Πάπυροι Επιστημονικό Περιοδικότόμος 4, 2015 papyri - scientific...

Πάπυροι - Επιστημονικό Περιοδικό τόμος 4, 2015 Papyri - Scientific Journal volume 4, 2015

Οι Ριζοσπάστες και η Δημόσια Εκπαίδευση του Ιονίου Κράτους. Τα όρια της Αντιπολίτευσης και της Αντίδρασης The Radicals and Public Education in the Ionian State. Limits and Reactions by the Opposition ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ. ΚΟΥΡΚΟΥΜΕΛΗΣ, Δρ. Φιλοσοφίας, του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Καθηγητής του Κέντρου Διπλωματικών και Στρατηγικών Μελετών NIKOS K. KOURKOUMELIS, Ph.D. of Philosophy, University of Ioannina, Professor of the Centre d’Etudes Diplomatiques et Stratégiques, Grèce Email : [email protected]

Θεσσαλονίκη 2015 – Thessaloniki 2015 ISSN:2241-5106

Πάπυροι - Επιστημονικό Περιοδικό Papyri - Scientific Journalτόμος 4, 2015 www.academy.edu.gr

volume 4, [email protected]

ΟιΡιζοσπάστεςκαιηΔημόσιαΕκπαίδευσητουΙονίουΚράτους. ΤαόριατηςΑντιπολίτευσηςκαιτηςΑντίδρασηςThe Radicals and Public Education in the Ionian State. Limits and Reactions by the Opposition

167 ISSN: 2241‐5106

ΟιΡιζοσπάστεςκαιηΔημόσιαΕκπαίδευσητουΙονίουΚράτους.

ΤαόριατηςΑντιπολίτευσηςκαιτηςΑντίδρασης

TheRadicalsandPublicEducationintheIonianState.

LimitsandReactionsbytheOpposition

ΝΙΚΟΣΚ.ΚΟΥΡΚΟΥΜΕΛΗΣNIKOSK.KOURKOUMELIS

AbstractDisputes discussions pertainingtoPublicEducationintheBritishProtectorateofthe"United

States of the Ionian Islands" are divided intwo periods. The first instigated by the first «Αρχων»ChancelloroftheUniversity«ΙόνιοςΑκαδημία» FrederickNorththe5thEarlofGuilfordlasteduptotheconstitutionalreformsof1948‐49.ThesecondfromthereformsandamendmentslastedtotheendoftheProtectionandtheUnionwiththeHellenicKingdomin1864.

Duringthefirstperiodtherearenoinstancesofparticularinterestasthegovernmentandpar‐ticulartheLordHighCommissionerhadabsolutecontrolof theadministrativeand legalpowerandthereforeparliamentarycommentswherelimitedastherepresentativeswherenotorganizedinpar‐tiesandwhereuncoordinatedintheiractions.HoweverduringthesecondperiodwhentheConstitu‐tionalReformsallowedforfreedomofthePressandtheformingofPoliticalPartiesandClubsthe"Re‐formers"partyandthe"Radicals"presentedtheirviewsandopinionsintheparliamentforcefully,ei‐theragreeingordisagreeingsometimessurpassingthelimitsofsimpleofproperopposition.MembersthatwherepartisansoftheProtectorateAdministrationdidnotformapartyassuchbutsimplysup‐portedorwentalongwiththeproposalsandviewsoftheBritishadministration.

The main area of conflict was the usefulness and value of the higher educational institu‐tions:the IonianUniversity, foundedbyLordGuilfordwith fourschools, the IonianCollegeand theSeminary ,andfinallythelowqualityanddismaloutputofmiddleandlowerschools.TheReformistsconsidered the existence of Higher Education institutions necessary and advocated thesupport ofmiddleandlowereducationschools.TheRadicalsconsideredthelowerandmiddleeducationwereinanawfulstateandthathighereducationinstitutionswheresuperfluousandoverexpensive.

TheyconsideredthatastheIonianStatewasingreatfinancialstraitsbecauseoftheCrimeanwas, the disastrous agricultural seasons and the numerous epidemics and therefore proposed thestrengtheningthesupportoftheofthefirst lowerandmiddleschools andtheabolitionofthesecondones.ApartfromthefinancialaspecttheRadicalsconsideredthattheHighereducationalinstitutionswherefoundationsupportersoftheProtectorateidealandonlyrecognizedAthensastheonlynationalcenter and thatonly itsuniversity shouldeducate their children.Thisdisputebetween theRadicalsandReformistscarriedonforthewholesecondperiod,withouteverreachingadecisionthatwouldabolishHigherEducationalInstitutions.

HoweverayearaftertheunionwithGreece,anddespitethefactthattheSevenIslandsDepu‐tieshadastrongpresencetheNationalGreekAssembly,within thepolicyof legalunifyingthestateandtheeducationalsystemafteraproposaloftheoldRadicalsabolishedtheHigherEducationalInsti‐tutionswithoutanysubstantialobjectionsoftheremainingSevenIslandDeputies.




168 ISSN: 2241‐5106

Η«ΕνάτηΕλευθέρατωνΙονίωνΒουλή»,στηνοποίαοιΕπτανήσιοιεκπροσωπήθηκανπλέοναπόπολιτικάκόμματακαιόχιαπόπολιτικέςομάδες,συγκροτήθηκεμετιςεκλογέςτης28ηςΦεβρουαρίου1850,σύμφωναμετιςσυνταγματικέςμεταρρυθμίσειςτωνετών1848και18491 και υπό το βάρος των γεγονότων τηςΚεφαλονιάς τηνΜεγάληΠαρασκευή και τουΣταυρού του 1848 και των ακροτήτων των βρετανικών στρατευμάτων κατά καταστολήτης εξέγερσης της Σκάλας του 1849.2 Σε αυτή την Βουλή, για πρώτηφορά, συμμετείχε τοκόμματωνριζοσπαστώνμεέντεκαβουλευτέςανάμεσαστουςοποίουςοιεξορισμένοικεφαλ‐λήνεςΗλίαςΖερβός‐ΙακωβάτοςκαιΙωσήφΜομφεράτος.

ΑνκαιτοκοινοβουλευτικόέργοπουείχεναεπιτελέσειτοΈνατοΚοινοβούλιο,3ήταντεράστιο,καθώςέπρεπενακαλυφθείμιαυπέρτριακονταετήςάγονηπερίοδος 1817‐1850 ,κατάτηνοποίατανησιάείχανέρθεισεπολιτικό,κοινωνικόκαιοικονομικόαδιέξοδο,στις26Νοεμβρίου1850οιριζοσπάστεςβουλευτέςεπέλεξανναψηφίσουντηνκαθιέρωσητης25ηςΜαρτίουωςεθνικήςεορτήςκαιτηνκατασκευήανδριάντατουΙωάννηΚαποδίστρια,καθώςεπίσης να καταθέσουνψήφισμα με το οποίο διακήρυτταν ότι «…η ομόθυμος, σταθερά καιαμετάτρεπτοςθέλησιςτουΕπτανησιακούλαού,είναιηανάκτησιςτηςανεξαρτησίαςτουκαιη

Ένωσιςαυτούμε τολοιπόν έθνος τουτηναπελευθερωμένηΕλλάδα…».Τοτελευταίοείχεωςαποτέλεσμαηδιοίκησητουπροτεκτοράτουναδιατάξειτηνάμεσηλήξητηςπεριόδουκαι τηναναβολήτωνεργασιώνγιατον Ιούλιοτου1851,ώστεναμηνολοκληρωθείηανά‐γνωσητηςδιακήρυξηςκαιναμηνπεριληφθείσταπρακτικάτηςσυνεδριάσεως.4Έναχρόνοαργότερα 14Οκτωβρίου1851 καιενώοΑρμοστήςΟυόρντ sirHenryGeorgeWard 5δενσυγκαλούσετηνΒουλή,εκτοπίσθηκανοΖερβός‐Ιακωβάτος,εκδότηςτηςεφημερίδας«ΟΦι‐λελεύθερος»,σταΑντικύθηρα«ωςέκθετοντυλιγμένονειςταράκητου»6καιοΜομφεράτος,εκδότηςτηςεφημερίδας«Αναγέννησις»στηνΕρείκουσα.Ακολούθησεηεκτόπισηκαιάλλωνέξι βουλευτών και στελεχών των ριζοσπαστών στις 20Νοεμβρίου 1851 του ζακύνθιου Ι‐ωάννηΛισγαράστουςΟθωνούς,στις6Δεκεμβρίου1851τωνκεφαλλήνωνΓεράσιμουΜετα‐ξάκαιΣταματέλουΠυλαρινούσταΑντικύθηρακαιστις 4Δεκεμβρίου1851τωνεπίσηςζα‐κυνθίωνΦραγκίσκουΔομενεγίνη,ΣταματέλουΒούρτσηκαιΔημήτριουΚαλλίνικου,συντά‐κτητηςεφημερίδας«ΟΡήγας»,σταΑντικύθηρα .Στηνεξορίαοδηγήθηκεεπίσηςμεάλληα‐πόφασηκαιοβουλευτήςτηςΕνάτηςκαικαθηγητήςτηςΙατρικής,κερκυραίοςΣπυρίδωνΑρ‐βανιτάκης,οπρώτοςπουδίδαξεκαιπάλισταελληνικάστις19Μαΐου1849,μέσασεεκδηλώ‐

1Γιατιςσυνταγματικέςμεταρυθμίσειςβλ.ΚοντονήΑννα,ΦιλελεύθεροιστοχασμοίκαιδεξίωσήτουςστονΕπτα‐νησιακόχώρο.Ιδεολογίακαιπολιτικήτωνμεταρρυθμιστών 1848‐1864 ,Διδακτορικήδιατριβή,ΠάντειονΠα‐νεπιστήμιοΚοινωνικώνκαιΠολιτικώνΕπιστημών,Αθήνα1989.ΓιατοναρμοστήΣήτον JohnColborn1stBaronSeaton βλ.OxfordDictionaryofNationalBiographyκαιHeathcoteTony,TheBritishFieldMarshals,1736–1997:ABiographicalDictionary.Barnsley:LeoCooper,1999.2Περισ.Βλ.Παξιμαδοπούλου‐ΣταυρινούΜιράντα,ΟιεξεγέρσειςτηςΚεφαλληνίαςκατάταέτη1848και1849,Διατριβήεπίδιδακτορία,ΕθνικόνκαιΚαποδιστριακόνΠανεπιστήμιονΑθηνών,Αθήναι1980.3ΓιατηνορολογίαΓερουσία,Βουλή,ΚοινοβούλιοΠερ.βλ.ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,«ΠολιτικήκαικοινωνικήσύνθεσητηςΙονίουΓερουσίας»,ΒουλήτωνΕλλήνων‐ΑκαδημίαΑθηνών,ΠρακτικάΕπιστημονικούΣυνεδρίου«ΗΕνωσητηςΕπτανήσουμετηνΕλλάδα,1864‐2004»τ.Α,σ.167‐182.4ΧιώτηςΠ., ΙστορίαΙονίουΚράτουςαπόσυστάσεωςαυτούμέχριςενώσεως έτη1815‐1864 Ζάκυνθος1874.ΖερβόςΙακωβάτοςΗ.,ΗεπίτηςαγγλικήςπροστασίαςΕπτανήσιοςΠολιτείακαιτακόμματα.Επιμέλεια‐Προλε‐γόμεναΧ.Σ.Θεοδωράτου,ΠρακτικάΓ΄ΠανιονίουΣυνεδρίου1965,Παράρτημα,Αθήναι1969.5ΓιατοναρμοστήΟυόρντ SirHenryGeorgeWard ,βλ.OxfordDictionaryofNationalBiography,1994.6ΒερύκιοςΣ.,ΙστορίατωνΗνωμένωνΚρατώντωνΙονίωνΝήσων,ηαποκληθείσαΒρετανικήΠροστασίακαιοιαγώνεςτωνΕπτανησίωνδιατηνεθνικήναποκατάστασιν1815‐1864,Αθήναι1964,σ.300.Ζερβός–ΙακωβάτοςΗ.,ΤαΚεφαλληνιακά ,αναφοράσυνταχθείσαδιάτηνΒουλήντωναντιπροσώπωντηςΙονίουΕπικρατείας,Κε‐φαλληνία1850.




169 ISSN: 2241‐5106

σειςενθουσιασμούτωνφοιτητών7.Ανκαιστουςεξορισμένουςέγινανπολλέςπροτάσειςσυ‐νεργασίας, ώστε να επιτραπεί η απόλυσή τους, αυτοί παρέμειναν σταθεροί στις απόψειςτους,υπομένονταςτομαρτύριότους.8Την25ηΑπριλίου1851παραιτήθηκεαπότοαξίωμάτουοσυντηρητικόςΠρόεδροςτηςΓερουσίαςΔημήτριοςκόμηςΣολωμός αδελφόςτουποιη‐τή ,διαφωνώνταςγιατοντρόπομετονοποίοηΑρμοστείακλιμάκωνετιςσυνταγματικέςμε‐ταρρυθμίσεις. Η παραίτηση επιτάχυνε τις διαδικασίες και στις 10/22 Δεκεμβρίου 1851 οΟυόρντδιέλυσετηνΒουλήκαιπροκήρυξεεκλογές.

Κατάτηδιάρκειααυτήςτηςβουλευτικήςπεριόδουταεκπαιδευτικάδενείχανακόμηενταχθείστααντιπολιτευτικάσχόλια.ΟιμεταρρυθμιστέςτηςπτέρυγαςΒράιλαασκώνταςή‐πιααντιπολίτευση έγραφανστην εφημερίδατους«Πατρίς»: «…Οδιοργανισμός τηςπροκα‐ταρκτικήςκαιτηςδευτερευούσηςπαιδείας,κατάσχέδιονευρύτερονκαιλογικότερονδύναταιναπρομηθεύσηδωρεάνειςτατέκνατουλαούτηνανατροφήν,τηνοποίανηκοινωνία,ωςφι‐λόστοργος μήτηρ οφείλει τοις πάσι αδιακρίτως, μέλλει να απαιτήσει κεφάλαια διπλάσια ήτριπλάσιατωννυνειςτούτοδαπανωμένων»9.ΜόνοςοΙωάννηςΒαπτιστήςΔελβινιώτης,οοποίος μάλιστα είχε διετελέσει και καθηγητήςΦυσικής του Ιονικού Πᾳνεπιστημίου, χαρα‐κτήριζεστακείμενάτουτοανώτατοίδρυμα«ΤοπικόνκατάστηματηςΚερκύρας».Όσοκαιναείχεενοχληθείαπότηνάρνησητουαρμοστήνατουεπιτραπείναπαραδώσει,χωρίςαμοιβή,μαθήματαΙστορίαςτηςΙατρικής,μετοαιτιολογικόότι«…Ηδύνατοεκτούτουναπροκληθώ‐σινάτοπα…λόγωτωναναφορών του εις τουςαρχαίους έλληνας ιατρούς…», η καταχώρισητωνκαυστικώνχαρακτηρισμώνστην«Πατρίδα»δείχνειτηνστάσητωνμεταρρυθμιστώναυ‐τή την εποχήαπέναντι στην ΙόνιοΑκαδημία.10 Σεαυτό το κλίμα κινήθηκε και η ζακυνθινήεφημερίδατους«ΤοΜέλλον»,όπουέναμήνααργότερα,σεάρθρο,μετάτηνεπισήμανσηότιηεκπαίδευσηπάσχει,προτάθηκανηκατάργησητουΠανεπιστημίουκαιτουΙεροσπουδαστηρί‐ουκαιδραστικότατεςαλλαγέςστηνδημόσιαεκπαίδευση.11

Δυναμικότερηηαρθρογραφίατωνριζοσπαστώνδιαπίστωνεαπότιςστήλεςτηςδικήςτουςεφημερίδας«ΟΦιλελεύθερος»12:«…εγκαθιδρύθησαντάχαπανεπιστήμιακαισχολείαμεπομπώδηπρογράμματακαικανονισμούςκαιεντοσούτωαπέμενονπάντοτεκενάαπόμαθή‐ματακαικαθηγητάς.ΗνεολαίαπεριήρχετοταςΑκαδημίαςτηςΕυρώπης,ηδημοτικήεκπαί‐δευσις ευρίσκετο παντελώς παρημελημένη και ένεκα των από σκοπού παρεμβαλλομένωνπροσκομάτων, ειςαθλιεστάτηνκατάστασιν.Καιόμωςτοδημόσιονταμείονκατεξόδευεν, ε‐φόσονεφαίνετο,υπέρογκαποσά…».Στοντελευταίουπαινιγμόμπορείναπροστεθείτοεξής 7Πατρίς,Κέρκυρα,21Μαΐου1849,αρ.φ.19,σ.98 παράρτημα ΠρβλΠιέρηςΓ., «ΣπύροςΑρβανιτάκης.Έναςκερκυραίοςαγωνιστήςτου19ουαιώνα»,ΔελτίονΑναγνωστικήςΕταιρίαςΚερκύρας13 1976 ,σ.19‐28.Κουρ‐κουμέληςΝ.Κ., «Το ΙονικόΠανεπιστήμιο,ως επίκεντρο τουανταγωνισμούΓερουσίαςκαιΚοινοβουλίου, κατάτηντελικήφάσητουΕνωτικούΑγώνα»,ΠρακτικάHμερίδαςγιατα190χρόνιααπότηνίδρυσητηςΙονίουΑκα‐δημίας,ΙόνιοΠανεπιστήμιο,ΤμήμαΙστορίας,Κέρκυρα εκδίδεται 8ΒλΕπιστολήτουΗλίαΖερβού–ΙακωβάτουστησύζυγότουΧρυσάνθηστις22Αυγούστου1853ειςΒερύκιοςΣ.,ο.π.σ.302.ΕπιστολήτουΝαθαναήλΔομενεγίνηδημοσιευμένηστις10Οκτωβρίου1852,σεφυλλάδιο,ειςΚονό‐μοςΝτ.,ΖάκυνθοςΠεντακόσιαχρόνια 1478‐1978 ,τ.Γ΄,ΠολιτικήΙστορία,τχΓ΄, 1815‐1864 ,Αθήνα1985,σ.139.ΕπιστολέςτωνΔημήτριουΚαλλίνικουκαιΦραγκίσκουΔομενεγίνηειςεφημερίδαΦιλαλήθης,Κέρκυρα,αρ.φ..34,40,44του18529Πατρίς,Κέρκυρα,21Μαΐου1849,αρ.φ.1910Πατρίς,Κέρκυρα,19Φεβρουαρίου1849αρ.φ.6και26Νοεμβρίου1849,αρ.φ.46.ΠρβλΠεντόγαλοςΓ.,ΗΙα‐τρικήΣχολήτηςΙονίουΑκαδημίας 1824‐1828,1844‐1865 Διατριβήεπίυφηγεσία,Θεσσαλονίκη1980,σ.144‐145.11ΤοΜέλλον,έτοςΑ’,φ.25της18ηςΙουνίου1849.ΑνκαιωςυπεύθυνοςεκδότηςαναφέρεταιοΑντώνιοςΓαήτας,πιθανότεροςσυντάκτηςτουάρθρουείναιοΝικόλαοςκόμηςΜανδρικάρδης,απότουςπρώτουςπουεπελέγησανναδιδαχθούντηνάλληλοδιδαχτική..12ΟΦιλελεύθερος,ΕφημερίςΠολιτικήκαιΦιλολογική,ενΚεφαλληνία,4Ιουλίου1850,σ.6.




170 ISSN: 2241‐5106

απόσπασμααπότηνσατιρική‐πολιτικήέκδοση13«ΓεωργόςκαιΜεταπράτης»,όπουγίνεταιαναφοράστιςυπέρογκεςαμοιβέςτων«αγγλολογιώτατωνδιδασκάλων»:«…μησουπαραξο‐φαίνεται/τωνΑγγλωνοιμισθοίπρέπειναείναι/τρίδιπλοι,ανόχιτετραπλοί…»

Οιεκλογέςγιατηνανάδειξητης10ηςΒουλής,στηνοποίαπλειοψήφισανοιμεταρρυθ‐μιστές, έγινανσεκλίμαβίαςκαι νοθείας. ΙδιαίτεραστηνΚεφαλληνία, ο έπαρχοςΔημήτριοςκόμηςΚαρούζος, με το σύστημα της δεκακαλπίας,14 κατάφερε να νοθεύσει το αποτέλεσμακαιναμηνεκλεγείκανέναςριζοσπάστης.ΑντίθεταστηΖάκυνθο,ο΄ΕπαρχοςΝικόλαοςκόμηςΛούντζης και ο αντικαταστάτης του Θεόδοτος κόμης Μερκάτης, που κωλυσιεργώντας δενανέτρεψετιςαποφάσειςτουπροκατόχουτου,αντέδρασανστιςπιέσειςτηςαρμοστείαςκαιεπέτρεψαντηνεκλογήπέντεριζοσπαστών,μεταξύτωνοποίωνκαιτωνεξορίστωνΛισγαράκαιΦραγκίσκουΔομενεγίνη.15ΤέλοςσταΚύθηρα,χάριςστηνεφευρετικότητάτους,εξελέγη‐σανοιΓ.ΠαναγιωτόπουλοςκαιΚ.Πανάρετος,οιοποίοιπροςέκπληξιντουεπάρχουΚυθήρωνΕμμανουήλΣτάηκαιτουτοποτηρητή,δήλωσαναμέσωςότιθασυνεργαστούνμετουςριζο‐σπάστες.Κατάτηνέναρξιντωνεργασιώνοι ζακύνθιοιριζοσπάστεςΝαθαναήλΔομενεγίνηςκαι ΓουλιέλμοςΜινώτος, διαμαρτυρόμενοι για τον τρόπο διεξαγωγής των εκλογών και τοαφόρητο πολιτικό κλίμα, που είχε δημιουργηθεί από την Προστασία, αρνήθηκαν να ορκι‐στούνκαιαποχώρησαν.ΣτηναναπληρωματικήεκλογήαναδείχθησανοιΚωνσταντίνοςΛομ‐βάρδοςκαιΕρμάννοςκόμηςΛούντζης.Ηαπουσίατωνκρατουμένωνστηνεξορίαβουλευτών,οιαντιδράσειςτωνριζοσπαστώνκαιτωνμεταρρυθμιστώντηςφιλελεύθερηςπτέρυγαςτουΜουστοξύδηκαθώςεπίσηςτογενικότεροκλίμααπροθυμίαςγιασυνεργασία,οδήγησαντοναρμοστήστοκλείσιμοτηςΒουλής.Δυοημέρεςπριντηνλήξητουτριμήνου,επέτρεψετηνλει‐τουργίακαιπάλι,αλλάτοίδιοβράδυπυρκαϊάαποτέφρωσετοβουλευτήριο,γι’αυτόοιεργα‐σίεςεπανελήφθησανστηνέδρατηςΠροστασίας,τοανάκτοροτωνΑγίωνΜιχαήλκαιΓεωρ‐γίου,στημικρήαίθουσατουΑνωτάτουΣυμβουλίουΔικαιοσύνης,πουήτανχωρίςθεωρεία,γεγονός που δεν επέτρεπε στους πολίτες να παρακολουθήσουν τις συνεδριάσεις.16Με τονσυνασπισμότωναντιπολιτευομένων ριζοσπαστώνκαιφιλελευθέρωνμεταρρυθμιστών,τηςπτέρυγαςΜουστοξύδη τοΔέκατοΚοινοβούλιοαπέρριψετιςπροτεινόμενεςαπότοναρμο‐στήμεταρρυθμίσειςκαικατέλαβεθέσηστηνιστορίατουελληνικούκοινοβουλευτισμού,υπο‐δεικνύονταςτρόπουςμετουςοποίουςμιασυνεπήςστιςθέσειςτηςαντιπολίτευσημπορείναανατρέψειισχυρέςκυβερνητικέςπροτάσεις.ΈκτοτεοποιαδήποτεσχετικήπρότασητηςΠρο‐στασίαςείχετηνίδιατύχη,καθώςθεωρήθηκεως«παραλύουσατουςεθνικούςπόθους».

ΗΔεκάτηΒουλήείχενααντιμετωπίσειμεγάλαπροβλήματα.Τοεπιτακτικότεροήτανηκρατικήοικονομικήδυσπραγία,αφούσύμφωναμετηνομολογίατουΓενικούΘησαυροφύλα‐καΜπέικερ HenryBaker στοδημόσιοταμείοείχε34στερλίνες,γεγονόςπουανάγκαζετην

13 Διάλογοι, σειρά εμμέτρων διαλόγων Γεωργός και Μεταπράτης , τυπογραφείον Ερμής Χ. Νικολαϊδου –Φιλαδελφέως,Κέρκυρα1850,σ.8814Ζερβός ΙακωβάτοςΗ,ΗΔεκακαλπίακαιοήρωςαυτής.Σελίς ιστορικήτηςπρώηνΕπτανησιακήςΠολιτείας,Κεφαλληνία,1872.15ΝήσοςΖακύνθου.ΚατάλογοςτωνεκλογέωνταύτηςτηςΝήσουκατάτηνΠΖ΄ΠράξιντηςΟγδόηςΒουλήςκαικατά τηνΠράξιν της Κυβερνήσεως αριθ Ε΄ υπό ημερομηνίαν 19Μαρτίου 1851…. Εν Ζακύνθω τη 31ηΜαίου1851.ΝικόλαοςΛούντζης΄ΥπαρχοςκαιΠρόεδροςτηςΕπιτροπής.ΒιβλιοθήκηΒουλής Εφημερίδες .Πρβλτονεκλογικόκατάλογοπου δημοσιεύθηκεαργότεραεις “ΕφημερίςΕπίσημοςτουΗνωμένουΚράτουςτων ΙονίωνΝήσων‐GazzettaUffizialedegliStatiUnitidelleIsoleJonie”φ.134/14Ιουλίου1851καιφ.149/27Oκτωβρίου1851.ΒιβλιοθήκηΒουλής Εφημερίδες .16ΕφημερίςΕκτακτος31Μαίου/12Ιουνίου1852,ΔιάγγελματηςΑΕτουΛόρδουΜεγάλουΑρμοστούπροςτηνΕυγενεστάτηνΝομοθετικήνΣυνέλευσινκαι10/22Ιουνίου1852,ΑπάντησιςειςτονεναρκτήριονλόγοντηςΑΕτουΛόρδουΜεγάλουΑρμοστού. ΒιβλιοθήκηΒουλής Εφημερίδες .ΓιατηνανέγερσηνέουΒουλευτηρίουβλ.ΑρχείαΝομούΚέρκυρας/ΕκτελεστικήΑστυνομία,432.




171 ISSN: 2241‐5106

κυβέρνησηνακαταφύγειστονδανεισμό,αρχικάαπότην ΙονικήΤράπεζακαιστησυνέχειααπότουςτραπεζίτεςτουΣίτυμεοποιουσδήποτεόρους.17Προβλήματαεπίσηςδημιουργού‐σανοναυτικόςαποκλεισμόςτωνελληνικώνλιμένωνκαιπαραλίωναπότονβρετανικόστόλο,πουείχεαφορμήτηνυπόθεσηΠατσίφικο DavidPacifico πουκατέστρεφεσταδιακάταναυ‐τεμπορικάδίκτυακαιοπόλεμοςΡωσίαςκαιΤουρκίας,πουαπαγόρευετον εφοδιασμὀτωννησιώνσεσιτηράκαιπεριόριζετηνιονικήναυτιλία.Παράλληλατοωίδιοσυνέχιζενακατα‐στρέφειτασταφιδάμπελα,ενώάρχισανναεμφανίζονταιεπιδημίες,πρώταχολέραςστηΖά‐κυνθοκαιστηνΚέρκυρακαιστησυνέχειαευλογιάςσταάλλανησιά.Ηκατάστασηαυτήεξα‐θλίωσε και απέλπισε τον αγροτικό και τον εργατικό πληθυσμό και προκάλεσε μεγάλη δυ‐σφορίαστονυπόλοιπο.

Στησυνεδρίασητης11/23Ιουλίου1852κατάτησυζήτησησύναψηςδανείουγιατηνκάλυψηεπιτακτικώναναγκών,οΛομβάρδοςπρότεινετηνδραστικήμείωσητωνδαπανώνμετηνκατάργησηωςανωφελώνή ελάχιστααναγκαίων, τωνκρατικώνατμοπλοίων18και τουΠανεπιστημίου«…τοοποίονδι’έλλειψιντωναναγκαίωνβοηθητικώνμέσωνστρεβλώνειτοννουν των μαθητών. Κατά τους παρελθόντας χρόνους η Ακαδημίαωφέλησεν μεγάλως …. σήμερονόμως,αςτοείπωσιναυτοίοικαθηγηταί,ουδεμίανδύναταιναπαρέξηωφέλειαν,α‐φούδιδάσκεταιηφυσιολογίαχωρίςπειράματα,ηανατομίαχωρίςπτώματα,ηκλινικήχωρίςασθενείς…».19 Απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής τουΠανεπιστημίουΑθηνών, με διδακτορικόστο Μόναχο, ο Λομβάρδος δεν είχε συναισθηματικούς δεσμούς με την Ιόνιο Ακαδημία.20Γι’αυτόνοψυχρόςπολιτικόςυπολογισμόςγιαταπολιτικάοφέλη,πουθαείχετοκόμματουαπότηνπολεμικήεναντίονενόςεκπαιδευτικούιδρύματος,πουθεωρούσεελάχισταελληνικό,ήταν θεμιτός. Στις απόψεις του ζακύνθιου βουλευτή αντέδρασε ο κερκυραίος, τότε μεταρ‐ρυθμιστής βουλευτής Στέφανος Παδοβάς, απόφοιτος της Ιονίου Ακαδημίας, προβάλονταςτονεαυτότουωςαποτέλεσματωνευεργεσιώντης.ΗσφοδρότητατωναπόψεωντουΠαδο‐βάανάγκασε τον ζακύνθιο ριζοσπάστηΕρμάννο κόμηΛούντζη να εξηγήσει ότι ηαναφοράτουΛομβάρδουδενείχεκάτιτοπροσωπικόκαιηπερίπτωσηΠαδοβά«…ανήκειειςάλληνε‐ποχήνκατάτηνοποίανηεκπαίδευσιςενΕπτανήσωήκμαζενκαιμεπολύμικροτέρανδαπά‐νηνπαρείχεπραγματικάςωφελείας…».Στονδιάλογοενεπλάκηοεπίσηςκερκυραίοςμεταρ‐ρυθμιστήςκαθηγητήςτουΠανεπιστημίουΆγγελοςΚογεβίνας,δηλώνονταςκατηγορηματικάότιαυτήτηνεποχήμεταξύτωνφοιτητώντηςΑκαδημίαςυπήρχαν«…έντιμοινέοικαιπεπαι‐δευμένοιτόσονώστενασυγκριθώσιμετουςσπουδάσαντεςειςταλαμπρότερατηςΕυρώπηςπανεπιστήμια…».Στησυζήτηση,πουείχεεξελιχθείσεαντιπαράθεσηζακυνθίωνριζοσπαστώνκαι κερκυραίων μεταρρυθμιστών αντιπροσώπων, έδωσε άλλη διάσταση η παρέμβαση τουζακύνθιουριζοσπάστηΓεώργιουΒερύκιου,οοποίοςκαιαποκάλυψετιςδιαθέσειςτωνριζο‐σπαστώνγιατοΠανεπιστήμιο:«…Αληθώςλοιπόνείπεν οΛομβάρδος ότιτοΠανεπιστήμιονωςαπορροφόνμέγαμέροςτωνιδρώτωντουλαούκαιουδεμίανωφέλειανπαράγον,πρέπει

17ΠρακτικάτωνσυνεδριάσεωντηςΝομοθετικήςΣυνελεύσεωςτουΗνωμένουΚράτουςτωνΙονίωνΝήσωντηςΔεκάτηςΒουλευτικήςΠεριόδου,ΣυνεδριάσειςΞΖ΄,ΞΗ΄,ΞΘ΄.18“ΤαΙονικάΠυρόσκαφατηςΚυβερνήσεως” δρομολόγιαΙανουαρίου‐Φεβρουαρίου1853 ειςΒλασσόπουλοςΝ.Σ.,ΤαπρώταΙονικάατµόπλοια,ΑναγνωστικήΕταιρίαΚερκύρας. Βέκδοσηδιορθωµένη,1992 .19ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,ΗεκπαίδευσηστηνΚέρκυρακατάτηδιάρκειατηςβρετανικήςπροστασίας,1816‐1864,ΣύλλογοςπροςδιάδοσιντωνΕλληνικώνΓραμμάτων,Αθήνα2002,σ.371επ.20Τελευταία,δημοσιογραφούντες,φιλολογούντεςκαιάλλοιπαρασχολούμενοιμετηνιστορία,ιδιαίτερατηντο‐πικήκερκυραϊκή,έχουνπροωθήσειτηνάποψηότιγενεσιουργόςαιτίατωνπράξεωντουΛομβάρδουήταντοότιδενμπόρεσεν’αποκτήσειδίπλωμααπότηνΙόνιοΑκαδημία.ΒέβαιαότανοΛομβάρδοςάρχισετιςσπουδέςτουστηνΙατρικήΣχολήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνηαντίστοιχηΣχολήστοΙονικόΠανεπιστήμιοδενλειτουργούσεαπότο1828έωςτο1844 ,αυτόόμωςθεωρείταιαπότουςπαραπάνωότιείναιαπλήλεπτομέρεια.




172 ISSN: 2241‐5106

νακαταργηθή.ΔυνατόνναωφελούνταιεξαυτούοινέοιτηςΚερκύρας,αλλ’ωςαντιπρόσω‐ποςτηςΖακύνθουκαινομίζωότιπερίτούτουσυμφωνούσικαιοιτωνάλλωννήσων,θεωρώδιόλουεπωφελέςεκείνοτοκατάστημα,διότιημείςπροτιμώμενναπέμπωμεντουςυιούςμαςειςτηνΕλλάδαειςεκείνοτοπανεπιστήμιοδηλαδή,τοοποίονθέλειμαςοδηγήσειειςτολα‐μπρόνμέλλοντουΕθνουςμας…»21.

ΗδήλωσητουΒερύκιουχαρακτήρισετηστάσητωνριζοσπαστώναπέναντιστοΠα‐νεπιστήμιοσεολόκληρητηνυπόλοιπηπερίοδο.ΣυνεπείςστιςαπόψειςτουςκαιτιςεπιδιώξειςτουςπαρέμεινανέωςτοτέλοςπολέμιοιτηςύπαρξήςτουστηνΚέρκυρα,θεωρώνταςτοξένο,αφού όχι μόνον δεν ελεγχόταναπό τον Ελληνισμόαλλάαποτελούσεπυλώναστήριξης τηςγενικότερηςπολιτικήςτουπροτεκτοράτου.ΚατάτονΓεράσιμοΧυτήρη,22σεαυτέςτιςθέσειςπεριέχονταισπέρματατοπικισμού,πρέπειόμωςναγίνειαντιληπτόότιαπόιδεολογία,οιρι‐ζοσπάστεςθεωρούσαντηνΑθήναωςπρωτεύουσατουΕλληνισμούκαιτηνΚέρκυραέδρατηςβρετανικήςπροστασίας.Τοπρόβλημαδενείχετοπικιστικέςπαραμέτρουςαλλάαφορούσετιςιδεολογικέςαρχέςαυτούτουκόμματοςκαιβεβαίωςείχεπροκληθείκαισυντηρηθείαπότιςυπερβολέςκαιταλάθη,σταοποίαείχεπεριπέσειη«αγγλοϊόνιοςδιοίκησις».

ΤονΟυόρντδιαδέχθηκεστις13Απριλίου1855,οβαρωνέτοςΓιάγκ sirJohnYoung2ndbaronet 23σεμιαπερίοδοκατάτηνοποίαοιεπιδημίες,ηκαταστροφήτηςγεωργικήςπαρα‐γωγήςκαιοΚριμαϊκόςΠόλεμοςείχανολοκληρώσειτηνοικονομικήκατάρρευσητουπληθυ‐σμού.24 Στις 9Μαΐου1855, η αρμόδια για τα εκπαιδευτικά επιτροπή τηςΒουλής, πρότεινε«…τηναναδιοργάνωσντουεκπαιδευτικούσυστήματοςπροςγενικωτέρανωφέλειανκαιεπίτοοικονομικότερον»μεαποτέλεσμαηΓερουσίαναπροχωρήσεισεχωρίςουσιαστικόπεριε‐χόμενο αλλαγές, προκαλώντας την αντιπολίτευση. Στη συζήτηση της 28ης Απριλίου/10ηςΜαΐουοΛούντζης,ωςπρόεδροςτηςεπιτροπής, ζήτησετηνμελέτητουπροβλήματοςχαρα‐κτηρίζοντας το θέαμαπουπαρουσίαζε η εκπαίδευση «αθλιέστατον», ενώστις 27Μαϊου/8ΙουνίουοΛομβάρδοςκαιοΑρβανιτάκηςεπιτέθηκανστηνΙατρικήΣχολή,λέγονταςμάλισταχαρακτηριστικάοδεύτερος«....ΙατρικήΣχολήδενδύναταιναθεωρηθείηενταύθακαλουμέ‐νη,ενώελλείπειόλωνσχεδόντωναπαραιτήτωςαναγκαίωνεπιβοηθητικώνμέσωνκαικατα‐στημάτωνδιατηνεντελήκαιπλήρηντηςΙατρικήςδιδασκαλίαν..».25Στις16/28Ιουνίου1855ομάδα εννέαριζοσπαστών,αντιδρώντας, κατέθεσεσχέδιο νόμου«Προςλυσιτελεστέρανδι‐οργάνωσιν του εν ισχύει συστήματος της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως»26. Το νομοσχέδιο στοπροοϊμιότου,διαπίστωνεοτιτοσύστηματηςεκπαίδευσηςδενανταποκρίθηκεστονσκοπότουκαιότιταμεγάλαέξοδαγιατηνσυντήρησητουΠανεπιστημίου,τουΙεροσπουδαστηρίουκαιτουΚολεγίουμπορούσαννααποδώσουνκαλύτερααναποδίδοντανστηνκατώτερηκαιμέσηεκπαίδευση,αφούαυτάταεκπαιδευτήρια,εξαιτίαςτωνελλείψεώντους,γίνοντανπρό‐ξενοιβλάβηςστουςδιδασκομένους,γεγονόςπουηκοινήγνώμηεξέφραζεμετηναποχήαπόαυτά.Μεβάσηταπαραπάνωπροτεινόταν,μεταξύάλλωνπολλών,ηκατάργησηαυτώντων 21ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,Ηεκπαίδευσηόπ.π.σ.373.22 Χυτήρης Γ., «Παρακωλύσεις κι αντιτάξεις, οι δύσκολες στιγμές τουΠανεπιστημίου τηςΚέρκυρας», ΔελτίονΑναγνωστικήςΕταιρίαςΚερκύρας7 1970 ,σ.91‐107.23SirJohnYoung2ndbaronet,απότο1870γνωστόςως1stbaronLisgar,πείσμωνκαιδύσκαμπτοςεκπρόσωποςτουΥπουργείουΑποικιών,Περβλ.,AustraliandictionaryofBiography,Canberra,AustralianNationalUniversity.2010.24ΠρέπεινασυνυπολογιστούνοισυνέπειεςτηςαποτυχίαςτηςΕπανάστασηςστην΄ΗπειροκαιΘεσσαλία,στηνοποίαέλαβανμέροςμεγάλεςομάδεςεπτανησίωνεθελοντώνκαιστηνέαμάχηστοΠέτα 4Απριλίου1854 συ‐νελήφθηκαιβασανίσθηκεμέχριθανάτουοριζοσπάστηςβουλευτήςΝαθαναήλΔομενεγίνηςΠερ.βλ.ΕφημερίςΕπίσημοςτουΗνωμένουΚράτουςτωνΙονίωνΝήσων,αρ.126,Κέρκυρα15/27Μαϊου1854,σ.4‐625ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,Ηεκπαίδευσηόπ.π.σ.380.26ΜΔ΄Συνεδρίασιςτης10ηςΒουλής 2απερίοδος Πρακτικάόπ.π.σ.718 1855 .




173 ISSN: 2241‐5106

τριώνιδρυμάτων τουΠανεπιστημίου,τουΙεροσπουδαστηρίουκαιτουΚολεγίου .Τονομο‐σχέδιο δεν ψηφίστηκε λαμβάνοντας 15 αντί των απαιτουμένων 21 ψήφων και χωρίς ναχρειαστεί ηαναβολήπου, θορυβημένοςπροςστιγμήν, ζήτησεοΠρόεδροςΠέτροςΒράιλας‐Αρμένης.Καθώςαυτήήτανητελευταίασυνεδρίασητηςδεύτερηςπεριόδου,οιριζοσπάστεςδενείχαντηνευκαιρίαναεπανέλθουν,γεγονόςπουέδωσετηδυνατότηταερμηνείαςσενεό‐τερουςμελετητέςότισιωπηράυπαναχώρησαν,όπωςθαέκανανεάνδεντοεπιθυμούσαν.

Στις1/13Ιουλίου1855,πρινσυμπληρωθείηαπαιτούμενηαπότοΣύνταγμαδιάρκεια,οΓιάγκδιέλυσετηνΔεκάτηκαιπροκήρυξεεκλογέςγιατηνΕνδεκάτηΒουλή,ηοποίασυνήλθεστις4/16Φεβρουαρίου1857.ΣτηνΚεφαλληνίαοιπαρεμβάσειςκαιπάλιδενέλειψανκαιγιαδέκαβουλευτικέςέδρεςεπετράπηναλάβουνμέροςοιέντεκα,υποστηριζόμενοιαπότηνΠρο‐στασία,υποψήφιοι.ΕξελέγησανόμωςστηνΚέρκυρα,τηνΛευκάδακαιτηΖάκυνθοεξέχουσεςπροσωπικότητεςαπότοναντιπολιτευόμενοχώρο,μεταξύτωνοποίωνοιΑριστοτέληςΒαλα‐ωρίτης,ΑντώνιοςΔάνδολος,ΣωκράτηςΚουρής,ΣτέφανοςΠαδοβάς,ΚωνσταντίνοςΛομβάρ‐δος,ΓεώργιοςΒερύκιος.ΣεσυμπληρωματικήεκλογήεξελέγηκαιοΗλίαςΖερβός‐Ιακωβάτος,οοποίοςαπελευθερώθηκεμετάαπόεξορίαπεντέμισυετώναλλάαναγκάστηκεναπαραιτη‐θείκαθώςδενείχεταχρήματαγιαναπληρώσειταναύλα.

Στις20Ιουνίου1857οιΔάνδολοςκαιΛομβάρδοςαποκάλυψανστοΚοινοβούλιοτουςβρετανικούςσχεδιασμούςγιατηνμετάπτωσητουπροτεκτοράτουσεαποικία.Σύμφωναμεαυτούςθααποικιοποιούντανταβόρεια νησιά Κέρκυρα,ΠαξοίκαιΔιαπόντια και ταυπό‐λοιπαθαενσωματώνοντανστοΒασίλειοτηςΕλλάδος.Μεπρότασητωνριζοσπαστώνσυνε‐τάχθη πατριωτική διακήρυξη που καταχωρήθηκε στα πρακτικά.27 Με την αντίδραση τωνβουλευτώνκαιτουτύπου,τοσχέδιοαποικιοποίησηςεγκαταλείφθηκε,οΓιάγκπαραιτήθηκεκαισενέοελιγμότοΥπουργείοΑποικιώναπέστειλεστις25Ιανουαρίου1859,ωςπροσωρινόδιαχειριστή τηςΠροστασίας έως17Φεβρουαρίου1859, τομέλος του ιδιαίτερου γραφείουτηςβασίλισσαςΒικτωρίαςκαιγνωστόγιαταφιλελληνικάτουαισθήματαΓκλάντστον Wil‐liamEwartGlandstone 28μεαποστολήν΄ανακόψειτηνενωτικήκίνηση,προσφέρονταςριζι‐κέςμεταρρυθμίσειςστοΣύνταγμα.ΗΕνδεκάτηΒουλήόμωςαπέρριψετιςπροτάσειςκαιμετηναναχώρησήτουεγκαταστάθηκεωςαρμοστήςομετριοπαθήςσυντηρητικόςυποστράτη‐γοςΝάιτΣτόρκς Maj.Gen.SirHenryKnightStorks ,29πουήδηείχεεπιλεγεί.

Μέσαστηλαίλαπαπουπροκάλεσεηαποκάλυψητουσκανδάλουτηςαποικιοποίησηςψηφίστηκε,απότηνΕνδεκάτηΒουλήστις15/27Ιουνίου1857,ο«ΝόμοςΚ΄ΠερίΠαιδείας»,πουυπήρξετοέβδομοκαιτελευταίονομοθέτημαγιατηνεκπαίδευσηστο ΙόνιοΚράτος, τοκαλύτερονομοτεχνικά.Στις2Σεπτεμβρίου1857ηΓερουσίατοποθέτησεΆρχοντατηςΔημό‐σιαςΕκπαίδευσης τονΝαπολέονταΖαμπέληκαιαφούπαραιτήθηκεστις6Οκτωβρίου, τονΑνδρέαΜουστοξύδη.Αυτόςανέλαβεμετά την έκδοσηστηνΑθήνα 1857 τουβιβλίου τουΕρμάννουκόμηΛούντζη«Περί της ενΕπτανήσωδιοργανώσεωςτηςΔημοσίαςΕκπαιδεύσε‐ως»,όπουδενπεριλαμβάνοντανμόνοοιπροσωπικέςαπόψειςτουπρώηνβουλευτήγιατηνμέθοδο,τηδιάρκεια,ταεπίπεδακαιτααντικείμεναδιδασκαλίας,αλλάδιατυπώνονταν,χωρίςτις κοινοβουλευτικές δεσμεύσεις, οι απόψεις των ριζοσπαστών για την «…πολλαπλασίασιντων σχολείων, την εισαγωγήν της κατάλληλης μεθόδου και την υποχρεωτικήν διδασκαλί‐αν…».ΕιδικάγιατοΠανεπιστήμιοανέφερεότι «..ογιγνώσκωντααπαιτούμεναειςαπαρτι‐

27 Κουρκουμέλης Ν.Κ.,Τα Ενωτικά Ψηφίσματα της 9ης, 11ης και 13ης Ιονίου Βουλής. Στο διαδίκτυο ειςAcademia.eduκαιCorfuMuseum http://www.corfu‐museum.gr/ 28ΓιατονΓλάντστονΠερ.βλ.,H.C.G.Matthew,Gladstone.1809–1874OxfordUniversityPress,1988 καιGladstone,1875–1898 OxfordUniversityPress,1995 .

29ΓιατονυποστράτηγοΝάιτΣτόρκςΠερ.βλ.Queen'sRoyalSurreys




174 ISSN: 2241‐5106

σμόνΠανεπιστημίου,νομίζω,ότιούτεστιγμήνδύναταιναφανταστείναενιδρύσηπαρ΄ημίνΠανεπιστήμιονεκτόςεάνθέληναυπάρχεικαιτοόνοματούτο,τουτέστινηπλάνηαύτητόσωμάλλον ολεθρία. Τόσο και της αμαθείας είναι μεγαλυτέραπληγή και μάλλον επικίνδυνος ηημιμάθεια,οσάκιςμάλιστα,συνεχομένημετάτηςδοκησισοφίαςλαμβάνειεπίσημονκύρος…».ΤοκείμενοτουΛούντζηαναλυτικότατοκαιεμπεριστατωμένο,οπωσδήποτεδυσκόλεψετηνθέσητουΜουστοξύδηκαθώςήτανμιαδιαρκήςπρόκλησητωναντιπολιτευομένωνγιααλλα‐γέςστηδημόσιαεκπαίδευση.30

Ωςκαθυστερημένηκυβερνητικήαντίδρασημπορείναθεωρηθείηδημοσίευσητηςαλ‐ληλογραφίαςΜουστοξύδη‐Γερουσίαςτο1859,μετηνοποίακαλύπτεταιτοχρονικόδιάστη‐μα15/27Οκτωβρίου1857έως30Ιουλίου1859.ΜεταξύτωνεγγράφωναξιοπρόσεκταείναιεκείναπουαφορούντιςδιαφορετικέςαπόψειςτουςγιατηνένωσηΓυμνασίου Κολεγίου καιΛυκείου δευτεροβάθμιου σχολείου στην Κέρκυρα Οκτώβριος–Νοέμβριος 1857 , τον νέοκανονισμό των δευτεροβαθμίων σχολείων Λυκείων, Οκτώβριος–Δεκέμβριος 1859 , τις α‐μοιβές και τις συντάξεις του προσωπικού Δεκέμβριος 1857‐ Ιανουάριος1858 , και την ε‐φαρμογήτουΝόμουΚγιατηνΠαιδεία Μάρτιος1858‐Ιανουάριος1859 .31

ΤονΜουστοξύδηαντικατέστησεστοαξίωμαμετάτονθάνατότου 17Ιουλίου1860 ως«ΠροσωρινόςΑρχων»οκύπριοςκαθηγητής τουΠανεπιστημίουκαιάμεσοςσυνεργάτηςτου,ΙωάννηςΟικονομίδης.32

ΑνάστηματηςΙονίουΑκαδημίαςοΟικονομίδηςγνώριζεόσοκανέναςτιςπαθογένειεςτης επτανησιακής εκπαίδευσηςγι’ αυτόπρότεινε νέο εκπαιδευτικόσύστημαμε τοοποίοηδημόσια εκπαίδευση θα χωριζόταν σε θεωρητική και πρακτική, θα κατασκευάζονταν νέασχολικάκτίρια,θαλειτουργούσεδιδασκαλείογιατηνπαραγωγήστελεχών,θαγινόταναυ‐στηρήκαιδιαρκήςεπιτήρησητωνδιδασκόντων,θαμετατρέπονταντασχολείατηςεξοχήςσεμικτάμετηφοίτησητωνκοριτσιώνηλικίας6έως9ετών,θαεπεκτεινόταντοεκπαιδευτικόπρόγραμματωνσχολείωντωναρρένων σταυπάρχονταδέκαθηλέωνκαιθα ιδρυότανΓυ‐μνάσιοΘηλέωνήΠαρθεναγωγείο.ΟμωςτοΙόνιοΚράτοςδενήτανπλέονσεθέσηνααξιολο‐γήσειαυτέςτιςπροτάσεις.ΗΓερουσίαδενήθελεναπιέσειτηνΠροστασία,επιβαρύνονταςταοικονομικάκαιτοζήτηματηςεθνικήςαποκατάστασηςείχεαποπροσανατολίσειτοΚοινοβού‐λιοκαιτηνκοινωνία.Γι΄αυτόμετάτιςεκλογέςτηςΔωδεκάτηςΒουλήςηνέαΓερουσίαοδη‐γήθηκεστηνεύκοληλύσηκαιτην12/24Νοεμβρίου1862,οΟικονομίδηςαπαλάχθηκεαπότακαθήκοντάτουκαι΄ΑρχωντηςΔημοσίαςΕκπαιδεύσεωςτοποθετήθηκεοΑντώνιοςΠολυλάς,Κερκυραίοςευπατρίδης,μεμεγάλημόρφωση,ιδρυτικόμέλοςτηςΕταιρείαςτωνΦιλομαθών,συγγενήςτωνΚαποδίστριακαιτωνΠολυλά,όχιόμωςτουπνευματικούαναστήματοςκαιτωνδιοικητικώνικανοτήτωντουΟικονομίδη.33

ΗΔωδεκάτηΒουλή,συνεκλήθηστις15/27Φεβρουαρίου1862,απόριζοσπάστεςκαιαπόμεταρρυθμιστέςτηςπτέρυγαςΒράιλα.ΣεαυτήνπρόεδροςκατάγενικήναπαίτησητωναντιπροσώπωναναδείχθηκεοΗλίαςΖερβός–Ιακωβάτος.ΣτονεναρκτήριολόγοτουστηΒου‐λήοαρμοστήςΝάιτΣτόρκςδιαπίστωσεότιη εκπαίδευσηδενήτανσε ευχάριστηθέσηκαι

30ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,Ηεκπαίδευση,όπ..π.σ.380επ31ΤακυριώτερατηςπερίπαιδείαςεπισήμουτουΑρχοντοςαλληλογραφίαςπροςτηνεκλαμπροτάτηνΓερουσίαν,ΕνΚερκύρα,ΕντωτυπογραφείωτηςΚυβερνήσεως,1859.32ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,«ΚύπριοικαθηγητέςκαισπουδαστέςστηνΙόνιοΑκαδημία».ΠρακτικάΠρώτουΚιτιακούΣυνεδρίου«Κύπρος‐Επτάνησα»,Λάρνακα,12‐13Νοεμβρίου1994,Δήμος Λάρνακας,Λάρνακα1997,σ.65‐72καισυμπληρωματικάέγγραφα.Idem, «Κύπριοι στην Κέρκυρα του 19ου αιώνα. Η οικογένεια Οικονομίδη», Περιοδικό Το Καταφύγιο αρ 8‐92016 ,Eκδίδεται.

33ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,Ηεκπαίδευση,ο.π.,σ.415‐417




175 ISSN: 2241‐5106

προσκάλεσετουςβουλευτέςσεδιαδικασίαμεταρρυθμίσεων.ΗΒουλήσυγκρότησεοκταμελήεπιτροπήμεπρόεδροαρχικάτονριζοσπάστηπλέονΠαδοβάκαιστησυνέχειατονδιαρκώςδιαφωνούντακαθηγητήΘεόδωροΚαρούσο.34

Σεκλίμαέντασης,ηΕπιτροπήεπεξεργάστηκεκαιτροποποίησενέοσχέδιονόμου,τοοποίοέφερεπροςψήφισηηΓερουσία,πιεζόμενηαπότογενικότεροπολιτικόκλίμαπουδημι‐ουργούσανταμέλητωνπολιτικώνεταιρειών,ύστερααπότηνμετάφρασηαπότονριζοσπά‐στηΑναστάσιοΓαήτατηςαναφοράς προςτονΒρετανόυπουργόεξωτερικώνΛόρδοΡάσελJohnRussell,1stEarlRussel τουΓάλλουφιλέλληνα Λενορμάν FrançoisLenormant :«ΤοΙόνιονζήτημαενώπιοντηςΕυρώπης Παρίσι1861 »αλλάκαιτιςδιπλωματικέςπιέσεις,πουασκούσανταγαριβαλδινάκομιτάταμετάτηνδιεθνοποίησητουιονικούζητήματοςαπότονΛομβάρδο.35

ΕιδικότεραγιατηνεκπαίδευσηοΛενορμάν χρησιμοποιώνταςστοιχείαπουτουείχανδώσειοιριζοσπάστεςβουλευτές ανέφερεστηναναφοράτουταεξής:«…ΕνώτανησιάτουΙονίουπληρώνουν25.000λ.στ.γιατους΄Αγγλουςστρατιώτεςπουφρουρούνταφρούρια,ηδιοίκησήτουςδενεγκρίνειπαρά10.400λ.στ.τοχρόνογιατηδημόσιαεκπαίδευση,απότιςοποίες7.800είναιοιμισθοίτωνκαθηγητών.Απόαυτές τις7800 573καταπίνονταιαπότηΓενικήΔιεύθυνση,1962διαθέτονταιστοΠανεπιστήμιοτηςΚέρκυραςπουέχει14καθηγητέςκαιτηχρονιάαυτή63σπουδαστές,γιατίόλοιοιγονείςπροτιμούνότανμπορούν,ναστέρ‐νουνταπαιδιάτουςγιανώτερεςσπουδέςστηνΑθήνα,πουθεωρούναληθινήπρωτεύουσατουΕλληνισμού. … ΣτοΠανεπιστήμιοείναιπροσαρτημένοέναΓυμνάσιο,πουαντιστοιχεί,σχεδόν, στο πρόγραμμα των μαθημάτων με τα Γαλλικά λύκεια … το οποίο στοιχίζει 543λ.στ.γιαμισθούςκαθηγητών.ΕίναικαιαυτόέρημογιατονίδιολόγοπουκαιτοΠανεπιστήμιο.Ενώιδρύθηκεναδέχεται300μαθητές,έχειαυτήτηχρονιάμόνο60 21εσωτερικούςκαι39εξωτερικούς .ΚατώτερααπότοΓυμνάσιοείναιταΛύκεια,πουβρίσκονταισεκάθενησίκαιπουείναικατώτερααπόταδημοσυντήρητακολλέγιατωνΓαλλικώνπόλεων.Οικαθηγητέςκοστίζουν3477λ.στ.τοχρόνο.ΤέλοςτοΣεμινάριο Ιεροσπουδαστήριο καιηΒιβλιοθήκητηςΚέρκυρας,παίρνονταςτοένα111καιηάλλη100λ.στ.πουδιαθέτονταιγιαπροσωπικόπερι‐λαμβάνονταικαιαυτάστις7800λ.στ.πουδιαθέτονταιγιαμισθούςστηδημόσιαεκπαίδευση.Όταν αφαιρεθούν όλα αυτά τα ποσά, τι απομένει για τη στοιχειώδη εκπαίδευση; Περίπου1034λ.στ.ΚαιόμωςοτελευταίοςΑρχωντηςδημόσιαςεκπαίδευσης,οξακουσμένοςΜουστο‐ξύδης,σ΄αναφοράτουπουυπέβαλεστονΠρόεδροτηςΓερουσίαςμεημερομηνία17/29Ιουλί‐ου1859,υπελόγιζεπωςγιαναοργανωθήόληηστοιχειώδηςεκπαίδευση,σεμιαβάσηαρκε‐τάμέτρια,θαχρειαζότανσχεδόντοτριπλάσιοποσό,δηλαδή2867λ.στ.ΗκυβέρνησηόμωςτωνΛόρδων΄ΥπατωνΑρμοστών,απότονsirThomasMaitlant,φοβήθηκεπάντατηδιάδοσητωνφώτωνστολαό,πουόμωςόπωςόλοιοιΕλληνες,δίψαεγιαμάθηση.Συστηματικάκρά‐τησεστηναμάθειατονπληθυσμό,κυρίωςτοναγροτικό,ελπίζονταςπωςθαεξουσιάζηευκο‐λώτεραανθρώπουςαγράμματουςαπόγραμματισμένους.Βέβαιαυπάρχουν124σχολειάστανησιά,πουσεαναλογίαπροςτονπληθυσμόείναιισάριθμαμετουΕλληνικούΒασιλείου.Ενωόμωςοαριθμόςαυτόςτωνσχολείων,σύμφωναμετιςδαπάνεςπουκαθορίστηκανγιαμισθο‐δοσίατωνδασκάλωνστηνΕλλάδα,θακόστιζεπερίπου125.000δρ,σταΙόνιαΝησιάδιαθέτο‐νταιγιατονίδιοσκοπό1034λ.στ.δηλαδήλίγοπερισσότεροαπό8λίρεςκατάσχολείο,πουο 34Μετείχανοιβουλευτές:ΓεώργιοςΒερύκιος,ΑναστάσιοςΜεταξάς,ΣτέφανοςΠαδοβάς,ΕυστάθιοςΦίλιππας,Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ιωσήφ Μομφεράτος, Ανδρέας Πλέσσας και Αχιλλέας Δελβινιώτης. ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,Ηεκπαίδευση,ο.π.σ.420επ.35ΤοΙόνιονζήτημαενώπιοντηςΕυρώπηςυπόΦρΛενορμάντ.ΜετάφρασιςεκτουΓαλλικούυπόΑναστασίουΠ.Γαήτα,ενΖακύνθω1859.ΠετράτοςΠ.,ΟιπολιτικέςλέσχεςστηνΚεφαλονιάκατάτηνπερίοδοτηςΑγγλοκρατί‐ας,ΔιδακτορικήΔιατριβή,ΑριστοτέλειοΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης,2006.




176 ISSN: 2241‐5106

δάσκαλοςδεντιςεισπράτεικαιόλεςγιατίαπότις1034αφαιρούνταιπρώταοιμισθοίενόςωρισμένουαριθμούεπιθεωρητών.Οδάσκαλοςποιπόνδενμπορείναζήσημετογελοίομισθόπουτουδίνουν,ενώοΝόμοςτουαπαγορεύειαυστηρόταταναδεχθήαμοιβήαπότουςμαθη‐τές … Αποτέλεσματαπερισσότερασχολειάυπάρχουνμόνοθεωρητικάγιατί οδάσκαλοςυποχρεωμένοςγιαναζήσην΄ασχοληθήμεκάτιάλλο,δενκάνειμάθημα.ΚαιενώστηνΕλλάδαοαριθμόςτωναγραμμάτωναποτελείμιαμικρήμειοψηφίατουπληθυσμού,προπαντόςστιςηλικίες που ανατράφηκαν ύστερα από την Ανεξαρτησία,στα Ιόνια νησιά, με την ίδια ρά‐τσα,όμοιαέξυπνηκαιτοίδιοδιψασμένηγιαμάθηση,οιχωρικοίπουξέρουνναδιαβάσουνκαινα γράψουν, αποτελούν εξαίρεση…».36 Οι τροποποιήσεις της Επιτροπής καταργούσαν τοΠανεπιστήμιο, τοΚολέγιο και το Ιεροσπουδαστήριο και τελειοποιούσαν τα δευτεροβάθμιαΛύκειακαιταΠρωτοβάθμιασχολεία.37ΕιδικάγιατοΠανεπιστήμιο,τοοποίοαναφέρεταιμετοναρχικότίτλο«Ακαδημία»,τοσκεπτικόήτανότι«…ηκατάργησιςαυτήςπροτείνεταιδιαψηφοφορίαςκαιτούτοδιότι,αφηςεποχήςχρονολογείταιτοΠανεπιστήμιοντωνΑθηνώνηενταύθαΑκαδημίαήρχισεναπαρακμάζη,ώστεναμηπαράγηουδεμίανωφέλειαν,τουλάχι‐στον εις τας άλλας νήσους, ενώ κατασπαταλώνται τοσαύτα χρήματα, άτινα ηδύναντο ναχρησιμεύσωσιπροσφορώτερονειςάλλονουσιωδέστερονεκπαιδευτικόνσκοπόν…».38

Στις 8/20Απριλίου1862, λίγοπριναπό την λήξη τηςπεριόδουη «Επί τηςπαιδείαςβουλευτικήεπιτροπή»κατέθεσετιςτελικέςαπόψειςτηςσχετικάμετηνέκθεσητηςεπιτρο‐πήςπουδιόρισεηΓερουσίαγιατηνμεταρρύθμισητηςδημόσιαςεκπαίδευσης,οιοποίεςαφο‐ρούσαν

«1.ΤηνκατάργησιντηςΑκαδημίας2.ΤηνβελτίωσιντουΚολεγίου τοαναφέρειωςΓυμνάσιον ,όπωςπροπαιδεύονται

οινέοιειςτηνακρόασιντωνεντοιςπανεπιστημίοιςπαραδιδομένωνμαθημάτων3.Τηνδιαρρύθμισιντου ΙεροσπουδαστηρίουπροςμόρφωσιντουκλήρουτηςΑνα‐

τολικήςΟρθοδόξουΕκκλησίας4.ΤηνδιαρρύθμισιντωνΔευτερευόντωνσχολείωνώστενααποτελέσωσιδιάμεσον

βαθμόνμεταξύτηςΠροκαταρκτικήςκαιτηςΑνωτέραςεκπαιδεύσεως».39Ηβουλευτική επιτροπήδιατύπωσετις ίδιεςπερίπουαπόψεις,αλλάμεπολιτικότερο

τρόπο,αφίνονταςκαιπάλι ναδιαφανείηδιάστασηαπόψεωνμε τηΓερουσία.Συμφώνησε,κατάπλειοψηφία,μετηνπρότασηγιατηνκατάργησητουΠανεπιστημίουκαιτηναναδιορ‐γάνωσητηςυπόλοιπηςδημόσιαςεκπαίδευσης,έθεσεόμωςκαιθέματακοινωνικά:«…καικα‐θόσον μεν αφορά την προοτεινομένην κατάργησιν της Ακαδημίας, η Βουλευτική Επιτροπήκατάπλειοψηφίαντηνπαραδέχεταιδιατετουςλόγουςτουςεντηαυτήεκθέσειενδιαλαμβα‐νομένουςκαιδιατηνμέχριτούδεπροκύψασαασήμαντονωφέλειανσχετικώςωςπροςτοπο‐λυδάπανοντηςδιατηρήσεώςτηςκαιτέλοςδιότιτοιαύτακαθιδρύματατηςανωτέραςεκπαι‐δεύσεωςόσωμάλλονλαμπρύνουσιντηνΠολιτείαν,ότανείναιατελώςδιοργανισμένακαιπα‐

35LenormantFr.,«ΗδιοίκησητωννησιώντουΙονίου.ΕπιστολήπροςτονλόρδοJohnRussel»ΜετάφρασηΓ.Π.Στεριώτη,ΚερκυραϊκάΧρονικά9 1962 σ.97‐162.Εδώσ.141.36ΑναγνωστικήΕταιρίαΚερκύρας/Εκπαιδευτικά/Νομοσχέδιο23Μαρτίου/4Απριλίου1862. Πρόκειταιγιασυλλογήφωτοαντιγράφωνδιαφόρωντεκμηρίων προκηρύξεις,θεσπίσματα,διατάγματα,πράξειςτηςδιοική‐σεως,αγγελίες σχετικώνμετηνιονικήεκπαίδευση,ταοποίαείχεσυλλέξειοΚωνσταντίνοςΝικολάκης‐ΜούχαςμετησυνεργασίατουΘάνουΜιχαλάτο1994‐1995 .38«…ΗπαράτηςΒουλήςσυσταθείσαεπιτροπήκαταργείτηνΑκαδημίαν,τοΓυμνάσιονκαιτοΙεροσπουδαστή‐ριονκαιτελειοποιείταΛύκειαειςεκάστηννήσον,λαμβάνουσα,ωςεντηεκθέσειαυτήπροκύπτει,πρόνοιανκαιπερίτηςπροκαταρκτικήςεκπαιδεύσεως,αλλ΄εύρενέτιμέγαπρόσκομμαείναιηέλλειψιςτωνδιδασκάλων…»ΣυνεδρίασιςΜΑ΄ βμέρος 6/18Μαΐου1862 Πρακτικά 39ΑναγνωστικήΕταιρίαΚερκύρας/Εκπαιδευτικά,8/20Απριλίου1862αρ.80.




177 ISSN: 2241‐5106

ράγωσιτελέσφορααποτελέσματα,τοσούτωμάλλονσυντείνουσινειςχλευασμόναυτήςότανεξελέγχονταιάσκοπακαιδυσανάλογαπροςταςκοινωνικάςανάγκας,αίτινεςάλλωςπωςηδύ‐ναντοναθεραπαυθώσιπροσφυέστερονκαιαποτελεσματικότερον …. Διατηςανομοιομόρ‐φουτηςεκπαιδεύσεωςηΚυβέρνησιςπέποιθενότιδιαρρήδηνεκφράζεταιεναυτήτηεκθέσειότιπραγματοποιείτομακιαβελλικόνσχέδιόντηςτουν΄αποκαταστήσητηνπαιδείανειςτηνΕπτάνησον μονοπώλιον μιας και μόνης κοινωνικής τάξεως, της τάξεως των ευπόρων καιπρουχόντωνώστεμόνατατέκνατούτωννακαρπούνταιμίανημέρανωςίδιονπρονόμιονταςδημοσίαςθέσειςκαιταςεντεύθενπαρεπομέναςαπολαύσεις,τιμώμεναωςημίθεοιενθνητοίς,ταδετέκνατωνυποδεεστέρωντάξεωνπεριοριζόμενατοπολύειςτηναπλήνανάγνωσινκαιναγράφουνναβιωτεύωσινενείδειειλώτωνκαιδουλοπαροίκων,ενώηιστορίακαιηκαθη‐μερινήπείραμαρτυρώσιότιοισοφώτεροικαιενδοξότεροιάνδρεςειςευνομουμέναςπολιτεί‐αςσυνήθωςεξέρχονταιεκτηςκαπνισμένηςκαλύβηςτουχωρικούκαιτουπένητος.ΚαιόμωςποίοναντεθνικόνέργοντολμάαντεπιστόλωςηΚυβέρνησιςναυπαγορεύσειεντωτέλειτουΙΘαιώνοςεντημέσητουχριστιανικούπολιτισμού,πρεσβεύοντοςωςαξίωμααυτάκατάκαιηπαιδεία οφείλουσι είναι κοινόν κτήμα εκάστου τωνκοινωνικών τάξεων εν τωμέσω επιτέ‐λουςλαούελληνικούεμβιβαπτισμένουανέκαθενειςτανάματατηςΙσονομίαςκαιτηςΑδελ‐φότητος.Προςεπιτυχίανδετουτεκταινομένουσχεδίουτηςεπινοείαφενόςν΄ακρωτηριάσηταΛύκειαενταιςάλλοιςνήσοις,ωςπροκύπτειεκτηςκυβερνητικήςεκθέσεως,περιστέλλουσααυτάειςτηνδιδασκαλίανστοιχειωδώντινώνμαθημάτωνκαιεπανερχομένηειςτομόλιςπροτεσσάρωνπερίπουετώνκαταργηθένεπάρατονσύστηματηςεμμίσθουεκπαιδεύσεως,προσ‐διοριζομένηςεις5σελλήνιαενεκάστητωνμεγάλωννήσωνκαι4ενΛευκάδικαιεις2ενεκά‐στητωνμικρών,προπληρωτέακατάτριμηνίαν,σύστημαούτινοςηπροπολλώνετώνεφαρ‐μογή παρέβλαψεκαιρίως ωςγνωστόντοιςπάσιτηνδημοσίανεκπαίδευσιν,απέκλεισενεκτωνΛυκείωνπλείστουςόσουςνέουςενδεείςκαίτοιωθούντοπροςτηνμάθησινκαιεπιτέλουςεπέφερενειςαυτάτηνπαραλυσίανκαιαποσύνθεσιν,αφ΄ετέρουδενασυγκεντρώσητοσύνο‐λον της εκπαιδεύσεως εις το ενταύθα Γυμνάσιονόπερπλουτιζόμενονδι΄ απάντωνσχεδόντωνεντηΑκαδημίαεπί τουπαρόντοςπαραδιδομένωνμαθημάτωνμετατρέπεταιπράγματιειςαυτήνταύτηντηνΑκαδημίανμεταβαλλομένουμόνουτουονόματος…».

ΣτηνκοινοβουλευτικήσυζήτησηπουακολούθησεοιΑριστοτέληςΒαλαωρίτης,Ιωάν‐νηςΜαρίνοςκαιΣτέφανοςΠαδοβάςεπιχείρησαντηναναβολήτηςσυζήτησηςπροβάλλονταςτηνέλλειψηεπαρκούςχρόνου,αφούαπέμενανμόνοοκτώημέρεςγιατηλήξητηςπεριόδου,ενώοΒράιλαςπαρενέβηλέγοντας«…Νομίζετεότιπολλαπλασιάζετεταφώτασυγκεντρώνο‐νταςαυτάειςμίανμόνηνεστίαν;ΠόθεντοκλέοςτηςΓερμανίαςειμήδιότιειςέκαστονΚράτοςαυτήςευρίσκονταιΜουσείακαιΠανεπιστήμια;Αντιβαίνετετότεκαιειςτοελληνικόνπνεύματο οποίον δεν είναι η συγκέντρωσις αλλά η ποικιλία, η διάχυσις και η επέκτασις τωνφώ‐των…».40

Ηψηφοφορίαμε19προς17ψήφους,επέτρεψετηναναβολή,προκαλώνταςτασχόλιατουΛομβάρδουγιανίκητηςΠροστασίας , εισπράττονταςόμωςτηναπάντησητου ισχυρούπαράγοντα τωνΜεταρρυθμιστών, Γενικού Εισαγγελέα Δημήτριου Κουρκουμέλη: «…Το εκ‐παιδευτικόσύστημαδενστηρίζεταιεπίτηςαυθαιρεσίαςτηςΚυβερνήσεωςαλλ΄επίτουΚοι‐νοβουλευτικούνόμου.Επομένωςεάνηκατάστασιςτηςπαιδείαςείναικακή,ηευθύνηαποδί‐δεταικαιειςταςτρειςσυνταγματικάςαρχάς…».ΗπαρέμβασητουΓενικούΕισαγγελέα,πουκατάτοχρέοςτουεκπροσωπούσετονΑρμοστήστιςσυνεδριάσειςτηςΒουλής,ερμηνεύθηκεαπότονΛομβάρδοωςμιαακόμηπροσπάθειατωνκυβερνητικώννααποτινάξουντιςευθύνες

40ΣυνεδρίασιςΜΓ΄ Πρακτικά .Περ.βλΚουρκουμέληςΝ.Κ.,«ΤοΙονικόΠανεπιστήμιο»,ο.π.




178 ISSN: 2241‐5106

τουςγιατηνκατάστασητηςπαιδείας,μεαποτέλεσματονμεγαλύτεροερεθισμότουκαιτηναύξησητουπείσματόςτου.

Οδιάλογος,πουπλέονείχεγίνειπροσφιλήςμεταξύτωνυποστηρικτώντωνδιοικού‐ντων μεταρρυθμιστών και των αντιπολιτευομένων ριζοσπαστών, μεταφέρθηκε και εκτόςΚοινοβουλίου,ωςεπακόλουθοτηςκαθημερινήςπάνδημηςσυζήτησηςγιατηνλύσητουενω‐τικούπροβλήματοςκαιπροκάλεσεπολλέςδιατυπώσειςαπόψεωνκαιθέσεωνέγγραφεςκαιπροφορικές.

ΑκολούθωςσυνέβησανδυογεγονόταταοποίαηΒρετανίαθεώρησεσύμφωναμετουςγαιοπολιτικούςσχεδιασμούς της για τηνπεριοχήκαι επηρέασανκαθοριστικάτηνυπόθεσητηςΕνωσης:Ηεπανάστασητης10ηςΟκτωβρίου1862,πουείχεωςσυνέπειατηναποχώρησητουβασιλικούζεύγουςΌθωνακαιΑμαλίαςκαιηεκλογή,στις18Μαρτίου1863,ωςβασιλέωςτωνΕλλήνωντουΓεωργίουΑ.Κατόπιναυτών,την1ηΑυγούστου1863στοΛονδίνο,ηΜεγά‐ληΒρετανίακαιοιτέσσερεις«δυνάμεις»:Αυστρία,Ρωσία,ΠρωσίακαιΓαλλίαυπέγραψανει‐δικόπρωτόκολλομετοοποίοέπαυεηβρετανικήπροστασίασταΙόνιανησιά,πουείχεσυμ‐φωνηθείστοΠαρίσιμετηνσυνθήκητης5ηςΝοεμβρίου1815καιτην19ηΣεπτεμβρίου/1ηΟκτωβρίου1863συνήλθεηΔεκάτηΤρίτηΙόνιοςΒουλή,υπότηνπροεδρείατουκερκυραίουΣτέφανουΠαδοβάμεμόνοαντικείμενο τηναποδοχήήόχι τηςΕνώσεως.Τέσσερεις ημέρεςαργότεραοιαντιπρόσωποιτωννησιών,μεαπόντεςτουςμαρτυρήσαντεςστιςεξορίεςκαιτιςφυλακίσεις Ηλία Ζερβό‐Ιακωβάτο και ΙωσήφΜομφεράτο που διαφωνούσαν ήδη από το1862γιατηνέλλειψηκοινωνικούπεριεχομένουστονενωτικόαγώνακαιτουςπροδιαγραφό‐μενουςόρους , ψήφισαντηνΈνωσητου ΙονίουΚράτουςμε τοΒασίλειοτηςΕλλάδος. Στις11/29Μαρτίου1864στοΛονδίνο,τοΒασίλειοντηςΕλλάδοςκαι«οιδυνάμεις»ΜεγάληΒρε‐τανία,ΓαλλίακαιΡωσίαεπικύρωσαντουςόρουςτηςσυνθήκηςτου1863,ρυθμίζονταςπα‐ράλληλα προβλήματα που προέκυψαν από την Ενωση. Εν τέλει στις 21Μαίου/2 Ιουνίου1864οαρμοστήςΝάιτ‐ΣτορξπαρέδωσετηνδιοίκησητωννησιώνστονΈλληνααπεσταλμένοΘρασύβουλοΖαϊμη.

Μετάαπό εκλογές41 στην «Β΄ΕθνικήΣυνέλευση τωνΕλλήνων»42 εισήλθαν την20ηΙουλίου/1ηΑυγούστου1864καιορκίστηκανδυοημέρεςαργότερα,ογδόντατέσσεριςΕπτα‐νήσιοιαντιπρόσωποι,οιοποίοιμετουςήδητρεις«πληρεξουσίουςτωνΙονίων»πουείχεπρο‐βλέψει τοΨήφισμα της 23ης Οκτωβρίου 1862 για την «εκπροσώπηση των Ομογενών καιτωνΑλυτρώτων»,αποτέλεσαν ισχυρήκοινοβουλευτικήομάδα,ηοποίακαιμετέβαλεριζικάτουςυπάρχοντεςσυσχετισμούςκαι τις ισορροπίεςτωνπολιτικώνδυνάμεωνσεαυτήν.43Οινέοιαντιπρόσωποιείχαντηνεπιπλέονιδιότηταναμηνεκπροσωπούντουςπαλαιούςσυσχε‐τισμούςτουΙονικούΚοινοβουλίου εκτόςεκείνωντηςΖακύνθου,πουχάριςστουςχειρισμούςτουΛομβάρδουυπήρξεσύμπλευσηόλωντωνπολιτικών,κοινωνικώνκαιοικονομικώνδυνά‐μεων, που δεν είχαν συνεργαστεί με το προτεκτοράτο . Χαρακτηριστικό της εκλογής στηνΚέρκυραυπήρξεησυντριπτικήνίκητηςνέαςπαράταξηςπουείχεεπικεφαλήςτονπροερχό‐μενοαπότουςαγρότες,υπότροφοτηςβρετανικήςδιοίκησης,δημόσιουπάλληλοωςδιδάσκα‐λοτουΛυκείουστηνΚέρκυρακαιφιλόδοξοπολιτικόΠολυχρόνιοΚωνσταντά,οοποίοςδημα‐

41Προκηρύχθηκανμε τοΒΔ της24ηςΑπριλίου1864, διενεργήθηκαν14/26 Ιουλίου1864.Περβλ.ΜοσχονάςΝ.Γ.,ΗΕνωσητηςΕπτανήσουμετηνΕλλάδα,ΙστορίαΕλληνικούΕθνους,ΕκδοτικήΑθηνώντ.ΙΓ,σ.235.42ΣυνεκλήθηγιατηνκατάρτισητουΣυντάγματοςτου1864,τοοποίομετέβαλετοπολίτευμασεΒασιλευομένηΔημοκρατία.ΑιαγορεύσειςτουΕλληνικούΚοινοβουλίου1843‐1909.ΠερίοδοςΑ,τ.ΒΑθήνα1962.ΕκδόσειςΕ‐θνικούΚήρυκος,σ.251‐266,291‐295,359‐364,387,395,423‐5.43ΚατηφόρηΔέσποινα,ΟιΕπτανήσιοιβουλευτέςστηνπρώτηδεκαετίααπότηνΕνωση,ΚέντροΜελετώνΙονίου,ΤοΙόνιο:Περιβάλλον,Κοινωνία,Πολιτισμός.ΠρακτικάΣυμποσίου,Αθήνα1984,σ.95‐141.ΤζαγκαρουλάκηΧρύ‐σαΑ.,




179 ISSN: 2241‐5106

γωγώνταςείχευποσχεθείστοναγροτικόπληθυσμότηνεπίλυσητωνπροβλημάτωνκαιιδιαί‐τεραεκείνουπουαφορούσετηνιδιοκτησίατηςαγροληπτικάκαλλιεργούμενηςγης.44Μετιςπροστριβέςαγροτώνκαιγαιοκτημόνωνσταυψηλότερασημείατηςαντιπαράθεσης,στοσύ‐νολοτων18.144ψήφωνοι13.000αγροτικοίψήφοικαθόρισαντηνεκλογή.Στουςείκοσια‐ντιπροσώπουςοι πέντε Π.Κωνσταντάς,Θ.Ζερβός,Ν.Λούβρος,Ανδ.Καρύδης,Ν.Παγκρά‐της εκπροσωπούσαντουςαγρότες,ενώστουςυπόλοιπουςυπερείχανοι,συνήθωςαστοί,με‐ταρρυθμιστές.45ΟιιδεολογικέςδιαφορέςδενεπέτρεψανστουςΕπτανησίουςαντιπροσώπουςνα παραμείνουν σταθεροί στην αρχική τους απόφαση «…να έλθωμεν εν αδελφική ενότη‐τι…διαναεμβάλωμενκαιπροκηρύξωμεντηναγάπηνπανταχού,όχιδιαλόγων,αλλάδιατουπαραδείγματός μας…»46 μεαποτέλεσμαοι συζητήσεις για τηναφομείωση ήσυγχώνευση τηςΕπτανήσουμετηνΕλλάδα47ναγίνουναφορμήείτεγιατηνεπιβεβαίωσητηςιδεολογικήςτουςταυτότητας,είτεγιαιδεολογικούςαναπροσανατολισμούς,πουόμωςτουςοδήγησανστημηδιατήρησητωναρχικώνπροθέσεωνκαιστηδιάσπασηκατάτηψήφισητουΣυντάγματοςκαιτουεκλογικούνόμου,γεγονόςπουουσιαστικάεξανέμισετοαρχικότουςπλεονέκτημα.48Στιςεκλογέςτης4ηςΜαίου1865γιατηναναδειξητωναντιπροσώπωντηςπρώτηςμετασυ‐νταγματικήςΒουλής,στηνΚέρκυρατηνπλειοψηφίαπήρανκαιπάλιοι«Αγροτικοί»τουΚων‐σταντά εκπρόσωποι της «εξοχής» οι:Θεόδωρος Ζερβός,ΝικόλαοςΚαρύδης,ΝικόλαοςΠα‐γκράτης,ΠολυχρόνιοςΚωνσταντάς,ΝικόλαοςΛούβρος,ΘεόδωροςΡωμαίος ενώστηνπόληυπερίσχυσανοιμετριοπαθείςενωτικοί ΣωκράτηςΚουρής,ΣτέφανοςΠαδοβάςκαιΓεώργιοςΜαρκοράς .ΗκυβέρνησηΑλέξανδρουΚουμουνδούρου στηνοποίαυπουργόςΕκκλησιαστι‐κώνκαιΔημοσίουΕκπαιδεύσεωςανέλαβεοΛομβάρδοςκαιΕξωτερικώνοΒράιλας‐Αρμένης ωςκύριομέλημάτηςδήλωσεότιείχε«τηνομαλότερηκαιδικαιότερημεταβολήτουεπτανη‐σιακούνομοθετικούκαθεστώτος»καιγιαυτόσυγκρότησεδεκαοκταμελήεπιτροπή,49όμωςοδηγήθηκεσύντομασεπαραίτηση,στηνπροσπάθειάτηςναεπιβάλειφορολογίασταδημό‐σιαέργα.50ΑπόταπρακτικάτουΚοινοβουλίουδιαπιστώνεταιότιοΛομβάρδοςείχεκινήσειπλέοντηνδιαδικασία«τακτοποίησης»τωνεκπαιδευτικώντηςΕπτανήσουκαιστησυνεδρία‐ση της 25ης Σεπτεμβρίου 1865 «ανεγνώσθησαν τα εξής έγγραφα: 1 Τέσσαρα νομοσχέδια

44Γιατοαγροτικόζήτημαβλ.ΔαμασκηνόςΑ.,ΤοενΚερκύρααγροτικόνσύστημα,Κέρκυρα1864.ΓερακάρηςΝ.,ΕπισκόπησιςτηςενΚερκύραιδιοκτησίας,Κέρκυρα1911.ΣίδεριςΑ.Δ.,ΤοΑγροτικόνΖήτημαΚερκύρας,ΜεγάληΕλληνικήΕγκυκλοπαιδείαΠυρσός,τ.Α.,σ500‐501.SantorioGirolamo.,Esposizionedellecondizionigiuridichedellaproprietafondiarianell΄isoladiCorfu,Κέρκυρα1864.ΠαχήΌλγα,ΑπότοφεουδαλικόσύστημαγαιοκτησίαςστοαγροτικόζήτηματηςΚέρκυρας 1864‐1925 ,διδακτορικήδιατριβή,Κέρκυρα,1996.Τηνπροκήρυξητης22αςΙουλίου1864«ΣυνάδελφοιΧωρικοί»βλειςΠα‐χήΟλγα, ΟΠολυχρόνιος Β. Κωνσταντάς και η πολιτική ζωή της Κέρκυρας τον 19οαι. Απόστροφος, Κέρκυρα2009σ.24.45ΚατηφόρηΔέσποινα,ΟΙΕπτανήσιοιβουλευτές,όπ.π.σ.9746ΚατηφόρηΔέσποινα,ΟιΕπτανήσιοιβουλευτές,όπ.π.σ.10047 «ΕύχεταιδεηΒουλήτηνόσονένεστιταχυτάτηνεξομείωσιντωνενΕπτανήσωπροςταεντηλοιπήΕλλάδιισχύοντα…»ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣύνοδοςΑ,Συνεδρίασις25της16ηςΙουλίου1865,σ.16248ΩςπράξηεναρμόνισηςπρέπειναθεωρηθείηεξομείωσητωνμισθώντωνκαθηγητώντουΙονικούΠανεπιστη‐μίουμεεκείνουςτωνκαθηγητώντουΠανεπιστημίουΑθηνών Β.Δ.της24ης Δεκεμβρίου1864,ΕφημερίςτηςΚυβερνήσεωςαρ56/1864,σ.111‐112,ανατύπωση .49Χ.Τρικούπης,Γ.Σέρβος,Κ..Λομβάρδος,Θ.Ρωμαίος,Σ.Κουρής,Δ.Μακρής,Γ.Μαυρογιάννης,Γ.Φλωριάς,Σ.Λεονταράκης,Δ.Τσιτσάρας,Α.Μιχαλόπουλος,Λ..Μπαλάνος,Ν.Παπαμιχαλόπουλος,Χ.Χριστόπουλος,Α.Κοντό‐σταυλος,Σ.Σπηλιωτάκης,Κ.Κυπριάδης,Δ.Πετράκης,ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,ΠεριοδοςΑ,Σύνο‐δοςΑ,Συνεδρίασις75,1Δεκεμβρίου1865σ.483‐5.Εφημ.ΗΦωνήτουΕλληνος,αρ.φ.13‐14της22αςΔεκεμ‐βρίου186550ΚατηφόρηΔέσποινα,ΟιΕπτανήσιοιβουλευτές,όπ.π.σ112




180 ISSN: 2241‐5106

τουΥπουργούτωνΕκκλησιαστικώνκαιτηςΔημοσίαςΕκπαιδεύσεωςκατατεθέντατηνπρο‐τεραίανειςτοΠροεδρείον,ήτοι:α Περίοργανισμούτηςμεσαίαςεκπαιδεύσεωςβ Περίορ‐γανισμούτηςδημοτικήςεκπαιδεύσεωςγ ΠερίδιοργανισμούτηςΠαιδείαςκατάτηνΕπτάνη‐σονκαιδ περίδιδακτικώνβιβλίων».51Στησυνεδρίασηγιατονπροϋπολογισμόστις27Ο‐κτωβρίου1865 κυβέρνησιςΕπαμεινώνδαΔεληγιώργη έγινε ζωηρήσυζήτηση επί τωννο‐μοσχεδίωντουΛομβάρδου:«…διατεινομένωντωνμεννααφαιρεθήηπίστωσιςδιατοΠανε‐πιστήμιονΚερκύραςαπότηςημέραςκαθ΄ηνεπαύθησανοικαθηγηταί,τωνδεαντιλεγόντωνειςτούτοεπίτωλόγωότιμηκαταργηθέντοςτουΟργανικούΝόμουδενδύναταιναδιαλυθήαυτό.Επιτέλους,επίτηπροτάσειτινός,ηΒουλήανέβαλεδιατηνεπιούσανσυνεδρίασιντηνπροκειμένηνσυζήτησιν,ορίσασαενταυτώ,ότικατ΄αυτήνθέλεισυζητηθηκαιτοπερίτηςκα‐ταργήσεωςτουπανεπιστημίουτηςΚερκύραςκαιτωνΛυκείωνεκκρεμέςενώπιόντηςνομο‐σχέδιοντουπρώηνυπουργούτωνΕκκλησιαστικώνκαιτηςΔημοσίαςΕκπαιδεύσεως»52

Πράγματιτηνεπομένη«…Επρότεινέτιςτηναπάλειψιντηςπιστώσεωςδιατουςτελευ‐ταίουςμήνας,ωςπαυθέντωναπότουπαρελθόντοςΣεπτεμβρίουτωνκαθηγητώνκαιτουΑρ‐χοντείου. Την πρότασιν ταύτην απέκρουσεν έτερος δια μακρών εκθέσας την ιστορίαν τηςσυστάσεωςτουΠανεπιστημίουτούτουκαιτονσκοπόνδι’ονο ιδρυτήςαυτούλόρδοςΓυίλ‐φορδσυνέστησετούτο.ΙσχυρισθείςδεκατόπινότιδενείχετοδικαίωμαοπρώηνυπουργόςεννοείτονΛομβάρδο νακαταργήσηδιαΒασιλικούΔιατάγματοςΝόμον,ότανμάλισταεισή‐γαγενομοσχέδιονεντηΒουλή,ήλθενειςτοσυμπέρασμα,ότιταΔιατάγματατωνπαύσεωντωνκαθηγητώνναθεωρηθώσιάκυρα,ναμηαπαλειφθήδεηπίστωσις.Απήντησενοπρώηνυπουργός και βουλευτής Ζακύνθου ότι ου μόνον είχε το δικαίωμαως υπουργός να παύσητουςυπαλλήλουςτου,αλλάσεμνύνεταιτούτοπράξας,διότιαπήλλαξετηνΕπτάνησοναπόενιδανικόνΠανεπιστήμιονμηδεμίανωφέλειαναποφέρονειςτοντόπον,έσωσετηνεκπαίδευσιντης Επτανήσου διότι έκαμε το πρώτον βήμα προς την μεταρρύθμισιν και αφομείωσιν καιπροπάντωναπήλαξετηννεολαίαναπότηναβεβαιότητακαιαυτόςμενόσονήτουπουργόςέπραξενό,τιησυνείδησιςκαιτοκαθήκοντονενέπνεον,ηδεδιάδοχηΚυβέρνησιςαςπράξηο,τιήθελεθεωρήσηωφέλιμον…»53

Μετάαπόμιασειράτεσσάρωνκυβερνήσεων,στις28Νοεμβρίου1865,ανέλαβεηκυ‐βέρνησηΜπενιζέλουΡούφου,ηοποίαεπίσηςέθεσεωςστόχοτησυνέχισητουνομοθετικούέργου,πουθαοδηγούσεστηναφομείωσητουΙονίουΚράτουςαπότοΒασίλειοτηςΕλλάδος.54Κατάτησυζήτησητης9ηςΔεκεμβρίου1865,κατατέθηκε τροπολογίααπότουςλευκάδιουςβουλευτές Γεράσιμο Σέρβο και Αλέξανδρο Σταματόπουλο, που αφορούσε την προαιρετικήσύστασηαντίτριώνσεόλητηνΕπτάνησο,ενόςτετάρτουΓυμνασίουστηΛευκάδα.55Τοσο‐

51ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣύνοδοςΑ,Συνεδρίασις40,της25ηςΣεπτεμβρίου1865,σ.264‐852ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣύνοδοςΑ,Συνεδρίασις60,της27ηςΟκτωβρίου1865σ.37653ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,ΠεριοδοςΑ,ΣυνοδοςΑ,Συνεδρίασις61,28ηςΟκτωβρίου1865σ.376‐380.ΟΠαδοβάςενημέρωσετηνΒουλήότιμετηνέκδοσητριώνΒασιλικώνΔιαταγμάτωνστις27Σεπτεμβρίου1865,ταοποίαόπωςδήλωσεδενδημοσιεύθηκανστηνΕφημερίδατηςΚυβερνήσεως«καταργήθησανδιαμιάςό‐λαι αι θέσεις των καθηγητών του Επτανησιακού Πανεπιστημίου». Βλ. Πεντόγαλος Γ.Π., Η Ιατρική Σχολήο.π.,σ.46.54ΕυαγγελίδηςΤ.Ε.,ΤαμετάτονΌθωνα:ήτοιιστορίατηςμεσοβασιλείαςκαιτηςβασιλείαςΓεωργίουτουΑ'. 1862‐1898 .ΕνΑθήναις1898:ΕκδοτικόνΚατάστημαΓεωργίουΔ.Φέξη,σ.128‐12955ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,ΠεριοδοςΑ,ΣύνοδοςΑ,Συνεδρίασις81της11ηςΔεκεμβρίου1865σ.554.ΗκατάργησητωνΓυμνασίωνδεν έγινεαθόρυβα.ΑναφέρεταιότιτηνΒουλήαπασχόλησεεπεισόδιοπου




181 ISSN: 2241‐5106

βαρόαυτόθέμαετέθηκαιπάλικατάτηντρίτηκαιτελευταίασυζήτησητης11ηςΔεκεμβρίου1865«Περίδιοργανώσεωςτηςδημοσίουεκπαιδεύσεως».Σεαυτήνταάρθρα1,2και3πουκαταργούσαντοΑρχοντείοντηςΠαιδείας,τηνανώτατηκαιτηνανώτερηεκπαίδευσηκαιταδευτεροβάθμιαΛύκεια,επιψηφίστηκανχωρίςαντιρρήσεις.56

Όμωςστησυζήτησηγιατοάρθρο4«…λαβώντιςτονλόγονπαρετήρησενότιτρίακα‐τάταςΙονίουςΝήσουςΓυμνάσιαδενείναιαρκετά,ότιηνήσοςΛευκάςάτεκειμένηειςθέσινεπίκαιρον,ωςπροςτουςυπόδουλείαναδελφούςημών,ήτοιάντικρυτηςΠρεβέζης,εξηςπολ‐λοίνέοισπουδάζουσιενΛευκάδι,δενπρέπειναπαραγκωνισθείχάρινουχίαυτήςταύτης,αλ‐λάτουΕλληνισμού,επομένωςηΒουλήνααφίσηειςτηνΚυβέρνησιναντοκρίνηαναγκαίονκαι συμφέρον, να συστήση και έτερον Γυμνάσιον. Δια ταύτα επρότεινεν η τωάρθρω λέξιςτρίαναμεταβληθήειςτέσσαρα…».ΜετάτηναποδοχήτηςτροπολογίαςκατατέθηκεαπότουςΣτέφανοΠαδοβάκαιΘεόδωροΖερβό,νέα βασιζόμενηστιςτοπικέςανάγκες ,γιατοΓυμνά‐σιοτηςΚέρκυρας,ώστεαυτόναλειτουργείωςπροπαιδευτήριοτωνπανεπιστημιακώνσπου‐δώνκαιτωνμελλόντωνναιερωθούν«…ωςπροςτηνσύστασινενόςΓυμνασίου,όσονένεστιπλήρους, τουτέστιν περιέχοντος έδρας της Ιταλικής και Αγγλικής γλώσσης του ΕμπορικούΔικαίουκαι τωνΦυσικομαθηματικώνΕπιστημών,ωςκαι μιαςΘεολογικήςΣχολής, όπως εξαυτήςεξέρχονταικατηρτισμένοιειςταεγκύκλιαμαθήματαοινέοι,ουμόνονοιεξαυτήςαλλάκιοιεκτηςαντίπερανχώραςπροσερχόμενοι…».57Καλόςγνώστηςτωνκερκυραϊκώνεκπαι‐δευτικώνπραγμάτωνοΠαδοβάς,ωςπρώτοςπρόεδροςτηςεπιτροπήςτου1862,58προσπά‐θησεναδιασώσειτιςδομέςτουΚολεγίουκαιτουΙεροσπουδαστηρίουσταπλαίσιατουνέουεκπαιδευτικούσυστήματος, εναρμονίζοντάςτεςμετις πραγματικέςανάγκεςτηςκερκυραϊ‐κήςκοινωνίας.59

ΓιαμιαακόμηφοράόμωςμετηνπρότασηδιαφώνησεοΛομβάρδος,οοποίος αφούάσκησε κριτική στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και ζήτησε την αναδιοργάνωσή του,πρότεινεναμηλειτουργήσειτοΓυμνάσιοστηΛευκάδακαιναμειωθούνταήδηλειτουργού‐νταστηνΕλλάδαμέχριναδημιουργηθείτοκατάλληλοεκπαιδευτικόπροσωπικό.Ολοκλήρω‐σεμάλισταμετηναπίστευτουπολιτικούθράσουςδιευκρίνισηότι:«…αυτόδενσημαίνειτην

έγινεστοΓυμνάσιοτηςΚέρκυρας«ένεκατηςδιαγωγήςτουκαθηγητούΓουδαλοπούλου».ΕφημερίςτωνΣυζη‐τήσεωντηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣύνοδοςΑΣυνεδρίασις79της7ηςΔεκεμβρίου1865σ.49956Εφημερίς τωνΣυζητήσεωντηςΒουλής ,ΠεριοδοςΑ,ΣυνοδοςΑ, Συνεδρίασις83 της11ης Δεκεμβρίου1865,σ.554.ΤζαγκαρουλάκηΧρύσαΑ.,ΟρόλοςτωνΕπτανησίωνβουλευτώνσ.28757ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής ,ΠερίοδοςΑ ,ΣύνοδοςΑ,Συν.83της11ηςΔεκεμβρίου1865,σ.554‐560.ΗΤζαγκαρουλάκηΧρύσαΑ.,ΟρόλοςτωνΕπτανησίωνβουλευτώνσ.288αναφέρειπερισσότεραμαθήμα‐τα:ΑρχαίωνΕλληνικών,Λατινικών,Γαλλικών,ΑγγλικώνκαιΙταλικών,Ιστορίας,Γεωγραφίας,Φιλοσοφίας,Θεο‐λογίας,Αρχαιολογίας,ΕμπορικούΔικαίουκαιστοιχείωνΦυσικήςκαιΧημείας 58ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,ΗΕκπαίδευσησ.373,412.59ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής ,ΠερίοδοςΑ ,ΣύνοδοςΑΣυν.83της11ηςΔεκεμβρίου1865, σ.554‐560.«Υποστηρίζωαρχήνεθνικοτάτην»πρόταξεστηνεισήγησήτουοΠαδοβάς«…αιμερικαίπεριστάσειςειςταςοποίαςδιάκειταισήμερονηΚέρκυρα,απαιτούσι,μοιφαίνεται,διατομέλλονκαιτουΠανελληνίουιδιαιτέραντινάπρόνοιαν…ηΚέρκυρακείταιπλησίοντηςΗπείρουκαι…προετώνότετοΓυμνάσιονΚερκύραςήτοενκαληκαταστάσειυπήρχονεναυτώκαιειςταημέτερασχολείαυπέρτουςπεντακο‐σίουςνέουςτηςΗπείρου…αφετέρουπολλοίτωνΕπτανησίωνδενείναιενκαταστάσειναμεταβώσιειςταΓυ‐μνάσιακαιειςτασχολείατηςΠρωτευούσηςκαιωςεκτούτουμάλλονρέπουνειςτοναεκπαιδευθώσιειςταΓυ‐μνάσιακαιτασχολείαενΚερκύρακαιπροςτούτοιςδιαναπαρέξωμενκαιειςτηννεολαίαντηςεπέκειναΣτερεάςτην ευκαιρίανναημπορέσηναμορφωθεί εις τακυριώτεραστοιχείατηςμαθήσεως, ίναμεταβηαμέσωςεις τοΠανεπιστήμιοντηςΕλλάδος…αυτότοΓυμνάσιονωςείναιμορφωμένον,θαχρησιμεύσηωςάμεσοςβαθμίςαπότηςοποίαςοιεκπαιρεώσαντεςκαιδιανύσαντεςταςσπουδάςτωνειςτοΓυμνάσιονεκείνονδύνανταιευκόλωςναμεταβώσινειςταςανωτέραςσπουδάςτουΠανεπιστημίουΑθηνών…»Βλ.ΤζαγκαρουλάκηΧρύσαΑ.,ΟρόλοςτωνΕπτανησίωνβουλευτώνσ.289




182 ISSN: 2241‐5106

εναντίωσήτουγιατηνίδρυσητουτετάρτουΓυμνασίου.ΟσογιατηνΚέρκυρα,οραματίζεταιστομέλλονοργάνωσηκαιπανεπιστημιακήςεκπαίδευσης».60Τονομοσχέδιοτελικάψηφίστη‐κε αυθημερόν με τροποποιήσειςως προς τον αριθμό των Γυμνασίων, τα διδασκόμενα στοΓυμνάσιοτηςΚέρκυραςκαιτηνίδρυσηΙερατικήςσχολήςστηνΚέρκυρα.

Δεκαεννιάμήνεςμετάτην΄Ενωση,στις20Δεκεμβρίου1865,στηνΕφημερίδατηςΚυ‐βερνήσεωςτουΒασιλείουτηςΕλλάδοςδημοσιεύθηκεοΝόμοςΡΗ’.61Σύμφωναμεαυτόνηκα‐τώτερη62καιμέσηεκπαίδευσηεναρμονίστηκανμετηνυπάρχουσαστοΒασίλειοτηςΕλλάδοςκι΄ αντικαταστάθηκε το Ιεροσπουδαστήριο από Ιερατική Σχολή, εντάχθηκε η Βιβλιοθήκη63στοτότεαρμόδιοΥπουργείοΕκκλησιαστικώνκαιΔημοσίουΕκπαιδεύσεωςκαικαταργήθη‐καντοΠανεπιστήμιοκαιτοΓυμνάσιο Κολέγιο .64Σύμφωναμετιςτροπολογίεςυπήρξεπρό‐βλεψηγιατοΓυμνάσιοτηςΛευκάδας πουόμωςτελικάδενυλοποιήθηκε καιταδιδασκόμε‐ναστοΓυμνάσιοτηςΚέρκυρας.65ΟΛομβάρδοςκαιτοπολιτικόπεριβάλλοντουείχανδώσειτηναπάντησήτους.Μιααπάντησηπουδεναναγνώρισανποτέοικερκυραίοικαιέωςτατέλητου19ουαιώναβράβευαντουςάριστουςμαθητέςτηςμέσηςεκπαίδευσηςμετοβραβείοπουείχεκαθιερώσειοδυνάστηςτουςβρετανόςαρμοστήςΝτούγκλας.66Παρόλααυτάεντύπωσηπροκαλείηστάσητωνκερκυραίωναντιπροσώπωνστησυγκεκριμένηπρώτημετασυνταγμα‐τικήΒουλή 1865‐1867 .67Εγκλωβισμένοιστιςεπιδιώξειςτουςγιατηνεπίλυσητου«Αγροτι‐κούΠροβλήματος»όπωςτουλάχιστονμαρτυρούνταπρακτικάτωνΣυνεδριάσεων,δεναντέ‐δρασαν,ούτεχρησιμοποίησαντιςδυνατότητεςπουτουςέδινεηισχυρήκοινοβουλευτικήεκ‐προσώπισητωνΕπτανησίων,εκτόςτουΓεωργίουΜαρκορά,οοποίοςμάλιστααργότερα,την

60ΤζαγκαρουλάκηΧρύσαΑ.,ΟρόλοςτωνΕπτανησίωνβουλευτώνσ.28961ΕφημερίςτηςΚυβερνήσεωςαρ61/29ηςΔεκεμβρίου1865σ.393‐4,KυβέρνησηΜπενιζέλουΡούφου,αρμόδι‐οςυπουργός ΕκκλησιαστικώνκαιΔημοσίουΕκπαιδεύσεως ,οΚωνσταντίνοςΓ.Δαρειώτης.ΕφημερίςτωνΣυ‐ζητήσεωντηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣυνοδοςΑ,Συνέλευσις83της11ηςΔεκεμβρίου1865,σ.554‐560.62ΕιδικότεραμετονΝόμοΡΚΣΤτης27ηςΔεκεμβρίου1865καθορίστηκαντα«ΠερίτηςκαιενΕπτανήσωεφαρ‐μογήςτωνπερίΔημοδιδασκαλίας ΝόμωνκαιΔιατάξεων»,ΕφημερίςτηςΚυβερνήσεωςαρ2/7ηςΙανουαρίου1866σ.10‐1163Εγινειδιαίτερησυζήτησηγιατηνβιβλιοθήκη«…πολλάερρέθησανεπίεξασφαλίσεωςτηςβιβλιοθήκηςκαιτωναρχαιολογικώνσυλλογώνωςκαιπερίκαταγραφήςτωνβιβλίων…»ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,Πε‐ρίοδοςΑ,ΣύνοδοςΑΣυν.83της11ηςΔεκεμβρίου1865,σ.55764Ανκαιαρχικάυπήρξεμιααμφιβολίαγιατομέλλοντου,καθώςτομεγαλύτερομέροςτωνμαθητώντουείχανεκδηλωθείδυναμικάυπέρτουστονΕνωτικούΑγώνα,δημιουργώνταςμάλιστακαιτοαντιβρετανικόεπεισόδιοτης22αςΜαρτίου1864 ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,ΗΕκπαίδευσησ.419 τελικάεπικράτησεηλογικήτηςκατάργη‐σήςτου.Γι΄αυτόστοάρθρο2τουΝόμουΡΗαναφέρονταιταεξής:«ΟιμαθηταίτουΓυμνασίουΚερκύραςθέ‐λουσιδιατηρηθείεναυτωτρεφόμενοιμεναλλουχίκαιδιδασκόμενοι,μέχριτέλουςτουπαρόντοςέτους,επιτη‐ρούμενοιυπόαναγκαίουπροσωπικού,όσονεκτουυπάρχοντοςήθελεννομίσειαναγκαίονναδιατηρήσητοΥ‐πουργείονπροςτούτο».65«ΕιςτοενΚερκύραΓυμνάσιονθέλουσιπροςτοιςάλλοιςδιδάσκεσθαιηΑγγλικήκαιηΙταλικήγλώσσακαιτοΕμπορικόνΔίκαιονκατάτουςπερίτούτωνοργανισμούς».66ΔιαμαντούροςΝ.‐Π.,ΗεγκαθίδρυσητουκοινοβουλευτισμούστηνΕλλάδακαιηλειτουργίατουκατάτον19οαιώνα,εις:Όψειςτηςελληνικήςκοινωνίαςτου19ουαιώνα,«Εστία»,Αθήνα,1984.ΚαριψιάδηςΓ.,ΗΕλλάδαωςδιάδοχοΚράτος.ΗίδρυσητουΕλληνικούΚράτουςκαιηΈνωσητωνΕπτανήσων.Διδακτορικήδιατριβή,ΕθνικόκαιΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιοΑθηνών,Αθήνα1992..ΚαρούσοςΔ.Ν.,Εκθέσειςγεγονότωντινώνσχετικών‐προςταδίκαιαπαράπονατωνΙονίωνκαιιδιαιτέρωςτωνΚεφαλλήνωναπέναντιτηςΚυβερνήσεως,Κεφαλληνία1866. Κασιμάτης Γρ., Οι Επτανήσιοι και ο πολιτικόςβίος μετά τηνΈνωση,Παρνασσός 7 1965 , σελ.360 επ.ΚουρκουμέληςΝ.Κ.,«ΗεκπαίδευσητηςΚερκυραίαςστοΙόνιοΚράτος»ΠρακτικάΣΤ΄ΔιεθνούςΠανιονίουΣυνε‐δρίου,Ζάκυνθος23‐27Σεπτεμβρίου1997,τ.3,σ.137‐157,Αθήνα2002.GallantThomasW.,ExperiencingDo‐minion.Culture,IdentityandPowerintheBritishMediterranean,UniversityofNotreDamPress,200267ΓιατιςαναφορέςστιςσχέσειςΕκπαίδευσης–ΕκκλησίαςκαιΚράτους,καθώςεπίσηςγιατιςαπόψειςπουδια‐τυπώθηκανγιατηνπαύσητηςεπιχορήγησηςτωνΙσραηλιτικώνΣχολώνστηνΚέρκυρακαιτηΖάκυνθο,πουείχεεγκρίνειτοΙόνιοΚράτοςπερ.βλ.ΤζαγκαρουλάκηΧρύσαΑ.,ΟρόλοςτωνΕπτανησίωνβουλευτώνσ.289‐290




183 ISSN: 2241‐5106

23ηΔεκεμβρίου1866,παραιτήθηκεπροφασιζόμενος«τογήραςτου».68Παροιμιώδηςεντού‐τοιςπαραμένειηαποδιδόμενηστονΣτέφανοΠαδοβάδήλωση ηοποίαέχειεκληφθείωςυ‐ποβολή παραίτησης από το βουλευτικό αξίωμα, αλλ’ όμως δεν προκύπτει ότι τελικά υλο‐ποιήθηκε :69 «…με βαθείαν λύπην μου αποχωρώ από την πρωτεύουσα αφού επείσθην ενπολλοίςότιηεντηΒουληπαρουσίαμουαποβαίνεικαιάσκοποςκαιαλυσιτελήςκαιδενδύ‐ναμαιναδιατελώμάρτυςαπαθήςκαιανάλγητοςτηςσφαγιάσεωςτηςΕπτανήσου, ιδίωςδετηςΚερκύρας…»70

68ΕφημερίςτωνΣυζητήσεωντηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣύνοδοςΒ,Ι,Συν.8/23Δεκεμβρίου1866,15καιΠερίο‐δοςΑ,ΣύνοδοςΓ,Συν7,7Οκτωβρίου1867,23.ΤζαγκαρουλάκηΧρύσαΑ.,ΟρόλοςτωνΕπτανησίωνβουλευτώνσ.50669ΚατάτηνΒκαιΓΣύνοδοπαραιτήθηκαντέσσεριςβουλευτές.ΑπότηνΚέρκυραοΜαρκοράς,καιαπότηνΚε‐φαλληνίαοιΓεώργιοςκαιΧαράλαμποςΤυπάλδοι–ΙακωβάτοικαιΝικόλαοςΦωκάς‐Γεωργακάτος.Σεαντικατά‐στασητουΜαρκοράέγινεεπαναλληπτικήεκλογή,στηνοποίαεξελέγηοΠ.Βράιλας‐Αρμένης,ηεκλογήτουο‐ποίουακυρώθηκεωςκατέχοντοςασυμβίβαστηδημόσιαθέση.Κάτιαντίστοιχοδενσυναντάταιγιατηναναφε‐ρόμενηπαραίτησηΠαδοβά.Σημειώνεταιβέβαιαολιγόμηνηαπουσίατουαπότιςσυνεδριάσεις ΠρακτικάτωνΣυνεδριάσεωντηςΒουλήςτηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣυνοδοςΑ,τόμοςΑΑθήναιεκτουΕθνικούΤυπογραφείου1865 ,όμωςστησυνέχειαπαρίσταταισεαυτέςκαισυμμετέχειστιςψηφοφορίεςέωςτοτέλοςτηςπεριόδουα‐ναφερόμενοςστονκατάλογοτωνβουλευτώντης. ΠρακτικάτωνΣυνεδριάσεωντηςΒουλής,ΠερίοδοςΑ,ΣύνοδοςΑ,ΑθήναιεκτουΕθνικούΤυπογραφείου1865σ.754καιΠερίοδοςΑ,ΣύνοδοςΒ,ΑθήναιεκτουΕθνικούΤυπογραφείου1866‐1867σ.754 Πρβλ .ΡεπούλιοςΔ.Θ.,ΗσυμβολήτηςΚέρκυραςστονΚοινοβουλευτισμό εκδίδεται .70 Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας/ Εκπαιδευτικά /26 Δεκεμβρίου 1865. Κουρκουμέλης Ν. Κ. Η εκπαίδευσηόπ.π.σ.424

BουλευτέςΘ’ΙονίουΒουλής

Φωτο1864




184 ISSN: 2241‐5106

ΙόνιοςΒουλήπροπολεμικά

ΛομβάρδοςΒαλαωριτήςΠάδοβας

IόνιοςΑκαδημίασχέδιοΠιέρη




185 ISSN: 2241‐5106

ΦΕΚ1865α




186 ISSN: 2241‐5106

ΦΕΚ1865β

Πάπυροι Επιστημονικό Περιοδικότόμος 4, 2015 papyri - scientific...

Documents