ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

www.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 OKTΩΒΡΙΟΥ 2019

ΠΡΙΣΜΑ# 72

,,4-5

Το περιοδικό Nature, ένα από τα πιο επιδραστικά και έγκρι-τα επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο, αναγνώρισε τον «ε-λέφαντα στο δωμάτιο» και αφιέρωσε το τελευταίο τουeditorial στο ερώτημα κατά πόσο ο υπέρμετρος ανταγωνι-σμός και η εστίαση στην αριστεία δημιουργούν μια «υγιή» ε-ρευνητική κουλτούρα.

,,7

Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε από τιςεκδόσεις Αρμός το βιβλίο τουFrançois Euvé «Ο Δαρβίνος και ο Χρι-στιανισμός - Αληθινές και ψεύτικες μά-χες». Η ενασχόληση του François Euvéμε το πεδίο αυτό είναι ίσως αναμενό-μενη, μια που ο συγγραφέας είναι ο ί-διος φυσικός, θεολόγος, μέλος τουτάγματος των Ιησουιτών και κάτοχοςτης έδρας Teilhard de Chardin στο Ιη-σουιτικό κολέγιο Centre Sèvres.

Δημιουργία «μίνι οργάνων» στο εργαστήριο: Ένας θαυμαστόςκαινούργιος κόσμος

Tα οργανοειδή είναι συστήματαπου παρουσιάζουν χαρακτηριστι-κά και ιδιότητες παρόμοιες με επι-θυμητά όργανα. Αυτά τα μίνι όρ-γανα αλλάζουν το παρόν και τομέλλον της επιστήμης διευκολύνο-ντας αξιοσημείωτα τη μελέτη τωνασθενειών και ανοίγοντας νέα μο-νοπάτια προς την εξατομικευμένηθεραπεία.

μια πύλη προς το ΣύμπανΟι SpaceGates είναι μια ομάδα διάχυσης που δημιουργή-θηκε στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.Μετά την πρόσφατη βράβευσή τους στη Βραδιά του Ε-ρευνητή διοργανώνουν το SpaceGates Academy με σκο-πό να φέρουν κοντά στους φοιτητές ειδικούς σε θέματαεπικοινωνίας της επιστήμης. ,,4-5

Η Τεχνητή Νοημοσύνη

στην ΑστροφυσικήΟι μέθοδοι μηχανικής μάθησης δεν είναι απλώς ακόμη ένα εργαλείο,

αλλά τείνουν να γίνουν αναγκαιότητα στην Αστροφυσική. Οιεφαρμογές τους εντοπίζονται από τη μελέτη κοντινών

αντικειμένων, όπως ο Ήλιος, ως τις εσχατιές του Σύμπαντος καιαλλάζουν σταδιακά τον τρόπο που διεξάγεται η έρευνα.

,,2-3

,,8

,,6

,,2-3

9Ως Τεχνητή Νοημοσύνημπορεί να περιγραφεί η δυ-νατότητα των μηχανών ναεκτελούν πράξεις σαν να εί-ναι ευφυείς, όπως ένας άν-θρωπος. Μέρος της Τεχνη-

τής Νοημοσύνης αποτελεί η μηχανική μά-θηση, δηλαδή αλγόριθμοι οι οποίοι εκπαι-δεύονται από μεγάλο όγκο δεδομένων νακατασκευάζουν μοντέλα με βάση ταοποία τα ταξινομούν και τα επεξεργάζο-νται. Οι εφαρμογές και τα επιτεύγματατων μεθόδων αυτών βρίσκονται στο επί-κεντρο της επικαιρότητας και συχνά τρο-φοδοτούν φουτουριστικά σενάρια βγαλ-μένα από ταινίες επιστημονικής φαντα-σίας. Τείνουν όμως ταυτόχρονα να γίνουνμια καθημερινότητα για σχεδόν όλα τα επι-στημονικά πεδία, καθώς οι μέθοδοι αυτέςέχουν ενσωματωθεί στη φαρέτρα των ερ-γαλείων που χρησιμοποιούν οι επιστήμο-νες για να προσεγγίσουν μικρότερα ή με-γαλύτερα ερωτήματα των πεδίων τους.

Στην περίπτωση της Αστροφυσικής, οιμέθοδοι αυτές δεν είναι απλώς άλλο έναεργαλείο, αλλά τείνουν να γίνουν αναγκαι-ότητα. Η Αστροφυσική είναι η κατεξοχήνεπιστήμη των μεγάλων δεδομένων, κα-θώς πλέον δεκάδες επίγεια τηλεσκόπιακαι διαστημικές αποστολές συγκεντρώ-νουν αδιάκοπα τεράστιο όγκο παρατηρή-σεων. Αυτές προστίθενται σε δεδομένα

και παρατηρήσεις του παρελθόντος απόεπίγεια παρατηρητήρια, τα οποία ψηφιο-ποιούνται και αρχειοθετούνται επεκτείνο-ντας τον ορίζοντα της γνώσης μας και στοπαρελθόν, δίνοντάς μας τη δυνατότητα ναεπανεξετάσουμε παρατηρήσεις στις οποί-ες στηρίχτηκαν μεγάλες ανακαλύψεις τωνπροηγούμενων δεκαετιών και αιώνων.

Είναι ενδεικτικό ότι ο αριθμός των δη-μοσιεύσεων που χρησιμοποιούν τεχνικέςμηχανικής μάθησης αυξάνεται περισσότε-

ρο από δέκα φορές κάθε δεκαετία, όπωςμαρτυρά μια αναζήτηση στη βιβλιογραφι-κή βάση δεδομένων ADS. Τη δεκαετία του1980, η αναζήτηση επιστρέφει λιγότερεςαπό δέκα καταχωρήσεις, ενώ τη δεκαετίαπου διανύουμε ο αριθμός αυτός ανέρχε-ται σε πάνω από δέκα χιλιάδες. Χωρίς α-παραιτήτως να αντιστοιχούν όλες οι κατα-χωρήσεις σε δημοσιευμένες εργασίες, ηκατά μια τάξη μεγέθους αύξησή τους ανάδεκαετία είναι ενδεικτική της τάσης που α-

ΠΡΙΣΜΑ

ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ έχουν τις δόξες τους αυτές τις μέρες.Όλοι και όλες αγοράζουν τετράδια για τη νέα σχο-λική χρονιά. Μόνο που αυτά δεν είναι πραγματικάτετράδια. Τετράδιο είναι το αντικείμενο που προ-κύπτει όταν διπλώσουμε μια παραλληλόγραμμηεπιφάνεια δύο φορές κάθετα τη μία στην άλλη. Τοτετράδιο έχει τέσσερα φύλλα και κάθε φύλλο έχειδύο όψεις, άρα σημαίνει, κυριολεκτικά, τέσσερα επίδύο. Συρράπτοντας πολλά τετράδια φτιάχνουμεέναν κώδικα. Το υλικό από το οποίο φτιάχνονταν τατετράδια ήταν για αιώνες η περγαμηνή, δηλαδή τοεπεξεργασμένο δέρμα· από τον 13ο αιώνα άρχισενα χρησιμοποιείται (και στη Δύση) το χαρτί. Η ιστο-ρία της γραφής και του βιβλίου είναι γεμάτη απροσ-δόκητες αποστροφές. Όλες οι σχετικές τεχνολο-γίες, όμως, έχουν εμπεδωθεί σε τέτοιο βαθμό στονπολιτισμό μας, που δεν μας περνάει από το μυαλόνα τις επερωτήσουμε.

Για ποιον λόγο, λοιπόν, γράφουμε μέσα σε πα-ραλληλόγραμμα πλαίσια; Με άλλα λόγια, γιατί επι-μένουμε να χωρίζουμε τα κείμενά μας (και άρα τησκέψη μας) σε σελίδες; Το τετράδιο το συναντάμεστα μισά της ιστορίας. Πριν από αυτό είχαν χρησι-μοποιηθεί άλλα μέσα αποτύπωσης του γραπτού λό-γου. Ανάμεσα σ’ αυτά τα ειλητάρια, τα οποία έμοια-ζαν περισσότερο με ταινίες, παρά με σελίδες· επί-σης, οι επιτύμβιες στήλες, οι οβελίσκοι, οι ναοί κ.λπ.Ωστόσο, η σελίδα ήταν ανέκαθεν η κυρίαρχη μορφήδιευθέτηση του κειμένου. Πιθανότατα η αντοχή τηςοφείλεται στο γεγονός ότι είναι φτιαγμένη από πέ-τρα: Η σελίδα είναι η ανά τους αιώνες αναπαραγω-γή της πήλινης πινακίδας πάνω στην οποία χαρά-χτηκαν τα πρώτα σύμβολα του ανθρώπινου πολιτι-σμού.

Το άλλο μισό της ιστορίας είναι γνωστό. Ο κώδι-κας έγινε βιβλίο, το βιβλίο έντυπο και το έντυπο βι-βλίο αποτέλεσε το πρότυπο για όλες τις υπόλοιπεςμορφές γραπτής επικοινωνίας. Στις μέρες μας, τοAmazon Kindle προσπαθεί να πείσει ότι δεν διαφέ-ρει από το συμβατικό βιβλίο (εκτός ίσως από το ότιπεριέχει μια ολόκληρη βιβλιοθήκη). Το ίδιο η κοινήψηφιακή ταμπλέτα, τα προγράμματα επεξεργασίαςκειμένου, η ψηφιακή εκτύπωση κ.λπ. Η γεωμετρίατης σκέψης παραμένει, ακόμα, δεσμευμένη στην αι-σθητική της σελίδας.

Μόνο αν δούμε τα πράγματα υπ’ αυτό το πρίσμακαταλαβαίνουμε πόσο μεγάλη επανάσταση είναι ηανάδυση, τα τελευταία χρόνια, του υπερκειμένου.Μολονότι εξοικειωθήκαμε γρήγορα με τη νέα πολι-τισμική μορφή, δεν είμαστε ακόμα σε θέση να εκτι-μήσουμε πλήρως τις συνέπειες της επικράτησήςτης: Το ψηφιακό περιβάλλον μεταχειρίζεται το κεί-μενο με έναν ριζικά νέο τρόπο. Όχι μόνο το αποδε-σμεύει από τη σελίδα και το αποτοπικοποιεί, αλλάτο μετατρέπει από αντικείμενο σε διαδικασία. Τοκείμενο ποτέ δεν είναι ολοκληρωμένο, ποτέ δενσταματά να γράφεται, ποτέ δεν κλείνεται οριστικάανάμεσα σε δύο εξώφυλλα. Δεν θα πρέπει, άραγε,να περιμένουμε ότι αυτή η νέα πολιτισμική τεχνο-λογία θα επηρεάσει τις μορφές έκφρασης και, ωςεκ τούτου, την ίδια τη διάρθρωση της ανθρώπινηςσκέψης;

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΓιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των ΕπιστημώνΜαρία Τσίπη, Διδάκτωρ Γενετικής

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.grwww.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΠΡΙΣΜΑ

Τετράδιο

κολουθεί η Αστροφυσική ως προς τις με-θόδους και τα εργαλεία της και είναι πο-λύ πιθανό αυτός ο ρυθμός αύξησης να ε-πιταχυνθεί. Οι εργασίες αυτές αφορούνένα εύρος πεδίων της Αστροφυσικής, α-πό τη μελέτη κοντινών αντικειμένων, ό-πως ο Ήλιος, και την έρευνα για εξωπλα-νήτες σε αστέρες του Γαλαξία μας έωςτην έρευνα σε κοσμικές κλίμακες που α-φορούν ολόκληρο το Σύμπαν.

Οι μέθοδοι παρατήρησης και επεξερ-

γασίας βελτιώνονται και ο εξοπλισμόςπου έχουν στη διάθεσή τους οι αστρο-φυσικοί γίνεται πιο ισχυρός και αποτε-λεσματικός. Ως αποτέλεσμα, η γνώσημας για το Σύμπαν διευρύνεται και νέαερωτήματα δημιουργούνται. Ταυτόχρο-να όμως νέες δεξιότητες απαιτούνταιαπό όσους ασχολούνται επαγγελματικάμε την έρευνα. Τα εργαλεία αυτά έχουναναπτυχθεί από ειδικούς σε αντικείμε-να εκτός των «παραδοσιακών» συνα-φών με την Αστροφυσική πεδίων. Κα-θώς η χρήση τους διευρύνεται και καθί-σταται επιτακτικότερη, νέες ειδικότη-

τες εμφανίζονται στα σημεία όπου η Α-στροφυσική και τα πεδία αυτά διαχέο-νται. Η ανάπτυξη, λοιπόν, νέων μεθό-δων και εργαλείων διαμορφώνει συνε-χώς μια μεταβαλλόμενη ερευνητικήκουλτούρα στην οποία η διεπιστημονι-κότητα και η ευελιξία παίζουν κυρίαρχορόλο. Είναι πιθανό ότι σ’ αυτή την περι-γραφή η εικόνα ενός επιστήμονα απο-λύτως επικεντρωμένου στο αυστηρόπλαίσιο του πεδίου του να καθίσταται,σταδιακά, μη λειτουργική.

Γ.Κ.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 201915/

Οι μέθοδοι μηχανικής μάθησης εδραιώνονται σταδιακάστη μελέτη του Ήλιου και της ηλιόσφαιρας, δηλαδή τηςεπικράτειας του Ήλιου που περιλαμβάνει τον διαστημι-κό χώρο και το ηλιακό σύστημα. Μια εφαρμογή είναι ηπρόβλεψη των ηλιακών φαινομένων και των επιπτώ-σεών τους στις συνθήκες του διαστήματος (διαστημικόςκαιρός). Η μηχανική μάθηση χρησιμοποιείται προκειμέ-νου να κατασκευαστούν μοντέλα πρόγνωσης βασισμέ-να σε ηλιακές παρατηρήσεις ή/και επιτόπιες μετρήσειςστο διάστημα με έναν τρόπο ανάλογο με την κατάστρω-ση μοντέλων πρόγνωσης του καιρού στη Γη. Δεδομένουμάλιστα ότι η έρευνα του κλίματος είναι περισσότεροανεπτυγμένη, η διαστημική έρευνα έχει πολλά να κερδί-σει από τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η πρώτη.Μια άλλη εφαρμογή αφορά τη μελέτη της ηλιακήςατμόσφαιρας, με την οποία προσπαθούμε να εξάγουμεσυμπεράσματα για τις συνθήκες και τα φαινόμενα πουσυμβαίνουν σ’ αυτή. Τα επίγεια και διαστημικά τηλε-σκόπια συγκεντρώνουν τεράστιο όγκο πληροφοριώνκαι η ερμηνεία τους απαιτεί συχνά την προσαρμογή μα-θηματικών μοντέλων. Αυτά ερμηνεύουν τη μορφή τωνπαρατηρήσεων ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων φυσι-κών παραμέτρων και διαδικασιών, αλλά απαιτούν με-γάλη υπολογιστική ισχύ και χρόνο. Μια εναλλακτική εί-ναι να χρησιμοποιήσει κανείς μεθόδους μηχανικής μά-θησης οι οποίες να εξάγουν τα μοντέλα από τις παρα-τηρήσεις σε σύντομο χρόνο εντοπίζοντας τα μοτίβαπου υπάρχουν σ’ αυτές. Οι δυνατότητες αυτής της προ-σέγγισης διερευνώνται εντατικά από την κοινότητα, γι’αυτόν τον λόγο χρηματοδοτούνται αρκετά σχετικά προ-γράμματα σε Ευρώπη και Αμερική.Το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler ήταν μια αποστολήτης NASA με σκοπό την ανακάλυψη εξωπλανητών στονΓαλαξία μας. Η αποστολή εκτοξεύτηκε το 2009 καιδιήρκεσε εννέα χρόνια. Η ανίχνευση των εξωπλανητώνβασίστηκε στη μέθοδο των διαβάσεων κατά την οποίατο φως από έναν αστέρα παρουσιάζει περιοδική μείω-ση καθώς ένας ή περισσότεροι πλανήτες περνούνμπροστά από αυτόν. Με αυτή τη μέθοδο ανακαλύφθη-καν περισσότερου από 2.500 εξωπλανήτες, αφού συ-

γκέντρωσε παρατηρήσεις για περισσότερα απόμισό εκατομμύριο αστέρες.Ο μεγάλος όγκος των παρατηρήσεων που συγκε-ντρώνει ένα τηλεσκόπιο σαν το Kepler απαιτεί μια αυ-τοματοποιημένη διαδικασία ανίχνευσης, καθώς θα ήταναδύνατο ένας παρατηρητής να εξετάσει μία προς μίατις καμπύλες φωτός για πιθανές διαβάσεις πλανητών.Η διαδικασία αυτή μπορεί να περιγραφεί απλουστευμέ-να ως εξής: ένας κατάλληλος αλγόριθμος εξετάζει τιςπαρατηρήσεις του Kepler κι αν αυτές ικανοποιούν μιασειρά από κριτήρια, «σημειώνονται» ως πιθανά αντικεί-μενα ενδιαφέροντος. Στη συνέχεια, τα αντικείμενα εν-διαφέροντος εξετάζονται περαιτέρω από ακόμη έναναλγόριθμο, ο οποίος προσπαθεί να εξάγει κάποιες φυ-σικές παραμέτρους οι οποίες να εξηγούν το είδος τωνπαρατηρήσεων.Μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι επιστή-μονες σε τέτοιου είδους παρατηρήσεις είναι το κατά πό-σον οι μεταβολές που παρατηρούνται στις καμπύλεςφωτός οφείλονται πράγματι σε πλανήτες ή σε κάποιοάλλο φαινόμενο. Το πρόβλημα μπορεί να γίνει πιο πο-λύπλοκο όταν παρατηρούνται διαφορετικές περιοχέςτου Γαλαξία στις οποίες μπορεί να εμφανίζονται ή ναυπερισχύουν διαφορετικά φαινόμενα. Επομένως, είναιαπαραίτητο να αναπτυχθούν μέθοδοι που θα επιτρέ-πουν την κατηγοριοποίηση του μεγάλου όγκου των πα-ρατηρήσεων με ακρίβεια και μικρό περιθώριο σφάλμα-τος. Αυτές οι μέθοδοι συνίστανται από αλγόριθμους οιοποίοι είτε ταξινομούν τα στοιχεία ενός συνόλου ανα-ζητώντας τα μοτίβα που παρουσιάζονται ή εκπαιδεύο-νται από ένα υποσύνολο αυτών των παρατηρήσεων καιστη συνέχεια χρησιμοποιούν τα εξαγόμενα μοντέλα σε«άγνωστα» σύνολα. Αντίστοιχα μοτίβα μπορούν να εντοπιστούν και σε πα-ρατηρήσεις μακρινών αντικειμένων, όπως γαλαξίες καισμήνη γαλαξιών. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα, κοσμο-λογικής κλίμακας φαινόμενα είναι η καμπύλωση τουφωτός που προκαλείται όταν στο περιβάλλον ενός πε-δίου υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση μάζας. Τότε τα εί-δωλα κάποιων αντικειμένων εμφανίζονται πολλαπλέςφορές, σχηματίζοντας εντυπωσιακά συμμετρικά σχή-ματα. Ο εντοπισμός βαρυτικών φακών σε εικόνες μα-κρινών πεδίων έχει μεγάλη σημασία για την καλύτερηγνώση της κατανομής της μάζας στο Σύμπαν και μέθο-δοι μηχανικής μάθησης μπορούν να βοηθήσουν στηνανίχνευσή τους.

H διάβαση ενός πλανήτη μπροστά από ένα αστέρι προκαλεί μείωση της λαμπρότητάς του, η οποία φαίνεται σαν ένα ρηχό βύθισμα στην κα-μπύλη φωτός του (πηγή: NASA Astrobiology Institute)

ΤΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ «Τεχνητή Νοημοσύ-νη: Ένας συναρπαστικός νέος δρόμος» παρέχει μια κα-θοδηγούμενη γνωριμία με τον κόσμο της ΤεχνητήςΝοημοσύνης και τον δρόμο που συγχαράσσουμε κάθεφορά που τη χρησιμοποιούμε.

Το σεμινάριο απευθύνεται στο ευρύ κοινό και δεναπαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις. Μια βασική εξοικείω-ση με την τεχνολογία και την πληροφορική αποτελεί τημόνη προϋπόθεση για να μπορέσουν οι συμμετέχοντεςκαι οι συμμετέχουσες να παρακολουθήσουν με άνεσητις συζητήσεις που θα πραγματοποιηθούν κατά τηδιάρκεια των σεμιναρίων.

Εισηγητές και συμμετέχοντες θα εξερευνήσουν τιςδυνατότητες και τα όρια της Τεχνητής Νοημοσύνης, θασυζητήσουν τα ζητήματα που ανακύπτουν κατά τηχρήση της, αλλά και το τι σημαίνει η συνύπαρξη αν-θρώπων και ευφυών συστημάτων. Επίσης, θα έχουντην ευκαιρία να γνωρίσουν πληθώρα συναρπαστικώνόψεων της Τεχνητής Νοημοσύνης: τα παιχνίδια, η εκ-παίδευση και η ρομποτική, ο Αισχύλος, η δικηγορία, οκόσμος των δεδομένων και των επιχειρήσεων, αλλάκαι η ίδια η επιστημονική πρακτική είναι τα μέλη ενόςενδιαφέροντος θεματικού θιάσου που θα παρελάσουνστη σκηνή για να μας βοηθήσουν να προσανατολι-στούμε στην επικράτεια που ανοίγεται μπροστά μας.

Η οργάνωση του προγράμματος γίνεται υπό την αι-γίδα της Ελληνικής Εταιρείας Τεχνητής Νοημοσύνης(EETN). Συντονιστής είναι ο δρ Γιώργος Γιαννακόπου-λος, συνεργαζόμενος ερευνητής του ΕΚΕΦΕ «Δημό-κριτος» και μέλος Δ.Σ. της ΕΕΤΝ.

ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ «Ψηφιακά παιχνίδια: Θεωρία, σχεδία-ση, εφαρμογές» καλύπτει σφαιρικά τις εφαρμογές τωνψηφιακών παιχνιδιών σε ποικίλους τομείς και χώρους.Επικεντρώνεται τόσο σε θεωρητικές προσεγγίσεις όσοκαι σε πρακτικά ζητήματα αναφορικά με τον σχεδια-σμό τους, τη χρήση τους στην τυπική και άτυπη εκπαί-δευση, τη σχέση τους με την Τεχνητή Νοημοσύνη, τηνανάδειξή τους σε σύγχρονα εκφραστικά και καλλιτε-χνικά μέσα. Ορισμένες από τις θεματικές που θα καλύ-ψει το σεμινάριο είναι οι τρόποι με τους οποίους ανα-παρίστανται, αλλά και παράγονται, η ιστορία και ο πο-λιτισμός στα ψηφιακά παιχνίδια, ο ρόλος της παιχνιδο-ποίησης (gamification) και των παιχνιδιών σοβαρούσκοπού (serious games) στο πλαίσιο της εκπαίδευσης,οι συνεισφορές τους στο πεδίο της τέχνης μέσω τωνταινιών machinima και της ανάδυσης νέων μουσικώνειδών, η σχέση της Ιατρικής και του ευ ζειν με παιγνιο-ποιημένες εφαρμογές σωματικής εκγύμνασης και ηχρήση των παιχνιδιών από το μάρκετινγκ. Επίσης, θαυπάρξει ξεχωριστό σεμινάριο για τον σχεδιασμό ψη-φιακών παιχνιδιών.

Το σεμινάριο απευθύνεται σε ανθρώπους που επι-θυμούν να ενημερωθούν για τον πολυποίκιλο ρόλο καιτη χρησιμότητα των ψηφιακών παιχνιδιών στη σύγ-χρονη κοινωνία, σε εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονταινα χρησιμοποιήσουν ψηφιακά παιχνίδια εντός καιεκτός σχολικής αίθουσας, σε ερευνητές/τριες και επι-στήμονες από τον χώρο των Ψηφιακών Σπουδών, κα-θώς και σε όσους/ες επιθυμούν να ενημερωθούν γιατις νέες μορφές έρευνας και πρακτικών σε ψηφιακάπεριβάλλοντα. Δεν απαιτείται προηγούμενη εμπειρίαμε τα ψηφιακά παιχνίδια πέρα από την ευρύτερη εξοι-κείωση με βασικές υπηρεσίες του Διαδικτύου.

Την ευθύνη του προγράμματος έχει η ερευνητικήομάδα του προγράμματος «Διαχρονίες», που πραγμα-τοποιείται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Δακτύλιος Αϊνστάιν γύρω από μαζικό γαλαξία, όπως απεικονίζεται σε εικόνα που έλαβε τοδιαστημικό τηλεσκόπιο Hubble

Η Τεχνητή Νοημοσύνη στην Αστροφυσική

9Στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπι-στημίου Αθηνών έχει δημιουργηθείμια ομάδα διάχυσης και επικοινω-νίας της επιστήμης από φοιτητέςμε αγάπη για την Αστροφυσική, τηνΑστρονομία και το Διάστημα, με

την επωνυμία SpaceGates, που σκοπό έχει τηνεπικοινωνία προς το κοινό μέσα από διάφορεςδραστηριότητες. Η ομάδα μας δημιουργήθηκε το2015, την εποχή που δεν είχε ανοίξει ακόμη τόσοπολύ η συζήτηση για την ανάγκη της επικοινω-νίας της επιστήμης, και υπήρξε κάτι εντελώςπρωτοποριακό για τα δεδομένα του ΤμήματοςΦυσικής, που δεν προσφέρει κανένα σχετικό μά-θημα στους φοιτητές του. Είναι απολύτως σαφέςότι οι φοιτητές, οι υπό κατασκευή επιστήμονες,πρέπει, εκτός από τα αποκλειστικά επιστημονικάμαθήματα των σπουδών τους, να έρχονται σεεπαφή και με τρόπους και τεχνικές επικοινωνίαςτης επιστήμης τους -εκλαϊκευσης αν θέλετε- καιείναι σημαντικό να μπορούν να απευθύνονταιπρος το μη ειδικό κοινό. Καθοριστικές υπήρξαν ηπαρακίνηση και οι συμβουλές του ακαδημαϊκούμας συμβούλου, καθηγητή Διαστημικής ΦυσικήςΙωάννη Δαγκλή και σταδιακά οργανωθήκαμε, συ-γκεντρώσαμε τις ιδέες, το πάθος και τον χρόνομας και με φόβο Φάινμαν, Χόκινγκ και με τηναθωότητα της άγνοιας ξεκινήσαμε να φτιάξου-με πόρτα προς το Σύμπαν.

Το ιστολόγιο spacegates.wordpress.com απο-

τελεί τον άξονα γύρω από τον οποίο συσπειρώνε-ται η δράση μας και στο οποίο παρουσιάζονταιδιαστημικά και αστρονομικά θέματα με απλό, σα-φή και κατανοητό τρόπο. Στο ιστολόγιο φιλοξε-νούνται τα πρωτότυπα άρθρα μας αλλά και συνε-ντεύξεις με εξέχοντες επιστήμονες. Για τη δημο-σίευση οποιουδήποτε άρθρου εφαρμόζουμε έναείδος peer review. Το κάθε μέλος, αφού γράψει τοάρθρο του, το υποβάλλει στην ομάδα προς κρίση.Η έκφραση κριτικής είναι ευπρόσδεκτη και ανα-γκαία, με την προϋπόθεση ότι είναι πάντα φιλικήκαι εποικοδομητική. Ακολουθούν τα σχόλια και οιπαρατηρήσεις όλων και συνήθως γίνεται αρκετή,πολλές φορές έντονη συζήτηση πριν φτάσει ένακείμενο στην τελική του μορφή. Ικανή και ανα-γκαία συνθήκη δημοσίευσης ενός κειμένου είναι ηέγκριση τριών μελών. Με αυτή τη μέθοδο μπορείμεν να μην έχουμε σταθερό ρυθμό δημοσιεύσε-ων, αλλά βεβαιωνόμαστε αφενός για την ποιότη-τα της δημοσίευσης, αφετέρου εκπαιδευόμαστεστη μέθοδο peer review που σίγουρα θα εφαρμό-σουμε αργότερα στην ακαδημαϊκή μας πορεία. Τοαποτέλεσμα είναι η δημοσίευση δικών μας πρω-τότυπων άρθρων, όταν πολλά δημοφιλή sites α-ναδημοσιεύουν απλώς περιεχόμενο τρίτων. Πρινλίγες μέρες, στο πλαίσιο των Βραβείων Επικοινω-νίας της Επιστήμης - ΕΠΙ2 που απονεμήθηκαν τηνΒραδιά του Ερευνητή 2019, το ιστολόγιό μας απέ-σπασε το Βραβείο Επικοινωνίας της Επιστήμηςστην κατηγορία «Ιστότοποι - Ιστολόγια».

Επιπλέον, συμμετέχουμε και οργανώνουμεπληθώρα εκδηλώσεων για το κοινό. Έχουμε πάρειμέρος σε όλες τις μεγάλες εκδηλώσεις του ΤομέαΑστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του

Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών,όπως στο World Space Week από το 2015, τα 100χρόνια της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης καιάλλες.

Πρόσφατα διοργανώσαμε σειρά εκδηλώσεωνμε τίτλο «Dead Physicists Society», μια λέσχη συ-ζητήσεων που προσεγγίζει τη Φυσική ενταγμένημέσα στο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό καιφιλοσοφικό πλαίσιο διαφόρων εποχών. Η Λέσχητων Χαμένων Φυσικών πραγματεύτηκε από τιςφυσικές έννοιες που επινόησε ο Αριστοτέλης γιατην εξήγηση των φυσικών φαινομένων στην αρ-χαιότητα μέχρι τους φυσικούς και διανοητές πουθεωρούνται σημεία αναφοράς στη συγκρότησητων σύγχρονων επιστημών και τον τρόπο που νέ-ες μέθοδοι, έννοιες αλλά και θεσμοί οδήγησαν σεμια νέα κατανόηση και επινόηση της φύσης.

Την άνοιξη του 2017 είχαμε την ευθύνη και τημεγάλη χαρά να διοργανώσουμε στην Ελλάδα τοντελευταίο (αφού η αποστολή του διαστημοπλοί-ου τελείωσε) μαθητικό διαγωνισμό επιστημονι-κής έκθεσης της NASA και της ESA για μαθητές 10- 18 ετών «Επιστήμονας του Κασίνι για μια μέρα».Στους μαθητές δόθηκε η δυνατότητα να γίνουν κιαυτοί μέλη της επιστημονικής ομάδας του Cassiniέχοντας ένα διαστημόπλοιο για εργαστήριο. Hσυμμετοχή υπερέβη τις προβλέψεις μας και στονδιαγωνισμό έλαβαν μέρος 711 μαθητές από όλητην Ελλάδα, αλλά και ελληνικά σχολεία του εξω-τερικού, που συμμετείχαν είτε ατομικά, είτε ομα-δικά υποβάλλοντας 486 εκθέσεις, αριθμός που α-ποτέλεσε πανευρωπαϊκό ρεκόρ συμμετοχής. Ηαπονομή των βραβείων έγινε στη Μεγάλη Αίθου-σα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Δεν λείπουν και δράσεις εξωστρέφειας και συ-νεργασίας με άλλους φορείς , όπως το εργαστή-ριο για παιδιά σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκητου Ιδρύματος Ωνάση, ομιλίες σε σχολεία και συλ-λόγους, καθώς και συμμετοχές στη Βραδιά του Ε-ρευνητή και το Athens Science Festival με πρωτό-τυπα εργαστήρια και ειδικές παιδαγωγικές δρα-στηριότητες.

Οι δράσεις μας παρουσιάζονται και στη σελίδαμας SpaceGates στο Facebook.

Προσεγγίζουμε την έννοια της ομάδας με με-γάλη διακριτικότητα, σεβασμό και ευαισθησία, ει-δικά αφού είναι ένας όρος που έχει χρησιμοποιη-θεί βάναυσα, κυρίως από τον εμπορικό τομέα, καιτο νόημά της έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό.Πολλές έννοιες έχουν υποστεί αλλοίωση σήμερακαι από την πολιτική ρητορική και μάλιστα σε τέ-τοιο βαθμό που να πρέπει να επαναπροσδιορι-στούν ώστε να είμαστε όλοι σύμφωνοι για τοπλαίσιο στο οποίο αναφερόμαστε.

Στη Φυσική, βέβαια, ο προσδιορισμός των αρχι-κών τιμών και των συνοριακών συνθηκών είναικαθοριστικός για την επίλυση ακόμα και των πιοδύσκολων προβλημάτων. Ξεκινάμε με το να ανα-γνωρίζουμε ότι είμαστε διαφορετικά άτομα και έ-χουμε διαφορετικές σκέψεις και τρόπο έκφρα-σης κι αυτό αποτελεί μια βασική δυναμική της ο-μάδας. Ένα φυσικό ανάλογο θα ήταν η διαφορά

δυναμικού που παράγει ηλεκτρικό ρεύμα σε ένακύκλωμα. Η δύναμη της ομάδας προέρχεται απότην ποικιλότητα ιδεών και προσωπικοτήτων τωνμελών της. Κάποια μέλη γράφουν, άλλα ζωγραφί-ζουν, άλλα κάνουν μουσική. Άλλα είναι πιο οργα-νωτικά, κινητοποιούν και εμπνέουν ή υποστηρί-ζουν αθόρυβα. Ένα τέτοιο σύστημα δεν είναιγραμμικό, με αποτέλεσμα τα προσόντα της ομά-δας να μην είναι απλώς το άθροισμα των προσό-ντων των μελών της, αλλά πολλαπλάσια. Θέλου-με ο καθένας να νιώθει την ασφάλεια να εκφρά-ζεται ελεύθερα, ώστε να αναπτύξει τον καλύτε-ρο εαυτό του και να επικοινωνεί την επιστήμη ε-μπνευσμένα και χωρίς βαρετά κλισέ. Με νέουςτρόπους που θα φανταστούμε και θα αναπτύξου-με παρέα, αντί για τετριμμένες κοινοτοπίες.

Σε έναν κόσμο όπου ο ανταγωνισμός και η ατο-μικότητα πολύ συχνά κυριαρχούν, εμείς επιλέγου-με έναν ομαδικό τρόπο λειτουργίας που αφήνειπεριθώρια πρωτοβουλίας στα μέλη μας. Με αυ-τόν τον τρόπο δημιουργούμε ένα περιβάλλον επι-κοινωνίας στο οποίο ο καθένας αξιοποιεί τις δε-ξιότητές του. Το χαρακτηριστικό των δράσεώνμας είναι ότι ο εμπνευστής της κάθε δράσης ορί-ζεται συντονιστής της και οι υπόλοιποι συνδρά-μουν στην υλοποίησή της. Έτσι δίνεται η ευκαιρίασε όλους να συντονίσουν κάποιο έργο, να αναλά-βουν πρωτοβουλίες αλλά και ευθύνες και να ανα-πτύξουν τις ηγετικές τους ικανότητες. Ουσιαστι-κά η ομάδα λειτουργεί σαν μια πλατφόρμα πουμπορεί να αξιοποιήσει ο καθένας μας ώστε να κά-

νει τις ιδέες του πράξη και να τις δει να υλοποιού-νται στην πραγματικότητα.

Η ομάδα ανανεώνεται, καθώς αρκετοί αποχω-ρούν, π.χ., για να ολοκληρώσουν τις σπουδέςτους, ή να τις συνεχίσουν στο εξωτερικό, αλλά έρ-χονται καινούργια μέλη με νέα ορμή και ιδέες.

Ως μέλη της ομάδας SpaceGates που έχουμεαποφασίσει να υπηρετήσουμε τη διάχυση της επι-στήμης στον τομέα της Αστροφυσικής και Δια-στημικής ονειρευόμαστε μια κοινωνία στην οποίαοι άνθρωποι θα κρίνουν λογικά και βάσει επιχει-ρημάτων, δεν θα εντυπωσιάζονται από πυροτε-χνήματα, θα έχουν εκπαιδευτεί να αναζητούν ταδεδομένα και δεν θα επιτρέπουν να χειραγωγού-νται οι απόψεις τους συναισθηματικά, αλλά το συ-ναίσθημα θα είναι πηγή έμπνευσης και δημιουρ-γίας.

Με χαρά διαπιστώνουμε ότι το Διάστημα είναιένα πεδίο που εμπνέει και κινητοποιεί το κοινό, τοβοηθάει να σκέφτεται κριτικά, δίνει ερεθίσματακαι αναπτύσσει το επιστημονικό του αισθητήριο.Χαιρόμαστε να διοργανώνουμε δράσεις και ναγράφουμε για την επιστήμη που εμπνέει εμάςτους ίδιους και ελπίζουμε ότι κάποιοι από τους μι-κρούς που μας διαβάζουν και παίρνουν μέροςστις εκδηλώσεις μας θα πάρουν μέρος σε μελλο-ντικές διαστημικές αποστολές.

ΝΑΝΤΙΑ ΜΟΥΤΣΟΥΡΟΥΦΗ,

ΠΡΙΣΜΑ ΣΑΒΒΑΤΟ 12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 201917/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,

ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

SpaceGates,

Η συζήτηση για την ψευδοεπιστήμη έχει ανοίξει έντονατον τελευταίο χρόνο και μάλιστα πρόσφατα απασχόλη-σε την επικαιρότητα η προσέγγιση ψευδοεπιστημονι-κών απόψεων από επιστημονικές οργανώσεις. Το γεγο-νός είναι ότι χαίρουν απήχησης διάφορες θέσεις καιπρακτικές που είναι στην καλύτερη περίπτωση ανακρι-βείς και στη χειρότερη επικίνδυνες. Συχνά βλέπουμε αν-θρώπους να ισχυρίζονται πράγματα που δεν είναι, νααναγνωρίζονται ακόμη και να βραβεύονται για εντυπω-σιακές ιδιότητες που δεν κατέχουν. Η Επικοινωνία τηςΕπιστήμης αποτελεί ξεκάθαρη και επιτακτική ανάγκη ωςθεραπεία σ’ αυτά τα φαινόμενα.Η ομάδα SpaceGates, έχοντας πλέον εμπειρία στην επι-κοινωνία της επιστήμης με ένα ευρύ πεδίο εργαλείωνκαι δράσεων, λαμβάνει την πρωτοβουλία να οργανώσει

μια συστηματική εκπαιδευτική δραστηριότηταγια φοιτητές Φυσικής, προσκαλώντας ειδικούς σεδιάφορα αντικείμενα και εργαλεία επικοινωνίας, όπωςσυγγραφή επιστημονικών θεμάτων, ομιλία σε κοινό, επι-κοινωνία με δημοσιογράφους και ΜΜΕ, χρήση socialmedia, Ιστορία της Φυσικής - μύθοι και ψευδοεπιστήμες,επικοινωνία της επιστήμης μέσω της μουσικής και τηςτέχνης, Science Performance, δημιουργία εκπαιδευτι-κών δραστηριοτήτων, STEM και διδασκαλία Αστρονο-μίας με τη χρήση ψηφιακών μέσων, οργάνωση εκδηλώ-σεων για το κοινό, διαχείριση φόβου σκηνής και άγχουςπαράστασης, ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος και συνερ-γασίας, με στόχο την επιμόρφωση των συμφοιτητώνμας στην επικοινωνία της επιστήμης. Σκοπός του σχολείου είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων επι-κοινωνίας της επιστήμης των συμμετεχόντων με έμφα-ση στην Αστρονομία, τη Αστροφυσική και τη Διαστημι-κή και η εφαρμογή τους σε ένα ασφαλές και επιστημο-νικά άρτιο περιβάλλον. Το σχολείο απευθύνεται σε φοιτητές Φυσικής και τηνεκπαίδευση θα αναλάβουν μέλη της SpaceGates καιπροσκεκλημένοι ειδικοί στα παραπάνω θέματα. Οι εν-διαφερόμενοι μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή μέχριτις 20 Οκτωβρίου 2019.

Περισσότερες πληροφορίες στοspacegates.wordpress.com.

Χαιρετισμός του κοσμήτορα της Σχολής Θετικών Επιστημών, καθηγητή Κ. Βαρώτσου κατά την τελετή απονομής των βραβείων του διαγω-νισμού «Επιστήμονας του Κασίνι για μια μέρα» (φωτογραφία: Γεωργία Αλέξη)

Mέλη της ομάδας με τον ακαδημαϊκό μας σύμβουλο μετά το τέλος της κεντρικής εκδήλωσης του ΤομέαΑστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του ΕΚΠΑ, αφιερωμένη στα 100 χρόνια της Διεθνούς Αστρο-νομικής Ένωσης. Από αριστερά προς τα δεξιά, επάνω: Αλέξης Παπαδόπουλος, Παύλος Πατσώνης, ΝάντιαΜουτσουρούφη, Ιωάννης Δαγκλής, Μανώλης - Γιώργος Δριμάλας, Σταύρος Σκλαβενίτης και ΠαναγιώτηςΕυαγγελόπουλος. Κάτω: Λένα Λαμπροπούλου, Στέλλα Τσιλιά και Μαρία Στρατηγού (φωτογραφία: ΆνναΣταυρίδου)

Μέλη της ομάδας παραλαμβάνουν το Βραβείο Επικοινωνίας της Επιστήμης ΕΠΙ2 2019 στην κατηγορία«Ιστότοποι - Ιστολόγια». Η απονομή του βραβείου έγινε στο πλαίσιο της Βραδιάς του Ερευνητή 2019(φωτογραφία: Κωνσταντίνα Κωνσταντίνου)

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 201919/

9Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οιπρωτοβουλίες για την ηθική και τηδεοντολογία στην έρευνα. Οι ρα-γδαίες εξελίξεις σε μια σειρά πεδίωναναδεικνύουν ζητήματα όπως ταόρια της έρευνας, η προστασία των

προσωπικών δεδομένων, η προάσπιση της δημό-σιας υγείας κ.λπ. Στην κατεύθυνση αυτή η Ευρω-παϊκή Επιτροπή αναπτύσσει σειρά πρωτοβουλιών,ενώ υπάρχει εξειδικευμένο τμήμα στη Γενική Δι-εύθυνση Έρευνας που στοχεύει στην αξιολόγησητης ερευνητικής δεοντολογίας και ηθικής στις προ-τάσεις όλων των προγραμμάτων. Πέρα όμως απότη θέσπιση κανόνων δεοντολογίας και προτύπων,υπάρχει μια διάσταση της ερευνητικής διαδικασίαςπου φαίνεται να μένει στο περιθώριο της συζήτη-σης κι αυτή είναι η λεγόμενη «κουλτούρα της έρευ-νας».

Το περιοδικό Nature (nature.com), ένα από τα πιοεπιδραστικά και έγκριτα επιστημονικά περιοδικάστον κόσμο, αναγνώρισε τον «ελέφαντα στο δωμά-τιο» και αφιέρωσε το τελευταίο του editorial στο ε-ρώτημα κατά πόσο ο υπέρμετρος ανταγωνισμόςκαι η εστίαση στην αριστεία δημιουργούν μια «υγιή»ερευνητική κουλτούρα. Αφορμή για το editorial α-ποτέλεσε μια ανάρτηση του Τζέρεμι Φαράρ, διευ-θυντή του Welcome Trust, φιλανθρωπικού ιδρύμα-τος με στόχο τη χρηματοδότηση της βιοϊατρικής έ-ρευνας. Στην ανάρτησή του ο Φαράρ αναφέρει ότι,παρ’ όλο που τα βρετανικά πανεπιστήμια, κορυ-φαία στον κόσμο, παράγουν γνώση και καινοτομίεςπου βελτιώνουν ζωές, η αδιάκοπη προσπάθεια γιαερευνητική αριστεία έχει δημιουργήσει μια κουλ-τούρα στη σύγχρονη επιστήμη που νοιάζεται απο-κλειστικά για τα αποτελέσματα και όχι για το πώςαυτά επιτυγχάνονται. Μάλιστα, ο ίδιος ο Φαράρ α-ναγνωρίζει ότι το Welcome Trust, του οποίου ηγεί-ται, βοήθησε στη δημιουργία αυτής της κουλτού-ρας που θέτει ως ανώτατο στόχο την αριστεία.

Η αριστεία φαίνεται να προβάλλεται παγκοσμίωςως κεντρική επιδίωξη στην έρευνα. Η Γερμανίασκοπεύει να δαπανήσει 533 εκατομμύρια ευρώ ε-τησίως στη στρατηγική αριστείας της. Στο Ηνωμέ-νο Βασίλειο, 2 δισεκατομμύρια λίρες δημόσιας χρη-ματοδότησης χορηγούνται ετησίως στα πανεπιστή-μια μέσω ενός συνόλου κονδυλίων που υποστηρί-ζουν την «αριστεία όπου αυτή βρεθεί». Το σύστημααξιολόγησης της έρευνας της Αυστραλίας ονομά-ζεται «Αριστεία στην έρευνα για την Αυστραλία». Σεπαγκόσμιο επίπεδο ερευνητικά κέντρα και πανεπι-στήμια αναφέρουν την αριστεία ως κεντρικό ση-μείο του στρατηγικού σχεδιασμού τους.

Ο Φαράρ αναφέρει ότι η εστίαση στην αριστείασυμβάλλει στον καταστροφικό, μη υγιή ανταγωνι-σμό, ενώ συχνά συνδέεται με σχέσεις εξουσίας το-ξικές. Οι διαπιστώσεις που αναφέρει ο Φαράρ φαί-νεται να αντικατοπτρίζουν τα αποτελέσματα έρευ-νας που διεξήγαγε το Nature το 2018, σχετικά μετην κουλτούρα των ερευνητικών ομάδων. Η έρευ-να που έγινε σε 3.200 ερευνητές, στην Ευρώπη καιστις ΗΠΑ, αποκάλυψε ότι οι επικεφαλής των εργα-στηρίων είχαν μια μάλλον ωραιοποιημένη εικόνατης δυναμικής που επικρατούσε στις ερευνητικέςτους ομάδες σε σχέση με τους νεότερους ερευνη-τές που εργάζονται στα «χαρακώματα». Μεταξύάλλων, τα αποτελέσματα ανέδειξαν ότι η έλλειψηκατάρτισης στη διοίκηση εργαστηρίων και προσω-

πικού ήταν από τους σημαντικότερους παράγοντεςπου συνέβαλαν στη δημιουργία μιας μη υγιούςκουλτούρας. Η επικοινωνία μεταξύ των μελών τωνεργαστηρίων ήταν επίσης ένα από τα κομβικά ζητή-ματα, ενώ πολλοί ερευνητές δήλωσαν ότι υπάρχειμεγάλη πίεση για παραγωγή συγκεκριμένων αποτε-λεσμάτων.

Η κουλτούρα της έρευνας φαίνεται να συνδέεταιμε το υπάρχον οικοσύστημα χρηματοδότησής τηςκαι την υιοθέτηση της αριστείας ως βασικού κριτη-ρίου. Ένα πρώτο ερώτημα λοιπόν που προκύπτει α-φορά το νόημα που αποδίδει στην αριστεία κάθεχρηματοδοτικός οργανισμός. Από τη μία η αριστείαείναι ένας τρόπος διασφάλισης ότι οι πόροι κατευ-θύνονται στις «σημαντικότερες» έρευνες (ό,τι κι ανσημαίνει αυτό…) κι από την άλλη καθησυχάζει πολί-τες και κυβερνήσεις ότι το δημόσιο χρήμα ξοδεύε-ται με υπευθυνότητα. Οι ορισμοί φαίνεται να συ-μπεριλαμβάνουν τις έννοιες της ποιότητας αλλά και

του αντίκτυπου που φέρνουν οι έρευνες αυτές. Ω-στόσο, θα είχε ενδιαφέρον να διερευνηθεί η αντί-ληψη που έχουν για την αριστεία διαφορετικοί φο-ρείς. Ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι η σχέσημεταξύ αριστείας και ένταξης. Η επικέντρωση στηναριστεία προϋποθέτει ότι η έρευνα της υψηλότε-ρης ποιότητας ωφελείται από την ανταγωνιστικό-τητα. Ο βαθμός στον οποίο αυτό είναι αλήθεια χρει-άζεται σίγουρα περαιτέρω εξέταση.

Ακόμα ένα θέμα που χρήζει διερεύνησης αφοράτα ισχύοντα συστήματα κρίσης και αξιολόγησης τηςέρευνας και τους τρόπους που αυτά συμβάλλουνστη δημιουργία μιας κουλτούρας ανταγωνισμού. Οανταγωνισμός για τη χρηματοδότηση συνδέεται ά-μεσα με τα συστήματα μέτρησης της απόδοσης, εί-τε μιλάμε για την κατάταξη των πανεπιστημίων ήτον βαθμό επιδραστικότητας των επιστημονικώνπεριοδικών. Στο σύστημα αυτό ερευνητικές ομά-δες και μεμονωμένοι ερευνητές καλούνται να πιά-σουν συγκεκριμένους στόχους αποτελεσμάτων,νέων ευρημάτων και δημοσιεύσεων ώστε να προ-σελκύσουν χρηματοδότηση. Πώς επιδρά αυτή ησυνεχής πίεση για αποτελέσματα στην κουλτούρατου εργαστηρίου; Πόσο εύκολο είναι για νέες ιδέεςνα βρουν τον χώρο τους και να γίνουν αποδεκτές,για τις ομάδες να προτείνουν νέες μεθόδους καιτρόπους αξιολόγησης;

Το Welcome Trust ξεκίνησε τη δική του μελέτησχετικά με την κουλτούρα της έρευνας με στόχο ταευρήματα να χρησιμοποιηθούν για την υποστήριξηπεριβαλλόντων όπου οι ερευνητές θα θέλουν ναεργαστούν. Στις 30 Σεπτεμβρίου έγινε η εναρκτή-ρια εκδήλωση του Ερευνητικού Ινστιτούτου για τηνΈρευνα (Research on Research Institute, researc -honresearch.org), ενός νέου εγχειρήματος που θαδιερευνήσει την πολιτική, τα συστήματα και τηνκουλτούρα της έρευνας.

Η αναγνώριση της ύπαρξης προβλημάτων στηνερευνητική κουλτούρα από φορείς όπως το περιο-δικό Nature, το Welcome Trust και το Research onResearch Institute είναι σίγουρα ένα σημαντικό βή-μα. Ωστόσο, ουσιαστικότερα είναι τα βήματα πουθα πρέπει να ακολουθήσουν. Τα επιμέρους ζητή-ματα που εντοπίστηκαν θα πρέπει να διερευνη-θούν εις βάθος και να αναζητηθούν συγκεκριμένεςθεραπευτικές κινήσεις. Απώτερος στόχος θα πρέ-πει να είναι η έρευνα υψηλής ποιότητας, αλλά καιμια κουλτούρα έρευνας που θα ευνοεί τη συνεργα-σία, τη δημιουργικότητα και την κριτική στάση. Η ε-πιδίωξη αυτή είναι απλή σε επίπεδο στόχου, αρκε-τά δύσκολη όμως στην υλοποίηση. Για να αλλάξει ηκουλτούρα της έρευνας, θα πρέπει να επερωτή-σουμε -κι αν κριθεί απαραίτητο να αμφισβητήσου-με- μια σειρά παγιωμένων πρακτικών και στερεό-τυπων για την έρευνα.

Λ.Α.Πηγή: www.nature.comwellcome.ac.ukresearchonresearch.org/

9Δεν πρόκειται για σενάριο επιστημο-νικής φαντασίας ούτε για κάποιαανυπόστατη ερευνητική ιδέα. Η δη-μιουργία μίνι οργάνων είναι πλέοναδιαμφισβήτητη για πολλά εργαστή-ρια ανά τον κόσμο. Πρόκειται στην

ουσία για ένα επαναστατικό γεγονός, που αλλάζειτο παρόν και το μέλλον της επιστήμης.

Εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες βασίζονταιστην καλλιέργεια κυττάρων ή τη χρήση ζώων προ-κειμένου να μελετήσουν διάφορα νοσήματα και ναελέγξουν ουσίες που θα μπορούσαν να χρησιμοποι-ηθούν ως φάρμακα. Όμως αυτές οι μέθοδοι δεν α-ποδίδουν με ακρίβεια τις πολύπλοκες βιολογικέςδιεργασίες που συμβαίνουν στον άνθρωπο. Τα τε-λευταία χρόνια, προκειμένου να ξεπεραστεί το ε-μπόδιο αυτό, οι έρευνες έχουν προσανατολιστείστη δημιουργία οργανοειδών.

Πρόκειται για τρισδιάστατα συστήματα κυτταρο-καλλιεργειών που δημιουργούνται in vitro στο εργα-στήριο, τα οποία παρουσιάζουν χαρακτηριστικά καιιδιότητες παρόμοιες με επιθυμητά όργανα. Τα ορ-γανοειδή μπορεί να προέρχονται από ιστούς ή βλα-στικά κύτταρα και προσομοιάζουν διάφορα όργα-να, όπως ο εγκέφαλος, το στομάχι, το έντερο καιπολλά άλλα. Οι ερευνητές πλέον γνωρίζουν πώς ναδημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον για τακύτταρα ώστε αυτά να πολλαπλασιαστούν, να δια-φοροποιηθούν σε διάφορους κυτταρικούς τύπουςκαι να δημιουργήσουν δομές που μοιάζουν με μι-κροσκοπικά όργανα.

Ήδη από το 1900 οι ερευνητές επιθυμούσαν ναμελετήσουν την οργανογένεση στο εργαστήριο καιγια τον λόγο αυτό ξεκίνησαν να καλλιεργούν κομ-μάτια από ιστούς. Από τους πρωτοπόρους στον το-μέα αυτό υπήρξε ο Ross Harrison, ο οποίος θέλησενα μελετήσει τη δημιουργία των νευρικών ινών κα-τά την εμβρυογένεση. Έτσι, το 1906, μαζί με την ε-ρευνητική του ομάδα, χρησιμοποιώντας ένα τμήμααπό νευρικό ιστό εμβρύου, κατόρθωσε να καλλιερ-γήσει νευρικές ίνες στο εργαστήριο. Στη συνέχεια,πολλοί ερευνητές χρησιμοποίησαν τη συγκεκριμέ-νη μεθοδολογία για να καλλιεργήσουν διάφορους ι-στούς για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Την επόμενη κιόλας χρονιά, ο Henry Van Wilson α-πέδειξε ότι τα κύτταρα των σπόγγων που έχουνδιαχωριστεί το ένα από το άλλο μπορούν να ενω-θούν ξανά και να σχηματίσουν λειτουργικές δομές.Έκτοτε η έρευνα προσανατολίστηκε στην προσπά-θεια δημιουργίας οργάνων από διαχωρισμένα κύτ-ταρα. Η επιστημονική γνώση σχετικά με την ανά-πτυξη και διαφοροποίηση των κυττάρων εμπλουτί-στηκε σημαντικά, ενώ ταυτόχρονα εξελίχθηκε και οεξοπλισμός των εργαστηρίων.

Έτσι, μέχρι τη δεκαετία του ’50 οι επιστήμονες εί-χαν κατορθώσει να καλλιεργήσουν τμήματα απόδιάφορα όργανα in vitro. Μέχρι το 2000 είχαν ήδηαναπτυχθεί τα τρισδιάστατα συστήματα κυτταρο-καλλιεργειών, τα οποία έδωσαν απεριόριστες δυ-νατότητες για την έρευνα. Λίγα χρόνια μετά, βλα-στικά κύτταρα από έμβρυα ανθρώπου και ποντικούχρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν δομές

που έμοιαζαν με περιοχές του εγκεφάλου, ενώ α-κολούθησε το στομάχι, το έντερο και το συκώτι.

Η κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου καιτων ασθενειών που σχετίζονται με αυτόν υπήρξεανέκαθεν πολύ σημαντική πρόκληση για τους επι-στήμονες λόγω της πολυπλοκότητάς του αλλά καιτης δύσκολης πρόσβασης σε λειτουργικούς εγκε-φαλικούς ιστούς. Παρά την αξιοσημείωτη πρόοδοτων Nευροεπιστημών, οι ασθένειες που προσβάλ-λουν τον εγκέφαλο είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμεςκαι έχουν σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στις ζωέςτων ανθρώπων. Οι παραδοσιακές ερευνητικέςπροσεγγίσεις (μελέτη ιστών αποθανόντων ασθε-νών, απεικονιστικές τεχνικές, χρήση ζώων εργα-στηρίου κ.ά.) έχουν σημαντικούς περιορισμούς καιαδυνατούν να αποδώσουν με ακρίβεια τη δομικήκαι λειτουργική πολυπλοκότητα του εγκεφάλου.

Η δημιουργία μίνι εγκεφάλων στο εργαστήριο ε-πιχειρήθηκε ήδη από το 2013 από την ερευνητική ο-μάδα του Jürgen Knoblich προκειμένου να μελετη-θεί η μικροκεφαλία. Έκτοτε οι επιστήμονες κατόρ-θωσαν να μετατρέψουν σωματικά κύτταρα ενηλί-κων σε κύτταρα τα οποία μπορούν, με τη χρήση κα-τάλληλων ουσιών, να διαφοροποιηθούν σε δομέςπου προσομοιάζουν τις αντίστοιχες του εγκεφά-λου. Τα οργανοειδή του εγκεφάλου συνεχίζουν ναωριμάζουν για αρκετούς μήνες, έχουν διάμετροαρκετών χιλιοστών και περιέχουν πληθώρα κυττα-ρικών τύπων. Αποτελούν ένα πολύ σημαντικό ερ-γαλείο για τη μελέτη του εγκεφάλου και επιτρέ-πουν επίσης τη μελέτη της επίδρασης περιβαλλο-ντικών παραγόντων σ’ αυτόν, όπως διάφορες χημι-κές ουσίες ή μικροοργανισμοί. Με τη χρήση οργα-

νοειδών έγινε γνωστός ο τρόπος δράσης του ιούZika στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο των εμ-βρύων, γεγονός που άνοιξε νέα μονοπάτια προςτην αντιμετώπισή του. Επιπρόσθετα, δημιουργήθη-καν οργανοειδή από ασθενείς με διάφορες νευρο-λογικές και νευροαναπτυξιακές διαταραχές (όπωςτο Σύνδρομο Rett, η σχιζοφρένεια κ.ά.) ακόμα και α-πό ασθενείς με καρκίνο εγκεφάλου ή με κληρονομι-κή αμφιβληστροειδοπάθεια.

Στην περίπτωση των γενετικών ασθενειών, ηχρήση οργανοειδών μπορεί να συντελέσει στο ναλαμβάνει ο ασθενής εξατομικευμένη θεραπεία, α-ποφεύγοντας τη χρήση πολύ ακριβών φαρμάκωντα οποία όμως δεν είναι αποτελεσματικά για τον δι-κό του οργανισμό και για τη δική του γενετική βλά-βη. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η κυστική ίνω-ση. Πρόκειται για ένα κληρονομικό νόσημα πουπροκαλείται από βλάβες στο DNA που δημιουρ-γούν μια ελαττωματική πρωτεΐνη που επηρεάζει τημεταφορά ουσιών μέσα και έξω από τα κύτταρα.Τα συμπτώματα ξεκινούν από την παιδική ηλικία, α-φορούν κυρίως το αναπνευστικό και το γαστρεντε-ρικό σύστημα, ενώ επηρεάζονται και άλλα συστή-ματα οργάνων.

Ανάλογα με την επίδραση των βλαβών του DNAστη δομή και τη λειτουργία της πρωτεΐνης έχουν α-ναπτυχθεί φάρμακα τα οποία προβλέπεται να αυ-ξήσουν σημαντικά την ποιότητα και το προσδόκιμοζωής των ασθενών. Σ’ αυτά τα φάρμακα δεν αντα-ποκρίνονται ασθενείς με πιο σπάνιες γενετικές βλά-βες ή με πιο σύνθετους φαινότυπους. Σύμφωνα μεπρόσφατες μελέτες, οργανοειδή που προσομοιά-ζουν έντερα δημιουργήθηκαν από κύτταρα ασθε-νών και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δοκιμήφαρμάκων προκειμένου να χορηγείται στον κάθεασθενή η καταλληλότερη θεραπεία. Τα οργανοειδήαποτελούν επομένως ένα τεράστιο βήμα προς τηνπαροχή εξατομικευμένης θεραπείας, προσανατο-λισμένης στα ιδιαίτερα γενετικά χαρακτηριστικάτου κάθε ατόμου.

Μόλις ενενήντα χρόνια μετά την έκδοση του«Θαυμαστού καινούριου κόσμου» του ΑldousHuxley, στο οποίο περιγράφονταν οι τεχνητές μή-τρες - φιάλες, η δημιουργία οργάνων στα εργαστή-ρια φαντάζει πιο εφικτή από ποτέ. Τα οργανοειδήανοίγουν νέα μονοπάτια στην έρευνα, καθώς διευ-κολύνουν αξιοσημείωτα τη μελέτη των ασθενειώναλλά και τη δοκιμή φαρμάκων με στόχο την ασφα-λή, αποτελεσματική και εξατομικευμένη θεραπεία.

M.T.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

1. Simian, M. and M.J. Bissell, «Organoids: A historicalperspective of thinking in three dimensions». J CellBiol, 2017. 216(1): p. 31-40.

2. Lancaster, M.A., et al., «Cerebral organoids modelhuman brain development and microcephaly».Nature, 2013. 501: p. 373.

3. Dekkers, J.F., et al., «A functional CFTR assay usingprimary cystic fibrosis intestinal organoids».Nat Med,2013. 19(7): p. 939-45.

EΡΕΥΝΑΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤHΣ ΖΩΗΣ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Η «σκοτεινή» πλευρά της έρευνας;

Ένας θαυμαστός καινούργιος κόσμος

Οργανοειδή πουπροσομοιάζουν το έντερο.Πηγή: St Johnston D (2015)The Renaissance ofDevelopmental Biology. PLoSBiol 13(5): e1002149. CC BY4.0

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

9Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε απότις εκδόσεις Αρμός το βιβλίο τουFrançois Euvé «Ο Δαρβίνος και οΧριστιανισμός - Αληθινές και ψεύ-τικες μάχες». Το βιβλίο είχε αρχικάεμφανιστεί στις εκδόσεις Buchet/

Castel του Παρισίου το 2009 ως «Darwin et lechristianisme», ο δε συγγραφέας του έχει γράψειακόμη τέσσερα βιβλία που πραγματεύονται τησχέση Χριστιανισμού και σύγχρονης επιστήμης.Η ενασχόληση του François Euvé με το πεδίο αυ-τό είναι ίσως αναμενόμενη, μια που ο συγγραφέ-ας είναι ο ίδιος φυσικός, θεολόγος, μέλος τουτάγματος των Ιησουιτών και κάτοχος της έδραςTeilhard de Chardin στο Ιησουιτικό κολέγιοCentre Sèvres.

Ο τίτλος του βιβλίου ήδη μας προδιαθέτει για τηθεματική του. Αν αναλογιστούμε την πολιτισμική ι-σχύ που φέρουν οι Φυσικές Επιστήμες στην επο-χή μας από τη μια πλευρά και ο Χριστιανισμός καιοι χριστιανικές Εκκλησίες από την άλλη, δεν είναιπαράδοξο που η μεταξύ τους σχέση έχει γίνει πε-δίο σφοδρής αντιπαράθεσης αλλά και σοβαρήςμελέτης. Όπως συμβαίνει συνήθως όταν ένα περί-πλοκο ζήτημα εμπλέκεται σε πολιτικές και ιδεολο-γικές διαμάχες, οι ψύχραιμες μελέτες ίσα που α-χνοφαίνονται μέσα στον κουρνιαχτό που σηκώνειη δημόσια αντιπαράθεση. Είναι άλλωστε πρόσφα-τες οι δηλώσεις του μητροπολίτη Μόρφου περίτων αιτιών της ομοφυλοφιλίας, όπως πρόσφατοσχετικά είναι και το γράμμα υποστήριξης πλειά-δας επιστημόνων που στήριξαν τις απόψεις του.Στον αντίποδα τέτοιων τοποθετήσεων βρίσκεταιτο βιβλίο του François Euvé, η έκδοση του οποίουμας δίνει λαβή για μια γενικότερη συζήτηση περίτων σχέσεων θρησκείας και Φυσικών Επιστημών.

Για το ευρύ κοινό, αλλά δυστυχώς και για πολ-λούς από τους επιστήμονες και τους πιστούς, ηχριστιανική θρησκεία και οι Φυσικές Επιστήμες ή-ταν πάντα, είναι σήμερα και θα συνεχίσουν να εί-ναι άσπονδοι εχθροί. Η ίδια η φύση των δύο αντι-κειμένων θεωρείται ασύμμετρη και, ως εκ τού-του, το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε εί-ναι μια εκατέρωθεν αδιαφορία. Ακόμα, όμως, κιαν αφήσουμε ανοιχτό το ερώτημα για τη σχέσηΧριστιανισμού και Φυσικών Επιστημών στο πα-ρόν, η ιστορική έρευνα των τελευταίων πέντε δε-καετιών έχει αποσαφηνίσει τουλάχιστον τη σχέσηπου είχε η μελέτη της φύσης και η μελέτη του θεί-ου στο παρελθόν. Ίσως να ξαφνιάσει το γεγονόςότι, για αιώνες, η Καθολική Εκκλησία ήταν απότους πιο ένθερμους υποστηρικτές των ΦυσικώνΕπιστημών. Άλλες μελέτες έχουν ευθέως συνδέ-σει τον Προτεσταντισμό με την Επιστημονική Επα-νάσταση, ενώ εκτεταμένες έρευνες έχουν γίνειγια τις συνθέσεις επιστημονικής γνώσης και Θεο-λογίας στην Αγγλία του 18ου αιώνα, γνωστές υπότο γενικότερο όνομα «Φυσική Θεολογία». Στηνορθόδοξη παράδοση τα αντίστοιχα ιστορικά ζη-τήματα έχουν αρχίσει να μελετώνται πολύ πιοπρόσφατα, με τις εργασίες του Θύμιου Νικολαΐδηστο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών να βρίσκονται στηνπρομετωπίδα της σχετικής έρευνας.

Η αφορμή για το βιβλίο του François Euvé είναιίσως το πιο εμβληματικό πεδίο της αντιπαράθε-

σης σύγχρονης επιστήμης και θρησκείας, αυτό τηςεμφάνισης της δαρβίνειας Θεωρίας της Εξέλιξης.Από την έκδοση του «Origin of the Species» το1859 μέχρι και τις μέρες μας, η εξελικτική θεωρίασυνεχίζει να θέτει το πλαίσιο για τις σχέσεις Χρι-στιανισμού και Φυσικών Επιστημών. Το βιβλίο «ΟΔαρβίνος και ο Χριστιανισμός - Αληθινές και ψεύ-τικες μάχες» από την αρχή κάνει ξεκάθαρη τη θέ-ση του: είναι μια έκκληση για έναν «κριτικό διάλο-γο» που θα σέβεται την αυτονομία των εταίρων,χωρίς να θεωρείται εκ των προτέρων ο ένας ανώ-τερος από τον άλλο (σ. 14). Από τα πάμπολλα ερω-τήματα που μπορεί να προκύψουν από τον δαρβι-νισμό, το βιβλίο διαλέγει τρία: α) ποια είναι η υπό-σταση της επιστημονικής γνώσης, β) ποια είναι ηθέση του ανθρώπου στη φύση και γ) ποια είναι ησχέση μας με τον χρόνο (σ. 15).

Φυσικά, είναι εύκολο να διατυμπανίζει κανείςτις καλές του προθέσεις, αλλά συνήθως είναι αρ-κετά πιο δύσκολο να τις μετατρέπει σε πράξεις. Οσυγγραφέας είναι σαφής: η δαρβινική θεωρία εί-ναι το συνολικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οι επιστή-μονες επεξεργάζονται τα επιχειρήματά τους και,ως εκ τούτου, πρέπει να παρθεί σοβαρά (σ. 15). Οθεολόγος δεν έχει κανένα δικαίωμα να εκφέρει ά-ποψη στο ειδικό επιστημονικό πεδίο, αλλά μόνοσε ένα γενικότερο, «φιλοσοφικό» πεδίο (σ. 18). Ο

Euvé ακολουθεί ο ίδιος το πρόταγμά του χωρίζο-ντας το βιβλίο σε τρία μέρη. Το πρώτο είναι μιασυνοπτική, αλλά όχι ελλιπής, παρουσίαση της ιστο-ρίας της δαρβινικής θεωρίας, από τους πρωτερ-γάτες της μέχρι τους επιγόνους τους στον 20ό αι-ώνα. Το δεύτερο, και μικρότερο, μέρος αποτελείμια παρουσίαση των ακραίων θέσεων γύρω απότη δαρβινική θεωρία, από τον Δημιουργισμό μέχριτην Ευγονική. Τέλος, στο τρίτο σημείο το βιβλίοκαταπιάνεται με τα θεολογικά - φιλοσοφικά πια ε-ρωτήματα που εγείρονται, όπως αυτό του κακού,της τυχαιότητας και της ηθικής.

Είναι νομίζω η τριπλή αυτή ενασχόληση με τοθέμα δαρβινισμού και θρησκείας που κάνει το βι-βλίο του Euvé ενδιαφέρον για το ελληνικό κοινό,για μια σειρά από λόγους. Κατά πρώτον, το βιβλίοείναι καλογραμμένο και περιεκτικό, χωρίς να είναιαπλοϊκό. Ακόμα και σήμερα, ενάμιση αιώνα μετάτην πρώτη εμφάνιση της δαρβινικής θεωρίας, εί-ναι δύσκολο να βρει κανείς συνοπτικές παρουσιά-σεις της ιστορίας της οι οποίες να μην απευθύνο-νται από ειδικούς σε ειδικούς. Κατά δεύτερον, οEuvé κατορθώνει να είναι συνεπής στο πρόταγμάτου για έναν κριτικό διάλογο ο οποίος να σέβεταιτα πορίσματα της δαρβινικής θεωρίας, αλλά όχι α-ναγκαστικά και την απλοϊκή φιλοσοφία που συχνάτα συνοδεύει. Χωρίς να κρύβει από την αρχή ότι οσκοπός του είναι η συμφιλίωση των συνήθως θε-ωρούμενων ως αντιμαχόμενων πλευρών, ο συγ-γραφέας κατορθώνει να παρουσιάσει ατραπούςγια την επίτευξη του στόχου του οι οποίες δεν κα-ταφεύγουν σε διαστρέβλωση ή άρρητη πολεμικήτης δαρβινικής θεωρίας. Τέλος, το εν λόγω βιβλίοπαρουσιάζει μια θεώρηση της σχέσης δαρβινι-σμού και Χριστιανισμού η οποία σπάνια συζητιέ-ται, αυτή της γαλλικής διανοητικής παράδοσης καιτου Καθολικισμού. Στη διεθνή συζήτηση, κραταιάείναι η θεματολογία των προτεσταντικών ανα-γνώσεων του δαρβινισμού και κυρίως της αγγλο-σαξονικής γραμματείας.

Σε ποιον ή ποια λοιπόν απευθύνεται ο FrançoisEuvé με το «Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός - Αλη-θινές και ψεύτικες μάχες»; Ίσως ένα πιο ενδιαφέ-ρον ερώτημα θα ήταν τι είδους ερωτήματα καιδιακυβεύματα θα μπορούσαν εποικοδομητικά ναθεραπευτούν από το βιβλίο αυτό. Κατ΄αρχάς, τοβιβλίο προσφέρει μια συνεπή και περιεκτική ιστο-ρική εισαγωγή στον δαρβινισμό. Κατά δεύτερον, οσυγγραφέας δεν αποσιωπά ούτε και ενστερνίζε-ται τις ακραίες θέσεις, αλλά τις παρουσιάζει ως α-ντικείμενο κριτικής. Τέλος, το βιβλίο παρουσιάζειμια αναζωογονητικά φρέσκια θεολογική σκοπιάστα ερωτήματα του δαρβινισμού και από μια οπτι-κή γωνία η οποία δεν εμφανίζεται συχνά στην ελ-ληνική γραμματεία. Ως τελευταίο σχόλιο, αξίζει ναμνημονευτεί η προσεγμένη έκδοση του Αρμού καιη μεστή μετάφραση της Ηρώς Διακάκη. Στο σύνο-λό της, η ελληνική έκδοση του «Ο Δαρβίνος και οΧριστιανισμός - Αληθινές και ψεύτικες μάχες» α-ποσκοπεί στο να αποτελέσει μια ενδιαφέρουσα,νηφάλια συνεισφορά σε έναν τομέα που συνή-θως επικρατεί άλλου είδους ρητορική.

ΚΩΣΤΑΣ ΤΑΜΠΑΚΗΣ,Εντεταλμένος Ερευνητής,

Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών, ΕΙΕ

Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός

ΣΑΒΒΑΤΟ12 ΟΚΩΒΡΙΟΥ 2019