فهرست

يکديگر، با کشورها اقتصادي پيوندهاي گسترش و اقتصاد شدن جهاني با به نام خداوند زمین و آسمانها

.است يافته پيش از بيش اهميتي اي، مقايسه هاي شاخص و ها داده آمار،

و گردآوري به اقدام المللي بين معتبر هاي سازمان برخي اساس برهمين

.اند نموده منظم زماني هاي دوره در ها شاخص و آمار اين انتشار

توانست خواهد کشور معدني مواد وضعيت آخرين از اطلاع است بديهي

تجاري فعالان و گذاران سرمايه اقتصادي هاي گيري تصميم در سزا به نقشي

زمين علوم هاي داده ملي پايگاه راستا اين در .باشد داشته ذينفعان ديگر و

در معدن حوزه در آماري گزارشات مستمر انتشار با تا نمود خواهد سعي

فضاي در شفافيت نمودن فراهم به کمک ضمن مشخص، زماني هاي دوره

اطلاعات اينگونه به را حوزه اين فعالان دسترسي کشور، اقتصادي کلان

.نمايد تسهيل

زنجيره توالي در ايران در مس وضعيت آماري بررسي به رو پيش گزارش

.است پرداخته معدني ماده اين تأمين

کشور زمين علوم هاي داده ملي پايگاه

راه نقشه کارگروه

اميد اردبيلي :اجرايي مدير

محقق بهرام :علمي مشاور

فاضلي سادات مليحه کننده: تهيه

شريفي ريحانه مجيدي، طاهره :آرايي صفحه

آقاجاني ميترا اسدي، ناهيد : ويراستار

بطحايي مهرداد سيد : جلد طراح

ايرانآمار مرکز با همکاري

نروه معدگ -دفتر صنعت، معدن و زيربنايي

هايده حجت الاسلامي ،محمود غلامي

فهرست

.......................................................................................................................................................................................................................................... شگفتاریپ

1 ............................................................................................................................................................................................................................................. مقدمه

1 .................................................................................................................................................................................................................. مس دیتول ندیفرآ -1

1 ...................................................................................................................................................................................................................مس ریذخا -1-1

2 ........................................................................................................................................................................................................ خام مس داتیتول -2-1

4 ................................................................................................................................................................................................................... مس معادن -3-1

6 ............................................................................................................................................................................................ شده یفرآور داتیتول انواع -1-4

8 ................................................................................................................................................................................................................... مس افتیباز -1-5

9 ................................................................................................................................................................................................................... مس تجارت -2

9 .................................................................................................................................................................................................................. مس صادرات -2-1

10 ......................................................................................................................................................................................................... مس واردات -2-2

11 ......................................................................................................................................................................................................... مس متیق -2-3

12 .......................................................................................................................................................................................................... مس مصرف -2-4

13 ................................................................................................................................................................................. آن محصولات و مس ISIC کد -2-5

14 ................................................................................................................................................................................................. مس فعال یها شرکت -2-6

16.......................................................................................................................................................................................................... رانیا در مس اقتصاد -3

16....................................................................................................................................................................................................... مس داتیتول ارزش -3-1

16.................................................................................................................................................................................................... شده تمام یها نهیهز -3-2

16................................................................................................................................................................................................................ افزوده ارزش3-3

17 ........................................................................................................................................................................................................ مس معادن اشتغال-3-4

18 ..................................................................................................................................................................................................... یگذار هیسرما ارزش-3-5

18 ............................................................................................................................................................................................................... مس یور بهره-3-6

19 ............................................................................................................................................................................................................................................ منابع

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

1

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

مقدمه

فلز مس جزء اولین عناصری است که توسط بشر

در ساخت ظروف و ابزار کشاورزی و شناخته شده و

قرار گرفته است. این عنصر با استفادهمورد جنگ

قرمز مایل به و رنگ تقریباً( Cu) اختصاری علامت

شناخته شده و معمولاً 29)مسی( و عدد اتمی نارنجی

طبیعی )فلز خالص مس( و سولفوره اکسیده، صورت به

های شاخص این از ویژگی. شودیافت می طبیعت در

پذیری و رسانائی شکل خاصیت توان بهعنصر می

به .آن اشاره نمود بالای بسیار حرارتی و الکتریکی

در تمامی شرایط سازی مس، کانیلحاظ محیط تشکیل

با این ذخایر عمدتاً افتد، هرچندشناسی اتفاق میزمین

فرآیندهای مرتبط با آن در مرز کوهزایی و هایفعالیت

دهند و نشان میتنگاتنگی وابستگیصفحات همگرا،

بیشترین تمرکز آنها متعلق به دوران دوم )مزوزوئیک(

-شناسی میو به ویژه دوران سوم )سنوزوئیک( زمین

دو به دنیا مس کاری در معادنباشد. فعالیت معدن

شود. عمده انجام می زیرزمینی )عمدتاً( و روباز صورت

آلات مهندسی، صنعت کاربردهای مس در ماشین

الکترونیک، صنایع شیمیایی )تولید کننده آفت

شیمیایی( و متالورژی )به منظور ساخت آلیاژ برنج(

شناسی جایگاه زمینبه دلیل ایران باشد. کشور می

مناسب و قرارگیری بر روی یکی از دو کمربند فلززائی

به عنوان یکی ازهیمالیا( -)آند و آلپ مهم مس جهان

های مهم اقتصادی مس در دنیا پتانسیلمناطق دارای

. بر اساس مطالعات انجام شده بر شده است شناخته

شود که روی انواع کانسارهای مس کشور استنباط می

ن کانسارها به لحاظ چگونگی تشکیل )ژنز( دارای ای

ماگمائی هستند.-منشأ ماگمائی و یا هیدروترمالی

توليد مس فرآيند -1

ذخاير مس -1-1

-USGS)های بین المللی بر اساس اعلام سازمان

790حدود جموع ذخایر قطعی مس جهان( م2018

شیلی قرار کشور میلیون تن است که عمده آن در

میلیون تن عنوان 170دارد. ذخایر قطعی مس شیلی

پس از شیلی، استرالیا و پرو به ترتیب با .شده است

قرار دوم و سوممیلیون تن در رتبه 81میلیون و 88

در مقام میلیون تن 45و 46دارند. مکزیک و آمریکا با

میلیون تن 20ایران با حدود های بعدی قرار دارند.

در بر رادرصدی از ذخایر دنیا 4ذخیره قطعی، سهم

(.2016 می گیرد )ایمیدرو

جهاندر از ذخایر مس کشورها میزان و سهم -1نمودار

(USGS, 2018)

بر اساس اکتشافات جدید انجام شده در سطح کشور در

به ، ذخیره قطعی و احتمالی مس 1396شش ماهه نخست

میلیون تن گزارش شده است )جدول 1.9و 1.7ترتیب

ریزی برای انجام مطالعات نامه(. شرکت ملی مس ایران، بر1

ای در منطقه جنوب استان کرمان، سمنان، جویی ناحیهپی

آذربایجان غربی و خراسان جنوبی در محدوده تقریبی

داده در دستور کار اکتشاف قرار را هزار کیلومترمربع12

ای ریزی برای انجام مطالعات پایهبرنامه . علاوه بر این،است

هزار 17ای به وسعت در محدوده هوابرد ژئوفیزیک

.کیلومترمربع در استان کرمان در حال انجام است

21.52

11.14 10.255.82 5.70

3.42 3.29 2.53 2.53 1.39

32.91

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

نر ت

هزا

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

2

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

یزان اکتشافات و ذخیره )قطعی و احتمالی( مسم -1جدول

مساحت) کیلومتر مربع( ذخیره قطعی)تن( ذخیره احتمالی) تن( )میلیون ریال(هزینه عملیات اکتشافی الس

139414192.15989830828581300550.487

13957303.8025174919902984258.3225

شش ماهه

33598.292193901700053102.7853 1396نخست

(2017 ،تجارت -معدن -وزارت صنعت)

دو استان کرمان و درصد ذخایر مس کشور در 98

درصد 1استانها تنها آذربایجان شرقی قرار گرفته و سایر

بدین ترتیب سهم ،از ذخایر مس کشور را دربر می گیرند

درصد 34و 64استان کرمان و آذربایجان شرقی به ترتیب

برآورد شده است.

سهم استانها از ذخایر مس در کشور -2نمودار

(2016مرکز آمار ایران، )

خام توليدات مس -2-1

میلیون تن مس در جهان 20در حال حاضر سالانه حدود

تولید و پالایش می شود. مهمترین کشورهای تولید کننده

هستند. و چین مس در جهان شیلی، پرو

درصد از تولیدات 27شیلی به تنهایی سالانه حدود

با پرومیلیون تن( را در اختیار دارد و 5.5جهانی)بیش از

درصد از مجموع تولید 11.5معادل )ن تمیلیون 2.3تولید

کشور 2016در سال جهان( در جایگاه بعدی قرار دارد.

بعد از درصدی 1.4هزار تن و سهم 283ایران با تولید

قرار گرفتهرتبه شانزدهم تولید مس در جهان برزیل در

است.

کرمان

64%

یآذربایجان شرق

34%

سمنان

1%

سایر استانها

1%

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

3

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

میزان و سهم از تولیدات مس جهان -3نمودار

WMD, 2018) ) بر خلاف شیب ملایم و نسبتاً ثابت جهانی )میانگین نرخ

سال 15درصد(، روند تولیدات مس در ایران در 2.6رشد

تا 2000گذشته نوسانات زیادی داشته است. از سال

سالانه )نرخ رشدمیزان تولیدات با روند تقریباً ثابت 2011

تن به رقمی هزار 125و از رو به افزایش بوده (درصد 7

2011اما از سال هزار تن افزایش یافته است 259بالغ بر

تولیدات مس در کشور رو به کاهش نهاده و تا 2014تا

هزار تن تنزل یافته است )نرخ رشد 217به 2014سال

درصد( که از جمله دلایل عمده این امر کاهش قیمت -6

2014سال از مس در بازارهای جهانی عنوان شده است.

تولیدات مس ،درصدی 14 و نرخ رشد تند نسبتاً با شیب

در سال هزار تن 283به رو به افزایش بوده و در کشور

ارتقاء یافته است. 2016

ساله 15در بازه زمانی در جهان و ایران مس تولید روند-4نمودار

WMD, 2018) )

سهم ایران از تولیدات مس در جهان نیز در این دوره

به 2000درصد در سال 0.96نوسانات زیادی داشته و از

افزایش یافته است. 2016در سال درصد 1.4

27.2

11.59.1

7.05.1 4. 3.8 3.8 3.5 3.4 3.4 2.3 2.1 1.8 1.7 1.4

8.4

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

,000ن

ر تهزا

125

190 255 258.9

238

222.9

21.8254.709

282.5

0

50

100

150

200

250

300

0

5000

10000

15000

20000

25000

20120152014201320122011201020052000

نر ت

هزا

نر ت

هزا

میزان تولیدات جهانمیزان تولیدات ایران

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

4

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

هسال 15بازه زمانی در جهانسهم تولیدات مس ایران از -5نمودار

(WMD, 2018)

تولیدات معادن کشور در سهم تولیدات مس از -6نمودار

درصد 0.5دهد که از ساله نشان می 15یک دوره زمانی

با نرخ رشد 2016درصد در سال 2.1به 2001در سال

تامل در اینجا نکته قابل درصد افزایش یافته است. 10.0

ست که ابوده 2016افزایش چشمگیر این سهم در سال

در 2016 درصد 2.1به رقم 2015در سال درصد 0.8از

درصد(. 162.5رسیده است )نرخ رشد 2016سال

ساله 20سهم تولیدات مس از تولیدات مواد معدنی در کشور در بازه زمانی -6نمودار

(2016، مرکز آمار ایران)

های کشور سهم از تولیدات مس در استان -7نمودار

(2016مرکز آمار ایران، )

معادن مس -3-1

درصد از کل تولیدات 24معدن بزرگ مس، سهمی معادل 8

را در بر می گیرند. در این میان، 2015مس جهان در سال

2.9معدن مربوط به کشور شیلی با حجم تولیدی بالغ بر 5

درصد از کل تولیدات مس 15میلیون تن در سال است که

گردد. معدن سرچشمه در ایران با در جهان را شامل می

درصد از کل 1.2، تنمیلیون 249ولیدی بالغ بر حجم ت

تولیدات مس در جهان را در این سال به خود اختصاص داده

است. و در رتبه شانزدهم معادن بزرگ در جهان قرار گرفته

0.96

1.27

1.59

1.60

1.42

1.22

1.16

1.32

1.38

0.00

0.20

0.40

0.0

0.80

1.00

1.20

1.40

1.0

1.80

2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 201

%

0.

0.5

0.

0.5

0.5

0.7

0.

0.

0.

0.

0.8

2.1

0

1

1

2

2

3

199 2001 200 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 201

%

کرمان

91%

آذربایجان شرقی

4%

خراسان جنوبی

2%

سایر استانها

3%

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

5

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

در جهان س برحسب میزان و نوع ذخایر بزرگ ممعادن -2جدول

)میلیون تن( ظرفیت محصول )شرکت، موسسه یا اشخاص حقیقی و حقوقی(مالک یا مالکین کشور نام معدن رتبه

1دیدا (، اسکون%30(، ریوتینتو )%57.5بی.اچ.پی بیلیتون ) شیلی اسکوندیدا

(%12.5ژاپن )

Concs & SX-EW 1050

2اندونزی گراسبرگ ( پی.تی. فری پورت اندونزیPT-FIریوتینتو ،) Concentrates 790

3(، %44(، گلن کور پی.ال.سی )%44آنگلو آمریکن ) شیلی کولاهاسی

(%12میتسوی + نیپون )

Concs & SX-EW 520

4 لوس

برونسس

Concs & SX-EW 490 (%24.5(، میتسوبیشی )%75.5آنگلو آمریکن ) شیلی

5 کودلکو

نورت

Concs & SX-EW 450 کودلکو شیلی

(، گلن کور %22.5(، تک )%33.75بیلیتون )بی.اچ.پی پرو آنتامینا

(%10(، میتسوبیشی )33.75پی.ال.سی)

Concentrates 450

7ایالات مورنِسی

متحده

(، شعب شرکت سومیتومو %85مک موران ) –فری پورت

(15%)

Concs & SX-EW 450

8 کودلکو شیلی ال تِنینته Concs & SX-EW 443

Concs & SX-EW 249 مس ايرانصنايع ملي ايران سرچشمه 16

(ICGS, 2015) -نهنظر از تیپ کاتوان صرفمعادن مس ایران را میذخایر و

زایی و بر اساس حجم و مقدار ذخیره به دو گروه معادن

( تقسیم نمود.( و عیارتناژ) بزرگ و کوچک )برحسب ذخیره

معادن بزرگ که دارای مقدار ذخیره فراوان هستند، منابع

باشند. معادن و کننده مس در کشور میاصلی تأمین

کانسارهای کوچک دارای عیارهای بیشتر و تناژ کمتر )نوع

توانند در آینده و پس از رگه ای و اسکارن( هستند و می

های استخراجی از کانسارهای با عیار بالا، به اتمام فعالیت

کننده مس در نظر گرفته شوند.عنوان منابع تأمین

مس در ایران بر اساس تناژ، تیپ و عیارمقیاس معادن بزرگ -3جدول

ردیف نام معدن عیار مس تناژ )بر حسب تن( تیپ

0.5 2081 پورفیری 1 معدن سرچشمه

84 سکارنا -پورفیری 0. 2 معدن سونگون

0.2 527 پورفیری 3 معدن نوچون

17 0.1 پورفیری 4 معدن میدوک

0.38 283 پورفیری 5 معدن دره زار

0.34 204 پی ترمالا -پورفیری مسجد داغی (کانسارمعدن )

18 0.3 پی ترمالا -پورفیری 7 معدن درآلو

0.2 184 پی ترمالا -پورفیری 8 معدن هفت چشمه

0.41 149 پی ترمالا -پورفیری 9 معدن چاه فیروزه

(2016، داده های علوم زمین کشوری ملپایگاه )

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

6

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

مس در ایران بر اساس تناژ، تیپ و عیارمقیاس معادن کوچک -4جدول

ردیف نام معدن عیار مس تناژ )بر حسب تن( تیپ

0.44 75 پورفیری 1 معدن )کانسار( بندر هنزا

0.31 74 پورفیری 2 ایجومعدن

0.59 39 پورفیری 3 معدن)کانسار( کهنگ

0.27 24 پورفیری 4 معدن )کانسار( باغ خشک

0.9 23 پورفیری 5 معدن دره زرشک

1 0.4 پورفیری معدن )کانسار( سرکوه

1.5 14 رگه ای 7 معدن چهل کوره

3.0 10 پورفیری 8 معدن ریگان

0.5 8 پورفیری 9 معدن )کانسار( دالی

IOCG1 0.95 1.8 10 معدن قلعه زری

(2016)پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور،

انواع توليدات فرآوري شده-4-1

میلیون تن مس در جهان 23 حدوددر حال حاضر سالانه

درصد آن مربوط 50شود که در حدود تولید و پالایش می

در منطقه آسیا، چین با 2016به قاره آسیاست. در سال

درصد از 35میلیون تن به تنهایی حدود 8 تولید بیش از

1.6تولیدات جهانی را در اختیار داشته و ژاپن با تولید

ایران در این داشته است. میلیون تن در جایگاه بعدی قرار

هزار تن رتبه بیست و سوم تولید مس 201سال با تولید

پالایش شده در جهان را دارا بوده است.

2016و 2015و ایران در سالهای آسیامس در جهان، تولیداتمقایسه وضعیت -5 جدول

ایران آسیا جهان

سال2015 2016 2015 2016 2015 2016

289 259 4164 3915 20100 19122 تولیدات معدنی

226 236 9822 9090 16486 16239 تولیدات ذوب

تولیدات مس

پالایش شده 22035 22578 11423 12327 187 201

(CRU, January 2017)

2016و 2015مقایسه رتبه و سهم ایران از تولیدات مس در جهان و آسیا در سال -6جدول

سال

جهانایران در ایران در آسیا

رتبه درصد رتبه درصد

2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016

16 16 1.4 1.4 5 5 6.9 6.6 تولیدات معدنی

20 19 1.4 1.5 7 6 2.3 2.6 تولیدات ذوب

23 23 0.9 0.9 7 7 1.6 1.7 تولیدات مس پالایش شده

(CRU, January 2017)

های ، روند رو به رشدتری نسبت به سال2013سال های اخیر همواره رو به افزایش بوده و ازمیزان تولیدات فرآوری مس درجهان در سال

این نتوامیرا آن علت دهد عکس این مسئله در ایران اتفاق افتاده و قبل داشته است. بررسی روند سهم ایران از تولیدات جهانی نشان می

طلا-مس-سازی اکسید آهنکانی - 1

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

7

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

همزمان با رشد میزان تولیدات فرآوری در جهان، چنین بیان کرد،

نتوانسته هم رو به رشد بوده اما ایرانتولیدات فرآوری مس در

سبب کاهش و همین امر داشته باشد پای تولیدات جهانی افزایش

های اخیر الان در سسهم ایران از تولیدات فرآوری مس در جه

شده است.

روند تولیدات فراوری شده مس در جهان-8نمودار

(WMP, 2017)

ایران از تولیدات فراوری شده مس در جهانسهم -9نمودار

(WMP, 2017)

محصول فرآوری شده مس در ایران نرخ رشد بیشترین

( با میانگین نرخ رشد2011-1983) مربوط به مس کاتد

به رقمی بالغ بر 1983تن در سال 300از که درصدی 27

تولید کاتد ) افزایش یافته است 2011هزار تن در سال 235

افزایش یافته 2011در کشور با شیب نسبتاً تندی تا سال

به سرعت میزان تولید کاتد های اخیردر سالاما (است

هزار 180به 2018که در سال بطوری است کاهش یافته

کاهش تولیدات های عمدهیکی از علتتن رسیده است.

داخلی در بازارهای کاتد کاهش قیمت مس کشور کاتد در

است. بوده جهانیو

ادن مس در کشورو ..( مع کاتدمفتول،، آندمیزان تولید محصولات فرآوری شده ) -10نمودار

(2018 ،شرکت ملی صنایع مس ایران)

0

5000

10000

15000

20000

25000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 201

نن ت

یومیل

تولیدات ذوب شده تولیدات پالایشگاهی

1.41.4 1.3

1.1 1.0

1.0 0.9

1.2 1.2

1.1 0.90.9 0.8 0.9

0.000

0.200

0.400

0.00

0.800

1.000

1.200

1.400

1.00

2010 2011 2012 2013 2014 2015 201

%

تولیدات ذوب شده تولیدات پالایشگاهی

0

50

100

150

200

250

2013 2014 2015 201 2017

نر ت

هزا

آند کاتد مفتول کنسانتره مولیبدن

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

8

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

الهس 30روند عملکرد تولید مس کاتد در بازه زمانی -11نمودار

(2018 ،ایرانشرکت ملی صنایع مس )

درصدی 70هزار تن و سهم 780 تولید، استان کرمان با

در کشور 2016کنسانتره مس در سال تولید در رتبه اول

در رتبه یدرصد 26 سهم و آذربایجان شرقی با قرار دارد

تنها در کشور، کنسانتره مولیبدن بعدی جای گرفته است.

شود. کرمان و آذربایجان شرقی تولید میدو استان در

هزار تن 1.2و آذربایجان شرقی 5.8ستان کرمان ا

اند.در کشور تولید کرده 2016کنسانتره مولیبدن در سال

مس در استانهای کشور میزان و سهم از تولید کنسانتره -12 نمو.دار

(2016مرکز آمار ایران، )

های کشور میزان و سهم از تولید کنسانتره مولیبدن در استان -13 نمو.دار

(2016مرکز آمار ایران، )

بازيافت مس-5-1

استفاده قابلیت بیشترین که است منابعی از یکی مس

سال هزاران آن آلیاژهای و مس واقع در. داراست را مجدد

که ای عمده عوامل برخی. است شده بازیافت بشر توسط

فلز این بازیافت به یبغتر را مس کننده تولید های شرکت

صرفه محدود، منابع مس، قیمت: از عبارتند کندمی گرانبها

... و زیست محیط انرژی، مصرف در جویی

0

50

100

150

200

250

19831984198519819871988198919901991199219931994199519919971998199920002001200220032004200520020072008200920102011201220132014201520120172018

نر ت

هزا

9.8

2.4

1.8 0.9 0.8 0.30

100

200

300

400

500

00

700

800

کرمان آذربایجان شرقی سمنان فارس خراسان جنوبی خراسان رضوی

نر ت

هزا

کرمان

83%

آذربایجان شرقی

17%

توليد مسفرآيند گزارش آماري وضعيت مس در ايران

9

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

اخیر هایسال در جهان در مس بازیافت درصد بیشترین

درصد. است بوده آسیا سپس و اروپا منطقه به مربوط

سال در درصد 42 از اروپا در مس محصولات بازیافت

روند. است رسیده 2013 سال در درصد 47 به 2005

و یافته افزایش ملایمی شیب با نیز آسیا در مس بازیافت

2013 سال در درصد 36 به 2005 سال در درصد 30 از

(. %2.3 رشد نرخ) است رسیده

درصد بازیافت محصولات مس در مناطق مختلف جهان -14مودارن

(ICGS, 2015)

17حدود جهانتولیدات از بازیافت قراضه مس در سهم

28درصد ) 15میلیون تن( و در ایران حدود 3.5درصد )

با توجه به اهمیت بازیافت، ضرورت توجه .باشدمی هزار تن(

به این بخش بسیار تاثیر گذار و حائز اهمیت می باشد.

محصولات مس در ایراند در تولیسهم بازیافت -7جدول

سهم از کل تولیدات )%( میزان )هزار تن(

100 191 کل تولیدات پالایش شده

13 85.3 میزان تولیدات از معدن

14.7 28 کشورمیزان تولیدات از بازیافت قراضه مس در

(2015 ،شرکت کارگزاری بانک ملت)

تجارت مس -2

صادرات مس -2-1

ست و بسیاری از ا نبض توسعه اقتصادی جهانفلز مس،

کابل و برق، صنایع لوازم خانگی، صنایع بزرگ جهان مانند

حدود 2017در سال .مخابرات و ... نیازمند مس هستند

میلیارد دلار ارزش صادرات مس در جهان بوده است. 145

درصدی از ارزش 12.2کشور شیلی با دارا بودن سهم

رگترین صادر کننده مس در بین صادرات مس جهان، بز

های کشورها بوده است و پس از آن آلمان و ژاپن در مقام

دوم و سوم جای داشته اند. سهم ایران از ارزش صادرات

387درصد معادل 0.3جهانی مس در این سال، تنها حدود

. میلیون دلار بوده است

30% 30%32%

30%

34% 35% 36%36%

36%

42% 40% 41%43% 45% 44% 43%

47%47%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

2005 200 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

%

آسیا اروپا آمریکای شمالی سایر

تجارت مس گزارش آماري وضعيت مس در ايران

10

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

2017، در جهانارزش صادرات مس سهممیزان و -15نمودار

(Trade Map, International Trade Centre, 2017)

مس یکی از اقلام عمده در صادرات غیرنفتی ایران به شمار

گانکنند بزرگترین تولیدیکی از رود. ایران همچنین می

انواع دلار ها میلیون سالانه مس منطقه خاورمیانه است و

کاتد، مس تصفیه شده، مس شامل مسی محصولات

های مسی، صفحه، ورق و نوار مسی، سنگ مفتول و لوله

های آن، اکسید و هیدروکسیدهای مس و کنسانتره

مولیبدن و فرومولیبدن را به بازارهای خارجی صادر کرده

کشور امارات با صادراتی بالغ بر 2017در سال .است

میلیون دلار، بزرگترین صادر کننده مس در منطقه 2000

درصد از کل ارزش 60خاورمیانه بوده و سهمی حدود

صادرات مس در منطقه را به خود اختصاص داده است.

میلیون 570همچنین کشور عربستان با صادراتی معادل

طقه خاورمیانه مقام دوم من درصدی( در 17دلار )سهم

وم سدرصد در مقام 12ایران با سهم جای گرفته است

ارزش صادرات مس در منطقه خاورمیانه قرار داشته است.

2017ه، ارزش و سهم کشورها از ارزش صادرات مس در منطقه خاورمیان-16نمودار

(Trade Map, International Trade Centre, 2017)

واردات مس -2-2

میلیارد دلار ارزش واردات مس 150حدود 2017در سال

27کشور چین با دارا بودن سهم در جهان بوده است،

درصدی از ارزش واردات مس جهان، بزرگترین وارد کننده

مس در بین کشورها بوده است و پس از آن با فاصله زیاد

آمریکا در مقام های دوم و سوم جای کشورهای آلمان و

ارزش واردات جهانی مس در این داشته اند. سهم ایران از

.میلیون دلار بوده است 160درصد معادل 0.1سال، حدود

12.2

8.5

5.1 5.0 4.5 4.23.2 3.2 3.0 2.7

0.27

0

2,000

4,000

,000

8,000

10,000

12,000

14,000

1,000

18,000

20,000

شیلی آلمان ژاپن آمریکا چین زامبیا تایوان کره جنوبیروسیه ایتالیا ایران

لار د

ونیلی

م

59.5

1.911.5

3.5 2.3 2.2 1.5 0.8 1.2 0.70

500

1000

1500

2000

امارات عربستان ایران فلسطین اشغالی لبنان قطر اردن یمن کویت بحرین

لار د

ونیلی

م

تجارت مس گزارش آماري وضعيت مس در ايران

11

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

( 2016) در جهان ارزش واردات مس میزان و سهم -17نمودار

(Trade Map, International Trade Centre, 2017)

2عربستان سعودی با وارداتی بالغ بر 2017در سال

دلار، بزرگترین وارد کننده مس در منطقه لیاردمی

درصد از کل ارزش 37خاورمیانه بوده و سهمی حدود

مس در منطقه را به خود اختصاص داده است. واردات

گرفته است. میلیارد دلار در رتبه دوم قرار 1.8با امارات

در میلیون دلار 160ارزش واردات مس در ایران حدود

رتبه هفتم ارزش واردات مس را به بوده و 2017سال

خوداختصاص داده است.

(2016سهم کشورها از واردات صادرات مس در منطقه خاورمیانه )ارزش و -18نمودار

(Trade Map, International Trade Centre, 2017)

مس قيمت-3-2

به وجود آورنده ترین عامل رشد اقتصاد جهانی، اصلی

این تقاضا ناشی از افزایش استفاده ، تقاضای مس است

محصولات سنتی و همچنین محصولات جدید ساخته شده

ترین دلیل افزایش تقاضای از آلیاژهای مس است. عمده

مس ناشی از توسعه سریع اقتصاد کشورها است. به عبارت

دیگر رشد اقتصادی کشورهای بزرگ جهان نظیر چین،

افزایش ساخت و ساز و افزایش به دلیل ... ت متحده و ایالا

ن د یکی از عوامل تعیینتوانتولید محصولات فلزی می

.کننده تقاضای مس و قیمت آن باشند

رشد 2010در سال در بازارهای جهانی قیمت مس

بر اثر بحران 2011در اوایل سال اما ه داشت چشمگیری

سال در . ه استپیدا کردکاهش رفته رفته جهانی مالی

این فلز با مازاد عرضه در بازارهای جهانی 2013و 2012

بازارهای پیامد آن کاهش قیمت این فلز در د کهمواجه ش

های بعد روند کاهش قیمت مس در سال. ودجهانی ب

ترین رقم در نیمه سال همچنان ادامه داشت و به پایین

ادامه داشت 2016این روند تا ابتدای سال رسید، 2015

تا اواسط بعد از آن ما شاهد روند افزایش قیمت مس اما

. میهست 2018سال

27.4

7.3 .74.7 3.8 3.8

2.3 2.3 2.7 2.50 0 0.1

05,000

10,00015,00020,00025,00030,00035,00040,00045,000

چین آلمان آمریکا ایتالیا کره

جنوبی

تایوان مالزی فرانسه تایلند بلژیک ایران

لار د

ونیلی

م

37.033.3

7. 5.9 4.0 3.1 2.9 2.8 1.7 0.70

500

1,000

1,500

2,000

لار د

ونیلی

م

تجارت مس گزارش آماري وضعيت مس در ايران

12

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

جهانی بازارهای در مس قیمت نوسانات -19نمودار

http://www.tgju.org/basemetal 2017) )

مصرف مس-4-2

مس به عنوان سومین فلز استراتژیک و پرمصرف پس

های گذشته نقشی و آلومینیوم، طی دههاز فولاد

اساسی در بازار جهانی فلزات ایفا کرده و با توجه به

میزان عرضه و نیاز، قیمت آن با نوسانات شدید مواجه

در ICSG 2018بر اساس مطالعات شده است.

مصرف این ماده 2014تا 2012های فاصله سال

معدنی در جهان به صورت فلزی و تصفیه شده با

شیب نسبتاً تندی رو به افزایش بوده است بطوریکه

7با نرخ رشد 2012میلیون تن در سال 20از

2014میلیون تن در سال 23به حدود یدرصد

با شیب بسیار 2016اما بعد از آن تا سال رسیده است.

ملایمی رو به افزایش بوده است.

روند میزان مصرف مس تصفیه شده درجهان -20نمودار

(ICSG,2018)

بیشترین میزان مصرف مس پالایش 2015در سال

15شده در جهان مربوط به آسیا با رقمی بالغ بر

درصد از کل مصرف مس در جهان( 68میلیون تن )

میلیون تن 4بوده است و پس از آن منطقه اروپا با

هان( در مقام دوم جدرصد از کل مصرف مس در 18)

رقمی 2016قرار داشته است. این ارقام برای سال

درصد سهم برای 70میلیون تن، معادل 16بالغ بر

درصد سهم برای اروپا بوده 18میلیون تن 4آسیا و

است.

3,0003,5004,0004,5005,0005,500,000,5007,0007,5008,000

ه وی

ژان20

14س

مار20

14ه

م20

14 ه وئی

ژ20

14 ر مب

پتاس

2014

ر مب

نوا20

14ه

ویژان

2015

سمار

2015

ه م

2015 ه

وئیژ

2015 ر

مبپتا

س20

15ر

مبنوا

2015

ه وی

ژان20

16س

مار20

16مه

2016 یه

ژوئ20

16 ر مب

پتاس

2016

ر مب

نوا20

16یه

انوژ

2017

سمار

2017

ه م

2017 ه

وئیژ

2017 ر

مبپتا

س20

17ر

مبنوا

2017

یهانو

ژ20

18س

مار20

18ه

م20

18 یهژوئ

2018 ر مب

پتاس

2018

بروام

ن20

18یه

انوژ

2019

لارد

20,483

21,417

22,927

23,081

23,05

18,000

19,000

20,000

21,000

22,000

23,000

24,000

2012 2013 2014 2015 201

نر ت

هزا

تجارت مس گزارش آماري وضعيت مس در ايران

13

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

2016 و 2015 هایسال در جهان مختلف مناطق در دهش تصفیه مس مقایسه میزان و سهم مصرف-8جدول

2015201 نام منطقه

مصرف )هزارتن(میزان

سهم از

سهم ازجهان میزان مصرف )هزارتن( جهان

1590.48.921441.39.5 آسیا

17.714135.117.52 4087.4 اروپا

12.212804.111.88 2818.8 امریکا

1.12214.40.91 258.5 افریقا

0.04100.04 10 استرالیا

1002304.9100 23081.1 دنیا

(ICSG,2018)

.0هزار تن، سهم 134با مصرف 2017ایران در سال

درصدی از مصرف مس پالایش شده در جهان را دارا

در میان سایر کشورها را به خود 24بوده و رتبه

طی این سال ایران در منطقه .اختصاص داده است

درصدی رتبه سیزدهم 0.8آسیا با دارا بودن سهم

های است. گروهمصرف مس پالایش شده را دارا بوده

مصرف کننده مس و آلیاژهای مس در داخل کشور

واحد صنعتی به 500صنعت در قالب 43مشتمل بر

درصد این صنایع تولید کننده 80کار تولید مشغولند.

درصد 19ایی هستند که مصرف نهایی دارند، کالاه

آنها کالاهای واسطه ای و یک درصد آنها نیز تولید

باشند. تقاضای داخلی کننده کالاهای سرمایه ای می

کارخانجات برای مس تصفیه شده را عمدتاً بخش

لات نیمه ساخته مس و آلیاژهای سیم و کابل، محصو

نر تولید صنایع مس شهید باه آن )که عمدتاً توسط

های حرارتی، تجهیزات شود( صنایع نظامی، مبدلمی

ساختمانی و صنایع دستی تشکیل داده اند.

2017 در سال قایسه میزان مصرف مس پالایش شده در کشور نسبت به جهان و آسیام-9جدول

آسیا دنیا هزار تن مس محتوی

مصرف مس

پالایش شده

درصد رتبه درصد رتبه ایران آسیا دنیا

22820 1353134240.130.8

(2017، ملی صنایع مس ایران)شرکت

مس و محصولات آن ISICکد -5-2

مس در بازارهای جهانی به صورت محصولات گوناگون

معدنی، فرآوری شده و صنعتی خرید و فروش می گردد.

فهرستی از این محصولات به همراه کد شناسایی مربوطه

)کدهای آیسیک( در جدول زیر نشان داده شده است.

تجارت مس گزارش آماري وضعيت مس در ايران

14

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

آنتولید شده از مس و محصولات ISICکد -10جدول

کد آیسیک نام محصول

1320512399 کانسنگ مس سولفیدی

1320512400 کانسنگ مس اکسیدی

132051235 کنسانتره مس

132012381 کنسانتره مس اکسیدی

132012382 کنسانتره مس سولفیدی

2720412305 انواع پودر مس

2720412375 انواع سیم و مفتول مسی

2720412480 آند مس

2720412481 کاتد مس

2732312318 ریخته گری مس و آلیاژهای آن

3710412310 بازیافت مس

)http://product.behinyab.ir,وزارت صنعت، معدن تجارت)

شرکت هاي فعال مس -6-2

استخراج برتر هایفهرستی از بزرگترین شرکت -11جدول

را نشان در جهان، که بر پایه تناژ تولید شده مسکننده

ی متعلق به کشور شکه در این میان شرکت جیانگ ،می دهد

رتبه 2014هزار تن مس در سال 900چین حجم تولید

اول را به خود اختصاص داده است.

پالایشگاهی(–رکت های عمده تولید کننده مس در جهان )کوره ش -11جدول

فرآیندذوب کشور سهامدار )صاحب( شرکت فرآیند ظرفیت )هزار تن(

گوئیکسی )ذوب کردن( چین شرکت مس جیانگسی فلش اوتوکومپو 900

500 مس بیرلا )داهجی( هند گروه بیرلا فلش اوتوکومپو، اوس ملت

450 کودلکو نورته )ذوب کردن( شیلی کودلکو اوتوکومپو/ مبدل تنیئنته

450 ساگانوسکی/اائیتا ژاپن شرکت مس پان افریقا فلش اوتوکومپو

450 هامبورگ آلمان اوروبیس اوتوکومپو، کانتی ملت، الکتریک

450 بشی/اهیمه ژاپن شرکت معدنی فلزی سومیتومو فلش اوتومومپو

450 ژاپن شرکت مس پان افریقا فلش اوتومومپوساگانوسکی/اائیتا )ذوب

کردن(

400 التینینته )کالتونس( شیلی کودلکو شیلی ریوربراتوری/تنیئنته

400 جین چوآن )ذوب کردن( چین شرکت فلزی غیرآهنی جین چوآن ریوربراتوری/کالدو

400 نوریلسک )نیکلوی، مدنی( روسیه ام -نوریلسک جی ریورب، الکتریک، ونیوکو

ICSG, 2018) ) شرکت ملی مس ایران از بزرگترین تولیدکنندگان مس در

و پانزدهمین شرکت بزرگ تولید خاورمیانه ایران و منطقه

مس در دنیاست. محصول اصلی شرکت کاتد مس است و

گیرند. مواد میاین محصول قرار سایر محصولات در کنار

قراضه مس بوده و از اولیه شرکت مشتمل بر کنسانتره و

معادن مس سرچشمه، معدن میدوک شهربابک و معدن

گردد. مین میاًسونگون در آذربایجان شرقی ت

تجارت مس گزارش آماري وضعيت مس در ايران

15

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

مراکز تولید شرکت ملی مس ایران - 12جدول

تن-ظرفیت محصول فرآیند

مس سرچشمه

80000 %25کنسانتره کارخانه تغلیظ

000 %54کنسانتره مولیبدن کارخانه مولیبدن

155000 آند ذوب

240000 کاتد پالایشگاه و ریخته گری

7500 کاتد لیچینگ

مس میدوک

140000 %25کنسانتره کارخانه تغلیظ

5000 کاتد لیچینگ

آباد مس خاتون

80000 آند ذوب

200000 کاتد پالایشگاه

مس سونگون

300000 %25کنسانتره کارخانه تغلیظ

1200 %54کنسانتره مولیبدن مولیبدن

(2016ملی صنایع مس ایران، شرکت)

اقتصاد مس در ايران گزارش آماري وضعيت مس در ايران

16

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

اقتصاد مس در ايران-3

توليدات ارزش-1-3

میلیارد ریال در سال 269ارزش تولیدات مس در ایران از

در سال درصد ریال میلیارد 40355 مبلغی بالغ بربه 1996

است. سهم مس از رسیده28.5با متوسط نرخ رشد 2016

مجموع ارزش تولیدات معدنی در کشور نوسانات زیادی

به طور نسبی 2013تا 2006داشته است. این سهم از سال

افزایش رو به به بعد 2013اهش بوده اما از سال رو به ک

درصد ارتقا یافته است. 24به 2016بوده و در سال

ساله 20بازه زمانی تولیدات معدنی در کشور درارزش ارزش تولید و سهم مس از مجموع -21نمودار

(2016یران، اآمار مرکز)

هاي تمام شده هزينه-2-3

های هزینه در بررسی انواع متغیرهای موجود، بخش اعظم

های درصد( در ایران را هزینه 33معادن مس )در حدود

دهد. کمترین هزینه ها زمین تشکیل می مربوط به سر

مربوط به هزینه های انرژی است و بر همین اساس پایین

های معدنکاری در بودن هزینه های انرژی یکی از مزیت

ایران است.

(2015های مختلف )تفکیک بخشهزینه معادن مس در ایران به -22نمودار

(2016 ،یرانامرکز آمار )

ارزش افزوده -3-3

میلیارد ریال در 5847میزان ارزش افزوده معادن مس از

در سال ریالمیلیارد 32524به رقمی بالغ بر 2006سال

درصد(. سهم 19افزایش یافته است )نرخ رشد 2016

ارزش افزوده معادن مس از کل ارزش افزوده معادن کشور

ها داشته بطوریکه روند نوسانات زیادی را در این سال

با شیب اما بعد از آنطی کرده 2014کاهشی را تا سال

است. از جمله دلایل عمده بوده افزایش نسبتاً تندی رو به

کاهش ارزش افزوده معادن مس هزینه های این معادن

همواره رو به افزایش بوده است. که است

13.9

20.2

33.1

27.

24.3

25.8

2.7

21.4

15.0

1.

21.8

24.3

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

30.00

35.00

050001000015000200002500030000350004000045000

201201520142013201220112010200920082002001199

%

ال ری

ردلیا

می

ارزش تولیدات مس سهم ارزش تولیدات مس

33.0

21.819.4

13.5 12.4

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

4,000

سر زمین حمل و نقل نیروی کار حقوق دولتی انرژی

ال ری

ردلیا

می

اقتصاد مس در ايران گزارش آماري وضعيت مس در ايران

17

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

های اخیرل کشور در سالو سهم از ارزش افزوده معادن ک ارزش افزوده معادن مس در ایران -23نمودار

(2016، )مرکز آمار ایران

های کشوراستان سهم ارزش افزوده معادن مس در –24نمودار

( 2016مرکز آمار ایران، )

اشتغال -4-3

میزان اشتغال معادن مس 2016تا 2007در دوره زمانی

با شیب ملایمی، همواره 2016و 2012های به غیر از سال

به 2007نفر در سال 60062و از رو به رشد بوده است

درصد رسیده 13با نرخ رشد 2016نفر در سال 8931

درصد در 5سهم شاغلین معادن مس در کشور از است.

رسیده 2016درصد در سال 10به حدود 2007سال

م قابل توجهی درصد شاغلین معادن کشور رق 10است.

است و این موید توجه و سرمایه گذاری بیشتر به معدن و

با توجه به اشتغال و ) صنایع معدنی مس در کشور است

درصد شاغلین معادن کشور در دو استان 90ارزش بالا(.

ذربایجان شرقی مشغول به کار هستند. آکرمان و

های اخیرسهم اشتغال معادن مس در کشور در سالمیزان و -25نمودار

(2016مرکز آمار ایران، )

35.08

27.0

29.47

30.05

24.5

23.70

1.30

1.41

23.02

2.38

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

30,000

35,000

0

5

10

15

20

25

30

35

40

200 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 201

ال ری

نرد

لیامی

%

ارزش افزوده معادن مس در کشور سهم از ارزش افزوده معادن کل کشور

کرمان

67%

آذربایجان شرقی

31%

سایر استانها

2%

.0

5.

.4

8.2

7.8

9.3

10.1

11.

9.

0

2

4

8

10

12

14

2,0003,0004,0005,000,0007,0008,0009,00010,00011,000

20120152014201320122011201020092007

% فرن

تعداد شاغلین سهم شاغلین معادن مس

اقتصاد مس در ايران گزارش آماري وضعيت مس در ايران

18

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

های کشورسهم اشتغال معادن مس در استان -26نمودار

(2016مرکز آمار ایران، )

گذاريارزش سرمايه-5-3

میزان ارزش سرمایه گذاری 2016تا 2009در دوره زمانی

میلیارد 895نوسانات زیادی داشته است و از معادن مس

2016ریال در سال اردمیلی 2822به 2009ریال در سال

درصد رسیده است. سهم ارزش سرمایه 17.8با نرخ رشد

2009درصد در سال 25گذاری معادن مس در کشور از

بیشترین . کاهش است 2016درصد در سال 14به حدود

2015سال دن مس در کشور درمیزان سرمایه گذاری معا

میلیارد ریال بوده و با توجه به حجم 9071به ارزش

سرمایه گذاری در این سال سهم معادن مس از کل ارزش

رصد رسیده است.د 31سرمایه گذاری در کشور به رقم

هایافزوده معادن کل کشور در سال رزش سرمایه گذاری معادن مس در ایران و سهم از ارزشا -27نمودار

(2016مرکز آمار ایران، )

بهره وري -2-6

به ارزش افزودهمتوسط بهره وری کل عوامل تولید )نسبت

ارزش ( و متوسط بهره وری نیروی کار)نسبت هزینه ها

ساله در معادن 10به جبران خدمات(، در بازه زمانی افزوده

محاسبه شده، این 16.3و 4.8کشور به ترتیب مس

کشور به ترتیب معادن درحالی است که این اعداد برای

می باشد. در این راستا می توان گفت از جمله 7.5و 4.8

مزایای معادن بویژه مس در کشور وجود نیروی کار ارزان

قیمت است )بازدهی خوب نیروی کار(.

کرمان

آذربایجان شرقی52%

38%

خراسان جنوبی

4%

خراسان رضوی

3%

سایر استانها

3%

894.614

24.

1.7

1.9

15.5

17.3 5.7

30.8 13.9

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

0

2,000

4,000

,000

8,000

10,000

2012015201420132012201120102009

%

ال ری

ردلیا

می

ارزش سرمایه گذاری سهم از ارزش سرمایه گذاری کل کشور

اقتصاد مس در ايران گزارش آماري وضعيت مس در ايران

19

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR

کشور در چند سال اخیرروند بهره وری کل عوامل تولید و نیروی کار در معادن مس -28نمودار

(2016)مرکز آمار ایران،

منابع

2016پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور، -

2013شرکت کارگزاری بانک ملت، -

2016شرکت ملی مس ایران، گزارش رتبه بندی تولیدات معدن، ذوب و مس تصفیه شده در سال -

2017سال شرکت ملی مس ایران، گزارش تحلیل بنیادی بازار مس در -

2016 شرکت ملی بنادر و کشتیرانی ایران، -

2016گزارش تحلیلی شرکت ملی صنایع مس ایران، -

مرکز آمار ایران 1385-1395نتایج آمارگیری از معادن درحال بهره برداری کشور، -

2017تجارت، -معدن -وزارت صنعت -

- MINERAL COMMODITY SUMMARIES, 2018, USGS

- Reichl, C., Schatz, M., Zsak, G., 2017, Mineral Production, WORLD MINING DATA,V.,32 - The World Copper Factbook, International Copper Study Group, 2018, ICSG

- Trade Map, International Trade Centre

- World Mineral Production, 2011-2018, British Geological Survey

- http://www.tgju.org/basemetal, 2018

- http://www. crugroup.com, CRU International Ltd, 2017

3.5 7.8 .0.

4.1 .4 3.4 2.12.9

4.9

14.4

10.211.1

1.3

2.1 28.9

15.912.7

7.2

20.3

0

5

10

15

20

25

30

35

200 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 201

تسب

ن

بهره وری کل عوامل تولید بهره وری نیروی کار

اقتصاد مس در ايران گزارش آماري وضعيت مس در ايران

20

س در ایران

ت می وضعی

ش آمارگزار

NG

DIR