ปจจยทสงผลตอคณภาพชวตผสงอายในจงหวดภาคตะวนออกFactors affecting the quality of life of the elderly in the Eastern Province

กตตวงค สาสวด

Kitiwong Sasuad

อาจารย คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร

Lecturer Faculty of Management Science, Rajabhat Rajanagarindra University

Abstract The purposes of this research were: 1) to study fundamental factors, psychological factors, and need factors of the elderly in the Eastern Provinces 2) to study the quality of life of the elderly in the physical health, mental health, societal, environmental, and spiritual aspects, and 3) to investigate models of elderly care, including quality of life development.This research used mixed methods approach i.e. quantitative research and qualitative research. The sample for the quantitative research was comprised of 400 senior people whose ages were 60 or above, obtained by simple random sampling using a Taro Yamane Table. The tool used for data collection was a questionnaire. The statistics used for data analysis were percentage, mean, and standard deviation. On the other hand, the sample for the qualitative research

1

was 27 elderly people obtained by purposive sampling. The tool used for data collection was a focus group. The collected data were analysed by mean of content analysis. The results of the study were as follows: 1) The fundamental factors, the mental factors, and the need factors of the elderly were interrelated and inseparable. Consequently, if the elderly had problems with their mental health, they also had physical health problems, or vice versa. 2) The elderly whose quality of life was good came from loving families i.e. their family members loved and lived harmoniously with each other, helped each other and took care of their elderly family members as best as possible, especially regarding food and nutrition. 3) The appropriate model for elderly care was that members of their families were major care-giving personnel. Moreover, government and private agencies should actively participate in elderly care stressing on their well-being in all aspects, namely: physical, emotional, social, and spiritual aspect.

Keywords: factors affected the quality of life, the elderly, care-giving personnel

บทคดยอการวจยนมวตถประสงค 1) เพอศกษาปจจยระดบพนฐาน ปจจยดาน

จตลกษณะ และปจจยดานความตองการของผสงอายในภาคตะวนออก 2) เพอศกษาคณภาพชวตของผสงอายดานสขภาพกาย สขภาพจต สงคม สงแวดลอม และจตวญญาณ และ 3) เพอศกษารปแบบการดแลรวมทงการพฒนาคณภาพชวตของผสงอาย การวจยครงนใชวธการวจยแบบผสมผสานระหวางการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพ กลมตวอยางสำาหรบการวจยเชงปรมาณประกอบดวยผสงอายทมอายตงแต 60 ปขนไปจำานวน 400

2

ราย ไดมาดวยการสมอยางงายโดยใชตารางของ Taro Yamane เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลแบบสอบถาม สถตทใชสำาหรบวเคราะหขอมลไดแก คารอยละคาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน สวนกลมตวอยางสำาหรบการวจยเชงคณภาพประกอบดวยผสงอายจำานวน 27 ราย ไดมาโดยการสมแบบเจาะจง เกบรวบรวมขอมลดวยวธการสมภาษณเชงลกและวเคราะหขอมลทเกบมาไดโดยการวเคราะหเนอหา

ผลการวจยพบวา1) ปจจยพนฐาน ปจจยดานจตลกษณะ และปจจยดานความตองการ

ของผสงอายมความสมพนธกน หากรางกายปวยจตใจกปวยดวย2) ผสงอายทมคณภาพชวตทดมาจากครอบครวทมความรกความ

อบอน นนกคอ สมาชกในครอบครวดำารงชวตอยรวมกนดวยความเปนนำาหนงใจเดยวกน ชวยเหลอซงกนและกน ดแลซงกนและกน และดแลผสงอายอยางดทสดเทาทจะทำาไดโดยเฉพาะในดานอาหารและโภชนาการ

3) รปแบบทเหมาะสมสำาหรบการดแลผสงอายกคอ สมาชกครอบครวเปนบคลากรหลกในการดแลผสงอาย นอกจากนน หนวยงานภาครฐและภาคเอกชนจะตองมสวนรวมอยางแขงขนในการดแลผสงอาย โดยเนนสขภาวะของผสงอายในทกดาน คอ ดาน รางกาย อารมณ และจตวญญาณ

คำาสำาคญ: ปจจยทสงผลตอคณภาพชวต ผสงอาย บคลากรดแลผสงอาย

3

บทนำา จากการกำาหนดทศทางของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 - 2564) การคาดประมาณประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2553 -2583 กลมผสงอายวยกลางและวยปลายมแนวโนมเพมสงขนสะทอนถงภาระคาใชจายดานสขภาพทเพมมากขนขณะทผสงอายจำานวนมากยงมรายไดไมเพยงพอในการยงชพผสงอายมแนวโนมเพมขนจาก 10.3 ลานคน (รอยละ 16.2) ในป 2558 เปน 20.5 ลานคน (รอยละ 32.1) ในป พ.ศ. 2583 การเพมขนของผสงอายวยกลางและวยปลายจะสงผลตอภาระคาใชจายในการดแลทเพมสงขน แมผสงอายมสวนรวมในกำาลงแรงงานเพมขนแตมรายไดไมเพยงพอกบคาใชจาย เนองจากมการออมนอย และแหลงรายไดหลก รอยละ 78.5 ของรายไดทงหมดมาจากการเกอหนนของบตร (สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2557)

สงคมไทยในปจจบนไดตระหนกถงความสำาคญของผสงอาย โดยใหสทธและการคมครองตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2540 ในหมวดท 3 มาตรา 54 (สำานกเลขาธการคณะรฐมนตร, 2540) มสาระสำาคญคอ บคคลซงมอายเกน “ 60 ปบรบรณ และไมมรายไดเพยงพอแกการยงชพมสทธไดรบการชวยเหลอจากรฐ และในหมวดท ” 5 มาตรา 80 ระบวา รฐตองสงเคราะหคนชรา ผยากไร ผพการ หรอทพพลภาพ และผดอยโอกาสใหมคณภาพชวตทดและพงตนเองได นอกจากนองคกร“ตางๆยงไดสนบสนนกจกรรมผสงอายตามปฏญญาผสงอายไทย โดยใหปจจยพนฐานในการดำารงชวต และใหความรก ความเอออาทร การดแลเอาใจใสจากครอบครว สงคมชมชน รวมทงใหโอกาสเรยนรเพอพฒนาศกยภาพของตนเองอยางตอเนอง หากมองยอนถงอดต จะเหนวาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (2535-2539) ไดนำานโยบายดานผสงอายมาไวรวมกบนโยบายการยกระดบคณภาพชวต

4

ของประชากรตอมาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (2540-2544) ไดนำาการบรการทงดานสวสดการและการบรการสขภาพ เพอความอยดมสขลงสผสงอายมากขนโดยสามารถมองเหนเปนรปธรรมแตเนองจากสงคมเปลยนแปลง การใหบรการไมทวถง หนวยงานไดบรการซำาซอนลาชาและทสำาคญไมตอบสนองตอความตองการของผสงอายอยางแทจรง (ศรวรรณ สรบญ, 2543) ดงนนการพฒนาคณภาพชวตของผสงอายโดยแทจรง จงขนอยกบความสามารถของปจเจกบคคล ซงเปนพลงขบเคลอนสความผาสกของชวตได โดยมองคกร/หนวยงานๆเปนปจจยสนบสนน หรออาจกลาวไดวาภาครฐไดเหนความสำาคญของผสงอายนบตงแตอดตถงปจจบน

การรวมมอของทกภาคสวนเปนสงสะทอนใหสงคมรวาผสงอายเปนทรพยสนทางปญญา(สมโภชน อเนกสข และกชกร สงขชาต, 2548) และทรงคณคาควรแกการดแลรกษาเพราะ เขาคอทพงทางใจ “ ” ของบตรหลานเปนทเคารพนบถอของบคคลในวงศาคณาญาต และยงไดรบการยกยองจากสงคมวาเปนผมประสบการณ มความคดอานสขมรอบคอบ และเคยทำาประโยชนกบ

สงคมมาแลว เพอเตมเตมความผาสกใหกบชวตในหวงสดทายทคงเหลออย คณภาพชวตนนมาจากคำาสองคำาประกอบดวยคณภาพ และชวต หมายรวมถงลกษณะทด หรอความเปนอยทดของบคคล (ราชบณฑตยสถาน, 2539) ไดมผใหความหมายของคณภาพชวตไวหลายลกษณะทคลายคลงและแตกตางกนเชน ความพงพอใจในชวต(life satisfaction)ความสข(happines) และผาสก(well-being) (Campbell, 1976) และในอกลกษณะหนง คณภาพชวตคอการรบรสถานการณในดานตางๆ ของชวตเปนการรบรของบคคลทไดรบการสนองตอบตอความตองการดานรางกาย จตใจและสงคม ซงเปนปจจยหลกททำาใหบคคลสามารถดำารงชวตไดอยางปกตสข ดวยการมสขภาพด มรายไดพอเพยง ไมมภาวะกดดนดานจตใจและการไดรบการเกอหนนจากครอบครวและเพอน (Ferrel et al, 1995)

ในอดตรากฐานการดำารงชพของผสงอายผกพนกบวฒนธรรมประเพณในทองถนทอาศย ของตน ดงนนถนทอยจงเปนทรวมกจกรรมของผสงอายการใชโอกาสในการถายทอดภมปญญาใหกบลกหลานดวยการทำากจกรรมรวมกน ทำาใหไมร

5

สกวาเหว มชวตชวา ปรบตวใหมความสขได สงทผสงอายไดแสดงออกนน ยอมเปนประโยชนกบทกฝาย ทงตนเองและสวนรวม ความดททรงคณคาน ภาครฐไดชดเชยโดยบรรจสทธประโยชนทควรไดของผสงอายลงในแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1 ( พ.ศ. 2504 - 2509 ) มาตงแตในอดต เพราะผสงอายถอไดวาเปนคนยากจนทควรไดรบการชวยเหลออยางยง (อจฉรา รกยตธรรม และกฤษฎา บญชย, 2552) และในปจจบนผสงอายใชสทธประโยชนตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 ใชนโยบายสาธารณะทเนนสขภาพเปนหลก (หทย ชตานนท, 2541) เปาหมายหลก คอคณภาพชวตของผสงอายโดยการเตรยมความพรอมดานการคมครองทางสงคม ดานบรหารจดการ ดานการพฒนาบคลากรผสงอาย การพฒนาองคกร ดานการตดตาม (คณะกรรมการสงเสรมและประสานงานผสงอายแหงชาต, 2550) ดงนนการปรบตวของผสงอายจงเปนสงสำาคญยงเพราะชวยใหชวตมสขปจจยสนบสนนทไดรบเปนสวสดการจากภาครฐเปนเพยงบรการสวนหนง แตสงทผสงอายตองการอยางแทจรงคอการไดอยรวมกบครอบครวทอบอน ทำา

กจกรรมรวมกบบตรหลาน ใชชวตทามกลางสงแวดลอมทดโดยขอเทจจรงแลวผสงอายสวนใหญยงคงอาศยอยกบครอบครวซงเปนแหลงสนบสนนพนฐานทสำาคญ การดแลผสงอายแสดงถงความเคารพ ความรกความกตญญกตเวท ครอบครวจงมบทบาทสำาคญยง และแรงสนบสนนจากเพอนบานในวยเดยวกนเกดความสมพนธเชงบวกกบความพงพอใจในชวตของผสงอายเชนกน คณภาพชวตทดของผสงอายยอมมาจากสมาชกในครอบครว ซงใหความรก ความหวงใยอยางสมำาเสมอ

ครอบครวจงเปนกำาลงหลกในการดแลผสงอาย โดยครอบครวประกอบไปดวยคน 2 คนขนไปเกยวของผกพนกนทางสายโลหตและอาศยอยดวยกนเปนครวเรอนมครอบครวเดยว (Nuclear or conjugal family)และครอบครวขยาย (Extendedor consanguine family) หากครอบครวใดเปนครอบครวทสมบรณแบบ รกใครปรองดอง ผสงอายยอมมสขภาพจตดดวย แตในปจจบนสถาบนครอบครวซงเคยเปนทนสงคม มระบบเครอญาตทมความผกพนอยางใกลชด มความเกอกลเอออาทรใหการอบรมขดเกลาบตร

6

หลาน การปลกฝงคานยมประเพณอนดงามกลบออนแอลง ซงมผลตอปฏสมพนธทงภายในและนอกของครอบครวปญหาในสงคมกลบรนแรง (สำานกงานสถตแหงชาต, 2547) ผสงอายในชนบทถกปลอยใหอยตามลำาพง หรออยกบเดกเลกๆ เปนจำานวนมากขนผสงอายทมคณภาพชวตทดจะแวดลอมไปดวยสมาชกของครอบครวทอบอน (Friedman, 1986 อางถงใน รจา ภไพบลย, 2541)

นอกจากแผน/นโยบายแหงรฐ ทชวยเสรมสรางคณภาพชวตของผสงอายแลวจาการศกษาพบวา ปจจยสวนบคคลยงมอทธพลตอวถชวตผสงอายเชนกนผสงอายมการศกษาตำาจะมสภาพความเปนอยไมด (ทพาภรณ โพธถวล, 2543 ) สถานภาพสมรสทำาใหรสกไมเหงา หรอโดดเดยว มความมนคงในชวตและรบรคณภาพชวตทดขน (Robert และ Krouse, 1988 อางถงใน วรรณา กมารจนทร, 2543) รายไดมความจำาเปนสง แตปจจบนผสงอายสวนใหญมรายไดอยในระดบเสนความยากจน เพศมความแตกตางทางดานสรระ อายกำาหนดความสามารถในการดแลตนเองไดและอาชพเปนตวกำาหนดรายไดจงสงผลตอ คณภาพชวตเชน

กน (Orem, 1958 อางถงใน สตา ถอมน, 2547)

ความตองการและจตลกษณะผสงอายมผลตอคณภาพชวตเพราะเปนความรสกทแทจรงของบคคลร วาตองการอะไร รสกอยางไรตอสงนนๆ ( นนทญา องกนนท, 2545) ผสงอายเลอกเขารวมกจกรรมทางศาสนาเปนลำาดบแรกแรก มพฤตกรรมเครงศาสนามากกวาคนหนมสาว การทำางานมรายไดจะลดภาระลกหลานโดยภาพรวมผสงอายมความตองการ 3 ดาน คอ ดานรางกายจตใจ สงคมและเศรษฐกจ (ศศพฒน ยอดเพชร, 2552 )

รปแบบการดแลผสงอายเรมเปลยนไปเนองจากการพฒนาประเทศ แผนผสงอายระยะยาว 20 ป (2535 – 2554) ไดเกดขนตามนโยบายแหงรฐเพอตอบสนองสงคมทเปลยนไป นำานโยบายลงสชมชนโดยแทจรง โดยสรางหลกประกนรายได เพมโอกาสจางงานลดภาระพงพง พฒนาระบบเขาถงบรการสขภาพ และสรางระบบดแลรวมกนในชมชน ใหทกคนมสวนรวมในกจกรรมทกประเภท บรหารทรพยากรในชมชนดวยตนเอง เปดโอกาสใหตดตามผลและชวยบำารงรกษา การทชมชนรบผลประโยชน แกไขปญหา เรยนร

7

รวมกน เกดผนกกำาลง สงทตามมาจากกระบวนการดงกลาวคอคณภาพชวตทดของคนในชมชน ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 5 โดยมงเนนคนเปนสำาคญมแนวคดการพฒนาจากระดบบนลงลาง (Top-down) มาเปนระดบลางขนบน (Bottom – up) สอดคลองกบแนวคดของโอคเลย (Oakly, 1984) ทอธบายวาแนวทางระดบลางขนบน เปนการใหบทบาทแกประชาชนในการรวมกจกรรม ดงนนผสงอายมโอกาสเขารวมกจกรรมในเวลาวางจะมความพงพอใจในชวตสง (Koufman, 1949) ควฟแมนศกษาถงปจจยทเกยวของกบการพฒนาชมชนในชนบท พบวา อาย การศกษาขนาดของครอบครว รายไดและระยะเวลาทอาศยอยในทองถนมความสมพนธกบระดบการมสวนรวมในกจกรรม

สภาพรางกายผสงอายมความเสอมถอยตามกาลเวลา ทำาใหวตกกงวล รสกหงดหงดงาย ผสงอายทอาศยตามลำาพงมภาวะซมเศราสง พงพอใจในตนเองระดบตำา ในเขตเมองมกพบผสงอายอาศยอยตามลำาพงคอนขางสง (ศศพฒน ยอดเพชร และคณะ, 2552) และหารายไดเลยงชพตนเอง สงผลใหสขภาพแยลงสมพนธถงจตใจ อารมณซงไม

สมารถแยกออกจากกนได (Orem, 1985) ถาหากรางกายปวย กระทบถงจตใจ ซงสอดคลองกบแนวคดทฤษฏผสงอายวาการสงอายเปนการเปลยนแปลงสความเสอมถอยทงทางดานรางกายและจตใจ ทำาใหประสทธภาพในการทำางานของรางกายลดลง รางกายทำาหนาทนอยลง กจวตรประจำาวนของผสงอายบกพรอง ถาหากความวตกกงวลสงเปนเวลานานๆ จะเกดอาการเจบปวยดานรางกายได ดงนนการรวมกจกรรมของผสงอายนาจะชวยใหจตใจแจมใสไดภาวะสขภาพดของผสงอายหมายถงมอสระในการปฏบตกจกรรมตามความตองการ ไมตองพงพาผอนและรสกตนเองมคณคามากยงขน

การพฒนาคณภาพชวตของผสงอาย ภายใตหนวยงาน หรอองคกรใดๆ กตามจำาเปนตองขบเคลอนดวยเรองหลก ๆ 4 เรองคอ ระบบบรการสขภาพ หลกประกนเศรษฐกจ การเตรยมพรอมสำาหรบการเรยนรของผสงอาย และการพฒนาสงคมสงแวดลอม การเคหะแหงชาตจงมโครงการทอยอาศยทเหมาะสมสำาหรบผสงอาย ความจำาเปนดงกลาวยอมเปนปจจยสนบสนนคณภาพชวตผสงอายไดอยางดและ (วรเดช จนทรศร, 2551) กลาววานโยบาย

8

สาธารณะเปนเสมอนกลไกหลกสำาคญในการดำาเนนของรฐบาลและหนวยงานภาครฐทกแหง ดวยเหตทนโยบายเปนกจกรรมตางๆเพอเจตนาในการแกปญหานโยบายสาธารณะสขเปนนโยบายหนงแหงรฐดานกจกรรมการสงเคราะหเบยยงชพผสงอาย ซงชวยพฒนาคณภาพชวตใหมมาตรฐาน ไดรบการตอบสนองปจจยสเปนการกระจายรายได เปนการปลกจตสำานกไมใหทอดทงผสงอายในชมชน และทำาใหผสงอายเกดความมนคงทางจตใจ

จากสภาพปญหา ความตองการในปจจยดานตางๆ ทผสงอายไดผานประสบการณและไดรบการตอบสนองจนเกดความพงพอใจทำาใหชวตมสขผลแหงการไดรบเรองราวเหลานนและไดวงผานเขามาในชวตทำาใหผสงอายเกดการรบรและเกดการเรยนรตามมา เลอกสงทดเหมาะสมกบตนเองได สงผลใหคณภาพชวตเกดความผาสกดานจตใจเพราะการรบร (Perception) นนเปนกระบวนการแปลหรอตความตอสงเรา ขาวสาร ทผานอวยวะสมผสทงหลาย และสมองทำาหนาทเกบขอมลนนไว กระบวนการรบรของมนษยเรมตนดวยการสมผส (Sensation) และเกดการเรยนรตอไป นกวจย เชน (จราพร เก

ศพชญ และคณะ, 2543) กลาววา ความผาสกทางใจเปนความรสกตามการรบร ของบคคลขนอยกบสภาพสงคม วฒนธรรม ถาหากผสงอายทไมสามารถชวยเหลอตนเองไมไดออกไปนอกบานเกดความเครยด จงจดการความเครยดโดยใชวธการทำาใจปฏบตตามหลกคำาสอนทางศาสนา การจดการความเครยดไดสำาเรจสรางความสขใหผสงอายได ซงตรงกนขามกบผสงอายทมปญหาดานจตใจนนหมายถงขจดความเครยดไมได ทำาใหเกดความเหงา ความหวาเหว เกดความทอแทสนหวง ซมเศราแยกตวออกจากสงคมและนำาไปสการฆาตวตายในทสด สำาหรบในประเทศไทยป พ.ศ. 2533 พบวาผสงอายทมอายมากกวา 65 ป ฆาตวตายคดเปนรอยละ 4.40 ของการฆาตวตายทงหมด สาเหตเกดจากภาวะซมเศรา เหตการณนจงเปนวกฤตการทรายแรงของผสงอาย แนวทางการแกปญหาขางตนคอการสงเสรมสขภาพกายสขภาพจต โดยการเขารวมกจกรรม สงผลใหรางกายแขงแรง อารมณแจมใสเบกบาน มปฏสมพนธกบสงคมเพมขน รสกตนเองมคณคาเกดความผาสกทางใจ (ปญญภทร ภทรภณทากล, 2544)

9

ภายใตวถชวตของผสงอาย แมวาจะไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงอยางรวดเรวของโครงสรางประชากร ความผนผวนของสงคมสงแวดลอม แมกระทงความกาวหนาทางเทคโนโลย แตยงคงแสดงออกทางดานภาษา ความเปนอย อาหารการกน การประกอบอาชพเกษตรกรรมความเชอ คานยมประเพณดงเดม ปจจยดงกลาวนบวายงมอทธพลตอการดำาเนนชวตของผสงอายมคณภาพชวตทด มความผาสก โดยพงพอใจตอความเปนอยการดำาเนนชวตจงอยไดนานคออายยนยาว

สำาหรบแนวโนมประชากรสงอายในประเทศไทยจะอาศยอยในเขตเทศบาลหรอเขตเมองเพมขนโดยในป 2553 มประชากรสงอายทอาศยอยในเขตเทศบาลจำานวน 3.3 ลานคน หรอคดเปน รอยละ 39.7 เพมขนเปน 11.6 ลานคน หรอรอยละ 59.8 ในป 2583 ทงน เนองมาจากแนวโนมการเตบโตของประชากรเมองในประเทศไทยมสดสวนเพมสงขน ( สำานกคณะกรรมการการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2557)

ทงนผวจยไดทำาการสงเคราะหเอกสารและงานวจยทเกยวของ ในเรองคณภาพชวตผสงอายพบวามปจจยหลายปจจยซงมความสมพนธกบคณภาพชวตผสงอาย ดงนนผวจยจงสนใจทจะศกษาถงปจจยทสงผลตอคณภาพชวตของผสงอายเพอศกษาวามปจจยใดบางทสงผลหรอมความสมพนธกบคณภาพชวตผสงอายและรปแบบวธการดแลผสงอายเปนอยางไร และมแนวทางการพฒนาคณภาพชวตผสงอายไปในทางทศทางใดโดยใชวธการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพเพอประโยชนในการคนหาปจจยทมความสำาคญตอวถชวตของผสงอายใหมการดแลอยางเหมาะสมและเปนแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตผสงอายในอนาคตตอไป

วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาระดบปจจยพนฐานของผสงอาย ปจจยดานจตลกษณะ ปจจยดานความตองการของผสงอาย คณภาพชวตของผสงอาย และรปแบบการดแลผสงอาย ในจงหวดภาคตะวนออก

2. เพอศกษาระดบคณภาพชวตของผสงอาย

10

ดานสขภาพกาย สขภาพจต สงคม และจตวญญาณ ในจงหวดภาคตะวนออก

3. เพอศกษารปแบบการดแลผสงอายตลอดจน

การพฒนาคณภาพชวตของผสงอายในจงหวดภาคตะวนออก และวธการดแลผสงอายไดอยางเหมาะสม

ขอบเขตของการวจย

1. ขอบเขตดานเนอหา

1) ปจจยพนฐาน ไดแก ภาวะทางสขภาพทางกาย ฐานะทางเศรษฐกจ ฐานะทางสงคม ความสมพนธของครอบครว และศกยภาพของผดแล 2) ดานปจจยจตลกษณะ ไดแก เจตคตตอการเขารวมกจกรรม การเหนคณคาของตนเอง แรงจงใจในการเขารวมกจกรรม สขภาพจตของผสงอาย และการรบร ความสามารถของตนเอง 3) ดานปจจยความตองการของผสงอาย ไดแก รางกาย จตใจ สงคม เศรษฐกจทอยอาศย การพฒนาภมปญญาและประสบการณ และการบรการสงเสรมสขภาพในชมชน

4) ดานรปแบบการดแลผสงอาย ไดแก รปแบบการมสวนรวมของผสงอาย และวธการดแลผสงอาย

2. ขอบเขตดานประชากร ประชากรคอ ผสงอายในจงหวดภาคตะวนออก ทมอายตงแต 60 ปขนไป

3. ขอบเขตดานเวลา ตลาคม 2557 -

กนยายน 2558

วธดำาเนนการวจย

การศกษาเรอง ปจจยทสงผลตอคณภาพชวตของผสงอายในจงหวดภาคตะวนออกกำาหนดการศกษาเปนการวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) และออกแบบการวจยเปนการวจยเชงสำารวจ (Survey Research) ดวยการใชแบบสอบถามในการเกบขอมลจากกลมตวอยางและการวจยเชงคณภาพ (Quanlitative Research) โดยการสมภาษณเชงลกผสงอาย และวเคราะหเนอหา(Content Analysis) ทไดจากการสมภาษณซงกำาหนดวธการดำาเนนการวจยดงน

11

1. ประชากรและกลมตวอยาง

1) ประชากร ประชากรเปาหมายคอ ผทมอายตงแต 60 ปขนไป ทงชายและหญง ในพนทจงหวดภาคตะวนออก ประกอบดวย จงหวดชลบร ฉะเชงเทรา ระยอง จนทบร และตราด 2) กลมตวอยาง

กลมตวอยาง โดยเลอกกลมตวอยางแบบกรณไมทราบจำานวนประชากร โดยใชตารางของ Taro Yamane ความคลาดเคลอนทระดบนยสำาคญ +- 0.05 ไดขนาดกลมตวอยางจำานวน 400 ราย และใชการสมตวอยางแบบเจาะจง (Purposive random sampling) ตามสดสวนของจำานวนประชากร จากกลมประชากรเปาหมายในพนทในจงหวดภาคตะวนออกประกอบดวย จงหวดชลบร ฉะเชงเทรา ระยอง จนทบร และตราดตาราง 1 จำานวนประชากรและกลมตวอยางของผสงอายในภาคตะวนออก ป พ.ศ. 2557

จงหวด ประชากรกลม

ตวอยางจนทบร 76,000 67

ชลบร 143,300 127ตราด 34,500 31ระยอง 85,000 75ฉะเชงเทรา 112,200 100

รวม 451,000

400

ทมา: สำานกคณะกรรมการการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต พ.ศ. 2557

2. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

การวจยใชแบบสอบถามเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ซงเนอหาของแบบสอบถามประกอบดวย 4 สวน ดงน

สวนท 1 เปนแบบสอบถามตามลกษณะขอมลปจจยสวนบคคล โดยการเกบรวบรวมขอมลทวไปของกลมตวอยางไดแกขอมลเกยวกบ เพศ อาย จำานวนสมาชกในครอบครว ภาวะทางสขภาพกาย ฐานะทางเศรษฐกจ ฐานะทางสงคม ความสมพนธของครอบครว ศกยภาพของผดแล

สวนท 2 เปนแบบสอบถามประเมนคาความคดเหน

12

ดานปจจยดานจตลกษณะของผสงอายประกอบดวย เจตคตตอการเขารวมกจกรรม แรงจงใจในการเขารวมกจกรรม สขภาพจตของผสงอาย สวนท 3 เปนแบบสอบถามประเมนคาความคดเหนดาน ปจจยดานความตองการของผสงอายประกอบดวยดาน รางกาย จตใจ สงคม เศรษฐกจ การพฒนาภมปญญาและประสบการณ การบรการสงเสรมสขภาพในชมชน

สวนท 4 เปนแบบสอบถามประเมนคาความคดเหน ดานรปแบบการดแลผสงอายประกอบดวย รปแบบการมสวนรวมของผสงอาย และวธการดแลผสงอาย

สวนท 5 เปนแบบสอบถามประเมนคาวดความพงพอใจของผสงอาย ดานสขภาพกาย สขภาพจต สมพนธภาพทางสงคม และจตวญญาณ

เกณฑการใหคะแนนสำาหรบแบบสอบถามกำาหนดดงน

สวนท 1 เปนคำาถามแบบปลายปดและใหเลอกคำาตอบ

สวนท 2, 3, 4 และ 5 เปนลกษณะแบบสอบถามแบบประเมนคาตามขอคำาถาม โดยแบงเปน 5 ระดบตามมาตรวดแบบ ลเคอรท (Likert Scale) คอ มากทสด มาก ปานกลาง นอย นอยทสด โดยกำาหนดการใหคะแนนดงน

เกณฑเฉลยของระดบคะแนนและการแปลความหมายกำาหนดไดดงน

ระดบ 1 คาเฉลย 1.00 – 1.80 หมายถง นอยทสด

ระดบ 2 คาเฉลย 1.81 – 2.60 หมายถง นอย

ระดบ 3 คาเฉลย 2.61 – 3.40 หมายถง ปานกลาง

ระดบ 4 คาเฉลย 3.41 – 4.20 หมายถง มาก

ระดบ 5 คาเฉลย 4.21 – 5.00 หมายถง มากทสด

การทดสอบความเชอมนของแบบสอบถาม

ผวจยไดกำาหนดการทดสอบแบบสอบถาม โดย (1) การทดสอบความเทยงตรง (Validity) ดวย

13

การปรกษาสอบถามจากผเชยวชาญหรอผชำานาญการและทำาการแกไข เพอใหแบบสอบถามสามารถวดไดตรงประเดนและ (2) นำาแบบสอบถามไปทดสอบความเชอมน (Reliability) โดยนำาแบบสอบถามไปทดสอบกบกลมตวอยางจำานวน 30 ราย และคำานวณคาความเชอมนดวยวธของ ครอนบาค (Cronbach’s Alpha) ดวยคา Coefficient Alpha และใชเกณฑยอมรบทคามากกวา 0.70 เพอแสดงวาแบบสอบถามนมความเชอมนเพยงพอทงนการทดสอบความเชอมนดงกลาวใชการคำานวณจากขอคำาถามทเกยวกบความคดเหนหรอทศนคตในเนอหา สวนการวจยเชงคณภาพเปนการสมภาษณเชงลกผสงอายจำานวน 27 ราย โดยเลอกกลมตวอยางแบบเจาะจง เรมตงแตกระบวนการกำาหนดปญหาการวจย ระเบยบวธในการวจย การเกบรวบรวมขอมล และวเคราะหขอมล

ผลการวจย

ขอมลสวนบคคลของผสงอายในจงหวดภาคตะวนออกพบวา สวน

ใหญเปนเพศหญง 249 รายคดเปนรอยละ 62.3 อาย 70-79 ป รอยละ 55.3 มสถานภาพทสมรส 249 รายคดเปนรอยละ 62.3 สวนใหญมรายได 3,001-5,000 บาท คดเปนรอยละ 39.5 สวนใหญผสงอายจบการศกษาระดบประถมศกษา 230 ราย คดเปนรอยละ 57.5 ลกษณะการอยอาศยในบานพบวา สวนใหญอยกบคสมรส 227 ราย คดเปนรอยละ 56.8 สภาวะทางสขภาพพบวา มโรคหวใจและโรคเบาหวานเปนจำานวนใกลเคยงกนคอ 146 และ 148 ราย คดเปน 36.5 และ 37 ตามลำาดบ ขนาดของสมาชกในครวเรอนสวนใหญมจำานวน 4-5 คน มจำานวน 218 ราย คดเปนรอยละ 54.5 โดยสวนใหญประกอบอาชพคาขายจำานวน 219 ราย คดเปนรอยละ 54.8 สวนใหญจะเปนสมาชกคนหนงในครอบครว 219 ราย คดเปนรอยละ 54.8 และไมมสถานภาพทางสงคมจำานวน 358 ราย คดเปนรอยละ 89.5

ปจจยพนฐานของผสงอาย ผสงอายใหความสำาคญกบสขภาพกาย ดวยการสงเสรมใหสขภาพแขงแรงอยเสมอดวยการมองวาสขภาพดนนหมายถงการไมเจบไข การไมปวย การไมมโรคภยมา

14

เบยดเบยนหรอหากมโรคกอยในภาวะสงบ ไมแสดงอาการ ฯลฯ ตองการใหรางกายแขงแรงแมจะไมเหมอนเดมแตขอใหทำากจวตรประจำาวนไดเพอลดการพงพาผอน

ปจจยดานจตลกษณะของผสงอาย เจตคตตอการเขารวมกจกรรม การยางกาวเขาสวยผสงอาย ความเปลยนแปลงดานรางกาย จตใจ อารมณ จะเกดขนอยางรวดเรว รสกถงการสญเสยในทกๆ ดาน ทงหนาทการงาน ทงบทบาทหนาทในสงคม การเขารวมกจกรรมเปนขอจำากดอยางหนง ดวยสาเหตหลายๆ สาเหต เชน ไมสะดวกเดนทางไปรวมกจกรรมมโรคประจำาตวเรอรง ไมมเงน ไมมเวลาเพราะตองทำางานเลยงตนเองและครอบครว ผสงอายมเจตคตทดตอกจกรรมทหนวยงานภาครฐภาคเอกชนหรอชมชนจดขน กลาวในทำานองเดยวกนวากจกรรมทจดใหมประโยชนอยางสงตอสขภาพกาย สขภาพใจ และเปนการสงเสรมใหใช

เวลาใหเกดประโยชน สามารถอยในสงคมไดอยางด

ภาวะทางสขภาพจตผสงอายใหขอมลตรงกนวาภาวะสขภาพจตนนหมายถงจตใจทเปนสขเขากบคนอนไดด (ไมเกบตว) ปราศจากโรคจต โรคประสาท และสามารถอยในสงคมไดอยางมความสข การศกษาครงนพบวาผสงอายสวนใหญมภาวะทางสขภาพจตคอนขางด เพราะใชชวตไดอยางเปนสข

ปจจยดานความตองการของผสงอาย ผสงอายใหขอมลตรงกนวาการปรบตวดานรางกายเปนความตองการพนฐาน เพอทำาใหรางกาย ไดกนอาหารทเปนประโยชนถกหลกอนามย พกผอนเพยงพอ ออกกำาลงกายโดยการเคลอนไหวทเหมาะสม การปองกนอบตเหตทอาจเกดขน การทำากจวตรประจำาวน งดสงเสพตดทกชนด การปฏบตตนตามคำาแนะนำาของแพทย สวนการพฒนาภมปญญาและประสบการณเกดจากการสะสมความรและประสบการณอนยาวนาน

15

ของผสงอาย โดยผานกระบวนการเรยนรลกษณะตางๆ แลวเลอกสรรนำามาประพฤตปฏบตปรบปรงพฒนาใหเหมาะสมกบวถชวตของตนเองและคนในสงคม แลวถายทอดสบตอกนมาจนถงปจจบนวธการถายทอดภมปญญามหลายวธ เชน บอกเลาบรรยายดวยวาจา สาธต ทำาใหเหนจรง(ปฏบต) การเขยนเปนลายลกษณอกษร การแสดงออกซงภมปญญาทคนพบ

รปแบบการดแลผสงอาย การดแลโดยผดแลหลกโดยสมาชกในครอบครวและโดยความรวมมอกบเครอขายภาครฐ ภาคเอกชนและภาคประชาชน ดแลทงรางกาย จตใจอารมณ สงคม และจตวญญาณ เพอใหผสงอายมสขภาวะทด รปแบบการดแลผสงอาย สวนใหญผสงอายอาศยรวมบานกบบตรหลาน และผดแลหลกคอบตรหลานนนเอง สามารถประกอบอาชพไดเนองจากเปนผสงอายตอนตน รางกายยงแขงแรงด ทำากจวตรสวนตวไดพงพาลกหลานบางเลกนอย

เชน พาไปโรงพยาบาล ไปซอยา ไปทำาบญทวด เปนตน

วธการดแลผสงอายโดยดแลตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 มาตราท 11 โดยไดรบบรการ 7 ดาน ดานนโยบายสาธารณสขเพอสขภาพ เนนการกระจายรายไดและดแลความสงบปลอดภยในหมบาน ชมชน และภาคเครอขายบรการสขภาพตามยทธศาสตร เมองไทยแขงแรง 6 อ.ผสงอาย ผนำาชมชนและผดแลมความรเรองกจกรรม 6 อ. เปนอยางด และผทำาหนาทหลกคอกระทรวงสาธารณสขเปนแมขายดำาเนนการ ผสงอายไมไดปฏบตกจกรรมครบ 6 อ.เนองจากมขอจำากดดานสขภาพ ดานการเงน ดานการดแล แตสวนใหญปฏบตจรงเพราะมผลตอสขภาพ ทำาใหชวตมความสขมากขน จงเกดพงพอใจในกจกรรมทไดทำา

ระดบคณภาพชวตของผสงอายการมคณภาพชวตทด ผสง

อายไดมความเหนสอดคลองกนวา มาจากครอบครวทอบอน ลกษณะพฤตกรรมทพงพอใจ เชน สมาชกในครอบครวมความรก ความสามคคตอกน ไมทะเลาะ ใหการชวยเหลอ

16

เกอกล อยรวมกนอยางสงบสข ทำามาหากนโดยสจรต ดแลเอาใจใสผสงอายอยางใกลชด ตอบสนองตอความตองการใหมากทสดการดแลดานรางกายคอจดหาอาหารตามหลกโภชนาการ การดแลดานจตใจอารมณความรสกสถานการณนเปนเรองละเอยดออนลกหรอผดแลหลกตองใชจตวทยาคอนขางสงเขาถงความรสกของผสงอายใหได ไมทำาใหผสงอายเครยดดวยเหตใดๆ ใหความสำาคญเหนคณคายกยองนบถอ

อภปรายผล

1. ระดบปจจยพนฐานของผสงอาย ดานจตลกษณะ ปจจยดานความตองการของผสงอาย คณภาพชวตของผสงอาย และรปแบบการดแลผสงอายในจงหวดภาคตะวนออก

จากการศกษาพบวา ระดบปจจยพนฐานของผสงอายในจงหวดภาคตะวนออกภาพรวมอยในระดบปานกลาง ปจจยดานจตลกษณะของผสงอายอยในระดบปานกลาง ปจจยดานความตองการของผสงอายอยในระดบมาก คณภาพชวตของผสงอายยในระดบมากทสด และรปแบบการดแลผสงอาย อยในระดบมากทสด ผสงอายทมโรคหรอไมมโรค ลวน

ตองการความชวยเหลอดแลอยางใกลชดเพอชวยเสรมสรางใหรางกายแขงแรง จตใจเขมแขง คอยใหกำาลงใจ ใหความรกเพราะสงขารเปลยนแปลงไป ความเสอมโทรมของรางกายมารมเราทำาใหขาดความสข หรอเกดความเครยดเพราะมความเจบปวดของรางกาย รวมถงความสบสนของอารมณ หากมผดแลทรใจเอาใจใสดมหนวยงานของภาครฐและเอกชน คอยใหความชวยเหลอดานการเงน ดานสงแวดลอมสาธารณสข จะเปนพลงใหผสงอายใชชวตทมสขไดดานการดแลตนเองพบวาผทมการศกษาสงจะใหความสำาคญกบการดแลสขภาพดกวาผทมการศกษาตำา ผสงอายมภาวะสขภาพกายอยในระดบปานกลางถงดมากและภาวะสขภาพกายมผลตอความพงพอใจในการดำารงชวตฐานะทางเศรษฐกจของผสงอายสวนใหญอยในเกณฑด กลมบคคลทเปนไมสามารถทำางานได สมาชกครอบครวดแลด ไมขดสนเรองเงนจงไมประสบกบความยากลำาบากในการดำารงชวต กลมขาราชการบำานาญมเงนเพยงพอตอการดำารงชพและสามารถหารายไดเสรมไดอกดวยกลมททำางานหารายไดเลยงตนเองและครอบครวฐานะอยระดบกลาง และกลมสดทายระบบรายไดไมพอเพยง รางกายไมเออตอการ

17

ทำางานประกอบกบมโรคประจำาตว แตจำาเปนตองทำางานหาเงนเนองบตรหลานไมไดสนบสนน สงผลกระทบตอจตใจดงนนผสงอายทมฐานะทางเศรษฐกจดจงมความพงพอใจในชวตสงกวาผทมรายไดตำาฐานะทางสงคมของผสงอายมความหลากหลายในฐานะทางสงคมพบวาลกษณะอำานาจ เกยรตยศและรายได มความแตกตางกนอยางสนเชง ผสงอายทมฐานะทางสงคมด มคนยกยอง เศรษฐกจด จะมความพงพอใจในชวตสง ซงตรงกนขามกบผสงอายทมฐานะทางสงคมไมด จะมความพงพอใจในชวตตำา ความสมพนธของครอบครวของผสงอาย จากการศกษามขอมลสนบสนนวาครอบครวของผสงอาย ทสมาชกปฏบตตอผสงอาย โดยการดแลเอาใจใส ใหการชวยเหลอทกๆดาน ใหความรกใครผกพน หวงใยเคารพนบถอเหนผสงอายเปนบคคลททรงคณคาในครอบครวสงดงกลาวเปนเครองสนบสนนรางกาย อารมณจตใจ สงผลใหผสงอายมความพงพอใจในชวต มความผาสก สวนศกยภาพผดแลทงทเปนเครอญาตและไมใชเครอญาตมมมมองในเรองความสำาคญของการดแลผสงอายทคลายคลงกนวา ผสงอายสวนใหญดแลงาย การดแลตองเขาถงจตใจอารมณความตองการทแทจรง

ตองไมละเลยทกเรอง สงเสรมและปองกน รปแบบการดแล พบวาม 2 กลมคอ กลมทสามารถชวยตนเองไดทกเรองกลมทสามารถชวยตนเองไดบางเรอง และกลมทไมสามารถชวยตนเองได การดแลกจะแตกตางกนออกไป การดแลผสงอายในสองกลมแรกขอเพยงผดแลไดเขาใจถงความตองการ เขาใจในความรสกดานอารมณจตใจ และสงเสรมกจกรรมทางสงคม กลมนจะใชชวตไดอยางปกต สำาหรบกลมทไมสามารถชวยตวเองได ควรเตรยมอาหาร ดแลเรองการรกษาโรค ดานสงแวดลอมทอาศยสรางใหเหมาะกบกบการทำากจวตรประจำาวน กลมนเปนกลมทมอารมณออนไหวไดงาย จงเปนเรองละเอยดออนทตองทำาความเขาใจ ใชความอดทนอยางสงและเขาใจพฤตกรรมทผสงอายแสดงออก ควรศกษาวธการดแลทถกตอง เพอปองกนความปลอดภยในทกดานเชนการลนหกลม การหลงลม การยำาคดยำาทำา การพดเพอเจอ ฯลฯ จงกลาวไดวาผดแลถอเปนบคคลสำาคญทมผลตอคณภาพชวตของผสงอาย สอดคลองกบแนวคดของ แคมปเบล (Campbell, 1976 ) ทวาคณภาพชวตหมายถงความสข ความพงพอใจและความหวงของแตละบคคลทมตอสถานการณทเปนอยในขณะนนและ

18

สอดคลองกบแนวคดของ ดาลกและโรก(Dalkey & Rourke,1973) ทวาเปนความรสกของบคคลทมตอความเปนอยทดหรอความผาสก ความพงพอใจหรอไมพงพอใจทงในเรองสขภาพ กจกรรมในชวต ความเครยด เปาหมายของชวต คณคาในตนเอง ความซมเศรา ตลอดจนสงคมและครอบครว คณภาพชวตเปนการรบร ประสทธภาพหรอศกยภาพของตนเอง ในการทำาหนาทสำาหรบการดำาเนนชวต สามารถควบตนเองตอสถานการณทเกดขนรวมถงความเจบปวย และสอดคลองกบ โอเรม (Orem, 1991) ทวาคณภาพชวตเปนการรบรของบคคลโดยเชอวาบคคลสามารถรบรคณภาพชวตไดแมจะมความเจบปวย ซงเปนศกยภาพในการดแลตนเองของบคคล

2. ระดบคณภาพชวตของผสงอายในจงหวดภาคตะวนออก ดาน สขภาพกายสขภาพจต สงคม และจตวญญาณ

ระดบคณภาพชวตของผสงอายภาพรวมอยในระดบมากทสดตวแปรทสำาคญๆ ททำาใหผสงอายเกดความพงพอใจ และเกดความสข

สะทอนถงคณภาพชวตทด สรปไดดงน

สาเหตแหงความสข ผสงอายไดแสดงความเหนสอดคลองกนวามาจากครอบครวทอบอน ลกษณะพฤตกรรมทพงพอใจเชน สมาชกในครอบครวมความรก ความสามคคตอกน ไมทะเลาะ แตใหการชวยเหลอเกอกล อยรวมกนอยางสงบสข ทำามาหากนโดยสจรต ดแลเอาใจใสผสงอายอยางใกลชด ตอบสนองตอความตองการใหมากทสดการดแลดานรางกายคอจดหาอาหารตามหลกโภชนาการ การดแลดานจตใจอารมณความรสกสถานการณนเปนเรองละเอยดออนลกหรอผดแลหลกตองใชจตวทยา คอนขางสง เขาถงความรสกของผสงอายใหได ไมทำาใหผสงอายเครยดดวยเหตใดๆ ใหความสำาคญเหนคณคายกยองนบถอ

การไปทำาบญทวด ผสงอายแสดงความคดเหนคลายกนวา ทำาบญแลวสบายใจ มความสข นอนหลบด จตใจสงบ และยงไดพบเพอนในวยเดยวกน ไดพดคยถามไถทกขสข มผลใหคลายเหงาตองการมเงนไปทำาบญมากๆ จะไดเผอแผไปยงคนทเรารก แตมขอจำากดเรองสขภาพและลกหลานไมคอยมเวลาพาไป เปนภาระทงไปรบไปสงแตสวนใหญลกหลานยนดสนบสนนใหผสงอายได

19

ทำาบญทวดหรองานบญใหญ ฯลฯ ลกหลาน เพอนบาน ชมชน ยงใหความสำาคญและเหนคณคาความสำาคญของผสงอาย ตองการใหรางกายแขงแรงคอสขภาพด แมวาจะไมเหมอนเดม ขอเพยงใหใชชวตไดอยางคนปกต คอสามารถทำากจวตรประจำาวนได โดยลดการพงพาจากผอน กากรางกายแขงแรง จตใจสมบรณไปดวยเพราะกายและใจมความสมพนธกนทกรายตอบวาวาการเขารวมกจกรรมเปนเรองดตอสขภาพของตนเอง ยนดเขารวมกจกรรมเพราะเปนเรองการดแลตนเองเชนการออกกำาลงกายสวนใหญ ใชวธการเดนชา ๆ ชวงตอนเชา การทำาผกสวนครว ฯลฯ การเขารวมอบรมสมมนาไดรวธการกนอาหารทถกตอง อยทามกลางสงแวดลอมทสะอาดบรสทธ สงผลใหอารมณด ไมเครยด ชวยใหชวตเปนสข รปแบบการดแลผสงอาย สวนใหญผสงอายอาศยรวมบานกบบตรหลาน และผดแลหลกคอบตรหลานนนเองสามารถประกอบอาชพไดเนองจากเปนผสงอายตอนตนรางกายยงแขงแรงด ทำากจวตรสวนตวไดพงพาลกหลานบางเลกนอยเชนพาไปโรงพยาบาล ไปซอยา ไปทำาบญทวด เปนตน ผดแลทเขาใจความรสก ความตองการของผสงอาย ถอเปนบคคลสำาคญททำาใหมผลตอความพง

พอใจ ในชวตผรวมสนทนายงกลาววาการมธรรมะเปนสงยดเหนยวดานจตใจ ทำาใหชวตมความสงบสข และปจจบนผสงอายพงพอใจตอความเปนอยมาก

ความพงพอใจในรปแบบการดแลของภาครฐภาคเอกชนและภาคชมชน ในลกษณะเครอขายความชวยเหลอโดยมครอบครวเปนผประสานความรวมมอ ทกรายตอบเปนเสยงเดยวกนวา พงพอใจมากแลว สามารถชวยใหชวตมสขมากขน สอดคลองกบ องคการอนามยโลก (WHOQOL, 1994) กลาววาองคประกอบคณภาพชวตของผสงอายประกอบไปดวย

1) รางกาย (physical domain) เปนการรบรดานรางกายของบคคลทมผลตอชวตประจำาวน เปนองคประกอบทสำาคญของคณภาพชวตผสงอาย การมสขภาพรางกายทด ทำาใหรบรวามคณภาพชวตทดสขภาพดยอมเปนทปรารถนาของทกคนผสงอายเปนบคคลทเปนโรคงายกวาผอน เนองจากสมรรถภาพในการทำาหนาทของอวยวะตางๆของรางกายเสอมถอยลง หากผสงอายยอมรบการเปลยนแปลงทางรางกาย ปรบตวใหเหมาะกบภาวะสขภาพ การประเมนสขภาพตนเองบงบอกถงความพง

20

พอใจในชวตของผสงอายไดดทสด จงกลาวไดวาปญหาดานรางกายทเกดจากการเสอมถอย และจากการเจบปวยหรอมโรคประจำาตว สงผลตอการดำาเนนชวตของผสงอาย ซงผสงอายจะประเมนตนเองทแตกตางกน สงเหลานจงเปนตวบงชคณภาพชวตทงสน ดงนนองคประกอบดานรางกายจงมผลตอคณภาพชวต

2) จตใจ(psychological domain) เปนการรบรสภาพจตใจของตนเอง อาจรบร

ไดทงทางบวกและทางลบทบคคลอนมตอตนเอง จตใจจงเปนองคประกอบทสำาคญของคณภาพชวตเพราะจตใจผกพนกบรางกายอยางใกลชด หากผสงอายมปญหาสขภาพกาย ทำาใหสญเสยการทำางาน กอใหเกดความเครยด สงเหลานจะรบกวนจตใจและอารมณ ทำาใหขาดความสข (Cobb, 1976) จงกลาวไดวาการเปลยนแปลงทางรางกายกระทบถงจตใจของผสงอายอยางมาก การเปลยนแปลงดานจตใจของแตละคนมความแตกตางกนออกไป ขนอยกบความสามารถในการรบรของแตละคน ถาผสงอายมความมนคงเขาใจตนเองและตอบสนองตอภาวะตางๆในทางทดแกปญหาและปรบสภาพจตใจได ยอมรบความจรงยอมทำาใหมความสขได ดงนนปจจย

ตางๆจงเปนตวทำานายภาวะจตใจไดอาจมผลโดยตรงหรอโดยออม จตใจจงมผลตอคณภาพชวต

3) ความสมพนธทางสงคม (social relationship domain)เปนการรบรดานความสมพนธของตนเองกบบคคลอนในสงคม เปนองคประกอบทสำาคญของคณภาพชวตเชนกน เพราะมนษยไมสามารถอยคนเดยวในโลกได ตองมครอบครว ชมชน จงทำาใหชวตมความหมายมากขน ผสงอายทมความสมพนธกบบคคลอน จะมความสขมความพงพอใจมากกวาผสงอายทขาดความสมพนธกบกลมบคคลอน (Cruz, 1986)

จงกลาวไดวาความสมพนธทางสงคมของผสงอายมทงครอบครว บตรหลาน เครอญาต เพอนฝง ความสมพนธเปนสงดตอผสงอาย สงผลใหผสงอายมความสขในชวต ดงนนความสมพนธทางสงคมจงมผลตอคณภาพชวต

4) สภาพแวดลอม(environmental domain) เปนการรบรและมปฏสมพนธระหวางตนเองกบสภาพแวดลอม ทอยอาศย สาธารณปโภค สภาพแวดลอมทางจตเชน การปกครอง สวสดการ การคมนาคม ตลอดความสมพนธกบบคคลอน

21

(Sullivan,1953 อางถงใน ศรเรอน แกวกงวาล, 2532) สภาพแวดลอมไดรวมถงความเจรญของทองถน เหนไดจากความเปนอย เศรษฐกจรายได ภาคใตนนเปนสงคมเกษตรกรรม

จงกลาวไดวาสภาพแวดลอมบางอยางผสงอายสามารถปรบตวไดด แตบางคนยากทจะปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมไดเชนสภาพแวดลอมทางจตสงคม (การปกครอง การคมนาคม สวสดการสงคมเปนตน) ดงนนสภาพแวดลอมจงผลตอคณภาพชวตสวน Denham (1991) ไดกลาววาองคประกอบคณภาพชวต ม 5 ดาน ไดแก

1) ดานจตใจ (psychological domain) คอการรบรสภาพจตใจของตนเอง เชนรบรความรสกทางบวกทบคคลมตอตนเอง รบรภาพลกษณของตนเอง รบรความรสกภาคภมใจในตนเอง รบรความมนใจ รบรถงความคด ความจำา สมาธ การตดสนใจ ความสามารถในการเรยนรเรองราวตางๆของตน และสามารถจดการกบความเศราหรอกงวลเปนตน

2) ดานระดบความเปนอสระของบคคล(level of independence domain) คอการรบรถงความเปนอสระทไมตอง

พงพาผอน การรบรถงความสามารถในการเคลอนไหวของตน รบรถงการปฏบตกจวตรประจำาวน รบรถงความสามารถในการทำางานของตน ไมตองพงพายา หรอการรกษาทางการแพทย

3) ดานความสมพนธทางสงคม(social-relationship domain) การรบรความสมพนธของตนกบผอน การไดรบความชวยเหลอจากผอนในสงคม การรบรวาตนเปนผใหความชวยเหลอผอน รบร เรองอารมณทางเพศหรอการมเพศสมพนธ

4) ดานสงแวดลอม(Environment domain) รบรเกยวกบสงแวดลอม มผลตอการดำาเนนชวต เชน รวาตนมชวตทอสระ มความปลอดภย และมนคงในชวต รบรวาอยในสงแวดลอมทด ปราศจากมลพษ มแหลงประโยชนดานการเงน สถานบรการดานสขภาพ และสงคมสงเคราะห รบรวาตนมโอกาสไดรบขาวสาร หรอฝกฝนทกษะตางๆ รบรวาตนมกจกรรมยามวาง เปนตน

5)ดานความเชอสวนตว (spiriatuality religion/person beliefs Domain) คอการรบรเกยวกบความเชอมนตางๆของตน ทมผลตอ

22

การดำาเนนชวตเชนรบรความเชอดานจตวญญาณ ศาสนา การใหความหมายของชวต และความเชออนๆ ทมผลในทางด เอาชนะอปสรรคไดและสอดคลองกบงานวจยของ เฟอรเรนส (Ferrens, 1985) ซงเปนความผาสกทสามารถรบรได ประกอบดวย 4 ดาน ดงน

1) ดานความผาสกของรางกาย (physical well-being) เปนความรสกของบคคลในการควบคมหรอบรรเทาอาการเจบปวดดานรางกายและการคงไวซงการทำาหนาทของรางกาย

2) ดานความผาสกทางใจ (psychological well-being) เปนวธทจะเผชญความเจบปวยของบคคล ใหมความรสกทางบวกตอการเปลยนในชวตทเกดขน ในเรองของการเผชญความเครยด ความรสกกลวในสงทไมรและการใหทางเลอกของชวต

3) ดานความผาสกทางสงคม (social well-being) เปนความรสกตอบคคลหรอสงแวดลอม สมพนธภาพกบบคคลอนและบทบาททางสงคม

4) ดานความผาสกทางจตวญญาณ (spirical well-being) ไดแกความหวง ความเชอของบคคลทงในศาสนา หรอสงอนทเปนแหลง

สนบสนนทางดานจตวญญาณของบคคล

3. รปแบบการดแลผสงอายในจงหวดภาคตะวนออก และวธการดแลผสงอายไดอยางเหมาะสม

รปแบบการดแลผสงอายภาพรวมอยในระดบทดมาก รปแบบการดแลผสงอายหมายถงการดแลโดยผดแลหลกโดยสมาชกในครอบครว และโดยความรวมมอกบเครอขายภาครฐ ภาคเอกชนและภาคประชาชน ดแลทงรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และจตวญญาณ จำานวน 12 ราย เพอใหผสงอายมสขภาวะทด ผลการศกษาพบวา ผสงอายสวนใหญพกอาศยอยกบครอบครวม 9 ราย อาศยอยตามลำาพง 3 ราย และม 2 รายทตองพงพงผดแลเลกนอยในการทำากจวตรประจำาวนนอกนนสามารถชวยเหลอตนเองไดทกเรองสอดคลองกบแนวคดของ (เกรยงศกด ซอเลอม และคณะ, 2554 ) กลาววาหลกสำาคญของการดแลผสงอายดวยตวผสงอายเองกคอตองใหผสงอายเหลานนสามารถดำาเนนชวตไดดวยตนเองโดยพงพาผอนนอยทสดและมความสขกายสบายใจในบนปลายของชวตดงคำาทวา เปนรมโพธรมไทรของลกหลาน“ ” การดแลผสงอายดวยตวผสงอาย

23

เองหมายถงจะทำาอยางไรใหผสงอายมคณภาพชวตทดคอผสงอายทมความสขความพอใจตามอตภาพสามารถทำาประโยชนทงตอตนเองตอผอนตอชมชนและตอสงคมเพอทจะนำาไปสการไดรบคำายกยองและสรรเสรญจากสงคมโดยรวมสงสำาคญทจะทำาใหผสงอายมชวตทเปนสขคอการมคณภาพชวตทดซงอาจจะขนอยกบปจจยหรอองคประกอบของการมคณภาพชวตทดของผสงอายจำานวน 3 ประการดงน

1) การมสขภาพดหมายถง ภาวะของมนษยทสมบรณทางดานรางกายจตใจสงคมและปญญาโดยเชอมโยงเปนองครวมอยางสมดลประกอบดวยสขภาพกายทดสขภาพจตทดสขภาพทางสงคมทดและสขภาพทางปญญาทดโดยเฉพาะอยางยงจะตองเนนทจะทำาใหรางกายอยในสภาพทดทสดเทาทจะเปนไปไดรวมกบสงเสรมใหผสงอายสามารถรวมกจกรรมตางๆไดตามทสภาพรางกายจตใจและเวลาเอออำานวยโดยหลก 11 อ. เพอสขภาพกายใจทดคออาหารออกกำาลงกายอนามยอจจาระ/ปสสาวะอากาศ (แสง)อาทตยอารมณอดเรกอนาคตอบอนและอบตเหตดงนนการดแลผสงอายจะตองปรบการดแลใหเหมาะสมตามสภาพปญหาทแตกตางกน

หรอการเปลยนแปลงทไมเทากนโดยขนอยกบสขภาพและการใชชวตในวยทผานมา

2) การรวมแรงรวมใจกนทำางานคอมสวนรวมในการประกอบกจการงานตางๆ ตามอตภาพโดยยงประโยชนตอตนเองและประโยชนตอผอนสมเปนคนดกลาวคอตองเตรยมตวเตรยมใจยอมรบสภาพการณในชวตควรจะหางานอดเรกหรอกจกรรมตางๆทำาเพอประโยชนตอตนเองและผอนเชนการอานเขยนหนงสอทำาบญทำาทานออกกำาลงกายการรดนำาตนไมและเกบกวาดบานเปนตนดงนนผสงอายตองทำางานเพอเปนการพงตนเองใหมากทสดและอยาพงคนอนเปนดทสด

3) มความมนคงในชวต หมายถง มหลกประกนในชวตหรอความมนคง 3 เรองประกอบดวย 1)ความมนคงทางเศรษฐกจคอมเงนใชจายในชวตประจำาวนมการสรางความมนคงทางเศรษฐกจจะตองรจกเกบหอมรอมรบตงแตวยหนมสาวเพอจะไดมไวใชอนาคตทงยามปกตยามชราและยามเจบปวย 2) ความมนคงในชวตและทรพยสนคอสามารถดำาเนนชวตอยในสงคมไดอยางปลอดภยไปไหนมาไหนไมมใครมาทำารายรวมไปถงอยในสงแวดลอมทางกายภาพทดมทอยอาศยทเปน

24

สวนตวบรรยากาศดและมเครองมอเครองใชทจำาเปนและ 3) ความมนคงในครอบครวชมชนและสงแวดลอมคอมครอบครวทดอยรวมกนดวยความรมเยนเปนสขเมอครอบครวดรมเยนเปนสขชมชนกจะดรมเยนเปนสขเมอชมชนดรมเยนเปนสขระเทศชาตกดรมเยนเปนสขเชนกนรวมไปถงการมสงแวดลอมทดกจะสงผลใหมคณภาพชวตทดดวยและ สอดคลองกบแนวคดของ (ศศพฒน ยอดเพชร และคณะ, 2552 ) ไดนำาเสนอตวแบบการดแลผสงอายทดของครอบครวและชมชนในชนบทไทยซงเปนการถอดตวแบบพฤตกรรมของผดแลทมตอผสงอายโดยมงหวงใหเกดผลทางจตวทยามากกวาการลอกเลยนซงพบวาตวแบบการดแลทดของครอบครวประกอบดวยตวชวดหลก 9 ประการไดแกการดแลสขภาพวทยาสวนบคคลการจดการเรองยาการชวยเหลอในการเคลอนไหวการดแลแผลกดทบการจดอาหารทเหมาะสมการปอนอาหารการดแลดานการขวถายการสรางความมนคงทางดานอารมณและการดแลดานอารมณจตใจและจตวญญาณโดยผดแลในครอบครวเปนองคประกอบแรกทมผลตอการดแลผสงอายทอยในภาวะพงพามากทสดซงและ สอดคลองกบ

ผลการวจยของ (สพตรา ศรวณชชากร และคณะ, 2556) พบวาครอบครวและคนในชมชนเปนกลมทมความใกลชดและสนทสนมกบผสงอายมากทสดมศกยภาพในการดแลผสงอายในชมชนคอคานยมความกตญญกตเวทดแลเอาใจใสบพการหรอผสงอายดวยความเคารพรกเยยมเยยนพดคยและใหกำาลงใจซงทำาใหผสงอายคลายเหงาและมความสขไดระดบหนงดงนนครอบครวจงเปนกลมทใหการดแลผสงอายครอบคลม 5 มตประกอบดวย

1. บทบาทในการดแลสขภาพผสงอายโดยเนนการดแลสขภาพผสงอายทวไปและกลมผสงอายตดบาน/ตดเตยงซงจะตองใหความชวยเหลอและดแลเรองการทำากจวตรประจำาวนครอบคลมทกอยางตงแตเรองอาหารการกนแตงตวทำาความสะอาดรางกายการใชหองนำาหองสวมเคลอนทภายในบานและออกไปทำากจกรรมนอกบานซงจะตองสลบเวลาในการรวมกนดแลเนองจากมภาระตองทำามาหากนหรอมธระตองทำารวมไปถงการนอนเฝาเวลากลางคน

2. บทบาทในการใหความชวยเหลอและสนบสนนคาใชจายในการดำาเนนชวตประจำาวนสำาหรบผสงอายอาทใหเงนใชรบผดชอบดแลคาใชจายในบานเชนคากบขาวคานำาคาไฟคา

25

รกษาพยาบาลหรอจดหาวสดอปกรณทจำาเปนตางๆสำาหรบการดแลกลมผสงอายตดเตยงเชนกระดาษชำาระผาออมสำาเรจรปเปนตน

3. บทบาทในการดแลอาหารและโภชนาการสำาหรบผสงอายคอจดเตรยมและทำาอาหารใหผสงอายทวไปและผสงอายทมโรคประจำาตว

4. บทบาทในการดแลผสงอายตามบรรทดฐานและคานยมทดของวฒนธรรมไทยคอปรนนบตดแลเอาใจใสผสงอายทงยามปกตยามเจบปวยรวมไปถงเยยมเยยนพดคยและใหกำาลงใจ

5. บทบาทในการจดสภาพแวดลอมทางกายภาพทเออตอการดำาเนนชวตประจำาวนของผสงอายโดยการจดบานสภาพแวดลอมบรรยากาศทงในบานและรอบๆบานจดหาเครองมอและวสดอปกรณตางๆใหเออตอการดำาเนนชวตประจำาวนของผสงอายแตกพบวาบางบานกยงมการจดบรรยากาศสถานทและจดหาเครองมอและวสดอปกรณตางๆ ไมเออตอการดำาเนนชวตประจำาวนของผสงอาย เชน ความสะอาด ฝนละออง

ขอเสนอแนะ 1. ผเกยวของหรอผดแลควรใหความสำาคญเกยวกบการดแล

ภาวะทางกาย เศรษฐกจสงคม ความสมพนธภายในครอบครว และจดหลกสตรความรดานการดแลผสงอายกบผดแลใหมความรความเขาใจและนำาลงสการปฏบตไดอยางเหมาะสม

2. ผเกยวของหรอผดแลควรสงเสรมและเอาใจใสดานสขภาพจต ใหความสำาคญและเหนคณคาของผสงอาย สนบสนนใหรวมกจกรรมทเปนประโยชนตอสขภาพอนามย

3. ผเกยวของหรอผดแลควรใหความสำาคญดานความตองการของผสงอาย ควรจดเรองราวใหเหมาะสมกบความตองการ เชน ทอยอาศย สงแวดลอม กจกรรมทางศาสนาเปนตน เพอเปนเครองสนบสนนคณภาพชวต

4) ผเกยวของหรอผดแลผสงอาย ควรจดหาอาชพเสรมสำาหรบผสงอายตอนตน เพอใหมรายไดเพยงพอกบคาใชจายในชวตประจำาวนของแตละคน ซงจะชวยใหเกดความภาคภมใจและสงผลใหมคณภาพชวตทดได

5. การศกษาครงนศกษาปจจยทสงผลตอระดบคณภาพชวตของผสงอายจงหวดภาคตะวนออกเทานน จงควรศกษาขยายผลใหครอบคลมทงประเทศ ทงในเขตและ

26

นอกเขตเทศบาล เพอเปนตวแทนทดและเหมาะสมตอไป

6. ควรศกษาปจจยใหหลากหลายมากขน เชน อาชพ จำานวนสมาชกในครอบครว บานทอยอาศย รายไดของสมาชกในครอบครว เปนตน

7. ควรศกษาความพงพอใจทไดรบสวสดการจากภาครฐ เพอนำาผลการวจยมาใชในการวางแผนดำาเนนกจกรรมของภาครฐเพอพฒนาใหเหมาะสมตอไป 8. ควรศกษาเจตคตของกลมประชากรวยตางๆ เชน วยเดก วยผใหญตอนตน ตอนปลาย เพอนำาผลไปใหความรและปฏบตตอผสงอายไดถกตองและเหมาะสมตอไป

เอกสารอางอง

คณะกรรมการสงเสรมและประสานงานผสงอายแหงชาต. (2550). สถานการณผสงอายไทย พ.ศ. 2547. กรงเทพมหานคร: สำานกงานสงเสรมสวสดการและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอายกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย.

จราพร เกศพชญ และคณะ. (2543). ความผาสกทางใจของผสงอาย: การศกษาเชงคณภาพ. วารสารพฤฒาวทยาและเวชศาสตรผสงอาย.

ทพาภรณ โพธถวล. (2543). กลไกการบรหารระบบสวสดการสงคมผสงอายไทย. ชดโครงการวจยและพฒนานโยบายระบบสวสดการสงคมเพอพฒนาคณภาพชวตผสงอายในประเทศไทยคณะสงคมสงเคราะหศาสตรและสวสดการสงคม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

27

คณภาพชวต. (ออนไลน). แหลงทมา: http://www.nu.ac.th (2550).

นนทญา องกนนท. (2545). คณภาพชวตของผสงอายในชมรมผสงอาย เขตบางกอกนอย.ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาไทยศกษา โครงการบณฑตศกษา สถาบนราชภฎธนบร.

ปญญภทร ภทรกณฑากม. (2544). การเขารวมกจกรรมทางสงคมและความผาสกทางใจของผสงอาย วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลผสงอาย. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

รจา ภไพบลย. (2541). การพยาบาลครอบครว : แนวคดทฤษฎและการนำาไปใช. พมพครงท 3 กรงเทพมหานคร : วเจ พรนตง.

วรเดช จนทรศร. (2551). ทฤษฎการนำานโยบายสาธารณะไป

ปฏบต. กรงเทพฯ: พรกหวานกราฟฟค.

วรรณา กมารจนทร. (2543). คณภาพชวตของผสงอายในเขตภาคใตตอนบน วทยานพนธ มหาบณฑต สาขาพยาบาลผสงอาย มหาวทยาลยมหดล.

ศศพฒน ยอดเพชร และคณะ. (2552). ตวแบบการดแลผสงอายทดของครอบครวและชมชนชนบทไทย. กรงเทพ. สถาบนวจยระบบสาธารณสข มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย.

ศรวรรณ ศรบญ. (2543). การตอบสนองตอปญหาและความตองการของผสงอาย : ศกษากรณตวอยางการจดตงศนยการทางสงคมของผสงอาย. กรงเทพฯ. วทยาลยประชากรศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ สงคมแหงชาต. (2557). เอกสารประกอบการ

28

ระดมความคดเหน ทศทางของแผนฯ ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 – 2564). (ดาวโหลดจาก เวบไซต http://www.nesdb. .go.th/ /Default.aspx?tabid=535)สำานกเลขาธการคณะรฐมนตร.

(2540). รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย. กรงเทพมหานคร: สวสดการสำานกเลขาธการคณะรฐมนตร.

สำานกงานสถตแหงชาต. (2547). คณภาพชวตคนไทย. กรงเทพมหานคร.สำานกสถตพยากรณ สำานกงานสถตแหงชาต.

สตา ถอมน. (2547). ปจจยคณภาพชวตของผสงอายตำาบลยานยาว จงหวดสโขทย.กรงเทพมหานคร. มหาวทยาลยมหดล.

สมโภชน อเนกสข และกชกร สงขชาต.(2548). รปแบบการดำารงชวตของผสงอายเกน 100 ป

จงหวด ชลบร.วารสารศกษาศาสตร ปท 17 ฉบบ ท 1 เดอนมถนายน-ตลาคม 2548.อจฉรา รกยตธรรม และกฤษฎา บญชย.

(2552). นโยบายแกไขปญหาความยากจน

ของรฐบาล อภสทธ เวชชาชวะ. ประชาไทย.Campbell, A. (1976). Subjective measures of Well-being .American Psychogist, 31 , 117- 124.Ferrel B. A. et al. (1995).

Quality of life in long-term cancer surrvivors. On cology Nursing Forum, 22(6), 915-922

Koufman , H. F. Paticipation Organized Activities in Selected Kentucky Localities .Agricultural Experiment Station Bulletins . March ,1949.

Oakley , P. Approaches To Participation In Rual Development. Geneva : InternationOffice, 1984.

29

Orem, D. E. Nursing : Concepts of practice. (4th ed. ) St. Louis C.V. Mosby, 1985.

30