11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus ianusve vet pom melios eum recum...

25
11 marzo 2014 Il dio Giano e la guerra

Upload: ulisse-lupi

Post on 02-May-2015

214 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

11 marzo 2014

Il dio Giano e la guerra

Page 2: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

fragmentum 3:ian cusianes duonus ceruses dunus

Ianusve vet pom melios eum recum

Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus.Venies potissimum melios eum recum

Questa preghiera risale ad un’epoca certamente anteriore al V sec. a.C.

Carmen Saliare

Page 3: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Gli anciliaI sacerdoti Salii

erano custodi degli ancilia, scudi-talismani portati in processione in occasione dell’inizio della stagione delle guerre

Page 4: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Liv. I, 19, 2: ad infimum Argiletum (cfr. Serv. ad Aen. VIII, 607: circa imum Argiletum) “alla fine dell’Argiletum”

Cass. Dio LXXXIV, 13, 3: prò tôn thyrôn autoû “davanti alle porte della curia”

Procop. Bell. Goth. I, 25: “nel Foro di fronte alla Curia a breve distanza dai Tria Fata”

Il tempio di Ianus

Page 5: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Il Foro Romano –età imperiale

Page 6: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Il Foro Romano – età medio-repubblicana

Page 7: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Procop. Bell. Goth. I, 25: “era di forma grosso modo quadrata e di dimensioni tali da poter contenere la statua cultuale del dio che misurava 5 cubiti”

Page 8: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Il tempio di Ianus –ipotesi di F. Coarelli:“piccolo ambiente in laterizio, chiaramente molto tardo.”

Page 9: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Questo edificio, adibito a baracca per i custodi del Foro, ha pianta rettangolare (m. 5 x 6.5) e risale al IV-V sec.

Page 10: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Piccolo edificio

che al momento

dello scavo

presentava

quattro setti in

muratura

disposti

obliquamente

verso gli spigoli

dell’edificio e

una porta

orientata in

direzione O

Area ad ovest della Basilica Aemilia

Page 11: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

La statua

cultuale del dio

Ianus era

bifronte

(diprόsōpon)

secondo

l’orientamento E-

O e anche le due

porte avevano lo

stesso

orientamento

Statua di Ianus

Page 12: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum
Page 13: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Statua di Clunans

Page 14: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Il tempio di Ianus

Page 15: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum
Page 16: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum
Page 17: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

13. Ianum] Quirin[um, quem cl]aussum ess[e maiores nostri voluer]unt, cum [p]er totum i[mperium po]puli Roma[ni terra marique es]set parta victoriis pax, cum pr[ius quam] nascerer, a co[ndita] u[rb]e bis omnino clausum [f]uisse prodatur m[emori]ae, ter me princi]pe senat]us claudendum esse censui[t]. 

Res Gestae divi Augusti

Page 18: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

 Il tempio di Ianus Quirinus, che i nostri antenati stabilirono che fosse chiuso quando fosse stata ottenuta la pace con le vittorie per tutto l'impero del popolo Romano per terra e per mare, e che, prima che io nascessi, dalla fondazione della città, fu chiuso in tutto due volte (sotto Numa e dopo la conclusione della Prima Guerra Punica), sotto il mio principato per tre volte il senato decretò che fosse chiuso.

Res Gestae divi Augusti

Page 19: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Sotto Augusto il tempio fu chiuso tre volte:nel 30 a.C., dopo la battaglia di Azionel 25 a.C. dopo la conclusione delle Guerre

cantabriche in una terza data ancora incerta.

Page 20: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Penes Ianum sunt prima, penes Iovem sunt summa “Giano ha in tutela gli inizi, Giove ha in tutela le cose più alte”

Ianus vs Iuppiter

Page 21: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Il sacerdote di Ianus è il rex sacrorum; il sacerdote di Iuppiter è il flamen Dialis

Nella gerarchia sacerdotale, il rex sacrorum occupa il primo posto, il flamen Dialis quello immediatamente successivo

(Super flamen Dialem in convivio, nisi rex sacrificulus, haut quisquam alius accumbuit)

Rex sacrorum vs flamen Dialis

Page 22: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Il flamen Dialis, ci dice Livio, fu istituito per adempiere ad alcune funzioni sacrali del rex incompatibili con la conduzione della guerra (Liv. I, 20, 2)

il flamen Dialis era –ci dice Aulo Gellio- cotidie feriatus, sempre in festa: non poteva vedere un esercito in armi; non poteva montare a cavallo, usare arnesi di metallo, portare lacci o nodi, vedere un uomo tenuto in prigionia, non poteva allontanarsi da Roma per più di tre notti, non poteva prestare giuramento.

Rex sacrorum vs flamen Dialis

Page 23: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Iuppiterpacemetastoriaessere

guerrastoriadivenire

Ianus vs Iuppiter

Ianus

Page 24: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Pace non come condizione metafisica, ma come interruzione dell’azione della guerra, simbolicamente rappresentata dalla chiusura temporanea delle porte del tempio di Ianus

La guerra è quindi condizione della pace, secondo il motto:

Si vis pacem, para bellum (Se vuoi la pace, prepara la guerra)

Page 25: 11 marzo 2014. fragmentum 3: ian cusianes duonus ceruses dunus Ianusve vet pom melios eum recum Ianeus iam es, duonus Cerus es, duonus Ianus. Venies potissimum

Sul tempio di Giano: F. Coarelli, Il Foro Romano – Periodo arcaico,

ed. Quasar, Roma 1983, pp. 89-97.Sulla dialettica Giano – Giove: D. Sabbatucci, Lo stato come conquista

culturale, Bulzoni, Roma 1976, pp. 111-120.

Bibliografia essenziale