2000-2012 yillari arasinda kavramsal sanatin ......ozet: ortaya abstract: conceptual art movement...

UHBABUluslararasi Hakemli Be§eri Ve Akademik Bilimler Dergisi

2000-2012 YILLARI ARASINDA KAVRAMSAL SANATIN TURKiYE’DEEGiLiMLERi

THE TENDENCIES ON CONCEPTUAL ART BETWEEN 2000 AND2012 YEARS IN TURKEY

Tulay GUMUgERizmir Ekonomi Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Tasarim Qah§malan Ana Bilim Dali.

1960’li yillarin sonlarinda kavramsal sanatin jikmasi sanat dunyasinda buyuk bir yanki

uyandirmijtir. Kavramsal sanat uzerine jok fazla tartijmalar yapilmij ve bu tartijmalar gunumuzde de devam etmektedir. Bu yeni akim alijilagelmij ya da klasik olarak nitelendirilen sanat eseri yerine, nesneye anlam katarak fikir uzerine yogunla§mijtir. Kavramsalci yaklajim uluslararasi sanat jevresinde hizla yayilmaya bajayinca, 1970’li yillarda Turkiye’de etkileri gorulmeye bajlanmijtir. Genij yanki uyandi- ran bu akimin ulkemizde yeterli elejtiri yapilmadigi ve akademik anlamda kaynaklarin az sayida oldugu gozlemlenmijtir. Bu arajtirmada ilk once Kavramsal Sanatin ortaya jiktigi doneme deginilmij daha sonra 2000-2012 donemleri arasinda Turkiye’de ki egilim- leri incelenmij ve sanatjilarin yaptigi jalijmalardan gorsel ornekler sunularak jalijma sonlandinlmijtir.

Anahtar kelimeler: Kavramsal Sanat, Cagdaj Sanat, Pop Sanat

Ozet:ortaya

Abstract: Conceptual Art Movement which began at the end of the 1960s had a great influenced in the art work. There has been many arguments made by critics on conceptual art since then. This new art movement focused on the ideas which give a meaning to object instead of ordinary or classic artwork. Conceptual approach began to spread out in the art world rapidly, it’s effects has been seen in Turkey since 1970s. It has been observed that it isn’t being criticized well and also there are very few documents in an academic manner. In this study, initially it was mentioned on the rising of conceptual art, afterwards its tendencies between 2000 and 2012 in Turkey were examined and, the research was completed by presenting visual examples from artist’s works.

Keywords: Conceptual Art, Contemporary Art,Pop Art

102

UHBAB www.uhbabdergisi.com

Uluslararasi Hakemli Be§eri ve Akademik Bilimler Dergisi Temmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: Z0

ID:53 K:95

i.G iR i§

Sanat gejm ijten gunumuze surekli degijen, konujulan ve tartijilan bir konu olmujtur. insanin var oluju ile birlikte degijen toplum sanatta da farkliliklar gostermijtir. Tum bu surejlerde sanat, tarih ijerisinde bir “anlatim” araci olarak yer almijtir. Bir insan jabasinin urunu olan sanat topluma kultur baglamin- da bir anlam kazandirmaktadir. insanlar arasinda diger alanlar ile bir denge unsuru olan sanat, gunluk yajam ijinde de barindirdigi zenginlik ile her zaman var olmujtur. Sanat akimlarinin hepsi kendinden onceki akimlara tepki olarak ortaya jikm ij, birbirlerinin etkisi altinda kalmij ve bu etkilejimler jagdaj sanata kadar devam etmijtir. Sanat ve sanatjinin arasindaki benzerlikler ve farkliliklar, sanat eseri, kullanilan obje, sanat konsepti bunla- rin anlami ve amajlari sanat elejtirmenleri, sanat tarihjileri ve sanatjilar tarafindan hala tartijilmaktadir. 20.yy da yajanan savajlar, ekonomik sikintilar, politika ve endustri ala- nindaki ilerlemelerin negatif ve pozitif yon- leriyle sanata katkida bulundugu juphesizdir. Ayni zamanda yeni dujuncelerin ve fikirlerin ortaya jikmasina neden oldugu da soylenebilir. Tum bu olujumlar ve etkilejimler ijerisinde ortaya jikan kavramsal sanat, dujunceyi sanat nesnesine donujturmuj ve sanat nesne- sinin bijimsel gerjekliginden daha ustun tut- mujtur. 1960’lar da bajlayan bu olujum buyuk yanki uyandirmij ve doneme damgasini vurmujtur. Gunumuzde sanat, gelijen toplum ve bilinj duzeyinin artmasi ile birjok misyon edinmijtir. Yajamin hizla degijmesi, sosyal ve kulturel anlamda sanatta da yeni arayijlari beraberinde getirmijtir. Bati da bu tur gelij-

meler yajanirken, sayisiz kaynaklar, etkinlik- ler ve arajtirmalar mevcut iken, Turkiye’nin sanat uretme, arajtirma ve elejtiri eksikligi bakimindan batidan geride kaldigi gorulmektedir. Kavramsal sanatin Turkiye’de 1970’ler de bajladigi ve 1990’a kadar olan surecin en tartijmali donemler oldugu soylenmektedir. Bu donemler arasinda yapilan akademik jalijmalarin az sayida olmasindan dolayi kavramsal sanatin yeniden ele alinmasina ihtiyaj duyulmujtur. Bu jalijm ada kavramsal sanatin ilk once dunyada ortaya jiktigi donem ile ilgili genel bir anlatim yapildiktan sonra Turkiye’de son yillardaki kavramsal sanat et- kinliklerini incelemek ve akademik alana yeni bir kaynak kazandirmak bu makalenin amaci- ni tejkil etmektedir. Arajtirma 2000-2012 yillari arasinda sinirlandirilarak bu donemlerde ki gelijmeleri, etkinlikleri ve bu etkinliklerde yer alan sanatjilarin yapitlarindan orneklere yer verilerek jalijm a sonlandirilmijtir.

2. KAVRAMSAL SANAT

Kavramsal sanatin, bir terim olarak Turkje- deki karjiligi fikirlere ait, kavram ve mefhum dur. Kavramsal sanat genel olarak bilinen bijim ve tekniklerdeki sanatin yerine “yeni bir yajam bijimi onerisi” olarak da dujunulebilir (Germaner, 1997).

Diger yandan, kavramsal sanat estetik olgusu- na karji mesafeli durur. Cunku sanati bir zevk ya da begenme araci olarak gormez onu tanima ve bilme eylemi olarak gorur. Kavramsal sanat ayni zamanda kuramsal bir urundur ve dujunsel olan bir sanat uzerine dujunme eyle- midir (Ozgur, 2004).

103

http://www.uhbabdergisi.com


Uluslararasi Hakemli Be§eri ve Akademik Bilimler DergisiTemmuz/Agustos/Eylul Yaz Donemi Cilt: 2 Sayi: 5 Yil:2013 Jel Kodu: ZO

UHBAB ' I D5 3 K9 5

Sanatji Sol LeWitt’e gore, “kavramsal sanat yalnizca fikirler iyi oldugu ijin iyidir” . Nor- bert Lynton’un Modern Sanatin Oykusu isimli jok kapsamli bir inceleme yaptigi kitabin- da, kavramsal sanat uzerine ju ajiklamalarda bulunmujtur;

“Kavramsal Sanat, sahip olunabilir, sergilene- bilir, yeniden uretilebilir objeyi devreden ji- karir. Her seferinde ne tur arajlar sejip kulla- nirsa kullansin “kavram sanatjisi olaganustu bir yaraticiliga sahip olmalidir” her jeyden once bize bir fikir onermektedir. Bilerek ya da farkinda olmayarak bu oneriye karji jikar ya da kabul edebiliriz. Bir fikre baglanma dere- cesi, o fikrin bizim ijin gejerli olup olmama- sina ve fikirleri kabul etmede gosterdigimiz yatkinliga dayanir. Kavramsal Sanat, genij anlamdaki sanat fikrine, sanatin ozel bir tur obje (resim, heykel ve her ne ise) ve ozel bir yerle (galeri, muze) sinirlanamayacagi fik- rini getirir. (Bir jop yigininda ya da injaat malzemeleri satan bir dukkanda, tuvalet ge- rejleri arasinda Duchamp’in Kaynak’ini bul- sak, buna yine sanat eseri der miyiz?) Ancak, Kavramsal Sanatin en iyi ornekleri jejitli sorulara ijik tutar; Birbirimizle nasil iletijim kurariz? Nasil hareket ederiz? Nasil yajariz? gibi. Kavramsal Sanati olujturan hareket turlerine ju ornekler verilebilir: Davranij jekilleri; insanlarin birbirleriyle ilijki kurma bijimleri; tedirgin edici, israrli hareketler ya da yalnizca bir kerelik ve keyfi hareketler; kendi kendini yaralama gibi zararli hareketler; bir doga parjasini duzenleyip bireysel sanat eseri gibi sergileyen zararsiz hareketler; yer aldigi mekan ve orada toplanan se- yircilerin beklentileri dogrultusunda anlamin

olujturuldugu gosteriler; ajik havada politik konujmalar ve tartijmalar; dogada, insanin yarattigi kent ortaminda, halkta yapilan degijiklikleri fotograflarla, teyplerle, alinan orneklerle, notlarla kaydetmek. Bu listeye daha pek jok hareket ya da eylem jejitleri dahil olabilir; bu da hepimizin birer Kavram- sal Sanatjisi olabilecegini gosterir. Kavramsal Sanat sonujta bize, kendi hareketlerimizin ve tepkilerimizin bilincine varmamizi ogretir. Butun sanat turleri bu potansiyele sahiptir. Zaman zaman bir tabloyu gordugumuzde, bir muzik parjasi dinledigimizde, bir kitap okudugumuzda, bir filmi seyrettigimizde, jevremizde olup bitenleri anlayijimizin ve kavrayijimizin degijtigini fark ederiz. Kav- ramsal Sanat, alijik oldugumuz toplumsal jevrenin kojullandirmalarindan arinmij olarak, az ya da jok belirgin bir bijimde idrak edilir. Kavramsal Sanatla herhangi bir galeri- de karjilajabilecegimiz gibi, onu televizyon ekraninda, gazetelerde, caddelerde de bula- biliriz. En etkili Kavramsal Sanat eserleri, her gun rastlanan jeylerle onlara en uygun gelen dujunceleri bir araya getirerek -tipki u j boyutlu bir resmi olujturan iki slaydi ust uste getirerek jajirtici bir perspektif elde et- memiz gibi- gerjegin derinligini gormemizi saglarlar. Eger bir de Kavramsal Sanat eseri yaratabilecegimizi hissetmeye bajlamijsak, gundelik siradan hayatin tanidik gorunu- mu altindaki zengin anlamlarin varligina gozumuzu ajm ijiz demektir. Sanata, o ra- hatina alijtigimiz tepkileri gostermemizi engelleyen Kavramsal Sanat, ona (sanata) yaklajimimizda sanati ajan jeyler uzerinde de yeniden dujunmemizi ister. Boylece alijilmij

104




ID:53 K:95

kaliplari yikar, kendine ozgu sorgulama biji-

minde biz de onunla ijbirligi yapmij oluruz.

One surdugu fikri benimseyebiliriz; ama onu

bijimlendiremeyiz, satamayiz, yeniden urete-

meyiz veya onu bir kagit agirligi gibi kulla-

namayiz “(Lynton, 2004). Bazi kaynaklarda

obje sonrasi sanat olarak da gejen kavramsal

sanat, klasik sanattan koklu olarak kopar, ob-

jeyi, resmi ve heykeli yadsir. Amaci sanatsal

uretimi fetij ve meta olmaktan jikarip seyir-

cinin seyrine edilgen olarak sunulmasina kar

ji bir girijimdir. Bu tanima gore fetijlejm ij

nesneye gerek yoktur ve sanat dujunsel bir

surejtir (§enel, 2009). Joseph Kosuth, Kubist

sanatjilarin resim dili ile sanati bir dereceye

kadar sorujturduklarina inansa da, ona gore

Marcel Duchamp sanatin dogasini gerjekten

sorgulayan ilk sanatjidir. Cunku Duchamp

hazir nesneleri kullanarak yeni bir dil konuj-

maya bajlamijtir ve hazir nesne kullanimini

bijimden ijleve, gorunujten kavramaya yo-

neltmijtir (Atakan, 2008). Duchamp, mo

dern sanat estetigi, sergi, muze, elejtiri, tarih,

deger, galeri gibi kavram ve kurumlari hazir

nesneleri ile yadsimaktadir. Qejme isimli ja-

lijmasinda, gundelik hayata ait bir nesneyi

sunujunda ki farklilik, onun yararlilik baki

mindan tajidigi onem, getirdigi yeni bakij

ajisi tarafindan ortadan kalkmijtir (P. Burger,

2003).

§ekil 1: M arcel Duchamp, “£e?m e “ 1917

“Yeniden-uretim teknigi, yeniden-uretilmij olani gelenegin alanindan koparip almaktadir.

Bu yeniden-uretilmiji jogaltarak, onun bir de- faya ozgu varliginin yerine, yine onun bu kez kitlesel varligini gejirmektedir. Ve yeniden- uretilmij olanin, alimlayiciya bulundugu ko- numda seslenmesine izin vermekle, uretilmij olani guncellejtirmektedir. Bu iki surej, gelenek yoluyla aktarilmij olanin dev bir sarsinti gejirmesine yol ajmaktadir - bu gelenek sar- sintisi, ju andaki bunalimin oteki yuzunu ve insanligin yenilenirini dile getirmektedir.

Sozu edilen surejler, gunumuzdeki kitle devi- nimleriyle jok yakindan bagintilidir” (Benjamin, 1992: 48 ).

1965’de Joseph Kosuth’un gerjeklejtirdigi “Bir ve U j iskemle” (§ekil 2) jalijmasinda dikkatleri nesne uzerine jekerek, gerjek nesne, nesnenin imgesi ve nesnenin tanimi arasinda ki ilijkileri gostermijtir.

105




UHBAB ' I D5 3 K9 5

§ekil 2: Joseph Kosuth, “Bir ve U? iskem le” 1965 M odern Sanat Muzesi, New York

Kavramsal sanatjilar, sanati Ludwig Wittgenstein, Ferdinand de Saussure, Claude Le- vi-Strauss ve Roland Barthes’in gelijtirdigi dilbilimsel jozumlemeler ve gosterge bilim kuramlarindan yararlanarak jozumlemeye jalijmijlardir. Sanat ve dil grubu jozumlemele- ri ile diger kavramsal sanatjilardan daha ileri goturenler 1967-73 arasinda kurulan Sanat ve Dil grubu uyeleri olmujtur. ilk sayisi 1969’da Michael Baldwin, Terry Atkinson, David Ba- inbridge ve Harold Hurrel’dan olujan grubun Art and Language (Sanat ve Dil) isimli bir dergi jikarmasi, Joseph Kosuth’un da bu sa- natjilara katilmasi sonucu dil olgusu on plana jikmijtir. Bu dergi dijinda ayni yil ingiliz sanatjilar Ian Burn, Philip Pilkington, David Rushton’un jikarmakta oldugu Analytical Art Journal (Analitik Sanat Dergisi), Art and Lan

guage dergisi ile birlejmijtir. Daha sonra bu gruba pek jok sanatji eklenmijtir (Harrison, 1990). Tum bu sanatjilarin ortak noktada bu- lujmasinin sebebi tartijmalar araciligi ile sanat kavramlarini irdelemij olmalaridir.

Kavramsal Sanat Amerika ve Avrupa’da hizla yayilmaya bajlamijtir. Elejtirmenler tarafindan bu akimin kabul gormeye bajladigi tarih 31 ocak 1969’da Londra’da duzenlenen ve pek jok sanatjinin katildigi “Sanatta Yikim” bajlikli sempozyum olmujtur. Her ne kadar tek bir olay yada tarih de sanat akiminin baj- ladigini soylemek dogru olmasa da kavramsal sanatin bu tarihte tanindigi kaynaklara gejmijtir. Ayrica sergide kavramsal sanatji olarak taninan Robert Barry, Dougles Hueb- ler, Joseph Kosuth ve Lawrence Weiner gibi sanatjilarin jalijmalari da yer almijtir. Sergi

106




ID:53 K:95

katalogunun bijimselligi, sertligi ve yalinli- ginin yani sira sunulan sekiz oneriden ikisi- nin kabul gormesi de sergi ajisindan buyuk onem tajimaktadir. Bu sanatjilar ortaya ji- karttiklari bu akimin 1960’larin sonlarinda uluslararasi sanat camiasinda kabul edilme- sinde oncu olmujlardir. “Davranijlar Bijime Donujtugunde” isimli Kavramsal sanat sergisi Avrupa’nin onde gelen jehirlerinde gosterime sunulmujtur. Bu sergi daha kapsamli bir kavramsal sanat jalijmalarinin oldugu bir sergi olmasinin otesinde sanatjilarin kullandiklari hazir malzemeler, fotograflar, eski ve siradan olan nesnelerin yeniden anlam kazandirilarak sunulmasidir. (Dastarli, 2006). 1960 sonrasi sanat ortaminin bijimci anlayiji ve sanat dallarinin birbirinden etkilenerek yeni bijim dilleri ile ortaya jikmasi, Yerlejtirmeler (Ens- talasyonlar), Vucut Sanati, Olujumlar, Yer- yuzu Sanati, Eylemler, Yoksul Sanat, Surej Sanati ve Gosteri Sanati gibi diger turler Kavramsal Sanatjilar tarafindan da uygulanarak postmodern ilkeler etrafinda ortaya jikan ure- timlerde de bulunmujlardir. Kavramsal Sanat Kosuth’a gore 1960 yilinin sonunda ortaya jikan pek jok egilimle birlikte 1975 yilinda sona ermijtir. Bunun nedeni urunlerin galeri ve muzelerde sergilenmesine bajlanmasi ve elejtirmenlerin sanat dergilerinde yazdiklari yanlij yorumlardir. (Atakan, 1997). “Ancak Pop Sanat, nesnenin tuketim ilijkileri ijindeki baglamina sadik kalmij, tuketicinin tuketim ijtahi ijinde adeta kutsallajan nesnelerin kendi sinirli varliklarini ajan ve neredeyse var olmakla ozdejlejtirilerek yuceltilmij kimliklerini esas almijtir. Boyle bakildiginda bu “halka inij”te ortuk bir elejtiri ile alaya

almanin i j ije gejtigini soylemek yanlij ol- maz. Ne var ki, son jozumlemede Pop Sanat, egemen kulturun refleksleri ijinde emilmij ve yine ona baglanmijtir” (Muraz, 2009:11). Kavramsal sanat, sanatin sergilendigi galeri, muze ve pazara karji jikmijtir. Ayni zamanda eserin metalajtirilmasina karji sert duruju as- linda endustri egemenligine ve sanat eserinin uzerindeki yonlendirici tavirlara bir tepkidir. Kendisini bu alanlardan soyutlayan ozgurlej- meci duruju, zamanla muze ve galeriler de yer almasiyla zayiflamijtir (Eker, 2006).

3. TURKIYE’DE KAVRAMSAL SANAT

1970 yilindan sonra Turkiye’de etkisini gos- termeye bajlayan kavramsal sanat, siyasi ve ekonomik bunalimlar, ogrenci hareketleri, grevler gibi buyuk sorunlarin yajandigi bir doneme denk gelmijtir. Olaganustu hal ve gerginlikler yil boyu surmujtur ve bu durum sanatjilari da etkilemijtir.

Turkiye’de jagdaj sanatin bajlangij tarihi olarak, 1967’de Fusun Onur ve Altan Gurman’in yurtdijinda aldiklari egitimi tamamlayip Turkiye’ye gelmeleri ile bajlar. Bu tarih ayni zamanda Altan Gurman’in Guzel Sanatlar Akademisi’nde asistan olarak gorev aldigi ve “montajlar” adini verdigi dizisiyle ayni yila rastlar. Bu jalijmasi Turk sanat jevresi ijin yeni bir bakij ajisi sunmaktadir. Sanatjinin Temel Sanat Egitimi Kursusunun kurulma- sinda ki etkin kimligi, Akademinin modernist surece dogru ilerlemesinde ve gelijmesinde rol oynamijtir (jenel, 2009). Montaj jalijmasinda Gurman’in, trajik turde askeri ijaretler kullanmasi ile bugune kadar resmin dijinda kalmij ve gunluk yajamin ijinde estetik kav-

107




UHBAB ' I D5 3 K9 5

ramina girmeyen nesnelere, araj ve gerejlere bajka bir dil dizgelerini (trafik, askeri) yukle- mek ijine girijmijtir. Bu tur jalijmalari henuz Turkiye’de kavramsal sanatin yerlejmedigi donemlere denk gelince bu akimin oncu sa- natjilarindan olmujtur (Oktay, 1991).

Bati ile kiyaslandiginda Turkiye’de ki gelijmelerin oldukja yavaj ilerlemesi, ozgun jagdaj eserlerin olmamasi ve sanat akiminin ortaya jikmayijinin nedeni, gelijmeye imkan saglayacak elejtiri, bilimsel yayin ve bireysel jabalar dijinda yoklugunda aranmalidir. Turkiye’de yapilan en onemli gelijme 1977 yilinda D.G.S.A.’nin onculugunde duzenlenen “Sanat Bayrami” etkinligidir. Bu etkinlik ile sanati butun jevreye yayma yonunde ki ilk atilim oldugu soylenebilir (Erzen, 1977).

1970’ler de yeniliklere ajilan Turkiye, 1980’ler de tutucu bir soylem ijine girer bunun en onemli nedenlerinden biri egitim ku- rumlarinin degijime ajik olmamalari ve degijime direnmeleridir. Bunun dijinda sanat piyasasinda degijen toplumun sanat eserini statu gostergesi olarak gormeye bajlamasi ile galeri sayisi artmaya bajlamijtir ve piyasada yeni bir guj olmujtur. 90’li yillar ise etkin koken, kimlik, farkli kulturel jatijm alar gibi sosyal yapinin siyasi alanda jozumlenemeyen ve surekli sorunlarin sorgulandigi tartijmali donemlerdir. Sanatjilar da bu donem ijerisinde devletin denetleyici, kontrolcu ve getirdigi sinirlar ile piyasanin ve gelijmelerin nasil bi- jimlendirdigini elejtirel bir jekilde gosterme- ye jalijm ijlardir (Kozlu, 2011).

“Uretilenin oznesi ve ureten olarak sanatjinin ortaya koydugu yapitta kodladigi (duzguye

bagladigi) bildirilerin anlajilirligi ve algilanij bijimi (kijinin kulturel alt yapisi, sosyo-ekonomik duzeyi, ilgileri, o konuyla ilgili bilgi/ bilgisizligi dogrultusunda) kijiden kijiye degijebilmektedir. Uretim surecinde kullanilan “plastik” ve “teknoloji” degijse de temel- de anlamin sanatjinin bellegindeki imgeler ekseninde kurgulanirligi; toplumsal bellek ekseninde sanatin onceden ekilmij olan imgeler uzerinden anlamlandirildigi olgusu degij- memektedir” (Kose, 2009:4).

4. 2000-2012 Y ILLARI ARASINDA K I E G iL iM L E R

Oldukja jalkantili gejen yillarin ardindan 2000’li yillara gelindiginde sanati zorlayan jalijmalarin arttigi, sanatjilarin grup ja lijmalari ile daha fazla boy gosterdigi, farkli anlatim dilleri ve disiplinlerin bir arada kul- lanildigi, mekan dijina tajinan eserlerin yo- gunluk kazandigi doneme girilmijtir. Gunluk yajamin ijine tajidiklari jalijmalarini popu- ler kulturun anlatim olanaklarini kullanarak farkli bir disiplin ile anlatan sanatjilar ju an ve burada olmanin farkindaligini yansitmaya jalijmijlardir.

Belli bir doneme damgasini vuran jalijmalara ev sahipligi yapan Borusan Sanat Galerisi’nin 2006 da kapanmasi sanat adina buyuk bir kayip olmujtur. Kimligini surdurdugu 19972006 yillari arasinda uluslararasi sergiler ger- jeklejtirmijtir. Bunun dijinda Aksanat, Arter, M ajka Sanat Galerisi, Platform Guncel Sanat Merkezi, Proje 4L-Elgiz ja g d a j Sanat Muzesi, istanbul Sanat Muzesi, Santral istanbul, Yapi Kredi Kazim Tajkent Galerisi, Pera Muzesi, Galeri Nev, BM ja g d a j Sanat Merke-

108




ID:53 K:95

zi, Galeri Artist, Kasa Galeri, Siemens Sanat, Karji Sanat Calijmalari, Garanti Platformu, K2 Sanat Merkezi, Mental Klinik gibi kurum ve galerilerin destekleri ile kavramsal sanatin daha fazla gundeme gelmesine, yeniden irde- lenmesine bu kurumlarin ve sanatjilarin oluj- turdugu proje jalijmalarinin katkisi buyuktur.

2000’li yillarda adini sik sik duydugumuz jagdaj sanat sergi duzenleyicisi anlaminda kullanilan Kuratorluk sistemi yayginlajmij- tir. Kuratorler, yurtdijinda ki sanatjilarin Turkiye’de duzenlenen ulusal ve uluslararasi sergilere jagrilmasinda, burada ki Turk sanatjilarin yurtdijinda ki sergilere katilmasin da ve bienallerin duzenlenmesinde onemli rol oynamijlardir. Yurtdijin da sergi duzenlemesi ijin jagrilan onemli kuratorler arasinda Beral Madra, Ali Akay, Erden Kosova, Bajak Genova, Vasif Kortun ve Levent ^alikoglu olarak siralanabilir. Turkiye’de bu sistemin olujmasi sanat ve sanatji adina onemli bir adimdir.

2000 yilinda kurulan xurban_collective farkli bolgelerde ki sanatjilarin katilimiyla galeri ve internet olanaklarinin sinirlarini arajtirmak ve kendi manifestolarini yaymak ijin internet agi uzerinden gerjeklejtirdikleri uretim biji- midir. Guven incirlioglu ve Hakan Topal tarafindan kurulan proje Amsterdam, istanbul, Ankara, izmir gibi kentlerde kuresellejme karjiti uretimlerine devam etmektedirler.

Sanatji Guljin Aksoy, Seyir-Name adini verdigi performansinda, ozel bir araci toplu ta- jima aracina donujturmuj, ijine kujuk bir televizyon ekleyerek araca binen yolculara kendi jalijmalarindan olujan videolari izlet- tirmijtir.

Galata-Karakoy guzergahinda dolajan araj,

hem ijeri de hem dijari da olma hali, ve ara- cin ijinde ki kujuk alani sahiplenme ve pay-

lajim duygusu ile seyir halindeyken olujan diyaloglar irdelemijtir. Burada amaci serbest

bir aura yaratmaktir.

§ekil 3: Gul?in Aksoy, “Seyir-Name” 2005

istanbul Modern’de duzenlenen “Kurmacayla Gerjek Arasinda” bajlikli sergide, Esra Esren “ isvejje Konujabilseydin...” (jekil 4) isimli

fotograf, video ve yerlejtirme jalijmasinda toplumsal davranijlarin, dilsel sinirlar, kim-

likler, kulturel ogeler uzerinden jekillenijini ele almijtir.

109




UHBAB ' I D5 3 K9 5

§ekil 4: E sra Esren, “Ke§ke isve??e Konujabilseydin” 2001

2001 yilinda Stockholm’de katildigi isvejje kursunda, diger katilimcilar isvejje konuja- bilselerdi ne soylemek isterlerdi? dujuncesin- den yola jikarak, katilimcilardan kendi dille- rinde yazmalarini istemij, aldigi yanitlar birbirinden farkli duygular ijeren cumlelermij. Daha sonra bu cumleler isvejjeye jevrilmij, ve ogretmen ejliginde surekli duzeltmeler ya- pilarak katilimcilara yazdiklari isvejje cumleler okutulmuj ve video kayitlari yapilmij.

Bu video gosteriminde ki am aj yeni bir ul- kede yajamanin zorluklarina dikkat jekmek ve bu durumunun gozler onune serilmesidir. Sabanci Universitesi’nin sponsorlugunu ust- lendigi, Kasa Galerisi’nin 2003’de ev sahipligi yaptigi “Deri ve Yuzeyler” grup sergisinde inci Eviner’in ‘Somebody inside / ijeride biri var’ konulu suluboya ve dijital baskidan olujan duvar kagidi jalijmasi dikkat jekm ijtir (§ekil 5).

§ekil 5: inci Eviner, “i?eride Biri Var”, 2003

110




ID:53 K:95

§ekil 6: F erhat Ozgur, “A rinm a (Katar- sis)” , 2003

Guncel sanat jalijmalariyla, teorik konular uzerine metinler yazan jagdaj sanatjilardan

Ferhat Ozgur jalijmalarinda, sanatsal, toplumsal, politik, felsefe, ruhbilim, modernizm ve dinsel temalar ijeren jalijmalari genij bir yelpaze de yer almaktadir. Arinma- Katar- sis (§ekil 6) adini verdigi video jalijmasinda dort ayri monitorden, dort farkli kadinin tehlikeli tutkulardan kendilerini arindirmaya jalijmalarini konu aliyor. Banyoda gerjeklejtirilen bu jekimlerde suyun arindirma gucune inanan kadinlarin goz yajlarini vucuttan arit- malari video jekimi ile sunulmujtur.

Buyuk butjeli projelerin, markalajmij kijile- rin mekanlari kapattigi galeriler, holdinglerin sergi salonlari ve galerilerin tersine, genj sa- natjilara destek veren MASA projesi, sadece plastik sanatlar alanindan degil diger disip- linlerden gelen jalijmalarinda gosterilmesine olanak saglayan bir projedir. Projenin 2. Ser- gisinde, Merve §endil’in Underscene project (jekil 7) bajligi atinda muzik gruplarina ait arjiv jalijmalari, DDR diskografi sergisinde istanbullu bir post-rock grubuna ait doku- manlari ve nesnelerini bir masa uzerinde ser- gilemijtir.

111




UHBAB ' I D5 3 K9 5

§ekil 7: M erve §endil, “Underscene Project” 2008

Gundem yaratan sergilerden bir digeri de lebekleri ile sanatini dogaya tajiyarak, doga2010 yilinda Yucel Donmez tarafindan istan- duzenlemesi adini verdigi yerlejtirme jalij-bul moda burnunda gerjeklejtirilen barij ke- masidir (§ekil 8).

§ekil 8: Yucel Donmez, “Doga Duzenlemesi” , 2010

112




ID:53 K:95

Bu jalijmasi ile yaptigi sanat mi degil mi tartijmalarina yol ajmijtir. Donmez ise tipki kavramsal sanatjilarin benimsedigi gibi sanatin sadece kapali mekanlarda , muzelerde ve galerilerde sergilenmesine bir tepki olarak jalijmalarini dogaya tajim ij ve bu kelebeklerle dunyaya barij mesaji vermijtir.

Onemli sergilere imza atan M ajka Sanat Galerisi, 35.yilinda, “BENGU BURAK VOL- KAN ALP ELMAS iZ” bajlikli sergide son zamanlarin en yetenekli alti sanatjinin galeri ijin tasarladiklari kijisel sergilerine ev sahipligi yapmijtir. Bu sanatjilar, Bengu Karadu-

man, Burak Arikan, Volkan Aslan, Alp Klan- ten, Elmas Deniz ve iz Oztat’tir.

Bengu Karaduman, galerinin mimari yapisin- dan ilham alarak, galerinin iki odasini bir kur- gu ijinde kullanmijtir. ijeri girildiginde izle- yicileri demirden bir sandalyenin hareketli bir orumcege donujtugu video heykel karjiliyor. “yeni bir beden ijin eskiz” adini verdigi jalijmasinda sandalye yerlejik duzeni betimler- ken, orumcek ise mitolojik olarak ordugu ag ile jagdaj yajamda ki yajam dongusunu ve bireyi sembolize ediyor (§ekil, 9).

* 1

§ekil 9: Bengu K aradum an, “Yeni B ir Beden i?in Eskiz”, 2011

M ajka sanat galerisi, 2012 -2013 sezonunun ilk sergisinde, kavramsal sanatin bilinen ilk temsilcilerinden Fusun Onur’un “^ejitleme-

ler” adini verdigi sergisine yer vermektedir (§ekil, 10).

113




UHBAB ' I D5 3 K9 5

§ekil 10: Fusun O nur “ £ejitlem eler” 2012

Arter Galeri’de kurgusal bir dizi olarak gerjeklejtirilen “Haset, Husumet, Rezalet” ser- gisinin 2 .sinde toplumsal, kulturel ve siyasal bellegin bugunku durumunun sanat diline ak- tarilmasi ijin bu u j kavram kullanilmaktadir. Selim Birsel’in bu sergide ki “Arka Bahjede Yetijtirilir” jalijmasi onemli yerlejtirme or- neklerinde biridir (§ekil, 11).

§ekil 11: Selim Birsel “ A rka Bahjede Y etijtirilir” 2012-2013

5. SONUC sonra sinirli sayida sanatji ve bu sanatjilarin

Bu jalijm ada Kavramsal sanatin ortaya ji- 2000- 2012 yillari arasinda ki jalijmalarindan

kiji ile gelijimi genel olarak anlatilmij daha ornekler verilerek Turkiye’de ki degijim su-

114




ID:53 K:95

reci anlatilmijtir. Kavramsal sanatin ulkemizde ortaya jikijinin jalkantili bir doneme denk gelmesi, sanatjilarin batinin etkisinde kaldigi gorulse de, bu etkilerin son yillarda azaldigi ve sanatjilarin kendi manifestolarini hem ni- teliksel hem niceliksel olarak sergilediklerini gormekteyiz. Bu surej ijerisinde sanat ortaminin gelijerek artmasinin en onemli nedenlerinden biride internetin hiz kazanmasiyla ulusal ve uluslararasi sanat haberlerine, etkin- liklere, kulturel alijverije, bilgi paylajimina ve son yeniliklere sanatjilar ve sanat ogren- cilerinin kolay erijebilmesidir. Dunya sanat alaninda yeni bir surece girmij ve Turkiye’de bu degijime ayak uydurmaya bajlamijtir. Bir diger gelijmelerde sanatjilarin bireysel jalijmalarinin dijinda grup jalijmalarinda yer al- malari, birlikte proje uretmeleri ve kendi me- taforlarini olujturmaya bajladiklari gozlen- mektedir. Sanatsal etkinliklerin ulkenin diger jehirlerine de kaydigi gorulmektedir. Sponsor desteklerinin artmasi, gelijen teknoloji, galerilerin jogalmasi, uluslararasi sanatjilarin ulkemizde jalijmalarini sergilemeleri jok sanat adina jok onemli gelijmelerdir. Buna ek olarak onemli bir etken de istanbul biena- linin duzenli olarak gerjeklejmesidir. Tum bu gelijmeler gelecek donemlerde de kavramsal sanat anlayijinin farkli jalijm alar ile devam edecegine ijaret etmektedir.

KAYNAKLAR

ATAKAN, N., (1997). “Turkiye’de Kavramsal Sanat” . Mimar Sinan Universitesi- Sosyal Bilimler Enstitusu- Doktora Tezi

ATAKAN, N., (2008). “Sanatta Alternatif Arayijlar” Karakalem Kitabevi, izmir.

DASTARLI, E., (2006). “ 1970-1990 Yillari Arasinda Turkiye’de Kavramsal Sanati Olujturan Ortam, Tartijmalar ve Bir Kavramsal Sanatji Olarak Fusun Onur’un Bu Surej ijindeki Yeri ve Onemi” Mimar Sinan Guzel Sanatlar Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Yayinlanmamij Yuk- sek Lisans Tezi

DURGER, P., (1990). “Avangard Kurami” £ev. Erol Ozbek, iletijim Yayinlari, istanbul.

EKER, M. VE SEYLAN, A., (2006). “Kavramsal Sanat Fenomenolojisi ve Sanat Egitimine Yansima Olanaklari: Postmodern Sanat Egitimine Dogru”. Dokuz Eylul Universitesi, Buca Egitim Fakultesi Dergisi, Sayi:1, ss.120-126

ERZEN, J., (1977). “Turk Sanatinda Yeni Egilimler ve Sanat Bayrami” . ODTU Mi- marlik Fakultesi Dergisi, Cilt: 3, Sayi:2, ss.297-310

GERMANER, S., (1997). “ 1960 Sonrasi Sanat Akimlari, Egilimler, Gruplar, Sanatjilar, Kabalci Yayinevi, istanbul.

HARRISON, C. VE WOOD, P., (1990). “Art in Theory 1900- 1990: An Anthologhy of Changing Ideas” Edited by: Charles Harrison & Paul Wood. ss. 882-84

KOZLU, D., (2011). “Turkiye’nin 1990 ve 2000’li Yillardaki ^agdaj Sanat Ortami- na Genel Bir Bakij. Turk Sanatlari Araj- tirmalari Dergisi, Sayi 2, Cilt 1

115




ID:53 K:95

KOSE, O. ve KOSE, A., (2009). “Bir Duju- nur- Bir Kavram, U j Resim-Bir Ressam ve Bir imge: Kotu. ARTE-E Suleyman Demirel Universitesi Dergisi, ss. 311-328

LYNTON, N., (2004). “Modern Sanatin Oy- kusu” £ev. Ozij,S ve £apan,C., Remzi Kitabevi, istanbul.

MURAZ, O., (2009). “Nur K ojak’in Pop Sanat, Foto- Gerjeklik, Feminist Sanat ve Posta Sanati ijerisinde incelenmesi” £u- kurova Universitesi, Sosyal Bilimler Ens- titusu, Resim-ij Egitim Ana Bilim Dali, Yayinlanmamij Yuksek Lisans Tezi

OKTAY, A., (1991). “Sanat Dunyamiz, Bir Karji Resim Temellendirmesi Uzerine Notlar” Yapi Kredi Yayinlari, Sayi: 44, istanbul.

OZAYTEN, N., (1992). “Batida Obje Sanati/ Kavramsal Sanat/ Post Kavramsal Sanat ve Turkiye’de 1965-1992 Yillari Arasindaki Benzer Egilimler” istanbul Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusu, Doktora Tezi

OZGUR, F., (2004). “Laf Lafi Ajar, Kavramsal Sanata Girij 2” RH+Sanat, Sayi 11 Temmuz - Agustos, ss.25-27

§ENEL, E., (2009). “ 1970’Ten 1990’A Kadar Turkiye’de Kavramsal Sanat” Seljuk Universitesi, Ahmet Kelejoglu Egitim Fakultesi Dergisi, Sayi:28, ss.311-328

WALTER, B., (2004). “Pasajlar” £ev: Ahmet Cemal, 5. Baski, Yapi Kredi Yayinlari, istanbul.

116

2000-2012 yillari arasinda kavramsal sanatin ......ozet: ortaya abstract: conceptual art movement...

Documents