29

Şubat-Mart 2008

Varyos Yay. San ve Tic. Ltd. Şti. Adına İmtiyaz Sahibi: Özgür Tektaş Sorumlu Yazıişleri Müdürü: Özgür Tektaş Yayın

Türü: Yaygın Süreli Yönetim Yeri: Çakırağa Mah. Çakırağa Camii Sok. Birlik Apt. No: 16/10 Aksaray - İstanbul

Tel: (0212) 529 15 94 Faks: (0212) 529 06 75 e-mail: varyos@ttnet.net.tr Hesap No: Varyos Yay. San ve Tic. Ltd. Şti. Yapı Kredi Sirkeci Şubesi 6278-6

Teknik Hazırlık: Etkin Ajans Tel: (0212) 621 81 66 - 621 81 68 Baskı: Can Matbaacılık / Ocak 2005 Tel: (0212) 613 10 77 Dağıtım: BİRYAY

Abonelik Kampanyasına çağrı

Güncel: Söz İşçinin

Sermayenin Çürüme Halleri -Ferat Deniz-

2007’de pırıltılar

Coğrafyamızda devrimci- komünist kadınlar -Aynur Özgür-

Futbolun ölümü ve kurtuluşu

-Bedrettin Kılıç-

Dünyanın çatısında devrim ilerliyor

Babek İsyanı

Ulusal sorun ve Yürüyüş Dergisinin ekononizmi

İnceltilmiş Sosyal Şovenizmin yeni adresi

Nail Satlıgan’ın inkarcılığı ve 20.yüzyıl sosyalizmi -Haydar Özkan-

TEORİDE doğrultu 1

Ta­rih­2008’in­ka­pı­sın­dan­gi­rip­yo­lu­na­ de­vam­ eder­ken,­ Şu­bat­Mart­ 2008­ta­rih­li­29.­sa­yı­mız­la­yi­ne­be­ra­be­riz.­Bu­sa­yı­mız­la­ bir­lik­te­ bir­ di­zi­ ge­liş­me­den­siz­ okur­la­rı­mı­zı­ ha­ber­dar­ et­mek­ için­bu­gi­riş­ya­zı­sı­nı­ka­le­me­al­dık.Bi­rin­ci­si,­ da­ğı­tım­ te­ke­li­ Yay­Sat,­

2008­ba­şın­dan­ iti­ba­ren­ da­yat­tı­ğı­ ye­ni­söz­leş­mey­le­der­gi­mi­zin­da­ğı­tı­mı­nı­fii­len­san­sür­le­di.­Der­gi­mi­ze­kal­dı­ra­ma­ya­ca­ğı­eko­no­mik­ko­şul­la­rın­(‘Eti­ket­pa­ra­sı’­adı­al­tın­da­her­sa­yı­pe­şin­ola­rak­2000­TL­ya­tı­rıl­ma­sı­nın­ya­nı­sı­ra,­sa­tı­lan­der­gi­le­rin­de­yüz­de­40’ının­Yay­Sat­ta­ra­fın­dan­alı­ko­nul­ma­sı)­ da­ya­tıl­ma­sı­ so­nu­cun­da­der­gi­mi­zi­ Yay­Sat­ ba­yi­ da­ğı­tı­mın­dan­çek­tik.­Sos­ya­list­ba­sı­nı­da­ğı­tım­ağı­nın­dı­şı­

na­dü­şü­ren­bu­sal­dı­rı,­ka­çı­nıl­maz­ola­rak­al­ter­na­tif­e­rin­üre­til­me­si­ni­ gün­de­me­ge­ti­ri­yor.­Der­gi­miz­bu­amaç­la­ken­di­da­ğı­tım­ağı­nı­ör­güt­le­ye­rek­işe­baş­lı­yor.­Der­gi­mi­zin­ bu­lu­na­bi­le­ce­ği­ ki­ta­be­vi­ ve­ba­yi­le­rin­bir­lis­te­si­ni­son­say­fa­la­rı­mız­da­bu­la­cak­sı­nız.­Bu­lis­te­nin­ge­niş­le­til­

me­si­için­her­oku­ru­mu­zun­öne­ri­le­ri­ne­açı­ğız.İkin­ci­ ola­rak,­ der­gi­miz,­ te­kel­ci­ san­

sü­rün­kı­rıl­ma­sı­ ama­cıy­la­bir­abo­ne­lik­kam­pan­ya­sı­ baş­lat­tı.­ Der­gi­mi­zi­ da­ha­ön­ce­ Yay­Sat’tan­ edi­nen,­ an­cak­ ar­tık­bu­ im­kan­dan­ yok­sun­ ka­lan­ okur­la­rı­mı­zın­ der­gi­mi­ze­ eri­şim­ im­kan­la­rı­nın­sağ­lan­ma­sı­işin­bir­yö­nü.­Ama­da­ha­da­önem­li­si,­te­kel­ci­san­sü­re­kar­şı,­sos­ya­list­bir­da­ya­nış­ma­ve­sa­hip­len­me­tav­rı­nın­ge­liş­ti­ril­me­si­dir.­Te­ori­de­Doğ­rul­tu’nun­ulaş­tı­ğı­her­ye­

ni­in­san,­Mark­sist­fi­kir­le­rin­yay­gın­laş­ma­sın­da­ ye­ni­ bir­ hal­ka­ de­mek­tir.­ Bu­hal­ka­lar­ art­tık­ça,­ bur­ju­va­ ide­olo­ji­si­ne­ve­onun­kay­nak­la­rı­na­kar­şı­iş­çi­sı­nı­fı­nın­mü­ca­de­le­si­güç­le­ne­cek­tir.­Pro­le­ter­ide­olo­ji­nin­ak­tı­ğı­ya­tak­ge­niş­le­ye­cek­tir.­Der­gi­miz,­ bu­ sa­yı­sıy­la­ bir­lik­te,­ iş­çi­

sı­nı­fı­nın­ ile­ri,­ ön­cü­ ke­sim­le­ri­ne,­ sos­ya­liz­mi­ sa­vu­nan­ ay­dın­la­ra,­ genç­li­ğe,­emek­çi­ ka­dın­la­ra,­ emek­çi­ hal­ka­ açık­çağ­rı­ ya­pı­yor.­ Mark­siz­min­ bu­ top­rak­lar­da­ki­ üre­tim­ kay­nak­la­rın­dan­ bi­ri­si­

Te­kel­ci­da­ğı­tım­san­sü­rü­ne­kar­şı­Abo­ne­lik­kam­pan­ya­sına

TEORİDE doğrultu2

olan­ Te­ori­de­Doğ­rul­tu’yu­ sa­hip­len­me­ye;­ abo­ne­ ol­ma­ya­ ve­ abo­ne­ bul­ma­ya­ça­ğı­rı­yor.­He­de­fi­miz­ilk­etap­ta­500­abo­ne­ye­ ulaş­mak­tır.­ Okur­la­rı­mı­zın­ et­kin­ka­tı­lı­mıy­la­bu­sa­yı­ya­iki­ay­için­de­ulaş­ma­yı­he­def­i­yo­ruz.Di­ğer­yan­dan,­okur­la­rı­mız­la­ha­li­ha­

zır­da­ za­yıf­ olan­bağ­la­rı­mı­zı­ güç­len­dir­mek,­ der­gi­mi­zin­ te­mel­ he­def­e­rin­den­bi­ri­si­dir.­Okur­la­rı­mı­zı,­eleş­ti­ri,­uya­rı­ve­öne­ri­le­ri­ni­ der­gi­mi­ze­ ulaş­tır­ma­ya;­ iş­len­me­si­ni­is­te­di­ği­ko­nu­la­rı­bil­dir­me­ye;­biz­zat­ya­zı­lar­ka­le­me­ala­rak­gön­der­me­ye…­ça­ğı­rı­yo­ruz.­Okur­eleş­ti­ri­le­ri­ni­ya­zar­la­rı­na­ilet­me­ve­ya­Ya­yın­Ku­ru­lu’nda­ele­ al­ma­ ve­ ya­nıt­la­rı­nı­ da­ eleş­ti­ri­ sa­hip­le­ri­ne­ulaş­tır­ma­so­rum­lu­lu­ğu­nu­da­üze­ri­mi­ze­ alı­yo­ruz.­ Biz,­ okur­la­rı­mı­zın­der­gi­miz­de­çı­kan­ya­zı­lar­hak­kın­da­ki­fi­kir­le­ri­ni,­ eleş­ti­ri,­ yo­rum­ ve­ öne­ri­le­ri­ni­çok­me­rak­ edi­yo­ruz!­ Bi­zi­me­rak­ta­ bı­rak­ma­ya­ca­ğı­nı­zı­umu­yo­ruz…Üçün­cü­ha­be­ri­miz,­in­ter­net­si­te­miz­

le­ il­gi­li.­ Okur­la­rı­mız­dan­ ge­len­ hak­lı­

eleş­ti­ri­ve­uya­rı­la­rın­bir­yö­nü,­in­ter­net­si­te­mi­zin­iş­lev­siz­li­ğiy­le­il­gi­liy­di.­Uzun­ca­za­man­dır­ sü­ren­ tek­nik­ so­run­la­rın­ ar­tık­çö­zül­me­siy­le­bir­lik­te,­ in­ter­net­si­te­miz­de­ye­ni­den­iş­lev­li­ha­le­ge­ti­ril­di.­Te­ori­de­dog­rul­tu.org,­ye­ni­den­ya­yın­da!Dör­dün­cü­ola­rak,­bu­sa­yı­mız­la­bir­

lik­te,­ uzun­ sü­re­den­ be­ri­ de­vam­ eden­“pe­ri­yod­sark­ma­sı”­so­run­la­rı­na­bir­kı­lıç­ dar­be­si­ vu­ru­yo­ruz.­ Ar­tık­ Doğ­rul­tu,­kün­ye­sin­de­ya­zı­lı­ol­du­ğu­üze­re­“iki­ay­da­ bir”­ ya­yım­la­na­cak.­ Pe­ri­yo­du­nu­tut­tur­mak­ yo­lun­dan,­ pra­tik­ öze­leş­ti­ri­ve­re­cek.­ ıki­ ay­lık­ pe­ri­yo­du­ üze­rin­den,­yıl­da­6­sa­yı­ya­yım­la­na­cak.ıki­yıl­dır­sü­ren­der­gi­ma­li­yet­le­rin­de­

ki­ar­tış­so­nu­cun­da,­fi­ya­tı­mı­za­yap­tı­ğı­mız­1­YTL’lik­zam­mı­da­an­la­yış­la­kar­şı­la­ya­ca­ğı­nı­zı­umu­yo­ruz.Önü­müz­de­ki­sa­yı,­okur­la­rı­mı­zın­de­

ğer­li­ kat­kı­la­rıy­la­ da­ha­ güç­len­miş­ ola­rak,­ye­ni­den­bu­luş­mak­di­le­ğiy­le!­

Yayın Kurulu

TEORİDE doğrultu 3

Tür­ki­ye­iş­çi­sı­nı­fı,­sar­sıl­dı­ve­bel­li­öl­çü­ler­de­ken­di­si­ne­gel­di.­2007­bu­uya­nı­şa­ta­nık­lık­et­ti.­Zi­ra­2004’te,­2005’te,­2006’da­da­ta­ri­he­not­dü­şen­ba­zı­mü­ca­de­le­ler­ya­şan­dı,­ama­2007’de­ser­gi­le­nen­pra­tik­ler­bun­la­rı­çok­çok­aş­tı.­

Ka za nım la rı bi rik ti re rek Yı­lın­ ba­şın­da­ cum­hu­ri­yet­ ta­ri­hi­nin­

en­kit­le­sel­an­ti­şo­ven­gös­te­ri­si­ne­dö­nü­şen­Hrant­Dink­uğur­la­ma­sı­ ile­ baş­la­yan­can­lı­lık,­ zik­zak­lar­çiz­se­de­yıl­bo­yun­ca­ sür­dü.­ An­ti­fa­şist,­ an­ti­şo­ve­nist­öf­ke­se­li,­ön­ce­2007­1­Ma­yıs’ına­ta­şın­dı.­Tür­ki­ye­iş­çi­sı­nı­fı­ve­ezi­len­le­ri,­‘77­1­Ma­yıs­ kat­li­amı­nın­30.­ yı­lın­da­ ta­ri­hi­ 1­Ma­yıs­ala­nı­na,­Tak­sim’e­çık­tı.­Sa­ba­hın­er­ken­sa­at­le­rin­de­baş­la­yan­ira­de­sa­va­şı­nı­ dev­rim­ci­ler,­ ile­ri­ci­ler­ ka­zan­dı.­ İs­tan­bul’u­açık­ha­va­ha­pis­ha­ne­si­ne­dö­nüş­tü­ren­ İs­tan­bul­ Va­li­li­ği­ ve­Em­ni­yet­Mü­dür­lü­ğü­ye­nil­di.­Tür­ki­ye­ iş­çi­ sı­nı­fı,­ ken­di­ ey­le­min­

den­ öğ­ren­di,­ ba­şa­rı­lar,­ ka­za­nım­lar­ bi­rik­ti­re­rek­ iler­le­di.­ Tak­sim­ za­fe­ri,­ sı­nı­fa­

mü­ca­de­le­ci­ bir­ öz­gü­ven­ ta­şı­dı.­Mev­cut­du­ru­mu­ de­ğiş­tir­me­ yö­nün­de­ an­lam­lı­bir­da­ya­nak­ve­ze­min­oluş­tur­du.­Sı­nı­fa­de­ğiş­ti­ri­ci­bir­güç­ol­du­ğu­nu,­ıs­rar­lı­dav­ran­dı­ğın­da­ so­nuç­ ala­bil­di­ği­ni­ gös­ter­di.­Da­ha­sı,­ son­ra­ki­ sü­reç­ler­le­ de­ bir­le­şen­tarz­da,­iş­çi­ve­emek­çi­me­mur­ha­re­ke­tin­de­ye­ni­bir­mü­ca­de­le­eği­li­mi­ma­ya­la­dı.Ama­1­Ma­yıs’ta­el­de­edi­len­mo­ral­üs­

tün­lük­ 22­ Tem­muz­ se­çim­le­rin­de­ la­yı­kıy­la­ de­ğer­len­di­ri­le­me­di.­ Hrant­ Dink­uğur­la­ma­sın­da­or­ta­ya­çı­kan­an­ti­şo­ve­nist,­New­roz’da­bir­kez­da­ha­so­mut­la­nan­ an­ti­sö­mür­ge­ci,­ 1­ Ma­yıs’ta­ ise­ ilk­kez­bu­ka­dar­kuv­vet­li­bir­şe­kil­de­ken­di­si­ni­ or­ta­ya­ ko­yan­ an­ti­em­per­ya­list,­an­ti­ka­pi­ta­list,­ an­ti­fa­şist­ mü­ca­de­le­ is­tek­ve­ar­zu­su,­tek­bir­po­ta­da­bir­leş­ti­ri­le­me­di.­Si­ya­sal­ve­ top­lum­sal­ge­ri­ci­li­ğe­kar­şı­üçün­cü­cep­he­de­bir­ara­ya­ge­li­ne­me­di.­Ancak­Ka­mu­TİS’le­ri­ile­bir­lik­te­sınıf­

ha­re­keti­ye­ni­den­es­ki­can­lı­lı­ğı­nı­ya­ka­la­dı.

Söz­işçinin

GÜNCEL

TEORİDE doğrultu4

Gre vin adı bi le yet ti 2007­Top­lu­ İş­Söz­leş­me­si­gö­rüş­me­

le­rin­de­ mü­ca­de­le­ bay­ra­ğı­nı­ ilk­ ön­ce,­ha­va­ iş­çi­le­ri­ gön­de­re­ çek­ti.­ Uzun­ sü­re­dir­yap­ra­ğın­bi­le­kı­pır­da­ma­dı­ğı,­grev­gi­bi­te­mel­bir­mü­ca­de­le­ara­cı­nın­ka­rar­dü­ze­yin­de­bi­le­gün­de­me­gel­me­di­ği­ko­şul­lar­da;­ Ha­va­İş­ Sen­di­ka­sı’nın­ grev­ka­rar­lı­lı­ğı­ile­bu­lu­şan­ha­va­yo­lu­iş­çi­le­ri­nin­mü­ca­de­le­az­mi,­ser­ma­ye­yi,­hü­kü­me­ti­ni,­med­ya­sı­nı­ha­va­da­uzun­sü­re­li­bir­tür­bü­lan­sa­sok­tu!­Öy­le­ki;­tu­rizm­ci­ler­den,­ih­ra­cat­çı­pat­ron­der­nek­le­ri­ne­ka­dar­ bir­ di­zi­ pat­ron­ ör­gü­tün­den­ de­“Grev­fe­la­ke­ti”ne­kar­şı­açık­la­ma­lar­gel­di.­İs­tan­bul­Va­li­si­de­“du­ru­ma”­el­koy­du.­Grev,­ol­sa­ol­sa­bir­“Ulu­sal­iha­net”­ola­bi­lir­di.­ “Gre­vin­ ka­za­nı­mı­ yok”tu.­Sen­di­ka­“İde­o­lo­jik­dav­ra­nı­yor”du.­Sü­reç­şöy­le­iş­le­di:­Ha­va­İş­Sen­di­ka­

sı­ile­THY­yö­ne­ti­mi­ara­sın­da­16­Mart’ta­baş­la­yan­iş­söz­leş­me­si­gö­rüş­me­le­rin­de,­üc­ret,­sos­yal­yar­dım­lar­ve­uçuş­per­so­ne­li­nin­hak­la­rı­ol­mak­üze­re­top­lam­80­mad­de­ üze­rin­de­ an­laş­ma­ sağ­la­na­ma­dı,­ara­bu­lu­cu­sü­re­ci­ne­gi­dil­di.­27­Ha­zi­ran’da­baş­la­yan­ara­bu­lu­cu­sü­re­cin­de­de­uz­laş­ma­çık­ma­ma­sı­üze­ri­ne­ sen­di­ka,­20­Tem­muz­gü­nü­grev­ka­ra­rı­nı­as­tı.­Ge­ri­li­min­had­saf­ha­ya­var­dı­ğı­ira­de­sa­va­şın­da­ THY­ yö­ne­ti­mi,­ 24­ Tem­muz­gü­nü­lo­kavt­ka­ra­rı­al­dı­ğı­nı­açık­la­dı,­iş­çi­ler­den­zor­ve­bas­kı­ ile­al­dı­ğı­ im­za­lar­ile­sü­re­ci­grev­oy­la­ma­sı­na­gö­tür­dü.­Fa­kat,­bu­ka­ra­rı­nın­al­tın­da­kal­dı.­9­Ağus­tos’ta­ ya­pı­lan­ grev­ oy­la­ma­sın­da,­ ha­va­yo­lu­iş­çi­si­gre­ve­‘evet’­de­di.­THY­yö­ne­ti­mi­bu­nun­üze­ri­ne­ge­ri­adım­ata­rak,­27­Ağus­tos’ta­TİS’i­im­za­la­dı.So­nuç­ta­ ya­sa­dı­şı­ grev­ oy­la­ma­sı­nın­

ya­nı­ sı­ra­bur­ju­va­zi­nin­ ve­ fa­şist­dev­le­ti­nin­ teh­dit­le­ri­ne,­ bur­ju­va­ med­ya­nın­ka­ra­ çal­ma­la­rı­na­ rağ­men­grev­de­ ıs­rar­eden­ ha­va­ yo­lu­ iş­çi­le­ri,­ tüm­ en­gel­le­ri­alın­la­rı­nın­akıy­la­aşa­rak,­sı­nıf­kar­deş­

le­ri­ne­gre­vin­en­et­kin­si­lah­la­rın­dan­bi­ri­ ol­du­ğu­nu­ ha­tır­lat­tı.­ Ha­va­İş­ Sen­di­ka­sı­ve­iş­çi­ler,­ka­rar­lı­bir­mü­ca­de­le­nin­aça­ma­ya­ca­ğı­ka­pı­ol­ma­dı­ğı­nı­gös­ter­di.­Ör­güt­lü­mü­ca­de­le­nin­akan­su­la­rı­dur­du­ra­ca­ğı­nı­or­ta­ya­koy­du­lar.­­Do­la­yı­sıy­la­sen­di­ka­yö­ne­tim­le­ri­nin,­ço­ğu­za­man­ta­ba­na­duy­duk­la­rı­gü­ven­siz­li­ği­ba­ha­ne­ede­rek­ ka­ra­rı­nı­ bi­le­ al­mak­tan­ ka­çın­dık­la­rı­gre­vin­gü­cü,­bir­kez­da­ha­gö­rül­dü.­Ha­va­iş­çi­le­ri­nin­mü­ca­de­le­si;­ta­ban,­TİS­ sü­re­ci­nin­ bir­ par­ça­sı­ ha­li­ne­ ge­ti­ril­di­ğin­de;­iş­çi­ler,­ka­rar­al­ma­sü­re­ci­ne­da­hil­edil­di­ğin­de­ser­ma­ye­nin­ve­hü­kü­me­tin­ teh­dit­le­ri­nin­ an­lam­sız­laş­tı­ğı­nı­ka­nıt­la­dı.­

Zin cir le me re ak si yon Ha­va­da­ka­za­nım­la­so­nuç­la­nan­ira­de­

sa­va­şı,­ bun­dan­ son­ra­ ka­ra­da­ sür­dü.­Teks­til­ iş­ko­lu­ top­lu­ söz­leş­me­si,­ ha­va­da­ ya­ka­la­nan­mü­ca­de­le­ ir­ti­fa­sı­nın­ da­et­ki­siy­le­ ge­çen­ yıl­la­ra­ oran­la­nis­pe­ten­iyi­ geç­ti.­ Ta­ban­ bas­kı­sı,­ TEK­SİF­ Sen­di­ka­sı’na­çok­faz­la­pat­ron­la­rın­su­yu­na­git­me­ şan­sı­ bı­rak­ma­dı.­ So­nuç­ta­ TEK­SİF’le­Tür­ki­ye­Teks­til­Sa­na­yi­İş­ve­ren­le­ri­Sen­di­ka­sı­(TÜT­SİF)­ara­sın­da­ki­top­lu­iş­söz­leş­me­si,­gre­ve­sa­at­ler­ka­la­9­Ey­lül­ak­şa­mı­ im­za­lan­dı.­ An­laş­ma­ so­nu­cun­da­iş­çi­le­rin­ka­za­nıl­mış­hak­la­rın­da­ba­zı­ge­ri­ye­gi­diş­ler­ya­şan­dı,­ama­teks­til­pat­ron­la­rı­nın­ kö­le­ce­ ça­lış­ma­ da­yat­ma­la­rı­TİS’e­gir­me­miş­ol­du.­Teks­til­İş­ve­ren­le­ri­Sen­di­ka­sı­Baş­ka­

nı­Ha­lit­Na­rin,­sen­di­ka­ile­im­za­la­dık­la­rı­son­TİS’ten­duy­du­ğu­bu­mem­nu­ni­yet­siz­li­ği,­“Kar­şı­lık­lı­sev­gi­ve­say­gı­or­ta­dan­kalk­tı”­ söz­le­ri­ ile­ dı­şa­ vur­du.­ Teks­til­pat­ro­nu­Na­rin,­sen­di­ka­cı­la­rın­mü­za­ke­re­et­me­bi­çi­min­den­fev­ka­la­de­ra­hat­sız­ol­duk­la­rı­nı­ ifa­de­ et­ti,­ “Bu­ in­san­lar­la­ye­ni­den­ma­sa­ya­otur­ma­ya­ca­ğız”­teh­di­di­ni­sa­vur­du.­­Ha­tır­la­na­cak­tır,­Ha­lit­Na­rin;­ grev­le­

rin­ya­sak­lan­dı­ğı,­sen­di­ka­la­rın­ka­pı­la­rı­

TEORİDE doğrultu 5

na­ki­lit­vu­rul­du­ğu­12­Ey­lül­fa­şist­dar­be­si­ni­“fiim­di­ye­ka­dar­iş­çi­ler­gül­dü,­biz­ağ­la­dık,­şim­di­gül­me­sı­ra­sı­biz­de”­söz­le­ri­ile­kar­şı­la­mış­tı.­Ka­mu­ TİS’le­ri,­ de­ği­şik­ iş­ kol­la­rı­nı­

da­kap­sa­yan­ tam­bir­ zin­cir­le­me­ re­ak­si­yo­na­dö­nüş­tü.­Türk­İş­bü­rok­ra­si­nin­hü­kü­met­le­im­za­la­dı­ğı­top­lu­an­laş­ma­ya­rağ­men,­bu­an­laş­ma­yı­da­aşan­tarz­da­bir­mü­ca­de­le­do­ğu­ran­zin­cir­le­me­re­ak­si­yo­nun­di­ğer­önem­li­halk­ala­rı­ise,­Pet­rol­İş,­Tez­Ko­op­İş­ve­Harb­İş­sen­di­ka­la­rı­nın­im­za­la­dı­ğı­TİS’ler­ol­du.­

Son 30 yı lın en bü yük gre vi Zin­cir­le­me­ re­ak­si­yo­nun­ zir­ve­ nok­

ta­sı­ ise,­Te­le­kom­gre­vi­ ol­du.­Ha­va­dan­ka­ra­ya,­ora­dan­da­fi­ber­op­tik­kab­lo­la­ra­ta­şı­nan­hak­alı­cı­mü­ca­de­le­dal­ga­sı,­Te­le­kom’da­44­gün­lük­bir­grev­le­ taç­lan­dı.­Te­le­kom­iş­çi­le­ri,­ge­ri­ci­bir­sen­di­kal­ön­der­lik­al­tın­da­ol­sa­lar­da,­hiç­bir­cid­di­mü­ca­de­le­de­ne­yi­mi­ne­sa­hip­ol­ma­sa­lar­da,­gre­ve­baş­lar­ken­ül­ke­yi­sa­ran­ ırk­çı­şo­ven­akıl­tu­tul­ma­sı­nın­et­ki­sin­de­ol­sa­lar­da,­uzun­ca­bir­ara­dan­son­ra­Tür­ki­ye­iş­çi­sı­nı­fı­nın­ilk­uzun­sü­re­li­sek­tö­rel­gre­vi­ne­im­za­at­tı.­Te­le­kom­ iş­çi­si,­44­gün­lük­grev­ma­

ra­to­nu­nu,­ kap­sam­dı­şı­ ça­lış­tı­rı­lan­ ta­şe­ron­ iş­çi­ler­ ara­cı­lı­ğıy­la­ uy­gu­la­ma­ya­so­ku­lan­grev­kı­rı­cı­lı­ğı­na,­va­li­ler­ve­po­lis­ara­cı­lı­ğıy­la­ dev­re­ye­ so­ku­lan­ bas­kı­la­ra­ve­ tu­tuk­la­ma­ te­rö­rü­ne,­ bur­ju­va­med­ya­nın­ iş­çi­le­ri­ “va­tan­ hai­ni”­ ilan­ edip­halk­la­kar­şı­kar­şı­ya­ge­tir­me­ça­ba­la­rı­na­rağ­men;­ka­rar­lı­lı­ğı,­di­ren­gen­li­ği­ve­sı­nıf­da­ya­nış­ma­sı­nın­gü­cü­ile­ka­zan­dı.­Grev­ses­siz­li­ği­ni­bo­zan,­yay­gın­ve­sü­rek­li­bir­mü­ca­de­le­nin­mi­ma­rı­olan­Te­le­kom­ iş­çi­le­ri,­ tüm­ ta­lep­le­ri­ni­ sö­küp­ ala­ma­sa­lar­ da,­ 1­mil­yon­ 100­ bin­ gün­lük­ iş­gü­nü­kay­bı­ ile­ son­30­yı­lın­ en­bü­yük­gre­vin­den­ba­şa­rıy­la­çık­tı.­Ulus­la­ra­ra­sı­te­kel­Oger’in­bin­bir­hi­

ley­le­ üre­ti­mi­ sür­dür­me­ gi­ri­şim­le­ri­ne­

ve­dev­let­des­tek­li­grev­kı­rı­cı­lı­ğı­na,­iş­çi­ler­kab­lo­la­rı­ke­se­rek­ya­nıt­ver­di­ler.­Sı­nıf­mü­ca­de­le­si­ba­kı­mın­dan­son­de­re­ce­meş­ru­bir­si­la­ha­baş­vur­du­lar.­Bu­mü­ca­de­le­bi­çi­mi,­bur­ju­va­med­ya­nın­ve­po­li­sin­ sal­dı­rı­la­rı­nı­ üze­ri­ne­ çek­ti.­ An­cak­gre­vin­ka­za­nıl­ma­sın­da­temel­bir­rol­oy­na­dı­ğı­in­kar­edi­le­mez.­Ser­ma­ye­nin­grev­kı­rı­cı­lı­ğı­zo­ru­na­kar­şı­ iş­çi­ler­de,­kab­lo­alt­ya­pı­sı­na­yö­ne­lik­meş­ru­sı­nıf­şid­de­ti­ni­uy­gu­la­mış­tır.Te­le­kom­ iş­çi­le­ri,­ burjuva­ hü­kü­met­

le­rin,­‘mil­li­gü­ven­lik’­ba­ha­ne­si­ile­grev­le­ri­sık­sık­ya­sak­la­dı­ğı­bir­ül­ke­de,­iş­çi­sı­nı­fı­na­ör­nek­ol­du.­Zi­ra­ha­tır­la­na­cak­tır,­en­son­fii­şe­cam­iş­çi­le­rin­2004­gre­vi,­10’lu­gün­le­re­ulaş­ma­dan­hü­kü­met­ta­ra­fın­dan­ ya­sak­lan­mış,­ bo­ğul­muş­tu.­O­gün­den­son­ra­Tür­ki­ye­iş­çi­sı­nı­fı­–gü­ven­ce­siz­iş­çi­le­rin­sen­di­ka­laş­ma­mü­ca­de­le­le­ri­ni­dış­ta­tu­tar­sak–­bı­ra­kın­gre­ve­çık­ma­yı,­gre­vin­adı­nı­bi­le­ağ­zı­na­al­ma­mış­tı.Te­le­kom­ gre­vi,­ ay­rı­ca­ emek­ ile­ ser­

ma­ye­ ara­sın­da­ki­ kır­mı­zı­ çiz­gi­le­ri­ de­or­ta­ya­ çı­kar­dı,­ saf­aş­tır­dı.­ Ser­ma­ye­nin­ve­Baş­ba­kan­Er­do­ğan’ın­ağ­zın­dan­dü­şür­me­di­ği­ ‘ay­nı­ ge­mi­de­yiz’­ ya­la­nı­nı­tuz­la­ buz­ et­ti.­ Grev,­ Te­le­kom­ iş­çi­le­ri­ne­grev­oku­lu­ara­cı­lı­ğıy­la­dost­la­rı­nı­ve­düş­man­la­rı­nı­ gös­ter­di.­Gay­ret­te­pe­Te­le­kom­ İş­ye­ri­Baş­tem­sil­ci­si­Ye­ner­Ünal­bu­nu­Atı­lım­ga­ze­te­si­ne­şu­söz­ler­le­ifa­de­et­ti:­ “Telekom­ işçisi­grev­boyunca­çok­şey­ öğrendi.­ Sermayenin­ fütursuzca­saldırısını­gördü.­Daha­önce­‘Ne­kadar­çok­üretirsek­o­kadar­çok­kazanırız’­di­yen­ işçiler,­artık­bunun­böyle­olmadı­ğının­ farkında.­ Patronun­ yaptıklarını,­oy­verdiği­partilerin,­medyanın,­devle­tin­nasıl­engel­çıkardığını­gördü.­Grev­ci­arkadaşlarımızı­gözlemliyoruz,­hiçbir­şey­16­Ekim’den­önceki­gibi­değil­artık.­Sermayenin­ saldırıları­ şiddetlendik­çe­biz­de­güçlendik.­Sıradan­bir­arka­

TEORİDE doğrultu6

daşımızın­ nasıl­ grev­ alanına­ çıktığını­gördük.­İnsanların­grev­boyunca­nasıl­canıyla,­ tırnağıyla­ direndiğini­ gördük,­nasıl­ taraf­ olduğunu­gördük.­Çok­ka­labalık­olmak­bir­şey­ifade­etmiyor,­asıl­olan­örgütlü­olmak.”­Gay­ret­te­pe­ Te­le­kom­ iş­çi­si­ Hay­dar­

Yıl­dız­te­kin­ ise,­ bu­ du­ru­mu­ yi­ne­ Atı­lım­ga­ze­te­si­ne­şu­söz­ler­le­an­lat­tı:­“İşçi,­kendisi­ ile­ yüzleşti,­ işçi­ olduğunu­ öğ­rendi.­ Düşmanlarını­ tanıdı.­ Hakkını­aramanın­ yollarını,­ birlikte­ paylaşımı­öğrendi.­Sınıfsal­açıdan;­sınıf­dostlarını­tanıdı.­Grevin­unutulduğu­bir­dönem­de,­Türkiye’nin­her­tarafında­böyle­bir­uzun­dönem­süren­­grev­öncelikle­çok­büyük­bir­deneyimdir.­Hepimiz­grevleri­romanlardan,­gazetelerden­okuyorduk.­Fakat­yaşadık.­Yaşamak­bile­büyük­bir­kazanım.­Sınıf­ adına­büyük­bir­dene­yim.­Bu­grev,­bundan­sonraki­TİS’lerin­önünü­açtı.”Irk­çı­ şo­ven­ akıl­ tu­tul­ma­sı­ ko­şul­

la­rın­da­ baş­la­yan­ grev,­ sen­di­ka­ ge­nel­mer­ke­zi­nin­ şo­ven­yö­ne­ti­mi­ne­ rağ­men,­so­kak­lar­da­fa­şist­ipo­te­ğin­sür­dü­ğü­ko­şul­lar­al­tın­da­bi­le­hız­la­po­li­tik­leş­ti.­İş­çi­ler,­grev­oku­lu­nu­terk­et­me­dik­çe,­ırk­çı­şo­ven­sis­bom­ba­la­rı­na­rağ­men­yö­nü­nü­kay­bet­me­di.­Fa­şist­şo­ven­cep­he­nin­bir­ye­de­ği­ ha­li­ne­ gel­me­di.­ So­nuç­ ya­lın­dı:­Tür­ki­ye­iş­çi­sı­nı­fı,­şo­ve­niz­min­ne­ka­dar­et­ki­si­al­tın­da­olur­sa­ol­sun,­hak­mü­ca­de­le­si­ne­sı­kı­ca­tu­tun­du­ğun­da­sis­bom­ba­la­rı­için­de­yö­nü­nü­bulabiliyor.­So­nuç­ta­ Te­le­kom­ iş­çi­le­ri,­ sı­nıf­ da­

ya­nış­ma­sı­nın­da­gü­cüy­le,­ha­va­yo­lu­iş­çi­le­rin­den­ al­dık­la­rı­ grev­ bay­ra­ğı­nı­ 44­gün­bo­yun­ca­yük­sek­ler­de­dal­ga­lan­dır­dı,­iş­çi­sı­nı­fı­nın­en­et­kin­si­lah­la­rın­dan­bi­ri­nin,­grev­ol­du­ğu­nu­dos­ta­düş­ma­na­gös­ter­di.­Muh­tar­lar­dan­emek­çi­me­mur­la­ra,­ üni­ver­si­te­ genç­li­ğin­den­ di­ğer­ iş­kol­la­rın­da­ör­güt­lü­iş­çi­le­re,­ile­ri­ci­ler­den­dev­rim­ci­le­re­her­ke­si­bir­leş­ti­ren­grev­de,­

ka­za­nan­sa­de­ce­26­bin­Te­le­kom­iş­çi­si­ol­ma­dı,­tüm­Tür­ki­ye­iş­çi­sı­nı­fı­ka­zan­dı.­

Ka dın gre vi 2007’nin­ bir­ di­ğer­ önem­li­ mü­ca­de­

le­si­ve­ka­za­nı­mı,­No­va­med­ka­dın­gre­vi­ol­du.­Ni­te­kim­No­va­med­li­iş­çi­ka­dın­lar,­sen­di­kal­ ör­güt­lü­lük­le­ri­nin­ ta­nın­ma­sı,­iş­ gü­ven­ce­le­ri­nin­ ga­ran­ti­ye­ alın­ma­sı,­“in­san­ca”­ ça­lış­ma­ ko­şul­la­rı­nın­ oluş­tu­rul­ma­sı­ ve­ da­ha­ yük­sek­ bir­ üc­ret­le­ça­lış­ma­ ta­lep­le­riy­le­bir­yı­lı­aş­kın­dır­sür­dür­dük­le­ri­gre­vi,­2007’in­son­gün­le­rin­de­ka­za­nım­la­so­nuç­lan­dır­dı.­No­va­med­li­ka­dın­lar,­An­tal­ya­Ser­best­

Sa­na­yi­ Böl­ge­si’nden,­ kö­le­ce­ ça­lış­ma­ko­şul­la­rı­nın­ ha­kim­ ol­du­ğu­ kan­ emi­ci­ser­ma­ye­nin­ tüm­ ser­best­ böl­ge­ ce­hen­nem­le­ri­ne­di­renç­gül­le­ri­gön­der­di.­Ka­pi­ta­list­ sı­nıf­ sö­mü­rü­süy­le,­ er­kek­ ege­men­li­ği­nin­ iç­ içe­ geç­ti­ği­ bu­ iş­ye­rin­de­ka­dın­iş­çi­ler,­her­iki­si­ne­kar­şı­mü­ca­de­le­yü­rüt­tü­ler.No­va­med­li­ka­dın­iş­çi­ler;­ka­dın­ha­re­

ke­ti­ne­ener­ji­le­ri­ni­aşı­la­dı,­ka­dın­ör­güt­le­ri­ne­unut­tuk­la­rı­ iş­çi­ka­dın­la­rı­ha­tır­lat­tı­lar.­Bu­sa­ye­de­bir­çok­ il­de­da­ğı­lan­ka­dın­ plat­form­la­rı­ ye­ni­den­ top­lan­dı,­sen­di­ka­la­rın­ ka­dın­ ko­mis­yon­la­rı­ ye­ni­den­ iş­ler­lik­ ka­zan­dı.­ Gre­vin­ baş­ka­bir­ka­za­nı­mı­ise,­son­yıl­lar­da­grev­le­rin­uza­dık­ça­ sö­nüm­len­me­si­ şek­lin­dki­ ez­be­ri­boz­ma­sı­idi.­Grev,­ka­dın­ka­rar­lı­lı­ğı­nın­gös­ter­ge­si;.­emek­çi­ka­dın­la­rın­bir­işe­el­at­tı­mı,­bu­nu­ko­lay­ko­lay­bı­rak­ma­ya­ca­ğı­nın­bir­sağ­la­ma­sı­idi.Gre­vin­ çok­ önem­li­ baş­ka­ bir­ yö­nü­

ise,­ iş­çi­ ka­dın­la­rı­ öz­gür­leş­tir­me­si,­ ev­ve­fab­ri­ka­du­var­la­rı­nın­sı­nır­la­rı­nı­par­ça­la­ma­sı­ idi.­ Zi­ra­ ör­güt­len­me­nin­baş­lan­gı­cın­da­çe­kin­gen,­al­çak­ses­le­ko­nu­şan­ka­dın­la­rın­ken­di­le­ri­ne­gü­ve­ni­art­tı.­Gre­vin­baş­lan­gı­cın­da,­ka­dın­la­rın­ço­ğu­ba­ba­sın­dan­ve­ko­ca­sın­dan­ izin­ala­rak­so­ka­ğa­ çı­kar­ken,­ grev­ bo­yun­ca­ ge­ce­ya­rı­la­rı­ nö­bet­ tut­tu,­ ba­sı­na­ dert­le­ri­ni­

TEORİDE doğrultu 7

an­lat­tı,­ rad­yo­la­ra,­ te­le­viz­yon­la­ra­ çık­tı,­pa­nel­le­re,­ söy­le­şi­le­re­ ka­tıl­dı.­ Bu­ grev;­sa­de­ce­on­la­rı­de­ğil­eş­le­ri­ni,­ba­ba­la­rı­nı,­ai­le­le­ri­ni­de­de­ğiş­tir­di.­İş­çi­ka­dın­la­rı­ör­güt­le­mek­için,­eş­le­ri­ve­ai­le­le­ri­ni­de­ör­güt­le­mek­ zo­run­da­ olun­du­ğu­na­ işa­ret­et­ti.

İş ci na yet le ri ne “Ar tık Ye ter”2008,­Da­vut­pa­şa­ve­Tuz­la’da­sim­ge­

le­şen­iş­ci­na­yet­le­ri­ne­kar­şı­mü­ca­de­ley­le­ açıl­dı.­ Da­vut­pa­şa’da­ ka­çak­ bir­ ha­vai­fi­şek­ima­lat­ha­ne­si­nin­pat­la­ma­sıy­la­23­iş­çi­nin­öl­dü­ğü­bir­kat­li­am­ya­şan­dı.­Tuz­la’da­iş­ci­na­yet­le­ri­“se­ri­ci­na­yet”­ha­li­ni­al­dı.­7­ay­için­de­20­iş­çi­nin­öl­dü­ğü­kor­kunç­bir­bi­lan­ço­or­ta­ya­çık­tı.­Da­vut­pa­şa­ ve­Tuz­la,­Tür­ki­ye’de­ka­

pi­ta­list­sö­mü­rü­nün­sa­de­ce­eme­ği­de­ğil,­biz­zat­ iş­çi­le­rin­ ya­şam­ hak­kı­nı­ da­ sö­mü­re­cek­ de­re­ce­ye­ var­dı­ğı­nı,­ ser­ma­ye­bi­ri­ki­mi­nin­ay­nı­za­man­da­iş­çi­le­rin­can­la­rı­nı­yu­ta­cak­bir­çark­ha­li­ne­gel­di­ği­ni­açık­ça­ or­ta­ya­ koy­du.­ Ta­şe­ron­laş­ma­ya­da­ya­lı,­ ka­yıt­dı­şı,­ gü­ven­ce­siz­ ça­lış­ma­nın­iş­çi­le­ri­öl­dür­dü­ğü­ge­niş­ke­sim­ler­ce­gö­rül­dü.Öf­ke­ mu­az­zam­dı.­ Da­vut­pa­şa’da­

Teks­til­Sen­baş­ta­gel­mek­üze­re­bir­di­zi­sen­di­ka­nın­hız­lı­ ref­ek­si­ ve­ ta­vır­ alı­şı;­Tuz­la’da­ Lim­ter­İş’in­ ön­cü­lü­ğün­de­ bir­iş­çi­ mü­ca­de­le­si­nin­ ör­güt­len­me­si,­ tüm­iş­çi­sı­nı­fı­na­ce­sa­ret­ve­umut­ver­di.­Tuz­la­ter­sa­ne­le­ri­nin­“ölüm­hav­za­sı”­ha­li­ne­gel­di­ği­ni­ar­tık­bur­ju­va­ba­sın­da­hi­say­fa­la­rı­na­ ta­şı­mak­ zo­run­da­ kal­dı.­ Lim­ter­İş,­bu­mücadeleyi­ tersane­çapında­fiili­greve­doğru­evriltti.­Her­iki­hav­za­da­iş­çi­le­rin­sen­di­ka­laş­ma­sı,­ör­güt­len­me­si­için­ye­ni­ola­nak­lar­be­lir­di.2007,­iri­li­ufak­lı­baş­ka­grev­ve­di­re­

niş­le­re­de­ta­nık­lık­et­ti.­Yıl­bo­yun­ca­am­bar­lar­da­ve­has­ta­ne­ler­de­de­ha­re­ket­li­lik­ var­dı.­ Ta­şe­ron­ sağ­lık­ iş­çi­le­ri­ Dev­Sağ­lık­İş,­am­bar­iş­çi­le­ri­ise­TÜM­TİS’te­ör­güt­len­me­ atak­la­rın­da­ bu­lun­du.­ Ta­

rım­iş­çi­le­ri­nin,­Çu­ku­ro­va’da­im­za­la­dı­ğı­TİS’le­ri­de­unut­ma­mak­ge­re­ki­yor­ta­bi­i.­Yıl­ bo­yun­ca­ Bir­le­şik­ Me­tal­ İş­ Sen­di­ka­sı’nın­ ön­der­li­ğin­de­me­tal­ iş­çi­le­ri­nin­sen­di­ka­laş­ma­mü­ca­de­le­le­ri­sür­dü.2007,­emek­çi­me­mur­ha­re­ke­ti­ba­kı­

mın­dan­da­ba­zı­ye­ni­lik­le­re­sah­ne­ol­du.­KESK’i­ elin­de­ tu­tan­ re­for­mist­ li­der­lik­bi­le,­ha­va­yo­lu­iş­çi­le­ri­nin­grev­ka­rar­lı­lı­ğın­dan­ve­top­lu­gö­rüş­me­le­ri­nin­ar­tık­bir­or­ta­oyu­nu­ol­du­ğu­nun­ayan­be­yan­or­ta­ya­ çık­ma­sın­dan­ ha­re­ket­le,­ ken­di­sin­de­top­lu­gö­rüş­me­oyu­nu­na­ka­tıl­ma­ma­ce­sa­re­ti­bul­du.­En­az­bu­nun­ka­dar­önem­li­baş­ka­bir­şey­de,­KESK­için­de,­KESK’i­ KESK­ ya­pan­ fii­li­ meş­ru­ mü­ca­de­le­den­ da­ha­ faz­la­ dem­ vu­rul­ma­ya­baş­lan­ma­sı­idi.­Bi­tir­me­den­iş­çi­le­rin,­emek­çi­le­rin­ser­

ma­ye­nin­sal­dır­gan­lı­ğı­na­kar­şı­2007’de­ya­şam­alan­la­rı­nı­da­sa­vun­mak­zo­run­da­ kal­dı­ğı­nı­ vur­gu­la­ya­lım.­ Baz­ is­tas­yon­la­rı­na­kar­şı­sağ­lık­hak­la­rı­nı,­kent­sel­ bö­lü­şüm­ pro­je­si­ne­ kar­şı­ ba­rın­ma­hak­kı­nı­vb.

Bul do zer Pla nı dev re de ABD­ ve­ AB­ em­per­ya­list­le­ri­ ile­ Türk­

ser­ma­ye­oli­gar­şi­si­nin­tam­des­te­ği­ni­ar­ka­la­ya­rak­ 22­ Tem­muz­ se­çim­le­rin­de­yük­sek­oy­ora­nı­el­de­eden­AKP,­2007’in­so­nu,­2008’in­ba­şın­da­iş­çi­sı­nı­fı­ve­ezi­len­le­re­kar­şı­bü­yük­bir­sal­dı­rı­baş­lat­tı.­­Do­la­yı­sıy­la­iş­çi­sı­nı­fı­ve­ezi­len­ler­dar­

be­ci­ler­den­ka­çar­ken,­iş­bir­lik­çi­ser­ma­ye­dü­ze­ni­nin­ne­oli­be­ral­vah­şe­ti­ne­tu­tul­du.­Pat­ron­lar­ku­lü­bü­TÜ­Sİ­AD’ın,“Buldozer­tipi­ bir­ operasyon­ ile­ yatırımların­ ve­üretimin­önündeki­ idari­ve­ teknik­en­geller­ temizlenmeli”­ ta­li­ma­tı­nı,­ fa­hiş­zam­lar­ve­ver­gi­soy­gun­la­rı­ iz­le­di.­Ama­as­ga­ri­ üc­re­te­ sa­de­ce­ 19­ YTL’lik­ ar­tış­ya­pıl­dı.­Da­ha­önem­li­si,­ böl­ge­sel­ as­ga­ri­üc­ret­için­ilk­res­mi­adım­atıl­dı.­Dev­let­ Plan­la­ma­ Teş­ki­la­tı,­ 2008­ yı­lın­dan­son­ra­ “Fark­lı­laş­tı­rıl­mış­ as­ga­ri­ üc­ret”­

TEORİDE doğrultu8

uy­gu­la­ma­sı­na­ ge­çi­le­bi­le­ce­ği­ni­ bil­dir­di.­Ay­rı­ca­pa­ran­ka­dar­sağ­lık­ve­me­zar­da­emek­li­lik­ da­yat­ma­sı­ Sos­yal­ Si­gor­ta­lar­ ve­ Ge­nel­ Sağ­lık­ Si­gor­ta­sı­ (SSGSS)­ya­sa­ta­sa­rı­sı­aracılığıyla­ye­ni­den­Mec­li­se­ ge­ti­ril­di.­ Te­kel’de­ özel­leş­tir­me­ sü­re­ci­ne­hız­ve­ril­di.­‘İs­tih­dam­Pa­ke­ti’­adı­al­tın­da­ kı­dem­ taz­mi­nat­la­rı­na­ göz­ di­kil­di.­ 60.­ Hü­kü­met­ Ey­lem­ Prog­ra­mı­da,­ TÜ­Sİ­AD’ın­ “Bul­do­zer­ ope­ras­yo­nu”­ta­li­ma­tı­na­ uy­gun­ bi­çim­de­ ha­zır­lan­dı.­Böy­le­ce­bir­kez­da­ha­gö­rül­dü­ki;­Tür­ki­ye­ iş­bir­lik­çi­ bur­ju­va­zi­ ve­ hü­kü­me­ti,­Av­ru­pa­Bir­li­ği’ne­üye­lik­adı­al­tın­da­Av­ru­pa­ ser­ma­ye­si­ ile­ da­ha­ üst­ dü­zey­de­en­teg­ras­yon­ ger­çek­leş­tir­mek­ is­ter­ken;­Tür­ki­ye’yi­de­Av­ru­pa’nın­Çin’i­yap­mak­is­ti­yor.­Ne­den­mi?­Çün­kü­Çin’de­as­ga­ri­üc­ret­650­Yu­an.­Bu­65­Av­ro’ya­ya­ni­100­TL’den­bi­raz­faz­la­sı­na­te­ka­bül­edi­yor.­Sa­at­üc­re­tiy­se­40­ya­da­50­ku­ruş.­Çin’de­ tam­ bir­ vah­şi­ sö­mü­rü­ dü­ze­ni­sü­rü­yor.­Çin,­iş­ka­za­la­rın­da­“dün­ya­bi­rin­ci­si”.­Yıl­da­120­bin­iş­çi­iş­cinayetle­rinde­ölür­ken,­728­bin­iş­çi­ya­ra­la­nı­yor.Bu­ kap­sam­da­ iş­çi­le­ri­ bek­le­yen­ iki­

mü­ca­de­le­ gün­de­mi­ ola­rak­ Te­kel’in­özel­leş­ti­ril­me­si­ve­Ge­nel­Sağ­lık­Si­gor­ta­sı­ya­sa­sıy­la­sağ­lık­ve­emek­li­lik­hak­kı­nın­gasp­edil­me­si­ni­vur­gu­la­ma­lı­yız.

Ez, umut kır, tas fi ye et İş­çi­ve­emek­çi­le­rin­üze­rin­den­bul­do­

zer­gi­bi­geç­me­yi­amaç­edi­nen­sal­dı­rı­ya­ide­olo­jik­sa­vaş­da­eş­lik­edi­yor.­AKP­sos­yal­yı­kım­po­li­ti­ka­la­rıy­la­iş­çi­ve­emek­çi­le­ri­sis­te­ma­tik­ola­rak­yok­sul­laş­tı­rır­ken,­“ha­yır­se­ver­lik”­ ope­ras­yon­la­rıy­la­ on­la­rı­ken­di­ne­ta­bi­kıl­ma­ya,­düş­kün­leş­tir­me­ye­ça­lı­şı­yor.­Bu­nun­için­özel­lik­le­sa­hip­ol­du­ğu­ be­le­di­ye­ler­de­ bi­rim­ler­ oluş­tu­ra­rak­“muh­taç­la­ra”­dü­zen­li­ve­ör­güt­lü­rüş­vet­ler,­sus­pay­la­rı­da­ğı­tı­yor.­ İs­la­mi­ser­ma­ye­yi­ve­De­niz­Fe­ne­ri­gi­bi­si­vil(ce)­top­lum­ör­güt­le­ri­ni­de­bu­nun­için­se­fer­ber­edi­yor.­

Sos­yal­ dev­let­ uy­gu­la­ma­la­rı­nın­ son­ka­lın­tı­la­rı­ da­ tas­fi­ye­ edi­lir­ken;­ AKP,­dev­le­ti­ bir­ sadaka­ devletine­ dö­nüş­tü­rü­yor.­İş­çi­sı­nı­fı­ve­yok­sul­halk­kit­le­le­ri­ni­ise­di­len­ci­leş­tir­mek­is­ti­yor.Umut­ kır­mak­ ve­ sa­da­ka­ top­lu­mu­

ya­rat­mak­ için­ ay­rı­ca­ “Sı­nıf­ ay­rım­la­rı­nın­kal­ma­dı­ğı­nı”­va­az­edi­yor.­Cum­hur­baş­ka­nı­ Ab­dul­lah­Gül’ün­ Türk­İş­Ge­nel­Ku­ru­lu’nda­yap­tı­ğı­ko­nuş­ma­na­sıl­unu­tu­la­bi­lir?­ Ha­tır­la­na­cak­tır;­ ser­ma­ye­nin­Gül’ü,­Türk­İş­üye­si­ iş­çi­le­re­ön­ce,­“Daha­iyi­ücret­almak­için­mücade­le­edin”­di­ye­ses­len­di,­gö­nül­le­ri­ni­al­dı.­Ar­dın­dan,­ba­ba­sı­nın­da­45­yıl­ön­ce­Ha­ber­İş­tem­sil­ci­si­ol­du­ğu­nu­ha­tır­la­ta­rak­bak­la­yı­ ağ­zın­dan­ çı­kart­tı:­ “Artık­ sınıf­ayrımlarının­olmadığını,­demokrasinin­ne­kadar­sağlamlaştığını­bilmenizi­isti­yorum.”­Ya­ni­ bir­ yan­da:­ Fab­ri­ka­ ön­le­rin­de­

iş­bul­ma­kuy­ru­ğu,­dev­let­me­mur­lu­ğu­na­ ka­pa­ğı­ at­mak­ için­ sı­nav­ kuy­ru­ğu,­üç­ku­ruş­luk­emek­li­maa­şı­ için­ban­ka­kuy­ru­ğu,­has­ta­ne­ko­ri­dor­la­rın­da­te­da­vi­ol­mak­ için­sı­ra­kuy­ru­ğu,­üni­ver­si­te­eği­ti­mi­hak­kı­için­sı­nav­kuy­ru­ğu,­ucuz­ek­mek­kap­mak­için­halk­ek­mek­kuy­ru­ğu...­Di­ğer­yan­da­ise:­“Biz;­sı­nıf­sız,­im­ti­yaz­sız,­kay­naş­mış­bir­mil­le­tin­fert­le­ri­yiz”,­“Köy­lü­mil­le­tin­efen­di­si­dir”,­“Adım­adım,­ mua­sır­ me­de­ni­yet­ler­ se­vi­ye­si­ne­yük­se­li­yo­ruz”,­ “Tür­ki­ye’nin­ dört­ ta­ra­fı­ düş­man­lar­la­ çev­ril­miş­tir”,­ “Türk’ün­Türk’ten­ baş­ka­ dos­tu­ yok­tur”,­ “Or­du­mil­le­tin­ baş­ ta­cı­dır”,­ “Dar­be­ yap­mak­ana­ya­sal­ hak­tır,­ gö­rev­dir”,­ “Ame­ri­ka­PKK’yı­ kul­la­nı­yor”,­ “IMF’yle­ an­laş­mak­zo­run­lu­dur”,­“AB’yle­de­mok­ra­si­miz­ge­li­şe­cek,­re­fa­ha­ka­vu­şa­ca­ğız”,­“He­pi­miz­ay­nı­ge­mi­de­yiz”­kuy­ruk­lu­ya­lan­la­rı...Evet­üç­sa­ca­yak­lı­bir­sal­dı­rı­bu:­Ez­

me,­umut­kır­ma,­tas­fi­ye­et­me…­Sal­dı­rı­nın­üçün­cü­ bo­yu­tu­ şu:­ AKP,­

ez­me­ve­umut­kır­ma­sal­dı­rı­sıy­la­eş­za­

TEORİDE doğrultu 9

man­lı­sen­di­ka­la­rı­ve­mes­lek­ör­güt­le­ri­ni­de­ku­şat­ma­al­tı­na­alı­yor,­yö­ne­tim­le­ri­ni­ele­ge­çi­re­rek­bu­ra­la­rı­ce­ma­at­leş­tir­me­ye­ça­lı­şı­yor.­Bu­nun­son­ör­ne­ği,­CHP­bü­rok­ra­si­nin­alt­edi­lip­AKP­bü­rok­ra­si­nin­ba­şa­ge­çi­ril­di­ği­Türk­İş­kon­gre­si.­Türk­İş’in,­hü­kü­me­tin­bir­de­di­ği­ni­iki­et­me­yen­ Hak­İş­ çiz­gi­si­ne­ yak­laş­tı­rıl­ma­sı.­AKP­şim­di­de­gö­zü­nü­TMMOB’a­dik­ti.­2008’de­bu­ra­da­yol­al­ma­ya­ça­lı­şa­cak.

Kriz yak la şı yor, iş çi ha re ke ti can la nı yorAma­ iş­ler­ hü­kü­me­tin­ ve­ bur­ju­va­zi­

nin­cep­he­sin­de­ iyi­ git­mi­yor.­Kürt­hal­kı­nın­ 2007’de­ tüm­ sal­dı­rı­la­ra­ rağ­men­ezi­le­me­yen­baş­kal­dı­rı­sı,­2008’in­he­nüz­ba­şın­da­Bo­tan­ yü­rü­yü­şü­ ve­ ar­dın­dan­ge­len­ 15­ fiu­bat­ ey­lem­le­riy­le­ ye­ni­ bir­kit­le­di­na­miz­mi­or­ta­ya­koy­du.­Dağ­la­ra­yü­rü­yen­bin­ler­ce­Kürt­ ezi­le­ni,­ sö­mür­ge­ci­li­ğin­im­ha­sal­dı­rı­la­rı­na­kar­şı­meş­ru­ve­mi­li­tan­çiz­gi­de­ya­nıt­ver­di.Er­me­ni­ ay­dın­ Hrant­ Dink’e­ yö­ne­lik­

sal­dı­rı­nın­bi­rin­ci­yıl­dö­nü­mün­de­de­on­bin­ler­so­kak­la­ra­çık­tı.­Ada­let­ta­le­bi­nin­de­rin­bir­ya­tak­oluş­tur­du­ğu­nu,­bu­ya­tak­ta­akan­neh­rin­bü­yük­lü­ğün­den­bir­kez­da­ha­gör­dük.­2008’in­ ilk­ gün­le­rin­de­ ABD­ ma­

li­ pi­ya­sa­la­rın­da­ pat­lak­ ve­ren­ ve­ ya­yı­lan­ ulus­la­ra­ra­sı­ ma­li­ kriz,­ Tür­ki­ye’ye­şid­det­li­ bir­ bor­sa­ sar­sın­tı­sı­ bi­çi­min­de­yan­sı­dı.­ Er­do­ğan’ın­ “Türk­ eko­no­mi­si­et­ki­len­mez”­şek­lin­de­ki­tüm­boş­bö­bür­len­me­le­ri­ne­ kar­şın,­ 2008­ yı­lın­da­ma­li­ve­eko­no­mik­kriz­Türk­eko­no­mi­si­ için­ger­çek­ ve­ ya­kın­ bir­ teh­li­ke­dir.­ AKP,­ma­li­ kriz­ teh­di­di­ni­ savuşturmak­ için,­

im­za­la­ya­ca­ğı­ ye­ni­ stand­by­ an­laş­ma­sı­ile­IMF’nin­gön­lü­nü­hoş­tut­ma­ya,­böy­lece­ kre­di­ mus­luk­la­rı­nı­ açık­ tut­ma­ya­ça­lış­sa­ da­ na­fi­le.­ Dün­ya­da­ bor­sa­la­rı­‘sı­cak­ pa­ra’­ sar­ho­şu,­ sal­lan­dık­ça­ sal­la­nı­yor.­ Kre­di­ mus­luk­la­rı­ ku­ru­duk­ça­ku­ru­yor.­Bu­yüz­den­dün­ya­ma­li­kriz­le­sar­sı­lır­ken,­ em­per­ya­list­ kü­re­sel­leş­me­nin­ dev­ ku­mar­ha­ne­sin­de­ Tür­ki­ye­ gi­bi­sı­cak­pa­ra­sar­ho­şu­kü­çük­oyun­cu­la­rın­hiç­şan­sı­yok.­Yük­sek­fa­iz,­dü­şük­kur­te­me­lin­de­ku­ru­lan­ma­li­iliş­ki­ler­ağı,­bu­ulus­la­ra­ra­sı­dep­re­mi­kal­dı­ra­maz.­Ucuz­it­ha­la­ta­da­ya­lı­bü­yü­me­ve­yol­aç­tı­ğı­dev­ca­ri­açık­o­ül­ke­le­rin­iş­çi­ve­emek­çi­le­rin­üze­ri­ne­yı­kı­la­cak.İş­çi­ha­re­ke­tin­de­ki­mü­ca­de­le­ci­ener­

ji­nin,­ ma­li­ kri­zin­ so­nuç­la­rı­ te­me­lin­de­or­ta­ya­ çı­ka­cak­ sos­yal­ yı­kım­ sal­dı­rı­la­rı­na­kar­şı­mü­ca­de­le­ için­de­bi­le­ne­ce­ği,­bi­len­mek­te­ol­du­ğu­gö­rü­lü­yor.­Kriz­yak­la­şır­ken,­ iş­çi­ ha­re­ke­ti­nin­ can­lan­ma­sı,­ka­za­nım­la­rı­na­ba­sa­rak­iler­le­me­si­di­ya­lek­tik­bir­ba­ğın­tı­yı­or­ta­ya­ko­yu­yor.­İş­çi­ha­re­ke­tin­de­ki­ bu­ can­lan­ma,­ bağ­rın­da­bir­yük­se­li­şin­to­hum­la­rı­nı­da­ta­şı­yor.İş­çi­ sı­nı­fı­ ve­ ezi­len­ halk­ kit­le­le­ri­nin­

mü­ca­de­le­le­ri,­ bir­ ge­nel­ grev­ ge­nel­ di­re­ni­şin­ öz­nel­ ko­şul­la­rı­nı­ ol­gun­laş­tı­rı­yor.­ Ser­ma­ye­nin­ yı­kım­ sal­dı­rı­la­rı­na­kar­şı­ iv­me­le­nen­ iş­çi­ ha­re­ke­ti,­ Ba­tı’da­mer­ke­zin­de­“ada­let”­ta­le­bi­nin­dur­du­ğu­an­ti­fa­şist­ kit­le­ ha­re­ke­ti,­ Kür­dis­tan’da­sö­mür­ge­ci­li­ğe­ kar­şı­ ge­li­şen­ Kürt­ halk­ha­re­ke­ti­ge­nel­grev­ge­nel­di­re­ni­şin­po­tan­si­yel­ güç­le­ri­ni­ bi­rik­ti­ri­yor.­ Bir­le­şik­halk­ di­re­ni­şi­nin­ ola­nak­ ve­ im­kan­la­rı­ar­tı­yor.­

TEORİDE doğrultu10

Geç­ti­ği­miz­ Ağus­tos­ ayın­da­ (2007)­ABD­ko­nut­pi­ya­sa­sın­da­ya­şa­nan­dur­gun­luk,­ dün­ya­nın­ dört­ bir­ ya­nın­da­bor­sa­la­rın­ te­pe­tak­lak­ ol­ma­sı­na­ne­den­ol­muş­tu.­ Bu­ pa­nik­ ha­li,­ yıl­ba­şın­dan­bu­ ya­na­ ye­ni­den­ baş­la­dı.­ ABD­ Mort­ga­ge­ pi­ya­sa­sın­da­ki­ sar­sın­tı­dan­ baş­la­ya­rak­ bir­ ulus­la­ra­ra­sı­ bor­sa­ kri­zi­ne­doğ­ru­gi­den­bu­ge­liş­me­ler­em­per­ya­list­dün­ya­nın­pat­ron­la­rı­nı­müt­hiş­bir­kor­ku­dal­ga­sı­nın­sar­ma­sı­na­ne­den­ol­du.Bir­fon­yö­ne­ti­ci­si­nin­Ağus­tos’ta­sarf­

et­ti­ği­ şu­ söz­ler­ du­ru­mun­ va­ha­me­ti­ni­ol­duk­ça­ çar­pı­cı­ bi­çim­de­ ta­rif­ edi­yor­du:­ “Kan­ so­kak­la­ra­ sıç­ra­dı,­ in­san­lar­pa­nik­ha­lin­de,­kork­mak­için­ye­te­rin­ce­ne­den­var.­O­ka­dar­çok­kö­tü­ha­ber­ge­li­yor­ki;­dü­şü­şün­ne­re­de­so­na­ere­ce­ği­ni­gör­mek­ne­re­dey­se­ im­kan­sız.”(1)­Bir­baş­ka­sı­ “Pi­ya­sa­lar­da­ ya­şa­nan­ pa­nik­ha­va­sı­ kan­ser­ gi­bi­ ya­yı­lı­yor”­ di­yor­du.­Ve­baş­ka­bi­ri­de­“fiu­an­ka­sır­ga­nın­tam­or­ta­sın­da­yız”(2)­bi­çi­min­de­ta­rif­edi­yor­du­du­ru­mu.­Kan,­Kan­ser,­Ka­sır­ga!­Ser­

ma­ye­ne­den­bu­den­li­ür­kün­tü­ye­ka­pıl­mış­tı?­Ve­ay­nı­sü­re­cin­uzan­tı­sı­ola­rak­2008­Ocak­ayın­da­ABD’nin­re­ses­yo­na­gir­me­ ih­ti­ma­li­ da­hi­ bir­ an­da­ dün­ya­bor­sa­la­rı­nı­te­pe­tak­lak­et­ti?Kri­zin­gö­rü­nen­ve­gö­rün­me­yen­yü­züABD’de­ ko­nut­ sa­tış­la­rı­ 2007’nin­

ikin­ci­ çey­re­ğin­de,­ge­çen­yı­lın­ay­nı­dö­ne­mi­ne­ oran­la­ yüz­de­ 10.8­ ge­ri­le­di.­Bu­nun­ son­ 16­ yı­lın­ en­ sert­ dü­şü­şü­ol­du­ğu­be­lir­ti­li­yor­du.­Ta­le­bin­ge­ri­le­me­siy­le­bir­lik­te­ko­nut­fi­yat­la­rı­da­düş­tü.­Mort­ga­ge­kre­di­si­alan­lar­öde­me­güç­lü­ğü­için­dey­di.­Bu­se­bep­le­kre­di­ge­ri­dö­nü­şü­ak­sa­ma­ya­baş­la­yın­ca,­bu­kre­di­yi­açan­ban­ka­lar­zor­du­ru­ma­düş­tü.­Ko­nut­ima­la­tı­sek­tö­rün­de­dur­gun­luk­baş­gös­ter­di,­der­ken­pa­nik­baş­la­dı.Pe­ki­ na­sıl­ ol­du­ da­ ABD’de­ki­ ko­nut­

sa­tış­la­rın­da­ ya­şa­nan­ ge­ri­le­me­ dün­ya­bor­sa­la­rı­nın­ alt­ üst­ ol­ma­sı­na­ ne­den­ola­bil­di?Ser­ma­ye­faz­la­sı

Ser­ma­ye­nin­çü­rü­me­hal­le­ri-Ferat Deniz-

Resesyondan depresyona kriz nereye doğru?

TEORİDE doğrultu 11

Dün­ya­da­mu­az­zam­bir­“ser­ma­ye­faz­la­sı”­bu­lu­nu­yor.­Ser­ma­ye­nin­bir­kıs­mı­üre­ti­me­ge­ri­dö­nü­yor.­Ne­var­ki­üre­ti­min­dü­ze­yi­bi­rik­miş­ser­ma­ye­yi­em­me­ye­yet­mi­yor,­tıp­kı­bi­rik­miş­emek­gü­cü­nü­em­me­ye­yet­me­me­si­gi­bi.­Bir­yan­da­ken­di­ni­ ya­ra­tan­ kâr­lı­lık­ ko­şul­la­rın­da­ya­tı­ra­cak­yer­ara­yan­ama­ye­te­rin­ce­bu­la­ma­yan­ser­ma­ye,­di­ğer­yan­dan­emek­gü­cün­den­baş­ka­sa­ta­cak­bir­şe­yi­kal­ma­yan­ ama­ bu­ emek­ gü­cü­nü­ har­ca­ya­cak­iş­bu­la­ma­yan­iş­siz­ler.­Hem­ser­ma­ye­ hem­ de­ emek­gü­cü­ dur­ma­dan­bir­bir­le­ri­ni­da­ha­çok­bi­rik­ti­ri­yor­lar.­Fa­kat­bu,­her­iki­ta­raf­için­de­“aşı­rı­bi­ri­kim”­ ha­li­ni­ alı­yor.­ Bir­ ba­kı­ma­her­ iki­ta­raf­ da­ “aşı­rı­ bi­ri­kim”­dü­ze­yi­ne­bağ­lı­ola­rak­ iş­lev­siz­le­şi­yor­ ya­ da­ “iş­siz­le­şi­yor­lar.”­Mu­az­zam­mik­tar­da­ser­ma­ye­ve­mu­az­zam­mik­tar­da­iş­siz­var­ama­bu­lu­şa­mı­yor­lar.­Oy­sa­ka­pi­ta­list­üre­tim­söz­ko­nu­su­ol­du­ğun­da­her­ iki­si­de,­ emek­ve­ ser­ma­ye,­ var­lık­la­rı­nı­ sür­dür­mek­için­bir­bir­le­ri­ne­kop­maz­ha­lat­lar­la­bağ­lı­dır­lar,­bi­ri­ol­ma­dan­di­ğe­ri­ola­maz.­Bu­na­kar­şın,­ser­ma­ye­ ile­emek­bir­

bi­ri­ni­ne­öl­çü­de­bi­rik­ti­rir­ler­se­o­öl­çü­de­bir­bi­rin­den­ko­par­lar.­Bu­öl­çü­öy­le­bir­nok­ta­ya­ula­şır­ki;­ser­ma­ye­ile­emek­bir­bi­ri­le­ri­ni­fii­len­ge­rek­siz­leş­ti­rir­ler.­Marx­bu­nu,­“Ser­ma­ye­nin­en­yük­sek­ge­liş­me­ev­re­si”­ ola­rak­ ta­nım­lar­ ve­ şöy­le­ der:­“Ser­ma­ye­nin­ ge­liş­me­si­ ne­ ka­dar­ ile­ri­ise,­ onun­ üre­ti­min­ en­ge­li­ –ve­ do­la­yı­sıy­la­tü­ke­ti­min­de­en­ge­li–­ola­rak­or­ta­ya­çık­tı­ğı­apa­çık­tır.”(3)­Çün­kü­ser­ma­ye­ne­ka­dar­ge­liş­miş­se,­o­ka­dar­yo­ğun­laş­mış,­bel­li­el­ler­de­o­öl­çü­de­bi­rik­miş­tir.­O­ne­öl­çü­de­bi­rik­miş­se­o­öl­çü­de­aç­göz­lü­olur,­onu­do­yur­mak­o­ka­dar­güç­le­şir.­Var­lı­ğı­nı­ ko­ru­ma­sı­ için­ ken­di­si­ni­ her­de­fa­sın­da­da­ha­ faz­la­üret­me­si­ ge­re­kir­ve­bu­an­cak­eme­ğin­sö­mü­rü­sü­nü­da­ha­çok­yo­ğun­laş­tır­ma­sıy­la­müm­kün­olur.­Ama­ öy­le­ bir­ an­ ge­lir­ ki;­ eme­ği­ da­ha­

faz­la­ sö­mür­mek­ ola­nak­sız­la­şır.­ Üre­ti­len­ye­ni­ser­ma­ye­ya­tı­rı­ma­dö­ne­mez­ve­el­de­ bir­ faz­la­lık­ ha­li­ne­ ge­lir.­ Ser­ma­ye­ne­ ka­dar­ ge­liş­miş­se­ bu­ faz­la­lık­ o­ ka­dar­bü­yük­mik­tar­lar­da­olu­şur.­Böy­le­lik­le­ser­ma­ye­ken­di­var­oluş­te­mel­le­ri­ni­ken­di­el­le­riy­le­di­na­mit­ler.­Ser­ma­ye­ ne­ ka­dar­ bi­ri­kir­se­ onun­

“aşı­rı­bi­ri­ki­mi”­o­ka­dar­bü­yür,­do­la­yı­sıy­la,­ üre­ti­min­ o­ öl­çü­de­ en­ge­li­ ha­li­ne­ge­lir,­ üre­ti­me­ ne­ öl­çü­de­ en­gel­ olur­sa­ken­di­yı­kı­mı­nın­ko­şul­la­rı­nı­o­öl­çü­de­ol­gun­laş­tı­rır.­Tam­ da­ bu­ra­da­ hak­lı­ ola­rak­ de­ne­

cek­tir­ ki;­ bir­ yan­da­ ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı,­bir­ yan­da­ nis­pi­ aşı­rı­ nü­fus,­ ser­ma­ye­ye­ da­ya­lı­ üre­tim­ tar­zı­nın­ ege­men­ ha­le­gel­me­sin­den­bu­ya­na,­onun­ya­pı­sal­bir­ ger­çe­ği­dir.­ Ke­sin­lik­le­ doğ­ru;­ ama­bu­gün­ser­ma­ye­faz­la­lı­ğı­bam­baş­ka­bir­hal­de­dir.­Bu­gün­kü­ser­ma­ye­faz­la­lı­ğı,­kâr­ora­

nın­da­ki­düş­me­nin­kâr­kit­le­si­ ile­ te­la­fi­edi­le­me­ye­ce­ği­ bir­ dü­ze­ye­ ulaş­ma­sın­dan­kay­nak­la­nır.Ka­pi­ta­list­ üre­tim­ tar­zı­nın­ ama­cı­

mev­cut­ ser­ma­ye­nin­de­ğe­ri­ni­ ko­ru­mak­ve­ken­di­si­ni­ge­niş­let­me­si­nin­en­üst­sı­nı­rı­na­ulaş­tır­mak­tır.­Bu­an­cak­eme­ğin­sö­mü­rü­ de­re­ce­si­ni­ yük­selt­mek­le­ ola­nak­lı­ olur.­ Fa­kat­ sö­mü­rü­ yo­ğun­lu­ğu­nu­yük­selt­me­ye­ya­ra­yan­ay­nı­ne­den­ler­ay­nı­ser­ma­ye­ile­es­ki­si­ka­dar­sö­mü­rül­me­si­ni­ola­nak­sız­kı­lar.­Eme­ğin­sö­mü­rü­ de­re­ce­si­ iki­ yol­dan­ yük­sel­ti­le­bi­lir.­Bi­rin­ci­si­ iş­gü­nü­nün­ uza­tıl­ma­sı­ (mut­lak­ar­tı­de­ğer),­ ikin­ci­si­eme­ğin­yo­ğun­laş­tı­rıl­ma­sı­(nis­pi­ar­tı­de­ğer).­“Bir­iş­çi­yi­da­ha­çok­ma­ki­ne­yi­ça­lış­tır­mak­zo­run­da­bı­rak­mak,­eme­ğin­yo­ğun­laş­tı­rıl­ma­sı­an­la­mı­na­ge­lir.­Bu­da­de­ği­şen­ser­ma­ye­ye­gö­re­de­ğiş­me­yen­ser­ma­ye­de­bir­ar­tış­ve­do­la­yı­sıy­la­kâr­ora­nın­da­bir­düş­me­an­la­mı­na­ge­lir.”(4)

TEORİDE doğrultu12

Kâr­ ora­nın­da­ki­ düş­me­ ile­ bir­lik­te,­eme­ğin­ üret­ken­ bi­çim­de­ kul­la­nıl­ma­sı­ için­bi­rey­sel­ka­pi­ta­lis­te­ge­rek­li­olan­ser­ma­ye­de­ bir­ yük­sel­me­ olur.­ Çün­kü­kâr­ ora­nın­da­ki­ düş­me­ ser­ma­ye­ kit­le­si­nin­ bü­yü­tül­me­siy­le­ te­la­fi­ edi­lir.­ Bu,­ser­ma­ye­nin­ yo­ğun­laş­ma­sı­na­ yol­ açar.­Ar­tan­ yo­ğun­laş­ma­ kâr­ ora­nın­da­ ye­ni­bir­dü­şü­şe­ne­den­olur.­Böy­le­lik­le­el­le­rin­de­ki­ser­ma­ye­nis­pe­ten­kü­çük­olan­lar,­kâr­ora­nın­da­ki­düş­me­yi­da­ha­bü­yük­ bir­ ser­ma­ye­yi­ ha­re­ke­te­ ge­çi­re­rek­te­la­fi­ ede­cek­ güç­ten­ yok­sun­ dü­şer­ler.­İş­te­ ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­nı­ or­ta­ya­ çı­ka­ran­ ne­den­ler­den­ bi­ri­ bu­dur.­ “Kü­çük,­da­ğı­nık­ ser­ma­ye­kit­le­le­ri,­böy­le­ce­ zor­la,­ spe­kü­las­yon,­kre­di­ sah­te­kar­lık­la­rı,­ser­ma­ye­ do­lan­dı­rı­cı­lı­ğı­ ve­ bu­na­lım­lar­la­ do­lu­ma­ce­ra­lı­ bir­ yo­la­ itil­miş­ olur­lar.”(5)Ken­di­ba­şı­na­iş­gö­re­me­yen­ser­ma­ye­

le­ri,­bü­yük­ iş­let­me­le­rin­yö­ne­ti­ci­le­ri­nin­em­ri­ne­kre­di­ve­ren­ser­ma­ye­de,­ser­ma­ye­faz­la­lı­ğı­kap­sa­mın­da­yer­alır.­Ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­ ser­ma­ye­nin­ aşı­rı­

üre­ti­mi­dir.­Öy­le­bir­an­ge­lir­ki,­ser­ma­ye­nin­bu­aşı­rı­üre­ti­mi­be­lir­li­bir­üre­tim­ala­nı­nı­ et­ki­le­mek­le­ kal­ma­yıp,­ bü­tün­üre­tim­alan­la­rı­nı­kap­sar­ha­le­ge­lir.­Bu­na­ser­ma­ye­nin­mut­lak­aşı­rı­üre­ti­mi­de­nir.­Bu­na­sıl­olu­şur?Da­ha­ ön­ce­ de­ be­lir­til­di­ği­ gi­bi­ “Ka­

pi­ta­list­ üre­ti­mi­nin­ ama­cı,­ ser­ma­ye­nin­ken­di­si­ni­ ge­niş­let­me­si,­ ya­ni­ ar­tı­eme­ğin­ele­ge­çi­ril­me­si,­ar­tı­de­ğer,­kâr­üre­ti­mi­dir.”(6)­Bu,­sö­mü­rü­nün­de­re­ce­si­ni­yük­selt­mek­le­ ola­nak­lı­ ha­le­ ge­lir.­ Ama­mut­lak­ar­tı­emek­za­ma­nı­ve­nis­pi­ar­tı­emek­ za­ma­nı,­ öy­le­ bir­ an­ ge­lir­ ki­ da­ha­ faz­la­ ar­tı­rı­la­maz.­ Bu­ du­rum­da­ ek­ser­ma­ye­ile­bir­lik­te­art­mış­olan­ser­ma­ye­ye­ni­den­üre­ti­me­dön­dü­ğün­de­es­ki­sin­den­da­ha­faz­la­kâr­üre­te­mez­ya­da­bun­dan­ da­ha­ az­ kâr­ üre­te­bi­lir.­ Çün­kü­ne­iş­gü­nü­uza­tı­la­rak­ya­da­üc­ret­ler­

dü­şü­rü­le­rek­mut­lak­ar­tı­de­ğe­ri;­ne­de­eme­ğin­üret­ken­li­ği­ni­bü­yüt­mek­yo­luy­la­(bi­li­min­tek­no­lo­ji­ye­uy­gu­la­nı­şı)­nis­pi­ar­tı­ de­ğer­ ora­nı­nı­ ar­tı­ra­rak,­ sö­mü­rü­nün­ de­re­ce­si­ni­ yük­selt­mek­müm­kün­dür.­Da­ha­ da­ öte­si­ eme­ğin­ üret­ken­li­ği­

ar­tı­rıl­ma­dı­ğın­da­ ek­ ser­ma­ye­ ya­tı­rı­ma­dön­dü­ğün­de­ iş­çi­ ta­le­bi­ni­ ar­tı­ra­ca­ğın­dan­ üc­ret­ler­de­ de­ yük­sel­me­ye­ ne­den­olur.­ Eme­ğin­ üret­ken­li­ği­ni­ ar­tır­mak­üre­ti­len­ nes­ne­le­rin­ da­ha­ ön­ce­ki­ler­den­da­ha­az­can­lı­emek­içer­me­si­ne­ne­den­ olur.­ Bu­ ge­rek­li­ eme­ğin­ düş­me­si­ve­ ka­pi­ta­lis­te­ ka­lan­ ar­tı­nın­ bü­yü­me­si­de­mek­tir.­Ama­ay­nı­za­man­da­ay­nı­pa­za­ra­me­ta­üre­ten­kü­çük­ser­ma­ye­li­ka­pi­ta­list­ler­ eme­ğin­ üret­ken­li­ği­ni­ ar­tı­ra­ma­dık­la­rı­ için,­ on­la­rın­ ürün­le­ri­ da­ha­yük­sek­mik­tar­da­ can­lı­ emek­ içe­rir­ ve­ka­çı­nıl­maz­ ola­rak­ da­ha­ pa­ha­lı­dır.­ Bu­du­rum­da­ in­san­la­rın­ ay­nı­ ürü­nün­ da­ha­ucuz­ola­nı­nı­ ter­cih­ ede­cek­le­ri­ açık­ve­kü­çük­ka­pi­ta­list­le­rin­ya­da­bi­rey­sel­üre­ti­ci­le­rin­if­as­edip­iş­çi­le­şe­ce­ği­de­bu­ka­dar­açık­tır.­On­lar­sa­de­ce­iş­çi­leş­mek­le­ kal­mı­yor,­ böy­le­lik­le­ sa­na­yi­mal­la­rı­nın­tü­ke­ti­ci­si­ha­li­ne­de­ge­li­yor­lar.­Oy­sa­eme­ğin­ üret­ken­li­ği­nin­ ar­tı­şı­ ger­çek­leş­me­di­ğin­de­ bun­la­rın­ hiç­bi­ri­ ol­maz.­Ka­pi­ta­lis­tin­ser­ma­ye­si­ar­tı­de­ğer­le­bü­yü­müş­tü.­ fiim­di­ bu­ da­ha­ bü­yük­ ser­ma­ye­yi­ya­tır­dı­ğın­da­eme­ğin­üret­ken­li­ği­art­mış­sa­ ser­ma­ye­de­ki­ bü­yü­me­mik­ta­rı­na­bağ­lı­ola­rak­ek­iş­çi­ta­lep­eder.­Bu­du­rum­da­bi­rey­sel­üre­ti­ci­nin­iş­li­ği­ni­bı­ra­kıp­iş­çi­li­ği­seç­me­si­için­iş­çi­lik­ten­da­ha­yük­sek­bir­ge­lir­el­de­et­me­si­ge­re­kir,­bu­da­üc­ret­le­rin­yük­sel­me­si­ne­yol­açar.­Ama­bu­kez­ka­pi­ta­lis­tin­ser­ma­ye­si­es­ki­si­ka­dar­bi­le­kâr­et­mez.­­“Her­iki­hal­de­de­ge­nel­kâr­ora­nın­da­

şid­det­li­ve­ani­bir­düş­me­ola­bi­lir,­ama­bu­kez­düş­me,­ser­ma­ye­nin­bi­le­şi­min­de­üre­ti­ci­güç­ler­de­ki­ge­liş­me­nin­ne­den­ol­

TEORİDE doğrultu 13

du­ğu­bir­de­ği­şik­lik­ten­de­ğil,­da­ha­çok,­(üc­ret­ler­art­tı­ğı­ için)­de­ği­şen­ser­ma­ye­nin­ pa­ra­ bi­çi­min­de­ki­ bir­ yük­sel­me­ ve­bu­na­ kar­şı­lık­ da­ ar­tı­ eme­ğin­ ge­rek­li­eme­ğe­ora­nın­da­bir­düş­me­ol­ma­sı­ne­de­niy­le­mey­da­na­ge­len­bir­de­ği­şik­li­ğin­so­nu­cu­ola­bi­lir.”(7)Fa­kat­bu­du­rum­hep­böy­le­sür­mez.­

Bir­ kı­sım­ ser­ma­ye­nin­ çe­kil­me­si­ hat­ta­yok­ol­ma­sı­ile­dü­ğüm­çö­zü­lür.­Bu­nun­adı­kriz­dir.­Böy­le­lik­le,­ “Ser­ma­ye­nin­ de­ğe­ri­nin­

yal­nız­ca­ge­le­cek­te­ki­ar­tı­de­ğer­den,­pay­ta­le­bi­bi­çi­min­de­ki­kıs­mı,­ya­ni­as­lın­da,­çe­şit­li­ şe­kil­ler­de­ki­üre­tim­den­bo­no­bi­çi­min­de­kâr­ta­le­bi,­he­sap­lan­dık­la­rı­ge­lir­ler­de­ki­düş­me­ne­de­niy­le­he­men­de­ğer­ kay­bı­na­ uğ­rar.­ Al­tın­ ve­ gü­mü­şün­bir­kıs­mı­atıl­ka­lır,­ya­ni­ser­ma­ye­ola­rak­iş­lev­ yap­maz­lar.­ Pi­ya­sa­da­ki­me­ta­la­rın­bir­ kıs­mı,­ do­la­şım­ ve­ ye­ni­den­üre­tim­sü­reç­le­ri­ni,­ an­cak,­ fi­yat­la­rın­da­ bü­yük­düş­me­ol­ma­sı­yo­luy­la,­do­la­yı­sıy­la,­tem­sil­ et­tik­le­ri­ ser­ma­ye­de­ de­ğer­ kay­bıy­la­ta­mam­la­ya­bi­lir­ler.­Sa­bit­ ser­ma­ye­ öğe­le­ri,­ge­ne­ay­nı­şe­kil­de­…­de­ğer­kay­bı­na­uğ­rar­lar.­ Be­lir­li­ ve­ ön­ce­den­ sap­ta­nan­fi­yat­iliş­ki­le­ri,­ye­ni­den­üre­tim­sü­re­ci­ni­yö­net­ti­ği­için,­bu­sü­reç,­fi­yat­lar­da­ki­ge­nel­ düş­mey­le­ ke­sin­ti­ye­ uğ­rar­ ve­ ka­rı­şık­lık­içe­ri­si­ne­dü­şer.­Bu­ka­rı­şık­lık­ve­dur­gun­luk­ pa­ra­nın­ …­ ön­ce­den­ be­lir­le­nen­fi­yat­ iliş­ki­le­ri­ne­da­ya­nan­öde­me­ara­cı­iş­le­vi­ni­fel­ce­uğ­ra­tır.­Be­lir­li­ta­rih­ler­de­ va­de­le­ri­ do­lan­ öde­me­ler­ zin­ci­ri,­yüz­ler­ce­ ye­rin­den­ ko­par.­ Ka­rı­şık­lık,­ser­ma­ye­ ile­ bir­lik­te­ ge­li­şen­ kre­di­ sis­te­min­de­ki­çök­mey­le­da­ha­da­bü­yür­ve­şid­det­li,­ağır­bu­na­lım­la­ra,­ani­ve­zo­ra­ki­de­ğer­ka­yıp­la­rı­na,­ye­ni­den­üre­tim­sü­re­cin­de­ki­fii­li­dur­gun­luk­la­ra­ve­ke­sin­ti­le­re­ ve­ böy­le­ce­ de­ ye­ni­den­ üre­tim­de­ger­çek­bir­düş­me­ye­yol­açar­lar.”(8)Bu­ ay­nı­ ko­şul­lar,­ iş­çi­ sı­nı­fı­nın­ bir­

kıs­mı­nın­ iş­siz­ kal­ma­sı­na­ yol­ açar­ken­

ça­lış­ma­ya­ de­vam­ eden­le­ri,­ üc­ret­le­ri­nin­ dü­şü­rül­me­si­ne­ bo­yun­ eğ­me­ye­ ra­zı­eder.­So­nuç­ta­ser­ma­ye­faz­la­lı­ğı­kar­şı­ku­tup­ta­ya­pay­iş­çi­faz­la­lı­ğı­ya­ra­tır.­En­so­nu,­ de­ğiş­me­yen­ ser­ma­ye­ öğe­le­ri­nin­de­ğer­kay­bı­bir­yan­da­üc­ret­le­rin­alt­sı­nı­ra­çe­kil­me­si,­di­ğer­yan­da­üre­tim­de­ki­dur­gun­lu­ğu­aş­ma­nın­ko­şul­la­rı­ye­ni­den­do­ğar­ve­dev­re­ye­ni­den­baş­la­mış,­“Ay­nı­kı­sır­dön­gü­ge­niş­le­miş­üre­tim­ko­şul­la­rı­al­tın­da,­ge­niş­le­miş­bir­pi­ya­sa­ve­art­mış­üre­ti­ci­ güç­ler­le­ bir­ kez­ da­ha­ çi­zil­miş­olur.”(9)

Kro nik ser ma ye faz la sı Bu­ra­ya­ ka­dar­ gör­dük­ ki­ “Ser­ma­ye­

faz­la­sı”­ve­onun­zo­run­lu­bir­ko­şu­lu­ola­rak­emek­gü­cü­faz­la­sı;­a)­ Bü­yük­lü­ğü­ kâr­ ora­nın­da­ki­ düş­

me­yi­kâr­kit­le­si­ile­te­la­fi­ede­cek­dü­zey­de­ol­ma­yan­ser­ma­ye­nin,­ken­di­ba­şı­na­üret­ken­ni­te­li­ği­ni­yi­ti­re­rek­faz­la­lık­ha­li­ne­gel­me­si­ve­bu­yüz­den­bü­yük­ser­ma­ye­nin­çe­kim­ala­nı­na­gir­me­si,­b)­ Eme­ğin­ sö­mü­rü­sü­nü­ ar­tır­ma­nın­

bir­ sı­nı­ra­ ge­lip­ da­yan­ma­sıy­la­ ek­ ser­ma­ye­nin­–ar­tı­de­ğe­rin­bir­bö­lü­mü­nün–,­ye­ni­den­üre­tim­sü­re­ci­ne­ya­tı­rıl­ma­sıy­la­es­ki­sin­den­da­ha­yük­sek­bir­kâr­kit­le­si­ya­rat­ma­ye­te­ne­ği­ni­yi­tir­me­sin­den­kay­nak­la­nır.­Ama­gör­dük­ki,­bi­rin­ci­sin­de,­ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­ olu­şu­mu­kü­çük­ ser­ma­ye­le­rin­da­ha­bü­yük­ ser­ma­ye­ye­ka­tıl­ma­sı­na­yol­açar­ve­ikin­ci­sin­de,­aşı­rı­ser­ma­ye­ bi­ri­ki­mi,­ ser­ma­ye­nin­ bir­ bö­lü­mü­nün­ kı­yı­mıy­la­ (kriz)­ so­nuç­la­nır.­Yi­ne­de­bu­mut­lak­an­lam­da­ge­çi­ci­bir­du­rum­dur,­ ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­ or­ta­dan­kal­kar­(kriz­aşı­lır),­ta­ki­ay­nı­çe­liş­ki­ler­onu­ye­ni­den­oluş­tu­ra­na­ka­dar.Pe­ki­bu­gün­kü­du­rum­ne­dir?Ge­liş­me­sin­de­ki­ iniş­ler­ ve­ çı­kış­lar­la­

düz­bir­iler­le­me­eğ­ri­si­çiz­me­se­de,­ka­pi­ta­list­üre­ti­min­ge­li­şim­sey­rin­de­bi­li­min­tek­no­lo­ji­ye­ uy­gu­lan­ma­sı­ ile­ eme­ğin­üret­ken­li­ği­ gi­de­rek­ da­ha­ faz­la­ bü­yür.­

TEORİDE doğrultu14

Her­tür­den­kul­la­nım­de­ğe­ri­üre­ti­mi­ve­bi­rey­sel­ üre­ti­ci,­ ser­ma­ye­nin­ ku­man­da­sı­ al­tı­na­ çe­ki­le­rek­ de­ği­şim­ de­ğe­ri­nin­ko­nu­su­ha­li­ne­ge­ti­ri­lir.­Bir­yan­dan­ser­ma­ye,­ di­ğer­ yan­dan­ iş­gü­cü­ kit­le­si­bü­yür.­ Be­lir­til­di­ği­ gi­bi­ ay­nı­ za­man­da­ser­ma­ye­faz­la­lı­ğı­ve­iş­gü­cü­faz­la­lı­ğı­da­ka­pi­ta­list­üre­tim­tar­zı­nın­ya­pı­sal­özel­lik­le­rin­den­dir.­Her­ iki­du­rum­da­ki­ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­ da­ so­nuç­ta­ ser­ma­ye­nin­da­ha­ yük­sek­ de­re­ce­de­ yo­ğun­laş­ma­sı­na­ yol­ açar.­ Bu­ ka­pi­ta­list­ te­kel­le­rin­boy­ver­me­si­de­mek­tir.­Böy­le­ce­ser­ma­ye­da­ha­da­yo­ğun­la­şır.­Ma­li­ve­sı­nai­te­kel­le­rin­bir­leş­me­si,­me­ta­ih­ra­cı­nın­ya­nı­sı­ra­ser­ma­ye­ih­ra­cı­nın­önem­ka­zan­ma­sı,­ka­pi­ta­liz­min­em­per­ya­list­ni­te­lik­ka­zan­ma­sıy­la­ dün­ya­ ezen­ ve­ ezi­len­ ulus­lar­ola­rak­ay­rı­şır.Ka­pi­ta­liz­min­ em­per­ya­lizm­ ça­ğın­da­

ser­ma­ye­ih­ra­cı­ve­me­ta­la­rın­eşit­siz­eş­de­ğer­de­ği­şi­mi­yo­luy­la­sö­mür­ge­ve­ye­ni­sö­mür­ge­ler­den,­ ka­pi­ta­list­ met­ro­pol­le­re­bü­yük­pa­ra­lar­ak­ta­rı­lır.­Yük­sek­ fa­iz­ soy­gu­nu,­ye­ral­tı­ ve­ye­rüs­tü­ zen­gin­lik­le­ri­nin­yağ­ma­lan­ma­sı,­yok­pa­ha­sı­na­ka­pa­tı­lan­ ham­mad­de­le­re­ kar­şın­ ka­pi­ta­list­met­ro­pol­de­üre­ti­len­ma­mul­mal­la­rın­yok­sul­ül­ke­le­re­fa­hiş­fi­yat­la­sa­tıl­ma­sı­ vb.­ ser­ma­ye­nin­ yo­ğun­laş­ma­sı­na­ye­ni­bir­iti­lim­ka­zan­dı­rır.­Te­kel­leş­me,­ma­li­oli­gar­şi­nin­ege­men­

li­ği,­ ser­ma­ye­ ih­ra­cı­nın­ ar­tan­ öne­mi,­em­per­ya­list­ sö­mür­ge­ci­lik­ ka­pi­ta­liz­min­asa­lak­ni­te­li­ği­ni­per­çin­ler,­onun­çü­rü­me­sü­re­ci­ni­de­rin­leş­ti­rir.­Bu­na­kar­şın,­“Çü­rü­me­eği­li­mi­nin,­ka­pi­ta­liz­min­hız­la­ge­liş­me­si­ni­ ön­le­ye­ce­ği­ni­ san­mak­ yan­lış­ olur­ (…)­ Ge­nel­ ola­rak­ ka­pi­ta­lizm,­es­ki­ye­ gö­re­ çok­ da­ha­ bü­yük­ bir­ hız­la­ge­liş­mek­te­dir.”(10)­Çün­kü­üre­ti­min­ve­ser­ma­ye­nin­ yo­ğun­laş­ma­sı­ ka­pi­ta­list­ge­liş­me­yi­ hız­lan­dı­rır.­ Le­nin’in­ em­per­ya­liz­mi­ “son­ aşa­ma”­ ola­rak­ ni­te­le­me­si­nin­ ne­de­ni,­ em­per­ya­lizm­le­ bir­lik­te­

ka­pi­ta­list­ge­liş­me­nin­du­ra­ca­ğı­bek­len­ti­sin­den­ kay­nak­lan­maz,­ tam­ ak­si­ne,­“Ser­ma­ye­ ih­ra­cı,­ ih­ra­cat­çı­ ül­ke­ler­de­ki­ge­liş­me­yi­ bir­ par­ça­ dur­dur­ma­ eği­li­mi­ta­şı­sa­da,­bu­nun­bü­tün­dün­ya­da­ki­ka­pi­ta­liz­mi­ de­rin­le­me­si­ne­ ve­ ge­niş­le­me­si­ne­ge­liş­tir­mek­pa­ha­sı­na”(11)­ol­du­ğu­nu­ve­bu­ge­liş­me­nin­onun­yı­kıl­ma­sı­na­ne­den­ ola­cak­ko­şul­la­rı­ çok­da­ha­hız­lı­ol­gun­laş­tı­ra­ca­ğı­nı­be­lir­tir.­Ni­te­kim­20.­yy’ın­ ilk­ ya­rı­sın­da­ bu­ ol­gun­laş­ma­nın­ifa­de­si;­ kes­kin­le­şen­ çe­liş­ki­ler­ dün­ya­yı­sar­san­eko­no­mik­ve­po­li­tik­bu­na­lım­lar,­dev­rim­ler­ve­kar­şı­dev­rim­ler­de­kar­şı­lık­bul­muş­tur.­İkin­ci­ Pay­la­şım­ Sa­va­şı’ndan­ son­ra­

SSCB’den­baş­ka­dev­let­le­rin­de­sos­ya­list­yo­la­yö­nel­me­siy­le,­dün­ya­nın­iki­kam­pa­bö­lün­me­si­nin­ ya­rat­tı­ğı­ du­rum­ ve­ iş­çi­sı­nı­fı­nın­ör­güt­lü­mü­ca­de­le­si­nin­ba­sın­cı­ ile­ ha­re­ket­ ala­nı­ da­ra­lan­ ser­ma­ye,­dün­ya­yı­ yı­kı­ma­ uğ­ra­tan­ II.­ Pay­la­şım­Sa­va­şı­nın­ha­ra­be­le­ri­üze­rin­de­ken­di­ni­ye­ni­den­ in­şa­ ede­rek,­ gö­re­ce­ is­tik­rar­lı­bir­ge­liş­me­sey­ri­ iz­le­di.­1970’ler­de­ye­ni­den­şid­det­le­nen­sar­sın­tı­lar,­1980’ler­de­ iş­çi­ sı­nı­fı­nın­ ka­za­nım­la­rı­na­ kar­şı­ar­tı­rı­lan­ sal­dı­rı­la­rın­ ge­rek­çe­si­ ya­pıl­dı.­1990’lar­da­ dün­ya­nın­ ye­ni­den­ tek­ pa­zar­ ha­li­ne­ gel­me­si­ ser­ma­ye­nin­ vah­şi­do­ğa­sı­nın­ zin­cir­le­rin­den­ bo­şal­ma­sı­nın­ko­şul­la­rı­nı­ala­bil­di­ği­ne­ço­ğalt­tı.­Bu­dö­nem­de­ ulus­la­ra­ra­sı­ te­kel­ler­ nez­din­de­ser­ma­ye­nin­ yo­ğun­laş­ma­sı,­ dün­ya­nın­ka­pi­ta­list­ler­ce­ vah­şi­ce­ yağ­ma­lan­dı­ğı­bu­sü­reç­te­gö­rül­me­dik­dü­ze­ye­ulaş­tı.İş­te­tam­da­bu­ne­den­le­dir­ki;­ser­ma­

ye­faz­la­lı­ğı­ve­kar­şı­ku­tup­ta­iş­çi­faz­la­lı­ğı­ser­ma­ye­nin­yo­ğun­laş­ma­sı­na­ya­da­ser­ma­ye­ de­vir­ dö­ne­mi­ne­ bağ­lı­ ola­rak,­za­man­za­man­yük­se­len­ama­ar­dın­dan­dü­şen­ bir­ gö­rü­nüm­ sağ­la­mak­ ye­ri­ne­kro­nik­bir­hal­al­dı.­Bu­de­mek­tir­ki;­gi­de­rek­ ar­tan­ mik­tar­da­ bir­ ser­ma­ye­ ve­

TEORİDE doğrultu 15

iş­çi­ faz­la­lı­ğı­ oluş­mak­ta­dır.­Fark­lı­ olan­ne­dir?a)­Ser­ma­ye­faz­la­lı­ğı,­sa­de­ce­kâr­ora­

nı­nın­ düş­me­si­ni,­ kâr­ kit­le­si­ni­ ar­tı­ra­cak­den­li­ser­ma­ye­bü­yük­lü­ğü­ne­sa­hip­ol­ma­yan­kü­çük­ve­da­ğı­nık­ser­ma­ye­ler­dü­ze­yin­de­or­ta­ya­çık­mı­yor,­bu­nun­ya­nı­sı­ra,­en­bü­yük­te­kel­ler­bu­du­rum­la­kar­şı­kar­şı­ya­ka­lı­yor.b)­ Ser­ma­ye­nin­ mut­lak­ aşı­rı­ üre­ti­

mi­ne­ne­den­olan­ko­şul­lar­ tam­ter­si­ne­ol­ma­sı­na­ kar­şın,­ ya­ni­ üc­ret­ler­ yük­sel­mek­ bir­ ya­na­ dü­şü­rü­lü­yor,­ iş­gü­nü­uza­tı­lı­yor­ol­sa­da;­eme­ğin­üret­ken­li­ği­ni­ ar­tır­mak­ yo­luy­la­ sö­mü­rü­ da­ha­ da­yo­ğun­laş­tı­rıl­sa­ da;­ ser­ma­ye­ ye­ni­den­üre­tim­sü­re­cin­de­es­ki­sin­den­da­ha­faz­la­kâr­üret­me­ye­te­ne­ği­ni­yi­tir­di­ği­ için,­ser­ma­ye­nin­bir­bö­lü­mü­faz­la­lık­ola­rak­kal­mak­ta­dır.­Tablo:Emek­Gelirlerinin­Milli­Gelir­İçindeki­

payıKaynak:­IMF­World­Economic­Outlo­

ok,­Nisan­2007Dün­ ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­ ve­ kar­şı­ ku­

tup­ta­ emek­çi­ faz­la­lı­ğı­ ka­pi­ta­list­ çev­ri­min­en­ge­li­ ola­cak­den­li­bü­yü­dü­ğün­de­eko­no­mik­ kriz­ yı­kı­cı­ et­ki­siy­le­ ye­ni­ bir­den­ge­ya­ra­ta­rak­“faz­la­lık­la­rı”­en­gel­ol­ma­ya­cak­ dü­ze­ye­ in­di­ri­yor­du.­ Bu­gün­ise­ka­pi­ta­list­ge­liş­me­sü­rer­ken­bir­yan­dan­kro­nik­ iş­siz­lik,­di­ğer­yan­dan­kro­nik­ ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­ oluş­mak­ta­dır.­Dün­ üc­ret­le­rin­ dü­şü­rül­me­si,­ eme­ğin­ve­rim­li­li­ği­nin­ar­tı­rıl­ma­sı,­da­ha­çok­bi­rey­sel­ üre­ti­ci­nin­ bü­yük­ ser­ma­ye­nin­bo­yun­du­ru­ğu­ al­tı­na­ alın­ma­sıy­la­ “ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı”­ so­ru­nu­ o­ dö­nem­ için­gi­de­ri­li­yor­du.­ Bu­gün­ ay­nı­ ko­şul­lar­da,­ya­ni­üc­ret­ler­dü­şer,­eme­ğin­ve­rim­li­li­ği­ar­tar,­kü­çük­üre­ti­ci­nin­tas­fi­ye­si­hız­la­nır­ken,­ “ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı”­ ve­ “iş­gü­cü­faz­la­lı­ğı”­da­art­mak­ta­dır.­Bu,­ser­ma­ye­nin­ken­din­den­kay­nak­lı­ iç­sel­en­gel­le­ri­

aş­ma­ ye­te­ne­ği­ni­ yi­tir­di­ği,­ ge­li­şi­mi­nin­sı­nır­la­rı­nı­aş­mak­ta­da­ha­çok­zor­lan­dı­ğı­bir­aşa­ma­da­ol­du­ğu­nu,­tam­da­Marx’ın­de­di­ği­gi­bi,­“Ser­ma­ye­nin­en­yük­sek­ge­liş­me­ev­re­si”ne­da­ha­çok­ya­kın­laş­tı­ğı­nı­gös­te­rir.Ka­pi­ta­list­ üre­tim­ ser­ma­ye­ bi­ri­ki­mi­

nin­ ulaş­tı­ğı­ dü­zey­ iti­ba­rıy­la­ iler­le­me­ye­te­ne­ği­ni­çok­da­ha­faz­la­yi­tir­mek­te­dir.­Bu­bi­ri­kim­öy­le­dü­zey­de­dir­ki,­ar­tı­de­ğer­üre­ti­mi­için­ko­şul­lar­ön­ce­ki­sü­re­ce­gö­re­da­ha­olum­lu­ol­sa­da,­mut­lak­aşı­rı­bi­ri­kim­kro­nik­bir­va­ka­ha­li­ni­al­mış­tır.­Ser­ma­ye­ye­ni­ya­tı­rım­dan­ne­den­ka­

çı­yor?Ser­ma­ye­nin­bir­kıs­mı­üre­tim­için­ya­

tı­rı­ma­yö­nel­se­de­önem­li­bir­kıs­mı­yi­ne­de,­ “faz­la­lık”­ ola­rak­ el­de­ kal­ma­ya­ de­vam­ edi­yor.­ Marx­ ser­ma­ye­ kit­le­si­nin­bü­yü­me­si,­ bu­na­lım­lar­la­ şid­det­le­nen­re­ka­bet­ so­nu­cu­ “faz­la­lık”ın­ de­ğe­ri­nin­dü­şü­rül­me­si­ ya­ da­ dü­pe­düz­ ser­ma­ye­kı­yı­mı­ ile­bir­lik­te­dün­ya­pa­za­rı­nın­ge­liş­me­si­ni­de,­“faz­la­lık”ı­te­la­fi­eden­un­sur­lar­dan­bi­ri­ola­rak­sa­yar,­el­bet­te­ye­ni­den­ tı­ka­nık­lı­ğa­ ka­dar.­ Bu­gün­ me­ta­ve­ ser­ma­ye­ ih­ra­cı­ ba­kı­mın­dan­ dün­ya­tek­ pa­zar­ gö­rü­nü­mün­de­dir.­ Ser­ma­ye­nin­do­la­şı­mı­nın­önün­de­he­men­he­men­hiç­bir­en­gel­kal­ma­mış­tır.­Ama­bu­yi­ne­de,­ser­ma­ye­ faz­la­lı­ğı­nı­or­ta­dan­kal­dır­ma­ya­yet­mi­yor.­Bir­yan­da­de­li­da­na­lar­gi­bi­ya­tı­ra­cak­yer­ara­yan­ser­ma­ye;­di­ğer­ yan­da­ dağ­ gi­bi­ bü­yü­yen­ iş­siz,­ aç,­se­fil­ halk­ yı­ğın­la­rı.­ El­bet­te­ ka­pi­ta­list­üre­tim­ ge­liş­me­ye,­ ser­ma­ye­ yo­ğun­laş­ma­ya­ de­vam­ edi­yor.­ Ama­ bu­ ge­liş­me­üze­rin­de­ki­ yük­ –aşı­rı­ bi­ri­kim–­ ar­tık­ça­hı­zı­düş­mek­te,­bir­ba­kı­ma­ken­di­yı­ğı­nı­nın­al­tın­da­gi­de­rek­da­ha­ne­fes­siz­kal­mak­ta­dır.­Ya­ni­ken­di­ ya­tı­rım­la­rı­na­ek­ser­ma­ye­yi­(ar­tı­de­ğe­ri)­ak­tar­mak­da,­sı­fır­dan­ya­tı­rı­ma­yö­nel­mek­de­çok­ca­zip­gel­mi­yor.­Çün­kü­kâr­ora­nı­“es­ki­gü­ne”­gö­re­azal­mış­ama­da­ha­bü­yük­ser­ma­ye­

TEORİDE doğrultu16

ya­tır­sa­da,­kar­kit­le­si­bu­azal­ma­yı­te­la­fi­ede­mi­yor.­Ser­ma­ye­bu­dü­şü­şü­ne­re­de­te­la­fi­ede­cek­se­ora­ya­yö­ne­li­yor.­

Sa tın al ma ve bir leş me lerEm­per­ya­list­kü­re­sel­leş­me­di­ğer­şey­

ler­bir­ ya­na­ te­kel­ler­ için,­ ye­ni­ ya­tı­rım­alan­la­rı­ya­rat­ma­ih­ti­ya­cı­nın­da­ürü­nü­dür.­ “Dün­ya­ fab­ri­ka­sı”nın­or­ta­ya­çı­kı­şı,­bir­baş­ka­de­yiş­le­te­kel­le­rin­her­han­gi­bir­yer­de­ser­best­çe­üre­tim­ya­pa­bil­me­ola­na­ğı­ ya­ka­la­ma­sı­ ve­ dün­ya­ ça­pın­da­en­teg­re­ol­muş­bir­üre­ti­min­or­ta­ya­çık­ma­sı­ –ucuz­ iş­gü­cü­ ve­ ham­mad­de­le­re­ya­kın­ol­ma–­ti­ca­ri­ve­ma­li­ser­best­leş­tir­me­ ile­ bir­lik­te­ ser­ma­ye­nin­ ge­li­şi­mi­nin­dış­sal­en­gel­le­ri­bi­rer­bi­rer­or­ta­dan­kal­dı­rıl­dı.­Ser­ma­ye,­dün­ya­nın­her­ya­nı­na­hiç­bir­ sı­nır­da­ dur­du­rul­ma­dan,­ hiç­bir­kı­sıt­la­ma­ya­ ta­bi­ tu­tul­ma­dan,­ vi­ze­siz­ve­ pa­sa­port­suz,­ eli­ni­ ko­lu­nu­ sal­la­ya­rak­gi­de­bil­me­ola­na­ğı­bul­du.­Kış­mev­si­min­de­aç­kal­mış­zur­be­(kurt­sü­rü­sü)­gi­bi,­ dün­ya­nın­ her­ ya­nın­da­ yi­yip­ yu­ta­bi­le­ce­ği­her­şe­ye­sal­dır­dı.­Dün­ya­nın­her­ye­rin­de­ki­ban­ka­la­rı,­si­gor­ta­şir­ket­le­ri­ni,­ otel­le­ri,­ fab­ri­ka­la­rı,­ ye­ral­tı­ zen­gin­lik­le­ri­ni­ mül­ki­ye­ti­ne­ ge­çir­di,­ ge­çir­me­ye­de­vam­edi­yor.­Yi­ne­de­bu­el­de­ki­ser­ma­ye­yi­tü­ket­me­ye­yet­mi­yor.­Çün­kü­sö­mü­rü­nün­ de­re­ce­si­ öy­le­ yo­ğun­laş­tı­rıl­mış­tır­ki,­ye­ni­ya­tı­rım­lar­la­onu­da­ha­da­ yo­ğun­laş­tır­mak­ ola­nak­lı­ ol­mu­yor.­Çün­kü­ sö­mü­rü­ öy­le­ yo­ğun­ ve­ ser­ma­ye­be­lir­li­el­ler­de­öy­le­top­laş­mış­ki;­ye­ni­me­ta­ üre­ti­mi­ yo­luy­la­ bü­tün­ ser­ma­ye­yi­çe­vi­re­bil­mek­ola­nak­lı­ol­mu­yor.­Me­ta­üre­ti­mi­için­her­ye­ni­ser­ma­ye­ya­tı­rı­mı,­ken­di­ tü­ke­ti­ci­si­ni,­ tü­ke­tim­ tar­zı­nı­ ya­

rat­mak­ zo­run­da­dır.­ Oy­sa­ bu­gün­ de­va­sa­ ser­ma­ye­ bi­ri­ki­mi­nin­ne­de­ni­ olan­vah­şi­ sö­mü­rü­ po­tan­si­yel­ tü­ke­ti­ci­ sa­yı­sı­nı­ ço­ğalt­sa­ da,­ alım­ gü­cü­ eme­ğin­üret­ken­lik­dü­ze­yi­ne­oran­la­art­mak­bir­ya­na­ters­yön­de­yu­var­lan­dı­ğı­ için,­po­tan­si­yel­tü­ke­ti­ci­nin­ger­çek­tü­ke­ti­ci­ha­li­ne­gel­me­si,­kı­sa­ca­sı­ta­lep­is­te­nen­dü­zey­de­ oluş­mu­yor­ ya­ da­ ya­ra­tı­la­mı­yor.­Ser­ma­ye­bü­yü­dük­çe­re­ka­bet­eden­le­rin­sa­yı­sı­aza­lır­ama­re­ka­be­tin­şid­de­ti­bü­yür.­Bu­na­bağ­lı­ ola­rak­üre­tim­araç­la­rın­da­ki­mo­ral­yıp­ran­ma­sü­re­ci­öy­le­kı­sa­lır­ki,­ya­tı­rı­lan­ser­ma­ye­da­ha­ken­di­ni­amor­ti­ et­me­den,­ ge­liş­ti­ri­len­ ye­ni­ üre­tim­araç­la­rı­ne­de­niy­le,­ka­pi­ta­list­çe­vi­ri­mi­ta­mam­la­ma­sı­da­hi­güç­le­şir.Bu­gü­nün­ka­pi­ta­list­ üre­ti­mi­ tam­da­

böy­le­bir­gö­rü­nüm­arz­edi­yor.­Ser­ma­ye,­bi­ri­ki­mi­öl­çü­sün­de­eme­ğin­üret­ken­li­ği­ni­ ar­tır­mak­ su­re­tiy­le­ yo­ğun­laş­mak­ye­ri­ne,­ ha­zır­ bul­du­ğu­nu­ mülk­ edi­ne­rek­ (ye­ni­ ya­tı­rım­ ye­ri­ne­mül­ki­ye­tin­ el­de­ğiş­tir­me­si)­ra­kip­le­ri­ni­saf­dı­şı­et­mek­te­dir.­Bu­te­kel­ci­ser­ma­ye­nin­gü­nü­müz­de­ki­ en­ te­mel­ yö­ne­lim­le­rin­den­bi­ri­dir.­Kuş­ku­suz­bu­eği­lim­ye­ni­de­ğil­dir,­fa­kat­bu­gün­ulaş­tı­ğı­dü­zey­Le­nin’in­“Ser­ma­ye­nin­ çe­şit­li­ kol­la­rı­nın­ tek­ bir­ iş­let­me­için­de­top­laş­ma­sı”(12)­ola­rak­ta­rif­et­ti­ği­ “bir­leş­me”nin­ çok­ öte­sin­de­dir.­ Ser­ma­ye­dar­lar­ işe­ ya­rar­ ne­ bu­lur­lar­sa­onu­bün­ye­le­ri­ne­kat­ma­eği­lim­de­dir­ler.­Bir­leş­me­ler­ ve­ sa­tın­ al­ma­lar­ yo­luy­la­ser­ma­ye­nin­ üst­ bo­yut­ta­ mer­ke­zi­leş­me­si,­ ser­ma­ye­nin­ ye­ni­ ya­tı­rım­ yo­luy­la­ de­ğer­len­mek­ ye­ri­ne­ var­ olan,­ ha­zır­şir­ket­le­ri­ yut­ma­sı­ an­la­mı­na­ ge­lir.­ Bu­

TEORİDE doğrultu 17

bir­ yan­dan­ mülk­süz­leş­tir­me­yi­ hız­lan­dır­mak­ta­ ama­ di­ğer­ yan­dan­ ser­ma­ye­ye­ni­ya­tı­rım­yo­luy­la­ iş­ ta­le­bi­ni­bü­yüt­me­di­ği,­ tam­ak­si­ne,­bir­le­şen­şir­ket­ler,­ay­nı­ işi­ da­ha­ az­ iş­çiy­le­ yap­ma­ ola­na­ğı­bul­duk­la­rı­ve­böy­le­ce­bin­ler­ce­iş­çi­yi­iş­ten­at­tık­la­rı­için,­ser­ma­ye­bu­yol­dan­da­ha­çok­ya­tı­rıl­ma­sı­na­kar­şın­ iş­siz­li­ği­nis­pe­ten­azalt­mak­ye­ri­ne,­ ar­tır­mak­ta­dır.­ Ser­ma­ye­ ya­tı­rı­mı­ bü­yü­dük­çe­ iş­siz­lik­de­mut­lak­ola­rak­bü­yü­mek­te­dir.­BM­“Dün­ya­nın­Sos­yal­Du­ru­mu­2007”­ra­po­ru­na­ gö­re­ 1996’da­ yüz­de­ 6­ olan­dün­ya­iş­siz­lik­ora­nı­2006­yı­lın­da­yüz­de­6.3’e­ çık­mış­tır.”(13)­ 195­mil­yon­ in­san­hiç­bir­ge­çim­ara­cı­na­sa­hip­ol­ma­dık­la­rı­hal­de­ge­çi­ci­ya­da­de­vam­lı­bir­ iş­ten­yok­sun­dur­lar.­ Ser­ma­ye­nin­ doğ­ru­dan­ya­tı­rım­ yap­ma­sı­na­ kar­şı­ na­sıl­ asa­lak­bir­ ni­te­li­ğe­ bü­rün­dü­ğü,­ az­ çok­ bü­yü­me­si­ni­ sür­dür­dü­ğü­ en­ el­ve­riş­li­ ko­şul­lar­da­bi­le­ken­di­var­oluş­ko­şul­la­rı­nı­tü­ket­ti­ği­nin­gös­ter­ge­si­dir­bu.Bu­ ko­şul­lar­da­ “Her­ke­se­ ça­lış­ma­

hak­kı”­ta­le­bi,­iş­çi­sı­nı­fı­nın­te­mel­bir­ta­le­bi­ola­rak­or­ta­ya­çık­mak­ta­dır.­Tür­ki­ye’de­de­2001­kri­zi­nin­aşıl­ma­sın­dan­bu­ya­na,­AKP­Hü­kü­me­ti­al­tın­da­ka­pi­ta­list­eko­no­mi­ bü­yü­me­si­ne,­ ka­pi­ta­list­le­rin­kar­la­rı­ mis­liy­le­ art­ma­sı­na­ kar­şın,­ iş­çi­yı­ğın­la­rı­nı­te­mel­ge­çim­araç­la­rın­dan­yok­sun­bı­ra­kan­iş­siz­lik­azal­mak­ye­ri­ne­art­mak­ta­dır.­Bu,­ger­çe­ği­an­cak­kıs­men­yan­sı­tan­ res­mi­ iş­siz­lik­ ve­ri­le­rin­de­bi­le­iti­raf­edi­len­bir­ger­çek­tir.­Bu­al­tı­yıl­lık­eko­no­mik­bü­yü­me­sü­re­cin­de­res­mi­iş­siz­lik­ora­nı,­yüz­de­10­do­la­yın­da­sey­ret­miş,­ger­çek­iş­siz­lik­ise­yüz­de­20’ler­dü­ze­yin­de­kal­mış­tır.Ma­li­asa­lak­lıkSa­tın­al­ma­lar­ve­bir­leş­me­ler­yo­luy­la­

ser­ma­ye­ ola­ğa­nüs­tü­ bo­yut­lar­da­ mer­ke­zi­leş­se­de­bu­yi­ne­de­“aşı­rı­bi­ri­ki­mi”­te­la­fi­et­me­ye­yet­mi­yor.­Bu­du­rum­da­gi­de­rek­et­kin­li­ği­ ar­tan­spe­kü­la­tif­ amaç­

lı­ fi­nan­sal­ var­lık­ ya­tı­rı­mı­ öne­ ge­çi­yor.­De­ğer­li­kâ­ğıt­la­ra­ya­tı­rım­ar­tı­de­ğer­üre­ti­mi­ne­ne­den­ol­maz,­bu­na­kar­şın­oluş­muş­ar­tı­de­ğe­rin­el­de­ğiş­tir­me­si­ne­yol­açar.­ Bu­ bi­rik­miş­ ar­tı­ de­ğe­rin­ nis­pe­ten­kü­çük­bur­ju­va­lar­dan­da­ha­bü­yük­bur­ju­va­la­ra,­kü­çük­ser­ma­ye­den­bü­yük­ser­ma­ye­ye­ trans­fer­ edil­me­si;­ ba­ğım­sız­var­lı­ğı­ için­de­ken­di­ni­ye­ni­den­üre­tim­sü­re­cin­de­ge­niş­let­me­ye­te­ne­ğin­den­yok­sun­“faz­la­lık”­ha­li­ne­gel­miş­ser­ma­ye­nin­ da­ha­ bü­yük­ ser­ma­ye­ye­ ek­le­ne­rek­ iş­lev­ ka­zan­ma­sı­ an­la­mı­na­ ge­lir.­Ama­hep­si­bu­de­ğil.­Em­per­ya­list­ kü­re­sel­leş­me­nin­ oluş­

tu­ru­cu­ne­den­le­rin­den­bi­ri­ de­fi­nan­sal­araç­lar­ yo­luy­la­ da­ha­ kü­çük­ten­ da­ha­bü­yük­ ser­ma­ye­ye­ doğ­ru,­ ye­ni­ sö­mür­ge­ler­den­ka­pi­ta­list­met­ro­pol­le­re­doğ­ru­bi­rik­miş­ar­tı­de­ğe­rin­el­de­ğiş­tir­me­si­nin­önün­de­ki­her­tür­lü­en­ge­lin­kal­dı­rıl­ma­sı­dır.Ser­ma­ye­nin­ ha­zır­ ar­tı­ de­ğe­ri­ zah­

met­siz,­çok­hız­lı,­hem­de­da­ha­bü­yük­oran­da­ em­me­ ola­na­ğı­ var­ken,­ da­ha­zah­met­li­ola­na,­ye­ni­üre­ti­me­yö­ne­le­rek­da­ha­ dü­şük­ kar­ ora­nı­ ile­ ye­tin­me­si­ni­bek­le­mek­ saf­ık­ olur.­ Le­nin­ bu­ du­ru­mu­ da­ha­ 20.­ yy’ın­ ba­şın­da­ şöy­le­ ta­nım­lı­yor­du:­“Ka­pi­ta­liz­min­özel­li­ği;­pa­ra­ser­ma­ye­yi­sı­naî­ya­da­üret­ken­ser­ma­ye­den,­yal­nız­ca­pa­ra­ser­ma­ye­den­el­de­et­ti­ği­ge­lir­le­ya­şa­yan­ran­ti­ye­yi,­sa­na­yi­ci­den­ve­ sa­na­yi­ yö­ne­ti­mi­ ile­ il­gi­li­her­kes­ten­ayı­rır.­Bu­ay­rıl­ma­ge­niş­öl­çü­le­re­ulaş­tı­ğı­ za­man,­ma­li­ ser­ma­ye­nin­ ege­men­li­ği­ ya­ da­ em­per­ya­lizm,­ ka­pi­ta­liz­min­ en­ yük­sek­ aşa­ma­ çiz­gi­si­ne­ ge­lir.­Ma­li­ ser­ma­ye­nin­bü­tün­öbür­ser­ma­ye­çe­şit­le­rin­den­ üs­tün­lü­ğü­ ran­ti­ye­nin­ ve­ma­li­ oli­gar­şi­si­nin­ ege­men­li­ği­ an­la­mı­nı­da­ta­şır;­ma­li­yön­den­güç­lü­bir­dev­le­tin­ bü­tün­ öbür­ dev­let­ler­ kar­şı­sın­da­ki­üs­tün­ du­ru­mu­nu­ da­ açık­lar”(14)­ Le­nin’in­ sö­zü­nü­ et­ti­ği­ “ay­rıl­ma”­ eği­li­mi,­

TEORİDE doğrultu18

pa­ra­ ser­ma­ye­nin­ sı­nai­ ya­ da­ üret­ken­ser­ma­ye­den­ay­rıl­ma­sı;­bu­gün­çok­da­ha­ be­lir­gin­ bi­çim­de­ en­ ge­niş­ öl­çü­le­re­ulaş­mış­tır.­“Kü­re­sel­ser­ma­ye­pi­ya­sa­la­rı­3.­yıl­lık­ra­po­ru”nda­yer­alan­ve­ri­ler,­fi­nan­sal­var­lık­la­ra­ya­tı­rı­lan­ser­ma­ye­nin­na­sıl­bü­yük­bir­hız­la­art­tı­ğı­nı­gös­te­ri­yor.­Ra­po­ra­gö­re­2005­yı­lın­da­fi­nan­sal­var­lık­lar­160­tril­yon­do­lar­lık­bir­bü­yük­lü­ğe­ulaş­mış­tır.­Bu­fi­nan­sal­var­lık­la­rın­dün­ya­Gay­ri­Sa­fi­Yurt­ İçi­Ha­sı­la’sı­nın­üç­ ka­tı­nı­ aş­tı­ğı,­ bir­ baş­ka­ de­yiş­le­ fi­nan­sal­var­lık­la­rın­GSYİH­ora­nı­nın­yüz­de­300’ünün­üze­ri­ne­çık­tı­ğı­nı­gös­te­rir.­Oy­sa­bu­1980’de­yüz­de­100’dü.(15)Tablo:Dünya­ finansal­ varlıkları/­ Dünya­

GSYİH1980­ %­1001990­ %­2001995­ %­2282000­ %­2932005­­­­­­­­­­­%­316

Yi­ne­ ay­nı­ ra­po­ra­ gö­re­ 1990­2005­dö­ne­min­de­ GSYİH­ ile­ öl­çü­len­ dün­ya­eko­no­mi­si­ or­ta­la­ma­ yüz­de­ 3.5,­ dün­ya­ ti­ca­re­ti­ yüz­de­ 5.8,­ dün­ya­ fi­nan­sal­var­lık­la­rı­yüz­de­8.7,­sı­nır­öte­si­ser­ma­ye­ ha­re­ket­le­ri­ yüz­de­ 10.7­ bü­yü­müş­tür.­ Ke­za­ fi­nan­sal­ var­lık­la­ra­ ya­tı­rı­lan­ser­ma­ye­den­ el­de­ edi­len­ ge­li­rin­ yüz­de­95’inin­yi­ne­fi­nan­sal­var­lık­la­ra­dön­dü­ğü­ dü­şü­nü­lür­se,­ ne­den­ fi­nan­sal­ var­lık­la­rın­GSYİH’den­iki­bu­çuk­kat­da­ha­hız­lı­bü­yü­dü­ğü­an­la­şı­lır.­Ama­yi­ne­yu­ka­rı­da­ki­tab­lo­dan­da­gö­rü­le­bi­le­ce­ği­gi­bi­ bu­ bü­yü­me­nin­ de­ bir­ sı­nı­rı­ var­dır.­Fi­nan­sal­var­lık­lar/GSYİH­ora­nı­mut­lak­ola­rak­yük­sel­mek­te,­ son­5­yıl­dik­ka­te­alın­dı­ğın­da­ar­tış­hı­zı­düş­mek­te­dir.­Bu­ser­ma­ye­nin­ça­pı­na­gö­re­so­yul­mak­üze­re­ha­zır­bu­lu­nan­ma­li­de­ğe­rin­azal­dı­ğı­nı­gös­te­rir.­Ne­üre­ti­me­dö­ne­bi­li­yor,­ne­sa­tın­al­ma­lar­la­ken­di­ni­üret­ken­ola­rak­

tü­ket­me­nin­bir­yo­lu­nu­ye­te­rin­ce­bu­la­bi­li­yor,­ne­de­ha­zır­ola­nı­eme­rek­el­de­ki­ser­ma­ye­yi­ bü­tü­nüy­le­ de­ğer­len­di­re­bi­li­yor.­So­nuç:­Elin­de­ şiş­miş­ ser­ma­ye­ ile­sal­dı­ra­cak­ yer­ ara­yan­ gö­zü­ ka­rar­mış­te­kel­ler.­Bir­baş­ka­ör­nek­le­du­ru­mu­da­ha­gö­

rü­nür­ kı­la­bi­li­riz.­ Ha­li­ha­zır­da­ “Dün­ya­ha­sı­la­sı­nın­10­ka­tı­na­ula­şan­415­ tril­yon­do­lar­lık­kre­di­kö­pü­ğü”nden­söz­edi­li­yor.(16)­“Kre­di”den­kas­te­di­len­el­bet­te­sa­na­yi­ya­tı­rı­mı­için­kul­la­nı­lan­pa­ra­ser­ma­ye­de­ğil­dir.­Bu­tür­ger­çek­kre­di­di­ğer­kre­di­tür­le­ri­ne­gö­re­önem­siz­leş­miş­tir.­“Kre­di”­mil­yon­lar­ca­in­sa­nın­gün­lük­ya­şa­mı­nın­ vaz­ge­çil­mez­ un­sur­la­rın­dan­bi­ri­ha­li­ne­gel­di.­Kre­di­kart­la­rı­ge­le­cek­te­ki­ka­zanç­la­bu­gün­har­ca­ma­ola­na­ğı­sağ­la­ya­rak­me­ta­tü­ke­ti­mi­ni­ayak­ta­tu­tan­ araç­lar­dan­ bi­ri­ ol­du.­ Yüz­mil­yon­lar­ca­ in­sa­nın­ gün­lük­ gi­der­le­ri­ni­ kar­şı­la­mak­ev,­ara­ba­vb.­sa­tın­al­mak­için­kul­lan­dı­ğı­ kre­di­ kart­la­rı,­ bir­ yan­dan­ta­le­bi­di­ri­ tut­tu,­di­ğer­yan­dan­fa­iz­yo­luy­la­ ser­ma­ye­ye­mu­az­zam­ bir­ ka­zanç­ka­pı­sı­ya­rat­tı.­Böy­le­lik­le­ “kre­di”­sa­na­yi­üre­ti­mi­için­ve­ri­len­bor­cun­ve­bor­sa­spe­kü­las­yo­nu­yo­luy­la­bi­rik­miş­ar­tı­de­ğe­rin­ bur­ju­va­lar­ ara­sın­da­ pay­la­şıl­ma­sı­nın­ya­nı­sı­ra,­yüz­mil­yon­lar­ca­emek­çi­nin­gün­lük­bi­ri­kim­le­ri­ni­ fa­iz­ yo­luy­la­gasp­et­me­nin­doğ­ru­dan­bi­çim­le­rin­den­bi­ri­ha­li­ne­gel­di.­Ama­bu­nun­da­bir­sı­nı­rı­ var.­ İn­san­lar­ bu­gün­kü­ ge­lir­le­ri­ni,­do­la­yı­sıy­la­ iş­le­ri­ni­ sür­dü­re­cek­le­ri­ he­sa­bıy­la­ borç­lan­mak­ta­dır­lar.­ Ban­ka­lar­“faz­la­ ser­ma­ye­yi”­ de­ğer­len­di­re­cek­ bir­alan­ya­rat­mak­gay­re­ti­ ile­bu­nu­ teş­vik­eden­ve­ko­lay­laş­tı­ran­her­ tür­lü­bi­çi­mi­kul­lan­mak­tan­ çe­kin­me­mek­te­dir.­ Gel­gör­ki­ser­ma­ye­da­ha­çok­bi­rik­mek­için­emek­çi­le­ri­da­ha­çok­soy­duk­ça,­iş­siz­lik­ve­dü­şük­üc­ret­le­ça­lış­ma­yay­gın­laş­tık­ça­tü­ke­ti­ci­kre­di­le­ri­nin­ge­ri­dön­me­ris­ki­de­bü­yü­yor.

TEORİDE doğrultu 19

El­bet­te­ “kre­di­ kö­pü­ğü”­ yal­nız­ca­ bu­yol­dan­oluş­mu­yor.­Fi­nan­sal­var­lık­çe­şit­le­ri­ öy­le­si­ne­ art­mış­ ve­ öy­le­si­ne­ iç­içe­ geç­miş­tir­ ki;­ bir­ yer­de­ki­ tı­ka­nık­lık­bir­ an­da­ her­ ta­raf­ta­ çal­kan­tı­la­ra­ yol­aç­mak­ta­dır.­ Ör­ne­ğin­ “Carry­ Tra­de”,­“Hed­ge­ Fon”­ bun­lar­dan­ iki­si­dir.­ Ucuz­fa­iz­li­pa­ra­cin­sin­den­borç­la­nıp­yük­sek­fa­iz­li­pa­ra­cin­sin­den­var­lık­la­ra­ya­tı­rım­ya­pa­rak,­bu­far­kın­yük­sek­li­ği­ora­nın­da­ka­zanç­ sağ­la­mak­ an­la­mın­da­ kul­la­nı­lan­“Carry­Tra­de”;­ya­da­“Hed­ge­Fon”­la­ ga­ran­ti­li­ ka­zanç­ li­man­la­rı­na­ de­mir­at­mak,­ ger­çek­te­ay­nı­pa­ra­ya­ sa­hip­le­ri­ta­ra­fın­dan­ fark­lı­ iş­lev­ler­ yük­len­me­si­an­la­mı­na­ge­li­yor.­Ör­ne­ğin,­Ja­pon­ya’da­dü­şük­ fa­iz­le­ borç­la­nıp­ dün­ya­nın­ en­yük­sek­fa­izi­ni­ve­ren­Tür­ki­ye­dev­let­tah­vil­le­ri­ne­ ya­tı­rım­ ya­par­sa­nız,­ kı­sa­ yol­dan­bü­yük­ka­zanç­el­de­eder­si­niz,­bu­na­Carry­Tra­de­de­ni­yor.­Siz­den­yük­sek­fa­iz­le­borç­la­nan­TC­Mer­kez­Ban­ka­sı­bu­pa­ra­yı­ gü­ven­li­ bi­çim­de­ ko­ru­mak­ için,­Av­ru­pa­ ya­ da­ ABD’nin­ bü­yük­ ban­ka­la­rı­na­ gü­ven­ce­li­ ama­ ver­di­ğin­den­ çok­da­ha­ dü­şük­ bir­ fa­iz­ kar­şı­lı­ğı­ ya­tı­rır.­Böy­le­ce­ay­nı­pa­ra­el­de­ğiş­ti­rir­ken­Hed­ge­Fon­adı­nı­alır.­Si­zin­pa­ra­nı­zı­Hed­ge­Fon­ ola­rak­ ya­tır­dı­ğı­nız­ ban­ka­ bu­ pa­ra­yı­ tü­ke­ti­ci­kre­di­si­ola­rak­si­ze­öde­di­ğin­den­da­ha­yük­sek­fa­iz­le­ABD­emek­çi­le­ri­ne­ Mort­ga­ge­ kre­di­si­ bi­çi­min­de­ve­re­bi­lir.­Böy­le­lik­le­mu­az­zam­mik­tar­da­ser­ma­ye­ üre­tim­le­ hiç­bir­ iliş­ki­ kur­ma­dan,­bü­rün­dü­ğü­her­bi­çim­de,­ye­ni­bir­soy­gun­ ya­ra­ta­rak­ ken­di­si­ni­ ço­ğalt­mış­olur.­ So­nuç­ta­ fa­iz­ ola­rak­ el­de­ edi­len­pa­ra­ emek­çi­nin­ ce­bin­den­ çı­kar,­ onun­üret­ti­ği­ar­tı­de­ğe­rin­bir­bi­çi­mi­dir.­Dev­let­yük­sek­fa­iz­le­al­dı­ğı­borç­la­rı­öde­mek­için­ver­gi­ler­yo­luy­la­hal­kı­so­yar,­ban­ka­lar­ver­dik­le­ri­tü­ke­ti­ci­kre­di­le­ri,­uy­gu­la­dı­ğı­ fa­iz­le,­hal­kın­bi­ri­ki­mi­ni­yağ­ma­lar,­bor­sa­oyun­la­rı­yo­luy­la­bü­yük­bur­ju­va­

lar­da­ha­kü­çük­le­rin­elin­de­bi­ri­ken­ar­tı­de­ğe­ri­yu­tar.Fi­nan­sal­ var­lık­la­ra­ ya­tı­rı­lan­ ser­ma­

ye­nin­ doğ­ru­dan­ ar­tı­ de­ğer­ üret­mek­ama­cıy­la­ ya­tı­rı­lan­ ser­ma­ye­den­ da­ha­hız­lı­ve­da­ha­bü­yük­oran­da­ka­zanç­ge­tir­me­si,­her­tür­den­ser­ma­ye­nin­ya­tı­rım­yö­nü­nü­ora­ya­çe­vir­me­si­ne­ne­den­olur.­Çün­kü­ora­da­or­ta­la­ma­nın­üze­rin­de­bir­kâr,­ ar­tı­ kâr­ var­dır.­ Bü­yük­ ban­ka­ ve­sa­na­yi­te­kel­le­ri­nin­“Asıl­fa­ali­yet”­alan­la­rı­gi­de­rek­da­ha­bü­yük­öl­çü­de­spe­kü­la­tif­ amaç­lı­ ya­tı­rım­la­ra­ ka­yı­yor.­ Ama­her­kes­ ay­nı­ ta­ra­fa­ yı­ğı­lın­ca­ “ar­tı­ kâr”­gi­de­rek­aza­lır­ve­kâr­oran­la­rı­eşit­len­me­yo­lu­na­gi­rer.­Spe­kü­las­yon­es­ki­ca­zi­be­si­ni­yi­ti­rir.­Art­ar­da­pat­la­yan­spe­kü­las­yon­ba­lon­la­rı­kö­pü­ğü­yok­eder.Bu­ra­ya­ ka­dar­ an­la­tı­lan­lar­dan­ yo­la­

çı­ka­rak­üret­ken­ser­ma­ye­nin­ya­da­bu­ama­ca­ yö­ne­lik­ kre­di­ pi­ya­sa­sı­nın­ bü­tü­nüy­le­önem­siz­leş­ti­ği­an­la­mı­çık­maz.­Bu­ za­ten­ ola­nak­sız­dır­ da.­ Ka­pi­ta­lizm,­me­ta­ üre­ti­mi­nin­ ege­men­li­ği­ üze­rin­de­yük­se­lir.­Ama­ka­pi­ta­liz­min­ama­cı­me­ta­üret­mek­de­ğil­dir.­Ka­pi­ta­lis­tin­ tek­der­di­ser­ma­ye­si­ni­ço­ğalt­mak­tır.­Ka­pi­ta­list­ya­tır­dı­ğı­şe­yin­ne­ol­du­ğu­na­bak­maz,­ne­ge­tir­di­ği­ne­ba­kar.­Da­ha­yük­sek­ka­zanç­ge­tir­di­ği­ sü­re­ce­ top­lam­ ser­ma­ye­si­nin­bü­yük­ bö­lü­mü­nü­ fi­nan­sal­ var­lık­la­ra­yö­nel­te­cek­tir.­Yi­ne­de­bu­yö­ne­li­min­bir­sı­nı­rı­var.­Ser­ma­ye­nin­hü­cum­et­ti­ği­yer­de­ onun­ iş­ta­hı­nı­ do­yu­ra­cak­ ka­dar­bi­ri­kim­ola­na­ğı­kal­ma­mış­sa­ tı­ka­nık­lık­ve­ bu­na­lım­ ka­çı­nıl­maz­ olur.­ Asıl­ vur­gu­la­mak­ is­te­di­ği­miz­ nok­ta:­ Ken­di­ni­üre­ten­üret­ken­ser­ma­ye­ye­ye­ni­den­ya­tı­rıl­dı­ğın­da­ ken­di­si­ni­ ge­niş­let­me­ ola­na­ğı­nı­ yi­tir­di­ği­ için­fi­nan­sal­ var­lık­la­ra­yı­ğı­lan­ser­ma­ye­nin,­bu­kez­ora­dan­el­de­et­ti­ği­kâ­rı­tek­rar­ora­ya­ya­tır­dı­ğın­da­es­ki­si­ ka­dar­ bi­le­ kâr­ em­me­ ola­na­ğı­nı­yi­tir­miş­ol­ma­sı­dır.­Bu­ser­ma­ye­nin­bü­tün­ çı­kış­ ka­pı­la­rı­nı­ ken­di­ eliy­le­ ken­di­

TEORİDE doğrultu20

yü­zü­ne­ ka­pat­ma­sı­ de­mek­tir.­ Ser­ma­ye­ son­bir­ gay­ret­le­ sı­kış­tı­ğı­ yer­den­ az­çok­ne­fes­ala­ca­ğı­baş­ka­bir­oda­ya­ka­pa­ğı­at­ma­ya­ça­lı­şır.­Ama­bu­kriz­mik­ro­bu­nun­at­la­tıl­ma­sı­na­ya­ra­maz­sa­de­ce­onun­ka­pi­ta­liz­min­her­hüc­re­si­ne­si­ra­yet­et­me­si­ne­yol­açar.­Git­ti­ği­her­yer­de­ye­ni­bir­kö­pük­ya­ra­tır,­ne­var­ki­bu­yal­nız­ca­ya­ra­nın­üze­ri­ni­kap­la­mış­irin­den­baş­ka­bir­şey­de­ğil­dir.­De­va­sa­ ser­ma­ye­nin­ fi­nan­sal­ var­lık­

lar­dan­üret­ken­ser­ma­ye­ye­dön­me­si­de­–ay­nı­ko­şul­lar­için­de–­söz­ko­nu­su­ola­maz,­ zi­ra­fi­nan­sal­ var­lık­ala­nın­da­do­la­şan­ ser­ma­ye­ za­ten­ üret­ken­ ala­nın­kar­lı­lı­ğı­ dü­şük­ ol­du­ğu­ için­ “ser­ma­ye­faz­la­sı”­ha­li­ne­ge­len­mut­lak­aşı­rı­bi­ri­kim­dir.­Ser­ma­ye­ken­di­ken­di­si­ni­tes­lim­al­mış­tır!­Bu­ser­ma­ye­nin­ken­di­ni­ya­ra­tan­nes­nel­te­mel­ler­den­ko­pu­şu­nun­ne­öl­çü­de­ge­liş­ti­ği,­yoz­laş­tı­ğı­ve­çü­rü­dü­ğü­nü­gös­te­rir.­Ser­ma­ye­ar­tık,­ser­ma­ye­nin­en­ge­li­dir.­Eme­ğin­sö­mü­rü­sü­nü­yo­ğun­laş­tır­mak­su­re­tiy­le­bu­en­ge­li­aş­ma­gü­cü­ve­ka­bi­li­ye­ti­de­her­ge­çen­gün­azal­mak­ta­dır.­Ser­ma­ye­üre­ti­ci­güç­le­ri­da­ha­faz­la­ge­liş­tir­mek­bir­ya­na­kı­mıl­da­ta­cak­ener­ji­yi­gi­de­rek­da­ha­ faz­la­yi­tir­mek­te­dir.­ Top­lam­ ya­tı­rı­lan­ ser­ma­ye­nin­ her­4­bi­ri­min­den­1’i­üre­tim­ve­3’ü­fi­nan­sal­alan­da­ise,­ne­ser­ma­ye­kı­yı­mı,­ne­eme­ğin­üret­ken­li­ği­dev­re­nin­ye­ni­den­baş­la­ma­sı­na­ öy­le­ ko­lay­ca­ yol­ aça­maz.­Ser­ma­ye­için­asıl­so­run­bu­dur.­“Dur­ma­dan­ pe­şin­den­ koş­tu­ğu­ ev­

ren­sel­lik,­ser­ma­ye­nin­ken­di­do­ğa­sın­da­sı­nır­la­rı­nı­bu­lur,­bu­sı­nır­lar­ ser­ma­ye­nin­ge­liş­me­si­nin­bel­li­bir­ev­re­sin­de­ser­ma­ye­nin­ken­di­si­ni­bu­ ey­le­min­ en­bü­yük­en­ge­li­ola­rak­or­ta­ya­çı­ka­rır­ve­bu­yüz­den­de­biz­zat­ser­ma­ye­yo­luy­la­onu­ken­di­si­nin­ or­ta­dan­ kal­dı­rıl­ma­sı­ yö­nün­de­ça­ba­lar.”(17)Ne­re­ye­doğ­ru?

fiim­di­ ye­ni­den­ ba­şa­ dö­ne­bi­li­riz.­Ağus­tos’ta­Ame­ri­ka’da­ki­Mort­ga­ge­sis­te­min­de­açı­ğa­çı­kan­ma­li­kri­zin­so­mut­ne­den­le­ri­ an­la­şıl­dı­ğın­da,­ ka­pi­ta­list­üre­ti­min­bu­gün­ulaş­tı­ğı­dü­zey­de­kri­zin­ne­re­ye­ ev­ri­le­bi­le­ce­ği­ni­ tah­min­ et­mek­müm­kün­ola­cak­tır.­Mort­ga­ge­ sis­te­min­de­ iki­ tür­ kre­di­

bu­lu­nu­yor:­Pri­me­ve­ sub­pri­me.­Bi­rin­ci­si­ öde­me­ so­ru­nu­ ol­ma­yan­la­ra­ yö­ne­lik,­ ikin­ci­si­ alt­ ge­lir­ grup­la­rı­na­ ve­ri­li­yor.­İkin­ci­si­nin­fa­iz­ora­nı­bi­rin­ci­sin­den­yük­sek.­ Yok­sul­la­rın­ bir­ bö­lü­mü­nün­kre­di­le­ri­ge­ri­öde­ye­me­ye­ce­ği­he­sap­lan­dı­ğı­ için­ fa­iz­ ora­nı­ yük­sek­ tu­tu­la­rak­ola­sı­risk­to­le­re­edi­li­yor.­Ma­dem­bu­ka­dar­risk­li,­ne­den­yok­sul­la­ra­kre­di­ve­ri­li­yor?­Fa­iz­ora­nı­öy­le­bir­nok­ta­da­tu­tu­lu­yor­ki,­ba­tık­lar­dü­şü­rül­dü­ğün­de­bi­le­or­ta­la­ma­kâr­el­de­edil­miş­olu­yor.­Üs­te­lik­öde­me­le­rin­az­çok­dü­zen­li­ya­pıl­dı­ğı­dö­nem­de­ar­tı­kâr­el­de­et­mek­de­ca­ba­sı.­Böy­le­ol­du­ğu­ için­sub­pri­me­kre­di­le­rin­bü­yük­lü­ğü­800­mil­yar­do­la­ra­ulaş­mış­bu­lu­nu­yor.­Açık­tır­ki­soy­gu­nun­sı­nı­rı,­yok­su­lun­ge­li­ri­ka­dar­dır.­1979­2005­ dö­ne­min­de­ ABD­ hal­kı­

nın­ yüz­de­ 80’ini­ oluş­tu­ran­ ge­niş­ kit­le­nin­ el­de­ et­ti­ği­ ge­lir­ ar­tı­şı­ çok­ sı­nır­lı­ka­lır­ken­(bu­ar­tış­4.­%20’lik­grup­için­da­hi­ yüz­de­ 25’ten­ bi­raz­ faz­la­dır)­ en­üst­te­ki­%20’nin­ge­li­ri­yüz­de­100’e­ya­kın­art­mış­tır.­Ge­lir­mer­di­ve­ni­nin­en­te­pe­sin­de­ki­yüz­de­1’in­el­de­et­ti­ği­ar­tış­ise­yüz­de­200’ü­geç­miş­tir.­2005­yı­lın­da,­en­alt­ta­ki­yüz­de­20’lik­ge­lir­di­li­min­de­bu­lu­nan­tüm­ha­ne­le­rin­top­lam­ge­li­ri­383­mil­yar­da­ ka­lır­ken,­ en­ te­pe­de­ki­ yüz­de­1’in­ el­de­ et­ti­ği­ ge­lir­ ar­tı­şı­ 525­ mil­yar­do­lar­ol­muş­tu.(18)Ge­lir­art­maz­ken­borç­bü­yü­yor­sa,­sü­

re­cin­bir­yer­de­tı­kan­ma­sı­ka­çı­nıl­maz­dı.­2007’de­bek­le­nen­ol­du,­kre­di­bor­cu­nu­öde­ye­me­yen­le­rin­sa­yı­sı­bir­den­art­tı.­Hal­böy­le­olun­ca­2007’nin­ba­şın­dan­Ağus­

TEORİDE doğrultu 21

tos­ayı­na­ka­dar­Mort­ga­ge­kre­di­si­ve­ren­50’den­faz­la­ku­ru­luş­bat­tı.­Ev­sa­tış­la­rı­ile­bir­lik­te­ev­fi­yat­la­rı­da­düş­tü­ve­ in­şa­at­sek­tö­rü­dur­gun­lu­ğa­gir­di.­Bu­nun­üze­ri­ne­ban­ka­lar­sub­pri­me­kre­di­si­ver­me­yi­ dur­dur­du.­Bu­kez­Mort­ga­ge­ fa­iz­ge­li­ri­ni­ gü­ven­ce­li­ ola­rak­ gö­ren­ ve­ bu­ra­la­ra­yö­ne­lik­Hed­ge­Fon­ya­tı­rım­cı­la­rı­te­laş­la­pa­ra­la­rı­nı­ba­rın­dı­ra­cak­la­rı­ye­ni­li­man­ ara­yı­şı­na­ gir­di­ler.­ Bo­no­tah­vil­­his­se­se­ne­di­sa­hip­le­ri­risk­li­ya­tı­rım­lar­dan­hız­la­çık­ma­ya­baş­la­dı­ ve­so­nuç­ta­pa­nik­her­ye­ri­sar­dı.­­Mort­ga­ge­ öz­gü­lün­de­ bu­na­lı­mın­ göl­

ge­de­ka­lan­asıl­ne­de­ni­ser­ma­ye­nin­gö­zü­ dön­müş­ bü­yük­ bir­ aç­ göz­lü­lük­le,­yal­nız­ca­ üre­tim­ sü­re­cin­de­ ve­ ver­gi­ler­yo­luy­la­ de­ğil,­ yük­sek­ fa­iz­li­ kre­di­ kul­lan­dır­ma­yo­luy­la­da­soy­gun­cu­sal­dı­rı­sı­dır.­ Ser­ma­ye­dar­lar­ emek­çi­le­rin­ yal­nız­ca­te­ri­ni­de­ğil,­ay­nı­za­man­da­bü­tün­bi­ri­kim­le­ri­ni,­ya­ni­ka­nı­nı­da­is­te­mek­te­dir­ler.­Bir­yan­dan­alım­gü­cü­dü­şer­ken,­di­ğer­ yan­dan­ öden­me­si­ zo­run­lu­ yük­sek­ fa­iz­li­ kre­di­ler­ emek­çi­le­rin­ zar­ zor­bi­rik­tir­di­ği­ el­de­ avuç­ta­ ne­ var­sa­ onu­da­ yi­tir­me­le­ri­ne­ yol­ aç­mış­tır.­ Ör­ne­ğin­1980’le­rin­ ba­şın­da­ ABD’de­ en­ yok­sul­ke­si­mi­ oluş­tu­ran­ Af­ro­Ame­ri­ka­lı­la­rın­ yüz­de­ 63’ünün­ ken­di­ evi­ bu­lu­nu­yor­ken­bu­oran­2000’ler­de­yüz­de­34’e­düş­tü.­ Tah­min­le­re­ gö­re­ Ağus­tos’tan­son­ra­ki­18­ay­için­de­17­mil­yon­ki­şi­nin­220­mil­yar­do­la­rı­aşan­bor­cu­ne­de­niy­le­yüz­bin­ler­ce­in­san­ev­siz­ka­la­cak­tır.(19)Bu­gü­ne­ de­ğin­ ge­ri­ dön­me­yen­ kre­di­

mik­ta­rı­ Ağus­tos’tan­ son­ra­ dön­me­ye­ce­ği­var­sa­yı­lan­mik­ta­rın­kü­çük­bir­bö­lü­mü­dür­ yal­nız­ca.­Bu­da­ ko­nut­ pi­ya­sa­sın­da­pat­la­yan­kri­zin­sa­de­ce­kü­çük­bir­gaz­bo­şalt­ma­ham­le­si­ol­du­ğu,­kri­zin­bir­de­gö­rün­me­yen­“Buz­da­ğı­nın­al­tı”nda­da­ha­şid­det­li­bir­pat­la­ma­ya­yol­aça­cak­ ener­ji­ bi­rik­tir­di­ği­ni­ gös­te­ri­yor.­Ger­çe­ği­ söy­le­mek­ ge­re­kir­se­ “Buz­da­ğı­

nın­ gö­rün­me­yen­ kıs­mı”nda­ki­ ge­ri­lim,­ka­pi­ta­list­dün­ya­eko­no­mi­si­nin­bü­tü­nü­için­ge­çer­li.­Ni­ha­yet­gö­rül­dü­ki,­ABD’de­pat­la­yan­ sı­ra­dan­ bir­ “kre­di­ kri­zi”­ bü­tün­ dün­ya­ eko­no­mi­si­ni­ sar­sa­bi­li­yor.­Ve­ yi­ne­ gö­rül­dü­ki,­ ile­ri­ ka­pi­ta­list­ ül­ke­le­rin­Mer­kez­Ban­ka­la­rın­ca­kri­zi­dur­dur­mak­ için­ pi­ya­sa­ya­ do­lar­ bo­ca­ et­mek­ de!­ (1­ haf­ta­da­ 365­mil­yar­ do­lar.(20)­Ha­ni­ser­best­pi­ya­sa!­Ha­ni­ölen­öl­sün­ka­lan­sağ­lar­bi­zim­di!­Ha­ni­eko­no­mi­den­eli­ni­ çek­miş­Dev­let!)­ABD­Mer­kez­Ban­ka­sı’nın­fa­iz­ora­nı­nı­dü­şür­me­si­de­ or­ta­lı­ğı­ sa­kin­leş­tir­me­di.­ Ül­ke­si­nin­1935’ten­bu­ya­na­en­bü­yük­ban­ka­kri­zi­ile­kar­şı­kar­şı­ya­ol­du­ğu­nu­söy­le­yen­Al­man­Ban­ka­lar­Dü­zen­le­me­Ku­ru­lu­Baş­ka­nı(21)­ne­re­ye­so­ru­su­na­ge­rek­li­ya­nı­tı­ver­miş­olu­yor.Yıl­ba­şın­dan­ iti­ba­ren­ye­ni­den­pat­lak­

ve­ren­ABD­em­lak­pi­ya­sa­sı­kri­ziy­le­ba­şa­ çı­ka­bil­mek­ için­ ABD­ Mer­kez­ Ban­ka­sı’nın­ger­çek­leş­tir­di­ği­ fa­iz­ in­di­rim­le­ri­işe­ya­ra­mı­yor.­ABD­Baş­ka­nı­Ge­or­ge­Bush,­ ge­lir­ ver­gi­si­mü­kel­lef­e­ri­ne­ 800­ve­ 1600­ do­lar­lık­ “ver­gi­ ia­de­si”­ çek­le­ri­gön­de­re­rek,­iç­ta­le­bi­can­lan­dır­ma­ya­ça­lı­şı­yor.­Bush­gi­bi­bir­kök­ten­ne­oli­be­ral’in­ta­lep­ya­rat­mak­için­hal­ka­be­da­va­çek­ da­ğıt­ma­sı­na­ ba­kı­la­rak,­ du­ru­mun­cid­di­ye­ti­oku­na­bi­lir.Sa­tın­al­ma­lar­ve­bir­leş­me­ler(22);­bo­

no­tah­vil­his­se­ se­ne­di;­ kre­di­ kı­lı­ğın­da­ki­ser­ma­ye­ne­re­de­bi­raz­yük­sek­kar­var­sa­ ora­ya­ ak­tı,­ git­ti­ği­ her­ yer­de­ba­lon­lar­ya­rat­tı.­Bir­yer­de­ba­lon­ar­tık­ha­va­ala­maz­ha­le­ge­lin­ce­baş­ka­bir­yer­de­ye­ni­bir­ba­lon­şi­şir­me­ye­gi­riş­ti.­Ama­de­niz­bit­ti.­Ağus­tos’tan­bu­ya­na­ser­ma­ye­“Ha­re­ket­siz­lik­ kri­zi”­ ya­şa­dı,­ da­ha­ gü­ven­ce­li­ya­tı­rım­alan­la­rı­na­de­mir­le­ye­rek­risk­ten­ ka­çın­dı.­ Bu­ pa­ça­sı­nı­ kur­ta­ra­ca­ğı­an­la­mı­na­gel­mez.­Çün­kü­so­ru­nun­özü,­“ma­li”­de­ğil­dir.­Pa­ra­sal­ön­lem­ler­le­kriz­an­cak­“öte­le­ne­bi­lir”;­ama­at­la­tı­la­

TEORİDE doğrultu22

maz.­Pat­la­yan­ba­lon­la­rın­sa­yı­sı­art­tık­ça­bu­da­ha­net­açı­ğa­çık­mak­ta­dır.­Ser­ma­ye­ her­ kaç­ma­ ham­le­sin­de,­ ka­pa­na­da­ha­da­sı­kış­mak­ta­dır.­The­Eco­no­mist­“Bu­son­ma­li­kriz,­is­

tik­rar­lı­bü­yü­me­nin­al­tın­ça­ğı­nın­so­nu­na­mı­ işa­ret­ edi­yor?”(23)­di­ye­so­ru­yor­ve­du­ru­mu­“dö­nüm­nok­ta­sı”­ola­rak­ta­nım­lı­yor­du.Spe­kü­la­tör­Ge­or­ge­ So­ros,­ Fi­nan­ci­al­

Ti­mes­ga­ze­te­sin­de­ya­yın­la­nan­“60­yı­lın­en­ kö­tü­ pi­ya­sa­ kri­zi”­ baş­lık­lı­ma­ka­le­sin­de­bir­re­ses­yo­nun­ön­le­ne­me­ye­ce­ğin­den­ söz­ edi­yor­ ve­ Rea­gan’la­ baş­la­yan­bir­ “pi­ya­sa­ kök­ten­din­ci­li­ğin­den”­ ya­kı­nı­yor.­Pi­ya­sa­la­rı­ayak­ta­tu­ta­nın­“oto­ri­te­le­rin­mü­da­ha­le­si”­ol­du­ğu­nu­vur­gu­la­ya­rak­ne­oli­be­ral­ya­lan­la­rı­iti­raf­edi­yor.­So­ros,­2008’de­ki­dur­gun­lu­ğun­ba­sit­

bir­ dal­ga­lan­ma­dan­ iba­ret­ ol­ma­dı­ğı­nı,­ABD­do­la­rı­nın­ha­ki­mi­ye­ti­al­tın­da­ge­çen­50­yıl­lık­sa­vaş­son­ra­sı­ka­pi­ta­list­dün­ya­sis­te­mi­nin­den­ge­le­ri­nin­ar­tık­yi­ti­ril­mek­te­ol­du­ğu­nu­açık­la­dı.(24)­Bu­gün­kü­du­rum,­bir­öl­çü­de­1929’u­

an­dı­rı­yor.­ 1922­1929­ ara­sı­nı­ bur­ju­va­ik­ti­sat­çı­lar­“Mut­lu­yir­mi­li­yıl­la­rın­re­fa­hı”­ola­rak­ad­lan­dı­rı­yor­lar­dı.­Eko­no­mik­iler­le­me­nin­ mo­to­ru­ hız­lı­ tek­nik­ ge­liş­mey­di.­ 1929’da­ “mut­lu­ yıl­lar”­ ABD’de­New­York­bor­sa­sı­nın­ çök­me­siy­le­ so­na­er­di.­1930’da­ ise­Av­ru­pa’da­eko­no­mik­kriz­pat­la­dı.­Bu­gü­nün­far­kı­şu­dur;­ser­ma­ye­kar­lı­lı­ğı­nın­asıl­ne­de­ni,­bir­baş­ka­de­yiş­le­ eko­no­mik­ iler­le­me­nin­mo­to­ru,­eme­ğin­ üret­ken­li­ği­nin­ yük­sel­til­me­si­(tek­no­lo­ji­nin­üre­ti­me­uy­gu­lan­ma­sı)­de­ğil,­dü­şük­üc­ret­ (es­nek­ça­lış­ma,­ iş­gü­nü­nün­uza­tıl­ma­sı,­sos­yal­hak­la­rın­kır­pıl­ma­sı­vb.­ile­bir­lik­te)­ve­aşı­rı­ça­lış­ma­yo­luy­la­ ve­rim­li­li­ğin­ ar­tı­rıl­ma­sı­dır.­ Bu­ne­den­le­gö­rü­nür­ge­le­cek­te­1930’lar­dan­da­ha­bü­yük­bir­çö­kün­tü­bek­le­mek­hiç­de­ke­ha­net­sa­yıl­maz.­

ABD’de­ipo­tek­li­kre­di­pa­za­rı­nın­çök­me­si,­4­tril­yon­do­lar­lık­ser­ve­tin­bu­har­laş­ma­sı­an­la­mı­na­ge­li­yor­–ki­bu­dün­ya­da­ki­top­lam­yıl­lık­ge­li­rin­yüz­de­10’una­te­ka­bül­edi­yor.­ABD’de­ha­ne­le­rin­ top­lam­ bor­cu­ GSYİH’nin­ yüz­de­ 130’una­da­yan­mış­du­rum­da,­iş­let­me­ler­ve­dev­le­tin­ bor­cu­ ise­ yüz­de­ 230.­ Ay­nı­ oran­1929­ön­ce­sin­de­yüz­de­120­idi.(25)­Bu­na­kar­şın­kri­zin­faz­la­sar­sın­tı­ya­ne­den­ol­ma­dan­ at­la­tı­la­ca­ğı­nı­ ile­ri­ sü­ren­ ki­şi­ve­ ku­rum­lar­ da­ var.­ Bun­lar­dan­ bi­ri­si­de­IMF.­Ama­o­da­dur­ma­dan­ken­di­tah­min­le­ri­ni­ “dü­zelt­mek”le­ meş­gul.­ 2007­son­ba­ha­rın­da,­ 2007’de­ki­ kü­re­sel­ bü­yü­me­hı­zı­nı­yüz­de­5.2,­2008’i­ise­yüz­de­4.8­ola­rak­tah­min­et­ti.­Ama­üze­rin­den­faz­la­za­man­geç­me­den­da­ha­“ger­çek­çi”­bir­tah­min­ya­yın­la­mak­zo­run­da­kal­dı.­Ye­ni­ gün­cel­le­me­de;­ da­ha­ ön­ce­ yüz­de­5.2­ ola­ca­ğı­nı­ ile­ri­ sür­dü­ğü­ 2007’de­ki­dün­ya­ eko­no­mik­ bü­yü­me­si­ni­ 4.9’a­ ve­4.8­ola­rak­ön­gör­dü­ğü­2008’de­ki­bü­yü­me­tah­mi­ni­ni­4.1’e­in­dir­di.Tablo:Büyüme­hızları­Bü­yü­me­(%)­ 2005­ 2006­ 2 0 0 7 t ­

2008tDün­ya­ ­ 4.4­ 5.0­ 4 . 9 ­

4.1ABD­ ­ 3.1­ 2.9­ 2 . 2 ­

1.5Eu­ro­böl­ge­si­ 1.5­ 2.8­ 2 . 6 ­

1.6Al­man­ya­ 0.8­ 2.9­ 2.4­ 2.0Ja­pon­ya­ ­ 1.9­ 2.4­ 1 . 9 ­

1.5Af­ri­ka­ ­ 5.9­ 5.8­ 6 . 0 ­

7.0Çin­­ 10.4­ 11.1­ 11.4­ 10.0Hin­dis­tan­ 9.0­ 9.7­ 8 . 9 ­

8.4(t:­tahmin)Aktaran:­ Hurşit­ Güneş,­ 01/02/08,­

Milliyet

TEORİDE doğrultu 23

BM,­2008­yı­lı­Eko­no­mik­Du­rum­ve­Bek­len­ti­ler­Ra­po­ru’nun­“ka­ram­sar”­se­nar­yo­sun­da­ise­2008’de­ka­pi­ta­list­eko­no­mi­nin­ge­le­ce­ği­çok­da­ha­ka­ran­lık­gö­rü­nü­yor.Tablo:Dünya­üretimi­büyüme­hızı­(%)­ ­ 2003­ 2005­ 2007­ 2008aDün­ya­Top­la­mı­2.7­ 3.4­ 3.7­ 1.6Ge­liş­miş­ül­ke­ler­ 1.9­ 2.4­ 2.5­ 0.5Ge­çiş­eko­no­mi­le­ri­ 7.2­ 6.6­ 8.0­ 5.0Kal­kın­mak­ta­olan­ü.­ 5.2­ 6.5­ 6.9­ 4.2Az­ge­liş­miş­ül­ke­ler­ 6.6­ 8.4­ 6.7­ ­­­Dün­ya­ti­ca­ret­hac­mi­ 5.8­ 7.0­ 7.2­ 4.0(a:­BM­‘karamsar’­senaryo)Kaynak:­BM­2008­yılı­Ekonomik­Durum­ve­Beklentiler­RaporuAy­nı­ ra­po­ra­ gö­re;­ ABD­ eko­no­mi­si­ bü­yü­mek­ bir­ ya­na,­ yüz­de­ 1­ ge­ri­le­ye­cek.­

AB’de­ise­bü­yü­me­hı­zı­yüz­de­1­ci­va­rın­da­ola­cak.­Bu­tah­min­le­rin­ger­çek­leş­me­si,­kri­zin­çok­şid­det­li­ya­şa­na­ca­ğı­nı­gös­te­rir­ve­son­ve­ri­ler­bu­yön­de­dir.­Ge­rek­IMF,­ge­rek­se­BM’nin­‘ka­ram­sar’­se­nar­yo­sun­da­Çin­ve­Hin­dis­tan­gi­bi­ge­liş­me­si­hız­la­nan­ge­ri­ka­pi­ta­list­ül­ke­ler­de­eko­no­mik­bü­yü­me­de­dü­şü­şün­nis­pe­ten­ha­fif­ola­ca­ğı,­da­ha­sı­IMF­tah­min­le­rin­de­az­da­ol­sa­bir­yük­sel­me­nin­bek­len­di­ği­gö­rü­lü­yor.­Bu­ra­dan­ha­re­ket­le­ki­mi­bur­ju­va­ik­ti­sat­çı­lar­kri­zin­dün­ya­sal­laş­ma­ya­ca­ğı­nı­ile­ri­sü­rü­yor­lar.­Bu­bek­len­ti­yan­lış­tır,­çün­kü­Çin­ve­Hin­dis­tan­gi­bi­ül­ke­le­rin­bü­yü­me­si­esa­sen­ge­liş­miş­ka­pi­ta­list­ül­ke­le­rin­‘te­da­rik­çi’si­ol­ma­la­rın­dan­ge­li­yor.­Ge­liş­miş­ül­ke­ler­de­ki­kes­kin­ta­lep­dü­şü­şü­ka­çı­nıl­maz­ola­rak­bu­ül­ke­ler­de­de­sar­sın­tı­la­ra­ne­den­ola­cak­tır.­2003­iti­ba­rıy­la­“kal­kın­mak­ta­olan­ül­ke­ler”­ka­te­go­ri­sin­de­ifa­de­edi­len­ge­ri­ka­pi­ta­list­ül­ke­le­rin­dün­ya­üre­ti­mi­için­de­ki­pa­yı­yüz­de­20’ye­ve­ih­ra­cat­için­de­ki­pa­yı­yüz­de­27’ye­çık­mış­tır.­Bu­ül­ke­ler­dün­ya­doğ­ru­dan­ya­tı­rım­sto­ku­nun­yüz­de­25’ine­sa­hip­tir.­Açık­tır­ki­bu­ül­ke­ler­de­ucuz­iş­gü­cü­ne­da­ya­lı­üre­tim­ya­pan­te­kel­ler­ürün­le­ri­nin­bü­yük­ço­ğun­lu­ğu­nu­o­ül­ke­ler­den­em­per­ya­list­ve­ile­ri­ka­pi­ta­list­ül­ke­le­re­ih­raç­et­mek­te­dir­ler.­Do­ğal­dır­ki,­em­per­ya­list­met­ro­pol­ler­de­ki­tü­ke­tim­da­ral­ma­sı,­ge­ri­ül­ke­ler­de­de­bü­yük­ser­ma­ye­kı­yım­la­rı­na­yol­aça­cak­tır.­Kuş­ku­suz­ser­ma­ye­nin­ko­lay­ca­ha­re­ket­edi­yor­ol­ma­sı,­Hin­dis­tan­ve­Çin­gi­bi­

köy­lü­eko­no­mi­le­ri­nin­ka­pi­ta­list­dö­nü­şü­mü­nün­ya­rat­tı­ğı­ iti­lim­ya­da­Af­ri­ka’nın­ser­ma­ye­nin­önün­de­açı­lan­ye­ni­bir­ka­pı­ola­rak,­ye­ni­den­eko­no­mik­sö­mür­ge­sa­vaş­la­rı­na­ko­nu­edil­me­si­kri­zi­az­çok­to­le­re­edi­le­bi­le­cek­ol­gu­lar­ola­rak­sı­ra­la­na­bi­lir.­Ne­var­ki­so­ru­na­salt­bu­ra­dan­bak­mak,­“Ser­ma­ye­nin­ru­hu”ndan­bi­ha­ber­ol­mak­de­mek­tir.­Bi­rin­ci­si­kri­zin­ne­de­ni­ser­ma­ye­nin­aşı­rı­bi­ri­ki­mi;­kro­nik­ser­ma­ye­faz­la­lı­lı­ğı­ve­

kro­nik­iş­siz­lik;­alım­gü­cü­nün­düş­me­si­ve­yok­sul­luk­tur.­İkin­ci­si,­“aşı­rı­bi­ri­ki­mi”­aş­ma­nın­yo­lu,­bir­kı­sım­ser­ma­ye­nin­çe­kil­me­si­hat­ta­yok­ol­ma­sı­dır.­Bu­hiç­de­“ba­rış­çı”­ tarz­da­ ol­maz.­ “İş­ler­ yo­lun­da­ git­ti­ği­ sü­re­ce,­ re­ka­bet,­ ge­nel­ kâr­ ora­nı­nın­eşit­len­me­si­ha­lin­de­gör­dü­ğü­müz­gi­bi,­ka­pi­ta­list­sı­nıf­ara­sın­da­bir­kar­deş­lik­ha­va­sı­es­ti­rir­ve­böy­le­ce­her­bi­ri,­or­tak­yağ­ma­dan­ken­di­ya­tı­rı­mı­ora­nın­da­pay­alır.­Ama­so­run­kâ­rın­de­ğil­za­ra­rın­pay­la­şıl­ma­sı­ha­li­ni­alır­al­maz,­her­kes­ken­di­pa­yı­na­dü­şen­za­ra­rı­en­aza­in­dir­mek­ve­bu­nu­bir­baş­ka­sı­nın­sır­tı­na­yük­le­me­

TEORİDE doğrultu24

ça­ba­sı­na­dü­şer.­Ka­pi­ta­list­sı­nıf­için,­kay­ba­uğ­ra­mak­ka­çı­nıl­maz­dır.­Her­ka­pi­ta­lis­tin,­bu­za­ra­rın­ne­ka­da­rı­nı­yük­len­mek­zo­run­da­ka­la­ca­ğı,­ya­ni­bu­nu­ne­öl­çü­de­pay­laş­mak­du­ru­mun­da­ka­la­ca­ğı,­ gös­te­re­ce­ği­ gü­ce­ ve­ kur­naz­lı­ğa­ bağ­lı­dır­ ve­ o­za­man­re­ka­bet,­düş­man­kar­deş­ler­ara­sın­da­bir­sa­va­şa­dö­nü­şür.”(26)­Üçün­cü­sü,­ser­ma­ye­faz­la­lı­ğı­öy­le­bir­bo­yut­ta­dır­ki;­onun­bir­kriz­le­or­ta­dan­kal­dı­rı­lıp­ser­ma­ye­nin­da­ha­bü­yük­ge­niş­le­me­ola­na­ğı­bu­la­ca­ğı­bir­kriz­le­dü­zel­til­me­si­nin­ola­nak­la­rı­ge­ri­dö­nül­mez­bi­çim­de­or­ta­dan­kal­dı­rıl­mış­tır.­Onun­için­dir­ki,­bek­le­nen­kriz­gö­re­ce­ha­fif­at­la­tıl­sa­bi­le­bu­da­ha­bü­yük­bir­bu­na­lı­mın­ye­ni­işa­re­ti­ola­cak­tır.­Ni­ha­yet­son­yir­mi­yıl­da­ya­şa­nan­kriz­ler,­dün­ya­ça­pın­da­ya­şa­na­cak­pat­la­ma­nın­ha­zır­la­yı­cı­sı­dır.(*)Ser­ma­ye­nin­ta­rih­sel­be­lir­le­me­si­ve­kul­la­nı­lış­ama­cı­mi­adı­nı­dol­dur­mak­ta­dır.­

Çün­kü,­“Ser­ma­ye­nin­sı­nır­sız­zen­gin­leş­me­tut­ku­su­ve­eme­ğin­ser­ma­ye­yi­ger­çek­leş­tir­me­si­nin­ko­şul­la­rı­ için­de­onu­sü­rek­li­kam­çı­la­yan­eme­ğin­üret­ken­güç­le­ri­nin­ge­liş­me­siy­le,­bu­ge­liş­me­nin­ge­nel­ser­ve­tin­sa­hip­li­ği­nin­ve­ko­run­ma­sı­nın,­bir­yan­da­yal­nız­ca­da­ha­az­emek­za­ma­nı­bü­tün­top­lum­için­ge­rek­tir­me­si­ve­ça­lı­şan­top­lu­mun­bi­lim­sel­ola­rak­ye­ni­den­üre­tim­sü­re­ci­ne­git­tik­çe­da­ha­ge­niş­bi­çim­de­ka­tıl­ma­sı­nok­ta­sı­na­ka­dar­gel­me­siy­le,­ya­ni­in­sa­nın­ken­di­si­için­yap­tı­ra­bi­le­ce­ği­şey­le­rin­yap­tı­ğı­eme­ğin­so­na­er­me­siy­le,­sü­re­gi­den­ser­ma­ye­nin­ta­rih­sel­be­lir­le­me­si­ve­ama­cı­ye­ri­ne­gel­miş­ola­cak­tır.”(27)­Bu­gün­tam­da­Marx’ın­ön­gör­dü­ğü­ta­rih­sel­mo­ment­te­bu­lu­nu­yo­ruz.­Bir­yan­da­ser­ma­ye,­eme­ğin­üret­ken­li­ği­ni­ar­tı­ra­rak­var­lı­ğı­nı­ko­ru­ma­ve­sür­dür­me­ye­te­ne­ği­ni­yi­tir­miş,­da­ha­az­emek­le­da­ha­bü­yük­üre­tim­yap­mak­müm­kün­ken,­salt­eme­ğin­ser­ma­ye­nin­bo­yun­du­ru­ğun­da­ol­ma­sı­ne­de­niy­le­ bu­nun­ ger­çek­le­şe­me­me­si,­ ser­ma­ye­nin­ da­ha­ yük­sek­ oran­da­ yo­ğun­la­şa­rak­kar­kit­le­si­ni­bü­yüt­me­ola­na­ğı­nı­es­ki­si­gi­bi­ya­ka­la­ya­ma­ma­sı,­her­tür­lü­bi­rey­sel­ eme­ğin­ ser­ma­ye­nin­ ta­hak­kü­mü­al­tı­na­da­ha­bü­yük­oran­da­ gir­me­si­ne­kar­şın(**),­ser­ma­ye­nin­en­iyi­ko­şul­lar­da­da­hi­on­la­rın­önem­li­bö­lü­mü­nü­üre­tim­sü­re­ci­ne­da­hil­ede­me­ye­rek­iş­siz­bı­rak­ma­sı,­bir­yan­da­bü­yük­mik­tar­da­ser­ma­ye­nin­di­ğer­yan­da­bü­yük­mik­tar­da­emek­gü­cü­nün­faz­la­lık­ha­li­ne­gel­me­si;­ser­ma­ye­ile­eme­ğin­kar­şı­ku­tup­lar­da­bi­rik­me­si­ne­pa­ra­lel­ola­rak­faz­la­ser­ma­ye­ve­faz­la­eme­ğin­gi­de­rek­da­ha­faz­la­ço­ğal­ma­sı,­bu­ger­çek­li­ği­çıp­lak­bi­çim­de­göz­ler­önü­ne­ser­mek­te­dir.­Ser­ma­ye­ye­da­ya­lı­üre­tim­tar­zı­nın­asıl,­kök­lü,­de­rin­ve­gi­de­ril­mez­bu­na­lı­mı­bu­dur.­Or­ta­ya­çı­kan­her­kriz­bu­bu­na­lı­mı­bi­raz­da­ha­de­rin­leş­tir­mek­te,­ka­pi­ta­list­sis­te­mi­ce­hen­nem­ate­şi­ne­bi­raz­da­ha­yak­laş­tır­mak­ta­dır.­Le­nin’in­sö­zü­nü­et­ti­ği­gi­bi,­“Em­per­ya­list­aşa­ma­da­ka­pi­ta­lizm­üre­ti­min­tam­top­lum­sal­laş­ma­sı­na­doğ­ru­git­mek­te­dir;­ira­de­le­ri­ne­ve­bi­linç­le­ri­ne­ay­kı­rı­ola­rak­ka­pi­ta­list­ler,­tam­re­ka­bet­öz­gür­lü­ğün­den,­tam­top­lum­sal­laş­ma­ya­bir­ge­çi­şi­be­lir­le­yen­ye­ni­bir­top­lum­sal­dü­ze­ne­doğ­ru­ade­ta­sü­rük­len­mek­te­dir.”(28)­Le­nin’in­“Tam­top­lum­sal­laş­ma­ya­doğ­ru­git­mek­te­dir”­de­di­ği­ye­re­çok­da­ha­ya­kı­nız­ar­tık.­Ka­pi­ta­lizm­ken­di­si­ni­ar­tan­bir­hız­la­uçu­ru­ma­sü­rük­le­mek­te­dir­ama­ken­di­siy­le­bir­lik­te­bü­tün­in­san­lı­ğı­da.­ İn­san­lı­ğın­ka­pi­ta­lizm­den­kur­tu­lu­şu­nun­ta­rih­sel­ko­şul­la­rı­her­za­man­kin­den­da­ha­çok­ol­gun­laş­mış­tır.­Ka­pi­ta­liz­min­bu­gün­kü­çü­rü­me­ha­li­bu­nu­bin­ler­ce­gö­rü­nüm­al­tın­da­göz­ler­önü­ne­ser­mek­te­dir.­­İs­ter­ön­gö­rül­dü­ğü­gi­bi­Ağus­tos’ta­ki­bor­sa­çö­kü­şü­ve­yıl­ba­şın­da­ki­ulus­la­ra­ra­

sı­la­şan­bor­sa­kri­zi­önü­müz­de­ki­ay­lar­da­ya­da­da­ha­son­ra­bü­yük­bir­eko­no­mik­çö­küş­le­ta­mam­lan­ma­sın,­is­ter­se­te­la­fi­edi­ci­mü­da­ha­le­ler­kriz­ate­şi­ni­bir­müd­det­

TEORİDE doğrultu 25

dü­şür­sün­–ki­bu­en­faz­la­kri­zin­öte­len­me­si­ne­yol­açar–­dün­ya­bü­yük­eko­no­mik,­po­li­tik,­top­lum­sal­çal­kan­tı­lar­la­baş­ba­şa­ka­la­cak,­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­her­dü­zey­de­bu­gün­kün­den­çok­da­ha­bü­yük­şid­det­te­çar­pış­ma­la­ra­sah­ne­ola­cak­ve­ge­nel­ola­rak­dün­ya­ye­ni­alt­üst­oluş­la­rın­ate­şin­de­kav­ru­la­cak­tır.­Ha­li­ha­zır­da­bir­dün­ya­ma­li­kri­zi­bi­çi­mi­ni­alan­bu­na­lım,­de­rin­leş­ti­ği­oran­da­

ta­bii­ki­ön­ce­lik­le­emek­çi­halk­kit­le­le­ri­ni­vu­ra­cak­tır.1929­bu­na­lı­mın­dan­son­ra­ser­ma­ye,­dev­le­ti,­ser­ma­ye­nin­ge­nel­çı­kar­la­rı­nı­ko­

ru­yan­ko­lek­tif­ka­pi­ta­list­ şir­ke­te­dö­nüş­tü­re­rek­ve­ulu­sal­pa­zar­la­rı­ ge­niş­le­te­rek­ge­liş­me­si­ için­ bir­ yol­ bul­du.­ 1974’ten­ son­ra­ ise­ dev­let­ ka­pi­ta­liz­mi­ni­ tas­fi­ye­ye­yö­ne­le­rek­ve­ser­ma­ye­nin­önün­de­ki­ulu­sal­çit­le­re­sal­dı­ra­rak­iler­le­me­si­ni­sağ­la­dı.­Her­iki­si­de­sa­vaş­lar,­dar­be­ler,­dev­rim­ler,­kar­şı­dev­rim­ler­le­al­dı­ba­şı­nı­yü­rü­dü.­Bek­le­nen­kriz­den­son­ra­ne­ola­cak?­Ka­pi­ta­list­ler­ye­ni­bir­yol­bu­la­bi­le­cek­ler­mi?­Bu­so­ru­el­bet­te­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­nin­dü­ze­yi­ta­ra­fın­dan­ya­nıt­la­na­cak.­Ama­ger­çek­şu­ki,­ne­bi­rik­miş­ser­ma­ye­ya­tı­rım­la­rı­nı­eme­bi­le­cek­bir­ulu­sal­pa­zar­ge­niş­le­me­sin­den­ne­de­tas­fi­ye­edi­le­cek­bir­dev­let­ka­pi­ta­liz­min­den­söz­edi­le­bi­lir­ar­tık.­Ne­sö­kü­lüp­atı­la­cak­çit­ler­var,­ne­de­es­ki­si­gi­bi­güm­rük­du­var­la­rı­nı­yük­selt­me­nin­ola­na­ğı.­Üre­ti­min­ve­ser­ma­ye­nin­top­lum­sal­laş­ma­dü­ze­yi­öy­le­bir­nok­ta­ya­ulaş­tı­ki;­bun­la­rın­hiç­bi­ri­der­de­es­ki­dü­zey­de­der­man­ola­maz.­Ulus­la­ra­ra­sı­te­kel­ler­ce­sö­mür­ge­leş­ti­ri­len­dün­ya­nın­ye­ni­den­pay­la­şı­mı­ve­bü­yük­böl­ge­sel­bir­lik­le­re­ay­rış­mış­bir­dün­ya­ta­sav­vur­edi­le­bi­lir­el­bet­te.­Ama­üre­ti­min­ve­ser­ma­ye­nin­yo­ğun­laş­ma­sı­öy­le­bir­dü­zey­de­dir­ve­aşı­rı­bi­ri­kim­so­ru­nu­kriz­le­çö­zül­se­bi­le­ye­ni­den­oluş­ma­sı­nın­ko­şul­la­rı­öy­le­si­ne­hız­la­ol­gun­laş­mak­ta­dır­ki,­ar­tık­ka­pi­ta­lizm­için­de­ka­la­rak­bir­çö­züm­bul­ma­ola­na­ğı­da­ha­çok­ tü­ken­mek­te­ve­üre­tim­araç­la­rı­nın­top­lum­sal­laş­tı­rıl­ma­sın­dan­baş­ka­bir­yol­gö­rün­me­mek­te­dir.­Nes­nel­ola­rak­in­san­lık­bu­na­her­za­man­kin­den­çok­ya­kın­dır.­Ka­pi­ta­lizm­her­za­man­kin­den­çok­çü­rü­müş,­kof­ve­güç­süz­dür.­Ve­onu­yı­kı­ma­sü­rük­le­ye­cek­top­lum­sal­kuv­vet­ler­her­za­man­kin­den­çok­ve­güç­lü­dür.­So­run­bu­güç­le­rin­bir­ira­de­ye­dö­nüş­tü­rül­me­si­dir.­Ka­pi­ta­liz­min­yı­kı­mı­nın­ko­şul­la­rı­ne­den­li­çok­ol­gun­laş­mış­olur­sa­ol­sun­ken­

di­ken­di­ne­çök­mez.­Ka­pi­ta­liz­mi­yı­ka­cak­güç­ler­biz­zat­ka­pi­ta­list­üre­tim­ta­ra­fın­dan­bü­yü­tü­lür,­ama­bu­güç­ler­ken­di­li­ğin­den­ha­re­ke­te­geç­mez.­Bü­tün­me­se­le­de­bu­ra­da­dır.­Dün­ya­nın­her­ya­nın­da­pro­le­tar­ya­ve­ezi­len­bü­tün­emek­çi­ta­ba­ka­lar­ka­pi­ta­liz­min­he­sa­bı­nı­gör­mek­için­bir­leş­mek,­ör­güt­len­mek­ve­ha­re­ke­te­geç­mek­zo­run­da­dır­lar.İş­çi­sı­nı­fı­ve­emek­çi­le­rin­ve­el­bet­te­on­la­rın­ön­cü­le­ri­nin­dün­ya­ça­pın­da­et­ki­le­ri­

şim­di­den­gö­rü­len­ve­Tür­ki­ye’yi­de­de­rin­den­sar­sa­cak,­adım­adım­ge­len­eko­no­mik­bu­na­lı­ma­kar­şı­po­zis­yon­la­rı­nı­ göz­den­ge­çir­me­le­rin­de­sa­yı­sız­ fay­da­var!­Bü­tün­alan­lar­da­kriz­es­na­sın­da­top­lum­da­yük­se­le­cek­öf­ke­ka­bar­ma­sı­nın­bi­linç­li­ve­et­kin­bir­ira­de­ola­rak­ör­güt­len­me­si­nin­han­gi­bi­çim­ler­de­ger­çek­leş­ti­ri­le­bi­le­ce­ği­nin­tar­tı­şıl­ma­sı­ve­bu­yön­de­adım­lar­atıl­ma­sı­baş­lı­ca­bir­gö­rev­ola­rak­ele­alın­ma­lı­dır.­n

TEORİDE doğrultu26

Bu­ra­da­ ge­ri­de­ ka­lan­ yı­lın­ ki­mi­önem­li­ya­da­da­ha­az­önem­li­“olay”­ve­ge­liş­me­le­ri­ne­de­ği­ne­ce­ğiz.­Bu­olay­la­rın­pa­no­ra­ma­sıy­la­ya­da­bir­bü­tün­ola­rak­ana­li­ziy­le­de­il­gi­li­de­ği­liz.­Bu­ra­da­de­ği­ni­le­cek­ ger­çek­ler;­ 2007’nin­ “pı­rıl­tı­lar”,­“kı­vıl­cım­lar”­ içer­di­ği­ni,­ yan­sıt­tı­ğı­nı­“gör­dü­ğü­müz”,­ dü­şün­dü­ğü­müz­ ge­liş­me­ler­idir.­ Bu­ olay­lar­da­ “pı­rıl­tı­lar”­ de­di­ği­miz­“fark­lı”,­“ye­ni”­olan­ger­çek­le­rin­al­tı­çi­zi­le­cek,­bun­lar­an­lam­lan­dı­rıl­ma­ya,­ so­nuç­lar­ çı­kar­tıl­ma­ya­ ça­lı­şı­la­cak­tır.­Ya­zı­ya­ ko­nu­ olan­ so­ru­nu­ yö­ne­ten­

ba­kış­ açı­sı­na­ de­ğin­mek­le,­ an­la­şıl­mak­ba­kı­mın­dan­ ya­rar­ var.­ Ya­lın­ bi­çim­de­söy­le­mek­ge­re­kir­se­“ke­şif­ko­lu”­ola­bil­mek­için­ön­de­yü­rü­mek,­ön­de­yü­rü­ye­bil­mek­için­de,­önü­nü­gör­mek­ge­re­kir.­O­hal­de­ezen­ler­ ile­ezi­len­ler­ara­sın­da­ki­ mü­ca­de­le­ye,­ top­lum­sal­ ger­çek­li­ğe,­özel­lik­le­ iş­çi­ sı­nı­fı­ ve­ ezi­len­le­rin­ ha­re­ke­ti­ne,­ du­rum­la­rı­na­ ba­kar­ken,­ “ke­şif­ko­lu”nun­ ma­ya­la­nan,­ gel­mek­te­ ola­nı,­

ge­liş­mek­te­oluş­mak­ta­ ola­nı­ her­kes­ten­ön­ce­gö­re­bil­me­si­ge­re­kir.­Bu­bir­ba­kış­ve­ ara­yış­ yö­ne­li­mi­ ol­du­ğu­ ka­dar,­ sez­me­ve­an­la­ma­gü­cü,­ke­za­cü­ret­ve­risk­üst­len­me­ so­ru­nu/ye­te­ne­ği­dir­ de.­ “Ke­şif­ ko­lu”­ baş­ka­ na­sıl­ ken­di­ni­ ye­ni­den­üre­te­bi­lir­ki!

Iİlkin­ bir­ kıyaslama:­ 1995­ ba­ha­rı­

dır.­Kir­li­sa­va­şın­kon­tra­güç­le­ri­ İs­tan­bul­Ga­zi­ Ma­hal­le­si’nde­ kah­ve­le­re­ sal­dı­rı­ dü­zen­ler­ler.­Ölen­ ve­ ya­ra­la­nan­lar­var­dır.­ Ga­zi­ hal­kı­ baş­kal­dı­rır.­ Po­lis­özel­kuv­vet­ler­baş­kal­dı­ran­kit­le­ye­ateş­açar,­on­lar­ca­ölü­ve­ya­ra­lıy­la­baş­kal­dı­rı­bü­yür,­ ken­te­ ya­yıl­ma­ eği­li­mi­ gös­te­rir.­Dev­let­ ka­til­le­ri­ ko­ru­mak­ta­dır...­ Ga­zi­Ko­mu­ta­nı­ Ha­san­ Ocak­ ka­çı­rıl­mış­tır...­İle­ri­ci­an­ti­fa­şist­güç­ler,­fa­şist­dik­ta­tör­lü­ğün­ kay­bet­me­ po­li­ti­ka­sı­nın­ üze­ri­ne­git­mek­te­ve­sı­kış­tır­mak­ta­dır...­Emek­çi­me­mur­ ha­re­ke­tin­de­ ön­ce­den­ plan­lan­mış­ve­ka­rar­laş­tı­rıl­mış­4­Ni­san­mi­tin­gi,­

2007’de­pı­rıl­tı­lar­

TEORİDE doğrultu 27

bu­ ko­şul­lar­da­ sen­di­kal­ ön­der­lik­ ta­ra­fın­dan­ip­tal­edi­lir.­Ge­rek­çe­si­ise­“yurt­se­ver­lik”­olur!Dik­ta­tör­lü­ğün­ 2007’yi,­ Gü­ney­ Kür­

dis­tan’a­ sal­dı­rı­ ge­nel­ge­si,­ Baş­ba­kan­Ta­yip­ Er­do­ğan’ın­ ABD’yi­ ta­vaf­ et­me­si­ve­ni­ha­ye­tin­de­Kan­dil­ sal­dı­rı­sıy­la,­ ya­ni­ Hü­kü­met­Ge­nel­kur­may­ ve­ de­ Hü­kü­met­Ge­nel­kur­may­ABD­ iliş­ki­le­ri­ni,­iş­bir­li­ği­ni­ ye­ni­le­yip­ tah­kim­ ede­rek­ ve­bu­ra­dan­ alı­nan­ güç­le­ Kan­dil’e­ sal­dı­ra­rak­ ka­pat­tı­ğı­ söy­le­ne­bi­lir...­ İş­te­ bu­ko­şul­lar­da,­ama­he­nüz­Kan­dil’e­sal­dı­rıl­ma­mış­ken­ ile­ri­ci­mü­ca­de­le­ci­ emek­çi­me­mur­sen­di­ka­la­rı­nın­da­içe­ri­sin­de­yer­al­dı­ğı­mes­le­ki­vb.­kit­le­ör­güt­le­ri­nin­ön­ce­den­plan­la­dık­la­rı,­3­Ka­sım’da­An­ka­ra’da­“De­mok­ra­tik­Ana­ya­sa”­mi­tin­gi­dü­zen­le­me­ka­ra­rı­var­dır...­Mi­tin­gin­dü­zen­le­yi­ci­si­olan­kit­le­ör­güt­le­ri,­tezkere­nin­çıkarılmasıyla­olu­şan­şo­ven­po­li­tik­or­tam­da­ mi­tin­gi­ ip­tal­ et­me­ yö­nün­de­ka­rar­al­ma­dık­la­rı­gi­bi,­ter­si­ne­mi­ting­de­Ku­zey­Irak’a­sal­dı­rı­tez­ke­re­si­nin­pro­tes­to­edil­me­si­ne,­ba­rış­ve­kar­deş­lik­ta­lep­ve­te­ma­sı­nın­öne­çı­kar­tıl­ma­sı­na­ka­rar­ve­rir­ler.­Bi­lin­di­ği­ gi­bi­3­Ka­sım­mi­tin­gi­bu­pers­pek­ti­fe­uy­gun­ola­rak,­on­bin­le­rin­ka­tıl­dı­ğı­ba­şa­rı­lı­bir­“Ba­rış­ve­Kar­deş­lik”­ey­le­mi­ola­rak­ger­çek­le­şir.­fio­ven­dal­ga­ya­kar­şı­bir­kit­le­dal­ga­kı­ra­nı­olur.Bu­ du­ru­mun­ emek­çi­le­rin­ si­ya­sal­

sı­nıf­ bi­lin­ci­ne,­ top­lum­sal­ bi­lin­cin­ de­ği­şi­mi­ne­ da­ir­ bir­ ala­met­ ola­rak­ ka­bul­edil­me­si­ doğ­ru­ ol­maz­ mı?­ Bu­mi­tin­gi­dü­zen­le­yen­sen­di­kal,­mes­le­ki­vb.­kit­le­ör­güt­le­ri­nin­yö­ne­tim­le­ri­nin­tav­rı­ola­rak­ka­bul­edil­di­ğin­de­de,­ken­di­ba­şı­na­da­önem­li,­an­lam­lı­de­ğil­mi­dir?­Ay­rı­ca­bir­top­lum­sal­kar­şı­lı­ğı­yok­mu­dur?

IIKitlesel­yüzleşme,­hesaplaşmaya­gi­

riş­ ve­ kardeşleşme.­ Türk­mil­li­yet­çi­li­ği­ve­ ırk­çı­lı­ğı­nın­ en­ muh­kem­ ka­le­si­ Er­

me­ni­düş­man­lı­ğı­dır.­19.­yy­so­nu­ve­20.­yy­ ba­şın­da­ Türk­ ulus­ dev­le­ti­nin­ ön­cel­le­ri­Ana­do­lu’da,­ ta­ri­hin­ ta­nık­ol­du­ğu­ en­ aşa­ğı­lık­ suç­lar­dan­ bi­ri­si­ni­ iş­le­miş­ler­dir.­Ve­Er­me­ni­düş­man­lı­ğı­Türk­ulus­laş­ma­sı­nın­ya­pı­sal­bi­le­şen­le­rin­den­bi­ri­si­ ol­muş­tur.­ Türk­ hal­kı­ yüz­yıl­ bo­yun­ca­ ta­ri­hin­ çar­pı­tıl­ma­sı­ ve­ Er­me­ni­düş­man­lı­ğıy­la­ze­hir­len­miş­tir...­18­Ocak­2007­ ta­ri­hin­de­ top­lu­mu­mu­za­ ba­kan­en­ iyim­ser­ top­lum­bi­lim­ci­ler,­en­ iyim­ser­ sos­ya­list­ler,­ dev­rim­ci­ler­ da­hil,­ hiç­kim­se­on­bin­le­rin­­ve­yüz­bin­le­rin­“He­pi­miz­ Hrant’ız”,­ “He­pi­miz­ Er­me­ni’yiz”­pan­kart­la­rı­ al­tın­da­ ha­re­ke­te­ ge­çe­bi­le­ce­ği­ni­ön­gö­re­mez­di,­tah­min­ede­mez­di.Er­me­ni­ hal­kı­nın,­ Ana­do­lu­ halk­la­rı­

mı­zın­ ay­dın­lık­ ev­la­dı­ Hrant­ Dink,­ 19­Ocak’ta­ar­ka­dan­kal­leş­çe­vu­rul­du.­Ci­na­yet,­Türk­ege­men­sı­nıf­a­rı­nın­Er­me­ni­ soy­kı­rı­mı­nı­ sür­dür­mek­te­ ol­du­ğu­nu­sim­ge­li­yor­du...­ “He­pi­miz­ Er­me­ni’yiz,­He­pi­miz­Hrant’ız”­şi­a­rı­al­tın­da­ha­re­ke­te­ ge­çen­ on­bin­ler­ ve­ yüz­ bin­ler,­ soy­kı­rı­mın­ de­va­mı­na­ suç­ or­tak­lı­ğı­nı­ ve­Er­me­ni­ düş­man­lı­ğı­nı­ red­de­di­yor­du.­Mi­li­ta­riz­m­ ve­ şo­ve­nizm­ bom­bar­dı­ma­nıy­la­ser­sem­le­til­miş­ve­ku­şa­tıl­mış­olan­hal­kı­mız­on­bin­ler­ve­yüz­bin­ler­ha­lin­de,­ya­ni­ ta­ma­men­kit­le­sel­bi­çim­de­bu­çem­be­ri­ kır­mış­tır.­ Sö­mü­rü­cü­ sı­nıf­ar­ve­on­la­rın­ırk­çı­uşak­la­rı­ta­ra­fın­dan­ze­hir­len­miş­ hal­kı­mı­zın,­ kah­re­di­ci­ acı­lar­içe­ri­sin­de­doğ­ru­lup,­Er­me­ni­so­ru­nun­da­ ta­ri­hiy­le­yüz­leş­me­ye­gi­ri­şi­gör­kem­li­dir.Ege­men­ sı­nıf­a­rın­ soy­kı­rı­ma­ va­ran­

kat­li­am­lar­la­bas­tı­rıp,­ez­di­ği;­bü­tün­bir­yüz­yı­la­ ya­yı­lan­ şid­det­le­ tah­kim­ edil­miş,­ in­kar,­ ya­lan­ ve­ de­ma­go­jiy­le,­ asi­mi­las­yon­la­ giz­le­nen­ sus­tu­ru­lan­ Kürt­so­ru­nu,­Ale­vi­ so­ru­nu,­Er­me­ni­ so­ru­nu­ger­çek­le­riy­le­yüz­leş­me,­top­lu­mu­mu­zun­son­bir­kaç­on­yıl­lık­ta­ri­hi­nin­en­çar­pı­cı­ger­çe­ği­dir.­Ade­ta­can­lı­bir­yüz­leş­me­dö­

TEORİDE doğrultu28

ne­min­den­ ge­çi­yo­ruz.­Hal­kı­mı­zın,­ bur­ju­va­zi­ ve­ ege­men­ sı­nıf­a­rın,­ Ke­ma­list­si­vil­as­ker­bü­rok­ra­si­nin­ke­za­bü­rok­ra­tik­ay­dın­la­rın­ya­lan­ve­ya­nıl­sa­ma­la­rın­dan,­ ger­çek­le­ yüz­leş­me­ kor­ku­sun­dan­kur­tul­ma­sı­ko­lay­de­ğil­dir.­Hrant­ci­na­ye­ti­ ade­ta­ bir­ ka­ta­li­zör­ et­ki­si­ yap­mış,­top­lu­mu­mu­zun­ de­rin­lik­le­rin­de,­ top­lum­sal­ta­rih­sel­ger­çek­ler­le­yüz­leş­me­ve­he­sap­laş­ma­sı­nın­ge­le­ce­ği­ay­dın­la­ta­cak­ve­ka­za­na­cak­ma­ya­lan­ma­nın­sür­dü­ğü­nü­ ve­ pat­la­ma­lar­ ya­pa­cak/ya­ra­ta­cak­den­li­bi­rik­ti­ği­ni­gös­ter­miş­tir.Evet,­ top­lu­mu­mu­zun,­ halk­la­rı­mı­zın­

mi­li­ta­rizm­le­ ve­ şo­ve­nizm­le­ ku­şa­tıl­dı­ğı­bir­ger­çek­tir.­Evet,­şo­ve­nizm,­‘98­99’da­Öca­lan’ın­ Av­ru­pa’ya­ çı­kış­ sü­re­cin­de­tır­man­dı­rıl­dı­ğı­ dü­ze­yi­ aş­ma­sı­ şu­ra­da­kal­sın,­ 2007’de­ ye­ni­ bir­ dü­ze­ye/eşi­ğe­ulaş­ma­sı­ an­la­mın­da­ ta­van­ yap­mış­tır.­Türk­Kürt­ ku­tup­laş­ma­sı­ ve­ ge­ri­li­mi,­ge­ri­ci­bir­ iç­ sa­vaş­ teh­li­ke­si,­hiç­bir­ za­man­ bu­ ka­dar­ bü­yük,­ yay­gın­ ve­ ya­kın­ ol­ma­mış­tır!­ Türk­ hal­kı­ mi­li­ta­rizm­ve­ şo­ve­nizm­le­ ku­şa­tıl­mış,­ “Bö­lü­cü­ te­rö­re­ kar­şı­ sa­vaş”­ de­ma­go­ji­siy­le­ ade­ta­re­hin­ve­tes­lim­alın­mış­tır.­Ama­ger­çek­bun­dan­ iba­ret­de­ğil­dir.­2007­Ocak’ın­da­ “He­pi­miz­ Hrant’ız,­ He­pi­miz­ Er­me­ni’yiz”­di­yen­acı­ve­öf­ke­için­de,­bil­ge­ce­sah­ne­ye­çı­kan­on­bin­ler­ve­yüz­bin­ler,­top­lu­mu­muz­da­na­sıl­ da­mu­az­zam­bir­kar­deş­leş­me­bi­lin­ci­nin,­de­mok­ra­tik­bi­lin­cin,­kar­deş­leş­me­ve­ba­rış­öz­le­mi­nin­bi­rik­ti­ği­ni­dı­şa­vur­muş­tur.fiu­nun­ al­tı­nı,­ bel­ki­ de­ ay­rı­ca­ çiz­

mek­te­ ya­rar­ var.­ Bu­ ma­ya­lan­ma­ bir­an­da­ oluş­ma­mış­tır.­ Bir­ an­da­ sö­nüm­len­me­si/sön­me­si­ de,­ tas­fi­ye­ edil­me­si­de­müm­kün­de­ğil­dir.­Ve­ke­za­ma­ya­lan­ma­nın­ top­lu­mun­de­rin­lik­le­rin­de­sü­re­ce­ği,­ bi­rik­me­ye­ de­vam­ ede­ce­ği­ za­man­za­man­dal­ga­lar­ha­lin­de­ken­di­ni­dı­şa­rı­vu­ra­ca­ğı­ve­dal­ga­lar­ha­lin­de­iler­le­ye­ce­ği­ön­gö­rü­le­bi­lir.

Dink’in­kat­le­di­li­şi­nin­1.­yıl­dö­nü­mün­de­Agos­önün­de­on­bin­le­rin­bir­kez­da­ha,­bu­kez­da­ha­net­po­li­tik­me­saj­lar­la­ve­dev­le­tin­ya­sak­la­rı­nı­ tuz­la­buz­eden­bir­ ka­rar­lı­lık­la­ bu­luş­ma­sı,­ 2007’den­2008’e­dev­ro­lu­nan­bu­bi­ri­ki­min­bir­dı­şa­vu­ru­mu­dur.­Bu­kez­“He­pi­miz­Er­me­ni­yiz”in­ ya­nı­na­ on­bin­le­rin­bir­ ağız­dan­hay­kır­dı­ğı­“Ka­til­Dev­let­he­sap­ve­re­cek”­slo­ga­nı­ek­len­miş,­kit­le­Tak­sim’e­ve­İs­tik­lal’e­fii­li­yü­rü­yüş­yap­mış­ve­bir­fa­şist­odak­ ola­rak­ MHP’yi­ taş­la­ya­rak­ he­sap­sor­muş­tur.

IIIDiğerlerinden­ farklı­ bir­ konferans.­

2007­Ocak’ın­da,­Hrant­Dink­kat­li­amın­dan­bir­kaç­gün­ön­ce­An­ka­ra’da­“Tür­ki­ye­Ba­rı­şı­nı­ Arı­yor”­ Kon­fe­ran­sı­ top­lan­dı.­Bu­ top­lan­tı,­ dev­le­tin­ tav­rı­ yö­nüy­le­de­çö­züm­le­ne­bi­lir.­O­ba­kım­dan­da­bir­tur­nu­sol­ iş­le­vi­ gör­müş­tür...­ Gö­re­vi­ ve­ya­pı­sı­ iti­ba­riy­le­ bu­ ya­zı­ ba­kı­mın­dan­önem­li­olan,­ay­dın­la­rın­tav­rı­nın­al­tı­nın­çi­zil­me­si­dir.­2005­ya­zın­da­AKP­Tay­yip­Er­do­ğan­Hü­kü­me­tiy­le­gö­rü­şen­ay­dın­lar­­“Ay­dın­Ha­re­ke­ti”­de­di­ye­bi­li­riz­­so­nuç­ola­rak­ Baş­ba­kan’ın­ An­ka­ra­ ve­ Di­yar­ba­kır’da­ “Kürt­ so­ru­nu”nu­ ka­bul­ et­me­siy­le­ za­man­daş­ola­rak­PKK’yi­ si­lah­bı­rak­ma­ya­ça­ğır­mış­tı...­2006­Ekim’in­de­PKK­ateş­kes­ilan­et­tik­ten­son­ra­bu­ay­nı­ ay­dın­lar/Ay­dın­ Ha­re­ke­ti­ ben­zer­ve­ya­ay­nı­ (PKK’yi­ si­lah­bı­rak­ma­ya­ça­ğı­ran)­ tav­rı­ ta­kın­ma­dı­lar.­Da­ha­sı­PKK­ateş­ke­si­kar­şı­sın­da­ki­bu­de­ği­şen­tav­rın­de­va­mı­ola­rak,­Tür­ki­ye­Ba­rı­şı­nı­Arı­yor­Kon­fe­ran­sı’nda­ fark­lı­ile­ri­bir­ ta­vır­or­ta­ya­çık­tı.­­Kon­fe­ran­sın­ açı­lış­ ko­nuş­ma­sı­nı­ ya­

pan­ Ya­şar­ Ke­mal’in­ “Ge­ril­la­nın­ adı­nı­te­rö­rist­koy­duk,­bun­dan­da­umut­bek­le­dik,­ama­so­ru­nu­çö­ze­me­dik”­de­me­si,­Ve­dat­ Tür­ka­li’nin­ “Ne­mut­lu­ Türk’üm­di­ye­bil­mek­ için­ Kürt­le­rin­ hak­kı­nı­ sa­

TEORİDE doğrultu 29

vu­nu­yo­rum”,­“Da­ğa­genç­ler­spor­ol­sun­di­ye­git­mez”­de­me­si­vb.­ke­za­ay­dın­la­rın­PKK’yi­si­lah­bı­rak­de­mek­ten­vaz­geç­me­si,­tu­tar­lı­bir­de­mok­ra­tik­tu­tum­al­ma­ya­yö­nel­me­le­ri,­“ye­ni”­bir­şey­de­ğil­mi­dir?Kürt­ulu­sal­so­ru­nu­ger­çek­li­ği­bağ­la­

mın­da­bir­ay­dın­öz­gür­leş­me­si,­bir­“ay­dın­ay­dın­lan­ma­sı”nın­be­lir­gin­lik­ka­zan­dı­ğı­ sap­ta­na­bi­lir.­Türk­ay­dı­nı­nın­Kürt­so­ru­nu­ ger­çek­li­ği­ ile­ yüz­leş­me­si­nin,­bir­ eşi­ği­dir­bu.­Ger­çe­ğin­ söz­cü­lü­ğü­nü­ya­pa­cak­ bi­linç­ ve­ cü­re­tin­ olu­şu­mu­nu­işa­ret­ et­mek­te­dir.­ Ay­dın­ ba­ro­met­re­si­bu­nu­gös­ter­mek­te­dir.­Pe­ki­Türk­hal­kı­ba­kı­mın­dan­bu­nun­bir­top­lum­sal­kar­şı­lı­ğı­yok­mu­dur?Bu­ra­da­bir­pa­ran­tez­aça­rak,­bir­baş­

ka­ şe­ye­ de­ğin­me­den­ ge­çe­me­ye­ce­ğiz.­Ke­za,­ bu­ Kon­fe­rans­ ek­se­nin­de,­ ama­özel­lik­le­Kürt­so­ru­nun­da,­Do­ğan­Gru­bu­ baş­ta­ gel­mek­ üze­re­ bur­ju­va­ med­ya­ ta­ra­fın­dan­ öne­ çı­kar­tı­lan­ bir­ fi­gür­ola­rak­ Ce­vat­ Öneş’in­ tav­rı,­ bü­rok­ra­si­içe­ri­sin­de­ki­ bir­ eği­li­mi­ yan­sıt­ma­sı­ ba­kı­mın­dan­önem­li­dir.­2007,­Kürt­so­ru­nun­da­ sö­mür­ge­ci­ kir­li­ sa­va­şın­ bir­çok­üst­dü­zey­kad­ro­su­ba­kı­mın­dan,­ade­ta­bir­ gü­nah­ çı­kar­ma­ yı­lı­ ol­muş­tur.­ Ke­nan­Ev­ren,­Ay­taç­Yal­man,­Hil­mi­Öz­kök­ve­di­ğer­le­ri...Ulus­la­ra­ra­sı­ te­kel­le­rin­ si­ya­nür­le­ al­

tın­ ara­ma­ ve­ çı­kar­ma­sı­na­ kar­şı­ di­re­niş­le­riy­le­ ta­nı­dı­ğı­mız­ Ege­ köy­lü­le­ri­ ve­ön­der­le­ri­Ok­tay­Kon­yar,­2007’de­ba­rış­ve­ kar­deş­lik­ ta­le­biy­le,­ Kürt­ so­ru­nun­da­ ta­vır­ al­dı­lar.­Ve­Ok­tay­Kon­yar,­ bu­ne­den­le­üye­si­ ol­ma­dı­ğı­CHP’den,­CHP­üye­li­ğin­den­atıl­dı!

IV2007­1­Mayıs’ı­herhangi­bir­1­Mayıs­

değildir.­Bu­ra­da­2007­1­Ma­yıs’ı­kut­la­ma­la­rı­nın­ge­li­şi­mi­ni­an­lat­ma­ya­gir­me­ye­ce­ğiz...­ Ama­ 1­ Ma­yıs­ 1977’ye­ dön­mek­te­ ya­rar­ var.­ O,­ ya­rım­ kal­mış­ 1­

Ma­yıs’tır.­ Kat­lia­mın­ so­rum­lu­la­rın­dan­he­sap­ so­ru­la­ma­mış­tır.­ Tak­sim’den/­ 1­Ma­yıs­Mey­da­nı’ndan­sü­rül­mek,­iş­çi­ha­re­ke­ti­nin­ ve­ dev­rim­ci­ile­ri­ci­ ha­re­ke­tin­ezil­me­si­nin,­ye­nil­gi­si­nin­sim­ge­si­ha­li­ne­ge­ti­ril­me­ye­ça­lı­şıl­mış­tır.­An­cak­1977­1­Ma­yıs’ı­ ay­nı­ za­man­da,­ ile­ri­ci­ ha­re­ket­içe­ri­sin­de­kes­kin­bir­po­li­tik­saf­aş­ma­yı,­bu­an­lam­da­yol­ay­rı­mı­nı­da­ifa­de­eder.1­Ma­yıs­ 2007,­ kat­lia­mın­ 30.­ yıl­dö­

nü­mü­ola­rak­an­lam­lı­bir­fır­sat,­bü­yük­bir­ola­nak­ve­bir­dö­ne­meç­ti.­İle­ri­ci­dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ ‘80’le­rin­ so­nu­ ‘90’la­rın­ba­şın­da­ “Tak­sim’i­ al­ma”­ham­le­ ve­gi­ri­şim­le­ri,­ ama­cı­na­ ula­şa­bi­le­cek­ bir­top­lum­sal­si­ya­sal­(güç­oluş­tu­ra­ma­mış)­des­tek­ bu­la­ma­mış­tır.­ Kuş­ku­suz­ dev­rim­ci­ya­pı­la­rın­bi­lin­cin­de­gün­de­min­de­‘77­kat­li­amı­nın­he­sa­bı­nın­so­rul­ma­sı,­1­Ma­yıs’ın­Tak­sim’de/­1­Ma­yıs­Ala­nı’n­da­kut­lan­ma­sı­ko­nu­su­hep­ol­muş­tur.1­Ma­yıs’ın­Tak­sim’de­kut­lan­ma­sı­so­

ru­nu­sen­di­kal­ha­re­ket­le,­ile­ri­ci­dev­rim­ci­po­li­tik­güç­ler­ara­sın­da­en­son­2004­1­Ma­yıs’ının­ön­gü­nün­de,­dev­le­tin­Abi­de­i­ Hür­ri­yet­ da­yat­ma­sı­nın­ red­de­dil­me­si­sü­re­cin­de­gün­de­me­gel­miş;­an­cak­sen­di­kal­ ha­re­ke­tin­mü­ca­de­le­ci­ ke­si­mi­ile­ile­ri­ci,­dev­rim­ci­po­li­tik­güç­le­ri,­o­ko­şul­lar­da­ kut­la­ma­ ala­nı­ ola­rak­ an­cak,­Sa­raç­ha­ne­ üze­rin­de­ an­la­şa­bil­miş­ler­dir.­2005­ve­2006’da­ise­ile­ri­ci­dev­rim­ci­ya­pı­la­rın­ta­lep­ve­öne­ri­le­ri­ne­kar­şın­sen­di­kal­ha­re­ke­tin­(iş­çi­ve­me­mur­sen­di­ka­la­rı)­mü­ca­de­le­ci­ ke­sim­le­riy­le­ yak­la­şım­ve­ira­de­bir­li­ği­sağ­la­na­ma­mış­tır.­2007­ 1­ Ma­yıs’ın­da,­ sen­di­kal­ ha­re­

ke­tin­ mü­ca­de­le­ci­ ke­sim­le­riy­le,­ ile­ri­ci­po­li­tik­ya­pı­lar­ara­sın­da­1­Ma­yıs’ı­Tak­sim’de­ kut­la­mak­ üze­re­ an­la­yış,­ ira­de­ve­ ey­lem­ bir­li­ği­ oluş­muş­tur.­ İs­tan­bul­2007­ 1­ Ma­yıs’ını­ ya­ra­tan­ iş­te­ bu­dur.­Bir­lik,­ mü­ca­de­le­ ka­rar­lı­lı­ğı­nın,­ ka­zan­ma­ is­tek­ve­az­mi­nin­yan­sı­ma­sı­dır.­2007­ 1­Ma­yıs’ı­ Tak­sim’in­ na­sıl­ alı­na­

TEORİDE doğrultu30

bi­le­ce­ği­nin,­ ile­ri­ci­ ha­re­ke­tin­ ge­liş­me­le­ri,­ sü­reç­le­ri­ et­ki­le­yen­bir­po­li­tik­ güç­ola­rak­or­ta­ya­çı­ka­bil­me­si­nin­ola­nak­ve­ko­şul­la­rı­nı­gös­ter­miş­tir...­Sen­di­kal­ha­re­ke­tin­mü­ca­de­le­ci­ke­sim­le­riy­le,­ile­ri­ci­dev­rim­ci­po­li­tik­güç­ler­ara­sın­da,­iş­çi­le­rin­ ve­ ezi­len­le­rin­ en­ya­kı­cı­ eko­no­mik­sos­yal­(ki­mi­za­man­da­po­li­tik)­ta­lep­le­ri­için­ bir­lik­te­ mü­ca­de­le­ eği­li­mi­ ta­bii­ ki­ye­ni­ de­ğil­dir.­ Fa­kat­ eğer,­ 1977­1­Ma­yıs’ı­bir­yol­ay­rı­mıy­dı­ ise,­2007­1­Ma­yıs’ının­ bu­nun­ aşıl­dı­ğı­nı­ sim­ge­le­yen­an­la­mı­nı­or­ta­dan­kal­dır­maz.­1­ Ma­yıs­ 2007­ Tak­sim’i­ ka­zan­ma­

ham­le­si­ ve­ ba­şa­rı­sı,­ aca­ba­ iş­çi­ sı­nı­fı­nın­bi­lin­cin­de­ya­ra­tıl­mış­sı­nıf­de­ğer­le­ri­ne­sa­hip­çık­ma,­sı­nıf­mü­ca­de­le­sin­de­dü­şen­le­re­sa­hip­çık­ma,­ka­zan­mak­için­mü­ca­de­le­ve­bir­leş­me­ka­rar­lı­lı­ğı,­emek­çi­le­rin­ sı­nıf­ bi­lin­cin­de­ bir­ ye­ni­len­me,­ye­ni­den­uyan­ma,­bir­ka­bar­ma­ve­yük­sel­me­ eği­li­mi­nin­ be­lir­ti­si­ ve­ yan­sı­ma­sı­ola­bi­lir­mi?­Ve­ke­za,­aca­ba­biz­zat­1­Ma­yıs­ 2007­ kut­la­ma­ ger­çek­li­ği­nin­ bu­ba­kım­dan,­ iti­ci­ bir­ güç,­ bir­ çağ­rı,­ yol­gös­te­ri­ci­bir­ham­le­ro­lü­ne­ka­dar­et­ki­li­ola­bil­miş­tir?

VÜç­ işçi­ sınıfı­ mücadelesinin­ ortak­

yönü;­ Kazanmak!­ Ka­dın­ iş­çi­le­rin­ ser­best­böl­ge­de­ (ser­best­böl­ge­de­grev­ya­sak)­ ka­zan­dık­la­rı­ di­re­niş­ No­va­med;­sen­di­ka­ve­iş­çi­le­rin­grev­ila­nıy­la­THY’yi­di­ze­ ge­tir­dik­le­ri­ ha­va­ yol­la­rı­ ve­ ka­za­nı­lan­Te­le­kom­gre­vi.­2007’nin­ba­şa­rı­lı­bu­üç­iş­çi­kit­le­mü­ca­de­le­sin­den­iki­si,­1­Ma­yıs­son­ra­sın­da­ce­re­yan­et­miş­tir.­No­va­med­da­ha­uzun­sü­re­li­bir­di­re­niş­tir,­ama­No­va­med­ka­za­nı­mıy­la­1­Ma­yıs­ka­rar­lı­lı­ğı­ve­ba­şa­rı­sı­nın­ne­ka­dar­bir­ro­lü­ol­du­ğu­nu­sap­ta­ya­bi­le­cek­du­rum­da­de­ği­liz...­1­Ma­yıs­da­hil,­2007’de­iş­çi­mü­ca­de­le­le­rin­de­ al­tı­nı­ çiz­di­ği­miz­ bir­kaç­ba­şa­rı­be­lir­gin,­dik­kat­çe­ki­ci­de­ğil­mi?

1991­3­Ocak­ge­nel­gre­vin­den­gü­nü­mü­ze,­iş­çi­sı­nı­fı­ha­re­ke­ti­di­re­nip­dö­vü­şe­rek,­ ama­ mev­zi­le­rin­den,­ ka­za­nım­la­rın­dan,­ ör­güt­lü­lü­ğün­den­ ödün­ler­ve­re­rek,­ge­ri­le­ye­rek­gel­di.­Yer­yer­mev­zi­ba­şa­rı­lar­ol­du,­ te­kil­ör­nek­ler­de­sal­dı­rı­dal­ga­sı­püs­kür­tü­le­me­di...­İş­çi­sı­nı­fı­ha­re­ke­ti,­ es­nek­üre­tim,­ ta­şe­ron­laş­tır­ma,­sos­yal­hak­la­rın­ tas­fi­ye­si,­ dü­şük­üc­ret­po­li­ti­ka­la­rı­ ve­ özel­leş­tir­me­ te­rö­rü,­ bir­bü­tün­ ola­rak­ ne­oli­be­ral­ sal­dı­rı­ dal­ga­sı­kar­şı­sın­da­di­re­ne­rek­ge­ri­çe­ki­len­bir­çiz­gi­iz­le­di.­Sen­di­ka­lar­yal­nız­ca­bü­yük­sa­yı­da­üye­kay­bı­na­uğ­ra­ma­dı,­ay­nı­za­man­da­say­gın­lık­ve­inan­dı­rı­cı­lık­la­rı­da­bü­yük­öl­çü­ler­de­aşın­dı,­eroz­yo­na­uğ­ra­dı.­Bu­sü­reç­te­ba­şa­rı­lı­sen­di­ka,­ba­şa­rı­lı­grev­ne­re­dey­se­ha­yal­ol­du.­İş­çi­ha­re­ke­ti,­iş­çi­kit­le­le­ri­“ba­şa­rı­ya”­has­ret­kal­dı.­Ka­za­nı­lan­bu­üç­mü­ca­de­le­her­şey­den­ön­ce­ bu­ ba­kım­dan,­ önem­li­ ve­ an­lam­lı.­“Ka­zan­mak”,­bu­üç­mü­ca­de­le­nin­sı­nıf­için­en­önem­li­ka­za­nı­mı­dır.­Ha­va­İş­grev­ka­ra­rı­ve­grev­oy­la­ma­sı,­Te­le­kom­gre­vi,­iş­çi­sı­nı­fı­nın­mü­ca­de­le­si­la­hı­ola­rak­grev­si­la­hı­nın­işe­ya­rar­lı­lı­ğı,­gü­ven­duy­gu­su­ve­bi­lin­ci­ni­ye­ni­den­uyan­dı­rı­cı­ro­lü­nün­al­tı­nı­çiz­me­li­yiz.­No­va­med­ di­re­ni­şi­ sen­di­ka­laş­mak,­

ser­best­böl­ge­ye­sen­di­ka­yı­sok­mak­için­di.­Di­re­niş­grev­hak­kı­ol­ma­yan­ser­best­böl­ge­dey­di­ ve­ de­ ka­dın­ iş­çi­le­rin­ sı­nıf­mü­ca­de­le­siy­di;­sı­nıf­ta­lep­le­riy­le,­ka­dın­iş­çi­le­rin­ cins­ ta­lep­le­ri­ni­ bir­leş­ti­ri­yor­du.­Ve­nis­pe­ten­uzun­sü­re­li­bir­di­re­niş­ol­du.­Di­re­niş,­ an­cak­ son­bir­kaç­ ayın­da­ top­lum­sal­ gün­de­me­ yay­gın­ bi­çim­de­gir­di.­Ve­bu­ra­da­ka­dın­ör­güt­le­ri­nin­oluş­tur­du­ğu­No­va­med­Di­re­ni­şiy­le­Da­ya­nış­ma­Plat­for­mu’nun­önem­li­bir­ro­lü­ol­du.No­va­med­ di­re­ni­şi­ ser­ma­ye­nin­ sı­nıf­

sal­ ve­ cin­sel­ sal­dı­rı­sı­nı,­ kö­le­leş­ti­ri­ci­bas­kı­ve­sö­mü­rü­sü­nü­bir­lik­te­he­def­e­yen,­sı­nıf­ve­cins­ta­lep­le­ri­ni­bir­leş­ti­ren­

TEORİDE doğrultu 31

bir­ di­re­niş­ ola­rak­ “ay­rık­sı”­ bir­ ör­nek­ola­rak­ iş­çi­sı­nı­fı­nın­mü­ca­de­le­ta­ri­hi­ne­geç­ti.­2007­ 1­Ma­yıs’ı­ ve­ ka­za­nı­lan­ bu­ üç­

mü­ca­de­le,­iş­çi­ha­re­ke­ti­ni­ne­ka­dar­et­ki­le­di,­bu­nu­so­mut­ola­rak­ölç­me­im­ka­nın­dan­yok­su­nuz.­Sı­nı­fın­sen­di­ka­la­ra,­grev­si­la­hı­nın­gü­cü­ne­ve­et­ki­si­ne,­sı­nı­fın­ ken­di­ öz­gü­cü­ne­ gü­ven­siz­ ba­kı­şı­nı­ne­ka­dar­de­ği­şi­me­uğ­rat­tı,­ye­ni­le­di­bi­le­mi­yo­ruz.­Ama­sı­nı­fın­duy­gu­ve­bi­lin­cin­de­ye­ni­len­me­yi­ma­ya­la­yı­cı,­bes­le­yi­ci­ol­du­ğun­dan­kuş­ku­du­yu­la­bi­lir­mi?

VI6­Mayıs­anmasına­on­bin­kişi­katıl­

dı.­An­ka­ra­2007­6­Ma­yıs­an­ma­sı,­hem­kit­le­sel­li­ği­hem­de­ile­ri­ci­ha­re­ke­ti­mi­zin­he­men­ bü­tün­ ke­sim­le­ri­ni­ bir­leş­tir­me­siy­le­an­lam­lıy­dı.­De­niz,­Yu­suf,­Hü­se­yin­dev­rim­ci­ ha­re­ke­ti­mi­zin­ ‘70’ler­de­ki­ bu­üç­ ön­de­ri­sim­ge­si,­ ile­ri­ci­dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ bel­li­ baş­lı­ ke­sim­le­ri­ni­ bir­leş­ti­ren­bir­güç­ve­an­lam­ta­şı­yan­ge­nel­bir­or­tak­de­ğer­dü­ze­yi­ne­yük­sel­miş­ler­dir...Böy­le­bir­eği­li­min­var­lı­ğı­ta­bii­ki­ye­

ni­bir­du­rum­de­ğil,­fa­kat­sü­re­ge­len­eği­li­min­ ken­di­ni­ en­ ile­ri­ dü­zey­de­ or­ta­ya­ko­yu­şu­nun­ ol­gun­laş­tı­ğı­nı­ gös­ter­mek­te­dir.­ Dev­rim­ci­ ha­re­ke­ti­mi­zin­ ‘70’ler­de­ki­ di­ğer­ ön­der­le­ri,­ Ma­hir­ler,­ İb­ra­him­ler­ için­de­ben­zer­bir­du­rum,­ya­ni­ile­ri­ci­dev­rim­ci­ha­re­ke­ti­ bir­leş­ti­ri­ci­ or­tak,­ge­nel­ka­bul­gö­ren­de­ğer­ler­dü­ze­yi­ne­yük­sel­me­yö­nün­de­bir­ge­liş­me­sür­mek­te­dir.­Ta­bii­ki,­ ‘70’le­rin­dev­rim­ci­ön­der­le­ri­

dev­rim­ci­ile­ri­ci­ ha­re­ke­ti­mi­zin­ de­ğer­le­riy­di.­ Bu­ra­da­ on­la­rın­ grup­sal/par­ti­sel­ ai­di­yet­le­ri­ni­ aşan­ bi­çim­de,­ ile­ri­ci­dev­rim­ci­ha­re­ket­te­ge­nel­ka­bul­gö­ren,­sa­hip­le­ni­len,­ ile­ri­ci­dev­rim­ci­ ha­re­ke­ti­bir­leş­ti­ri­ci­ ge­nel­ de­ğer­ler­ ola­rak­ be­lir­gin­leş­me­si­ ve­ ye­ni­den­ kit­le­le­rin­ elin­de­ bay­rak­laş­ma­sı­ du­ru­mun­dan­ bah­

se­di­yo­ruz.­ Özel­lik­le­ 1968’in­ kır­kın­cı,­1978’in­ ise­ otu­zun­cu­ yıl­dö­nü­mü­ne­denk­ ge­len­ 2008­ ba­kı­mın­dan­ bu­ ve­ri­ol­duk­ça­an­lam­lı­dır.­

VII2007­bir­seçim­yılıdır.­İle­ri­ci­dev­rim­

ci­ ha­re­ket­ bir­ de­ne­yim­ da­ha­ ya­şa­dı.­Bur­ju­va­ par­la­men­to­ya­mec­li­se­ tem­sil­ci­gön­der­me,­mü­ca­de­le­yi­ora­ya­da­ ta­şı­ma,­bir­kür­sü­ve­bir­plat­form­ola­rak­ora­yı­ da­ kul­lan­ma­ is­tek­ ve­ yö­ne­li­mi,­so­mut­ si­ya­sal­ bir­ he­def­ ola­rak­ or­ta­ya­çık­tı.­Bu­po­li­tik­mü­ca­de­le­de­ufuk­bü­yü­me­si­ni­ve­öz­gü­ven­ka­za­nı­mı­nı/yük­se­li­şi­ni­ yan­sıt­mak­ta­dır.­ DTP’nin­ Mec­lis’e­ bir­ Grup­ oluş­tu­ra­cak­ ni­ce­lik­te­gi­ri­şi,­ 2007’de­ halk­la­rı­mı­zın­ bir­ di­ğer­po­li­tik­ka­za­nı­mı­ol­muş­tur.Di­ğer­yan­dan­bu­ay­nı­za­man­da,­ile­

ri­ci­ha­re­ket­için­bu­alan­la­bağ­lı­risk­ve­teh­dit­le­rin­de­bü­yü­dü­ğü­an­la­mı­na­ge­lir.­DTP’nin­Kürt­so­ru­nu­na­mec­lis­te­çö­züm­ara­ma­söy­le­mi­par­la­men­te­rist­ha­yal­le­ri­yay­mak­ta,­ezi­len­le­rin­mü­ca­de­le­bi­lin­ci­ni­ za­yıf­a­tı­cı,­ kö­rel­ti­ci­ ol­mak­ta,­re­for­miz­mi­bes­le­mek­te­dir.İle­ri­ci­dev­rim­ci­ ha­re­ket­te­ bir­lik­te­ iş­

yap­ma,­ bir­lik­te­mü­ca­de­le­ eği­li­mi­ güç­le­ni­yor.­Dün­de­yan­ya­na­ge­liş­ler­var­dı,­2007’de­da­ha­çok­ve­ya­sık­bir­ara­ya­ge­li­ni­yor.­Pek­de­yan­ya­na­gel­me­yen/ge­le­me­yen­ke­sim­le­rin­de­yan­ya­na­gel­me­is­te­ği­yan­sı­yor.­Kürt­yurt­se­ver­ha­re­ke­tiy­le­bir­lik­te­ha­re­ket­et­me,­or­tak­mü­ca­de­le­ yö­ne­li­mi­ bu­nun­ bir­ ifa­de­si.­ Ke­za­dev­rim­ci­ha­re­ket­te­Kürt­ulu­sal­so­ru­nu­ze­mi­nin­de,­pra­tik­po­li­ti­ka­yap­ma­ ih­ti­ya­cı­ve­tit­rek­yö­ne­li­mi­gö­rü­lü­yor.­

VIIIGençlikte­bir­arayış.­Bo­ğa­zi­çi­öğ­ren­

ci­le­ri­nin­2006’da­yük­selt­ti­ği­ba­rış­kar­deş­lik­ ta­lep­li­ et­kin­lik­le­ri­nin­ 2007’de­sür­me­si,­ OD­TÜ­ öğ­ren­ci­le­ri­nin­ yük­

TEORİDE doğrultu32

selt­ti­ği­ kit­le­sel­ ba­rış­kar­deş­lik­ ta­le­bi,­2007’nin­pa­rıl­tı­la­rı­ara­sın­da­dır.­Genç­Sen’in­ ku­ru­lu­şu­ ise­ da­ha­ da­ çar­pı­cı­bir­ ge­liş­me­ ol­muş­tur.­ Bun­la­rın­ al­tı­nı­çi­zer­ken­hiç­kuş­ku­suz­bi­zi,­öğ­ren­ci­genç­li­ğin,­ay­dın­la­rın­po­li­tik­ba­kım­dan­en­du­yar­lı­ke­si­mi­ni­oluş­tur­du­ğu­öğ­re­ti­si­ yön­len­di­ri­yor.­Öğ­ren­ci­ genç­lik­ba­ro­met­re­si­nin­ne­yi­gös­ter­di­ği­ne­ba­kı­yor,­“arı­yo­ruz”...­ Bo­ğa­zi­çi­ ve­ OT­DÜ’de­ öğ­ren­ci­genç­li­ğin­ba­rış­kar­deş­lik­ta­le­bi­ni­yük­selt­me­si­ni­de­bu­ra­dan­oku­yo­ruz.­Ay­dın­ genç­lik,­ grev­le­ri,­ di­re­niş­le­

ri­ des­tek­le­me­ye,­ iş­çi­ sı­nı­fı­ ha­re­ke­tiy­le­iliş­ki­len­me­ye­ yö­ne­lir,­ iş­çi­ sı­nı­fı­na­ gi­der.­ Bu­ ‘60’la­rın,­ ‘70’le­rin­ çar­pı­cı­ te­mel­bir­özel­li­ği­dir.­Genç­lik­ha­re­ke­ti­nin­kit­le­ ta­ba­nı­ da­ra­lır,­ ama­bu­ yak­la­şım­sü­re­ge­lir.­ Öğ­ren­ci­ genç­lik­ saf­a­rın­da­genç­lik­sen­di­ka­sı­dü­şün­ce­yö­ne­li­mi­nin­doğ­ma­sın­da­ulus­la­ra­ra­sı­genç­lik­ha­re­ke­ti­nin­et­ki­si­yad­sı­na­maz.­An­cak­şu­da­bir­ger­çek­tir;­genç­lik­sen­di­ka­sı­dü­şün­ce­si­ ve­ yö­ne­li­mi­nin­ DİSK’ten­ çık­ma­sı­ye­ni­bir­du­rum­dur.­Hem­ilk­iti­li­min­DİSK­ta­ra­fın­dan­baş­la­tıl­ma­sı­an­la­mın­da­ ve­ hem­ de­ ör­güt­ bi­çi­mi­nin­ sen­di­ka­ol­ma­sı­an­la­mın­da­–bu­de­fa­ ter­si­ne­dön­müş­tür;­şim­di­de­yim­uy­gun­sa­sı­nıf­ay­dın­genç­li­ğe­git­mek­te­dir!­Ta­bii­ ki,­ genç­lik­ sen­di­ka­sı­ dü­şün­

ce­ ola­rak­ da,­ bir­ genç­lik­ ör­gü­tü­ ola­rak­da­genç­lik­ha­re­ke­ti­miz­için­ye­ni­dir.­2007’de­ Genç­Sen’in­ ku­rul­ma­sı­ genç­lik­ha­re­ke­tin­de­ye­ni­bir­du­rum,­an­lam­lı­bir­ka­za­nım­dır.­Fa­kat­he­nüz­baş­lan­gıç­ha­lin­de­dir;­ öğ­ren­ci­ genç­li­ğin­ ge­nel­ve­ya­kı­cı­so­run­la­rıy­la­ iliş­ki­le­ni­şi,­ke­za­öğ­ren­ci­genç­li­ğin­ge­niş­kit­le­le­ri­ne­gi­di­şi,­on­lar­ta­ra­fın­dan­ka­bul­le­ni­lip,­sa­hip­le­ni­lip­ sa­hip­le­nil­me­me­si,­ Genç­Sen’in­ge­le­ce­ği­ni­be­lir­le­ye­cek­tir.­Yal­nız­ şu­nun­ al­tı­nı­ özel­lik­le­ çiz­me­

li­yiz:­ Genç­Sen­ po­li­tik­ genç­lik­ ya­pı­la­rı­na,­ dev­rim­ci­ ve­ sos­ya­list­mi­li­ta­na,­

öğ­ren­ci­ genç­lik­ kit­le­si­ ve­ so­run­la­rıy­la­iliş­ki­le­niş­tarz­ve­zih­ni­ye­ti­ba­kı­mın­dan­de­ği­şim­ve­ye­ni­len­me­çağ­rı­sı­dır.­

IXSempozyumlarda­ cisimleşen­ arayış.­

Ön­ce­İs­tan­bul’da,­sı­nır­lı­kay­nak­ve­ola­nak­lar­la­ “140.­ yı­lın­da­ Ka­pi­tal’in­ gün­cel­li­ği”­ sem­poz­yu­mu­dü­zen­le­nir.­ Ka­tı­lım,­bek­le­ne­nin­üs­tün­de­olur.­ İki­gün­sü­ren­ sem­poz­yum­ bo­yun­ca­ top­lam­da­500’ü­aşan­bir­kit­le,­Mark­sist­fi­kir­le­ri­öğ­ren­me­ye,­ an­la­ma­ya,­ tar­tış­ma­ya­ ge­lir.­Sem­poz­yum,­üni­ver­si­te­de­ki­sos­ya­list­ay­dın­lar­la­dev­rim­ci­sos­ya­list­ha­re­ket­le­rin­ay­dın­bi­ri­ki­mi­nin­bir­bu­luş­ma­ve­et­ki­le­şim­po­ta­sı­olur.­Ar­dın­dan­ bu­ kez­ An­ka­ra’da­ “Ma­

ni­fes­to’nun­ 160.­ Yı­lın­da­ Mark­siz­min­Gün­cel­li­ği”­ sem­poz­yu­mu­ dü­zen­le­nir.­Bir­kez­da­ha­ka­tı­lım­bek­le­ne­nin­üs­tün­de­dir.­Bu­kez­top­lam­da­bi­ni­aş­kın­bir­kit­le­ka­tı­lır­sem­poz­yu­ma.­Her­iki­sem­poz­yum,­bir­ara­yı­şa­işa­ret­eder.­Mark­siz­min­ bu­ top­rak­lar­da­ ya­şa­yan,­ can­lı­bir­dü­şün­ce­ol­du­ğu­nu­or­ta­ya­ko­yar.Sonuç­ olarak.­ Tek­rar­ vur­gu­la­mak­

ge­re­kir­se­ gi­riş­te­ de­ be­lirt­ti­ği­miz­ gi­bi,­bu­ra­da­ne­2007’nin­ge­nel­bir­pa­no­ra­ma­sı­nı­ ve­ne­de­ iş­çi­ sı­nı­fı­ ve­ ezi­len­ler­cep­he­si­nin­ bü­tün­lük­lü­ bir­ tab­lo­su­nu­sun­mak­ve­çö­züm­le­mek­amaç­ve­ni­ye­tin­de­yiz.­Bu­ra­da­özel­ola­rak,­“pı­rıl­tı­lar”­ka­bul­ et­ti­ği­miz,­ iş­çi­le­rin­ve­ezi­len­le­rin­sı­nıf­ bi­lin­cin­de­ki­ “ye­ni­len­me”nin,­ “ye­ni”nin,­ “de­ği­şi­min­ be­lir­ti­le­ri­ni­ bü­tün­den­ ya­lı­ta­rak”­ ve­ bü­yü­teç­ al­tı­na­ ala­rak,­da­ha­gö­rü­lür,­da­ha­an­la­şı­lır­ha­le­ge­tir­me­ye­ça­lış­tık.­İş­çi­le­rin­ ve­ ezi­len­le­rin­ sı­nıf­ bi­lin­ci­

ha­re­ket­siz,­do­nuk,­ölü­bir­şey­de­ğil­dir;­ya­şa­mın­ken­di­si­gi­bi­ha­re­ket­li,­can­lı­ve­di­na­mik­tir.­ Her­ be­lir­li­ dö­nem­de­ sı­nıf­bi­lin­ci­nin­ de­ği­şim­ ve­ ge­li­şim­ yö­nü­nü­ön­gör­mek­ve­ke­za­ay­nı­ za­man­da­ge­li­

TEORİDE doğrultu 33

şim­ sey­ri­ içe­ri­sin­de,­ olay­lar­da­ yan­sı­yan­ ve­ri­ler­den­ ha­re­ket­le­ ön­gö­rü­le­ri­ni­de­net­le­mek,­ “de­ği­şi­mi”­ ve­ “ye­ni­yi”­ so­mut­ola­rak­kav­ra­ma­ya­ça­lış­mak­ge­re­kir.­Kit­le­le­re­bağ­lan­ma­nın­bir­de­böy­le­bir­an­la­mı­var­dır.­Dev­rim­ci­ön­cü­po­li­

tik­çiz­gi­siy­le­iş­çi­sı­nı­fı­ve­ezi­len­le­rin­sı­nıf­bi­lin­cin­de­ki­de­ği­şim­le­iliş­ki­len­me­li,­dev­rim­ci­stra­te­ji­si­ve­tak­tik­le­riy­le­dev­rim­ci­ amaç­la­rı­na­ doğ­ru­ şe­kil­len­di­rip­yön­len­dir­me­ye­ça­lış­ma­lı­dır.­

TEORİDE doğrultu34

Ka­dın­ so­ru­nu,­ çö­züm­ yol­la­rı/öz­gür­leş­me­si­ ko­nu­la­rın­da­ki­ du­ruş/ba­kış­ açı­la­rı;­ ya­ da­ bü­tün­ bu­ so­run­la­rın­bi­lin­ce­çı­ka­rıl­ma­sı­ ile­ iş­çi,­emek­çi,­ev­ emek­çi­si­ ve­ genç­ ka­dın­lar­ ara­sın­da­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ça­lış­ma­nın­özel­ola­rak­ ör­güt­len­me­si­ ara­sın­da­ doğ­ru­dan­bağ/iliş­ki­var­dır.­Bu­ top­rak­lar­da­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­

ha­re­ke­tin­bu­so­run­lar­da­ulaş­tı­ğı­teo­rik­dü­zey­ ve­ pra­tik­le­ri­ be­lir­li­ ta­rih­sel­ ke­sit­le­re/dö­nem­le­re­ ayı­ra­rak­ in­ce­le­mek,­hem­ bu­ sü­reç­ler­de­ki­ du­ru­mun,­ ge­liş­me­nin­an­la­şıl­ma­sı­nı­ko­lay­laş­tı­ra­cak­tır;­hem­de­an­la­tım­ba­kı­mın­dan­bir­ko­lay­lık/ra­hat­lık­sağ­la­ya­cak­tır.­Do­la­yı­sıy­la,­en­ ge­nel­ an­lam­da­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­ha­re­ke­tin­ ta­rih­sel­ ge­li­şim­ ev­re­le­ri,­ bi­zim­de­ha­re­ket­nok­ta­mız­ola­cak­tır.­Bu­ya­zı,­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ha­re­ke­

tin­ ge­nel­ ola­rak­ ka­dın­ so­ru­nu­ ve­ öz­gür­leş­me­si­ne­ iliş­kin­ çö­züm­ öne­ri­le­ri­

kap­sa­mın­da­ teo­rik­ gö­rüş­le­ri­ni­ ve­ bü­tün­ bir­ ta­ri­hi­ ele­ al­ma­ id­di­ası­nı­ ta­şı­mı­yor.­ El­bet­te­ böy­le­si­ne­ kap­sam­lı­ bir­ça­lış­ma­nın­ önem­li­ bir­ ih­ti­yaç­ ol­du­ğu­nun­far­kın­da­yız.­Bü­tün­bu­ko­nu­lar­da­dar­ ya­ da­ kap­sam­lı­ ürün­le­rin­ her­ bi­ri­nin­bu­gü­nü­mü­ze­ ve­ ge­le­ce­ğe­önem­li­bir­kat­kı­ola­ca­ğı­inan­cın­da­yız.­Bu­ya­zı­da,­ coğ­raf­ya­mız­da­ ko­mü­nist­dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­ ka­dın­lar­ ara­sın­da­ fa­ali­ye­tin­özel­ola­rak­ör­güt­len­me­si­bi­çim­ve­araç­la­rı­na­na­sıl­yak­laş­tı­ğı,­si­ya­sal­ya­şa­ma­ka­tı­lan­ka­dın­la­rın­bu­ör­güt­ler­de­va­ro­luş­ bi­çim­le­ri­ üze­rin­de­ du­ra­ca­ğız.­Ula­şa­bil­di­ği­miz­ya­zı­lı­kay­nak­la­rın­ya­nı­sı­ra,­ba­zı­ya­şam­de­ne­yim­le­ri­de­baş­vu­ru­kay­nak­la­rı­mız­ara­sın­da­ola­cak­tır.­Bü­tün­ in­san­lık­ba­kı­mın­dan­ta­rih­bi­lin­ci,­geç­miş­ile­ge­le­cek­ara­sın­da­ki­ba­ğın­bi­lin­me­si­nin­ge­rek­li­li­ği­na­sıl­ki­yad­sı­na­maz­bir­zo­run­lu­luk­ise;­ezi­len­bir­cins­ola­rak­ ka­dın­la­rın­ da­ ken­di­ ta­rih­le­ri­ni­

Coğ­raf­ya­mız­da­dev­rim­ci-ko­mü­nist­ka­dın­

­Aynur­Özgür­Örgütlenmede­nereden­nereye?

TEORİDE doğrultu 35

öğ­ren­me­le­ri/bil­me­le­ri,­ bir­ ta­rih­ bi­lin­ci­ oluş­tur­ma­la­rı­ da­ ka­dın­la­rın­ te­mel­zo­run­lu­luk­la­rı­ ara­sın­da­ gö­rül­me­li­dir.­Bu­ ge­rek­li­li­ğe/zo­run­lu­lu­ğa­ da­ir­ sa­yı­sız­cüm­le­ku­rul­muş­ol­sa­da,­biz­Ci­ce­ro’nun­ bir­ sö­züy­le­ ken­di­mi­zi­ sı­nır­lan­dı­ra­lım;­ “Ken­di­ do­ğu­mun­dan­ ön­ce­olan­la­rı­bil­me­yen­ler,­sü­rek­li­ço­cuk­kal­ma­ya­mah­kûm­dur.”

Ge le nek sel ka dın lık tan dev rim ci ka dı naDev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ke­tin­ ge­nel­

ta­ri­hi,­ ta­nık­la­rı­mız,­ ka­dın­la­rın­ si­ya­sal­mü­ca­de­le­nin­ bü­tün­ sü­reç­le­ri­ne­ fark­lı­dü­zey­ler­de­de­ol­sa­ka­tıl­dık­la­rı­nı,­mü­ca­de­le­nin­bir­çok­ala­nın­da­var­ol­duk­la­rı­nı­söy­lü­yor/an­la­tı­yor.­ An­cak,­ ka­dın­la­rın­bu­mü­ca­de­le­de/ta­rih­te­oy­na­dık­la­rı­rol­ya­ da­ ka­dı­nın­ kur­tu­lu­şu­ mü­ca­de­le­si­ba­kı­mın­dan­teo­ri­ve­pra­tik­te­ulaş­tık­la­rı­dü­ze­ye,­ya­ra­tı­lan­ba­zı­ör­nek­le­rin­bil­gi­si­ne­ulaş­mak­is­te­di­ği­miz­de;­ya­zı­lı­ta­ri­hin­bu­alan­da­ki­yok­sul­lu­ğu­yü­zü­mü­ze­çar­par.­Hiç­kuş­ku­suz,­bu­yok­sul­lu­ğun­bir­ya­nın­da­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ha­re­ke­tin­ka­dın­so­ru­nu­ve­çö­zü­mü­ne­ iliş­kin­“sos­ya­liz­me­ha­va­le­ et­me”­fik­ri­ ve­pra­ti­ği­du­rur.­Di­ğer­ya­nın­da­ise,­ezi­len­le­rin­ta­rih­le­ri­nin­ya­zıl­ma­sı­nın­er­kek­le­rin­te­ke­lin­de­ ol­ma­sı­ ve­ bu­ ya­zı­ma­ er­kek­ege­men­li­ği­nin­ dam­ga­sı­nı­ vur­ma­sı­ ile­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ka­dın­lar­da­ ka­dın­lık­bi­lin­ci­nin­ge­liş­me­miş­ol­ma­sı­ger­çe­ği­du­rur.­İs­ter­bu­gün­ol­sun,­is­ter­se­de­geç­miş­

sü­reç­ler/dö­nem­ler­ ol­sun;­ ka­dın­la­rın­top­lum­sal­ko­nu­mu­ ile­si­ya­sal­ya­şa­ma­ka­tı­lım­la­rı,­bu­ra­lar­da­va­ro­luş­bi­çim­le­ri­ ara­sın­da­ her­ za­man­di­rek­ bir­ iliş­ki­ola­gel­miş­tir.­1960’lı,­ ‘70’li­yıl­lar,­hat­ta­bu­gün­açı­sın­dan­bi­le,­Tür­ki­ye’de,­Kür­dis­tan’da­ka­dın­la­rın­an­ti­fa­şist,­ile­ri­ci,­yurt­se­ver,­dev­rim­ci­ve­ko­mü­nist­ör­güt­ya­da­par­ti­le­re­il­gi­duy­ma­sı;­on­lar­içe­ri­sin­de­yer­alış­bi­çim­le­ri,­üst­len­dik­le­ri­ya­

da­ve­ri­len­rol­ler­el­bet­te­top­lu­mun­si­ya­sal­ya­şam­da­ka­dı­na­biç­ti­ği­rol­den­aza­de­ol­ma­mış­tır/ola­ma­mış­tır.­Ge­nel­ola­rak­si­ya­set,­ege­men­sı­nıf­a­rın­üs­te­lik­de­asıl­ola­rak­ege­men­sı­nıf­a­rın­er­ke­ği­nin­te­ke­lin­de­dir.­Ezi­len­sı­nıf­ve­kat­man­la­rın­ken­di­sı­nıf­çı­kar­la­rı­doğ­rul­tu­sun­da­si­ya­se­te­yö­nel­di­ği­ko­şul­lar­da­ise,­ak­tif­si­ya­sal­ya­şam­ya­da­si­ya­set­te­söz­sa­hi­bi­ol­ma,­oto­ma­tik­man­ezi­len­er­ke­ğin­te­ke­li­ne­ve­ri­lir/­ve­ril­miş­tir.­İs­ter­bur­ju­va­si­ya­set­te,­is­ter­se­de­dev­rim­ci­si­ya­set­te­ol­sun,­özel­bir­ka­dın­bi­lin­ci­nin­oluş­ma­dı­ğı/olu­şa­ma­dı­ğı­ko­şul­lar­da­er­kek­her­za­man­üs­tün­olan­dır,­ha­kim­dir,­kı­sa­ca­sı­erk’tir.­Ka­dı­na­ise,­her­za­man­su­nu­lan­ yar­dım­cı­lık­ ro­lü­dür.­ Ve­ ka­dın­lık­ bi­lin­ci­ne­ sa­hip­ ol­ma­yan­ ka­dın(lar)­bu­ro­lü­hiç­sor­gu­la­ma­dan,­tart­ma­dan,­ken­di­si­ne­ su­nu­la­nı­ ka­bul­ eder,­ be­nim­ser.­Marx’ın­ “Lu­is­Bo­na­part’ın­18.­Bru­mai­re’i”nde­yer­alan­şu­söz­le­ri,­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ha­re­ke­tin­bu­alan­da­ki­bü­tün­bir­ta­ri­hi­ba­kı­mın­dan­çok­da­ha­özel­bir­an­lam­ta­şır:“İnsanlar­tarihlerini­kendileri­yapar­

lar,­ ama­kendi­ keyiferine­ göre,­ kendi­seçtikleri­ koşullar­ içinde­ yapmazlar,­doğrudan­belirli­olan­ve­geçmişten­ge­len­ koşullar­ içinde­ yaparlar.­ Bütün­ölmüş­ kuşakların­ geleneği,­ büyük­ bir­ağırlıkla­yaşayanların­beyinleri­üzerine­çöker.”­(Sy.­13.­abç)

***Her­han­gi­bir­ko­nu­da­bi­linç­oluş­tur­

ma­nın­yo­lu;­bil­gi­ye­ulaş­mak­tan­ge­çer.­Bil­gi­ye­ulaş­ma­nın­yol­la­rı­ise,­gü­nü­müz­de­da­ha­faz­la­çe­şit­len­miş­ol­sa­da,­ga­ze­te­ler,­ der­gi­ler­ ve­ ki­tap­lar­ ba­şat­ ol­ma­ya­de­vam­eder­ler.­Bu­ya­zı­kap­sa­mın­da­ih­ti­yaç­ duy­du­ğu­muz­ oku­ma­in­ce­le­me­ko­nu­sun­da­kar­şı­laş­tı­ğı­mız­kay­nak­so­run­la­rı­da,­1970’li­ve­ön­ce­si,­hat­ta­bu­ta­ra­fa­ doğ­ru­ ge­lir­sek­ 1980’li­ yıl­la­rın­önem­li­so­run­la­rın­dan­bi­ri;­Ulus­la­ra­ra­

TEORİDE doğrultu36

sı­ Ko­mü­nist­Ha­re­ke­tin,­ ka­dın­ so­ru­nu­ör­güt­len­me­si­ ve­ öz­gür­leş­me­si­ne­ iliş­kin­ bi­rik­tir­dik­le­ri­nin­ Türk­çe’ye­ çev­ril­me­miş­ ol­ma­sı­dır.­ Ke­za,­ fe­mi­nist­le­rin­bu­alan­da­üret­tik­le­rin­den­yal­nız­ca­Si­mo­ne­ de­ Be­au­vao­ir’in­ üç­ cilt­lik­ ese­ri,­Genç­ Kız­lık­ Ça­ğı­ (1970),­ Ev­li­lik­ Ça­ğı­(1970)­ ve­ Ba­ğım­sız­lı­ğa­ Doğ­ru­ (1969)­Ber­tan­Ona­ran­ta­ra­fın­dan­çev­ril­miş­tir.­Bu­ki­tap­la­rın­1970’le­rin­ikin­ci­ya­rı­sın­da­dev­rim­ci­ka­dın­lar­ara­sın­da­il­gi­gör­dü­ğü­ne­iliş­kin­dik­ka­te­de­ğer­bir­ve­ri­ye­rast­la­ma­dı­ğı­mı­zı­ be­lirt­me­li­yiz.­ Oy­sa­ o­yıl­lar­da­Mark­sist­kla­sik­ler,­çe­şit­li­ül­ke­le­rin­dev­rim­de­ne­yim­le­ri­ni­an­la­tan­ki­tap­lar­bol­mik­tar­da­Türk­çe’ye­çev­ri­lir,­bas­kı­la­rı­ ya­pı­lır­dı.­ Bu­nun­ bir­ ih­ti­yaç­ol­du­ğu­ yad­sı­na­ma­ya­ca­ğı­ gi­bi,­ ka­dın­lar­la/mü­ca­de­le­siy­le­ il­gi­li­ olan­ki­tap­la­rın­ çev­ril­me­si­ne­ iliş­kin­ sı­nır­lı­ bir­pra­ti­ğin­ol­ma­sı­da,­bu­ko­nu­lar­da­va­ro­lan­ge­ri­lik­ler­den,­du­ruş­tan­ba­ğım­sız­de­ğil­dir.­ fii­rin­ Te­ke­li’nin­ Ka­dın­lar­ için­ ad­lı­ki­ta­bın­da­ki­dip­not­bu­ko­nu­da­ki­yak­la­şı­mı,­sı­nır­lı­lı­ğı­da­gös­ter­mek­te­dir:“Fri­ed­rich­En­gels,­Ai­le­nin,­Özel­Mül­

ki­ye­tin­ve­Dev­le­tin­Kö­ke­ni­(Çev.­Ke­nan­So­mer,­Sol­Yay.­ 1967);­Au­gust­Be­bel,­Ka­dın­ve­Sos­ya­lizm,­(Çev.­Sa­bi­ha­Ser­tel;­ Top­lum­ Yay.­ 2.­ bas­kı­ 1975);­ Ale­xan­dra­ Kol­lan­ta­i,­Mark­sizm­ ve­Cin­sel­Dev­rim,­(Çev.­Ay­sem­Göz­tok.­Bil­gi­Yay.­1974);­A.­Kol­lan­ta­i,­Ka­dın­la­rın­Öz­gür­lü­ğü,­(Çev.­Ya­se­min­Çon­gar.­Ya­rın­Yay.­1987)He­men­ be­lirt­me­li­yiz­ ki;­ En­gels’in­

Ai­le­nin,­ Özel­ Mül­ki­ye­tin­ ve­ Dev­le­tin­Kö­ke­ni,­ o­ yıl­lar­da­ ka­dın­ so­ru­nun­dan­zi­ya­de­dev­let­tar­tış­ma­la­rın­da­baş­vu­ru­lan­te­mel­ya­pıt­lar­dan­bi­ri­ol­muş­tur.­Yi­ne,­Be­bel’in­Ka­dın­ve­Sos­ya­lizm­ki­ta­bı­nın­ilk­bas­kı­sı­1935­yı­lın­da­ya­pıl­mış­tır.­Dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ket­ ba­kı­mın­dan­tek­te­mel­kay­nak­ne­re­dey­se­ ‘80’li­yıl­la­rın­ son­la­rı­na­ ka­dar,­ A.­ Be­bel’in­

Ka­dın­ ve­ Sos­ya­lizm­ ese­ri­ ol­muş­tur.­Böy­le­si­ne­bir­ yok­sul­luk­ta­ka­dın­bi­lin­ci­nin­oluş­tu­ru­la­ma­ma­sı­öy­le­sa­nı­yo­ruz­ki,­an­la­şı­lır­bir­du­rum­dur.Mark­sist­ kla­sik­le­rin­ Türk­çe’ye­ çev­

ril­me­sin­de­ki­ter­cih­le­rin­ka­dın­so­run­la­rın­da­ki­ eser­le­rin­ dış­ta­lan­ma­sın­da­ hiç­kuş­ku­suz­ ‘60’lı­ yıl­lar­da­ ve­ ‘74­ son­ra­sı­nın­si­ya­sal­or­ta­mı­nın,­dev­rim­ci­yük­se­li­şin­ro­lü­be­lir­le­yi­ci­ol­muş­tur.­Ya­rın­dev­rim­ola­cak­mış­gi­bi­ha­yat­la­ iliş­ki­le­niş,­ dev­ri­min­ çö­ze­ce­ği­ (ki­ as­lın­da,­ çö­zü­mü­nün­ yo­lu­nu­ açar)­ fik­ri,­ ka­dın­so­ru­nu­na­özel­bir­il­gi­yi­de­ge­rek­siz­kıl­mış­tır.Dev­rim­ci­ör­güt­le­rin,­par­ti­le­rin­bu­ko­

nu­lar­da­o­gün­kü­pra­tik­le­ri­ni­be­lir­le­yen­ve­bel­li­dü­zey­ler­de­bu­gün­de­si­ya­sal­ör­güt­ve­par­ti­ler­de­et­kin,­ba­zı­la­rın­da­ise­ege­men­ olan­ bu­ yak­la­şı­ma;­ so­ru­nun­çö­zü­mü­nü­sos­ya­liz­me­ha­va­le­et­me­an­la­yış­ve­pra­ti­ği­ne­iliş­kin­Se­vim­Bel­li’nin­“Bo­şu­na­mı­Çiğ­ne­dik?”­ad­lı­anı­la­rın­da­çok­net­ifa­de­edil­miş­tir.­“Es­ki­den­her­tür­lü­sö­mü­rü­nün­or­ta­

dan­kalk­tı­ğı,­ in­sa­nın­ in­sa­nı­hiç­bir­bi­çim­de­sö­mür­me­di­ği­bir­dü­zen­de­ka­dın­da­öz­gür­ve­ba­ğım­sız­ola­cak­tır­di­ye­dü­şü­nü­lür­dü….”(Sf.­572)Yi­ne­ ay­nı­ bö­lüm­de,­ Se­vim­Bel­li,­ fe­

mi­nist­le­rin­ ka­dın­ so­ru­nu­na­ iliş­kin­yak­la­şım­la­rı­nı­eleş­ti­ri­yor­ve­de­va­mın­da­dev­rim­ci­ka­dın­la­rın­ter­cih­le­ri­ni/­yak­la­şım­la­rı­nı­şöy­le­ifa­de­edi­yor:“…­ Top­lum­cu­ ka­dın­lar­ da,­ bel­ki,­

tüm­in­san­lı­ğın­so­run­la­rı­gi­bi­da­ha­ge­niş,­da­ha­in­san­ca­bir­ko­nu­dan­ay­rı­lıp­ka­dın­so­ru­nu­gi­bi­sı­nır­lı(?)­bir­çer­çe­ve­ye­ hap­sol­mak­ is­te­me­dik­le­rin­den­ kes­tir­me­ci­li­ğe,­ya­ni­sos­ya­lizm­le­her­şe­yin­yo­lu­na­gi­re­ce­ği­ne­ inan­mak­ is­te­miş­ler­dir…”­(age,­sf.­573,­abç)Se­vim­ Bel­li’nin­ “Top­lum­cu­ ka­dın­

lar”ın­ter­ci­hi­ola­rak­ifa­de­et­ti­ği­bu­ba­kış­ açı­sı­ yu­ka­rı­da­ da­ vur­gu­la­dı­ğı­mız­

TEORİDE doğrultu 37

gi­bi­o­yıl­la­ra­dam­ga­sı­nı­vur­muş­tur.­Ay­rı­ca,­bu­ba­kış­açı­sı­nın­bu­gün­bi­le­çe­şit­li­dü­zey­ler­de­çe­şit­li­si­ya­sal­ör­güt­ve­ya­pı­lar­da­bi­raz­da­ha­es­ne­til­miş­bi­çim­ler­al­tın­da­va­rol­du­ğu­nu­ra­hat­lık­la­söy­le­ye­bi­li­riz.Ka­dın­so­ru­nu­ve­çö­zü­mü­nok­ta­sın­da­

ha­re­ket­nok­ta­sı­sos­ya­liz­me­ha­va­le­et­me­bi­çi­min­de­olun­ca,­ka­çı­nıl­maz­ola­rak­o­so­ru­na­da­ir­bu­gün­den­bir­ şey­ler­yap­ma­an­la­yı­şı­ve­pra­ti­ğin­den­uzak­du­rul­muş­tur.­Bu­du­rum,­ken­di­do­ğal­ sey­ri­içe­ri­sin­de­dev­rim­ci­ör­güt­ve­par­ti­ler­de­özel­ola­rak­bi­linç­len­me,­bir­ka­dın­bi­lin­ci­oluş­tur­ma­nın­te­mel­en­ge­li­ol­muş­tur.­Do­la­yı­sıy­la,­si­ya­sal­ör­güt­le­rin­saf­a­rı­na­ka­tı­lan­ ka­dın­ dev­rim­ci­ler­ ba­kı­mın­dan­sü­reç,­ öğ­re­til­miş­ ka­dın­lı­ğın­ dev­rim­ci­saf­a­ra­ta­şın­ma­sı,­ken­di­for­mun­da­ye­ni­den­ üre­til­me­si­ bi­çi­min­de­ iş­le­miş­tir.­Böy­le­ bir­ sü­reç­te;­ ai­le­nin,­ top­lu­mun­bas­kı­sın­dan­ka­çıp,­dev­rim­ci­ör­güt­saf­la­rı­na­ ka­tı­lan­ ka­dın­la­rın;­ top­lum­sal­de­ğer­yar­gı­la­rın­dan­gö­re­ce­da­ha­“eşit”,­da­ha­“öz­gür”­ka­dın­er­kek­ iliş­ki­le­ri­ni­o­gün­kü­ bi­ri­kim­le­riy­le­ ilk­ an­da­ sor­gu­la­ma­la­rı­nı,­ yar­gı­la­ma­la­rı­nı­ bek­le­mek,­bu­ra­dan­dev­rim­ci­ka­dın­la­rı­yar­gı­la­mak­bü­yük­bir­hak­sız­lık­da­ola­cak­tır.­Ka­dın­mi­li­tan­la­rın­baş­ka­bir­ form­da­üre­ti­len­ve­ ya­şa­dık­la­rı­ so­run­la­rı­ bi­lin­ce­ çı­kar­ma­la­rı,­sor­gu­la­ma­la­rı­bi­linç­len­me,­ay­dın­lan­ma­nın­zo­run­lu­lu­ğu­nu­kim­in­kar­ede­bi­lir­ki?!­O­gün­ka­dın­la­rın­ken­di­so­run­la­rı­nın­far­kın­da­ol­ma­ma­sı/­ola­ma­ma­sı­ve­dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­çö­züm­öne­ri­le­ri­nin,­so­ru­nun­çö­zü­mü­nü­dev­ri­me,­sos­ya­liz­me­ha­va­le­et­me­si­za­ma­nın­dev­rim­ci­ ka­dın­la­rı/ku­şak­la­rı­ için­ ye­ter­li­ol­muş­tur.­Ay­rı­ca,­o­gü­nün­dev­rim­ci­ka­dın­la­rı­nın­öğ­re­til­miş­ka­dın­dev­rim­ci­lik­le­ri­ni­ge­liş­tir­mek/­bü­yüt­mek­gi­bi­bir­gö­rev­le­meş­gul­ ol­ma­la­rı,­ ken­di­ öz­gür­lük­le­ri­için­mü­ca­de­le­et­me­ye­de,­er­kek­ege­men­li­ği­nin­ her­ tü­rü­ne/bü­tün­ gö­

rün­gü­le­ri­ne­ kar­şı­ dur­ma­ya/mü­ca­de­le­et­me­ye­ne­“za­man”la­rı­var­dır,­ne­de­ba­kış­açı­la­rı…Ka­dın­lar­ara­sın­da­fa­ali­ye­tin­özel­ola­

rak­ ör­güt­len­me­si­ kap­sa­mın­da­ ge­ne­baş­ka­nı­ka­dın­olan­TİP’in­yak­la­şım­la­rı­na­de­ğin­me­den­geç­mek­ek­sik­lik­ola­cak­tır.­O­yıl­lar­da,­ka­dın­la­rı­oy­de­po­su­ola­rak­gö­ren­ve­bu­nun­ için­ka­dın­ko­lu­oluş­tu­ran­bur­ju­va­par­ti­le­rin­ak­si­ne­TİP,­ka­dın­la­ra­yö­ne­lik­bir­ fa­ali­ye­ti­ ge­rek­li­gö­rür.­An­cak,­ay­rı­bir­ka­dın­ko­lu­oluş­tu­rul­ma­sı­nı­ge­rek­li­ol­ma­dı­ğı­nı­sa­vu­nur.­O­yıl­la­rın­Tür­ki­ye’sin­de­tek­ka­dın­ge­nel­baş­kan­olan­Be­hi­ce­BO­RAN,­bu­ko­nu­da­ki­yak­la­şım­la­rı­nı­şöy­le­izah­eder:­“Ma­ale­sef­ha­yır.­TİP’te­özel­bir­ça­ba­

har­ca­na­rak,­ ka­dın­ üye­ sa­yı­sın­da­ bir­ar­tış­sağ­la­nı­yor.­Aday­üye­ler­ara­sın­da­ka­dın­la­rın­ora­nı­üye­ler­ara­sın­da­ol­du­ğun­dan­da­ha­yük­sek.­An­cak­biz,­ka­dın­ko­lu­na­ ge­rek­ gör­me­dik­ ve­ kur­ma­dık.­Gör­sey­dik­ku­rar­dık.­Ka­dın­lar­ara­sın­da­ör­güt­len­me­le­re­ge­rek­var­dır.­Bu­ba­kım­dan­par­ti­içe­ri­sin­de­bir­iş­bö­lü­mü­ne­gi­di­le­bi­lir;­ par­ti­ ekip­ler­ ola­rak­ ça­lı­şı­yor,­ka­dın­üye­le­ri,­ka­dın­me­se­le­le­ri­ile­il­gi­len­me­ye­gö­rev­len­di­re­bi­li­riz.­Ama­ev­ve­la­iyi­bir­par­ti­li­ki­şi­li­ği­ka­zan­dır­mak­ge­re­kir.­Bu­nun­ için­de,­ka­dın­ko­lu­ye­ri­ne­aday­üye­le­ri­doğ­ru­dan­par­ti­nin­eği­tim­ça­lış­ma­la­rı­na­da­hil­et­mek­yo­lu­na­gi­di­yo­ruz.”­ (Akt.­ fii­rin­ Te­ke­li,­ Ka­dın­lar­ ve­Top­lum­sal­Si­ya­sal­Ya­şam,­Bi­ri­kim­Yay.­Sf.­272)Ku­ru­lu­şun­dan­ 1.­ Kon­gre’si­ne­ ka­

dar­ ge­çen­ za­man­di­li­min­de­TİP’e­kay­do­lan­ üye­le­rin­%­ 4.5’i­ ka­dın­dır.­ Aday­üye­ler­de­ki­ ka­dın­ tem­si­li­ye­ti­ ise­%­ 9’a­ya­kın­dır.­Yö­ne­ti­ci­or­gan­lar­içe­ri­sin­de­ki­ka­dın­la­rın­tem­si­li­ye­ti­ne­iliş­kin­ra­kam­la­ra­da­ya­nan­bir­ve­ri­ eli­miz­de­ol­ma­sa­da,­üye­ve­aday­üye­sa­yı­sın­dan­yo­la­çı­ka­rak­bir­so­nu­ca­ula­şa­bi­li­riz.­Bo­ran’ın­

TEORİDE doğrultu38

“…biz­ ka­dın­ ko­lu­na­ ge­rek­ gör­me­dik­ve­ kur­ma­dık.­ Gör­sey­dik­ ku­rar­dık…”­bi­çi­min­de­ki­ yak­la­şı­mı;­ so­ru­nu­ kav­ra­yış­ta­ki­ dü­ze­yi,­ da­ha­doğ­ru­bir­ ifa­dey­le­ge­ri­li­ği­ifa­de­et­mek­le­kal­mı­yor.­Ay­nı­za­man­da­o­yıl­lar­da­ge­nel­baş­ka­nı­ka­dın­olan­TİP’in­ka­dın­so­ru­nu,­ka­dın­lar­ara­sın­da­ fa­ali­ye­tin­ özel­ ola­rak­ ör­güt­len­me­si­ko­nu­la­rın­da­ki­tra­je­di­si­ola­rak­gö­rül­me­li­dir.­***12­ Mart­ fa­şist­ dar­be­siy­le­ ce­za­ev­le­

ri­ne­ dol­du­ru­lan­ dev­rim­ci­le­rin,­ 1974­ge­nel­af­fıy­la­dı­şa­rı­ çık­ma­sıy­la­dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ yük­se­li­şi­ de­ baş­lar.­ Her­kes­gi­bi­öğ­ren­ci,­iş­çi,­emek­çi,­köy­lü­ve­ev­emek­çi­si­ka­dın­lar­da­kit­le­sel­ola­rak­mü­ca­de­le­ye­il­gi­gös­te­rir/ka­tı­lır­lar.­An­cak­ ba­şın­dan­ be­ri­ vur­gu­la­dı­ğı­mız­ ka­dın­so­ru­nu­ve­kur­tu­lu­şu­na­yak­la­şım­da­ki­ sı­nır­lı­ ge­ri­ du­ruş­lar,­ bu­ sü­reç­ler­için­ de­ ge­çer­li­dir.­ Bu­ sı­nır­lan­mış­lık­la­ra,­ ge­ri­ du­ruş­la­ra­ rağ­men,­ ka­dın­lar­ara­sın­da­ fa­ali­ye­tin­ özel­ ola­rak­ ör­güt­len­me­si­ne­ da­ir­ ba­zı­ olum­lu­ adım­lar­atıl­ma­ya­ ça­lı­şıl­mış,­ özel­ ba­zı­ ör­nek­ler­de­ya­ra­tıl­mış­tır.­Bu­adım­lar­dan­bi­ri­de­(her­ne­ka­dar­ba­şa­rı­sız­ ol­sa­da)­1975­son­ra­sı­TSİP’in­çağ­rı­sıy­la­dö­ne­min­et­kin/ak­tif­ka­dın­la­rı­nın­bir­ara­ya­ge­le­rek­baş­lat­tık­la­rı­gi­ri­şim­dir.­Bu­gi­ri­şi­mi­anı­la­rın­da­ Se­vim­Bel­li­ şöy­le­ an­lat­mak­ta­dır.­“…1975­ son­ra­sı­ dö­nem­de­ bir­ ara­

bir­de­‘ka­dın­lar’­ola­rak­top­lan­ma­yı­de­ne­dik,­TSİP’in­ya­hut­doğ­ru­dan­Ah­met­Kaç­maz’ın­ da­vet­li­si­ ola­rak­ bir­ top­lan­tı­ya­ka­tıl­mış­tım.­Par­ti­ler­dı­şı­ba­ğım­sız,­de­mok­rat­ha­nım­lar­da­çağ­rıl­mış­tı.­Or­tak­bir­ka­dın­ha­re­ke­ti­oluş­tur­mak­söz­ko­nu­suy­du.­ Kaç­maz’ın,­ ola­yı­ TSİP’in­bir­yan­ör­gü­tü­gi­bi­sun­ma­sı­nı­bir­hay­li­ya­dır­ga­mış­tım,­anım­sı­yo­rum.­Ge­ne­de­be­nim­ de­ için­de­ ol­du­ğum,­ Av.­Gül­çin­Çay­lı­gil,­Av.­Nec­la­Fer­tan­ve­fii­rin­Te­

ke­li’den­olu­şan­bir­gru­bun­prog­ram­ve­tü­zü­ğü­ha­zır­la­ma­sı­öne­ril­di­ğin­de­ka­bul­et­tim.­ fiim­di­ anım­sa­dı­ğım­ ne­den­ler­le­bu­ha­re­ket­bir­so­nuç­ver­me­di­ne­ya­zık­ki.­Son­ra­da­ha­dar­bir­çer­çe­ve­ için­de,­ya­ni­ bir­lik­te­ yü­rü­me­ye­ni­yet­li­ ba­zı­ si­ya­sal­grup­lar­la­bu­ işi­sür­dür­me­ye­ça­lış­tık.”­(age.­Sf.­575)Ben­zer­ amaç­lar­la­ fark­lı­ za­man­lar­

da­bir­ara­ya­ge­liş­ler­ya­şa­nır.­An­cak­o­gün­kü­grup­la­rın­si­ya­set­ya­pış­tarz­la­rı,­ben­mer­kez­ci­tu­tum­la­rı­ne­de­niy­le­or­tak­bir­ör­güt­len­me­ya­ra­tı­la­maz.­S.­Bel­li’nin­kı­sa­ak­ta­rı­mın­da;­o­tar­tış­ma­lar­da­Dev­Yol,­ “Biz­ne­ya­pa­cak­sak­ya­pa­rız,­si­zin­ne­ ge­re­ği­niz­ var.”­ an­la­mı­na­ ge­le­cek­bir­ ge­rek­çey­le­ tar­tış­ma­lar­dan­ çe­ki­lir.­ TSİP,­ Eme­ğin­Bir­li­ği­ ve­ TEP­ ka­lır.­Tak­sim­ci­va­rın­da­bir­oda­ki­ra­la­nır.­Bir­sü­re­son­ra­bu­gö­rüş­me­le­re­Se­vim­Bel­li­ka­tı­la­maz.­“Bu­ko­nu­lar­da­ses­ge­ti­ri­ci­ bir­ ba­şa­rı­ sağ­la­na­ma­dı,­ ya­ni­ bi­zim­dı­şı­mız­da­ki­ka­dın­la­rı­ka­dın­ha­re­ke­ti­ne­çe­ke­me­dik”­der,­anı­la­rın­da­Se­vim­Bel­li.­1970’li­ yıl­lar­da,­ ka­dın­ ör­güt­le­rin­

den­İle­ri­ci­Ka­dın­lar­Der­ne­ği­ (İKD)­özel­bir­ ör­nek­ola­rak­öne­çı­kar.­3­Ha­zi­ran­1975­yı­lın­da­ku­ru­lan­İKD,­Ma­raş­kat­lia­mı­ son­ra­sın­da­ bel­li­ il­ler­de­ sı­kı­yö­ne­tim­ilan­edil­me­si­ne­ka­dar­ke­sin­ti­siz­fa­ali­ye­ti­ni­ yü­rü­tür.­ İs­tan­bul­Sı­kı­yö­ne­tim­Ko­mu­tan­lı­ğı’nın­28­Ni­san­1979’da­ver­di­ği­ ka­rar­la­ ge­rek­çe­siz­ ve­ sü­re­siz­ola­rak­ İKD­ fa­ali­yet­ten­men­edi­lir.­Do­la­yı­sıy­la,­ İKD’nin­bü­tün­ şu­be­ ve­ tem­sil­ci­lik­le­ri­de­ka­pa­tı­lır.­An­cak,­İKD’li­ler­der­nek­ka­pa­tıl­ma­sı­na­rağ­men­12­Ey­lül­’80­as­ke­ri­fa­şist­dar­be­si­ne­ka­dar­fa­ali­yet­le­ri­ni­sür­dü­rür­ler.­Res­mi­ola­rak­İKD­ya­yın­ or­ga­nı­ ol­ma­sa­ da,­ İKD’li­ ka­dın­lar­bir­de­ka­dın­der­gi­si­çı­ka­rır­lar­ay­nı­sü­reç­te.­Ka­pa­tıl­dı­ğın­da,­12.000­üye­si,­33­şu­be,­35­tem­sil­ci­li­ği­var­dır­İKD’nin.­He­men­be­lirt­me­li­yiz­ki­üye­ sa­yı­sı­ res­mi­ye­te­gö­re­12.000’dir.­Zi­ra,­em­ni­ye­te­

TEORİDE doğrultu 39

ve­ril­mek­ is­ten­me­yen­ üye­ bil­gi­le­ri,­ sa­yı­sı­ İKD­ Yö­ne­tim­ Ku­rul­la­rın­ca­ bi­linç­li­ ola­rak­ sı­nır­lan­dı­rıl­mış­tır.­ Ger­çek­te­üye­sa­yı­sı­40­bin­ci­va­rın­da­dır.­Ve­İKD,­Ulus­la­ra­ra­sı­ De­mok­ra­tik­ Ka­dın­ Fe­de­ras­yo­nu­ (UDKF)­ üye­si­dir.­ İKD’li­ ka­dın­la­rın­ çı­kar­dı­ğı­ Ka­dın­la­rın­ Se­si’nin­son­ti­ra­jı­nın­35.000’e­ulaş­ma­sı,­15­bin­abo­ne­si­nin­ol­ma­sı,­İKD’nin­ör­güt­lü­lük­dü­ze­yi­ne­da­ir­önem­li­bir­ve­ri­dir.­­­İKD­mer­kez­ve­şu­be­le­rin­de­8­Mart’ın­

ka­pa­lı­ sa­lon­ top­lan­tı­la­rıy­la­ kut­lan­ma­sı,­ coğ­raf­ya­mız­da­ 8­ Mart­ ge­le­ne­ği­nin­oluş­tu­rul­ma­sı­na­bir­kat­kı­ol­sa­da,­İKD’nin­1975­yı­lın­da­Bir­leş­miş­Mil­let­ler’in­ 8­ Mart’ı­ Dün­ya­ Ka­dın­lar­ Gü­nü­ola­rak­ilan­et­me­sin­den­et­ki­len­me­le­ri­ni­olum­suz­bir­pra­tik­ola­rak­gör­mek­ge­re­kir.­ Yi­ne­ İKD’nin­ o­ yıl­lar­da­ dü­zen­len­di­ği­ ka­dın­ ta­lep­li­ kam­pan­ya­lar,­ kı­sa­sü­re­de­ge­nel­so­run­lar/ta­lep­ler­ek­sen­li­kam­pan­ya­la­ra,­ ey­lem­le­re­ ev­ril­me­si­ de­bir­baş­ka­zaa­fı­ol­muş­tur.­İKD’nin­ o­ yıl­lar­da­ dü­zen­le­di­ği­ mi­

ting­ler­den­ kit­le­se­li­ğiy­le­ en­ dik­kat­ çe­ke­ni,­ “Ev­lat­ Acı­sı­na­ Son”­ yü­rü­yüş­le­ri­ol­muş­tur.­fiu­bat­1976’da­An­ka­ra’da­5­bin,­26­fiu­bat­1977’de­İs­tan­bul’da­CHP­Ka­dın­Kol­la­rı­ ie­bir­lik­te­dü­zen­le­dik­le­ri­mi­tin­ge­25­bin­ka­dın­ka­tıl­mış­tır.Der­nek­ ka­pa­tı­lın­ca,­ İKD’li­ler­ 17­

Tem­muz­ 1979’da­ “İle­ri­ci­ Ka­dın­ Ha­re­ke­ti­ Dur­du­ru­la­maz.­ İKD­ Açıl­ma­lı­dır!”­isim­li­bir­ka­dın­yü­rü­yü­şü­dü­zen­ler.­İs­tan­bul­ve­iz­mir’den­An­ka­ra’ya­500­ka­dın­ yü­rü­müş;­ İKD’nin­ ka­pa­tıl­ma­sı­nı­pro­tes­to­et­miş­tir.İKD­ ta­ri­hi­ni­an­la­tan­Kı­zıl­Fe­mi­nist­

ler­­ Bir­ Söz­lü­ Ta­rih­ Ça­lış­ma­sı­ (Emel­Akal)’ndan­ pay­laş­tı­ğı­mız­ bu­ bil­gi­ler­üze­rin­den,­ 1975­1980­ dö­ne­min­de­ or­ta­ya­ çık­mış­ olan­ İKD­de­ne­yi­mi­ni­ ba­zı­nok­ta­lar­dan­tar­tış­mak­ge­re­ki­yor:Ön­ce­lik­le­vur­gu­la­ma­lı­yız­ki,­İKD­öz­

gü­lün­de­ yü­rüt­tü­ğü­müz­ bu­ tar­tış­ma,­

re­viz­yo­nist­ TKP’nin­ çiz­gi­siy­le­ il­gi­li­ de­ğil­dir.­ Zi­ra­ ka­dın­ so­ru­nu­ ve­ öz­gür­leş­me­si­ne­iliş­kin­ge­nel­ba­kış­açı­sı,­il­ke­ler­o­ gün,­ o­ sü­reç­te­ TKP­ için­ ne­ ise;­ an­ti­fa­şist,­dev­rim­ci­ör­güt­le­re­de­ay­nı­ il­ke­ler,­ ben­zer­ bir­ bi­linç­ yön­ ver­miş­tir.­Ay­rı­ca­TKP­dı­şın­da,­dev­rim­ci­ör­güt­le­rin­bı­ra­ka­lım­İKD­gi­bi­bir­ör­nek­ya­rat­ma­yı,­ona­ya­kın­ya­da­ben­zer­ör­nek­ler­ya­rat­ma­mış­ ol­ma­sı,­ dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ bu­alan­da­ki­ ba­şa­rı­sız­lı­ğı­nı,­ du­yar­sız­lı­ğı­nı­ifa­de­eder.­Bir­ka­dın­kit­le­ör­gü­tü­ola­rak­ken­di­ni­

var­ eden­ İKD,­ ilk­ baş­lar­da­ ka­dın­la­rın­öz­gül­ ta­lep­le­ri­ni­ sa­hip­le­nip,­ ta­kip­çi­si­ol­sa­da;­son­ra­ki­yıl­lar­da­si­ya­sal­ko­şu­la­rın­ et­ki­siy­le­ bu­ alan­da­ki­ du­yar­lı­lı­ğı­za­yıf­a­mış;­ pra­tik­te­ bu­ yan/du­yar­lı­lık­zaa­fa­uğ­ra­mış­tır.­Ka­dın­ ha­re­ke­ti­nin­ oluş­ma­sı,­ ka­dın­

ör­güt­le­ri­ni­ge­nel­si­ya­sal­ta­lep­ve­mü­ca­de­le­nin­dı­şın­da­ tu­tan,­ ya­lı­tık­ an­la­yış­la­rın­ yan­lış­lı­ğı­nın­ ya­şam­da­ki­ ifa­de­si/ka­nı­tı­ol­muş­tur­bu­ör­nek.­Bu­ör­nek;­ka­dın­lar­ara­sın­da­par­ti­fa­

ali­ye­ti­nin­ özel­ ola­rak­ ör­güt­len­me­si­nin­iş­çi,­emek­çi,­ev­emek­çi­si­ve­genç­ka­dın­lar­da­ya­rat­tı­ğı­il­gi­yi­gös­ter­mek­te­dir.­İKD­so­mu­tun­da,­di­rek­par­ti­fa­ali­ye­

ti­nin­araç­la­rı­ ile­bir­ge­nel­kit­le­ör­gü­tü­ile­iliş­ki­le­ni­şe­da­ir­ba­zı­tar­tış­ma­lar­yap­mak­ ge­re­kir.­ İKD­ ken­di­si­nin­ TKP’den­ay­rı­ bir­ kit­le­ ör­gü­tü­ ola­rak­ gör­se­ de,­fark­lı­si­ya­sal­ör­güt­ler­den­ka­dın­la­rı­tas­fi­ye­et­miş­tir.­İKD’de­ör­güt­le­nen­ka­dın­lar­za­man­la­TKP’nin­ka­dın­mi­li­tan­re­zer­vi­ni­ oluş­tur­muş­tur.­ Bu­ açı­dan­ da­ka­dın­la­rın­her­za­man­di­rek­si­ya­sal­bir­ör­güt­le­bağ­lan­tı­araç­lar­la­ör­güt­le­ne­me­ye­ce­ği,­ bi­çi­min­de­ki­ an­la­yı­şın­ ge­nel­le­me­nin­yan­lış­lı­ğı­ İKD­ör­ne­ğin­de­ ra­hat­lık­la­ gö­rü­le­bi­lir.­ An­cak­ bu­ra­da,­ araç­amaç­ iliş­ki­si­nin­ dik­ka­te­ alın­ma­ma­sı­ge­rek­ti­ği­so­nu­cu­nu­ke­sin­lik­le­çı­kar­mı­

TEORİDE doğrultu40

yo­ruz.­Bu­ko­nu­da­TKP’nin­İKD’yle­iliş­ki­le­ni­şi­ne­da­ir­tar­tış­ma­lar­öğ­re­ti­ci­dir.Ka­dın­la­rın­ ge­nel­ ola­rak­ top­lum­sal­

si­ya­sal­ ya­şam­dan­ dış­lan­mış­lık­la­rı­nın­ka­çı­nıl­maz­so­nu­cu­ola­rak­or­ta­ya­çı­kan­il­gi­siz­li­ğin­ya­da­za­yıf­ı­ğın­üze­ri­ne­doğ­ru­za­man­da,­doğ­ru­araç­lar­la­gi­dil­di­ğin­de­ hız­la­ ter­si­ne­ çev­ri­le­bi­le­ce­ği­ne­ da­ir­gü­zel­bir­ör­nek­tir,­İKD­de­ne­yi­mi.­İKD’li­ ka­dın­la­rın­ ken­di­le­ri­ni­ bu­ ça­

lış­may­la­ sı­nır­lan­dır­ma­la­rı,­ de­yim­ ye­rin­dey­se­ TKP’yi­ er­kek­le­re­ bı­rak­ma­la­rı­bir­ baş­ka­ yan­lış­la­rı­ ol­muş­tur.­Bu­de­ne­yi­mi­ ya­ra­tan­la­rın­ par­ti­ yö­ne­ti­mi­ ve­bü­tün­or­gan­lar­da­tem­sil­edil­me­si­ba­kış­açı­sı­ İKD’li­ ka­dın­la­rın­ gün­de­mi­ne­ gir­me­miş­tir.­Böy­le­si­ne­güç­lü­bir­ör­güt­ten­yal­nız­ca­Gö­nül­Din­çer,­TKP­Mer­kez­Ko­mi­te­ üye­si­dir.­ TKP­ için­de­ki­ ka­dın­la­ra­ba­kı­şa­da­er­kek­ege­men­ba­kış­dam­ga­sı­nı­vur­mak­ta­dır.­“Bu­ka­dın­la­rın­ (İKD’li­bn)­ ev­li­ olan­

la­rı­ge­nel­lik­le­ka­rı­ko­ca­üni­ver­si­te­dü­ze­yin­de­öğ­re­nim­gör­müş­in­san­lar­dı.­Ev­iş­le­ri,­ye­mek­gi­bi­şey­ler,­en­as­ga­ri­sin­den­ de­ ol­sa­ el­bet­te­ ka­dın­ ta­ra­fın­dan­ya­pı­lı­yor­du.­Ev­li­olan­lar­ko­ca­la­rı­ile­ye­mek,­te­miz­lik,­ça­ma­şır­ko­nu­sun­da­sık­sık­ tar­tı­şı­yor­du.­Çün­kü­ev­ iş­le­ri,­dev­rimci­kocalar­ta­ra­fın­dan­yi­ne­devrimci­karılarından­ bek­le­ni­yor­du…­ Gün­düz­ve­ ge­ce­nin­ her­ saa­tin­de,­ haf­ta­ so­nu­ve­ya­ bay­ram­da,­ ko­ca­sı­nın­ ha­be­ri­ bi­le­ol­mak­sı­zın­İKD­mi­li­ta­nı­olan­ka­dın,­şe­hir­le­ra­ra­sı­gi­dip­gel­mek­de­da­hil­ol­mak­üze­re­ so­kak­lar­day­dı.”­ (Kı­zıl­ Fe­mi­nist­ler,­sy.­166)İn­san­ bu­ sa­tır­la­rı­ oku­yun­ca,­ dün­

den­ bu­gü­ne­ pek­ bir­ şe­yin­ de­ğiş­me­di­ği­ger­çe­ğiy­le­yüz­yü­ze­ge­li­yor.­Ne­ka­dar­ge­liş­kin­olur­san­ol,­ya­şa­mı­pay­laş­tı­ğın­er­ke­ğin/ya­şa­mın­an­gar­ya­la­rı­nı­bir­tür­lü­omuz­la­rın­dan­ata­mı­yor­sun.­De­mek­ki,­ bu­ra­lar­da­ da­ pra­tik­te­ bir­ de­ği­şi­mi­ka­çı­nıl­maz­kıl­mak­ge­re­ki­yor…

Ürün­Der­gi­si’nin,­1977­Mart­sa­yı­sın­da­ya­yın­la­nan­“Tür­ki­ye­Emek­çi­Ka­dın­Ha­re­ke­ti­Pra­tik­İçin­de­Ge­li­şip­Güç­le­ni­yor”­baş­lık­lı­ya­zı­da­yer­alan­sa­tır­lar­da­dik­ka­te­de­ğer­bir­un­sur­var­dır.­fiey­da­Ta­lu­ve­Gö­nül­Din­çer­ta­ra­fın­dan­ka­le­me­alı­nan­bu­ya­zı,­Fat­ma­Gö­ren­im­za­sıy­la­ya­yın­lan­mış­tır.­Ya­zı­bu­ko­nu­da­ki­pra­tik­le­ri­ni­eleş­ti­rir­ve­şun­la­rı­be­lir­tir.­“…­ Za­ten­ az­ sa­yı­da­ki­ bi­linç­li­ ka­dı­

nın,­ka­dın­ör­gü­tü­ için­de­ki­ça­lış­ma­la­rı­ve­dik­kat­le­ri­yal­nız­ca­bir­yön­de­kul­lan­ma­la­rı­ ne­ ge­nel­ ola­rak­ ka­dın­ ha­re­ke­ti­ne­ne­de­sa­vun­duk­la­rı­si­ya­si­par­ti­ye­bir­şey­ka­zan­dır­ma­mak­ta­dır.”­(age.­Sy.­122­123)Bir­ ka­dın­ ör­gü­tü­ ol­ma­sı­na­ rağ­men­

İKD,­ özel­ ola­rak­ ka­dın­lık­ bi­lin­ci­ oluş­tur­ma­da­bi­linç­li,­ ira­di­yak­la­şı­mı­oluş­tu­ra­ma­mış­tır.­ Ge­nel­ si­ya­sal­ amaç­lar­uğ­ru­na­ ge­niş­ ka­dın­ kit­le­le­ri­ni­ ör­güt­le­ye­bi­lir,­ çok­ ge­nel­ du­yar­lı­lık,­ ba­şa­rı­da­sağ­la­ya­bi­lir­si­niz.­Hat­ta­par­ti­ve­ör­güt­ler­de­sa­yı­sal­ola­rak­ka­dın­la­rın­ora­nın­da­ dik­ka­te­ de­ğer­ bir­ dü­zey­ de­ ya­ka­la­ya­bi­lir­si­niz.­ An­cak­ ka­dın­ hak­la­rı,­ka­dın­la­rın­ öz­gür­leş­me­si­ için­mü­ca­de­le­yi­gün­cel­bir­so­run,­gün­cel­po­li­tik­bir­gö­rev­ola­rak­gö­rüp­ele­al­maz­sa­nız,­ka­dın­la­rın­ öz­gür­leş­me­si­nin­ te­mel­ ko­şul­la­rın­dan­ bi­ri­ olan­ er­kek­ ege­men­li­ği­ne­kar­şı­ mü­ca­de­le­nin­ odak­ta­ tu­tul­ma­sı­nı­ sağ­la­ya­maz­sı­nız,­ bir­ka­dın­lık­bi­lin­ci­(tıp­kı­sı­nıf­bi­lin­ci,­ulu­sal­bi­lin­ci­gi­bi)­oluş­tu­ra­maz­sı­nız,­ ka­dın­la­rın­ kur­tu­lu­şu­mü­ca­de­le­sin­de­ sağ­lan­ma­sı­ ge­re­ken­iler­le­me,­atıl­ma­sı­ge­re­ken­adım­la­rı­at­maz­sı­nız/ata­maz­sı­nız.­ Do­la­yı­sıy­la,­ka­dın­la­rın­öz­gür­leş­me­sin­de­ger­çek­bir­ba­şa­rı­sağ­la­ya­maz­sı­nız…

***1975­1980­yıl­la­rın­da,­ka­dın­lar­ ara­

sın­da­ fa­ali­ye­tin­ özel­ ola­rak­ ör­güt­len­me­si­ne­ da­ir­ di­ğer­ olum­lu­ adım­lar­ da­yi­ne­ ay­nı­ sü­reç­te­ ku­ru­lan­ ka­dın­ der­

TEORİDE doğrultu 41

nek­le­riy­le­ atıl­mış­tır.­ AKD­ (Dev­Yol’cu­la­rın­ kur­du­ğu­ bir­ der­nek­tir­ ve­ da­ha­son­ra­Dev­rim­ci­Ka­dın­Der­nek­le­ri­Fe­de­ras­yo­nu’na­dö­nüş­müş­tür.)­EKD­ve­Di­yar­ba­kır’da­DDKD’ye­bağ­lı­ola­rak­DD­KaD’dir.1.­ Ko­mü­nist­ Ka­dın­lar­ Kon­fe­ran­sı­

Bel­ge­le­ri’nde­ Ko­mü­nist­ Ka­dın­ Ha­re­ke­ti’nin­ ta­ri­hi­ne­ da­ir­ bil­gi­le­rin­ yer­ al­dı­ğı­ “Mer­ke­zi­Ka­dın­Ko­mis­yo­nu­Ra­po­ru”nda;­ TKP/ML’ye­ da­ir­ şu­ tes­pit­ yer­alır:­ “1972’de,­ iş­çi­ ka­dın­lar­ içe­ri­sin­de­ça­lış­ma­yap­mak­üze­re­ka­dın­yol­daş­lar­gö­rev­len­di­ril­miş­tir.­Bu­du­yar­lı­bir­yak­la­şı­mın­ifa­de­si­dir­ve­ta­bi­ge­rek­li­ve­ye­ter­li­ ol­mak­tan­ uzak­tır.”­ (1.­ Ko­mü­nist­Ka­dın­lar­Kon­fe­rans­Bel­ge­le­ri,­Se­çe­nek,­sf.­22)­Yi­ne­ay­nı­bel­ge­de,­1975­’80­ara­sı­ dö­nem­de­ 8­ Mart­ kam­pan­ya­la­rı­ ör­güt­len­di­ği­bil­gi­si­nin­ya­nı­sı­ra;­TKP/ML­Ha­re­ke­ti’nin­ “…­ ilk­ kez­ 1977­ ya­zın­da­yü­rür­lü­ğe­ gi­ren­ tü­zük­ tas­la­ğın­da­ ko­mü­nist­ka­dın­lar­bir­li­ği­nin­be­lir­til­me­si,­bir­ ko­mü­nist­ kit­le­ ör­gü­tü­ ola­rak­ ay­rı­ka­dın­ör­güt­len­me­si­nin­ön­gö­rül­dü­ğü­nü­gös­te­rir.­Fa­kat­tü­zük­te­bu­iba­re­ler­yer­al­mış­ ol­ma­sı­na­ kar­şın­ ko­nu­ cid­di­ bir­şe­kil­de­in­ce­len­miş­de­de­ğil­dir.”­(age,­Sf.­239)­bil­gi­si­de­yer­al­mak­ta­dır.1970’li­ yıl­la­rın­ ikin­ci­ ya­rı­sın­dan,­

ya­ni­ 1974­ ge­nel­ af­fın­dan­ son­ra­ çı­kan­iri­li­ufak­lı­on­lar­ca­der­gi­ve­ga­ze­te­say­fa­la­rın­da;­ka­dın­so­ru­nu,­öz­gür­leş­me­si­ya­da­ben­zer­kap­sam­da­ya­zı­la­rın,­tar­tış­ma­la­rın­ (o­ sü­reç­te­ po­le­mik­ler­ hay­li­yay­gın­dı)­ yer­ al­ma­ma­sı,­ dev­rim­ci­ ör­güt­le­rin­bu­nok­ta­da­ki/ko­nu­da­ki­iliş­ki­le­niş­le­ri­ni,­il­gi­siz­lik­le­ri­ni­gös­te­rir.­O­yıl­lar­da­baş­ta­bü­yük­met­ro­pol­ler­gel­mek­üze­re­bir­çok­il­de­ne­re­dey­se­her­ör­gü­tün­ken­di­ der­ne­ği,­ fe­de­ras­yo­nu­ var­dı.­Bu­der­nek­le­rin­ ka­dın­la­ra­ yö­ne­lik­ özel­fa­ali­yet­ yü­rüt­me­dik­le­ri­ o­ yıl­la­rın­ bir­ger­çe­ği­ idi.­8­Mart­Dün­ya­Emek­çi­Ka­dın­lar­Gü­nü­bi­le,­bı­ra­ka­lım­bir­ge­le­nek­

ya­ra­tıl­ma­sı­nı,­ doğ­ru­ düz­gün­ha­tır­lan­maz,­kut­lan­maz­dı.­An­ka­ra’da­OD­TÜ,­Ha­cet­te­pe,­Si­ya­sal­

Bil­gi­ler­Fa­kül­te­si’nde­ya­pı­lan­se­mi­ner­ler,­an­ma­ve­kut­la­ma­top­lan­tı­la­rı­di­zi­si­ne­ ka­dın­ so­ru­nu­ kap­sam­lı­ baş­lık­la­rın­gir­me­me­si;­üs­te­lik­bu­ra­lar­da­fark­lı­ör­güt­ler­den­dev­rim­ci­ka­dın­la­rın­öğ­ren­ci­ol­duk­la­rı­dü­şü­nü­lür­se,­dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­tar­tış­tı­ğı­mız­kap­sam­da­ki­pra­ti­ği­ba­kı­mın­dan­çok­şey­ifa­de­eder.Bu­dö­ne­me­ iliş­kin­söz­le­ri­mi­zi­ (bel­ki­

bir­ya­nıy­la­tek­ra­ra­dü­şür­se­de­bi­zi)­to­par­la­ya­cak­olur­sak:1974­ge­nel­af­fıy­la­hız­la­bir­yük­se­liş­

ya­şa­yan­dev­rim­ci,­an­ti­fa­şist­ha­re­ke­te­kit­le­ler­ ha­lin­de­ öğ­ren­ci,­ iş­çi,­ emek­çi,­köy­lü,­ev­emek­çi­si­ka­dın­ak­mış­tır.­Bu­ka­dın­lar,­mü­ca­de­le­nin­her­bo­yu­tun­da­(yö­ne­ti­ci­gö­rev­ler­is­tis­na­ol­mak­kay­dıy­la)­yer­al­mış­lar,­be­del­ler­öde­miş­ler­dir.­De­yim­ye­rin­dey­se,­mü­ca­de­le­nin­gö­nül­lü­ ha­mal­la­rı­ ol­muş­lar­dır.­ An­cak,­ bu­ka­dın­ mi­li­tan­lar;­ dev­rim­ci,­ an­ti­fa­şist­ha­re­ket­te/ör­güt­ler­de­ki­ er­kek­ ege­men­li­ği­ni­ sor­gu­la­ya­bi­le­cek­bi­linç­ dü­ze­yi­ne­ulaş­ma­dık­la­rı­için­ken­di­le­ri­ne­su­nu­lan­dev­rim­ci­ ka­dın­ mi­li­tan­ ti­pi­ni­ ka­bul­len­miş­ler­dir.­Bu­bo­yun­eğiş,­dev­rim­ci,­an­ti­fa­şist­ha­re­ket­te/ör­güt­ler­de­ka­dın­la­rı­ er­ke­ğin­ ta­kip­çi­si­kıl­mış,­ onun­ge­ri­sin­de­bı­rak­mış­tır.­Bu­ ger­çe­ğin­ al­tı­nı­bir­kez­da­ha­çi­ze­cek­olur­sak;­Le­nin­ile­Cla­ra­ Zet­kin­ ara­sın­da­ ge­çen­ bir­ soh­bet­te,­Le­nin’in­ka­dın­lar­ara­sın­da­par­ti­fa­ali­ye­ti­nin­ özel­ ola­rak­ ör­güt­len­me­si­ne­ kar­şı­ çı­kan­ an­la­yış­la­rı­ eleş­ti­rir­ken­yö­nelt­ti­ği­ so­ru­la­rı­ Tür­ki­ye­ ger­çe­ği­ne­yö­nel­te­rek­ gö­re­bi­li­riz.­Ne­ ka­dar­ ka­dın­dev­rim­ci­ ör­güt­ler­de,­ par­ti­ler­de­ yer­ al­mış­tır?­ Er­kek­ler­le­ ora­nı­ ne­dir?­ Yö­ne­tim­me­ka­niz­ma­la­rın­da­ki­du­rum/oran,­han­gi­dü­zey­de­dir?­Eli­miz­de­o­dö­ne­me­iliş­kin­so­mut­ra­kam­lar­ol­ma­sa­da,­dev­rim­ci­ör­güt­ler­de­bu­gün­bi­le­ör­güt­lü­ka­

TEORİDE doğrultu42

dın­la­rın­ er­kek­ler­le­ ora­nı,­ yö­ne­ti­ci­ or­gan­lar­da­ki­tem­si­li­ye­tin­de­ki­açı­far­kı­nın­bü­yük­lü­ğü­bir­sır­de­ğil.­Ör­güt­ler­de,­yö­ne­ti­ci­ka­dın­la­rın­sa­yı­sı­nın­bir­elin­par­mak­la­rı­nı­ geç­me­di­ği­ni­ bi­li­yo­ruz.­ Her­şey­bir­ya­na,­o­yıl­la­rın­da­va­dos­ya­la­rı­na­ ba­kıl­dı­ğın­da­ yö­ne­ti­ci­ ka­dın­ sa­yı­sı­nın­ her­ bir­ ör­güt­ so­mu­tun­da­ bir­ elin­par­mak­la­rı­ka­dar­bi­le­ol­ma­dı­ğı­gö­rü­le­cek­tir.­ Bı­ra­ka­lım­ yö­ne­ti­ci­ ör­güt­ler­de/or­gan­lar­da­ tem­si­li­ye­ti,­ ken­di­ ayak­la­rı­ üze­rin­de­ du­ran,­ ba­ğım­sız,­ ye­ni­ ka­dın­pro­to­tip­le­ri­nin­ye­ti­şe­me­miş­ol­ma­sı,­dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­ba­şa­rı­sız­lık­la­rı­ara­sın­da­ gö­rül­me­li­dir.­ Si­ya­sal­mü­ca­de­le­de­yer­alan­ka­dın­la­rın­eş­ya­da­sev­gi­li­le­ri­mü­ca­de­le­yi­bı­rak­tı­ğın­da,­ka­dı­nın­ba­ğım­sız­ bir­ tu­tum­ ser­gi­le­ye­me­me­si,­er­ke­ğin­pe­şin­den­git­me­si­hep­ka­dın­la­rın­ha­ne­si­ne­olum­suz­bir­pu­an­ola­rak­ek­len­di.­ Ka­dın,­ zım­nen­ ‘gü­ve­nil­mez’­kı­lın­dı.­Böy­le­si­ne­ge­nel­bir­ so­run­ola­rak­açı­ğa­çık­mış­bu­du­rum­dan­yal­nız­ca­ ka­dın­la­rın­ so­rum­lu­ kı­lın­ma­sın­da,­er­ke­ğe­hiç­do­ku­nul­ma­ma­sı,­aca­ba­bir­er­kek­da­ya­nış­ma­sı­mıy­dı,­yok­sa­er­kek­ege­men­li­ği­nin­ka­çı­nıl­maz­so­nu­cu­muy­du?­Po­li­ti­ka­da­erk­olan­er­ke­ğin,­ka­dın­lık­ bi­lin­ci­nin­ ge­liş­me­sin­de­ –bi­linç­li­ ya­da­bi­linç­siz–­te­mel­en­gel­ler­den­bi­ri­ol­du­ğu­ ve­ dö­ne­me­ dam­ga­sı­nı­ vur­du­ğu­gö­rül­mek­zo­run­da­dır.­Bu­an­la­yış,­dev­rim­ci­ör­güt­ler­de­ka­dı­nı­yar­dım­cı­un­sur­ola­rak­ gör­müş,­ dev­rim­ci­ er­ke­ğin­ iş­le­ri­ni­ko­lay­laş­tı­ran,­ona­yar­dım­et­mek­le­yü­küm­lü­ka­dın­ti­pi­ni­ya­rat­mış­tır.­“Her­ba­şa­rı­lı­ er­ke­ğin­ ar­dın­da­ bir­ ka­dın­ ol­du­ğu!”­te­ker­le­me­si­bu­ta­ri­hin­ya­zıl­ma­sın­da­da­ken­di­si­ne­bir­yer/ha­yat­bul­muş­tur.­Hiç­kuş­ku­yok­ki,­akan­su­yun­ya­ta­

ğı­nı­bul­ma­sı­gi­bi­enin­de,­so­nun­da­er­kek­ege­men­li­ği­nin­dev­rim­ci­ha­re­ket­te­ki­ye­ri/ro­lü­ de­ sor­gu­lan­mak­ üze­re­ dev­rim­ci­ ka­dın­la­rın­ gün­de­mi­ne­ ge­le­cek­

ti.­ An­cak,­ 12­ Ey­lül­ as­ke­ri­ fa­şist­ dar­be­si­nin­bu­sü­re­ci­ke­sin­ti­ye­uğ­rat­ma­sı­do­ğal­ ge­li­şi­mi­ de­ sek­te­ye­ uğ­rat­mış­tır.­Dev­rim­ci­ko­mü­nist­ha­re­ke­tin­ye­nil­gi­si,­tas­fi­ye­ci­lik­ka­dın­mi­li­tan­la­rın­ka­dın­so­ru­nu­nu­bu­kez­baş­ka­bir­form­da­ya­şa­ma­la­rı­na­ne­den­ol­muş­tur.­Yi­ne­1960’lı­yıl­la­rın­ ba­şın­da,­ özel­lik­le­ Av­ru­pa’da­baş­la­yan­ 2.­ fe­mi­nist­ dal­ga­nın­ 1970’li­yıl­la­rın­Tür­ki­ye’si­ne­uğ­ra­ma­ma­sı,­sor­gu­la­ma,­ ay­dın­lan­ma­ sü­re­ci­ni­ coğ­raf­ya­mız­da­1980’li­yıl­la­rın­ikin­ci­ya­rı­sı­na­at­mış­tır…

Tas fi ye ci lik ten ay dın lan ma ya12­Ey­lül­fa­şist­dik­ta­tör­lü­ğü­nün­dev­

rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ke­ti­ ez­me­ sal­dı­rı­sı,­ağır­bas­kı­ve­il­le­ga­li­te­ko­şul­la­rın­da­ya­şa­mak­ zo­run­da­ ka­lan­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ka­dın­lar­ ba­kı­mın­dan­ ye­ni­ bir­sü­re­cin­de­baş­lan­gı­cı­ol­du.­Fa­şist­dik­ta­tör­lü­ğün­önem­li­bir­ke­si­mi­ni­zin­dan­la­ra­ tık­tı­ğı­ ka­dın­la­rın,­ dı­şa­rı­da­ ka­lan­bir­ ke­si­mi­mü­ca­de­le­nin­ dı­şı­na­ sav­ru­lur­ken,­ kü­çük­ bö­lük­le­ri­ de­ evin­ dört­du­va­rı­ara­sın­da­ma­pus­lu­ğu­ya­şa­dı­lar.­O­gün­ağır­bas­kı­ko­şul­la­rın­da­er­ke­ğin­ka­muf­e­edil­me­si,­ka­dın­la­rın­as­li­gö­re­vi­ ol­du­ ço­ğun­luk­la.­ Bu­ du­ru­mun­ bo­zul­du­ğu­an­lar­da­ise,­ka­dın­la­rın­pa­yı­na­en­faz­la­sın­dan­kur­ye­lik­ya­da­ba­zı­dar­ör­güt­sel,­ si­ya­sal­ gö­rev­le­rin­ sür­dü­rül­me­si­düş­tü.­Çok­fark­lı­bek­len­ti­ve­duy­gu­lar­la­ yo­la­ çı­kan­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­ka­dın­la­ra­bu­du­rum;­bir­ge­rek­li­lik,­zo­run­lu­luk­ola­rak­su­nul­du.­Dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ke­tin­ tas­fi­ye­ci­li­ğe­ yu­var­lan­ma­sı/bat­ma­sı­ ise­ bu­ sü­re­cin­ tu­zu­bi­be­ri­ol­du.Ya­şa­mın­ her­ ala­nın­da­ ol­du­ğu­ gi­bi,­

dev­rim­ci­mü­ca­de­le­ye­de­hiç­bir­ za­man­ka­dın­ve­er­kek­ler­eşit­ko­şul­lar­da­baş­la­ma­mış­lar­dır.­ İs­ter­ ki­şi­sel­ ta­rih­ler,­is­ter­se­ de­ ör­güt­le­rin,­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ke­tin­ ta­ri­hi­ ol­sun;­ ka­dın­lar­her­za­man­(is­tis­na­lar­ha­riç)­er­kek­le­rin­

TEORİDE doğrultu 43

ar­dın­da,­ göl­ge­sin­de­ ol­du­lar/kal­dı­lar.­Po­li­tik­ya­şam­da­ka­dın­la­rın­önün­de­ve­on­lar­dan­ ge­liş­kin,­ si­ya­set­te­ be­lir­le­yi­ci,­ erk­ olan­ er­ke­ğin­ iş­le­ri­nin,­ ya­şa­mı­nın­ ko­lay­laş­tı­rıl­ma­sı­ ge­re­kir­ an­la­yı­şı;­onun­ ya­şa­mı­nın­ bü­tün­ an­gar­ya­la­rın­dan­ aza­de­ kı­lın­ma­sı­nı­ da­yat­tı.­ Ve­ bu­gö­rev­de,­or­tak­ya­şa­mın­an­gar­ya­la­rı­da,­ay­nı­ev­de­ka­lı­nan­eş­ya­da­ka­dın­yol­da­şın­omuz­la­rı­na­yük­len­di.­Ka­dın­lar­ken­di­le­ri­ne­bi­çi­len­bu­el­bi­se­yi­sor­gu­la­ma­dan/sor­gu­la­ya­ma­dan­ giy­di­ler.­ Bir­çok­ör­nek­te­ka­dın­la­ra­bi­çi­len­bu­ro­le­­da­ir­te­ori­ler­üre­ten­ler,­kı­lıf­ar­bu­lan­lar­bi­le­ol­du.­Ağır­ bas­kı,­ il­le­ga­li­te­ ko­şul­la­rın­da­

dev­rim­ci­ko­mü­nist­ka­dın­la­rın­bu­sı­nır­lan­dı­rıl­mış­ya­şam­la­rı­bir­yan­dan­on­la­rı­ge­le­cek­ dü­şün­den­ uzak­laş­tı­rıp,­ sı­ra­dan­laş­tı­rır­ken;­ as­lın­da­bir­çok­ ör­nek­te­açı­ğa­ çık­tı­ğı­ gi­bi­ dev­rim­ci­ er­kek­le­rin­de­ za­man­la­ sı­ra­dan­laş­ma­sın­da­ et­ki­li­ol­du.­An­cak­at­la­ma­dan­be­lirt­me­li­yiz­ki;­ er­ke­ğin­ sı­ra­dan­laş­ma­sı­ er­kek­le­rin­iç­sel/ken­di­ so­run­la­rı­dır.­ Bu­ sı­ra­dan­laş­ma­da­ esas­ be­lir­le­yi­ci­ olan­ bu­dur.­Ka­dı­nın­et­ki­si­dış­sal­bir­fak­tör­dür.­Ka­dı­nın­ sı­ra­dan­laş­ma­sın­da­ er­ke­ğin­ ka­dın­la­ kur­du­ğu­ sı­ra­dan­ iliş­ki­ hep­ gör­mez­den­ ge­lin­miş;­ ka­dın­ suç­lan­mış­tır.­El­bet­te­ o­ sü­reç­te­ iliş­ki­ler­ yal­nız­ca­ bu­bi­çim­de­ ge­liş­me­miş­tir.­ Umu­du­nu,­ ge­le­cek­düş­le­ri­ni­inat­la­ko­ru­yan­ka­dın­lar­ko­num­la­rı­nı,­ ko­şul­la­rı­ sor­gu­la­mış,­ ıs­rar­la­mü­ca­de­le­ye­tu­tun­muş­lar­dır.12­ Ey­lül’ün­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­

re­ket­te­ aç­tı­ğı­ tah­ri­bat­lar­dan­ bi­ri­ de­mül­te­ci­ya­şam­lar­ol­muş­tur.­Ço­ğun­luk­la­Av­ru­pa­ül­ke­le­rin­de­ku­ru­lan­bu­mül­te­ci­ya­şam­da,­ka­dın­la­rın­du­rum­la­rı­na,­ne­ler­ya­şa­dık­la­rı­na­ay­rı­ca­bak­mak,­in­ce­le­mek­ge­re­kir.­Bu­sü­reç­te,­ce­za­ev­le­ri­ne­dol­du­ru­lan­

ka­dın­ ve­ er­kek­ dev­rim­ci­le­rin­ ai­le­le­ri­nin,­da­ha­doğ­ru­su­eş­ve­an­ne­le­ri­nin­iş­

ken­ce­ha­ne­le­rin,­ ce­za­ev­le­ri­nin­ ön­le­rin­de­baş­lat­tık­la­rı­mü­ca­de­le­yi­özel­ola­rak­an­ma­lı­yız.­Bü­tün­bu­sus­kun­luk,­bas­kı­sü­reç­le­rin­de­on­lar­hiç­sus­ma­dı­lar.­Bü­yük­bir­di­re­niş­ger­çek­leş­tir­di­ler,­ öz­ve­riy­le­ mü­ca­de­le­ et­ti­ler.­ Coğ­raf­ya­mız­da­in­san­hak­la­rı­mü­ca­de­le­si­nin­baş­la­ma­sın­da,­ ör­güt­len­me­sin­de­ on­la­rın­ ro­lü/pa­yı­in­kar­edi­le­mez.­12­ Ey­lül­ fa­şist­ dik­ta­tör­lü­ğü­nün­

bü­tün­ bir­ coğ­raf­ya­yı­ zin­da­na­ çe­vir­me­si­nin­ ya­nı­ sı­ra,­ yüz­bin­ler­ce­ ki­şi­yi­gö­zal­tı­na­alıp­iş­ken­ce­li­sor­gu­lar­dan­ge­çir­me­si­nin,­ on­bin­ler­ce­ ile­ri­ci,­ de­mok­rat,­ yurt­se­ver,­ dev­rim­ci­ ve­ ko­mü­nis­ti­ce­za­ev­le­ri­ne­ tık­ma­sı­nın,­ top­lu­mu­ tek­tip­leş­tir­me­nin­ önem­li­ ayak­la­rın­dan­bi­ri­ ola­rak­ ce­za­ev­le­ri­ni­ la­bo­ra­tu­va­ra­dö­nüş­tür­me­si­nin­ iz­le­ri,­ so­nuç­la­rı­ ha­la­yi­tip­git­me­miş­tir.­An­cak­he­men­be­lirt­me­li­yiz­ki,­ya­şan­mış­acı­la­rın,­bas­kı­ve­ zul­mün­ an­la­tı­mın­da­ da­ bir­ ay­rım­cı­lık­yü­zü­mü­ze­çarp­mak­ta­dır.­12­Ey­lül­fa­şiz­mi­nin­ zul­mü­nü­ an­la­tan­ ki­tap­lar,­film­ler,­bel­ge­sel­ler­esas­ola­rak­er­kek­le­rin­ ya­şa­dık­la­rıy­la­ ken­di­ni­ sı­nır­lan­dır­mış­tır/sı­nır­lan­dır­mak­ta­dır.­ Bu­ zul­me­uğ­ra­yan,­ fa­şiz­min­ iş­ken­ce­ha­ne­le­rin­den­ ge­çe­rek­ ce­za­ev­le­ri­ne­ dol­du­ru­lan­ka­dın­la­rın­ ya­şa­dık­la­rı­ da,­ di­re­niş­le­ri­de­gör­mez­den­ge­lin­di­ge­nel­lik­le.­Bu­yak­la­şı­ma/ba­kış­ açı­sı­na­ yön­ ve­re­nin­ta­rih­ ya­zı­mın­da­ er­kek­ ege­men­li­ği­nin­bir­te­ker­rü­rü­ol­du­ğu­nu­söy­le­mek­yan­lış­ol­maz.­Ma­mak’tan­Met­ris’e,­Ça­nak­ka­le’ye­on­lar­ca­zin­dan­da­si­ya­si­tut­sak­ka­dın­la­rın­uğ­ra­dık­la­rı­ zul­me­kar­şı­di­re­niş­le­ri­ne,­ ya­şa­mı­ ço­ğalt­ma­la­rı­na­ ta­nık­lık­et­miş­tir.­12­Mart’tan­12­Ey­lül’e­ve­1990’lı­yıl­lar­bo­yun­ca­si­ya­si­mü­ca­de­le­de­yer­alan;­iş­ken­ce­nin­zul­mün­en­kat­mer­li­si­ne­ma­ruz­kal­mış­bin­ler­ce­ka­dı­nın­ya­şa­dık­la­rı­nı­bu­ya­zı­ya­sığ­dır­ma­mız­müm­kün­de­ğil.­An­cak­bu­alan­da­ki­ken­di­ta­ri­hi­mi­zi­öğ­ren­me­miz­ba­kı­mın­

TEORİDE doğrultu44

dan­Mu­kad­des­ Er­doğ­du­ Çe­lik’in­ “De­mir­ Par­mak­lık­lar­ Or­tak­ Düş­ler”­ ki­ta­bın­da,­üç­ku­şak­ka­dı­nın­ya­şa­dık­la­rı­nı­bir­ki­tap­ta­top­la­ya­rak­biz­le­re­sun­mak­ta­dır...1980’li­yıl­la­rın­ikin­ci­ya­rı­sı­na­ge­lin­di­

ğin­de­ tas­fi­ye­ci­lik­ba­ta­ğın­dan­sıy­rıl­ma;­mü­ca­de­le­yi­bü­yüt­me­is­tek­ve­ira­de­siy­le­ha­re­ke­te­ge­çen­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ör­güt­ler­le­ iş­çi­ ve­ emek­çi­le­rin­ hak­ al­ma­mü­ca­de­le­ gi­ri­şim­le­ri­ ça­kış­tı.­ Ay­nı­ sü­reç­fe­mi­nist­ha­re­ke­tin­ge­li­şi­mi­ne­de­ta­nık­ol­du.­1987­Ne­taş­Gre­vi,­ ’89­ba­har­ey­lem­le­ri,­ Zon­gul­dak­ ma­den­ iş­çi­le­ri­nin­gre­vi­ve­An­ka­ra­yü­rü­yü­şü,­3­Ocak­ge­nel­ ey­le­mi,­ baş­ta­ gel­mek­ üze­re­ iri­li­ufak­lı­bir­di­zi­grev­ve­di­re­niş…­Bü­tün­bu­ey­lem­le­rin,­ha­re­ke­tin­or­ta­sın­da­ iş­çi­ka­dın­lar,­iş­çi­eş­le­ri…­İlk­ser­hil­dan­da­Ciz­re’de­so­ka­ğa­çı­kan­kit­le­nin­ön­saf­a­rı­nı­ka­dın­la­rın­tut­ma­sı…­Or­ta­ya­çı­kan­bu­eş­siz­tab­lo­ka­dın­so­ru­nu,­ör­güt­len­me­si­ve­öz­gür­leş­me­si­ne­da­ir­yurt­se­ver,­dev­rim­ci­ve­ko­mü­nist­ha­re­ket­te­de­ği­şik­dü­zey­ler­de­de­ol­sa­de­ği­şi­min­te­mel­un­su­ru,­baş­lan­gı­cı­ol­du…

İlk yü rü yüş: Da ya ğa kar şı ka dın lar so kak ta…Fe­mi­nist­ ha­re­ke­tin­ ilk­ ey­lem­le­ri/gi­

ri­şim­ler,­1982­yı­lın­da­baş­lar.­İs­tan­bul­ve­An­ka­ra­baş­ta­gel­mek­üze­re,­bü­yük­kent­ler­de­dar­grup­lar­ha­lin­de­bir­ara­ya­ ge­lir­ler.­ Bi­linç­ yük­selt­me­ grup­la­rı­de­dik­le­ri­bu­olu­şum­lar­la­ ilk­pra­tik­le­ri­baş­lar.­Ve­1987­ba­ha­rın­da­ki­ilk­kit­le­sel­çı­kış­la­rı­na­ka­dar­ge­çen­sü­reç­te,­ka­dın­ta­lep­li­iri­li­ufak­lı­çe­şit­li­et­kin­lik­ler,­ey­lem­ler­ger­çek­leş­ti­rir­ler.­Çan­kı­rı’da,­4­Ni­san­1987­yı­lın­da­Ha­

kim­Mus­ta­fa­Dur­muş’un­al­dı­ğı;­“Ka­dı­nın­sır­tın­dan­so­pa,­kar­nın­dan­sı­pa­ek­sik­ edil­mez”­ka­ra­rı,­ fe­mi­nist­ka­dın­la­rı­ha­re­ke­te­ge­çi­rir.­17­Ma­yıs­1987’de­bir­yü­rü­yüş­dü­zen­ler­ler.­Da­ya­ğa­Kar­şı­Da­ya­nış­ma­ Kam­pan­ya­sı’nın­ bir­ par­ça­sı­

ola­rak­dü­zen­le­nen­bu­yü­rü­yü­şe­des­tek­ve­ren­er­kek­ler­ar­ka­dan­ses­siz­ce­yü­rür­ken;­ey­le­me­bi­ni­aş­kın­ka­dın­ka­tı­lır.O­yıl­lar­ba­kı­mın­dan­ya­kın­ta­rih­te­bir­

ilk­ol­muş­tur;­ka­dın­ol­mak­tan­kay­nak­lı­bir­so­run­kar­şı­sın­da­fe­mi­nist­ka­dın­la­rın­bu­çı­kış­la­rı.­Fe­mi­nist­Der­gi,­Ay­rım­cı­lı­ğa­ Kar­şı­ Ka­dın­ Der­ne­ği,­ Sos­ya­list­Fe­mi­nist­Ka­dın­lar­(bu­ka­dın­lar­dan­ba­zı­la­rı­son­ra­ki­yıl­lar­da­Kak­tüs­Der­gi­si’ni­çı­kar­dı­lar)­ ve­ tek­ tek­ ka­dın­lar­ bu­ yü­rü­yüş­ten­son­ra­top­la­nır­lar.­Bu­top­lan­tı­lar­dan­ yi­ne­ kam­pan­ya­ kap­sa­mın­da­şen­lik­fik­ri­do­ğar.­4­Ekim­1987’de­Ka­ri­ye­Mü­ze­si­bah­çe­sin­de­şen­lik­ya­pı­lır.­“Ki­şi­sel­ olan­ po­li­tik­tir”­ an­la­yı­şı­nın­

yön­ ver­di­ği­ bi­linç­ yük­selt­me­ grup­la­rı,­da­ya­ğa­kar­şı­ey­lem­ve­et­kin­lik­le­rin­ya­nı­sı­ra,­ka­dın­so­ru­nu­na­da­ir­ki­tap­la­rın­Türk­çe’ye­ çev­ril­me­si­ ve­ ba­sıl­ma­sı,­ yi­ne­1990’lı­yıl­la­rın­baş­la­rın­da­ba­zı­ku­rum­laş­ma­lar­dik­ka­te­de­ğer­ba­şa­rı­lı­ör­nek­ler­dir.­Ka­dın­Eser­le­ri­Kü­tüp­ha­ne­si­ve­Bil­gi­Mer­ke­zi,­ İs­tan­bul­Üni­ver­si­te­si­Ka­dın­Araş­tır­ma­la­rı­ve­Uy­gu­la­ma­Mer­ke­zi,­ ka­dın­ ay­dın­lan­ma­sı­ ba­kı­mın­dan­önem­li­ mer­kez­ler­ ol­muş­lar­dır.­ Bir­kaç­il­de­ye­rel­yö­ne­tim­ler­le­iliş­ki­li­ola­rak­ka­dın­Sı­ğın­ma­Ev­le­ri­de­bu­sü­reç­te­ki­ku­rum­laş­ma­lar­ara­sın­da­yer­alır.Meş­hur­438.­mad­de,­“Ir­za­geç­me­ve­

ka­çır­ma­ ey­lem­le­ri­nin,­ fu­hu­şu­ mes­lek­edi­len­ka­dın­la­ra­kar­şı­iş­len­me­si­ha­lin­de,­ha­pis­ce­za­sı­nın­üç­te­ iki­ in­di­ril­me­si­ni,­ ya­ni­nor­mal­ ce­za­ ye­ri­ne­üç­te­bir­ce­za­ ve­ril­me­si­ni”­ ön­gör­mek­tey­di.­ Bu­mad­de­ya­şa­mı­nı­be­de­ni­ni­sa­ta­rak­sür­dür­mek­ zo­run­da­ bı­ra­kı­lan­ ka­dın­la­ra­dev­le­tin­bir­baş­ka­sal­dı­rı­sıy­dı.­Dev­le­tin­ya­say­la­ ka­dın­lar­ ara­sın­da­ yap­tı­ğı­ bu­ay­rı­ma­ kar­şı­ baş­ta­ fe­mi­nist­ ka­dın­lar­ol­mak­ üze­re,­ ka­mu­oyun­da­ ya­ra­tı­lan­du­yar­lı­lık­sa­ye­sin­de;­dev­le­te­ge­ri­adım­at­tı­rıl­mış,­ ya­sa­da­ de­ği­şim­ sağ­lan­mış­tır.­

TEORİDE doğrultu 45

Er­kek­ şid­de­ti­ne­ kar­şı­ “mor­ iğ­ne”­kam­pan­ya­sı­ya­da­“kah­ve­ha­ne­bas­kın­la­rı”;­Da­ya­ğa­kar­şı­ka­dın­yü­rü­yü­şü­gi­bi­et­kin­ey­lem­ler­ol­mak­tan­öte­ma­ga­zin­say­fa­la­rı­na­mal­ze­me­ol­muş­tur.­Ay­nı­ za­man­da­ bu­ ey­lem­ler­den­ he­

men­ son­ra­ki­ sü­reç­te­ fe­mi­nist­ grup­lar­so­ka­ğa­dö­nük­pra­tik­le­ri­ne­de­8­Mart’lar­ha­riç,­son­ver­di­ler.1980­ son­ra­sın­da­ baş­la­yan­ fe­mi­nist­

ha­re­ket­ten­ka­dın­la­rın­ çı­kar­dı­ğı­ ya­yın­lar,­ ka­dın­ ki­tap­la­rı­nın­ Türk­çe’ye­ çev­ril­me­si,­ ya­yın­lan­ma­sı;­ ya­pı­lan­ tar­tış­ma­lar­ coğ­raf­ya­mız­da­ ka­dın­ bi­lin­ci­nin­oluş­ma­sı;­bir­baş­ka­ifa­dey­le­yurt­se­ver,­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ket­ ba­kı­mın­dan­bu­so­run­la­rı­sor­gu­la­ma­da,­ay­dın­lan­ma­da­po­zi­tif­bir­rol­oy­na­mış­tır.

İlk ku rul tay…İn­san­Hak­la­rı­Der­ne­ği­Ka­dın­Ko­mis­

yo­nu’nun­çağ­rı­sıy­la­İs­tan­bul’da­bir­ilk­da­ha­ger­çek­le­şir.­19­21­Ma­yıs­1989’da,­çe­şit­li­il­ler­den­ge­len­2500’e­ya­kın­ka­dı­nın­ka­tı­lı­mıy­la­1.­Ka­dın­Ku­rul­ta­yı­top­la­nır.­Ku­rul­tay’a­ 70­ teb­liğ­ su­nu­lur­ ve­150­ ki­şi­ söz­ ala­rak­ tar­tış­ma­la­ra­ ka­tı­lır.­Ku­rul­tay­ka­tı­lım­cı­la­rı­ol­duk­ça­ge­niş­bir­yel­pa­ze­yi­kap­sar.­Bu­ku­rul­tay,­ka­dın­ so­run­la­rı­nın,­ öz­gür­leş­me­si­ne­ da­ir­baş­lık­la­rın­ ilk­ kez­ böy­le­si­ne­ kap­sam­lı­ve­ kit­le­sel­ tar­tı­şıl­dı­ğı­ bir­ plat­form­ ol­muş­tur.­ Yi­ne­ bu­ ku­rul­tay,­ ta­ri­hin­de­ilk­kez­ fe­mi­nist­ler­le­dev­rim­ci­sos­ya­list­ka­dın­la­rın,­ka­dın­so­ru­nu­kap­sa­mın­da­fi­kir­le­ri­ni­tar­tış­tık­la­rı­bir­plat­form­ola­rak­ ta­ri­he­ geç­miş­tir.­ Ku­rul­tay’da­ iş­çi­ka­dın­la­rın­ so­run­la­rı­ tar­tı­şıl­sa­ da,­ iş­çi­ka­dın­la­rın­ol­ma­ma­sı­en­bü­yük­ek­sik­lik­ol­muş­tur.­­Dev­rim­ci­er­kek­le­rin­Ku­rul­tay’da­söz­

is­te­me­ ta­le­bi,­ fe­mi­nist­le­rin­ pro­tes­to­la­rıy­la­ kar­şı­lan­mış;­ fe­mi­nist­ler­den­ 21­ka­dın­bu­ge­rek­çey­le­ku­rul­tay­dan­çe­kil­miş­tir.

Dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ket­te­ du­rumYıl­la­rın­bas­kı­ve­zul­mü­nün­aç­tı­ğı­ya­

ra­la­rı­ sar­mak,­ tas­fi­ye­ci­lik­ ba­ta­ğın­dan­çık­ma/­kur­tul­ma­ is­tek­ve­ ira­de­si;­da­ra­lan­ ör­güt­ ya­pı­la­rı­nın­ mü­ca­de­le­nin­ih­ti­yaç­la­rı­na­ye­te­me­me­si­ger­çe­ği…İş­çi­ve­emek­çi­le­rin,­genç­le­rin­ey­lem­

le­ri,­grev­ve­di­re­niş­ler…Kürt­hal­kı­nın­öz­gür­lük­ta­le­bi…Dev­rim­ci­mü­ca­de­le­için­de­ki­ka­dın­la­

rın­ya­şa­dık­la­rı­sü­reç­le­ri­ve­o­gün­le­ri­ni­sor­gu­la­yan­pra­tik­le­ri…Dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ha­re­ket­te­ ya­şa­

nan­ ka­dın­ so­ru­nu­nun­ ayır­dı­na­ va­rıl­ma­sı…El­bet­te­bü­tün­bu­far­kı­na­va­rış­lar­ve­

de­ği­şim,­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­ler­ ba­kı­mın­dan­ay­nı­za­man­di­li­min­de­ve­ay­nı­bi­çim­de,­hız­da­ge­liş­me­di.­Ve­bu­alan­da­ki­ de­ği­şi­min­ ta­mam­lan­dı­ğı­nı­ id­di­a­et­mek­ bü­yük­ bir­ yan­lış­ ol­mak­la­ kal­maz;­ay­nı­za­man­da­bu­gün­ha­la­ka­dın­so­ru­nu­ ve­ ör­güt­len­me­si­ne­ da­ir­ ko­nu­lar­da­ dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ ezi­ci­ ço­ğun­lu­ğun­da­ ege­men­ olan­ er­te­le­me­ci,­ ge­ri­an­la­yış­la­rın­da­üze­ri­ni­ka­pat­ma­ya­ya­ra­yan­bir­ör­tü­olur.Bu­sü­reç­te,­yurt­se­ver­ka­dın­ha­re­ke­ti­

çok­da­ha­özel­bir­ge­li­şim­kay­det­mek­le­kal­ma­mış;­ile­ri­ci,­dev­rim­ci­ve­ko­mü­nist­ka­dın­ha­re­ket­le­ri­ba­kı­mın­dan­çok­zen­gin­ör­nek­ler­ya­rat­mış­tır.­Par­ti­ön­cel­le­rin­den­Ye­ni­Ka­dın’la­rın,­

sos­ya­list­ka­dın­ay­dın­lan­ma­sı­ve­ör­güt­len­me­si­ne­ iliş­kin­ sü­reç­le­ri,­ te­ori­nin­so­run­la­rın­da­ve­pra­tik­mü­ca­de­le­de­at­tık­la­rı­adım­lar,­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ha­re­ke­tin­ka­dın­so­ru­nu­ve­öz­gür­leş­me­si­ne­da­ir­ge­li­şi­min­de­ve­de­ği­şi­min­de­çok­özel­bir­rol­oy­na­mış­tır.EKK’den­EKB’ye­ve­EKD’ye­15­yıl­lık­

EKB­ta­ri­hi,­iş­çi,­emek­çi,­ev­emek­çi­si­ve­genç­ ka­dın­lar­ ara­sın­da­ fa­ali­ye­tin­ özel­ola­rak­ ör­güt­len­me­si,­ biz­zat­ ka­dın­ ta­

TEORİDE doğrultu46

lep­li­ mü­ca­de­le­nin­ ko­mü­nist­ dev­rim­ci­ka­dın­lar­ ta­ra­fın­dan­ yük­sel­til­me­si­nin­ilk­ör­ne­ği­ol­muş­tur.­1980’li­yıl­la­rın­ikin­ci­ya­rı­sın­dan­baş­

la­ya­rak­ ‘90’lı­ yıl­lar­da­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­ ka­dın­lar­ ta­ra­fın­dan­ açı­lan­ ka­dın­der­nek­le­ri­ yi­ne­ bu­ coğ­raf­ya­da­ ka­dın­lar­cep­he­sin­den­de­ği­şi­min­gös­ter­ge­le­ri­ol­muş­tur.­ Bun­lar;­ De­mok­ra­tik­ Ka­dın­Der­ne­ği­ (DKD),­Dem­Kad,­Emek­çi­Ka­dın­lar­Der­ne­ği­(EKD),­Emek­çi­Ka­dın­lar­Da­ya­nış­ma­Der­ne­ği­ (EKDD),­ Ye­ni­De­mok­rat­Ka­dın­lar­Der­ne­ği­(YDKD),­Yurt­se­ver­Ka­dın­lar­Der­ne­ği­(YKD),­Can­Ka­dın­lar­Der­ne­ği’dir.Bu­ya­zı­da,­ko­mü­nist­ka­dın­ha­re­ke­

ti,­yurt­se­ver­ka­dın­ha­re­ke­ti­ve­EKD’nin­bü­tün­ bir­ ta­ri­hi­ni,­ or­ta­ya­ çı­kar­dık­la­rı­de­ney­le­ri­ tek­ tek­ an­lat­ma­mız­ müm­kün­de­ğil.­ Zi­ra,­ her­ bi­ri­ ken­di­ ba­şı­na­bir­bro­şür­ya­da­ki­tap­ça­lış­ma­sı­kap­sa­mın­da­dır.­Bu­ya­zı­da­an­cak­bu­ha­re­ke­tin­ta­ri­hi­ne­da­ir­te­mel­nok­ta­la­rı­be­lirt­mek­le­ye­ti­ne­ce­ğiz.­“Ye­ni­ Ka­dın”la­rın­ ay­dın­lan­ma­sın­da­

mi­lad:­Ko­mü­nist­Ka­dın­lar­Kon­fe­ran­sı1992­ yı­lın­da­ TKP/ML­ Ha­re­ke­ti’nin­

ka­dın­mi­li­tan­la­rı,­1.­Ko­mü­nist­Ka­dın­lar­Kon­fe­ran­sı’nı­top­la­ya­rak,­coğ­raf­ya­mız­da­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ha­re­ke­tin­ta­ri­hin­de­bir­il­ke­im­za­at­mış­lar­dır.­Ka­dın­Kon­fe­ran­sı­ Bel­ge­le­rin­de­ yer­ alan­ Bil­dir­ge’de­ko­mü­nist­ka­dın­lar­kon­fe­rans­la­rı­nı­ka­mu­oyu­na­şu­cüm­le­ler­le­du­yu­rur­lar:­“Fa­şist­dik­ta­tör­lü­ğün­hü­küm­sür­dü­

ğü,­bas­kı­nın,­iş­ken­ce­nin­ay­yu­ka­çık­tı­ğı,­ka­yıp­lar­zin­ci­ri­ne­her­gün­bir­ye­ni­si­nin­ek­len­di­ği,­Kürt­ulu­su­nun­yok­ edil­me­ye­ça­lı­şıl­dı­ğı­ağır­si­ya­sal­ko­şul­lar­al­tın­da,­1992­Ağus­tos’un­da­ top­la­nan­ ve­5­gün­sü­ren­kon­fe­ran­sı­mız;­ iş­çi,­emek­çi­ve­genç­ka­dın­la­rın­dev­ri­me­ka­za­nıl­ma­sı,­ ser­ma­ye­ ege­men­li­ği­nin­ dev­ril­me­si,­sos­ya­lizm­ ve­ ka­dı­nın­ tam­ kur­tu­lu­şu­

mü­ca­de­le­si­ne­se­fer­ber­edi­le­bil­me­si­ba­kı­mın­dan­ta­ri­hi­önem­de­ka­rar­lar­al­dı.”­(Bel­ge­ler­sf.­225)Ha­re­ket­ör­güt­le­rin­den,­(Genç­Ko­mü­

nist­ler­Ha­re­ke­ti­ve­yurt­dı­şı­ör­gü­tü­da­hil)­ bir­ ara­ya­ ge­len;­üye,­ aday­üye­ ve­çağ­rı­lı­ ör­güt­lü­ sem­pa­ti­zan­ ka­dın­la­rın­ka­tı­lı­mıy­la­ kon­fe­rans­ ger­çek­leş­ti­ri­lir.­Kon­fe­rans,­ka­dın­ko­mü­nist­le­rin­sa­hip­ol­du­ğu­bü­yük­dev­rim­ci­po­tan­si­ye­li­açı­ğa­çı­kar­mak­la­kal­ma­yıp;­ “…ka­dın­ko­mü­nist­le­rin­dev­rim­ci­dö­nü­şüm­ve­öze­leş­ti­ri­yi,­öz­gü­ven­duy­gu­su­nu­ge­liş­tir­di;­ide­olo­jik­ ve­ si­ya­si­ eği­tim­le­ri­ne­ bü­yük­bir­ kat­kı­ sağ­la­dı,­ dev­rim­ci­ ka­rar­lı­lık,­gö­rüş­ açı­sı­ ve­ pers­pek­tif­ ka­zan­dır­dı;­da­ha­çok­gö­rev­ve­da­ha­çok­so­rum­lu­luk­ üst­len­me­ bi­linç,­ ka­rar­lı­lık­ ve­ ira­de­si­ni­ di­le­ ge­tir­di.­ Ko­mü­nist­ ça­lış­ma­nın­ya­rı­sı;­pro­le­ter­ve­emek­çi­ka­dın­lar­ara­sın­da­ yü­rü­tül­me­li­dir­ di­yen­ ka­dın­ko­mü­nist­ler;­ör­güt­içi,­da­ha­çok­gö­rev,­da­ha­ çok­ so­rum­lu­luk­ ve­ mü­ca­de­le­de­fır­sat­ eşit­li­li­ği­ ta­nın­ma­sı­ is­tek­ ve­ ira­de­si­ni­di­le­ge­tir­di­ler.”­(sf­226)­de­ni­le­rek­ka­za­nım­lar­ sı­ra­lan­mak­ta­dır.­ So­nuç­Bil­dir­ge­si’nde,­ Kon­fe­rans’ın­ gün­de­mi­ne­da­ir­bil­gi­ler­de­yer­al­mak­ta­dır.­Kon­fe­rans­gün­de­mi­ni­çok­kı­sa­bir­şe­kil­de­özet­le­ye­cek­ olur­sak,­Ko­mü­nist­Ka­dın­lar­ Kon­fe­ran­sı’nın­ sos­ya­list­ ka­dın­ ay­dın­lan­ma­sın­da­ki­ ro­lü­nü­kat­kı­sı­nı­ da­ha­ra­hat­gö­re­bi­li­riz.­Kon­fe­ran­sın­ bi­rin­ci­ gün­de­mi,­ Mer­

ke­zi­Ka­dın­Ko­mis­yo­nu’nun­1989­1992­yıl­la­rı­ ara­sın­da­ki­ fa­ali­yet­ ra­po­ru­nun­gö­rü­şül­me­si­olur.2­­Ka­dın­so­ru­nu­or­ta­ya­çı­kı­şı,­ta­rih­

sel­ev­ri­mi­ve­çö­zü­mü­ne­da­ir­ko­mü­nist­ka­dın­ha­re­ke­ti­nin­prog­ra­ma­tik­so­run­la­rı­nın­tar­tı­şıl­ma­sı…3­­ Ko­mü­nist­ Ka­dın­ Ha­re­ke­ti’nin­

prog­ram­ve­ör­güt­len­me­il­ke­le­ri,4­­Sos­ya­lizm­de­ne­yim­le­ri

TEORİDE doğrultu 47

5­­Fe­mi­nizm,­or­ta­ya­çı­kı­şı­ve­ka­dın­so­ru­nun­da­ki­ teo­rik­ yak­la­şım­la­rı­nın­eleş­ti­rel­ana­li­zi,6­­Pro­le­ter­ve­emek­çi­ka­dın­kit­le­le­ri­

ara­sın­da­ko­mü­nist­ fa­ali­ye­tin­ özel­ ola­rak­ör­güt­len­me­si;­bi­çim­ve­araç­lar­üze­ri­ne­tar­tış­ma7­­Ka­dın­la­ra­yö­ne­lik­ay­lık­bir­der­gi­

nin­çı­ka­rıl­ma­sı;­8­­Ha­re­ket­için­de­fii­li­eşit­siz­lik­ler­ve­

bun­la­ra­kar­şı­mü­ca­de­le;9­­Tür­ki­ye­ve­Kür­dis­tan’da­ka­dın­ha­

re­ke­ti­nin­ta­ri­hi10­­Ka­rar­ta­sa­rı­la­rı­nın­onay­lan­ma­sı11­­ Kon­fe­rans­ So­nuç­ Bil­dir­ge­si­ ve­

me­saj­la­rın­onay­lan­ma­sı12­­5.­Ge­nel­Kon­fe­ran’sa­gön­de­ri­le­

cek­ka­dın­tem­sil­ci­le­rin­se­çi­miBöy­le­si­ne­ yo­ğun­ ka­dın­ so­ru­nu­ ör­

güt­len­me­si­ve­öz­gür­leş­me­si­ne­da­ir­bir­gün­dem­le­ top­la­nan­ kon­fe­ran­sın­ ya­ra­ta­ca­ğı­ de­ği­şi­mi­ hiç­ kuş­ku­suz­ ha­zır­lık­sü­re­ciy­le­ bir­lik­te­ dü­şün­mek­ ge­re­kir.­Bu­kon­fe­rans,­ko­mü­nist­ka­dın­ha­re­ke­ti­nin­ ta­ri­hi­ ba­kı­mın­dan­ yal­nız­ca­ sos­ya­list­ ka­dın­ ay­dın­lan­ma­sı­nın­ mi­la­dı­ol­mak­la­kal­ma­mış,­bü­tün­bu­so­run­lar­da­söz­eden­bi­linç­li­ey­le­me­ge­çi­şin,­de­ği­şim­ve­dö­nü­şü­mün­de­baş­lan­gı­cı­ol­muş­tur.­ Ko­mü­nist­ ka­dın­la­rın­ de­ği­şim­is­tek­ ve­ ira­de­si­ alı­nan­ ba­zı­ ka­rar­lar­la­da­so­mut­laş­mış­tır:“…Ka­dın­mi­li­tan­la­rın­fii­li­eşit­li­ği­için­

on­la­rın­ dev­rim­ci­ ener­ji­si­nin­ mü­ca­de­le­ye­ se­fer­ber­ edil­me­si­nin­ ko­şul­la­rı­nın­ha­zır­lan­ma­sı­nın,­mü­ca­de­le­nin­gö­rev­ve­so­rum­lu­luk­la­rı­nı­ üst­len­me­de­ eşit­siz­li­ğin­ ka­dın­ yol­daş­la­rın­ le­hin­de­ bo­zul­ma­sı­nın,­ fır­sat­ eşit­li­ği­ ya­ra­tıl­ma­sı­nın­önem­ve­ge­re­ği­ni­vur­gu­la­dı,­bu­doğ­rul­tu­da­ka­rar­lar­al­dı.”­(age,­sf.­228)“Kon­fe­ran­sı­mız,­ ka­dın­lar­ ara­sın­da­

ko­mü­nist­ça­lış­ma­nın­ör­güt­len­me­sin­de­va­ro­lan­ du­yar­sız­lı­ğı,­ bu­ ça­lış­ma­yı­ ka­dın­so­run­la­rıy­la­ sı­nır­lı­ pro­pa­gan­da­ve­

aji­tas­yon­ ça­lış­ma­sı­na­ in­dir­ge­yen­ dar­ve­gü­nün­dev­rim­ci­gö­rev­le­ri­kar­şı­sın­da­edil­gen­ve­si­ya­sal­ba­kım­dan­sağ­cı­an­la­yı­şı­eleş­tir­di.­O,­cin­si­yet­çi­yak­la­şım­ve­fe­mi­nist­ sap­ma­ eği­li­mi­ni­ güç­len­di­ren,­pro­le­ter­ve­emek­çi­ka­dın­la­rın­sa­hip­ol­du­ğu­ mu­az­zam­ dev­rim­ci­ po­tan­si­ye­lin­gö­rü­le­me­me­sin­den­ kay­nak­la­nan­ bu­sağ­cı­eği­li­me­ta­vır­al­dı.”­ (age.­Sf.­228)­Bu­tar­tış­ma­lar­ışı­ğın­da­kon­fe­rans,­pro­le­ter­ ve­ emek­çi­ ka­dın­lar­ ara­sın­da­ ko­mü­nist­ça­lış­ma­nın­ör­güt­len­me­si­nin­ih­mal­edi­le­mez­gün­cel­dev­rim­ci­bir­gö­rev­ol­du­ğu­nu­ vur­gu­la­mış;­ bu­ doğ­rul­tu­da­Ha­re­ket­ör­güt­le­ri­ne­bağ­lı­ka­dın­ko­mis­yon­la­rı­nın,­ ku­rul­la­rı­nın­ oluş­tu­rul­ma­sı­nın­ tü­zük­sel­bir­hük­me­ka­vuş­tu­rul­ma­sı­ka­ra­rı­nı­da­alır.Kon­fe­rans,­is­ter­te­kil,­is­ter­se­de­is­tis­

na­ol­sun,­ka­dı­na­yö­ne­lik­şid­de­ti­mah­kum­et­miş­ve­bu­nun­bir­suç­ol­du­ğu­nu,­do­la­yı­sıy­la­bu­ tür­du­rum­la­rın­ağır­di­sip­lin­su­çu­oluş­tur­du­ğu­nu­bu­ne­den­le­ilk­GK’da­ (5.GK),­bu­ko­nu­nun­bir­ tü­zük­hük­mü­ha­li­ne­ge­ti­ril­me­si­ni­ka­rar­laş­tır­mış­tır.

***Mark­sist­ Le­ni­nist­ ko­mü­nist­ler,­ ka­

dın­so­ru­nu,­öz­gür­leş­me­si­ve­ör­güt­len­me­si­ne­ da­ir­ so­run­lar­da­ hem­ te­ori­de­hem­de­pra­tik­le­riy­le­dev­rim­ci­ha­re­ket­ten­ay­rı­şır­lar.­Bu­far­kı,­Atı­lım­Ga­ze­te­si’nin­baş­ya­zı­sı­şöy­le­özet­le­mek­te­dir;­“İş­çi,­ emek­çi­ ka­dın­la­rın­ ta­lep­le­ri­

nin­for­mü­le­edil­me­si,­ay­dın­la­tıl­ma­sı­ve­dev­rim­or­du­su­nun­ya­rı­sı­ola­rak­ör­güt­le­ne­rek­ mü­ca­de­le­ye­ se­fer­ber­ edil­me­si­dev­rim­ci­gö­re­vi,­bu­uğur­da­özel­yol­la­rın,­ yön­tem­le­rin,­ araç­la­rın­ aran­ma­sı,­sı­nan­ma­sı­ ve­ ge­liş­ti­ril­me­si­ ko­mü­nist­ön­cü­nün­ ça­lış­ma­la­rı­nı­ ge­nel­ ve­ sü­re­ğen­te­mel­bir­yö­nü­dür.­Ta­rih­sel­8­Mart­eşik­le­rin­de­ ge­liş­ti­ri­len­ tak­tik­ ise,­ her­so­mut­ du­rum­da­ bu­ çiz­gi­nin­ de­va­mı­

TEORİDE doğrultu48

uzan­tı­sı­ve­so­nu­cu­ola­rak­şe­kil­len­mek­te­dir.”­(4­Mart­2006)An­cak­Mark­sist­Le­ni­nist­Ko­mü­nist­

ler­ile­dev­rim­ci­ha­re­ket­ara­sın­da­va­ro­lan­ bu­ ni­te­lik­sel­ fark,­ ko­mü­nist­le­rin­bü­tün­bu­so­run­lar­da­ki­ek­sik­ve­za­af­a­rı­nı­or­ta­dan­kal­dır­maz.­Ön­ce­si­bir­ya­na­1994­yı­lın­dan­bu­ya­na­or­ta­ya­ko­nu­lan­pers­pek­ti­fe­uy­gun­bir­pra­tik­ten­söz­edi­le­mez.­Ör­ne­ğin­“Her­gün­8­Mart!”­şi­a­rı,­za­man­ za­man­ gö­rü­len­ yo­ğun­laş­ma­lar­bir­ ya­na­ ne­ öl­çü­de­ ya­şa­ma­ ge­çi­ril­di­ği­eleş­ti­rel­bir­de­ğer­len­dir­me­yi­hak­eder.­Yi­ne­ bu­ alan­da­ki­ ça­lış­ma­nın­ bü­tün­par­ti­ör­güt­le­ri­ne­mal­edil­me­si­han­gi­öl­çü­de­ ba­şa­rıl­mış­tır?­ Di­ğer­ par­ti­ ve­ ör­güt­ler­den­bir­kaç­adım­ön­de­ol­mak­ken­di­ba­şı­na­el­bet­te­çok­önem­li­dir.­An­cak­bu­nun­ye­ter­li­ol­ma­dı­ğı­nın­al­tı­nı­çiz­mek­ge­re­ki­yor.­ fia­yet­ ka­dı­nın­ kur­tu­lu­şu­ken­di­ese­ri­ola­cak­sa­bu­yön­de­ ide­olo­jik­po­li­tik­dö­nü­şüm­sağ­lan­ma­dan­atı­la­cak­ adım­la­rın­ za­yıf­ ka­la­ca­ğı­ açık­tır.­Bu­ba­kım­dan,­1990’la­rın­so­nun­da­Atı­lım­Ga­ze­te­si’nde­bir­kö­şe­nin­ka­dın­la­ra­ay­rıl­ma­sı,­her­haf­ta­so­run­kap­sa­mın­da­ya­zı­la­rın­ ya­zıl­ma­sıy­la­ baş­la­yan­ sü­reç,­“Biz­Dev­rim­ci­ Ka­dın­lar”­ ki­ta­bın­da­ so­mut­laş­mış­mü­da­ha­le­ça­ba­sı­be­lir­li­bir­iler­le­me­sağ­la­sa­da,­so­run­la­rın­aşıl­ma­sın­da­ bir­ kal­dı­raç­ ro­lü­ oy­na­ma­mış­tır.­Bu­na­kar­şın­tar­tış­ma­nın­ye­ni­bir­dü­ze­ye­ulaş­ma­sı­nın­yo­lu­nu­aç­mış­tır.­EKK’dan­EKB/EKD’ye­15­yıl­lık­ta­rihHe­men­be­lirt­me­li­yiz­ki­coğ­raf­ya­mız­

da­“Her­gün­8­Mart!”­şi­a­rı­nın­ya­şam­da­ki­ şe­kil­le­ni­şi,­ bü­tün­ sü­reç­ler­de­ EKB/EKD’nin­pra­ti­ği­ni­böy­le­bir­ya­zı­nın­sı­nır­la­rı­na­ sığ­dır­mak­ müm­kün­ de­ğil.­Böy­le­ bir­ ya­zı­da,­ biz­ an­cak­ bu­ ta­ri­he­da­ir­te­mel­ba­zı­nok­ta­la­rı­pay­la­şa­bi­li­riz.İlk­ Emek­çi­ Ka­dın­lar­ Bül­te­ni,­ 1992­

Ara­lık­ ayın­da­ ya­yın­lan­dı.­ Bül­ten­ iş­çi,­emek­çi,­ ev­ emek­çi­si­ ve­ genç­ ka­dın­la­rı­ 8­9­ Mart­ 1993­ ta­ri­hin­de­ ken­di­ so­

run­la­rı­nı­ ve­ çö­züm­ öne­ri­le­ri­ni­ tar­tış­mak;­her­gü­nü­8­Mart­kıl­mak­ama­cıy­la­Emek­çi­ Ka­dın­lar­ Ku­rul­ta­yı’na­ ça­ğır­dı.­Ye­ni­ Ka­dın’la­rın­ yap­tı­ğı­ bu­ çağ­rı­nın­son­ra­ki­adı­mı­nı­İs­tan­bul,­İz­mir,­An­ka­ra,­Ada­na,­Bur­sa,­Ma­lat­ya,­Ça­nak­ka­le,­İs­ken­de­run,­ Adı­ya­man,­ An­tep­ il­le­rin­de­ Ku­rul­tay­ Gi­ri­şim­ Ko­mis­yon­la­rı­nın­oluş­tu­rul­ma­sı­oluş­tu­rur.­Bu­ pra­tik;­ iş­çi,­ emek­çi,­ ev­ emek­çi­

si­ve­genç­ka­dın­lar­ara­sın­da­fa­ali­ye­tin­özel­ ola­rak­ ör­güt­len­me­si­nin­ bir­ ara­cı­ol­mak­la­kal­ma­mış;­ku­rul­tay­son­ra­sın­da­ Emek­çi­ Ka­dın­lar­ Bir­li­ği­ adıy­la­ ka­dın­la­rın­ ör­güt­len­me­sin­de;­ “Her­ gün­ 8­Mart”­ şi­a­rı­nın­ ha­ya­ta­ ge­çi­ril­me­sin­de­ba­şat­ bir­ rol­ oy­na­mış­tır.­ O­ gü­ne­ dek­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ör­güt­le­rin­bir­kıs­mı­ba­kı­mın­dan­ ka­dın­ so­ru­nu,­ öz­gür­leş­me­si­ko­nu­la­rın­da­ki­dar,­er­te­le­me­ci,­so­run­la­rın­çö­zü­mü­nü­sos­ya­liz­me­ha­va­le­eden­ yak­la­şım­la­rı­nın­ ey­lem­sel/pra­tik­öze­leş­ti­ri­si­ola­rak­gö­rül­me­li­dir.­Bu­coğ­raf­ya­da,­8­Mart­Dün­ya­Emek­çi­Ka­dın­lar­ Gü­nü’nün­ kut­lan­ma­sı­ ge­le­ne­ği­nin­yer­leş­ti­ril­me­si­ve­sü­rek­li­kı­lın­ma­sın­da;­8­Mart’lar­da­ka­dın­la­rın­kit­le­sel­ola­

rak­ so­ka­ğa­ çık­ma­sın­da­ ve­ özel­ ola­rak­mi­ting­le­rin­ ör­güt­len­me­si­ hiç­ tar­tış­ma­sız­ EKB/­ EKD’nin­ ira­de,­ emek­ ve­ina­dıy­la­ sağ­lan­mış­tır.­ ‘90’lı­ yıl­lar­da­dev­le­tin­ kay­bet­me­ po­li­ti­ka­sı­na­ kar­şı­Ana­lar­Ku­rul­ta­yı­ ile;­yi­ne­dev­le­tin­ka­dı­na­ yö­ne­lik­ şid­de­ti,­ Cin­sel­ Ta­ciz­ ve­Te­ca­vü­ze­ Kar­şı­ Ku­rul­tay’la­ suç­lu­la­rın­ka­mu­oyun­da­ teş­hi­rin­de­ EKB/EKD’li­ka­dın­la­rın­im­za­sı­var­dır.­Çı­kar­dı­ğı­ay­lık­bül­ten­le,­ki­tap­ve­bro­şür­ler­le­bu­ta­rih­ ka­dın­ ay­dın­lan­ma­sın­da­ oy­na­dı­ğı­özel­rol­le­de­anıl­ma­lı­dır.­He­nüz­nok­ta­lan­ma­mış,­bi­ti­ril­me­miş­bu­pra­ti­ğin­dü­nün­den­ öğ­re­ne­rek,­ ka­dın­la­rın­ ge­le­cek­düş­le­rin­de­özel­bir­yer­tut­ma­ya­de­vam­ede­ce­ği­ni­söy­le­ye­bi­li­riz.Evet;­ora­da­bir­şey­ler­ol­du…

TEORİDE doğrultu 49

‘90’lı­yıl­la­rın­ba­şı­ser­hil­dan­la­ra­sah­ne­ol­du.­Ser­hil­dan­la­so­ka­ğa­çı­kan­Kürt­ka­dın­la­rı­nın­ mü­ca­de­ley­le­ iliş­ki­si­ hiç­kuş­ku­suz­ da­ha­ es­ki­ ta­rih­le­re­ rast­lar,­an­cak­Ciz­re­ser­hil­da­nı­nın­en­ön­saf­a­rın­da­ki­ka­dın­lar­yal­nız­ca­dost­la­rın­de­ğil­düş­ma­nın­da­dik­ka­ti­ni­çek­ti.­O­gün­ler­de­Türk­dev­le­tin­den­bir­zat,­gör­dü­ğü­tab­lo­kar­şı­sın­da­“Ora­da­bir­şey­ler­olu­yor,­çün­kü­ka­dın­lar­ayak­ta”­açık­la­ma­sı­nı­yap­mış­tı.­Evet,­ora­da­ger­çek­ten­bir­şey­ler­ ol­muş­tu.­ Ser­hil­dan­da­ki­ Ciz­re­li­ka­dın­la­rın­ gö­rün­tü­sü,­ cin­sel,­ ulu­sal,­sı­nıf­sal­bas­kı­ve­zul­me­kar­şı­Kürt­ka­dın­la­rı­nın­baş­kal­dı­rı­sı­nın­res­miy­di.Kürt­ ka­dın­la­rın­ ulu­sal­ mü­ca­de­le­

de­yer­alı­şı­ve­ör­güt­len­me­si;­ha­re­ke­tin­içe­ri­ği­nin­ ta­şı­dı­ğı­ ulu­sal­ kim­li­ğin­ öne­çık­ma­sı­ çok­ tar­tı­şıl­dı.­ Bu­ra­dan­ yo­la­çı­ka­rak,­ Yurt­se­ver­ Ka­dın­Ha­re­ke­ti’nin­ka­dın­ ta­lep­le­ri­ üze­rin­den­ oluş­ma­dı­ğı,­bu­ne­den­le­de­ka­dın­ha­re­ke­ti­ola­ma­ya­ca­ğı­gi­bi­ipe­sa­pa­gel­mez­fi­kir­ler­de­üre­til­di.­An­cak,­ulu­sal­ta­lep­li­mü­ca­de­le­nin­her­ala­nın­da/­bo­yu­tun­da­yer­alan­Kürt­ka­dın­la­rın­çok­kı­sa­sü­re­de­Kürt­ka­dın­ay­dın­lan­ma­sın­da,­ör­güt­len­me­sin­de­kat­et­ti­ği­me­sa­fe­nin­ya­rat­tı­ğı­ku­rum­laş­ma­bu­ucu­be­ fi­kir­ kı­rın­tı­la­rı­na­ ve­ri­len­ en­gü­zel­ya­nıt­ol­muş­tur.­Kürt­ulu­sal­ha­re­ke­ti­nin­1984’te­baş­

lat­tı­ğı­ ge­ril­la­ mü­ca­de­le­si;­ dev­le­tin,­ tö­re­le­rin­ bas­kı­ ve­ zul­mü­ al­tın­da­ki­ Kürt­ka­dın­la­rı­için­çe­kim­mer­ke­zi­ol­muş­tur.­İlk­an­da­ka­dın­la­rın­ge­ril­la­ya­ka­tıl­ma­is­tek­ ve­ ta­lep­le­ri­ er­kek­ ege­men­ ba­kı­şın­du­va­rı­na­ çar­par,­ red­de­di­lir.­ Kürt­ ka­dın­la­rı­ da,­ tıp­kı­ Fi­lis­tin­li­ ka­dın­lar­ gi­bi­ön­ce­ken­di­ulu­sun­dan­er­kek­le­re­kar­şı,­sa­vaş­ma­ hak­kı­ için­ mü­ca­de­le­ eder­ler.­An­cak­1980’le­rin­son­la­rı­na­doğ­ru­ta­lep­le­rin­bü­yü­me­si,­ka­dın­la­rın­ge­ril­la­ol­ma­la­rıy­la­so­nuç­la­nır,­ilk­ge­ril­la­ka­dın­la­rın­an­la­tım­la­rı;­ ge­ril­la­ ka­dın­la­rın­ dağ­ ko­şul­la­rın­da­ ya­şa­dık­la­rı,­ ka­dın­ so­ru­nu­

nun­o­ko­şul­lar­da­al­dı­ğı­bi­çim­ler­le­baş­la­yan­sor­gu­la­ma­sü­re­ci­nin­ta­nı­ğı­dır­lar.­Ka­dın­er­kek­ eşit­li­ği­nin­ ka­ba­ gü­ce/

kuv­ve­te­in­dir­gen­me­si,­ka­dın­la­rın­bu­ra­dan­ken­di­le­ri­ni­ka­nıt­la­ma­ya­ça­lış­ma­sı­gi­bi­ bir­ di­zi­ yan­lış,­ ge­ri­ yak­la­şım­la­ra­kar­şı­ mü­ca­de­le­ et­mek­ zo­run­da­ kal­mış­lar­dır.­ Sa­vaş­çı­ ka­dın­ mi­li­tan­la­rın­giy­si­le­ri­ bi­le­ feo­dal­ de­ğer­ yar­gı­la­rın­ca­ be­lir­le­nir.­ İlk­ ey­lem­ci­ ka­dın­lar­dan,­pan­to­lo­nun­üze­ri­ne­etek­el­bi­se­giy­me­le­ri­is­te­nir.­Köy­lü­le­rin­iti­raz­ve­öne­ri­le­ri­so­nu­cun­da,­ka­dın­sa­vaş­çı­lar­da­ge­ril­la­kı­ya­fe­ti­ne­ka­vu­şur­lar.­Ge­ril­la­mü­ca­de­le­sin­de­ ka­dın­la­rın­ gös­ter­dik­le­ri­ ba­şa­rı­lar,­ bu­ alan­da­ ka­dı­na­ yö­ne­lik­ er­kek­ege­men­ba­kış­açı­sı­nın­da­ge­ri­le­me­si­nin­baş­lan­gı­cı­olur.Ulu­sal­ öz­gür­lük­ için­ ha­re­ket­ saf­a­

rın­da­mü­ca­de­le­ye­ka­tı­lan­Kürt­ka­dın­la­rı,­ çok­ kı­sa­ sü­re­de­ de­ğiş­me­nin­ ve­de­ğiş­tir­me­nin­öz­ne­si­ olur­lar.­Ay­nı­ sü­reç­te­ ka­dın­lık­ bi­lin­ci­nin­ oluş­tu­rul­ma­sı,­ku­rum­sal­laş­ma­da­çok­özel­ör­nek­ler­ya­ra­tır­lar.Ge­ril­la­mü­ca­de­le­sin­den,­ka­dın­kon­

fe­rans­la­rı­na,­ ay­rı­ bir­ ka­dın­ or­du­sun­dan,­ay­rı­bir­ka­dın­par­ti­si­ne,­ser­hil­dan­lar­dan­kent­ler­de­ki­si­ya­sal­mü­ca­de­le­nin­en­ön­saf­a­rı­na…­Ba­şa­rı­lar­la,­çok­özel­ör­nek­ler­le­do­lu­bir­ta­rih.­Ve­bu­ta­ri­he­da­ir­te­kil­ba­zı­ör­nek­ler­le­ye­tin­me­mi­zin­yan­lış­ola­ca­ğı­fik­riy­le­ken­di­mi­zi­bi­linç­li­ola­rak­sı­nır­lan­dır­dık.­Zi­ra,­Kürt­Ka­dın­Ha­re­ke­ti­ta­ri­hi­nin­ay­rı­bir­in­ce­le­me­ko­nu­su­ol­du­ğu­nu­dü­şün­dü­ğü­mü­zü­da­ha­ön­ce­de­vur­gu­la­mış­tık.

Dev rim ci ha re ke tin bo zul ma yan ez be ri; 8 Mart’tan 8 Mart’a!Bü­tün­dev­rim­ci­ör­güt­le­rin­saf­a­rın­da­

’80­ ön­ce­sin­de­ ol­du­ğu­ gi­bi,­ ’80­ son­ra­sın­da­da­ka­dın­mi­li­tan­lar­hep­var­ol­du­lar.­On­lar­ca­ka­dın­mi­li­tan­fa­şist­dik­ta­tör­lük­ta­ra­fın­dan­kat­le­dil­di.­Yüz­ler­ce­si­

TEORİDE doğrultu50

tut­sak­edil­di,­yi­ne­on­lar­ca­sı­bu­mü­ca­de­le­de­ şe­hit­düş­tü.­An­cak,­1980­son­ra­sın­da­ dev­rim­ci­ ha­re­ket­te­ ka­dın­ so­ru­nu,­ör­güt­len­me­si­ve­öz­gür­leş­me­si­ne­da­ir­de­ği­şim­ol­duk­ça­sı­nır­lı­kal­dı.­1980­ön­ce­sin­de­ ege­men­olan­ yak­la­şım­lar­da­ni­te­lik­sel­ bir­ de­ği­şim/dö­nü­şüm­ sağ­la­na­ma­dı.­Dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­bi­le­şe­ni­ör­güt­le­rin­her­bi­ri­nin­bu­so­run­lar­da­ki­yak­la­şım­la­rın­da­ çe­şit­li­ fark­lı­lık­lar­dan­söz­ ede­bil­se­ de;­ ya­kın­ za­ma­na/bu­gü­ne­dek­hep­si­nin­pra­ti­ği­ne­ “8­Mart’tan­8­Mart’a”­an­la­yı­şı­nın­yön­ver­di­ği­ni­söy­le­ye­bi­li­riz.­He­men­ be­lirt­me­li­yiz­ ki;­ hiç­bi­ri­ken­di­pra­tik­le­ri­ni­böy­le­ta­nım­la­mı­yor.­An­cak­pra­tik­le­ri­bu­so­nu­cu­or­ta­ya­çı­kar­dı/­çı­ka­rı­yor.Bü­tün­ dev­rim­ci­ ör­güt­le­rin­ ulus­la­ra­

ra­sı­ko­mü­nist­ha­re­ket­ten­mi­ras­ka­lan;­“ka­dın­lar­ ol­ma­dan­ (ya­ da­ ka­tıl­ma­dan)­dev­rim­ol­maz,­dev­rim­ol­ma­dan­ka­dın­lar­kur­tul­maz!”­ şi­a­rı,­ pra­tik­le­rin­de­ aji­tas­yon­ slo­ga­nı­ ol­ma­nın­ öte­sin­de­ yer­ tut­ma­dı/tu­ta­ma­dı.­Dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­bir­di­ğer­te­mel­şi­a­rı­da­bü­tün­za­man­lar­da­“Ka­dın­er­kek­el­ele­öz­gür­gün­le­re”­slo­ga­nı­ol­du.­fia­yet­po­li­tik­bir­ör­güt­ya­da­par­ti­“Ka­dın­lar­ol­ma­dan­(ka­tıl­ma­dan)­dev­rim­ol­maz!”­di­yor­sa;­ka­dın­ve­er­kek­iş­çi­le­rin,­emek­çi­le­rin,­ev­emek­çi­si­ve­genç­ka­dın­la­rın­dev­rim­mü­ca­de­le­sin­de­eşit­bi­rey­ler­ola­rak­yer­al­ma­sı­nı­özü­ne­uy­gun­ola­rak­ka­dın­la­rın­da­tıp­kı­er­kek­ler­gi­bi­ör­güt­ler­de,­mü­ca­de­le­de­ yer­ al­ma­sı­ için­ özel­ça­ba­ sarf­ et­mek­ zo­run­da­dır.­ Bu­ ça­ba­ka­çı­nıl­maz­ola­rak­yüz­yıl­la­rın­çif­te­bas­kı­ve­ sö­mü­rü­ye­ hap­set­ti­ği­ ka­dın­la­rı­ sı­nıf­mü­ca­de­le­si­nin­ saf­a­rı­na­ ka­zan­ma­nın­zor­luk­la­rı­na­ kar­şı­ özel­ bi­çim­ ve­ araç­lar­la­bir­leş­ti­ril­me­si­ni­ge­rek­li­kı­lar.­Ya­ni,­eşit­ol­ma­yan­lar­ara­sı­na­bir­eşit­işa­re­ti,­pra­tik­te­de­ko­nu­la­maz.­An­cak,­Tür­ki­ye­dev­rim­ci­ha­re­ke­ti­nin­

pra­ti­ği­ne­ bak­tı­ğı­mız­da­ bı­ra­ka­lım­ özel­ör­güt­ler,­araç­lar­ya­ra­tıl­ma­sı­nı,­1980’li­

yıl­lar­dan­bu­gü­ne­“8­Mart’tan­8­Mart’a”,­8­Mart­ön­ce­si­ve­son­ra­sı­bir­kaç­gün­le­sı­nır­lan­dı­rıl­mış­kut­la­ma­ve­et­kin­lik­le­ri;­der­gi­ve­ga­ze­te­say­fa­la­rın­da­ka­dın­so­ru­nu­na­da­ir­çe­şit­li­ya­zı­lar­la­sı­nır­lı­bir­ta­rih­tir­ kar­şı­mı­za­ çı­kan.­ Bu­nun­ için­dir­ki;­her­8­Mart’ta­bü­tün­tar­tış­ma­lar­“mi­ting­ler­ ka­dın­lı­ er­kek­li­ ol­ma­lı”­ gi­bi­sığ­su­lar­dan­çık­ma­yı­ba­şa­ra­ma­mış­tır.“Ka­dın­ er­kek­ el­ ele­ öz­gür­ gün­le­re!”­

şi­a­rı,­bir­ge­nel­yak­la­şı­mı­ifa­de­eder.­Bu­şi­ar,­sos­ya­list­ka­dın­lar­ca­da­be­nim­se­nen­ slo­gan­lar­dan­ bi­ri­dir.­ İti­ra­zı­mız,­ 8­Mart’ta­ mut­la­ka­ kar­ma­ mi­ting­ ko­nu­sun­da­ko­nu­lan­sar­sıl­maz­ tu­tu­cu­lu­ğa­dır.­ “Ka­dın­ er­kek­ el­ ele­ öz­gür­lük­le­re!”­şi­a­rı­nın,­ 8­ Mart’ın­ he­men­ ar­dın­dan­unu­tul­ma­sı­ ya­ da­ si­ya­set­te­ baş­ka­ bir­bi­çim/hal­al­ma­sı­na­dır.­El­ça­buk­lu­ğuy­la­ ka­dın­ so­ru­nu,­ ör­güt­len­me­si­ ve­ öz­gür­leş­me­si­nin­ so­run­la­rı,­ pra­ti­ği­ni­ bir­son­ra­ki­8­Mart’a­ka­dar­“na­da­sa”­bı­ra­kıl­ma­sı­na­dır­ iti­ra­zı­mız.­ Dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ bu­ ko­nu­lar­da­ki­ ge­ri,­ tu­tu­cu­pra­ti­ği­nin­can­si­mi­di­olur;­“Dev­rim­ol­ma­dan­ka­dın­lar­kur­tul­maz”­şi­a­rı.­Zi­ra­dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­pra­ti­ği­ne­yön­ve­ren,­bu­ pra­ti­ği­ be­lir­le­yen­ so­run­la­rın­ çö­zü­mü­nü­’80­ön­ce­sin­de­ol­du­ğu­gi­bi­sos­ya­liz­me­ha­va­le­et­me­an­la­yı­şı­nın­te­mel­bir­il­ke­ol­ma­ya­de­vam­et­me­si­ne­dir.­Sos­ya­lizm­ de­ne­yim­le­ri­nin/pra­ti­ği­nin­ açı­ğa­çı­kar­dı­ğı­ka­dın­so­ru­nu­ve­kur­tu­lu­şun­da­iş­çi­ve­emek­çi­sı­nıf­a­rın­bur­ju­va­zi­ye­kar­şı­yü­rüt­tük­le­ri­mü­ca­de­ley­le­bir­lik­te,­ay­nı­za­man­da­er­kek­ege­men­li­ği­ne­kar­şı­ mü­ca­de­le­nin­ yü­rü­tül­me­si­ ge­rek­ti­ği­he­nüz­ dev­rim­ci­ ör­güt­le­rin­ gün­de­mi­ne­gir­me­miş­tir/gi­re­me­miş­tir.Dev­rim­ci­ör­güt­ler,­ka­dın­la­rın­mü­ca­

de­le­de­ yer­ al­ma­sı­ fik­ri­ni­ sa­vu­nur­lar.­Öy­le­ya­da­böy­le­ka­dın­lar­her­dö­nem­de­mü­ca­de­le­de­yer­al­mış,­be­del­ler­öde­miş­ler­dir.­An­cak­bu­gü­ne­dek,­dev­rim­ci­ör­güt­le­rin­pra­tik­le­ri,­ya­pı­için­de­ka­dın­la­

TEORİDE doğrultu 51

rın­ikin­ci­cins­ol­ma­sı­nı­aş­ma­yö­nün­de­ol­ma­dı­ğı­gi­bi,­ço­ğun­luk­la­ka­dın­la­rı­yar­dım­cı­un­sur/ele­man­gör­me­nin­öte­si­ne­geç­me­miş­tir/ge­çe­me­miş­tir.­ Dev­rim­ci­ör­güt­le­rin­ne­re­dey­se­ ta­ma­mı­na­ya­kı­nı­ba­kı­mın­dan­yüz­yıl­la­rın­ka­dı­nı­kö­le­li­ğe,­çif­te­bas­kı­ve­sö­mü­rü­ye­mah­kum­et­miş­ol­ma­sı,­ka­dın­la­rın­er­kek­ege­men­li­ği­ne­kar­şı­yü­rüt­me­si­ge­re­ken­mü­ca­de­le­bu­gü­nün­gün­cel­po­li­tik­ gö­rev­le­ri­ ara­sın­da­yer­al­maz.­Bü­tün­bun­la­rın­ya­nı­sı­ra­ço­ğu­kez­ka­dın­dev­rim­ci­le­rin­çe­şit­li­so­ru­la­rı,­iti­raz­la­rı,­ya­ra­tı­lan­“fe­mi­nizm”­kor­ku­lu­ğuy­la­ ya­ da­ alay­cı­ yak­la­şım­la­kar­şı­la­nır­dev­rim­ci­saf­ar­da.­Ne­za­man­er­kek­ege­men­an­la­yış­ve­pra­tik­ler­eleş­ti­ril­se­ya­nı­tı­ha­zır­dır;­“Er­kek­düş­man­lı­ğı­ya­pı­yor­su­nuz”.­Ka­dın­so­ru­nu­na­da­ir­tar­tış­ma­la­rın­ so­ğuk­ve­ba­ya­ğı­ es­pri­si­dir;­“Ka­dın­so­ru­nu­yok­tur;­so­run­lu­ka­dın­lar­var­dır.”­1896­yı­lın­da­Got­ha­Par­ti­Kon­fe­ran­

sın­da­Ms.­Kah­ler’in­söz­le­ri,­üze­rin­den­yüz­yıl­dan­faz­la­za­man­geç­miş­ol­ma­sı­na­rağ­men­dev­rim­ci,­hat­ta­ko­mü­nist­par­ti­saf­a­rın­da­ şa­ka­ va­ri­ sarf­ edi­len­ söz­ler­kar­şı­lı­ğın­da­ki­ye­ri­ni­ko­ru­mak­ta­dır.“Pek­ çok­ yol­daş­ ka­dın­ so­ru­nu­ ko­

nu­sun­da­bu­tür­şa­ka­lar­yap­mak­ta­lar.­Ken­di­ken­di­mi­ze,­‘ger­çek­ten­bun­lar­bi­zim­eşit­hak­lar­dan­ya­na­olan­yol­daş­la­rı­mız­mı?’­di­ye­so­ru­yo­ruz.”­(Kı­zıl­Fe­mi­nist­ler,­sf.­52)Dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ ba­zı­ bi­le­şen­le­ri,­

ka­dın­lar­ara­sın­da­fa­ali­ye­tin­özel­ola­rak­ör­güt­len­me­si­ne­ da­ir­ Cla­ra­ Zet­kin’in,­Le­nin’in­ gö­rüş­le­ri­ni­ tek­rar­ edi­yor­lar.­An­cak­bu­gö­rüş­le­rin­özü­ne­uy­gun­bir­pra­tik­le­ri­ol­du­ğu­söy­le­ne­mez.­Zi­ra­on­lar­için­iş­çi,­emek­çi,­ev­emek­çi­si­ve­genç­ka­dın­la­rın­ mü­ca­de­le­ye­ ka­za­nıl­ma­sı,­er­kek­ ege­men­li­ği­ne­ kar­şı­ mü­ca­de­le,­gün­cel­ po­li­tik­ bir­ gö­rev­ ha­li­ne­ gel­me­miş­tir.­Bu­ko­nu­da­dev­rim­ci­ha­re­ket­ile­Mark­sist­Le­ni­nist­ko­mü­nist­ler­ara­sın­

da­ te­mel­ ni­te­lik­sel­ bir­ fark­ ol­du­ğu­nu­söy­le­me­li­yiz.­Ka­dın­lar­ara­sın­da­fa­ali­ye­te­da­ir­dev­rim­ci­ör­güt­le­rin­ba­zı­olum­lu­adım­lar­ at­mış­ ol­ma­sı,­ der­nek­ gi­ri­şim­le­ri­va­ro­lan­ni­te­lik­sel­far­kı­or­ta­dan­kal­dır­ma­mış­tır.­ DKD,­ Dem­Kad,­ EKDD,­YDKD;­hep­si­de­ku­rul­duk­tan­çok­kı­sa­bir­ sü­re­ son­ra­ ka­pa­tıl­mış­ ye­ri­ne­ baş­ka­bir­araç­ko­nul­ma­mış­tır.­2004’te­bir­ku­rul­tay­la­ken­di­ni­ka­mu­oyu­na­dek­la­re­eden­De­mok­ra­tik­Ka­dın­Ha­re­ke­ti’nin­bu­çı­kı­şı­olum­lu­bir­gi­ri­şim­ola­rak­de­ğer­len­di­ril­se­ de;­ bü­tün­ bu­ gi­ri­şim­ler­‘80­son­ra­sı­dev­rim­ci­ha­re­ke­tin,­ör­güt­le­rin­ka­dın­so­ru­nu,­ör­güt­len­me­si­ve­öz­gür­leş­me­si­ne­ da­ir­ so­run­lar­da­ ken­di­ni­aş­tı­ğı­nın­gös­ter­ge­si­ola­maz.­Ka­dın­ mü­ca­de­le­si­ ze­mi­nin­de­ ör­

güt­sel­ ve­ si­ya­sal­ sü­rek­li­li­ğe­ sa­hip,­ 8­Mart’lar­la­ sı­nır­lı­ ol­ma­yan­ bir­ si­ya­sal­pra­ti­ğe,­dev­rim­ci­ha­re­ket­için­de­yal­nız­ca­ Mark­sist­ Le­ni­nist­ ko­mü­nist­ler­ sa­hip­tir.2004­2005­ 8­ Mart­ kut­la­ma­la­rın­da­

EKD’li­ ve­ESP’li­ka­dın­lar­la,­di­ğer­dev­rim­ci­ör­güt­ler­ara­sın­da­ya­şa­nan­ay­rı­lı­ğın­te­me­lin­de­dev­rim­ci­ör­güt­le­rin­gün­lük­pra­tik­ fa­ali­yet­le­ri­ne­ “8­Mart’tan­8­Mart’a”­ an­la­yı­şı­nın­ dam­ga­ vur­ma­sı;­EKD­ve­ESP’nin­ ise­ “Her­gün­8­Mart”­şi­a­rıy­la­ha­re­ket­et­me­si­yat­mak­ta­dır.Ka­dın­ so­ru­nu,­ ör­güt­len­me­si­ ve­ öz­

gür­leş­me­si­ne­da­ir­Tür­ki­ye­dev­rim­ci­ha­re­ke­ti­nin­so­run­la­iliş­ki­le­ni­şi­da­ha­doğ­ru­su­il­gi­siz­lik­ve­du­yar­sız­lı­ğı­nın­önem­li­gös­ter­ge­le­rin­den­bi­ri­de;­bu­so­run­la­ra­da­ir­ ulus­la­ra­ra­sı­ ko­mü­nist­ ka­dın­ ha­re­ke­ti­ni­ya­rat­tı­ğı­ürün­le­rin,­de­ney­le­rin­Türk­çe’ye­çev­ril­me­si,­ka­zan­dı­rıl­ma­sın­da­ki­ata­let­ve­du­yar­sız­lık­ta­gö­rül­me­li­dir.­Mark­sist­Le­ni­nist­ko­mü­nist­le­ri­bu­olum­suz­pra­ti­ğin­dı­şın­da­tut­ma­dı­ğı­mı­zı­özel­ola­rak­vur­gu­la­ma­lı­yız.­’80­ön­ce­si­bu­alan­da­va­ro­lan­sı­nır­lı­lık­bu­gün­de­sür­mek­te­dir.­ İn­ter­Ya­yın­la­rı­ ve­Dö­nü­

TEORİDE doğrultu52

şüm­Ya­yın­la­rı­nın­kat­kı­la­rı­dı­şın­da­dev­rim­ci­ ko­mü­nist­ ör­güt­le­rin­ sı­fır­ nok­ta­sın­da­sey­re­di­şi­eleş­ti­ri­ok­la­rı­nı­en­siv­ri­ucu­nu­hak­et­mek­te­dir.­Bu­so­run­la­il­gi­li­on­lar­ca,­hat­ta­bu­gün­ne­re­dey­se­yüz­ler­ce­ ki­ta­bın­ fe­mi­nist­ grup­ ve­ çev­re­ler­ce­Türk­çe’ye­ çev­ril­miş,­ ba­sıl­mış­ ol­ma­sı,­coğ­raf­ya­mız­da­özel­bir­ka­dın­bi­lin­ci­nin­oluş­tu­rul­ma­sın­da­ fe­mi­nist­le­rin­ kat­kı­sı­na­işa­ret­et­mek­te­dir.Dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin­ ka­dın­la­rın­ kur­

tu­lu­şu,­ öz­gür­leş­me­si,­ ör­güt­len­me­si,­kap­sa­mın­da­ki­pra­tik­le­ri;­Le­nin’in­yüz­yıl­ön­ce­bu­ko­nu­lar­da­ge­ri,­dar,­tu­tu­cu­yak­la­şım­lar­la­ il­gi­li­ eleş­ti­ri­si­ni­ akıl­la­ra­ge­tir­mek­te­dir.“Ka­dın­ kit­le­si­nin­ aç­lık,­ kit­le­sel­ bir­

kav­ra­yı­şı­ ve­ sı­kı­ ör­güt­sel­ te­mel­de­ ger­çek­leş­ti­ril­miş­mo­bi­li­zas­yo­nu,­ko­mü­nist­par­ti­le­rin­ve­on­la­rın­za­fer­le­ri­nin­can­alı­cı­bir­ so­ru­nu­dur.­Ama­ken­di­mi­zi­kan­dır­ma­ya­lım.­Ulu­sal­sek­si­yon­la­rı­mız­ha­la­bu­ko­nu­da­doğ­ru­bir­an­la­yı­şa­sa­hip­de­ğil­ler,­ko­mü­nist­ön­der­lik­al­tın­da­emek­çi­ka­dın­la­rın­bir­kit­le­ha­re­ke­ti­ni­ya­rat­ma­gö­re­vi­kar­şı­sın­da­bek­le­gör­tav­rı­için­de,­uyu­şuk­bir­ta­vır­ için­de­dir­ler.­Böy­le­bir­kit­le­ ha­re­ke­ti­ni­ ge­liş­ti­rip­ yö­net­me­nin­tüm­par­ti­fa­ali­ye­ti­nin­önem­li­bir­par­ça­sı,­evet­ge­ne­de­par­ti­ça­lış­ma­sı­nın­ya­rı­sı­ol­du­ğu­nu­ kav­ra­mı­yor­lar.­ On­la­rın­ güç­lü,­ azim­kar­ bir­ ko­mü­nist­ ka­dın­ ha­re­ke­ti­nin­ge­rek­li­li­ği­ve­de­ğe­ri­ni­ara­da­bir­ka­bul­et­me­le­ri,­par­ti­nin­sü­rek­li­kay­gı­sı­ve­ça­lış­ma­yü­küm­lü­lü­ğü­ol­mak­tan­çok­laf­ta­ka­lan­pla­to­nik­bir­ta­vır­dır.”­(Ka­dın­so­ru­nu­üze­ri­ne­sf­323­324)­­

Ken di şar kı mı zı söy le meza ma nın da yızİs­ter­ sı­nıf­ mü­ca­de­le­si­ ta­ri­hi­nin­ çe­

şit­li­ ül­ke­ de­ne­yim­le­ri,­ is­ter­se­ de­ ken­di­ ta­ri­hi­miz­ ol­sun;­ dev­rim­ci­ko­mü­nist­si­ya­set­te­ er­kek­ ege­men­li­ği­nin­ tah­tı­nı­ken­di­li­ğin­den­terk­et­me­ye­ce­ği­ni­bi­li­yo­ruz.­ Özel­ mül­ki­yet­ dün­ya­sı­nın­ er­kek­

cin­si­ne­ ta­nı­dı­ğı­ ay­rı­ca­lık­la­rı­ dev­rim­ci,­ko­mü­nist­ er­kek­le­rin­ de­ kul­lan­dı­ğı­nı,­gör­dük,­ ya­şa­dık.­ Ka­dı­nın­ kur­tu­lu­şu­mü­ca­de­le­si,­dev­rim­ci­ko­mü­nist­ka­dın­la­rın­ ka­dın­ bi­lin­ci­ne­ sa­hip­ ol­ma­la­rı­nı­zo­run­lu­kı­lar.­Bu­nun­ için,­ baş­ta­dev­rim­ci­ ko­mü­nist­ ka­dın­lar­ gel­mek­ üze­re;­ iş­çi,­ emek­çi,­ ev­ emek­çi­si­ ve­ genç­ka­dın­lar­ ken­di­ kur­tu­luş­la­rı­ için­ top­lu­mun,­ dev­rim­ci­ ko­mü­nist­ er­kek­le­rin­ka­dın­la­ra­ ön­gör­dük­le­ri­ ka­dın­lık­ ro­lü­nü­red­det­me­li­yiz.­Er­kek­ege­men­li­ği­nin­bü­tün­gö­rün­gü­le­ri­ne­kar­şı­her­gün­her­sa­at­ mü­ca­de­le­ et­me­li­yiz.­ Sı­nıf­ mü­ca­de­le­si­nin­ ve­ ka­dın­ dev­ri­mi­nin­ ba­şeğ­mez­ mi­li­tan­la­rı­ ol­ma­lı­yız.­ Po­li­ti­ka­nın­so­run­la­rı­na­ ve­ te­ori­ye­ da­ha­ faz­la­ il­gi,­bil­gi­ye­ hü­cum,­ ken­di­mi­ze­ ve­ kız­ kar­deş­le­ri­mi­ze­ da­ha­ faz­la­ emek,­ pa­ro­la­mız­ol­ma­lı­dır.­Le­nin’in­de­di­ği­gi­bi­na­sıl­ki­ iş­çi­ sı­nı­fı­nın­ kur­tu­lu­şu­ ken­di­ ese­ri­ola­cak­sa,­ka­dın­la­rın­kur­tu­lu­şu­da­ka­dın­la­rın­ese­ri­ola­cak­tır.­Bu­ko­nu­da­çok­söz­ söy­le­mek,­ uzun­ cüm­le­ler­ kur­mak­müm­kün.­ An­cak­ biz­ UKH­ bel­ge­le­rin­den­ ya­pa­ca­ğı­mız­ bir­ alın­tıy­la­ ya­zı­mı­zı­nok­ta­la­ya­lım:“Ko­mü­nist­ par­ti­nin­ saf­a­rın­da­ bi­

le,­ ka­dın­la­ra­ kar­şı­ dar­ ka­fa­lı,­ kü­çük­bur­ju­va­ca,­ kü­çüm­se­yi­ci­ bir­ tu­tu­mun­ka­lın­tı­la­rı­ da­ha­ ha­la­ güç­lü­ bir­ et­ki­ye­sa­hip­tir.­ Er­kek­ler­ ge­li­şe­bi­lir­ler,­ ör­güt­le­ne­bi­lir­ler,­ yö­ne­te­bi­lir­ler,­ sa­va­şa­bi­lir­ler,­her­şe­yi­ya­pa­bi­lir­ler.­Ka­dın­lar­ama­an­cak­is­tis­nai­du­rum­lar­da,­an­cak­eğer­özel­lik­le­atıl­gan,­ye­te­nek­li,­yet­kin­ler­se.­Eğer­par­ti­ler­de­ve­iş­çi­ör­güt­le­rin­de­za­man­za­man­ka­dın­lar­da­se­fer­ber­edi­li­yor­sa­bu,­bi­çim­sel,­me­ka­nik­bir­şe­kil­de­olu­yor­ve­as­la­ka­dın­la­rın­or­tak­sı­nıf­düş­ma­nı­na­ kar­şı­ mü­ca­de­le­ye­ ger­çek­kit­le­sel­ ka­tı­lım­la­rı­nın­ zo­run­lu­lu­ğu­ ve­müm­kün­lü­ğü­ne­da­ir­de­rin­inanç­sa­ye­sin­de­ ol­mu­yor.”­ (Ka­dın­ so­ru­nu­ üze­ri­ne.­Sf.­226)­

TEORİDE doğrultu 53

Fut bol “oyun”uKö­ke­ni­es­ki­çağ­la­ra­ka­dar­gi­den­fut­

bol­esas­bi­çi­mi­ne,­18.­yy.da­ka­pi­ta­liz­min­ ilk­be­şi­ği­ olan­ İn­gil­te­re’de­ka­vuş­muş­tur.­İş­çi­sı­nı­fı­nın­ya­ra­tıp­ge­liş­tir­di­ği­bir­ oyun­ ve­ spor­ tü­rü­ ola­rak­ fut­bol,­bu­gün­ in­san­lı­ğın­ ya­şa­mın­da­ tut­ma­sı­ge­re­ken­yer­den­çok­da­ha­faz­la­gü­ce­ve­et­ki­ye­sa­hip­tir.­Ka­pi­ta­liz­min­dün­ya­sın­da­ bu­ko­lek­tif­ oyun,­ ge­niş­ kit­le­le­ri­eko­no­mik­ola­rak­sö­mür­me­nin­bir­ara­cı­ol­ma­nın­ ya­nın­da,­ ezi­len­le­rin­ ya­şa­dık­la­rı­ yok­sul­luk­ ve­ se­fa­le­tin­ne­den­le­ri­ni­an­la­ma­la­rı­nı­en­gel­le­yen­bir­ör­tü­ha­li­ne­gel­miş­tir.­K.­Marks’ın­di­nin­tes­kin­edi­ci­özel­li­ği­ni­ be­lirt­mek­ için­ kul­lan­dı­ğı­ ve­ciz­sö­zü­nü,­“Fut­bol­hal­kın­af­yo­nu­dur”­ola­rak­ de­ğiş­tir­me­miz­de,­ fut­bo­lun­ bu­gün­kü­iş­le­vi­ba­kı­mın­dan­hiç­bir­sa­kın­ca­yok­tur.­Hat­ta­so­mut,­gö­rü­le­bi­len­bir­‘şey’­ ol­du­ğun­dan­ ba­zı­ an­lar­da­ din­den­da­ha­et­ki­li­ol­du­ğu­da­söy­le­ne­bi­lir.Bu­oyun­in­san­lı­ğın­ya­şa­mın­da­na­sıl­

bu­ ka­dar­ et­ki­li­ bir­ ha­le­ gel­di?­ Bir­çok­

ne­den­sı­ra­la­na­bi­lir­ama­asıl­ne­den­oyu­nun­ken­di­için­de,­onun­gü­zel­li­ğin­de­dir.­Bu­ba­kım­dan­ön­ce­bu­ra­dan­baş­la­mak,­oyu­nu­ta­nı­mak­ve­an­la­mak­ge­re­kir.­Fut­bo­lun­oyun­ola­rak­en­önem­li­özel­

li­ği­ko­lek­tif,­halk­çı­bir­spor­ol­ma­sı­dır,­so­ka­ğa­ ait­tir.­ Her­ yer­de­ oy­na­na­bi­lir:­so­kak­ ara­la­rı,­ apart­man­okul­ bah­çe­le­ri,­kum­sal­lar,­ha­pis­ha­ne­ha­va­lan­dır­ma­la­rı­ve­ya­ge­ril­la­ka­rar­gâh­la­rı­vb.­İn­san­dı­şın­da­ge­rek­li­olan­mal­ze­me­ler­ise­iki­ka­le­di­re­ği­ve­bir­top­tur.­Bir­taş,­bir­kü­tük,­meş­ru­bat­ şi­şe­si,­ okul­ çan­ta­sı,­giy­si­ya­da­du­va­ra­atıl­mış­bir­çiz­gi­ka­le­ola­bi­lir.­To­pu­nu­zun­me­şin­den,­plas­tik­ten­ol­ma­sı­na­da­ge­rek­yok­tur,­ içi­dol­du­rul­muş­bir­ça­put,­bir­kon­ser­ve­ku­tu­su­bi­le­top­ola­bi­lir.Eko­no­mik­ola­rak­çok­ko­lay­ula­şı­la­

bi­len,­ ucuz­ bir­ oyun­dur­ fut­bol.­ Golf,­te­nis,­ yüz­me,­ bi­ni­ci­lik­ vb.­ oyun­lar­ gi­bi­ özel­ bir­ do­na­nı­ma,­me­kâ­na­ ih­ti­yaç­yok­tur.­Ya­lın­ayak­bi­le­fut­bol­oy­na­na­bi­lir.­Bir­di­ğer­önem­li­özel­li­ği­de,­oyu­

­Fut­bo­lun­ölü­mü­ve­kur­tu­lu­şu

TEORİDE doğrultu54

nun­ ku­ral­la­rı­nın­ her­kes­çe­ ra­hat­lık­la­an­la­şı­la­bi­le­cek­ve­uy­gu­la­na­bi­le­cek­ka­dar­ba­sit­ol­ma­sı­dır.­Ku­ral­lar­es­nek­tir,­fut­bol­ oy­na­ya­ca­ğı­nız­ ye­re­ gö­re­ ta­kım­lar­ ken­di­ ara­la­rın­da­ ku­ral­ de­ği­şik­li­ği­ya­pa­bi­lir­ler.­Ta­kım­oyu­nu­olan­ fut­bol,­ top­lu­oy­

na­nır­ ve­ ta­kım­ için­de­ yar­dım­laş­ma­da­ya­nış­ma­ ol­maz­sa,­ oyun­ özel­li­ği­ni­yi­ti­rir.­ ‘Bir­ in­sa­nı­ ta­nı­mak­ is­ti­yor­san­fut­bol­oy­na­ya­cak­sın’­de­ni­lir.­Bu­oyun­da­kim­se­ rol­ ya­pa­maz.­Her­kes­ ger­çek­ki­şi­li­ğiy­le­sa­ha­da­dır!‘fiah­si’­ oy­na­yan­lar­ eleş­ti­ri­lir,­ dış­la­

nır.­ Be­lirt­ti­ği­miz­ in­sa­ni­ özel­lik­le­rin,­er­dem­le­rin­ ge­liş­me­si­ne­ kat­kı­ sağ­lar.­Bu­nun­ya­nın­da­ay­nı­ya­da­kar­şı­ta­kım­dan­hiç­ ta­nı­ma­dı­ğı­nız­on­lar­ca­ in­san­la­ta­nış­ma­ola­na­ğı­ver­di­ğin­den­sos­yal­leş­ti­ri­ci­bir­oyun­dur.­So­kak­ta,­ma­hal­le­de,­okul­da,­pik­nik­te­ in­san­lar­ ilk­kez­ay­nı­to­pun­ pe­şin­de­ ko­şar­ken­ bir­bi­ri­ne­ do­ku­nup,­ta­nış­mış;­ömür­lük­ve­ya­gün­lük­dost­luk­lar,­se­vinç­ler­pay­la­şıl­mış­tır.­Bu­oyu­nu­oy­na­ma­nız­için­di­ğer­spor­

dal­la­rı­ için­ge­çer­li­olan­ tek­ tip­fi­zik­sel­özel­lik­le­re­ya­da­ye­te­ne­ği­ni­zin­be­lir­li­bir­ala­nı­nın­ ge­liş­kin­ ol­ma­sı­na­ ge­rek­ yok­tur.­ So­kak­ta,­ ko­şa­bi­len­ ama­ eli­ko­lu­ol­ma­yan­bi­ri­top­oy­na­ya­bi­lir;­ko­şa­ma­yan,­aya­ğı­sa­kat­olan­bi­ri­ka­le­ye­ge­çe­bi­lir.­60’lı­yıl­lar­da­sa­ha­lar­da­fır­tı­na­gi­bi­esen­ Bre­zil­ya­lı­ Gar­rinc­ha;­ ço­cuk­ fel­ci­ge­çir­miş,­bu­yüz­den­omur­ga­sı­S­şek­lin­de­olan­ve­iki­ba­ca­ğı­ay­nı­ta­ra­fa­eğik­bir­fut­bol­cu­ol­ma­sı­na­kar­şın,­1962­Dün­ya­Ku­pa­sı’nın­en­iyi­oyun­cu­su­se­çil­miş­tir.­Oku­run­ dik­ka­ti­ni­ çek­miş­tir­ bel­ki,­

ya­zı­nın­ ba­şın­dan­ be­ri­ fut­bol­dan­ sık­sık­“oyun”­di­ye­bah­se­di­li­yor!­Fut­bo­lun­bu­ka­dar­po­pü­ler­ol­ma­sın­da­en­önem­li­özel­lik­le­rin­den­bi­ri­de­bu­dur.­Chris­ti­an­ Brom­ber­ger­ bu­ ko­nu­da­ şöy­le­ di­yor:­“Bu­spor­da­kla­sik­üç­le­me­ye­ay­nen­uyu­lur:­ Ey­lem­ bir­li­ği,­ yer­ bir­li­ği,­ kırk­

be­şer­ da­ki­ka­lık­ iki­ dev­re­ye­ ay­rıl­sa­ da­za­man­ bir­li­ği.­ Sü­re,­ ta­kım­la­rın­ kar­şı­lık­lı­ an­laş­ma­sıy­la­ de­ği­şe­bi­lir.­ En­der­gö­rü­len­bir­du­rum­dur­bu.­Ne­de­ni­bel­ki­bir­ti­yat­ro­oyu­nu­nun­ya­da­ak­si­yon­fil­mi­nin­sü­re­si­ne­eşit­olan­maç­sü­re­si­nin­maç­ dra­ma­tur­ji­si­ni­ güç­len­dir­me­si­ ve­se­yir­ci­ler­le­ oyun­cu­lar­ ara­sın­da­ki­ ‘bir­lik’­ol­gu­su­nu­teş­vik­et­me­si­dir.­Maç­sü­re­sin­ce,­bir­ömür­bo­yu­his­se­di­le­bi­le­cek­bü­tün­ he­ye­ca­nı­ his­set­ti­rir:­ Ne­şe,­ acı,­nef­ret,­sı­kın­tı,­hay­ran­lık­duy­gu­su…”Yu­ka­rı­da­say­dı­ğı­mız­fut­bo­lun­olum­

lu­öze­lik­le­ri­ge­niş­kit­le­le­rin­ka­tı­lı­mıy­la­bir­lik­te,­ ona­ olan­ sev­gi­si­nin­ de­ ne­de­ni­dir.­ Tür­ki­ye’de­ her­ yüz­ ki­şi­den­ 71’i­“En­sev­di­ği­niz­spor­han­gi­si?”­so­ru­su­na­“fut­bol”­di­ye­ce­vap­ver­mek­te­dir.­Bu­na­kar­şın­en­ba­şın­dan­be­ri­fut­bol­ay­nı­za­man­da­bur­ju­va­zi­nin­ il­gi­si­ni­çek­miş­tir.­Che’nin­ tut­ku­nu­ ol­du­ğu,­ A.­ Grams­ci’nin­“Açık­ha­va­da­or­ta­ya­ko­nan­in­san­sa­da­ka­ti­nin­ kral­lı­ğı­dır”­ di­ye­ ta­rif­ et­ti­ği­ fut­bo­lun­ halk­çı,­ ko­lek­ti­vist­ ka­le­le­ri,­bur­ju­va­zi­ta­ra­fın­dan­to­pa­tu­tu­la­rak­150­yıl­dır­ tes­lim­alın­ma­ya­ça­lı­şıl­mak­ta­dır.­Fut­bol­ ku­lüp­le­ri­ ön­ce­ İn­gil­te­re’nin­

pro­le­ter­ yo­ğun­luk­lu­ şe­hir­le­ri­ Manc­hes­ter,­Li­ver­po­ol­ve­baş­kent­Lon­dra’da­ku­rul­muş­tur.­ Bun­la­rın­ ço­ğu­ iş­çi­ ku­lüp­le­ri­dir.­ Gü­nü­müz­de­ dün­ya­nın­ en­zen­gin­ku­lü­bü­ola­rak­bi­li­nen­Manc­hes­ter­Uni­ted’in­ku­ru­cu­la­rın­dan­bi­ri­de­F.­En­gels’tir.­Marx’ın­ Lon­dra­ ta­kım­la­rın­dan­Ar­se­nal’i­ tut­tu­ğu­ söy­len­mek­te­dir.­Bu­iki­ta­kı­mın­ve­Li­ver­po­ol­ku­lü­bü­nün­renk­le­ri­nin­kır­mı­zı­ ol­ma­sı­ te­sa­düf­de­ğil­dir.­ 19.­ yy.ın­ so­nu­ve­20.­ yy.ın­ba­şın­da­Av­ru­pa’da­ku­rul­muş­ku­lüp­le­rin­bir­ço­ğu­nun­for­ma­ren­gi­kır­mı­zı­dır!Bri­tan­ya’da­ do­ğan­ fut­bol,­ o­ gü­

nün­hâ­kim­em­per­ya­list­gü­cü­ İn­gil­te­re­ara­cı­lı­ğıy­la­ ön­ce­ Av­ru­pa’ya,­ son­ra­ da­tüm­ dün­ya­ya­ ta­şın­mış­tır.­ Av­ru­pa’nın­

TEORİDE doğrultu 55

ilk­ fut­bol­ ku­lüp­le­ri­ Fran­sa’da­ Hev­re,­İtal­ya’da­ Ce­no­va,­ İs­pan­ya’da­ Bil­ba­o­ve­ Bar­ce­lo­na,­ Al­man­ya’da­ ise­ Ham­burg’da­ ku­rul­muş­tur.­ Bu­ şe­hir­ler,­ o­dö­nem­ ül­ke­le­ri­nin­ en­ önem­li­ ti­ca­ret­li­man­la­rı­na­ sa­hip­tir.­ De­niz­ci­ler,­ iş­çi­ler­ ve­ be­yaz­ ya­ka­lı­lar­ fut­bo­lu­ git­tik­le­ri­ her­ ül­ke­de­ hiç­ zor­la­ma­ ol­mak­sı­zın­yay­gın­laş­tır­mış­lar­dır.­Dün­ya­fut­bo­lun­da­bir­ekol­olan­Bre­zil­ya’da­ki­ilk­maç,­Edu­ar­do­Ga­lea­no’nun­be­lirt­ti­ği­ne­gö­re,­Sa­o­Pau­lo’da­‘Gas­Com­pany’de­ça­lı­şan­İn­gi­liz­ler­ara­sın­da­ya­pıl­mış­tır.­1900’lü­yıl­la­rın­ba­şın­dan­ iti­ba­ren­ ise­ka­ra­yol­la­rı­nın­ ge­liş­me­siy­le­ bir­lik­te­ fut­bo­lun­yol­cu­lu­ğu­ül­ke­ iç­le­ri­ne­doğ­ru­kay­mış­tır.­Ka­pi­ta­liz­min­dün­ya­yı­fet­hi­sı­ra­sın­da­fut­bol­da­ona­eş­lik­et­miş,­yı­ğın­la­rın­kal­bi­ni­gö­nül­lü­ce­ka­zan­mış­tır.­Bu­gün,­yer­yü­zün­de­ fut­bol­ oy­na­ma­yan­ tek­ bir­ka­ra­ par­ça­sı­ yok­tur.­ fiu­ an­ iti­ba­rıy­la­Bir­leş­miş­Mil­let­ler’in­üye­sa­yı­sı­191­ül­key­ken,­FI­FA­ (Ulus­la­ra­ra­sı­Fut­bol­Fe­de­ras­yon­la­rı­ Bir­li­ği)­ 207­ üye­ye­ sa­hip­tir!Tür­ki­ye’de­ ise­ ilk­ fut­bol­ma­çı­ 1895­

yı­lın­da­İz­mir’de­iki­İn­gi­liz­ta­kı­mı­ara­sın­da­oy­nan­mış­tır.­II.­Ab­dül­ha­mit­he­men­‘ola­ğan­kuş­ku­cu­lu­ğuy­la’­bu­spo­ru­ya­sak­la­mış,­ uzun­ sü­re­ öze­lik­le­Os­man­lı­te­ba­ası­nın­oy­na­ma­sı­na­izin­ver­me­miş­tir.­Ül­ke­ye­fut­bo­lun­gi­ri­şi­ve­ge­li­şi­mi­ni­ge­cik­me­si,­hem­Os­man­lı­is­tib­da­dın­dan­hem­ de­ ka­pi­ta­liz­min­ ge­li­şim­ dü­ze­yin­den­kay­nak­lı­dır­di­ye­bi­li­riz.­

Fut bo lun “güç”üFut­bol,­do­ğu­şun­da­ezi­len­le­re­ait,­bir­

da­ya­nış­ma­ ve­ şen­lik­ ak­ti­vi­te­siy­ken,­da­ha­ son­ra­ emek­çi­le­rin­ elin­den­ alın­ma­ya­ça­lı­şıl­mış­tır.­ İlk­çı­kı­şın­da­İn­gi­liz­mo­nar­şi­si­ ta­ra­fın­dan­ ya­sak­lan­ma­sı­na­kar­şın­ ilk­ fut­bol­ fe­de­ras­yo­nu­ 1863’te­İn­gil­te­re’de­ku­rul­muş­tur.­Di­ğer­ül­ke­ler­de­ay­nı­yo­lu­iz­le­miş­ve­20.­yy.ın­ba­şın­da­ Av­ru­pa’da­ fut­bol­ fe­de­ras­yo­nu­ ku­

rul­ma­mış­ül­ke­kal­ma­mış­tır­ne­re­dey­se.­Fe­de­ras­yon­lar­ ara­cı­lı­ğıy­la­ fut­bol­ dev­le­tin­de­ne­ti­mi­ne­alı­nıp,­ka­ide­le­ri­be­lir­le­nip,­ku­rum­sal­bir­ya­pı­ya­ka­vuş­tu­ru­la­rak­bu­ ‘teh­li­ke­li’­oyun­çok­er­ken­bir­dö­nem­de­kon­trol­al­tı­na­alın­mış­tır.­Tür­ki­ye’de­fut­bol­fe­de­ras­yo­nu­nun­ku­ru­luş­ta­ri­hi­1923’tür.­20.­ yy.ın­ or­ta­la­rı­na­ ka­dar­ bur­ju­va­

zi­ için­ fut­bo­lun­ si­ya­si­ yö­nü­ ti­ca­ri­ yö­nün­den­ da­ha­ ön­de­dir.­ Özel­lik­le­ Dün­ya­ Ku­pa­sı­ or­ga­ni­zas­yon­la­rı­ em­per­yal­ül­ke­le­rin­ güç­ ve­ pres­tij­ mü­ca­de­le­si­ne­dö­nüş­müş­tür.­Ül­ke­le­rin­için­de­ise­kit­le­le­ri­ so­run­suz­ yö­net­mek­ ve­ on­la­rın­sem­pa­ti­le­ri­ni­ ka­zan­mak­ için­ kul­la­nıl­mış­tır.­ Bu­nun­ için­ de­ halk­ ara­sın­da­po­pü­ler­ve­do­la­yı­sıy­la­emek­çi­kim­li­ğiy­le­ öne­ çı­kan­ ku­lüp­ler­ he­def­en­miş­tir.­1938’de­İtal­ya­ve­Ma­ca­ris­tan­ara­sın­da­oy­na­na­cak­Dün­ya­Ku­pa­sı­fi­na­li­ön­ce­si­Mus­so­li­ni,­İtal­yan­fut­bol­cu­la­ra­bir­tel­graf­gön­de­rir;­‘Ya­ga­li­bi­yet­ya­ölüm’­der,­ma­çı­ka­za­nan­İtal­yan­lar,­ku­pa­tö­re­ni­ne­ fa­şist­ or­du­nun­ üni­for­ma­la­rıy­la­ çı­kar.­Bu­ba­şa­rı­da­ha­son­ra­tüm­dün­ya­da­ve­ül­ke­için­de­fa­şiz­min­gü­cü­ola­rak­pro­pa­gan­da­edi­lir.­Hit­ler,­Al­man­ya’nın­Gel­sen­kirc­hen­şeh­ri­nin­bir­iş­çi­ma­hal­le­sin­de­ ku­rul­muş­ ve­ma­den­ci­le­rin­ ta­kı­mı­ ola­rak­ bi­li­nen­ Schal­ke­OL­ ku­lü­bü­nü­ po­pü­la­ri­te­si­ ve­ sol­ kim­li­ğin­den­do­la­yı­ ‘dü­şü­rüp’­Na­zi­par­ti­si­nin­ res­mi­ta­kı­mı­ha­li­ne­ ge­tir­me­ye­ ça­lış­mış­sa­da­ba­şa­ra­ma­mış­tır.­Tür­ki­ye’de­de­du­rum­çok­fark­lı­de­ğil­

dir.­ İş­gal­ yıl­la­rın­da­ İs­tan­bul’da­ iş­gal­ci­ül­ke­ta­kım­la­rı­nı­tek­tek­di­ze­ge­tir­di­ğin­den­ hal­kın­ sev­gi­li­si­ olan­ Fe­ner­bah­çe­ku­lü­bü,­tek­par­ti­dö­ne­min­de­ik­ti­da­rın­özel­ il­gi­ala­nı­ için­de­ol­muş,­eko­no­mik­ola­rak­ da­ kol­lan­mış­tır.­ Bu­gün­ FB’nin­maç­la­rı­nı­ oy­na­dı­ğı­ ken­di­ sta­dı­na­ adı­nı­ve­ren­Hit­ler­hay­ra­nı­fiük­rü­Sa­ra­coğ­lu,­1934’te­Ada­let­Ba­ka­nı’yken,­hu­ku­ki­

TEORİDE doğrultu56

bir­me­se­le­den­do­la­yı­zor­du­rum­da­olan­ku­lü­bün­baş­kan­lı­ğı­nı­üst­le­ne­rek­ko­ru­ma­sı­al­tı­na­al­mış­tır.­İki­ta­ra­fın­çı­kar­la­rı­da­ko­run­muş,­bir­bir­le­ri­ni­kul­lan­mış­lar­dır.­ 1956­57­ yıl­la­rın­da,­ İs­tan­bul’da­oy­ ala­ma­yan­ CHP,­ bu­ yıl­lar­ bo­yun­ca­dö­ne­min­ en­ bü­yük­ gol­cü­sü­ ve­ yıl­dı­zı­FB’li­Lef­ter’i­mil­let­ve­ki­li­ada­yı­ya­pa­ca­ğı­nı­ pro­pa­gan­da­ ede­rek­ oy­la­rı­nı­ yük­selt­me­ye­ ça­lış­mış­tır.­ Rum­ olan­ Lef­ter­aday­gös­te­ril­me­miş­tir!

Fut bo lun “kâr”ıFut­bo­lun­ti­ca­ri­leş­me­sin­de­onu­ev­le­

re­ka­dar­so­kan­te­le­viz­yo­nun­bü­yük­pa­yı­var­dır.­TV­rek­lam,­pa­ra­de­mek.­Maç­lar­te­le­viz­yon­dan­ya­yın­lan­ma­dan­ön­ce­kü­çük­büt­çe­le­ri­olan­ku­lüp­le­rin­ge­lir­le­ri­ani­den­bü­yük­oran­da­art­mış,­bu­ra­la­ra­yö­ne­lik­ser­ma­ye­akı­şı­hız­lan­mış­tır.­1954­ yı­lın­da­ İs­viç­re’de­ dü­zen­le­nen­

Dün­ya­Ku­pa­sı,­TV’den­nak­len­ya­yın­la­nan­ ilk­ or­ga­ni­zas­yon­dur.­ O­ yıl­ için­de­F.­Al­man­ya’da­te­le­viz­yon­sa­yı­sı­11­bin­den­85­bi­ne­ çık­mış;­1958’de­ki­Dün­ya­Ku­pa­sı’nın­dü­zen­len­di­ği­dö­nem­için­de­Fran­sa’da­te­le­viz­yon­sa­tış­la­rı­yüz­de­20­ora­nın­da­art­mış­tır.­1966­Dün­ya­Ku­pa­sı­ilk­kez­uy­du­ara­cı­lı­ğıy­la­tüm­dün­ya­ya­ulaş­tı­rıl­mış,­fi­nal­ma­çı­nı­400­mil­yon­in­san­ ev­le­rin­den­ iz­le­miş­tir.­ Tek­no­lo­ji­nin­ge­li­şi­mi­ve­te­le­viz­yon­ay­gı­tı­nın­yay­gın­laş­ma­sı­so­nu­cu­en­son­2006’da­Al­man­ya’da­ dü­zen­le­nen­ Dün­ya­ Ku­pa­sı­fi­nal­ma­çı­nı­ise­3­mil­ya­ra­ya­kın­in­san­te­le­viz­yon­ba­şın­da­iz­le­miş­tir.­Hiç­bir­di­nin­bi­le­bu­ka­dar­ta­raf­ta­rı/

tut­ku­nu­ yok­tur!­ Kit­le­le­rin­ bu­ oyu­na­olan­il­gi­ve­sev­gi­si­ka­pi­ta­lizm­için­müt­hiş­bir­pa­zar­kâr­ala­nı­ya­rat­mış­tır.­Bu­gün­kü­ fut­bo­lun­ du­ru­mu­nu­ ta­nım­la­mak­için;­‘fut­bol­en­düs­tri­si’­ta­bi­ri­sık­ça­kul­la­nıl­mak­ta­dır.­Biz­bu­ya­zı­da,­ ‘ti­ca­ri­ fut­bol’­ kav­ra­mı­nı­ kul­lan­ma­yı­ ter­cih­ede­ce­ğiz;­ zi­ra­ fut­bo­lu­ sa­na­yi­nin­de­ğil,­

ti­ca­re­tin­bir­ala­nı­ola­rak­ele­al­mak­ge­rek­ti­ği­ni­dü­şü­nü­yo­ruz.Fut­bol­ sek­tö­rü­nün­ bu­gün­kü­ du­ru­

mu­ iti­ba­rıy­la­onu­sa­de­ce­kit­le­le­ri­ma­nip­le­ et­me­nin,­ uyut­ma­nın­ bir­ ara­cı­ola­rak­ gör­mek­ sığ­ bir­ yak­la­şım­ olur.­Dün­ya­ fut­bol­ âle­mi­ yüz­ mil­yar­lar­ca­do­lar­lık­bir­eko­no­mik­hac­me­sa­hip­tir.­1994­yı­lın­da­pat­ron­la­rın­bir­top­lan­tı­sı­na­ka­tı­lan­FI­FA’nın­Baş­ka­nı­Ha­va­lan­ge;­“Dün­ya­fut­bo­lu­nun­ci­ro­su­nun­yıl­da­225­mil­yar­do­la­ra­ulaş­tı­ğı­nı­söy­le­ye­bi­li­rim”­di­yor­du.­Tür­ki­ye’de­bu­ra­kam­5­mil­yar­do­la­ra­ya­kın­dır.­FI­FA’nın­ 2006­ Dün­ya­ Ku­pa­sı’nda­

sa­de­ce­ te­le­viz­yon­ nak­len­ ya­yın­la­rın­dan­el­de­et­ti­ği­ge­lir,­2,8­mil­yar­İs­viç­re­fran­gı­dır.­UE­FA­ (Av­ru­pa­ Fut­bol­ Fe­de­ras­yon­la­rı­ Bir­li­ği),­ dü­zen­le­di­ği­ Av­ru­pa­fiam­pi­yo­na­sı­ve­fiam­pi­yon­lar­Li­gi­or­ga­ni­zas­yon­la­rın­dan­ ay­rı­ ay­rı­ 1,1’er­ mil­yar­İs­viç­re­Fran­gı­ge­lir­el­de­et­mek­te­dir.­Bun­la­rın­ya­nın­da­FI­FA­ve­UE­FA­da­ha­kü­çük­çap­lı­yir­mi­ye­ya­kın­ulus­la­ra­ra­sı­tur­nu­va­ dü­zen­ler;­ bu­ or­ga­ni­zas­yon­la­rın­ hep­sin­den­ FI­FA­UE­FA­ gi­bi­ ör­güt­ler­le,­ka­tı­lım­cı­ül­ke­ve­ku­lüp­ler­bü­yük­pa­ra­lar­ka­zan­mak­ta­dır.­FI­FA,­ fut­bo­lun­ ti­ca­ri­leş­me­sin­de­ be­

lir­le­yi­ci­ol­muş­tur.­1974’te­FI­FA’nın­ba­şı­na­ge­len­J.­Ha­va­lan­ge,­gö­re­ve­gel­dik­ten­ he­men­ son­ra;­ “Ben­ bu­ra­ya­ fut­bol­adı­ve­ri­len­ürü­nü­pa­zar­la­ma­ya­gel­dim”­der.­ Ta­şı­ma­cı­lık,­ si­lah,­ si­gor­ta­ şir­ket­le­ri­ne­ sa­hip­ olan­ bu­ şa­hıs­ o­ ta­rih­ten­iti­ba­ren­ ‘gö­re­vi­ni’­ faz­la­sıy­la­ ye­ri­ne­ ge­ti­re­rek,­bir­za­man­lar­ezi­len­le­rin­bir­et­kin­li­ği­olan­fut­bo­lun­bü­tü­nüy­le­ti­ca­ri­leş­me­si­sü­re­ci­nin­mi­ma­rı­ol­muş­tur.­Bu­ta­rih­ten­iti­ba­ren­baş­ta­Av­ru­pa’da­

ol­mak­ üze­re­ bü­yük­ ku­lüp­ler­ (ta­raf­tar­kit­le­le­riy­le­ eko­no­mik­ ge­lir­ po­tan­si­ye­li­ olan­lar)­ ya­ bü­yük­ te­kel­le­rin­ do­lay­lı­hi­ma­ye­si­al­tı­na­gir­miş­ya­da­di­rek­on­la­rın­bir­ ‘şir­ke­ti’­ ha­li­ne­ gel­miş­tir.­ Son­

TEORİDE doğrultu 57

yıl­lar­da­ bü­yük­ ser­ma­ye­dar­la­rın­ fut­bol­ku­lüp­le­ri­ne­gös­ter­di­ği­il­gi­da­ha­da­art­mış­tır.­ İtal­yan­ ku­lüp­le­ri­ Ju­ven­tus­FI­AT’a,­ Mi­lan­ ku­lü­bü­ top­lam­ üç­ yüz­şir­ke­te­ sa­hip­ olan­ S.­ Ber­lus­co­ni’ye,­Par­ma­ ku­lü­bü­ ise­ süt­ ma­mul­le­ri­ de­vi­Par­ma­lat’a­ait­tir.­Fran­sa’da­PSG’nin­sa­hi­bi­Ca­nal­Plus,­Hol­lan­da’da­PSV’nin­sa­hi­bi­Phil­lips­şir­ket­le­ri­dir.­Bun­lar­gi­bi­ on­lar­ca­ ör­nek­ ve­ri­le­bi­lir.­ Son­ beş­yıl­da­ ise­ fut­bol­ ser­ma­ye­si­ ulus­la­ra­ra­sı­laş­ma­ya­ baş­la­mış­tır.­ Fut­bo­lun­ be­şi­ği­ İn­gil­te­re’de­ki­ bü­yük­ ku­lüp­ler,­ ta­raf­tar­la­rın­ tüm­ kar­şı­ çı­kı­şı­na­ rağ­men­özel­lik­le­ABD,­Uzak­do­ğu,­Rus­ve­Or­ta­do­ğu­kö­ken­li­ka­pi­ta­list­le­re­sa­tıl­mış­tır.­Manc­hes­ter­Uni­ted,­Li­ver­po­ol,­Ar­se­nal­ve­Chel­se­a­gi­bi­kök­lü­İn­gi­liz­ku­lüp­le­ri,­ulus­la­ra­ra­sı­ser­ma­ye­için­ne­den­bu­ka­dar­önem­li­dir?Hem­bu­gün­kü­eko­no­mik­de­ğer­le­riy­

le­(Manc­hes­ter­Uni­ted’ın­top­lam­de­ğe­ri­1­mil­yar­ ster­lin­dir)­ hem­de­ ül­ke­ için­de­ki­ ve­ dı­şın­da­ki­ ta­nın­mış­lık­la­rıy­la­pa­zar­da­ da­ha­ da­ de­ğer­le­ne­bi­le­cek­ bir­po­tan­si­ye­le­ sa­hip­tir­ler.­ Ay­rı­ca­ bu­ ku­lüp­ler­ara­cı­lı­ğıy­la­şir­ket­ler­ta­nı­tım­la­rı­nı­yap­mak­ta,­is­te­dik­le­ri­za­man­ser­ma­ye­ ih­ra­cı­ ya­pa­cak­la­rı­ül­ke­le­rin­ ik­ti­dar­sa­hip­le­riy­le­gö­rü­şüp­iş­bağ­la­mak­ta­dır.­Bun­la­rın­dı­şın­da­do­ku­nul­maz­lık­sa­tın­al­mak­ta­olan­lar­da­var­dır.S.B’nin­ da­ğıl­ma­sın­dan­ son­ra­ ya­pı­

lan­yol­suz­luk­lar­son­cu­Rus­pet­rol­şir­ke­ti­Sib­neft’e­ko­nup­20­mil­yar­do­lar­lık­ser­ve­tin­sa­hi­bi­olan­Ro­man­Ab­ra­mo­viç,­450­mil­yon­eu­ro­ya­İn­gi­liz­Chel­se­a­ku­lü­bü­nü­sa­tın­ala­rak­ulus­la­ra­ra­sı­alan­da­do­ku­nul­maz­lık­ el­de­ et­miş­tir.­ Böy­le­ce­di­ğer­Rus­oli­gark­la­rı­gi­bi­Pu­tin’in­hış­mı­na­ uğ­ra­ma­mış­tır.­ Bu­ alış­ve­riş­ son­ra­sı­ Rus­ya’yla­ olan­ iliş­ki­le­ri­ni­ dü­zelt­mek­ için­de­Rus­ fut­bol­ ku­lü­bü­CSKA­Mos­ko­va’ya­ açık­tan­ 45­ mil­yon­ eu­ro­ver­miş­tir.­Fut­bol­da­ege­men­lik­iliş­ki­si

Fut­bo­lun­ si­ya­si­ ve­ eko­no­mik­ gü­cü­art­tık­ça­ bu­na­ sa­hip­ ol­ma­ya­ ça­lı­şan­güç­ler­de­o­oran­da­art­mak­ta,­bun­la­rın­ara­sın­da­ki­ güç­mü­ca­de­le­si­ ve­ re­ka­bet­de­şid­det­len­mek­te­dir.Fut­bol­sek­tö­rün­de­üç­ana­güç­oda­ğı­

var­dır;­1.­ Fe­de­ras­yon­ ve­ bun­la­rın­ bağ­lı­ ol­

du­ğu­ulus­la­ra­ra­sı­fe­de­ras­yon­lar­bir­li­ği.2.­Fut­bol­ku­lüp­le­ri.3.­Si­ya­si­ik­ti­dar­lar.Da­ha­ikin­cil­güç­ler­ise:­Med­ya,­spon­

sor­lar­ve­maf­ya­dır.­­Bun­la­rı­açar­sak:1.­Her­ül­ke­nin­bir­fut­bol­fe­de­ras­yo­nu­

var­dır.­Bun­lar,­ için­de­yer­al­dık­la­rı­kı­ta­nın­fe­de­ras­yon­lar­bir­li­ği­ne­üye­ol­ma­nın­ya­nın­da,­tüm­dün­ya­ül­ke­fut­bol­fe­de­ras­yon­la­rı­nın­ bağ­lı­ ol­du­ğu­FI­FA’nın­men­su­bu­dur­lar.­ Ül­ke­ fe­de­ras­yon­la­rı,­da­ha­çok­içer­de­ki­fut­bol­dü­ze­ni­nin­iş­le­yi­şin­den­ so­rum­lu­dur­lar.­ Ye­rel­ fe­de­ras­yon­lar­ bağ­lı­ ol­duk­la­rı­ ulus­la­ra­ra­sı­fe­de­ras­yon­lar­ bir­lik­le­ri­ gi­bi,­ özerk­ ör­güt­len­me­ler­dir;­ gö­rü­nüş­te,­ hiç­bir­ kâr­ama­cı­ ta­şı­ma­yan­ der­nek­ sta­tü­sün­de­dir­ler.FI­FA,­ fut­bo­lun­ Bir­leş­miş­ Mil­let­ler­

ör­gü­tü­ gi­bi­dir,­ kı­ta­ fe­de­ras­yon­la­rıy­la­da­nış­ma­ için­de­ fut­bo­lun­ ge­nel­ oyun­ku­ral­la­rı­nı­ be­lir­le­yip,­ de­ği­şik­lik­ ta­li­mat­la­rı­ ya­yın­lar;­ ül­ke­ içi­ ve­ dı­şın­da­ki­ku­lüp­ler­de,­ ül­ke­ ta­kım­la­rı­ ara­sın­da­ki­so­run­la­rı­ çö­zer.­ Dü­zen­le­yi­ci­ ku­rum­dur­ve­ka­rar­la­rı­ni­hai­dir.­Ken­di­hu­kuk­ku­rul­la­rı,­ mah­ke­me­le­ri­ (CAS,­ Tah­kim­vb.)­var­dır.­Bun­la­rın­ka­rar­la­rı­nı­de­ğiş­ti­re­cek­baş­ka­bir­yar­gı­ku­ru­mu­yok­tur.­Bun­la­ra­ ‘fut­bo­lun­ bü­rok­ra­si­si’­ de­ni­le­bi­lir.Fut­bo­lu­ ‘dış­ güç­ler’den­ ko­ru­mak­

ama­cıy­la­da­ha­sos­ya­list­ül­ke­ler­ya­şar­ken,­on­la­rın­ka­tı­lı­mıy­la­ku­rul­muş­olan­fe­de­ras­yon­ bir­lik­le­ri­ da­ha­ son­ra­ baş­lı­ba­şı­na­bir­güç­mer­ke­zi­ha­li­ne­gel­miş­

TEORİDE doğrultu58

tir.­ Fut­bo­lun­ ser­ma­ye­nin­ yağ­ma­ ala­nı­na­dö­nüş­tü­rül­me­sin­de­be­lir­le­yi­ci­bir­rol­üst­len­miş­ler­dir.­Son­30­yıl­da,­oyu­nun­ ku­ral­la­rı­ da­ dâ­hil­ ol­mak­ üze­re,­ulus­la­ra­ra­sı­ tur­nu­va­la­rın­ ör­güt­le­niş­bi­çi­mi,­ ku­lüp­ler­ ara­sı­ iliş­ki­ler,­ fut­bol­cu­la­rın­ser­best­do­la­şı­mı,­si­ya­si­ne­den­ler­le­ ‘dün­ya­ sis­te­mi’­ dı­şı­na­ düş­müş­ül­ke­le­rin­ulus­la­ra­ra­sı­or­ga­ni­zas­yon­lar­dan­dış­lan­ma­sı­vb.­her­şey,­bu­ama­ca­hiz­met­et­me­ye­yö­ne­lik­tir.Ül­ke­ için­de­ ve­ dı­şın­da­ ya­pı­lan­ tüm­

res­mi­ fut­bol­or­ga­ni­zas­yon­la­rı­bu­ye­rel­ve­ ulus­la­ra­ra­sı­ teş­ki­lat­lar­ ta­ra­fın­dan­ya­pıl­mak­ta­dır.­ Do­la­yı­sıy­la­ el­de­ edi­len­mil­yar­lar­ca­do­lar­lık­ge­lir­bun­la­rın­elin­de­ top­la­na­rak­ ‘hak­ sa­hip­le­ri’ne­ da­ğı­tıl­mak­ta­dır.­Bu­pa­ra­nın­ve­dü­zen­le­yi­ci­gü­cün­pay­la­şı­mı­baş­ta­bü­yük­ku­lüp­ler­ol­mak­ üze­re­ ku­lüp­le­ri­ fe­de­ras­yon­ ör­güt­len­me­le­riy­le­kar­şı­kar­şı­ya­ge­tir­mek­te­dir.­ Ay­rı­ca­ si­ya­si­ ik­ti­dar­lar­ da­ ül­ke­için­de­fe­de­ras­yon­la­rın­bu­gü­cü­ne­or­tak­ol­ma­ya­ ça­lış­mak­ta,­ ta­ma­men­ ken­di­de­ne­tim­le­ri­al­tı­na­al­mak­is­te­mek­te­dir.­2.­ Yüz­ mil­yon­lar­ca­ do­lar­lık­ eko­no­

mik­ de­ğer­le­riy­le,­ iş­le­yiş­ bi­çim­le­riy­le­ti­ca­ri­ şir­ket­le­re­ dö­nüş­müş­ olan­ pro­fes­yo­nel­ ku­lüp­ler,­ fut­bol­dan­ el­de­ edi­len­ge­lir­ler­den­da­ha­faz­la­pay­is­te­mek­te­dir­ler.­Bu­nun­ için­ kar­şı­la­rın­da­ki­ en­bü­yük­güç­olan­ken­di­ül­ke­fe­de­ras­yon­la­rı­ve­ulus­la­ra­ra­sı­bir­lik­ler­le­kı­ya­sı­ya­mü­ca­de­le­et­mek­te­dir­ler.Ön­ce­lik­le,­ fut­bol­ ser­ma­ye­si­nin­ en­

güç­lü­ ol­du­ğu­ Kı­ta­ Av­ru­pa’sı­na­ ba­ka­lım.­ 2000­ yı­lın­da­ Av­ru­pa’nın­ en­ bü­yük­ku­lüp­le­ri­(şir­ket­le­ri)­bir­ara­ya­ge­le­rek­G­14­adın­da­fut­bol­ku­lüp­le­ri­nin­ilk­ulus­la­ra­ra­sı­ör­gü­tü­nü­kur­muş­tur.­FI­FA­ve­UE­FA’ya­kar­şı­ör­güt­le­nen­bu­ku­lüp­ler;­Re­al­Mad­rid,­AC­Mi­lan,­Ajax,­Li­ver­po­ol,­ Ba­yern­Mü­nich,­ Ju­ven­tus,­İn­ter­ Mi­lan,­ Bar­ce­lo­na,­ Manc­hes­ter­Uni­ted,­ Bo­rus­si­a­ Dort­mund,­ PSG,­

Mar­sil­ya,­Por­to­ve­PSV­Eind­ho­ven’dir.­G­14’ün­ tü­zü­ğün­de­ ku­ru­luş­ amaç­la­rı­ söy­le­ açık­la­nır;­ “G­14­ ku­lüp­le­ri­nin­ko­nu­mu­nu­ pa­zar­da­ güç­len­dir­mek­ ve­fut­bol­ dün­ya­sın­da­ G­14’ün­ öne­mi­ni­art­tır­mak­tır.”­Bu­ör­güt­da­ha­son­ra­ye­ni­ka­tı­lım­lar­la,­özel­lik­le­mad­di­yön­den­ güç­lü­ ku­lüp­le­rin­ üye­li­ğiy­le­ da­ha­da­güç­le­nir.­G­14’ün­en­üst­dü­zey­de­ki­ yö­ne­ti­ci­si­ Tho­mas­ Kurth,­ Fran­sız­Lyon­ku­lü­bü­nün­bir­li­ğe­da­hil­edil­me­si­son­ra­sı­ şu­ açık­la­ma­yı­ ya­par;­ “Ka­pa­lı­bir­ku­lüp­ol­ma­dı­ğı­mı­zı­ama­sa­de­ce­id­dia­lı­ku­lüp­le­rin­G­14’ün­üye­si­ola­bi­le­ce­ği­ni­ gös­ter­mek­ ama­cıy­la­ ge­niş­le­me­ar­zu­su­ için­de­yiz.­ Be­ri­ yan­dan­ Lyon­ku­lü­bü­nü­al­ma­yı­ge­rek­li­bul­ma­mız­da­ti­ca­ri­ kay­gı­lar­ rol­ oy­na­mış­tır.­ Baş­ka­nı,­bu­ku­lü­bü­ba­sit­bir­fut­bol­ku­lü­bü­nün­öte­si­ne­ta­şı­mak­is­ti­yor.”­Ni­yet­le­ri­ve­ ne­ yap­mak­ is­te­dik­le­ri­ni­ ken­di­le­ri­açık­ça­di­le­ge­ti­ri­yor.­Spo­run,­ya­ni­fut­bo­lun­ge­liş­ti­ri­lip,­ in­san­lık­ için­ya­rar­lı­ha­le­ge­ti­ril­me­si­ama­cı­FI­FA,­UE­FA­gi­bi­ulus­la­ra­ra­sı­ ör­güt­len­me­ler­le­ bir­lik­te­ku­lüp­ler­için­de­sa­de­ce­ka­ğıt­üs­tün­de­kal­mış­tır.­G­14,­ ku­ru­lu­şu­nun­ he­men­ son­ra­

sın­da­UE­FA­ve­FI­FA’dan­ba­ğım­sız­ola­rak­ Av­ru­pa­ ça­pın­da­ 18­ ta­kım­lı­ ken­di­lig­le­ri­ni­ ku­ra­cak­la­rı­nı­ açık­lar.­ Bu­nun­aka­bin­de­ bir­ İs­pan­yol­ ka­pi­ta­lis­ti­ bu­kez­ ken­di­ pla­nı­nı­ açık­la­dı:­ 8­ ül­ke­den­16­ ta­kı­mın­ ka­tı­la­ca­ğı­ Eu­ro­pe­an­ Gold­Cup.­Ka­tı­lım­cı­ku­lüp­le­ri­bu­or­ga­ni­zas­yon­dan­ ba­şa­rı­la­rı­na­ gö­re­ 30­ ile­ 110­mil­yon­ Eu­ro­ ka­za­na­bi­le­cek­ti.­ Bu­ du­rum­kar­şı­sın­da­UE­FA­ve­G­14­bir­ara­ya­ ge­lip­ an­laş­mak­ zo­run­da­ kal­dı­lar.­Bu­ pro­je­ye­ bir­lik­te­ kar­şı­ çık­tı­lar.­ UE­FA’nın­or­ga­ni­ze­et­ti­ği­fiam­pi­yon­lar­Li­gi­ye­ni­den­dü­zen­le­nip,­ku­lüp­le­rin­pay­la­rı­art­tı­rıl­dı.­Bu­li­gin­or­ta­la­ma­750­mil­yon­Eu­ro­luk­ge­li­ri­nin­547­mil­yo­nu­ku­lüp­le­re­git­mek­te­dir.­

TEORİDE doğrultu 59

Av­ru­pa’nın­ bü­yük­ ku­lüp­le­ri­nin­ en­önem­li­ge­lir­kay­nak­la­rın­dan­bi­ri,­bah­set­ti­ği­miz­fiam­pi­yon­lar­Li­gi­ or­ga­ni­zas­yo­nu­dur.­G­14’le­rin­ço­ğu­bu­li­ge­di­rek­ka­tıl­mak­ta­dır.­Ku­lüp­ler,­da­ha­hiç­maç­oy­na­ma­dan­ ‘ayak­bas­tı’­ pa­ra­sı­ ola­rak­5­ mil­yon­ Eu­ro­ al­mak­ta­dır.­ 4­ ta­kım­lı­grup­lar­da­6­maç­ya­pıl­mak­ta,­ga­li­bi­yet­ba­şı­na­ 600­ bin­ Eu­ro,­ be­ra­ber­lik­ için­300­bin­Eu­ro­ al­mak­ta­dır­lar.­Grup­lar­dan­çı­kan­ve­ele­me­le­re­ka­lıp­ka­zan­ma­ya­de­vam­ eden­ku­lüp­le­rin­ al­dı­ğı­ pa­ra­kat­lan­mak­ta­dır.­Fi­na­le­ka­dar­yük­se­lip­ku­pa­yı­ka­za­nan­ku­lü­bün­ka­sa­sı­na­100­mil­yon­Eu­ro­nun­üs­tün­de­pa­ra­gir­mek­te­dir.­Tür­ki­ye’de­ki­ bü­yük­ ku­lüp­ler­ de­

fiam­pi­yon­lar­ Li­gi’ne­ ka­tıl­mak­ için­ çe­tin­ mü­ca­de­le­ ver­mek­te­dir,­ bu­ mü­ca­de­le­nin­so­nu­cu­ku­lüp­ler­ara­sı­re­ka­bet­git­tik­çe­şid­det­len­mek­te,­Tür­ki­ye­Fut­bol­Fe­de­ras­yo­nu’yla­ kav­ga­ et­mek­te­dir­ler.­Ya­ban­ca­ fut­bol­cu­ kon­ten­ja­nı­nın­ ar­tı­rıl­ma­sıy­la­da­ha­faz­la­ba­şa­rı­ve­pa­ra­ka­za­na­cak­la­rı­nı­dü­şün­mek­te­dir­ler.­Bun­la­rın­dı­şın­da­nak­len­ ya­yın­ ge­lir­le­ri­nin­pay­la­şı­mı,­ trans­fer­ler­de­ fe­de­ras­yo­na­öde­nen­pay,­lig­de­ki­sı­ra­la­ma­ya­gö­re­alı­na­cak­ pa­ra­ ve­ spon­sor­luk­ ge­lir­le­ri­nin­pay­la­şı­mı­ gi­bi­ önem­li­ rant­la­rın­üle­şil­me­si­so­run­ol­mak­ta­dır.­Ay­rı­ca­ku­lüp­le­rin­fe­de­ras­yon­yö­ne­ti­min­de­da­ha­faz­la­söz­sa­hi­bi­ol­ma­is­tem­le­ri­de­bu­mü­ca­de­le­yi­za­man­za­man­kriz­bo­yu­tu­na­çı­kar­mak­ta­dır.­ Son­ iki­ yıl­dır­ Tür­ki­ye’de­de­Av­ru­pa­fiam­pi­yon­lar­Li­gi’nin­sis­te­mi­uy­gu­lan­mak­ta­dır.­ Ku­lüp­ler,­ Turk­cell­Sü­per­Lig­ve­For­tis­Tür­ki­ye­Ku­pa­sı­or­ga­ni­zas­yon­la­rın­dan­nak­len­ya­yın­la­nan­maç­la­rı­nın­sa­yı­sı­na­ve­ba­şa­rı­la­rı­na­gö­re­fe­de­ras­yon­dan­pa­ra­al­mak­ta­dır.­Ül­ke­de­ki­ fut­bol­ ku­lüp­le­ri­ da­ha­ çok­

yer­li,­ye­ni­pa­laz­la­nan­ser­ma­ye­pat­ron­la­rı­nın­ elin­de­dir.­ Pat­ro­naj­da­ki­ di­ğer­önem­li­ke­sim­ise­si­ya­si­par­ti­ler­le­bağ­

lan­tı­lı­ be­le­di­ye­ baş­kan­la­rı­dır.­ Tür­ki­ye’de­ de­ fut­bol­dan­ bü­yük­ pa­ra­lar­ ka­za­nıl­mak­ta­dır­ama­Av­ru­pa­ku­lüp­le­riy­le­kar­şı­laş­tı­rıl­dı­ğın­da­ku­lüp­le­rin­ser­ma­ye­ya­pı­la­rı,­ bi­ri­kim­le­ri­ ol­duk­ça­ za­yıf­tır.­Tür­ki­ye’de­ fut­bol­ ku­lüp­le­ri­nin­ top­lam­ge­li­ri­500­mil­yon­do­lar­ci­va­rın­day­ken,­Av­ru­pa­ ku­lüp­le­ri­nin­ top­lam­ ge­li­ri­ 13­mil­yar­do­la­rın­üs­tün­de­dir.­Me­se­la,­İn­gi­liz­ta­kı­mı­Chel­se­a’nin­spon­sor­luk­ge­li­ri­ 93,7­ mil­yon­ do­lar,­ Al­man­ Ba­yern­Mü­nih’in­ 92,1­ mil­yon­ do­lar­dır.­ Tür­ki­ye’de­ ise­ bü­tün­ fut­bol­ ku­lüp­le­ri­nin­spon­sor­luk­ge­li­ri­nin­top­la­mı­70­mil­yon­do­lar­dır.­Ül­ke­nin­en­zen­gin­ta­kı­mı­Fe­ner­bah­çe,­10­mil­yon­do­lar­lık­spon­sor­luk­ge­li­riy­le­ilk­sı­ra­da­dır.­Bu­na­ kar­şın,­ özel­lik­le­ bü­yük­ ku­

lüp­le­rin­baş­ka­nı­ola­bil­mek­için­bü­yük­ka­pış­ma­lar­ya­şan­mak­ta­dır.­Bü­yük­bir­ku­lü­bün­baş­kan­lı­ğı­ya­da­yö­ne­tim­üye­li­ği­pres­tij­de­mek­tir.­ İs­te­dik­le­ri­za­man­cum­hur­baş­ka­nı­ da­ dâ­hil­ her­kes­le­ gö­rü­şe­bil­mek­te,­ ik­ti­dar­la,­ bü­rok­ra­siy­le­olan­ki­şi­sel­iş­le­ri­ni­çö­ze­bil­mek­te­dir­ler.­Fe­ner­bah­çe’nin­ baş­ka­nı­ Aziz­ Yıl­dı­rım,­NA­TO­mü­te­ah­hi­di­ ve­Rus­ si­lah­la­rı­nın­Tür­ki­ye­ pa­zar­la­yı­cı­sı­dır.­ BJK­Baş­ka­nı­Yıl­dı­rım­De­mi­rö­ren,­De­mi­rö­ren­şir­ket­ler­ gru­bu­nun­ ve­li­ah­dı;­ Ga­la­ta­sa­ray’ın­baş­ka­nı­ Öz­han­ Ca­nay­dın­ teks­til­ fab­ri­ka­tö­rü­dür.­ Trab­zons­por’un­ baş­ka­nı,­Al­bay­rak­lar­ gru­bun­dan­ Nu­ri­ Al­bay­rak’tır.­ Bu­ bü­yük­ ku­lüp­le­rin­ yö­ne­tim­ku­rul­la­rı­ da­ iri­li­ufak­lı­ ser­ma­ye­ pat­ron­la­rın­dan­olu­şur.­Tür­ki­ye’de­ki­ ku­lüp­ler­ şir­ket­leş­me­

yo­lun­da­önem­li­me­sa­fe­ler­kat­ et­miş­se­de­ya­pı­sal­za­yıf­ık­la­rı,­otur­muş­bir­fut­bol­dü­ze­ni­nin­ol­ma­ma­sı,­dev­le­tin­mü­da­ha­le­le­ri­ve­ku­lüp­le­rin­geç­miş­ten­be­ri­maf­yay­la­ olan­ iliş­ki­le­ri­ te­kel­ci­ ser­ma­ye­yi­ fut­bol­sek­tö­rün­den­uzak­tut­muş­tur.­ Son­ yıl­lar­da­ fut­bol­da­ el­de­ edi­len­ge­lir­le­rin­bü­yük­lü­ğü­dü­şü­nül­dü­ğün­de­

TEORİDE doğrultu60

bu­ sek­tö­re­ el­ ata­cak­la­rı­ ke­sin­dir;­ uy­gun,­ is­tik­rar­lı­ bir­ or­ta­mın­ oluş­ma­sı­nı­bek­le­dik­le­ri­ söy­le­ne­bi­lir.­ Ör­ne­ğin,­ Fe­ner­bah­çe­ ku­lü­bü­nün­ yö­ne­ti­mi­ne­ se­çi­le­rek­ Aziz­ Yıl­dı­rım’ın­ ‘sağ­ ko­lu’­ olan­Koç­Hol­ding’den­Ali­Koç’un­ku­lüp­pat­ron­lu­ğu­na­ha­zır­lan­dı­ğı­söy­le­ne­bi­lir.Ulu­sal­ve­ulus­la­ra­ra­sı­alan­da­fut­bol­

ku­lüp­le­ri­nin­ hem­ bir­bir­le­ri­ ara­sın­da­ki­re­ka­bet­hem­de­bir­ara­da­baş­ta­ fe­de­ras­yon­lar­ ve­ bun­la­rın­ ulus­la­ra­ra­sı­ör­güt­le­riy­le,­di­ğer­güç­ler­le­olan­mü­ca­de­le­le­ri­ da­ha­ da­ kı­zı­şa­cak­tır.­ Bu­nun­so­nu­cun­da­ kü­çük­ ku­lüp­le­rin­ ya­şam­alan­la­rı­iyi­ce­da­ra­la­cak;­en­pa­ra­lı­ve­en­zen­gin­ ku­lüp­ler­ ayak­ta­ ka­la­cak,­ to­pu­is­te­dik­le­ri­gi­bi­dön­dü­re­cek­ler­dir.­3.­Bur­ju­va­si­ya­si­ik­ti­dar­lar,­fut­bol­da­

‘özel’­ bir­ güç­tür!­ Di­ğer­le­ri­ gi­bi­ sa­de­ce­eko­no­mik­ çı­kar­lar­la­ha­re­ket­ et­mez­ler.­Fut­bol­la­sos­yal,­si­ya­sal,­psi­ko­lo­jik­vb.­top­lum­sal­ya­şam­da­ki­et­ki­sin­den­do­la­yı­da­il­gi­li­dir­ler.­Si­ya­si­ik­ti­dar­lar­ba­kı­mın­dan­ ha­ki­mi­yet­ al­tı­na­ alın­dı­ğın­da­komp­leks­ge­ti­ri­le­ri,­ ter­si­du­rum­da­za­rar­la­rı­ola­bi­le­cek­bir­ger­çek­li­ğe­ka­yıt­sız­kal­ma­la­rı­müm­kün­de­ğil­dir.­Fut­bol­ara­cı­lı­ğıy­la­en­ucu­zun­dan,­en­

ko­la­yın­dan­kit­le­ler­ma­nip­le­edi­lir,­si­ya­sal­ dü­zen­le­ri­nin­ ih­ti­yaç­la­rı­ doğ­rul­tu­sun­da­eği­ti­lir­ve­uyu­tu­lur.Ulu­sal­ ta­kım­la­rı­nı,­ku­lüp­le­ri­ni­ son­

suz­bi­çim­de­des­tek­ler­ler.­On­la­rın­ba­şa­rı­sı­ken­di­ba­şa­rı­la­rı,­ta­nı­tı­mı­an­la­mı­na­ge­lir.­Ye­ni­pa­zar­la­ra­açıl­ma­nın­yo­lu­nu­açar­böy­le­ce.Dev­let­ler­sa­de­ce­ül­ke­içi­de­ğil­ulus­

la­ra­ra­sı­alan­da­da­fut­bo­lu­kul­la­nır­lar.­Dış­si­ya­set­le­ri­ni­güç­len­dir­mek­te,­pres­tij­le­ri­ni­ art­tır­mak­ta­ fut­bol­ önem­li­ bir­araç­tır.­Bu­nun­ için­ fut­bol­dün­ya­sı­nın­ulus­la­ra­ra­sı­ ör­güt­len­me­le­ri­ olan­ FI­FA­ve­ UE­FA’da­ et­kin­ ola­bil­mek­ için­ tüm­güç­le­ri­ni­ ha­re­ke­te­ ge­çi­rir­ler.­ Bu­ ku­rum­la­rın­ baş­ka­nı­nı­ seç­mek,­ yö­ne­tim­

ku­rul­la­rı­nı­oluş­tur­mak,­Bir­leş­miş­Mil­let­ler’de­ki­sü­reç­ka­dar­zor­lu­dur!­Ül­ke­ler­ara­sı­re­ka­bet­te­güç­pay­la­şı­

mı­mü­ca­de­le­sin­de­ fut­bo­lun­na­sıl­ kul­la­nıl­dı­ğı­ üze­ri­ne­ da­ha­ ön­ce­Mus­so­li­ni­ör­ne­ği­ni­ver­miş­tik.­Bu­gün­kü­kul­la­nı­mı­da­ha­bo­yut­lu­dur,­da­ha­ in­ce­me­tot­lar­la­ ol­mak­ta­dır.­ Bu­na­ mak­ro­ dü­zey­de­ve­re­ce­ği­miz­ iki­ ör­nek­le­ açık­lık­ ka­zan­dı­ra­bi­li­riz.­Fut­bol­da­ge­ri­ama­em­per­ya­list­güç­ler­ara­sın­da­en­ön­de­olan­ABD,­fut­bol­la­ çok­ il­gi­li­dir!­ ABD­ des­tek­li­ fa­şist­ cun­ta­nın­ ik­ti­dar­da­ ol­du­ğu­ 1978­yı­lın­da­Dün­ya­Ku­pa­sı­ Ar­jan­tin’de­ dü­zen­le­nir.­Dö­ne­min­ABD­Dı­şiş­le­ri­Ba­ka­nı­H.­Kis­sin­ger,­or­ga­ni­zas­yon­bo­yun­ca­ora­da­dır­ ve­ Vi­de­la’nın­ ima­jı­nı­ dü­zel­te­ce­ği­ni­ dü­şü­ne­rek­ Ar­jan­tin’in­ ku­pa­yı­ka­zan­ma­sı­ için­ ABD’nin­ tüm­ gü­cü­nü­kul­la­nır.­Kis­sin­ger’in­gö­ze­ti­min­de­maç­lar­alı­nır­sa­tı­lır­ve­Ar­jan­tin­ku­pa­yı­ka­za­nır.­30­yıl­son­ra­Irak’ın­As­ya­Fut­bol­Ku­pa­sı’nı­ ka­zan­ma­sı­ için­ iş­gal­ci­ ABD­yi­ne­ay­nı­ro­lü­oy­na­mış­tır!Bu­ra­dan­ iti­ba­ren­ si­ya­si­ ik­ti­dar­la­rın­

fut­bol­üze­rin­de­ki­gü­cü­ve­ro­lü­hak­kın­da­ ko­nu­şur­ken­ baş­ka­ yer­le­re­ git­me­ye­ce­ğiz.­Tür­ki­ye­ ger­çek­li­ği­ tüm­dün­ya­için­bir­la­bo­ra­tu­var­or­ta­mı­sun­mak­ta­dır.1923’te­ Tür­ki­ye­ Fut­bol­ Fe­de­ras­yo­

nu’nun­ku­ru­lu­şun­dan­ iti­ba­ren­dev­let,­fut­bo­lu­hem­si­ya­si­eko­no­mik­amaç­la­rı­doğ­rul­tu­sun­da­kul­lan­mış­hem­de­onu­ka­pi­ta­list­ sis­te­me­ uy­gun­ ha­le­ ge­tir­mek­için­ya­sal,­pra­tik­her­tür­lü­adı­mı­at­mış­tır.­ Bü­tün­ dün­ya­da­ ol­du­ğu­ gi­bi­dev­le­tin­ fut­bol­üze­rin­de­ki­asıl­ ro­lü­bu­iki­ger­çek­lik­nok­ta­sın­da­şe­kil­len­miş­tir.Cum­hu­ri­yet­ ta­ri­hi­ bo­yun­ca­ fut­bol­

gö­rev­siz­ bı­ra­kıl­maz­ken­ dev­le­tin­ fut­bol­üze­rin­de­ki­ha­ki­mi­ye­ti­de­da­im­ol­muş­tur.­ 12­Ey­lül­ cun­ta­sı,­An­ka­ra­gü­cü’nü­ken­di­ sim­ge­si­ ola­rak­ ‘ka­rar­na­mey­le’­1981’de­bi­rin­ci­ li­ge­ çı­kar­mış­ ve­ora­da­

TEORİDE doğrultu 61

tut­muş­tur.­ An­ka­ra­gü­cü’yle­ or­du­ ara­sın­da­ki­ bu­ iş­bir­li­ği,­ son­ra­dan­ as­ke­ri­sa­na­yi­ iş­let­me­si­ MKE’nin­ An­ka­ra­gü­cü’ne­spon­sor­ol­ma­sıy­la­de­rin­leş­miş­tir.­Kür­dis­tan’da­de­vam­eden­sa­vaş­yıl­

la­rın­da­ fut­bol,­ psi­ko­lo­jik­ sa­va­şın­ bir­ara­cı­ola­rak­sü­rek­li­kul­la­nıl­mış­tır.­Ba­tı­da­ stat­lar­ şo­ve­nizm­le­ ze­hir­le­nir­ken,­Kürt­ler,­ fut­bol­ ara­cı­lı­ğıy­la­ re­ji­me­bağ­lan­ma­ya­ ça­lı­şıl­mış­tır.­ Di­yar­ba­kırs­por­ve­Vans­por’un­1.­Lig’e­çı­kış­la­rı,­kü­me­düş­mek­ten­son­maç­lar­da­kur­tul­ma­la­rı­hep­dev­let­mü­da­ha­le­siy­le­ger­çek­leş­miş­tir.İk­ti­dar­da­var­lı­ğı­nı­sür­dü­ren­le­re­kar­

şı­ ik­ti­da­ra­ aday­ olan­lar­ her­ yer­de­ ol­du­ğu­ gi­bi­ fut­bol­ üze­rin­de­ de­ kav­ga­ya­tu­tu­şur.­ Bu­ re­ka­bet­te­ kit­le­ler­ fut­bol­ara­cı­lı­ğıy­la­ar­ka­lan­ma­ya­ça­lı­şı­lır.­Tür­ki­ye’de­bur­ju­va­klik­ler­ara­sın­da­de­vam­eden­bu­mü­ca­de­le­nin­en­can­lı­cep­he­le­rin­den­bi­ri­de­fut­bol­dur.­AKP­ve­te­kel­ci­ser­ma­ye,­ da­ha­ çok­ si­vil­ bü­rok­rat­la­rın­ve­ maf­ya­nın­ ege­men­li­ği­ al­tın­da­ olan­Tür­ki­ye­fut­bol­dü­ze­ni­nin­sta­tü­ko­la­rı­nı­yı­kıp­ kü­re­sel­ ser­ma­yey­le­ en­teg­re­ ha­le­ge­tir­me­ye­ça­lı­şı­yor.­ ‘Der­nek­sta­tü­sün­de­olan’­ku­lüp­le­ri­çı­ka­rıp­hu­kuk­sal,­ya­pı­sal­ve­ku­rum­sal­ola­rak­da­her­han­gi­bir­şir­ke­te­dö­nüş­tür­me­yi­he­def­i­yor­lar.­Ya­ban­cı­fut­bol­cu­sa­yı­sı­nın­art­tı­rıl­ma­sı,­hat­ta­sı­nır­sız­ha­le­ge­ti­ril­me­si,­pat­ron­la­rın­pa­ra­sıy­la­ya­sal­ola­rak­da­ku­lüp­le­re­sa­hip­ola­bil­me­si­vb.­ni­yet­le­ri­var­dır.­Bu­nun­ için­ mev­cut­ ya­pı­nın­ de­ğiş­

ti­ril­me­si,­ fe­de­ras­yo­nun­ dü­şü­rül­me­si­ge­re­ki­yor.­Son­beş­yıl­da­AKP­ku­lüp­le­ri­tek­tek­ele­ge­çi­re­rek,­ele­ge­çi­re­mez­se­ken­di­si­ne­ ba­ğım­lı­ ha­le­ ge­ti­re­rek­ fe­de­ras­yon­yö­ne­ti­mi­ni­se­çen­de­le­ge­le­rin­ço­ğu­nu­oluş­tu­ran­ku­lüp­le­ri­bas­kı­al­tı­na­al­ma­ya­ça­lı­şı­yor.­Bu­gün­ku­lüp­le­rin­ya­rı­sı;­ Trab­zons­por,­ Ka­sım­pa­şas­por,­ İs­tan­bul­B.­Be­le­di­ye­Spor,­Kon­yas­por­vb.­AKP’nin­doğ­ru­dan­de­ne­ti­mi­al­tın­da­dır.­

AKP,­ elin­de­ki­ tüm­ gü­ce­ rağ­men­ fe­de­ras­yo­nu­ ele­ ge­çi­re­me­miş­tir;­ son­ fe­de­ras­yon­ se­çim­le­rin­de­ AKP’nin­ kar­şı­sı­na­ De­niz­ Bay­kal’ın­ li­der­li­ğin­de­ tüm­si­ya­si­par­ti­ler,­maf­ya,­‘de­rin’­güç­ler­ve­bun­la­rın­ de­ne­ti­min­de­ki­ ba­sın­ top­lu­ca­çık­mış­tı.­ 2008’de­ ya­pı­la­cak­ fe­de­ras­yon­ se­çim­le­rin­de­ AKP’nin­ eli­ni­ da­ha­güç­len­di­re­rek­gi­re­ce­ği­şim­di­den­or­ta­ya­çık­mış­tır.­Bu­nun­ya­sal­ve­pra­tik­ha­zır­lık­la­rı­de­vam­et­mek­te­dir.­Ku­lüp­le­re­ hü­kü­me­tin­ des­te­ği­ son­

ge­nel­se­çim­ler­de­AKP’nin­al­dı­ğı­oy­ora­nın­da­et­ki­li­ol­muş­tur.­22­Tem­muz­se­çi­mi­ ön­ce­si,­ Ke­mal­Una­kı­tan’ın­ se­çim­böl­ge­si­nin­ha­ki­mi­Es­ki­şe­hirs­por’a­Ser­gen­Yal­çın’ı­ki­şi­sel­ça­ba­la­rıy­la­trans­fer­et­me­si,­ sos­yal­ de­mok­rat­la­rın­ ge­le­nek­sel­ol­du­ğu­bu­şe­hir­de­CHP’ye­ fark­at­ma­sın­da­bu­trans­fe­rin­de­ro­lü­ol­du­ğu­söy­len­mek­te­dir.­AKP,­es­ki­den­da­ha­ge­ri­dü­zey­de­il­gi­len­di­ği­fut­bo­la­son­yıl­lar­da­da­ha­faz­la­il­gi­gös­ter­mek­te­dir.­2004­ye­rel­se­çim­le­ri­ön­ce­si­Trab­zons­por­Fe­ner­bah­çe­ara­sın­da­ya­şa­nan­ger­gin­lik­te­R.T.­Er­do­ğan’ın­FB­ le­hi­ne­ ta­raf­ol­ma­sı,­ nor­mal­de­ çok­ güç­lü­ ol­du­ğu­ Trab­zon’da­be­le­di­ye­yi­CHP’ye­kap­tır­ma­sı­na­yol­açan­ne­den­ler­den­bi­ri­dir.­Bu­ör­nek,­AKP’nin­ bü­tün­ gü­cüy­le,­ de­ği­şik­ yön­tem­ler­le­ fut­bol­ dün­ya­sı­na­ da­ha­ et­kin­mü­da­hil­ ol­ma­sı­nın­ baş­lan­gı­cı­ ol­muş­tur.­Fut­bol­ üze­rin­den­ sa­de­ce­ si­ya­si­ ya­

tı­rım­ ya­pıl­ma­mak­ta­dır.­ Fe­de­ras­yo­nun­dü­şü­rül­me­si­ ay­nı­ za­man­da­ bir­ ‘ka­le­nin’­ da­ha­ ele­ ge­çi­ril­me­si,­ do­la­yı­sıy­la­si­ya­si­eko­no­mik­ an­lam­da­ Tür­ki­ye’de­ki­ fut­bol­ dü­ze­ni­ne­ ege­men­ ol­mak­ an­la­mı­na­ ge­lir.­ Or­ta­da,­ 5­ mil­yar­ do­la­ra­ya­kın­pa­ra­var­dır!­Fut­bol­da­güç­len­mek­top­lum­sal­ya­şam­da,­do­la­yı­sıy­la­ik­ti­dar­mü­ca­de­le­sin­de­güç­len­mek­de­mek­tir.Bur­ju­va­si­ya­si­ik­ti­da­rın­fut­bo­lu­ser­

ma­ye­nin­ege­men­li­ği­al­tı­na­sok­mak­ is­

TEORİDE doğrultu62

te­me­si­ka­dar­do­ğal­bir­şey­yok­tur.­Bu­sek­tör­den­el­de­edi­le­cek­ge­lir­le­rin­bü­yü­me­si­ken­di­çı­ka­rı­na­dır.­Ti­ca­ri­fut­bo­lun­ge­li­şi­mi,­ si­ya­si­ ik­ti­dar­la­ra­ da­ bü­yük­ge­lir­ler­sağ­la­mış­tır.­Bu­yüz­den­ku­lüp­le­rin­be­lir­li­ba­zı­ay­rı­ca­lık­la­rı­var­dır­tüm­dün­ya­da;­teş­vik­ya­sa­la­rı,­en­dü­şük­dü­zey­de­ver­gi­len­dir­me,­ye­ni­ge­lir­ola­nak­la­rı­sun­ma,­bu­doğ­rul­tu­da­ge­rek­li­ya­sal­de­ği­şik­lik­le­ri­yap­ma,­kı­sa­ca­sı­tüm­dev­let­ im­kân­la­rı­ ti­ca­ri­ fut­bo­lun­ em­rin­de­dir.­Fut­bo­lun­bu­bi­çim­de­bü­yü­me­si­nin­dev­let­ka­sa­sın­dan­ba­zı­gi­der­le­re­ne­den­ol­sa­da­ka­sa­ya­gi­ren­pa­ra­nın­ya­nın­da­la­fı­bi­le­ol­maz.­Res­mi­bir­ku­rum­olan­Spor­To­to­Teş­ki­la­tı’nın­dü­zen­le­di­ği­fut­bol­la­ il­gi­li­ ‘İd­di­a’­ oyu­nu­na­ (ku­ma­rı­na)­2004­ Ni­san­2006­ so­nu­ ara­sın­da­ hal­kın­akıt­tı­ğı­pa­ra­3.2­mil­yar­YTL’dir.­Bu­ra­kam­lar,­İd­di­a’yı­dev­let­des­tek­li­ba­his­şir­ket­le­ri­ ara­sın­da­ dün­ya­ üçün­cü­sü­yap­mış­tır.­ Dev­le­tin­ kon­tro­lü­ dı­şın­da­da­Tür­ki­ye’de­sa­nal­or­tam­da­oy­na­nan­ya­sa­dı­şı­fut­bol­ba­his­le­ri­nin­yıl­lık­tu­ta­rı­600­mil­yon­do­lar­dır.­İd­di­a­ve­Ma­li­ye­Ba­kan­lı­ğı­yet­ki­li­le­ri­in­ter­net­te­ka­yıt­dı­şı­ba­his­oy­na­yan­la­rı­ ‘va­tan­hai­ni’­ ola­rak­ta­nım­la­mak­ta­dır.­ Fut­bo­lun­ ka­pi­ta­list­ge­li­şi­mi­nin­ si­ya­si­ ik­ti­dar­lar­ca­ des­tek­len­me­si­nin­ on­la­ra­ eko­no­mik­ ge­ti­ri­le­ri­sa­de­ce­fut­bol­üze­rin­den­oy­na­nan­ba­his­ge­lir­le­riy­le­ sı­nır­lı­ de­ğil­dir.­ Ku­lüp­le­rin­ik­ti­sa­di­ fa­ali­yet­le­rin­den,­ fut­bo­la­spon­sor­olan,­rek­lam­ve­ren­şir­ket­ler­den­alı­nan­ver­gi­ler­gi­bi­pek­çok­ka­zanç­ka­le­mi­var­dır.Tür­ki­ye’de­ ti­ca­ri­ fut­bo­lun­ ge­li­şi­

mi­yö­nün­de­dev­let­des­te­ği­ son­on­yıl­da­be­lir­gin­bi­çim­de­art­mış­tır.­ 23­Ara­lık­1997’de­fut­bol­la­il­gi­li­bir­se­mi­ner­de­ko­nu­şan,­genç­lik­ve­spor­dan­so­rum­lu­Dev­let­ Ba­ka­nı­ Yü­cel­ Seç­ki­ner;­ “Bi­rin­ci­li­ge­çı­kan­her­ta­kı­mın­sa­ha­sı­nı­ışık­lan­dı­ra­ca­ğız,­ de­dik­ ve­ bu­ sö­zü­mü­ze­uy­duk”­de­miş­ti.­Bu­sü­reç­te­bı­ra­ka­lım­

doğ­ru­düz­gün­top­oy­na­ya­cak­sa­ha­la­rı­ol­ma­sı­nı;­da­ha­so­yun­ma­oda­la­rı­ol­ma­yan­Van,­Ka­ra­bük­gi­bi­ta­kım­la­rın­stat­la­rı­ sırf­ ge­ce­ oy­na­na­cak­ nak­len­ maç­ya­yın­la­rı­ için­ ışık­lan­dı­rıl­mış­tı.­ Bu­gün­AKP,­ te­kel­le­rin­ çı­kar­la­rı­ doğ­rul­tu­sun­da­fut­bo­lu­re­or­ga­ni­ze­et­me­ye­ça­lı­şı­yor.­Bü­tün­kav­ga­da­bu­ra­dan­çı­kı­yor.­Hü­kü­met­ ye­ni­ bir­ ‘Ku­lüp­ler­ Ka­nu­

nu’­tas­la­ğı­ha­zır­la­mış­du­rum­da.­Bu­na­gö­re­yıl­lar­dır­der­nek­sta­tü­sün­de­fa­ali­yet­gös­te­ren­spor­ku­lüp­le­ri­ar­tık­res­mi­ola­rak­da­şir­ket­sta­tü­sü­ne­ka­vu­şa­cak.­As­lın­da­çok­tan­ger­çek­leş­miş­bir­du­ru­mun­adı­ko­nul­muş­ola­cak!­Ha­zır­la­nan­tas­lak­ta­ku­lüp­le­re­ye­ni­ge­lir­ola­nak­la­rı­su­nul­mak­ta;­ku­lüp­ler­şir­ket­ku­ra­bi­le­cek,­şir­ket­le­re­or­tak­ola­bi­le­cek.­Bu­ku­ru­luş­la­rın­tüm­ge­lir­le­ri­ile­spon­sor­la­rın­ya­pa­ca­ğı­her­tür­lü­har­ca­ma­her­za­man­ver­gi­den­mu­af­tu­tu­la­cak.­Bun­la­rın­dı­şın­da­13­ka­lem­de­da­ha­mad­di­kay­nak­ola­na­ğı­ sağ­lan­mak­ta­dır.­ Tas­la­ğın­ en­can­ alı­cı­ dü­zen­le­me­le­rin­den­ bi­ri­ de,­spor­ ku­lüp­le­ri­nin­ Tür­ki­ye­ Fut­bol­ Fe­de­ras­yo­nu­dı­şın­da­ fe­de­ras­yon­laş­ma­ya­ve­ kon­fe­de­ras­yon­laş­ma­ya­ gi­re­bi­le­cek­ol­ma­sı.­ Böy­le­ce­ Tür­ki­ye­ Fut­bol­ Fe­de­ras­yo­nu­ üze­rin­de­ki­ hü­kü­met­ bas­kı­sı­art­tı­rı­la­cak,­ele­ge­çi­ri­le­mez­se­al­ter­na­tif­olu­şum­lar­ya­ra­tı­la­bi­le­cek.­Si­ya­si­ik­ti­da­rın­Tür­ki­ye­fut­bol­dü­ze­

ni­ni­em­per­ya­list­kü­re­sel­leş­me­norm­la­rı­na­uy­gun­ha­le­ge­tir­me­ça­ba­sı­hız­kes­me­den­de­vam­ede­cek­tir.­Tüm­ka­pi­ta­list­ül­ke­ler­de­fut­bol­la­il­gi­li­bi­rin­ci­gün­de­mi­bu­ger­çek­oluş­tur­mak­ta­dır.­Fut­bol­üze­rin­de­ki­güç­le­ri­ni­ içer­de­dı­şar­da­an­cak­böy­le­ko­ru­ya­bi­lir­ler.­Böy­le­si­ne­et­ki­li­bir­si­ya­si­ve­eko­no­mik­si­lah­tan­hiç­bir­bur­ju­va­si­ya­si­ik­ti­dar­vaz­geç­mez,­vaz­ge­çe­mez!­Fut­bol­ve­med­yaFut­bol­ ve­ med­ya,­ gör­sel­ med­ya­nın­

maç­ya­yın­la­rı­na­baş­la­ma­sıy­la­bir­bir­le­ri­ne­kop­maz­bi­çim­de­bağ­lan­mış­lar­dır.­

TEORİDE doğrultu 63

Fut­bol­ ale­mi­ TV­ ge­lir­le­riy­le­ ser­ma­ye­le­ri­ni­ güç­len­di­rir­ken,­ TV’le­re­ sun­duk­la­rı­ ‘mal’la­med­ya­ şir­ket­le­ri­ni­ de­ zen­gin­leş­tir­miş­ler­dir.­Fut­bol­ku­lüp­le­ri­nin,­fe­de­ras­yon­la­rın­en­bü­yük­ge­lir­kay­na­ğı­nak­len­ maç­ ya­yın­la­rı­dır.­ Dev­let­ler­ de­bü­yük­ver­gi­ler­al­mak­ta­dır.Av­ru­pa­baş­ta­ol­mak­üze­re­tüm­dün­

ya­1.­lig­le­rin­de­ku­lüp­ler­haf­ta­da­en­az­üç­maç­oy­na­mak­ta­dır,­ne­re­dey­se­maç­ya­yı­nı­ol­ma­yan­gün­yok­tur.­Lig,­Av­ru­pa­Ku­pa­sı­maç­la­rı­tüm­haf­ta­ya­ya­yı­la­cak­bi­çim­de­ya­yın­cı­ku­ru­luş­la­rın­is­te­ği­doğ­rul­tu­sun­da­ fe­de­ras­yon­lar­ ta­ra­fın­dan­dü­zen­le­nir.­Av­ru­pa­Ku­pa­sı­maç­la­rı­nın­ oy­nan­ma­dı­ğı­ haf­ta­la­rın­haf­ta­ içi­gün­le­rin­de­ül­ke­ fe­de­ras­yon­la­rı­nın­dü­zen­le­di­ği­or­ga­ni­zas­yon­la­rın­maç­la­rı­oy­na­nır.­ Tür­ki­ye’de­ nor­mal­ lig­ kar­şı­laş­ma­la­rı­ dı­şın­da­ For­tis­ Tür­ki­ye­ Ku­pa­sı­dü­zen­le­nir­ken,­ İn­gil­te­re’de­ FA­CUP­ ve­Car­ling­CUP­or­ga­ni­zas­yon­la­rı­var­dır.Maç­ ya­yın­la­rı,­ med­ya­nın­ fut­bol­

dan­ el­de­ et­ti­ği­ ge­li­rin­ tek­kay­na­ğı­ de­ğil­dir.­ Ta­raf­tar­la­rı­nın­ de­vam­lı­ il­gi­si­ni­kış­kır­ta­cak­ bi­çim­de­ ha­ber­ler,­ yo­rum­prog­ram­la­rı­ ya­pı­lır.­ Av­ru­pa’da­ 2000­TV­ka­na­lın­da­ fut­bo­lun­ spor­ prog­ram­la­rı­için­de­ki­pa­yı­%50’den­faz­la­dır.­Bu­ora­nın­Tür­ki­ye’de­da­ha­faz­la­ol­du­ğu­nu­bil­mek­için­araş­tır­ma­yap­ma­ya­bi­le­ge­rek­ yok­tur!­Haf­ta­ son­la­rı­ di­ğer­ içe­rik­te­ki­ prog­ram­lar­ te­le­viz­yon­lar­da­ fut­bol­ara­sı­ iş­le­vi­ gör­mek­te­dir.­ Ül­ke­de­ spor­ga­ze­te­ci­li­ği­bit­miş,­ye­ri­ni­fut­bol­ga­ze­te­ci­li­ği­al­mış­tır.­Bü­yük­ga­ze­te­le­rin­en­az­beş­say­fa­sı­fut­bol­la­il­gi­li­dir.­Her­bü­yük­med­ya­ şir­ke­ti­nin­ ay­rı­ bir­ fut­bol­ ga­ze­te­si;­her­te­le­viz­yon­ve­ga­ze­te­nin­ad­li­ye,­par­la­men­to­vb.­mu­ha­bir­le­ri­gi­bi­Fe­ner­bah­çe,­Ga­la­ta­sa­ray,­BJK­ve­Trab­zons­por­mu­ha­bir­le­ri,­yo­rum­cu­la­rı­var­dır.2002­2006­ Dün­ya­ Ku­pa­sı­ maç­la­rı­

nı­Av­ru­pa’da­pa­zar­la­ma­hak­kı­na­sa­hip­Kirch­gru­bu­nun­yö­ne­ti­ci­si;­“Fut­bol,­TV­

ka­nal­la­rı­nın­hem­si­nir­sis­te­mi­hem­de­kal­bi­dir”­ di­ye­ bo­şu­na­ söy­le­me­mek­te­dir.­Maç­la­rın­nak­len­ya­yın­hak­kı­na­sa­hip­ka­nal­la­rın­bu­ay­rı­ca­lık­la­rı,­ on­la­ra­ra­kip­le­riy­le­olan­mü­ca­de­le­le­rin­de­sim­ge­sel­güç­gös­te­ri­si­yap­ma­ola­na­ğı­ve­rir.­Ay­rı­ca­ye­ni­pa­zar­la­ra­açı­la­bi­lir­ler.­Bu­gün­ İs­pan­ya’da­nak­len­ ya­yın­hak­kı­na­sa­hip­ iki­ ka­nal­ ara­sın­da­ki­ mü­ca­de­le­den­do­la­yı­pek­çok­maç­nak­len­ya­yın­la­na­ma­mak­ta­dır.­Tür­ki­ye’de­lig­maç­la­rı­nın­nak­len­ya­yın­hak­kı­Di­gi­türk’te­dir.­Bu­ala­na­D­Smart­şir­ke­tiy­le­ye­ni­gi­ren­Do­ğan­Gru­bu­bu­hak­kı­el­de­et­mek­için­2007­ yı­lı­ için­de­ çok­ uğ­raş­tı.­ Fe­de­ras­yo­na­ve­ku­lüp­le­re­de­fa­lar­ca,­her­se­fe­rin­de­da­ha­bü­yük­pa­ra­lar­öner­me­si­ne­kar­şın­ba­şa­rı­lı­ola­ma­dı.­­Fut­bol­da­med­ya­ge­lir­le­ri­nin­pay­la­şı­

mı,­ ku­lüp­ler,­ fe­de­ras­yon­lar­ ve­ med­ya­şir­ket­le­ri­ ara­sın­da­ki­ ça­tış­ma­la­rın­ ana­ne­de­ni­dir.­Tür­ki­ye’de­sa­de­ce­Sü­per­Lig­maç­la­rı­ nak­len­ ya­yın­ hak­kı­ için­Di­gi­türk­ yıl­lık­ 100­ mil­yon­ do­lar­ öde­mek­te­dir.­ Bu­ ya­yın­ hak­kı­ için­ İs­pan­ya’da­350­ mil­yon,­ Al­man­ya’da­ 420­ mil­yon,­İtal­ya’da­500,­ İn­gil­te­re’de­ ise­ tam­986­mil­yon­ Eu­ro­ öden­mek­te­dir.­ Bü­yük­ku­lüp­ler­ fe­de­ras­yon­lar­dan­ da­ha­ faz­la­pay,­ maç­la­rı­nı­ ba­ğım­sız­ bi­çim­de­ pa­zar­la­ya­bil­me­yi­ ta­lep­ et­mek­te,­ fe­de­ras­yon­lar­ ise­ bu­na­ kar­şı­ çı­kıp­ el­de­ edi­len­ ge­li­rin­ da­ha­ faz­la­sı­nı­ el­de­ tut­mak­is­te­mek­te­ ve­ med­ya­ şir­ket­le­rin­den­ de­da­ha­çok­pa­ra­is­te­mek­te­dir.­Bu­mü­ca­de­le­Tür­ki­ye’de­ge­çen­se­ne­hü­kü­me­tin­de­mü­da­ha­le­siy­le­fut­bol­ale­mi­ni­kao­sa­sü­rük­le­miş­tir.­Ku­lüp­ler,­son­iki­üç­yıl­dır­med­ya­ge­

lir­le­rin­den­da­ha­faz­la­ne­ma­lan­mak­için­ha­re­ke­te­geç­ti.­FB,­BJK­ve­GS­ku­lüp­le­ri­ ken­di­le­ri­ne­ ait­ TV­ ka­nal­la­rı,­ web­si­te­le­ri­ ve­ der­gi­ler­ kur­du­lar.­ Med­ya­dev­le­ri­bu­ge­liş­me­ye­ba­şın­dan­iti­ba­ren­kar­şı­ çık­sa­ da­ en­gel­le­ye­me­di.­ Bu­ işin­

TEORİDE doğrultu64

ön­cü­lü­ğü­nü­ya­pan­ve­pa­zar­da­en­çok­‘alı­cı­sı’­olan­FB­ku­lü­bü,­fut­bol­cu­la­rı­na­FB­TV­dı­şın­da­ko­nuş­ma­ya­sa­ğı­ge­ti­rin­ce­med­ya­ şir­ket­le­ri­ FB’ye­ ve­ baş­ka­nı­na­sa­vaş­açıp,­uzun­sü­re­li­bir­yıp­rat­ma­sa­va­şı­ yü­rüt­tü­ler.­ Spor­ ba­sı­nı­nın­ ço­ğu­ ele­ma­nı­ Fe­ner­bah­çe­li­ ola­rak­ bi­lin­me­si­ne­kar­şın­bu­ya­şa­nan­lar­ma­ni­dar­mı­dır?!­Fut­bol­dün­ya­sı­nın­di­ğer­güç­le­ri­nin­bir­bir­le­riy­le­olan­iliş­ki­si­ve­mü­ca­de­le­si­med­yay­la­da­fark­lı­de­ğil­dir.­

Fut bol ve maf ya Ran­tın­ala­bil­di­ği­ne­faz­la­ol­du­ğu­her­

alan­da­ ol­du­ğu­ gi­bi­ fut­bol­da­ da­ ‘kir­li’­iliş­ki­le­rin­ol­ma­sı­do­ğal­bir­du­rum­dur.­Bu­nun­la­ bir­lik­te­ er­kek­ ege­men­ fut­bol­ale­mi­nin,­ maf­ya­ ale­miy­le­ bu­la­şık­lı­ğı,­bu­iliş­ki­yi­da­ha­da­güç­len­dir­mek­te­dir.­Ge­liş­miş­ ka­pi­ta­list­ ül­ke­ler­de­ ‘ka­yıt­

dı­şı­eko­no­mi’nin­kon­trol­al­tın­da­ol­ma­sı,­ da­ha­ otur­muş­ bir­ ver­gi­ sis­te­mi­nin­var­lı­ğı­ ne­de­niy­le­ bu­ra­lar­da­ki­ maf­yöz­iliş­ki­ler­ bi­zim­ gi­bi­ ül­ke­le­re­ gö­re­ da­ha­mo­dern­bi­çim­ler­de­dir!­Da­ha­çok­ba­his­şir­ket­le­ri­ ara­cı­lı­ğıy­la­ fut­bol­cuy­la,­ ku­lüp­ler­ ve­ha­kem­ler­ sa­tın­alı­na­rak­bü­yük­ pa­ra­lar­ ka­za­nıl­mak­ta­dır.­ Ya­kın­dö­nem­de­İn­gil­te­re­ve­Al­man­ya’da­bu­tip­olay­lar­açı­ğa­çı­ka­rıl­mış­tır.­İtal­ya­ve­İs­pan­ya­gi­bi­ül­ke­ler­de­ise­bü­yük­ku­lüp­le­rin­ver­gi­ka­çak­çı­lı­ğı­na­ve­şi­ke­olay­la­rı­na­ka­rış­tık­la­rı­bi­lin­mek­te­dir.­İki­se­ne­ön­ce­İtal­ya’da­Mi­lan­ve­Ju­ven­tus­(G­14­üye­le­ri)­gi­bi­bü­yük­ku­lüp­le­rin­de­ka­rış­tı­ğı­ şi­ke­ skan­dal­la­rı­ pat­lak­ ver­miş­ ve­bu­ne­den­le­bir­‘te­miz­el­ler’­ope­ras­yo­nu­da­ha­ yü­rü­tül­müş­tür!­ Ku­lüp­le­rin­maf­yay­la­olan­bağ­lan­tı­la­rı­na­rast­lan­mış­tır.­Ye­ni­sö­mür­ge­ül­ke­ler­de­ise­maf­ya­nın­

fut­bo­la­mü­da­ha­le­si,­ ku­lüp­le­rin­ on­lar­la­iliş­ki­si­da­ha­ale­ni­dir.­Ar­jan­tin’de­her­fut­bol­cu­nun­‘zim­met­li’­ol­du­ğu­bir­maf­ya­gru­bu­var­dır.­‘Ko­ru­ma’­kar­şı­lı­ğın­da­ma­aş­ öder­ gi­bi­maf­ya­ya­pa­ra­ ve­rir­ler,­baş­ka­ ku­lüp­le­re­ trans­fer­le­rin­de­ ise­

‘özel­ prim’.­ Bre­zil­ya’da­ ise­ Av­ru­pa’da­oy­na­yan­fut­bol­cu­la­rın­ai­le­le­ri­nin­ka­çı­rı­lıp­fid­ye­alın­ma­sı­sı­ra­dan­bir­olay­ha­li­ne­ gel­miş­tir.­ Ya­kın­ dö­nem­de­ Fe­ner­bah­çe­li­ Au­re­li­o’nun­ ai­le­si­ de­ ka­çı­rı­lıp­fid­ye­alın­mış­tı.­Sov­yet­ler­Bir­li­ği­ve­sos­ya­list­Halk­Cum­hu­ri­yet­le­ri(1)­da­ğıl­dık­tan­son­ra­bu­ül­ke­le­rin­fut­bol­ku­lüp­le­ri­ sos­ya­lizm­ dö­ne­min­de­ki­ pres­tij­le­ri­ni­kul­la­na­rak­ baş­lı­ ba­şı­na­ maf­ya­ or­ga­ni­zas­yon­la­rı­na­ dö­nüş­müş­tür.­ Bu­ ör­nek­ler­için­de­en­il­gi­çe­ki­ci­ola­nı­Uk­ray­na’nın­Di­na­mo­Ki­ev­ku­lü­bü­dür.­Si­mon­Ku­per’in­ bu­ ku­lü­bün­ yö­ne­ti­ci­le­rin­den­bi­ri­nin­an­la­tı­mın­dan­ak­tar­dı­ğı­na­gö­re;­ya­ban­cı­şir­ket­ler­D.­Ki­ev­adı­nı­kul­la­nıp­sah­te­ or­tak­ ya­tı­rım­lar­ yap­mak­ta,­ bu­yol­la­ka­çı­rı­lan­ver­gi­ler­şir­ket­ler­le­ku­lüp­ara­sın­da­pay­la­şıl­mak­ta­dır.­Ku­lüp,­bu­nun­dı­şın­da­nük­le­er­fü­ze­par­ça­la­rıy­la,­al­tın­ ve­pla­tin­ gi­bi­ de­ğer­li­ma­den­le­rin­ti­ca­re­ti­ni­yap­mak­ta­dır.­Tür­ki­ye’de­ki­du­rum­ise­her­ke­sin­ma­

lu­mu­sa­yı­la­bi­lir.­‘70’li­yıl­la­rın­ba­şın­dan­iti­ba­ren­ maf­ya­fut­bol­ iliş­ki­si­ be­lir­gin­leş­me­ye­ baş­la­mış­tır.­ İs­tan­bul’un­ bü­yük­ku­lüp­le­ri­nin­hep­si­bir­maf­ya­şe­fiy­le­ iş­ tut­mak­ta­dır.­ Bun­lar,­ bağ­lan­tı­da­ol­duk­la­rı­ ku­lüp­adı­na­alt­ kü­me­ler­den­ve­ Ana­do­lu’da­ par­la­yan­ ye­te­nek­li­ fut­bol­cu­la­rı­ ra­kip­ku­lüp­le­rin­elin­den­ka­çı­ra­rak­ trans­fer­le­ri­ni­ sağ­la­yıp­ ko­mis­yon­üc­re­ti­al­mak­tay­dı­lar.­Tur­gut­Özal’lı­yıl­lar­da­ise­ku­lüp­ler­da­ha­zi­ya­de­ka­ra­pa­ra­ak­la­ma­nın­pa­ra­van­yer­le­ri­ol­muş­tur.­Nu­ret­tin­Gü­ven­ve­Tu­ran­Çe­vik­gi­bi­uyuş­tu­ru­cu­ ka­çak­çı­la­rı­nın­ Ma­lat­yas­por’a,­ha­ya­li­ih­ra­cat­çı­Has­bi­Men­te­şoğ­lu’nun­ Sam­suns­por’a­ baş­kan­lık­ yap­ma­la­rı­en­bi­li­nen­ör­nek­ler­dir.­1982’de­Be­şik­taş­ Ku­lü­bü­ Baş­kan­lı­ğı­ se­çi­min­de­ki­ koa­lis­yon­ ise­ Türk­ fut­bo­lu­nun­ o­yıl­la­rı­nı­ ve­ maf­ya­dev­let­ser­ma­ye­ iliş­ki­si­nin­gel­di­ği­nok­ta­da­bir­sem­bol­dür.­Si­lah­tüc­ca­rı­ve­ye­ral­tı­dün­ya­sıy­la­sı­kı­

TEORİDE doğrultu 65

iliş­ki­de­ki­Meh­met­Üs­tün­ka­ya’nın­kar­şı­sı­na­MİT’çi­Sü­ley­man­Se­ba­çı­kar.­S.­Se­ba’nın­fi­nan­sö­rü­Me­sut­Pan­dır,­ha­ya­li­ ih­ra­cat­çı­lar­ Er­tan­ Sert­ ve­ Tu­ran­Çe­vik’tir.­ Bun­la­rın­ ya­nın­da­ şim­di­ T.­Fut­bol­Fe­de­ras­yo­nu’nun­baş­kan­ve­ki­li­po­lis­şe­fi­Af­fan­Ke­çe­ci­var­dır.­Bu­işi­ün­lü­MİT’çi­Nu­ri­Gün­deş­or­ga­ni­ze­et­miş,­se­çim­ler­ sı­ra­sın­da­ da­ A.­ Ça­kı­cı’nın­adam­la­rı­kon­gre­sa­lo­nun­da­ ‘gü­ven­li­ği’­sağ­la­mış­tır.­‘Bo­ğaz­lar­ Maf­ya­sı’­ ola­rak­ bi­li­nen­

Ali­ fien’in­ uzun­ yıl­lar­ Fe­ner­bah­çe’ye­baş­kan­lık­ yap­ma­sı,­ en­ kap­sam­lı­ fut­bol­maf­ya­ iliş­ki­le­ni­şi­dir.­Bu­ adam­so­nun­da­ fut­bol­ dün­ya­sı­nın­ ‘Sü­ley­man­De­mi­rel’i­ ha­li­ne­ gel­di!­ Tür­ki­ye’de­ki­ en­yük­sek­ fut­bol­ ku­ru­mu­nun­ bu­gün­kü­baş­ka­nı­Ha­luk­Ulu­soy’un­ (Ulu­soy­ Ta­şı­ma­cı­lık’tan­dır)­ ilk­ se­çil­di­ği­ dö­nem­de­Ala­at­tin­Ça­kı­cı’yla­uz­laş­mak­için­Eyüp­Sul­tan’da­ 50­ kur­ban­ kes­me­si;­ Oral­Çe­lik’in­ Ma­lat­yas­por’a­ baş­kan­lı­ğı;­ Se­dat­Pe­ker’in­eniş­te­si­ve­suç­or­ta­ğı­olan­Mec­nun­Od­yak­maz’ın­Si­vass­por’da­de­vam­eden­baş­kan­lı­ğı;­GS’lı­Ha­kan­fiü­kür’ün­Se­dat­Pe­ker’le­de­niz­se­fa­la­rı­vb.­vb.­on­lar­ca­ör­nek­ve­ri­le­bi­lir.­Tür­ki­ye’de­ maf­ya­fut­bol­ iliş­ki­si­ ad­

li­ bir­ va­ka­ de­ğil­dir.­Maf­ya­ dev­let­te,­ si­ya­set­te,­ top­lum­sal­ ya­şam­da­ ne­ ka­dar­et­kin­se­ fut­bol­da­ da­ o­ ka­dar­ et­kin­dir.­Fe­de­ras­yon­baş­ka­nı­nı,­ku­lüp­baş­kan­la­rı­nı­ve­yö­ne­tim­le­ri­ni­be­lir­le­ye­cek­ka­dar­güç­lü­dür.­ Fut­bol­ Fe­de­ras­yo­nu­ se­çim­le­rin­de­ Ha­luk­ Ulu­soy’un­ kar­şı­sın­da­ki­ra­ki­bi­nin­ ya­nın­da­ Ala­at­tin­ Ça­kı­cı­ var­sa,­H.­Ulu­soy’un­ya­nın­da­da­‘Su­sur­luk­Çe­te­si’­ve­Se­dat­Pe­ker­var­dır.­Fe­de­ras­yo­nun­yö­ne­ti­mi­de­le­ge­ler­ta­ra­fın­dan­se­çi­lir,­ bun­la­rın­ üs­tün­de­MHP­bağ­lan­tı­lı­maf­ya­o­ka­dar­güç­lü­bir­oto­ri­te­ye­sa­hip­tir­ ki,­ AKP­ beş­ yıl­dır­ T.­ F.­ F’ye­ is­te­di­ği­ yö­ne­ti­mi­ ge­ti­re­me­miş­tir.­ Ku­lüp­ler­de­de­ du­rum­ çok­ fark­lı­ de­ğil­dir.­ A.­ Ça­kı­

cı,­yurt­dı­şı­na­ka­ça­ca­ğı­za­man­pa­sa­por­tu­nu­Si­nan­En­gin­ara­cı­lı­ğıy­la­BJK’dan­sağ­la­mış­tır.­ Tep­ki­ler­ ve­ so­ruş­tur­ma­lar­so­nu­cu­S.­En­gin­gö­re­vin­den­is­ti­fa­et­miş­ama­da­ha­son­ra­2007­yı­lı­nın­or­ta­sın­da­bel­li­güç­le­rin­dev­re­ye­gir­me­siy­le­gö­re­vi­ne­ ge­ri­ dön­müş­tür.­ Dö­ner­ dön­mez­ ilk­işi­ ise;­ Ala­at­tin­ Ça­kı­cı’nın­ yar­gı­lan­dı­ğı­Ağır­Ce­za­Mah­ke­me­le­ri­baş­kan­la­rın­dan­bi­ri­si­olan­İs­tan­bul­11.­Ağır­Ce­za­Mah­ke­me­si­(Es­ki­İst.­3­No’lu­DGM)­Baş­ka­nı­Nu­ret­tin­Ak’ın­eşi­Ha­le­Ak’ı­BJK’ya­hu­kuk­mü­şa­vi­ri­ ola­rak­alıp­ açık­tan­pa­ra­öde­mek­ol­du!Tür­ki­ye­ fut­bol­ale­min­de­maf­ya­ ege­

men­li­ği,­alt­ka­de­me­le­re­inil­dik­çe­da­ha­açık­ha­le­ ge­lir.­Ama­tör­ku­lüp­le­rin­ ço­ğu­nun­lo­kal­le­ri­kü­çük­maf­ya­grup­la­rı­na­tah­sis­edil­miş­tir.­So­nuç­ ola­rak;­ fut­bo­lun­ eko­no­mik­

po­li­tik­ge­ti­ri­le­ri­bu­ka­dar­bü­yük­ol­du­ğu­ sü­re­ce­ bu­ güç­ odak­la­rı­nın­ mü­ca­de­le­si­ de­vam­ ede­cek­tir.­ Bah­set­ti­ği­miz­güç­blok­la­rı­nın­ne­iç­bir­li­ği­var­dır­ne­de­bir­bir­le­rin­den­ ko­pa­bi­le­cek­ du­rum­la­rı.­Bir­bir­le­ri­ne­ ih­ti­yaç­la­rı­ var­dır,­ iliş­ki­le­ri­ ge­çiş­ken­dir.­ Hep­si­ ay­nı­ ‘çöp­lük­ten’­bes­len­mek­te­dir,­ ara­la­rın­da­ki­ so­run­çöp­lü­ğün­ or­ta­dan­ kal­dı­rıl­ma­sı­ de­ğil,­ki­min­da­ha­faz­la­eşe­le­ye­ce­ği­dir.­Emek­çi­ler­ aley­hi­ne­ iş­le­yen­ ti­ca­ri­ fut­bol­ dü­ze­ni­ ka­pi­ta­list­ sis­tem­ ya­şa­dı­ğı­ sü­re­ce­de­vam­ede­cek­tir.

Fut bol ve de ğer lerKo­nu­ fut­bol­ olun­ca­ ak­çe­li­ iş­ler­den­

bir­tür­lü­çı­kı­la­mı­yor!­Bu­ra­ya­ka­dar­da­ha­ çok­ fut­bol­ dün­ya­sın­da­ dö­nen­ pa­ra­nın­ bü­yük­lü­ğün­den;­ bu­nun­ na­sıl­çev­ril­di­ğin­den,­ bö­lü­şül­dü­ğün­den,­ fut­bol­ ale­min­de­ki­ güç­ mü­ca­de­le­sin­den­ve­gi­di­şa­tın­ne­re­ye­doğ­ru­ol­du­ğun­dan­bah­set­tik.­Bun­dan­son­ra,­da­ha­çok­ti­ca­ri­le­şen­fut­bo­lun­top­lum­la­rın­ya­şa­mı­nı­na­sıl­et­ki­le­di­ğin­den,­ze­hir­le­di­ğin­den­söz­ede­ce­ğiz.­

TEORİDE doğrultu66

A)­Ön­ce­lik­le­şu­nu­be­lirt­mek­ge­re­kir­ki,­ ka­pi­ta­list­ top­lum­lar­da­ spor,­ ezi­len­sı­nıf­a­rın­ya­şa­dık­la­rı­olum­suz­ko­şul­la­rı­unut­tur­ma­ya­yö­ne­lik­ya­pı­lır.­Fut­bol,­po­pü­ler­li­ğin­den­ do­la­yı­ şu­ an­da­ dün­ya­ üze­rin­de­ki­ en­ et­ki­li­ spor­ tü­rü­dür.­Fran­ce­ Fo­ot­ball­ der­gi­si,­ 2005­ yı­lın­da­genç­İn­gi­liz­ler­için­de­en­ta­nın­mış­şah­si­yet­ler­le­il­gi­li­bir­an­ket­dü­zen­ler.­Ve­ri­len­ce­vap­lar­sa­ra­sıy­la­şöy­le­dir;­1.­Tan­rı2.­ Way­ne­ Roo­ney­ (M.­ Uni­ted’ın­ 20­

ya­şın­da­ki­fut­bol­cu­su)3.­İsa4.­Da­vid­Beck­ham5.­II.­Eli­sa­bethBu­gün­kü­fut­bo­lun­baş­ta­genç­lik­ol­

mak­ üze­re­ tüm­ top­lum­sal­ ke­sim­le­ri­na­sıl­alık­laş­tır­dı­ğı;­ fut­bo­lun­af­yon­ha­li­ne­ gel­me­si­ üze­ri­ne­ sa­yı­sız­ ör­nek­ ve­ri­le­bi­lir,­bu­ra­da­bir­so­run­yok­tur.­Yal­nız,­ so­ru­na­ sırf­ böy­le­si­ in­dir­ge­me­ler­le­yak­la­şıl­ma­sı­ sa­kın­ca­lı­dır.­ Fut­bo­lun­top­lum­lar­ üze­rin­de­ki­ et­ki­si­ Sa­la­zar’ın­Por­te­kiz­hal­kı­nı­yö­net­mek­için­kul­lan­dı­ğı­ 3F’si­ni­ (Fa­do,­ Fi­es­ta,­ Fut­bol)­ çok­çok­ aşan­ bir­ ro­le­ sa­hip­tir.­ Fut­bo­lun­eko­no­mik­bo­yu­tu­bi­le­bu­ sap­ta­ma­mı­zı­ye­te­rin­ce­doğ­ru­la­mak­ta­dır.­Fut­bo­lun­ger­çek­iş­le­vin­den­uzak­laş­ma­sı,­ne­fut­bo­lun­su­çu­dur­ne­de­ger­çek­ fut­bol­se­ver­ler­ fut­bol­da­ ya­şa­nan­ sap­ma­lar­dan­bi­ha­ber­dir.Ka­pi­ta­lizm,­ do­ğa­sı­ ge­re­ği­ fut­bo­lu­ ve­

kit­le­le­rin­onun­la­olan­iliş­ki­sin­de­for­me­et­miş­tir.­ Si­ya­si­ ik­ti­dar­lar­da­ dü­zen­le­ri­ni­sür­dü­re­bil­mek­ için­bu­sü­re­ci­ teş­vik­edip­ ör­güt­le­miş­ler­dir.­ Bur­ju­va­zi­ top­lum­la­rı­ bin­ bir­ tür­lü­ yol­la­ alık­laş­tı­rıp­ap­tal­laş­tır­ma­fa­ali­ye­tin­de­fut­bo­lu­da­bu­ama­ca­koş­muş­tur.­Kit­le­le­rin­bu­oyu­na­olan­sev­gi­si,­onu­her­de­vir­de­en­mak­bul­araç­lar­dan­bi­ri­ha­li­ne­ge­tir­miş­tir.Ya­şam­la­rı­ bur­ju­va­zi­ ta­ra­fın­dan­ her­

yö­nüy­le­ku­şa­tıl­mış­kit­le­ler­stat­la­ra­gi­

de­rek,­bir­ta­kı­mın­par­ça­sı­ol­duk­la­rı­nın­zan­ne­de­rek­ ses­le­ri­nin­ du­yu­lur­ ha­le­gel­di­ği­ni­dü­şün­mek­te­dir­ler.­Ta­raf­tar­lık­gi­bi­en­ba­sit,­en­za­rar­sız,­en­ko­lay­ula­şı­la­bi­lir­bir­şey­sa­ye­sin­de­kim­lik­sa­hi­bi­ol­muş,­ken­di­le­ri­ni­ha­yat­ta­var­et­me­nin­bir­ yo­lu­nu­ bul­muş­lar­dır­ böy­le­ce!­ İşin­eğ­len­ce­si­he­ye­ca­nı­da­ca­ba­sı­dır.­Bu­ra­dan­ dü­şü­nül­dü­ğün­de­ bas­kı­ dö­nem­le­rin­de­ kit­le­le­rin­ fut­bo­la­ yö­ne­lim­le­ri­nin­art­ma­sı­te­sa­düf­de­ğil­dir.B)­Ka­pi­ta­list­top­lum­lar­da­spo­run­bir­

di­ğer­iş­le­vi;­ha­kim­üre­tim­tar­zı­nın­de­ğer­le­ri­ni­top­lu­ma­ak­tar­ma,­on­la­rı­ken­di­ bur­ju­va­ dün­ya­ an­la­yı­şıy­la­ eğit­me­ara­cı­ol­ma­sı­dır.­Gü­nü­müz­de­fut­bol­bu­ama­ca­hak­kıy­la­hiz­met­et­mek­te­dir!Ka­zan­mak­için­her­yol­mu­bah­tır­sa­

ha­lar­da.­ Ra­ki­bi­ kas­ten­ sa­kat­la­ya­bi­lir­sin,­ za­man­dan­çal­mak­ için­sa­kat­lık­nu­ma­ra­sı­ya­pa­bi­lir­sin,­ha­ke­mi­us­ta­ca­al­da­ta­bi­lir­sin­vb.­Fut­bo­lun­bu­‘ola­ğan’­hal­le­riy­le­ top­lu­ma;­ “ken­di­ çı­ka­rın­ için­her­ şe­yi­ ya­pa­bi­lir­sin,­ ama­ca­ ulaş­mak­için­her­yol­mu­bah­tır,­ya­şam­da­da­her­za­man­ra­kip­le­rin­ola­cak­tır”­me­sa­jı­ve­ri­lir.­ Ra­kip­ fut­bol­cu,­ ra­kip­ ta­raf­tar­lar­hep­si­ düş­man­dır.­ Spo­run­ asıl­ iş­le­vi­ol­ma­sı­ge­re­ken­kar­deş­leş­me,­da­ya­nış­ma­gi­bi­olum­lu­özel­lik­ler­ye­ri­ne­bur­ju­va­ re­ka­bet­ an­la­yı­şı,­ düş­man­laş­ma­ gi­bi­olum­suz­özel­lik­ler­ge­liş­ti­ri­lir,­ fut­bol­ara­cı­lı­ğıy­la.­Pro­fes­yo­nel­lik­sö­zü­fut­bol­da­çok­sık­

kul­la­nıl­mak­ta­dır.­ Bu­nun­ an­la­mı;­ bir­fut­bol­cu­için­ta­kı­mı­(pat­ro­nu)­adı­na­her­şe­yi­ni­sı­nır­sız­bi­çim­de­or­ta­ya­koy­ma­sı­de­mek­tir.­Yıl­lar­ca­ba­şa­rı­lı­olup­ta­kı­mı­na­ ver­dik­le­rin,­ iki­maç­ üst­ üs­te­ kö­tü­oy­nar­san­unu­tu­lur,­ ıs­lık­lar­la­sa­ha­lar­dan­ko­vu­lur­sun.­Ba­şa­rı­sız­lık­ya­sak­tır,­ye­rin­ he­men­ dol­du­ru­lur.­ Ve­fa,­ eme­ğe­say­gı­ gi­bi­ de­ğer­le­re­ ar­tık­ fut­bol­da­ yer­yok­tur.­Ba­şa­rı­sız­olan­la­ra­ya­şam­da­da­yer­yok­tur!

TEORİDE doğrultu 67

Pro­fes­yo­nel­lik­ay­nı­za­man­da­pa­ra­nın­her­ şe­yi­ sa­tın­ala­bi­le­ce­ği,­ alı­nır­sa­tı­lır­ol­du­ğu­an­la­mı­na­ge­lir.­Es­ki­den­fut­bol­cu­la­rın­ ço­ğun­lu­ğu,­ ya­ fut­bo­la­ baş­la­dık­la­rı­ ta­kım­lar­da­ ya­ da­ sem­bol­leş­tik­le­ri­ ku­lüp­ler­de­ fut­bo­lu­bı­ra­kır­lar­dı.­fiim­di­ pa­ra­ bas­tı­rıl­dı­mı,­ her­ fut­bol­cu­her­an­baş­ka­bir­ku­lü­be­gi­de­bi­lir.­Maf­yay­la­sı­kı­iliş­ki­si­olan­Ser­gen­Yal­çın’ın­Be­şik­taş,­ İs­tan­buls­por,­ Ga­la­ta­sa­ray,­Fe­ner­bah­çe,­ Trab­zons­por,­ fie­kers­por­ve­en­son­Es­ki­şe­hirs­por’da­bü­yük­pa­ra­lar­la­söz­leş­me­yap­ma­sı­pro­fes­yo­nel­li­ği­nin­ ge­re­ği­dir.­ Sa­da­kat,­ ar­ka­daş­lık­gi­bi­özel­lik­le­rin­tam­ter­si­özel­lik­ler­ev­la­dır­fut­bol­da­ve­ya­şam­da.­Pa­ra­en­bü­yük­güç­ve­de­ğer­dir!2007­ Ey­lül’ün­de­ Ga­la­ta­sa­ray­lı­ fut­

bol­cu­lar­Ha­kan­fiü­kür­ve­Lin­coln­kad­ro­dı­şı­bı­ra­kıl­dı­ğın­da­ku­lü­bün­me­na­je­ri­Ad­nan­Sez­gin,­bu­nun­ge­çi­ci­bir­du­rum­ol­du­ğu­nu­ve­ya­tı­rım­la­rı­nı­teh­li­ke­ye­at­ma­gi­bi­bir­ni­yet­le­ri­nin­ol­ma­dı­ğı­nı­çok­ra­hat,­do­ğal­bi­çim­de­an­la­tı­yor­du.­Ti­ca­ri­le­şen­fut­bo­lun­ka­pi­ta­list­ler­le­ay­nı­di­li,­kav­ram­la­rı­kul­lan­ma­sı­do­ğal­dır.­Asıl­teh­li­ke,­mil­yon­lar­ca­ta­raf­ta­ra­sa­hip­bu­ku­lüp­le­rin­ söy­lem­le­riy­le­ in­sa­nı­ ‘me­ta’­ha­li­ne­ge­ti­ren­dü­şün­ce­le­ri­ni­ge­niş­kit­le­ler­için­de­ya­yıp­meş­ru­laş­tır­ma­sı­dır!Yu­ka­rı­da­ be­lirt­tik­le­ri­miz­ dı­şın­da­

yüz­ler­ce­bur­ju­va­de­ğer­yar­gı­sı­yüz­ke­li­me­yi­geç­me­yen­kli­şe­leş­miş­fut­bol­söy­le­miy­le­ fut­bo­lun­ ak­tör­le­ri­ ta­ra­fın­dan­top­lu­ma­ em­po­ze­ edi­lir.­ Ge­çer­ken­ be­lir­te­lim,­ti­ca­ri­fut­bol­ay­nı­za­man­da­dil­düş­ma­nı­dır!Fut­bol,­bu­gün­ulu­sal­ve­ulus­la­ra­ra­sı­

bo­yut­ta­er­kek­ege­men­kül­tü­rün,­cin­si­yet­çi­ di­lin­ ‘ko­lek­tif’­ bi­çim­de­ üre­til­me­si­ne­ de­ hiz­met­ eder.­ Fut­bol­ ka­dın­er­kek­ iliş­ki­le­ri­ni­ ze­hir­ler,­ bir­bir­le­rin­den­uzak­laş­tı­rır.­ Fut­bol­ pat­ron­la­rı­ ka­dın­la­rı­ stat­la­ra­ çe­kip,­ tü­ke­ti­ci­ mik­ta­rı­nı­art­tır­ma­ça­ba­la­rın­da­bel­li­dü­zey­de­ba­

şa­rı­lı­ol­sa­lar­da­fut­bol­ha­la­er­kek­le­rin,­‘er­kek­li­ğin’­en­önem­li­ka­le­le­rin­den­bi­ri­ol­ma­ya­de­vam­et­mek­te­dir.­Fut­bol­va­sı­ta­sıy­la­er­kek­ege­men­an­

la­yış,­dil,­stat­lar­da­ve­med­ya­da­de­vam­lı­do­la­şım­ha­lin­de­dir­ve­çok­et­ki­li­dir.­Bir­oyun­cu­ fa­ul­le­ ye­re­ düş­tü­ğün­de­ ra­kip­ta­kı­mın­ ta­raf­tar­la­rı­ tri­bün­ler­de­ stat­ta­ken­di­ fut­bol­cu­la­rıy­la­ bir­lik­te­ ho­mur­da­na­rak­ fut­bo­lun­bir­er­kek­oyu­nu­ol­du­ğu,­ ‘ka­rı­ oyu­nu’­ ol­ma­dı­ğı­ ha­tır­la­tı­lır.­Ra­kip­ta­kım­oyun­cu­la­rı­na,­ha­ke­me­vb.’ne­kü­für­edi­le­ce­ği­za­man­ana­av­rat­düz­gi­di­lir.­Bu­gün­Tür­ki­ye’de­stat­lar­da­en­çok;­“İ…­ha­kem,­o…­ço­cu­ğu­fe­de­ras­yon”­ sin­ka­fı­ du­yu­lur.­ Ka­dın­lar,­ fark­lı­cin­sel­ter­ci­hi­olan­lar­he­men­he­men­her­maç­ta­aşa­ğı­la­nır,­ha­ka­re­te­uğ­rar.­C)­Fut­bol­ay­nı­za­man­da­ırk­çı,­mil­li­

yet­çi,­mi­li­ta­rist­ zih­ni­yet­le­ bir­lik­te­ böl­ge­sel­ve­sı­nıf­sal­ay­rım­la­rın­meş­ru­laş­tı­rıl­ma­sı­na­hiz­met­et­mek­te­dir.İn­gil­te­re,­ İs­pan­ya­ ve­ İtal­ya’da­ zen­

ci­ fut­bol­cu­lar­ra­kip­ta­kı­mın­se­yir­ci­le­ri­ta­ra­fın­dan­ aşa­ğı­lan­mak­ta,­ top­ on­la­rın­ aya­ğı­na­ gel­di­ğin­de­ tri­bün­ler­ may­mun­ se­si­ çı­kar­mak­ta­dır.­ Tür­ki­ye’de­ki­stat­lar­da­ da­ha­ ön­ce­le­ri­ zen­ci­ fut­bol­cu­la­ra­ dö­nük­ olum­suz­ dav­ra­nış­ pek­göz­len­me­mek­te­ idi.­ Yal­nız,­ son­ bir­iki­yıl­dır­ ırk­çı­mil­li­yet­çi­li­ğin­ öze­lik­le­ sa­ha­için­de­ Türk­ fut­bol­cu­la­rın­ zen­ci­ ra­kip­le­ri­ni­ aşa­ğı­la­dık­la­rı­ ve­ se­yir­ci­le­rin­ ki­mi­olum­suz­te­za­hü­rat­la­ra­kal­kış­tık­la­rı­göz­len­mek­te­dir.­­Fa­şist­ler­ ve­ mil­li­yet­çi­ler­ dün­ya­nın­

her­ye­rin­de­tri­bün­le­re­sız­mak­için­özel­bir­ ça­ba­ sarf­ et­mek­te­dir.­ La­zi­o­ gi­bi­Mus­so­li­ni’nin­ mi­ras­çı­sı­ olan­ ku­lüp­ler­her­maç­ta­fa­şi­zan­gös­te­ri­ler­yap­mak­ta­dır.­Bu­ta­kı­mın­ta­raf­tar­la­rı­ay­nı­şeh­rin­ta­kı­mı­olan­ve­ta­raf­tar­la­rı­sol­kim­li­ğiy­le­bi­li­nen­AS­Ro­ma­ta­kı­mıy­la­oy­na­dık­la­rı­maç­ta,­“Ausc­hwitz­si­zin­va­ta­nı­nız,­fı­rın­lar­ da­ evi­niz”­ pan­kar­tı­nı­ aç­mış­tı.­

TEORİDE doğrultu68

1990’lı­ yıl­la­rın­ba­şın­da­Yu­gos­lav­ya­ ve­Sov­yet­ler­Bir­li­ği’nin­da­ğıl­ma­sı­sü­re­cin­de­ ge­liş­ti­ri­len­ mil­li­yet­çi­lik­te­ fut­bo­lun­özel­ bir­ ro­lü­ ol­muş­tur.­ Ay­rı­lık­ ön­ce­si­stat­lar­bir­lik­ten­ay­rıl­ma­nın­di­le­ge­ti­ri­lip,­bu­halk­la­rın­mil­li­yet­çi­lik­le­ ta­nış­tı­rıl­dı­ğı­ocak­la­ra­dö­nüş­tü­rül­müş­tür!­Ay­rı­lık­son­ra­sı­ise­fut­bol­yi­ne­ay­nı­ama­ca­hiz­met­et­miş­tir.­Er­me­nis­tan­Fut­bol­Fe­de­ras­yo­nu­Ge­nel­ Sek­re­te­ri’nin­ de­di­ği­ne­gö­re;­“Ye­ni­ku­ru­lan­ül­ke­ler­için­pu­an­lar­ al­tın­de­ğe­rin­de­dir.­Ulu­su­ tem­sil­eder,­iti­bar­sa­tın­alır.­Bü­yük­bir­gu­rur­kay­na­ğı­dır.”Tür­ki­ye’de­da­ha­çok­di­ğer­ül­ke­halk­

la­rı­na­ ve­ ‘kir­li’­ sa­vaş­la­ bir­lik­te­ Kürt­hal­kı­na­dö­nük­sal­dı­rı­lar­ve­ha­ka­ret­ler­ya­şan­mak­ta,­ Türk­ mil­li­yet­çi­li­ği­ fut­bol­ara­cı­lı­ğıy­la­ge­liş­ti­ril­mek­te­dir.­Di­yar­ba­kırs­por­uzun­yıl­lar­dır­dev­le­

tin­kon­tro­lün­de­ol­ma­sı­na­kar­şın­ra­kip­sa­ha­lar­da­ hep­ ‘PKK­ dı­şa­rı’­ te­za­hü­ra­tıy­la­kar­şı­laş­mış­tır.­Hrant­Dink’in­kat­li­ son­ra­sı­ onun­Ma­lat­ya’lı­ ol­ma­sın­dan­do­la­yı­ Ela­zığs­por­Ma­lat­yas­por­ ma­çın­da­Ela­zığ’lı­lar,­‘Er­me­ni­Ma­lat­ya’­slo­ga­nı­at­mış­tı.­Dink’in­ce­na­ze­sin­den­yük­se­len­onur­lu­“He­pi­miz­Er­me­ni­yiz”­slo­gan­la­rı­nın­ar­dın­dan­düğ­me­ye­ba­sıl­mış­ca­sı­na­bir­çok­ stat­ta­ “He­pi­miz­ Meh­met­çi­ğiz”,­hat­ta­“He­pi­miz­Ogün’üz”­slo­gan­la­rı­ör­güt­len­miş­ti.­Tür­ki­ye’de­her­res­mi­fut­bol­ma­çı­ön­

ce­si­dün­ya­nın­baş­ka­bir­ye­rin­de­ol­ma­yan­bir­se­re­mo­ni­ya­pı­lır,­ta­kım­lar­(fut­bol­cu­la­rın­ya­rı­sı­ya­ban­cı­dır)­tüm­stat­la­bir­lik­te­İs­tik­lal­Mar­şı’nı­okur.­Bu­uy­gu­la­ma­da­PKK­kay­nak­lı­dır!­PKK’nin­sı­nır­dı­şı­na­çe­ki­lip­uzun­ateş­ke­sin­ya­şan­dı­ğı­dö­nem­de­ba­zı­ga­ze­te­ci­ler­bu­uy­gu­la­ma­nın­kal­dı­rıl­ma­sı­nı,­dün­ya­ya­re­zil­olun­du­ğu­nu­di­le­ge­tir­me­le­ri;­Ge­nel­kur­may­da­hil­tüm­dev­let­li­ler­ce­hoş­kar­şı­lan­ma­mış­ve­“sa­vaş­ye­ni­den­baş­la­ya­bi­lir”­ge­rek­çe­siy­le­de­vam­et­ti­ril­miş­ti.­

Tür­ki­ye­fut­bol­sa­ha­la­rı­mi­li­ta­rist­an­la­yı­şın­ üre­tim­ mer­kez­le­rin­den­dir.­ Sa­va­şın­ bo­yut­lan­dı­ğı­ ‘90’lı­ yıl­lar­da­ Tür­ki­ye­Li­gi’nin­gol­kra­lı­olan­FB’li­Bü­lent­Uy­gun,­her­gol­son­ra­sı­se­vinç­gös­te­ri­si­ola­rak­ tri­bün­le­re,­ TV­ ara­cı­lı­ğıy­la­ tüm­Tür­ki­ye’ye­ as­ker­ se­la­mı­ ver­mek­tey­di.­Bu­ fut­bol­cu,­ 2005­ yı­lın­da­ bir­ ga­ze­te­ye­ ver­di­ği­ rö­por­taj­da,­ bu­ se­la­mı­ baş­kan­Gü­ven­Sa­zak’ın­(MHP’li­es­ki­ba­kan­Gün­ Sa­zak’ın­ kar­de­şi­dir)­ ta­li­ma­tıy­la­ver­di­ği­ni­ iti­raf­ et­miş­tir.­ Son­ dö­nem­de­sa­va­şın­ye­ni­den­yük­sel­me­siy­le­bir­lik­te­mi­li­ta­rist­ve­şo­ven­dal­ga­nın­ilk­yük­sel­di­ği­yer­ler­den­bi­ri­yi­ne­stat­lar­ol­du.­13­Ekim­ Mol­do­va­Tür­ki­ye­ ma­çın­da­ Türk­fut­bol­cu­la­rın­ fe­de­ras­yo­nun­ ta­li­ma­tıy­la­ as­ker­ se­la­mı­ ver­me­si,­ ar­dın­dan­ 17­Ekim’de­ oy­na­nan­ Tür­ki­ye­Yu­na­nis­tan­ma­çın­da­ tri­bün­le­rin­ tek­ el­den­ çık­ma­bir­şo­ven­mi­li­ta­rist­‘mü­sa­me­re’­ser­gi­le­me­si­ve­pe­şi­sı­ra­tüm­Sü­per­Lig­ta­kım­la­rı­nın­ bu­ min­val­de­ ya­rı­şa­ gir­me­le­ri­anım­sa­tı­la­bi­lir.­ Kit­le­le­ri­ sa­va­şın­ do­ğal­uzan­tı­sı­ ha­li­ne­ ge­ti­re­cek­ ge­ri­ci­ bir­ dil­ve­ an­la­yış­ ge­liş­ti­ril­mek­te­dir.­ 22­ Ekim­ta­ri­hin­de­Si­vas’ta­ oy­na­nan­Si­vass­por­Ma­ni­sas­por­ ma­çın­da­ Si­vas­ ta­kı­mı­nın­ve­ ta­raf­ta­rı­nın­ “te­rör”e­ kar­şı­ tep­ki­si­üze­ri­ne­ Ge­nel­kur­may­ Baş­ka­nı­ Ya­şar­Bü­yü­ka­nıt’ın­ ku­lü­be­ gön­der­di­ği­ ya­zı­lı­tak­dir­na­me­ise­hiç­şa­şır­tı­cı­de­ğil­dir.­Ti­ca­ri­fut­bol,­böl­ge­sel­ve­sı­nıf­sal­fark­

lı­lık­la­rı­nor­mal­leş­tir­me­nin­ara­cı­ola­rak­kul­la­nıl­mak­ta,­fa­kir­böl­ge­in­san­la­rı­ve­yok­sul­halk­ta­ba­ka­la­rı­aşa­ğı­lan­mak­ta­dır.­ İtal­ya’da­ da­ha­ zen­gin­ olan­ ku­zey­böl­ge­si­nin­ku­lüp­le­ri­gü­ney­li­ta­kım­la­rın­her­maç­ta­ ‘par­ya’­ol­duk­la­rı­nı­ha­tır­lat­mak­ta­dır.­ Ar­jan­tin’de­ zen­gin­ ta­kım­la­rın­ta­raf­tar­la­rı­da­ha­çok­yok­sul,­zen­ci­ta­raf­tar­la­ra­ sa­hip­ Bo­ca­ Ju­ni­ors’lu­la­rı­ her­ maç­ta­ ha­ka­re­te­ boğ­mak­ta­dır.­“Her­kes­bi­li­yor­ki­Bo­ca­ma­tem­li/­hep­si­zen­ci,­hep­si­ it­uğur­suz./­Bu­ke­ra­ta­la­

TEORİDE doğrultu 69

rı­ ge­bert­me­li/­hep­si­ it­uğur­suz,­ hep­si­çul­suz/­hep­si­ni­ne­hi­re­dök­me­li”­di­ze­le­ri,­Bo­ca­Ju­ni­ors­ta­raf­tar­la­rı­için­ya­zıl­mış­tır!­Bu­gi­bi­ör­nek­ler­za­man­za­man­Tür­ki­ye’de­de­ya­şan­mak­ta­dır.Fut­bol­ ka­pi­ta­list­ top­lum­da­ ege­men­

üre­tim­ tar­zı­nın,­ ege­men­ dü­şün­ce­nin­esi­ri­ve­si­la­hı­ol­ma­ya­de­vam­et­ti­ği­sü­re­ce­her­tür­den­bur­ju­va­de­ğe­rin­top­lum­la­ra­en­jek­te­edi­le­rek­do­ğal­laş­tı­rıl­ma­sı­nın­ara­cı­ol­mak­tan­kur­tu­la­maz.Fut­bo­lun­ölü­müBu­gün­ dün­ya­da­ pro­fes­yo­nel­ an­

lam­da­ oy­na­nan­ fut­bol­ oyu­nu­nun­ gü­zel­li­ği­ni­ de­ boz­muş,­ çir­kin­leş­tir­miş­tir.­Geç­mi­şin­ es­te­tik,­ ya­ra­tı­cı­ fut­bo­lu,­fut­bol­cu­la­rı­ ye­ri­ne­ ma­ki­ne­ dü­ze­nin­de­oy­na­nan­ ta­kım­lar­ ve­ fut­bol­cu­lar­ var­dır­ ar­tık.­ Sa­ha­la­rın­da­ ne­ iz­le­ye­ne­ ne­de­oy­na­ya­na­ke­yif­ve­ren­bir­fut­bol­oy­nan­mak­ta­dır.­ Fut­bo­lun­ gü­zel­lik­le­ri,­ya­ra­tı­cı­ sa­ha­ içi­ kom­bi­nas­yon­la­rı­ ye­ri­ne­ 4­4­2,­ 3­5­2,­ 4­5­1­ gi­bi­ di­zi­liş­ler­ko­nu­şul­mak­ta­dır.­Son­on­yıl­da­an­tre­nör,­ho­ca­ye­ri­ne­ tek­nik­di­rek­tör­ is­mi­nin­ kul­la­nıl­ma­sı­ ta­ma­men­ fut­bo­lun­tek­tip­leş­me­siy­le­il­gi­li­dir.­2004­Av­ru­pa­Ku­pa­sı­ve­2006­Dün­ya­Ku­pa­sı’nda,­lig­ler­de­ oy­na­nan­ ya­ra­tı­cı­lık­tan­ uzak,­ sı­kı­cı­fut­bol­se­yir­ci­ler­ta­ra­fın­dan­sık­sık­pro­tes­to­ edil­miş­tir.­ Av­ru­pa­ Ku­pa­sı’nı­Yu­na­nis­tan,­Dün­ya­Ku­pa­sı’nı­İtal­ya­gi­bi­90­da­ki­ka­bo­yun­ca­bir­elin­par­mak­la­rı­nı­geç­me­yen­hü­cum­or­ga­ni­zas­yo­nu­ya­pan­ta­kım­lar­ka­zan­mış­tır.­Son­Dün­ya­Ku­pa­sı­maç­la­rıy­la­eş­za­man­lı­ola­rak­dü­zen­le­nen­Ro­bo­Cup­or­ga­ni­zas­yon­la­rı­te­sa­düf­de­ğil­dir!Fut­bo­lun­ ölü­mü,­ ka­pi­ta­lizm­ ne­de­

niy­le­ger­çek­leş­mek­te­dir.­Spor­tif­ola­rak­ra­kip­ olup­ sa­ha­da­ ka­zan­ma­nın­ ye­ri­ni,­sa­ha­ içi­dı­şı­her­yer­de­ ‘ka­zanç’­al­mış­tır.­Fut­bol­ka­pi­ta­list­dü­ze­ne­çok­iyi­uyum­ sağ­la­mış,­ sağ­la­tıl­mış­tır.­ Bu­nu­ba­şa­ra­maz­sa­ya­şam­şan­sı­yok­tur!­Jac­

qu­es­De­ren­ce,­‘Spo­run­Sos­yo­lo­ji­si’­ad­lı­ese­rin­de­bu­du­ru­ma­da­ir­şun­la­rı­söy­lü­yor:­ “Fut­bol,­ bu­gün­kü­ ör­güt­len­me­si­ için­de­ sa­na­yi­ top­lu­mu­nun­ be­lir­gin­özel­lik­le­ri­ni­ sim­ge­ler:­ İş­bö­lü­mü,­ ekip­ça­lış­ma­sı,­şans­la­rın­eşit­ol­ma­sı,­ re­ka­bet,­per­for­mans­ödül,­ko­vul­ma,­bi­rey­le­rin­sta­tü­le­ri­nin­be­lir­siz­li­ği­(yer­le­ri­nin­dol­du­ru­la­bil­me­si).”­Pi­ya­sa­ya­ gö­re­ şe­kil­le­nen­ fut­bo­lun­

as­li­ un­sur­la­rı­ ol­ma­sı­ ge­re­ken­ fut­bol­cu­la­rın­ ve­ fut­bol­se­ver­le­rin­ du­ru­mu­na­şim­di­ye­ ka­dar­ ge­nel­ hat­la­rıy­la­ de­ğin­dik.­ Fut­bo­lun­ ol­maz­sa­ ol­maz­la­rı­nın­du­ru­mu­na­ ba­ka­rak­ fut­bo­lun­ gel­di­ği­du­ru­mu­da­ha­iyi­an­la­ya­bi­li­riz.­Fut­bol­ ale­min­de­ fut­bol­cu­lar­ ve­ ta­

raf­tar­la­rın­ne­re­dey­se­hiç­söz­hak­kı­kal­ma­mış­tır.­ Fut­bol­cu­lar­ ka­zan­mak­ için­her­şe­yi­ya­pan­pro­fes­yo­nel­sa­vaş­çı­la­ra­dö­nüş­müş­tür.­Schal­ke­04­ku­lü­bü­nün­sta­dı­nın­ adı­nın­ ‘AUF­ARE­NA’,­ Ba­yern­Mü­nich’in­ sta­dı­nın­ adı­nın­ ‘AL­LI­ANZ­ARE­NA’­ ol­ma­sı­ bo­şu­na­ de­ğil­dir.­ Köln­ta­kı­mı­nın­ oyun­cu­su­ P.­ Stei­ner;­ “Ben­pa­ra­ve­yıl­dız­için­oy­nu­yo­rum.­Ra­ki­bim­ise­pa­ra­mı­ve­yıl­dı­zı­mı­elim­den­al­mak­için­oy­nu­yor.­Bu­yüz­den­ra­ki­bim­le­kar­şı­laş­tı­ğım­da­ ka­zan­mak­ için­ her­ yo­lu­de­ne­mek­te­bir­an­bi­le­te­red­düt­et­mem”­di­ye­rek;­Hol­lan­da­Mil­li­Ta­kı­mı­nın­kap­ta­nı­Ro­nald­Koe­man­ise­va­tan­da­şı­Gil­ha­us’un­ Fran­sız­ Ti­ga­na’yı­ has­ta­ne­lik­edi­şiy­le­ il­gi­li;­ “Bu­ son­ de­re­ce­ klas­ bir­ha­re­ket­ti.­Ti­ga­na­en­teh­li­ke­li­ola­nıy­dı,­ne­ şe­kil­de­ olur­sa­ ol­sun­ onu­ dur­dur­mak­ge­re­kir­di”­di­ye­rek­pro­fes­yo­nel­fut­bol­cu­la­rın­ yak­la­şı­mı­nın­ ge­nel­ ola­rak­na­sıl­ol­du­ğu­nu­yan­sıt­mak­ta­dır­lar.Fut­bol­cu­lar­yük­sek­dü­zey­de­per­for­

mans­ ar­tı­rı­cı­ ilaç­la­rı­ –ya­sak­ ol­ma­sı­na­rağ­men–­ku­lüp­le­rin,­ulu­sal­ta­kım­la­rın­teş­vi­kiy­le­ kul­lan­mak­ zo­run­da­ bı­ra­kıl­mış­lar­dır.­Baş­ka­tür­lü­re­ka­bet­şans­la­rı­ol­ma­dı­ğı­için­fut­bol­cu­lar­da­bu­na­kar­şı­

TEORİDE doğrultu70

çık­ma­mak­ta­dır.­Uzun­yıl­lar­Al­man­Mil­li­Ta­kı­mı­nın­ka­le­ci­li­ği­ni­ve­kap­tan­lı­ğı­nı­ya­pan­Tony­Schu­mac­her,­1982­Dün­ya­Ku­pa­sı’nda­ Fran­sız­ Bat­tis­ton’un­ aya­ğı­nı­kır­dık­tan­son­ra­bü­yük­bir­ ruh­sal­bu­na­lı­ma­ gir­miş,­ vic­dan­ aza­bı­ için­de­fut­bol­ale­mi­nin­pis­lik­le­ri­ni­or­ta­ya­koy­du­ğu­‘Baş­lat­ma­Dü­dü­ğü’­isim­li­bir­ki­tap­yaz­mış­tır.­Ki­tap­çık­tık­tan­son­ra­ül­ke­si­nin­ mil­li­ kah­ra­ma­nı­ Schu­mac­her­Al­man­ya’da­ iş­siz­ ka­lıp,­ Fe­ner­bah­çe’ye­trans­fer­ ol­muş­tu.­ Fut­bol­cu­lar,­ ti­ca­ri­ fut­bol­ için­her­za­man­yük­sek­ve­rim­alın­ma­sı­ge­re­ken­bir­ma­ki­ne­par­ça­sı­dır­sa­de­ce.­Spor­cu­da­ ol­ma­sı­ ge­re­ken­ yap­tı­ğı­

spo­ra,­ra­ki­bin­eme­ği­ne,­ye­te­ne­ği­ne­say­gı;­ka­zan­ma­nın­ya­nın­da­na­sıl­ka­za­nıl­dı­ğı­nın­da­ha­önem­li­ol­du­ğu­gi­bi­mo­ral­ve­ etik­ de­ğer­ler­ ta­ma­men­ kay­bol­mak­üze­re­dir.­Ah­la­ki­du­ruş­gös­te­ren­ler­ ise­sis­te­min­dı­şı­na­ itil­mek­te,­ iş­bul­mak­ta­zor­lan­mak­ta­dır­lar.­1989­yı­lın­da­Fe­ner­bah­çe­li­gin­son­ma­çı­ön­ce­si­şam­pi­yon­luk­ta­ki­ ra­ki­bi­ Trab­zons­por’un­ pu­an­ola­rak­ ge­ri­sin­de­dir.­ Son­ mü­sa­ba­ka­Trab­zon’da­ oy­na­nır­ ve­ son­ da­ki­ka­lar­da­ Ay­kut­ Ko­ca­man’ın­ at­tı­ğı­ gol­le­ FB­şam­pi­yon­olur.­Trab­zons­por­lu­oyun­cu­lar­kay­be­di­len­şam­pi­yon­lu­ğa­ağ­lar­ken,­FB’li­ Ay­kut­ ve­ Oğuz,­ TV’den­ mes­lek­taş­la­rı­nın­ üzün­tü­sü­ne­ or­tak­ olup­ on­la­rın­eme­ği­ne­say­gı­la­rı­nı­di­le­ge­ti­rir­ler.­Bun­dan­he­men­son­ra­ şam­pi­yon­lu­ğun­mi­ma­rı­bu­iki­cen­til­men­fut­bol­cu­ta­raf­tar­la­rın­tüm­kar­şı­çı­kı­şı­na­rağ­men­Ali­fien­ ta­ra­fın­dan­ ta­kım­dan­ ko­vu­lur­lar.­Dün­ya­fut­bo­lu­nun­bü­yük­yıl­dı­zı­ve­asi­ço­cu­ğu­Ma­ra­do­na­ da­ fut­bol­ dü­ze­ni­ne­kar­şı­ çık­tı­ğı­ için­ fut­bol­ ha­ya­tı­ bi­ti­ril­miş­tir.­ Bu­ du­rum­ sa­de­ce­ fut­bol­cu­lar­la­sı­nır­lı­de­ğil­dir,­üç­yıl­ön­ce­ta­kı­mı­Ç.­Ri­zes­por’un­‘ha­tır­şi­ke­si’­yap­tı­ğı­nı­ima­et­ti­ği­ için­an­tre­nör­Yıl­maz­Vu­ral­uzun­sü­re­iş­siz­kal­mış­tır.

Fut­bol­cu­la­rın­ bir­ kıs­mı­ fut­bol­dan­bü­yük­pa­ra­lar­ka­zan­sa­lar­da­bun­la­rın­sa­yı­sı­ top­lam­ fut­bol­cu­ kit­le­si­nin­ bü­yük­lü­ğü­için­de­bir­şey­ifa­de­et­mez.­Çok­pa­ra­ka­zan­mak­için­kal­bu­rüs­tü­ta­kım­lar­da­kal­bu­rüs­tü­fut­bol­cu­ol­ma­nız­ge­re­kir.­Ya­şa­dık­la­rı­‘kö­le’­dü­ze­ni­için­de­bu­pa­ra­lar­ne­ifa­de­eder!­As­ke­ri­bir­di­sip­lin­için­de­ya­şar­lar,­yo­ru­cu­an­tren­man­lar,­kamp­lar,­bir­se­zon­için­de­oy­na­nan­sa­yı­sız­maç,­do­ping­ilaç­la­rıy­la­gör­dük­le­ri­ fi­zik­sel­ za­rar,­ spon­sor­ fir­ma­la­rın­ta­nı­tım­la­rı­na­ka­tıl­ma­ zo­run­lu­lu­ğu­ vb.­Av­ru­pa’da­ or­ta­ hal­li­ bir­ ta­kım­da­ oy­na­yan­bir­fut­bol­cu­ay­nı­za­man­da­mil­li­fut­bol­cuy­sa­ se­ne­de­ yak­la­şık­ 100­maç­oy­na­mak­ta­dır.­ Son­ yıl­lar­da­ fut­bol­ sa­ha­la­rın­da­fut­bol­cu­ölüm­le­ri­nin­art­ma­sı,­ti­ca­ri­fut­bo­lun­ka­zanç­hır­sın­dan­dır.­En­ son­ fut­bol­cu­ ölü­mü,­ 2007­ yı­lın­da­İs­pan­ya’da­ Se­vil­la­ ta­kı­mı­nın­ oyun­cu­su­ Pu­er­ta’nın­ ölü­müy­dü.­ 2006­2007­se­zo­nu­nun­ İs­pan­ya­ üçün­cü­sü,­ UE­FA­Ku­pa­sı­ve­Sü­per­Ku­pa­fiam­pi­yo­nu­Se­vil­la’nın­22­ya­şın­da­ki­oyun­cu­su­Pu­er­ta,­sa­ha­için­de­kalp­yet­mez­li­ğin­den­do­la­yı­fut­bo­la­ve­ha­ya­ta­ve­da­et­ti!­1995­ yı­lın­da­ fut­bol­cu­la­rın­ sen­di­ka­

laş­ma­ mü­ca­de­le­si­ kar­şı­sın­da­ o­ za­ma­nın­ FI­FA­ baş­kan­ yar­dım­cı­sı,­ şim­di­nin­baş­ka­nı­olan­Sepp­Blat­ter;­“FI­FA­fut­bol­cu­lar­la­mu­ha­tap­ol­maz,­on­lar­ku­lüp­le­rin­ iş­çi­le­ri­dir”­ di­yor­du.­ Son­ yıl­la­rın­da­fut­bol­cu­la­rın­ ça­lış­ma­ ya­şa­mın­da­ ba­zı­olum­lu­ge­liş­me­ler­ol­sa­da,­S.­Blat­ter’in­di­le­ge­tir­di­ği­ger­çek­lik­de­ğiş­me­miş­tir.­Son­on­yıl­lar­da­tüm­dün­ya­da­ki­vah­şi­

ka­pi­ta­list­sal­dı­rı­lar­so­nu­cu­hak­gasp­la­rın­dan­fut­bol­cu­lar­da­na­si­bi­ni­al­mış­tır.­Ço­ğu­ül­ke­de­maç­ba­şı­na,­per­for­man­sa­da­ya­lı­ üc­ret­len­dir­me­ ya­pıl­mak­ta,­ fut­bol­cu­ söz­leş­me­le­ri­ bu­na­ gö­re­ dü­zen­len­mek­te­dir.­Bir­ ku­lü­be­ ‘ait’­ fut­bol­cu,­ söz­leş­me­

si­sü­rer­ken­baş­ka­bir­ ta­kı­ma­trans­fer­

TEORİDE doğrultu 71

ola­maz­ ama­ ku­lüp,­ fut­bol­cu­nun­ rı­za­sı­ol­ma­dan­onu­sa­ta­bi­lir.­Son­dö­nem­de­fut­bol­cu­lar­la­‘op­si­yon­lu’­di­ye­ifa­de­edi­len­bir­ söz­leş­me­ya­pıl­mak­ta­dır.­Ör­ne­ğin,­ 3+1­ yıl­lık­ op­si­yon­lu­ söz­leş­me­nin­an­la­mı­şu­dur;­3.­yı­lın­so­nun­da­ku­lüp­is­ter­se­söz­leş­me­oto­ma­tik­man­uzar,­is­te­mez­se­fut­bol­cu­ya­ka­pı­gös­te­ri­lir.­Ay­rı­ca­ ku­lüp­le­rin­ is­te­ği­ doğ­rul­tu­sun­da­tüm­ti­ca­ri­et­kin­lik­le­re­ka­tıl­mak­zo­run­da­dır­lar.­Fut­bol­cu­lar,­oy­na­dık­la­rı­rek­lam­fil­mi­gi­bi­ iş­ler­den­ku­lü­be­bel­li­bir­yüz­de­ ve­rir.­Bun­la­rın­hep­si­ söz­leş­me­ler­de­ay­rın­tı­sıy­la­ya­zı­lı­dır.***Ka­pi­ta­list­ eğ­len­ce­ sek­tö­rü­nün­ bir­

uzan­tı­sı­ ha­li­ne­ ge­len­ fut­bol­ ala­nın­da­ça­lı­şan­la­rın­top­lam­sa­yı­sı­tüm­dün­ya­da­1­mil­yar­in­sa­nı­bu­lu­yor.­Pat­ron­la­rın­kim­ol­du­ğu­bel­li­dir.­Bu­sek­tö­rün­ça­lı­şan­la­rı­ ise­ fut­bol­cu­lar,­ tek­nik­ kad­ro­la­rın­ele­man­la­rı,­ma­sör­ler,­sağ­lık­çı­lar,­te­sis­iş­çi­le­ri­ve­fut­bol­med­ya­sı­ça­lı­şan­la­rı­dır.­ Fut­bo­lun­ is­tih­da­mı­ için­de­ yer­alan­ ça­lı­şan­la­rın­ hep­si­ ka­pi­ta­list­le­rin­ya­tır­dı­ğı­ ser­ma­ye­yi­ bü­yü­tüp,­ ar­tı­de­ğer­ üret­mek­te­dir.­ Bu­ işi­ her­han­gi­ bir­emek­çi­ gi­bi­ ger­çek­leş­tir­dik­le­ri­ni;­ ya­ni­ser­ma­ye­için­üret­ken­emek­çi­ler­ol­duk­la­rı­nı­ ra­hat­lık­la­ söy­le­ye­bi­li­riz.­ Mad­di­bir­ürün­üret­me­me­le­ri­bu­du­ru­mu­de­ğiş­tir­mez.­Bu­ sek­tör­de­ ça­lı­şan­la­rı­ iş­çi­sı­nı­fı­nın­bir­par­ça­sı­ola­rak­say­mak­ge­re­kir.­Eğ­len­ce­lik­iz­len­ce­lik­ ti­ca­ret­ ha­li­ne­

gel­miş­fut­bo­lun­‘üre­ti­min­de’­ça­lı­şan­la­rın­ bü­yük­kıs­mı­nı­ fut­bol­cu­lar­ oluş­tu­rur.­Bun­lar­ken­di­ için­de­aris­tok­rat­ve­ger­çek­ pro­le­ter­ fut­bol­cu­lar­ di­ye­ iki­ye­ay­rıl­mak­ta­dır.­ Bi­rin­ci­le­ri­nin­ sa­yı­sı­ sı­nır­lı­dır,­ ki­şi­sel­ be­ce­ri­le­ri­nin­ ya­rat­tı­ğı­ar­tı­de­ğe­re­ gö­re­ yük­sek­ üc­ret­ alır­lar.­Aris­tok­rat­ fut­bol­cu­la­rın­ ora­nı­ dün­ya­ ge­ne­lin­de,­ mes­lek­taş­la­rı­nın­ yüz­de­5’ini­bi­le­oluş­tur­maz.­Bu­du­rum­Tür­ki­

ye­ger­çe­ğiy­le­sa­bit­tir.­FI­FA’nın­“Bü­yük­Sa­yım­ 2006”­ baş­lık­lı­ ra­po­ru­na­ gö­re;­ül­ke­miz­de­543­bi­ni­li­sans­lı­ol­mak­üze­re,­2­mil­yon­740­bin­ki­şi­fut­bol­oy­nu­yor.­ Pro­fes­yo­nel­ fut­bol­cu­ sa­yı­sı­ ise,­ 4­bin­491.­2002­iti­ba­riy­le­bun­la­rın­sa­de­ce­1.175’i­1.­Lig’de­oy­nu­yor­du.­Yi­ne­2006­ve­ri­le­ri­ne­gö­re;­Tür­ki­ye’de­

top­lam­ 4­ bin­ 298­ ku­lüp­ bu­lu­nu­yor.­207­ bin­den­ faz­la­ ki­şi­ yö­ne­ti­ci,­ tek­nik­di­rek­tör­ve­ya­sağ­lık­ça­lı­şa­nı­ola­rak­bir­ku­lüp­te­gö­rev­alı­yor.Ve­ri­ler,­ yüz­bin­ler­ce­ li­sans­lı­ fut­bol­

cu­nun­ama­tör­ku­lüp­ler­de­ve­ek­bir­ iş­ya­pa­rak­oy­na­dı­ğı­nı,­pro­fes­yo­nel­oyun­cu­sa­yı­sı­nın­de­ve­de­ku­lak­de­ne­bi­le­cek­den­li­kü­çük­bir­ra­ka­ma­denk­düş­tü­ğü­nü­gös­te­ri­yor.­Ama­tör­ku­lüp­fut­bol­cu­la­rı­nın­ya­rat­tı­ğı­ar­tı­de­ğer,­pro­fes­yo­nel­ku­lüp­ler­de­ki­ne­gö­re­sı­nır­lı­dü­zey­de­dir.­1.­Lig­ (Sü­per­Lig)­ fut­bol­cu­la­rı­nın­da­

çok­ kü­çük­ bir­ kıs­mı­ mil­yon­ do­lar­lık­üc­ret­ler­ al­mak­ta­dır.­Ge­lir­ ka­lem­le­ri­ ve­mik­tar­la­rı­nın­ar­tı­şı­fut­bol­cu­üc­ret­le­ri­ni­geç­mi­şe­gö­re­bü­yük­oran­da­art­tır­ma­sı­na­ kar­şın,­ fut­bol­cu­la­ra­ ve­ri­len­ pa­ra­la­rın­bü­yük­kıs­mı­‘yıl­dız’la­ra­git­mek­te­dir.­Pro­fes­yo­nel­ku­lüp­ler­de­ço­ğu­za­man­fut­bol­cu­la­rın­pa­ra­sı­geç­öden­mek­te­ya­da­hiç­ ve­ril­me­mek­te­dir.­ Ça­lış­ma­ ko­şul­la­rı­nın­ağır­lı­ğı,­per­for­man­sa,­maç­ba­şı­na­gö­re­üc­ret­len­di­ril­me,­mes­lek­ya­şa­mı­nın­kı­sa­lı­ğı­ (10­15­ yıl­ ara­sı),­ sık­ ya­şa­nan­sa­kat­lık­lar,­or­ta­dü­zey­de­üc­ret­alan­fut­bol­cu­la­rın­ gö­rü­nür­de­ki­ re­fah­ se­vi­ye­si­nin­ ya­nıl­tı­cı­ ol­du­ğu­nu­ gös­ter­mek­te­dir.­İş­le­ri­ni­ bı­rak­tık­tan­ son­ra­ yo­ğun­ ça­lış­ma­ tem­po­su­nun­ ve­ do­ping­ ilaç­la­rı­nın­ya­rat­tı­ğı­ tah­ri­bat­ ne­de­niy­le­ ça­lı­şa­maz­ha­le­gel­mek­te­dir­ler.­Bu­yüz­den­aris­tok­rat­ fut­bol­cu­lar­ dı­şın­da­ki­le­rin­ al­dık­la­rı­üc­ret,­or­ta­la­ma­ya­şam­sü­re­si­ne­gö­re­oran­lan­dı­ğın­da­pek­bir­şey­ifa­de­et­mez.Fut­bol­ sek­tö­rü­nün­ fut­bol­cu­lar­ dı­

şın­da­ki­emek­çi­le­rin­iş,­ya­şam­ko­şul­la­rı­

TEORİDE doğrultu72

ge­ne­li­ iti­ba­rıy­la­ di­ğer­ iş­çi­ler­den­ fark­lı­de­ğil­dir.­Av­ru­pa’da­bun­la­rın­tü­mü­ay­nı­sen­di­ka­ça­tı­sı­al­tın­da­ör­güt­lü­dür­ve­ça­lış­ma­şart­la­rın­da­kıs­men­de­ol­sa­be­lir­le­yi­ci­ ola­bil­mek­te­dir­ler.­ Tür­ki­ye’de­ ise­za­man­za­man­sen­di­ka­laş­ma­gi­ri­şim­le­ri­ol­sa­da­hiç­bi­ri­ba­şa­rı­lı­ol­ma­mış­tır.­Bu­da­sö­mü­rü­nün­ne­de­re­ce­vah­şi­bi­çim­de­ger­çek­leş­ti­ği­ni­ gös­ter­mek­te,­ sen­di­ka­sız­lık­iş­ko­şul­la­rı­nın­da­ha­faz­la­ağır­laş­ma­sı­nı­be­ra­be­rin­de­ge­tir­mek­te­dir.­Son­dö­nem­de­dev­let­kon­tro­lün­de­fut­bol­ça­lı­şan­la­rı­nın­ dev­le­tin­ yön­len­dir­me­siy­le­Türk­İş’te­ ör­güt­len­di­ril­me­si­ plan­lan­mak­ta­dır.­ Ga­ze­te­le­re­ gö­re­ ‘ata­na­cak’­sen­di­ka­ baş­ka­nı­ bi­le­ bel­li­ ol­muş­tu;­maf­ya­cı­la­rın­ ‘kan­ka­sı’,­ Fet­hul­lah­ ho­ca­nın­mü­ri­di,­Ga­la­ta­sa­ray­kap­ta­nı­Ha­kan­fiü­kür!***Ka­pi­ta­liz­min­ fut­bo­la­ iç­kin­ ha­le­ gel­

me­si,­ do­ğal­lı­ğın­da­ eşit­siz­ ge­li­şim­ ya­sa­sı­nın­ bu­ra­da­ da­ iş­le­me­si­ an­la­mı­na­ge­lir.­Fut­bo­lun­can­çe­ki­şir­ha­le­gel­me­si­nin­bi­rin­ci­ne­de­ni­bu­dur.­Ti­ca­ri­le­şen­fut­bol,­bu­oyu­nun­her­ko­şul­da­is­te­nir,­ka­bul­gö­rür,­gü­zel,­ko­lek­tif,­halk­çı,­her­so­nu­ca­ açık­lı­ğı­nın­ ge­tir­di­ği­ he­ye­can­ve­ri­ci,­ya­ra­tı­cı­yan­la­rı­nı­yok­et­mek­üze­re­dir.­Fut­bo­la­ ya­tı­rı­lan­ bü­yük­ pa­ra­lar,­

ku­lüp­ler­ ve­ ül­ke­ler­ ara­sın­da­ki­ büt­çe­fark­lı­lık­la­rı­nın­ git­tik­çe­ bü­yü­me­si,­ sa­ha­lar­da­ ta­kım­la­rın­ de­ğil,­ büt­çe­le­rin­kar­şı­laş­ma­sı­nı­ ge­tir­mek­te­dir.­ Bü­yük­ba­lık­ kü­çük­ ba­lı­ğı­ yu­tar!­ Bu­ du­rum,­fut­bol­se­ver­ler­ için­ so­nu­cun­ ön­ce­den­bi­li­nir­ha­le­gel­me­si­de­mek­tir­ki,­bu­da­fut­bo­la­olan­il­gi­ve­sev­gi­yi­azal­tır.­­Yük­sek­ bi­let­ fi­yat­la­rı,­ maç­la­rın­

TV’den­ ya­yı­nı­ fut­bol­ pat­ron­la­rı­na­ bü­yük­ge­lir­ler­sağ­la­sa­da­bu­nun­bir­di­ğer­so­nu­cu,­ baş­ta­ yok­sul­lar­ ol­mak­ üze­re­yı­ğın­la­rın­stat­la­rın­dan­çe­kil­me­si­ne­ne­den­ ol­mak­ta­dır.­ Tri­bün­ler­de­ki­ şen­lik­

ha­va­sı­nın­ ve­bu­nun­ sa­ha­ya­ yan­sı­ma­sı­nın­kay­bol­ma­sıy­la­fut­bo­lun­bir­gü­zel­li­ği­da­ha­dar­be­al­mak­ta­dır.­Ka­pi­ta­lizm­ fut­bo­la­ pa­ra­sıy­la­ ge­lir­

ken,­ay­nı­za­man­da­be­ra­be­rin­de­bü­tün­ge­ri­ci,­ ya­ban­cı­laş­tı­rı­cı­ de­ğer­le­ri­ni­ de­ge­ti­rir.­Ho­li­ga­nizm­ve­fa­na­tizm­son­30­yıl­da­ or­ta­ya­ çık­mış­tır.­ Bun­la­rın­ eliy­le­sa­ha­ için­ ve­ dı­şın­da­ şid­det­ kol­ ge­zer.­Dün­ya­da­her­yıl­bun­la­rın­ne­den­ol­du­ğu­on­lar­ca­öl­dür­me,­ya­ra­la­ma­ola­yı­ya­şa­nır.­Bu­nun­so­nu­cu­ola­rak­in­san­lar,­ger­çek­fut­bol­se­ver­ler­tep­ki­ve­kor­ku­so­nu­cu­ fut­bol­dan­ uzak­la­şır.­ Tür­ki­ye’de­de­fa­na­tizm­yü­zün­den­pek­çok­ölüm­de­da­hil­şid­det­olay­la­rı­ya­şan­mak­ta­dır.Fut­bol­sa­de­ce­bur­ju­va­zi­ye­hiz­met­et­

mez!Geç­miş­ten­gü­nü­mü­ze­ fut­bol­sa­de­ce­

ege­men­le­rin­çı­ka­rı­na­hiz­met­et­me­miş­tir.­“Fut­bol,­fe­na­hal­de­ha­ya­ta­ben­zer”­de­ni­li­yor;­doğ­ru­dur.­Na­sıl­ha­ya­tın­her­ala­nın­da­bur­ju­va­dü­ze­ne­kar­şı­bir­di­re­niş­var­sa,­fut­bol­için­de­du­rum­fark­lı­de­ğil­dir.­ Top­lum­sal­mü­ca­de­le­le­rin­ ge­nel­ge­li­şi­mi­ne­bağ­lı­ola­rak­ezi­len­ulus­lar,­ sı­nıf­ar;­ ku­lüp­ler,­ fut­bol­cu­lar,­ ta­raf­tar­lar­ ve­ halk,­ fut­bol­ ara­cı­lı­ğıy­la­top­lum­sal­mü­ca­de­le­ye­ka­tıl­mış­lar­dır.­II.­ Dün­ya­ Sa­va­şı’nda­ Sov­yet­ler­ Bir­

li­ği­sı­nır­la­rı­ için­de­ki­Ki­ev­şeh­ri­ni­ iş­gal­eden­ Na­zi­ or­du­su,­ Di­na­mo­ Ki­ev­ ta­kı­mıy­la­ pro­pa­gan­da­ amaç­lı­ bir­maç­ ya­par.­ Maç­tan­ ön­ce­ D.­ Ki­ev’li­ fut­bol­cu­la­ra­ ye­nil­me­dik­le­ri­ tak­tir­de­ kur­şu­na­di­zi­le­cek­le­ri­söy­le­nir.­Bu­na­kar­şı­D.­Ki­ev­ma­çı­ka­za­nır­ve­fut­bol­cu­la­rın­hep­si­kur­şu­na­di­zi­lir.­Sos­ya­list­ide­al­le­ri­yük­sek­te­tu­tup­bu­yol­la­ana­yurt­sa­vun­ma­sı­na­ka­tı­lır­lar,­hal­kın­mo­ra­li­ni­yük­sel­tir­ler.­‘60’lı­ ve­ ‘70’li­ yıl­lar­ bo­yun­ca­ La­tin­

Ame­ri­ka­ stat­la­rı­ top­lum­sal­ mu­ha­le­fe­tin­ mer­kez­le­rin­den­ bi­ri­ ol­muş­tur.­Cun­ta­ yö­ne­tim­le­ri­ne­ stat­lar­da­kin­le­ri­

TEORİDE doğrultu 73

ni­kus­muş­lar­dır.­1978’de­ki­Ar­jan­tin’de­dü­zen­le­nen­ Dün­ya­ Ku­pa­sı­ sı­ra­sın­da­Ar­jan­tin­ hal­kı,­ Vi­de­la­ dik­ta­tör­lü­ğü­ne­kar­şı­stat­lar­da;­“As­ke­ri­dik­ta­tör­lük­bi­te­cek”­ di­ye­ hay­kır­mış,­ cun­ta­yı­ tüm­dün­ya­ya­teş­hir­et­miş­ler­dir.­İs­pan­ya­İç­Sa­va­şı’nın­ bi­ti­min­den,­ Fran­co­ dik­ta­tör­lü­ğü­nün­yı­kı­lı­şı­na­ka­dar­İs­pan­ya’da­öze­lik­le­ ezi­len­ ulus­la­rın­ ta­kı­mı­ olan­At­le­ti­co­ Bil­ba­o­ (BASK)­ ve­ Bar­ce­lo­na­(Ka­ta­lan)­ku­lüp­le­ri­nin­stat­la­rı­ fa­şiz­me­kar­şı­di­re­ni­şin,­kim­lik­le­ri­ne­güç­lü­ses­le­sa­hip­çık­ma­nın­tek­ala­nı­ol­muş­tur.­Bu­iki­ta­kım,­bu­gün­de­ulu­sal­kim­lik­le­ri­ni­ıs­rar­la­sa­vun­ma­ya­de­vam­et­mek­te­dir!­1998­Dün­ya­Ku­pa­sı­ele­me­le­rin­de­İran’da­ oy­na­nan­ maç­lar,­ mu­ha­le­fe­tin­et­ki­li­ pro­tes­to­la­rı­na­ sah­ne­ ol­muş­tur.­“Fut­bol­ sa­de­ce­ fut­bol­ de­ğil­dir”­ ki­ta­bı­nın­ya­za­rı­Si­mon­Ku­per,­ IRA­ön­der­le­rin­den­Bobby­Sands­aç­lık­gre­vi­ni­sür­dü­rür­ken,­ ge­nel­de­ IRA’yı­ des­tek­le­yen­ta­raf­tar­la­ra­ sa­hip­ İs­koç­ya’nın­ Cel­tic­ta­kı­mı­nın­ma­çı­na­gi­der.­Tri­bün­ler­hep­bir­lik­te­şu­şar­kı­yı­söy­le­mek­te­dir,­“Par­la­men­to­üye­si­Bobby­Sands/­İr­

lan­da­bay­ra­ğı­na­sa­da­kat­ye­mi­ni­ede­cek­mi­sin?/­ Si­yah­ be­re­yi­ gi­ye­cek­mi­sin?/­IRA’ya­hiz­met­ede­cek­mi­sin?/­Bun­la­rı­ya­pa­bi­lir­sen/­Sen­bir­er­kek­sin,/­BOB­BY­SANDS!”Bobby­Sands­ezi­len­halk­la­ra­ver­di­ği­

sö­zü­tu­tar­ken,­be­de­niy­le­yak­tı­ğı­öz­gür­lük­ate­şi­Bri­tan­ya­ stat­la­rı­nı­ da­ sa­rar,­sar­sar!1968­ fut­bol­ dün­ya­sı­nı­ da­ sar­sar.­

En­ et­ki­li­ ey­lem,­ Fran­sız­la­rın­ unu­tul­maz­fut­bol­cu­su­Ko­pa’nın­ön­der­li­ğin­de­ki­fut­bol­cu­la­rın­sen­di­kal­ve­top­lum­sal­hak­la­rı­ için­ ba­ri­kat­lar­da­ yer­le­ri­ni­ al­ma­la­rı­dır.­1997’de­Ar­jan­tin­li­ fut­bol­cu­lar­lig­maç­la­rı­na,­de­vam­eden­öğ­ret­me­le­rin­ gre­vi­ni­ des­tek­le­yen­ pan­kart­lar­la­çı­kar.­ ‘90’lı­ yıl­la­rın­so­nun­da­Li­ver­po­ol­li­man­la­rı­nın­ tas­fi­ye­si­ sü­re­cin­de­ba­ba­

sı­li­man­iş­çi­si­olan­Li­ver­po­ol’un­fut­bol­cu­su­Rob­bi­e­Fow­ler,­ce­za­lan­dı­rı­la­ca­ğı­nı­bi­le­bi­le­li­man­iş­çi­le­ri­ni­sa­ha­için­de­des­tek­ler.­“1984­yı­lın­da­FC­METZ,­Fran­sa­Ku­

pa­sı­fi­na­li­ne­ka­tı­lı­yor­du.­Lor­ra­in’li­ma­den­ci­ler­ bun­dan­ ya­rar­la­na­rak,­ ku­lüp­le­ri­ni­ des­tek­le­mek­ üze­re­ gel­dik­le­ri­Pa­ris­ so­kak­la­rın­da,­ fab­ri­ka­la­rın­ ka­pa­tıl­ma­sı­na­kar­şı­öf­ke­le­ri­ni­kus­tu­lar.”­(An­ris­ti­an­Bro­uber­ger)­İtal­ya’nın­li­man­ken­ti,­ko­mü­nist­par­

ti­nin­geç­miş­ten­be­ri­et­ki­li­ol­du­ğu­Li­vor­no­ ken­ti­nin­ fut­bol­ ta­kı­mı­ Li­vor­no’nun­her­ma­çı,­özel­lik­le­La­zi­o’yla­oy­na­nan­lar­an­ti­fa­şist­gös­te­ri­le­re­sah­ne­ol­mak­ta­dır.Son­ dö­nem­de­ Li­vor­no­ ör­ne­ği­ni­ dış­

ta­ tu­tar­sak­ fut­bol­ dün­ya­sın­da­ki­ si­ya­si­mu­ha­lif­çı­kış­lar­da­ha­dar­ve­te­kil­dir.­2006­yı­lın­da­Fran­sa’nın­va­roş­la­rı­pat­la­dı­ğın­da­ezi­len­le­ri­he­def­gös­te­rip,­aşa­ğı­la­yan­ dö­ne­min­ İçiş­le­ri­ Ba­ka­nı­ Nic­ho­las­ Sar­kozy’e­ en­ et­ki­li­ ve­ cep­he­den­ce­vap­lan­dı­ran­lar­dan­bi­ri,­Fran­sa­mil­li­ta­kı­mı­nın­kap­ta­nı­ si­ya­hi­Lil­li­a­Thu­ra­man’dan­gel­miş,­ezi­len­göç­men­le­rin­ya­nın­da­saf­tut­muş­tu.­Ak­tif­ fut­bo­lu­bı­rak­ma­sı­na­kar­şı­hâ­

la­fut­bol­se­ver­le­rin­gön­lün­de­ki­ye­ri­ba­kı­mın­dan­ fut­bol­ dün­ya­sı­nın­ sem­bol­is­mi­ olan­ Ma­ra­do­na’nın­ bu­ ko­nu­mu­nu­halk­la­rın­an­ti­em­per­ya­list­mü­ca­de­le­le­ri­ni­ des­tek­le­mek­ için­ kul­lan­ma­sı,­Ar­jan­tin’de­ve­baş­ka­ca­ül­ke­ler­de­an­ti­em­per­ya­list­halk­çı­gös­te­ri­le­re­ka­tıl­ma­sı,­ F.­Cas­tro­ ve­Cha­vez’le­ olan­ ki­şi­sel­dost­lu­ğu­ve­sos­ya­liz­me­açık­des­te­ği­de­bu­nun­an­lam­lı­bir­ör­ne­ği­dir.Ar­jan­tin­mil­li­ ta­kı­mı­ ve­ İtal­ya­ İn­ter­

ta­kı­mı­nın­ kap­ta­nı­ C.­ Za­net­ti’nin­ ön­der­li­ğin­de­ki­İn­ter’li­fut­bol­cu­la­rın­Za­pa­tis­ta­lar­la­da­ya­nış­ma­et­kin­lik­le­ri­de­bu­ka­te­go­ri­de­de­ğer­len­di­ri­le­bi­lir.­Bu­gün­dün­ya­öl­çe­ğin­de­ti­ca­ri­fut­bo­

la­kar­şı­kit­le­sel­mu­ha­le­fet­esas­ola­rak­

TEORİDE doğrultu74

eko­no­mik­mü­ca­de­le­bi­çi­min­de­dir.­Fut­bo­lun­için­den­si­ya­si­mu­ha­le­fet­geç­mi­şe­gö­re­çok­za­yıf­tır!Yay­gın­olan­du­rum,­yük­sek­bi­let­fi­

yat­la­rı­ve­ge­ce­maç­la­rın­dan­do­la­yı­stat­la­ra­ gi­dil­me­me­si­ ya­ da­ stat­lar­da­ bu­uy­gu­la­ma­la­rın­ pro­tes­to­ edil­me­si­dir.­‘Eko­no­mik­ mü­ca­de­le’nin­ te­mel­ ta­le­bi,­uy­gun­ ve­ ucuz­ ko­şul­lar­la­maç­ iz­le­ye­bil­mek­tir.­Maç­lar,­ya­yın­cı­ku­ru­luş­la­rın­ar­zu­suy­la­son­yıl­lar­da­ge­ce­oy­nan­mak­ta­dır.­Sa­at­20.00­–­21.00’de­baş­la­yan­maç­lar­dan­ son­ra­ in­san­lar­ an­cak­ ge­ce­ya­rı­sı­ eve­ dö­ne­bil­mek­te,­ dep­las­man­ma­çı­na­ git­mek­ is­ter­ler­se­ iki­ gün­le­ri­ni­yol­lar­da­ ge­çir­mek­te­dir­ler.­ Ta­raf­ar­ bu­du­ru­ma­tep­ki­ola­rak­son­yıl­lar­da­öze­lik­le­Av­ru­pa’da­ak­tif­bir­tu­tum­ge­liş­tir­miş­tir.­2001­ yı­lın­da­ Al­man­ya’da­ ne­re­dey­se­

bü­tün­ ta­kım­la­rın­ ta­raf­tar­la­rı­nın­ ka­tıl­dı­ğı­ ‘15.30­ Ha­re­ke­ti’­ ör­güt­len­miş­ti.­Maç­la­rın­tek­gün­ve­gün­düz­oy­nan­ma­sı­ ta­le­biy­le­bü­tün­stat­lar­da­eş­za­man­lı­pro­tes­to­lar­ya­pıl­dı.­Bu­ey­lem­ler­so­nu­cu­ta­raf­tar­lar­is­te­dik­le­ri­ni­bü­yük­oran­da­el­de­et­miş­tir.­Bu­ tip­ak­tif­ ey­lem­ler­za­man­za­man­ya­şan­sa­da;­pro­tes­to­nun­yay­gın­ olan­ bi­çi­mi­ pa­sif­tir,­ se­yir­ci­ler­maç­la­ra­git­me­ye­rek­stat­la­rı­boş­bı­rak­mak­ta­dır.­Tür­ki­ye’de­fut­bol­ge­nel­de­sa­ğın,­mil­

li­yet­çi­li­ğin­ et­ki­sin­de­ kal­mış­ ol­sa­ da­mut­lak­ bir­ ha­ki­mi­ye­te­ sa­hip­ de­ğil­dir.­Geç­miş­ten­be­ri­stat­lar­da­sol’dan­si­ya­si­pro­tes­to­lar,­tu­tum­lar­za­yıf­kal­mış­tır.­Ga­la­ta­sa­ray­lı­ “Taç­sız­ Kral”­Me­tin­ Ok­tay’ın­De­niz­Gez­miş­le­rin­ ida­mı­na­kar­şı­ ya­pı­lan­ im­za­ kam­pan­ya­sı­na­ des­tek­ver­me­si,­ 12­Ey­lül­ ön­ce­si­ dev­rim­ci­de­mok­rat­fut­bol­cu­la­rın­DİSK’te­ör­güt­len­me­gi­ri­şim­le­ri­ve­mü­ca­de­le­nin­yük­sel­di­ği­ yıl­lar­da­ Kürt­ şe­hir­le­rin­de­ki­ ba­zı­maç­lar­da­ya­pı­lan­ey­lem­le­ri­dış­ta­tu­tar­sak­son­yıl­la­ra­ka­dar­si­ya­si­ve­eko­no­

mik­kar­şı­çı­kış­lar­pek­ol­ma­mış­tır.­Son­dö­nem­de­ge­li­şen­ta­vır­lar,­di­ğer­ül­ke­de­ne­yim­le­ri­ne­gö­re­da­ha­edil­gen­ol­sa­da­ge­li­şim­sü­re­cin­de­ol­du­ğu­söy­le­ne­bi­lir.Eko­no­mik­ mü­ca­de­le­ pa­sif­ boy­kot­

şek­lin­de­dir.­Der­bi­ler­ve­Av­ru­pa­Ku­pa­sı­maç­la­rı­ dı­şın­da­ son­ yıl­lar­da­bü­yük­ku­lüp­le­rin­stat­la­rı­da­da­hil­ol­mak­üze­re­ tri­bün­ler­ dol­ma­mak­ta­dır.­ ‘Fut­bol­de­li­si’­bir­ül­ke­de­Sü­per­Lig­maç­la­rı­nın­or­ta­la­ma­se­yir­ci­ sa­yı­sı­10­15­bin­ara­lı­ğın­da­sey­ret­mek­te­dir.­Bu­nun­dı­şın­da­da­ha­ çok­ fa­şist­le­rin­ et­kin­li­ği­ne­ ta­nık­olu­nan­ tri­bün­ler­de­ son­ za­man­lar­da­Sol’dan­ da­ çı­kış­lar,­ ta­vır­lar­ göz­lem­len­mek­te­dir.­ Bu­ ko­nu­da­ki­ ön­cü­lü­ğü­Be­şik­taş’ın­ Çar­şı­ gru­bu­ yap­mak­ta­dır,­esas­ ola­rak­ Irak­ sa­va­şı­ dö­ne­min­de­ki­“Sa­va­şa­ Kar­şı”­ pan­kart­la­rıy­la­ baş­la­mış­tır­bu­eği­lim.­Tri­bün­ler­de­ölüm­oru­cu­şe­hi­di­Ber­kan­Aba­tay,­Uğur­Kay­maz­ve­Hrant­Dink­için­pan­kart­lar­açıl­mış­tır.­Fe­ner­bah­çe­sta­dın­da­son­bir­yıl­dır­sol­cu­genç­ler­grup­oluş­tur­ma­ya­ça­lış­mak­ta­ve­her­maç­ta­Kü­ba’nın­son­dö­nem­de­kul­lan­dı­ğı­“Va­mos­bi­en”­(İyi­Gi­di­yo­ruz)­şi­a­rı­nın­ya­zı­lı­ol­du­ğu­pan­kar­tı­aç­mak­ta­lar.­Ay­rı­ca­ dün­ya­da­ki­ di­ğer­ ör­nek­le­re­

ben­zer­bi­çim­de­sol­cu,­de­mok­rat­ta­raf­tar­lar­ in­ter­net­ si­te­le­ri­ ara­cı­lı­ğıy­la­ bir­ara­ya­ge­lip,­ti­ca­ri­fut­bo­la­kar­şı­Sol’dan­bir­ba­kış,­tu­tum­ge­liş­tir­me­yi­tar­tı­şa­rak­ör­güt­le­me­ye­ ça­lış­mak­ta,­ ya­yın­lar­ çı­kar­mak­ta­dır­lar.­ Son­ bir­ yıl­da­ peş­ pe­şe;­ www.fe­ner­bahC­he.com,­ www.for­za­be­sik­tas.com,­ www.al­ka­ra­lar.com,­(Genç­ler­bir­li­ği­ta­raf­tar­la­rı­na­ait)­ve­bü­tün­ta­kım­lar­dan­sol­cu­fut­bol­se­ver­le­rin­kur­du­ğu­www.for­za­li­vor­no.org­gi­bi­web­si­te­le­ri­ ku­rul­muş­tur.­ Bun­la­rın­ dı­şın­da­Ga­la­ta­sa­ray­lı­ta­raf­tar­lar­dan­olu­şan­As­lan­ PenC­he­si­ ve­ Trab­zons­por­lu­ ta­raf­tar­la­rın­bir­ara­ya­gel­di­ği­Ke­menC­he­grup­la­rı­var­dır.

TEORİDE doğrultu 75

Son­dö­nem­de­Gün­dem­ga­ze­te­si­ ya­zar­la­rı­nın­ tar­tış­ma­ya­ aç­tı­ğı;­ Kürt­le­rin­Al­te­ti­co­Bil­ba­o­ ve­Bar­ce­lo­na’sı­nı­ oluş­tur­ma­ça­ba­la­rı­var­dır.­ İs­tik­rar­lı­ge­li­şi­mi­so­nu­cu­2006­2007­so­nu­cu­2.­Lig’e­yük­se­len­Di­yar­ba­kır­Bü­yük­şe­hir­Be­le­di­ye­si’ne­ bağ­lı­ DİS­Kİ­ Spor’un­ bu­ ro­lü­ger­çek­leş­ti­re­bi­le­ce­ği­dü­şü­nül­mek­te­dir.­Di­yar­ba­kır­ Be­le­di­ye­si­ de­ bu­ gi­ri­şi­me­des­tek­ola­ca­ğı­nı­açık­la­mış­tır.Dün­ya­ ve­ Tür­ki­ye’den­ ver­di­ği­miz­

ör­nek­ler,­ so­ru­nun­ oyu­nun­ ken­di­sin­den­ kay­nak­lan­ma­dı­ğı­nı,­ bur­ju­va­zi­ ta­ra­fın­dan­ kul­la­nım­ şek­lin­de­ ol­du­ğu­nu­ve­bu­na­kar­şı­du­ru­lup,­ör­güt­len­me­sin­müm­kün­ol­du­ğu­nu­gös­ter­mek­te­dir.­Biz­na­sıl­po­zis­yon­al­ma­lı­yız!Ge­nel­ola­rak,­­Sol­ve­dev­rim­ci­ler­ba­

kı­mın­dan­ fut­bol,­ ola­ğan­ il­gi­ alan­la­rı­dı­şın­da­ bir­ yer­ tut­mak­ta­dır.­ Fut­bol­se­ver­ de­mok­rat,­ sol­cu­ ay­dın­lar­ dı­şın­da­ bu­ oyu­nun­ ken­di­siy­le­ ve­ kit­le­le­rin­ya­şa­mın­da­tut­tu­ğu­yer­le­ il­gi­le­nen­pek­kim­se­yok­tur.­Fut­bol­kar­şı­sın­da­söy­le­mi­miz,­dü­şü­nüş­bi­çi­mi­miz­ge­nel­ar­gü­man­la­rın,­abar­tı­lı­ge­nel­le­me­le­rin­öte­si­ne­geç­me­mek­te­dir.­İle­ri­ci­ka­mu­oyu­nun­fut­bol­kar­şı­sın­da­ki­tu­tu­mu­ya­bu­oyu­nu­ kü­çüm­se­mek­ ya­ da­ nef­ret­ et­mek­şek­lin­de­dir.­Bu­du­rum­da­ye­ni­dü­şün­ce­le­rin­ ve­ po­li­ti­ka­la­rın­ ge­liş­ti­ril­me­si­ni­en­gel­le­mek­te­dir.­Her­şey­bir­ya­na,­mil­yon­lar­ca­in­san­

böy­le­si­ne­ güç­lü­ bir­ çe­kim­mer­ke­zi­ ve­ha­yat­ ala­nı­ ya­rat­mış­ olan­ fut­bo­la­ dö­nük­il­gi­siz­lik­bi­lim­sel­ve­dü­şün­sel­ba­kım­dan­bi­le­ma­zur­ gös­te­ri­le­mez.­ Sos­yal,­ sa­nat­sal,­ spor­tif­ vb.­ ka­pi­ta­list­top­lum­lar­da­ bur­ju­va­zi­nin­ ege­men­li­ği­al­tın­da­ol­ma­yan­ne­var­dır!­Ha­ya­tın­di­ğer­ alan­la­rı­na­ olan­ il­gi­mi­zi­ fut­bol­dan­da­ esir­ge­me­me­li­yiz.­ Es­ki­ İtal­ya­ dev­let­baş­ka­nı­ Sil­vi­o­ Ber­lus­co­ni,­ fut­bol­ sa­ha­la­rın­dan­ is­mi­ni­ aşır­dı­ğı­ ‘For­za­ İtal­ya’­par­ti­siy­le­kit­le­le­ri,­Mi­lan­ku­lü­bü­nü­

kur­tar­dı­ğı­ gi­bi­ İtal­ya’yı­ da­ kur­ta­ra­ca­ğı­na­ ik­na­ edip­ ik­ti­da­ra­ gel­miş­ti.­ Dev­rim­ci­ ha­re­ke­tin,­ Sol’un­ güç­lü­ ol­du­ğu­‘70’li­yıl­lar­da­Ana­do­lu’dan­çı­kıp­İs­tan­bul­ ku­lüp­le­ri­ne­ ka­fa­ tu­tan­ Trab­zons­por­sa­de­ce­sol­cu­genç­le­rin­de­ğil,­ge­niş­yı­ğın­la­rın­ gön­lü­nü­ ka­zan­mış­tı.­ ‘90’lı­yıl­lar­da­ Ga­la­ta­sa­ray’ın­ Av­ru­pa’da­ki­ba­şa­rı­sı­son­ra­sı;­ge­niş­yı­ğın­lar­“Av­ru­pa­Av­ru­pa­duy­ se­si­mi­zi­ bu­ge­len­Türk­le­rin­ayak­ses­le­ri”­ni­da­la­rı­eş­li­ğin­de­ezik­Türk­kim­li­ği­ni­ta­mir­et­mek­için­Ga­la­ta­sa­ray’a­gö­nül­ver­miş­ti.­Böy­le­si­ne­et­ki­li­so­nuç­la­ra­ne­den­olan­bir­ol­gu­ya­göz­le­ri­mi­zi­ka­pa­ta­bi­lir­mi­yiz?Oyu­nun­ ken­di­sin­den­ ge­tir­di­ği­ özel­

lik­le­rin­ya­nın­da­se­yir­ci­le­rin­ka­tı­lı­mıy­la­da­ fut­bol­ bir­ kit­le­ spo­ru­dur.­ Tüm­ di­ğer­spor­dal­la­rı­için­de­kit­le­le­rin­en­ra­hat­ka­tı­la­bil­di­ği,­ay­nı­me­kan­lar­için­de­in­san­la­rı­en­faz­la­kon­san­tre­eden,­sos­yal­leş­ti­ren­bir­oyun­dur­fut­bol.­İşi­mi­zin,­ye­ri­mi­zin­ kit­le­ler­ için­de­ on­la­rı­ ay­dın­lat­mak­ol­du­ğu­nu­söy­le­mek­bi­le­ge­rek­siz­dir.­Ne­ yap­ma­lı­yız,­ ne­ ya­pı­la­bi­lir?­ Ön­

ce­lik­le­ fut­bo­lun­ bu­gün­kü­ ger­çek­li­ği­ni­tüm­ bo­yut­la­rıy­la­ ir­de­le­yip,­ an­la­ma­ya­ ça­lış­ma­lı­yız.­ Kit­le­ler­ için­de,­ ti­ca­ri­fut­bo­lun­ ege­men­ler­ ve­ ken­di­le­ri­ için­ne­an­la­ma­gel­di­ği­hak­kın­da­bir­bi­linç­açık­lı­ğı­ya­ra­ta­bil­me­li­yiz.­Çı­kar­çev­re­le­riy­le­ iliş­ki­si­ ol­ma­yan­ ger­çek­ fut­bol­se­ver­le­re­ fut­bo­lun­ka­pi­ta­lizm­ta­ra­fın­dan­da­ha­ faz­la­ öl­dü­rül­me­me­si­ için­ ti­ca­ri­fut­bol­ kar­şı­sın­da­ ba­raj­ kur­ma­la­rı­ ge­rek­ti­ği­ni­an­lat­ma­lı­yız.­Da­ha­etik,­da­ha­gü­zel,­da­ha­es­te­tik­bir­oyun­oy­na­mak­ve­ iz­le­mek­ is­ti­yor­lar­sa­ sa­ha­ya­ in­mek­ge­rek­ti­ği­ni,­ ken­di­le­ri­ ol­ma­dan­ fut­bol­dü­ze­ni­nin­ çark­la­rı­nın­ dön­me­ye­ce­ği­ni­fark­et­me­le­ri­ni­sağ­la­ma­lı­yız.Edu­ar­do­ Ga­lea­no’nun­ de­di­ği­ gi­bi,­

“Göz­yaş­la­rı­ men­dil­den­ dö­kül­mü­yor.”­Fut­bo­lun­ka­pi­ta­lizm­ ta­ra­fın­dan­kul­la­

TEORİDE doğrultu76

nı­lış­ bi­çi­mi­ne­ kar­şı­ pe­ka­la­ al­ter­na­tif,­mu­ha­lif­bir­ fut­bol­an­la­yı­şı,­pra­ti­ği­ ge­liş­ti­ri­le­bi­lir.­ Kay­be­der­ken­ de­ ka­za­nı­la­bi­le­ce­ği­ni,­ pay­la­şım­cı­da­ya­nış­ma­cı,­ra­ki­be­ say­gı­lı­ olu­na­bi­le­ce­ği­ni,­ şen­lik­ha­va­sın­da­top­oy­na­ma­nın­müm­kün­ol­du­ğu­kit­le­le­re­gös­te­ri­le­bi­lir.­Fut­bo­lun­kur­tu­lu­şu­so­kak­ta­ve­ka­

tı­lım­cı­lık­ta­dır;­ma­hal­le­de,­ so­kak­lar­da,­okul­lar­da­ her­ke­sin­ ka­tı­la­bi­le­ce­ği­ tur­nu­va­lar­ dü­zen­le­ne­bi­lir.­ İs­tan­bul’un­Gül­su­yu­ ma­hal­le­sin­de,­ ye­rel­ kül­tür­mer­ke­zi­“Ha­yat­ve­Sa­nat”ın­dü­zen­le­di­ği­ve­ge­le­nek­sel­ha­le­ge­len­fut­bol­tur­nu­va­sı­gi­bi­ör­nek­ler­ola­bil­di­ğin­ce­yay­gın­laş­tı­rı­la­bi­lir.­Ama­tör­lük­des­tek­len­me­li­dir,­semt­ler­de­ ama­tör­ ku­lüp­le­rin­ ku­ru­lu­şu­ teş­vik­edi­lip,­Sol’un­ fut­bol­an­la­yı­şı­bu­ra­la­ra­ ta­şı­na­bi­lir.­ Mu­ha­lif­ ta­raf­tar­grup­la­rıy­la­ iliş­ki­le­nip­ or­tak­la­şı­la­bi­le­cek­nok­ta­lar­bul­mak­da­müm­kün­dür.­Ay­rı­ca,­fut­bol­cu­la­rın­ör­güt­le­nip­sen­di­

ka­laş­ma­la­rı­pro­pa­gan­da­edi­lip­des­tek­le­ne­bi­lir,­bu­ko­nu­da­ki­gi­ri­şim­ler­teş­vik­edi­le­bi­lir.­Av­ru­pa’nın­ üst­ dü­zey­ ta­kım­la­rın­da­

yıl­lar­ca­fut­bol­oy­na­dık­tan­son­ra­an­tre­nör­lük­ ya­pan,­ fut­bol­ ta­ri­hi­nin­ en­ bü­yük­yıl­dız­la­rın­dan­Jo­hann­Cruyff,­son­işi­ni­de­bı­rak­tık­tan­he­men­son­ra­şöy­le­de­miş:­“Bun­dan­son­ra­tek­nik­di­rek­tör­lük­ ya­par­sam­ so­kak­la­ra­ açı­lan­ bir­ku­lü­bün­ ta­kı­mı­nı­ se­çe­ce­ğim.­ Çün­kü­bu­oyu­nun­ge­le­ce­ği­so­kak­fut­bo­lu­dur.”­Ezi­len­le­rin­ kur­tu­lu­şu­ gi­bi­ fut­bo­lun­kur­tu­lu­şu­ da­ so­kak­ta­dır.­ Fut­bol,­ an­cak­bu­yol­la­ölüm­uy­ku­sun­dan­uya­nıp­ha­ya­ta­ken­di­özüy­le­ka­tı­la­bi­lir.Ka­pi­ta­list­le­rin­ ti­ca­ri­ fut­bol­ ara­cı­lı­

ğıy­la­kit­le­le­ri­ya­şam­da,­sa­ha­da­fi­gü­ran­ha­li­ne­ ge­tir­me­si­ne­ kar­şı­ kit­le­ler­le­ bir­lik­te­ Sol’dan­ po­zis­yon­ alış­ müm­kün­dür!­

Dipnot

1. 1960’lı yıl lar da sos ya liz min re viz yo na uğ ra tı la rak ka pi ta list yo la gi ril me si, sos ya list spor an la yı-şın dan da ge ri ye dü şü rül me si ne ne den ol du. Fa kat di ğer ku rum lar da ol du ğu gi bi fut bol da da es ki bi çim ko run muş tu. 1990’lar da vah şi ka pi ta list dü şüş, ha ya tın her ala nın da ol du ğu gi bi spor da da kar şı lı ğı nı bul du. Yararlanılan Kaynaklar:-Göl ge de ve Gü neş te Fut bol, Can Ya yın la rı, Edu ar do Ga lea no-Fut bol ve Kü re sel leş me, NTV Ya yın la rı, Pas cal Bo ni fa ce-Fut bol As la Sa de ce Fut bol De ğil dir, İt ha ki Ya yın la rı, Si mon Ku per-Ke sin Of sayt, İle ti şim Ya yın la rı, Ümit Kı vanç-Kar ha ne de Ro man tizm, İle ti şim Ya yın la rı, Ta nıl Bo ra-Fut bo lun Ölü mü, İle ti şim Ya yın la rı, İs lam Çu pi

TEORİDE doğrultu 77

Hin­dis­tan­ ile­ Çin­ ara­sın­da­Hi­ma­la­ya­da­ğı­nın­ etek­le­ri­ne­ ku­ru­lu­Ne­pal’de­10­yıl­dan­faz­la­sü­re­dir­de­vam­eden­mo­nar­şi­ kar­şı­tı­ halk­ sa­va­şı,­ 2006­2007­yı­lın­da­ or­ta­ya­ çı­kan­dev­rim­ci­ kriz­ ko­şul­la­rı­ için­de­ bir­ de­mok­ra­tik­ dev­ri­me­ev­ril­miş­ti.­ Bu­ ya­zı­da,­ halk­ sa­va­şının­baş­lan­gı­cın­dan­ bu­gü­ne­ mo­nar­şi­ kar­şı­tı­ mü­ca­de­le­nin­ ve­ dev­ri­min­ ge­li­şim­sey­ri­ ile­ye­ni­du­ru­mun­açı­ğa­çı­kar­dı­ğı­güç­iliş­ki­le­ri­ele­alı­na­cak.

Dün ya nın ça tı sı: Ne palDün­ya­nın­ en­ yok­sul­ ül­ke­le­rin­den­

bi­ri­ olan­ 27­mil­yon­nü­fus­lu­Ne­pal’de,­nü­fu­sun­yal­nız­ca­%­15’i­kent­ler­de­ya­şı­yor.­ Hal­kın­%­ 76’sı­ ta­rım­da,­%­ 18’i­hiz­met­sek­tö­rün­de­ve­%­6’sı­ sa­na­yi­de­ça­lı­şı­yor.­Sa­na­yi­üre­ti­mi­de­esas­ola­rak­süt,­ şe­ker­ ka­mı­şı­ ve­ tü­tün­ gi­bi­ ta­rım­ürün­le­ri­ne­ da­ya­lı.­ Ne­pal­ nü­fu­su­nun­2.2­mil­yo­nu­baş­kent­Kat­man­du’da­yer­le­şik.­Okur­ya­zar­lık­ora­nı­ise­%­49­ci­va­rın­da.

Ül­ke­de­ iri­li­ufak­lı­ 101­ et­nik­ gru­bun­ya­nı­sı­ra,­ova­böl­ge­si­Te­ra­i’de­bu­lu­nan­Hint­kö­ken­li­Mad­hes­his­ulu­sal­azın­lı­ğı­bir­ara­da­ya­şı­yor.­Nü­fu­sun­yüz­de­25’ini­bu­ et­nik­ ve­ ulu­sal­ azın­lık­lar­ oluş­tu­ru­yor.­ Çok­ sa­yı­da­ dil­ ko­nu­şul­ma­sı­na­rağ­men­dev­le­tin­tek­res­mi­di­li­Ne­pal­ce.­Gün­de­5’er­da­ki­ka­ol­mak­üze­re­12­dil­de­ve­ri­len­ha­ber­ler­dı­şın­da­tüm­azın­lık­dil­le­ri­ya­sak.­Nü­fu­sun­%­80’inin­Hin­du­ol­du­ğu­ül­ke­de­Ti­bet­din­le­ri,­Bu­dizm,­İs­lam­ve­baş­ka­ca­di­ni­ina­nış­lar­da­bu­lu­nu­yor.­Ne­pal’de­hal­kın­yüz­yü­ze­ol­du­ğu­çe­liş­ki­ler­den­bi­ri­de,­en­üst­te­Brah­man­ve­Çet­ri­le­rin,­en­alt­ta­ise­‘do­ku­nul­maz­lar­kas­tı’­olan­par­ya­Da­lit­le­rin­bu­lun­du­ğu­ kast­ sis­te­mi.­ Üst­ kast­la­ra­men­sup­ol­mak­doğ­ru­dan­ege­men­sı­nıf­tan­ya­da­ona­ ya­kın­ ol­mak­ an­la­mı­na­ gel­mi­yor.­Feo­dal­sis­te­min­çö­zü­lü­şü­ora­nın­da­üst­kast­lar­dan­da­emek­çi­saf­a­rı­na­ka­tı­lan­çok­sa­yı­da­in­san­var.Ka­pi­ta­liz­min­ 1950’li­ yıl­lar­dan­ iti­ba­

ren­ ge­liş­me­ye­ baş­la­dı­ğı­ ül­ke­de­ feo­dal­

Dün­ya­nın­ça­tı­sın­da­dev­rim­iler­li­yor­

TEORİDE doğrultu78

eko­no­mik­ iliş­ki­ler­ ve­ kül­tür­ ha­len­ te­mel­bir­yer­ tu­tar­ken,­son­dö­ne­me­ka­dar­ dev­let­ ik­ti­da­rı­ kral’da­ ci­sim­le­şen­feo­dal­mo­nar­şi­nin­elin­dey­di.­

Ne pal’de mü ca de le ta ri hi18.­yy­ön­ce­sin­de­çe­şit­li­Hint­prens­

lik­le­ri­nin­hü­küm­sür­dü­ğü­Ne­pal’de­ilk­dev­let,­Gur­ka­lar­ön­der­li­ğin­de­1769­yı­lın­da­ku­rul­du.­Gur­ka­la­rın,­19.­yüz­yı­lın­baş­la­rın­da­ İn­gi­liz­le­re­ ye­nik­düş­me­si­ni­ta­ki­ben­1846’da­Ra­na­ha­ne­dan­lı­ğı­kra­li­ye­ti­ele­ge­çir­di­ve­1951’e­ka­dar­İn­gi­liz­em­per­ya­liz­mi­ne,­pa­ra­lı­as­ker­lik­de­da­hil­ya­kın­dan­bağ­lı­bir­hü­küm­ran­lık­dö­ne­mi­hü­küm­sür­dü.Ne­pal’de­mo­nar­şi­ye­kar­şı­ ilk­bü­yük­

çap­lı­mü­ca­de­le­ler­1940’li­ yıl­la­rın­ son­la­rın­da­ baş­la­dı.­ İk­ti­dar­da­ki­ Ra­na­ ha­ne­dan­lı­ğı­na­kar­şı­so­kak­la­ra­çı­kan­on­bin­ler­ce­yok­sul­Ne­pal­li,­1951’de­Ra­na­re­ji­mi­ni­dü­şür­dü.­Hin­dis­tan’ın­des­tek­le­di­ği,­şim­di­ki­Kral­Gya­nen­dra’nın­da­men­su­bu­ol­du­ğu­fiah­ai­le­si­ik­ti­da­ra­ge­le­rek­meş­ru­ti­mo­nar­şi­ilan­et­ti.­Bu­mü­ca­de­le­ler­ için­de­iki­akım­öne­

çık­tı.­ Bi­ri,­ 1947­ yı­lın­da­ ku­ru­lan­ Ne­pal­ Kon­gre­ Par­ti­si­ et­ra­fın­da­ top­la­nan­Hin­dis­tan­ yan­lı­sı­ de­mok­ra­tik­ bur­ju­va­ke­sim­di.­ Di­ğe­ri,­ ana­ akı­mı­nı­ 1949’da­ku­ru­lan­NKP’nin­oluş­tur­du­ğu,­ esa­sen­yok­sul­köy­lü­le­re­da­ya­nan­dev­rim­ci­ ve­ko­mü­nist­ ha­re­ket­ idi.­ NKP,­ iler­le­yen­yıl­lar­ bo­yun­ca­ mer­ke­zin­de­ Çin­SSCB­ay­rış­ma­sı­ ile­ si­lah­lı­ mü­ca­de­le­ tar­tış­ma­sı­nın­dur­du­ğu­çe­şit­li­ne­den­ler­le­sa­yı­sız­ bö­lün­me­ye­ uğ­ra­dı.­ An­cak,­ ni­ha­ye­tin­de­ tüm­ frak­si­yon­la­rı­ re­viz­yo­nist­par­la­men­ter­par­ti­le­re­dö­nüş­tü­ler.1959’da­ilk­par­la­men­to­se­çim­le­ri­ya­

pıl­dı.­ Ne­pal­ Kon­gre­ Par­ti­si­ se­çim­le­ri­ka­zan­dı.­ Ne­pal­ ta­ri­hin­de­ ilk­ kez­ par­la­men­ter­ bir­ hü­kü­met­ ku­rul­du.­ An­cak­ hü­kü­me­tin­ öm­rü­ uzun­ sür­me­di.­1960’da­kral­ve­or­du­su­nun­hü­kü­me­te­

dar­be­ya­pıp­tüm­si­ya­si­ fa­ali­yet­le­ri­ya­sak­la­ma­sı­ ile­ mut­la­kı­yet­çi­ mo­nar­şi­ye­dö­nüş­ ya­şan­dı.­Bu­dar­be­ so­nu­cu­ yü­rür­lü­ğe­ so­ku­lan­ 1962­ Ana­ya­sa­sı­ ile,­“Panc­ha­yat”­ sis­te­mi­ ge­liş­ti­ril­di.­ Bu,­tek­par­ti­li,­kra­lın­kuk­la­bir­par­la­men­to­ve­hü­kü­met­de­da­hil­bü­tün­yü­rüt­me­ve­ya­sa­ma­or­gan­la­rı­nın­üze­rin­de­yet­ki­sa­hi­bi­ol­du­ğu,­bi­çim­sel­ola­rak­meş­ru­ti­mo­nar­şi­ye,­ as­len­mut­la­ki­yet­çi­mo­nar­şi­nin­ ba­sit­ bir­ de­va­mı­na­ denk­ dü­şen­bir­uy­gu­la­ma­idi.­1972’de­Kral­Ma­hen­dra­öl­dü.­Ye­ri­ni­oğ­lu­Bi­ren­dra­al­dı.1979’da­ halk­ ha­re­ket­le­ri­ ye­ni­den­

pat­lak­ ver­di.­ Özel­lik­le­ öğ­ren­ci­ genç­li­ğin­ ba­şı­nı­ çek­ti­ği­ bu­ mo­nar­şi­ kar­şı­tı­ ha­re­ket­ kar­şı­sın­da­ Kral­ Bi­ren­dra,­Panc­ha­yat­sis­te­mi­ni­Ma­yıs­1980’de­re­fe­ran­du­ma­ gö­tür­dü.­ Re­fe­ran­dum­dan­Panc­ha­yat­uy­gu­la­ma­sı­na­de­vam­ka­ra­rı­çık­tı.­Böy­le­ce­bu­sis­tem,­halk­ha­re­ket­le­ri­nin­ye­ni­den­boy­ver­di­ği­1990’a­ka­dar­sür­dü.­1990­yı­lı,­Halk­Ha­re­ke­ti­I­adı­ve­ri­len;­

öğ­ren­ci­le­rin,­ay­dın­la­rın,­yok­sul­köy­lü­le­rin,­Da­lit­le­rin,­or­ta­sı­nıf­a­rın­mo­nar­şi­kar­şı­tı­ bü­yük­mü­ca­de­le­le­ri­ne­ ta­nık­lık­et­ti.­15­Ocak’ta­Ne­pal­Ko­mü­nist­Par­ti­si­kö­ken­li­ çok­ sa­yı­da­ sol­ par­ti,­ “Bir­le­şik­Halk­Ha­re­ke­ti”­adıy­la­bir­blok­oluş­tur­du­lar­ve­Ne­pal­Kon­gre­Par­ti­si­ile­it­ti­fak­ha­lin­de­ ha­re­ket­ et­ti­ler.­ “De­mok­ra­si­yi­Ye­ni­den­ İn­şa­ Ha­re­ke­ti”­ adıy­la­ baş­la­tı­lan,­ Ne­pal’in­ bel­li­ baş­lı­ bü­tün­ kent­le­rin­de­ grev­ler­ ve­ de­va­sa­ gös­te­ri­le­rin­ya­pıl­dı­ğı­ha­re­ket­ sü­re­sin­ce­50­emek­çi­kra­li­yet­güç­le­ri­nin­kur­şun­la­rıy­la­ya­şa­mı­nı­yi­ti­rir­ken,­yüz­ler­ce­emek­çi­tu­tuk­lan­dı.­ An­cak­ mü­ca­de­le­ şid­det­le­ne­rek­sür­dü.­Ni­san­ayın­da­kral­Bi­ren­dra­ge­ri­adım­at­tı.­Panc­ha­yat­sis­te­mi­kal­dı­rıl­dı.­Si­ya­si­par­ti­ler­ya­sa­ğı­kalk­tı­ve­tüm­po­li­tik­tut­sak­lar­ser­best­bı­ra­kıl­dı.­Mut­lak­mo­nar­şi­ye­ ağır­ bir­ ye­nil­gi­ tat­tı­ran­ bu­bü­yük­ ha­re­ke­tin­ da­ha­ ile­ri­ so­nuç­lar­

TEORİDE doğrultu 79

do­ğu­ra­ma­ma­sı­nın­ te­mel­ ne­de­ni,­ Ne­pal­bur­ju­va­zi­si­nin­ge­le­nek­sel­tem­sil­ci­si­olan­Ne­pal­Kon­gre­Par­ti­si’nin­ve­Ne­pal­Ko­mü­nist­Par­ti­si­Bir­le­şik­Mark­sist­Le­ni­nist’in­ (NKP­BML)­ iz­le­di­ği­ kra­li­yet­le­uz­laş­ma­cı­ çiz­gi­ ve­ ha­re­ke­te­ ön­der­lik­ede­cek­ ka­rar­lı­ bir­ dev­rim­ci­ ön­der­li­ğin­yok­lu­ğu­idi.­Böy­le­lik­le­Ne­pal­hal­kı,­Ma­yıs­1991’de­

ye­ni­den­se­çim­san­dık­la­rı­na­git­ti.­Ne­pal­Kon­gre­ Par­ti­si’nin­ ço­ğun­lu­ğu­ ala­rak­hü­kü­met­oluş­tur­du­ğu,­NKP­BML,­Bir­le­şik­Halk­Cep­he­si­ve­kra­li­yet­tem­sil­ci­le­rin­den­olu­şan­bir­par­la­men­to­oluş­tu­rul­du.Bu­ hü­kü­met,­ 1994­ yı­lın­da,­ Ne­pal­

Kon­gre­ Par­ti­si’nde­ ya­şa­nan­ bö­lün­me­ye­ bağ­lı­ ola­rak­ da­ğıl­dı.­ 1994­ yı­lın­da,­Kon­gre­ Par­ti­si­nin­ ye­nil­gi­siy­le,­ NKP­BML’nin­kra­lın­kuk­la­sı­bir­azın­lık­hü­kü­me­ti­kur­ma­sıy­la­so­nuç­la­nan,­Bir­le­şik­Halk­ Cep­he­si’nin­ ise­ boy­kot­ et­ti­ği­se­çim­ler­ya­şan­dı.Bu­se­çim­ler,­Ne­pal­emek­çi­le­ri­ve­ezi­

len­le­ri­ için­ çok­ önem­li­ bir­ dö­ne­meç­ti.­Zi­ra­ se­çim­ler­ sü­re­cin­de­ Bir­le­şik­ Halk­Cep­he­si’nde­ya­şa­nan­boy­kot­tar­tış­ma­la­rı­ve­ay­rış­ma­lar­ için­de­Ne­pal­Ko­mü­nist­Par­ti­si­(Mao­ist)­şe­kil­len­di.­1995­yı­lın­da­ ku­ru­lan­ NKP(M),­ kı­sa­ sü­re­li­ bir­ha­zır­lı­ğın­ ar­dın­dan­ 13­ fiu­bat­ 1996’da­Ma­o­Ze­dung’un­ “Uzun­sü­re­li­halk­sa­va­şı”­çiz­gi­sin­de­si­lah­lı­mü­ca­de­le­yi­baş­lat­tı.

Halk sa va şı (“Ja na Yo ud ha”)NKP(M),­ feo­dal­le­re­ kar­şı­ kır­sal­ böl­

ge­de­ki­ tüm­ çe­liş­ki­le­ri­ ele­ ala­rak,­ tüm­ezi­len­ke­sim­le­ri­ken­di­ön­der­li­ği­al­tın­da­bir­leş­tir­me­yi­ ba­şar­dı.­ Yok­sul­ köy­lü­le­rin­ezil­me­si,­ et­nik­grup­la­rın­ve­ulu­sal­azın­lık­la­rın­ya­şa­dı­ğı­bas­kı­lar,­kast­sis­te­mi­ve­sis­te­min­en­di­bin­de­bu­lu­nan­3­Da­lit­kas­tı­nın­du­ru­mu,­ka­dın­la­rın­ya­şa­dı­ğı­ çif­te­ sö­mü­rü,­ mo­nar­şi­ye­ kar­şı­

bi­ri­ken­240­yıl­lık­öf­ke,­hız­lı­ca­ör­güt­sel­gü­ce­dö­nüş­tü­rül­dü­ve­Halk­Sa­va­şı’nda­emil­di.­ Halk­ sa­va­şı,­ yok­sul­ köy­lü­ler­baş­ta­ ol­mak­üze­re­ bu­ke­sim­ler­de­bü­yük­ bir­ si­ya­sal­ uya­nı­şı­ te­tik­le­di.­ Bu­hız­lı­iler­le­yiş­te­rol­oy­na­yan­et­ken­ler­den­bi­ri­de,­NKP(M)’nin­ku­ru­lu­şun­dan­ön­ce­Bir­le­şik­ Halk­ Cep­he­si­ için­dey­ken­ yü­rüt­tü­ğü­yay­gın­kit­le­ ça­lış­ma­sıy­la­böy­le­si­bir­ça­lış­ma­nın­te­me­li­nin­ha­zır­lan­mış­olu­şu­idi.­Halk­ sa­va­şı­ için­de­ üs­ alan­la­rı­nın,­

kur­ta­rıl­mış­böl­ge­le­rin,­ör­nek­köy­le­rin,­ye­ni­dev­le­tin­un­sur­la­rı­nın­ya­ra­tıl­ma­sı,­bu­ra­lar­da­ ulu­sal,­ kast­ sis­te­mi­ne­ da­ya­lı,­cin­sel­ve­böl­ge­sel­ay­rım­la­rın­or­ta­dan­kal­dı­rıl­ma­sı,­kit­le­le­rin­mo­nar­şi­nin­ol­ma­dı­ğı­ bir­ dün­ya­yı­ ken­di­ de­ne­yim­le­riy­le­ sı­na­ya­rak­ inan­ma­sı­nı­ sağ­la­dı.­Ge­ril­la­nın­as­ke­ri­ey­lem­le­riy­le,­Kra­li­yet­Or­du­su’nun­güç­le­ri­ni­ dar­be­le­me­si­ so­nu­cu­ do­ğan­ ik­ti­dar­ boş­luk­la­rı,­ hız­la­ye­rel­ halk­ oto­ri­te­le­rin­ce­ dol­du­rul­du.­Ku­ru­lan­ik­ti­dar­alan­la­rı­ge­niş­le­til­me­ye­ve­el­de­ki­böl­ge­ler­ is­tik­rar­lı­laş­tı­rıl­ma­ya­ça­lı­şıl­dı.­Ye­rel­alan­lar­da­as­ke­ri­vu­ruş­lar­la­ik­ti­dar­alan­la­rı­açı­lır­ken,­mer­ke­zi­dü­zey­de­ si­ya­si­ vu­ruş­lar­la­ mo­nar­şi­nin­üs­tü­ne­yü­rün­dü.­Ye­rel­dü­zey­de­as­ke­ri­vu­ruş­lar,­ ba­şa­rı­lı­ bi­çim­de­mer­ke­zi­ si­ya­si­ham­le­le­re­ta­bi­kı­lın­dı.Halk­ sa­va­şı­nın­ baş­lan­gı­cın­dan­

2001’e­ dek­ NKP(M),­ as­ke­ri­ gü­cü­nü­yük­sek­bir­hız­la­bü­yüt­tü,­kır­sal­alan­lar­da­köy­lü­ve­ezi­len­kit­le­ler­ile­ge­niş­ve­güç­lü­bağ­lar­kur­du.­As­ke­ri­güç­le­ri­ni­ve­si­ya­si­ör­güt­len­me­le­ri­ni­mer­ke­zi­leş­tir­di,­ko­or­di­ne­ve­plan­lı­ha­re­ket­ka­pa­si­te­si­ni­yük­selt­ti.­Halk­sa­va­şı,­2001­yı­lın­da­Ne­pal­po­li­

ti­ka­sı­nı­be­lir­le­yen­bir­bo­yu­ta­ulaş­tı.­Ül­ke­de,­kır­sal­ve­dağ­lık­böl­ge­ler­de­Mao­ist­dev­rim­ci­le­rin­ön­der­li­ğin­de­Halk­Mec­lis­le­ri­ku­rul­du.­İki­li­ik­ti­dar­du­ru­mu­açı­ğa­çık­tı.­Kır­sal­böl­ge­ler,­ya­ni­ül­ke­nin­üç­te­

TEORİDE doğrultu80

bi­ri­ Mao­ist­ dev­rim­ci­le­rin­ ön­der­li­ğin­de­hal­kın­elin­dey­ken,­baş­kent­Kat­man­du,­şe­hir­ mer­kez­le­ri­ ve­ kent­le­ri­ bir­bi­ri­ne­bağ­la­yan­ana­yol­lar­Kra­li­yet­güç­le­ri­nin­elin­dey­di.­Ara­böl­ge­ler­de­ise­he­ge­mon­ya­sa­vaş­la­rı­sü­rü­yor­du.NKP(M)­ kra­li­yet­ kar­şı­sın­da­ önem­li­

bir­güç­ha­li­ne­gel­di­ği­2001­yı­lın­da,­“Üs­alan­la­rı­nı­güç­len­di­rin­ve­ge­niş­le­tin!­Ye­ni­ bir­ de­mok­ra­tik­ mer­ke­zi­ hü­kü­met­kur­ma­he­de­fiy­le­ile­ri!”­slo­ga­nı­ile­ör­güt­len­me­le­ri­ni­ mer­ke­zi­leş­tir­me­ yö­nün­de­atı­lım­lar­ger­çek­leş­tir­di.­Halk­Kur­tu­luş­Or­du­su­ay­nı­yıl­bi­rin­ci­kon­gre­si­ni­ger­çek­leş­tir­di­ve­mer­ke­zi­ön­der­lik­dü­ze­yi­ni­da­ha­ile­ri­den­ör­güt­le­miş­ol­du.Par­ti­nin,­ Halk­ Kur­tu­luş­ Or­du­

su’nun,­kit­le­ör­güt­le­ri­nin­ve­ye­rel­alan­lar­da­ ik­ti­dar­or­gan­la­rı­ola­rak­ku­ru­lan­Halk­ Ko­mi­te­le­ri­nin­ oluş­tur­du­ğu­ Bir­le­şik­ Dev­rim­ci­ Cep­he’nin­ Ey­lül­ 2001­ta­rih­li­ ilk­ top­lan­tı­sı­ ile­ Ne­pal­ Bir­le­şik­Dev­rim­ci­ Halk­ Mec­li­si­ ku­rul­du.­ Bu­mer­ke­zi­ ör­güt­len­me­nin­ku­ru­lu­şu,­Ne­pal’de­ iki­li­ ik­ti­dar­ve­pa­ra­lel­hü­kü­met­du­ru­mu­nun­açık­bir­ila­nıy­dı.­

Ge ri ci li ğin re ak si yo nu: Gya nen dra dar be si2001­yı­lın­da­halk­sa­va­şı,­NKP(M)’nin­

ateş­kes­ilan­ede­rek,­üç­te­mel­ta­lep­et­ra­fın­da­ hü­kü­met­le­ ma­sa­ya­ otu­ra­bi­le­ce­ği­bo­yu­ta­ulaş­tı.­Bu­üç­ta­lep­şun­lar­dı:1)­Ge­çi­ci­hü­kü­me­tin­ku­rul­ma­sı­2)­ Se­çil­miş­ bir­ Ana­ya­sa­ Ko­mis­yo­

nu’nca­ye­ni­ana­ya­sa­tas­la­ğı­nın­oluş­tu­rul­ma­sı­3)­Kral­lı­ğın­kal­dı­rı­la­rak­Cum­hu­ri­ye­

tin­ku­rul­ma­sıDört­ay­sü­ren­ateş­kes­sü­re­cin­de­gö­

rüş­me­ler­den­hiç­bir­ so­nuç­alı­na­ma­dı,­an­cak­NKP(M)­ateş­kes­ten­fay­da­la­na­rak­yo­ğun­ bir­ kit­le­ se­fer­ber­li­ği­ne­ gi­riş­ti.­Da­ha­sı,­ ilk­ kez­ ola­rak­ kent­ler­de­ki­ ör­

güt­len­me­si­ni­güç­len­dir­me­ye­yö­nel­di­ve­bu­ko­nu­da­he­nüz­za­yıf­ol­mak­la­bir­lik­te­ki­mi­ba­şa­rı­lar­el­de­et­ti.­Halk­ sa­va­şı­nın­ gös­ter­di­ği­ bu­ hız­lı­

iler­le­yi­şe­ Ne­pal­ ge­ri­ci­li­ği­nin­ re­ak­si­yo­nu,­Gya­nen­dra­dar­be­si­ol­du.­Dev­ri­min,­kar­şı­dev­ri­mi­ li­mi­ti­ne­ zor­la­ma­sı­nın­ bir­ör­ne­ği­dir­Gya­nen­dra’nın­sa­ray­dar­be­si.­1­ Ha­zi­ran­ 2001’de­ Kral­ Bi­ren­dra,­

kra­li­çe,­kra­lın­kü­çük­er­kek­kar­de­şi­ve­tüm­ kız­kar­deş­le­ri­ ile­ ço­cuk­la­rı­ öl­dü­rül­dü.­Kat­li­am­sı­ra­sın­da­kra­li­yet­ai­le­sin­den­ sa­ray­da­ bu­lun­ma­yan­ tek­ ki­şi,­Hin­dis­tan­yan­lı­lı­ğıy­la­ve­ABD­dev­le­ti­ve­te­kel­le­ri­ile­es­ki­den­bu­ya­na­sı­kı­iliş­ki­le­ri­ile­ta­nı­nan­prens­Gya­nen­dra­idi.­Sa­ray­kat­lia­mı­ko­nu­sun­da­Gya­nen­

dra­ve­dö­ne­min­Baş­ba­ka­nı­Ko­ira­la­ol­duk­ça­ çe­liş­ki­li­ açık­la­ma­lar­da­ bu­lun­du­lar.­Ön­ce;­ kat­lia­mın­ ken­di­ ken­di­ne­ateş­ alan­ oto­ma­tik­ bir­ ta­ban­ca­ ne­de­niy­le,­ka­za­ra­ger­çek­leş­ti­ği­id­di­a­edil­di.­Da­ha­ son­ra,­ Bi­ren­dra’nın­ oğ­lu­ prens­Di­pen­dra’nın,­aşık­ol­du­ğu­ka­dın­la­ev­len­me­si­ne­ izin­ ve­ril­me­me­si­ üze­ri­ne,­cin­net­ ge­çi­re­rek­ ai­le­si­ni­ kat­let­ti­ği­ ve­son­ra­in­ti­har­et­ti­ği­açık­lan­dı.­Ha­len­de­res­mi­açık­la­ma­bu.An­cak­ sa­ray­ kat­li­amı­nın,­ ABD­ ve­

Hin­dis­tan’ın­yar­dı­mı­ve­teş­vi­ki,­özel­lik­le­ 2001­ yı­lı­ için­de­Ne­pal’de­ ar­dı­ ar­dı­na­bü­ro­lar­açan­CI­A­ve­Hin­dis­tan­giz­li­ser­vi­si­nin­ doğ­ru­dan­ des­te­ği­ ve­ Ne­pal­Kra­li­yet­ Or­du­su­ (RNA)­ için­de­ki­ bel­li­ bir­ kli­ğin­ eliy­le,­mil­li­yet­çi­ba­ğım­sız­lık­çı­ola­rak­gö­rü­len­Bi­ren­dra’yı­tas­fi­ye­et­mek­ve­Gya­nen­dra’yı­tah­ta­oturt­mak­üze­re­ger­çek­leş­ti­ril­di­ği­bi­li­ni­yor.Kral­Bi­ren­dra,­Ne­pal­mil­li­yet­çi­le­rin­

den­olu­şan­önem­li­bir­ ta­ba­na­sa­hip­ti.­Hin­dis­tan,­ Ne­pal’e­ el­le­ri­ni­ uzat­ma­ya­baş­la­dı­ğı­50’li­yıl­lar­dan­bu­ya­na,­özel­lik­le­ge­li­şen­Ne­pal­bur­ju­va­zi­si­ne­da­ya­na­rak,­ 90’lı­ yıl­lar­da­ bel­li­ bir­ iler­le­me­kay­det­miş­ti.­ Öte­ yan­dan­ Bi­ren­dra­ ve­

TEORİDE doğrultu 81

da­yan­dı­ğı­mil­li­yet­çi­ha­re­ket,­Hin­dis­tan­ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­ kar­şı­tı,­ Çin’e­ ılım­lı­ yak­la­şan­den­ge­ci­bir­po­li­ti­ka­iz­li­yor­ve­bu­po­li­ti­ka­yı­Ne­pal’in­ba­ğım­sız­bir­kral­lık­ola­rak­ken­di­si­ni­sür­dür­me­si­nin­gü­ven­ce­si­ola­rak­gö­rü­yor­du.­Bi­ren­dra,­halk­ha­re­ket­le­ri­kar­şı­sın­

da­da­ılım­lı­bir­çiz­gi­iz­li­yor­du.­1990’da­mo­nar­şi­ kar­şı­tı­ ha­re­ket­ kar­şı­sın­da­ge­ri­ adım­ at­mış­tı.­ Da­ha­sı,­ Ma­ocu­lar­ön­der­li­ğin­de­ki­halk­sa­va­şı­kar­şı­sın­da­or­du­yu­ et­kin­ bi­çim­de­ dev­re­ye­ so­ka­ma­mış,­ NKP(M)­ önem­li­ mev­zi­ler­ el­de­eder­ken,­or­du­an­cak­za­yıf­mü­da­ha­le­ler­ger­çek­leş­ti­re­bil­miş­ti.­1996’da­halk­sa­va­şı­ baş­la­dı­ğın­da­ kra­li­yet­ as­ke­ri­güç­le­ri­ Rol­pa’da­ ol­duk­ça­ vah­şi­ ope­ras­yon­lar­ger­çek­leş­tir­di­ler.­An­cak­bu,­halk­ sa­va­şı­nın­ da­ha­ da­ iti­lim­ka­zan­ma­sı­ve­kit­le­ler­ara­sın­da­tak­dir­top­la­ma­sı­so­nu­cu­nu­do­ğur­du.­Bu­ta­rih­ten­iti­ba­ren­Kral­Bi­ren­dra,­Ne­pal­Kra­li­yet­Or­du­su’nu­ça­tış­ma­lar­dan­gö­re­ce­uzak­tut­tu­ve­üs­te­lik­NKP(M)­ile­gö­rüş­me­le­re­ka­pı­ara­la­dı.ABD­ve­Hin­dis­tan­ara­sın­da­ki­ya­kın­

laş­ma­ar­tar­ken,­Bi­ren­dra’nın­bu­po­li­ti­ka­la­rı,­bu­dev­let­le­rin­en­di­şe­le­ri­ni­ses­li­bi­çim­de­ di­le­ ge­ti­re­ce­ği­ ka­dar­ ra­hat­sız­edi­ci­ ol­ma­ya­ baş­la­mış­tı.­ Gü­ney­ As­ya’da­de­ği­şen­güç­den­ge­le­ri­ve­Ne­pal’in­je­opo­li­tik­ko­nu­mu­nun­bu­ra­da­oy­na­ya­bi­le­ce­ği­rol,­ılım­lı­kral­Bi­ren­dra’nın­tas­fi­ye­edil­me­si­ih­ti­ya­cı­nı­do­ğur­muş­tu.­Bu­çer­çe­ve­de­sa­ray­kat­lia­mı­ger­çek­

leş­ti­ve­prens­Gya­nen­dra­ye­ni­kral­ola­rak­tah­ta­otur­du.­NKP(M)­ ön­der­li­ğin­de­ki­ halk­ sa­va­şı­

nın­ezil­me­si­için­ABD,­İn­gil­te­re­ve­Hin­dis­tan,­Ne­pal’e­mil­yon­lar­ca­do­lar­ma­li­yar­dım­ ve­ de­va­sa­ bo­yut­lar­da­ si­lah­ ve­as­ke­ri­ teç­hi­zat­ akıt­tı­lar.­ Bur­ju­va­ de­mok­ra­tik­par­la­men­ter­par­ti­ler,­bu­du­rum­kar­şı­sın­da­di­re­niş­gös­ter­me­ye­rek­ak­tif­ya­da­pa­sif­bi­çim­de­sü­re­cin­par­

ça­sı­ ol­du­lar.­Böy­le­ce­ halk­ sa­va­şı,­ Ne­pal’de­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­ni­kes­kin­leş­ti­ren­ve­saf­aş­tır­ma­yı­ar­tı­ran­ro­lü­nü­oy­na­dı.­Mao­ist­le­rin­iler­le­yi­şin­den­kor­ku­du­yan­tüm­ ke­sim­ler;­ top­rak­ ağa­la­rı,­ kra­li­yet­güç­le­ri,­ or­du,­ bü­rok­ra­si,­ bur­ju­va­zi,­em­per­ya­list­ve­ya­yıl­ma­cı­güç­ler,­Ne­pal­ge­ri­ci­li­ği­nin­en­ile­ri­tem­sil­ci­si­Gya­nen­dra­ kli­ği­ ar­ka­sın­da­ saf­ tut­tu.­ An­cak­bu­kez­Kral­lık’ın­halk­kit­le­le­rin­den­tü­müy­le­tec­rit­ola­ca­ğı­bir­dö­nem­baş­la­dı.

Gya nen dra dö ne mi: Devrimci savaş tırmanıyorKral­ Gya­nen­dra,­ sa­ray­ dar­be­si­nin­

he­men­ar­dın­dan­ön­ce­lik­le­kra­li­yet­ or­du­ güç­le­ri­ üze­rin­de­ de­ne­ti­mi­ni­ pe­kiş­tir­di.­Son­ra,­baş­ba­ka­nı­de­ğiş­tir­di.­Kral­ve­ onun­ kuk­la­sı­ Deu­ba­ hü­kü­me­tin­ce­26­Ka­sım’da­sı­kı­yö­ne­tim­ilan­edi­le­rek,­tüm­ de­mok­ra­tik­ hak­lar­ as­kı­ya­ alın­dı,­ga­ze­te­ler­ka­pa­tıl­dı,­top­lu­tu­tuk­la­ma­lar­ye­ni­den­baş­la­dı,­köy­yak­ma­lar,­ iş­ken­ce­ler,­ gö­zal­tın­da­ ka­yıp­lar,­ te­ca­vüz­ler­yay­gın­laş­tı.­Sı­kı­yö­ne­tim­ila­nı­nın­sa­de­ce­ilk­ayın­da­al­tı­yüz­ki­şi­Mao­ist­ol­duk­la­rı­suç­la­ma­sıy­la­kat­le­dil­di.­27­ Ma­yıs­ 2002’de­ ise­ par­la­men­to­

fes­he­dil­di,­ sı­kı­yö­ne­tim­ uza­tıl­dı.­ Par­la­men­to­suz­ bir­ hü­kü­met­ atan­dı.­ Bu­olay,­dev­let­ege­men­li­ği­ni­elin­de­bu­lun­du­ra­nın­kral­ol­du­ğu­na­da­ir­ya­nıl­sa­ma­için­de­bu­lu­nan­ tüm­ke­sim­le­re­ gös­ter­di.­ Gya­nen­dra,­ bü­tün­ dev­let­ ay­gı­tı­nı­ta­ma­men­ eli­ne­ ge­çi­rir­ken,­ par­la­men­ter­par­ti­ler,­Mao­ist­le­rin­ön­der­li­ğin­de­ki­dev­rim­ci­sa­vaş­ile­kra­li­yet­re­ji­mi­nin­ko­yu­la­şan­te­rö­rü­ara­sın­da­kal­dı.Kra­li­yet­ güç­le­ri­ ve­ hü­kü­met,­ er­ken­

bir­za­fer­he­sap­lı­yor­du.­Ge­ril­la­ya­yö­ne­lik­top­ye­kun­bir­sal­dı­rı­sü­rü­yor­du.­An­cak­kar­şı­lı­ğın­da­ge­ril­la­güç­le­ri­de­sal­dı­rı­la­rı­nı­ ar­tır­dı.­ Kış­la­la­ra­ bas­kın­lar­dü­zen­le­me­ye­baş­la­dı.­Kent­mer­kez­le­ri­ne­ve­ana­yol­la­ra­yö­ne­lik­ey­lem­ler­ger­

TEORİDE doğrultu82

çek­leş­tir­di.­Si­lah­lı­gü­cü­nü­ve­üs­alan­la­rı­nı­ge­niş­let­ti.­2002’de­ HKO­ ül­ke­nin­ üç­te­ iki­si­ni­

kon­tro­lü­ al­tın­da­ tu­tu­yor­du.­ Ül­ke­nin­top­lam­ 75­ il­çe­si­nin­ 73’ün­de­ dü­zen­li­ola­rak­iki­as­ke­ri­güç­ara­sın­da­ça­tış­ma­lar­ger­çek­le­şi­yor­du.­Bü­tün­ül­ke­iki­or­du,­iki­dev­let,­iki­eko­no­mi­ve­iki­kül­tü­re­bö­lün­müş­tü.Em­per­ya­list­güç­ler­den­akan­mil­yon­

lar­ca­do­lar­lık­pa­ra­ve­si­lah­yar­dı­mı­na­ve­tüm­or­du­güç­le­ri­nin­se­fer­ber­ol­ma­sı­na­rağ­men­NKP(M)’nin­iler­le­yi­şi­kar­şı­sın­da­mo­nar­şi­nin­ ça­ba­la­rı­nın­ so­nuç­suz­ kal­ma­sı,­ re­ji­min­ ar­tık­ tü­müy­le­ çü­rü­müş­ve­ ta­kat­siz­ kal­mış­ ol­du­ğu­nu­ ser­gi­le­di.­Bu­du­rum,­Kra­li­yet­Hü­kü­me­ti’ni­2003­yı­lın­da­ye­ni­bir­ateş­kes­çağ­rı­sı­na­zor­la­dı.­NKP(M)’nin,­bir­ön­ce­ki­ateş­kes­le­ay­nı­ta­lep­ler­le­yü­rüt­tü­ğü­mü­za­ke­re­ler­den­bir­so­nuç­çık­ma­dı.­19­Ağus­tos­2003’te­Kra­li­yet­Or­du­su­güç­le­ri,­ba­rış­çıl­bir­gös­te­ri­ye­ka­tı­lan­21­si­lah­sız­iş­çi­yi­kat­le­din­ce,­ateş­kes­bo­zul­du.Sa­vaş­tüm­hı­zıy­la­sü­rer­ken,­2005­yı­

lın­da­HKO­ar­tık­ül­ke­nin­%80’ini­de­net­le­ye­cek­gü­ce­ulaş­mış­tı.­

Mo nar şi nin du ru muNe­pal’de­ 240­ yıl­dır­ ik­ti­dar­da­ olan­

kral­lık­re­ji­mi­nin­sı­nıf­sal­da­ya­na­ğı;­top­rak­sa­hip­le­ri,­dev­let­bü­rok­ra­si­si­ve­sır­tı­nı­kral­lık­re­ji­mi­ne­da­ya­mış­olan­bur­ju­va­ ke­sim­ler­di.­ Top­rak­ sa­hip­le­ri­ ve­kral­lık­ ha­ne­da­nı,­ ül­ke­de­ son­ de­re­ce­bü­yük­zen­gin­lik­le­rin­sa­hi­biy­di­ve­de­va­sa­bir­mad­di­gü­ce­sa­hip­ti.­Kra­li­ye­tin­ önem­li­ bir­ top­lum­sal­ da­

ya­na­ğı­da,­kra­lı­bir­ya­rı­tan­rı­mer­te­be­si­ne­yük­sel­ten­din­ve­ge­le­nek­ler­un­su­ruy­du.­Güç­lü­feo­dal­ve­di­ni­ge­le­nek­ler,­Ne­pal­ emek­çi­le­ri­nin­ kra­li­yet­ re­ji­mi­ne­ kar­şı­ di­re­ni­şi­ni­ tör­pü­le­yen­ önem­li­ bir­ et­men­di.­ Bu­ ne­den­le­dir­ ki,­ kral­Gya­nen­dra’nın­2001­sa­ray­kat­li­amıy­la­

kar­de­şi­Bi­ren­dra­ve­ai­le­sin­den­11­ki­şi­yi­kat­let­me­si,­halk­için­de­kral­lı­ğa­da­ir­bu­güç­lü­din­sel­bağ­lı­lı­ğı­cid­di­bi­çim­de­sars­tı.­Gya­nen­dra,­kar­deş­ve­kral­ka­ti­li­ola­rak­dam­ga­lan­dı.Ka­pi­ta­liz­min­ge­li­şi­mi­ve­feo­dal­iliş­ki­

le­rin­gi­de­rek­çö­zü­lü­şüy­le­top­lum­sal­ta­ba­nı­da­ra­lan,­sa­ray­kat­lia­mı­son­ra­sın­da­ kit­le­ des­te­ği­ aza­lan­ Kral,­ yö­net­me­gü­cü­nü­ esa­sen­ as­ke­ri­ zor­dan­ al­mak­tay­dı.­95­bin­as­ker­den­ve­6­ko­lor­du­dan­olu­şan­Ne­pal­Kra­li­yet­Or­du­su,­açık­te­rö­re,­bas­kı­ve­zo­ra­da­ya­lı­re­ji­min­baş­lı­ca­ da­ya­na­ğıy­dı.­Or­du,­ re­ji­min­ po­li­ti­ka­la­rı­nı­ be­lir­le­me­de­ de­ önem­li­ bir­ rol­oy­nu­yor­du.­Ör­ne­ğin­2001­sa­ray­kat­li­amı­nın­ dü­zen­le­ni­şi­ ve­ Gya­nen­dra’nın­tah­ta­otur­ma­sın­da­or­du­nun­doğ­ru­dan­par­ma­ğı­ol­du­ğu­bi­li­nen­bir­ger­çek.­

Ne pal bur ju va zi si ve Ye di Par ti İt ti fa kıNe­pal­bur­ju­va­zi­si­bu­gün,­‘Ye­di­Par­ti­

İt­ti­fa­kı’nca­(YPİ)­tem­sil­edi­li­yor.­İt­ti­fak,­Ne­pal­Kon­gre­Par­ti­si,­Ne­pal­Kon­gre­Par­ti­si/De­mok­ra­tik,­Ne­pal­Ko­mü­nist­Par­ti­si­ (Bir­le­şik­Mark­sist­Le­ni­nist),­Ne­pal­İş­çi­Köy­lü­ Par­ti­si,­ Ne­pal­ Sadb­ha­wa­na­Par­ti­si­(Anan­di­De­vi),­Bir­le­şik­Sol­Cep­he­ve­Halk­Cep­he­si­ta­ra­fın­dan­oluş­tu­rul­muş­tu.­Kı­sa­sü­re­ön­ce­Ne­pal­Kon­gre­Par­ti­si­ ile,­ (1994’te­bu­par­ti­den­ay­rış­mış­olan)­Ne­pal­Kon­gre­Par­ti­si/De­mok­ra­tik’in­ye­ni­den­bir­leş­me­si­so­nu­cu­as­lın­da­6­bi­le­şen­li­ha­le­ge­len­it­ti­fak,­ay­nı­isim­le­anıl­ma­ya­de­vam­edi­yor.­Kon­gre­Par­ti­si­it­ti­fak­için­de­esas­et­

kin­güç­iken,­re­viz­yo­nist­NKP­BML­de­şe­hir­ler­de,­ özel­lik­le­ mo­nar­şi­ kar­şı­tı­kü­çük­ bur­ju­va­ ay­dın­lar­ ve­ öğ­ren­ci­ler­ara­sın­da­ güç­lü­ bir­ ör­güt­lü­lü­ğe­ sa­hip.­NKP(M)’nin­ kent­ler­de­ki­ ör­güt­lü­lü­ğü­nün­za­yıf­ı­ğın­dan­do­ğan­boş­luk,­onun­ta­ba­nı­olan­ke­sim­ler­de­NKP­BML­ta­ra­fın­dan­dol­du­ru­lu­yor.

TEORİDE doğrultu 83

Bur­ju­va­de­mok­rat­Kon­gre­Par­ti­si,­it­ti­fa­kın­bel­ke­mi­ği­ni­oluş­tu­ru­yor­ve­it­ti­fa­kın­ prog­ra­mı­ da­ esas­ta­ bu­ par­ti­nin­prog­ra­mı­na­ te­ka­bül­ edi­yor.­ Bu­ prog­ram,­ “De­mok­ra­tik­Cum­hu­ri­yet”­ slo­ga­nın­da­ ifa­de­si­ni­ bu­lan,­ Kral­lı­ğın­ İn­gil­te­re’de­ol­du­ğu­ tarz­da­sem­bo­lik­ola­rak­ko­run­ma­sı­nı­ da­ içe­re­bi­le­cek­ bi­çim­de­bir­bur­ju­va­de­mok­ra­si­si­prog­ra­mı­dır.­Ne­pal­bur­ju­va­zi­si­ve­onun­baş­tem­

sil­ci­si­Kon­gre­Par­ti­si,­50’li­yıl­lar­dan­bu­ya­na,­kra­lın­ön­der­li­ği­al­tın­da­feo­dal­ler­le­ it­ti­fak­ po­li­ti­ka­sı­ iz­le­di.­ Bu­ ke­sim­le­re­ ta­lep­le­ri­ni­ da­yat­ma­da­ ve­ ka­bul­ et­tir­me­de­ise,­halk­ha­re­ket­le­ri­ne­sa­rıl­dı.­1940’lar­da,­1979’da­ve­1990’da­ge­li­şen­ha­re­ket­le­rin­ tü­mün­de­ak­tif­ rol­al­sa­lar­da­Ne­pal­bur­ju­va­zi­si­nin­tem­sil­ci­le­ri,­bu­mü­ca­de­le­le­ri­esa­sen­Kral­lık­la­uz­laş­ma­ile­nok­ta­la­dı.­Mao­ist­ dev­rim­ci­le­rin­ 96’da­ baş­lat­

tık­la­rı­halk­sa­va­şı,­on­yıl­lar­ca­sü­ren­bu­tah­te­re­val­li­oyu­nu­na­son­ver­di.­Ne­pal­po­li­ti­ka­sı­na­ezi­len­le­rin­ ira­de­si­ni­ ifa­de­eden­ ye­ni­ bir­ fak­tör­ gir­miş­ ol­du.­ Bu­ye­ni­ du­rum,­ bur­ju­va­zi­nin­ tem­sil­ci­le­ri­ni­ Kral­lık­la­ it­ti­fak­la­rı­na­ da­ha­ faz­la­sa­rıl­ma­ya­yö­nelt­ti.­Çün­kü­de­mok­ra­tik­dev­rim­yo­lun­da­atı­lan­her­ ile­ri­ adım,­ay­nı­za­man­da­Mao­ist­dev­rim­ci­le­ri­güç­len­di­re­cek­ti.­ Bu­ du­rum­Ne­pal­ bur­ju­va­zi­si­ni­ ür­kü­ten­ ve­ ege­men­ sı­nıf­a­rın­en­ ge­liş­kin­ tem­sil­ci­si­ olan­ Kra­li­ye­tin­etek­le­ri­al­tı­na­iten­bir­rol­oy­nu­yor­du.­Ter­sin­den,­ kra­lın­ mo­nar­şi­yi­ ka­tı­laş­tır­ma,­ ik­ti­da­rı­ iyi­ce­ te­ke­li­ne­al­ma­yo­lun­da­ki­adım­la­rı­da­Ye­di­Par­ti’yi,­kit­le­ba­sın­cı­nın­ kra­li­yet­ üze­rin­de­ki­ de­net­le­yi­ci­li­ği­ne­ sı­ğın­ma­ya­ it­mek­tey­di.­ Kı­sa­ca­sı­YPİ,­var­olan­sta­tü­ko­yu­ko­ru­ma­ça­ba­sı­ için­de­ ola­gel­di.­ An­cak­ hü­kü­met­te­kal­dık­la­rı­sü­re­bo­yun­ca­iz­le­dik­le­ri­uz­laş­ma­cı­ tu­tum,­kit­le­ ta­ban­la­rı­nı­erit­me­ye­baş­la­dı.­Ta­ban­la­rın­da­yer­alan­ emek­çi­ kit­le­ler,­ NKP(M)­ ön­der­li­

ğin­de­halk­sa­va­şı­saf­a­rı­na­ka­yar­ken,­üst­ ta­ba­ka­dan­ bi­le­şen­le­ri­ de­ ge­ril­la­sa­va­şı­ kar­şı­sın­da­mo­nar­şi­nin­ saf­a­rı­na­ doğ­ru­ ka­yış­ gös­ter­di.­Bir­ yan­dan,­mo­nar­şi­nin­ ser­ma­ye­nin­ ge­li­şi­mi­ üze­rin­de­yol­aç­tı­ğı­sı­nır­la­may­la­da­ha­faz­la­iler­le­ne­me­ye­ce­ği­ ger­çe­ği,­ öte­ yan­dan­Mao­ist­ dev­rim­ci­ler­ ön­der­li­ğin­de­ iler­le­yen­ kit­le­ mü­ca­de­le­si­nin­ ta­ma­men­dı­şı­na­ düş­me­nin­ de­ müm­kün­ ol­ma­ma­sı,­ on­la­rı­ bu­ sta­tü­ko­cu­ po­zis­yo­nu­da­ha­faz­la­sür­dür­mek­ten­er­ya­da­geç­alı­ko­ya­cak­tı.­Kon­gre­Par­ti­si­ya­da­YPİ,­hü­kü­met­

te­ bu­lun­du­ğu­ sü­re­ce­ Kra­li­yet­ or­du­su­üze­rin­de­hiç­bir­de­ne­tim­gü­cü­ne­sa­hip­ol­ma­dı.­An­cak­dev­let­bü­rok­ra­si­si­üze­rin­de­be­lir­li­bir­et­ki­si­bu­lu­nu­yor­du.­Ne­pal­bur­ju­va­zi­si­esas­ta­Hin­dis­tan­yan­lı­sı­ola­rak­ge­liş­ti.­Te­mel­gü­cü­de;­sı­nıf­sal­ta­ba­nı­ ve­ ser­ma­ye­si­ ile­ em­per­ya­list­le­rin­ve­Hin­dis­tan’ın­yo­ğun­ma­li­ve­si­ya­si­des­te­ğin­den­ile­ri­ge­li­yor­du.­

Em per ya list güç le rin ve Hin dis tan’ın tu tu muHin­dis­tan’ın­ İn­gi­liz­ em­per­ya­liz­mi­ne­

kar­şı­1948’de­ba­ğım­sız­lık­ka­zan­ma­sın­dan­son­ra,­Hin­dis­tan­dev­le­ti,­Çin­Hin­dis­tan­sı­nı­rın­da,­Hi­ma­la­ya­lar’a­ku­ru­lu­dev­let­ler­üze­rin­de­ege­men­lik­sağ­la­ma­ya­gi­riş­ti.­1950’de­Sik­kim’de­bir­hi­ma­ye­ci­re­jim­kur­du.­1964’te,­Çin­ve­Hin­dis­tan­ara­sın­da­den­ge­ci­bir­dış­po­li­ti­ka­iz­le­yen­Bhu­tan­Baş­ba­ka­nı­nı­ sui­kast­le­öl­dür­te­rek,­ye­ri­ne­Hin­dis­tan­yan­lı­sı­bir­çev­re­yi­ ge­tir­di.­ 1973’te­ Sik­kim’de­ bir­dar­be­ ör­güt­le­ye­rek­ ül­ke­yi­ il­hak­ et­ti.­Bhu­tan­ise­res­mi­ola­rak­ba­ğım­sız­lı­ğı­nı­ko­ru­mak­la­ bir­lik­te,­ Çin’e­ kar­şı­ as­ke­ri­üs­ler­de­da­hil­ol­mak­üze­re,­fii­len­Hin­dis­tan­ege­men­li­ği­al­tı­na­gir­di.Ne­pal’de­ ise­ Ra­na­ ha­ne­dan­lı­ğı­nın­

ba­şın­da­ ol­du­ğu­ kral­lık,­ Hin­dis­tan’ın­ba­ğım­sız­lı­ğı­son­ra­sın­da­Çin­ile­Hin­dis­

TEORİDE doğrultu84

tan­ara­sın­da­den­ge­ci­bir­po­li­ti­ka­iz­le­di.­Ra­na­ ha­ne­dan­lı­ğı­nın­ dü­şü­şüy­le­ tah­tı­ele­ ge­çi­ren­ fiah­ ai­le­si­ kıs­men­ Hin­dis­tan­yan­lı­sı­ ol­mak­la­bir­lik­te,­kra­li­ye­tin­esas­ top­lum­sal­ ta­ba­nı­her­ za­man­Ne­pal­mil­li­yet­çi­li­ği­ ol­du.­ Bu­ ko­şul­lar­ al­tın­da­ Hin­dis­tan,­ esa­sen­ Ne­pal­ bur­ju­va­zi­si­nin­güç­le­ni­şi­ne­da­ya­lı­bir­hat­tan­Ne­pal’e­mü­da­ha­le­ci­li­ği­ni­ ge­liş­tir­di.­Bu­du­rum­özel­lik­le­1990’li­ yıl­lar­bo­yun­ca­tır­ma­nış­gös­ter­di.­Hin­dis­tan,­bu­je­opo­li­tik­çı­kar­la­rı­nın­

ya­nı­ sı­ra,­ Ne­pal’le­ il­gi­li­ eko­no­mik­ çı­kar­la­ra­da­sa­hip.­Bun­la­rın­ba­şın­da­ise­su­ kay­nak­la­rı­ ge­li­yor.­ Ne­pal,­ su­ kay­nak­la­rı­ba­kı­mın­dan­dün­ya­nın­en­zen­gin­ül­ke­le­rin­den­ bi­ri.­ Ne­pal­ su­la­rın­da­elek­trik­ üret­me­ ka­pa­si­te­si,­ Mek­si­ka,­ABD­ve­Ka­na­da’nın­top­la­mı­na­eşit.­An­cak­su­kay­nak­la­rı­nın­önem­li­bir­bö­lü­mü,­ özel­lik­le­ 90’lı­ yıl­lar­da­ ya­pı­lan­ çe­şit­li­an­laş­ma­lar­dan­son­ra­Hin­dis­tan’ın­ta­sar­ru­fu­na­geç­ti.­Önem­li­ bir­ böl­ge­sel­ güç­ ola­rak­Hin­

dis­tan,­ge­nel­böl­ge­sel­çı­kar­la­rı­ba­kı­mın­dan­da­Ne­pal’de­ya­da­baş­ka­bir­yer­de­güç­lü­ bir­ mu­ha­le­fet­ is­te­mi­yor.­ Ne­pal­Dev­ri­mi,­Hin­dis­tan­ ya­yıl­ma­cı­lı­ğıy­la­ ça­tı­şa­rak­ ge­li­şi­yor.­ Ay­rı­ca­Ne­pal’de­Mao­ist­dev­rim­ci­le­rin­za­fe­ri­nin­Hin­dis­tan’da­ol­duk­ça­ ge­niş­ bir­ ör­güt­len­me­ye­ sa­hip­olan­Mao­ist­güç­ler­üze­rin­de­ya­ra­ta­ca­ğı­mad­di­ya­da­ma­ne­vi­des­tek,­Hin­dis­tan­dev­le­ti­nin­iç­po­li­ti­ka­sı­açı­sın­dan­da­Ne­pal­li­Mao­ist­le­rin­ezil­me­si­ ih­ti­ya­cı­nı­da­ya­tı­yor.­ABD;­Çin­ve­Hin­dis­tan­gi­bi­iki­bü­yük­

güç­ ara­sın­da­ bu­lu­nan­Ne­pal’de,­ de­ne­tim­ gü­cü­ne­ sa­hip­ ol­ma­yı­ önem­si­yor.­İz­le­di­ği­po­li­ti­ka­nın­mer­ke­zin­de,­Çin­sı­nı­rı­ et­ra­fın­da­ ken­di­ de­ne­ti­min­de­ki­ ül­ke­ler­den­ olu­şan­ bir­ gü­ven­lik­ kor­do­nu­oluş­tur­mak­ du­ru­yor.­ Bu­ sa­ye­de­ ay­nı­za­man­da­Hin­dis­tan’ı­da­de­net­le­mek­is­ti­yor.­

Çin­ge­nel­ola­rak,­Ne­pal’da­ki­ge­liş­me­le­re­gö­re­ce­il­gi­siz­kal­dı.­Ge­liş­me­le­ri­Ne­pal’in­ iç­ iş­le­ri­ ola­rak­de­ğer­len­dir­di­ği­ni­açık­la­dı.­Özel­lik­le­ ABD,­ İn­gil­te­re­ ve­ Hin­dis­

tan,­on­la­rın­ya­nı­sı­ra­AB­em­per­ya­list­le­ri,­yıl­lar­ca­Kral’ı­si­lah­lan­dır­dı­ve­bü­yük­ma­li­ des­tek­ sağ­la­dı.­ Ge­rek­ ABD’nin,­ge­rek­Hin­dis­tan’ın­yak­la­şı­mı,­“iki­ayak­te­ori­si”­ola­rak­anı­lan,­bir­yan­dan­ana­ya­sal­ mo­nar­şi­ye,­ öte­ yan­dan­ bur­ju­va­par­la­men­ter­ güç­le­re­ ve­ bu­ iki­ gü­cün­it­ti­fa­kı­na­ da­ya­lı­ po­li­ti­ka­ ol­du.­ Kral’a­mu­az­zam­as­ke­ri­ve­ma­li­des­tek­sağ­la­dı­lar.­ An­cak­ özel­lik­le­ 2005’te­ki­ fiu­bat­dar­be­siy­le­ (aşa­ğı­da­ ele­ ala­ca­ğız)­ ar­tık­cid­di­bir­güç­kay­bı­na­uğ­ra­yan­kral­lı­ğın­es­ki­si­ gi­bi­ gü­ven­ uyan­dır­ma­ma­sı,­ bu­güç­le­ri­ da­ha­ çok­ ye­di­ bur­ju­va­par­ti­ye­da­ya­nan­bir­yak­la­şım­ge­liş­tir­me­ye­ite­cek­ti.­Kral­lık,­Çin­Hin­dis­tan­çe­liş­ki­le­ri­üze­rin­de,­ke­za­ABD’nin­her­iki­dev­let­le­ çe­liş­ki­le­ri­ üze­rin­de­ je­os­tra­te­jik­ ko­nu­mu­ek­se­nin­de­avan­taj­ve­des­tek­el­de­et­me­ye­ça­lı­şır­ken,­Çin­ile­Hin­dis­tan­ara­sın­da­ki­iliş­ki­le­rin­de­ği­şi­mi,­bu­kar­tı­da­bir­öl­çü­de­et­ki­siz­leş­tir­di.­Kra­li­ye­tin­ bu­ bi­çim­de­ tec­rit­ olu­şu,­

Mao­ist­ler­ön­der­li­ğin­de­ki­dev­rim­ci­mü­ca­de­le­nin­doğ­ru­dan­bir­so­nu­cuy­du.

2005 Şu bat dar be siKral­Gya­nen­dra,­ tüm­ dev­let­ ik­ti­da­

rı­nı­kral­lı­ğın­elin­de­top­la­ma­ve­Mao­ist­güç­le­re­kar­şı­im­ha­sal­dı­rı­la­rı­nı­güç­len­dir­me­ yö­ne­li­mi­ni,­ fiu­bat­ 2005’te­ ye­ni­bir­ aşa­ma­ya­ ta­şı­dı.­ Mao­ist­ ge­ril­la­la­ra­kar­şı­ye­ter­li­dü­zey­de­mü­ca­de­le­et­me­di­ği­ve­yol­suz­luk­yap­tı­ğı­ge­rek­çe­siy­le­hü­kü­me­ti­fes­he­de­rek­mut­lak­mo­nar­şi­re­ji­mi­ne­dön­dü.­Ül­ke­de­sı­kı­yö­ne­tim­ilan­edil­di.­ Par­la­men­ter­ par­ti­ler­ ka­pa­tıl­dı.­Ba­sın,­ ifa­de­ve­top­lan­ma­ya­iliş­kin­her­tür­lü­hak­as­kı­ya­alın­dı.­Kat­man­du­so­kak­la­rı­tank­lar­la­iş­gal­edil­di.­

TEORİDE doğrultu 85

Kra­lın­ bu­ adı­mı,­ Ne­pal’de­ sı­nıf­ar­mü­ca­de­le­si­açı­sın­dan­ye­ni­bir­dö­ne­min­baş­lan­gı­cı­ol­du.Baş­lan­gıç­ta,­dar­be­kar­şı­sın­da­bir­le­

şik­ güç­lü­ bir­ ey­lem­lik­ ge­liş­ti­ri­le­me­di.­NKP(M),­üç­gün­lük­bir­ge­nel­grev­ve­15­gün­lük­ yol­ ka­pat­ma­ ey­le­mi­ ör­güt­le­di.­Bu­ sa­ye­de­ fark­lı­ güç­le­ri­ kap­sa­ya­rak­ge­niş­kit­le­le­re­ya­yı­la­cak­bir­di­re­ni­şi­te­tik­le­me­yi­he­def­i­yor­du.­As­ke­ri­ey­lem­le­ri­ne­de­hız­ver­di.Bur­ju­va­ par­ti­ler­ de­ ki­mi­ mi­ting­ler­

ör­güt­le­di­ler.­ Bur­ju­va­ par­ti­le­rin­ ge­le­nek­sel­ mo­nar­şiy­le­ uz­laş­ma­ po­li­ti­ka­sı,­fiu­bat­dar­be­siy­le­cid­di­bir­kri­ze­gir­miş­ti.­ Kral­lık,­ biz­zat­ bu­ par­ti­le­rin­ po­li­tik­var­lı­ğı­nı­or­ta­dan­kal­dır­ma­ya­yö­ne­le­rek­bu­uz­laş­ma­po­li­ti­ka­sı­nı­sür­dü­rü­le­mez­ha­le­ ge­tir­di.­ Bu,­ par­ti­ler­ için­de­ de­rin­çal­kan­tı­lar­ya­ra­tan­bir­olay­ol­du.­Par­ti­ler­için­de­mo­nar­şi­ye­kar­şı­net­tu­tum­alın­ma­sı­nı­is­te­yen­ses­ler­yük­sel­di.­Ar­tık­bur­ju­va­par­ti­le­rin­kral­la­ it­ti­fa­kı­nın­es­ki­si­ gi­bi­ yü­rü­me­si­ im­kân­sız­ bir­ hal­al­mış­tı.­At­tık­la­rı­her­ge­ri­adım­Kra­li­ye­tin­eli­ni­güç­len­di­ri­yor­ve­ha­re­ket­alan­la­rı­nı­ da­ral­tı­yor­du.­ Bu­ ko­şul­lar­ al­tın­da,­Mao­ist­dev­rim­ci­ler­le­ it­ti­fak­yo­lu­na­gir­di­ler.

Rol pa Kon gre siNKP(M),­ 2005­ yı­lı­ iti­ba­riy­le­ kır­sal­

ke­sim­ler­de­ ül­ke­nin­ %­ 80’ine­ te­ka­bül­eden­ bir­ alan­da­ de­ne­tim­ sağ­la­ma­sı­na­rağ­men,­ baş­kent­ Kat­man­du­ ve­ di­ğer­şe­hir­le­ri­as­ke­ri­ku­şat­ma­yo­luy­la­ele­ge­çir­me­ve­bu­şe­kil­de­kral­lı­ğı­de­vi­rip­ik­ti­da­rı­ al­ma­ yo­lun­dan­ yü­rü­me­di.­ Çin­ve­Hin­dis­tan­ara­sın­da­sı­kış­mış­kü­çük­bir­ül­ke­de­bu­yol­dan­ger­çek­le­şe­cek­bir­dev­ri­min­ ye­nil­gi­ye­ uğ­ra­ya­ca­ğı­ gö­rü­şün­dey­di.Ön­ce­lik­le,­ Mao­ist­le­rin­ el­le­rin­de­ bu­

lun­dur­du­ğu­%­80’lik­ke­sim,­bü­tün­lük­lü­ bir­ ha­ki­mi­yet­ ala­nı­ de­ğil­di.­ Ken­di­

için­de,­Kra­li­yet­güç­le­ri­nin­et­kin­ol­du­ğu­ana­yol­lar­ ve­ çev­re­siy­le,­ Kra­li­yet­ güç­le­ri­nin­ tam­ ola­rak­ yö­ne­te­me­di­ği­ ama­Mao­ist­le­rin­ de­ de­net­le­ye­me­di­ği­ ara­böl­ge­ler­le­ bö­lün­müş­ olan­ çok­ sa­yı­da­par­ça­ya­ ay­rıl­mak­tay­dı.­ Do­la­yı­sıy­la,­ %­80’lik­ bir­ ala­nın­ de­ne­ti­mi,­ ilk­ ba­kış­ta­ol­duk­ça­bü­yük­gö­rün­se­de,­bu­alan­da­tam­ ya­ da­ yük­sek­ gü­ven­lik­li­ böl­ge­le­rin­sa­yı­sı­gö­re­ce­az­dı.­Par­ça­lar­ara­sın­da­ ko­or­di­nas­yo­nun­ ta­şı­dı­ğı­ zor­luk­lar­var­dı.­ Ör­ne­ğin­ ge­ril­la­lar,­ sık­lık­la­ ana­yol­la­ra­ine­bi­li­yor,­şe­hir­le­ri­ba­sa­bi­li­yor,­ama­de­ne­ti­mi­al­tı­na­ala­mı­yor,­al­dı­ğın­da­is­tik­rar­lı­ha­le­ge­ti­re­mi­yor­du.İkin­ci­si,­ Mao­ist­le­rin­ kent­ler­de­ki­ ör­

güt­lü­lük­le­ri­ son­ de­re­ce­ za­yıf­tı.­ Ül­ke­de­ya­rat­tık­la­rı­po­li­tik­et­ki­ve­mo­nar­şi­ye­kar­şı­ver­dik­le­ri­mü­ca­de­le­kent­ler­de­de­cid­di­bir­po­li­tik­et­ki­uyan­dır­mış­ol­mak­la­bir­lik­te,­bu­po­li­tik­et­ki­ör­güt­sel­bir­ gü­ce­ dö­nüş­me­nin­he­nüz­ çok­uza­ğın­day­dı.­Kent­yok­sul­la­rı­nın,­ iş­çi­le­rin,­ay­dın­la­rın,­ or­ta­ sı­nıf­a­rın­ Mao­ist­le­re­des­te­ği­faz­la­de­ğil­di.­Bu­ke­sim­le­rin­mo­nar­şi­kar­şı­tı­öf­ke­si­ni­esas­ola­rak­Kon­gre­ Par­ti­si­ ve­ NKP­BML­ baş­ta­ ol­mak­üze­re­ bur­ju­va­ par­la­men­ter­ par­ti­ler­em­miş­ve­ör­güt­le­miş­ti.­Do­la­yı­sıy­la,­bu­kent­le­rin­as­ke­ri­gü­ce­da­ya­lı­ola­rak­ele­ge­çi­ril­me­si­ ha­lin­de­ bi­le,­ is­tik­rar­lı­laş­tı­rıl­ma­sı,­ Kra­li­yet­ güç­le­ri­ne­ öl­dü­rü­cü­dar­be­le­rin­vu­rul­ma­sı,­bir­yan­dan­bur­ju­va­par­ti­ler­ve­et­ki­si­al­tın­da­ki­kit­le­le­rin­kar­şı­ko­yu­şu­nun­ber­ta­raf­edil­me­si­ve­bun­la­rın­ya­nı­sı­ra­em­per­ya­list­güç­ler­ ile­Hin­dis­tan’ın­ ge­ri­ci­ güç­le­re­doğ­ru­dan­ve­do­lay­lı­ola­rak­ve­re­ce­ği­as­ke­ri,­ma­li,­si­ya­si­des­tek­kar­şı­sın­da­tu­tun­ma­ola­sı­lı­ğı­he­nüz­ol­duk­ça­za­yıf­tı.­Hin­dis­tan­ve­ABD­mü­da­ha­le­ci­li­ği­nin­

des­te­ğiy­le­ Ne­pal­ ge­ri­ci­li­ği,­ bu­ yol­dan­ku­ru­la­cak­dev­rim­ci­halk­ik­ti­da­rı­nı­ko­lay­ca­ eze­bi­lir­di.­Do­la­yı­sıy­la­ so­run,­ bir­ken­ti­ ku­şa­tıp­ as­ke­ri­ ola­rak­ ele­ ge­çir­

TEORİDE doğrultu86

mek­ten­da­ha­kar­ma­şık­ bir­ po­li­tik­ so­run­ola­rak­gö­rü­lü­yor­du.­Bu­ ko­şul­lar­ al­tın­da­ NKP(M),­ as­ke­ri­

yol­dan­kent­le­ri­ku­şa­tıp­zap­tet­mek­ye­ri­ne,­ fiu­bat­ dar­be­si­nin­ aç­tı­ğı­ ola­nak­lar­al­tın­da;­bur­ju­va­ve­mo­nar­şik­güç­ler­ara­sın­da­ki­it­ti­fak­ha­li­ni­bo­za­rak,­ara­la­rın­da­ki­ça­tış­kı­yı­de­rin­leş­ti­re­rek,­YPİ­ile­it­ti­fak­ yo­lu­na­ gir­me­yi­ ve­ kent­ler­de­ ve­kır­sal­da­kit­le­ayak­lan­ma­la­rı­yo­lun­dan­iler­le­me­yi­ ter­cih­et­ti.­Bu­şe­kil­de,­ABD­em­per­ya­liz­mi­ ve­ Hin­dis­tan­ ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­nın­ ola­sı­ mü­da­ha­le­le­ri­ ken­di­si­ne­meş­ru­bir­ze­min­bu­la­ma­ya­cak­ve­bo­şa­çı­ka­rıl­mış­ola­cak­tı.­NKP(M)­ bu­ çer­çe­ve­de­ Ağus­tos­

2005’te,­ en­ güç­lü­ üs­ ala­nı­ olan­ Rol­pa’da­ yap­tı­ğı­ kon­gre­de­ sü­re­cin­ gö­rev­le­ri­ni­ sap­ta­dı.­Bur­ju­va­par­ti­le­rin­ için­de­ bu­lun­du­ğu­ du­ru­mu­ çö­züm­le­yen­NKP(M),­ kon­gre­sin­de­ tüm­ par­la­men­to­par­ti­le­ri­ne,­ mo­nar­şi­ye­ ve­ otok­ra­si­ye­kar­şı­ de­mok­ra­si­ için­ or­tak­laş­ma­ yö­nün­de­ çağ­rı­ yap­tı.­ Kon­gre­de­ ye­ni­ de­mok­ra­tik­ dev­ri­min­ de­mok­ra­tik­ cum­hu­ri­yet­aşa­ma­sın­dan­geç­me­si­ge­rek­ti­ği­te­mel­ vur­gu­su,­ şu­ söz­ler­le­ ifa­de­ edil­di:­“Par­ti­De­mok­ra­tik­Cum­hu­ri­ye­ti;­ne­bur­ju­va­ par­la­men­ter­ cum­hu­ri­ye­ti,­ ne­de­ye­ni­de­mok­ra­tik­cum­hu­ri­yet­şek­lin­de­al­gı­lı­yor.­Dev­let­ik­ti­da­rı­nın­kap­sam­lı­bir­ye­ni­den­ya­pı­lan­dır­ma­sıy­la­bu­cum­hu­ri­yet;­sı­nıf,­ulus,­böl­ge­ve­cins­le­il­gi­li­so­run­la­rı­ çö­ze­cek,­ bir­çok­ par­ti­li­ ge­çiş­cum­hu­ri­ye­ti­ro­lü­nü­oy­na­ya­cak­tır.”

Ni san ayak lan ma sı: De mok ra tik dev ri me doğ ruYPİ­ ile­ NKP(M)­ ara­sın­da­ baş­la­yan­

gö­rüş­me­ler,­2005­yı­lı­Ka­sım­ayın­da­12­mad­de­lik­ bir­ an­laş­ma­nın­ im­za­lan­ma­sıy­la­res­men­bir­ it­ti­fa­ka­dö­nüş­tü.­An­laş­ma­da­ tüm­ par­ti­ler­den­ olu­şan­ bir­ge­çi­ci­ hü­kü­met­ ku­rul­ma­sı,­ bu­ hü­kü­me­tin­ Ku­ru­cu­ Mec­lis­ se­çim­le­ri­ni­ ör­

güt­le­me­si,­ otok­ra­tik­ mo­nar­şi­ye­ kar­şı­bü­tün­par­ti­le­rin­se­fer­ber­li­ğe­gi­riş­me­si,­Ku­ru­cu­ Mec­lis­ se­çim­le­ri­ne­ dek­ ge­rek­HKO,­ge­rek­se­RNA’nın­ve­her­iki­or­du­nun­ si­lah­la­rı­nın­ BM­ ya­ da­ bir­ baş­ka­ulus­la­ra­ra­sı­ ku­ru­mun­ göz­le­mi­ al­tın­da­ tu­tul­ma­sı­ ka­rar­ al­tı­na­ alın­dı.­Kı­sa­dö­nem­de­ de,­ Kra­lın­ dar­be­si­ni­meş­ru­laş­tır­mak­için­fiu­bat­2006’da­dü­zen­le­ye­ce­ği­se­çim­le­rin­boy­kot­edil­me­si­plan­lan­dı.­fiu­bat­ se­çim­le­ri­ bü­yük­ bir­ ba­şa­rıy­

la­boy­kot­edil­di.­Se­çim­le­re­ka­tı­lım­%20’nin­al­tın­da­kal­dı.Ar­dın­dan,­ Ni­san­ 2006’da­ YPİ­ ve­

NKP(M)’nin­ bir­le­şik­ ön­der­li­ği­ al­tın­da,­mo­nar­şi­ kar­şı­tı­ bü­yük­ halk­ ha­re­ke­ti­ge­liş­ti.­7­Ni­san’da­ ge­nel­ grev­ ila­nıy­la­ baş­

la­yan­ ha­re­ket,­ kı­sa­ sü­re­de­ bir­ ayak­lan­ma­ha­li­ni­ al­dı.­Ayak­lan­ma­nın­ son­gün­le­rin­de­ sa­yı­la­rı­ 300­ bi­ne­ ka­dar­yük­se­len­mo­nar­şi­kar­şı­tı­kit­le­ler,­“Ar­tık­ Kral­ is­te­mi­yo­ruz”,­ “Ya­şa­sın­ de­mok­ra­tik­ cum­hu­ri­yet”­ slo­gan­la­rıy­la­baş­kent­ Kat­man­du’yu­ zap­tet­ti.­ Halk­Ha­re­ke­ti­II­ adı­ ve­ri­len­ bu­ di­re­niş­te,­24­Ne­pal­li­ emek­çi­Kra­li­yet­ güç­le­rin­ce­kat­le­dil­di.­Kral,­bü­yü­yen­di­re­niş­kar­şı­sın­da­ 24­ Ni­san­ gü­nü­ ge­ri­ adım­ at­tı.­ 2002’de­ fes­he­di­len­ par­la­men­to­yu­ye­ni­den­ top­la­ya­ca­ğı­nı­ ilan­ et­ti.­ Bu­na­gö­re­ YPİ,­ bir­ Baş­ba­kan­ ve­ Ba­kan­lar­Ku­ru­lu­ be­lir­le­ye­cek­ ve­ par­la­men­to,­Kra­lın­ yet­ki­le­ri­nin­ sı­nı­rı­nı­ da­ çi­ze­cek­olan­ye­ni­ana­ya­sa­yı­ya­pa­cak­tı.­Kra­lın­bu­ge­ri­adı­mı,­Mao­ist­dev­rim­ci­ler­le­an­laş­ma­im­za­la­yan­7­par­la­men­ter­par­ti­yi­ye­ni­den­ya­nı­na­çek­me­yi­he­def­i­yor­du.­YPİ­ tek­li­fi­ “Za­fer”­ ola­rak­ ni­te­le­ye­rek­ka­bul­et­ti.­YPİ’nin,­ABD­ve­Hin­dis­tan’ın­da­des­

te­ğiy­le­ Ni­san­ ayak­lan­ma­sı­nı,­ kra­lın­tek­lif­e­ri­ni­ ka­bul­ ede­rek­ bi­ti­ri­şi­ ve­ bir­adım­ ile­ri­ye,­ Kra­li­ye­ti­ de­vir­me­ nok­ta­

TEORİDE doğrultu 87

sı­na­ var­dır­ma­yı­şı,­ NKP(M)­ ta­ra­fın­dan­tep­kiy­le­kar­şı­lan­dı.­NKP(M),­ka­ra­rın­12­mad­de­lik­ an­laş­ma­ya­ ay­kı­rı­ ol­du­ğu­nu­ilan­et­ti.­12­mad­de­lik­an­laş­ma­nın­esa­sı­nı­oluş­tu­ran,­“Ko­şul­suz­Ku­ru­cu­Mec­lis­se­çim­le­ri”­ta­le­bi­ni­yi­ne­le­di­ve­gös­te­ri­le­re­de­vam­çağ­rı­sın­da­bu­lun­du.Bir­kaç­ gün­ için­de­ YPİ’den­ olu­şan­

par­la­men­to­top­lan­dı­ve­27­Ni­san’da­da­NKP(M)­ye­ni­den­ateş­kes­ilan­et­ti.­Par­la­men­to­nun­ ye­ni­den­ açı­lı­şı­nı­

sağ­la­yan­ halk­ ha­re­ke­ti­ he­nüz­ du­rul­ma­mış­tı.­ Ni­san­ sü­re­ci­ so­na­ er­se­ de,­ey­lem­ler­ Ma­ocu­la­rın­ ön­der­li­ğin­de­ sü­rü­yor­du.­ YPİ,­ ken­di­si­ni­ ora­ya­ ta­şı­yan­ta­ba­nın­ ta­lep­le­ri­ni­ de­ kar­şı­la­mak­ zo­run­day­dı.­12­mad­de­lik­an­laş­ma­nın­ge­re­ği­ olan­ Ku­ru­cu­ Mec­lis­ se­çim­le­ri­nin­ger­çek­le­şe­ce­ği­ni­ve­Mao­ist­ler­le­olan­it­ti­fa­kın­sü­re­ce­ği­ni­açık­la­dı.­Böy­le­ce,­ de­mok­ra­tik­ dev­ri­min­ yo­lu­

nun­açıl­dı­ğı,­Ne­pal­halk­kit­le­le­ri­nin­so­ka­ğın­ve­si­la­hın­gü­cüy­le­ayak­lan­ma­nın­ka­za­nım­la­rı­nı­ sa­vu­nup­ ile­ri­ ta­şı­ma­yı­zor­la­dı­ğı,­ bur­ju­va­ par­ti­ler­den­ olu­şan­YPİ’nin­se,­ Mao­ist­ler­le­ it­ti­fak­ yö­nün­de­at­tık­la­rı­ adım­la­ra­ rağ­men,­ Kral­la­ uz­laş­ma­nın­da­yol­la­rı­nı­sü­rek­li­ara­dık­la­rı­bir­sü­reç­baş­la­dı.Kat­man­du­so­kak­la­rı­nı­ay­lar­bo­yun­

ca­ boş­ bı­rak­ma­yan­ kit­le­ ha­re­ke­ti­nin­gü­cü­ ve­ it­me­siy­le­ par­la­men­to,­ Kra­lın­ya­sa­la­rı­ve­to­et­me­ve­onay­la­ma­hak­kı­nı­ elin­den­ al­dı.­Or­du­üze­rin­de­ki­ kon­tro­lü­nü­ kı­sıt­la­dı.­ Ko­mu­tan­la­rı­ ata­ma­yet­ki­si­ hü­kü­me­te­ geç­ti.­ Kra­li­yet­ ai­le­si­nin­mal­var­lı­ğı­de­ne­tim­al­tı­na­alın­dı.­Te­rör­le­Mü­ca­de­le­Ya­sa­sı­ ip­tal­edi­le­rek­ha­pis­ha­ne­ler­de­ki­ dev­rim­ci­ tut­sak­lar­ser­best­ bı­ra­kıl­dı.­ NKP(M)­ yö­ne­ti­ci­ ve­kad­ro­la­rı­açık­ça­lış­ma­yü­rüt­me­ko­şul­la­rı­na­sa­hip­ol­du.­NKP­(M)­Ge­nel­Sek­re­te­ri­Prac­han­da,­dağ­dan­ine­rek,­po­li­tik­ça­lış­ma­la­rı­na­Kat­man­du’da­de­vam­et­me­ye­baş­la­dı.

Bu­ sü­reç­te­ em­per­ya­list­ güç­ler­ ve­Hin­dis­tan’ın­ il­gi­si­ ta­ma­men­Ye­di­Par­ti­İt­ti­fa­kı­na­yö­nel­di.­ABD­ ve­ Hin­dis­tan’a,­ ge­li­nen­ sü­reç­

te­iki­çö­züm­yo­lu­kal­mış­tı:­Kra­li­yet­ve­mo­nar­şi­ güç­le­ri­ ve­ onun­ or­du­ için­de­ki­yö­ne­ti­ci­klik­le­ri­üze­rin­den­bir­dar­be­da­ha­ör­güt­le­mek­ya­da­Ne­pal­hal­kı­nın­dev­rim­ci­ ener­ji­si­ni­ YPİ­ ara­cı­lı­ğıy­la­ ya­tış­tır­mak.­Bi­rin­ci­yol,­Kral­Gya­nen­dra­ön­der­li­ğin­de­ki­mo­nar­şi­nin­ar­tık­ yö­ne­te­mez­ ha­le­ gel­me­si­ ve­ fiu­bat­ 2005’te­ki­son­dar­be­si­nin­bü­yük­bir­gü­rül­tüy­le­elin­de­ pat­la­ma­sın­dan­ do­la­yı­ gü­ve­nil­mez­di.­Kal­dı­ki­ar­tık,­Ne­pal’in­top­lum­sal­ ger­çek­li­ği­ mo­nar­şi­nin­ da­ha­ faz­la­ ya­şa­ma­sı­na­ izin­ ver­mi­yor­du.­ İkin­ci­yol­ ise,­ YPİ’nin­ em­me­si­ ve­ sön­dür­me­si­plan­la­nan­halk­ha­re­ke­ti­nin,­Mao­ist­dev­rim­ci­le­ri­ ik­ti­da­ra­ ta­şı­ma­sı­ ris­ki­ni­içe­ri­yor­du.­Yi­ne­de,­mo­nar­şi­yi­tüm­den­göz­den­çı­kar­mak­sı­zın­bu­ikin­ci­yol­dan­iler­le­me­yi­esas­al­dı­lar.­Mao­ist­ler,­bu­sü­reç­te­şe­hir­le­re­akın­

ede­rek­ kit­le­ güç­le­ri­ni­ ve­ ör­güt­lü­lük­le­ri­ni­bü­yüt­tü­ler.­Öy­le­ki­kent­ler­de,­özel­lik­le­iş­çi­ler­için­de­önem­li­bir­ör­güt­lü­lük­dü­ze­yi­ne­ulaş­tı­lar­ve­tu­tar­lı­po­li­ti­ka­la­rı­ile­mo­nar­şi­ye­kar­şı­olan­or­ta­sı­nıf­a­rın­bi­le­gü­ve­ni­ni­ka­zan­dı­lar.­Di­ğer­ yan­dan­ ba­rış­ gö­rüş­me­le­ri­ de­

sür­dü.

Kap sam lı Ba rış An laş ma sıNi­ha­yet­22­Ka­sım­2006’da,­YPİ­hü­

kü­me­ti­ ile­ NKP(M)­ ara­sın­da­ Kap­sam­lı­Ba­rış­ An­laş­ma­sı­ im­za­lan­dı.­ An­laş­ma­nın­mer­ke­zin­de,­ kra­lın­ tas­fi­ye­si­ so­ru­nu­du­ru­yor­du.­Kap­sam­lı­Ba­rış­An­laş­ma­sı­bu­ko­nu­da­şu­hük­mü­içe­ri­yor­du:­“Kral­da,­dev­let­ ida­re­si­ne­da­ir­her­han­gi­ bir­ yet­ki­ kal­ma­ya­cak­tır.­ Son­ Kral­Bi­ren­dra­ ile­ son­Kra­li­çe­Aish­war­ya­ ve­ai­le­üye­le­ri­ne­ait­mal­var­lı­ğı,­Ne­pal­hü­kü­me­ti­nin­ kon­tro­lü­ne­ alı­na­cak­ ve­ bir­

TEORİDE doğrultu88

fon­ara­cı­lı­ğıy­la­re­fah­ama­cıy­la­kul­la­nı­la­cak­tır.­Kral­Gya­nen­dra’nın­Kral­yet­ki­siy­le­sa­hip­ol­du­ğu­mal­lar­(çe­şit­li­yer­ler­de­ki­ sa­ray­lar,­ or­man­lar­ ve­ ko­ru­ma­alan­la­rı,­ta­ri­hi­ve­ar­ke­olo­jik­de­ğe­ri­olan­mi­ras­gi­bi)­ulu­sal­laş­tı­rı­la­cak­tır.­Ku­ru­cu­Mec­lis’in­ilk­top­lan­tı­sın­da,­ba­sit­oy­ço­ğun­lu­ğu­ sis­te­miy­le­ mo­nar­şi­ ku­ru­mu­nun­ka­de­ri­ta­yin­edi­le­cek­tir”An­laş­ma,­top­rak­re­for­mu­ve­top­lum­

sal­ya­şa­ma­ iliş­kin­bir­di­zi­ re­for­mu­da­ko­nu­edi­nir­ken,­si­lah­la­rın­ve­or­du­la­rın­ida­re­si­gi­bi­kri­tik­bir­ko­nu­da­da­il­ke­sel­çer­çe­ve­yi­çi­zi­yor­du.An­laş­ma­ya­gö­re­Halk­Kur­tu­luş­Or­du­

su,­ ken­di­ de­ne­ti­min­de­bu­lu­nan­7­ ana­kamp­ta­top­la­na­cak,­ar­tık­‘Ne­pal­Or­du­su’­ adı­nı­ alan­ Ne­pal­ Kra­li­yet­ Or­du­su­(RNA)­güç­le­ri­ise­kış­la­lar­da­top­la­na­cak­tı.­Da­ha­son­ra­HKO,­kamp­la­rın­gü­ven­li­ği­için­ge­rek­li­ola­nın­dı­şın­da­ki­si­lah­la­rı­ve­cep­ha­ne­le­ri­kamp­lar­da­de­po­la­ya­cak,­Ne­pal­Or­du­su­nun­ben­zer­bir­mik­tar­da­ki­ si­la­hı­ da­ kış­la­lar­da­ de­po­da­ tu­tu­la­cak­tı.­BM­de­ne­ti­min­de­sa­yı­lan­si­lah­lar,­an­laş­ma­uya­rın­ca­“tek­li­ki­lit­sis­te­mi­al­tın­da­ tu­tu­la­cak­lar­ ve­ bu­ ki­li­din­ anah­ta­rı­da­il­gi­li­ta­raf­ta­(HKO’nun­ki­HKO’da­ve­ RNA’nın­ki­ RNA’da­ –bn.)­ ka­la­cak­tır.­BM’nin­iz­le­me­fa­ali­ye­ti­ni­yü­rüt­me­si­için,­si­ren­li­bir­ci­haz­ve­ka­yıt­ te­si­si­ku­ru­la­cak­tır.­De­po­lan­mış­olan­si­lah­la­rın­in­ce­len­me­si­ge­rek­ti­ği­za­man,­BM­bu­nu­il­gi­li­ta­ra­fın­ha­zır­bu­lun­du­ğu­bir­or­tam­da­ya­pa­cak­tır.­ Ne­pal­ hü­kü­me­ti,­Mao­ist­ler­ve­Bir­leş­miş­Mil­let­ler­ara­sın­da­ki­an­laş­ma­ya­uy­gun­ola­rak,­iz­le­me­fa­ali­ye­ti­için­ka­me­ra­da­da­hil­ol­mak­üze­re­tek­no­lo­jik­ay­rın­tı­lar­ha­zır­la­na­cak­tır.”Bu­nun­ ya­nı­ sı­ra­ ge­çi­ci­ hü­kü­met,­

Ne­pal­Or­du­su­nun­kon­tro­lü­nü,­mo­bi­li­zas­yo­nu­nu­ve­yö­ne­ti­mi­ni­yü­rü­te­cek­ve­Ne­pal­ Or­du­su­nun­ de­mok­ra­tik­leş­me­si­hak­kın­da­de­tay­lı­bir­ey­lem­pla­nı­ha­zır­la­ya­rak­uy­gu­la­ma­ya­ko­ya­cak­tı.

An­laş­ma­nın­ so­nu­cu­ ola­rak­ 15­Ocak’ta,­Tem­sil­ci­ler­Mec­li­si­adı­ve­ri­len­par­la­men­to,­18­Ocak’ta­ise­Halk­Hü­kü­me­ti­da­ğı­tı­la­rak­ye­ri­ne,­gö­re­vi­Ku­ru­cu­Mec­lis­se­çim­le­ri­nin­ör­güt­len­me­si­ve­ye­ni­ana­ya­sa­nın­ha­zır­lan­ma­sı­olan­Ge­çi­ci­Mec­lis­ku­rul­du.­Ya­ni,­iki­li­ik­ti­dar­ye­ri­ni­Ge­çi­ci­Mec­lis­ve­Hü­kü­me­te­bı­rak­tı.NKP(M),­ 330­ üye­li­ par­la­men­to­

da­ dört­te­ bir­ ora­nın­da­ tem­sil­ edil­di.­NKP(M)’nin­ ge­rek­ hü­kü­met­te,­ ge­rek­se­ par­la­men­to­da­ki­ tem­si­li­ye­ti,­ ger­çek­ora­nın­çok­al­tın­da­idi.­An­cak,­uz­laş­ma­sü­re­ci­nin­ bir­ ge­re­ği­ ola­rak­ Mao­ist­ler,­bu­ du­ru­mu­ ka­bul­ et­ti­ler.­ Zi­ra,­ Ku­ru­cu­Mec­lis­se­çim­le­ri­nin­he­def­e­nen­tarz­da­ger­çek­leş­me­si­ba­şa­rı­lır­sa,­bu­tab­lo­za­ten­ kö­kün­den­ de­ği­şe­cek­ti.­ NKP(M),­par­la­men­to­ üye­le­ri­ne­ üç­te­ bir­ ka­dın­ko­ta­sı,­Da­lit­ler­için­nü­fus­ta­ki­oran­la­rı­na­pa­ra­lel­beş­te­bir­lik­ko­ta,­azın­lık­la­ra­üç­te­ bir­ ko­ta­sı­ ve­ Te­rai­ böl­ge­sin­de­ya­şa­yan­ulu­sal­azın­lık­için­de­üç­te­bir­ko­ta­sı­uy­gu­la­dı.­Bun­dan­son­ra­der­hal­ si­lah­la­rın­ sa­

yıl­ma­sı­ ve­ or­du­la­rın­ ka­yıt­ al­tı­na­ alın­ma­sı­sü­re­ci­ne­ge­çil­di.­35­bin­HKO­ge­ril­la­sı­ kamp­lar­da­ top­la­nır­ken,­ RNA­kış­la­la­ra­ çe­kil­di.­ Kamp­lar­da­ki­ ge­ril­la­lar,­ NKP(M)’nin­ ko­mu­ta­sı­ al­tın­da­ ol­ma­yı­ sür­dür­dü.­ NKP(M),­ kar­şı­ ta­raf­an­laş­ma­ya­ uy­du­ğu­ sü­re­ce­ ge­ril­la­nın­kamp­lar­da­ka­la­ca­ğı­nı­söy­le­di­ve­böy­le­de­ol­du.­San­cı­lı­ ge­çen­ si­lah­la­rın­de­ne­tim­al­

tı­na­alı­nış­sü­re­ci­nin­so­nun­da,­1­Ni­san­2007’de­ NKP(M),­ Ge­çiş­ Hü­kü­me­ti’ne­gir­di.­

Ge çi ci hü kü met için de he ge mon ya sa va şıYPİ­ ile­NKP(M)’nin­oluş­tur­du­ğu­Ge­

çi­ci­Hü­kü­met,­ çok­ geç­me­den­ yi­ne­ ça­tış­ma­ ya­şa­ma­ya­ baş­la­dı.­ Ça­tış­ma­nın­oda­ğın­da,­ YPİ’nin,­ kral­lı­ğın­ sem­bo­lik­ola­rak­ ko­run­ma­sı­nı­ içe­ren­ bur­ju­va­

TEORİDE doğrultu 89

de­mok­ra­si­si­ prog­ra­mı­ ile,­ NKP(M)’nin­kral­lı­lı­ğın­ ve­mo­nar­şi­nin­ tam­ tav­si­ye­si­ni­ve­de­mok­ra­tik­cum­hu­ri­yet­in­şa­sı­nı­içe­ren,­bu­as­ga­ri­prog­ra­mı­da,­dev­rim­ci­de­mok­ra­tik­halk­ ik­ti­da­rı­na­ gö­tü­ren­kal­dı­raç­ola­rak­gö­ren­prog­ra­mı­ara­sın­da­ki­ he­ge­mon­ya­mü­ca­de­le­si­ du­ru­yor­du.­NKP(M)’nin,­ Ağus­tos­ 2005­ ta­rih­li­

Rol­pa­ Kon­gre­si’nde­ be­nim­se­di­ği­ yak­la­şım­la­ra­uy­gun­ola­rak­iz­le­di­ği­tak­tik,­Ku­ru­cu­Mec­lis­se­çim­le­ri­ne,­as­ke­ri­var­lı­ğı­nı­ko­ru­ya­rak­ve­YPİ’de­tem­sil­bu­lan,­ken­di­ dı­şın­da­ki­ tüm­ mo­nar­şi­ kar­şı­tı­güç­ler­le­bir­le­şik­bir­bi­çim­de­git­mek,­se­çim­ler­den­ za­fer­le­ çı­kıp,­ ku­ru­la­cak­mec­lis­te­ he­ge­mon­ya­ ku­ra­rak,­ de­mok­ra­tik­dev­ri­mi­da­ha­ile­ri­bir­dü­ze­ye­ta­şı­mak­ol­du.Bu­tak­tik­ken­di­için­de­cid­di­bir­risk­

fak­tö­rü­ de­ ta­şı­yor.­ Mao­ist­ dev­rim­ci­ler,­ ku­ru­cu­ mec­lis­ se­çim­le­ri­nin­ meş­ru­lu­ğu­nu­ ve­ ola­sı­ so­nuç­la­rı­nı­ bir­ kez­ka­bul­ edip­ sü­re­cin­ par­ça­sı­ ol­duk­tan­son­ra,­se­çim­ye­nil­gi­si­ha­lin­de­tek­rar­si­la­ha­baş­vur­ma­la­rı­nın­kit­le­ler­nez­din­de­meş­ru­bir­ze­mi­ni­de­kal­ma­ya­cak.­Böy­le­ce­se­çim­ler­den­ba­şa­rıy­la­çı­ka­ma­ma­la­rı­ko­şu­lun­da­si­lah­lı­ güç­le­ri­de­da­ğı­tıl­mış­ola­cak.YPİ­ya­da­mo­nar­şi­güç­le­ri­nin­se­çim­

sü­re­ci­ni­ tı­ka­ma­ ham­le­le­ri­ ya­ da­ hi­le­gi­ri­şim­le­ri­ kar­şı­sın­da,­ NKP(M)­ ha­len­so­kak­la­ra,­ kit­le­ des­te­ği­ne­ ve­ kamp­lar­da­ ken­di­ de­ne­ti­mi­ al­tın­da­ tut­tu­ğu­or­du­su­na­ ve­ si­lah­la­rı­na­ gü­ve­ne­bi­lir.­Böy­le­ ol­du­ğu­ sü­re­ce,­ kar­şı­ ta­ra­fın­ bu­tip­ten­ham­le­le­re­gi­riş­me­si­de­ko­lay­de­ğil.­ NKP(M),­ si­lah­la­rın­ bı­ra­kıl­ma­sı­ so­ru­nu­nu,­or­du­su­nu­ve­ si­lah­la­rı­nı­ken­di­de­ne­ti­mi­al­tın­da­ tut­ma,­BM’nin­bu­tab­lo­da,­or­du­la­ra­doğ­ru­dan­mü­da­ha­le­gü­cü­nün­ol­ma­ma­sı­ve­ger­çek­ten­de­sa­de­ce­ateş­ke­sin­ta­raf­ar­dan­bi­ri­ta­ra­fın­dan­bo­zul­ma­sı­ha­lin­de­ha­kem­ro­lü­oy­

na­ya­bi­le­cek­du­rum­da­kal­ma­sı­yo­luy­la­çöz­me­yi­ba­şar­mış­ve­bu­nu­se­çim­sü­re­ci­ne­adil­ko­şul­lar­da­yü­rün­me­si­nin­gü­ven­ce­si­ya­pa­bil­miş­tir.­NKP(M),­ adil­ ko­şul­lar­da­ ya­pı­la­cak­

se­çim­ler­den­ za­fer­le­ çı­ka­ca­ğı­na­ da­ ke­sin­ gö­züy­le­ ba­kı­yor.­ Ki,­ kır­sal­ ke­sim­de­sa­hip­ol­du­ğu­ge­niş­kit­le­des­te­ği­ ile­ateş­kes­ve­ba­rış­gö­rüş­me­le­ri­sü­re­cin­de­kent­le­re­se­fer­ber­lik­le­sağ­la­dı­ğı,­özel­lik­le­de­iş­çi­ler­ara­sın­da­ki­ör­güt­len­me­dü­ze­yi­göz­önün­de­tu­tul­du­ğun­da,­bu­ko­nu­da­hak­kı­ol­du­ğu­söy­le­ne­bi­lir.YPİ­ bun­la­rın­ ta­ma­men­ bi­lin­cin­de­

ola­rak,­tüm­sü­reç­bo­yun­ca­Mao­ist­le­rin­avan­taj­la­rı­nı­ge­ri­let­me­ye­ça­lış­tı.­YPİ’nin­ilk­ham­le­si,­si­lah­la­rın­tes­li­mi­

ve­de­ne­ti­mi­ko­nu­sun­day­dı.­NKP(M)’nin­par­la­men­to­ya­gi­re­ce­ği,­baş­kan­Pra­çan­da’nın­ da­ Kat­man­du’ya­ gel­di­ği­ gün,­Ne­pal­İçiş­le­ri­Ba­ka­nı,­“Mao­ist­ler­si­lah­la­rı­nı­bı­rak­ma­dık­la­rı­ sü­re­ce­ge­çiş­hü­kü­me­ti­ne­ gi­re­mez­ler”­ de­miş­ti.­Mao­ist­ler­ bu­nu,­ “Ge­ril­la­ ateş­ke­se­ ha­zır­dır,­ama­ si­lah­la­rı­nı­ se­çim­le­re­ ka­dar­ bı­rak­ma­ya­cak­tır”­söz­le­riy­le­ya­nıt­la­mış­tı.­Son­ra­sın­da­ ilk­ he­ge­mon­ya­ mü­ca­de­le­le­ri,­ da­ha­ Mao­ist­ler­ ge­çi­ci­ hü­kü­me­te­gir­me­den,­ si­lah­la­rın­ de­po­lan­ma­sı­ sü­re­cin­de­ yön­tem­le­re­ iliş­kin­ ola­rak­ ge­liş­miş­ti.­Bu­ne­den­le­fiu­bat­ayın­da­ku­rul­ma­sı­ plan­la­nan­ Ge­çi­ci­ Hü­kü­me­ti’n­ku­ru­lu­şu­Ni­san­ayı­na­sark­mış­tı.Si­lah­lar­ so­ru­nu,­ Mao­ist­le­rin­ plan­

la­rı­na­ve­Kap­sam­lı­Ba­rış­An­laş­ma­sı­na­uy­gun­ bi­çim­de­ çö­zül­dük­ten­ ve­ ge­çi­ci­hü­kü­met­ ku­rul­duk­tan­ son­ra­ ise,­ YPİ­ile­ Mao­ist­le­rin­ he­ge­mon­ya­ sa­va­şı­ iki­nok­ta­da­tır­man­dı.Bi­rin­ci­si,­ mo­nar­şi­nin­ da­ğı­tıl­ma­sı­

so­ru­nu­ idi.­ YPİ,­ mo­nar­şi­ ile­ uz­laş­ma­ara­yış­la­rı­nı­ sür­dü­rü­yor,­ ka­rar­lı­ adım­lar­dan­uzak­du­ru­yor­du.­Kral­lı­ğın­sem­bo­lik­ ola­rak­ ko­ru­na­bi­le­ce­ği,­ İn­gil­te­re­tar­zı­ ola­rak­ sun­du­ğu­ bir­ çö­züm­den­

TEORİDE doğrultu90

ya­na­ ol­du.­Mo­nar­şi­nin­ tas­fi­ye­si­ so­ru­nu­nu,­ Ku­ru­cu­ Mec­lis­ se­çim­le­ri­ son­ra­sı­na­ er­te­le­me­ye­ ça­lı­şa­rak­ oya­la­ma­tak­ti­ği­iz­le­di.­NKP(M)­ise,­Kral­Gya­nen­dra’nın­ un­va­nı­nı­ da­ bı­rak­ma­sı­nı,­ Ne­pal’de­ aci­len­ De­mok­ra­tik­ Cum­hu­ri­yet­ilan­edil­me­si­ni,­kra­lın­ve­top­rak­ağa­la­rı­nın­ ola­sı­ma­nev­ra­la­rı­na­ kar­şı­ alı­na­cak­ ted­bi­rin­ çer­çe­ve­si­nin­ çi­zil­me­si­ni­is­ti­yor­du.­ Her­ şey­den­ ön­ce,­ mo­nar­şi­nin­bü­tün­bü­rok­ra­tik­ku­rum­la­rı,­as­ke­ri­güç­le­ri,­ve­de­va­sa­ma­li­gü­cü­ile­tam­tav­si­ye­si­ ger­çek­leş­me­den,­ de­mok­ra­si­nin­ Ne­pal’de­ ku­rum­sal­la­şa­ma­ya­ca­ğı­nı­ve­gü­ven­ce­le­ne­me­ye­ce­ği­ni,­­1949’da­“ana­ya­sal­mo­nar­şi­nin”­ilk­ila­nın­dan­bu­ya­na­de­fa­lar­ca­kez­ol­du­ğu­gi­bi,­kra­li­ye­tin­ye­ni­den­eli­ni­güç­len­di­rip,­de­mok­ra­tik­güç­le­re­dar­be­vur­ma­sı­nın­müm­kün­ol­du­ğu­nu­sa­vun­du.­ İn­gil­te­re­ ile­Ne­pal­gi­bi,­feo­dal­eko­no­mik­iliş­ki­le­rin­öne­mi­ni­bu­den­li­ko­ru­du­ğu­bir­ül­ke­nin­kar­şı­laş­tı­rıl­ma­sı­da­im­kan­sız­dı.NKP(M),­kra­li­ye­tin­tam­tas­fi­ye­si­nok­

ta­sın­dan­ge­ri­ adım­at­ma­dı­ ve­ka­rar­lı­lık­la­di­ren­di.İkin­ci­nok­ta,­se­çim­sis­te­mi­so­ru­nuy­

du.­ Ne­pal’ın­ yok­sul­la­rı­nı,­ ezi­len­le­ri­ni,­emek­çi­le­ri­ni­ tem­sil­ eden­ Mao­ist­ dev­rim­ci­le­rin,­sa­hip­ol­duk­la­rı­de­va­sa­kit­le­des­te­ği­ile­Ku­ru­cu­Mec­lis’te­ço­ğun­lu­ğu­ele­ ge­çir­me­sin­den­ kor­kan­ bur­ju­va­zi,­du­ru­mu­ ken­di­ le­hi­ne­ çe­vir­me­nin­ yol­la­rı­nı­ ara­dı­ ve­ NKP(M)’nin­ tam­ oran­lı­se­çim­ sis­te­mi­ ta­le­bi­ne­ uzun­ sü­re­ di­ren­di.­ Mo­nar­şi­nin­ kal­dı­rıl­ma­sı­ ko­nu­sun­da­ka­rar­lı­adım­lar­dan­uzak­du­ru­şu­da,­ esas­ ola­rak­bu­nun­la­ il­gi­liy­di.­Mo­nar­şi­ye­kar­şı­atı­la­cak­her­ ile­ri­adı­mın­Mao­ist­le­rin­ za­fe­ri­ne­ atı­la­cak­ adım­la­ra­dö­nüş­me­si­ bur­ju­va­zi­nin­ baş­lı­ca­ kay­gı­sıy­dı.­ Mao­ist­ güç­le­rin­ ola­sı­ za­fe­ri­ne­kar­şı,­ Ne­pal­ ge­ri­ci­li­ği­nin­ bu­ en­ de­ne­yim­li­ güç­le­ri­ni­ tüm­den­ göz­den­ çı­kar­mak­is­te­mi­yor­du.

Mao ist ler hü kü met ten çe ki li yorGe­çi­ci­ hü­kü­met­ için­de­ki­ bu­ he­

ge­mon­ya­ sa­va­şı­ ne­de­niy­le,­ Ha­zi­ran­2007’de­ ya­pıl­ma­sı­ plan­la­nan­ Ku­ru­cu­Mec­lis­se­çim­le­ri,­ön­ce­Ka­sım­ayı­na,­da­ha­son­ra­da­sü­re­siz­ola­rak­er­te­len­di.4­8­ ağus­tos­ ta­rih­le­rin­de­ NKP(M),­

Mer­kez­ Ko­mi­te’den,­ Sek­re­ter­lik­ten,­Halk­Kur­tu­luş­Or­du­su­Ge­nel­Sek­re­ter­li­ğin­den,­böl­ge­ko­mi­te­le­rin­den,­kit­le­ve­cep­he­ör­güt­le­rin­den,­des­tek­le­yi­ci­ler­den­ve­di­ğer­da­vet­li­ler­den­iki­bi­ni­aş­kın­tem­sil­ci­nin­ ka­tı­lı­mıy­la­ “Ye­ni­ bir­ ide­olo­jik­iler­le­me­ve­ye­ni­bir­dev­rim­ha­re­ke­ti­için­bir­leş!”­baş­lık­lı­bir­ge­niş­le­til­miş­top­lan­tı­ger­çek­leş­tir­di.­Res­mi­adı­“Ge­niş­le­til­miş­MK­ top­lan­tı­sı”­ ol­sa­ da,­ Par­ti­ ta­ri­hi­nin­en­ka­la­ba­lık­top­lan­tı­sı­olan­ve­bir­kon­fe­rans­ni­te­li­ği­ta­şı­yan­bu­top­lan­tı­da,­ge­li­nen­sü­re­cin­de­ğer­len­dir­me­si­ya­pıl­dı­ve­bir­ so­nuç­bel­ge­si­ çı­ka­rıl­dı.­Rol­pa­Kon­gre­si­ka­rar­la­rı­yi­ne­len­di­ve­ye­ni­sü­reç­te­atıl­ma­sı­ge­re­ken­adım­lar­tar­tı­şıl­dı.­­YPİ’nin­iz­le­di­ği­tu­tu­ma­iliş­kin­ola­rak,­

“Hü­kü­met­ön­cü­lü­ğün­de­ki­par­la­men­ter­par­ti­ler­ 12­mad­de­li­ an­laş­ma­ ru­hu­na­ay­kı­rı­dav­ra­na­rak­NKP­ (Mao­ist)’le­bir­li­ğin­ te­mel­le­ri­ni­yık­mış­lar­dır.­Özel­lik­le­‘Or­du­nun­kış­la­lar­da,­HKO’nun­ise­üs­le­rin­de­ kal­ma­sı­ yo­lun­dan­ ge­çiş­ dev­le­ti­nin­ ola­bil­di­ğin­ce­ nötr­ tu­tul­ma­sı­ ve­dev­le­tin­ yö­ne­til­me­si­ne­ da­ir­ ka­rar­la­rın­kon­sen­süs­ (uz­laş­ma)­ yo­lun­dan­ alın­ma­sı’­ şek­lin­de­ki;­ NKP­ (Mao­ist)’in­ hü­kü­met­te­yer­al­ma­sı­nı­ sağ­la­yan­ teo­rik,­po­li­tik­ ve­ ah­la­ki­ te­mel­ so­na­ er­mek­te­dir.­Çün­kü­bu­gün­kü­ge­çiş­aşa­ma­sın­da­dev­let,­ feo­dal,­bü­rok­rat­ ve­kom­pra­dor­bur­ju­va­zi­nin­ dev­le­ti­ ola­rak­ iş­le­til­mek­is­ten­mek­te­dir.”­de­nil­di.­Bel­ge­de,­NKP­(Mao­ist)’in­YPİ­ile­it­ti­fa­

kı,­“Es­ki­par­la­men­ter­ana­akı­ma­da­hil­ol­mak­sı­zın,­ kit­le­le­rin­ on­ yıl­lık­ sa­va­şı­nın­ ka­za­nım­la­rı­nı­ ko­ru­ya­rak,­ Ku­ru­cu­Mec­lis­yo­luy­la­ye­ni­tip­te­bir­de­mok­ra­

TEORİDE doğrultu 91

tik­cum­hu­ri­yet­ku­ru­lu­şun­da­yer­al­mak­için­ ge­çi­ci­ bir­ uz­laş­ma­ sü­re­ci”­ ola­rak­özet­len­di.Yi­ne­kon­fe­ran­sın­önem­li­bir­so­nu­cu­

ola­rak,­NKP(M),­Ge­çi­ci­Hü­kü­me­ti,­ an­laş­ma­ hü­küm­le­ri­ni­ uy­gu­la­ma­ma­sı­ ve­en­baş­ta­da­cum­hu­ri­ye­ti­ilan­et­me­me­si­ha­lin­de,­ “NKP(M)’nin­ hü­kü­met­ten­ çe­kil­mek­ ve­ ha­re­ke­te­ geç­mek­ten­ baş­ka­bir­ se­çe­ne­ği­ kal­ma­ya­ca­ğı”­ bi­çi­min­de­uyar­dı.­Ni­ha­yet,­ “Ku­ru­cu­ Mec­lis­ se­çi­mi­nin­

feo­dal­kral­cı­güç­ler,­sta­tü­ko­cu­bur­ju­va­par­la­men­ter­güç­ler­ve­dev­rim­ci­de­mok­ra­tik­güç­ler­ara­sın­da­ki­gö­re­ce­li­üs­tün­lü­ğe­bağ­lı­ol­du­ğu”­vur­gu­la­na­rak­“Kit­le­ha­re­ke­ti­nin­Ku­ru­cu­Mec­lis­ se­çi­mi­ko­nu­sun­da­uy­gun­bir­çev­re­ve­ön­ko­şul­lar­ya­rat­mak­ için­ ile­ri­ itil­me­si”­ ge­re­ği­nin­al­tı­nı­çiz­di.­Mao­ist­ler,­iki­te­mel­an­laş­maz­lık­ko­

nu­su­baş­ta­ol­mak­üze­re,­çe­şit­li­ko­nu­lar­da­tı­kan­ma­ya­şan­ma­sı­üze­ri­ne­Ey­lül­ayın­da­ hü­kü­met­ten­ çe­ki­lip,­ so­kak­lar­da­ki­ kit­le­ gü­cü­nü­ ha­re­ke­te­ ge­çi­re­rek,­YPİ’yi­bir­adım­da­ha­ile­ri­at­ma­ya­zor­la­dı­lar.­On­bin­ler­bir­kez­da­ha,­de­mok­ra­tik­ dev­ri­min­ ka­za­nım­la­rı­nı­ sa­vun­mak­ve­“Dev­ri­mi­ile­ri­it­mek”­üze­re­Kat­man­du­ so­kak­la­rı­na­ dö­kül­dü.­ NKP(M)’nin­li­de­ri­Pra­çan­da­ve­par­ti­nin­ön­der­le­rin­den­Bhat­ta­ra­i,­ di­re­ni­şe­de­vam­sin­yal­le­ri­ ve­ren­ açık­la­ma­lar­da­ bu­lun­du­lar.­Rest­leş­me­nin­do­zu­yük­sel­di.­So­nuç­ta­ Mao­ist­le­rin­ de­mok­ra­tik­

dev­ri­mi­so­nuç­la­rı­na­var­dır­ma­yo­lun­da­yü­rüt­tük­le­ri­ mü­ca­de­le,­ YPİ’nin­ uz­laş­ma­ve­oya­la­ma­tak­ti­ği­ne­kar­şı­ba­şa­rı­lı­ol­du.­Ara­lık­ayın­da­mü­za­ke­re­ler­de­uz­laş­ma­sağ­lan­dı.­2007­yı­lı­so­na­erer­ken,­ge­çi­ci­par­la­men­to,­ül­ke­nin­‘Fe­de­ral­De­mok­ra­tik­bir­Cum­hu­ri­yet’­ol­ma­sı­nı­içe­ren­ bir­ öner­ge­yi­ bü­yük­ oy­ ço­ğun­lu­ğu­ile­ka­bul­et­ti,­Kra­lın­sı­fa­tı­na­son­ver­di.­Se­çim­le­re­iliş­kin­uz­laş­ma­sağ­lan­dı.

Ku ru cu Mec lis yo lun daUz­laş­ma­nın­ ar­dın­dan­ Ne­pal,­ Ku­ru­

cu­ Mec­lis­ se­çim­le­ri­ne­ doğ­ru­ iler­li­yor.­Ku­ru­cu­ Mec­lis­ se­çim­le­ri­ yi­ne­ YPİ’nin­çe­şit­li­ham­le­le­ri­ne­de­niy­le­tı­kan­ma­ih­ti­ma­li­gös­ter­se­de,­ar­tık­gi­ri­len­yol­dan­ta­ma­men­ge­ri­dö­nül­me­si­müm­kün­gö­rün­mü­yor.Yi­ne­ de­ ge­rek­ bur­ju­va­zi­nin,­ ge­rek­

se­de­mo­nar­şi­nin,­Mao­ist­le­rin­ iler­le­yi­şi­ni­ sey­re­ du­ra­ca­ğı­nı­ söy­le­mek­müm­kün­de­ğil.­He­ge­mon­ya­sa­va­şı­doğ­ru­dan­ve­do­lay­lı­ yol­lar­la,­ giz­li­ ve­açık­po­li­tik­oyun­lar­la­sü­re­cek­tir.­Sta­tü­ko­su­nu­ko­ru­ma­ya­ni­yet­li­bur­

ju­va­ güç­ler­ ile­ va­ro­lan­ du­ru­mu­ da­ha­ile­ri­ bir­ dü­ze­ye­ ta­şı­mak,­ de­mok­ra­tik­dev­ri­mi,­kra­li­ye­tin­tam­an­la­mıy­la­kalk­tı­ğı­–top­rak­re­for­mu­baş­ta­ol­mak­üze­re–­de­mok­ra­tik­gö­rev­le­rin­ger­çek­leş­ti­ği­nok­ta­ya­ dek­ var­dır­mak­ is­te­yen­ Mao­ist­ler­ara­sın­da­ça­tış­ma­de­vam­ede­cek­tir.­Atı­lan­her­ile­ri­adım,­ağır­san­cı­lar,­uzun­mü­za­ke­re­ler­den­son­ra­ve­so­kak­la­ra­çı­kan­kit­le­ba­sın­cı­nın­zo­ruy­la­atı­lı­yor.An­cak­Ku­ru­cu­Mec­lis­se­çim­le­ri,­tam­

bir­dö­nüm­nok­ta­sı­ola­cak.­Bu­ana­ka­dar­Mao­ist­le­rin­ se­çim­ za­fe­ri­nin­ en­gel­len­me­si­ba­şa­rı­la­maz­sa,­o­za­man­Ne­pal­bur­ju­va­zi­si­nin,­mo­nar­şi­den­ar­ta­ka­lan­güç­le­rin­ ve­ em­per­ya­list­ ve­ ya­yıl­ma­cı­dış­ güç­le­rin­des­te­ğiy­le­da­ha­sal­dır­gan­po­li­ti­ka­la­rı­be­nim­se­me­si­de­müm­kün.Ne­pal­hal­kı­na,­bu­zor­lu­sü­re­cin­her­

adı­mın­da­ çe­tin­ mü­ca­de­le­ler­le­ ka­za­nım­la­rı­nı­ko­ru­mak­ve­iler­let­mek­dü­şü­yor.­ El­bet­te­ dün­ya­ halk­la­rı­ da,­ Ne­pal­hal­kı­nın­ bü­yük­ mü­ca­de­le­si­ne­ des­tek­ver­mek­le­yü­küm­lü.Ne­pal­ “Dev­rim­ler­ ça­ğı­ bit­ti”­ ge­ri­ci­

öner­me­si­nin­pra­tik,­ey­lem­li­yad­sın­ma­sı­dır.­Dev­rim­le­rin,­ta­ri­hin­iler­le­me­si­nin­mo­to­ru­ol­du­ğu­nun­kan­lı­can­lı,­ red­de­di­le­mez­ bir­ ör­ne­ği­dir.­ Ne­pal­ Dev­ri­mi,­

TEORİDE doğrultu92

dün­ya­nın­ her­ ya­nın­da­ dev­rim­ci­le­re,­ko­mü­nist­le­re­ il­ham­ ver­mek­te,­ Gü­ney­As­ya­böl­ge­sin­de­ise,­si­lah­lı­is­yan­fik­ri­ni­

ve­ey­le­mi­ni­bü­yü­ten­bir­ rol­oy­na­mak­ta­dır.­

TEORİDE doğrultu 93

Gi rişİs­lam­ di­ni­nin­ do­ğu­şu­ ve­ ya­yıl­ma­

sı,­ Arap­ ya­rı­ma­da­sın­da­ki­ aşi­ret­ka­bi­le­ top­lu­luk­la­rı­nın­ dev­let­leş­me­si­ni­ de­hız­lan­dır­dı.­ Aşi­ret­ka­bi­le­ top­lu­luk­la­rı­için­de­ki­ aşi­ret­ re­is­li­ği­ ve­ onun­la­ kan­ba­ğı­na­ sa­hip­ soy­lu­aris­tok­ra­tik­ çe­per­ile­ yi­ne­ kan­ ba­ğı­ ile­ ta­rif­ edi­len,­ ama­gi­de­rek­çem­be­rin­ge­niş­le­me­siy­le­soy­lu­aris­tok­ra­tik­ke­sim­dı­şın­da­ka­lan­lar­bi­çi­min­de.­iki­bö­lün­tü­ay­rış­ma­dö­ne­min­si­ya­sal­sı­nıf­sal­ gö­rü­nü­mü­nü­ yan­sı­tır.­İs­lam­di­ni.­aşi­ret­ka­bi­le­kö­ken­li­re­is­lik­ve­dar­aris­tok­ra­tik­ta­ba­ka­nın­ka­bi­le­ler­ara­sı­ve­ka­bi­le­ler­üs­tü­baş­kan­lık­ha­ne­dan­lık­ma­ka­mı­na­yük­sel­me­si­ne­im­kan­sağ­lar.­ Ha­li­fe­lik­ ma­ka­mı­ böy­le­ce­ aşi­ret­ler­üs­tü­bir­tem­si­li­yet­ve­ege­men­sı­nıf­a­rın­dev­let­dü­ze­yin­de­ör­güt­len­me­si­bi­çi­mi­ni­alır.­Dö­ne­min­güç­lü­dev­let­le­ri­ka­bi­le­ka­

vim­ler­ kon­fe­de­ras­yo­nu­ bi­çi­min­de­dir.­Ör­ne­ğin­ Sa­sa­ni­ler­Dev­le­ti;­ Sa­sa­ni­ ka­bi­le­si­nin­hü­küm­ran­lı­ğı­al­tın­da­ki­mi­le­ri­

ile­ it­ti­fak­ iliş­ki­le­ri­ ku­ra­rak,­ ki­mi­le­ri­ne­zor­la­bo­yun­eğ­di­re­rek­bir­ara­ya­gel­miş­aşi­ret­sel­ kon­fe­de­ras­yon­dur.­ Ka­bi­le­le­rin­ soy­lu­luk­ de­re­ce­le­ri­ne­ gö­re­ dev­let­için­de­ki­iti­bar­la­rı,­güç­le­ri­ve­ay­rı­ca­lık­la­rı­pay­laş­tı­rı­lır,­ye­rel­yö­ne­ti­ci­ler,­ye­rel­soy­lu­lar­ ara­sın­dan­be­lir­le­nir­ ve­mi­ras­yo­luy­la­ ün­va­nı­ de­vam­ eder.­ Bun­la­ra­Dih­gan­de­nir,­esas­gö­rev­le­ri­top­rak­tak­si­ma­tı­yap­mak­ve­ver­gi­top­la­mak­tır.­Ken­di­le­ri­ise­ver­gi­den­mu­af­tır­lar.­Ay­rı­ca­si­pa­hi­ler­ (sa­vaş­çı­lar),­ ra­hip­ler,­si­vil­me­mur­lar­da­ver­gi­den­mu­af­tu­tul­muş­lar­dır.­Köy­lü­ler­ hem­ ver­gi­nin­ ağır­ yü­kü­nü­ kar­şı­la­mak,­ hem­ pi­ya­de­ ola­rak­or­du­ya­ ka­tıl­mak­ zo­run­da­dır­lar.­ Kent­ler­de­ya­şa­yan­es­naf­ve­ tüc­car­lar­ver­gi­ver­mek­zo­run­da,­ama­as­ker­lik­yap­mak­zo­run­da­de­ğil­dir­ler.­Sa­sa­ni­Dev­le­ti,­sat­rap­lar­ (eya­let­va­

li­le­ri),­mer­zu­ban­(prens­ler),­mo­bad­(ye­rel­ prens­ler)­ ve­ dih­gan­ (ye­rel­ top­rak­ağa­la­rı)­eliy­le­yö­ne­ti­li­yor­du.­Dev­let­yö­net­me­de­işin­ba­şın­da­sa­yı­lan­Arap­İs­

Alternatif­Tarih­Okumaları-IV

Ba­bek­İs­ya­nı

TEORİDE doğrultu94

lam­dev­le­ti­nin.­bü­rok­ra­si,­eko­no­mi­ve­ben­ze­ri­ ko­nu­lar­da­ öğ­ren­me­si­ ge­re­ken­çok­şey­var­dı.­Bu­yüz­den­en­gin­de­ne­yim­ ve­bi­ri­ki­me­ sa­hip­Sa­sa­ni­ yö­ne­ti­ci­ve­ top­rak­ ağa­la­rı­nın­ hep­si­ni­ or­ta­dan­kal­dır­ma­dı.­Fe­tih­çi­lik.­ feo­dal­or­ta­çağ­ sö­mü­rü­

sis­te­mi­nin­ ba­şat­ yön­tem­le­rin­den­di.­Top­rak­ iş­ga­li,­ is­ti­la­ ve­ ya­yıl­ma­ da­ fe­tih­çi­ si­ya­se­tin­ te­mel­ sö­mü­rü­ bi­çim­le­rin­den­di.­ Üre­ti­me­ da­yan­mı­yor,­ baş­ka­halk­la­rın­top­lu­luk­la­rın­ üret­ti­ği­bi­rik­tir­di­ği­ de­ğer­ ve­ zen­gin­lik­le­re­ zor­la­ el­koy­ma­ya,­ ta­lan­et­me­ye,­ yağ­ma­la­ma­ya­da­ya­nı­yor­du.­Fe­tih­çi­ or­du­dev­let­ ön­ce­bi­rik­miş­zen­gin­lik­le­re­el­ko­yar,­hal­kın­bir­bö­lü­mü­nü­kö­le­ola­rak­alı­ko­yar,­ge­ri­de­ka­lan­la­rı­ha­raç­ciz­ye*­adı­al­tın­da­ver­gi­ye­bağ­lar.­Kö­le­le­rin­bir­kıs­mı­kö­le­ pa­zar­la­rın­da­ sa­tı­lır,­ bir­ kıs­mı­ bü­yük­top­rak­sa­hip­le­ri­nin­ara­zi­le­rin­de­ve­kent­le­rin­ in­şa­ edil­me­sin­de­ ça­lış­tı­rı­lır.­Yi­ne­bir­kıs­mı­fe­tih­or­du­su­için­sa­vaş­çı­ya­pı­lır,­bir­kıs­mı­da­özel­lik­le­genç­ve­gü­zel­ka­dın­lar,­ya­kı­şık­lı­ve­sağ­lık­lı­er­kek­ler.­ ege­men­le­rin­ ve­ kö­le­ sa­hip­le­ri­nin­her­tür­lü­özel­hiz­me­ti­için­ay­rı­lır­lar.­Fe­tih­si­ya­se­ti­nin­en­za­yıf­ya­nı,­üre­

tim­ eko­no­mi­si­ne­ da­yan­mı­yor­ olu­şu­dur.­ Do­la­yı­sıy­la­ sö­mü­rü­nün­ sü­rek­li­li­ği,­ fe­tih­ ve­ is­ti­la­la­rın­da­ sü­rek­li­li­ği­ni­ge­rek­ti­rir.­Fe­tih­çi­lik­te­sı­nır­yok­tur,­dai­ma­ ya­yıl­mak,­ ye­ni­ yer­ler­ fet­het­mek,­ta­lan­ ve­ soy­gun­ için­ sü­rek­li­ iler­le­mek­zo­run­da­dır.­Da­ha­faz­la­iler­le­ye­mez­du­ru­ma­gel­di­ğin­de­ise­hız­la­ge­ri­le­me­sü­re­ci­ne­ gi­rer,­ fet­het­ti­ği­ top­rak­lar­la­ bir­lik­te­ ken­di­ top­rak­la­rı­ da­ bu­kez.­ ye­ni­fe­tih­çi­dev­let­ler­ta­ra­fın­dan­fet­he­dil­mek­üze­re­ is­ti­la­ sa­vaş­la­rı­nın­ he­de­fi­ du­ru­mu­na­ge­lir.­İs­la­mi­yet­feo­dal­top­rak­mül­ki­ye­ti­ne,­

da­ha­ ge­nel­ ola­rak­ da­ özel­ mül­ki­ye­te­ce­vaz­ ve­ri­yor­du.­ Bu­na­ pa­ra­lel­ ola­rak­feo­dal­fe­tih­çi­sö­mü­rü­yü­ve­is­ti­la­sa­vaş­

la­rı­nı­“hak­di­ni­ni­yay­ma”­ve­“ci­hat­sa­va­şı”­adı­ve­ama­cı­ile­meş­ru­laş­tır­mış­ve­fü­tur­suz­ca­uy­gu­la­mış­tır.­İs­lam­dev­le­ti­nin­ve­ege­men­sö­mü­rü­cü­sı­nı­fı­nın­si­ya­se­ti­ni­ be­lir­le­miş,­ top­lum­sal­meş­rui­yet­sağ­la­mış,­ide­olo­jik­kay­na­ğı­ol­muş­tur.­De­mek­ki­ İs­lam­di­ni,­ esas­ve­ön­ce­

lik­li­ ola­rak­ tüc­car­ ve­ es­naf­a­rın,­ sü­rü­sa­hi­bi­aşi­ret­ön­de­ge­len­le­ri­nin,­bü­yük­top­rak­ sa­hip­le­ri­nin,­ güç­lü­ ve­ zen­gin­aşi­ret­ re­is­le­ri,­ aşi­ret­ler­ üs­tü­aşi­ret­ler­ara­sı­ kon­fe­de­ras­yon­lar,­ sö­mü­rü­cü­ sı­nıf­ ve­ ta­ba­ka­la­rın­ çı­kar­la­rı­nı­ gö­ze­ten,­sı­nıf­ar­üs­tü­ni­yet­ve­özel­lik­ta­şı­ma­yan­bir­ol­gu­dur.­

Fe tih coğ raf ya sı nın üre tim dü ze yi nin ge nel gö rü nü müArap­İs­lam­ dev­le­ti­nin­ fe­tih­ akın­la­

rı­na­ ma­ruz­ ka­lan­ As­ya­ ve­ Or­ta­ As­ya­böl­ge­si,­uy­gar­lık­dü­ze­yi­ge­liş­kin,­üret­ken­bir­eko­no­mi­ye­sa­hip,­bol­luk­için­de,­zen­gin­bir­böl­gey­di.­Uç­suz­ bu­cak­sız­ boz­kır­lar­da­ bü­yük­

sü­rü­le­re­ sa­hip­ gö­çe­be­ot­la­tı­cı­ ka­vim­ler,­ ve­rim­li­ top­rak­lar­da­ ta­rım­la­ uğ­ra­şan­çift­çi­ler;­yün­ve­ipek­do­ku­ma­cı­lı­ğı;­al­tın­ve­gü­müş­iş­le­me­ci­li­ği;­de­ğer­li­taş­ve­mü­cev­he­rat;­ge­liş­miş­el­za­na­at­la­rı­ve­ürün­le­ri;­ de­ğer­li­ ku­maş­lar­ ve­ba­ha­rat­çe­şit­le­ri,­bü­yük­ker­van­la­rı,­ha­re­ket­li­ve­zen­gin­ çar­şı­ ve­ pa­zar­la­rı,­ üre­tim­ eko­no­mi­si­nin­ ge­liş­me­ dü­ze­yi­ni­ yan­sı­tır.­Bu­üre­ti­mi­ger­çek­leş­ti­ren­top­lum­sal­sı­nıf­ar­ gö­çe­be­ot­la­tı­cı­ ço­ban­lar,­ bü­yük­top­rak­ağa­la­rı­na­bağ­lı­ top­rak­kö­le­le­ri,­azat­lı­kö­le­ler,­serf­er­ve­yok­sul­köy­lü­ler,­şe­hir­ima­rın­da­ça­lış­tı­rı­lan­sa­vaş­esir­le­ri­ve­kö­le­ler­le,­du­var­cı­lar,­do­ku­ma­cı­lar,­de­mir­ci­ler,­ ba­kır­cı­lar,­ sar­raf­ar­ baş­ta­gel­mek­üze­re­el­za­na­at­çı­la­rıy­dı.Or­ta­ya­çı­kan­zen­gin­li­ğe­ye­rel­yö­ne­ti­

ci­ler­ve­soy­lu­aris­tok­rat­ta­ba­ka,­top­rak­ağa­la­rı,­ aşi­ret­ka­bi­le­ re­is­le­ri­ ve­ ön­de­

TEORİDE doğrultu 95

ge­len­le­ri­ile­tüc­car­lar­ta­ra­fın­dan­el­ko­nul­mak­tay­dı.İlk­ in­san­lık­ ta­ri­hi­ne­ be­şik­lik­ eden­

böl­ge­halk­la­rı­nın­ ta­pı­nak­lar­da­bi­ri­ken­ba­ğış­ve­adak­la­rı­ise­Zer­düş­ti*,­Bu­dist*,­Şa­ma­nist*­ra­hip­ler­sı­nı­fı­nı­zen­gin­leş­ti­ri­yor­du.­ Böl­ge­nin­ İs­la­mi­yet­ ön­ce­si­ bu­ka­dim­din­le­ri,­hal­kı­ soy­ma­ve­sö­mür­me­nin­bir­di­ğer­yo­luy­du.­Zi­ra­ege­men­sı­nıf­ta­ra­fın­dan­res­mi­din­ha­li­ne­ge­ti­ril­dik­ten­ iti­ba­ren­ ra­hip­ler­din­ adam­la­rı,­ege­men­ sı­nıf­a­rın­ par­ça­sı­ olan­ sö­mü­rü­cü­ bir­ ta­ba­ka­ ha­li­ne­ gel­miş,­ iba­det­kar­şı­lı­ğı­ba­ğış,­adak­ve­gü­nah­kar­şı­lı­ğı­el­koy­ma­yo­luy­la­ ta­pı­nak­lar,­her­çe­şit­hey­kel­ ve­ iko­na­lar­la*­ al­tın,­ gü­müş­ ve­mü­cev­he­rat­sto­ku­ya­par­ha­le­gel­miş­ti.­Ay­rı­ca­et­ra­fın­da­ki­ge­niş­ara­zi­ler,­yer­le­şim­ böl­ge­le­riy­le­ bir­lik­te­ ta­pı­nak­ mül­ki­ye­ti­ne­geç­miş­ti.­(Ho­ra­san’ın­yal­nız­ca­bir­ böl­ge­sin­de­ki­ ta­pı­nak­tan­Bu­dist­ ve­Zer­düşt­inan­cı­nın­sem­bol­le­ri­hey­kel­ler,­ikon­lar,­put­lar­eri­til­miş­50­bin­mis­kal*­al­tın­ve­mü­cev­her­el­de­edil­miş;­250­bin­mis­kal­ ağır­lı­ğın­da­ göz­le­ri­ in­ci­den­ bir­hey­kel­de­Arap­Ab­ba­si­ is­ti­la­cı­lar­ ta­ra­fın­dan­ yağ­ma­lan­mış­tır.­ Ta­pı­nak­lar­da­bi­ri­ken­zen­gin­li­ği­an­la­mak­ için­bu­ör­nek­ye­ter­li­dir.)Zen­gin­lik­le­ri­üre­ten­ler­le­el­ko­yan­lar­

ara­sın­da­ki,­ sö­mü­ren­ler­le­sö­mü­rü­len­ler­ ara­sın­da­ki­ iliş­ki­le­rin­ çı­kar­ ça­tış­ma­la­rı­na­yol­aç­ma­sı,­sı­nıf­çe­liş­ki­le­ri­ni­kes­kin­leş­tir­me­si­ do­ğal­ ve­ ka­çı­nıl­maz­dır.­İl­kel­ko­mü­nal­top­lu­mun­or­tak­üre­tim­ve­bö­lü­şüm­kül­tü­rü­ne­öz­lem,­ye­rel­din­ler,­ ge­le­nek­ler­ ve­ ef­sa­ne­ler­ yo­luy­la­ku­şak­tan­ ku­şa­ğa­ ta­şı­nan­ bu­ kül­tü­rün­ iz­le­ri­ka­lın­tı­la­rı,­ yok­sul­lar,­ mülk­süz­ler,­kö­le­ler,­ezi­len­ler,­sö­mü­rü­len­ler­ara­sın­da­eşit­lik­çi­or­tak­çı­dü­zen­ara­yış­ve­öz­le­mi­ni­can­lı­tu­tar.­Böy­le­si­bir­dü­zen­ vaa­diy­le­ or­ta­ya­ çı­kan­ si­ya­sal­top­lum­sal­ ha­re­ket­le­rin­ hız­la­ kit­le­sel­leş­me­si­ de,­ bir­ ütop­ya­nın­ ger­çek­leş­me­

umu­du­na­ sa­rıl­mak­bağ­lan­mak­la­ izah­edi­le­bi­lir.

Ab ba si le rin As ya-Or ta As ya fe tih sa vaş la rı7­8.­yy’lar­da­Ab­ba­si­Arap­İs­lam­Dev­

le­ti­ do­ğu­ya­ ya­yıl­ma­ si­ya­se­tiy­le­ İran,­Fars,­Ho­ra­san,­Azer­bey­can,­Hin­dis­tan­ve­Çin’e­ka­dar­uza­nan­ is­ti­la­ sal­dı­rı­la­rı­ger­çek­leş­tir­di.­Ku­zey­top­rak­la­rı,­bu­gün­kü­Ana­do­lu,­ yor­gun­Ro­ma’nın­ ye­ri­ni­ alan­ Bi­zans­ Dev­le­ti­ne­ ait­ti.­ Ye­ni­ku­ru­lan­ genç­ ve­ di­na­mik­ Arap­İs­lam­Dev­le­ti­ top­rak­la­rı­nı­ ge­niş­let­me­ ar­zu­su­ du­yu­yor­du,­ an­cak­ bu­nu­ ya­par­ken­bü­yük­zen­gin­lik­ler­el­de­et­me,­dö­ne­min­ti­ca­ret­ yol­la­rı­nı­ de­ne­ti­mi­ al­tı­na­ al­ma,­uzak­top­rak­la­ra­açıl­ma­ya­yıl­ma­ola­na­ğı­ta­nı­ya­cak,­ken­di­si­için­stra­te­jik­öne­me­sa­hip­coğ­raf­ya­la­ra­yö­ne­li­yor­du.Bu­ha­ra­ve­Se­mer­kand­göz­ka­maş­tı­

rı­cı­ti­ca­ri­zen­gin­li­ğiy­le­İs­lam­Dev­le­ti­nin­ön­ce­lik­le­dik­ka­ti­ni­çe­ki­yor­du.­Ma­ve­ra­ün­ne­hir­dö­ne­min­ti­ca­ret­yo­lu­üze­rin­de­bu­lu­nu­yor­du.­ Ta­ri­hi­ İpek­ Yo­lu­ ola­rak­bi­li­nen­ bu­ ti­ca­ret­ yo­lu­ Çin’den­ Av­ru­pa’ya­ka­dar­uza­nan­ke­sin­ti­siz­bir­hat­tı.Arap­la­rın­İs­la­mı­yay­ma­ve­ci­hat­adı­

nı­ koy­duk­la­rı­ bu­ sal­dı­rı­la­rın­ ger­çek­te­di­ni­yay­ma­ile­sı­nır­lı­ol­ma­dı­ğı,­bun­dan­zi­ya­de­ top­rak­ ele­ ge­çir­me,­ yağ­ma­ ve­ta­lan­sa­vaş­la­rı­ol­du­ğu­tar­tış­ma­gö­tür­mez.Ab­ba­si­ ege­men­le­ri­nin­ ta­lan­ ve­ yağ­

ma­ akın­la­rı­ baş­la­dı­ğın­da­ böl­ge­de­ki­kat­li­am­ ve­ zu­lüm­ sı­nır­ ta­nı­maz.­ İs­ti­la­ ha­re­ke­ti­ ge­niş­le­dik­çe­ bo­yun­du­ruk­al­tı­na­ alı­nan­ ka­vim­le­rin­ sa­yı­sı­ ar­tar,­hü­küm­ran­lı­ğın­sür­me­si­ve­de­ne­tim­al­tın­da­tut­ma­so­ru­nu­baş­gös­te­rir.­Halk­Arap­ ege­men­li­ğin­den­ hoş­nut­ de­ğil­dir.­Ama­ye­rel­ege­men­ler­soy­lu­lar­da­hal­kı­ez­mek­te­ol­du­ğun­dan­on­la­ra­sı­ğın­ma­yı,­yar­dım­di­le­me­yi­dü­şün­mez.­Ye­rel­soy­lu­lar­la­halk­ara­sın­da­ki­bu­gü­ven­siz­lik­

TEORİDE doğrultu96

Arap­ege­men­le­ri­nin­işi­ne­ge­lir.­Ay­rı­ca­lık­la­rı­na­ do­kun­ma­ma,­ ken­di­ ad­la­rı­na­ver­gi­ top­la­ma­ hak­kı­ ver­me­ vb.­ yo­luy­la­ ken­di­ ta­ra­fı­na­ çe­ker,­ iş­bir­lik­çi­leş­ti­rir.­Soy­lu­ve­aris­tok­ra­tik­ta­ba­ka­Müs­lü­man­lı­ğı­gö­nül­lü­bi­çim­de­ka­bul­et­miş­gi­bi­böl­ge­halk­la­rı­ve­ka­vim­le­rin­fark­lı­din­sel­ina­nış­la­rı­na­kar­şı­İs­lam­ci­ha­dı­na­ka­tı­lır­ve­des­tek­ve­rir­ler.­Ka­vim­ler/halk­lar­ bu­ bas­kı­lar­ kar­şı­sın­da­ ya­ kı­lıç­zo­ruy­la­din­de­ğiş­ti­rir­ler,­ya­bi­çim­sel­ola­rak­İs­lam’ı­ka­bul­edip­ka­dim­din­le­ri­ni­giz­li­ya­şa­tır­lar.­Ya­da­is­yan­eder­ler!Arap­ ege­men­li­ği­ne,­ İs­lam’a­ ve­ bun­

lar­la­ iş­bir­li­ği­ ha­lin­de­ki­ ye­rel­ soy­lu­ ve­yö­ne­ti­ci­le­re­ baş­kal­dı­rı­lar,­ is­yan­la­rın­di­ni­ka­rak­ter­le­sı­nır­lı­ol­ma­dı­ğı­nı,­sı­nıf­sal­si­ya­sal­ ka­rak­ter­li­ ol­du­ğu­nu­ gös­te­rir.İs­yan­ ha­re­ket­le­rin­de­ki­ Arap­İs­lam­

kar­şıt­lı­ğı­nın­ din­sel­ içe­rik­le­ sı­nır­lı­ ol­ma­dı­ğı­nın­bir­ka­nı­tı­da,­Sa­sa­ni­yö­ne­ti­mi­al­tın­da­ya­şa­yan­ezi­len­yok­sul­köy­lü­yı­ğın­la­rı­nın­ tav­rı­dır:­ Zer­düş­ti­lik­Maz­da­izm­ Sa­sa­ni­ler­ ta­ra­fın­dan­ res­mi­ din­ha­li­ne­ge­ti­ril­di­ğin­de­halk,­ege­men­le­rin­di­ni­ola­rak­gö­rüp­tep­ki­gös­ter­miş,­üs­te­lik­ ye­rel­ ege­men­le­rin­ zor­ba­lık­la­rı­na­kar­şı­ baş­lan­gıç­ta­ İs­lam­ fe­tih­le­ri­ni­ eh­ve­ni­şer­kar­şı­la­mış­tır.­

İlk is yan lar ve di re niş ha re ket le riArap­ is­ti­la­la­rı­nı­ ta­ki­ben­ İs­lam­laş­

tır­ma­bi­çi­min­de­ki­ ide­olo­jik­sal­dı­rı­ge­ri­tep­ti.­ Arap­ ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­ ve­ İs­lam­laş­tır­ma­ ile­Fars­İs­lam­sen­te­zi­nin­ or­ta­ya­çık­ma­sı,­böl­ge­din­le­ri­ile­et­ki­le­şim­için­de­da­ha­alt­tü­rev­le­ri­içe­ren­olu­şum­lar,­da­ha­ or­ga­ni­ze­ is­yan­la­rın­ ide­olo­jik­ te­me­li­ni­ oluş­tur­du.­ Bu­ is­yan­la­rın­ sı­nıf­sal­bi­le­şi­mi­he­te­ro­jen­di,­Arap­ege­men­li­ği­ ve­ Or­to­doks­ İs­lam­ kar­şıt­lı­ğı­ ana­un­sur­du.­ Ge­niş­ bi­le­şim­ za­na­at­kar­lar,­es­naf­ve­çift­çi­le­ri­de­içi­ne­alı­yor­du.­İran­kö­ken­li­ye­rel­sö­mü­rü­cü­sı­nıf­ar­(top­rak­

ağa­sı­dih­gan­lar),­soy­lu­lar,­emir­ve­va­li­le­rin­bir­ke­si­mi­de­bu­na­da­hil­di.­Zer­düş­ti,­Bu­dist,­Ma­ni­he­ist*­din­adam­la­rı­ve­ zen­gin­ler­de­ayak­lan­ma­la­rı­des­tek­le­di­ler.­ Hat­ta­ mer­ke­zi­ dev­let­le­ so­run­ya­şa­yan,­ ezi­len­ ya­ da­ özerk­lik­ vb.­ is­te­yen­ki­mi­Arap­ka­bi­le­le­rin­de­des­te­ği­ni­alı­yor­du.­Bu­tür­ayak­lan­ma­la­rın­en­kap­sam­lı­ ve­ güç­lü­ ola­nı­ Ebu­ Müs­lim­Ho­ra­sa­ni­ Ha­re­ke­ti­ idi.­ Bun­la­ra,­ kent­ağır­lık­lı­ dev­rim­ ha­re­ket­le­ri­ de­me­miz­müm­kün­dür.­Sı­nıf­sal­ bi­le­şi­min­de­ki­ fark­lı­lık­lar­ ve­

des­tek­çi­le­ri­nin­ he­te­ro­jen­ ya­pı­sı,­ bu­ayak­lan­ma­la­rın­ay­nı­za­man­da­ka­rar­sız­ve­za­yıf­ya­nı­nı­oluş­tu­ru­yor­du.­Ni­te­kim­İra­ni­kö­ken­li­zen­gin­sı­nıf­ar­ve­ye­rel­sö­mü­rü­cü­ler­ is­yan­lar­dan­ çe­kil­di­ler,­ es­naf­ ve­ za­na­at­kar­lar,­ çift­çi­ler­ uz­laş­ma­ara­yış­la­rı­na­gir­di­ler­vb.­so­nuç­ta­dev­ri­mi­so­nu­na­ka­dar­gö­tür­me­yi­ba­şa­ra­ma­dı­lar­ve­ha­re­ket­ye­nil­di.­Ayak­lan­ma­lar,­ezi­len­din­ve­mez­hep­

ler,­yok­sul­halk­ve­köy­lü­le­rin­ana­göv­de­si­ni­ oluş­tur­du­ğu,­ gi­de­rek­ ho­mo­jen­le­şen­ ve­ top­lum­sal/sı­nıf­sal­ bir­ içe­rik­ka­za­nan­dev­rim­ci­di­re­niş­ha­re­ket­le­ri­ne­dö­nüş­tü­ler.Çe­şit­li­ fi­kir­ akım­la­rı­ ayak­lan­ma­la­

rı­en­te­lek­tü­el­açı­dan­bes­li­yor­du.­İs­lam­çer­çe­ve­sin­de­olup­yi­ne­de­İs­lam’ı­eleş­ti­ren­akım­lar;­Maz­dek­çi­lik,*­Bu­dist­lik,­Ma­ni­ci­lik­gi­bi­es­ki­ inanç­la­rın­et­ki­siy­le­sen­tez­le­nen­ye­ni­akım­lar;­Or­to­doks­İs­lam’a­ kar­şı­ çık­may­la­ sı­nır­lı­ ol­ma­yan,­İs­lam’ın­her­tü­rü­ne­kar­şı­bay­rak­açan­fi­kir­akım­la­rı­ge­liş­ti.­Kul­lan­dık­la­rı­ter­mi­no­lo­ji­İs­lam’dan­alın­mış­din­sel­kav­ram­lar­dı­ ama­ öz­ ola­rak­ İs­lam’ın­ dı­şın­day­dı­lar.­ En­ önem­li­le­rin­den­ Ebu­Müs­li­mi­lik,­ Ba­be­ki­lik/Hür­rem­di­ni­lik,­Kar­ma­ti­lik,­ İs­ma­i­li­lik­bu­ tür­den­ha­re­ket­ler­di.Ege­men­ ide­olo­ji­yi­ tem­sil­eden­Or­to­

doks­ule­ma­ta­ra­fın­dan­İs­lam­düş­ma­nı,­

TEORİDE doğrultu 97

sa­pık/ka­fir/zın­dık­ola­rak­ni­te­le­nen­bu­akım­lar/ha­re­ket­ler,­ yal­nız­ca­ mer­ke­zi­ dev­let­ Ab­ba­si­le­re­ kar­şı­ ayak­lan­mı­yor­lar­dı.­Ay­nı­soy­ve­boy­dan­ka­vim­ler­ara­sın­da,­ör­ne­ğin­Türk­kö­ken­li­Sün­ni­aris­tok­rat­la­ra­ kar­şı;­ ço­ban­ halk­ Kar­luk­lar­ara­sın­da­ken­di­ege­men­le­ri­Ka­ra­han­lı­la­ra­kar­şı;­Oğuz­ve­Türk­men­boy­la­rı­ ara­sın­da­ Sel­çuk­lu­ dev­le­ti­ne­ kar­şı­sı­nıf­sal­ çe­liş­ki­le­re­ da­ya­nan­ is­yan­lar­ya­şa­nı­yor­du.­İran,­ Ho­ra­san,­ Azer­bay­can,­ Af­ga­

nis­tan,­Ta­be­ris­tan,­Bu­ha­ra­ve­Se­mer­kand’ın­ 7­8­9.­ yy’lar­da­ dev­rim­ coğ­raf­ya­sı­ ha­li­ne­ gel­miş­ ol­ma­sı­nı­ bir­kaç­baş­lık­al­tın­da­açık­la­mak­müm­kün­dür;­*Ye­ni­ya­şam­ve­kül­tür,­es­ki­ge­le­nek­

le­rin­ bas­tı­rıl­ma­sı,­ uz­laş­ma­cı­lı­ğın­ çök­me­si­ile­ça­tış­ma­nın­ka­çı­nıl­maz­lı­ğı;*Arap­ is­ti­la­la­rı­nın­top­lum­sal­ya­pı­da­

yol­aç­tı­ğı­ye­ni­sı­nıf­iliş­ki­le­ri­ve­bun­la­rın­so­nu­cun­da­or­ta­ya­çı­kan­hi­ma­ye,­ve­la­yet­ iliş­ki­le­ri­ içi­ne­gi­ren­ler­le,­bu­na­ra­zı­ol­ma­yıp­fark­lı­ara­yış­içi­ne­gi­ren­ler­ara­sın­da­ça­tış­ma;­*Mev­cut­ ik­ti­dar­la­ra­ kar­şı­ de­vam­

eden­ hoş­nut­suz­lu­ğun,­ din­ ve­mez­hep­fark­lı­lık­la­rı­na­ da­ya­lı­ sı­nıf­sal­ ide­olo­jik­ saf­aş­ma­lar­ bi­çi­min­de­ ya­şa­nan­ ve­esas­ta­halk­ik­ti­dar­bi­çi­min­de­ki­si­ya­sal­ça­tış­ma­lar…

Di re niş ha re ket le ri nin ide olo jik mo tif e ri ve ta rih sel kay nak la rıArap­İs­lam­ ya­yıl­ma­cı­lı­ğı,­ Or­ta­ As­ya­

ge­ne­lin­de­ yer­le­şik­ ve­ yay­gın­ olan,­üs­te­lik­kök­le­ri­M.Ö.­6.­yy’a­ka­dar­uza­nan­inanç­ sis­tem­le­ri­ ile­ ça­tı­şa­rak­ iler­le­di:­İs­ti­la­ha­re­ket­le­ri­nin­yı­kı­cı­so­nuç­la­rı­na,­ta­lan,­ kı­yım­ ve­ kat­li­am­la­ra­ kar­şın­ bu­inanç­ sis­tem­le­ri­ yok­ edi­le­me­di.­ Arap­is­ti­la­sı­na­bo­yun­eğ­mek­zo­run­da­ka­lan­halk,­ka­dim­inanç­la­rıy­la­İs­lam­ara­sın­da­ ken­din­ce­ sen­tez­ler­ ya­rat­tı.­ İs­lam­cı­ci­had­kat­li­am­la­rı­nı­dur­dur­mak­için­bir­

yan­dan­ İs­lam’ı­ ka­bul­ et­miş­ gö­rü­nür­ken,­bu­sa­ye­de­ es­ki­din­ ve­ ge­le­nek­le­ri­ni­ya­şat­ma­sür­dür­me­im­ka­nı­bul­du.­Böl­ge­nin­en­es­ki­din­ve­inanç­sis­tem­

le­ri­Zer­düş­ti­lik,­Ma­ni­ci­lik­ve­Maz­dek­çi­lik’ti.­ Arap­İs­lam­ kar­şı­tı­ ha­re­ket­le­rin­he­men­ hep­si­ gö­rü­nüş­te­ İs­lam’ı­ ka­bul­et­miş­olan­bu­inanç­sis­tem­le­ri­et­ra­fın­da­ma­ya­la­nı­yor­du.­İnanç­la­rı­nı­İs­lam’la­bağ­daş­tır­ma­ça­ba­sı­söy­lem­ve­dok­trin­le­ri­ni­de­et­ki­li­yor­du.İs­lam­ ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­ dö­ne­min­de­ or­

tak­çı­eşit­lik­çi­ ha­re­ket­le­rin­ kö­ke­ni­ de­bu­es­ki­din­ve­inanç­lar­dır.­Ege­men­sı­nıf­ay­rı­ca­lık­la­rı­na,­zul­mü­ne­ve­soy­gun­la­rı­na­ kar­şı­ yok­sul­ köy­lü,­ ço­ban­ ka­vim­ler,­es­naf­ve­tüc­car­lar,­İs­lam­ön­ce­si­ve­İs­lam­son­ra­sı­ta­rih­bo­yun­ca­bu­ge­le­nek­sel­inanç­sis­tem­le­ri­ne­ye­ni­mo­tif­er­ka­ta­rak,­ ye­ni­ an­lam­lar­iş­lev­ler­ yük­le­ye­rek­ onun­ et­ra­fın­da­ top­lan­mış­lar­dır.­Ayak­lan­ma­lar­ ezil­miş,­ eşit­lik­çi­or­tak­çı­ha­re­ket­ler­ da­ğı­tıl­mış,­ der­vi­şan­ halk­çı­yö­ne­tim­ler­yı­kıl­mış,­ama­her­de­fa­sın­da­ye­ni­bir­ön­der­lik­ve­ye­ni­bir­ha­re­ket­et­ra­fın­da­tek­rar­or­ta­ya­çık­mış­tır.­

Ba be ki lik/Hür rem di ni lik ve Ba bek El Hür re miHür­rem­di­ni­lik­ bun­lar­ ara­sın­da­ en­

önem­li­le­rin­den­dir.­ Te­mel­ fel­se­fe­si­ni­ Maz­dek­çi­lik­ten­ al­mış,­ he­te­ro­doks­İs­lam­ ile­ kay­naş­mış,­ Ye­ni­ Maz­dek­çi­öğ­re­ti­le­ri­ İs­lam­he­te­ro­dok­si­si­ için­de­sür­dü­ren­top­lum­sal­bir­ha­re­ket­tir.­İn­san­la­rın­eşit­ol­du­ğu­nu,­top­ra­ğın­ve­ge­li­rin­ or­tak­la­şa­ kul­la­nıl­ma­sı­nı,­ var­lı­ğın­bö­lü­şül­me­si­ni­sa­vu­nan­Maz­dek­öğ­re­ti­si­ni­be­nim­se­yen­Hür­rem­di­ni­lik,­eşit­lik­çi­or­tak­çı­si­ya­si­eko­no­mik­bir­ha­re­ket;­mez­hep­kim­li­ği­ile­di­ni­si­ya­si­bir­akım;­sı­nıf­ çe­liş­ki­le­ri­nin­ ve­ sı­nıf­ mü­ca­de­le­si­nin­ fark­lı­ ör­tü­ler­ al­tın­da,­ fark­lı­ bi­çim­ler­ala­rak­de­vam­et­me­si­gi­bi­si­lah­

TEORİDE doğrultu98

lı­halk­ayak­lan­ma­sı­bi­çi­mi­ne­dö­nü­şen­bir­baş­kal­dı­rı­ha­re­ke­ti­dir.­Kö­ken­ola­rak­Fars­ça­bir­söz­cük­olan­

“Hür­re­mi”,­ “Hür­rem­din”,­ “Hür­re­mi­lik”,­“gü­zel­ din,­ iyi­ din,­ hoş­ din”­ an­la­mı­na­ge­li­yor.­Hür­rem­di­ni­lik­ilk­ola­rak­Ab­ba­si­da­vet­çi­si­Hi­daş­la­kap­lı­Am­mar­bin­Ye­zid­ta­ra­fın­dan­İs­la­mi­mo­tif­er­le­di­le­ge­ti­ril­di.­An­cak­Hi­daş­Hür­rem­di­ni­li­ğin­ku­ru­cu­su­de­ğil­di.­Baş­ka­kim­lik­ler­al­tın­da­kö­ke­ni­Maz­dek­çi­li­ğe­ka­dar­uza­nan­bu­akı­mın­dev­rim­ci­di­na­mik­le­ri­ni­keş­fe­de­rek­ye­ni­den­can­lan­dır­dı.­Hi­daş’ı,­ İs­lam’a­ay­kı­rı­ve­ik­ti­dar­la­rı­için­teh­li­ke­li­gö­ren­Ab­ba­si­ler­onu­or­ta­dan­kal­dır­dı­lar,­Hür­rem­di­ni­li­ği­de­İs­lam­kar­şı­tı­sap­kın­bir­mez­hep­ola­rak­ilan­et­ti­ler.Hür­rem­di­ni­lik,­Hi­daş’tan­son­ra­Ebu­

Müs­lim­ Ho­ra­sa­ni,­ Ba­bek­ ve­ Maz­yar­ha­re­ket­le­ri­ne­dam­ga­sı­nı­vur­muş­ve­sü­rek­li­li­ği­ni­sağ­la­mış­tır.Hür­re­mi­lik­Hür­rem­di­ni­lik­te­pe­nok­

ta­sı­na­ Ba­bek­ ön­der­li­ğin­de­ yük­sel­miş,­ba­ğım­sız,­eşit­lik­çi­bir­yö­ne­tim­bi­çi­min­de­20­yıl­ya­şa­mış,­Ba­bek’in­öl­dü­rül­me­siy­le­ha­re­ke­tin­bir­ko­lu­sö­nüm­le­nir­ken­ye­ni­ baş­ka­ isim­ ve­ akım­lar­ bi­çi­min­de­de­vam­et­miş­tir.­Ba­bek­ as­len­ Me­cu­si­ (Zer­düş­ti)­ bir­

İran­lı’dır.­ İran’ın­Ku­zey­ba­tı­sın­da,­ İran­Azer­bay­ca­nı­böl­ge­sin­de­ya­şa­mış­ol­ma­sı­ne­de­niy­le­Aze­ri­ve/ve­ya­Türk­ol­ma­sı­muh­te­mel­dir.­ Ba­ba­sı­ Sa­sa­ni­ dev­le­ti­nin­baş­ken­ti­Kte­si­fon’lu­ (Me­da­in),­köy­köy­ do­la­şıp­ kan­dil­ ya­ğı­ sa­tan­ gez­gin­bir­sa­tı­cı­dır.­Mij­ned­böl­ge­sin­de­bir­gö­zü­ gör­me­yen­ bir­ ka­dı­na­ aşık­ olur­ ve­ev­le­nir­ler.­Ba­ba­Sa­va­lan­da­ğın­da­ki­bir­yol­cu­lu­ğun­da­ soy­gun­cu­lar­ ta­ra­fın­dan­öl­dü­rü­lün­ce­Ba­bek’i­an­ne­si,­baş­ka­la­rı­na­süt­an­ne­li­ği­ ya­pa­rak­bü­yü­tür.­Ba­bek­genç­li­ğin­de­ço­ban­lık­ya­par,­pa­ra­lı­as­ker­ler­ara­sın­da­tan­bur­ça­lar.­Bu­ dö­nem­de­ Hür­re­mi­ler­ ge­ri­ çe­kil­

miş­ ve­ iç­ so­run­lar­ ya­şa­mak­ta­dır­lar.­

Ha­re­ket­ iki­ye­bö­lün­müş­ve­kav­ga­lı­dır.­Bezz­ (ya­ da­Bez­zeyn)­ dağ­la­rın­da­ (Mu­ğan­ dağ­lı­ğı)­ ya­şa­yan­ Şeh­rek­ oğ­lu­ Ca­vi­dan­(Ca­vi­dan­bin­Sehl),­Hür­re­mi­le­rin­li­der­le­rin­den­bi­ri­si­ve­Ba­bek’in­ho­ca­sı­dır.Hay­van­cı­lık­la­ ge­çi­nen­ Ca­vi­dan,­ kar­

ve­ ka­ran­lık­ ne­de­niy­le­ Mi­med­ böl­ge­sin­de­Bi­la­la­bad­kö­yü­ne­sı­ğı­nır.­Kö­yün­ön­de­ge­le­ni­hür­met­gös­ter­me­yin­ce­Ca­vi­dan,­ Ba­bek’in­ an­ne­si­nin­ evi­ne­ ko­nuk­olur.­Tüm­yok­sul­luk­la­rı­na­kar­şın­Ba­bek’in­ an­ne­si­ ko­nuk­la­rı­na­ hür­me­ti­ek­sik­et­mez.­Ba­bek­de­ya­kın­dan­il­gi­le­nir­ko­nuk­lar­la.­Ca­vi­dan,­Ba­bek’in­ zor­ko­şul­lar­da­ ya­şa­ma­sı­na­ ve­ eği­tim­siz­li­ği­ne­kar­şın­çok­akıl­lı­bir­genç­ol­du­ğu­nu­göz­ler.­Ze­ki,­be­ce­rik­li,­İran­di­li­ni­iyi­bi­len­Ba­bek’i­ya­nı­na­alır­ve­Bezz­da­ğı­na­gö­tü­rür.­Ba­bek,­Ca­vi­dan’ın­ya­nın­da­ye­ti­şir.­­Hür­re­mi­le­rin­ ikin­ci­ li­de­ri­ Abu­ Üm­

ran­ile­kav­ga­da­iki­li­der­de­ölür.­Ca­vi­dan’ın­say­gın­ka­rı­sı­Hür­re­mi­le­ri­top­la­yıp­ko­ca­sı­nın­va­si­ye­ti­ni­açık­lar:­“Genç­Ba­bek,­ölen­Ca­vi­dan’ın­kut­sal­ru­hu­nu­ta­şı­yor.­ Ba­bek­ bun­dan­ böy­le­ top­lu­lu­ğun­ ön­de­ri­ ola­cak…­Maz­dek’in­ di­ni­ni­ye­ni­den­ih­ya­ede­cek.­Ba­bek­sa­ye­sin­de­en­ düş­kü­nü­müz­ bi­le­ aziz­ler­ gi­bi­ ola­cak,­ça­re­siz­li­ği­niz­son­bu­la­cak.”Hür­re­mi­ler­Ba­bek’i­ye­ni­li­der­le­ri­ola­

rak­ka­bul­eder­ler,­ge­le­nek­le­re­gö­re­de­Ca­vi­dan’ın­dul­ka­rı­sı­Ba­bek­ile­ev­le­nir.­­Ba­bek’in­ön­der­li­ğin­de­Hür­rem­di­ni­lik­

tek­rar­ can­la­nır.­ Da­ha­ ön­ce­le­ri­ Dey­le­mis­tan,­ Gi­lan,­ Cür­can­ ve­ Azer­bay­can­böl­ge­le­rin­de­ sö­nüm­len­miş­ hal­de­ olan­bu­ ra­di­kal­ ha­re­ket­ iv­me,­ ka­za­na­rak­sos­yal/si­ya­sal­bir­ha­re­ke­te­dö­nü­şür.808­809­ yıl­la­rın­da­ Azer­bay­can’da­

ayak­la­nan­ Hür­re­mi­li­ğin­ Ca­vi­da­ni­ye­ko­lu­na­bağ­lı­ha­re­ket,­816’da­Ba­bek­ile­sıç­ra­ma­ ya­par.­ Özel­lik­le­ Ma­sa­ba­dan,­Mih­ri­can­Qa­daq­ve­Kürt­le­rin­yo­ğun­ol­

TEORİDE doğrultu 99

du­ğu­el­Ci­bal­böl­ge­sin­de­ki­çift­çi­ler­den­ha­re­ke­te­ yo­ğun­ ka­tı­lım­ ger­çek­le­şir.­Azer­bay­can’da­ki­ kur­ta­rıl­mış­ böl­ge­de­özel­lik­le­ 30­ bin­ met­re­ka­re­lik­ Ber­zend­ka­rar­ga­hın­da,­ eşit­lik­çi­ ve­ adil­ bir­ dü­zen­ku­rar­lar.­20­yıl­sü­ren­bu­ba­ğım­sız­halk­çı­yö­ne­tim­böl­ge­hal­kı,­yok­sul­lar­ve­ezi­len­ler­ ta­ra­fın­dan­ des­tek­len­di­ği­ için­üze­ri­ne­ge­len­Ab­ba­si­or­du­la­rı­nı­ve­tüm­ko­mu­tan­la­rı­nı­boz­gu­na­uğ­ra­tır.­Ab­ba­si­ha­li­fe­le­ri­Me­mun­ve­Mu­te­sim,­dö­nem­le­rin­de­Ba­bek’in­ çü­rü­müş­dü­zen­le­ri­ni­yık­ma­sı­en­bü­yük­kor­ku­la­rı­olur.Sün­ni­ule­ma­ve­ ta­rih­çi­ler­ ile­Ab­ba­

si­yan­daş­la­rı,­Ba­bek­ve­Hür­rem­di­ni­lik­hak­kın­da­if­ti­ra­ve­ka­ra­la­ma­kam­pan­ya­la­rı­yü­rüt­tü­ler:­ “Ba­bek­el­Hür­re­mi’nin­İs­lam­şe­ri­a­tı­na­ay­kı­rı­iş­ler­yap­tı­ğı­nı;­İs­lam’ın­ha­ram­say­dık­la­rı­nı­he­lal­leş­tir­di­ği­ni;­ka­dın­la­rı­or­tak­kul­lan­ma­yı­mu­bah­kıl­dı­ğı­nı­ve­hat­ta­Maz­de­ki­Ba­bek’in­Hı­ris­ti­yan­lar­la­iş­bir­li­ği­için­de­Müs­lü­man­lı­ğı­yı­kıp­Ab­ba­si­hi­la­fe­ti­ni­ön­ce­Ba­be­ki­ye/Hür­re­mi­ye­ mez­he­bi­ne­ so­ka­ca­ğı­nı,­ar­dın­dan­bü­tün­ İs­lam­ale­mi­ni­Hı­ris­ti­yan­laş­tı­ra­ca­ğı­nı”­ya­zıp­çiz­di­ler.Ale­vi­ler­için­uy­du­ru­lan­ve­son­yıl­la­

ra­ka­dar­da­özel­lik­le­Sün­ni­ege­men­ler­ta­ra­fın­dan­ baş­vu­ru­lan­ “Bun­lar­ mum­sön­dür­me­ ayin­le­ri­ ya­pı­yor­lar”­ if­ti­ra­la­rı­nın­kay­nak­la­rın­dan­bi­ri­si­de­bu­ara­da­ or­ta­ya­ çı­kı­yor.­ Ab­ba­si­ hiz­me­tin­de­ki­ Sün­ni­ din­ adam­la­rın­dan,­ Sel­çuk­lu­Baş­ve­zi­ri­ Ni­zam­ül­ Mülk’ün­ Si­ya­set­na­me’si­ne­ va­rın­ca­ya­ ka­dar­ Ba­be­ki­ler­hak­kın­da­ bu­ tür­ ka­ra­la­ma­la­ra­ yay­gın­ca­yer­ve­ri­lir:­Hür­re­mi­ler­ “yıl­da­bir­kez­ er­kek­li­ ka­dın­lı­ bir­ ye­re­ top­la­nı­yor­ve­ışı­ğı­sön­dü­rü­yor­lar.­Her­er­kek­eli­ne­ge­çir­di­ği­ka­dı­nı­ tu­tup,­ o­ ge­ce­yi­ onun­la­ge­çi­ri­yor.”.­“On­la­rın­di­ni,­is­tek­le­ri­ve­ar­zu­la­rın­dan­ iba­ret­tir.­ Bu­ adı­ bu­nun­için­ver­miş­ler­dir­ki,­on­lar­ha­ra­mın­ne­ol­du­ğu­nu­ bil­mez­ler.­ Şa­ra­bı,­ na­mah­rem­ ka­dın­la­ ya­şa­ma­yı,­ haz­ al­dık­la­

rı­ ve­ çı­kar­la­rı­na­ uy­gun­her­ şe­yi­ he­lal­bi­li­yor­lar­ve­bu­iş­te­Ku­bad­dö­ne­min­de­or­ta­ya­çık­mış­Me­cu­si­Maz­de­ki­ler­gi­bi­dir­ler.­ Maz­de­ki­ler­ bü­tün­ ka­dın­la­rı­ ve­bu­na­ben­zer­baş­ka­ha­ram­şey­le­ri­ken­di­le­ri­için­he­lal­sa­yı­yor­lar­dı.­Bu­ne­den­le­de­Ku­bat’ın­ oğ­lu­Enu­şi­re­van­on­la­rı­kat­let­ti.­Bu­an­lam­da­on­la­ra­Maz­de­ki­ye­de­nil­di­ği­gi­bi,­bun­la­ra­da­‘Hür­rem­di­ni­ye’­de­nil­miş­tir.”

Ba be ki ha re ke ti nin he de fi, yay gın lı ğı, ni te li ği ve bi le şi miBa­bek’in­bir­ tek­ ama­cı­ var­dı:­Hal­kı­

sö­mü­ren­ve­ezen­ha­li­fe­li­ği­yı­kıp,­ye­ri­ne­da­ha­ adil­ ve­ eşit­lik­çi,­ bir­ çe­şit­ halk­çı­dü­zen­ kur­mak­tı.­ Bu­nun­ tek­ yo­lu­ ol­du­ğu­na­ina­nı­yor,­kit­le­sel­baş­kal­dı­rı­ve­ayak­lan­ma­dan­ baş­ka­ yol­dan­ ger­çek­leş­me­si­ni­ müm­kün­ gör­mü­yor­du.­ Et­kin­li­ği­ni­sür­dür­dü­ğü­böl­ge­ler­de­or­tak­laş­ma­cı­bir­sis­tem­uy­gu­la­yan­Ba­be­ki­ler­ide­al­le­ri­ne­ ve­ da­va­la­rı­na­ sı­kı­ sı­kı­ya­bağ­lı­ve­ka­rar­lı­ha­re­ket­et­mek­tey­di­ler.­Bu­uğur­da­ sa­vaş­mak­tan­ ve­ kan­ dök­mek­ten­çe­kin­mez­ler­di.Ba­be­ki­ler/Hür­re­mi­ler­ sa­de­ce­ Azer­

bay­can’da­ bu­lun­mu­yor­lar­dı.­ İran’ın­baş­ka­böl­ge­le­rin­de,­Azer­bay­can,­Ta­be­ris­tan,­Ho­ra­san,­Bağ­dat,­Fars,­Kir­man­ve­ Hu­zis­tan’ın­ dağ­lık­ ke­sim­le­rin­de­ ve­Ni­ha­vend,­He­me­dan,­Rey,­İs­fa­han,­Ka­şan,­ Kum,­ Sem­yan,­ Dam­ğan­ ve­ Gaz­vin’e­uza­nan­dağ­lık­böl­ge­le­re­ya­yı­la­rak­yer­leş­miş­ler­di.­Yu­ka­rı­da­ki­kent­ve­yö­re­isim­le­rin­den­ de­ an­la­şı­la­ca­ğı­ gi­bi­Hür­rem­di­ni­lik­ne­re­dey­se­As­ya­ve­Or­ta­As­ya’nın­bü­yük­bö­lü­mün­de­ ta­raf­tar­ bu­lan­ bir­ ha­re­ket­tir.­ Özel­lik­le­ köy­ler­de­ve­dağ­lık­yer­ler­de­ya­şı­yor­lar,­ye­rel­ege­men­le­re­ kar­şı­ sık­ sık­ is­yan­ edi­yor­lar­dı.­Ya­şa­dık­la­rı­böl­ge­le­rin­coğ­ra­fi­avan­taj­la­rın­dan­ us­ta­lık­la­ ya­rar­la­nı­yor­lar,­düş­man­or­du­la­rı­üzer­le­ri­ne­gel­di­ğin­de­dağ­lar­do­ğal­ko­ru­nak­iş­le­vi­gö­rü­yor­du.

TEORİDE doğrultu100

Hür­rem­di­ni­lik­tam­an­la­mıy­la­bir­ezi­len­ler­ha­re­ke­tiy­di.­Yal­nız­ca­Arap­İs­lam­ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­na­kar­şı­bir­is­yan­ha­re­ke­ti­ de­ğil,­ İran­Sa­sa­ni­ yö­ne­ti­mi­nin­ ada­let­siz­lik­le­ri­ne­de­kar­şı­dır.­Yal­nız­İs­lam­di­ni­nin­ Ab­ba­si­ler­ şah­sın­da­ yoz­laş­mış­ha­li­ne­ de­ğil,­ Sa­sa­ni­le­rin­ res­mi­ di­ni­ne­dö­nü­şen­ Zer­düş­ti­li­ğe­ de­ kar­şı­dır.­ Bu­yüz­den­ düş­man­la­rı­ çok­tu,­ ta­ba­nı­ da­bu­na­ gö­re­ ge­niş­ti:­ Arap­ is­ti­la­cı­lı­ğı­na­kar­şı­Azer­bay­can­ve­Ho­ra­san’ın­kur­tu­luş­ha­re­ke­tiy­di;­İs­lam­di­ni­ve­res­mi­din­Zer­düş­ti­li­ğe­kar­şı­inanç­öz­gür­lü­ğü­ha­re­ke­ti,­ sö­mü­rü­cü­ta­lan­cı­ dev­let­ler­ ve­yö­ne­ti­ci­sı­nıf­a­ra­kar­şı­eşit­lik­çi­or­tak­çı­yok­sul­köy­lü­ha­re­ke­tiy­di.Ha­re­ke­tin­ için­de­ Pers,­ Türk,­ Kürt,­

Bi­zans­ Rum­la­rı,­ Er­me­ni­ler­Pa­uli­ken­ler,­Arap­lar,­Ara­mi­ler­vb.­de­ği­şik­inanç­ve­ ka­vim­ler­den­ halk­ top­lu­luk­la­rı­ bu­lun­mak­tay­dı.­Bu­özel­li­ği­ile­Hür­rem­di­ni­lik­köy­lü­ayak­lan­ma­la­rı­nın­ öte­sin­de­Ab­ba­si­Ha­li­fe­lik­dev­le­ti­ne,­Or­to­doks­İs­lam­ide­olo­ji­si­ne­ve­onun­la­iş­bir­li­ği­için­de­ha­re­ket­eden­top­rak­sa­hip­le­ri,­ye­rel­yö­ne­ti­ci­ler­ve­ruh­ban­sı­nı­fı­na­kar­şı­ra­di­kal­kök­ten­ci­bir­halk­ha­re­ke­ti­ni­te­li­ğin­dey­di.Ba­bek’in­ ko­mu­tan­la­rın­dan­ ay­nı­ za­

man­da­ sağ­ ko­lu­ ka­bul­ edi­len­ Tar­kan­bir­Türk­tür.­Ha­li­fe­or­du­sun­dan­ay­rı­lıp­ken­di­si­ne­ bağ­lı­ 20­ bin­ as­ke­riy­le­ Ba­bek’e­ka­tı­lan­bir­di­ğer­ko­mu­tan­Nok­tay­da­Türk­tür.­Yar­dım­cı­la­rın­dan­Ma­rand­şe­fi­İs­ma­Kürt­ve­yi­ne­önem­li­ko­mu­tan­la­rın­dan­ Mu­avi­ya­ Arap­tır.­ Ta­be­ris­tan­pren­si­ Maz­yar,­ ken­di­si­ne­ ve­ da­va­sı­na­ bağ­lı­ bir­ ta­raf­tar­dır.­ Yi­ne­ ta­raf­tar­la­rın­dan,­ Er­me­ni­ prens­le­rin­den­ Sehl­İbn­Sun­bat­ (Sun­bat­oğ­lu­Sehl)­da­sa­yı­la­bi­lir.­Ay­rı­ca­Ab­ba­si­ler­le­Bi­zans­lı­lar­ara­sın­da­ki­sa­vaş­ta­Ba­bek,­Bi­zans­ İm­pa­ra­to­ru­Te­op­hi­los’la­ yap­tı­ğı­ kar­şı­lık­lı­yar­dım­an­laş­ma­sı­na­uya­rak­2­bin­Hür­re­mi­ sa­vaş­çı­sı­nın­ ba­şın­da­ gön­der­di­ği­

Nasr­ The­op­ho­bos­ da­ Ba­bek’in­ Bi­zans­asıl­lı­ko­mu­tan­la­rın­dan­dır.

Hür re mi Ayak lan ma la rıHür­rem­di­ni­lik­ adıy­la­ ilk­ is­yan­778­

779’da­Mu­ham­mi­ra­(Kı­zıl­lar,­Kı­zıl­Bay­rak­lı­lar)­ola­rak­Cür­can’da­baş­la­dı.­Ye­ni­Maz­dek­çi­lik­ bi­çi­mi­ni­ alan­ Hür­re­mi­ye­ yan­daş­la­rı­ ay­nı­ yıl­lar­da­ Ebu­Müs­lim­Ho­ra­sa­ni’nin­ to­ru­nu­Ebul­Ga­za’yı­baş­kan­se­çe­rek,­Rey­şeh­ri­üze­ri­ne­yü­rü­dü­ler­ve­is­yan­ha­re­ke­ti­fark­lı­isim­ler­al­tın­da­ ta­rih­sel­ sü­rek­li­lik­ arz­ edi­yor.­Ezi­len­ler,­yok­sul­köy­lü­ler,­ is­ti­la­ve­ta­lan­mağ­du­ru­halk­lar­ baş­kal­dı­rı­ es­na­sın­da­bir­ ta­rih­sel­ön­der­ve­onun­tem­sil­ et­ti­ği­ ha­re­ket­le­ ara­la­rın­da­ do­lay­sız­bağ­ ku­ru­yor,­ ken­di­le­ri­ni­ o­ ha­re­ke­tin­de­vam­cı­sı,­ ge­le­ne­ğin­ mi­ras­çı­sı­ ola­rak­gö­rü­yor­lar.­ Maz­dek­çi­lik­ bu­ an­lam­da­ken­di­sin­den­son­ra­ki­he­men­ tüm­kök­ten­ci­ha­re­ket­le­rin­ide­olo­jik­kay­na­ğı­ol­muş­tur.­ Ye­ni­Maz­dek­çi­Hür­rem­di­ni­lik­bu­ ad­la­ or­ta­ya­ çı­kın­ca­ya­ ka­dar,­ Ebu­Müs­lim­Ha­re­ke­ti­ve­Hi­da­şi­ye­Ha­re­ke­ti­(Bu,­Hür­rem­di­ni­li­ği­ di­le­ ge­ti­ren­Hi­daş­la­kap­lı­Am­mar­bin­Ye­zid’in­Ab­ba­si­ler­ce­öl­dü­rül­me­sin­den­ son­ra­ ta­raf­tar­la­rı­nın­ha­re­ke­ti­ sür­dü­rür­ken­ kul­lan­dık­la­rı­isim­dir.)­ile­öz­deş­leş­ti­ril­miş­tir.­807­808­ yı­lın­da­ Azer­bay­can­ Hür­

re­mi­le­ri­ is­yan­et­miş,­816­yı­lı­na­ka­dar­ha­re­ke­te­Şeh­rek­oğ­lu­Ca­vi­dan­ön­der­lik­et­miş­tir.­Hür­re­mi­le­rin­en­güç­len­dik­le­ri­ve­top­lum­sal­bir­dü­zen­kur­ma­dü­ze­yi­ne­ulaş­tık­la­rı­en­gör­kem­li­yıl­la­rı­Ba­bek­ön­der­li­ğin­de­ge­çen­dö­nem­dir.­Ba­bek­el­Hür­re­mi­ baş­kan­lı­ğın­da­ 20­ yıl­ hü­küm­sür­müş­ler­dir.Ba­bek’in­ ya­şa­dı­ğı­ yer­ Sa­va­lan­ Da­

ğı­nın­Ku­zey­böl­ge­sin­de­dir.­Böl­ge,­coğ­ra­fi­ özel­lik­le­ri­ ve­ sert­ ik­li­mi­ ile­Ba­bek­ve­yan­daş­la­rı­na­do­ğal­ko­ru­nak­lık­yap­mış­tır.­Azer­bay­can’ın­Mu­ğan­Ova­sı’nın­gü­ne­yin­de­ki­Bez­zeyn­(ya­da­Bezz)­dağ­

TEORİDE doğrultu 101

lı­ğı­na­yer­le­şen­Ba­bek,­üze­ri­ne­ge­len­or­du­la­rı­bu­böl­ge­de­boz­gu­na­uğ­rat­mış­tır.­Ba­bek’in­ kon­trol­ al­tın­da­ tut­tu­ğu­

böl­ge­Gü­ney’den­Er­de­bil­ ile­Me­rend’e,­Do­ğu’dan­Ha­zar­De­ni­zi’ne,­ Şa­ma­hı­ ve­Şir­van’a,­ Ku­zey­den­ Mu­ğan­ Ova­sı­ ile­Mu­ğan’a­ve­Aras­Ça­yı­sa­hi­li­ne,­Ba­tı’dan­ise­Cul­fa,­Nah­cı­van­ve­Me­rend­böl­ge­le­ri­ne­ula­şı­yor­du.­Bir­baş­ka­ifa­dey­le­bu­gün­kü­ İran’ın­ ku­ze­yi,­ Azer­bay­can’ın­gü­ne­yi,­ Er­me­nis­tan’ın­ bir­ bö­lü­mü­ ve­Ha­zar­De­ni­zi’nin­ba­tı­sı­ile­çer­çe­ve­le­nen­ve­için­de­Er­de­bil,­Mu­ğan­ve­Aras­ova­sı,­Or­du­bad,­ Cul­fa,­ Nah­cı­van­ ve­ Me­rend­yer­le­şim­yer­le­ri,­kent­ve­yö­re­le­ri­nin­bu­lun­du­ğu­ge­niş­böl­ge­yi­kap­sı­yor­du.­Ba­bek­bu­ top­rak­lar­da­kur­du­ğu­eşit­lik­çi­or­tak­çı­dü­zen­ile­20­yı­lı­aş­kın­hü­küm­sür­müş­tür.­

Ba bek ön der li ğin de Hür re mi-Ab ba si sa vaş la rıBağ­dat­ mer­kez­li­ Ab­ba­si­ İs­lam­ dev­

le­ti­nin­Hür­re­mi­ler­le­sa­va­şı­Arap­İs­lam­ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­ile­bağ­lan­tı­lı;­İran,­Hin­dis­tan,­Ho­ra­san,­ Ta­be­ris­tan,­Azer­bay­can­top­rak­la­rı­nı­ fet­het­me,­ zen­gin­lik­le­ri­ni­ta­lan­ eder­ken­ halk­la­rı­ İs­lam­laş­tır­ma,­di­ren­me­ye­kal­kan­la­rı­kı­lıç­tan­ge­çir­me,­esir­ al­dık­la­rı­nı­ kö­le­ pa­zar­la­rın­da­ sat­ma­ vb.­ ti­pik­ or­ta­çağ­ feo­dal­ ya­yıl­ma­cı­ta­lan,­ fe­tih­ ve­ is­ti­la­ sa­va­şı­nın­ de­va­mı­ni­te­li­ğin­dey­di.­ Arap­İs­lam­ ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­na­ di­re­nen­ mu­ha­lif­ akım­lar­ için­de­en­güç­lü­di­ren­gen,­yay­gın­ve­uzun­sü­re­ayak­ta­kal­ma­yı­ba­şa­ran­Hür­re­mi­ler­ol­muş­tur.­Do­la­yı­sıy­la­ Ab­ba­si­le­ri­ en­ çok­uğ­raş­tı­ran,­ür­kü­ten,­ka­yıp­lar­ver­dir­ten­di­re­niş­de­Hür­re­mi­le­rin­özel­lik­le­Ba­bek­ön­der­li­ğin­de­sa­vaş­tık­la­rı­dö­nem­dir.Ba­bek’in­ hü­küm­ sür­dü­ğü­ 816­837­

yıl­la­rı­ ara­sın­da­Ab­ba­si­ler­ iki­ha­li­fe­ ile­yö­ne­til­di­ler.­Ha­li­fe­Me­mun,­833­yı­lı­na­ka­dar­Ba­bek’i­ele­ge­çir­mek­için­uğ­raş­tı.­ Onun­ ye­ri­ne­ ge­çen­ ha­li­fe­Mu­te­sim­

za­ma­nın­da­ise­Ba­bek’le­sa­vaş­ta­dev­let­ha­zi­ne­si­ade­ta­tam­ta­kır­ol­du.Ba­bek’in­Hür­re­mi­le­rin­ ba­şı­na­ ge­çip­

Ca­vi­dan­ İbn­Sehl­yo­lun­da­eşit­lik­çi­or­tak­çı­ bir­ dü­zen­ için­ teb­liğ­le­ri­ne­ baş­la­ma­sıy­la­ bir­lik­te­ 816­ yı­lın­da­Me­mun­onun­la­ sa­vaş­ma­ya­ baş­la­dı.­ Ba­bek’in­or­du­su­ bu­ ilk­ sa­vaş­ta­ ge­ri­ çe­ki­lir­ken­ha­li­fe­nin­or­du­su­Hür­re­mi­le­rin­Er­de­bil­ve­ Zen­can­ ara­sın­da­ in­şa­ et­tik­le­ri­ ka­le­le­ri­ yer­le­ bir­ et­ti,­Hür­rem­di­ni­li­ği­ be­nim­se­miş­olan­la­rı­da­kı­lıç­tan­ge­çir­di.Me­mun­er­ken­za­fer­el­de­et­miş­ol­ma­

nın­ mem­nu­ni­ye­tiy­le­ Bağ­dat’a­ dön­dü.­Ge­ri­de­ Er­me­ni­ye­ ve­ Azer­bay­can­ va­li­si­Yah­ha­İbn­Ma­az’ı­Ba­bek’le­sa­vaş­ma­ya­me­mur­et­ti.­Ba­bek­bu­sa­vaş­ta­İbn­Ma­az’ı­yen­di.­(Hic­ri­204­­Mi­la­di­819­820).­Me­mun­bu­se­fer­Er­me­ni­ye­ve­Azer­bay­ca­nı­ İsa­ İbn­Mu­ham­med’e­ ve­rip­ Ba­bek’le­sa­vaş­ma­ya­gön­der­di.­(H.­205­M.­820­821)Bir­yıl­son­ra­ikin­ci­de­fa­sa­va­şa­gir­di­

İsa­İbn­Mu­ham­med.­Bir­so­nuç­ala­ma­dı.­208­(823­824)­yı­lın­da­Ali­İbn­Sa­da­ka,­Er­me­ni­ye­ve­Azer­bay­can­yö­ne­ti­mi­ne­ atan­dı­ ve­Ba­bek’le­ sa­vaş­ma­ gö­re­vi­ona­ve­ril­di.­209­ (824­825)­yı­lın­da­Ah­met­ İbn­Cü­neyt­ al­dı­ onun­ ye­ri­ni.­ Ba­bek­ İbn­Cü­neyt’i­ yen­di­ ve­ esir­ al­dı.­Azer­bay­can’a­İb­ra­him­İbn­Leys­İbn­Fa­zıl­atan­dı.­Me­mun,­ Ba­bek­ kar­şı­sın­da­ ye­ni­len­

va­li­ ve­ ko­mu­tan­la­rın­ ye­ri­ne­ ye­ni­le­ri­ni­ata­dı­ğın­da­ on­la­rı­ an­cak­ özel­ ödül­ler­le­ sa­va­şa­ gön­de­re­bi­li­yor­du.­ 211­ (826­827)­ yı­lın­da­ Mu­ham­med­ İbn­Tu­si’ye­Ba­bek’le­ sa­vaş­ma­sı­na­ kar­şı­lık,­Mu­sul­yö­ne­ti­mi­ni­de­ver­di.­

Ha re ke tin bü yü me si ve ayak lan ma nın ya yıl ma sıBa­bek­ el­ Hür­re­mi­ teb­liğ­ fa­ali­ye­ti­

ne­ baş­lar­ken­ bir­ yan­dan­ ayak­lan­ma­ha­zır­lık­la­rı­nı­ da­ yü­rü­tü­yor­du.­ Ken­di­

TEORİDE doğrultu102

si­ne­ bağ­lı,­ eği­tim­li,­ inanç­lı­ ve­ ka­rar­lı­sa­vaş­çı­lar­dan­güç­lü­or­du­ku­rar­ken,­ha­ki­mi­yet­ ala­nın­da­ sağ­lam­ ka­le­ler­ de­in­şa­ edi­yor,­ sa­vun­ma­sı­nı­ pe­kiş­ti­ri­yor­du.­Dağ­lık­böl­ge­ler­de­ya­şı­yor­ol­ma­la­rı­ne­de­niy­le­ Me­mun­ or­du­la­rı­nın­ Ba­bek­or­du­la­rı­na­ ulaş­ma­sı,­ sak­lan­dı­ğı­ dağ­lar­da­onu­bul­ma­sı­ve­sa­va­şa­zor­la­ma­sı­ol­duk­ça­güç­tü.­Ba­bek­do­ğal­coğ­ra­fi­ya­pı­dan­ akıl­lı­ca­ ya­rar­la­nı­yor­du.­ Dar­ve­sarp­ge­çit­ler­de­pu­su­ku­ru­yor,­ha­li­fe­or­du­su­nun­dağ­lık­mın­tı­ka­da­kü­çük­bir­lik­ler­ha­lin­de­iler­le­mek­zo­run­da­kal­ma­sı­ ne­de­niy­le­ bir­ an­da­ sak­lan­dık­la­rı­ mev­zi­ler­den­ bu­ bir­lik­le­re­ sal­dı­rı­yor­or­du­nun­ ana­ göv­de­siy­le­ ir­ti­ba­tı­nı­ ke­si­yor­ve­ko­lay­lık­la­yok­edi­yor­du.­Ha­li­fe­or­du­la­rı­için­dağ­lar,­ge­çit­ler,­or­man,­uçu­rum,­her­ağaç,­her­ka­ya­di­bi­ölüm­an­la­mı­na­ ge­li­yor­du.­ Bu­ ge­ril­la­ sa­va­şı­yön­tem­le­ri­ne­ zor­lu­ ik­lim­ ko­şul­la­rı­ da­ek­le­nin­ce­ Arap­İs­lam­ or­du­la­rı­nın­ sa­vaş­gü­cü­ve­ira­de­si­da­ha­Ba­bek­or­du­su­ile­kar­şı­laş­ma­dan­kı­rı­lı­yor­du.Coğ­raf­ya­ ve­ ik­lim­ ko­şul­la­rı­nın­ Ba­

bek’in­ba­şa­rı­la­rın­da­oy­na­dı­ğı­ro­lün­al­tı­çi­zil­me­li­dir.­An­cak­yi­ne­de­Arap­İs­lam­or­du­la­rı­nın­ba­şa­rı­sız­lı­ğı­nı­ ve­Ba­bek’in­ba­şa­rı­sı­nı­ sa­va­şın­ ni­te­li­ğin­de­ ara­mak­ge­re­kir.­ Kök­ten­ci­ra­di­kal­ ha­re­ke­tin­hak­lı­ ve­ meş­ru­ bir­ ze­min­de­ ha­re­ket­edi­yor­ol­ma­sı,­hal­ka­ve­yok­sul­la­ra­va­at­et­ti­ği­eşit­lik­çi­dü­zen­ ide­ali­ni­kü­çük­top­lu­luk­lar­ bi­çi­min­de­ de­ ol­sa­ ha­ya­ta­ge­çir­miş­ ol­ma­la­rı,­ ge­niş­ ve­ yay­gın­ bir­coğ­raf­ya­da­ top­lum­sal­des­tek­bul­ma­sı,­Azer­bay­can­hal­kı­nın­Arap­is­ti­la­cı­la­rı­na­kar­şı­bir­le­şik­bir­mü­ca­de­le­yü­rüt­me­si,­Arap­la­ra­ kar­şı­ ba­ğım­sız­lık­çı­ bir­ sa­vaş­bi­çi­mi­ni­al­ma­sı…­Ba­bek­ve­Hür­re­mi­le­rin­ba­şa­rı­la­rı­nın­asıl­kay­nak­la­rı­dır.Mu­ham­med­Tu­si,­212­(827­828)­yı­

lın­da­Ba­bek’in­üze­ri­ne­yü­rü­dü.­Bir­yıl­dan­ faz­la­ sa­vaş­tı,­ bir­ so­nuç­ el­de­ ede­me­di,­ ken­di­si­ de­ sa­vaş­ mey­da­nın­da­

ca­nın­dan­ol­du.­Ha­li­fe­or­du­la­rı­ile­yap­tı­ğı­sa­vaş­lar­dan­za­fer­le­çı­kan­Ba­bek­ve­Hür­re­mi­ler­güç­le­ri­ni­bü­yü­tü­yor­lar,­et­ki­alan­la­rı­nı­ge­niş­le­ti­yor­lar­dı.­Ba­bek­ana­ka­rar­ga­hı­ Bezz­ ka­le­sin­den­ sa­vaş­la­rı­yö­ne­ti­yor­du.­Ko­mu­tan­la­rı­Hür­rem­di­ni­li­ğe­bağ­lı­ve­ye­te­nek­li­sa­vaş­çı­lar­ol­ma­sı­na­kar­şın­Ba­bek­ço­ğu­za­man­or­du­su­nun­ba­şın­da­sa­vaş­la­ra­biz­zat­ka­tı­lı­yor­ve­yö­ne­ti­yor­du.­Yok­sul­halk,­köy­lü­ler,­fark­lı­ din­ ve­ ka­vim­ler­den­ ezi­len­ler­ de­Hür­re­mi­le­re­ ka­tı­lı­yor,­ ha­li­fe­ or­du­la­rı­na­kar­şı­sa­va­şı­yor­lar­dı.­Ba­bek’in­sa­vaş­gü­cü­nün­yer­yer­300­bin­sa­vaş­çı­ya­çık­tı­ğı­ka­bul­edi­lir.­Ba­bek’le­ sa­vaş­ma­ya­ gön­de­ri­len­ ko­

mu­tan­lar­ sa­vaş­ gi­der­le­ri­ni­ ken­di­le­ri­kar­şı­la­mak­ zo­run­da­ ka­lı­yor­lar­dı.­ Ken­di­le­ri­ne­ bağ­lı­ böl­ge­le­rin­ tüm­ ver­gi­ ve­ha­raç­la­rı­ko­mu­tan­la­ra­bı­ra­kı­lı­yor,­ay­rı­ca­ ye­rel­ yö­ne­ti­ci­ler­ ve­ bey­lik­ler­ de­ha­raç­ver­me­ye­zor­la­nı­yor,­her­sa­vaş­ta­ve­her­ye­ni­va­li­atan­dı­ğın­da­halk­da­ha­faz­la­so­yu­lu­yor,­bu­da­Arap­İs­lam­kar­şıt­lı­ğı­nı­ ve­ öf­ke­yi­ de­rin­leş­ti­ri­yor­du.­ Halk­ken­di­yö­ne­ti­ci­le­ri­ne­kar­şı­da­hoş­nut­suz­ve­tep­ki­liy­di,­çün­kü­ha­li­fe­nin­va­li­le­ri­ne­öde­dik­le­ri­ver­gi­ve­ha­raç­la­rı,­so­nuç­ola­rak­yi­ne­halk­tan­top­lu­yor­lar­dı.­Mu­ham­med­Tu­si­ve­bir­çok­ko­mu­ta­

nın­ da­ öl­dü­ğü­ sa­vaş­ son­ra­sı­Me­mun,­Ali­ İbn­İdi­şam’ı­ Ba­bek’le­ sa­vaş­ma­ya­ta­yin­eti.­Ay­nı­za­man­da­Ali­Ibn­Hi­şam­Ci­bal,­ Umm,­ İs­fa­han­ ve­ Azer­bay­can­Va­li­si­ol­du.­An­cak­217­(832­833)­yı­lın­da­ Me­mun,­ Ali­ İbn­Hi­şam’ı­ öl­dürt­tü.­Hi­şam­hal­kın­ma­lı­na­mül­kü­ne­el­ko­yu­yor,­so­yu­yor,­ in­san­la­rı­öl­dü­rü­yor­ama­Ba­bek’le­ sa­vaş­ma­yı­ gö­ze­ ala­mı­yor­du.­Ba­bek’e­ka­tıl­ma­ya­ni­yet­len­di­ği­ni­dü­şü­ne­rek­ üze­ri­ne­ or­du­ gön­der­di,­ Ali­ İbn­Hi­şam’ın­kel­le­si­ni­ke­sip,­Irak,­Ho­ra­san,­Mı­sır­ve­Şam­ül­ke­le­rin­de­teş­hir­et­ti.218­ (833­834)’te­ Hür­re­mi­ler­ baş­ka­

bir­ kol­dan,­ İs­fa­han,­ Fars­ ve­ Azer­bay­

TEORİDE doğrultu 103

can’da­ayak­lan­ma­baş­lat­tı­lar,­ha­li­fe­nin­ye­rel­kuv­vet­le­ri­ni­da­ğı­ta­rak­hız­la­iler­le­di­ler.­ Ön­der­le­ri­ Ali­Maz­dek’ti.­ İs­fa­han­ve­Fars’ta­ha­ki­mi­ye­ti­sağ­la­yın­ca­Ba­bek­ile­bir­leş­mek­üze­re­Azer­bay­can’a­yö­nel­di.­Ba­bek­de­bu­ayak­lan­ma­dan­ha­ber­dar­dı,­tüm­böl­ge­yi­ka­sıp­ka­vu­ran­dev­rim­ rüz­ga­rı­ Hür­re­mi­le­rin­ her­ ta­raf­tan­Ba­bek’in­et­ra­fın­da­top­lan­ma­sı­nı­sağ­la­dı.­Me­mun’un­ va­li­le­rin­den­ İs­hak­ İbn­İb­ra­him­İbn­Mu­seb­ko­mu­ta­sın­da­ha­li­fe­ or­du­suy­la­Hür­re­mi­ler­ ara­sın­da­ çok­şid­det­li­ çar­pış­ma­lar­ ya­şan­dı.­ İki­ ta­raf­da­ağır­ka­yıp­lar­ver­di,­ye­ni­şe­me­di­ler­ve­iki­or­du­da­ka­yıp­la­rı­nı­gi­der­mek­to­par­lan­mak­üze­re­ ge­ri­ çe­kil­di.­Ali­Maz­dek­on­bin­ki­şi­lik­kuv­ve­tiy­le­İs­fa­han’a­dön­dü,­ İs­fa­han­ emi­ri­ kaç­tı,­ ken­tin­ ka­dı­sı­ve­ile­ri­ge­len­le­ri­ile­sa­vaş­tı,­ço­ğu­nu­öl­dür­dü,­esir­al­dı.Bu­ sa­vaş­Me­mun’un­ son­ sa­va­şı­ ol­

du.­ Hür­re­mi­le­rin­ is­ya­nı­nı­ bas­tı­ra­ma­dan,­Ba­bek’i­ye­ne­me­den­218­(833)­yı­lın­da­öl­dü.­Ye­ri­ne­Mu­te­sim­geç­ti.Ayak­lan­ma­nın­ He­me­dan­ ko­lun­da­

Hür­re­mi­ler­ zor­ du­ru­ma­ dü­şün­ce­ Ru­me­li’ye­ (Ana­do­lu’ya)­ ge­çip­ Bi­zans­ İm­pa­ra­to­ru­ Teo­fil’e­ sı­ğın­dı­lar.­ Ku­zey’e,­Ru­me­li’ne­ is­ti­la­ sal­dı­rı­la­rı­ dü­zen­le­yen­Bağ­dat­ yö­ne­ti­mi­ Bi­zans­ ile­ de­ sa­vaş­ha­lin­dey­di.­Bu­ne­den­le­Bi­zans­İm­pa­ra­to­ru­Teo­fil­ile­Ba­bek­kar­şı­lık­lı­yar­dım­laş­ma­an­laş­ma­sı­yap­mış­lar­dı.

Sa va şın bir per de si ka pa nı yor220­(835)’te­Mu­te­sim,­Ba­bek­ve­Hür­

re­mi­ler­le­sa­vaş­ma­gö­re­vi­ni­Af­şin’e­ver­di.­ Ka­vu­soğ­lu­ Af­şin­Hı­dır,­ Bağ­dat­ sa­ra­yı­nın­ en­önem­li­ dev­şir­me­le­rin­den­di.­Ba­ba­sı­ Ka­vus,­ Arap­İs­lam­ ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­na­ kar­şı­ çık­mış­ Or­ta­ As­ya­ ül­ke­le­rin­den­ İs­rev­şe­ne­ emi­riy­di.­ (Bu­gün­kü­Öz­be­kis­tan­ sı­nır­la­rı­ için­de­ bir­ böl­ge)­Me­mun’un­ Ho­ra­san­ se­fer­le­rin­den­ bi­rin­de­ ko­mu­tan­la­rın­dan­ Ah­met­ İbn­

Ha­lid­ile­sa­vaş­ta­Ka­vus,­iki­oğ­lu­(Fa­zıl­ve­Hı­dır)­ ile­bir­lik­te­esir­düş­tü.­Ka­vus­Bağ­dat­esa­re­tin­de­öl­dü.­Hı­dır­sa­ray­da­Arap­İs­lam­ kül­tü­rü­ ve­ Ab­ba­si­ dev­let­ge­le­nek­le­ri­ne­ gö­re­ ye­tiş­ti­ril­di.­ Mu­te­sim,­ za­ma­nın­da­ sa­ra­yın­ en­ say­gın­ ve­güç­lü­emi­ri­ol­du.­Af­şin­sö­zü­ise­ba­ba­sı­nın­mem­le­ke­ti­İs­rev­şe­ne’de­emir­ler­için­kul­la­nı­lan­prens­lik­ya­da­şah­lık­ün­va­nı­idi.­Bu­ne­den­le­Hı­dır­da­ha­çok­Af­şin­ola­rak­bi­li­nir.­Af­şin’in­bu­sa­vaş­ta­gö­rev­len­di­ril­me­si­

böl­ge­de­ki­Arap­ol­ma­yan­halk­la­rı­ve­ba­ba­sı­da­Arap­is­ti­la­sı­na­kar­şı­sa­vaş­mış­ol­du­ğu­için­mu­ha­lif­ha­re­ket­le­ri­et­ki­le­ye­bi­lir­di.­Ay­rı­ca­sa­ra­yın­en­bü­yük­emi­ri­nin­ Ba­bek­ üze­ri­ne­ gön­de­ril­me­si,­ bu­dev­rim­ci­ha­re­ke­tin­Ab­ba­si­yö­ne­ti­min­ce­ne­ka­dar­ha­ya­ti­önem­de­gö­rül­dü­ğü­nün­işa­re­ti­dir.­Ön­ce­ki­ va­li­ler­ ve­ ko­mu­tan­lar­dan­

fark­lı­ola­rak­Mu­te­sim,­Af­şin’in­tüm­sa­vaş­gi­der­le­ri­ni­kar­şı­la­mak­tay­dı.­Üç­yıl­Ba­bek’le­ sa­va­şan­ Af­şin­ kay­bet­ti­ği­ as­ker­ler­ için­ ve­ sa­va­şın­fi­nans­ma­nı­ için­de­fa­lar­ca­sa­ray­dan­yar­dım­is­te­di.­Mu­te­sim­o­dö­nem­de­da­hi­çok­bü­yük­mik­tar­lar­da­ pa­ra­ ve­ al­tın­la­ Arap­ sa­vaş­çı­lar­dan­ku­ru­lu­or­du­lar­la­Af­şin’i­sü­rek­li­tak­vi­ye­et­ti.­En­kı­dem­li­ko­mu­tan­la­rı­nı­da­Af­şin’in­em­ri­ne­ver­di.­Bü­yük­Bo­ğa,­Mu­ham­med­ İbn­Ha­mid,­ Ah­met­ İbn­Ha­lil­İbn­Hi­şam,­Ha­san­İbn­Sehl­ve­Fa­zıl­(Af­şin’in­kar­de­şi),­Ca­fer­Ha­yat­ken­di­le­ri­ne­bağ­lı­or­du­lar­la­bir­lik­te­Af­şin’in­baş­ko­mu­tan­lı­ğı­al­tın­da­bir­kaç­böl­ge­de­bir­den­Hür­re­mi­ler­le­sa­va­şı­yor­lar­dı.Af­şin,­ Ba­bek’in­ ül­ke­si­ni­ sa­va­şa­rak­

ele­ge­çi­ri­yor,­Hür­re­mi­le­ri­ge­ri­le­ti­yor­du.­Bü­yük­çar­pış­ma­lar­olu­yor,­Af­şin’in­or­du­su­ ye­ni­li­yor,­ di­ğer­ or­du­lar­la­ tak­vi­ye­ edi­le­rek­ tek­rar­ sal­dı­rı­ya­ ge­çi­yor­du.­Geç­tik­le­ri­yer­ler­de­taş­üs­tün­de­taş­bı­rak­mı­yor,­kent­le­ri­ka­sa­ba­la­rı­yağ­ma­lı­yor­ya­kı­yor,­Hür­re­mi­le­ri­ve­on­la­ra­des­

TEORİDE doğrultu104

tek­olan­köy­lü­le­ri­kı­lıç­tan­ge­çi­ri­yor­du.­Kış­bas­tır­dı­ğın­da­Af­şin­ or­du­su­nu­ge­ri­çek­mi­yor,­he­men­bu­lun­du­ğu­yer­de­ka­rar­gah­ku­ru­yor­du.­Hür­re­mi­ler­gi­de­rek­sı­kı­şı­yor­du.Ba­bek’in­ önem­li­ ko­mu­tan­la­rın­dan­

Aziz­ve­Tar­han,­Af­şin’in­kuv­vet­le­ri­ta­ra­fın­dan­pu­su­ya­dü­şü­rü­lüp­öl­dü­rül­dü­ler.­Dağ­yol­la­rın­da­ve­ge­çit­le­rin­de­Ba­bek’in­or­du­su­de­fa­lar­ca­Af­şin’in­ko­mu­tan­la­rı­nı­yen­di,­da­ğıt­tı.­Ka­rar­gah­la­rı­nı­bas­tı,­er­zak­la­rı­na,­ si­lah­ ve­ cep­ha­ne­le­ri­ne­ el­koy­du.­ Ge­ri­den­ do­la­şıp­ tak­vi­ye­ kuv­vet­le­ri­nin­önü­nü­kes­ti,­ er­zak­yol­la­rı­nı­tu­tup­bas­kın­lar­ver­di,­Af­şin’in­ana­ka­rar­ga­hı­nı­bas­tı,­or­du­pa­ni­ğe­ka­pı­lıp­da­ğıl­dı,­Af­şin­ca­nı­nı­zor­kur­tar­dı.­Dağ­lar,­ge­çit­ler­Ba­bek’in­pu­su­la­rı­ile­do­luy­du.­Ça­ğı­nın­ ilk­ve­en­us­ta­ge­ril­la­sa­vaş­la­rı,­si­lah­lı­hal­kın­uzun­sü­re­li­sa­vaş­lar­da­dü­zen­li­or­du­bi­çi­min­de­sa­vaş­ma­sı­gi­bi­çok­önem­li­ilk­ler­ya­şa­nı­yor­du.Sa­vaş­ ara­lık­sız­ üç­ yıl­ sür­dü.­ Sa­va­

şın­ uza­ma­sı­ Hür­re­mi­le­ri­ bık­tır­ma­ya­baş­la­dı.­Yor­gun­luk­ve­bez­gin­lik­ya­yı­lı­yor­du.­Af­şin­ku­şat­ma­yı­iyi­ce­da­ralt­mış,­sa­vaş­Bezz­ken­ti­ön­le­rin­de­ve­ri­li­yor­du­ar­tık.­ Bezz­ ka­le­si­ ku­şa­tıl­mış,­ Ba­bek­ana­ ka­rar­ga­hın­da­ ken­di­si­ne­ en­ sa­dık­ta­raf­tar­la­rıy­la­ kal­mış­tı.­ Ara­da­ bir­ ka­le­den­ çı­kı­yor­ Af­şin’e­ bas­kın­ ya­pı­yor,­ku­şat­ma­yı­ o­ nok­ta­dan­ ya­rı­yor­du,­ ge­ri­ çe­kil­di­ğin­de­ Af­şin­ tak­vi­ye­ edi­yor­ ve­ku­şat­ma­yı­pe­kiş­ti­ri­yor­du.­Ba­bek,­Bezz­ken­ti­hal­kı­na­do­kun­ma­ma­sı,­kent­hal­kı­nın­sa­vaş­böl­ge­si­dı­şı­na­çık­ma­sı­için­Af­şin’e­an­laş­ma­tek­lif­et­ti.­Af­şin­ka­bul­et­me­di.­Mu­te­sim’den­bir­af­bel­ge­si­ te­min­edip­tes­lim­olur­sa­şa­yet­af­fe­di­le­ce­ği­ni­bil­di­ren­Af­şin’e­Ba­bek’in­de­ ya­nı­tı,­“Be­nim­af­fa­ih­ti­ya­cım­yok­tur”­ol­du.­Bir­ yar­ma­ ha­re­ka­tı­ ile­ ka­le­den­ çık­tı,­ku­şat­ma­yı­ya­rıp­kur­tul­du.­Af­şin­ken­te­gir­di,­Müs­lü­man­lı­ğı­ka­bul­edip­ha­li­fe­ye­bi­at­ eden­le­ri­ esir­ al­dı,­ Hür­rem­di­ni­lik­

ten­vaz­geç­me­yen­le­rin­hep­si­ni­öl­dür­dü.­Ken­ti­yağ­ma­la­dı­yak­tı.­Ba­bek’in­köşk­le­ri­ni­ yık­tır­dı.­ Sa­va­şın­ bu­per­de­si­ ka­pan­mış­tı.­

Ezi len le rin di re niş ta ri hi ne dü şü len ka yıt: Ba bekBa­bek­da­ğı­lan­or­du­su­nu­ve­adam­la­

rı­nı­top­la­ma­ya­ça­lış­tı,­bir­bir­le­ri­ne­ulaş­ma­yı­ ba­şa­ra­ma­dı­lar.­ Da­ğı­nık­ ka­lan­bir­lik­ler­ve­sa­vaş­çı­lar­ön­der­le­ri­Ba­bek­ol­mak­sı­zın­ Af­şin’le­ sa­va­şı­ sür­dür­dü­ler,­ tes­lim­ol­ma­çağ­rı­la­rı­nı­red­det­ti­ler,­Af­şin­ele­ge­çir­dik­le­ri­ni­öl­dür­dü.­Ba­bek­Er­me­ni­ye­böl­ge­si­ne­doğ­ru­iler­le­di.­Hür­re­mi­le­rin­dos­tu­ola­rak­bi­li­nen,­Ba­bek’e­bağ­lı­lı­ğı­nı­ bil­dir­miş­ Er­me­ni­ye­ emir­le­rin­den­ Sehl­ İbn­Sun­bat’ın­ ya­nı­na­ sı­ğın­dı.­Sun­bat­iha­net­et­ti,­ya­nın­da­ki­ler­le­bir­lik­te­Ba­bek’i­Af­şin’e­tes­lim­et­ti.Ba­bek­ el­ Hür­re­mi­ piş­man­lık­ ge­tir­

me­si­ kar­şı­lı­ğın­da­ ya­pı­lan­ tek­lif­e­ri­ ge­ri­ çe­vir­di.­ O­ bir­ köy­lü­ ha­re­ke­ti,­ halk­ha­re­ke­ti,­dev­rim­ha­re­ke­ti­ön­de­riy­di­ve­ya­şa­mı­nın­ son­ an­la­rı­na­ ka­dar­ bu­na­uy­gun­dav­ran­dı.­Mu­te­sim­gör­mek,­ta­nı­mak­ is­ti­yor­du­Ba­bek’i.­Ay­nı­ za­man­da­ ona­ çek­ti­re­cek­le­ri­ ız­dı­rap­la­ra­ da­yan­ma­sı­nı­rı­nı­da­test­et­mek­is­ti­yor­du.­Ri­va­yet­olu­nur­ki;­ya­nı­na­ge­ti­ril­di­ğin­de­Mu­te­sim­ona­şöy­le­der:­“Ey­Ba­bek­sen­öy­le­ bir­ şey­ yap­tın­ki;­ hiç­ kim­se­böy­le­bir­ya­pa­ma­mış­tır.­Bu­yüz­den­şim­di­de­hiç­kim­se­nin­ta­ham­mül­ede­me­ye­ce­ği­ ka­dar­ ta­ham­mül­ et­me­li­sin.”­ Ba­bek­de­“Ya­kın­da­be­nim­ta­ham­mü­lü­mü­gö­rür­sün”­ der.­ Mu­te­sim,­ ön­ce­ el­le­ri­nin,­son­ra­ayak­la­rı­nın­ke­sil­me­si­ni­em­re­der.­Sağ­eli­ke­si­lir­ön­ce,­Ba­bek­ka­nı­nı­yü­zü­ne­sü­rer.­Mu­te­sim­ni­ye­böy­le­yap­tı­ğı­nı­so­rar.­Ba­bek­“Ka­nım­ak­tık­ça­halk­yü­zü­mün­sa­rar­ma­sın­dan­be­nim­ölüm­den­kork­tu­ğu­mu­sa­nır.”­di­ye­ya­nıt­lar.­El­le­ri­ ve­ ayak­la­rı­ ke­si­len­ Ba­bek,­ ba­şı­da­ke­si­le­rek­kat­le­di­lir.­Ay­nı­iş­ken­ce­

TEORİDE doğrultu 105

kar­de­şi­Ab­dul­lah’a­da­uy­gu­la­nır,­ iki­si­de­ne­af­di­le­miş­ne­de­in­le­yip­sız­la­mış­lar­dır.Ba­bek’in­ ba­şı­nı­ ke­sip­ Ho­ra­san’ın­

bü­tün­kent­ve­ka­sa­ba­la­rın­da­do­laş­tır­dı­lar.­ Hi­la­fe­ti­ de­vi­rip­ dev­rim­ yap­ma­sı­na­ az­ kal­mış,­ hal­kın­ yü­re­ğin­de­ kök­sal­mış,­on­la­rın­umu­du­ol­muş,­üzer­le­rin­de­bü­yük­et­ki­si­olan­bir­ayak­lan­ma­ön­de­riy­di­Ba­bek­ve­bu­yol­la­böl­ge­hal­kı­na­göz­da­ğı­ve­ri­li­yor­du.Ba­bek’in­ce­se­di­ ise­Sa­ma­ra’da­yük­

sek­çe­bir­yer­de­yıl­lar­ca­ası­lı­kal­dı.­Bu­gün­ha­len­du­ru­yor­o­yer­ve­halk­ara­sın­da­“Ke­ni­se­yi­Ba­bek”­ola­rak­bi­li­ni­yor.­Ba­bek’in­öl­dü­rül­me­sin­den­son­ra­da­

Hür­re­mi­ha­re­ke­ti­de­vam­et­ti.­İri­li­ufak­lı­is­yan­lar­la­ege­men­le­re­kar­şı­ayak­lan­dı­lar,­ te­mel­ fel­se­fe­le­rin­den­ vaz­geç­me­di­ler.­ Ba­bek­ ve­ Hür­re­mi­ler­den­ ge­ri­ye­ya­zı­lı­eser­bel­ge­kal­ma­dı.­Bu­kök­ten­ci­ha­re­ke­tin­ta­ri­hi­ni­ya­zan­lar­so­nuç­ta­ga­lip­ ge­len­ ege­men­ler­di;­ gü­nü­mü­ze­ ka­dar­ulaş­ma­yı­ba­şa­ran­bil­gi­ve­bel­ge­ler­dö­ne­min­dev­let­adam­la­rı,­ res­mi­va­ka­nü­vis­ler­ ve­ dev­let­ yan­lı­sı­ ule­ma­la­rın­ya­lan,­ çar­pıt­ma­ ve­ ka­ra­la­ma­ya­ da­ya­lı­ya­zı­la­rı­dır.­İz­le­ri­sü­rü­le­bil­di­ği­ka­da­rıy­la­Hür­rem­di­ni­lik­1200’lü­yıl­la­ra­ka­dar­kök­ten­ci­ra­di­kal­ ge­le­ne­ği­ni­ sür­dür­müş­tür.­Ba­bek’in­ eşit­lik­çi­or­tak­çı­ ül­kü­sü­

fark­lı­böl­ge­ler­de,­fark­lı­isim­ler­bi­çi­min­de­ezi­len­yok­sul­halk­la­ra­esin­kay­na­ğı­ol­du.­Ba­bek­adı­ye­ni­do­ğan­ço­cuk­la­rın­adı­ ile­ya­şa­dı.­Bezz­ka­le­si­bu­gün­ha­la­böl­ge­hal­kı­ için­önem­li­zi­ya­ret­ye­ri­dir.­Aze­ri­le­rin­ulus­laş­ma­sü­re­cin­de­ta­rih­sel­kö­ken­ ve­ ai­di­yet­ bağ­la­rı­ ba­kı­mın­dan­Ba­bek­özel­bir­önem­ta­şır.­Ba­bek’ten­ge­ri­ye­ ya­zı­lı­ bir­ eser­kal­

ma­dı,­ama­ya­zar­lar­ve­şa­ir­ler­Ba­bek’in­ar­dın­dan­ yaz­dık­la­rı­ ede­bi­ ürün­ler­le­onu­ve­ ide­al­le­ri­ni­ye­ni­ku­şak­lar­la­bu­luş­tur­du,­ta­nış­tır­dı.

İl­kel­ ko­mü­nal­ top­lum­dan­ ge­le­ce­ğin­ko­mü­nist­top­lu­mu­na­uzun­ta­ri­hi­se­rü­ven­de­Ba­bek’in­eşit­lik­çi­or­tak­çı­top­lum­ül­kü­sü­ önem­li­ ko­mü­nis­tik­ uğ­rak­lar­dan­bi­ri­si­ola­rak­anıl­ma­yı­hak­eder.­n

(*) Söz lük ve Açık la ma larZerdüştilik:­Tah­mi­nen­M.Ö.­637­560­

yıl­la­rı­ara­sın­da­ya­şa­mış­Zer­düşt­ ta­ra­fın­dan­ya­yı­lan­din­ola­rak­ka­bul­edi­lir.­42­ya­şın­day­ken­“pey­gam­ber­lik­vah­yi­ni­alan”­ Zer­düşt,­ 77­ ya­şın­da­ öl­dü­rü­lür.­(So­ba­lan­da­ğın­da­in­zi­va­ya­çe­kil­me­si­ve­42­ya­şın­da­va­hiy­yo­luy­la­pey­gam­ber­li­ği­nin­ ile­til­me­si­ da­ha­ son­ra­ki­ pey­gam­ber­le­re­esin­kay­na­ğı­ol­muş­ol­ma­lı!)Zer­düş­ti­lik­ tek­ tan­rı­lı­dır­ ve­ kut­sal­

ki­ta­bı­ olan­ bir­ din­dir.­ Tan­rı;­ Ahu­ra­Maz­da,­ kut­sal­ ki­tap;­ Aves­ta­dır.­ An­tik­İran’da,­ Ho­ra­san,­ Azer­bay­can,­ Me­zo­pa­tam­ya’da­yay­gın­lık­ka­zan­mış­tır.­Ate­şin­ kut­sal­lı­ğı­na­ inan­dık­la­rı­ için­ ta­raf­tar­la­rı­na­ ate­şe­ ta­pan­lar­ateş­pe­rest­ler­de­ni­lir.Mu­ha­lif­bir­din­ve­top­lum­sal­bir­ha­

re­ket­özel­lik­le­ri­de­ta­şı­yan­Zer­düş­ti­lik,­Sa­sa­ni­ler­dö­ne­min­de­res­mi­din­ha­li­ne­ge­ti­ri­lin­ce­hal­kın­gö­zün­den­dü­şer.­Mazdekçilik­ (496­ Mazdek­ Ayaklan­

ması):­Her­ tür­lü­bi­rey­sel­ ser­vet,­mülk­ve­sa­hip­len­me­ye­kar­şı­olan­tam­bir­or­tak­laş­ma­cı­lık­ ha­re­ke­ti.­ İran’ın­ (o­ dö­nem­de­ Sa­sa­ni­ dev­le­ti)­ 484­ ye­nil­gi­si­ni­iz­le­yen­yıl­lar­da­ki­top­lum­sal­hu­zur­suz­luk­la­bir­lik­te­or­ta­ya­çı­kan­ve­Maz­dek’in­ön­der­li­ğin­de­ bü­yü­yen­ ha­re­ket­ İran­(Sa­sa­ni)­ İm­pa­ra­to­ru­ Kub­da/­ Ka­vad/­Ka­vaz’ın­ 469’da­ taht­tan­ in­di­ril­me­siy­le­do­ru­ğu­na­va­rır.­ İm­pa­ra­tor­kaç­ma­yı­ba­şa­ra­cak­ ve­Ef­ta­lit­ (Ak­hun­lar)­ha­ka­nı­na­sı­ğı­na­cak­tır.­Ak­hun­lar­ha­ka­nı­nın­bü­yük­bir­gü­cü­Sa­sa­ni­le­rin­em­ri­ne­ver­me­si­so­nu­cun­da,­Maz­dek­ayak­lan­ma­sı­bas­tı­rı­la­cak­(498­499)­ve­Maz­dek­idam­edi­le­cek­tir.­

TEORİDE doğrultu106

Manicilik:­Mar­din­do­ğum­lu­Ma­ni­ta­ra­fın­dan­ya­yı­lan­di­ni­inanç­ve­öğ­re­ti­dir.­Öğ­re­ti­si­ni­ken­di­adıy­la­ya­yan­Ma­ni,­Sa­sa­ni­ hü­küm­da­rı­ Şah­pur’un­ ko­ru­ma­sı­al­tın­da­baş­kent­Kte­sip­hon­(Me­da­in)’de­ya­şa­mış­tır.­ Ma­ni­ci­lik;­ Zer­düş­ti­lik­ ile­Hı­ris­ti­yan­lık­ sen­te­zi­ne­ da­ya­nan,­ Bu­dizm’den­de­ki­mi­öğe­ler­al­mış,­ba­rış­ve­hoş­gö­rü­ye­ da­ya­nan,­ İs­lam’da­ki­ ta­sav­vu­fi­ve­Ba­tı­ni­ha­re­ket­le­ri­ve­Ale­vi­inan­cı­nı­et­ki­le­miş­bir­inanç­tır.Budizm:­ Pu­ta­ ta­pan­ bir­ inanç­tır.­

Sa­sa­ni­ sat­rap­la­rın­dan­ (Bü­yük­ Prens)­Ber­me­ki­le­re­da­ya­nır.­Belh­ken­ti­nin­en­soy­lu­ sü­la­le­si­dir.­Kent­Nu­ba­har­adın­da­en­es­ki­Bu­dist­ta­pı­na­ğı­ile­ün­lü­dür.­Nu­ba­har­ Ta­pı­na­ğı­nın­ Ku­reyş­ dev­rin­de­ki­ pu­ta­ ta­pan­la­rın­ kut­sa­dı­ğı­ Mek­ke’de­ki­Ka­be­nin­çi­zi­mi­ör­nek­alı­na­rak,­Ka­be­ ile­ re­ka­bet­ için­ ya­pıl­mış­ ol­du­ğu­öne­sü­rü­lür.­Ta­pı­na­ğın­tüm­gö­rev­li­le­ri­Ber­me­ki­ler­ta­ra­fın­dan­ata­nır,­Baş­ra­hip­de­Bar­mak­ola­rak­ad­lan­dı­rı­lır­dı.­Ka­be­ile­ re­ka­bet­hem­Ber­me­ki­le­re­hem­Nu­ba­har­Ta­pı­na­ğı­na­ya­ra­ma­dı.­Ho­ra­san,­Ha­li­fe­Os­man­ta­ra­fın­dan­fet­he­dil­di­ğin­de­Nu­ba­har­yı­kıl­dı,­Ber­me­ki­le­rin­im­ti­yaz­la­rı­el­le­rin­den­alın­dı.­Bu­dizm­ As­ya’da­ yay­gın­ bir­ inanç­

ola­rak­var­lı­ğı­nı­de­vam­et­ti­ri­yor.Şamanizm:­İlk­iz­le­ri­ne­M.Ö­IV.­ila­I.­

yy’lar­da­rast­la­nır.­He­nüz­yer­le­şik­ya­şa­ma­geç­me­miş­gö­çe­be­ka­bi­le­ler­ara­sın­da­yay­gın­bir­din­sel/­inanç­sal­ol­gu­dur.­Or­tak­ka­na­at­bir­din­ol­ma­dı­ğı­ama­din­sel/mis­tik­ri­tü­el­ler­top­la­mı­ol­du­ğu­bi­çi­min­de­dir.­Ya­sa­lar­­ku­ral­lar­bü­tün­lü­ğü­ yok­tur,­ her­ gö­çe­be­ ka­bi­le­ ken­di­ne­gö­re­ri­tü­el­ler­oluş­tur­muş­tur.­Türk­le­rin­

en­es­ki­di­ni,­“Türk­Şa­ma­nizm’i”­tez­le­ri­ger­çe­ği­ ifa­de­et­mez.­Şa­ma­nizm­yal­nız­ca­Türk­le­re­ öz­gü­de­ğil,­ gö­çe­be­ot­la­tı­cı­ka­vim­le­rin­ hep­si­nin­ ken­di­ne­ gö­re­ bir­Şa­ma­nizm­le­ri­var­dır.­Do­ğa­ ile­ba­rı­şık,­bağ­naz­ol­ma­yan­ri­tü­el­le­riy­le­to­tem­din­le­ri­ara­sın­da­sa­yı­la­bi­lir.­Baş­ka­din­le­re­kar­şı­ düş­man­lık­ bes­le­me­me­si­ ve­ bağ­naz­ve­tu­tu­cu­ol­ma­ma­sı­ne­de­niy­le­tür­lü­din­le­rin­ et­ki­si­ni­ al­tın­da­kal­mış,­ gi­de­rek­yok­olur­ken­ki­mi­ ri­tü­el­le­ri­ni­de­di­ğer­din­le­re­kat­mış­tır.Mazyar­(Mazyar­bin­Karin):­Ba­bek’in­

öl­dü­rül­me­sin­den­ iki­ yıl­ son­ra­ Ta­be­ris­tan­ pren­si­Maz­yar­ bin­ Ka­rin­ ayak­lan­dı.­ Ka­ri­ni­ler­ sü­la­le­si­ Ta­be­ris­tan’ın­yö­ne­ti­ci­ sü­la­le­siy­di.­ Ba­bek’in­ izin­de­ki­Maz­yar’ın­ama­cı­da­eşit­lik­çi­bir­dü­zen/­top­lum­ kur­mak­tı.­ Maz­yar’ın­ ha­re­ke­ti­kı­sa­za­man­da­bas­tı­rıl­dı.­Maz­yar­öl­dü­rül­dü,­ce­se­di­Sa­ma­ra’ya­ge­ti­ril­di­ve­iki­yıl­dan­be­ri­ası­lı­du­ran­Ba­bek’in­ke­mik­le­ri­nin­ya­nı­na­asıl­dı.­225­(839­340)Cizye:­ İs­lam­ül­ke­le­rin­de­Müs­lü­man­

ol­ma­yan­lar­dan­ alı­nan­ bir­ çe­şit­ ver­gi.­Halk­ara­sın­da­kel­le­ver­gi­si­ola­rak­anı­lır.Miskal:­ 4.5­ gr­ de­ğe­rin­de­ es­ki­ bir­

ağır­lık­öl­çü­sü­bi­ri­mi.İkon:­ Tah­ta­ üze­ri­ne­ mum­lu­ ve­ yu­

mur­ta­lı­ bo­ya­lar­la­ ya­pı­lan­ di­ni­ içe­rik­li­re­sim­ler.­Kut­sal­ka­bul­edi­len­re­sim,­de­sen­ve­çi­zim­ler.KaynakçaHo­ra­san­Ki­min­Yur­du,­Fa­ik­Bu­lutBa­bek,­S.­Ne­fi­siBi­lim­ ve­ Ge­le­cek­ der­gi­si,­ Ha­zi­ran­

2007,­Syf:­40

TEORİDE doğrultu 107

Kürt­ so­ru­nu­nun­ çö­zü­mü­ id­di­asın­dan­söz­edil­di­ği­yer­de­dev­rim­ci­bir­si­ya­si­ çiz­gi­nin­ teo­rik­ ba­kım­dan­ ay­dın­lı­ğa­ ka­vuş­tur­ma­sı­ ge­re­ken­ ön­ce­lik­li­şey;­ bu­ so­ru­nun­ so­mut­ özel­lik­le­ri­nin­or­ta­ya­ kon­ma­sı­dır.­ Teo­ri­ bu­ so­ru­nu­ay­dın­lat­ma­dı­ğı­ oran­da­ Ulus­la­rın­ ken­di­ Ka­de­ri­ni­ Ta­yin­ Hak­kı­ (UKKTH)­ ile­il­gi­li­ ge­nel­ ge­çer­ pro­pa­gan­da­yı­ yi­ne­le­yip­dur­mak­(po­li­tik­ba­kım­dan­de­ğer­siz­ol­ma­sa­ bi­le),­ kim­se­yi­ faz­la­ iler­let­mez.­UKKTH­ il­ke­si­nin­ eğer,­ ulu­sal­ so­run­kö­ken­li­te­mel­ta­lep­le­rin­oluş­tu­rul­ma­sı­na­yön­ver­me­si­is­te­ni­yor­sa,­bu­il­ke­nin­içe­ri­ği­nin­ta­rih­sel­ge­li­şim­ve­top­lum­sal­ger­çek­li­ğe­ uy­gun­ bi­çim­de­ ta­rif­ edi­le­bil­miş­ ol­ma­sı­ ge­re­kir.­ So­ru­nun­ böy­le­ko­nu­lu­şu­ iki­ ol­gu­dan­ha­re­ket­ et­me­yi;­prog­ra­ma­tik­ for­mü­las­yon­lar­da­ ve­ po­li­tik­pra­tik­le­ şu­ iki­ ol­gu­yu­ ya­nıt­la­ma­yı­ge­rek­ti­rir:­Bi­rin­ci­si­Ku­zey­Kür­dis­tan­po­li­tik­ve­eko­no­mik­il­hak­al­tın­da,­di­ğer­bir­ifa­dey­le­Türk­bur­ju­va­zi­si­nin­ve­dev­le­ti­nin­ sö­mür­ge­si­dir,­ üs­te­lik­ de­ Kürt­

hal­kı­nın­ulu­sal­var­lı­ğı­in­kar­edil­mek­te­dir;­ikin­ci­si­ ise,­Kür­dis­tan­dört­par­ça­ya­bö­lün­müş­bi­çim­de­fark­lı­dev­let­ler­ce­bo­yun­du­ruk­al­tın­da­tu­tul­mak­ta­dır.Bu­ ger­çek­le­ri­ at­la­yan,­ bir­ baş­ka­

ifa­dey­le­ ve­ri­li­ ulu­sal­ so­ru­nun­ so­mut­özel­lik­le­ri­ni­ in­ce­le­me­ye­ ya­naş­ma­yan­Yü­rü­yüş­ Der­gi­si’nin­ ko­nuy­la­ il­gi­li­ de­ğer­len­dir­me­le­rin­de­ bol­ca­ rast­la­dı­ğı­mız­“Bi­zim­gi­bi­çok­ulus­lu­ül­ke­ler”­ tü­rün­den­ ka­te­go­rik­ ge­nel­le­me­ler­le­ bir­ ye­re­va­rı­la­maz.­ Çün­kü­ “Kürt­ so­ru­nu”nun­ta­rih­sel­ ve­ so­mut­ bi­çim­de­ ay­dın­la­tıl­ma­sı­ba­kı­mın­dan­iş­lev­siz­dir­böy­le­si­ge­nel­le­me­ler.­Her­ şey­den­ ön­ce­ “Çok­ ulus­lu­ ye­ni­

sö­mür­ge­ ül­ke­ler”­ ge­nel­le­me­si­ Tür­ki­ye­res­mi­ si­ya­si­ coğ­raf­ya­sı­na­ at­fen­ vur­gu­lan­dı­ğı­ bi­çi­miy­le,­ ör­tük­bir­ ‘Mi­sak­ı­Mil­li’­ uf­kuy­la­ dü­şü­nül­dü­ğü­ne­ işa­ret­et­mek­te­dir.­ Çün­kü­ “Kürt­ so­ru­nu”­ de­nil­di­ğin­de­ bu­nun­ ta­rih­sel­ an­la­mıy­la­ “Kür­dis­tan”­ so­ru­nu­ de­mek­ ol­du­ğu­açık­tır­ve­Kür­dis­tan’ın­zor­yo­luy­la­dört­

Ulu­sal­so­run­ve­Yü­rü­yüş­Der­gi­si’nin­eko­no­miz­mi

TEORİDE doğrultu108

par­ça­ya­ bö­lün­müş­ ol­du­ğu­nu­bil­mi­yor­de­ğil­dir­ Yü­rü­yüş.­ Ne­ var­ ki­ bu­ te­mel­ger­çek­ha­re­ket­nok­ta­sı­ola­rak­alı­nır­sa,­o­za­man­Kürt­so­ru­nu­nun­çö­züm­uf­ku­‘Mi­sak­ı­ Mil­li’yi­ aşan­ bir­ sö­mür­ge­sel­sta­tü­nün­ tar­tı­şıl­ma­sı­ ha­li­ne­ dö­nüş­müş­ola­cak­tır.­Ha­liy­le­“Çok­ulus­lu­ye­ni­sö­mür­ge­ül­ke­ler”­ge­nel­le­me­si,­so­mu­tu­ay­dın­la­tan­bir­tez­ol­ma­iş­le­vi­ni­yi­tir­miş­ola­cak­tır.­ Evet­ ama­ böy­le­ bir­ po­li­tik­sta­tü­ var­dır­ ve­ so­mut­tur.­ Kür­dis­tan,­dev­let­ler­ara­sı­bir­sö­mür­ge­dir.­Öz­gün­lü­ğü­nün­po­li­tik­ka­rak­te­ri­bu­dur.­Yü­rü­yüş’ün­ teo­rik­ ola­rak­ yüz­leş­

mek­ten­ ‘im­ti­na’­ et­me­yi­ sür­dür­dü­ğü­ve­ ‘il­gi’len­me­di­ği­ bir­ ger­çek­lik­tir­ bu.­Bu­ ‘il­gi­siz’li­ği­ Yü­rü­yüş’ün­ gö­rüş­le­ri­ni­yan­sıt­tı­ğı­nı­bil­di­ği­miz­“Halk­Ana­ya­sa­sı­Tas­la­ğı”nın­ko­nuy­la­il­gi­li­bö­lüm­le­rin­de­de­ açık­ça­ gö­rü­yo­ruz.­Ora­da,­ so­ru­nun­UKKTH­ çer­çe­ve­sin­de­ Tür­ki­ye’de­ki­ ‘çö­zü­mü’nün­ Türk­ ve­Kürt­ emek­çi­ sı­nıf­la­rı­nın­ bir­lik­te­ mü­ca­de­le­siy­le­ ola­ca­ğı­söy­len­mek­te,­ an­cak,­ Kürt­ ulu­su­nun­fert­le­ri­nin­ ken­di­ ka­der­le­ri­ni­ par­ça­lan­mış­ül­ke­le­ri­nin­bir­li­ği­yö­nün­de­kul­lan­ma­hak­la­rı­nın­da­bu­lun­du­ğu­pers­pek­ti­fi­ne­hiç­de­ği­nil­me­mek­te­dir.­Bu­so­nuç,­UKKTH­ sa­vu­nu­suy­la­ il­gi­li­ ge­nel­ ge­çer­han­gi­söz­ler­söy­le­nir­se­söy­len­sin,­‘Kürt­so­ru­nu’nu­ ya­ra­tan­ sö­mür­ge­sel­ sta­tü­yü,­Türk­bur­ju­va­zi­si­nin­si­ya­si­ege­men­lik­ala­nıy­la­sı­nır­la­yan­yak­la­şı­ma­sa­hip­olun­du­ğu­nu­gös­te­rir.Son­ra­sın­da­zin­cir­le­me­bir­re­ak­si­yon­

bi­çi­min­de­ de­vam­ edip­ git­mek­te­dir­ bu­ko­lay­cı­yak­la­şım­lar.­Türk­ege­men­sı­nıf­la­rı­nın­Kür­dis­tan’ın­Ku­ze­yi­üze­rin­de­ki­ege­men­lik­sta­tü­sü­nün­ta­rif­edil­me­sin­de­ de­ sü­rer­ ger­çek­ler­den­ uzak­laş­ma.­Em­per­ya­lizm­Kür­dis­tan’ı­“bö­lüp­par­ça­la­mış­tır”­ve­iş­bir­lik­çi­ik­ti­dar­lar­her­bir­par­ça­yı­ “il­hak”­ et­miş­ler­dir.­ Ta­ri­fi­ bu­ra­da­ baş­la­tıp­ bu­ra­da­ bi­ti­rir­ Yü­rü­yüş.­Ge­ri­si­ teo­rik­ ola­rak­ ya­sak­ böl­ge­dir!­

Ör­ne­ğin,­ bu­ iş­bir­lik­çi­ ik­ti­dar­la­rın­ hiç­bi­ri­si­ Yü­rü­yüş’ün­ ‘il­hak’­ de­di­ği­ ‘si­ya­si­il­hak’ın­ öte­si­ne­ ge­çip,­ eko­no­mik­ il­ha­kı­da­ger­çek­leş­tir­miş­ler­mi­dir­aca­ba­bu­par­ça­lar­üze­rin­de?­Ör­ne­ğin­ Türk­ ege­men­sı­nıf­a­rı­sö­mür­ge­leş­tir­miş­ler­mi­dir­il­hak­et­tik­le­ri­Kür­dis­tan­top­rak­la­rı­nı?Yü­rü­yüş,­ so­ru­nu­ ta­ri­hi­ ve­ so­mut­

ka­rak­te­riy­le­ in­ce­le­me­ye­ ya­naş­maz.­O,­“Em­per­ya­lizm­ dö­ne­min­de­ em­per­ya­list­sö­mür­ge­ci­li­ğin­ dı­şın­da­ bir­ sö­mür­ge­ci­lik­ ara­mak­ yan­lış­tır”­ di­ye­rek,­ da­ha­baş­tan­ol­gu­lar­dan­so­nuç­la­ra­gi­den­bi­lim­sel­yo­lu­yad­sır­ve­ol­gu­la­rı­ken­di­te­ori­si­ne­ uy­dur­ma­ key­fi­li­ği­ne­ sap­la­nır.­O­yüz­den­de­hem­te­ori­si­di­kiş­tut­maz,­hem­ de­ da­ha­ önem­li­si,­ ulu­sal­ so­run­da­ki­po­li­tik­pra­tik­ve­prog­ra­ma­tik­yak­la­şım­la­rı,­id­di­a­et­ti­ği­gi­bi­Mark­sist­Le­ni­nist­ UKKTH­ il­ke­si­ne­ ce­vap­ ol­maz.­Ek­lek­ti­sizm­ze­min­den­kur­tu­la­maz,­de­ği­şik­du­rum­lar­da­yal­pa­la­ma­nın­önü­nü­ala­maz.­­Yü­rü­yüş’e,­ bir­ çağ­da­ “ti­pik”­ ola­nın­

ya­nı­ sı­ra­ “is­tis­na­lar”­ da­ ola­bi­le­ce­ği­ni­ve­ol­du­ğu­nu,­ör­ne­ğin­“ba­ğım­sız,­ulu­sal­bir­ dev­let”­ olan­ ve­ 1916’da­ ha­la­ elin­de­sö­mür­ge­ler­bu­lu­nan­Por­te­kiz’in­ay­nı­za­man­da,­ön­ce­ki­iki­yüz­yıl­dan­be­ri­İn­gil­te­re’nin­ “Ma­li­ ve­ dip­lo­ma­tik­ ba­ğım­lı­lı­ğı”­al­tın­da­ol­du­ğu,­ke­za,­Le­nin’in­Por­te­kiz­ör­ne­ğin­den­yo­la­çı­ka­rak,­“Ka­pi­ta­list­ em­per­ya­lizm­ dö­ne­min­de­ ge­nel­sis­tem”in­ bir­ par­ça­sı­ ol­mak­ ger­çek­li­ği­ne­kar­şın,­“Tek­tek­bü­yük­ve­kü­çük­dev­let­ler­ara­sın­da­bu­tür­iliş­ki­le­re­her­za­man­rast­lan­dı­ğı”nı­vur­gu­la­dı­ğı­ha­tır­la­tı­lır­sa,­Yü­rü­yüş’ün;­ye­ni­sö­mür­ge­nin­sö­mür­ge­si­ ol­sa­ da­ bu­ “bi­çim­sel­dir”in­öte­sin­de­bir­ce­va­bı­yok­tur!­So­ru­nu­so­mut­“bi­çim­de”­tar­tış­ma­ya­ya­naş­maz!­O­yüz­den­de,­Kürt­hal­kı­nın­mev­cut­dev­let­ sı­nır­la­rı­ içe­ri­sin­de­ zor­la­ tu­tul­ma­sı­nın­ 1914­18­ em­per­ya­list­ dün­ya­ sa­va­şı­nın­ ana­ em­per­ya­list­ ak­tör­le­ri­nin­

TEORİDE doğrultu 109

de­ğil,­Türk­ve­Kürt­halk­la­rı­nın­bir­le­şik­an­ti­sö­mür­ge­ci­mü­ca­de­le­si­nin­za­fe­rin­den­son­ra,­bu­za­fe­rin­üze­ri­ne­tek­ba­şı­na­otu­ran­Türk­bur­ju­va­zi­si­ve­dev­le­ti­nin­işi­ol­du­ğu­(da­ha­son­ra­ki­on­yıl­lar­da­eko­no­mik­il­ha­kın­dan­ta­mam­lan­ma­sıy­la­sö­mür­ge­sta­tü­sü­ne­va­ran)­bu­du­ru­mun,­iş­gal­ci­le­re­kar­şı­sa­vaş­dö­ne­min­de­ulu­sal­ hak­la­rıy­la­ il­gi­li­ ken­di­si­ne­ ve­ri­len­ söz­le­rin­ tu­tul­ma­sı­nı­ is­te­yen­ Kürt­hal­kı­nın­ fieyh­ Sa­it’le­ baş­la­yan­ ulu­sal­is­yan­la­rı­nın­bas­tı­rıl­ma­sı­ yo­luy­la­ da­ha­geç­ti­ği­miz­yüz­yı­lın­20’li­yıl­la­rın­da­sağ­lan­dı­ğı,­ke­za­Kürt­ulu­sal­in­ka­rı­nın­ay­nı­dö­nem­de,­ay­nı­ege­men­ezi­len­ulus­ko­şul­la­rın­da­ mey­da­na­ gel­di­ği­ni­ at­la­ma­ya,­ yok­ say­ma­ya­ da­ya­nır­ Yü­rü­yüş’ün­te­ori­si…Bu­nun­so­nu­cu­dur­ki­Yü­rü­yüş,­Ku­

zey­Kür­dis­tan’ın­1920’ler­den­gü­nü­mü­ze­han­gi­dev­le­tin­as­ker­ve­po­lis­bir­lik­le­rin­ce­iş­gal­al­tın­da­tu­tul­du­ğu,­ver­gi­le­rin­ki­min­adı­na­top­lan­dı­ğı,­mah­ke­me­le­rin,­ha­pis­ha­ne­le­rin­ ki­me­ ait­ ol­du­ğu,­ va­li­le­rin,­kay­ma­kam­la­rın­ki­min­müh­rü­nü­ta­şı­dık­la­rı,­yer­al­tı­ve­yer­üs­tü­zen­gin­lik­le­rin­ han­gi­ ulu­sun­ dev­le­ti­ ve­ ege­men­ sı­nıf­a­rın­ca­ yağ­ma­lan­dı­ğı,­ in­kar­ve­asi­mi­las­yon­po­li­ti­ka­sı­nın,­top­lum­sal­ve­ ik­ti­sa­di­ ya­şa­mın­ tüm­ alan­la­rın­da­gö­rü­len­ kor­kunç­ ulu­sal­ eşit­siz­lik­le­rin­han­gi­ dev­le­tin­ po­li­ti­ka­la­rı­nın­ so­nu­cu­oluş­tu­rul­du­ğu­ ve­ sür­dü­rül­dü­ğü­ ger­çek­le­riy­le­ il­gi­len­mi­yor!­ Do­la­yı­sıy­la­ da­ko­nuy­la­ il­gi­li­ teo­rik­ gö­rüş­le­ri,­ prog­ra­ma­tik­ for­mü­las­yon­la­rı­ ve­ en­ önem­li­si­de­ulu­sal­ha­re­ke­tin­ “dün­kü”­dev­rim­ci­ve­ya­gü­nü­müz­de­ki­de­mok­ra­tik­ta­lep­le­ri­ve­ey­le­mi­kar­şı­sın­da­ki­si­ya­sal­du­ru­şu­da,­her­iki­ulu­sun­hal­kın­“Ay­nı­sos­yo­eko­no­mik­ya­pı”­ve­ “Ay­nı­ top­lum­sal­for­mas­yon”­ için­de­ ol­du­ğu­ger­çek­dı­şı­lı­ğıy­la­sa­kat­la­nı­yor.­Dö­nem­dö­nem­Yü­rü­yüş’ün­ dev­rim­ci­ du­ru­şun­da­ sos­yal­şo­ve­nist­ aşın­ma­lar,­ tah­ri­bat­lar­ ya­ra­

tan­ve­de­rin­leş­ti­ği­öl­çü­de­ulu­sal­so­run­da­eko­no­miz­me­mah­kum­ol­ma­sı­na­yol­açan­kay­nak­bu­dur.­Yü­rü­yüş­ Der­gi­si,­ so­ru­na­ em­per­ya­

lizm­le­ il­gi­li­ ge­nel­le­me­ler­den­ bak­tı­ğı­sü­re­ce­ de,­ eko­no­miz­me­ mah­kum­ ol­mak­tan­kur­tul­ma­yı­ba­şa­ra­ma­ya­cak­tır.­Çün­kü­Ku­zey­Kür­dis­tan’ın­em­per­ya­liz­me­ba­ğım­lı­lı­ğı­nın,­sis­te­me­ek­lem­len­me­si­nin­na­sıl­ ger­çek­leş­ti­ği­nin­an­la­şıl­ma­sı­nın­ tek­ ola­nak­lı­ yo­lu,­ “ara­ hal­ka­yı”,­Türk­ege­men­sı­nıf­a­rı­nın­bu­ba­ğım­lı­lık­ta­ki­iş­le­vi­ni­or­ta­ya­çı­kar­mak­tır,­bu­nun­adı­nı­ koy­mak­tır.­ Yü­rü­yüş­ ken­din­ce­bir­ad­koy­mu­yor­da­de­ğil,­bol­bol­Türk­ege­men­ sı­nıf­a­rı­nı­ em­per­ya­lizm­ “iş­bir­lik­çi­li­ği”yle­ ad­lan­dı­rıp­ du­ru­yor.­Doğ­ru­bu,­ ama­ K.­ Kür­dis­tan’ın­ em­per­ya­list­sis­te­me­na­sıl­ek­lem­len­di­ği­ne­de­ğil,­kim­ta­ra­fın­dan­ ya­pıl­dı­ğı­na­ işa­ret­ eder­ en­faz­la­sın­dan.­ Yu­ka­rı­da­ vur­gu­la­dı­ğı­mız­gi­bi,­Yü­rü­yüş’ün­ teo­rik­şab­lon­öl­çü­le­ri­nin­dı­şın­da­ka­lı­yor­işin­bu­ya­nı.­Öy­le­olun­ca­da­so­ru­nu­yok­sa­yı­yor.­Oy­sa­bu­ “ara­ hal­ka”­ cap­can­lı­ or­ta­da­dır:­ K.­Kür­dis­tan’ın­ em­per­ya­liz­me­ ba­ğım­lı­lı­ğı,­sis­te­me­ek­lem­len­me­si,­ye­ni­sö­mür­ge­Tür­ki­ye­üze­rin­den­ol­mak­ta­dır.­Ye­ni­sö­mür­ge­ Tür­ki­ye’nin­K.­ Kür­dis­tan’da­ki­ sö­mür­ge­ci­ bo­yun­du­ru­ğu­üze­rin­den­ger­çek­leş­mek­te­dir­bu­ek­lem­len­me.İliş­ki­teo­rik­ola­rak­böy­le­ta­rif­edi­lin­

ce­Yü­rü­yüş’ün,­ “Kürt­ so­ru­nu”nun­çö­zü­mü­ çer­çe­ve­sin­de­ ge­liş­tir­di­ği­ po­li­tik­stra­te­ji­nin­aç­maz­la­rı­nın­kö­ke­ni­de­be­lir­gin­leş­miş­ olu­yor.­ Bun­la­rın­ ba­şın­da­iş­bir­lik­çi­ Türk­ ege­men­ bur­ju­va­zi­si­nin­K.­Kür­dis­tan’ın­sö­mür­ge­leş­ti­ril­me­sin­de­so­mut­la­şan,­ öz­gün,­ ik­ti­sa­di­ ve­ po­li­tik­çı­kar­la­rı­nın­ ka­tı­ ger­çe­ği­ni­ kü­çüm­se­mek­gel­mek­te­dir.­Öy­le­ki,­bu­“önem­siz­leş­ti­ri­ci”­süb­jek­ti­vizm­Yü­rü­yüş’ü,­“Oli­gar­şi­nin­Kürt­so­ru­nun­da­hiç­bir­ira­de­si­yok­tur”­de­rin­ya­nıl­gı­sı­na­ka­dar­gö­tür­müş­tür.­Hal­böy­le­olun­ca­Yü­rü­yüş’ün­

TEORİDE doğrultu110

Kürt­yurt­se­ver­ha­re­ke­ti­ni­ve­PKK’yi­sü­rek­li­ ola­rak­ “Em­per­ya­liz­me­ kar­şı­mü­ca­de­le­et­me­mek­le”­suç­la­ma­ya­gö­tü­ren­ba­kış­açı­sı­da­yer­li­ ye­ri­ne­otur­mak­ta­dır.­ PKK’yi­ kas­te­de­rek­ “Bu­ ha­re­ke­tin­‘ba­ğım­sız­lık’­he­de­fi­esas­ola­rak­em­per­ya­liz­me­kar­şı­bir­he­def­ için­de­ğil,­ ‘Sö­mür­ge­ci­ Tür­ki­ye­ Cum­hu­ri­ye­ti’nden­kur­tul­mak­ an­la­mın­day­dı”­ der­ken­ de­ay­nı­po­li­tik­kör­lük­le­ha­re­ket­et­mek­tey­di,­Yü­rü­yüş.Ulu­sal­ mü­ca­de­le­ sö­mür­ge­ci­ye­ kar­

şı­ yü­rür,­ net­ olan­ bu­dur.­ Fa­kat­ ay­nı­ za­man­da­ Yü­rü­yüş’ün­ unut­tu­ğu­ da­bu­dur.­ Ulu­sal­ mü­ca­de­le­ yü­rü­ten­le­ri­“Em­per­ya­liz­me­ kar­şı­ mü­ca­de­le­ye”­ ça­ğır­mak,­ eğer­ po­li­tik­ ola­rak­ em­per­ya­liz­me­ kar­şı­ ol­mak,­ onun­ çı­kar­la­rı­nın­sa­vu­nu­cu­su,­ des­tek­çi­si­ ol­ma­mak­ dı­şın­da,­bir­de­em­per­ya­liz­me­fii­len­‘sa­vaş­aç­mak’­ge­rek­li­li­ği­ni­kap­sı­yor­sa,­bu­so­ru­nu­kav­ra­mak­tan­uzak­bir­söz­dür.­Ge­nel­ve­so­yut­ola­rak­“em­per­ya­lizm”­yok­tur.­So­mut­bir­sö­mür­ge­ci­güç­ve­onun­em­per­ya­list­ sis­tem­de­ki­ ye­ri­ var­dır.­Ulu­sal­mü­ca­de­le­ona­kar­şı­yü­rü­tü­lür.­O­sö­mür­ge­ci­güç­ya­da­güç­ler,­doğ­ru­dan­em­per­ya­list­bir­dev­le­tin­ya­da­blo­ğun­iş­gal­ci­or­du­su­da­ola­bi­lir,­iş­bir­lik­çi­ik­ti­dar­la­rın­ken­di­kuv­vet­le­ri­de.­Bi­rin­ci­ du­rum­da­ em­per­ya­lizm­le­ mü­ca­de­le­do­lay­sız­bir­bi­çim­alır,­ikin­ci­du­rum­da­ise­do­lay­lı­bir­bi­çi­mi­ ifa­de­eder.­Bi­zim­so­mu­tu­muz­da­ Kürt­ ulu­sal­ mü­ca­de­le­si­nin­ an­ti­em­per­ya­list­ ka­rak­te­ri­nin,­ye­ni­sö­mür­ge­ci­ya­pı­üze­rin­den­sür­dü­rü­len­sö­mür­ge­ci­ba­ğım­lı­lı­ğın­he­def­en­me­siy­le­do­lay­lı­ha­le­gel­miş­ol­du­ğu­açık­de­ğil­mi­dir:­K.­Kür­dis­tan’ı­em­per­ya­list­sis­te­me­ba­ğım­lı­kı­lan,­ek­lem­le­yen­“ara­hal­ka”­de­di­ği­miz­Türk­sö­mür­ge­ci­li­ği­nin­tas­fi­ye­edil­me­si,­bu­an­lam­da­fa­şist­ik­ti­da­rın­yı­kıl­ma­sı­an­ti­em­per­ya­list­mü­ca­de­le­ba­kı­mın­dan­“ana­hal­ka”­ha­li­ne­gel­miş­ ol­mu­yor­ mu?­ Üs­te­lik­ PKK’nin­

za­man­için­de­ulu­sal­“ba­ğım­sız­lık”­stra­te­ji­si­ni­bu­açık­he­def­ten­uzak­laş­tır­mış­ol­ma­sı­ya­da­ha­di­di­ye­lim­ki­teo­rik­bir­ola­sı­lık­ola­rak­bir­za­man­son­ra­da­si­lah­lı­mü­ca­de­le­den­tüm­den­vaz­geç­me­ye­ka­rar­ ver­me­si­ bi­le,­ tar­tış­tı­ğı­mız­ ko­nu­ba­kı­mın­dan­ esas­ bir­ önem­ teş­kil­ et­mez.­ Bu­ra­dan­ sa­de­ce­ PKK’nin­ po­li­tik­çiz­gi­si­nin­iki­ay­rı­dö­nem­de­ki­ni­te­li­ğiy­le­il­gi­li­bir­so­nuç­çı­kar.­Ulu­sal­ba­ğım­sız­lık­uğ­ru­na­yü­rü­tül­me­si­ge­re­ken­mü­ca­de­le­nin­ an­ti­em­per­ya­list­ ka­rak­te­ri­ne­iliş­kin­ söy­le­di­ği­miz­ nes­nel­ öl­çüt­le­rin­ge­çer­siz­li­ği­çık­maz.­Yü­rü­yüş­ za­ten­ bu­ nes­nel­ öl­çüt­le­

ri­ kav­ra­ya­ma­mak­ta­dır­ ama­ PKK’nin­ha­li­ ha­zır­da­ yü­rüt­müş­ ol­du­ğu­ po­li­tik­stra­te­ji­nin­ an­ti­em­per­ya­list­ mü­ca­de­le­düz­le­min­de­ki­ nes­nel­ ro­lü­nü­ de­ doğ­ru­de­ğer­len­di­re­me­mek­te­dir.­ PKK’nin­ em­per­ya­liz­min­ ni­te­lik­le­riy­le­ il­gi­li­ gö­rüş­le­ri­nin­ tu­tar­sız­lı­ğı,­ ulu­sal­ prag­ma­tik­yak­la­şım­la­rı­nın­ver­di­ği­ za­rar­lar­eleş­ti­ril­me­li­dir,­eleş­ti­ri­li­yor­da­za­ten.­An­cak­yü­rüt­tü­ğü­mü­ca­de­le­nin­nes­nel­ ola­rak­em­per­ya­liz­min­ çı­kar­la­rı­na­ hiz­met­ et­me­di­ği­gi­bi,­onun­la­ça­tış­tı­ğı­red­de­di­le­bi­lir­mi?Yü­rü­yüş’ün­ PKK’nin­ mü­ca­de­le­si­ni­

an­ti­em­per­ya­list­ ka­rak­ter­li­ gör­me­di­ği­bir­ ger­çek.­ An­cak­ O,­ bu­ pers­pek­ti­fi­ni­esas­ iti­ba­riy­le­PKK’nin­ulu­sal­dev­rim­ci­po­li­tik­çiz­gi­sin­de­mey­da­na­ge­len­re­for­mist­kı­rıl­ma­nın­so­nuç­la­rı­nın­pra­tik­ana­li­zi­ne­ da­yan­dır­mı­yor.­ Bu­ tür­den­so­nuç­la­rı,­za­ten­PKK­gi­bi­“Kü­çük­bur­ju­va­ mil­li­yet­çi”­ ha­re­ket­le­rin­ “Ulu­sal­so­run­la­rın­ çö­zü­mü­ne­ ön­cü­lük­ ede­me­ye­ce­ği”­ te­mel­gö­rü­şü­nün­doğ­ru­lan­ma­sı­nın­ör­nek­le­ri­ola­rak­gö­rü­yor.­PKK­dev­rim­ci­bir­çiz­gi­de­“Ba­ğım­sız­Kür­dis­tan”­ta­le­biy­le­mü­ca­de­le­et­ti­ği­du­rum­da­da,­şim­di­ulu­sal­de­mok­ra­tik­re­form­cu­bir­ çiz­gi­de­ in­kar­ ve­ im­ha­nın­ son­bul­ma­sı­na­ da­ral­tıl­mış­ mü­ca­de­le­siy­le­ de,­

TEORİDE doğrultu 111

an­ti­em­per­ya­list­ bir­ rol­ oy­na­ya­maz­dı,­de­me­ye­ ge­ti­ri­yor.­ “Ulu­sal­ ba­ğım­sız­lık­mü­ca­de­le­si­ne­ön­cü­lük­ede­bil­mek,­em­per­ya­liz­me­cep­he­den­tu­tum­ala­bil­me­yi­ge­rek­ti­rir­ki,­PKK’nin­po­li­tik­po­zis­yo­nu­hiç­bir­ za­man­ böy­le­ ol­ma­mış­tır”­ di­yor­Yü­rü­yüş,­pek­çok­de­ğer­len­dir­me­sin­de.­Da­ha­da­ile­ri­gi­de­rek,­PKK’nin­mil­li­yet­çi­li­ği­nin­ “Kürt­ so­ru­nu”nun­ çö­zü­mü­ne­en­gel­ teş­kil­ et­ti­ği­ni,­ hat­ta­ po­li­tik­ çiz­gi­si­nin­ “Tüm­ halk­la­rın­ ba­ğım­sız­lı­ğı­nı­teh­li­ke­ye­atan­bir­muh­te­va­ya”­sa­hip­ol­du­ğu­nu­‘tes­pit’­et­ti­ği­ne­de­rast­lı­yo­ruz.Mark­sizm­Le­ni­nizm­adı­na­et­ti­ği­bü­

tün­bu­söz­le­rin­dö­nüp­ken­di­si­ni­vu­ra­bi­le­ce­ği­ teh­li­ke­si­kar­şı­sın­da,­ yi­ne­M­L­adı­na­teo­rik­bir­zır­hı­da­ha­zır­tut­mak­ta­dır­Yü­rü­yüş:­“Gü­nü­müz­de­ulu­sal­so­run­la­rın­çö­zü­mü­sa­de­ce­pro­le­tar­ya­nın­gün­de­min­de­dir.”­ Yü­rü­yüş’e­ üzü­le­rek­ha­tır­lat­mak­is­te­riz­ki­o­zırh­M­L­te­ori­den­ imal­ edil­me­miş­tir,­ da­ya­nık­sız­dır.­“Ulu­sal­ kur­tu­lu­şun­ sı­nıf­sal­ kur­tu­lu­şa­bağ­lı­ol­du­ğu”­bi­çi­min­de­ki­teo­rik­sa­kat­la­ma­da­ ol­du­ğu,­ “ulu­sal­ öz­gür­lük”le,­bu­nun­ “gü­ven­ce­len­me­si”ni­ bir­bi­ri­ne­“ka­rış­tı­ran”;­si­ya­si­bir­so­run­ye­ri­ne­ik­ti­sa­di,­ ezil­me­sö­mü­rül­me­ so­ru­nu­nu­ge­çi­ren,­böy­le­lik­le­so­mut­ulu­sal­bir­ha­re­ke­tin­ de­mok­ra­tik­ içe­ri­ği­ni­ ka­rart­ma­ve­ pra­tik­te­ sos­yal­ şo­ven­ ta­vır­la­ra­ sü­rük­len­me­yo­lu­nu­açan,­hiç­mi­hiç­M­L­ol­ma­yan­bir­zırh­tır!­“Ulu­sal­kur­tu­luş”­ve­“Sı­nıf­sal­kur­tu­

luş”­dün­ya­iş­çi­le­ri­ve­ezi­len­le­ri­nin­ka­pi­ta­lizm­den,­em­per­ya­lizm­den­ve­sö­mür­ge­ci­lik­ten­kur­tu­luş­mü­ca­de­le­le­ri­nin­iki­ay­rı­si­ya­sal­ve­top­lum­sal­dü­ze­yi­ni­tem­sil­eder.­Adı­üs­tün­de­“Ulu­sal­kur­tu­luş”­ya­da­“ba­ğım­sız­lık”­dev­let­kur­ma­hak­kın­dan­ yok­sun­ bı­ra­kıl­mış­ sö­mür­ge­ci­bo­yun­du­ruk­ al­tın­da­ki­ ve­ ezi­len­ ulus­la­rın­bu­hak­kı­el­de­et­me­si­dir.­“Sı­nıf­sal­kur­tu­luş”­da­adı­üs­tün­de­iş­çi­sı­nı­fı­ve­bağ­la­şık­la­rı­nın,­ ka­pi­ta­list­ sö­mü­rü­yü­

or­ta­dan­ kal­dır­mak­ için­ sos­ya­lizm­ uğ­ru­na­ yü­rüt­tük­le­ri­ mü­ca­de­le­dir.­ Em­per­ya­lizm­dö­ne­mi­nin­ge­nel­ ik­ti­sa­di­ ve­si­ya­si­ko­şul­la­rı­ezi­len­le­rin­bu­iki­fark­lı­dü­zey­de­ki­öz­gür­leş­me­mü­ca­de­le­le­ri­nin­or­tak­laş­ma­ze­mi­ni­ni­nes­nel­ola­rak­güç­len­dir­miş,­ pro­le­tar­ya­ya­ da­ bu­ or­tak­laş­ma­nın­ ka­pi­ta­liz­me­ ve­ em­per­ya­liz­me­kar­şı­top­lum­sal­ve­ulu­sal­kur­tu­lu­şun­gü­ven­ce­len­me­si­an­la­mı­na­ge­len­stra­te­ji­si­ni­ üst­le­ne­rek­ ön­cü­lük­ et­me­ola­na­ğı­ ka­zan­dır­mış­tır.­ Ulu­sal­ kur­tu­lu­şun­ sı­nıf­sal­ kur­tu­lu­şa­ bağ­lan­ma­sı­nın­özü­bu­dur.­Yü­rü­yüş’ün­san­dı­ğı­gi­bi­bu­iki­‘kur­

tu­luş’­dü­ze­yi­ara­sın­da­ki­ni­te­lik­sel­fark­ne­or­ta­dan­kalk­mış­tır,­ne­de­bun­lar­için­yü­rü­tü­len­mü­ca­de­le­ler­öz­deş­ha­le­gel­miş­tir.­O­ne­den­le­“Ezi­len­ulu­sun­ken­di­ka­de­ri­ni­ta­yin­et­me­si­nin,­ezi­len­ulu­sun­emek­çi­le­ri­nin­ ken­di­ ka­der­le­ri­ni­ ta­yin­et­me­si­muh­te­va­sı­ ka­zan­mış­ ol­ma­sı…”­tü­rün­den­yak­la­şım­la­rın­iç­man­tı­ğı­so­nu­na­ ka­dar­ gö­tü­rü­le­cek­ olur­sa,­ va­rı­la­cak­ ye­rin­ ulu­sal­ so­run­la­rın­ ya­ da­mü­ca­de­le­le­rin­red­di­gi­bi­va­him­nok­ta­la­ra­ ka­dar­ uzan­ma­ ris­ki­ yok­ de­ğil­dir.­Ta­bii­ ki­ Yü­rü­yüş­ böy­le­ söy­le­mi­yor­ ya­da­sa­vun­mu­yor­ama­teo­rik­man­tı­ğı­nın­aç­maz­la­rı­nı­ yan­sı­tan­ po­li­tik­ di­lin­den­ya­rın­ne­çı­ka­ca­ğı­nı­da­kes­tir­mek­güç­le­şi­yor­bu­du­rum­da.­Ama­biz,­“M­L’ler­ola­rak­biz­Kürt­so­ru­nu­na­çö­züm­de­ni­lin­ce­ bun­dan­Kürt­ hal­kı­nın­ ulu­sal­ ve­sı­nıf­sal­kur­tu­lu­şu­nu­an­lı­yo­ruz”­di­ye­bi­len­bir­an­la­yı­şın­ka­fa­sı­nın­epey­ka­rı­şık­ol­du­ğu­nu­net­bi­çim­de­an­lı­yo­ruz.Yü­rü­yüş’ün­“Kürt­so­ru­nu”nun­çö­zü­

mü­pen­ce­re­sin­den­Tür­ki­ye’ye­bak­tı­ğın­da­ ne­le­ri­ gör­dü­ğü­ üze­ri­ne­ tar­tış­ma­yı­sür­dü­re­lim.Yü­rü­yüş’ün­Tür­ki­ye’de­ “em­per­ya­liz­

min”­her­tür­lü­des­te­ği­ni­ar­ka­sı­na­alan­“oli­gar­şi”nin­Kürt­hal­kı­nı­in­ka­ra,­asi­mi­las­yo­na­ve­kat­li­am­la­ra­ta­bi­tut­tu­ğu­nu­

TEORİDE doğrultu112

gör­mek­te­ve­bu­na­hak­lı­bir­dev­rim­ci­öf­ke­duy­mak­ta­dır.­Bu­na­kar­şın­Yü­rü­yüş:­Tür­ki­ye­hal­kı­da­ay­nı­güç­ler­ta­ra­fın­dan­sö­mü­rül­mek­te,­ ezil­mek­te­ ve­ bas­kı­ al­tın­da­ tu­tul­mak­ta­dır;­ evet­ Kürt­ hal­kı­nın­“Ulu­sal­ba­ğım­sız­lık”­so­ru­nu­var­dır­ama­Türk­hal­kı­nın­da­“ba­ğım­sız­lık”­so­ru­nu­ var­dır,­ di­ye­ de­ yaz­mak­ta­dır.­Bu­ne­den­le­ de­ so­ru­nu:­ “Ba­ğım­sız­lık­ dü­şün­ce­si­ ve­ ta­le­bi­ül­ke­miz­de­ki­ dev­rim­ci­ mü­ca­de­le­nin­ te­me­li­dir.­ Ter­sin­den­söy­ler­sek,­ em­per­ya­liz­min­ ye­ni­ sö­mür­ge­si­ olan­ ül­ke­miz­de,­ tüm­ so­run­la­rın­te­me­lin­de­ba­ğım­sız­lı­ğı­mı­zın­ol­ma­ma­sı,­sö­mür­ge­ bir­ ül­ke­ olun­ma­sı­ ger­çek­li­ği­var­dır.”­bi­çi­min­de­or­ta­ya­koy­mak­ta­dır.­Çün­kü­de­mek­te­dir­Yü­rü­yüş;­“İki­ulus­lu­ye­ni­sö­mür­ge­bir­ül­ke­de­iki­halk­da­em­per­ya­liz­min­ sö­mür­ge­si­ al­tın­da­dır.­Ara­la­rın­da­ki­fark­ezi­len­ulu­sun­ay­rı­ca­ulu­sal­bas­kı­ya­ta­bi­tu­tul­ma­sı­dır.”Ne­ ka­dar­ “önem­siz”­ bir­ po­li­tik­ fark­

de­ğil­ mi!­ O­ yüz­den­ Yü­rü­yüş­ el­ma­lar­la­ar­mut­la­rı­top­la­yan­ve­“Mark­sist­Le­ni­nist­ler­ulu­sal­ so­ru­nu­bi­rin­cil­ sı­ra­ya­koy­maz­lar”­ gi­bi­ me­se­le­nin­ özün­den­ka­çan,­ ulu­sal­ mü­ca­de­le­nin­ de­mok­ra­tik­ve­dev­rim­ci­mü­ca­de­le­nin­as­li­di­na­mik­le­rin­den­bi­ri­ol­du­ğu­nu­ezi­len­ulu­su­ve­onun­iş­çi­sı­nı­fı­nı,­köy­lü­le­ri­ni­po­li­tik­ya­şa­ma­ uyan­dır­dı­ğı­nı,­ ör­güt­le­di­ği­ni,­se­fer­ber­et­ti­ği­ni­kav­ra­ma­ye­ti­si­gös­ter­mi­yor.­ O­ yüz­den­ de­ ulu­sal­ kur­tu­luş­uğ­ru­na­mü­ca­de­le­ye­ka­yıt­sız­ka­la­cak­la­rı­nı­ or­ta­ya­ko­yu­yor,­ bir­ baş­ka­de­yiş­le­Le­nin’in­ o­ ün­lü­ “De­mok­ra­si­ oku­lun­da­oku­ma­mış­pro­le­tar­ya­nın­sos­ya­lizm­mü­ca­de­le­si­ yü­rü­te­me­ye­ce­ği”­ içe­ri­ğin­de­ki­ for­mü­las­yon­la­ ifa­de­et­ti­ği­ger­çe­ği­kav­ra­mak­tan­ fer­sah­ fer­sah­uzak­ka­lı­yor.­Ör­ne­ğin,­ so­mut­ ola­rak­ “Kürt­ ulu­

sal­ so­ru­nu”nu­dü­şü­ne­lim:­Ne­de­mek­tir­Ku­zey­Kür­dis­tan’da­ulu­sal­so­ru­nun­“Bi­rin­cil­sı­ra­ya­kon­ma­ma­sı”?­Bu,­kla­

sik­bi­çim­le­ri­dı­şın­da,­ulu­sal­mü­ca­de­le­nin­de­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­nin­bir­par­ça­sı­ol­du­ğu­nu­ kav­ra­ya­ma­mak,­ bu­ so­ru­nu­ve­ta­lep­et­ra­fın­da­ki­dev­rim­ci­ve­de­mok­ra­tik­ener­ji­yi­dev­ri­min­gü­cü­ha­li­ne­ge­ti­re­me­mek­gi­bi­bir­so­nu­ca­yol­açar­ki,­bu­ger­çek,­pra­tik­ta­ra­fın­dan­çü­rü­tü­le­mez­ bi­çim­de­ or­ta­ya­ kon­muş­tur.­ Ni­te­kim,­ ulu­sun­ ana­ göv­de­si­ni­ oluş­tu­ran­Kürt­ köy­lü­sü­nün­ dev­rim­ci­ ve­ de­mok­ra­tik­ ener­ji­si­nin­ ör­ne­ğin­ top­rak­ so­ru­nun­da­de­ğil­de,­ulu­sal­öz­gür­lük­mü­ca­de­le­sin­de­ci­sim­leş­ti­ği­göz­ler­önün­de­dir.­O­ ne­den­le­ bu­ “ikin­cil”lik­ te­zi,­ “en­ iyi”­ih­ti­mal­le­ulu­sal­in­kâr­dan­ve­sö­mür­ge­ci­bo­yun­du­ruk­tan­kur­tul­ma­ta­lep­ve­mü­ca­de­le­sin­de­bay­ra­ğın­ezi­len­ulus­bur­ju­va­zi­si­ne­tes­lim­edil­me­si­ne­hiz­met­eder.­Bu­gün­Kür­dis­tan’da­ki­bir­M­L,­ulu­sal­öz­gür­lük­mü­ca­de­le­si­nin­ ve­ulu­sal­ de­mok­ra­tik­ ta­lep­le­rin­ baş­ta­ ge­len­ yü­rü­tü­cü­sü,­sa­vu­nu­su­ol­du­ğu­öl­çü­de­­an­cak­bu­öl­çü­de­,­ulu­sal­kur­tu­luş­sos­yal­kur­tu­lu­şa­ doğ­ru­ iler­le­ti­le­bi­lir.­ Do­la­yı­sıy­la­“bi­rin­cil­sı­ra­ikin­cil­sı­ra”­te­zi­teo­rik­ola­rak­yan­lış,­pra­tik­ola­rak­ise­za­rar­lı­bir­tez­dir.­Onu­sa­vun­ma­ya­ve­bu­te­mel­de­bir­po­li­tik­du­ru­şa­yö­nel­dik­le­ri­oran­da,­ezen­ulus­M­L’le­ri­sos­yal­şo­ven­ze­min­den­kur­tu­la­maz­lar.­Ger­çe­ğe­ dev­rim­ci­ göz­ler­le­ ba­kan­

her­ke­sin­ gö­re­bi­le­ce­ği­ gi­bi;­ bu­gün­ re­jim­kri­zi­ni­gün­cel­ha­le­ge­ti­ren­en­te­mel­di­na­mik­ ola­rak­ or­ta­ya­ çık­mak­ta­dır,­Kürt­ so­ru­nu.­ Fa­şist­ re­jim,­ Kürt­ ulu­sal­di­re­ni­şi­ni­he­sa­ba­kat­ma­dan­hiç­bir­te­mel­si­ya­si­ka­rar­ala­mı­yor.­Kürt­ulu­sal­ di­na­mi­ği,­ ezi­len­ler­ cep­he­si­ için­de­ge­nel­ öz­gür­lük­mü­ca­de­le­si­nin­ ob­jek­tif­ola­rak­ po­li­tik­ ya­şam­da­ ba­şat­ so­ru­nu­ve­ba­şat­an­ti­fa­şist,­an­ti­sö­mür­ge­ci­di­na­mi­ği­du­ru­mun­da­de­ğil­mi­dir?­Bu­bir­re­ali­te­dir­ve­ağ­la­yıp­sız­la­na­cak­bir­şey­de­ğil­dir.­ Me­se­le,­ pro­le­tar­ya­nın­ güç­le­ri­nin­ve­onun­çev­re­sin­de­odak­la­şa­cak­

TEORİDE doğrultu 113

di­ğer­ ezi­len­le­rin­ mü­ca­de­le­ di­na­mik­le­ri­ni;­ top­lum­sal­ kur­tu­luş­ ta­lep­li­ ile­ri­ci­dev­rim­ci­ ha­re­ke­ti­ni,­ ulu­sal­ kur­tu­luş­di­na­mi­ği­nin­mü­ca­de­le­dü­ze­yi­ne­doğ­ru­yük­sel­te­bil­mek­tir.­­Yü­rü­yüş’ün­ulu­sal­so­run­la­rı­ele­alış­

yön­te­mi­ni­ sa­kat­la­yan­ te­mel­ so­run­lar­dan­ bi­ri­ de,­ apa­çık­ “em­per­ya­list­ eko­no­mizm”­ li­te­ra­tü­rün­den­ dev­şi­ril­miş­teo­rik­ akıl­ yü­rüt­me­ler­le­ dü­şü­nü­yor­olu­şu­dur.­Bun­lar­Kürt­ulu­sal­ha­re­ke­tiy­le­ara­la­rın­da­me­sa­fe­koy­ma­is­te­ği­ve­ça­ba­sı­nın­ ürü­nü­ ola­rak­ or­ta­ya­ çı­kan­teo­rik­zor­la­ma­lar­dır­kuş­ku­suz.İş­te­bun­la­ra­bir­ör­nek;­“Özel­lik­le­de­

gü­nü­müz­için­ar­tık­di­ye­bi­li­riz­ki,­bur­ju­va­ ve­ kü­çük­ bur­ju­va­ mil­li­yet­çi­li­ği­nin­halk­la­ra­ve­re­bi­le­ce­ği­tek­şey­‘ken­di­bay­ra­ğı­al­tın­da’­sö­mü­rül­mek­tir.”.­­Yü­rü­yüş­“Özel­lik­le­gü­nü­müz­için”­di­ye­bir­vur­gu­ya­par­ken­bu­nun­la­ne­ka­dar­ön­ce­sin­den­ baş­la­yan­ bir­ za­man­ ke­si­ti­ni­kas­te­di­yor­ bi­le­mi­yo­ruz.­ An­cak­ dün­ya­ta­ri­hi­nin­ya­kın­dö­ne­mi­ne­ait­ola­rak­ka­bul­edi­le­bi­le­cek­son­40­50­yıl­bo­yun­ca,­dün­ya­hak­la­rı­ ara­sın­da­ “Ken­di­ulu­sal­bay­ra­ğı­ al­tın­da”­ ya­şa­mak­ için­ epey­ce­çok­ ulu­sal­ mü­ca­de­le­ler­ yü­rü­tül­dü­ğü­nü­ bil­mek­te­yiz.­ Halk­la­rın­ sö­mür­ge­ci­bo­yun­du­ruk­tan­ ve­ ezi­len­ ulus­ ko­nu­mun­dan­ kur­tul­mak­ için­ yü­rüt­tük­le­ri­bu­ mü­ca­de­le­le­rin­ ço­ğu­nun,­ an­ti­ka­pi­ta­list­ bir­ prog­ra­ma­ bağ­lı­ ol­ma­dı­ğı­nı­da­ bi­li­yo­ruz.­ Çün­kü­ ağır­lık­lı­ bö­lü­mü­nün­ ön­cü­lü­ğü­nü­ yü­rü­ten­ ko­mü­nist­güç­ler­de­ğil,­esas­ola­rak­kü­çük­bur­ju­va­dev­rim­ci­güç­ler­ya­da­bur­ju­va­zi­nin­bel­li­ ke­sim­le­riy­di.­Do­ğal­ ola­rak­da­bu­mü­ca­de­le­ler­ so­nu­cun­da­ ger­çek­le­şen­za­fer­ler­den­ son­ra­ or­ta­ya­ çı­kan­ dev­let­re­jim­le­ri­ge­nel­lik­le­an­ti­em­per­ya­list­de­mok­ra­tik­ ni­te­lik­le­re­ sa­hip­ olu­yor­lar­dı­ ama­ ik­ti­sa­di­ emek­ sö­mü­rü­sü­ ve­ka­pi­ta­list­ üre­tim­ iliş­ki­le­ri­nin­ kay­na­ğı­ol­du­ğu­ top­lum­sal­ eşit­siz­lik­ler­ ve­ ada­

let­siz­lik­ler­de­var­lı­ğı­nı­ko­ru­yor­du.­Ama­yi­ne­de­ulu­sal­kur­tu­luş­mü­ca­de­le­si­nin­ürü­nü­olan­bu­ulu­sal­dev­let­ler,­ulu­sal­ezil­miş­li­ği­ ve­ bas­kı­yı­ or­ta­dan­ kal­dır­ma­ya­ hiz­met­ et­me­si­ ne­de­niy­le­ po­li­tik­iler­le­me­yi­tem­sil­et­mek­tey­di.­O­dö­nem­için­de­ güç­lü­ bir­ dal­ga­ ola­rak­ ya­şan­dı­bu­tür­den­mü­ca­de­le­ler.­Var­şo­va­Pak­tı­nın­da­ğı­lı­şı­ve­SSCB’nin­

çö­kü­şü­ ar­dın­dan­ ulus­la­ra­ra­sı­ dü­zen­den­ge­le­rin­de­ki­ ra­di­kal­ de­ği­şi­min­önü­nü­aç­tı­ğı­ve­‘70’li­yıl­lar­da­her­ke­sin­gö­re­bi­le­ce­ği­bir­ol­gu­ha­li­ne­ge­len­em­per­ya­list­kü­re­sel­leş­me­sü­re­cin­de­de;­ulu­sal­bas­kı­ ve­ ezil­miş­lik­ ko­şul­la­rı­na­ kar­şı­öz­gür­leş­me­mü­ca­de­le­le­ri­ sür­mek­te­dir.­Bun­la­rın­ pek­ ço­ğu­ ka­pi­ta­liz­mi­ or­ta­dan­kal­dır­ma­açık­he­de­fi­ne­ sa­hip­ de­ğil­ler­dir.­Ama­böy­le­ol­ma­sı,­on­la­rın­da­mü­ca­de­le­le­ri­nin­meş­ru­lu­ğu­nu­or­ta­dan­kal­dır­mı­yor,­kal­dır­maz.Yü­rü­yüş­ “eko­no­mizm”­ gö­rüş­le­ri­ni­

Kürt­so­ru­nu­so­mu­tun­da­da­üre­ti­yor­ve­bu­nu­ ba­kın­ na­sıl­ ifa­de­len­di­ri­yor:­ “Bir­an­için­Kürt­mil­li­yet­çi­li­ği­nin­bu­gün­ile­ri­sür­dü­ğü­tüm­ta­lep­le­rin­kar­şı­lan­dı­ğı­nı­var­sa­ya­lım:­Dil­ser­best­li­ği,­ana­dil­de­eği­tim,­ge­ril­la­ya­af­ve­PKK’nin­si­ya­sal­laş­ma­sı­nın­kar­şı­lan­dı­ğı­nok­ta­da,­Kürt­hal­kı­ yi­ne­ ka­pi­ta­liz­min­ sö­mü­rü­sü­ al­tın­da­ve­yi­ne­em­per­ya­liz­min­sö­mür­ge­si­ ola­rak­ ya­şa­ma­ya­de­vam­ede­cek­tir.”­So­nuç­ta­Yü­rü­yüş’ün­la­fı­dö­nüp­do­laş­tı­rıp­ge­tir­di­ği­ yer,­ulu­sal­mü­ca­de­le­nin­‘Emek­çi­le­rin­eko­no­mik­so­run­la­rı­nı­çö­ze­me­ye­ce­ği’­gö­rü­şü­dür.­M­L­adı­na­‘ka­nıt­la­ma­ya’­ uğ­raş­tı­ğı­ şe­yin­ özü­ bu­dur.­La­kin­boş­ve­so­nuç­suz­bir­ça­ba­dır­bu.­Çün­kü­Mark­sist­ler,­ulu­sal­so­ru­nun­çö­zü­mü­nü­bağ­lı­kıl­dık­la­rı­UKKTH­il­ke­si­nin­ger­çek­leş­me­ko­şul­la­rı­için­de­or­ta­ya­çı­kan/­çı­ka­cak­dev­le­tin­eko­no­mik­dü­ze­ni­ne­ iliş­kin­bir­ ön­ko­şul­ ge­tir­mez­ler.­Ön­ ko­şul­ ola­rak­ ka­bul­ edi­len­ iki­ şey,­po­li­tik­ba­ğım­sız­lık­ira­de­si­nin­em­per­ya­

TEORİDE doğrultu114

liz­min­mev­cut­çı­kar­la­rı­na­dar­be­vu­rup­vur­ma­dı­ğı­ve­iş­çi­sı­nı­fı­nın­ör­güt­len­me­si­ne­kar­şı­düş­man­ca­bir­tu­tum­alıp­al­ma­ma­sı­dır.­ Ki­ bun­lar­ da­ UKKTH’nın­ta­nı­nıp­ta­nın­ma­ma­sı­nın­de­ğil,­bir­ulu­sal­ ha­re­ke­tin­ des­tek­le­nip­ des­tek­len­me­ye­ce­ği­nin­ko­şul­la­rı­dır.­Öte­si,­ulu­sal­ba­ğım­sız­lık­ ira­de­si­nin­üze­rin­de­ et­ki­de­bu­lu­nan­ güç­ler­ ara­sın­da­ yü­rü­tü­len/­yü­rü­tü­le­cek­olan­sı­nıf­sa­va­şı­mı­nın­ka­de­ri­ta­ra­fın­dan­be­lir­le­ne­cek­tir.M­L’ler­ için­ken­di­ge­le­ce­ği­ni­be­lir­le­

me,­ay­rı­dev­let­kur­ma­hak­kı­nın­so­nu­cu­ola­rak­bir­iş­çi­emek­çi­Cum­hu­ri­ye­ti­de­ğil­de,­bir­bur­ju­va­ulu­sal­dev­let­or­ta­ya­çı­kar­sa,­ bu­nun­ eko­no­mik­ sö­mü­rü­yü­sür­dü­re­ce­ği,­ em­per­ya­list­ dün­ya­ sis­te­mi­ için­de­ ulu­sal­ bas­kı­nın­ tüm­bi­çim­le­rin­den­ aza­de­ ola­ma­ya­ca­ğı­ ve­ hal­kın­ulu­sal­öz­gür­lü­ğü­nü­gü­ven­ce­le­me­ye­ce­ği­açık­bir­ko­nu­dur.­He­le­de­em­per­ya­list­kü­re­sel­leş­me­ ko­şul­la­rın­da!­ Ne­ var­ ki,­bu,­on­la­rın­ezi­len­ve­ba­ğım­lı­ulus­la­rın­zor­la­bir­dev­let­sı­nır­la­rı­için­de­tu­tul­ma­sı­na­kar­şı­uz­laş­maz­bir­mü­ca­de­le­yü­rüt­me­si­ni­ en­gel­le­mez.­ M­L’ler­ bi­lir­ler­ki,­ulu­sal­kur­tu­luş,­ulu­sun­bur­ju­va­ve­emek­çi­sı­nıf­a­rı­ara­sın­da­ki­çe­liş­ki­le­rin,­mü­ca­de­le­le­rin­üze­ri­ni­ör­ten­ulu­sal­ör­tü­yü­kal­dı­rır,­top­lum­sal­dev­ri­min­yo­lu­nu­düz­ler.Kürt­ ulu­su­nun­ Gü­ney­ Kür­dis­tan­

par­ça­sın­da­ so­mut­la­şan­ dev­let­leş­me­sü­re­ci­ne­ po­li­tik­ yak­la­şım­ tar­zı,­ Yü­rü­yüş’ün­ezi­len­ve­ba­ğım­lı­ulus­la­rın­ken­di­dev­le­ti­ni­kur­ma­hak­kı­me­se­le­sin­de­ki­teo­rik­za­af­a­rı­nı­yan­sı­tan­gün­cel­bir­ay­na­ ol­muş­tur.­ Bar­za­ni­Ta­la­ba­ni­ ön­der­li­ği­nin­feo­dal­bur­ju­va­sı­nıf­kö­ken­le­ri,­ezi­len­ulu­sun­ege­men­sı­nıf­a­rı­ol­ma­özel­lik­le­ri,­mil­li­yet­çi­li­ği­tem­sil­et­me­le­ri,­vb.­bir­di­zi­ni­te­lik­le­ri­ni­sı­ra­la­yıp­du­ran­Yü­rü­yüş,­ bu­ çiz­gi­nin­ Kürt­ ulu­su­nun­ay­rı­dev­let­kur­ma­ira­de­si­ni­tem­sil­ede­me­ye­ce­ği­ni­ ile­ri­ sür­mek­te­dir.­ An­cak­

öne­ çı­kar­dık­la­rı­ asıl­ da­ya­nak,­ Bar­za­ni­Ta­la­ba­ni­ çiz­gi­si­nin­ em­per­ya­lizm­le­iş­bir­li­ği­ni­sa­vun­ma­la­rı­ve­mev­cut­dev­let­leş­me­ sü­re­ci­ni­ em­per­ya­liz­min­ iş­gal­güç­le­ri­ne­sa­rı­la­rak­yü­rü­tü­yor­oluş­la­rı­dır.­Bar­za­ni­Ta­la­ba­ni­mil­li­yet­çi­li­ği­nin­sı­

nıf­ka­rak­te­ri­ve­em­per­ya­lizm­iş­bir­lik­çi­li­ğiy­le­ il­gi­li­ bu­ söy­lem­le­re­ iti­ra­zı­mı­zın­ol­ma­ya­ca­ğı­ gi­bi­ üze­ri­ne­ ek­le­ye­cek­le­ri­miz­de­çı­kar.­La­kin­Yü­rü­yüş’ün­bü­tün­bun­la­rı­ge­ti­rip­bağ­la­dı­ğı­yer,­Gü­ney’de­ki­dev­let­leş­me­sü­re­ci­nin­“UKKTH­an­la­mı­na­ gel­me­ye­ce­ği”­ olun­ca,­ ora­da­ay­nı­di­li­ko­nu­şa­ma­yız.Gü­ney­ Kür­dis­tan’da­ki­le­rin­ de­ sö­

mür­ge­ci­ bo­yun­du­ruk­ al­tın­da­ tu­tu­lan­ya­da­ezi­len,­ba­ğım­lı­ulus­ko­nu­mun­da­ki­ her­halk­ gi­bi­ulu­sal­ ka­de­ri­ni­ be­lir­le­me,­na­sıl­ya­şa­mak­is­ti­yor­sa­(ay­rı­bir­dev­let­bi­çi­min­de,­Irak­fe­de­ras­yo­nu­nun­par­ça­sı­ ola­rak,­ vb.)­ ona­ ka­rar­ ver­me­hak­kı­var­dır.­Bu­hak­kı­ya­ta­nır­sı­zı­nız,­ya­ ta­nı­maz­sı­nız.­ Or­ta­sı,­ ara­sı­ yok­tur­bu­nun.­Ta­nı­maz­sa­nız­ za­ten­bir­ so­run­yok­tur(!),­ her­ şey­ açık­tır,­ o­ du­rum­da­Gü­ney­Kür­dis­tan­ hal­kı­nın­ Irak­ dev­let­sı­nır­la­rı­ için­de­zor­la­ tu­tul­ma­sı­na­des­tek­ver­miş,­bir­sos­yal­em­per­ya­list­du­ru­mu­na­ düş­müş­ olur­su­nuz.­ Ta­nır­sa­nız,­tu­tar­lı­de­mok­rat­bir­si­ya­sal­gö­rü­şe­sa­hip­si­niz­de­mek­tir.­Ama­hem­ ta­nı­dı­ğı­nı­zı­ söy­le­yip,­ hem­de­ zor­la­ tu­tul­du­ğu­si­ya­si­sı­nır­la­rın­dı­şı­na­çık­ma,­ken­di­ dev­le­ti­ni­ kur­ma­ hak­kı­na­ ön­ ko­şul­ge­ti­re­mez­si­niz.­ Ak­si­ hal­de­ söz­le­ri­ni­zin­bir­de­ğe­ri­kal­maz.­So­mut­bir­ulu­sal­so­run­da­ ege­men­ ulu­sun­ ay­rı­ca­lık­la­rı­nı­sa­vun­ma­ya­de­vam­et­miş­olur­su­nuz.­Yü­rü­yüş’ün­ içi­ne­ düş­tü­ğü­ du­rum­

bu­dur.­ O,­ bir­ yan­dan­ UKKTH’nı­ ge­nel­ola­rak­sa­vu­nan­si­ya­si­gö­rüş­ler­di­le­ge­tir­mek­te,­ ama­ di­ğer­ yan­dan­ Gü­ney­Kür­dis­tan­ör­ne­ğin­de­ol­du­ğu­gi­bi­hal­kın­ulu­sal­ka­de­ri­ni­be­lir­le­me­doğ­rul­tu­sun­

TEORİDE doğrultu 115

da­or­ta­ya­koy­du­ğu­ ira­de­yi­ ta­nı­ma­dık­la­rı­nı­ söy­le­mek­te,­ dev­rim­ci­le­ri­ ve­ ile­ri­ci­le­ri­ de­ ta­nı­ma­ma­ya­ ça­ğır­mak­ta­dır.­Yü­rü­yüş,­ sö­mür­ge­ci­ bo­yun­du­ruk­ al­tın­da­ki­ya­da­ezi­len,­ba­ğım­lı­du­rum­da­bu­lu­nan­ulus­la­rın­ken­di­si­ya­si­ka­der­le­ri­ni­ ken­di­le­ri­nin­be­lir­le­me­si­hak­la­rı­nın­ko­şul­suz­sa­vu­nul­ma­sı­tu­tar­lı­lı­ğıy­la,­ eğer­ bu­ dev­let­sel­ ger­çek­leş­me­nin­so­mut­bi­çi­mi­em­per­ya­lizm­iş­bir­lik­çi­li­ği­gi­bi­ ge­ri­ci­ bir­ ni­te­li­ğe­ de­ da­ya­nı­yor­sa­bu­nu­ des­tek­le­me­me­ tav­rı­ ara­sın­da­ki­kıs­tas­ far­kı­nı/ay­rı­mı­nı­ or­ta­dan­ kal­dı­ran­ bir­ teo­rik­ an­la­yı­şa­ sa­hip­tir.­ İş­te­Yü­rü­yüş’ün­bu­ka­fa­ka­rı­şık­lı­ğı­nı­en­çıp­lak­ha­liy­le­yan­sı­tan­bir­de­ğer­len­dir­me­si:­ “UKKTH,­ dev­let­leş­me,­ em­per­ya­lizm­le­bü­tün­leş­mek­ise­böy­le­bir­UKK­TH­ve­dev­let­leş­me­sa­vu­nu­la­maz.”Oy­sa­ ör­ne­ğin­ İs­veç’ten­ ay­rı­lan­Nor­

veç­hal­kı,­ulu­sal­dev­le­ti­nin­ba­şı­na­bir­kral­ ge­çir­di­ğin­de­ ya­ da­ Fin­lan­di­ya­ iş­çi­sı­nı­fı­ve­emek­çi­le­ri­Ekim­Dev­ri­mi’nin­ya­nı­ ba­şın­da­ ulu­sal­ dev­let­le­ri­ni­ bur­ju­va­zi­le­ri­ne­ tes­lim­ et­tik­le­rin­de­ böy­le­bir­UKKTH”yi­red­det­mek,­halk­la­rın­bu­ulu­sal­ ter­cih­le­ri­nin­ ve­ya­ bu­ ye­ni­ dev­let­le­rin­ meş­ru­lu­ğu­nu­ ta­nı­ma­mak­ Le­nin’in­ak­lın­dan­bi­le­geç­me­miş­tir.­Ken­di­si­ne­ M­L­ di­yen­ Yü­rü­yüş­ ise,­

Kür­dis­tan’ın­ dört­ par­ça­ya­ ay­rıl­ma­sın­dan­bu­ya­na,­ön­ce­İn­gi­liz­em­per­ya­liz­mi­ne,­ar­dın­dan­sö­mür­ge­ci­Arap­bur­ju­va­zi­si­ne­kar­şı­ulu­sal­mü­ca­de­le­yü­rü­tü­len­Gü­ney­Kür­dis­tan’da­ulu­sal­ka­de­ri­ni­ta­yin­ çer­çe­ve­sin­de­ki,­ fe­de­ral­ bir­ dev­let­te­özerk­lik­ ter­ci­hi­ni,­ bu­nun­ ci­sim­leş­miş­ha­li­ ola­rak­ Kür­dis­tan­ Böl­ge­sel­ Yö­ne­ti­mi’ni­ ta­nı­mı­yor,­ meş­ru­ gör­mü­yor!­ Ne­den?­ Çün­kü­ ken­di­ ira­de­le­ri­ni­ ulu­sun­ira­de­si­ha­li­ne­ge­ti­ren­iki­par­ti­nin­li­der­li­ği,­ özerk­lik­ el­de­ et­mek­ için­ABD­ em­per­ya­list­le­riy­le­ iş­bir­li­ği­ yap­mış­lar­dır.­Bu­nu­ sür­dü­re­cek­ler­dir.­ İyi­ ama­ ör­ne­ğin­ ‘80’li­yıl­lar­bo­yun­ca­İran’la­sa­vaş­ta­

ve­böl­ge­po­li­ti­ka­la­rın­da­ABD’yle­iş­bir­li­ği­ya­pan,­Kürt­hal­kı­nın­ulu­sal­mü­ca­de­le­si­ni­soy­kı­rı­ma­va­ran­kat­li­am­yön­tem­le­riy­le­ezer­ken­de­ABD­des­te­ği­sü­ren­Sad­dam­Hü­se­yin­li­der­li­ğin­de­ki­Irak­dev­le­ti­kar­şı­sın­da­tu­tu­mu­na­sıl­dı­Yü­rü­yüş’ün?­Aca­ba­Irak­dev­le­ti­ni­ta­nı­mı­yor,­meş­ru­iye­ti­ni­ ka­bul­ et­mi­yor­ muy­du?­ Me­se­la­bu­gün,­ Tu­nus’ta,­ Sır­bis­tan’da,­ Po­lon­ya’da,­Gür­cis­tan’da,­Ko­lom­bi­ya’da,­Pa­kis­tan’da­ABD­iş­bir­lik­çi­li­ği­ba­kı­mın­dan­ne­dir­du­rum?­Bu­dev­let­le­rin­meş­ru­iye­ti,­ ta­nı­nıp­ ta­nın­ma­ma­sı­ hak­kın­da­ ne­dü­şü­nü­yor­Yü­rü­yüş?O,­Gü­ney’e­bak­tı­ğın­da­ay­nı­za­man­da,­

hak­lı­ ola­rak,­ Bar­za­ni­Ta­la­ba­ni­ li­der­li­ğin­de­ki­bur­ju­va­feo­dal­sı­nıf­ka­rak­te­ri­ni­gö­rü­yor­ve­bu­nu­da­so­run­laş­tı­rı­yor.­Pe­ki­bu­so­run­laş­tır­ma,­Gü­ney­Kür­dis­tan­iş­çi­ve­emek­çi­le­riy­le,­on­la­rın­sı­nıf­sal­ve­top­lum­sal­ kur­tu­luş­la­rıy­la­ Bar­za­ni­Ta­la­ba­ni­ege­men­li­ği­ara­sın­da­ki­mü­ca­de­le­ çer­çe­ve­sin­de­ mi­dir?­ Ha­yır.­ Esa­sen­ulu­sal­ ka­de­ri­ni­ ta­yin­ hak­kı­ sü­re­ci­nin­li­der­li­ği­nin­ sı­nıf­sal­ide­olo­jik­ ni­te­lik­le­ri­ze­mi­nin­de­dir.­ So­run­ buy­sa­ Yü­rü­yüş,­em­per­ya­lizm­kar­şı­sın­da­ki­du­ruş­dı­şın­da,­ulu­sal­ha­re­ket­le­rin­ön­der­lik­le­ri­nin­sı­nıf­sal­ide­olo­jik­ ni­te­lik­le­ri­ni­ de­ te­mel­bir­ öl­çü­ sa­yı­yor­sa,­ ör­ne­ğin­ gü­nü­müz­de­ki­ Irak,­ Af­ga­nis­tan,­ Mo­ro,­ Mah­mut­Ab­bas­yö­ne­ti­mi­ve­ya­Ha­mas­şah­sın­da­Fi­lis­tin­vb.­ulu­sal­ha­re­ket­ler­kar­şı­sın­da­ki­ tu­tu­mu­nu­ de­ğiş­tir­mek­ zo­run­da­de­ğil­mi­dir?­Yok­sa­Yü­rü­yüş,­bı­ra­ka­lım­des­tek­ ver­me­yi­ bu­ ulu­sal­ ha­re­ket­le­ri­ta­nı­mı­yor,­meş­ru­gör­mü­yor­mu?Bu­gün­ Irak,­ Tür­ki­ye,­ Su­ri­ye,­ İran­

ege­men­ ulus­la­rı­na­ men­sup­ en­ter­nas­yo­na­list­le­rin­ve­ulu­sal­so­run­da­tu­tar­lı­dev­rim­ci­le­rin­ ya­nıt­la­ma­sı­ ge­re­ken­ iki­so­ru­mev­cut­tur:1­Gü­ney’in­zor­la­Irak­dev­let­sı­nır­la­rı­

için­de­tu­tul­ma­sı,­şu­ve­ya­bu­ge­rek­çey­le­ka­bul­edi­le­bi­lir­mi?

TEORİDE doğrultu116

2­Bu­ dev­let­ yö­ne­tim­le­ri­ne­ Kür­dis­tan­ Böl­ge­sel­ Yö­ne­ti­mi’ni­ ta­nı­ma­la­rı­için­halk­bas­kı­sı­ör­güt­le­mek,­bu­ko­nu­da­ aji­tas­yon­ yü­rüt­mek,­ sö­mür­ge­ci­li­ğe­ve­şo­ve­niz­me­kar­şı­mü­ca­de­le­gö­rev­le­ri­kap­sa­mın­da­de­ğil­mi­dir?Mark­sist­Le­ni­nist­Ko­mü­nist­ler­bi­rin­

ci­so­ru­ya­“ha­yır”,­ikin­ci­so­ru­ya­“kap­sa­mın­da­dır”­ya­nı­tı­nı­ve­ri­yor­lar.Ve­ri­li­ du­ru­mun­ ken­di­ ko­şul­la­rı­ ve­

ge­li­şi­mi­ için­de­ so­mut­ tah­li­lin­den­ yo­la­ çı­ka­rak­ da,­ Gü­ney­ Kür­dis­tan’da­ki­ulu­sal­ ha­re­ke­ti­ ABD­ em­per­ya­liz­miy­le­iş­bir­li­ği­ ne­de­niy­le­ des­tek­le­me­dik­le­ri­ni,­fa­kat­or­ta­ya­çı­kan­özerk­ulu­sal­ya­pı­yı­ ta­nı­dık­la­rı­nı,­ meş­ru­ say­dık­la­rı­nı,­böl­ge­nin­ yer­li­ sö­mür­ge­ci­le­ri­nin­ hü­kü­met­le­ri­ni,­ Gü­ney­ ulu­sal­ ger­çe­ğiy­le­ bu­te­mel­de­dev­let­sel­iliş­ki­kur­ma­ya­ve­bu­dev­let­ler­de­ki­ ege­men­ ulus­tan­ iş­çi­ ve­emek­çi­le­ri­ ise­ bu­ ta­le­bi­ yük­selt­me­ye­ça­ğı­rı­yor­lar.­

Ak­si­ hal­de­ nes­nel­ ola­rak­ il­hak­çı­lık­des­tek­len­miş,­iş­çi­ve­ezi­len­le­rin­en­ter­nas­yo­na­list­ ruh­la­ eği­tim­le­ri­ bir­ ya­na­bı­ra­kıl­mış­ olur.­ Çün­kü­ Le­nin’in­ vur­gu­la­dı­ğı­ gi­bi­ “Bir­ il­hak,­ ulu­sun­ ken­di­ka­de­ri­ni­ ta­yi­ni­nin­çiğ­nen­me­si­dir,­dev­let­sı­nır­la­rı­nın­hal­kın­ira­de­si­ne­kar­şın­sap­tan­ma­sı­dır.”­(aç.­Le­nin)Kürt­ulu­sal­so­ru­nu­na­ve­ulu­sal­mü­

ca­de­le­ye­ yak­la­şım­da,­ de­ği­şik­ du­rum­lar­da­ en­ter­nas­yo­na­lizm­ gö­rüş­ açı­sı­nı­kay­bet­me­si,­ Yü­rü­yüş’ün­ ye­ni­ sa­yı­la­ma­ya­cak­ bir­ za­yıf­ı­ğı­dır.­ Biz­ bu­na­ yol­açan­teo­rik­si­ya­sal­zih­ni­ye­te­be­lir­li­açı­lar­dan­ dik­kat­ çek­tik.­ Yü­rü­yüş’ün­ bu­so­run­üze­ri­ne­cid­di­yet­le­dü­şün­me­si­ve­bir­zih­ni­yet­ko­puş­ma­sı­ya­şa­ma­sı­ge­re­ki­yor.­Ak­si­hal­de­sos­yal­şo­ve­niz­me­va­ran­yal­pa­la­ma­lar­dan­kur­tu­la­ma­ya­cak­tır.­

TEORİDE doğrultu 117

“Mü­da­ha­le”­ 2007’nin­ Ka­sım­ ayın­da­ya­yın­ya­şa­mı­na­gi­ren,­ken­di­ta­nı­mıy­la,­“Ay­lık­ Teo­rik­Po­li­tik,­ Ana­liz­ ve­ Yo­rum­Der­gi­si”.­ Yi­ne­ ken­di­ an­la­tım­la­rıy­la,­“Dev­rim­ci­ an­ti­em­per­ya­list­ ve­ sos­ya­list­bir­ oda­ğa­ olan­ ih­ti­yaç”,­ “Mü­da­ha­le”yi­çı­kar­tan­ “Eki­bi­ bir­leş­tir­di­ ve­ ke­net­le­di.”­ (s.1)­ “Genç­ dev­rim­ci­le­rin­ ya­nı­ sı­ra­ fark­lı­ akım­lar­dan­ ge­len­ de­ne­yim­li­sos­ya­list­le­rin”­ oluş­tur­du­ğu­ bir­ “ekip”,­dev­rim­ci­bir­ör­güt­kur­ma­yı­mu­rat­ede­rek­yo­la­çık­tı­ğı­nı­du­yu­ru­yor.­İs­miy­le­de­anış­tır­mak­is­te­di­ği­gi­bi,­“Mev­cut­sos­ya­list­ha­re­ke­te”­mü­da­ha­le­et­me­id­di­asın­da­dır.­ “Ma­dem­ye­ni­bir­dün­ya­ve­ye­ni­bir­ül­ke­var,­o­za­man­ye­ni­bir­dev­rim­ci­ha­re­ke­te,­ye­ni­bir­po­li­tik­sen­te­ze,­ye­ni­bir­tar­za­ve­ye­ni­bir­oda­ğa­ih­ti­yaç­var.”Sos­ya­lizm­mü­ca­de­le­si­nin­ye­ni­ta­rih­

sel­ dö­ne­mi­nin­ gi­ri­şi­ ko­şul­la­rı­ al­tın­da­“an­ti­em­per­ya­lizm”,­ “dev­rim”­ ve­ “sos­ya­lizm”­ mü­ca­de­le­si­ adı­na­ “ara­yış­la­rın”,­ “ye­ni­ ara­yış­la­rın”­ or­ta­ya­ çık­ma­sı­sü­re­cin­do­ğa­sı­na­uy­gun­dur.­Kuş­ku­suz­

önem­li­ olan­ bu­ ara­yış­la­rın­ ma­hi­ye­ti,­yö­nü­ ve­ ni­te­li­ği,­ na­sıl­ bir­ rol­ oy­na­ya­bi­le­ce­ği­dir.­O­hal­de­ya­pıl­ma­sı­ge­re­ken­“sos­ya­list­ ha­re­ke­te”­ bu­ mü­da­ha­le­nin­ma­hi­ye­ti­ni­ çö­züm­le­mek,­ay­dın­lat­mak­tır.­ Ara­yı­şa­ çı­kan­ Mü­da­ha­le’ye­ böy­le­an­lam­lı­ bir­ dev­rim­ci­ des­tek­ sun­mak­tan­ka­çı­na­ma­yız,­dev­rim­ci­bir­gö­rev­dir.­Bu­ra­da­ “Mü­da­ha­le”nin­ “çer­çe­ve­si­ni”­çi­zen­ “Te­mel­ Yö­ne­lim”­ met­ni­ni­ ek­sen­ala­rak,­ara­nan­dev­rim­ci­li­ğin­ma­hi­ye­ti­ni­an­la­ma­ya,­ta­nım­la­ma­ya­ça­lı­şa­ca­ğız:“Mü­da­ha­le”nin­teo­rik­du­ru­şu­ne­dir?Sos­ya­lizm­ adı­na­ yo­la­ çık­tı­ğı­nı­ ve­

ekip­te­“de­ne­yim­li­sos­ya­list­le­rin”­de­yer­al­dı­ğı­nın­al­tı­çi­zil­di­ği­için,­doğ­ru­su­bi­zi­ön­ce­lik­le,­ teo­rik­ du­ru­şu­nun­ Mark­sist­olup­ ol­ma­dı­ğı­ ve­ bu­ eki­bin­ “de­ne­yim­li”le­ri­nin­ Mark­sizm’le­ iliş­ki­le­niş­le­ri­nin­“en­son­ha­li”­ il­gi­len­di­ri­yor.­Bu­ba­kım­dan­ Mü­da­ha­le’nin­ “Av­ru­pa­mer­kez­ci­an­la­yış­la­ra­ ve­ mo­del­le­re­ kar­şı”­ ol­du­ğu­nu­ açık­la­ma­sı,­ teo­rik­ po­zis­yo­nu­na­işa­ret­eden­an­lam­lı­bir­ve­ri­dir.­Bu­yak­

İnceltilmiş­sosyal­şovenizmin­yeni­adresi:­“Mü­da­ha­le”

TEORİDE doğrultu118

la­şım­ yal­nız­ca­ “bi­raz”­Do­ğu­mer­kez­ci­lik­ eği­li­mi­ni,­ yö­ne­li­mi­ni­ yan­sıt­mı­yor,­çok­ da­ha­ önem­li­si­ de,­ ay­nı­ za­man­da­bu­eki­be­da­hil­olan­“Fark­lı­akım­lar­dan­ge­len­ de­ne­yim­li­ sos­ya­list­le­rin”­ Mark­sizm’le­ he­lal­leş­mek­te­ ol­duk­la­rı­nı­ ve­he­lal­leş­tik­le­ri­ni­ gös­te­ri­yor.­ Ne­ de­ ol­sa­on­la­ra­gö­re­Mark­sizm­de­“Ba­tı­mer­kez­ci­an­la­yış­ve­mo­del­ler”­ta­nı­mı/kav­ra­mı­içe­ri­sin­de­yer­alı­yor.­Bu­nun­bir­teo­rik­ve­ide­olo­jik­“ko­puş”­eğer­bir­sıç­ra­may­la­bir­lik­te­ger­çek­leş­mi­yor­sa,­ya­bir­ge­ri­ye­dü­şüş­tür­ya­da­ge­çi­ci­ola­rak­boş­luk­ta,­“ha­va”da­kal­ma­du­ru­mu­dur.­Fa­kat­bi­zim­ “de­ne­yim­li­ sos­ya­list­ler”imi­zin­ ki­mi­nin­ öz­gül­ ağır­lı­ğı­ boş­luk­ta­ kal­ma­ya­uy­gun­ol­ma­dı­ğın­dan­on­la­rın­ge­ri­ye­düş­tük­le­ri­ni­tes­pit­et­mek­du­ru­mun­da­yız.Bu­Mark­sizm­ dö­nek­le­ri­nin­ hak­la­rı­

nı­ye­me­mek­için­“ön­cü­sı­nıf­pro­le­tar­ya”­di­ye­bil­dik­le­ri­ni­özel­lik­le­kay­det­me­li­yiz.­Fa­kat­yi­ne­de­Mü­da­ha­le’nin­“pro­le­tar­ya­sı­na”­ (“bur­ju­va­zi­si­ne”­ de!)­ bi­raz­ da­ha­ ya­kın­dan­ bak­mak­ta­ ya­rar­ var.­ Zi­ra,­Mü­da­ha­le’nin­bur­ju­va­zi­si,­“Ta­ri­hin­gör­dü­ğü­ en­ yı­kı­cı­ sı­nıf”ı;­ pro­le­tar­ya­sı­da­“Ta­pı­cı­ve­ku­ru­cu­bir­sı­nıf”.“Bur­ju­va­zi,­in­san­lı­ğın­te­mel­çe­liş­me­

le­ri­ni­çöz­me­ve­ih­ti­yaç­la­rı­na­ya­nıt­ver­me­ po­tan­si­ye­li­ni­ ta­ma­men­ yi­tir­miş­tir.­Ulus­la­ra­ra­sı­bur­ju­va­zi­ta­ri­hin­gör­dü­ğü­en­ yı­kı­cı­ sı­nıf­tır;­ sa­de­ce­ top­lu­mu­ de­ğil,­do­ğa­yı­ve­in­san­do­ğa­sı­nı­da­yı­kı­ma­uğ­ra­tı­yor.­Gü­nü­müz­de­ta­ba­nı­iyi­ce­ge­niş­le­miş,­çe­şit­len­miş­ve­dün­ya­ça­pın­da­bir­gü­ce­eriş­miş­olan­pro­le­tar­ya­ise­ya­pı­cı­ve­ku­ru­cu­bir­sı­nıf­ola­rak­yük­se­li­yor.”­(T.Y.­s.4)Bur­ju­va­zi­ kuş­ku­suz­ ki,­ in­san­lı­ğın­

te­mel­çe­liş­ki­le­ri­ni­çöz­me­ve­ih­ti­yaç­la­rı­na­ ya­nıt­ ver­me­ ye­te­ne­ğin­den­ yok­sun­dur.­ Ke­za­ do­ğa­yı­ ve­ “in­san­ do­ğa­sı­nı”­yı­kı­cı­ol­du­ğu­da­bir­ger­çek­tir.­Fa­kat­so­run­bur­ju­va­zi­nin,­en­ni­ha­ye­tin­de­onun­

var­oluş­ko­şu­lu­ve­ay­nı­za­man­da­ese­ri­de­olan­ka­pi­ta­list­eko­no­mik­top­lum­sal­dü­zen­de­ tut­tu­ğu­ ye­rin­ ve­nes­nel­ eko­no­mik­ top­lum­sal­ ko­nu­mu­nun­ ko­şul­lan­dır­dı­ğı­ ro­lü­nün­ ana­liz­ edil­me­si­dir.­Dün­ya­ dü­ze­ni­nin­ üze­ri­ne­ yük­sel­di­ği­pro­le­tar­ya­bur­ju­va­zi­te­mel­çe­liş­ki­si­nin­bir­ kut­bu­ ola­rak­ bur­ju­va­zi­nin­ ken­di­var­olu­şu­nu­ci­sim­leş­ti­ren­bu­çe­liş­ki­de­oy­na­dı­ğı­ro­lün,­ko­nu­mun­as­lı­na­uy­gun­bi­çim­de­açık­lan­ma­sı­dır.Ger­çi­Mü­da­ha­le,­Mark­sizm­adı­na­or­

ta­ya­çık­ma­dı.­Mark­sist­ol­mak­zo­run­da­da­de­ğil.­Ama­biz­yi­ne­de­onun­bur­ju­va­zi­ ve­ pro­le­tar­ya­ ana­liz­le­ri­nin­Mark­sist­ öğ­re­ti­ye­ ta­ban­ ta­ba­na­ zıt/kar­şıt­ol­du­ğu­nu­ ser­gi­le­ye­rek,­ Mü­da­ha­le’nin­“sos­ya­liz­mi”nin­Mark­sist­ bi­lim­sel­ sos­ya­lizm­ol­ma­dı­ğı­nı­gös­ter­mek­is­ti­yo­ruz.­Kuş­ku­suz­ bur­ju­va­zi­ gü­nü­müz­ top­lu­mu­nun;­ bur­ju­va­ka­pi­ta­list­ top­lum­sal­dü­ze­nin­ (ve­üze­ri­ne­ yük­sel­di­ği­ eko­no­mik­ dü­ze­nin)­ yı­kı­cı­ de­ğil,­ tu­tu­cu,­ ko­ru­yu­cu­ gü­cü­dür;­ pro­le­tar­ya­ ise­ ter­si­ne­yı­kı­cı,­dev­rim­ci­gü­cü­dür.­Pro­le­tar­ya­an­cak­ ka­pi­ta­liz­min­ yı­kın­tı­la­rı­ üze­ri­ne­yük­se­le­cek­ye­ni­top­lu­mun­ku­ru­cu,­ya­pı­cı­ gü­cü­ ola­bi­lir,­ an­cak­ ka­pi­ta­liz­mi­yık­mak­la­pro­le­tar­ya­ay­nı­za­man­da­pro­le­tar­ya­ ola­rak­ ken­di­ni­ de­ yık­mış­olur.­Tam­ye­ri­dir,­pa­rıl­tı­la­rı­ha­la­in­sa­nın­gö­zü­nü­ka­maş­tı­ra­cak­den­li­par­lak­ve­güç­lü­olan,­Marks’ın­pro­le­tar­ya­bur­ju­va­zi­te­mel­çe­liş­ki­si­nin­teo­rik­ana­li­zi­ne­bu­ra­da­baş­vur­ma­lı­yız:“Pro­le­tar­ya­ve­zen­gin­lik,­kar­şıt­lar­dır.­

Bu­kar­şıt­oluş­du­rum­la­rı­için­de­bir­bü­tün­lük­mey­da­na­ge­ti­rir­ler.­Her­iki­si­de­özel­ mül­ki­yet­ dün­ya­sı­nın­ olu­şum­la­rı­dır.­Her­bi­ri­nin­bu­çe­liş­ki­ için­de­han­gi­be­lir­li­ye­ri­kap­la­dı­ğı­nı­bil­mek­tir­asıl­so­run.­Bun­la­rın­bir­bü­tü­nün­iki­yü­zü­ol­duk­la­rı­nı­söy­le­mek­yet­mez.Özel­mül­ki­yet­ola­rak,­ zen­gin­lik­ola­

rak­ özel­mül­ki­yet,­ ken­di­ öz­ va­ro­lu­şu­

TEORİDE doğrultu 119

nu­sür­dür­mek­zo­run­da­dır;­ve­bun­dan­do­la­yı,­ken­di­kar­şı­tı­nın,­pro­le­tar­ya­nın­va­ro­lu­şu­nu­da­sür­dür­mek­zo­run­da­dır.­Hoş­nut­lu­ğu­nu­ken­di­ken­din­de­bul­muş­olan­ özel­ mül­ki­yet,­ çe­liş­ki­nin­ olum­lu­ya­nı­dır.Bu­nun­ter­si­ne,­pro­le­tar­ya,­pro­le­tar­

ya­ ola­rak­ ken­di­ ken­di­ni­ yı­kıp­ yok­ et­mek;­ve­do­la­yı­sıy­la,­ya­ni­bir­ken­di­ken­di­ni­yı­kıp­yok­ediş­le,­bağ­lı­bu­lun­du­ğu­ve­ onu­ pro­le­tar­ya­ ya­pan­ kar­şı­tı­nı­ da,­ya­ni­özel­mül­ki­ye­ti­de­yı­kıp­yok­et­mek­zo­run­da­dır.­ Çe­liş­ki­nin­ olum­suz­ ya­nı­dır­ pro­le­tar­ya;­ çe­liş­ki­nin­ yü­re­ğin­de­ki­kuş­ku­dur,­eri­yen­ve­ken­di­ken­di­ni­yok­eden­özel­mül­ki­yet­tir.­…Öy­ley­se,­bu­çe­liş­ki­nin­bağ­rın­da;­özel­

mül­ki­yet­ sa­hi­bi,­ ko­ru­yup­ sür­dü­rü­cü,­tu­tu­cu­ta­raf­tır;­pro­le­tar­ya­ise,­yok­edi­ci,­ yı­kı­cı­ ta­raf.­Çe­liş­ki­yi­ ko­ru­yup­sür­dü­ren­ et­ki­ bi­rin­ci­sin­den;­ çe­liş­ki­yi­ yok­eden­et­ki­ise­ikin­ci­sin­den­gel­mek­te­dir.­“­ (Ak­ta­ran­Le­nin,­Fel­se­fe­Def­ter­le­ri,­ s.­16­17)Di­ğer­şey­le­rin­ya­nı­sı­ra­Marks­ve­En­

gels­ teo­rik­çö­züm­le­me­le­ri­ni­de­rin­leş­ti­rir­ken­ şun­la­rı­ da­ ek­ler­ler:­ “Pro­le­tar­ya­za­fe­ri­ ka­za­na­cak­olur­sa,­bu,­pro­le­tar­ya­nın­top­lu­mun­mut­lak­ya­nı­ha­li­ni­al­mış­ ol­du­ğu­ an­la­mı­na­ gel­mez­ ka­ti­yen;­çün­kü­pro­le­tar­ya­bu­za­fe­ri­an­cak­ken­di­ken­di­ni­ve­ken­di­siy­le­bir­lik­te­ken­di­kar­şı­tı­nı­ da­ yok­ ede­rek­ ka­zan­mak­ta­dır.­Za­fe­ri­ka­zan­dı­ğı­an­da­da­pro­le­tar­ya,­ken­di­ni­içe­ren­kar­şı­tıy­la,­özel­mül­ki­yet­le­bir­lik­te­or­ta­dan­kalk­mış­olur.”Eki­bin­ “de­ne­yim­li­ sos­ya­list­le­ri”­ bü­

tün­bun­la­rı­el­bet­te­ki­bi­lir­ler.­(Hey­gi­di­ko­ca­ Ab­do­ hey!)­ Kuş­ku­suz­ pro­le­tar­ya­bur­ju­va­ ka­pi­ta­list­ top­lu­mun­ ku­ru­cu,­ya­pı­cı­gü­cü­de­ğil,­bi­la­kis­yı­kı­cı­sı,­Ma­ni­fes­to’nun­o­eş­siz­ta­nı­mıy­la­me­zar­ka­zı­cı­sı­dır.­Ye­ni­bir­“dev­rim­ci­odak”­ya­rat­ma­yı­mu­rat­eden­bu­eki­be­dev­ri­min­her­şey­den­ ön­ce­ “yı­kı­cı­ bir­ iş”,­ “yı­kı­cı­ bir­

ey­lem”­ ol­du­ğu­nu­ ha­tır­lat­mak­ zo­run­da­yız.­Dev­rim­yı­kı­cı­bir­ey­lem­dir,­hem­de­kök­ten­yı­kı­cı!­Si­ya­sal­ve­ top­lum­sal­bir­alt­üst­oluş­tur­dev­rim.­Pro­le­tar­ya­yı­“ön­cü”­ ilan­edip,­ay­nı­za­man­da­pro­le­tar­ya­nın­ bur­ju­va­ka­pi­ta­list­ top­lu­mun­yı­kı­cı­sı,­me­zar­ ka­zı­cı­sı­ ol­du­ğu­nu­ red­det­mek­de­ne­olu­yor,­ne­an­la­ma­ge­li­yor!­Bu­na­sıl­bir­ara­yış?Böy­le­si­ ol­sa­ol­sa­yı­kı­cı­ ol­ma­yan­bir­

“dev­rim­ci­lik”­ ola­bi­lir!­ Kuş­ku­suz­ eğer­ger­çek­le­şir­se,­ bu,­ ta­ri­hin­ bü­tün­ za­man­lar­da­hiç­ gör­me­di­ği­ “ye­ni­ tarz­ bir­dev­rim­ci­lik”­olur!­Olur­sa,­ha­yır­lı­ol­sun!Mü­da­ha­le’nin­ bir­ ön­ce­ki­ dö­ne­min,­

bel­ki­de­dö­nem­le­rin­dev­rim­ci­li­ği­ni­faz­la­ca­yı­kı­cı­bul­du­ğu­şu­sa­tır­la­ra­da­yan­sı­yor:“Yep­ye­ni­ bir­ dün­ya­ uy­gar­lı­ğı,­ ya­ni­

sos­ya­lizm,­in­san­lı­ğın­bu­gü­ne­ka­dar­ya­rat­tı­ğı­bi­ri­ki­min­yo­ğun­laş­tı­ğı­dün­ya­nın­ka­dim­uy­gar­lık­alan­la­rı­nın­aya­ğa­kalk­ma­sıy­la,­kap­sa­yı­cı,­ol­gun,­bil­ge­ve­ya­pı­cı­ bir­ dev­rim­ci­lik­le­ ger­çek­le­şe­cek­tir.­Bu­ ne­den­le­ Av­ru­pa­mer­kez­ci­ an­la­yış­la­ra­ve­mo­del­le­re­kar­şı­yız.”Öy­le­ an­la­şı­lı­yor­ ki,­ Mü­da­ha­le­ eki­

bi,­20.­yy­de­ne­yim­le­ri­nin,­bu­dö­ne­min­dev­rim­ci­li­ği­nin­ çok­ faz­la­ yı­kı­cı­ ol­du­ğu­“der­si­ni”/so­nu­cu­nu­çı­kart­mış,­he­def­e­di­ği­dev­rim­ci­li­ği­ta­rif­et­me­ye­ça­lı­şır­ken­iş­te­bu­so­nuç­tan­ha­re­ket­et­ti­ği­an­la­şı­lı­yor.­Bu­ay­nı­za­man­da­“Ba­tı­mer­kez­ci­an­la­yış­ve­mo­del­le­rin”­red­de­dil­me­si­nin­de­ ne­den­le­ri­ ara­sın­da.­ “Ba­tı­mer­kez­ci”­ dev­rim­ci­lik­Ba­tı’nın­ ta­rih­sel­ bi­ri­ki­mi­ne­de­niy­le,­ya­ni­Ba­tı­ka­dim­uy­gar­lık­ala­nı­ ol­ma­dı­ğı,­ son­ra­dan­ gör­me­ ol­du­ğu­ için­ o­ top­rak­ta­ kap­sa­yı­cı,­ ol­gun,­bil­ge­ ve­ ya­pı­cı­ bir­ dev­rim­ci­lik­ ge­li­şe­me­di!­ Bü­tün­ bun­lar­ Mü­da­ha­le­ eki­bi­nin,­Mark­sizm’e,­bi­lim­sel­sos­ya­lizm­ve­pro­le­tar­ya­ya,­20.­yy.­sos­ya­liz­mi­ne­sır­tı­nı­ dön­dü­ğü­nü,­ yö­nü­nü­ de­ Do­ğu’ya,­ta­ri­he,­ pro­le­tar­ya­dı­şın­da­ki­ top­lum­sal­

TEORİDE doğrultu120

ke­sim­le­re­ –”emek­çi­ler”­ –­ ve­ bi­lim­sel­sos­ya­lizm­den­ fark­lı­bir­sos­ya­lizm­ara­yı­şı­na­dön­dü­ğü­nü­gös­te­ri­yor.Bu­ tar­tış­ma­da­ biz­ or­to­doks­suz.­

Mark­sizm­ dı­şın­da­ bir­ baş­ka­ dev­rim­ci­teo­ri­ ta­nı­mı­yo­ruz.­Fa­kat­ ta­bii­ki,­Tür­ki­ye’de­dev­rim­ci­li­ğin­aya­ğı­nı­ken­di­top­ra­ğı­na­bas­ma,­ül­ke­de­ve­böl­ge­de­ta­rih­sel­kay­nak­la­rı­ve­kök­le­riy­le­bu­luş­ma­da­he­men­ he­men­ dai­ma­ so­run­lu­ ol­du­ğu­ bir­ ger­çek­tir.­ Bu­nu­ bi­linç­li­ bi­çim­de­ aş­ma­ya­ dö­nük­ ça­ba­ ve­ yö­ne­lim­ler­Mü­da­ha­le­ile­baş­la­ma­dı­ğı­gi­bi,­ye­ni­de­de­ğil­dir.­ Aya­ğı­nı­ ken­di­ top­ra­ğı­na­ bas­ma­yan,­ ta­ri­hi­ kök­le­riy­le­ bu­luş­ma­yan­ve­ya­ko­puk­dev­rim­ci­li­ği­aşa­lım­der­ken,­bu­ id­di­a­ adı­na­ Mark­sizm­ ve­ bi­lim­sel­sos­ya­liz­me­ sır­tı­nı­ dön­mek,­ in­san­lı­ğın,­ge­ze­ge­ni­mi­zin­ di­ğer­ ana­ ka­ra­la­rın­da­ve­bü­tün­za­man­lar­da­ya­rat­tı­ğı­bi­ri­ki­mi­önem­se­me­mek­ an­la­mı­na­ gel­mek­te­dir.­Bir­ uç­tan­ di­ğer­ uca­ ya­ni!­ Bu,­ esa­sen­ön­ce­ki­dö­ne­min­ya­pı­sal­te­mel­bir­za­afı­nın,­ zih­ni­ye­ti­nin­ ter­si­ bi­çim­de­ de­vam­et­me­si­de­mek­tir.­Sos­ya­list­ve­ko­mü­nist­dün­ya­ uy­gar­lı­ğı­ hiç­ kuş­ku­ yok­tur­ ki,­bu­gün­“em­per­ya­list­kü­re­sel­leş­me”­bi­çi­mi­al­tın­da­ki,­bur­ju­va­ka­pi­ta­list­dün­ya­dü­ze­ni­nin­ yı­kın­tı­la­rı­ üze­ri­ne­ yük­se­le­bi­lir.­Bü­tün­ül­ke­le­rin­pro­le­ter­le­ri­nin­ve­ezi­len­le­ri­nin,­ dün­ya­mı­zın­ ezi­len­ halk­la­rı­nın­ mu­az­zam­ şid­det­te­ki­ yı­kı­cı­ ey­le­mi,­an­cak­böy­le­bir­dev­rim­ci­alt­üst­oluş,­bu­ye­ni­uy­gar­lı­ğın­yo­lu­nu­aça­bi­lir,­bu­ye­ni­uy­gar­lı­ğın­üze­ri­ne­yük­se­le­ce­ği­ ala­nı­ku­ru­cu­dev­rim­ci­ ey­lem­ için­te­miz­le­ye­bi­lir.İn­san­lık­ ta­ri­hi­nin­ ge­li­şi­mi­ böl­ge­ler­

ve­ana­ka­ra­lar­ba­kı­mın­dan­da­eşit­siz­dir.­ Ta­ri­hin­ fark­lı­ dö­nem­le­rin­de­ de­ği­şik­ halk­lar­ ve­ böl­ge­ler­ öne­ çık­mış­tır.­Bu­ta­rih­sel­ger­çek­lik­dün­ya­sal­bir­dü­zen­ ola­rak­ ge­liş­miş­ ka­pi­ta­lizm­de­ ya­pı­sal­ ola­rak­ iç­kin­ ol­du­ğu­ için­dir­ ki,­eşit­siz­ ge­liş­me­ ya­sa­sın­dan­ bah­se­dil­

mek­te­dir.­ Ka­pi­ta­liz­min­ eşit­siz­ ge­liş­me­ya­sa­sı­ em­per­ya­lizm­ dö­ne­min­de­ da­ha­da­ be­lir­gin­leş­miş,­ gü­nü­müz­de­ em­per­ya­list­ kü­re­sel­leş­me­nin­ ade­ta­ dün­ya­yı­ye­ni­den­ fet­het­mek­te­ ol­du­ğu­ ko­şul­lar­al­tın­da­ sar­sı­cı­ ve­ yı­kı­cı­ bir­hal­ al­mış­tır.­Em­per­ya­list­kü­re­sel­leş­me­ko­şul­la­rı­eşit­siz­ ge­liş­me­ ya­sa­sı­nın­ iş­le­yi­şi­ni­ gö­rül­me­dik­ de­re­ce­de­ şid­det­len­dir­mek­le­de­kal­ma­mış;­hem­sis­te­min­bü­tün­hal­ka­la­rı­nı­ dev­rim­ için­ ol­gun­laş­tır­mış­tır.­Hi­ye­rar­şik­bir­dü­şü­nü­şe­im­kan­bı­rak­ma­yan­bu­ger­çek­lik­ler,­han­gi­se­bep­ler­den­ pat­la­ya­rak,­ han­gi­ öz­gün­ bi­çim­ler­al­tın­da­ge­li­şe­cek­olur­sa­ol­sun­sos­ya­list­dev­rim­le­rin,­ya­ni­ye­ni­dün­ya­uy­gar­lı­ğı­nın­ ge­ze­ge­ni­mi­zin­ her­han­gi­ bir­ böl­ge­sin­den­sö­kün­ede­bi­le­ce­ği­an­la­mı­na­ge­lir.­Di­ğer­yan­dan­bu­ko­şul­lar,­böl­ge­sel­dev­rim­ im­kan­la­rı­nın­ ve­ ola­nak­la­rı­nın­da­art­ma­sı­na,­dev­ri­mi­mi­zin­böl­ge­sel­ve­ulus­la­ra­ra­sı­pers­pek­tif­e­ri­nin­kap­sam­lı­laş­ma­sı­na­yol­aç­mış­tır.­“Pro­le­ter­dün­ya­dev­ri­mi”­slo­ga­nı,­bu­gün­her­za­man­kin­den­ da­ha­ an­lam­lı­ ve­ ya­şam­sal­dır.­An­cak,­ bü­tün­ ül­ke­le­rin­ dev­rim­ci­le­ri­nin,­sos­ya­list­le­ri­nin­dev­rim­ci­ha­zır­lı­ğı,­dev­rim­ ken­di­ ül­ke­le­rin­den­ ve­ böl­ge­le­rin­den­sö­kün­ede­cek­miş­gi­bi­yü­rüt­me­le­ri­el­zem­dir.­De­vam­ede­lim.­Mü­da­ha­le­ “Ön­cü­sı­

nıf:­ Pro­le­tar­ya”­ de­se­ de­ son­ra­ bu­nu­yad­sı­yan­bir­du­ruş­ser­gi­li­yor.“Ezi­len­Dün­ya,­ken­di­ or­ta­ça­ğın­dan,­

emek­çi­le­rin­ön­der­li­ğin­de­bir­ay­dın­lan­ma­ata­ğıy­la­kur­tu­la­bi­lir.­Emek­çi­ay­dın­lan­ma­sı­nın,­ salt­ dü­şün­sel­ düz­lem­de­ka­lan­ve­emek­çi­hal­kı­ren­ci­de­ede­bi­le­cek­‘din­düş­man­lı­ğı’yla­de­ğil,­kök­lü­bir­top­lum­sal­ dö­nü­şüm­le­ ger­çek­le­şe­bi­le­ce­ği­nin­de­bi­lin­cin­de­yiz.”­(s.­5)“Yük­se­len”,­ “ya­pı­cı”,­ “ku­ru­cu”­ sı­nıf­

pro­le­tar­ya,­gel­gör­ki­yi­ne­de­ay­dın­lan­ma­nın­ön­der­li­ği­ni­üst­le­ne­bi­le­cek­ye­ter­li­lik­ ve­ ye­te­nek­te­ gö­rül­mü­yor.­ Mü­da­

TEORİDE doğrultu 121

ha­le,­“Ezi­len­Dün­ya”nın­pro­le­tar­ya­sı­nı­bu­ gö­rev­ için­ ge­liş­miş­ bul­mu­yor,­ pek­de­ gü­ven­mi­yor!...­ Mü­da­ha­le,­ Ba­tı’da­bur­ju­va­zi­nin­ ta­rih­sel­ ola­rak­ ger­çek­leş­tir­di­ği­or­ta­ça­ğın­tas­fi­ye­si­nin­“Ezi­len­Dün­ya”da­yer­li­ye­rin­de­dur­du­ğu­be­lir­le­me­sin­den­ ha­re­ket­ edi­yor.­ Böl­ge­nin­ken­di­ or­ta­ça­ğın­dan­ kur­tul­ma­sın­dan­söz­ eder­ken,­ böl­ge­nin­ –“Ezi­len­ Dün­ya”nın–­bur­ju­va­dev­ri­mi­ya­şa­ma­dı­ğın­dan­ve­ya­bur­ju­va­dev­ri­min­ta­mam­lan­ma­mış­ ol­ma­sın­dan­ ha­re­ket­ edi­yor­lar.­Ama­ Ba­tı­mer­kez­ci­lik­ red­de­dil­di­ği­ ve­hem­ de­ böl­ge­de­ ka­pi­ta­lizm­ ve­ pro­le­tar­ya­nın­ “ge­liş­me­miş­ ol­du­ğu”­ dü­şün­ce­sin­den­ha­re­ket­le­böl­ge­nin­ken­di­ or­ta­ça­ğın­dan­ kur­tul­ma­sı­nı­ pro­le­tar­ya­dev­ri­mi­ne­bağ­lan­mış­bir­ so­run­ola­rak­gör­mü­yor,­ gö­re­mi­yor­lar.­ Böy­le­ olun­ca­or­ta­ça­ğın­tas­fi­ye­si,­bur­ju­va­dev­rim,­“an­ti­em­per­ya­lizm”le­de­bir­le­şe­rek­ken­di­ne­ye­ten­amaç­ha­li­ne­ge­li­yor;­ha­liy­le­ön­der­li­ği­de­pro­le­tar­ya­de­ğil­de­“emek­çi­ler”­–siz­bu­nu­kü­çük­bur­ju­va­ay­dın­lar­ ola­rak­ an­la­yın–­ üst­le­ni­yor!­ “Ön­cü­sı­nıf:­ Pro­le­tar­ya”­ ise­ bir­ ide­olo­jik­ ka­muf­aj,­bir­ko­ru­nak­ola­rak­ka­lı­yor.Öy­le­gö­rü­nü­yor­ki,­Mü­da­ha­le,­böl­ge­

yi­ ken­di­ or­ta­ça­ğın­dan­ kur­ta­ra­cak­ ay­dın­lan­ma­dan­da­ka­dim­uy­gar­lık­ala­nı­olan­böl­ge­miz­de­in­san­lı­ğın­ta­rih­sel­bi­ri­ki­mi­ne­ ya­pı­lan­ kat­kı­nın­ ve­ bun­la­rın­far­kın­da­lık­ bi­lin­ci­nin­ yük­sel­til­me­si­ni­an­lı­yor.­Ya­ni­ev­ren­sel­lik­ten­uzak­laş­ma­ve­böl­ge­sel­ye­rel­leş­me­eği­li­miy­le­–bu­na­bir­çe­şit­böl­ge­mil­li­yet­çi­li­ği­de­di­ye­bi­li­riz–­kar­şı­kar­şı­ya­yız.Böl­ge­de­ –“Ezi­len­ Dün­ya”da–­ ken­di­

or­ta­ça­ğın­dan­kur­tul­ma­so­ru­nu­nun­ol­duk­ça­eşit­siz­ol­du­ğu­na­dik­kat­çek­mek­zo­run­da­yız.­ İs­tan­bul­Tür­ki­ye’de­ ge­liş­ti­ri­len­bu­tez­ob­jek­tif­ola­rak,­Tür­ki­ye’de­or­ta­ça­ğın­et­ki­le­ri­so­ru­nu­nu­abar­ta­rak,­Türk­bur­ju­va­zi­si­ile­ara­sı­na­pa­ti­ka­bir­yol­dö­şü­yor.­Ka­pi­ta­list­ge­liş­me­ger­çek­

li­ği­nin­önem­siz­gös­te­ril­me­si­de­ay­nı­pa­ti­ka­ya­çı­kı­yor.­Em­per­ya­liz­me­kar­şı­mü­ca­de­le­nin­ bi­rin­ci­ so­run­ ilan­ edil­me­si,­bir­ba­kı­ma­hep­si­ni­özet­li­yor.­Zi­ra­ege­men­iş­bir­lik­çi­ka­pi­ta­liz­me­kar­şı­mü­ca­de­le­nin­ em­per­ya­liz­me­ kar­şı­ mü­ca­de­le­nin­ger­çek­te­me­li­ola­rak­kav­ran­ma­sı­şu­ra­da­kal­sın,­gün­de­me­bi­le­ge­ti­ril­mi­yor.­Da­ha­sı­em­per­ya­liz­me­kar­şı­mü­ca­de­le­den­tec­rit­hal­de­dü­şü­nü­lü­yor.Ulusal­SorunMü­da­ha­le­ eki­bi­nin­ “sos­ya­list­ ha­re­

ke­te”­ mü­da­ha­le­si­nin­ ma­hi­ye­ti­nin­ as­lı­na­ uy­gun­ bi­çim­de­ an­la­şıl­ma­sı­ ba­kı­mın­dan­ onun­ kim­li­ği­ni­ ta­nım­la­ma­ça­ba­sı­da­an­lam­lı­bir­ve­ri,­gös­ter­ge­dir:“Kim­li­ği­mi­zin­esa­sı­nı­şu­ve­ya­bu­mil­

li­yet­ten,­ ka­vim­den,­ mez­hep­ten­ ol­mak­de­ğil,­ emek­çi­ ol­mak­ ve­ya­ emek­çi­den­ya­na­ol­mak­be­lir­ler.”Eğer,­ne­ka­dar­gü­zel,­her­çe­şit­mil­

li­yet­çi­li­ğin­ vb.­ aşıl­dı­ğı,­ ev­ren­sel­li­ğin,­en­ter­nas­yo­na­liz­min­ bir­ gü­neş­ gi­bi­ ışıl­ışıl­par­la­dı­ğı­bir­ “emek­çi­lik”­kim­li­ğiy­le­kar­şı­ kar­şı­ya­yız­di­ye­dü­şü­nü­yor­sa­nız,­ku­su­ra­bak­ma­yın,­ama­bu­nun­po­li­tik­saf­ık­ve­kör­lük­ola­ca­ğı­nı­be­lirt­mek­du­ru­mun­da­yız.­Unut­ma­yı­nız­ki,­bu­kim­lik­ta­ri­fi­ge­ze­ge­ni­mi­zin­her­han­gi­bir­ye­rin­de­de­ğil­de;­bi­ri­si­nin­var­lı­ğı­nın­in­kar­edil­di­ği,­ulu­sal­de­mok­ra­tik­ta­lep­le­ri­nin­en­sert­şe­kil­de­bas­tı­rı­la­rak­ezil­di­ği,­sö­mür­ge­leş­ti­ril­di­ği­ iki­ ulus­lu­ bir­ dev­let­te,­ Tür­ki­ye­ si­ya­sal­ coğ­raf­ya­sın­da­ ve­ke­za­ken­di­ için­de­ezen­ve­ezi­len­ulus­la­rı­ ba­rın­dı­ran­ böl­ge­miz­de­ ya­pı­lı­yor.­Ya­ni­ Mü­da­ha­le’nin­ “Ezi­len­ Dün­ya”sı­kar­nın­da­ulus­lar­ve­din­sel,­mez­hep­sel­inanç­lar­ ara­sın­da­ kes­kin­ eşit­siz­lik­le­ri,­ ezen­ ezi­len­ bö­lün­me­si­ ger­çek­li­ği­ni­de­ ta­şı­yor.­De­mek­ki,­kav­mi­yet,­mil­li­yet­vb.­ay­rı­mı­nı­red­det­mek­bir­me­zi­yet,­bir­er­dem,­bir­de­rin­lik­ya­da­yük­sek­lik­ol­mu­yor!­Bi­la­kis­bu­kav­mi­ye­ti­mil­li­ye­ti­ be­lir­siz­lik­ kim­li­ği,­ ulus­lar/mil­let­ler­

TEORİDE doğrultu122

ara­sın­da­ki­ ezen­ezi­len­ te­mel­ger­çe­ği­ni­önem­siz­leş­ti­ri­yor,­ka­bul­edi­le­bi­lir­ha­le­ge­ti­re­rek­ sta­tü­ko­yu­ be­nim­se­yip­ onay­la­mak­ an­la­mı­na­ ge­li­yor.­ Bu,­ ege­men­den,­ha­kim­olan­dan,­üs­tün­ve­kuv­vet­li­olan­dan;­öz­ce­si­“Ezi­len­Dün­ya”nın­eze­nin­den­ ya­na­ kim­lik­ be­ya­nı­dır.­ Za­ten­yı­kı­cı­ ol­ma­yan­ “yep­ye­ni”­ dev­rim­ci­li­ğin­ke­ra­me­ti­de­bu­ra­dan­gel­mek­te­dir.­Mü­da­ha­le’nin­göz­ka­maş­tı­ran­en­ter­nas­yo­na­liz­min­den,­ mil­le­ti­ be­lir­siz­ kim­li­ğin­den­bi­raz­üze­ri­ka­zın­dı­ğın­da­in­cel­til­miş­ezen­ulus­mil­li­yet­çi­li­ği,­evet­Türk­mil­li­yet­çi­li­ği­çı­kı­yor.­İn­cel­til­miş­ezen­ulus­mil­li­yet­çi­li­ği­ne­ dev­rim­ci­ li­te­ra­tür­de­sos­yal­ şo­ve­nizm­de­ni­yor.­Sos­yal­ şo­ve­nizm­ söz­de­ dev­rim­ci­nin,­ söz­de­ sos­ya­lis­tin­ ken­di­ ulu­su­nun­ ege­men­ bur­ju­va­zi­si­nin­kuy­ru­ğu­na­ya­pış­ma­sı­olu­yor.Kuş­ku­suz­ “emek­çi­ ol­mak”­ ve­ya­

“emek­çi­den­ya­na­ol­mak”­önem­li­bir­şey­an­la­tı­yor,­ ama­ önem­li­ bir­ çok­ şe­yi­ de­an­lat­mı­yor,­be­lir­siz­kal­ma­sı­nı­sağ­lı­yor.­Bir­ be­lir­siz­lik­ sı­ğı­na­ğı,­ bir­ sır­ per­de­si­olu­yor.­Ör­ne­ğin­bu­kim­lik­ta­ri­fi­nin­en­çar­pı­cı­te­mel­bir­özel­li­ği­de­eki­bin­ön­cü­ilan­et­ti­ği­sı­nıf­a,­o­sı­nı­fın­ko­nu­mu­nun,­çı­kar­la­rı­nın,­ top­lum­sal­ ve­ ta­rih­sel­ ro­lü­nün­ge­rek­tir­di­ği­ai­di­yet­ve­tem­si­li­yet­gö­rüş­açı­sıy­la­iliş­ki­len­me­me­si,­ken­di­ni­bağ­lı­say­ma­ma­sı­dır.­Kim­lik­ta­nı­mın­da­da­ ha­liy­le­ Mark­sist­ dev­rim­ci­lik­le,­ iş­çi­sı­nı­fı­dev­rim­ci­li­ğiy­le­he­lal­leş­me­ger­çek­li­ği­or­ta­ya­çı­kı­yor.­“Emek­çi­ol­mak”,­“Emek­çi­den­ ya­na­ ol­mak”­ böy­le­ce­ Do­ğu­mer­kez­ci­li­ğin­ve­böl­ge­sel­ye­rel­ci­li­ğin­mer­ke­zin­de­ kü­çük­ bur­ju­va­ ay­dın­la­rın­an­ti­em­per­ya­list­ ve­ ay­dın­lan­ma­cı­ ke­sim­le­ri­nin­dur­du­ğu­nu­an­la­tı­yor.Böy­le­ce­ özet­le­ bir­ ana­ so­nuç­ be­lir­

gin­le­şi­yor:­Teo­rik­ve­po­li­tik­ola­rak­pro­le­tar­ya­nın­yı­kı­cı­ka­rak­te­ri,­dev­rim­ci­ro­lü,­ezi­len­le­ri,­emek­çi­le­ri­ay­dın­lat­ma­ve­bir­leş­tir­me,­ emek­çi­le­rin­ ve­ ezi­len­le­rin­ön­der­li­ği­ni­üst­len­me­ro­lü­red­de­di­li­yor.­

“Ba­tı­mer­kez­ci­ an­la­yış­ ve­ mo­del­le­rin”­red­di­nin­Marksizm­ ve­ proletarya­ dev­rimciliğinin­ red­di­ni­ “de”­ içer­di­ği­ da­ha­çar­pı­cı­bi­çim­de­açı­ğa­çı­kı­yor.De­vam­ ede­lim.­ Mü­da­ha­le­ eki­bi­nin­

“Şu­ ve­ya­ bu­ mil­li­yet­ten,­ ka­vim­den,­mez­hep­ten”­ ol­ma­nın­ kim­lik­le­ri­ni­ be­lir­le­me­di­ği­ni­ kuv­vet­le­ vur­gu­la­dı­ğı­nı­gör­dük.­He­men­de­va­mın­da­ise­“Ezi­len­ulus­la­rın­ ve­ halk­la­rın,­ em­per­ya­liz­me­ve­iş­bir­lik­çi­le­ri­ne­kar­şı­bir­li­ği­ve­or­tak­mü­ca­de­le­si­ te­mel­ po­li­ti­ka­mız­dır”­ dü­şün­ce­si,­yö­ne­li­mi­ek­le­ni­yor.­Bu,­ku­la­ğa­da,­gö­ze­de,­gö­nü­le­de­hoş­ge­li­yor.­Hat­ta­po­li­tik­sağ­du­yu­ya­pek­uy­gun­gö­rü­nü­yor!Ye­rin­de­ du­ra­ma­yan­ po­li­tik­ şey­tan,­

yi­ne­de­ak­la­şu­so­ru­yu­ge­ti­ri­yor:­İyi­de­böl­ge­miz­de­ezen­ulus­lar­kim­ler,­ezi­len­ulus­lar­kim­ler?Tür­ki­ye­gi­bi­bi­ri­si­ege­men­ezen,­öte­

ki­sö­mür­ge­leş­ti­ril­miş­ezi­len,­iki­ulus­lu­bir­ dev­let­te­ “en­ter­nas­yo­na­lizm”,­ “dev­rim­ci­lik”,­“sos­ya­lizm”­ve­“sos­ya­list­ha­re­ke­te­mü­da­ha­le”­adı­na­ve­de­“ye­ni­bir­dev­rim­ci­ha­re­ket,­ye­ni­bir­po­li­tik­sen­tez”,­“ye­ni­bir­tarz”,­“ye­ni­bir­odak”­ih­ti­ya­cı­nı­kar­şı­la­mak­id­di­asıy­la­yo­la­çık­tı­ğı­nı­zı­ ilan­edi­yor­sa­nız;­bü­tün­bun­lar­adı­na­ ko­nu­şu­yor­sa­nız,­ “şu­ ve­ya­ bu­mil­li­yet­ten,­ ka­vim­den­ ol­mak”­ kim­li­ği­mi­zi­ be­lir­le­mi­yor­ de­me­niz,­ kim­li­ği­ni­zi­açık­la­maz,­giz­ler!­Bir­ku­lü­be­de­sa­ray­da­ki­ gi­bi­ dü­şü­nü­le­me­di­ği­ gi­bi,­ ezen­ulus­tan­ dev­rim­ci­ler­ ile­ ezi­len­ ulus­tan­dev­rim­ci­le­rin­ gö­rev­le­ri­nin­ ya­pı­sı,­ ön­ce­lik­le­ri,­di­li,­tar­zı­vb.­de­de­ği­şir.­Ezen­ulus­emek­çi­si­ile­ezi­len­ulu­sun­emek­çi­si­de­ay­nı­ko­num­da­de­ğil­dir.­Bu­nun­la­bağ­lı­ ola­rak­ezen­ulus­tan­dev­rim­ci­ ile­ezi­len­ulus­tan­dev­rim­ci­nin­nes­nel­ko­nu­mu­da­fark­lı­dır.Ger­çek­le­ri­çar­pıt­mak­tan­me­det­uma­

maz­sı­nız.­So­run­han­gi­mil­let­ten,­han­gi­ ka­vim­den­ vs.­ “ol­du­ğu­nuz”­ de­ğil­dir;­

TEORİDE doğrultu 123

“ye­ni­po­li­tik­sen­tez”­ezen­ve­ezi­len­ulus­ger­çek­li­ği­ni;­ coğ­raf­ya­mız­da­ her­ şe­yin­önü­ne­ çı­kan­ si­ya­sal­ gün­de­min­ tam­mer­ke­zin­de­ du­ran­ bu­ ger­çek­li­ği­ yok­mu­farz­ede­cek­tir?­Emek­çi­le­rin­dev­rim­ci­bir­li­ği­için­“ye­ni­po­li­tik­sen­tez”,­ezen­ulu­sun­ “emek­çi­si”­ po­zis­yo­nun­dan­mı;­ezi­len­ ulu­sun­ “emek­çi­si”­ po­zis­yo­nun­dan­ mı­ yo­la­ çık­mak­ta­dır,­ ger­çek­le­re­bak­mak­ta­dır?­Her­iki­si­de­ola­bi­lir;­ama­bu­hiç­de­so­run­de­ğil,­biz­ma­te­ma­tik­sel­or­ta­la­ma­yı­bu­la­ca­ğız­di­ye­mez­si­niz.­Ke­za­hiç­bir­ ka­vim­den,­mil­let­ten­ “ol­mak”­du­ru­mun­da­ de­ği­liz­ di­ye­rek­ de­ bu­ zor­ve­ ağır­ so­run­dan­ sıy­rı­la­maz­sı­nız.­ Ne­et­ra­fın­dan­do­la­na­bi­lir,­ne­de­üze­rin­den­at­la­ya­bi­lir­si­niz!Yu­ka­rı­da­ işa­ret­ et­ti­ği­miz­ gi­bi,­ Mü­

da­ha­le’nin­ “Ezi­len­ Dün­ya”­ kav­ra­mı­so­run­lu.­ Mus­ta­fa­ Ke­mal’in­ “sı­nıf­sız,­züm­re­siz­ kay­naş­mış”­ bir­mil­le­tiz­ yak­la­şı­mı­nı­ çağ­rış­tı­rı­yor.­ Hat­ta­ İP­Pe­rin­çek­mil­li­yet­çi­li­ği­nin­sol­cu­la­rı­nın­tik­sin­di­ri­ci­ ko­ku­su­nu­ yan­sı­tı­yor.­ San­ki­ “üç­dün­ya”cı­lık­ru­hu­hort­lu­yor.­Mü­da­ha­le,­“Coğ­raf­ya­mı­zın­or­ta­sı­na­bir­ka­ma­gi­bi­yer­leş­ti­ri­len­ İs­ra­il­ Dev­le­ti­ de,­ em­per­ya­list­po­li­ti­ka­la­rın­et­kin­ak­tör­le­rin­den­bi­ri­dir”­di­yor.­Ke­za,­“Kürt­mil­li­yet­çi­li­ği­te­me­lin­de­ po­li­ti­ka­ ya­pan­ ör­güt­ler­ ise,­böl­ge­ye­ iliş­kin­ em­per­ya­list­ stra­te­ji­nin­araç­la­rı­ du­ru­mu­na­ gel­miş­ler­dir”­ tes­pi­ti­ni­ de­ önem­le­ ek­li­yor.­ Oy­sa­ İs­tan­bul’dan­ve­Türk­çe­ko­nu­şan­Mü­da­ha­le­eki­bi,­ “Te­mel­ Yö­ne­lim”­ bel­ge­sin­de­ ‘bi­zim’­ bur­ju­va­ dev­le­ti­mi­zin­ em­per­ya­list­stra­te­ji­ler­de­ki­ ye­ri­ne­ de­ğin­me­ ge­re­ği­duy­mu­yor­ bi­le!­ En­ azın­dan­ du­ru­mu­nun­“Kürt­mil­li­yet­çi­li­ği­te­me­lin­de­po­li­ti­ka­ya­pan­ör­güt­ler”­ka­dar­kö­tü­ol­ma­dı­ğı­nı­an­la­ya­bi­li­yo­ruz­böy­le­ce.­Ama­biz­bu­di­li­çok­iyi­ta­nı­yo­ruz.­Bu,­baş­kal­dı­ran­ezi­len­ulus­la­rı­mah­kum­et­mek­için­ge­liş­ti­ril­miş,­ezen­ulu­sun­ay­rı­ca­lık­la­rı­nı­ko­ru­yan,­sa­vu­nan,­ezi­len­ulu­sa­vu­

ru­lan­bo­yun­du­ru­ğu­des­tek­le­yen,­ak­la­yan­bir­dil!Mü­da­ha­le­eki­bi,­“Her­ulus­eşit­tir­ve­

ay­nı­hak­la­ra­sa­hip­tir”­di­yor.­ İyi,­gü­zel­de­ha­kim­Türk­ulu­suy­la­Kürt­ulu­su­ne­eşit­ne­de­ay­nı­hak­la­ra­sa­hip!­Öy­le­de­ğil­mi?­Ve­da­ha­sı­var,­Türk­ege­men­sı­nıf­a­rı,­Türk­bur­ju­va­zi­si,­bur­ju­va­Tür­ki­ye­Cum­hu­ri­ye­ti­Dev­le­ti,­ Türk­ulu­su­adı­na,­ Türk­ ulu­su­nun­ çı­kar­la­rı,­ ay­rı­ca­lık­la­rı­adı­na­Kürt­ulu­su­nun­var­lı­ğı­nı­ve­ulu­sal­de­mok­ra­tik­hak­la­rı­nı­red­det­ti­ği­gi­bi,­sö­mür­ge­ci­bir­bo­yun­du­ruk­al­tın­da­ezi­yor.Mü­da­ha­le’ci­ eki­bin­ ho­şu­na­ git­me­se­

de­ger­çek­ler­şun­dan­iba­ret:Türk­ ulu­su­ yal­nız­ca­ ken­di­ ulus­

laş­ma­ sü­re­ci­ni­ ta­mam­la­mış,­ “ken­di­ka­de­ri­ni”­ be­lir­le­miş­ ege­men­ bir­ ulus­de­ğil­dir,­ ay­nı­ za­man­da­ ezen­ ulus­ ko­nu­mun­da­dır,­ ezen­ulus­tur.­Mü­da­ha­le­eki­bi,­ Türk­ ulu­su­na­ ait­lik­ nes­nel­ (ve­öz­nel)­ko­nu­mun­dan­“Gü­nün­ko­şul­la­rı­nın­ih­ti­ya­cı­olan­bir­dev­rim­ci­odak­ya­rat”ma­yı­ve­“Gi­de­rek­bu­nu­dev­rim­ci­bir­ör­gü­te­dö­nüş­tür­me­yi”­he­def­e­mek­te­dir.­Za­ten­baş­ka­bir­şey­de­ola­maz.­Kim­li­ği­mi­zi,­ “Şu­ ve­ya­ bu­ mil­let­ten­ ol­mak”­be­lir­le­mi­yor­de­mek­bu­ger­çe­ği­de­ğiş­tir­mi­yor.­Türk­ulu­sun­dan­–ezen­ulus­tan–­ol­mak­ ger­çe­ğin­den­ ve­ ko­nu­mun­dan­“dev­rim­ci­lik”,­ “sos­ya­list­lik”,­ “ye­ni­po­li­tik­sen­tez”­ya­rat­ma­vb.­adı­na­ha­re­ket­ede­cek­si­niz­ve­de­te­mel­yö­ne­lim­bel­ge­niz,­ken­di­ulu­su­nu­zun­ege­men­sı­nı­fı­nı­ve­ onun­ ulu­sal­ bas­kı­ ve­ bo­yun­du­ruk­ara­cı­da­olan­bur­ju­va­dev­le­ti­ni­de­ğil­de,­ezi­len­ulus­nes­nel­ve­öz­nel­ko­nu­mun­dan­po­li­ti­ka­ya­pan­ulu­sal­ör­güt­len­me­le­ri­yar­gı­la­ma­yı­en­te­mel­so­run­la­rın­ilk­sı­ra­la­rı­na­ yer­leş­ti­re­cek!­ Bu­nun­ne­re­si­ye­ni?­Bu­ra­da,­bı­ra­kın­dev­rim­ci­li­ği,­sos­ya­list­li­ği,­ az­ çok­ tu­tar­lı­ bir­ de­mok­rat­lık­bi­le­yok­tur!­Şim­di­bu­sos­yal­şo­ven­ke­pa­ze­lik­le­Türk­bur­ju­va­zi­siy­le­ iş­bir­li­

TEORİDE doğrultu124

ği­nin­ taş­la­rı­nın­ dö­şen­di­ği­ni­ yüz­le­ri­ne­çarp­ma­ya­lım­da­ne­ya­pa­lım!Şu­nu­ek­le­mez­sek­ek­sik­olur.­De­mek­

ki,­ “Ezi­len­Dün­ya”nın­da­bir­Ba­tı­sı­ve­bir­ de­ Do­ğu­su­ var.­ Tür­ki­ye,­ Kür­dis­tan’ın­ Ba­tı­sın­da­ ka­lı­yor.­ İs­tan­bul’da­ko­num­la­nan­Mü­da­ha­le­eki­bi­ken­di­Do­ğu­su­na­Ba­tı­mer­kez­ci­ba­kı­yor!Sınıf­mücaelesi­de­bölmez­mi?Mü­da­ha­le,­ “Halk­la­rı­ bir­bi­ri­ne­ düş­

man­ ya­pan,­ em­per­ya­list­ gi­ri­şim­le­re­hiz­met­eden­her­tür­mil­li­yet­çi­li­ğe­kar­şı­yız.­Mil­li­yet­çi­lik­bö­ler­ve­em­per­ya­lizm­kar­şı­sın­da­ za­yıf­ dü­şü­rür;­ an­ti­em­per­ya­lizm,­böl­ge­halk­la­rı­nın­kar­deş­li­ği­ ve­emek­ ek­sen­li­mü­ca­de­le­ ise­ bir­leş­ti­rir”­di­yor.­Bun­lar­da,­gö­ze,­ku­la­ğa­hoş­ge­li­yor.­Ama­as­lın­da­çok­sı­ra­dan­ve­ala­bil­di­ği­ne­de­ma­go­jik­sa­tır­lar!­“Mil­li­yet­çi­lik­ bö­ler­ ve­ em­per­ya­lizm­

kar­şı­sın­da­ za­yıf­ dü­şü­rür”.­ O­ hal­de­sö­mür­ge­ler,­ ezi­len­ ulus­lar­ baş­kal­dır­ma­sın­lar,­ ulu­sal­ bo­yun­du­ru­ğu­ si­ne­ye­çe­kip­ bo­yun­ eğ­sin­ler,­ kö­le­leş­me­yi­ ka­bul­len­sin­ler!­İyi­de­bu­ezen,­sö­mür­ge­ci­ulus­lar­ em­per­ya­list­ler­ ile­ it­ti­fak­ için­de­de­ğil­ler­mi?­Bu­it­ti­fa­ka­da­ya­na­rak,­ay­rı­ca­lık­la­rı­nı,­ ege­men,­ sö­mür­ge­ci­ vb.­ko­num­la­rı­nı­ ko­ru­mu­yor­lar­ mı?­ Ör­ne­ğin­ ABD,­ AB­ em­per­ya­list­le­ri­ Tür­ki­ye­ile­ it­ti­fak­ için­de­de­ğil­ler­mi?­Böl­ge­miz­de,­ İs­ra­il’den­ de­ ön­ce­ en­ bü­yük­ em­per­ya­list­iş­bir­lik­çi­si,­em­per­ya­liz­min­en­sağ­lam­da­ya­na­ğı,­üs­sü­bur­ju­va­Tür­ki­ye­Dev­le­ti­ de­ğil­mi?­ Türk­ or­du­su­NA­TO’nun­üye­si­ve­hat­ta­ikin­ci­bü­yük­or­du­su­de­ğil­mi?Bey­ler­ve­Ba­yan­lar,­mil­li­yet­çi­lik­bö­

ler­de­ma­go­ji­siy­le­te­mel­bir­ger­çe­ği­bi­le­rek,­is­te­ye­rek,­ka­sıt­lı­ola­rak­giz­le­me­ye­ça­lı­şı­yor­su­nuz.­ Ha­yır­ mil­li­yet­çi­lik­ten­mil­li­yet­çi­li­ğe­ fark­ var­dır;­ ezi­len­ ulus­mil­li­yet­çi­li­ği­nin­ dai­ma­ de­mok­ra­tik­ bir­içe­ri­ği­ var­dır;­ ulu­sal­ bas­kı­ya,­ ulu­sal­eşit­siz­lik­le­re­ yö­nel­miş­tir;­ ulu­sal­ eşit­

lik­çi,­ ulu­sal­ öz­gür­lük­çü­ bir­ yö­ne­li­mi­içe­ri­ği­var­dır.­Ezi­len­ulus­la­rı­uyan­dı­rır,­ha­re­ke­te­ge­çi­rir,­ta­rih­sah­ne­si­ne­çe­ker.­Ezen­ulus­mil­li­yet­çi­li­ği­ise­ken­di­ulu­su­nun­ ulu­sal­ ay­rı­ca­lık­la­rı­nın­ ko­run­ma­sın­dan,­ ken­di­ ulu­su­ için­ ay­rı­ca­lık­lar,­üs­tün­lük­ler­vb.­el­de­edil­me­sin­den­ve­ya­ta­rih­sel­ola­rak­el­de­et­ti­ği­ulu­sal­ay­rı­ca­lık­la­rın­ meş­ru­iye­tin­den,­ hak­lı­lı­ğın­dan­ko­run­ma­sın­dan­ ha­re­ket­ eden­ şo­ven,­ırk­çı­ve­an­ti­de­mok­ra­tik­ka­rak­ter­de­dir.­Halk­la­rı­bir­bi­ri­ne­düş­man­eder!İki­ya­da­çok­ulus­lu­bir­ulu­sal­dev­

let­te­“mil­li­yet­çi­lik­bö­ler­ve­em­per­ya­lizm­kar­şı­sın­da­za­yıf­dü­şü­rür”ü­amen­tü­bel­le­ye­rek­ “sos­ya­list­ha­re­ke­te”­mü­da­ha­le­et­mek,­ezi­len­ulu­sa­ulu­sal­top­lu­luk­la­ra,­sö­mür­ge­ci­li­ğe­ve­ulu­sal­bas­kı­ya­bo­yun­ eğ­me­ çağ­rı­sı­dır.­ An­ti­em­per­ya­lizm­kı­lı­ğı­ al­tın­da,­ ezen­ ulus­ şo­ven­ bur­ju­va­mil­li­yet­çi­li­ği­ne­ ide­olo­jik­ uşak­lık­tan­baş­ka­bir­an­la­mı­da­yok­tur.­Sos­ya­lizm­ve­dev­rim­ci­lik­adı­na­üre­til­miş,­kuv­vet­li­an­ti­em­per­ya­lizm­ci­la­sıy­la­in­cel­til­miş,­küs­tah­ça­ken­di­ni­be­ğen­miş­bir­sos­yal­şo­ve­nizm­dir­bu...­ İyi­de­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­de­böl­mez­mi?­Za­ten­sos­yal­şo­ve­niz­min­ en­ de­rin­ kat­man­la­rın­da,­ da­ha­doğ­ru­su­çe­kir­de­ğin­de­iş­te­bu­ger­çek­lik­du­rur:­Sos­yal­şo­ve­nizm­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­nin­ye­ri­ne­sı­nıf­iş­bir­li­ği­ni­ge­çir­mek,­pro­le­tar­ya­nın­ bur­ju­va­zi­ye­ kö­le­ce­ bo­yun­eğ­me­si­ne,­bağ­la­nıp­ye­dek­len­me­si­ne­ça­lış­mak­de­mek­tir.Eğer­ bi­ri­le­ri­ “ye­ni­ bir­ po­li­tik­ sen­

tez”­ ya­rat­ma­yı­ ve­ dev­rim­ci­ bir­ ör­güt­kur­ma­yı­ amaç­la­ya­rak­ yo­la­ çık­tık­la­rı­nı­açık­lı­yor­lar­sa,­ön­ce­lik­le­bu­id­dia­nın­cid­di­ye­ti­ni­ id­di­a­sa­hip­le­ri­nin­dev­ri­min­gö­rev­le­ri­ ve­ ik­ti­dar­ so­ru­nu­na­ yak­la­şım­la­rıy­la­tu­tar­lı­lık­sı­na­vı­na­sok­ma­mız­el­zem­dir.­ Bu­ yal­nız­ca­ bir­ ilk­ sağ­la­ma­olur.­ İlk­ bir­ yö­ne­lim­ ve­ ni­yet­ be­ya­nı­ola­rak­an­lam­lı­ola­bi­lir;­ama­da­ha­son­ra­sı­asıl­önem­li­olan­pra­ti­ğin­sı­na­vı­dır.­

TEORİDE doğrultu 125

Söz­ve­ey­le­min­bir­li­ği­de­pra­tik­ta­ra­fın­dan­ test­ edi­le­cek­tir.­Hiç­kim­se­ken­di­ni­dev­rim­ci­ilan­et­mek­le,­ta­nım­la­mak­la­dev­rim­ci­ola­mı­yor.­Dev­rim­ci­ola­bil­mek­için­ he­def­e­rin,­ gö­rev­le­rin­ ve­ ey­le­min­dev­rim­ci­ol­ma­sı­ge­re­ki­yor.Antiemperyalist­mücadelede­reformist­çizgiMü­da­ha­le­bi­ze,­ “He­de­fi­miz,­bur­ju­va­

ik­ti­da­rın­ dev­rim­ci­ tarz­da­ ala­şa­ğı­ edil­me­si­nin­ yo­lu­nu­ dö­şe­mek­tir”­ di­ye­rek,­dev­ri­min­hiç­de­acil,­çö­zü­mü­gün­dem­de­bir­so­run­ol­ma­dı­ğı­nı­söy­lü­yor.­Çok­kat­man­lı,­bu­iti­bar­la­böy­le­ol­du­ğu­için­de­ teo­rik­ ru­hu­ men­şe­vik­ “yo­lu­ dö­şe­me”­ po­li­ti­ka­sı­nın­ ana­ hal­ka­la­rı­nı­ bir­bir­ açık­lı­yor.­ Do­ğal­ ola­rak­ mer­kez­de­ik­ti­dar­so­ru­nu­nun­dur­ma­sı­ge­re­ki­yor.­Mü­da­ha­le’nin­ yı­kı­cı­ ol­ma­yan­ “dev­rim­ci­li­ği”­ –post­mo­dern­dev­rim­ci­lik­mi­de­sek­ aca­ba!–­ ken­di­si­ni­ bu­ra­da­ da­ gös­te­ri­yor:“Emek­çi­le­rin­ ik­ti­da­rı,­ an­cak­ dün­

ya­ ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­ sis­te­min­den­kop­mak­la­müm­kün­dür.”Böy­le­ce­ Mü­da­ha­le,­ düş­ma­nın­ “dı­

şa­rı­da”­ ol­du­ğu­nu­ söy­le­mek­te­dir.­ Bu­ta­nı­ma­ gö­re­ “Ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­sis­tem­den­ kop­mak”­ için,­ Tür­ki­ye’de­baş­lı­ca­ sı­nıf­ar­ ara­sın­da­ki­ te­mel­ iliş­ki­ler­de­kök­lü­bir­de­ği­şik­lik,­bir­alt­üst­oluş­ge­re­ki­yor­mu?­İş­te­em­per­ya­liz­me,­“kü­re­sel­ ser­ma­ye­ye”­ kar­şı­ mü­ca­de­le­bu­ra­da­ ça­tal­la­nı­yor,­ an­ti­em­per­ya­list­mü­ca­de­le­de­ dev­rim­ci­ çiz­gi­ ile­ re­form­cu­çiz­gi­–bu­na­mil­li­yet­çi­lik­le­oy­naş­ma­çiz­gi­si­de­di­ye­bi­li­riz–­bu­ra­dan­iti­ba­ren­ay­rı­şı­yor.­ Em­per­ya­liz­me­ kar­şı­ mü­ca­de­le­nin­şam­pi­yon­lu­ğu­na­so­yu­nan­Mü­da­ha­le,­ “Dün­ya­ ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­sis­te­min­den­ kop­ma”­ so­ru­nu­nun­ bir­dev­rim­ so­ru­nu,­ bir­ si­ya­sal­ ve­ sı­nıf­sal­ik­ti­dar­ so­ru­nu­ ol­ma­dı­ğı­nı­ an­la­tı­yor.­Mü­da­ha­le’nin­an­ti­em­per­ya­liz­mi­Tür­ki­ye’de­yü­rür­lük­te­ki­sı­nıf­sal­ ik­ti­da­rı,­sı­

nıf­ege­men­li­ği­ni­de­vir­me­yi­fi­lan­he­def­le­mi­yor.­En­faz­la­sıy­la­Bü­yük­Or­ta­do­ğu­Pro­je­si’yle­ (BOP)­ “Uz­la­şan­ ve­ iş­bir­li­ği­ya­pan­ güç­le­ri”,­ “düş­man”­ ilan­ edi­yor,­ke­za­bir­de­em­per­ya­liz­min­“yer­li­iş­bir­lik­çi­le­ri”­ay­nı­ka­te­go­ri­ye­ko­nu­yor.Pe­ki­ Tür­ki­ye’de­ han­gi­ sı­nıf­ ve­ya­ sı­

nıf­ar­ik­ti­dar­da?­Mü­da­ha­le’den­tıs­yok!­Pe­ki­ bu­gün­ “dün­ya­ ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­sis­te­mi­ne”­ek­lem­len­miş,­bağ­lan­mış­Tür­ki­ye’nin­eko­no­mik­ve­top­lum­sal­dü­ze­ni­nin­ ege­men,­ ha­kim­ sı­nı­fı­ kim,­kim­ler?­Mü­da­ha­le’den­yi­ne­tıs­yok!­Pe­ki­ mev­cut­ bur­ju­va­ dev­let­ ara­cı­lı­ğıy­la­ve­mev­cut­ bur­ju­va­ dev­le­te­ da­ya­na­rak­Tür­ki­ye’yi­ “Dün­ya­ ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­ sis­te­mi­ne”/dü­ze­ni­ne­ eko­no­mik­ ve­top­lum­sal­ ba­kım­dan­ ege­men,­ si­ya­sal­ik­ti­da­rı­dev­let­yö­ne­ti­mi­ni­de­elin­de­tu­tan­sı­nıf­sı­nıf­ar­bağ­la­ma­dı­mı?­Mü­da­ha­le’de­yi­ne­tıs­yok!­Pe­ki­na­sıl­ola­cak­da­ge­ri­de­ ka­lan­ ya­rım­ yüz­yıl­lık­ dö­nem­de­Tür­ki­ye’yi­ “Dün­ya­ ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­sis­te­mi­ne”­bağ­la­yan­iş­bir­lik­çi­te­kel­ci­bur­ju­va­zi­ve­bü­yük­top­rak­sa­hip­le­ri­nin­(ve­on­la­rın­hiz­met­ka­rı,­her­şe­yi­ile­bu­iş­bir­lik­çi­ka­pi­ta­list­dü­ze­ne­bağ­lan­mış­ as­ker­si­vil­ bü­rok­ra­si­nin)­ si­ya­sal­ik­ti­da­rı­ yer­li­ ye­rin­de­ du­ru­yor­ken,­ bu­ik­ti­dar­ yı­kıl­ma­dan­ Tür­ki­ye­ ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­ sis­tem­den­ ko­pa­cak­tır?!­An­ti­em­per­ya­list­mü­ca­de­le­nin­re­for­mist­cen­ga­ver­le­ri,­ dev­rim­siz­ bir­ ko­puş­ pe­şin­de­ler.­Bo­şu­na,­bu­müm­kün­de­ğil!Mü­da­ha­le­ eki­bi­nin­ ik­ti­dar­ so­ru­nu­

ve­stra­te­ji­ye­iliş­kin­teo­rik­yak­la­şım­la­rı­ta­ma­men­yan­lış,­po­li­tik­yö­ne­lim­le­ri­ise­bü­tü­nüy­le­ opor­tü­nist,­ sı­nıf­ iş­bir­lik­çi­dir.­Tür­ki­ye­ve­Ku­zey­Kür­dis­tan’da­iş­bir­lik­çi­te­kel­ci­bur­ju­va­zi­ve­bü­yük­top­rak­sa­hip­le­ri­nin­ege­men­li­ği­ni­yı­kan,­iş­çi­sı­nı­fı­nın,­ kır­kent­ kü­çük­ bur­ju­va­zi­si­nin,­kır­ve­kent­yok­sul­la­rı­nın­dev­rim­ci­ik­ti­da­rı­nı­ku­ran­bir­po­li­tik­dev­rim;­(bir­si­ya­sal­sı­nıf­sal­alt­üst­oluş)­Tür­ki­ye’yi­

TEORİDE doğrultu126

ka­pi­ta­list­em­per­ya­list­ dün­ya­dü­ze­nin­den­ ko­pa­ra­cak­ güç­ ve­ ye­te­nek­te­dir.­Tür­ki­ye’de­bu­te­mel­ger­çe­ği­an­la­ma­yan­bir­ an­ti­em­per­ya­list­ yö­ne­li­min­ dev­rim­ci­ol­ma­sı­nın­im­kan­ve­ih­ti­ma­li­yok­tur.­Da­ha­sı­da,­bu­ger­çe­ği­gör­mez­den­ge­len­ve­ya­ha­ki­ka­ten­gö­re­me­yen­bir­an­ti­em­per­ya­list­yö­ne­lim,­Türk­mil­li­yet­çi­li­ği­ne­bu­la­nır,­ hat­ta­ Türk­ mil­li­yet­çi­li­ği­ ve­ya­sos­yal­ şo­ve­nizm­ bi­çi­min­de­ de­je­ne­re­olur.­Çün­kü­bu­ger­çe­ğin­gö­rü­le­me­me­si­ve­ya­red­di­ege­men­sı­nıf­a,­Türk­bur­ju­va­zi­siy­le­uz­laş­ma­ve­iş­bir­li­ği­nin­“yo­lu­nu­dö­şer”!Mü­da­ha­le’nin­dö­şe­me­ye­ça­lış­tı­ğı­yol­

şu­te­mel­tes­pi­te­da­ya­nı­yor:“Bu­an­lam­da­ül­ke­miz­de­te­mel­çe­liş­

ki,­ kü­re­sel­ ser­ma­ye­ (em­per­ya­lizm­ ve­yer­li­iş­bir­lik­çi­le­ri)­ile­ül­ke­mi­zin­emek­çi­güç­le­ri­ara­sın­da;­ön­de­ge­len­çe­liş­ki­ise,­ABD­ em­per­ya­liz­mi­ ve­ iş­bir­lik­çi­le­riy­le­emek­çi­ halk­ ara­sın­da­dır.”­ (Mü­da­ha­le­çı­kar­ken,­s.3)Şu­ tes­pit­te­ “Ön­de­ ge­len­ çe­liş­ki”nin,­

“Öne­ çı­kan­ so­ru­nu”,­ Mü­da­ha­le’nin­gün­cel­yö­ne­li­mi­nin­yö­nü­nü­ve­içe­ri­ği­ni­so­mut­laş­tı­rı­yor:“Öne­ çı­kan­ so­run­ bu­ em­per­ya­list­

pro­je­yi­ (Bü­yük­ Or­ta­do­ğu­ Pro­je­si­ ­bn)­bo­şa­çı­kar­mak­tır.­Bu­em­per­ya­list­sal­dı­rı­ya­kar­şı­mü­ca­de­le­eden­bü­tün­güç­ler­yan­da­şı­mız­dır,­bu­pro­jey­le­uz­la­şan­ve­iş­bir­li­ği­ya­pan­güç­ler­düş­ma­nı­mız”.Mü­da­ha­le’den­İP­ve­Kı­zı­lel­ma­ka­li­te­

sin­de­da­ya­nıl­maz­“üç­dün­ya”cı­ko­ku­lar­ge­li­yor.­Bu­te­mel­be­lir­le­me­le­rin­ayı­rı­cı­özel­li­ği,­ as­la­ po­li­tik­ öz­gür­lük­ so­ru­nu­nu,­si­ya­sal­de­mok­ra­si­so­ru­nu­nu,­ya­ni­de­mek­ki­po­li­tik­ik­ti­dar­so­ru­nu­nu­gün­de­me­ ge­tir­mi­yor­ ol­ma­sı­dır.­ Tür­ki­ye’de­yal­nız­ca­ BOP’la­ “Uz­la­şan­ ve­ iş­bir­li­ği­ya­pan­ güç­le­ri”,­ em­per­ya­liz­min­ “Yer­li­iş­bir­lik­çi­le­ri­ni”­he­def­ve­ “düş­man”­ka­te­go­ri­si­ne­ko­yan­bir­ stra­te­ji­nin­Tür­ki­ye’de­si­ya­si­ik­ti­dar­mü­ca­de­le­si­di­ye­bir­

der­di­yok­tur.­Bu­stra­te­ji­dü­pe­düz­sta­tü­ko­cu­ve­ re­for­mist­tir.­Yı­kı­cı­ol­ma­yan­bir­dev­rim­ci­lik­ara­yı­şın­dan­çı­kan­stra­te­ji­nin­ yı­ka­ca­ğı­ bir­ şey­ ol­ma­ma­sı­ ise­ke­sin­kes­tu­tar­lı­dır.­n

TEORİDE doğrultu 127

24­25­ Ka­sım­ ta­ri­hin­de­ Ka­pi­tal’in­140.­ Yı­lı­ ve­si­le­siy­le­ Pet­rol­İş­ Ge­nel­Mer­ke­zi­top­lan­tı­sa­lo­nun­da­“Ka­pi­tal’in­Gün­cel­li­ği­ Sem­poz­yu­mu”­ ger­çek­leş­ti­ril­di.­Sem­poz­yum,­sosyalist­ay­dın­lar­la­devrimci,­sosyalist­po­li­tik­ha­re­ket­ler­ve­mi­li­tan­sen­di­ka­cı­la­rı­bir­ara­ya­ge­tir­di.­Bir­tar­tış­ma,­fi­kir­alış­ve­ri­şi­ve­et­ki­le­şim­po­ta­sı­ol­du.­­Ka­pi­tal­ Sem­poz­yu­mun­da­ ya­şa­nan­

tar­tış­ma­lar­dan­ bi­ri­si­ ko­nuş­ma­cı­lar­dan­ Troç­kist­ ik­ti­sat­çı­ Na­il­ Sat­lı­gan’ın­20.­yüz­yıl­sos­ya­liz­mi­ni­in­kâr­eden­te­zi­hak­kın­day­dı.­Sat­lı­gan,­ ko­nuş­ma­sın­da­ 20.­ yüz­yıl­

da­ sos­ya­lizm­ ya­şan­ma­mış­tır­ der­ken,­Marks’ın­ “Got­ha­ Prog­ra­mı­nın­ Eleş­ti­ri­si”nde­ki­ bir­ pa­sa­jı­na­ da­ya­nı­yor­du.­“Bu­ra­da­ Marks,­ eme­ğin­ de­ğer­len­me­si­nin­pi­ya­sa­do­la­yı­mın­dan­kur­ta­rıl­dı­ğı­bir­dü­ze­ni­ ta­rif­ eder,­öy­ley­se­SSCB’de­ya­şa­nan­ Marks’ın­ an­la­dı­ğı­ an­lam­da­sos­ya­list­ bir­ top­lum­ de­ğil­di”­ di­yor­du.­Ona­ gö­re,­Marks,­ sos­ya­liz­mi­me­ta­sız­

pa­ra­sız­ bir­ top­lum­ ola­rak­ ta­rif­ et­ti­ği­için,­ bu­ ge­liş­kin­lik­ dü­ze­yi­ne­ ulaş­ma­yan­top­lum­la­ra,­bu­ara­da­20.­yüz­yıl­da­ki­sos­ya­lizm­de­ne­yim­le­ri­nin­hiç­bi­ri­si­ne­“sos­ya­lizm”­de­ni­le­mez.­Sem­poz­yu­mun­bir­di­ğer­ko­nuş­ma­cı­

sı,­ Atı­lım­ ya­za­rı­ Alp­ Al­tı­nörs­ ise­ onu,­“20.­ yüz­yıl­ sos­ya­lizm­ de­ne­yim­le­ri­ ya­şan­mış­tır,­ bi­zim­dir,­ on­lar­dan­ eleş­ti­rel­tarz­da­ öğ­ren­mek­ ge­re­kir”­ di­ye­ ya­nıt­lı­yor­du.­Marks’ın­ bir­met­ni­ üze­rin­den­ko­ca­bir­yüz­yı­lın­sos­ya­lizm­de­ne­yim­le­ri­ni­ in­kâr­ et­me­nin­ en­ baş­ta­Marks’ın­yön­te­mi­ne­ ay­kı­rı­ ol­du­ğu­nu­ vur­gu­lu­yor­du.­Marks’ın­Pa­ris­Ko­mü­nü­de­ne­yi­mi­nin­ar­dın­dan­Ko­mü­nist­Ma­ni­fes­to’yu­göz­den­ge­çir­me­si­ni­ve­“Dev­le­tin­ele­ge­çi­ril­me­si”­ kav­ra­mı­nın­ ye­ri­ne­ “Dev­le­tin­ber­ha­va­ edil­me­si”­ kav­ra­mı­nı­ ge­çir­me­si­ni­Marks’ın­ yön­te­mi­ne­ ör­nek­ ola­rak­su­nu­yor­du.Bir­ sem­poz­yu­mun­ za­man­ sı­nır­la­rı­

için­de­ya­şa­nan­bu­tar­tış­ma­ya­da­ir­da­

Na­il­Sat­lı­gan’ın­in­kâr­cı­lı­ğı­ve­20.­yüz­yıl­sos­ya­liz­mi

-Haydar Özkan-

TEORİDE doğrultu128

ha­ge­niş­de­ğer­len­dir­me­ler­yap­ma­yı,­biz­de­gün­de­mi­mi­ze­al­dık.­Marks,­Got­ha­Prog­ra­mı’nın­Eleş­ti­ri­

si’nin­il­gi­li­bö­lü­mü­ne­şöy­le­gi­ri­yor:“Burada­ele­almamız­gereken,­kendi­

temelleri­ üzerinde­ gelişmiş­ olan­değil,­tersine,­kapitalist­toplumdan­doğduğu­şekliyle­ bir­ komünist­ toplumdur;­ do­layısıyla,­iktisadi,­manevi,­entelektüel,­bütün­bakımlardan,­ bağrından­ çıktığı­eski­toplumun­damgasını­hâlâ­taşıyan­bir­toplumdur.”­(Al­tı­nı­çi­zen:­Marks)Gö­rül­dü­ğü­ üze­re­ Marks,­ afa­kî­ bir­

ütop­ya­dan,­ kur­gu­sal­ bir­ ger­çek­lik­ten­de­ğil,­ tam­ da­ ‘Bağ­rın­dan­ çık­tı­ğı­ es­ki­top­lu­mun­ dam­ga­sı­nı­ ta­şı­yan’­ bir­ ko­mü­nizm­den­söz­edi­yor.­Han­gi­ül­ke­nin­bağ­rın­dan­çık­tı­ğı,­bu­ta­sa­rı­mın­içe­ri­ği­ni­ et­ki­le­me­ye­cek­ mi­dir?­ Ka­pi­ta­liz­min­en­çok­ge­liş­ti­ği­İn­gil­te­re­ye­ri­ne­ge­ri­ka­pi­ta­list­ Rus­ya’da­ ger­çek­le­şen­ sos­ya­list­dev­rim,­‘Ko­mü­niz­min­üst­ev­re­si­ne’­doğ­ru­gi­den­ken­di­öz­gün­ku­ru­cu­yo­lu­nu­keş­fet­me­ye­cek­mi­dir?­Rus­ya’da­ sos­ya­list­ üre­tim­ iliş­ki­le­ri­

nin­hâ­kim­ol­du­ğu­bir­eko­no­mi­ku­rul­du­ğu­hal­de,­bu­Marks’ın­ön­gö­rü­le­ri­ne­uy­mu­yor­sa,­ “Sos­ya­lizm­ yok­tur”­ mu;­“Sos­ya­lizm­bek­le­ne­nin­dı­şın­da­bir­yol­dan­ger­çek­leş­ti”­mi­de­ne­cek­tir?­Ak­lı­nı­ön­yar­gı­la­ra­ esir­ et­me­miş­ olan­lar­ için­ya­nıt­açık­tır.“Bu­ bakımdan­ birey­ olarak­ üretici­

(gerekli­ indirimler­ yapıldıktan­ sonra),­topluma­ vermiş­ olduğunun­ tam­ kar­şılığını­alır.­Onun­topluma­verdiği­şey,­birey­ olarak,­ kendi­ emek­ miktarıdır.­Örneğin,­ toplumsal­ işgünü,­ bireysel­çalışma­ saatleri­ toplamından­ oluşur;­her­üreticinin­birey­olarak­emek­zama­nı,­ toplumsal­ işgünü­ olarak­ sunmuş­olduğu­ kısımdır,­ onun­ bu­ bakımdan­katkısıdır.­ O,­ toplumdan,­ şu­ kadar­emek­verdiğini­saptayan­bir­belge­alır­(Bunda­ kolektif­ fonlar­ için­ sarf­ etmiş­

olduğu­emeğin­indirimi­yapılmıştır)­ve­bu­belge­ile,­toplumun­tüketim­araçları­stoklarından,­ emeğinin­ eşit­ bir­ tutarı­kadar­bir­miktar­alır.­Topluma,­bir­bi­çimde­sunmuş­olduğu­aynı­emek­mik­tarını,­ ondan,­ başka­ bir­ biçimde­ geri­alır.”Bu,­N.­Sat­lı­gan’ın­te­zi­ni­üze­ri­ne­da­

yan­dır­dı­ğı­ pa­saj­dır.­Marks’ın­ “Eme­ğin­de­ğer­len­me­si­nin­ pi­ya­sa­ do­la­yı­mın­dan­kur­ta­rıl­dı­ğı­bir­dü­ze­ni­ ta­rif­et­ti­ği­ni”­söy­ler.­SSCB’de­ ise­bu­hiç­ger­çek­leş­me­miş­tir.­Öy­ley­se­sos­ya­lizm­yok­tur­SSCB’de!­

SSCB’de iş çi üc re tiEvet,­ SSCB’de­ iş­çi­ eme­ği,­ sos­ya­liz­

min­en­ge­liş­kin­dü­ze­yin­de­da­hi­ ‘emek­bel­ge­si’­ya­da­‘emek­bo­no­su’­gi­bi­kar­şı­lı­ğı­doğ­ru­dan­ge­çim­araç­la­rıy­la­öde­nen­bir­ form­da­ de­ğer­len­me­di.­ ‘Üc­ret’­ for­mu­nu­alı­yor­du.­Me­ta­ve­pa­ra­iliş­ki­le­ri­de­var­lı­ğı­nı­ko­ru­muş­tur.Marks’ın­ay­nı­yer­de­be­lirt­ti­ği­“İçerik­

ve­ biçim­ değişmiştir,­ çünkü­ değişmiş­koşullar­ altında­hiç­ kimse­ emeğinden­başka­ bir­ şey­ veremez­ ve­ öte­ yandan­da­ bireylerin­ mülkiyetine­ bireysel­ tü­ketim­ araçlarından­ başka­ hiçbir­ şey­geçemez.”­ il­ke­si­ ise­Sov­yet­ler’de­ha­yat­bul­muş­tur.Di­ğer­yan­dan,­SSCB’de­iş­üc­re­ti­nin,­

bi­çim­sel­ba­kım­dan­ben­zer­ol­mak­la­bir­lik­te­ ka­pi­ta­lizm­de­ki­ üc­ret­li­ emek­ten­kök­lü­ola­rak­ fark­lı,­baş­ka­bir­ol­gu­ol­du­ğu­nu­da­sap­ta­mak­ge­re­kir.­Ka­pi­ta­lizm­de­ iş­çi,­ iş­gü­cü­nün­ye­ni­den­üre­til­me­si­ için­ge­rek­li­ olan­sı­nır­lı­mik­tar­da­ürün­ve­hiz­me­tin­kar­şı­lı­ğı­nı­alır.­Ka­pi­ta­lis­tin­bü­tün­gay­re­ti­bu­ge­rek­li­bö­lü­mü­dur­mak­sı­zın­da­ha­alt­dü­ze­ye­çek­mek­tir.­Çün­kü­o,­ge­rek­li­eme­ği­azalt­tı­ğı­öl­çü­de­ar­tı­de­ğe­ri­ar­tır­mış­ola­cak­tır.­“Sos­ya­lizm­de­ işin­ üc­re­ti­ …­ iş­gü­cü­

nün­ ye­ni­den­ üre­til­me­si­ için­ ge­rek­li­olan­ sı­nır­lı­mik­tar­da­ürün­ ve­ hiz­met­

TEORİDE doğrultu 129

le­rin­ de­ğe­ri­ne­ bağ­lı­ de­ğil­dir.”­ (Bü­yük­Sov­yet­An­sik­lo­pe­di­si,­‘Sos­ya­lizm­de­işin­ka­rak­te­ri­nin­ba­zı­özel­lik­le­ri’­mad­de­si)Ka­pi­ta­liz­min­ tam­ ter­si­ ola­rak,­ üre­

tim­ge­liş­tik­çe­iş­çi­nin­pa­yı­hem­bi­rey­sel­tü­ke­tim­ için,­ hem­ de­ top­lum­sal­ hiz­met­ler­ ala­nın­da­ ar­tar.­ Çün­kü­ üre­tim­mad­de­le­ri,­üre­tim­araç­la­rı­nın­ top­lum­sal­ni­te­li­ği­ne­de­niy­le­tüm­top­lu­ma­ait­tir.­İş­çi­ye­üc­ret­ola­rak­ve­ri­le­nin­dı­şın­da­ka­lan­ar­tı­ürün­tüm­top­lu­mun­çı­ka­rı­na­kul­la­nıl­mak­ta­dır.­Bu­ne­den­ler­le­dir­ki,­Sov­yet­ler­Bir­li­

ği’nde;­bi­rin­ci­si,­üre­tim­sü­re­ci­ge­liş­tik­çe­iş­çi­üc­ret­le­ri­de­art­mış­tır.­İkin­ci­si­ sos­yal­ hiz­met­le­rin­ sü­rek­li­

ge­niş­le­me­si­ yo­lun­dan­ iş­çi­nin­ ‘top­lum­sal­ üc­re­ti’­ sü­rek­li­ bü­yü­müş­tür.­ Eği­tim,­sağ­lık,­ko­nut­vb.­dün­ya­ta­ri­hin­de­ilk­kez­ola­rak­me­ta­ol­mak­tan­çı­ka­rıl­dı,­kit­le­sel­ be­del­siz­ ka­mu­ hiz­me­ti­ne­ dö­nüş­tü­rül­dü.­ Dün­ya­ ta­ri­hin­de­ ilk­ kez,­eko­no­mi­nin­bel­li­sek­tör­le­ri­ni­kap­sa­ya­cak­ dü­ze­ye­ va­ra­bi­len­ bir­ “metasızlaş­tırma”­sü­re­ci­ya­şan­dı.­Üçün­cü­sü,­sos­ya­list­dev­let­et­kin­bir­

fi­yat­po­li­ti­ka­sı­iz­le­di,­te­mel­ge­çim­mad­de­le­ri­ni­ de­ğer­le­rin­den­ da­ha­ aşa­ğı­ya,­sos­yal­bir­ ih­ti­ya­cı­ya­nıt­la­ma­yan­ tü­ke­tim­mal­la­rı­nı­ (ör­ne­ğin­iç­ki)­de­ğer­le­rin­den­yu­ka­rı­ya­fi­yat­lar­la­ sat­mak­yo­lun­dan­ yü­rü­dü.­ Bu­ da­ üc­ret­le­rin­ te­mel­ge­çim­mad­de­le­ri­ba­kı­mın­dan­alım­de­ğe­ri­ni­ar­tır­dı.­Dör­dün­cü­sü,­SSCB’de­üre­tim­ge­liş­

tik­çe­ iş­siz­lik­ azal­dı.­ 1930’la­ra­ ge­lin­di­ğin­de­iş­siz­lik­tü­müy­le­tas­fi­ye­edil­miş­ti.­Bu­ da­ iş­çi­ üc­ret­le­ri­nin­ ka­pi­ta­lizm­den­fark­lı­ol­ma­sı­nın­bir­di­ğer­gös­ter­ge­si­dir.­İş­siz­li­ğin­ol­ma­dı­ğı,­ iş­çi­üc­ret­le­ri­nin­iş­çi­ bi­rey­le­ri­ ara­sın­da­ki­ re­ka­be­te­ da­ya­na­rak­ sü­rek­li­ aşa­ğı­ çe­kil­me­di­ği,­ her­ka­pi­ta­list­ya­tı­rı­mın­ken­di­si­ne­ iş­siz­or­du­sun­dan­ hız­la­ iş­çi­ dev­şi­re­me­di­ği­ bir­ka­pi­ta­lizm­dü­şü­nü­le­bi­lir­mi?

İş­çi­nin­ sa­de­ce­ iş­gü­cü­nün­ de­ğe­ri­ni­(ye­ni­den­üre­til­me­si­ için­ ge­rek­li­ ola­nın­en­ alt­ dü­ze­yi)­ ala­bil­di­ği­ ka­pi­ta­liz­min­üc­ret­ il­ke­si­ Sov­yet­ler­ Bir­li­ği’nde­ tas­fi­ye­ edil­miş­tir.­ Ye­ri­ne­ iş­çi­nin,­ “Ko­lek­tif­fon­lar­için­sarf­edil­miş­eme­ğin­in­di­ri­mi­ya­pıl­mış”­ ha­liy­le­ eme­ği­nin­ kar­şı­lı­ğı­nı­al­ma­sı­il­ke­si­ge­çi­ril­miş­tir.

Sos ya lizm ve me ta-pa ra iliş ki le riMarks,­ tıp­kı­ ka­pi­ta­liz­mi­ in­ce­ler­ken­

yap­tı­ğı­ gi­bi,­ sos­ya­liz­mi­ de­ en­ ge­liş­kin­dü­ze­yiy­le­kur­gu­lar.­O,­üre­tim­araç­la­rı­nın­tam­toplumsallaştırıldığı­bir­dü­zen­ola­rak­ ele­ alır­ sos­ya­liz­mi.­ Bu­ du­rum,­20.­ yüz­yıl­ sos­ya­lizm­ de­ne­yim­le­ri­ bo­yun­ca­çok­önem­li­ teo­rik­ tar­tış­ma­la­rın­kay­na­ğı­ol­muş­tur.­An­cak­ Marks­ ve­ En­gels’in­ ya­şa­dı­ğı­

dö­nem­de­ki­Av­ru­pa­da,­tam­top­lum­sal­laş­ma­nın­ bir­ ham­le­de­ ger­çek­le­şe­bi­le­ce­ği­ko­şul­lar­da­de­ğil­di.­Nü­fu­sun­yüz­de­50’sin­den­ faz­la­sı­ ha­la­ ta­rım­la­ uğ­raş­mak­tay­dı.­ Böy­le­ bir­ top­lum­sal­ ya­pı­da­da­tam­top­lum­sal­laş­tır­ma­boş­bir­söz­den­baş­ka­bir­an­lam­ta­şı­maz­dı.­O­yüz­den­Marks­ve­En­gels­de­kü­çük­köy­lü­lü­ğün­ zor­la­mülk­süz­leş­ti­ril­me­si­ne­ kar­şı­uya­rı­lar­ yap­tı­lar.­ Kü­çük­ köy­lü­lü­ğün­“İk­ti­sa­di­araç­lar­la­ik­na”­edil­me­sin­den,­“Özel­top­rak­sa­hip­li­ğin­den­ko­lek­tif­top­rak­ sa­hip­li­ği­ne­ ge­çi­şi­ ko­lay­laş­tı­ra­cak”­ön­lem­ler­den,­ “Mi­ras­ hak­kı­ ve­ mül­ki­ye­ti­ kal­dı­ra­ca­ğı­nı­ ilan­ ede­rek­ onu­ür­küt­me­me­ye”­özen­gös­te­ril­me­sin­den­söz­et­ti­ler.­(Marks­En­gels,­Anar­şizm­Üze­ri­ne,­Ba­ku­nin’in­Dev­let­ve­Anar­şi­Ki­ta­bı­Üze­ri­ne­Dü­şün­ce­ler’den­Par­ça)Rus­ya’da­ki­de­re­ce­de­ol­ma­sa­da,­Al­

man­ya,­Fran­sa­gi­bi­ül­ke­ler­de­ki­bir­pro­le­ter­dev­rim­de­kü­çük­köy­lü­lü­ğün­ted­ri­ci­ko­lek­tif­eş­ti­ril­me­si­so­ru­nuy­la­kar­şı­kar­şı­ya­ola­cak­tı.­Do­la­yı­sıy­la­kü­çük­me­ta­ üre­ti­mi,­ me­ta­ pi­ya­sa­sı,­ pro­le­tar­ya­dik­ta­tör­lü­ğü­al­tın­da­da­bel­li­oran­lar­da­

TEORİDE doğrultu130

sü­re­cek­ti.­De­ğer­ya­sa­sı­var­lı­ğı­nı­ko­ru­ya­cak­tı.19.­ ve­ 20.­ yüz­yıl­la­rın­ ak­si­ne,­ bu­

gün,­dün­ya­nın­pek­çok­böl­ge­sin­de­tam­top­lum­sal­laş­ma­nın­ ko­şul­la­rı­ ol­gun­laş­mış­tır.­Bu­her­ yer­de­ eşit­lik­ ol­du­ğu­an­la­mı­na­gel­mez.­Ama­em­per­ya­list­kü­re­sel­leş­me,­ kü­çük­ köy­lü­mül­ki­ye­ti­nin­al­tın­da­ki­son­taş­la­rı­da­çe­kip­al­mak­ta­dır.­Me­ta­pa­ra­iliş­ki­le­ri­nin­aşıl­ma­sı­20.­yüz­yı­la­gö­re­da­ha­san­cı­sız­ger­çek­le­şe­bi­lir.Sos­ya­liz­min­var­lı­ğı­ya­da­yok­lu­ğuy­la­

il­gi­li­tar­tış­ma,­me­ta­ve­pa­ra­iliş­ki­le­ri­nin­var­lı­ğı­na­ in­dir­ge­ne­mez.­ So­run­ eko­no­mi­ye­ sosyalist­ üretim­ ilişkilerinin­ hâ­kim­olup­olmamasıyla­il­gi­li­dir.­Tıp­kı­ka­pi­ta­liz­min­hâ­kim­ol­du­ğu­bir­

eko­no­mi­de­ feo­dal,­ ya­rı­feo­dal­ üre­tim­iliş­ki­le­ri­nin­ ka­pi­ta­list­ eko­no­mi­ye­ ta­bi­bi­çim­de­var­lı­ğı­nı­sür­dür­me­si­gi­bi,­sos­ya­list­bir­eko­no­mi­de­de­me­ta­iliş­ki­le­ri,­ta­bi­bir­bi­çim­de­var­lı­ğı­nı­ sür­dü­re­bi­lir.­An­cak­ ni­ha­ye­tin­de­ bü­tün­ bir­ ka­pi­ta­lizm­den­ko­mü­niz­me­ge­çiş­sü­re­ci,­me­ta­iliş­ki­le­ri­nin­var­lı­ğı­na­kar­şı­bir­sı­nıf­sa­va­şı­mı­dö­ne­mi­dir.De­ğer­ ya­sa­sı­ sos­ya­lizm­de­ var­dır,­

bir­ ol­gu­dur.­ Ka­pi­ta­lizm­den­ ko­mü­niz­me­ ge­çiş­ sü­re­ci­ bo­yun­ca­ var­lı­ğı­nı­ ko­rur.­ Bu­ hem,­ üre­tim­ araç­la­rı­nın­ tam­top­lum­sal­laş­ma­sı­nın­içe­ri­de­he­nüz­so­nuç­lan­ma­ma­sın­dan,­hem­de­ka­pi­ta­list­dün­ya­pa­za­rı­ile­ku­ru­lan­zo­run­lu­iliş­ki­ler­ne­de­niy­le­böy­le­dir.­Bu­ge­çiş­sü­re­ci­bo­yun­ca­ ko­mü­nist­ par­ti­si,­ me­ta­pa­ra­iliş­ki­le­ri­ne­ve­bu­te­mel­de­yük­se­len­de­ğer­ ya­sa­sı­na­kar­şı­mü­ca­de­le­yi­ sür­dü­rür,­bu­na­ön­der­lik­eder.­So­run,­içer­de,­de­ğer­ ya­sa­sı­nın­ et­ki­ ala­nı­nın­ gi­de­rek­da­ral­ma­sı­na,­sos­ya­list­üre­tim­iliş­ki­le­ri­nin­hâ­ki­mi­ye­ti­nin­ge­liş­me­si­ne­gö­tü­ren­bir­eko­no­mi­po­li­ti­ka­sı­iz­len­me­sin­de­dü­ğüm­le­nir.­Dı­şa­rı­da­ise­sos­ya­list­dün­ya­dev­ri­mi­ni­ geliştirerek­ ka­pi­ta­liz­mi­ dar­

bo­ğa­za­sü­rük­le­ye­cek­po­li­ti­ka­lar­da­kar­şı­lık­bu­lur.­Bu­iki­si­ara­sın­da­güç­lü­bir­ba­ğın­tı­var­dır.Sos­ya­list­ya­da­sos­ya­liz­me­yö­nel­miş­

ül­ke­ler­de­ sı­nıf­ mü­ca­de­le­si­nin­ te­mel­ko­nu­la­rın­dan­bi­ri­si,­me­ta­pa­ra­iliş­ki­le­ri­ne­ve­de­ğer­ya­sa­sı­na­yak­la­şım­so­ru­nun­da­or­ta­ya­çık­mış­tır.­Bu­ba­kım­dan­Le­nin­ ve­ Sta­lin­ dö­nem­le­rin­de­ ge­li­şim­çiz­gi­si­me­ta­pa­ra­ iliş­ki­le­ri­nin­et­ki­ala­nı­nın­ ge­ri­le­til­me­si­ yö­nün­de­dir.­ NEP­sü­re­ci­ gi­bi­ ba­zı­ zo­run­lu­ ge­ri­ adım­lar­tak­tik­ kap­sam­da­ ele­ alı­nıp­ uy­gu­lan­mış­tır,­stra­te­ji­nin­yö­nü­nü­ifa­de­et­mez­ler.­Eği­tim,­ sağ­lık,­ko­nut,­ula­şım­me­ta­ol­mak­tan­çı­ka­rıl­mış­tır.­De­ğer­ya­sa­sı­üre­ti­min­ dü­zen­le­yi­ci­si­ ol­mak­tan­ çı­ka­rıl­mış­tır;­ eme­ğin­ üre­ti­min­ çe­şit­li­ dal­la­rı­ara­sın­da­ki­da­ğı­lı­mı­nı­de­ğer­ya­sa­sı­de­ğil,­ mer­ke­zi­plan­lı­ eko­no­mi­ do­la­yı­mıy­la­ top­lum­sal­ ih­ti­yaç­lar­be­lir­le­mek­te­dir.­Ta­rım­üre­ti­mi­çok­bü­yük­oran­da­kol­hoz­laş­tı­rıl­mış,­sov­hoz­lar­da­bel­li­bir­ağır­lı­ğa­ulaş­mış­tır,­vb.Kruş­çev,­ Brej­nev­ ve­ Gor­ba­çov­ dö­

nem­le­rin­de­ise­ge­li­şim­çiz­gi­si­tam­ters­yön­de­dir.­Ya­ni­me­ta­eko­no­mi­si­nin­hâ­ki­mi­yet­ ala­nı­nın­ ge­liş­me­si,­ de­ğer­ ya­sa­sı­nın­ yön­len­di­ri­ci­ bir­ güç­ ola­rak­ta­nın­ma­sı­ ve­ ka­pi­ta­list­ dün­yay­la­ bü­tün­leş­me­ça­ba­sı.­ Isa­ac­De­uts­cher­gi­bi­–Sat­lı­gan’ın­da­re­fe­rans­al­dı­ğı–­ön­de­ge­len­bir­Troç­kist­fi­gü­rün,­Kruş­çev’e­salt­“to­ta­li­ta­rizm­ ge­ri­le­ti­le­cek”­ gö­rüş­ açı­sıy­la­ (hem­de­ol­duk­ça­ateş­li­bi­çim­de!)­des­tek­çık­tı­ğı­nı*,­me­ta­pa­ra­iliş­ki­le­ri­ve­de­ğer­ ya­sa­sı­ ko­nu­sun­da­ki­ tu­tu­mu­nu­es­geç­ti­ği­ni­ha­tır­lat­ma­nın­ye­ri­dir.­Troç­kiz­min­sos­ya­lizm­de­ne­yim­le­ri­ne­yak­la­şı­mı­nın­ta­rih­dı­şı­lı­ğı­na­ve­apo­li­tik­li­ği­ne­gü­zel­bir­ör­nek­tir.Ta­bii­ki­sos­ya­list­mül­ki­yet­bi­çi­mi­nin,­

doğ­ru­dan­doğ­ru­ya­sos­ya­list­üre­tim­bi­çi­mi­de­mek­ol­ma­dı­ğı­nı,­mül­ki­yet­iliş­ki­le­ri­nin­üre­tim­iliş­ki­le­ri­ni­oto­ma­tik­man­

TEORİDE doğrultu 131

ya­ra­ta­ma­ya­ca­ğı­nı­ bi­li­yo­ruz.­ Sos­ya­list­dev­ri­min­ ger­çek­leş­tir­di­ği­ ka­mu­laş­tır­ma­ey­le­mi,­üre­tim­araç­la­rı­nı­pro­le­tar­ya­dik­ta­tör­lü­ğü­ dev­le­ti­ne­ ait­ ka­mu­ mül­ki­ye­ti­ne­çe­vir­mek­le,­sos­ya­list­mül­ki­yet­ha­li­ne­ ge­ti­rir.­ An­cak­ ni­ha­ye­tin­de­ bu,­sos­ya­list­üre­tim­iliş­ki­le­ri­nin­top­lum­sal­ya­pı­da,­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­yo­luy­la­ya­ra­tıl­ma­sı­ge­rek­li­li­ği­ni­or­ta­dan­kal­dır­maz.­Üre­tim­iliş­ki­le­rin­de­ile­ri­ye­doğ­ru­her­

dö­nü­şüm,­ üre­ti­ci­ güç­le­rin­ zin­cir­le­ri­ni­çö­ze­rek­atı­lım­yap­ma­la­rı­nın­ko­şul­la­rı­nı­ha­zır­lar.­Üre­ti­ci­ güç­ler­de­ki­her­ atı­lım­ da­ da­ha­ ile­ri­ üre­tim­ iliş­ki­le­ri­nin­ze­mi­ni­ni­ oluş­tu­rur.­ Ni­ha­ye­tin­de­ me­ta­pa­ra­iliş­ki­le­ri­ne­kar­şı­sa­va­şı­mın­salt­bir­ka­rar­lı­lık­ve­ira­de­so­ru­nu­ol­ma­dı­ğı,­bu­sa­va­şı­mın­an­cak­üre­ti­ci­güç­ler­de­ki­ge­liş­me­ ze­mi­nin­de­ ba­şa­rı­la­bi­le­ce­ği­ de­vur­gu­lan­ma­lı­dır.Me­ta­ üre­ti­mi­ne­ ve­ onun­ ya­rat­tı­

ğı­ top­lum­sal­ iliş­ki­le­re­ kar­şı­mü­ca­de­le­sos­ya­lizm­dö­ne­mi­bo­yun­ca­ sü­rer.­De­ğer­ya­sa­sı­nın­hâ­ki­mi­yet­ve­iş­ler­lik­ala­nı­nı­ da­ralt­mak,­ plan­lı­ sos­ya­list­ eko­no­mi­nin­ hâ­ki­mi­yet­ ve­ iş­ler­lik­ ala­nı­nı­bü­yüt­mek­için­mü­ca­de­le­sü­rer.­Kü­çük­köy­lü­mül­ki­ye­ti­nin­ko­lek­tif­eş­ti­ril­me­si,­gi­de­rek­bu­ko­lek­tif­e­rin­sos­ya­list­ka­mu­iş­let­me­le­ri­ne­dö­nüş­tü­rül­me­si­için­mü­ca­de­le­sü­rer.­An­cak­ bun­lar,­ tam­ da­ sosyalist­ bir­

toplumun­ bağ­rın­da­ sü­ren­ mü­ca­de­le­ler­dir.­Sos­ya­list­eko­no­miy­le­yan­ya­na,­iç­içe­bi­çim­de­var­lı­ğı­nı­sür­dü­ren­ve­ona­ta­bi­olan­me­ta­eko­no­mi­si­ne­kar­şı­mü­ca­de­le­dir.­ Ka­pi­ta­list­ bir­ top­lum­da­ ise­ege­men­olan­me­ta­üre­ti­mi­ve­do­la­şı­mı­dır.­Me­ta­eko­no­mi­si­nin­egemen­olma­dığı­ bir­ ka­pi­ta­list­ eko­no­mi­ dü­şü­nü­le­mez.­Sta­lin­dö­ne­min­de­ise­ege­men­olan­me­ta­ eko­no­mi­si­ de­ğil,­ plan­lı­ sos­ya­list­eko­no­mi­dir.­Bu­dö­nem­de­me­ta­eko­no­mi­si­nin­ala­nı­nın­da­ral­tıl­ma­sı­yö­nün­de­ki­bü­yük­sa­va­şım,­bu­sa­va­şı­mın­me­ta­

eko­no­mi­si­nin­ ikin­cil­leş­me­si­ dü­ze­yi­ne­var­ma­sı,­ sos­ya­liz­min­ var­lı­ğı­nı­ yad­sı­yan­lar­ca­ –bı­ra­kın­ açık­lan­ma­sı­nı–­ an­lam­lan­dı­rı­la­maz­da­hi.Le­nin,­ “Sosyalizm­ sınıfarın­ ortadan­

kaldırılmasıdır”­ der.­ (Pro­le­tar­ya­ Dik­ta­tör­lü­ğü­Dö­ne­min­de­Eko­no­mi­ ve­Po­li­ti­ka).­Bu­sos­ya­liz­min­“ge­çiş­ha­lin­de­ki”­bir­top­lum­ola­rak­ ta­ri­fi­dir;­ sos­ya­liz­min­sı­nıf­a­rı­kal­dır­ma­yö­nün­de­ki­ger­çek­top­lum­sal­ta­rih­sel­ ha­re­ket­ ol­du­ğu­nu­ an­la­tır.­ Ka­pi­ta­lizm­den­ ko­mü­niz­me­ ge­çiş­sü­re­ci,­ke­sin­ti­siz­bir­sı­nıf­sa­va­şı­mı­dö­ne­mi­dir.­ Ka­pi­ta­list­ üre­tim­ iliş­ki­le­riy­le,­ka­pi­ta­lizm­den­dev­ra­lı­nan­ve­ken­di­bağ­rın­da­sü­rek­li­ka­pi­ta­liz­mi­üre­ten­kü­çük­me­ta­eko­no­mi­siy­le,­ka­pi­ta­lizm­den­dev­ra­lı­nan­top­lum­sal­eşit­siz­lik­ler­le­(Ka­dın­er­kek,­ ezi­len­ ulus­ezen­ ulus,­ kır­kent,­kol­ eme­ği­ka­fa­ eme­ği,­ yö­ne­ten­yö­ne­ti­len)­mü­ca­de­le­sos­ya­lizm­de­de­sü­rer.Ge­ri­ka­pi­ta­list­bir­ül­ke­de­or­ta­ya­çı­

kan­sos­ya­list­bir­eko­no­mi­de­me­ta­pa­ra­iliş­ki­le­ri­nin­hız­la­or­ta­dan­kal­dı­rıl­ma­sı­nı­bek­le­mek,­ya­iyi­ni­yet­li­bir­saf­ık,­ya­da­Na­il­Sat­lı­gan­ör­ne­ğin­de­ol­du­ğu­üze­re­sos­ya­lizm­de­ne­yim­le­ri­ni­in­kâr­et­me­yi­amaç­la­yan­bir­de­ma­go­ji­dir.Rus­ya’da­ sos­ya­lizm,­ pre­ka­pi­ta­list­

eko­no­mik­bi­çim­ler­le­ iç­içe­bir­ge­ri­ka­pi­ta­list­ eko­no­mi­ üze­rin­de­ ge­liş­miş­tir.­Bu­nun­ken­di­ne­öz­gü­so­run­la­rı­nın­ya­nı­tı­nı­ salt­ Got­ha­ Prog­ra­mı­nın­ Eleş­ti­ri­si’nde­ ara­mak,­ Mark­sist­ bir­ yön­tem­ola­maz.­ Ter­si­ne­ Marks’ta,­ ken­din­den­son­ra­ki­tüm­ta­rih­sel­ge­liş­me­le­ri­tar­ta­cak­bir­ütop­ya­kur­gu­su­ara­mak­an­la­mı­na­ ge­lir.­Do­la­yı­sıy­la,­ ay­nı­ za­man­da­idea­list­bir­sap­ma­yı­da­ifa­de­eder.­Bu­ve­si­ley­le­mu­ha­ta­bı­mı­za,­ay­nı­pa­

saj­da­ge­çen­şu­sap­ta­ma­nın­işa­ret­et­ti­ği­yön­te­me­da­ha­faz­la­dik­kat­gös­ter­me­si­ni­öne­ri­riz:“Ama­bu­gibi­kusurlar­(Herkese­eme­

ğine­göre­ ilkesinin­burjuva­hukukuna­

TEORİDE doğrultu132

tekabül­etmesi­kast­ediliyor,­bn.)­uzun­ve­ sancılı­ bir­ doğumdan­ sonra­ kapi­talist­ toplumdan­çıkıp­ geldiği­ şekli­ ile­komünist­ toplumun­ birinci­ evresinde­kaçınılmaz­şeylerdir.­Hukuk,­hiçbir­za­man,­toplumun­iktisadi­yapısından­ve­onun­koşullandırdığı­kültürel­gelişme­den­daha­yüksek­olamaz.”

Mark siz min ge li şi mi sı nıf sa va şı mı ze mi nin de olurSov­yet­Sos­ya­list­Cum­hu­ri­yet­ler­Bir­

li­ği,­ik­ti­da­rın­iş­çi­sı­nı­fı­nın­el­le­rin­de­ol­du­ğu,­ es­ki­ bur­ju­va­ dev­le­tin­ ‘ber­ha­va’­edi­le­rek­ İş­çi­Köy­lü­ Sov­yet­le­ri­ dev­le­ti­nin­ ege­men­ ol­du­ğu,­ eko­no­mi­de­ sos­ya­list­ üre­tim­ iliş­ki­le­ri­nin­hâ­kim­ ol­du­ğu­bir­de­ne­yim­ola­rak­ta­ri­he­ar­ma­ğan­ol­muş­tur.­ Onu­ sos­ya­list­ bir­ de­ne­yim­ola­rak­ ta­rih­ten­ sil­mek,­ in­kâr­ et­mek,­gör­mez­den­ gel­mek­ müm­kün­ de­ğil­dir.­Mark­sizm,­ken­di­si­ni­ sı­nıf­mü­ca­de­le­si­nin­ en­ter­nas­yo­nal­ de­ne­yim­le­ri­nin­ dı­şın­da­ bir­ yer­de­ ku­ra­maz.­ ‘Sos­ya­lizm­böy­le­ ola­maz’­ di­ye­ fer­yat­fi­gan­ et­mek;­Mark­siz­mi­ ken­di­siy­le­ kav­ga­lı­ ha­le­ ge­tir­me­ye­ça­ba­la­mak­de­mek­tir.Ka­pi­ta­lizm­le­sos­ya­lizm­ara­sın­da­mu­

az­zam­ bir­ sa­va­şın­ ya­şan­dı­ğı­ tüm­ bir­20.­yüz­yı­lın­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­de­ne­yim­le­ri­ni­“sos­ya­lizm­dı­şı”­sa­ya­rak­in­kâr­et­mek,­Mark­siz­mi­Le­nin­ön­ce­si­dö­ne­me,­19.­yüz­yı­la­ge­ri­gö­tür­mek­demektir;­ki­bu­ müt­hiş­ bir­ tas­fi­ye­ci­lik­ gi­ri­şi­mi­dir.­Av­ru­pa­ mer­kez­ci­ ay­dın­lar­da­ (özel­lik­le­1991­ son­ra­sı)­ gö­rü­len­bir­ tür­ akıl­ tu­tul­ma­sı­ha­li­dir.20.­yüz­yıl­da­ki­sos­ya­lizm­sa­va­şım­la­rı­

ve­de­ne­yim­le­ri,­halk­dev­rim­le­ri­ve­ulu­sal­kur­tu­luş­çu­dev­rim­ler,­ ezi­len­halk­la­rın­ sa­va­şım­la­rı­ tü­müy­le­ bi­ze­ ait­tir.­Bi­zim­dir.­ Mark­sizm­ Le­ni­nizm’in­ 21.­yüz­yı­lın­ şa­fa­ğın­da­ önün­de­ du­ran­ te­mel­ gö­rev­ler­den­bi­ri­si,­ 20.­ yüz­yıl­ sos­ya­lizm­de­ne­yim­le­ri­ni­Mark­sist­di­ya­lek­tik­yön­tem­le­ele­al­mak­ve­eleş­ti­rel­bir­

süz­geç­ten­ge­çi­re­rek­ye­ni­ yüz­yı­lın­sı­nıf­sa­vaş­la­rı­na­ ışık­ tut­mak­tır.­ Kuş­ku­suz­Troç­ki’nin­ 1920’ler­de­ sap­la­nıp­ kal­dı­ğı­“Tek­ ül­ke­de­ sos­ya­lizm­ ola­maz”­ te­zi­ne­ha­la­ sap­la­nan­lar­ bu­ gö­re­ve­ gi­ri­şe­mez­da­hi.­ On­lar­ ba­kı­mın­dan,­ SSCB’de­ki­sos­ya­liz­min­ in­kâ­rı,­ bu­gün­ bü­tün­ bir­20.­yüz­yıl­sos­ya­lizm­de­ne­yim­le­ri­nin­in­kâ­rı­de­re­ce­si­ne­var­mış­tır.­Bir­tür­ul­tra­tas­fi­ye­ci­lik­de­de­ne­bi­lir­bu­na.­19.­ yüz­yıl­ sos­ya­liz­mi­nin­ ön­der­le­ri­

şöy­le­dü­şü­nü­yor­lar­dı:­Tek­ül­ke­de­sos­ya­lizm­ol­maz,­ sos­ya­lizm­an­cak­dün­ya­ça­pın­da­(o­gün­kü­dün­ya­da­Av­ru­pa­kı­ta­sı)­ger­çek­le­şe­bi­lir…­Baş­ka­bir­tar­tış­ma­nın­ko­nu­su­ol­mak­la­bir­lik­te,­be­lirt­mek­ge­re­kir­ki,­Marks­ve­En­gels­Pa­ris­Ko­mü­nü’nü­bir­şe­hir­de­sos­ya­liz­mi­in­şa­et­me­ye­yö­nel­dik­le­ri­için­de­ğil,­ye­te­rin­ce­sos­ya­list­ön­lem­al­ma­dık­la­rı­ve­dev­ri­mi­Fran­sa’nın­di­ğer­şe­hir­le­ri­ne­yay­ma­dık­la­rı­için­eleş­tir­miş­ler­di­ve­ha­ke­za,­Rus­ya’da­ sos­ya­lizm­ üze­ri­ne­ tar­tış­ma­lar­yap­mış­lar­dı.­ Yi­ne­ de­ on­la­ra­ gö­re­ sos­ya­list­dev­rim,­ön­ce­lik­le­ka­pi­ta­liz­min­en­çok­ ge­liş­ti­ği­ ül­ke­ler­de­ ger­çek­le­şe­cek­tir…Ekim­ Dev­ri­mi­nin­ ön­der­le­ri­ de­ dev­

rim­den­ön­ce­böy­le­dü­şü­nü­yor­lar­dı.­Le­nin­1905­Dev­ri­mi­sü­re­cin­de,­ ‘İki­Tak­tik’te,­ Rus­ya’nın­ ça­ka­ca­ğı­ de­mok­ra­tik­dev­rim­ kı­vıl­cı­mı­nın­ Av­ru­pa’yı­ tu­tuş­tu­ra­ca­ğı­nı,­ Av­ru­pa’da­ki­ sos­ya­list­ dev­ri­min­ ise­ Rus­ya’yı­ sos­ya­list­ dev­ri­me­ta­şı­ya­ca­ğı­nı­yaz­dı.­Son­ra,­Ekim­Dev­ri­mi’nin­ari­fe­sin­de­(1915)­tek­bir­ül­ke­de­de­sos­ya­list­dev­ri­min­müm­kün­ol­du­ğu­nu­ya­zan­Le­nin­di­ğer­yan­dan­ha­la­Rus­ya’da­ki­sos­ya­list­dev­ri­min­Av­ru­pa’da­ki­sos­ya­list­ dev­ri­mi­ tu­tuş­tu­ra­ca­ğı­nı­ söy­lü­yor,­ bu­nu­ umu­yor­du.­ Da­ha­ son­ra,­Rus­ya­ Sov­yet­ Cum­hu­ri­ye­ti’nin­ Dev­let­Baş­ka­nı­ ola­rak,­ Rus­ya’da­ki­ “Az­ge­liş­miş­ sos­ya­lizm”in­ Av­ru­pa’da­ki­ dev­rim­ler­le­bir­lik­te­aşı­la­ca­ğı­nı­ve­Av­ru­pa’da­ki­

TEORİDE doğrultu 133

sos­ya­liz­min­ge­liş­kin­üre­ti­ci­güç­ler­üze­ri­ne­ku­ru­la­ca­ğı­nı­söy­le­di.­Rus­ya’da­dev­ri­mi­yap­mak­da­ha­ko­

lay,­ sür­dür­mek­ da­ha­ zor­du.­ Ba­tı­ Av­ru­pa’da­ ise­ ter­si­ne,­ dev­ri­mi­ yap­mak­zor,­sür­dür­mek­da­ha­ko­lay­dı.­Tüm­20.­yüz­yıl­bo­yun­ca­hük­mü­nü­sür­dü­ren­bu­çe­liş­ki,­Bol­şe­vik­ön­de­rin­zih­nin­de­tam­ola­rak­Ekim­Dev­ri­mi’nin­ar­dın­dan­şe­kil­len­di,­teo­rik­for­mü­lü­nü­bul­du.­An­cak­ Marks’ın­ ve­ En­gels’in­ dev­ri­

min­Av­ru­pa­ça­pın­da­ve­ön­ce­lik­li­ola­rak­en­ge­liş­kin­ka­pi­ta­list­ül­ke­ler­de­ger­çek­le­şe­ce­ği­ ön­gö­rü­le­ri,­ ka­pi­ta­liz­min­ or­ta­ya­ çı­kan­ en­ üst­ aşa­ma­sın­da,­ te­kel­ci­ka­pi­ta­lizm/em­per­ya­lizm­ ça­ğın­da­ ge­çer­li­li­ği­ni­yi­tir­miş­ti.­Le­nin­de­bu­ol­gu­yu­sa­va­şı­mın­pra­ti­ği­için­de,­adım­adım­gör­dü.­Di­ğer­yan­dan,­Le­nin’in­ve­Ekim­Dev­

ri­mi­ön­der­le­ri­nin­ön­gör­dük­le­ri­Ba­tı­Av­ru­pa’da­sos­ya­list­dev­rim­de­ger­çek­leş­me­di.­ Sos­ya­lizm,­ ka­pi­ta­liz­min­ en­ çok­ge­liş­ti­ği­ İn­gil­te­re’de­ de­ğil,­ ka­pi­ta­list­dün­ya­sis­te­min­den­ca­nı­en­çok­ya­nan­ül­ke­ler­den­Rus­ya’da­ger­çek­leş­ti.­Sı­nıf­ mü­ca­de­le­si­ böy­le­dir.­ So­yut­

olan­ so­mut­la­şır­ken­ dai­ma­ ye­ni­ içe­rik­ler­ ve­bi­çim­ler­ka­za­nır,­ zen­gin­le­şir.­“Teo­ri­ gri­dir­ dos­tum,­ ha­yat­ ağa­cı­ ise­ye­şil”­(Le­nin).­Sı­nıf­mü­ca­de­le­si­nin­pra­tik­ate­şi­için­de­piş­me­yen­le­rin­kav­ra­ya­ma­ya­ca­ğı­bir­zen­gin­lik­tir­bu.

20. yüz yıl sos ya liz mi nin ba zı ger çek le riEm­per­ya­liz­min­kes­kin­leş­ti­rip­son­sı­

nı­rı­na­var­dır­dı­ğı­eşit­siz­ge­liş­me­ya­sa­sı,­Rus­ya­ça­pın­da­dev­bir­ül­ke­de­ki­sos­ya­list­ ik­ti­da­rın­ayak­ta­kal­ma­sı­na­ im­kân­sağ­la­dı.­ Al­man­ dev­ri­mi­ ye­ni­lir,­ kı­sa­ömür­lü­Ma­ca­ris­tan,­Slo­vak­ya,­Fin­lan­di­ya,­ Bav­ye­ra­ Sov­yet­ Cum­hu­ri­yet­le­ri­yı­kı­lır­ken,­ Rus­ya­ Sov­yet­ Cum­hu­ri­ye­ti­ayak­ta­kal­dı.­Hat­ta­es­ki­Çar­lık­sö­mür­ge­si­ül­ke­ler­de­ku­ru­lan­sov­yet­cum­hu­

ri­yet­le­riy­le­ bir­le­şe­rek­ Sov­yet­ Sos­ya­list­Cum­hu­ri­yet­ler­Bir­li­ği’ne­dö­nüş­tü.Av­ru­pa­dev­ri­mi­nin­kı­sa­sü­re­de­yar­

dım­la­rı­na­ ye­ti­şe­ce­ği­ umu­duy­la­ dev­ri­mi­baş­la­tan­Bol­şe­vik­ler,­dün­ya­dev­ri­mi­dal­ga­sı­nın­ge­ri­çe­kil­me­siy­le­ken­di­le­ri­ni­tec­rit­ or­tam­da­ bul­du­lar.­ Ekim­ Dev­ri­mi’nin­ he­men­ ön­gü­nün­de­ tek­ ül­ke­de­sos­ya­list­dev­ri­min­ba­şa­rı­la­bi­le­ce­ği­ama­sos­ya­list­ dev­le­tin­ Av­ru­pa­ dev­ri­mi­nin­yar­dı­ma­ gel­me­siy­le­ ayak­ta­ ka­la­bi­le­ce­ği­ni­ dü­şü­nen­ Bol­şe­vik­ler,­ sos­ya­list­dev­rim­den­son­ra­ye­ni­ko­şul­lar­la­kar­şı­kar­şı­ya­kal­dı.­­Rus­ya’da­ki­ Sov­yet­ ik­ti­da­rı­nı­ dün­

ya­dev­ri­mi­nin­bir­üs­sü,­mev­zi­si,­ka­le­si­ola­rak­mü­da­fa­a­et­mek­fik­ri,­teo­rik­for­mü­lü­ne­ka­vuş­ma­dan­ön­ce,­Le­nin’in­ey­le­min­de­pra­tik­bi­çi­mi­ne­ka­vuş­tu.­Da­ha­dev­ri­min­ ilk­ dö­nem­le­rin­de­ o,­ Al­man­ya’yla­ sa­va­şa­ son­ ve­re­rek­ genç­ pro­le­tar­ya­dev­le­ti­ne­bir­so­luk­lan­ma­za­ma­nı­ka­zan­dır­mak­ is­ti­yor­du.­ Brest­Li­tovsk­An­laş­ma­sı’yla­ bu­nu­ ba­şar­dı.­ 1921’de­o­ Rus­ya’yı,­ dış­ta­ İn­gi­liz­Sov­yet­ ti­ca­ret­an­laş­ma­sı,­ iç­te­ NEP­ tak­tik­ ge­ri­ çe­ki­li­şiy­le­ “Tek­ ül­ke­de­ sos­ya­lizm”­ yö­nü­ne­yö­nelt­ti.­­Tek­bir­ül­ke­de­da­hi­ol­sa­sos­ya­liz­mi­

ayak­ta­tut­mak,­dün­ya­dev­ri­mi­nin­uza­yan­sa­va­şım­la­rı­es­na­sın­da­bir­sa­vun­ma­stra­te­ji­si­dir.­ Troç­ki,­ “Sü­rek­li­ dev­rim”­te­ziy­le­ne­içe­ri­de­ki­sı­nıf­mü­ca­de­le­si­ni­–iş­çi­köy­lü­it­ti­fa­kı–­ne­de­ge­ri­ye­çe­kil­miş­dün­ya­dev­ri­mi­ko­şul­la­rın­da­sos­ya­liz­mi­in­şa­et­me­yi­he­sa­ba­ka­tı­yor­du.­Bu­nun­hem­ iç,­ hem­de­ dış­ si­ya­set­te­ SSCB’yi­son­suz­sa­vaş­lar­ için­de­yı­kı­ma­gö­tü­re­rek­yok­olu­şa­sü­rük­le­mek­dı­şın­da­bir­an­la­mı­yok­tu.­Troç­ki’nin­bu­çiz­gi­si­de,­Brest­Li­tovsk­ba­rı­şı­na­kar­şı­çı­kı­şın­da,­sa­vaş­ ko­mü­niz­mi­ni­ sis­tem­li­leş­tir­me­yi­öner­me­sin­de,­vb.­ci­sim­le­şi­yor­du.­1924­25­ dö­ne­me­cin­de­ Sov­yet­ ül­ke­

si­ na­sıl­ bir­ yön­ ala­ca­ğı­na­ da­ir­ bü­yük­

TEORİDE doğrultu134

bir­tar­tış­ma­ve­bu­na­lım­sü­re­cin­den­ge­çer­ken,­Troç­ki’nin­tek­öne­ri­si,­“Sü­rek­li­dev­rim”di.­Tek­bir­ül­ke­de­za­ten­sos­ya­lizm­ola­ma­ya­ca­ğı­ için,­ne­ iş­çi­köy­lü­it­ti­fa­kı­na­ih­ti­yaç­var­dı,­ne­de­sos­ya­list­dev­le­ti­dün­ya­dev­ri­mi­nin­bir­üs­sü­ola­rak­ ya­şat­ma­ya.­ Böy­le­ ola­ca­ğı­na,­ sos­ya­lizm­hiç­ol­ma­sın­de­mek­ti­bu.­Sta­lin­ise,­dün­ya­dev­ri­mi­nin­ge­ri­le­yi­şi­ni­doğ­ru­ana­liz­ede­rek,­tek­bir­ül­ke­de­sos­ya­liz­min­ in­şa­sı­na­gi­riş­me­yi­he­def­ola­rak­ül­ke­nin­önü­ne­koy­du.Uy­gu­la­nı­şı,­or­ta­ya­çı­kar­dı­ğı­ye­ni­so­

run­lar­ay­rı­ca­tar­tı­şıl­mak­üze­re­bir­ke­nar­da­dur­sun;­Sta­lin’in­1920’le­rin­baş­la­rın­da­ki­iç­ve­ulus­la­ra­ra­sı­ko­şul­lar­da­tek­bir­ül­ke­de­da­hi­ol­sa­sos­ya­liz­mi­in­şa­et­me­ye­gi­riş­me­nin­ta­rih­sel­zo­run­lu­lu­ğu­nu­kav­ra­mış­ol­ma­sı,­onun­üstün,­ileri­ ya­nı­dır.­ Dün­ya­ pro­le­tar­ya­sı­nın­mev­zi­si­SSCB’de,­sos­ya­list­üre­tim­iliş­ki­le­ri­nin­ hâ­kim­ ol­du­ğu­ bir­ eko­no­mi­in­şa­ edil­di.­ Ka­pi­ta­liz­min­ bağ­la­rın­dan­kur­ta­rı­lan­ üre­ti­ci­ güç­ler­ şa­ha­ kalk­tı.­De­va­sa­bir­eko­no­mik­bü­yü­me­ata­ğı­ba­şa­rıl­dı.­Ge­ri­ta­rım­ül­ke­si­SSCB’nin­tüm­çeh­re­si­ de­ğiş­ti,­ ile­ri­ bir­ sa­na­yi­ ül­ke­si­ha­li­ne­gel­di.­Üs­te­lik­ka­pi­ta­liz­me­ta­ban­ta­ba­na­zıt­bi­çim­de,­ne­aç­lık,­ne­yok­sul­luk,­ne­iş­siz­lik­ya­rat­tı­bu­bü­yü­me­dal­ga­sı.­Ter­si­ne­iş­siz­lik­or­ta­dan­kal­dı­rıl­dı.­Aç­lık­or­ta­dan­kal­dı­rıl­dı.­Yok­sul­luk­an­lam­lı­dü­zey­de­ge­ri­le­til­di.­Yi­ne­ ka­pi­ta­liz­me­ zıt­ bi­çim­de,­ plan­

sız­anar­şik­de­ğil,­plan­lı­ve­uyum­lu­bir­ka­rak­ter­ ta­şı­yor­du­ eko­no­mik­bü­yü­me­dal­ga­sı.­ Me­ta­ eko­no­mi­si­nin­ ala­nı­ da­ral­tı­lı­yor,­ bir­ me­ta­sız­laş­tır­ma­ sü­re­ci­ya­şa­nı­yor,­ kit­le­le­rin­ ya­rar­lan­dı­ğı­ be­del­siz­ sos­yal­ hiz­met­le­rin­ ala­nı­ sü­rek­li­ge­niş­le­ti­li­yor­du.­ Eko­no­mi­nin­ bü­tü­nü­ne­dam­ga­sı­nı­vu­ran,­ha­kim­olan­plan­lı­sos­ya­list­ ka­mu­sal­ eko­no­mi­ iken,­me­ta­ eko­no­mi­si­ ikin­cil,­ ta­bi,­ sos­ya­list­

eko­no­mi­ye­ ba­ğım­lı­ bir­ ol­gu­ dü­ze­yi­ne­ge­ri­le­ti­li­yor­du.SSCB’nin­ sos­ya­list­ ol­ma­dı­ğı­nı­ öne­

sü­ren­ Troç­kist­ ik­ti­sat­çı­lar,­ bu­ ol­gu­yu­açık­la­ya­mı­yor­lar.­ Böy­le­ bir­ eko­no­mik­atı­lım­ han­gi­ üre­tim­ iliş­ki­le­ri­ te­me­lin­de­ ya­şan­dı?­ Ka­pi­ta­list­ mi,­ sos­ya­list­mi?­Tony­Cliff­gi­bi­ba­zı­la­rı,­için­den­çı­ka­ma­dık­la­rı­ ‘dev­let­ka­pi­ta­liz­mi’­ te­ziy­le­bo­ğu­şu­yor,­ sos­ya­list­ esas­la­ra­ gö­re­ iş­le­yen,­me­ta­eko­no­mi­si­nin­ha­kim­ol­ma­dı­ğı­bir­ka­pi­ta­list­eko­no­mi­ola­bi­le­ce­ği­ni­sav­lı­yor;­Troç­ki’nin­ tez­le­ri­ni­ol­du­ğu­gi­bi­ sür­dü­ren­ ba­zı­la­rı­ ‘Yoz­laş­mış­ iş­çi­dev­le­ti’­ gi­bi,­ sos­yo­eko­no­mik­bir­ya­pı­yı­ifa­de­et­me­yen­bir­tes­pit­le­du­ru­mu­kur­tar­ma­ya­ ça­lı­şı­yor,­ An­to­ni­o­ Car­lo­ gi­bi­işin­ için­den­çı­ka­ma­yan­ba­zı­baş­ka­la­rı­da,­ka­pi­ta­lizm­ve­sos­ya­lizm­dı­şın­da­ye­ni­ sos­yo­eko­no­mik­ ya­pı­lar­ icat­ et­me­ye­so­yu­nu­yor­lar.­Tek­ül­ke­de­ sos­ya­liz­min­ in­şa­sı­ stra­

te­ji­siy­le­ku­ru­lan­SSCB’de­ki­sos­ya­lizm,­İkin­ci­ Dün­ya­ Sa­va­şı’nda­ Hit­ler­ fa­şiz­mi­ni­Kı­zıl­Or­du’nun­çe­lik­yum­ru­ğuy­la­ez­di.­Dün­ya­yı­Na­zi­ fa­şiz­mi­be­la­sın­dan­sos­ya­list­ SSCB­ kur­tar­dı.­ Ça­ğı­nın,­ as­ke­ri­ba­kım­dan­en­ge­liş­kin­em­per­ya­list­dev­le­ti­ni­yen­di.­Çin­ ve­ Do­ğu­ Av­ru­pa­ dev­rim­le­riy­le­

il­gi­li­ ola­rak­ da­ tar­tı­şı­la­cak­ şey­ler­ ta­bii­ ki­ var.­Ama­her­hal­de­ak­lı­ ba­şın­da­hiç­ kim­se,­ Do­ğu­ Av­ru­pa’da­ ve­ Çin’de­de­mok­ra­tik­ halk­ dev­rim­le­ri­nin­ ger­çek­leş­me­sin­de­ ve­ sos­ya­liz­me­ yö­ne­len­halk­ cum­hu­ri­yet­le­ri­nin­ ku­rul­ma­sın­da­SSCB’nin­ varlığının­ ve­ An­ti­fa­şist­ Sa­vaş­ta­ka­zan­dı­ğı­de­va­sa­zaferin­be­lir­le­yi­ci­bir­rol­oy­na­dı­ğı­nı­in­kâr­ede­mez.­Do­la­yı­sıy­la,­1921’den­iti­ba­ren­Le­nin­

ve­Sta­lin’in­SSCB’yi­dün­ya­dev­ri­mi­nin­bir­mev­zi­si­ola­rak­ko­ru­ma,­sos­ya­liz­mi­tek­bir­ül­ke­de­da­hi­ol­sa­in­şa­ya­gi­riş­me­yö­ne­li­mi,­dün­ya­dev­ri­mi­ne­kat­kı­sağ­la­mış­tır.­Tek­ül­ke­de­sos­ya­lizm,­pek­çok­

TEORİDE doğrultu 135

ül­ke­de­dev­rim­ler­le­bir­ül­ke­ler­sis­te­mi­ne­dö­nüş­müş­tür.­Kuş­ku­suz­sos­ya­list­dev­ri­min­tek­bir­

ül­ke­ye­sı­kış­ma­sı­as­la­bir­ ter­cih­ya­da­ar­zu­ edi­lir­ bir­ du­rum­ ola­maz.­ Ak­si­ne­ko­mü­nist­ler­ bu­nu­ an­cak­ bir­ zo­run­lu­lu­ğun­ ya­nıt­lan­ma­sı­ bağ­la­mın­da­ ele­ala­bi­lir­ler.­Sos­ya­lizm­le­ka­pi­ta­lizm­ara­sın­da­uzun­va­de­de­bir­ölüm­ka­lım­sa­va­şı­ var­dır,­ ni­ha­ye­tin­de­ bu­ sa­vaş­tan­an­cak­bi­ri­sağ­çı­ka­bi­lir.­Di­ğer­yan­dan­sos­ya­lizm,­ ka­pi­ta­liz­min­ dün­ya­ ça­pın­da­ge­liş­tir­di­ği­üre­ti­ci­güç­le­ri­dün­ya­sal­bir­ sos­ya­lizm­le­ ku­cak­la­ya­rak­ ile­ri­ye­ta­şı­ya­bi­lir.­ Tür­ki­ye­ ve­ Ku­zey­ Kür­dis­tan­top­rak­la­rın­da­dev­rim­için­sa­va­şan­ML­ko­mü­nist­ler,­dev­ri­min­za­fe­ri­nin­ar­dın­dan­ate­şi­tüm­böl­ge­ye­yay­ma­pers­pek­ti­fi­ne­ sa­hip­tir.­ Or­ta­do­ğu’da,­ Bal­kan­lar’da,­Kaf­kas­lar’da­de­mok­ra­tik­ve­sos­ya­list­ fe­de­ras­yon­lar,­ bu­ pers­pek­ti­fin­prog­ra­ma­tik­ifa­de­si­dir.***20.­ yüz­yıl­ sos­ya­liz­mi,­ ken­di­si­ni­ bu­

ger­çek­lik­ler­le­or­ta­ya­ko­yar.­Sos­ya­liz­min­ ön­ce­lik­le­ ka­pi­ta­liz­min­

en­faz­la­ge­liş­ti­ği­ül­ke­ler­de­mu­zaf­fer­ol­ma­sı­bek­le­nir­ken,­bu­ül­ke­ler­sos­ya­list­dev­ri­me­en­di­renç­li­ül­ke­ler­ola­rak­boy­gös­ter­di­ler.­Sos­ya­liz­min­ za­fe­ri,­ eko­no­mik­ba­kım­dan­ge­ri,­an­cak­dev­rim­ci­ko­şul­la­rın­ ge­liş­kin­ ol­du­ğu,­ em­per­ya­list­ka­pi­ta­list­dün­ya­sis­te­mi­nin­çe­liş­ki­le­ri­nin­yo­ğun­laş­tı­ğı,­bu­sis­tem­den­en­faz­la­acı­çe­ken­bir­ül­ke­de,­Rus­ya’da­ger­çek­leş­ti.­Ekim­ Dev­ri­mi­nin­ aç­tı­ğı­ yol­da,­ 20.­

yüz­yıl­da­yü­rü­me­onu­ru­nu­ ta­şı­yan­ül­ke­le­rin­ de­ –Çe­kos­lo­vak­ya­ ve­Ma­ca­ris­tan­ ha­riç–­ ile­ri­ sa­na­yi­ ül­ke­le­ri­ ol­ma­dık­la­rı,­ge­ri­ka­pi­ta­list­ve­ya­ya­rı­ feo­dal­ül­ke­ler­ ol­duk­la­rı­ gö­rü­lür.­ Bu,­ Ekim­

Dev­ri­mi­ni­‘Ta­lih­siz­bir­rast­lan­tı’­ola­rak­al­gı­la­yan­la­ra­ta­ri­hin­ya­nı­tı­dır.­Bu­gün­de­La­tin­Ame­ri­ka’dan­Gü­ney­

As­ya’ya­ ve­ Or­ta­do­ğu’ya­ de­ğin­ ka­pi­ta­list­em­per­ya­liz­me­kar­şı­mü­ca­de­le­şid­det­le­ni­yor.­Ay­nı­za­man­da­ka­pi­ta­liz­min­mer­ke­zin­de­de­çe­liş­ki­ler­kes­kin­le­şi­yor.­Ama­so­nuç­ta­çe­liş­ki­ler­ne­den­li­kes­kin­le­şir­se­kes­kin­leş­sin,­çö­zü­mü­ona­mü­da­ha­le­ede­cek­öz­nel­güç­le­ri­ge­rek­ti­rir.­Gü­nün­asıl­çö­zül­me­si­ge­re­ken­prob­le­mi­de­bu­dur.Ka­pi­ta­liz­min­ em­per­ya­list­ aşa­ma­ya­

ulaş­ma­sıy­la­ bir­lik­te,­ ka­pi­ta­liz­min­ çü­rü­me­ve­ol­gun­luk­dü­ze­yiy­le­il­gi­li­ana­liz­de­ev­ren­sel­öl­çe­ğe­ta­şın­mış­tır.­Em­per­ya­lizm­ tek­ tek­ ulu­sal­ eko­no­mi­le­ri­ tek­bir­ dün­ya­ eko­no­mi­si­ için­de­ bir­ ara­ya­ge­tir­di.­Em­per­ya­lizm­ko­şul­la­rın­da­üre­tim­ iliş­ki­le­ri­nin­ üre­ti­ci­ güç­le­rin­ ge­li­şi­mi­ni­ en­gel­le­me­si,­ boğ­ma­sı­ ve­ hat­ta­çü­rüt­me­si,­ tek­ tek­ül­ke­ler­de­ğil;­dün­ya­ça­pın­da­bir­ol­gu­dur.­Dün­ya­ça­pın­da­ele­alın­ma­lı,­in­ce­len­me­li­dir.­Em­per­ya­list­ ka­pi­ta­liz­min­ kri­zi,­ ön­ce­lik­le­ bu­dün­ya­ sis­te­min­den­ en­ çok­ acı­ çe­ken­ül­ke­ler­de­be­li­re­cek­tir.­“Zin­cir­za­yıf­hal­ka­la­rın­dan”­ kı­rı­la­cak,­ bu­ ül­ke­ler/böl­ge­ler­ sos­ya­list­ dev­ri­min­ ön­cü­lü­ğü­nü­üst­len­me­de­ta­rih­sel­ro­lü­oy­na­ya­cak­tır.­Fark­şu­dur­ki,­ar­tık­bu­ül­ke­ler­de­bü­yük­ ço­ğun­luk­la­ ka­pi­ta­liz­min­ de­rin­le­me­si­ne­ge­liş­ti­ği­ül­ke­ler­du­ru­mun­da­dır.20.­yüz­yıl­sos­ya­liz­mi­nin­or­ta­ya­koy­

du­ğu­ger­çek­so­ru­la­rın­ya­nıt­la­rı­nı­ara­mak­tan­ka­çı­nan,­ onun­ var­lı­ğı­nı­ in­kâr­eden,­onu­bir­rast­lan­tı,­ta­lih­siz­bir­olay­de­re­ke­si­ne­ in­dir­ge­yen­ler,­ 21.­ yüz­yı­lın­sos­ya­lizm­ de­ne­yim­le­ri­nin­ ya­ra­tıl­ma­sın­da­da­özel­hiç­bir­ro­le­sa­hip­ola­ma­ya­cak­tır.­­