3 . 1 . 2 . - SATYRICON. VARIANTES DE EDICIONES ANTERIORES A PIE DE PÁGINA.

T. PETRONI ARBITRI

E.R.

SATIRICON

Extrema editio ex Musaeo

D. lOSEPHI ANTONI

GONSALI DE SALAS

MAGNO GOMITI DE OLIVARES. SAC.

Jranfeoforti, cura Wolfgang! Hofmarmi.

M D C X X I X

Reproducimos aquí el texto del Satyricon que ofrece González de Salas en su edición de 1.629; sin embargo, hemos eliminado la acentuación en algunas palabras latinas y resuelto todas las abreviaturas que aparecen en el texto.

También hemos corregido las erratas que aparecen consignadas al final de la obra, de modo que las innovaciones en el texto salasiano son asumidas por el autor.

A la hora de confrontar este texto con el de ediciones anteriores, no hemos tenido en cuenta los signos de puntuación ni las diferencias ortográficas.

Aunque todos los nombres propios presentan variantes ortográ­ficas o morfológicas^, el único que tiene diferentes lecturas en las ediciones consultadas es Enotea. Consignamos en nota a pie de página estas lecturas sólo la primera vez que aparece el nombre, si bien es aplicable a todas sus ocurrencias dentro del texto.

Las variantes textuales están identificadas por las siguien­tes siglas:

R = Satyricon Petronii Arbitri Viri Consularis....Adiecta

varia eiusdem auctoris epigrammata hactenus 1 iterariae lucis ex-

pertia. Acceserunt lani Douzae Praecidanea, et loan. Richardi

notae... íed. Johannes Richard). París: Guilielmus Linocerius, 1.585. Los Praecidanea aparecen presentados con fecha de 1.535.

^Eumolpo, Gitón, Encolpio,. . . son declinados, según los autores, siguiendo o bien la declinación griega o bien la latina.

8 2

W = Petronii Arbitri Satyricon: Cam uberioribus. Commentar i i

instar Notis; ... , ed. Wouweren. Leiden: Ex Officina Plantiniana Raphelengii, 1.604. {Editio princeps, 1.594).

E = T. Petronii Arbitri, Equitis Romani Satiricon, cum Petro-

niorum Fragmentis ed. G. Erhardus. Frankfurt: Pro bibliopoleo loan. Theobald! Schönwetteri, excudit Ioannes Bringerus. 1.610.

B = r. Petronii Arbitri Satyricun. Io. Bourdelotius

Emendauit, suppleuit. Commentarium perpetuum adiecit, ed. Jean Bourdelot. Paris: Isaac Mesnier, 1.618.

8 3

^non B.

^sed R.

T. PETRONII ARBITRI SA­TIRICON.

» » # » « »

Num^ alio genere Furiarum declamatores inquietan-tur, qui clamant? Haec vulnera pro libértate publica excepi, hunc oculum pro vobis impendi: date mihi ducem, qui me ducat ad liberos meos, nam succisi poplites mem­bra non sustinent. Haec ipsa tolerabilia essent, si ad eloquentiam ituris viam facerent: nunc et rerum tumore, et sententiarum vanissimo strepitu, hoc tantum profi-ciunt, ut quum in forum venerint, putent se in al ium terrarum orbem delatos. Et ideo ego adulescentulos exis­timo in Schölls stultissimos fieri, quia nihil ex iis, quae in usu habemus, aut audiunt, aut vident: sed pira-

3

tas cum catenis in litore stantes, et tyrannos edicta scribentes, quibus imperent filiis, ut patrum suorum

4

capita praecidant; sed responsa in pestilentia data, ut virgines tres aut plures immolerentur; sed mellitos

4

8 4

pestilentiam R,W.

verborum glóbulos, et omnia dicta, factaque quasi papa-uere et sesamo sparsa.

Qui inter haec nutriiintur, non magis sapere pos-sunt, quam bene olere, qui in cui ina habitant. Pace vestra liceat dixisse, primi omnium^ eloquentiam perdi-distis. Leuibus enim atque inanibus sonis ludibria quae-dam excitando effecistis, ut corpus orationis eneruare-tur, et caderet. Nondum iuuenes declamationibus contine-bantur, quum Sophocles, aut^ Euripides inuenerunt verba, quibus deberent loqui. Nondum vmbraticus doctor ingenia deleverat, quum Pindarus, nouemque Lyrici Homericis versibus canere timuerunt. Et ne poetas quidem ad testi­monium citem, certe neque Platona, neque Demosthenem ad

7

hoc genus exercitationis accessisse video . Grandis, et, vt ita dicam, pudica oratio non est maculosa, nec turgi­da, sed naturali pulchritudine exsurgit. Nuper ventosa isthaec et enormis loquacitas Athenas ex Asia commigra-uit, animosque iuuenum ad magna surgentes veluti pesti¬ lenti quodam sidere adflauit, simulque corrupta elo-quentiae regula stetit, et obmutuit. Quis postea ad summam Thucydidis, quis Hyperidis ad famam processit? ac ne carmen quidem sani colorís enituit: sed omnia quasi eodem cibo pasta, non potuerunt vsque ad senectutem canescere. Pictura quoque non alium exitum fecit, post-quam Aegyptiorum audacia tam magnae artis compendiariam

^omnem R,W.

%t B.

" et ideo R.

semelque R,V. 8

8 5

usque ad: ad R. 9

inuenit. Non est passus Agamemnon me diutius declamare in

porticu, quam ipse in Schola sudauerat: sed, Adulescens, inquit, quoniam sermonem habes non public! saporis, et, quod rarissimum est, amas bonam mentem, non fraudabo te arte secreta. Minimum^° in his exercitationibus Doctores peccant, qui necesse habent cum insanientibus furere. Nam ni^^ dlxerint, quae adulescentuli probent, vt ait Cicero, soli in Schölls relinquentur; sicut fleti adula¬ tores, quum cenas diuitum captant, nihil prius meditan-tur, quam quod putant gratissimum auditoribus fore (nec enim aliter impetrabunt, quod petunt, nisi quasdam insi¬ dias auribus fecerint) sic eloquentiae magister nisi, tanquam piscator , eam imposuerit hamis escam, quam scierit appetituros esse pisciculos, sine spe praedae moratur in scopulo.

Quid ergo est? parentes obiurgatione digni sunt, qui nolunt liberos suos seuera lege proficere. Primum

12

enim, sicut omnia, spes quoque suas ambitioni donant: deinde quum ad voto properant, cruda adhuc studia in

13

forum propellunt, et eloquentiam, qua nihil esse malus confitentur, pueris induunt adhuc nascentibus. Quod si

14

paterentur laborum gradus fieri, vt studiosi iuuenes lectione seuera mitigarentur^^, vt verba atroci stilo

^°nimirum R,W.

"nisi R,W,B.

12

ambitione R,E.

^\agis E.

''et R. ^^irrigarentur R.

8 6

effoderent, vt quod vellent imitari, diu audirent sibi nihil esset magnificum, quod pueris placeret: iam ilia grandis oratio haberet maiestatis suae pondus. Nunc pueri in Scholis ludunt, iuuenes ridentur in foro, et quod vtroque turpius est, quod quisquis^^ perperam dis-cit, in senectute confiteri non vult. Sed ne me putes

17

improbasse schedium Lucilianae humilitatis, quod sen-tio, et ipse carmine effingam:

18 19 Artis severae siquis amat effectus,

20

Mentemque magnis applicai, prius more

Frugalitatis lege polleat exacta:

Nec curet alto regiam trucem vultu,

Cliensque^' cenas impotentium captet:

Nec^^ perditis addictus obruat vino

Mentis cal orem, neve plausor in scaena

Sedeat redemptus histrionia addictus.

Sed slue armigerae rident^^ Tritonidis arces.

Sen Lacedaemonio tellus habitata colono,

Sirenumque domas, det primos versibus annos,

Maeoniumque bibat felici pectore fontem;

Mox et Socratico plenus grege, mutet habenas

^^quisque R.

^^studium R.

secretae B.

^^siqui E,W.

morem E. mores B.

^^cliensue B.

B.

23

8 7

arrident R,

Liber, et ingentis quatiat Demosthenis arma. 24

Hinc Romana manus circumfluat, et modo Graio 25

Exonerata sono matet suffusa saporem:

Interdum subducta foro det pagina cursum.

Et fortuna sonet celeri discincta^^ meatu. 27 28

Dent epulas , et bella truci memorata canore: 29

Grandiaque indomiti Ciceronis verba minetur .

His animum succinge bonis, sic flamine largo

Plenus, Pierio defundes^^ pectore verba. 31 32

Dum haec diligentius audio, non notaui mihi As-cylti fugam: et dum in hoc dictorum aestu totus^^ incedo, ingens scholasticorum turba in porticum venit, vt appa-rebat, ab extemporali declamatione nescio cuius, qui Agamemnonis suasoriam exceperat. Dum ergo iuuenes sen-tentias rident, ordinemque totius dictionis infamant, oportune subduxi me, et cursim Ascylton persequi coepi.

34 Sed nec viam diligenter tenebam, nec quo loco stabulum

24

hunc R,\ì.

^^mittat R,V,E.

^^distincta R,\i,B.

^^dein pugnas E. dein pugnas B.

^^memoranda R. 29

minentur R,V,B.

^°diffundes R. cum R.

'' hunc R. 33 motus R,y.

8 8

quia nec quo R,y. 34

esset, sciebam. Itaque quocumque ieram, eodem reuerte-bar: donec in cursu fatigatus, et sudore iam madens, accedo aniculam quandam, quae agreste olus vendebat:

35

Et rogo,inquam, mater, numquid scis, vbi ego habi-tem? Delectata illa vrbanitate tam stulta: et, Quidni sciam? inquit. consurrexitque, et coepit me praecedere.

36 37 Diuinam ego putabam. at subinde, vt locum secretiorem

38

venimus, centonem anus vrbana reiecit : et, Hic; inquit, debes habitare. Quum ego negarem me cognoscere domum,

39 video quosdam, Inter títulos , nudasque meretrices fur-

40

tim conspatiantes . Tarde, immo iam sero intellexi, me in fornicem esse deductum. exsecratus itaque aniculae insidias, operui caput; et per medium lupanar fugere coepi in aliam partem, quum ecce in ipso aditu occurrit

41

mihi aeque lassus , ac moriens Ascyltos. putares, ab eadem anicula esse deductum. Itaque vt ridens eum consa-lutaui; quid in loco tam deformi faceret, quaesiui.

Sudorem ille manibus detersit, et. Si scires, in­quit, quae mihi acciderunt. Quid noui? inquam ego. at ille deficiens, Quum errarem, inquit, per totam ciuita-tem, nec inuenirem, quo loco stabulum reliquissem, accé­sit ad me paterfamilias, et ducem se itineris humanissi-me promisit. per amfractus deinde obscurissimos egres-

^^e E.

R.

secretum R.

^^iniecit R.

•^^iculos R. 40 spatiantes W,B.

8 9

lapsus R,W. 41

sus, in hunc locum me perduxit, prolatoque peculio coe­pit rogare stuprum. Iam pro caella meretrix assem exege-rat, iam ille mihi iniecerat manum. et nisi valentior fuissem, dedissem poenas. * adeo vbique omnes mihi vide-bantur, Satyrion bibisse *** iunctis viribus molestum contempsimus * * * quasi per caliginem vidi Gitona in crepidine semitae stantem, et in eundem locum me conieci. * Quum quaere-rem, Numquid nobis in prandium frater parasset, consedit puer super lectum, et manantes lacrumas pollice exter-

42 43

sit . Perturbatus ego habitu fratris, quid accidisset, quaesiui. at ille tarde quidem et inuitus, sed postquam precibus et iracundiam miscui: Tuus, inquit, iste fra-

44

ter, seu comes, paullo ante in conductum adcucurrit , coepitque mihi velie pudorem extorquere. Quum ego pro-clamarem*^, glaudium strinxit; et. Si Lucretia es, in-quit, Tarquinium inuenisti. Quibus ego auditis, intenta-ui in oculos Ascylti manus: et. Quid dicis, inquam, muliebris patientiae scortum, cuius ne spiritus purus est? Inhorrescere se finxit Ascyltos; mox sublatis for­tius manibus, longe malore nisu clamauit: Non taces nocturne percussor, qui ne tum quidem, quum fortiter faceres, cum pura mullere pugnasti? cuius eadem ratione in viridario frater fui, qua n\mc in diuersorio puer est? Subduxisti te, inquam, a praeceptoris colloquio.

42

expresslt R,V.

ergo R. 44 acurrit B.

*^clamarem B.

9 0

10 Quid ego^^, homo stultissime, facere debui, quum fame morerer? an videlicet audirem sententias, id est,

47

vitrea fracta , et somniorum interpretamenta? Multo me turpior es tu hercule, qui, vt foris cenares, poetam laudasti. Itaque*^ ex turpissima lite in risum diffusi, pacatius ad reliqua secessimus. * Rursus in memoriam reuocatus iniuriae, Ascylte, inquam, Intellego nobis conuenire non posse, itaque communes sarcinulas partia-

49

mur , ac paupertatem nostram prluatis quaestibus temte-mus^° expellere. Et tu literas scis, et ego, ne quaesti-bus tuis obstem, aliquid aliud promittam. alioqui mille causae nos quotidie collident, et per totam vrbem rumo-ribus different. Non recusauit Ascyltos, et, Hodie, inquit, quia tanquam Scholastici ad cenam promisimus, non perdaraus noctem. eras autem, quia hoc libet, et habitationem mihi prospiciam, et aliquem fratrem. Tardum est,inquam, differre quod placet. * Hanc tam praecipitem diuisionem libido faciebat. lamdudum enim cupiebam amo-liri custodem molestum, vt veterem cum Gitone meo ratio-nem diducerem^^ * .

11 Postquam lustraui oculis totam vrbem, in caellulam redij, oculisque tandem bona fide exactis, alligo artis-simis complexibus puerum, fruorque votis vsque ad inui-diam felicibus. Nec adhuc quidem omnia erant facta; quum

ergo R. 47

vitream fractam R,W.

*^ta B. 49

patiamur R.

^°quaestionibus conemus R.

^^deducerem B.

91

Ascyltos furtlm se foribus admouit, dlscussisque fortis­sime claustris, inuenit me cum fratre ludentem. risu itaque plausuque caellulam impleuit, opertum me amiculo euoluit, et. Quid agebas, inquit, frater sanctissime? quid vesticontubernium facis? nec se solum intra verba continuit, sed lorum de pera soluit, et me coepit non perfunctorie verberare: adiectis etiam petulantibus dictis. Sic diuidere cum fratre nolito.* * *

12 Veniebamus in forum deficiente iam die, in quo notauimus frequentiam rerum venalium, non quidem precio-sarum, sed tarnen quarum fidem male ambulantem obscuritas temporis facilime tegeret. Quum ergo et ipsi raptum latrocinio pallium detulissemus, vti occasione opportu-nissima coepimus, atque in quodam ángulo laciniam extre-mam concutere, si quern forte emptorem splendida vestis posset adducere. Nec diu moratus rusticus quidam, fami-liaris oculis meis cum muliercula comité propius acces­sit, ac diligentius^^ considerare pallium coepit. inuicem Ascyltos iniecit contemplâtionem super humeros rustici emptoris, a subito exanimatus conticuit. ac ne ipse

53

quidem sine aliquo motu hominem conspexi, nam videbatur ille mihi esse, qui tuniculam in solitudine inuenerat. plane is ipse erat. Sed quum Ascyltos timeret fidem oculorum, ne quid temere faceret, prius tamquam emptor propius accessit, detraxitque humeris laciniam, et dili­gentius tenuit.

13 0 lusum fortunae mirabilem! Nam adhuc nec suturae quidem adtulerat rusticus curiosas manus, sed tamquam

^\c diligentius: ac R.

"metu V,E,B.

9 2

mendici spolium etiam fastidiose venditabat^*. Ascyltos postquam depositum esse inuiolatum vidit, et personam vendetis contemptam, seduxit me paullulum a turba: et, Scis, inquit, frater, rediisse ad nos thesaurum de quo querebar? Illa est tunicula adhuc, vt apparet, intactis aureis plena. Quid igitur facimus? aut quo iure rem nostram vindlcamus? Exhilaratus ego, non tantum quia^^ praedam vldebam, sed etiam, quod fortuna me a turpissima suspicione dimiserat, negaui circuitu agendum, sed plane iure ciuili dimicandum, vt si nollet alienam rem domino^^ reddere, ad interdictum veniret.

14 Quid faciant leges, ubi sola pecunia regnai,

Aui ubi pauperias vincere nulla poiest? 57

Ipsi qui Cynica iraducuni iempora cena ,

Nonnunquam numis vendere verba soient.

Ergo iudicium nihil est nisi publica merces,

Atque Eques in causa qui sedet, empia probat.

Contra Ascyltos leges timebat: et, Quis, aiebat, hoc loco nos nouit? aut quis habebit dicentibus fidem? Mihi plane placet emere, quamuis nostrum sit, quod ag-noscimus, et paruo aere recuperare potius thesaurum, quam in ambiguam litem descendere. Sed praeter vnum

58 dipondium sicilicumque, quibus lupinos destinaueramus

59 mercari, nihil ad manum erat. Itaque ne interim praeda

54

ventitabat B.

^^non tantum quia: quia non tantum R.

^^rem domino: rem R. rem dominam B.

caera R. 58 sicilicumque quibus lupinos: sicel lupinosque quibus R,W.

9 3

itaque ne interim: ne interim...itaque R,W. 59

discederet, vel minoris pallium addicene placuit, vt pretium maioris compendij leuiorem faceret iacturam. Quum primum ergo explicuimus mercem, mulier operto^° capite, quae cum rustico steterat, inspectis diligentius signis, iniecit vtramque laciniae manum, magnaque voci-feratione latrones tenere, clamauit. Contra, nos pertur­bati, ne videremur nihil agere, et ipsi scissam et sor-didam tenere coepimus tunicam, atque eadem inuidia pro­clamare, nostra esse spolia, quae i 11 i possiderent. Sed nullo genere par erat causa nostra, et condones, quae ad clamorem confluxerant,nostram, scilicet de more, ridebant inuidiam: quod pro illa parte vindicabant pre-tiosissimam vestem, pro hac pannuciam ne centonibus quidem bonis dignam. Hinc Ascyltos pene risum discussit: qui, silentio facto,

15 Videmus^^, inquit, suam cuique rem esse carissimam, reddant nobis tunicam nostram, et pallium lucrifacere, flagitabant, Vti apud se vtraque deponerentur, ac poste­ro die iudex querelam inspiceret. Neque enim res tantum,

62 63

quae viderentur in controuersiam esse, sed longe aliud quaeri, in vira parte scilicet latrocinij suspicio habe-retur. Iam sequestri placebant, et nescio quis ex con-cionibus caluus tuberosissimae frontis, qui solebat aliquando et ad causas^"* agere, inuaserat pallium, exhi-biturumque crastino die, adfirmabat. Caeterum apparebat

^°aperto R,V.

^^videamus R,V.

^\ideretur R. 63

controuersla R,V.

^*et ad causas: et causas R,W.

9 4

nihil aliud quaeri, nisi vt semel deposita vestis inter praedones strangularetur, et nos metu criminis non veni-remus ad constitutum. Idem plane et nos volebamus. Ita­que vtriusque partis votum casus adiuuit. Indignatus enim rusticus, quod nos centonem exhibendum postularemus misit in faciem Ascylti tunicam, et liberates querela iussit pallium deponere, quod solum litem faciebat. Ergo^^ recuperato, vt putabamus, thesauro in diuersorium praecipites abimus, praeclusisque foribus, ridere acumen non minus concionum, quam calumniantium, coepimus, quod nobis ingenti calliditate peeuniam reddidissent.

Nolo , quod cupio, statim tenere,

Nec Victoria mi placet parata.

16 Sed vt primum beneficio Gitonis praeparata nos impleuimus cena, ostium satis^^ audaci strepitu impulsum exsonuit. Quum et ipsi ergo^^ pallidi rogaremus, Quis

68

esset, Aperi, inquit, iam scies. Dum loquimur, sera sua sponte delapsa cecidit, reclusaque subito fores admise-runt intrantem. Mulier autem erat operto capite, illa scilicet, quae paullo ante cum rustico steterat: et. Me derisisse, inquit, vos putabatis^^. ego sum anelila Quar-tillae, cuius vos saera^° ante eryptam turbastis. ecce ipsa venit ad stabulum, petitque, vt vobiseum liceat loqui. noi ite perturbar!, nec accusât errorem vestrum.

% t R,V.

^^ostium non satis R,V.

^^et ipsi ergo: ergo et ipsi R.

^^dumque R.

^^putabitis E. 70 sacram R,W,B.

9 5

nec punit. immo potius miratur, quis deus iuuenes tam vrbanos in suam regionem detulerit.

17 Tacentibus adhuc nobis, et ad neutram partem assen-tationem flectentibus, intrauit ipsa vna comitata virgi-ne, sedensque super torum meum, diu fleuit. ac ne tunc quidem nos vllum adiecimus verbum, sed attoniti exspec-tauimus lacrumas ad ostentationem doloris paratas. Vt ergo tam ambitiosus detonuit imber, retexit superbum pallio caput, et manibus inter se vsque ad articulorum strepitum contritis, Quaenam est, inquit, haec audacia? aut vbi fábulas, et antecessura latrocinia didicistis? misereor me-Dius Fidius^^ vestri: neque enim impune quis-quam, quod non licuit, adspexit. vtique nostra regio tam praesentibus plena est numinibus, vt facilius possis Deum, quam hominem inuenire. ac ne me putetis vltionis causa hue venisse, aetate magis vestra commoueor, quam iniuria mea. Imprudentes enim, vt adhuc puto, admisistis inexpiabile scelus. Ipsa quidem ilia nocte vexata, tam periculoso inhorrui frigore, vt tertianae etiam impetum timerem. et ideo medicinam somno petiJ, iussaque sum vos perquirere, atque impetum morbi monstrata subtilitate lenire. Sed de remedio non tam valde laboro, maior enim in praecordiis dolor saeuit, qui me vsque ad necessita-tem mortis deducit. ne scilicet iuuenili impulsi licen-tia, quod in sacello Priapi vidistis, vulgetis, deorum-que Consilia proferatis in populum. Proteendo igitur ad genua vestra supinas manus, potoque, et oro, ne noctur­nas religiones, iocum risuraque faciatis; neve traducere velitis tot annorum secreta, quae mystae vix omnes^^

''^medius fidius R,V,B.

^\ystae vix omnes: vix nulli homines R. mille vix homines W.

9 6

nouerunt. 18 Secundum hanc deprecationem lacrumas rursus effu-

dit, gemitibusque largis concussa, tota facie ac pectore torum meum pressit. Ego eodem tempore et misericordia turbatus, et metu, bonum animum habere eam iussi, et de vtroque esse securam. Nam neque sacra quemquam vulgatu-rum, et si quod praeterea aliud remedium ad tertianam deus lili monstrasset, adiuuaturos nos diuinam prouiden-tiam vel periculo nostro. Hllarior post hanc pollicita-tionem facta mulier, basiauit me spissius, et ex lacru-mis in risum mota descendentes ab aure capillos meos dentata^"^ manu duxit: et, Facio, inquit, inducías vobis­eum, et a constituta lite dimitto. Quod si non adnuisse-tis de hac medicina, quam peto, iam parata erat incras-tinum turba, quae et iniuriam meam vindicaret, et digni­tatem.

Contemni turpe est; legem donare, superbum.

Hoc amo; quad possum qualibet ire via. 74

Nam sane Sapiens contemptus iurgia fleet it;

Et, qui non iugulat, victor abire solet.

Complosis^^ deinde manibus in tantum repente risum effusa est, vt timeremus. idem ex altera parte et aneli­la fecit, quae prior venerat. idem virguncula, quae vna intrauerat^^.

19 Omnia mimico^ risu exonuerant, quum interim nos.

^^temtata W,B.

^*sane sapiens: sane et sapiens R,W. 75 compositis E.

76 idem virguncula quae vna Intrauerat: om. R.

77 . . _ n i m i o R.

9 7

quae tam repentina esset mutatio animorum facta, ignora-remus, ac modo nosmetipsos, modo mulieres intueremur. *

Ideo vetui, hodie in hoc diuersorio quemquam morta-lium admitti, vt remedium tertianae sine interpellatione a vobis acciperem. Vt haec dixit Quartilla, Ascyltos quidem paullisper obstupuit: ego autem frigidior hieme Gallica factus, nullum potui verbum emittere. Sed ne quid tristius exspectarem, comitatus faciebat. Tres enim erant mulierculae, siquid vellent conari, infirmissimae,

78 79 scilicet contra nos, quibus si nil aliud, virile sexus

80

esset, quod auxiliaretur. Et praecincti certe altius eramus: immo ego sic iam paria composueram, vt si depug-nandum foret, ipse cum Quartilla consisterem, Ascyltos cum anelila, Giton cum virgine. * * *

Tune vero excidit omnis constantia attonitis, et 81

mors non dubia miserorum oculos coepit obdueere . * 20 Rogo, inquam, domina, siquid'"tristius paras, cele-

rius confice. neque enim tam magnum facinus admisimus, 82 83

vt debeamus torti perire . * * Anelila, quae Psyche voeabatur, lodiculam in paui-

mento diligenter extendit. * Sollieitauit inguina mea mille iam mortibus frigida. * Operuerat Ascyltos pallio caput, admonitus scilicet, periculosum esse alienis

78

quibus si nihil: si nihil R,W,B.

^^irile sexus: virilis sexus R,'W,B. 80 esset quod auxiliaretur et: esset et R,W,B.

81

abducere R. obducier E.

^^tenti B.

®\dire R.

9 8

interuenire^'* secretis * duas institas ancilla protulit 85

de suris : alteraque pedes nostros alligauit, altera manus. * * Ascyltos iam deficiente fabularum contextu. Quid ergo, inquit, non sum dlgnus, qui blbam? Ancilla

86 risu meo prodita complosit manus, et, Apposui quidem,

87

inquit , adulescens. solus tantum medicamentum ebibisti? Itane est, inquit Quartilla, quicquid Satyrij fuit, Encolpius ebibit? * non indecenti risu latera commouit. * Ac ne Giton quidem vltimo risum tenuit, vtique post­quam virguncula ceruicem eius inuasit, et non repugnanti puero innumerabilia oscula dedit.

21 * Volebamus miseri exclamare, sed nec in auxilio 88

erat quisquam, et hinc Psyche acu comatoria cupienti mihi inuocare Quiritum fidem, malas pungebat; illinc puella penicillo, quod et ipsum Satyrio tinxerat, Ascyl­ton opprimebat. *

Vltimo cinaedus superuenit myrtea subornatus gausa-89

pila , cinguloque succinctus, modo extortis nos clunibus cecidit, modo basils olidissimis inquinauit; donec Quar-

90

tilla ballenatiam tenens virgam, alteque succincta, iussit infelicibus dari missionem. *

Vterque nostrum religiosissimis iurauit verbis. ^*esse alienis interuenire: alienis interesse R.

°^sinu R,W,B. 86 apposuit R,W.

87

quidem inquit: quidem R.

^\uic R. 89 . n gausapia R.

9 9

ballenatam R. 90

91

^^duos R,V.

'^lecitino E. 93 vtcumque igitur: iamque igitur R.

1 0 0

inter nos periturum esse tam horribile secretum. * * » Intrauerunt palestricae quam plures, et nos legitimo^^ perfusos oleo refecerunt. Vtcumque igitur^^ lassitudine abiecta, cenatoria repetimus, et in proximam cellam ducti sumus; in qua tres lecti strati erant, et reliquus lautitiarum apparatus splendidissime expositus. Iussi ergo discubuimus, et gustatione mirifica initiati, vino etiam falerno inundamur. excepti etiam pluribus ferculis quum laberemur in somnum. Itane est? inquit Quartilla, etiam dormire vobis in mentem est, quum sciatis Priapi genio peruigilium deberi?

22 Quum Ascyltos grauatus tot malls in somnum labere-tur, ilia, quae iniuria depulsa fuerat, ancilla totam faciem eius fuligine longa perfricuit, et non sentientis labra, humerosque sopitionibus^ pinxit. Jam ego etiam tot malls fatigatus minimum veluti gustum hauseram som-ni: idem et tota intra forisque familia fecerat: atque alij circa pedes discumbentium sparsi iacebant, alij parietibus appliciti, quidam in ipso limine coniunctis marcebant capitibus: lucernae quoque humore defectae, tenue, et extremum lumen spargebant, quum duo Syri expi-laturi lagenam, triclinium intrauerunt: dumque inter argentum auidius rixantur, diductam fregerunt lagenam. cecidit etiam mensa cum argento, et ancillae super to-tum^ marcentis excussum forte altius poculum, caput fregit. ad quem ictum exclamauit ilia, pariterque et fures prodidit, et partem ebriorum excitauit. Syri illi, qui venerant ad praedam, postquam se deprehensos intel-lexerunt, pariter secundum lectum conciderunt, vt puta­res huc" conuenisse, et stertere tamquam olim dormientes coeperunt. Iam et Tricliniarches experrectus, lucernis occidentibus oleum infuderat; et pueri, detersis paulis-per oculis, redierant ad ministerium, quum intrans cym-

4

balistria , et concrepans aera, omnes excitauit. 23 Refectum igitur est conuiuium, et rursus Quartilla

ad bibendum reuocauit. adiuuit hilaritatem comissantis

^sopitis titionibus E,B.

^torum R,W.

\oc R,W,E.

4 symballstria B.

101

cymbalistria. * * Intrat^ cinaedus homo omnium insulsis-simus, et plane ilia domo dignus, qui vt infractis mani­bus congemuit, eiusmodi carmina effudit:

Hue hue conuenite nunc spatalocinaedi

Pede tendite, cursum addite, conuolate planta.

Femore facili, clune agili, et manu procaces.

Mol les, veteres. Deliaci manu recisi.

Consumptis versibus suls, immundissimo me basic conspuit: mox et super lectum venit, atque omni vi dete-xit recusante!s. Super inguina mea diu multumque frustra moluit. Perfluebant per frontem sudantis acaciae riui, et inter rugas malarum tantum erat cretae, vt putares detectum parietem nimbo laborare.

24 Non tenui ego diutius lacrumas: sed ad vitimam perductus tristitiam, Quaeso, inquam, domina, certe Embasicoetam iusseras dari. Complosit Illa tenerius manus, et, 0, inquit, hominem acutum, atque vrbanitatis

6 7 verni 1iae fontem ! Quid? tu non intellexeras cinaedum

8 9

Embasicoetam vocari? Deinde ne contubernali meo melius succederet. Per fidem, inquam, vestram^°, Ascyltos in hoc triclinio solus ferias agit? Ita? inquit Quartilla, et Ascylto Embasicoetas detur. Ab hac voce equum cinaedus mutauit, transituque ad comitem meum facto, clunibus eum basiisque distriuit. Stabat Inter haec Giton, et risu

^intra B.

^vernulae R,V,B.

^frontem B.

\t R,W.

non melius B.

^°nostram R,W.

1 0 2

dissoluebat ilia sua. Itaque conspicata eum Quartilla, cuis esset puer diligentissima sciscitatione quaesiuit. Quum ego^^ fratrem meum esse dixissem, Quare ergo, in-quit, me non basiauit? vocatumque ad se in osculum ap-plicuit: mox manum etiam demisit^^ in sinum, et pertrec-

13

tato vásculo tam rudi. Hoc, inquit, belle eras in pro-mulside libidinis nostrae militabit: hodie enim post asellum, diaria non sumo.

25 Quum hoc dieeret, ad aurem eius Psyche ridens acce­ssit, et quum dixisset nescio quid. Ita, ita, inquit Quartilla, bene admonuisti: cur non, quia bellissima

14

occaslo est, devirginetur Pannychis nostra? Continuoque produeta est puella satis bella, et quae^^ non plus quam septem annos habere videbatur, et ea ipsa quae primum cum Quartilla in cellam venerat nostram. Plaudentibus ergo vniuersis, et postulantibus, nuptias fecerunt. Obstupui ego, et nec Gitona, verecundissimum puerum, sufflcere huic petulantiae legem posset accipere. Ita? inquit Quartilla; minor est ista quam ego fui, quum primum virum passa sum? lunonem meam iratam habeam, si vnquam me^^ meminerim virginem fuisse. nam et infans cum paribus inquinata sum, et subinde prodeuntibus annis, maioribus me pueris adplicui, donec ad hanc aetatem

ergo R. 12

etiam dimisit: dimisit R,W.

^^pertracto R.

^*Panichidis R. 15 . r, quia R.

16 D

vnquam me: me vnquam R.

1 0 3

17

17 prouerbium natum: natum prouerbium R.

18 flammeo R,W.B.

19

thalamumque: thalamum quae R.

^°ingesta E.

iocantium quoque: quoque iocantium R. 22

deductam R.

^^spectabat R.

^*obiter R,W.

1 0 4

perueni. Hinc etiam puto prouerbium natum illud, vt dicatur, Posse taurum tollere, quae vitulum sustulerit. Igitur ne maiorem iniuriam in secreto frater acciperet, consurrexi ad officium nuptiale.

18

26 Iam Psyche puellae caput inuoluerat flammeolo ; iam Embasicoetas praeferebat facem; iam ebriae mulieres longum agmen plaudentes fecerant, thalamumque^^ incesta^"

21

exornauerant veste: Tum Quartilla iocantium quoque libidine accensa, et ipsa surrexit, correptumque Gitona in cubiculum traxit. Sine dubio non repugnauerat puer, ac ne puella quidem tristis expauerat nuptiarum nomen. Itaque, quum inclusi iacerent, consedimus ante limen thalami, et inprimis Quartilla per rimam improbe diduc-tam^^ adplicuerat oculum curiosum, lusumque puerilem

23

libidinosa speculabatur diligentia. Me quoque ad idem spectaculum lenta manu traxit: et quia considerantium haeserant vultus, quicquid a spectaculo vacabat, commo-

24

uebat valgiter labra, et me tamquam furtiuis subinde osculis verberabat. * Adiecti in lectis sine metu reli-quam exegimus noctem. * * *

27 Videmus senem caluum tunica vestitura russea, inter

pueros capi Ilatos ludentem pila. Nec tam pueri nos, quamquam erat operae precium, ad spectaculum duxerant, quam ipse paterfamiliae, qui soleatus pila sparsiua exercebatur. nec eam amplius repetebat, quae terram

25

contigerat ; sed follem plenum habebat seruus, sufficie-batque ludentibus. Notauimus etiam res nouas. Nam duo spadones in diuersa parte circuii stabant, quorum alter matellam tenebat argenteam, alter numerabat pilas: non quidem eas, quae inter manus lusu excpellente vibrabant; sed eas, quae in terram decidebant. Quum has miraremur lauticias, Trimalcio lautissimus homo dígitos concre-puit: ad quod Signum matellam spado ludenti supposuit. Exonerata ille vesica, aquam poposcit ad manus, digitos-que paullulum aspersos in capite pueri tersit.

28 Longum erat, singula excipere. Itaque intraulmus balneum, et sudore calefacti, momento temporis ad frigi-dam eximus. lam Trimalcio vnguento perfusus tergebatur, non linteis, sed palliis ex mollissima lana factis. Tres interim iatraliptae in conspectu eius falernum bibebant. Hinc, inuolutus coccina gausapa, lecticae impositus est, praecedentibus faleratis cursor ibus IUI. et chiramaxio, in quo delitiae eius ferebantur, puer vetulus, lippus, domino Trimalcione deformier. Quum ergo adferretur, ad caput eius cum minimis Symphoniacis tibiis accessit, et tamquam in aurem aliquid secreto diceret, toto itinere cantauit. Sequimur nos iam admiratione saturi, et cum Agamemnone ad ianuam peruenimus. In aditu ipso stabat ostiarius prasinatus, cerasino succinctus cingulo, atque in lance argentea pisum purgabat. Super limen autem

25

105

contigerant W.

cauea pendebat aurea, in qua pica varia^^ intrantes salu-tabat.

29 Caeterum ego dum^^ omnia stupeo, pene resupinatus crura mea fregi, ad sinistram enim intrantibus, non longe ab ostiarij cella, canis ingens catena vinctus, in pariete erat pictus, superque quadrata litera scriptum, CAVE. CAVE. CANEM. Et collegae quidem mei riserunt. Ego autem collecto spiritu, non destiti totum parietem per­sequi. Erat autem venalitium titulis pictum, et ipse Trimalcio capiilatus caduceum tenebat, Mineruaque ducen-

28 te tenia intrabat. Hinc quemadmodum ratiocinari didi-

29 cisset, dein dispensator factus esset, omnia diligenter

30

curiosus pictor cum inscriptione reddiderat. In defi­ciente vero iam porticu leuatum mento^^ in tribunal ex-celsum Mercurius capiebat"'^. Praesto erat Fortuna cornu abundanti copiosa, et tres Parcae aurea pensa torquen-tes. Notaui etiam in porticu gregem cursorum cum magis-tro se exercentem. Praeterea grande armarium in ángulo vidi, in cuius aedicula erant Lares argentei positi, Venerisque Signum marmoreura, et pixis aurea non pusilla, in qua barbam ipsius conditam esse, dicebant. Interroga­

rían io ß.

r' ego dum: dum ego R.

^%uic R.

rodelnde R. 30

scriptor R.

mento R.

•^^rapiebat B.

1 0 6

re ego atriensem coepi, quas in media porticu^"^ picturas haberent.

Iliada et Odysseam, inquit, 30 Iam ad triclinium veneramus. in cuius parte prima

34

procurator rationes accipiebat: et, quod praecipue miratus sum, in postibus trìclinij fasces erant cum

35

securibus fixi, quorum imam partem quasi embolum nauis aeneum finiebat, in quo erat scriptum, G.POMPEIO. TRI­

MALCIONI. VI. VIRO^^. AVGVSTALI. CINNAMYS. DISPENSATOR. Sub eodem titulo, etiam lucerna bilychnis de camera pendebat, et duae tabulae in vtroque poste defixae; quarum altera, si bene memini, hoc habebat inscriptum:

III. ET PRIDIE KAL. ΙΑΝ. G. NOSTER FORAS CENAT.

altera Lunae cursum, stellarumque VII. imagines pietas; et, quis dies boni, quique incommodi essent, distinguen­te bulla notabantur. Caeterum vt mouimus dextros gres­

sus, seruus nobis dispoliatus procubuit ante pedes, et rogare coepit, vt se poenae eriperemus: nec magnum esse peceatum suum, propter quod periclitaretur. Subducta enim vestimenta sibi dispensatoris in balneo, quae vix fuissent X. HS^^. Retulimus ergo dextros pedes, dispensa­

38

toremque in praetorio áureos numerantem deprecati su­mus, seruo remitteret poenam. Superbus ille sustulit

33 in media porticu: in medica picturas R,W,B. in media picturas E.

"^*proeursator R.

35 ^ vnam R.

^^1 VIRO: VIRO R.

HS: X HS R,W,E,B.

1 0 7

precario R,W,B. 38

vultum, et, Non tam jactura me mouet, inquit, quam ne-39

glegentia nequissimi serui. Vestimenta accubitoria perdidit, quae mihi natali meo donauerat cliens quidam,

40

Tyria sine dubio, sed jam semel lota, quidquid ergo est dono vobis.

31 Obligati tam grandi beneficio quum intrassemus triclinium, occurrit nobis ille idem seruus pro quo rogaueramus, et spississima basia stupentibus impegit, gratias agens humanitati nostrae. Ad summam, statim scietis ait, cui dederitis beneficium. Vinum dominicum mlnistratoris gratia est. Tandem ergo discubuimus, pue­ris Alexandrinis aquam in manus niuatam infundentibus, aliisque insequentibus ad pedes, ac paronychia cum in­genti subtilitate tollentibus. Ac ne in hoc quidem tam molesto tacebant officio, sed obiter cantabant. Ego experiri volui, an tota familia cantaret. Itaque potio-nem poposci: paratissimus puer, non minus me acido can­tico excepit: et quisquís aliquid rogatus erat, vt da-ret, pantomimorum non patrisfamiliae triclinium crede-

41

res. Adlata est tum gustatio valde laudata . Nam iam omnes discubuerant praeter ipsum Trimalcionem, cui lo­cus, nouo more, primus seruabatur. Ceterum in promulsi-dari asellus erat Corinthius cum bisaccio positus, qui habebat oliuas, in altera parte albas, in altera nigras. Tegebant asellum duae lances, in quarum marginibus nomen Trimalcionis inscriptum erat, et argenti pondus. Ponti-culi etiam ferruminati sustinebant glires melle, et

"^^estimenta accubitoria: vestimenta mea cubitoria R,V. vestimenta cubitoria B.

% u i d R.

'*hauta R,W,B.

108

42

42

trimatula R.

fruentia R.

**permittetis R.

*^testorum agmen: testarum R. testorum E,W,B.

1 0 9

papauere sparsos. fuerunt et tomacula supra craticulam feruentia*^ argenteam posita: infra craticulam, Syriaca pruna cum granis Punici mali.

32 In his eramus lautitiis, quum ipse Trimalcio ad symphoniam adlatus est, positusque in ceruicalia minuti­ssima expresslt imprudentibus risum. Pallio enim coccino adrasum incluserat caput, circaque oneratas veste cerui-ces laticlauiam immiserat mappam, fimbriis hinc atque illinc pendentibus. habebat etiam in minimo digito si-nistrae manus annulum grandem subauratum; extremo vero articulo digiti sequentis minorem, vt mihi videbatur, totum aureum, sed plane ferréis velut stellis ferrumina-tum. Et ne has tantum estenderei diuitias, dextrum nuda-uit lacertum armilla aurea cultum, et eboreo circulo lamina splendente connexum.

33 Vt deinde spina argentea dentes perfodit. Amici, inquit, nondum mihi suaue erat in triclinium venire, sed, ne absentiuus essem, omnem voluptatem mihi negaui.

44

Permittltls tamen finiri lusum. Sequebatur puer cum tabula terebintina, et eristallinis tesserisi notauique rem omnium delieatissimam. Pro calculis enim albis, aut nigris, áureos, argenteosque habebat denarios. Interim

45

dum U l e omnium testorum agmen inter lusum consumit, gustantibus adhuc nobis, reepositorium adlatum est cum corbe, in qua gallina erat lignea patentibus in orbem alls, quales esse solent, quae incumbunt oua. Accessere continuo duo seui, et symphonia strepente, scrutari

paleara coeperunt; erutaque sublnde pauonina oua dlulsere conululs. Conuertlt ad hanc scenara*^ vultum Trlraalclo: et, Araicl, alt, pauonis oua gallinae lussi supponi. Et, rae Hercules, tiraeo, ne jam concepta sint. temptemus tamen, si adhuc sorbilia sunt. Accipimus nos cochlearia

47

non minus sex libras pendentia, cuaque ex farina pingui figurata pertundimus. Ego quidem pene proieci partem meam: nam videbatur mihi, iam in pullum coisse. Deinde vt audiui veterem conuiuam, Hic nescio quid boni debet esse, persecutus putamen manu, pinguissimam ficedulam inueni piperato*^ vitellio piperatam.

34 Iam Trimalcio eadem omnia, lusu intermisso, poposce-rat; feceratque potestatem clara voce, siquis nostrum iterum vellet, mulsum sumeret: quum subito Signum sym­phonia datur, et gustatoria pariter a choro cantante rapiuntur. Ceterum Ínter tumultum, quum forte parapsis excidisset, et puer iacentem sustulisset, animaduertit Trimalcio, colaphisque obiurgare puerum, ac proiicere rursus parapsidem iussit. Insecutusque est supellectica-

49

rius , argentumque inter reliquia purgamenta scopis coepit verrere. Laudatus propter elegantias dominus, Equum, inquit, Mars amat: itaque iussit senex suam cui-

50 que mensam assignari; addiditque , Obuii et per disces-

*^cenam R,U,E.

47

sex libras: selIbras E.

*^piperatio R. 49 lecticarius R,V.

50 om. R,W,E,B.

110

51 52 53 54

sum serui minorem nobis aestum sublata frequentia facient. Statim^^ adlatae sunt amphorae vitreae diligen­ter gipsatae, quarum in ceruiclbus pittacia erant adfi-xa, cum hoc titulo, FALERNVM. OPIMIANVM. ANNORVM. CEN­TUM. Dum títulos perleglmus, complosit Trimalcio manus, et Heu, inquit, ergo diutius viuit! verum est, vinum^^ Opimianum praesto; heri non tam bonum posui. et multo honestiores cenabant. Potantibus ergo, et accuratissi-

57

mas nobis lauticias mirantibus, laruam argenteam attu-lit seruus sie aptam, vt artieuli eius vertebraeque locatae in omnem partem flecterentur. Hanc quum super mensam semel iterumque abieeisset, et catenatio mobilis aliquot figuras exprimeret, Trimalcio adiecit;

Heu, heu nos miseros, quam totus homuncio nil est!

Sic erimus cuncti, postquam nos auferet Orcus.

Ergo viuamus, dum licet esse bene.

35 Laudationem ferculum insecutum est, plane non pro expeetatione magnum. Nouitas tamen omnium conuertlt

58

oculos. Repositorium enim rotundum, duodecim habebat Signa in orbe disposita, superque proprium eonuenientem-que materiae struetor imposuerat eibum: super Arietem,

^^obuii et per discessum: obiter ei praedissum R. obit ei praedis-simi W. obit ei aedissimi E. om. B.

om. B.

^^om. E,B. 54

frequentia: sua frecuentia R,V,E,B.

^^facient statim: facient obediunt ei paratissimi serui statim B,

^^verum est vinum: verum esse vinum E. verum esse B.

^accuratissime R,V.

^^XII W.

111

59

59

bubulae B.

^°stericulam V,B.

^^scriblita R,V.

"om. R,W. 63

panem...de laserpieiario: panem de laserpieiario B.

^ V n i o R,V. millo B.

^^intculis R. veretrieulis E. quarum R.

112

cicer arietinum:super Taurum, bubale frustrum: super Gemines, testieulos ae renes: super Canerum, eoronam: super Leonem, fieum Afrieanam: super Virginem, serieu-lam^°: super Libram, stateram, in euius altera parte

61 62

strlbllta erat, in altera placenta: super Seorplum * super Sagittarium, odopetam: super Capricornium, loeus-tam marinam: super Aquarium, anserem: super Pisees, duos mullos. In medio autem eespes eum herbis exeisus fauum sustinebat. Circumferebat Aegyptius puer elibano argen­teo panem, atque ipse teterrima voce de laserpieiario^"' mimo^"* canticum extorquet. Nos vt tristiores ad tam viles accessimus cibos, Suadeo, inquit Trimalcio, cenemus; hoe est ius cenae.

36 Haec vt dixit, ad symphoniam IIII. tripudiantes procurrerunt, superioremque partem repositorii abstule-runt. quo facto, videmus infra, scilicet in altero fer­culo, altilia, et sumina, leporemque in medio pinnis subornatum, vt Pegasus videretur. Notauimus etiam circa ángulos repositorii Marsyas IIII. ex quorum vtriculis^^ garum^^ piperatum currebat super pisees, qui in Euripo natabant. Damus omnes plausum a familia coeptum, et res

electlssimas ridentes adgredlmur. Non minus et Trimalcio eiusmodi methodio laetus , Carpe, inquit. Processit statim scissos, et ad symphoniam ita gesticulatus lace-rauit obsonium, vt putares Darlum hydraule cantante pugnare. Ingerebat nihilominus Trimalcio lentissima voce. Carpe. Ego suspicatus ad aliquam vrbanitatem to-tiens iteratam vocem pertinere, non erubui eum, qui supra me accumbebat, hoc ipsum interrogare, at ille, qui saepius eiusmodi ludos spectauerat, Vides, inquit, ilium qui obsonium carpit? Carpus vocatur. itaque quotiescum-que dicit. Carpe, eodem verbo et vocat, et imperat.

37 Non potui amplius quicquam gustare. Sed conuersus ad eum, vt plurima exciperem, longe arcessere fábulas coepi, sciscitarique, quae esset ilia mulier, quae hue atque 11lue discurreret. Vxor, inquit, Trimalcionis,

68

Fortunata appellatur, quae numos medio metitur. Et modo quid fuit? Ignoscet mihi Genius tuus, noluisses de manu eius panem accipere. Nunc nee quid, nee quare, in coelum abiit, et Trimalcionis tapanta^^ est. ad summam, mere meridie si dixerit illi tenebras esse, credet. * *

(Cenam Trimalcionis, si potes ingredere, et porcum sic grauidari posse, miraberis. nisi forte admirationem multiplex, ignota, et inaudita luxurìa tollat. * » » )'°

55 Comprobamus factum, varioque sermone garrimus, et poetarum coepit esse mentio, diuque summa carminis penes

^^eiusmodi methodio laetus: laetus eiusmodi methodio B. 68

Fortuna B.

^^topanta R,W,B.

'^°om. R,W,B.

113

71

71 morata ß. 72 dlsertorem E.

^^ascitur R.

pipulus B.

meo V.

76

tribacca R,W.

^^an vt: aut tu R. "^^sirato E.

"^^scintillet W.

^°carbunculus R.

114

Mopsum Thracem memorata est: donec Trimalcio, Rogo, inquit, Magister, quid putes Inter Ciceronem, et Publium interesse? Ego alterum puto disertiorem^^ fuisse, alterum honestlorem. Quid enim his melius dici potest?

Luxuria rictu Mariis marcent moenia. 73

Tuo palato clusus pauo pascitur ,

Piumato amictus aureo Baby Ionico:

Gallina Ubi Numidica, tibi Gallus spado:

Ciconia etiam graia, peregrina, hospita,

Pietaticulirix, gracipiles, croialisiria, 74

Auuis exul hiemis, tiiulus tepidi temporis,

Nequitia nidum in cacabo fecit iuo'^. T6

Quo margarita cara Uhi, bacca Indica? 77

An vi matrona onerata faleris pelagiis,

Tollat pedes indomita in strato extraneo?

Smaragdum ad quam rem vir idem, pretiosum vitrum?

Quo Carchedonios optas ignes lapídeos, 79 80

Nisi vt scintillent ? probitas est carbúnculos .

81

si enim ducem R, 82 nudam nebula: nudum in nebula R.

83

Fabris Fabulae : om. R,W,B.

^^fabrum E. 85_ . fuisse E.

^^fecerit E.

115

Aequum est, induere nuptam ventum textllem? 82

Palam prostare nudam nebula linea?

83 84 85 86

51; Faber fuit , qui vitrea vasa fecit tenacitas tantae, vt non magis, quam aurea vel argentea, frange-rentur. Quum ergo phialam huiusmodl de vitrro purissimo, et solo, vt putabat, dignam Caesare fabricasset, cum muñere suo, Caesarem adiens admissus est. Laudata est species muneris, commendata manus artificis, acceptata deuotio donantis. Faber, vt admirationem intuentium verteret in stuporem, et sibi plenius gratiam concilia-ret Imperatoris, petitam de manu Caesaris phialam rece-pit, eamque validius proiecit in pauimentum tanto Ímpe­tu, vt nec solidissima et constantissima aeris materia maneret inlaesa, Caesar autem ad haec non magis stupuit, quam expauit. At ille de terra sustulit phialam; quae quidem non fracta erat, sed conlisa, ac si aeris subs­tantia vitri speciem induisset. Deinde martiolum de sinu proferens, vitrum conrexit aptissime, et tamquam conli-sum vas aeneum crebris ictibus reparauit. Quo facto se caelum louis tenere arbitratus est, eo quod familiarita-tem Caesaris et admirationem omnium se promeruisse, credebat. Sed secus accidit. Quaesiuit enim Caesar, an alius sciret hanc condituram vitrorum? Quod quum nega­

ret, eum decollari praecepit Imperator, dicens. Quia si hoc artificium innotesceret, aurum et argentum vilesce-rent quasi lutum. * * * * * *

116

79 Neque fax ulla in praesidio^ erat, quae iter aperi-ret errantibus. nec silentium noctis iam mediae promit-tebat occurrentium lumen. Accedebat hue ebrietas, et imprudentla locorum, etiam interdlu obscura. Itaque quum hora pene tota, per omnes scrupos^, gastrorumque^ emi-nentium fragmenta traxissemus cruentos pedes, tandem expliciti acumine Gitonis sumus. Prudens enim pridie, quum luce etiam clara timeret errorem, omnes pilas co-lumnasque notauerat, certaque liniamenta euicerunt spis-sissimam noctem, et notabili candore ostenderunt erran­tibus viam. Quamuis non minus sudoris habuimus etiam postquam ad stabulum peruenimus. Anus enim ipsa inter diuersitores diutius ingurgitata, ne ignem quidem admo-tum sensisset: et forsitan pernoctassemus in limine, ni

4

tabellarius Trimalcionis interuenisset X . vehiculis diues. Non diu ergo tumultuatus stabuli ianuam effregit, et nos per eandem festram^ admisit. * * * *

Quails nox fuit illa, dij, deaeque!

Quam mollis torus! haesimus^ calentes,

Et transfudimus hinc et hinc label lis

Errantes animas, valete cura:

Mortal is ego sic perire coepi.

Sine causa gratulor mihi. Nam quum solutus mero

• in praesidio: praesidio B.

^scirpos R,W.

^gastrarumque R,V. grumorumque B. 4

interuenisset X: inuenisset R.

^terram R,W. intro B.

^hesimas E.

117

7

^omisissem B. 8 indormltault R.

9

iniurls B.

^°fides ego dubitaui: fides dubitaui B.

^^ingererem R.

^^gaudium B.

118

amisissem ebrias manus, Ascyltos omnis iniuriae inuen-tor subduxit mihi nocte puerum, et in lectum transtulit suum; volatusque liberius cum fratre non suo, slue non sentiente iniuriam, slue dissimulante, indormuit alie-nls amplexibus oblitus iuris humani. Itaque ego vt experrectus pertractaui gaudio dispoliatum torum, si qua est amantibus fides, ego dubitaui^°, an vtrumque trai lee­rem gladio, somnumque morti iungerem^^. Tutius demum secutus consilium, Gitona quidem verberibus excitaui: Ascylton autem truci intuens vultu; quoniam, inquam, fidem scelere violasti, et comunem amicitiam, res tuas ocius tolle, et alium locum, quem polluas, quaere. Non repugnauit ille, sed postquam optima fide partiti manu-bias sumus: Age, inquit, nunc et puerum diuidamus.

12

80 locari putabam discedentem. at ille gladium parri-cidali manu strinxit, et. Non frueris, inquit, hac prae­da, super quam solus incumbís. Partem meam necesse est vel hoc gladio contentus abscindam. Idem ego ex altera parte feci, et intorto circa brachium pallio, composui ad proeliandum gradum. Inter hanc miserorum dementiam infelicissimus puer tangebat vtriusque genua cum fletu, petebatque suppliciter, Ne Thebanum par humilis taberna spectaret, neue sanguine mutuo pollueremus familiarita-

tis carissiinae^^ sacra. Quod si vtique, proclamabat, facinore opus est, nudo ecce iugulum, conuertite hue manus, imprimite mucrones: ego mori debeo, qui amieitiae saeramentum deleui. Inhibuimus ferrura post has preces: et prior Ascyltos, Ego, inquit, finem discordiae impo-nam. Puer ipse, quem vult, sequatur, vt sit illi saltem in eligendo fratre salua libertas. Ego vetustissimam consuetudinem putabam in sanguinis pignus transiisse, nihil timui, immo conditionem praeciplti festinatione rapui, commisique ludici litem: qui ne deliberault qui­dem, vt videretur cunctatus, verum statim ab extrema parte verbi consurrexit, fratrem Ascylton elegit. Fulmi-natus hac pronunciatione, sicut eram sine gladio, in

14

lectulum decidi, et attulissem mihi damnatas manus, si non inimici victoriae inuidissem. Egreditur superbus cum praemio Ascyltos, et paullo ante carissimum sibi commi-litionem, fortunaeque etiam similitudine parem in loco peregrino destituii abiectum.

Nomen amieitiae, si quatenus expedit, haeret,

Calculus in tabula mobile ducit opus.

Quum fortuna manet, vultum seruatis amici;

Quum cecidit'^, turpi vertitis ora fuga.

Grex agit in scena mimum, pater ille vocatur,

Filius hic, nomen diuitis ille tenet:

Mox vbi ridendas inclusit pagina partes.

Vera redit facies, dissimulata'^ per it.

13 clarissimae R,V.

14

damnatus W.

^^cedit E.

^^assimilata B.

119

81 Nec diu tamen lacrumis^^ indulsi, sed veritus, ne 18

Menelaus etiam antescholanus , inter cetera mala, solum me in diuersorio inueniret, conlegi sarcinulas, locumque secretum, et proxiraum litori moestus conduxi. Ibi triduo inclusus, redeunte in animum solitudine atque contemtu, verberabam aegrum planctibus pectus, et inter tot altis-simos gemitus frequenter etiam proclamabam: Ergo me non ruina terra potuit haurire? non iratum etiam innocenti-

19

bus mare? Aufugi judicium , harenae imposui, hospitem eccidi, vt inter audaciae nomina mendicus, exsul, in diuersorio Graecae vrbis jacerem desertus? Et quis hanc mihi solitudinem^^ imposuit? Adulescens omni libidine impurus, et sua quoque confessione dignus exilio: stupro liber, stupro ingenuus, euius anni ad tesseram venerunt^^, quem tamquam puellam conduxit etiam, qui

22

virum putauit. Quid ille alter, o dij! qui tamquam togae virilis stolam sumpsit, qui ne vir esset a matre persuasus est; qui opus muliebre in ergastulo fecit, qui postquam conturbauit, et, libidinis^'^ suae solum vertit, reliquit veteris amieitiae nomen, et pro pudor! tamquam

24 mulier seeutuleia, vnius noctis tactu omnia vendidit?

^^lacrymas R. 18 aut Seolanus R.

19

indicium R.

r°solicitudinem R.

r^venierunt E.

r o dij qui: altero die qui R. alter die qui W.

r^libidini R. 24 . „ pactu E.

1 2 0

lacent nunc amatores obligati noctibus totis, et forsi-25

tan mutuis libidinibus adiriti derident solitudinem meam. sed non impvme. nam aut vir ego, liberque non sum, aut noxio sanguine parentabo iniuriae meae.

82 Haec locutus gladio latus cinger, et, ne infirmitas 26

militiam perderei, largioribus cibis excito vires; mox in publicum prosilio, furentisque more omnes circumeo porticus. Sed dum^^ attonito vultu efferatoque nil aliud quam caedem ei sanguinem cogito, frequentiusque manum ad capulum, quem deuoueram, refero, notauit me miles, siue ille planus fuit, siue nocturnus grassator: et. Quid tu, inquit, commilito, ex qua legione es, aut cuius ceniu-riae? Quum constantissime et centurionem, et legionem essem ementitus: Age ergo, inquit ille, in exercitu

28 vestro phaecasiaii milites ambulant? Quum deinde vultu,

29 atque ipsa trepidatione mendacium prodidissem , poneré

30 iussit arma, et malo cauere. Despoliatus ergo, immo

31

praecisa vltione, retro ad diuersorium tendo, paulla-timque temeriiate lassata, coepi grassatoris audaciae graiias agere. * * *

Non bibit inter aquas, poma aut pendentia carpit

Tantalum infel ix, quem sua vota premunt.

r^solicitudinem R.

r^perderet largioribus cibis: perderei cibis R,W.

cum E,B,

28 phocaslati W.

29

prodiissem B,

^°dispoliatus R.

^^recto B.

121

Diuitis haec magni facies erit, omnia cernens 32

Qui timet, et sicca concoquit ore famem.

« « « « « « 33 (Nequáquam recte faciei, qui cito credit' * * * *

Nemo coelum putat, nemo iusiurandum seruat, nemo louem pluris facit: sed omnes opertis oculi bona sua computant. * * *

Quod hodie non est, eras erit: sic vita truditur. * * *

Quod non exspectas, ex transuerso fit, et super nos Fortuna negotium curat. * * *

Apes ideo pungunt, quia vbicumque dulce est, ibi et acidum inuenies. *

Semper hac in re, qui vincitur, vincit. * * * Nemo nostrum non peccat; homines sumus, non

dij. **) Non multum oportet Consilio credere, quia suam

habet Fortuna rationem. 34

83 In pinacothecam perueni vario genere tabularum mirabilem. nam et Zeuxidos manus vidi nondum vetustatis iniuria victas; et Protogenis rudimenta cum ipsius natu­rae veritate certantia, non sine quodam horrore tracta-ui. Iam vero Apellis, quam^^ Graeci Monocromon appellant, etiam adoraui. Tanta enim subtilitate extremitates ima-ginum erant ad similitudinem praecisae, vt erederes

quae B.

^^reddit R. 34 fabularum R.

quem R,y.

1 2 2

etiam animorum esse picturam. Hinc aquila ferebat coelo sublimis deum. Illinc Candidus Hylas repellebat improbam Naiada. Damnabat Apollo noxias manus, lyramque resolutam modo nato flore honorabat. ínter quos etiam pictorum amantium vultus, tamquam in solitudine exclamaui. Ergo amor etiam déos tangit? luppiter in coelo suo non inue­nit, quod eligeret, et peccaturus in terris, nemlni

36

tamen iniuriam fecit. Hylam Nympha praedata, imperasset amori suo, si venturum ad interdictum Herculem^^ credl-disset. Apollo pueri vmbram reuocauit in florem, et

38 omnes fabulae quoque habuerunt sine aemulo complexus.

39 At ego in societatem recepì hospitem Lycurgo crudelio-

40

rem . Ecce autem, ego dum cum ventis litigo, intrauit pinacothecam senex canus, exercitati vultus, et qui videretur nescio quid magnum promittere; sed cultu non proinde speciosus, vt facile apparerei, eum ex hac nota

41 litteratorum esse, quos odisse, diuites solent. Is ergo

42

ad latus constitit meum, et , Ego, inquit, poeta sum, et vt spero non humillimi spiritus, si modo coronis aliquid credendum est, quas etiam ad imperitos deferre gratia solet. Quare ergo, inquis, tam male vestitus es? Propter hoc ipsum, amor ingeniJ neminem vnquam diuitem fecit.

^^Hylari R. 37 Herculeum R.

38 „ OS R.

39

Ligurgo V,E.

*°hospitem Lycurgo crudeliorem: Lycurgo crudeliorem R.

*^ex hac nota litteratorum: hac nota litteratum R,V.

'^^om. R,W.

123

Qui pelago credit, magno se tenore toi lit;

Qui pugnas et castra petit, praecingitur auro;

Vilis adulator pioto iacet ebrius ostro;

Et qui sollicitât nuptas, ad praemia peccat: 43

Soia pruinosis horret facundia pannis, 44

Atque inopi lingua desertas inuocat artes. 45

84 Non dubio ita est, si quis vitiorum omnium inimi-cus, rectum*^ iter vitae coepit institene*^, primum prop­ter morum differentiam odium habet ( quis enim potest probare diuersa? ) deinde, qui solas extruere diuitias curant, nihil volunt inter homines melius credi, quam quod ipsi tenent. lactantur itaque, quacumque ratione possunt, literarum amatores, vt videantur illi quoque infra peeuniam positi. * Nescio quo modo bonae mentis sorer est paupertas. * Vellem tam innocens esset fruga­litatis meae hostis, vt deliniri posset. Nunc veteranus est latro, et ipsis lenonibus*^ doetior. * * *

49

85 In Asiam quum a Quaestore essem stipendio eduetus , hospitium Pergami accepi: vbi quum libenter habitarem, non solum propter cultum aedicularum, sed etiam propter hospitis formosissimum filium, excogitaui rationem, qua non essem patrifamiliae suspectus amator. Quotiescumque

*^ruinosis E. 44

desertus W.

*^dubie R.

rerum B.

'* coepit institere: coepit inspicere W. inspicere coepit R.

*^leonibus R. 49 conduetus R.

124

enim in conuiuio de vsu formosorum mentio facta est, tam vehementer excandui, tam seuera tristitia violari aures meas obsceno sermone dolui^°, vt me, mater praecipue, tamquam vnum ex Philosophis intueretur. Iam ergo coepe-ram ephebum in gymnasium deducere: ego studia eius ordi­nare, ego decere, ac praecipere, ne quis praedator cor­poris admitteretur in domum. * Forte quum in triclinio iaceremus, quia dies solemnis ludum arctauerat, pigri-tiamque recedendi imposuerat hilaritas longior, fere circa mediam noctem intellexi puerum vigilare. Itaque timidissimo murmure votum feci; et. Domina, inquam, Venus, si ego hunc puerum basiauero, ita vt ille non sentiat, eras illi par columbarum donabo. Audito volup-tatis precio, puer stertere coepit. Itaque adgressus simulantem aliquot basiolis inuasi. Contentus hoc prin­cipio, bene mane surrexi, eleetumque par columbarum adtuli exspectanti, ac me vote exsolui.

86 Próxima nocte, quum idem 1 leeret, mutaui optionem: et. Si hunc, inquam, tractauero improba manu, et ille non senserit, gallos gallináceos pugnacissimos duos donabo patlenti. Ad hoc votum ephebus vitro se admouit, et, puto, vereri coepit ne ego obdormissem. Indulsi ergo sollicito, totoque corpore citra summam voluptatem me ingurgitaui. Deinde, vt dies venit, adtuli gaudenti quicquid promiseram. Vt tertia nox^^ licentiam dedit, consurrexi ad aurem male dormientis: Dij, inquam, immor­tales! si ego hule dormienti abstulero coitum plenum et optabilem, pro hac felicitate eras puero Astureonem Macedonicum optimum donabo, cum hac tamen exceptione, si

% o l u i R,W.

nos R.

125

ille non senserit. Numquam altiere somno ephebus obdor-miuit. Itaque primum impleui laetentibus papillis manus, mox basio inhaesi, deinde in vnum omnia vota eoniunxi. Mane sedere in eubieulo eoepit, atque exspeetare eonsue-tudinem meam. Seis quanto facilius sit, columbas, gal-losque gallináceos emere, quam astureonem, et praeter hoc etiam timebam, ne tam grande munus suspeetam faceret humanitatem meam. Ergo aliquot horis spatiatus, in hos­pitium reuerti, nihilque aliud quam puerum basiaui. At ille circumspiciens, vt ceruicem meam iunxit amplexui. Rogo, inquit, domine, vbi est asturco? *

87 Quum ob hanc offensam praeclusissem mihi aditum, quem feceram, iterum ad licentiam redij. Interpositis enim paucis diebus, quum similis nos casus in eandem fortunam retulisset, vt intellexi stertere patrem, roga­re coepi ephebum, vt reuerteretur in gratiam mecum, id est, vt pateretur satis fieri sibi, et caetera, quae libido distenta dictât. At ille plane iratus, nihil aliud dicebat, nisi hoc, Aut dormi, aut ego iam dicam patri. Nihil est tam arduum, quod non improbitas extor-queat. Dum dicit, Patrem excitabo, irrepsi tamen, et male repugnanti gaudium extorsi. At ille non indelecta-tus nequitia mea, postquam diu questus est, deceptum se et derisum, traductumque Inter condiscípulos, quibus

52 53

lactasset censura meum. Videris tamen, inquit, non ero tul similis. Si quid vis, fac iterum. Ego vero, deposita

54

omni offensa, cum puero in gratiam redij, vsusque bene­ficio eius, in somnum delapsus sum. Sed non fuit conten-

sensum R,V.

^\idet R.

54 „ vsque R.

1 2 6

tus iterations ephebus plenae maturitatis, et annis ad patiendum gestientibus. Itaque excitauit me^^ sopitum; Et, Numquid vis? inquit. Et non plane iam molestum erat munus. Vtcumque Igitur^^ Ínter anhelitus sudoresque tri-tus^^, quod voluerat, accepit. rursusque in somnum decidi gaudio lassus. Interposita minus hora, pungere me manu coepit, et dicere, Quare non facimus? Tum ego totiens excitatus, piane vehementer excandui, et reddidi illi voces suas: Aut dormi, aut ego iam patri dicam. *

58 59

88 Erectus his sermonibus, consulere prudentiorem coepi aetates tabularum, et quaedam argumenta mihi obs­cura, simulque causam desidiae^° praesentis excutere, quur^^ pulcherrimae artes periisent, Inter quas Pictura ne minimum quidem sui vestigium reliquisset. Tum ille. Pecuniae, inquit, cupiditas haec tropica instituit". priscis enim temporibus, quum adhuc nuda virtus place­ret, vigebant artes ingenuae, summumque certamen inter homines erat, nequid profuturum saeculis diu lateret.

^^excitaui me: me excitaui R.

^'is R.

"tutus R.

erectis R.

^^prudentlores ß.

^°praesidiae ß.

quum R,W.

"fecit R.

1 2 7

Itaque, Hercules", omnium herbarum^* suecos Democritus expresslt: et ne lapidum virgultorumque^^ vis lateret, aetatem Inter experimenta consumpsit. Eudoxus quidem In cacumlne excelslssimi mentis consenuit^^, vt astrorum, coelique motus deprehenderet: et Chrysippus, vt ad in-uentionem suffieeret, ter hellebore animum detersit. Verum, vt ad plastas conuertar, Lysippum statuae vnius lineamentis inhaerentem inopia exstinxit: et Myron, qui

67

pene hominum animas, ferarumque aere comprehenderat , non inuenit haeredem. At nos vino scortisque demersi, ne

68

paratas quidem artes audemus cognoscere; sed aceusato-res antiquitatis, vitia tantum docemus, et discimus. Vbi est Dialéctica? Vbi Astronomia? Vbi Sapientiae^^ eonsul-tissima via? Quis vnquam venit in templum, et votum fecit, si ad Eloquentiam peruenisset? Quis, si Philoso-phiae fontem inuenisset^°? ac ne bonam quidem mentem, aut bonam valitudinem petunt: sed statim, antequam limen

71

CapitoliJ tangunt , alius donum promittit, si propinquum diuitem extulerit: alius, si thesaurum effoderit: alius, si ad trecenties H-S. saluus peruenerit. Ipse Senatus,

63

harcula R,W.

^^omniurn herbarum: herbarum omnium R. ^ i irgulorumque B.

^^conscendit R. 67 comprehendit R.

68 „ auemus R.

^^sapientissimae R.

''"attigisset R.

''Hangant R,W,E,B.

128

72

"^^Capitelino B.

'^^noli R,W.

''Vhidiasque R.

1 2 9

recti bonique praeceptor, mille pondo auri Capitolio promittere solet: et ne quis dubitet, peeuniam concupis-cere, louem quoque peculio exorat. Nolito^^ ergo mirari, si Pictura defecit, quum omnibus diis, hominibusque formosior videatur massa auri, quam quicquid Apelles

74 Phidiasve , Graeeuli delirantes, fecerunt.

1 2

89 Sed video totum te in illa haerere tabula, quae Troiae halosin ostendit: itaque conabor opus versibus pandere.

Iam decuma moestos inter ancipites metus

Phrygas obsidebat messis, et vat is fides

Calchantis atro dubia pendebat metu:

Quum, Delio profant , caes i vertices

Idae trahuntur; scissaque in molem cadunt 4

Robora, minacem quae f igurarent equum.

Aperitur ingens clostrum^, et obducti specus,

Qui castra caperent. Hue decenni praelio

Irata virtus abditur. stipant graues

Equi recessus Danai, et in voto latent.

O patria! pulsas mille credidimus rates

Solumque bello liberum: hoc titulus fero 6 7

Incisus, hoc ad fata compositus Sinon

Firmabat, et mendacium in damnum pot ens.

Iam turba port is libera, ac bello carens Q

In vota properant: fletibus manant genae,

Hentisque pauidae gaudium lacrumas habet ^fecerunt sed video: fecerunt+ Frg.XLVIII Diaz + sed video B. 2 totum te in: te totum in R.

3 praefante R.

4

figurabant R.

^antrum R,W.

^haec R. 7 fata: fata et R.

°iam R.

1 3 0

9 10

Quas metus abegit . iamque Neptuno sacer,

Crinem solutus, omne Laucoon replet

Clamore vulgus; mox reducta cuspide

Vterum notauit: fata sed tardant manus,

Ictusque'' resilit, et dolis addit fidem.

Iterum tamen confirmât inualidam manum, 12

Altaque bipenni latera pertemtat . fremit 13

Captiua pubes intus, et, dum murmurât ,

Roborea moles spirai alieno metu.

Ibat iuuentus capta, dum Troiam capii,

Bellumque totum fraude ducebat noua.

Ecce alia monstra. celsa qua Tenedos mare

Dorso repeint, tumida consurguni fréta,

Vndaque resultai, scissa tranquillo minor.

Qualis silenti node remorum sonus

Longe refer tur, quum premunt classes mare,

Pulsumque marmor abiete imposita gemit.

Respicimus, angues orbibus geminis ferunt

Ad saxa flue tus: tumida quorum pec tora.

Raies vt altae, lateribus spumas agunt: 14 15

Dani caudae sonitum: liberae ponto iubae

abigit B. 10

11

12

namque R,W.

laetusque R.

praeremptat R. 13 murmurant R. 14

15

dant caudae: dat cauda R,W.

pontem W,B.

131

Consentiunt'^ luminibus; fulmineum iubar

Incenda aequor, s ibi Usque vndae tremunt,

Stupuere mentes. Infulis stabant Sacri

Phrygioque cultu gemina nati pignora

Laucoonte''^, quos repente terger ibus ligant

Angues caruso i. paruulas illi manus

Ad ara referunt neuter auxilio sibi,

Vterque fratri transtulit pias vices,

Morsque ipsa miseros mutuo perdit metu.

Accumulât ecce liberum funus parens, 18

Infirmus auxiliator; inuadunt virum

lam morte pasti, membraque ad terram trahunt.

lacet sacerdos inter aras victima,

Terramqae plangit. Sic profanatis sacris,

Peritura Troia perdidit primum deos.

lam plena Phoebe candidum ex tu 1erat iubar, 19

Minora ducens astra radianti face,

Quum inter sepultos Prlamidas nocte et mero

Danai relaxant clostra, et effundunt viros.

Temtant in armis se duces, ceu vti'^^ solet

Duro^' remissus Thessali quadrupes iugo

Ceruicem, et altas quatere ad excursuu?^ iubas.

Gladios rétractant, commouent orbes manu,

"^^conscendunt B. 17 Laconti R.

18. _ . m f i r m i s R.

19 , . , . „ r a d i e n t i R.

r°ceu vbi R,W.

132

nudo R,V.

excussum B.

21

Bellumque sumunt. Hic graues alius mero

Obtruncat, et continuât in mortem vit imam

Somnos, ab aris alius accendit faces.

Contraque Troas inuocat Troiae sacra^^.

90 Ex his, qui in porticibus spatiabantur, lapides in Eumolpum recitantem miserunt. At ille, qui plausum Inge-nii sui nouerat, operuit caput, extraque templum profu-

24

git. Timui ego, ne me poëtam vocarent . Itaque subsecu-tus fugientem ad littus perueni: et, vt primum extra tell coniectum licuit consistere. Rogo, inquam, quid tibi vis cum iste morbo? Minus quam duabus horis mecum moraris, et saepius poetice, quam humane locutus es. Itaque non miror, si te populus lapidibus prosequitur. Ego quoque sinum meum saxis onerabo, vt quotiescumque coeperis a te exire, sanguinem tibi a capite mlttam. Mouit ille vultum, et, 0 mi, inquit, adulescens, non hodie primum auspicatus sum: immo quotiens theatrum, vt recitem aliquid, intraui, hac^^ me aduentitia excipere frequentia solet. Caeterum, ne et tecum quoque habeam rixandum toto die, me ab hoc cibo abstinebo. Immo, in­quam ego, si eiuras^^ hodiernam bilem, vna cenabimus. * mando aedicularum custodi cenulae officium. * *

91 Video Gitona cum lintels et strigilibus parieti appiicitum, tristem confusumque. scires non libenter seruire. Itaque, vt experimentum oculorum caperem, con­uertlt ille solutum gaudio vultum, et. Miserere, inquit, frater: vbi arma non sunt, libere loquor. Eripe me la-

r^Troas inuocat Troiae sacra: Troiam Troia inuocat sacra R. 24

vocaret R,\}.

r^haec R. 26 „ curas R.

133

troni cruento, et qualibet saeuitia poenitentiam iudicis tul puni. Satis magnum erit misero solatium, tua volún­tate cecidisse. Supprimere ego querelam iubeo, ne quis Consilia deprehenderet: relictoque Eumolpo ( nam in balneo carmen recitabat ) per tenebrosum et sordidum egressum extraho Gitona, raptimque in hospitium meum peruolo. Praeclusis deinde foribus, inuado pectus ample-xibus^^, et perfusum os lacrumis vultu meo contero. Diu vocem neuter inuenit. nam puer etiam singultibus crebris amabile pectus quassauerat. 0 facinus, inquam, indignum! quod amo te quamuis relictus; et in hoc pectore, quum vulnus ingens fuerit, cicatrix non est. Quid dicis pere­grini amoris arbitrium ad alium iudicem tuli; Sed nihil iam queror, nihil iam memini, si bona fide poenitentiam emendas. Haec quum Inter gemitus lacrumasque fudissem, detersit ille pallio vultum, et, Quaeso, inquit, Encol-pi, fidem memoriae tuae appello: Ego te reliqui, an tu prodidisti? Equidem fateor, et prae me fero, quum duos armatos viderem, ad fortiorem confugi. Exosculatus pec­tus sapientia plenum, inieci ceruicibus manus: et vt facile intellegeret, rediisse me in gratiam, et optima fide reuiuiscentem amicitiam, toto pectore adstrinxi.

92 Et iam piena nox erat, mulierque cenae mandata curauerat, quum Eumolpus hostium pulsat. Interrogo ego, Quot estis? obiterque per rimam foris speculari diligen-tissime coepi, num Ascyltos vna venisset. Demum, vt

28 29

solum hospitem vidi, momento recepì . Ille se vt in grabatum reiecit, viditque Gitona in conspectu minis-

27 inuado pectus amplexibus: inuado amplexibus 6.

28 . . „ recipi B,

r^se vt: vt se R.M.E.B.

134

trantem, mouit caput, et. Laudo, inquit, Ganymedem: oportet hodie bene sit. Non delectauit me tam curiosum principium, timuique ne in contubernium recepissem As­

so cylti parem . Instat Eumolpus, et quum puer illi potio-nem dedisset; Malo te, inquit, quam balneum totum: sic-catoque auide póculo, negat sibi vmquam acldius fuisse: Nam et dum lauor, ait, pene vapulaui, quia conatus sum circa solium sedentibus carmen recitare, et postquam de balneo tamquam de theatre eiectus sum, circuire omnes ángulos coepi, et clara voce Encolpion clamitare. Ex altera parte iuuenis nudus, qui vestimenta perdiderat, non minore elamoris indignatione Gitona flagitabat. Et me quidem pueri, tanquam insanum, imitatione timidissi­ma, habebat enim inguinum pondus tam grande, vt ipsum

31

hominem laciniam fascini erederes. O iuuenem laborio-sum! puto ilium pridie incipere, postero die finire. Itaque statim inuenit auxilium. nescio quis enim eques Romanus, vt aiebant^^, infamis, sua veste errantem cir-cumdedit, ae domum abduxit: credo, vt tam magna fortuna solus vteretur. At ego ne mea quidem vestimenta ab offi­cioso^"^ recepissem, nisi notorem dedissem. tanto magis impedit inguina quam ingenia fricare. Haec Eumolpo di-cente, mutabam ego frequentissime vultum: inluriis sci­licet inimici nostri hilaris, commodis tristis. Vtcumque tamen, tamquam non agnoscerem fabulam, tacui et cenae ordinem explicui. * * *

^°partem W,B.

lasciniam R.

^^aiebat R.

^^officio B.

135

34

34

animus errore lentus: animus lentus B.

"^^nolo. .. .parata: cett. in cap. XV. 36 anas enouata: Attagen opaca R.

^''ales. . .veretur, ordo 1-3-4-2-5-6-7-8-9: ordo 1-2-3-4-5-6-7-8-9 R.

1 3 6

93 Vile est, quod licet, et animus errore lentus iniurias diligit.

Nolo, quod cupio, statim tenere, 35

Nec victoria mi placet parata.

Ales Phasiacis petita Colchis,

Atque Afrae volucres placent palato,

Quod non sunt fáciles: at albus anser.

Et pictis anas enouata^^ pennis,

Plebeium sapit. vltimis ab oris

Attractus Scarus, atque arata Syrtis

Siquid naufragio dedit probatur.

Mullus lam grauis est: amica vincit

Vxorem: rosa cinnamum vere tur.

Quicquid quaeritur, optimum videtur.^''

Hoc est, inquam, quod promiseras, ne quem hodie versum faceres? Per fidem, saltem nobis parce, qui te numquam lapidauimus. Nam si aliquis ex his, qui in eodem

38

Synoeclo potant , nomen poetae olfecerit, totam concita-bit viciniam, et nos omnes sub eadem causa obruet. Mise­rere, et aut pinacothecam, aut balneum cogita. Sic me loquentem obiurgauit Giton mitissimus puer, et negauit recte facere, quod seniori conuitiarer: simulque oblitus officij, mensam, quam humanitate posuissem, contumelia tollerem, multaque alia moderationis verecundiaeque verba, quae formam eius egregie decebant.

Synoeclo potant: synaecio potarit R. 38

94 * O felicem, inquit, matrem tuam, quae te talem peperit! Macte virtute esto. Raram facit misturam cum sapientia forma. Itaque, ne putes te tot verba perdidis-se, amatorem inuenisti. Ego laudes tuas carminibus im-plebo. Ego paedagogus, et custos etiam quo non iusseris, sequar: nec iniuriam Encolpius accipit, alium amat.

39

Profult etiam Eumolpo miles ille, qui mihi abstulit gladium, alioquin quem animum aduersus Ascylton sumpse-

40

ram, eum in Eumolpi sanguinem exercuissem. Nec fefellit hoc Gitona. Itaque extra cellam processit, tamquam aquam peteret, iramque meam prudenti absentia exstinxit. Paul­lulum ergo intepescente saeuitia, Eumolpe, inquam, iam malo vel carminibus loquaris, quam eiusmodi tibi vota proponas. et ego iracundus sum, et tu libidinosus. vide quam non conueniat his moribus. Puta igitur me furiosum esse: cede insaniae, id est, ocius foras exi. Conf usus hac denuntiatione Eumolpus, non quaesiit iracundiae

41

causam, sed continuo limen egressus, obduxit repente hostium cellae, meque nihil tale exspectantem inclusit, exemitque raptim clauem, et ad Gitona inuestigandum

42 cucurrit. Inclusus ego suspendió vitam finire consti-

43 44 45 tul: et iam semicinctio stantem ad parietem spondam

^^amat profult: amat+ Frg. XLV Diaz + profult. 40 . . „ eum m : m R.

"^adduxit R,W. 42 „ ergo E.

43

me hemicyclo R.

**stantis R. stanti W,E,B.

*^spondae R.

1 3 7

vinxeram*^, ceruicesque'*^ nodo condebam, quum reseratis foribus intrat Eumolpus cum Gitone, meque a fatali iam meta reuocauit ad lucem. Giton praecipue ex dolore in rabiem efferatus, toilit clamorem, me vtraque manu im­pulsum praecipitat super lectum. Erras, inquit, Encolpi, si putas contingere posse, vt ante moriaris. Prior coe­pi, in Ascylti hospitio gladium quaesiui. Ego, si te non inuenissem, periturus per praecipitia*^ fui: et vt solas, non longe esse quaerentibus mortem, specta inuicem, quod me spectare voluisti. Haec locutus, mercenario Eumolpi nouaculam rapit, et semel iterumque cerulee percussa, ante pedes collabitur nostros. Exclamo ego attonitus,

49

secutusque labentem, eodem ferramento ad mortem viam quaere. Sed neque Giton vlla erat suspicione vulneris^° laesus, neque ego vllum sentiebam dolorem. Rudis enim nouacula, et in hoc retusa, vt pueris diseentibus auda-ciam tonsoris daret, instruxerat thecam. Ideoque nec mercenarius ad raptum ferramentum expauerat, nec Eumol­pus interpellauerat mortem mimicam^^.

95 Dum haec fabula inter amantes luditur, diuersitor cum parte cenulae interuenit contemplatusque foedissimam 52

lacentium volutationem . Rogo, inquit, ebrij estis, an fugitiui, an vtrumque? quis autem grabatum ilium erexit?

*^iunxeram R,W,B.

*^eeuicesque E.

^^per praeeipitia: praecipitia E.

seeurusque B. 50

suspicione vulneris: vulneris suspicione R.

^^inimicam R,B.

^^iacentium voluntationem: voluntationem lacentium R.

138

aut quid sibi vult tam furtiua molitio? Vos, me Hercu­les, ne mercedem cellae daretis, fugere nocte in publi­cum voluistis; sed non impune, iam enim faxo sciatis non

53

vlduae hanc insulam esse, sed M. Manicij . Exclamât Eumolpus, Etiam minaris? simulque os hominis palma excu-

54

ssissima pulsat. lile tot hospitium potionibus liberum vrceolum fictilem in Eumolpi caput iaculatus est, sol-uitque clamantis frontem, et de celia se proripuit^^. Eumolpus contumeliae impatiens rapit ligneum candela­brum, sequiturque abeuntem, et creberrimis ictibus su-percilium suum vendicai. Fit concursus fami1iae, hospi-tumque ebriorum frequentia. Ego autem nactus occasionem vindictae, Eumolpum exclude, redditaque scordalo^^ vice,

57 sine aemulo scilicet, et cella vtor et nocte. Interim

58

coetores insulariique mulcant exelusum, et alius veru extis stridentibus plenum in oculos eius intentât: a-lius, furea de carnario rapta, statum praeliantis compo-nit: anus praecipue lippa, sordidissimo linteo praecinc-ta, soléis ligneis imparibus imposita, canem ingentis magnitudinis catena trahit, instigatque in Eumolpum. Sed

59

ille candelabro se ab omni periculo vindicabat. 96 Videbamus nos omnia per foramen valuae, quod paullo

^^Manucii R.

liber W,B. 55 . . , _

eripuit E.

^^scortillo R. 57 interim: interim et E.

lictores R. 59

1 3 9

se ab omni: ab omni se R.

ante ansa hostij^° disrupta^^ laxauerat, fauebamque ego vapulanti". Giton autem non oblitus misericordiae suae, reserandum hostium, sucurrendumque perielitanti eense-bat. Ego, durante adhue iracundia, non continui manum, sed caput miserantis stricto acutoque articulo percussi.

63

et ille flens quidem consedit in lectum : ego autem alternos opponebam foramini oculos, iniuriamque^'* Eumol-po^^, aduocationemque commodabam, et^^ veluti quodam cibo me replebam: quum Procurator insulae Bargates a cena excitatus, a duobus lecticariis in mediam rixam perfer-tur: nam erat etiam pedlbus aeger. Is, vt rabiosa barba-raque voce in ebrios fugitiuosque diu perorauit, respi-ciens ad Eumolpum, 0 poetarum, inquit, disertissime, tu eras? et non discedunt ocius nequissimi serui, manusque continent a rixa?*

Contubernalis mea mihi fastum facit. Ita, si me amas, maledic i11am versibus, vt habeat pudorem. * * *

97 Dum Eumolpus cum Bargate in secreto loquitur, in¬ trat stabulum praeco cum seruo publico, aliaque sane modica frequentia, faceraque fumosam magis quam lucidam quassans, haec proclamauit: Puer in balneo paullo ante

ostioli

"rupta R,\i.

"fauebamque ego vapulanti: fauebamque vapulanti E.

"lecto

^^iniuraque R.

^^Eumolpi R,\i.

^^aduocationemque commodabam et: om. R. 67 „ noxam £.

1 4 0

aberrauit, annorum circa XVI. crispus, mollis, formosus, nomine Giton: Si quis eum reddere, aut commonstrare voluerit, accipiet nummos mille. Nec longe a praecone Ascyltos stabat amictus discoloria veste, atque in lance argentea indicium, et fidem praeferebat. Imperaui Gito-ni, vt raptim grabatum subiret; annecteretque pedes et

68

manus institis, quibus sponda culcitam ferebat: ac, sicut olim Vlyxes pro ariete adhaeslsset, extentus infra grabatum scrutantium eluderei manus. Non est moratus Giton Imperium, momentoque temporis inseruit vinculo manus, et Vlyxem astu simillimo vicit. Ego, ne suspicio­ni relinquerem locum, lectulum vestimentis impleui^^, vniusque hominis vestigium ad corporis mei mensuram figuraui. Interim Ascyltos, vt pererrauit omnes cum viatore celias, venit ad meam: et hoc quidem pleniorem spem concepii, quo^° diligentius oppessulatas^^ inuenit fores. Publicus vero seruus, insertans commissuris secu-

72

res, clausirorum firmitaiem laxauit. Ego ad genua As­cylti procubui, et per memoriam amieitiae, perqué socie­tatem miseriarum, petii vt saltem estenderei fratrem; immo, vt fidem haberent fictae preces. Scio te, inquam, Ascylte, ad occidendum me venisse: quo enim secures adiulisii? Itaque satia iracundiam tuam: Praebeo ecce ceruicem, funde sanguinem, quem sub praetextu quaestio-nis petiisti. Amolitur Ascyltos inuidiam; et. Se vero

68 culcita R.

^^oppleui B.

^ u o d R,W.

^^oppesulatus B. 72 inflrmitatem W.

141

nihil aliud quam fugitiuum suum dixit quaerere; mortem nec hominis concupisse, nec supplicis; vtique eius, quem post fatalem rixam habuit carissimum.

98 At non seruus publicus tam languide agit, sed rap­tara cauponi harundinera subter lectum mittit, omniaque etiam foramina parietum scrutatur. Subducebat Giton ab ictu corpus, et reducto timidissime spiritu ipsos cimi-

73

ces ore tangebat. Eumolpus autera, quia effractura hos­tium cellae nerainera poterat excludere, irrumplt pertur­batus, et. Mille, inquit, numos inueni: iam enim perse-

74

quar abeuntem praeconem, et, in potestate sua esse Gitonem, meritissiraa propositione monstrabo. Genua ego perseuerantis amplector, ne morientes vellet occidere:

75

et. Merito, inquam, excandesceres , si posses proditum estendere. Nunc inter turbara puer fugit, nec quo abie-rit, suspieari possura. Per fidem, Eumolpe, redue^^ pue­rum, et vel Ascylto redde. Dum haec ego iam eredenti persuadeo, Giton, conlectione spiritus plenus, ter con­tinued^ ita sternutauit, vt grabatum concuteret. Ad quem rae tum Eumolpus conuersus, saluere Gitona iubet. Remota etiam culcita videt Vlyxem, cui vel esuriens Cyclops potuisset pareere. Mox conuersus ad me. Quid est, in-quit, latro? Ne deprehensus quidem ausus es mihi verum

T8 dicere? Immo, ni deus quidam humanarum rerura arbiter

^"^scyniphes R,W,E,B.

74 . . . „ praeconera et in: praeconem m E.

d^excandescens R.

'' redde R. 77 ter continuo: continuo R,W.

142

rerum humanarum: huraanarura rerura R. 78

pendenti puero excussisset indicium, elusus circa popi¬ nas errarem. * Giton longe blandior, quam ego, primum arañéis oleo madentibus vulnus, quod in supercilio fac-

79 tum erat, coartauit ; mox palliolo suo laceratam mutauit

80

vestem, amplexusque iam mitigatum , osculis tamquam fomentis adgressus est: et. In tua inquit, pater caris­sime, in tua sumus custodia. Si Gitona tuum amas, incipe

81 velie seruare. Vtinam me solum inimicus ignis hauriret!

82

vtinam hibernum inuaderet mare! Ego enim omnium scele-rum materia: ego caussa sum. Si perirem, conueniret inimicis. * * *

79 coarctauit R.

80 mitigatum: mihi gratum R.

81 vtinam: et vtinam R.

82 hiberum V.

143

99 Ego sic semper, et vbique vixi, vt vltimam quamque lucem, tamquam non redituram consumerem. * * * Profusis^ ego lacrumis rogo, quaesoque, vt mecum quoque redeat in gratiam. neque enim in amantium esse potestate furiosam aemulationem: daturum tamen operam, ne aut dicam, aut faciam amplius, quo possit offendi. Tantum omnem scabitudinem animo, tamquam bonarum artium magis­ter, deleret sine cicatrice. Incultis asperisque regio-nibus diutius niues haerent: ast vbi ea^ aratro domefac­ta tellus nitet, dum loqueris, leuis pruina dilabitur. Similiter in pectoribus ira considit: feras quidem men­tes obsidet, eruditas praelabitur^. Vt scias, inquit Eumolpus, verum esse quod dicis, ecce etiam osculo iram finio. Itaque, quod bene eueniat, expedite sarcinulas, et vel sequimini me, vel si mauultis, ducite. Adhuc loquebatur, quum crepuit hostium impulsum, stetitque in

4

limine barbis horrentibus nautat? et, Moraris , inquit, Eumolpe, tamquam prope diem^ ignores. Haud mora, omnes consurgimus, et, Eumolpus quidem mercenarium suum, iam olim dormientem, exire cum sarcinis iubet: Ego cum Gito­ne quicquid erat, in altum compono, et adoratis Sideri-bus intro nauiglum.

100 Molestum est, quod puer hospiti placet. Quid autem, non commune est, quod natura optimum fecit? Sol omnibus

^consumerem profusis: consumerem "sic ille mortem imminetur suam,

non sui" profusis R. 2

vbi ea: vbi aratro B.

^praeterlabitur R. 4

mirarls R.

^propudium R,V,E.

144

lucet. Luna innumerabilibus comitata Sideribus, etiam feras ducit ad pabulum. Quid aquis dici formosius po­test? In publico tamen manant. Solus ergo amor furtum potius, quam praemium, erit? Immo vero nolo habere bona, nisi quibus populus inuiderit. vietus^, et senex non erit grauis: etiam quum voluerit aliquid sumere, opus anhelitu perdet^. Hoc vt infra fiduclam posui, fraudaui-

g

que animum diffidentem , coepi somnum obruto tunicula capite mentiri. Sed repente quasi destruente fortuna constantiam meam, eiusmodi vox super constratum puppis congemuit: Ergo me derisit? At haec quidem virilis, et pene auribus meis farailiaris animum palpitantem percus-

9

sit. Caeterum eadem indignatione mulier lancínala vlle-rius excanduit, el. Si quis Deus manibus meis, inquit, Gitona imponeret, quam bene exsulem exciperet! Vterque nostrum tam inexpeclato^° ictus sono amiserat sanguinem. Ego praecipue, quasi somnio quodam turbulento clrcuma-mictus diu vocem conlegi, tremulisque manibus Eumolpi, iam in soporem labentis, laciniam duxi; et. Per fidem, inquam, pater, cuius haec nauis est, aut quos vehat, dicere potes? Inquietatus ille moleste tulit; et. Hoc erat, inquit, quod^^ placuerat tibi, vt super constratum nauis, occuparemus secretissimum locum, ne nos patereris requiescere? Quid porro ad rem pertinet, si dixero.

%nns R,W,B.

7 prodet R.

dlssldentem R,W,E,B. 9

lacerata R,W,B.

^°expectato R.

^^erat inquit quod: inquit R.

145

Lycam Tarentinum esse dominum huiusce nauigij, qui Try-phaenam exsulem Tarentum ferat?

101 Intrumui post hoc fulmen attonitus, iuguloque de­tecto, Aliquando, inquam, totum me Fortuna vicisti. Nam Giton quidem super meum pectus positus, diu animam egit; deinde vt effusus sudor vtriusque spiritum reuocauit, comprehendi Eumolpi genua, et Miserere, inquam, morien-tium, id est, pro consortio studiorum commoda manum. Mors venit, quae, nisi per te licet, potest esse pro

12

muñere . Inundatus hac Eumolpus inuidia, iurat per deos deasque, se neque scire, quid acciderit, nec vllum do-

13

ium malum Consilio adhibuisse: sed mente simplicissima, et vera fide in nauigium comités induxisse, quo ipse iam pridem fuerit vsurus. Quae autem hic insidiae sunt?

14

inquit, aut quis nobis Hannibal nauigat? Lycas Tarenti-nus homo verecundissimus, et non tantum huius nauigii dominus, quod regit; sed ftmdorum etiam aliquot, et familiae negotiantis, onus deferendum ad mercatura condu-xit^^. hic est Cyclops ille, et archipirata, cui vecturam debemus: et praeter hunc Tryphaena omnium feminarum formosissima, quae voluptatis causa hue atque illuc vectatur. Hl sunt, inquit Giton, quos fugimus: simulque raptim causas odiorura, et instans periculura trepidanti Euraolpo exponit. Confusus ille, et consilii egens iubet quemque suam sententiara proponere^^: et, Fingite, inquit.

12 pro raunere inundatus: pro muñere "Et mortis hanc a te ineam gra­

tiam!" inundatus R. 13

nec viIura dolum: nec dolura 11Iura R.

^*nobiscum R.

^^conducit R,W.

promere R,W.

146

nos antrum Cyclopis intrasse. Quaerendum est aliquod effugium, nisi naufragium ponimus, et omni nos periculo liberamus. Immo, inquit Giton, persuade gubernatori, vt in aliquem portum nauem deducat, non sine praemio scili­cet; et affirma ei, impatientem maris fratrem tuum in vltimis esse. Poteris hanc simulationem et lacrumis, et vultus confusione obumbrare, vt misericordia permotus gubernator indulgeat tibi. Negauit hoc Eumolpus, fieri

17

posse: quia magna, inquit, nauigia portibus se grauatim insinuant; nec tam cito fratrem defecisse, verisimile erit. Accedit his, quod forsitan Lycas officij causa visere languentem desiderabit. Vides, quam valde nobis expédiât, vitro dominum ad fugientes accedere. Sed fin­ge, nauem ab ingenti posse cursu deflecti, et Lycam non vtique circumiturum aegrorum cubilia; quomodo possumus egredi naue, vt non conspiciamur a cunctis? opertis capitibus, an nudis? opertis. et quis non dare manum languentibus volet? nudis. et quid erit aliud, quam seipsos proscribere?

18 102 Quin potius, inquam ego , ad teraeritatem confugi-

19

mus, et per funem lapsi descendimus in scapham. praeci-soque vinculo, reliqua fortunae committimus? Nec ego in hoc periculum Eumolpum arcesso. quid enim attinet, inno-centem alieno periculo imponere? Contentus sum, si nos descendentes adiuuerit casus. Non imprudens consilium, inquit Eumolpus, si aditum haberet. Quis enim non euntes notabit? Vtique gubernator, qui peruigil nocte siderum quoque motus custodit. Et vtcumque imponi vel dormienti

17

curuatis R,W.

ergo W.

1 4 7

delapsi B. 19

posset, si per aliam partem nauis fuga quaereretur: nunc per puppim, per ipsa gubernacula dilabendum est, a quo-

20

rum regione funis descendit, qui scaphae custodiam tenet. Praeterea illud miror, Encolpi, tibi non succur-risse, vnum nautam stationis perpetuae interdiu noctu-que ' lacere in scapha, nec posse inde custodem, nisi aut caede expelli, aut praecipitari viribus. Quod an fieri

22

possit , interrogate audaciam vestram. Nam quod ad meum quidem comitatum attinet, nullum recuso periculum, quod salutis spem ostendit^"^. Nam sine caussa quidem spiritum tamquam rem vacuam impendere, nec vos quidem existimo velie. Videte numquid hoc placeat. Ego vos in duas iam

24

pelles coniiciam , vinctosque loris inter vestimenta pro sarcinis habebo, apertls scilicet aliquatenus labris, quibus et spiritum recipere possitis, et cibum. Concla-mabo deinde nocte seruos poenam grauiorem timentes prae-cipitasse se in mare: deinde quum ventum fuerit in por­tum, sine vlla suspicione pro sarcinis vos efferam. Ita vero, inquam ego, tamquam solidos alligaturus, quibus non soleat venter iniuriam facere; an tamquam eos, qui sternutare non soleamus, nec stertere an quia hoc genus

25

furti semel mihi feliciter cessit? Sed finge vna die vinctos posse durare: quid ergo si diutius, aut tranqui-llitas nos tenuerit, aut aduersa tempestas: quid facturi

^''gubernacula R.

r^noctisque R. 22 posset R,W.

23 ostendat R.

consuam B. 25 „ mea W.

148

sumus? vestes quoque diutius viñetas ruga consumit, et eartae alligatae mutant figuram. Iuuenes adhue^^ laboris expertes, statuarum ritu patiemur pannos et vincula? Adhuc aliud quod^^ iter salutis quaerendum est. Inspicite quod ego inueni. Eumolpus tamquam litterarum studiosus vtique atramentum habet. hoc ergo remedio mutemus colo­res a capi11is vsque ad vngues. Ita tamquam serui Ae-

28

thiopes, et praesto tibi erimus sine tormentorum iniu­ria hilares, et permutato colore imponemus inimicis.

29

Quin tu , inquit Giton, et eircumeide nos, vt ludaei videamur: et pertunde aures, vt imitemur Árabes, et inereta facies, vt sues Gallia clues putet: tamquam hic solus color figuram possit peruertere, et non multa vna

30

oportet consentiant, et non natione mendacium constet. Puta infectam medicamine faciem diutius durare posse: finge nec aquae asperginem imposituram aliquam corpori maculam, nec vestem atramente adhaesuram, quod frequen­ter etiam non accersito ferrumine infigitur: age, num­quid et labra possumus tumore teterrimo implere? numquid et crines calamistro conuertere? numquid et frontes eicatricibus scindere? numquid et crura in orbem pande­re? numquid et talos ad terram deducere? numquid barbam peregrinatione"^^ figurare? Color arte compositus inquinai

r^aliud R. 27 aliud quod: aliquod R,W,B.

28 sine tormentorum: in tormentorum E.

29

quin tu: quid tu V.

^°ratione B.

149

peregrlnatlone: peregrina ratione E,B. 31

corpus, non mutât. Audite quid dementi^^ succurrerit. 33

Praeligemus vestibus capita, et nos in profundum merga-mus.

103 Nec istud dii hominesque patiantur, Eumolpus excla­mât, vt vos tam turpi exitu vitam finiatis. Immo potius

34

facite quod iubeo: Mercenarius meus , vt ex nouacula comperistis, tonsor est. hic continuo radat vtriusque non solum capita, sed etiam supercilia. sequar ego, frontes notans inscriptione sollerti, vt videamini stig-

35

mate esse puncti . Ita eaedem literae, et suspicionem declinabunt quaerentium, et vultus vmbra supplicii te-get^^. Non est dilata fallacia, sed ad latus nauigii furtim processimus, capitaque cum superciliis denudanda tensori praebuimus. Impleuit Eumolpus frontes vtriusque ingentibus litteris, et notum fugitiuorum epigramma per totam faciem liberali manu duxit. Vnus forte ex vectori-bus, qui adclinatus lateri nauis exonerabat stomachum nausea grauem, notauit sibi ad Lunam tonsorem intempes-tiuo inhaerentem ministerio, exsecratusque omen, quod imitaretur naufragorum vltimum votum, in cubile reiectus est. Nos dissimulata nauseantis deuotione, ad ordinem tristitiae redimus, silentioque composito, reliquas noctis horas male soporati consumpsimus.

« # * * * » 104 Videbatur mihi secundum quietem Priapus dicere.

32

tlmenti R,V.

non R, 34

mercenarius meus: mercenarius inquit meus R,W,E.

^^puniti R,W.

^^tegent R,W.

150

Encolpion, quem^^ quaeris, scito a me in nauem tuam esse perductum. Exhorruit Tryphaena: et, Putes, inquit, vna nos dormiisse: nam et mihi simulacrum Neptuni, quod

38

Balls ter stylo notaueram, videbatur dicere, In naui Lycae Gitona inuenies. Hinc scies, inquit Eumolpus, Epicurum hominem esse diuinum, qui eiusmodi ludibria facetissima ratione condemnat.

39

Somnia, quae mentes ludunt volitantibus vmbris.

Non delubra Deum, nec ab aethere numina mittunt;

Sed sibi quisque facit. nam quum prostrata sopore

Vrget membra qui es, et mens sine pondere ludit:

Qucquid luce fuit, tenebris agit. Oppida bello

Qui quatit, et flamíais miserandas saeuit in urbes;

Tela videt, versasque acies, et fuñera Regum,

Atque exudantes perfuso sanguine campos.

Qui causas orare solent; legesque forumque.

Et pauido cernunt inclusum corde tribunal.

Condit auarus opes, deffosumque inuenit aurum.

Venator saltus canibus quatit. Eripit vndis,

Aut premit euersam periturus nauita puppim.

Scribit amatori meretrix. Dat adultera munus.

Et canis in somnis leporis vestigia latrat.

In noctis spatio miserorum vulnera durant.

Caeterum Lycas vt Tryphaenae somnium expiauit, Quis, inquit, prohibet nauigium scrutari, ne videamur diuinae mentis opera damnare? Is, qui nocte miserorum

40 furtum deprehenderat, Aelius nomine, subito proclamât.

37 quid R. quod W.

38

Balls ter stylo: Baistor asylo R,E,W. Bais ter asylo B.

^Vrg. XXX Díaz : om. R,W.

151

Hesus R,W. Aesius E. Aetius B. 40

Ergo illi, qui sunt, qui nocte ad Lunam radebatur? pes­simo, me-Dius Fidius, exemplo. Audio enim non licere cuiquam mortaiium, in naue neque vngues, neque capillos deponere, nisi quum pelago ventus irascitur.

105 Excanduit Lycas hoc sermone turbatus; et, Ita ne, inquit, capillos aliquis in naue praecidit, et hoc nocte intempesta? attrahite ocius nocentes in medium, vt sciam quorum capitibus debeat nauigium lustrari. Ego, inquit Eumolpus, hoc iussi; nec non eodem futurus nauigio,

41 42

ausplclum mihi feci; quia nocentes hórridos longosque habebant capillos, ne viderer de naue carcerem facere, iussi squalorem damnatis auferri: simul vt notae quoque literarum, non adumbratae comarum praesidio, totae ad oculos legentium accederent. Inter caetera apud communem amicam consumpserunt pecuniam meam, a qua illos próxima nocte extraxi mero vnguentisque perfusos. Ad summam, adhuc patrimoniJ mei reliquias olent. Itaque vt Tutela nauis expiaretur, placuit quadragenas vtrisque plagas imponi. Nulla ergo fit mora. Aggrediuntur nos furentes nautae cum funibus, temtantque vilissimo sanguine Tute­lara placare. Et ego quidem tres plagas Spartana nobili­tate concoxi: Caeterum Giton semel ictus tam valde ex­clamauit, vt Tryphaenae aures notissima voce repleret. Non solum ergo turbata est, sed ancillae quoque omnes familiari sono inductae ad vapulantem decurrunt. Iam Giton mirabili forma exarmauerat nautas, coeperatque etiam sine voce saeuientes rogare, quum ancillae pariter proclamant; Giton est, Giton, inhíbete crudelissimas manus; Giton est. Domina succurre. Deflectit aures Try-

41 feci quia: feci sed quia R,W.

*^noscentes B.

152

phaena iam sua sponte credentes, raptimque ad puerum deuolat. Lycas, qui me optime nouerat, tamquam et ipse

43

vocem audisset, accurrit : et nec manus, nec faciem meam considerauit, sed continuo ad inguina mea luminibus deflexis, mouit officiosam manum: et. Salue, inquit, Encolpi. Miretur nunc aliquis, Vlyxis nutricem post vicesimum annum cicatricem inuenisse originis indicem, quum homo prudentissimus confusis omnibus corporis indi-ciorumque lineamentis, ad vnicum fugitiui argumentum tam docte peruenerit. Tryphaena lacrumas effudit, decepta supplicio: vera enim stigmata credebat captiuorum fron-

44

tibus impressa, sciscitarique submissius coepit. Quod ergastulum intercepisset errantes? aut cuius tam crude-les manus in hoc supplicium durassent? Meruisse quidem contumeliam aliquam fugitiuos, quibus in odium bona sua venissent.

106 Concitatus iracundia prosiliit Lycas, et, 0 te, inquit, feminam simplicem! tamquam vulnera ferro praepa­rata litteras biberint. Vtinam quidem hac se inscriptio­ne frontis maculassent! haberemus nos extremum solatium. Nunc mimicis*^ artibus petiti sumus, et adumbrata^^ ins­criptione derisi. Volebat Tryphaena misereri, quia non totam voluptatem perdiderat: Sed Lycas memor adhuc vxo-ris corruptae, contumeliarumque quas in Herculis porti-

47 CU acceperat, turbato vehementius vultu proclamât: Deos

*\ccucurrit B. 44 summisslmus R.

45 inimici R.

^^abumbrata R. 47

153

Herculis porticu: porticu Herculis R.

immortales rerum humanarum agere curam, puto, Intelle-xisti, o Tryphaena. nam imprudentes noxios in nostrum induxere nauigium, et quid fecissent, admonuerunt pari somniorum consensu. Ita vide vt prosit, lilis ignosci, quos ad poenam ipse Deus deduxit. Quod ad me adtinet, non sum crudelis, sed vereor ne, quod remisero, patiar. Tam superstitlosa oratione Tryphaena mutata negat se interpellare supplicium, immo accedere etiam iustissimae vltioni: nec se minus grandi vexatam iniuria, quam Ly­cam, cuius pudoris dignitas in conclone proscripta sit.

iti * » m * *

107 Me vtpote*^ hominem non ignotum elegerunt ad hoc 49

officium, petieruntque vt se reconciliarem aliquando amicissimis. * Nisi forte putatis iuuenes casu in has plagas incidisse, quum omnis vector nihil prius quaerat, quam cuius se diligentiae credat. Flectite ergo mentes satisfactione lenitas, et patimini liberos homines ire sine iniuria, quo destinant. Saeui quoque implacabiles-que domini crudelitatem suam impediunt, si quando poeni-tentia fugitiuos reduxit; et dedititiis hostibus parci-mus. Quid Vitra petitis? aut quid vultis? In conspectu vestro supplices lacent, iuuenes, ingenui, honesti, et, quod vtroque potentius est, familiaritate vobis aliquan­do coniuncti. Si me-Hercules interuortissent pecuniam vestram, si fidem proditione laesissent; satiari tamen potuissetis hac poena, quam videtis. Seruitia ecce in frontibus cernitis, et vultus ingenuos voluntaria poena-rum lege proscriptos. Interpellauit deprecationem sup-

^^tpote: vt puto R.

154

officium petieruntque: officium legatura petieruntque D. 49

pllcis^° Lycas, et, Noli, inquit, causam confundere, sed impone singulis modum. Ac primum omnium, si vitro vene-runt, cur nudauere crinibus capita? vultum enim, qui permutât, fraudem parat, non satis factionem. Deinde si gratiam a legato moliebantur, quid ita omnia fecisti, vt quos tuebaris, absconderes? Ex quo apparet, casu incidi-sse noxios in plagas, et te artem quaesisse, qua nostrae animaduersionis impetum eluderes. Nam quod inuidiam facis nobis, ingenuos honestosque clamando, vide ne deteriorem facias confidentia causam. Quid debent laesi facera, vbi rei ad poenam confugiunt? At enim amici fuerunt nostri^^; eo malora meruerunt supplicia. Nam qui ignotos laedit, latro adpellatur: qui amicos, paullo minus quam parricida. Resoluit Eumolpus tam iniquam

52

declamationem, et, Intellego , inquit, nihil magis obes-se iuuenibus miseris, quam quod nocte deposuerunt capil­los: hoc argumento incidisse in nauem videntur, non venisse. Quod velim, tam candide ad vestras aures perue-niat, quam simpliciter gestum est. Voluerunt enim, ante-quam conscenderent, exonerare capita molesto et superua-cuo pondere, sed celerior ventus distulit curationis propositum. Nec tarnen putauerunt ad rem pertinere, vbi inciperent, quod placuerat vt fieret: quia nec omen, nec legem nauigantium nouerant. Quid, inquit Lycas, adtinuit supplices radere? nisi forte miserabiliores calui soient esse, quamquam quid attinet, veritatem per Interpretern quaerere? Quid dicis tu latro? quae salamandra^^ superci-

^°deprecationem suppliciis: deprecationem R.

^Vei R,V.

^^intelligo R,W.

^^quae salamandra:quae sola Salamandra R,W,B.quae sora Salamandra E

155

lia tua excussìt? cui Dee crinem vouisti? Pharmace, responde.

156

108 Obstupueram ego supplicii metu pauidus, nec quid in re manifestissima dicerem, inuenlebam. Turbatus, et defor-mis praeter spoliati capitis dedecus, superciliorum etiam aequalis cum fronte calulties, vt nihil nec facere deceret, nec dicere. Vt vero spongia vda facies ploran-tis detersa est, et liquefactum per totum os atramentum, omnia scilicet lineamenta fuliginea nube confudit, in odium se ira conuertit. Negat Eumolpus passurum se, vt quisquam ingenuos contra fas legemque contaminet; inter-pellatque saeuientium minas, non solum voce, sed et manibus. Aderat interpellanti mercenarius comes, et vnus, alterque infirmissimus vector, solatia magis li­tis, quam virium auxilia. Nec quicquam pro me depreca-bar, sed intentans in oculos Tryphaenae manus, vsurum me viribus meis clara liberaque voce clamaui, ni abstineret a Gitone iniuriam mulier damnata, et in toto nauigio sola verberanda. Accenditur audacia mea iratior Lycas, indignaturque, quod ego relicta mea caussa tantum pro alio clamo. Nec minus Tryphaena contumelia saeuit accen­sa, totiusque nauigii turbam diducit in partes. Hinc mercenarius tonsor ferramenta sua nobis, et ipse arma-tus, distribuit: illinc Tryphaenae familia nudas expedit manus. Ac ne ancillarum quidem clamor aciem destituii, vno tantum gubernatore relicturum se nauis ministerium denunciante, si non desinat rabies libidine perditorum conlecta. Nihilominus tamen perseuerat dimicantlum fu­ror; illis pro vltione, nobis pro vita pugnantibus. Multi ergo vtrinque semimortui^ labuntur, plures cruenti vulneribus referunt veluti ex proelio pedem: nec tamen cuiusquam Ira laxatur. Tunc fortissimus Giton ad virilia

^semimortui: sine morte R,W.

157

sua admouit nouaculam infestam^, minatus se abscisurum tot miseriarum caussam: Inhibuitque Tryphaena tam grande facinus, non dissimulata missione. Saepius ego cultrum tonsorium super iugulum meum posui, non magis me occisu-rus, quam Giton, quod minabatur, facturus, audacius ille tarnen tragoediam implebat, quia sciebat, se illam haber nouaculam, qua iam sibi ceruicem praeciderat. Stante ergo vtraque acie, quum appareret, futurum non stlata-

3

rium beluum, aegre expugnauit gubernator, vt caduceato-ris more Tryphaena inducias faceret. Data ergo, accepta-

4

que patrio more fide, protendit ramum oleae a Tutela nauigij raptum, atque in conloquium venire ausa:

Quis furor, exclamât, pacem conuertit in arma?

Quid nostrae meruere manus? non Troius hostis

Hac in classe vehit decepti pignus Atridae;

Nec Medea furens fraterno sanguine pugnai.

Sed contemtus amor vires habet, et mihi fata

Hos Inter fluctus quis raptis euocat armisi

Cui non est mors vna satis? ne^ vincite pohtum, Gurgitibusque feris altos^ immittite fluctus.

7

109 Haec vt turbato clamore mulier effudit, haesit paullisper acies reuocataeque ad pacem manus intermisere

g bellum: Vtitur poenitentiae occasione dux Eumolpus, et

^insertam R. infertam V.

^non stlatarium: non tralaticium l/.

patrio more: ex patrio more R.

^nec R.

^alios R. 7 turbata E.

^initae R.

158

castigato ante vehementissime Lyca, tabulas foederis signât, quels haec formula erat: Ex tui animi senten-tia, vt tu, Tryphaena, neque^° iniuriam tibi factam a Gitone quereris^^, neque si quid ante hunc diem factum est, obijcies, vindicabisve, aut vllo alio genere perse-

12

quendum curabis: et vt nihil imperabis puero repugnan­ti, non amplexum, non osculum, non coitum Venere cons-trictum, nisi pro quaque re^^ praesentes numeraueris denarios centum. Item Lyca, ex tui animi sententla, vt

14

tu Encolpion nec verbo contumelioso insequeris , nec vultu, neque quaeres, vbi nocte dormiat; aut si quaesie-ris, pro singulis inluriis numerabis praesentes denarios ducentos. In haec verba foederibus compositis arma depo-nimus: et ne residua in animis etiam post iusiurandum ira remanèret, praeterita aboleri osculis placet. Exhor-tantibus vniuersis odia detumescunt, epulaeque ad certa­men prolatae conciliant hilaritate conuiuium^^. Exonat

16 17 ergo cantibus totum nauigium, et quia repentina tran-

18 qulllitas intermiserat cursum, alius exsultantes quae-

9 tui animi: animi tui R.

10 sententla vt tu Tryphaena neque: sententla neque E,B.

quaeraris R,w.

'^et vt: vt tu R,W.

•^^quaeque re: qua re R,V,E,B.

14· · 7 ir

insequaris R,W.

^^concilium R,W,E,B.

^^exonat ergo: exonérât R. exonat V. 17 i. r,

cantus R.

^^exultans W.

159

rebat fuscina pisces: alius hamis blandientibus conuel-lebat praedam repugnantem. Ecce etiam per antemnam pela-

19

giae consederant volucres, quas tectis harundinibus peritus artifex tetigit. Illae viscatis illigatae vimi-nibus deferebantur ad manus. Tollebat plumas aura voli-

20

tantes, pinnasque per maria inanis spuma torquebat. lam Lycas redire mecum in gratiam coeperat; iam Tryphaena Gitona extrema parte potionis spargebat, quum Eumolpus et ipse vino solutus dicta voluit in caluos stigmososque iaculari: donee consumta frigidissima vrbanitate, rediit

21

ad carmina sua; coepitque capillorum elegidarion dice-re.

Quod summum'^ formae decus est, cecidere capii li:

Vernantesque comas trist is abegit^^ hi ems.

Nunc vmbra nudata sua iam tempora maerent: 24

Areaque at tritis ridet adusta pi lis.

0 fai lax natura deum! quae prima dedisti

Aetati^^ nostra gaudia, prima rapis.

Infelix, modo crinibus nitebas,

Phoebo pulchrior, et sorore Phoebi:

At nunc laeuior aere, vel rotundo

Morti tubere, quod creauit vnda,

Ridentes fugis, et times puella.s. 19 textis R. 20

21

pluma R.

elegiarion R. 22. solum R,W,E,B.

23 adedit E. 24 attritu E. 25 aetatis R.

1 6 0

vt mortem cltlus venire credas.

Scito iam capitis perisse partem.

110 Plura volebat proferre, credo et Ineptlora praete-ritis, quum anelila Tryphaenae Gitona In partem nauis inferiorem ducit, eorymbioque dominae pueri adornat caput. Immo supercilia etiam profert de píxide, sciteque iacturae lineamenta sequuta, totam illi formam suam reddidit. Agnouit Tryphaena verum Gitona: lacrumisque turbata tunc primum bona fide puero basium dedit. Ego, etiam si repositum in pristinum decorem puerum gaudebam, abscondebam tamen frequentius vultum, intellegebamque me non tralatitia deformitate esse insignitum , quem allo-quio dignum nec Lycas quidem crederei. Sed huic tristi-

27

tlae eadem illa succurrit ancilla, seuecatumque me non minus decoro exornauit capillamento: immo commendatier

28

vultus enituit, quia flauieomum corymbion erat. Caete­rum Eumolpus, et periclitantium aduocatus, et praesentis concordiae auctor, ne sileret sine fabulis hilaritas, multa in muliebrem leuitatem coepit iactare: Quam facile

29

adamarent: Quam cito etiam philorum obliuiscerentur: Nullamque esse feminam tam pudicam, quae non peregrina libidine vsque ad furorem auerteretur: nec se tragoedias veteres curare, aut nomina saeculis nota; sed rem sua memoria factam, quam"^° expositurum se esse, si vellemus audire. Conuersis igitur omnium in se vultibus, auribus-que, sic orsus est.

26 insignltatum R.

27 euecatumque R,W.

28

flaucorum R,V.

r^fiHorum R,W,B. ^°sed rem sua memoria factam quam: sed sua memoria facta quae R.

161

Ill Matrona quaedam Ephesi tam notae erat pudicitiae, vt vicinarum quoque gentium feminas ad sui spectaculum"^^ euocaret. Haec ergo quum virum extulisset, non contenta, vulgari more, funus passis prosequi crinibus, aut nuda-tum pectus in conspectu frequentiae piangere, in condi-torium etiam prosequuta est defunctum, positumque in hypogaeo, Graeco more corpus custodire, ac fiere totis noctibus diebusque coepit. Sic adflictantem se, ac mor­tem inedia persequentem non parentes potuerunt abducere, non propinqui: magistratus vltimo repulsi abierunt: complorataque ab omnibus singularis exempli femina"^^, quintum iam diem sine alimento trahebat. Adsidebat ae-grae fidissima anelila, simulque et lacrumas commodabat"^"' lugenti, et quotiens defecerat positum in monimento lumen renouabat. Vna igitur in tota ciuitate fabula

34

erat; et solum illud adfulsisse verum pudicitiae amo-risque exemplum omnis ordinis homines confitebantur. Quum interim Imperator prouinciae latrones iussit cruci-bus adfigi, secundum illam eandem casulam, in qua recens cadauer matrona deflebat. Proxima ergo nocte quum miles, qui cruces seruabat"^^, ne quis ad sepulturam corpora detraheret, notasset sibi et lumen inter monimenta cla-rius fulgens, et gemitum lugentis audisset, vitio gentis humanae, concupiit scire, quis aut quid faceret. Descen­dit igitur in conditorium; visaque pulcherrima muliere.

31 sui spectaculum: spectaculum sui R.

32 ab omnibus singularis exempli femina: singularis exempli foemina ab omnibus W. 33

commendabat R,V,E.

^*et solum: solum R.

^^asseruabat R,W.

162

primo quasi quodam monstro, infernisque imaginibus tur-batus substitit: deinde vt et corpus iacentis conspexit, et lacrumas considerauit, faciemque vnguibus sectam; ratus scilicet quod erat, desiderium exstincti non posse feminam pati, adtulit in monimentum cenulam suam, coe­pitque hortari lugentem, ne perseueraret in dolore su-

36 37 peruacuo, et nihil profuturo gemitu pectus diducere :

38

omnium eundem exitum esse : sed et idem domicilium; et cetera, quibus exulceratae mentes ad sanitatem reuocan-tur. At illa ignota consolatione percussa, lacerauit vehementius pectus, ruptosque crines super pectus iacen­tis imposuit. Nec recessit tamen miles, sed eadem exhor-tatione temtauit dare mulierculae cibum, donec anelila

39

vini certe ab eo odore corrupta, primum ipsa porrexit ad humanitatem inuitantis vinctam manum: deinde refecta potione et cibo, expugnare dominae pertinaciam coepit'*°. et. Quid proderit, inquit, hoc tibi, si soluta inedia fueris? si te viuam sepelieris? si antequam fata pos-cant, indemnatum spiritum effuderis?

Id cinerem aut manes creáis curare sepultos? 41

Vis tu, reuiuescere reluctantibus fatis exstinctum? vis, discusso muliebri errore, quam diu licuerit, lucis

42 commodis fruì? ipsum te iacentis corpus admonere debet.

" et nihil: ac nihil R.

^''diduceret R.V.B.

38 exitum esse: esse exitum R.

•^%ini certe ab eo odore: vini incertum habeo odore R. vini cibique ab eo odore B.

' ''dominae pertinaciam coepit: coepit dominae pertinaciam R.

visne R.

commouere R.

1 6 3

vt viuas. Nemo inuitus audit, quum cogitur aut cibum sumere, aut viuere. Itaque mulier aliquot dierum absti-nentia sicca, passa est frangi pertinaciam suam: nec

43

minus auide repleuit se cibo, quam ancilla, quae prior vieta est.

44

112 Ceterum scitis quid temtare plerumque soleat humanam satietatem. Quibus blanditiis impetrauerat mi-

45

les, vt matrona viuere vellet , iisdem etiam pudicitiam eius adgressus est. Nec deformis, aut infacundus iuuenis castae videbatur, conciliante gratiam ancilla, ae subin­de dicente:

Placitone etiam pugnabis amori?

Nec venit in mentem, quorum conseder is aruis?

Quid diutius moror? ne hanc quidem mulier partem corpo­ris*^ abstinuit, victorque miles vtrumque persuasit. la-cuerunt ergo vna, non tantum illa nocte, qua nuptias fecerunt, sed postero etiam ac tertio die, praeclusis videlicet conditorii foribus, vt quisque ex notis, igno-tisque ad monimentum venisset, putasset exspirasse super corpus viri pudicissimam vxorem. Ceterum deleetatus

47

miles et forma mulieris et secreto , quicquid boni per facúltales poterai*^, coemebat; et prima statim nocte in monimentum ferebat. Itaque cruciarli vnius parentes, vt viderunt laxatam custodiam, detraxere nocte pendentem,

43 repleuit se: se repleuit R.

44 temtare plerumque soleat: plerunque soleat tentare R.

45

viuere vellet: vellet viuere R.

**mulier partem corporis: partem corporis mulier R. 47

et secrete: secreto R.

^^poterat: habere poterat R.

164

49

49

circumpectus R,E.

desidet R,W,B.

^^commodaret modo: commodet ergo R.

^^pendere B. • iubet corpus mariti sui tolli ex area: iubet ex area corpus mari­ti sui tolli R. 54 crucem risu: erueem+ versus foemina nulla bona est aut si bona

eontigit Vila/ nescio quo pacto res mala facta bona est+ risu B.

^^erubescente: et erubescente R.

^^edile R. eie W,B.

1 6 5

supremoque mandauerunt officio. At miles circumscriptus dum residet^°, vt postero die vidit vnam sine cadauere crucem, veritus supplicium, mulieri quid accidisset, exponit: nec se exspectaturum iudicis sententiam, sed gladio ius dicturum ignauiae suae: commodaret modo^^ ilia perituro locum, et fatale conditorium familiari, ac viro faceret. Mulier non minus misericors, quam pudica; Nec istud, inquit, diJ sinant, vt eodem tempore duorum mihi carissimorum hominum duo fuñera spectem; malo mortuum

52 impendere , quam viuum occidere. Secundum hanc oratio-

53

nem, iubet corpus mariti sui tolli ex area , atque illi, quae vacabat, cruci adfigi. Vsus est miles ingenio pru-dentissimae feminae; posteroque die populus miratus est, qua ratione mortuus isset in crucem.

113 Risu^'* excepere fabulam nautae, erubescente^^ non medioeriter Tryphaena, vultumque suum super eeruieem Gitonis amabiliter ponente. At non Lycas risit, sed iratum commouens caput, Si iustus, inquit, imperator fuisset, debuit patrisfamiliae corpus in monimentum referre, mulierem adfigere cruci. Non dublé redierat in animum moeehile^^ expilatumque libidinosa migratione

nauigium. Sed nec foederis verba permittebant meminisse; nec hilaritas, quae praeoccupauerat mentes, dabat ira­cundiae locum. Ceterum Tryphaena in gremio Gitonis posi­ta, modo implebat osculis pectus, interdum" concinnabat

58

spoliatum crinibus vultum. Ego maestus et impatiens foederis noui, non cibum, non potionem capiebam, sed obliquis, trucibusque oculis vtrumque spectabam. Omnia me oscula vulnerabant, omnes blanditiae, quascumque mulier libidinosa fingebfit: nec tamen adhuc sciebam vtrum magis puero irascerer, quod amicam mihi auferret; an amicae, quod puerum conrumperet: Vtraque inimicissima oculis meis, et captiuitate praeterita tristiora. Acce­debat hue, quod neque Tryphaena me adloquebatur tanquam familiärem, et aliquando gratum sibi amatorem, nec Giton me aut tralatitia propinatione dignum iudicabat, aut, quod minimum est, sermone communi vocabat. credo veritus ne inter initia coeuntis gratiae recentem cicatricem rescinderei. Inundauere pectus lacrumae dolore paratae,

59

gemitusque suspirio tectus animam poene submouit . * * In partem voluptatis temtabat admitti, nec^° domini su-percilium induebat, sed amici quaerebat obsequium.

Dum ancilla restitens in hac erupit^':

Si quid ingenui sanguinis habes, non pluris illam fa¬ cies, quam sportam. Si vir fueris, non ibis ad spuitam".

"modo R.

^^spollatís V. 59

submouit: submouit "Encolpius porro" R.

^°admitti nec: admitti Lichas nec B.

^'dum ancilla restitens in hac erupit: om. W,E,B.

1 6 6

spurcam R. 62

Haec animi pendentem augebant^^. Sed me nihil magis pude-bat, quam ne Eumolpus sensisset quidquid illud fuerat, et homo dicacissimus carminibus vindicaret creditam

noxiam^*. *

lurat^^ Eumolpus verbis conceptissimis. *

114 Dum haec taliaque iactamus, inhorruit mare, nubes-que vndique adductae obruere tenebris diem. Discurrunt nautae ad officia trepidantes, velaque tempestati subdu-cunt. Sed nec certos fluctus ventus impulerat: nec quo destinaret cursum, gubernator sciebat: Siciliam modo ventus dabat, saepissime Italici littoris^^ Aquile posse­ssor conuertebat hue illuc obnoxiam ratem: et quod omni­bus procellis perieulosius^^ erat, tam spissae repente tenebrae lueem suppresserant, vt ne proram quidem totam gubernator videret. Itaque Hercules postquam spes omnis

68

manifesto euolauit , Lycas trepidans ad me supinas por-rigit manus: et. Tu, inquit, Eneolpi, suecurre pericli-tantibus, id est, vestem illam diuinam, sistrumque redde nauigio. Per fidem, miserere, quemadmodum quidem soles. Et ilium quidem vociferantem in mare ventus excussit, repetitumque infesto gurgite procella cireumegit, atque

"haec animi pendentem augebant: om. V,E,B.

^^creditam noxiam: om. U,E,B.

^^indicaret creditam noxiam iurat: vindicaret + Frg.XXVIII Diaz + iurat B.

^^Italici littoris: in oram Italici littoris R.

procellosius R. 68 spes omnis manifesto euolauit: luce manifesta eonualuit R. mani­

festa conualuit W. maris aestus eonualuit E.

1 6 7

hausit. Tryphaenam autem properam^^ fidelissimi rapuerunt serui, scaphaeque impositam cum maxima sarcinarum parte

70

abduxere certissimae morti, ego Gitoni adplicitus cum clamore fleui: et. Hoc, inquam, a diis meruimus, vt nos sola morte coniungerent; sed non crudelis Fortuna conce-

71

dlt. Ecce iam ratem fluctus euertet: ecce iam amplexus amantium iratum diuidet mare. Igitur si vere Encolpion

72 73

dilexisti, da oscula dum licet, et vltimum hoc gaudium fatis properantibus rape. Haec vt ego dixi, Giton vestem deposuit, meaque tunica contectus exseruit ad osculum caput: et ne sic cohaerentes malignior fluctus distrahe-

74

ret , vtrumque zona circumuenienti praecinxit: et. Si nihil aliud, certe diutius, inquit, luneta nos mors feret; vel si voluerit misericors ad idem littus expel­lere, aut praeteriens aliquis tralatitia humanitate lapidabit, aut, quod vltimum est, iratis etiam flucti-bus, imprudens arena componet. Patior ego vinculum ex­tremum, et veluti lecto funebri aptatus exspecto mortem iam non molestam. Peragit interim tempestas mandata fatorum, omnesque reliquias nauis expugnat. Non arbor erat relieta, non gubernacula, non funis, aut remus; sed quasi rudis atque infecta materies ibat eum fluctibus. *

properam: prope lam R,W. 70 ego Gitoni: om. R,W,E,B.

71 partem R,W.

72 da oscula: ad oscula R.

d^et vltimum: vltimum R,W.

' ' detraheret R,W.

168

75 76

Hospites veluti conclamans . * Procurrere piscatores paruulis expediti nauigiis ad praedam rapiendam: deinde vt aliquos viderunt, qui suas opes defenderent, mutaue-runt crudelitatem in auxilium. Turn vocum concursa

facto'''^.

115 audimus murmur insolitum, et sub diaeta magistri, quali cupientis exire belluae gemitum. Persequuti igitur sonum inuenimus Eumolpum sedentem, membranaeque ingenti versus ingerentem. Mirati ergo, quod illi vacaret in vicinia mortis poema faceré, extraximus clamantem, iubemusque bonam habere mentem. At ille interpellatus excanduit, et, Sinite me, inquit, sententiam explere: laborat car­men in fine. Iniicio ego frenetico manum, iubeoque Gito-

78 79

na accedere, et in terram trahere orcam mugientem .* * * Hoc opere tandem elaborato, casam piscatoriam subimus moerentes, cibisque naufragio conruptis vtcumque curati, tristissimam exegimus noctem. Postero die quum poneremus consilium, cui nos regioni crederemus, repente video

80 corpus humanum circumactum leui vortice ad littus defe-

81

rri. Substiti ergo tristis, coepique viuentibus oculis maris fidem inspicere: et, Hunc forsitan, proclamo, in aliqua parte terrarum secura exspectat vxor: forsitan

'^^hospites veluti conclamans: om. V,E,B.

percurrere R,w.

^^tum vocum concursu facto: om. V,E,B.

78 porcam R,W,B.

79

mugientem hoc: mugientem "cui et accingitur freneticus" hoc R.

^°vertice R.

1 6 9

niuentibus E. 81

ignarus tempestatis filius: aut patreem vtique reliquit aliquem, cui proficiscens osculum dedit. Haec sunt Con­silia mortalium, haec vota magnarum cogitationum. En homo quemadmodum natat. Adhuc tanquam ignotum deflebam, quum inuiolatum os fluctus conuertit in terram, agnoui-que terribilem paullo ante et implacabilem Lycam pedlbus meis pene subiectum. Non tenui igitur diutius lacrumas, immo percussi semel iterumque manu pectus; et, Vbi nunc est, inquam, iracundia tua? Vbi impotentia tua? nempe piscibus, belluisque expositus es, et qui paullo ante iactabas vires imperii tui, de tam magna naue ne tabulam quidem naufragus habes. Ite nunc mortales, et magnis cogitationibus pectora implete. Ite cauti, et opes frau-dibus captas per mille annos disponite. Nempe hic próxi­ma luce patrimonii sui rationes inspexit; nempe diem etiam, quo venturus esset in patriam, animo suo finxit. Dii deaeque, quam longe a destinatione sua iacet! Sed non sola mortalibus maria hanc fidem praestant. Ilium bellantem arma decipiunt: ilium diis vota reddentem Penatum suorum ruina sepelit: ille vehículo lapsus pro-perantem spiritum excussit. Cibus auldum strangulauit, abstinentem frugalitas. Si bene calculum ponas, vbique

82 83

naufragium est. At enim fluctibus obruto non contingit sepultura. Tamquam interslt periturum corpus lacerabunt. Tamquam melius ignis accipiat. Immo hanc poenam graui-ssimam credimus, vbi servis irascimur. Quae ergo demen­tia est, omnia facere, nequid e nobis relinquat sepultu­ra, quando etiam ita de inuitis fata statuant?^"^ * * *

82 at enim: at ei B.

^^contigit R.

^'quando etiam ita de inuitiis fata statuant?: om. W,E,B.

170

85

85

collectus B.

^ V c i R.

171

Et Lycam quidem rogus inimicis conlatus manibus adole-bat: Eumolpus autem dum Epigramma mortuo facit, oculos ad arcessendos sensus longius mittit.

116 * * Hoc peracto libenter officio, destinatum car-pimus iter, ac momento temporis in montem sudantes cons-

86

cendimus, ex quo haud procul impositum arce sublimi oppidum cernimus. nec quid esset sciebamus errantes, donec a villico quodam, Crotona esse cognouimus, vrbem antiquissimam, et aliquando Italiae primam. Quum deinde diligentius exploraremus, qui homines inhabitarent nobi­le solum, quodve genus negotiationis praecipue probarent post adtritas bellis frequentibus opes; 0 mi, Inquit, hospites, si negotiatores estis, mutate propositum, aliudque vitae praesidium quaerite. Sin autem vrbanioris notae homines sustinetis semper mentiri, recta ad lucrum curritis. In hac enim vrbe non literarum studia cele-brantur, non eloquentia locum habet, non frugalitas sanctique mores laudibus ad fructum perueniunt, sed quoscumque homines in hac vrbe videritis, scitote in duas partes esse diuisos. Nam aut captantur, aut cap¬ tant. In hac vrbe nemo liberes tollit: quia quisquís

8T

suos haeredes habet, nec ad cenas , jiec ad spectacula admittitur; sed omnibus prohibetur commodis, inter igno­miniosos latitat. Qui vero nec vxores vnquam duxerunt, nec próximas necessitudines habent, ad summos honores perueniunt, id est soli militares, soli fortissimi, atque etiam innocentes habentur. Videbitis, inquit, oppidum, tanquam in pestilentia campos, in quibus nihil

scenas R,W,E. 87

aliud est, nisi cadauera, quae lacerantur, aut corui, qui lacérant.

1 7 2

117 * Prudentlor^ Eumolpus conuertlt ad nouitatem rei mentem, genusque diulnationis sibi non displicere confe-ssus est. locari ego senem poetica leuitate, credebam; quum ille, Vtinam quidem suffieeret largior scena^, id

3 4

est vestis humanior, quae praeberet mendacio fidem. Non me-Hereules peram^ istam differrem, sed continue vos ad magnas opes ducerem. Atqui^ promitto quidquid exige-ret, dumodo placeret vestis rapinae^ comes, et quidquid Lyeurgi villa grassantibus praebuisset. Nam numos in praesentem vsum Deum matrem pro fide sua reddituram. Quid ergo, inquit Eumolpus, cessamus mimum componere? Facite ergo me dominum, si negotiatio placet. Nemo ausus est, artem damnare nihil auferentem. Itaque vt duraret inter omnes tutum mendacium, in verba Eumolpi saeramen­tum iurauimus, vri, vinciri ( verberar1 ) ferroque neca-ri, et quidquid aliud Eumolpus iussisset, tanquam legi-timi gladiatores domino corpora animasque religiosissime addicimus. Post peractum saeramentum seruiliter ficti dominum consalutamus, elatumque ab Eumolpo filium pari­ter eondiseimus^, iuuenem ingentis eloquentiae, et spei.

^prudenter R.

^scema E. 3 'humanior quae: humanior vestimentum latius quod R,W. 4

praehlberet E.

^poenam R,W.

^atqui: at quin W.

^rapina R.

mimum: in vnum R.

^condicimus R,E.

1 7 3

ideoque de ciuitate sua miserrimum senem exiisse, ne aut clientes sodalesque filli sui, aut sepulcrum quotldie causam lacrumarum cerneret. Accessisse huic tristitiae proximum naufragium, quo amplius vicies sestertium ami-serit^°. nec ilium iactura moueri, sed destitutum minis­terio non agnoscere dignitatem suam. Praeterea habere in Africa trecenties sestertium fundis, nominibusque depo­si tum. Nam fami1iam quidem tam magnam per agros Numidiae esse sparsam, vt possit vel Carthaginem capere. Secundum hanc formulara imperamus Eumolpo, vt plurimum tussiat, vt sit modo solutioris stomachi, cibosque omnes palam dam-net; loquatur aurum et argentum, fundosque mendaces, et perpetuara terrarum sterilitatem^^. Sedeat praeterea quo-

12

tidie ad rationes, tabulasque testamenti omnibus diebus renouet; et, ne quid scenae deesset, quotiescumque ali-quera nostrura vocare temtasset, al iura pro alio vocaret, vt facile appareret, dorainura etiam eorum meminisse, qui praesentes non essent. His ita ordinatis, quod bene feliciterque eueniret, precati deos, viam ingredimur. Sed ñeque Giton sub insolito fasce durabat, et mercena-rius Corax detractor ministerii, posita frequentius sarcina, maledicebat properantibus, adfirmabatque, se aut proiecturum sarcinas, aut cura onere fugiturum. Quid vos, inquit, me iumentum putatis esse, aut lapidariam nauem? hominis operas locaui, non caballi; nec minus liber sum, quam vos, etsi pauperem pater me reliquit. Nec contentus maledictis, tollebat subinde altius pedem, et strepitu obscoeno simul atque odore viam implebat.

10 · 4- n

amiserat R. ^^fertilitatem R. 12 omnibus diebus renouet: omnibus fidem renouet R, omnibus renouet

W.

174

Ridebat contumaciam Giton, et singulos strepitus eius 13

pari clangore prosequebatur, olfactui vt officeret. Sed 14

et hic ad ingenium redux Eumolpus ,

118 Multos, inquit ( Eumolpus ), o iuuenes^^, carmen decepit: nam vt quisque versum pedlbus instruxit, sensumque tene-riorem verborum ambitu intexuit, putauit se continuo in Heliconem venisse, sic forensibus ministeriis exercita­ti, frequenter ad carminis tranquillitatem, tanquam ad portum faciliorem refugerunt, credentes facilius poema exstrui posse, quam controuersiam sententious vibranti-bus pictam. Ceterum neque generosior spiritus vanitatem^^ amat, neque concipere, aut edere partum mens potest,

17

nisi ingenti flumine literarum inundata . Effugiendum est ab omni verborum, vt ita dicam, vilitate et sumendae voces a plebe submotae, vt fiat,

18

Odi profanum vulgus, et arceo .

Praeterea curandum est, ne sententiae emineant extra . . . 19 . . . . 20 . . . 21

corpus orationis expressae; sed mtecto vestibus colore niteant. Homerus testis, et Lyrici, Romanusque Virgilius, et Horatii curiosa felicitas. Ceteri enim aut

13 clamore R,V.

'^olfactui vt officeret sed et hic ad ingenium redux Eumolpus: om. W,E,B.

^^multos inquit Eumolpo o iuuenes: multos o iuuenes R.

^^sanitatem R.

^^inundante R. 18

pede soluto V.

^^corpus orationis: rationis modum R. corpus rationis W.

r°intexo R.

^^versibus R.

1 7 5

22

versum R,w.

^^faciunt sed: faciunt quam poetae sed R.

24 4. . 17 etsi V.

^^anum orbem: manum "succesiue aduertatur" orbem R.

1 7 6

non viderunt viam, qua iretur ad carmen; aut visam timuerunt calcare. Ecce, belli ciuilis ingens opus quis-quis attigerit, nisi plenus litteris, sub onere labetur. Non enim res gestae versibus comprehendendae sunt, quod longe melius Historici faciunt; sed^^ per ambages, deo-rumque ministeria, et fabulosum sententiarum tormentum praecipitandus est liber Spiritus; vt potius furentis animi vaticinatio adpareat, quam religiosae orationis sub testibus fides, tamquam si placet hic impetus, e-

24 25 tiamsi nondum recepit vltimam manum .

119 Orbem iam totum victor Romanus habebat.

Qua mare, qua terrae, qua sidus currií vtrumque,

Nec satiatus erat. Grauidis fréta pulsa carinis

lam peragrabantur; siquis sinus abditus vltra,

Siqua foret tellus, quae fuluum mitteret aurum,

Hostis erat: fatisque in tristia bella paratis

Quaerebantur opes, non vulgo nota placebant

Gaudia: non vsu plebeio trita voluptas.

Assyria concham laudàbat miles in vnda.

Quaesitus tellure nitor certauerat ostro.

Hinc Numidae crustas, illinc noua vellera Seres,

Atque Arabum populus sua dispollauer at arua.

Ecce aliae clades, et laesae' vulnera pacis.

Quaeritur in si luis Mauris^ fera: et vltimus Ammon

Afrerum excutiiur. ne desit beiJua dente

Ad mortes preciosa suas, premit adueña classes

Tigris, et aurata gradiens vectatur in aula,

Vt bibat humanum populo plaudente cruorem.

Heu pudet effari, perituraque prodere fata!

Persarum ritu maie pubescentibus annis

Subripuere vires; exsectaque viscera ferre

In venerem fregere: atque vt fuga mobilis aeui

Circumscripta mora properantes différât annos.

Quaerit se natura, nec inuenit. omnibus ergo

Scorta placent, f radique enerui corpore gressus,

Et laxi crines, et tot noua nomina vestis,

Quaque virum quaerunt. Ecce Afris eruta terris

Citrea mensa, greges seruorum, ostrumque renidens

1 ellsae R.

^aurl R,W,B.

1 7 7

3 4

Ponitur, ac maculis imitatur vilibus aurum ,

Quae turbarti censum'. hostile ac male nobile^

( lignum

Turba sepulta mero circumuenìt: omniaque orbis

Praemia, correptis miles vagus exstruit armis.

Ingeniosa gula est. Siculo scarus acquare mersus

Ad mensam viuus perducitur, inque^ Lucrinis

Eruta littoribus vendunt conchy Ha cenas, g

Vt renouent per damna famem. iam Phasidos vnda

Orbata est auibus: mutoque in littore tantum

Solae desertis adspirant frondibus aurae. Nec minor in campo furor est, emptique Quirites

Ad praedam strepitumque lucri suffragia vertunt.

Venalis populus, venalis curia Patrum.

Est fauor in predo, senibus quoque libera virtus

Exciderat, sparsisque opibus conuersa potestas,

Ipsaque maiestas auro conrupta iacebat.

Pellitur a populo victus Caio: tristior ille est,

Qui vidi; facesque pudet rapuisse Catoni.

Namque hoc dedecus est populi, morumque ruina.

Non homo pulsus erat; sed in vno vieta potestas, 9

Romanumque decus. guare tam perdita Roma

Ipsa sui merces erat, et sine vindice praeda.

3 minitatur B.

auro B.

turbant censum: sensum turbant R,W.

ac male nobile: ac nobile R. ac mobile V.

atque R. inde V. 8. Phasidis R. 9

1 7 8

iam R.

Praeterea gemino^° deprensam gurgite praedam^,

Fenoris ingluuies^^, vsusque exederat aeris.

Nulla est certa domas, nullum sine pignore corpus:

Sed veluti tabes tacit is concepta medallis 13

Intra membra farens hiris latrantibus errat.

Arma placent miser is, detritaqae commoda luxu

Vulneribus reparantur. inops audacia tuta est.

Hoc mersam caeno Romam, somnoque i acentem

Quae poterant artes sana ratione mouere, 14

Ni furor, et bellum, ferroque excita libido?

120 Tres tulerat Fortuna duces, quos obruit omnls^^

Armorum strue diuersa feral is Enyo.

Cr as sum Par thus habet, Lybico iacet aequore Magnus;

lulius ingratam perfudit sanguine Romam.

Et, quasi non posset tot Tellus ferre sepulcra

Diuisit ciñeres, hos gloria reddit honores.

Est locus excise penitus demersus hiatu,

Parthenopen inter, magnaeque Dicarchidos arua,

Cocyta^^ perfusus aqua, nam spiritus extra

Qui furit, effusus funesto spargitur aestu.

Non haec auctumno tellus viret, aut al it herbas

Cespite laetus ager: non verno persona cantu

Molila discordi strepitu virgulta loquuntur:

^°praeterea gemino: porro tergemino R.

^^pridem R.

^^fenoris ingluuies: funeris illuuies R. foenoris illuuies W.

^^curis R,V. 14

feroque R.

omnes R,w.

^^Cocytia W.

1 7 9

121

Sed chaos, et nigra squallentia pumice saxa

Gaudent ferali circumtumulata cupressu.

Has inter sedes Dit is pater extulit ora,

Bustorum flammis, et cana sparsa fauilla,

Ac tali volucrem Fortunam voce lacessit:

Rerum humanarum, diuinarumque potestas,

Fors, cui nulla placet nimium secura potestas.

Quae noua semper amas, et mox passessa reiinquis;

Ecquid Romano sentis te pondere victam?

Nec posse vlterius perituram extol 1ère molem?

Ipsa suas vires adit Romana iuuentus.

Et quas struxit opes, male sustinet. aspice late

Luxuriam spoliorum, et censum in damna furentem.

Aedifleant auro, sedesque ad sidera mittunt.

Expelluntur aquae saxis; mare nascitur aruis;

Et permutata rerum statione rebellant.

En etiam mea regna petunt. perfossa dehiscit

Molibus insanis tellus, iam montibus haustis

Antra gemunt: et, dum varios'^ lapis inuenit vsus'^.

Inferni manes caelum sperare iubentur^°.

Quare age, Fors, muta pacatum in praelia vultum.

Romanesque eie, ac nostris da fuñera regnis.

Iam pridem nullo perfundimus ora cruore,

Nec mea Tisiphone sitientes perluit artus.

Ex quo Sullanus bibit ens is, et hórrida tellus

Extulit in lucem nutritas sanguine fruges.

Haec vbi dieta dedit, dextrae coniungere dextram

17 luxuriem R. 18 vlrius R. 19 vsum R. 20 fatentur R.

1 8 0

Conatus, rapto tellarem salait hiatu.

Tum^^ Fortuna leui defudit pectore voces:

0 genitor, cai Cocyti penetralia parent.

Si modo vera mihi fas est impune profari, 22 23 24

Vota tibi cedent . nec enim minor ira rebellât 25

Pectore in hoc, leuiorae exarit fiamma medulas.

Omnia, quae tribuí Romanis arcibus, odi;

Nuneribusque meis irascor: destruet^^ istas

Idem, qui posait, moles Deus, et mihi cordi

Quippe cremare viros, et sanguine pascere luxum.

Cerno equidem gemina iam stratos morte^^ Philippos,

Thessaliaeque rogos, et fuñera gentis Ibera: 28 29 30

Et Lybiae cerno, et tua Nile gementia destra .

Iam fragor armorum trepidantes personat aures, 31

Actiacosque sinus, et Apollinis arma timentes .

Pande age terrarum sit lentia regna taaram,

Atque animas arcesse nouas: Vix nauita Porthmeus

21 txjnc R,V.

^\ihi R.

23 cediint R. 24 rebullit B. 25 leuiorque R,W. 25 destruat R. 27 gemina iam stratos morte: gemino iam strictes Marte R. 28 versuum ordo et Lybiae... iam fragor... actiacosque..

iam fragor... et Lybiae... actiacoscpae R,W. 29 et tua: tua W.

mutatur:

30 castra R. 31 trementes R.

181

Sufficiet simulacra virum traducere cumba.

Classe opus est. tuque ingenti satiare ruina.

Pallida Tisiphone, concisaque vulnera mande.

Ad Stygios manes laceratus ducitur orbis.

122 Vix dum finierat, quum fulgure rupia corusco 32

Intremuit nubes, elisosque abscidit ignes. 33 34

Subsidit pater vmbrarum, gremioque reducto

Tel Iuris, pauitans fraternos palluit ictus.

Continuo clades hominum venturaque damna

Auspiciis patuere Deum, namque ore cruento

Deformes^^ Titan vultus caligine texit.

Ciuiles acies iam tum spirare putares.

Parte alia plenos exstinxit Cynthia vultus.

Et lucem sceleri subduxit. rupta tonabant

Verticibus lapsis'^^ mentis luga, nec vaga passim

Flumina per notas ibant morientia^^ ripas. 38

Armorum strepitu coelum fur it, et tuba Martern 39

Sideribus tremefacta ciet: iamque Aetna voratur,

Ignibus insolitis, et in aethera fulmina mittit. 40

Ecce inter túmulos, atque ossa carenila bust is,

^^intremuis

^^subsedit R,\ì.

^^reductus R.

^^deformis R,\1,B.

^^lassls R,\I,B.

'^'^orlentia E.

"'Mortem R.

39

transmissa R,^/.

"^^arentia R.

1 8 2

41

41

minatur R,W.

aeriis R,W.

*^pulsae R,W,B. 44

escendunt E.

^^et se R,W.

'^^mansuescunt R.

183

Vmbrarum facies diro stridore minantur .

Fax stellis comitata nouis incendia dacit;

Sanguineoque recens descendit luppiter imbre.

Haec ostenta breui soluit Deus. Exsuit omnes

Quippe moras Caesar, vindictaeque actus amore

Gallica proiecit, ciuilia sustulit arma. 42 43

Alpibus aeréis , vbi Graie nomine, vulsae

Descendunt'^'^ rupes, nec se*^ patiuntur adiri.

Est locus Herculeis aris sacer, hunc niue dura

Claudit hiems, canoque ad sidera vertice tollit.

Caelum il line cecidisse putes: non soils adulti

Mansuescit'^^ radi is, non verni temporis aura:

Sed giade concreta rigens, hiemisque pruinis

Totum ferre potest humeris minitantibus orbem.

Haec vbi calcauit Caesar luga milite laeto,

Optauitque locum, summo de vertice mentis

Hesperia campes late prespexlt, et ambas

Intentans cum voce manus ad sidera, dixit:

luppiter omnipotens, et tu Saturnia Tellus 47

Armis laeta meis, olimque onerata triumphis :

Tester ad has acies inuitum arcessere Hartem,

Inultas me ferre manus, sed vulnere coger.

triumphus E. 47

Pulsus ab vrbe mea, dum Phenum sanguine tingo'^,

Dum Gallos iterum Capitol la nostra petentes

Alpibus excludo: vincendo, certior exsul: 49

Sanguine Germano, sexagintaque triumphis,

Ecce^° nocens caepi. quamquam quos gloria terrei, Aut qui sunt, qui, bella volunt^'? mercedibus

e emptae,

Ac viles operae; quorum est mea Roma nouerca,

Vt reor, haut impune; nec^^ hanc sine vindice

( dextram 53 54

Vinciet ignauus. victores ite furentes ,

Ite mei comites^^, et caussam dicite ferro.

Namque omnes vnum crimen vocat. omnibus vna

Impendet clades. reddenda est gratia vobis:

Non solus vici, quare, quia poena trophaeis

Imminet, et sordes meruit victoria nostra,

ludice Fortuna cadat alea, sumite bellum.

Et tentate manus. certe mea causa peracta est.

Inter tot fortes armatus nescio vinci.

Haec vbi personuit, de caelo Delphicus ales

*íinco R,V.

49 quinquagintaque B.

50

esse R,W,E,B.

^Vident R. 52

neque R.

^^incidet R. ^*ferentes R,V,E.

55 . . . D comitis R.

184

Omina laeta dedit, pepulitque meatibus^^ auras.

Nec non horrendi nemoris de parte sinistra

Insolitae voces fiamma sonuere sequenti^'^.

Ipse nitor Phoebi vulgato laetior orbe

Creuit, et aurato praecinxit fulgure vultus.

123 Fortior ominibus mouit Mauortia signa

Caesar; et insolitos^^ gressus^^ prior occupât ausu^°.

Prima quidem glacies, et cana viñeta^' pruina 62

Non pugnauit humus, mitique horrore quieuit :

Sed postquam turmae nimbos fregere ligatos.

Et pauidus quadrepes vndarum vincula rupit,

Incaluere niues, mox flumina montibus alt is

Vndabant modo nata; sed haec quoque iusta" putares:

Vinctaque mox stabant^', fluctus stupuere pruina

Et paullo ante lues iam concidenda iacebat.

Tum vero malefida prius vestigia lusit,

Decepitque pedes, passim turmaeque virique,

Armaque congesta strue deplorata iacebant.

Ecce etiam rigido concussa flumine^^ nubes

^^meatibus: e montibus R. 57 'sequente R.

^^insollto R,W.

gressu R,w.

^°ausus R. haustus W.

luneta R,W,E.

"horrore quleult: horrore quieuit R.

"missa R. iussa W,B.

^Vinetaque mox stabant: stantibus ae vieta R. stabant et viñeta W.

^^f lamine R,W.

185

66 rupti 57 ac R.

"deiecit R. 69

70

Alpes B.

pennis R,V. 71 hoc W.

Exonerabantur, nec rupto^^ turbine venti 6*7

Deerant, aut tumida confractum grandine coelum:

Ipsae iam nubes ruptae super arma cadebant.

Et concreta gelu Ponti velut vnda ruebat.

Vieta erat ingenti Tellus niue, victaque caeli

Sidera, vieta suis haerentia flumina ripis;

Nondum Caesar erat: sed magnam nixus in hastam

Hórrida securis frangebat gressibus arua.

Qualis Caucásea decurrens arduus arce

Amphitryoniades; aut toruo luppiter ore,

Quum se verticibus magni demisit Olympi, .^68 Et periturorum disiecit tela Gigantum.

69 Dum Caesar túmidas iratus deprimit arces :

Interea volucer mot is conterrita pinnis'^'^

Fama volat, summique petit luga celsa Palati:

Atque haecP^ Romano attonito feri omnia signa:

Iam classes fluitare mari, totasque per Alpes

Feruere Germano perfusas sanguine turmas.

Arma, crúor, caedes, incendia, totaque bella

Ante oculos volitant. ergo pulsata tumultu

Rectora per dubias scinduntur territa caussas.

Huic fuga per terras, 1111 magis vnda probatur:

Et patria est pontus iam tutior. est magis, arma

Qui temtata velit: fatisque iubentlbus actus.

186

Quantum quisque timet, tantum fugit. ocior ipse

Hos inter motus populus, miserabile visu,

Quo mens icta iubet, deserta ducitur vrbe.

Gaudet Roma fuga, debellaiique Quirites

Rumoris sonitu maerentia teda relinquunt'^^.

Ille manu trepida natos tenet: ille Penates

Occultât gremio, deploratumque reiinquit

Limen, et ábsentem votis interficit hostem.

Sunt qui coniugibus maerentia pectora iungant, 73

Grandeuosque patres: onerisque ignara iuuentus

Id, pro quo metuit, tantum trahit. omnia secum

Hic vehlt imprudens, praedamque in proelia ducit.

Ac velut ex alto quum magnus inhorruit Auster,

Et pulsas euertit aquas, non arma ministris.

Non regimen prodest: ligat alter pondera pinus.

Alter tuta sinu tranquil laque littora quaerit: 74

Hic dat vela fugae, Fortunaeque omnia credit.

Quid tam parua queror? gemino cum Consul e Magnus,

Ille tremor Ponti, saeui quoque terror Hydaspis,

Et piratarum scopulus: Modo quem ter ouantem

luppiter horruerat. Quem frado in gurgite'^ Pontus,

Et veneratus erat submissa Bosphorus vnda,

Pro pudor! Imper ij deserto nomine fugit,

Vt Fortuna leuis Magni quoque terga videret.

124 Tergo'^ tanta lues Diuum quoque numina vidit;

''^rellquunt W.

d^oneris ignara: oneris non gnara R.

-"hs B.

d^in gurgite: gurgite R,B.

ergo R,E.

1 8 7

Consensitque fugae Coeli timor, ecce per orbem

Mit is turba Deum, terras exosa furentes

Deser it, atque hominum damnatum auertitur agmen.

Pax prima ante alias, niueos pulsata lacertos

Abscondit galea victum caput, atque relicto

Orbe fugax Ditis petit implacabile regnum. 77

Huic comes it submissa Fides, et crine soluto 78

lust it la, ac maerens lacera Concordia palla.

At contra, sedes Èrebi qua rupia dehiscit,

Emergit late Ditis chorus, hórrida Erinnys,

Et Bellona minax, facibusque armata Negara:

Letumque, Insidiaeque, et lurida Mortis imago.

Quas inter Furor, abrupt is ceu liber habenis,

Sanguineum late tallit caput, oraque mille

Vulneribus confossa cruenta casside velat.

Haeret detritus lanae Nauort is vmba,

Innumerabilibus tells grauis: atque flagranti

Stipite dextra minax terris incendia portât.

Sentit terra Deos, mutataque sidera pondus

Quasiuere suum. namque omnis Regia coeli

In partes diducta ruit: primumque Dione

Caesaris acta sui duci t. comes addi tur illi Pallas, et ingentem quatiens Mauortius hastam.

79

Magnum cum Phoeba Sorar, et CyIlenia proles

Excipit, ac totis similis Tirynthius actis. 80

Intremuere tubae, ac scissa Discardia crine

Extulit ad superas Stygium caput, huius in ore

^^sincera R. 78 ac maerens lacera: et lacera moerens R.

188

magnaque R,E,B.

xnfremuere R.

79

Concretus sanguis, contusaque lumina flebant. 81

stabant aerati scabra rubigine dentes,

Tabo lingua fluens, obsessa draconlbus ora. 82

Atque intertorto laceratam pectore vestem

Sanguineam tremula quatlebat lampada dextra.

Haec vt Cocyti tenebras: et Tartara liquit.

Alta petit gradiens iuga nobilis Appennini,

Vnde omnes terras, atque omnia littora posset

Adspicere, ac toto fluitantes orbe cateruas: 83

Atque has erumpit furibundo pectore voces:

Sumite nunc gentes accensis mentibus arma,

Sumite, et in medias immittite lampadas vrbes.

Vincetur quicunque latet; non femina cesset.

Non puer, aut aeuo iam desolata senectus.

Ipsa tremat Tellus, lacerataque tecta rebel lent.

Tu legem Marcelle tene: Tu concute plebem

Curio: Tu. fortem ne supprime Lentule Martem. 84

Quid porro Tu Diue tuis cunctaris in armis?

Non frangís portas? non mûris oppida soluis?

Thesaurosque rapis? nescis tu Magne tueri 85

Romanas arces ? Epidauria moenia quaere, 86

Thessaliaeque sinus humano sanguine tinge.

Factum est in terris, quicquid Discordia iussit.

Quum haec Eumolpus Ingenti volubilitate verborum effudi-81 . irati R. 82 intertorto: Inter toto R. erupit R.

''die R.

acies R. 86

1 8 9

Thessalicosque R,W,E,B.

sset, tandem Crotona intrauimus: vbi quidem paruo diuer-sorio refecti, postero die amplioris fortunae domum quarentes, incidimus in turbam heredipetarum sciscitan-tium, quod genus hominum, aut vnde veniremus. Ex praes-cripto ergo consilii communis, exaggerata verborum volu-bilitate, vnde, aut qui essemus, haut dubie credentibus indicauimus. Qui statim opes suas summo cum certamine in Eumolpum congesserunt. certatim omnes muneribus gratiam Eumolpi sollicitant. * * »

8*7

125 Dum haec magno tempore Crotone aguntur, et Eumolpus felicitate plenus prioris fortunae esset obli-tus statum, adeo vt suis iactaret, neminem gratiae suae ibi posse resistere, impuneque suos, si quid deliquis-sent in ea vrbe, beneficio amicorum laturos. Ceterum ego, etsi quotidie magis magisque superiluentibus bonis saginatum corpus impleueram, putabamque a custodia mei remouisse vultum Fortunara : tamen saepius tam consuetudi-nem meam cogitabara, quam caussam. et, Quid, aiebam, si callidus captator exploratorem in Africam miserit, men-daciumque deprehenderit nostrum? Quid, si et iam merce-narius praesenti felicitate lassus, indicium ad amicos detulerit, totamque fallaciam inuidiosa proditione dete-xerit? Nempe rursus fugiendum erit, et tandem expugnata pauperpas noua mendicitate reuocanda. Dil, deaeque, quam male est extra legem viuentibus! quidquid meruerunt, semper exspectant. * * *

87 Crotonae ß.

1 9 0

126 Quia nosti Venerem tuam, superbiam captas, vendis-que amplexus, non commodas^. Quo enim spectant flexae pectine comae? quo fades medicamine adtrita, et oculo-

2 3 rum quoque mobilis petulantia? quo incessus tute com-positus; et ne vestigia quidem pedum extra mensuram aberrantia, nisi quod formam prostituís, vt vendas? Vides me? nec auguria noui, nec Mathematicorum coelum curare soleo: ex vultibus tamen hominum mores conligo; et quum spatiantem vidi, quid cogites, scio. Slue ergo nobis vendis quod peto, mercator paratus est: slue quod humanius est, commodas, effice vt beneficium debeam. Nam quod seruum te et humilem fateris, accendis desiderium aestuantis. Quaedam enim foeminae sordibus calent. nec libidinem concitant, nisi aut seruos viderint, aut sta-

4 5

tores altius cinctos. harenarius aliquas accendit, aut perfusus puluere mulio^, aut histrio scaenae ostentatio-ne traductus. Ex hac nota domina est mea. vsque ab or­chestra quatuordecim transilit, et in extrema plebe quaerit, quod diligat. I taque oratione blandissima ple-

7 nus, Rogo, inquam, numquid ilia , quae me amat, tu es? Multum risit anelila post tam frigidum scema, et, Nolo, inquit, tibi tam valde placeas: ego adhue seruo numquam succubui; nee hoc di i sinant, vt amplexus mees in crucem

1 commodes R. 2

quoque R,W,B.

\ollis R,W,B. 4 diutius R. ^harena R,W.

^multo R,W.

"^illas E.

191

mlttam. Viderint matronae, quae flagellorum vestigia g

osculantur : ego, etiam si ancilla sum, numquam tamen g

nisi in Equestribus sedeo. Mirari equidem tam discordem libidlnem coepi, atque Inter monstra numerare, quod ancilla haberet matronae superbiam, et matrona ancillae humilitatem. Procedentibus deinde longius logls^°, rogaui ancillam^^, vt in platanona produceret dominam. Placuit puellae consilium, itaque conleglt altius tunicam fle-

12

xitque se in eum daphnona , qui ambulationi haerebat. nec diu morata, dominam producit e latebris, laterique adplicat meo " mulierem omnibus sìmulacris emendatiorem. Nulla vox est, quae formam eius possit comprehendere: nam quidquid^* dixero, minus erit. Crines ingenio suo flexi, per totos sese^^ humeros effuderant: frons minima, et quae radices capillorum retro flexerat: supercilia vsque ad malarum stricturam^^ currentia, et rursus confi-nio luminum poene permixta: oculi clariores stellis extra lunam fulgentibus: nares paullulum inflexae: et osculum, quale Praxiteles habere Dianam credidit. Iam mentum, iam ceruix, iam manus, iam pedum candor intra auri gracile vinculum positus, Parium marmor exstinxe-

8 obosculantur E.

^sedeo mirari: sedeo + Frg. XLI Diaz + mirari B.

^°iocis R,W,B.

^^rogaui ancillam: rogaui R.

^^diphona R,W. 13 applicai meo: meo applicai R.

14

quidquid B.

'^se R,W.

^^scripturam R,V,B.

1 9 2

rat. I taque tunc primum Derida vêtus amator contempsi. Qui factum est, quod tu proiectls luppiter armis.

Inter caelicolas fabula muta taces?

Nunc erat a torua submit tere cornua fronte.

Nunc pluma canos dissimulare tuos.

Haec vera est Danae, temta modo tangere corpus,

Iam tua fiammifero membra calore fluent.

127 Deleetata illa risit tam blandum, vt videretur 17

mihi, plenum os extra nubem Luna proferre. Mox digitis gubernantibus vocem, Si non fastidis, inquit, feminam ornatam, et hoc primum anno virum expertam, concilio tibi, o iuuenis, sororem. habes tu equidem, et fratrem, neque enim me piguit inquirere: sed quid prohibet et sororem adoptare? eodem gradu venio: tu tantum dignare

18

et meum osculum, quum libuerit, adgnoseere . Immo inquam ego, per formam tuam te rogo, ne fastidias hominem pere-grinum inter cultores admittere: inuenies religiosum, si te adorar! permiseris. Ac ne me iudices, ad hoc templum Amoris'^^ gratis accedere, dono tibi fratrem meum. Quid^°?

21 inquit illa, donas mihi eum , sine quo non potes viuere? ex cuius osculo pendes? quem sic tu amas, quemadmodum ego te volo? Haec ipsa quum diceret, tanta gratia conci-liabat vocem loquentis, tam duleis sonus pertemtatum mulcebat aera, vt putares inter auras eanere Sirenum eoncordiam. Itaque miranti, et toto mihi caelo elarius neseio quid relueente, libuit deae nomen quaerere. Ita,

17"

plenum os extra nubem: extra nubem plenum os R.

agnosce R.

^^Amoris: om. R.

^°quidni R,V. 21 eum mihi R.

1 9 3

22

r^me Circen: Circen me R.

"'habeo W.

r*iam R,W.

r^Poliaenon Circe amat: belieno nece amat R.

r^sed R.

rinomina fax: nomina magna fax R,V. 28

clamauit W.

^^acet B.

1 9 4

inquit, non dixit tibi ancilla mea, me Circen vocari? non sum quidem Soils progenies; nec mea mater, dum pla-

23 cet, labentis mundi cursum detinuit: habebo tamen quod

24

caelo imputem, si nos fata coniunxerit. Immo etiam nescio quid tacitis cogitationibus Deus agit: npc sine caussa Poliaenon Circe amat^^. Semper^^ inter haec nomina

27

fax surgit. Sume ergo amplexum, si placet, neque est, quod curiosum aliquem extimescas. longe ab hoc loco frater est. Dixit haec Circe, implicitumque me brachiis mollioribus pluma, deduxit in terram vario gramine indu-tam.

Idaeo quales fudit de vertice flores

Terra parens, quum se confesso iunxit amori

luppiter, et toto concepit pectore flammas:

Emicuere rosae, violaeque, et molle cyperon,

Albaque de viridi riserunt lilla prato: 28

Talis humus Venerem molles clinauit in herbas,

Candidiorque dies secreto fault amori.

In hoc gramine pariter compositi mille osculis lusimus, quaerentes voluptatem robustam. * * *

128 Quid est, inquit, numquid te osculum meum offendit? 29

numquid spiritus ieiunio macer ? numquid alarum negle-

gens sudor? Porro"^°, si haec non sunt, numquid Gitona times? Perfusus ego rubore manifesto, etiam, si quid habueram virium, perdidi; totoque corpore velut laxato^^, Quaeso, inquam, Regina, noli suggilare miserias: venefi­cio contactus sum.

* * »

Die Chrysis, sed verum, numquid indecens sum? num­quid ineompta? numquid ab aliquo naturali vitio formam meam excaeco? noli deeipere dominam tuam; neseio quid peecauimus. Rapuit deinde tacenti speculum, et, postquam omnes vultus temtauit, quos solet inter amantes risus frangere, excussit vexatam solo vestem, raptimque aedem Veneris intrauit. Ego contra damnatus, et quasi quodam visu in horrorem perduetus, interrogare animum meum coepi, an vera voluptate fraudatus essem.

Nocte soporifera veluti quum somnia ludunt

Errantes oculos, effossaque protulit aurum

In lucem tellus, versat manus improba furtum,

Thesaurosque rapii, sudor quoque perlait ora

Et mentem timor altus habet, ne forte grauatum

Excuti at gremium secreti conscius auri.

Mox vbi fugerunt elusam gaudia mentem,

Veraque forma redit, animus, quod perdidit, optai;

Atque in praeter ita se totus imagine versai. * * * * * *

Itaque hoc nomine tibi gratias ago, quod me Socra­tica fide diligis. Non tam intactus Alcibiades in prae-ceptoris sui lectulo iacuit. * * »

129 Crede mihi frater, non intellego me virum esse, non sentio. funerata est pars illa corporis, qua quondam

% u t o R,W.

luxate E.

195

Achilles eram. * * Veritus puer ne in secreto depre­hensus daret sermonibus locum, prorlpuit se, et in par­tem aedium interiorem fugit. * * Cubiculum autem meum intrauit Chrysis, codicillosque mihi dominae suae reddidit, in quibus haec erant scripta.

CIRCE POLYAENO SALVTEM.^^ Si libidinosa essem, quererer decepta. nunc etiam

languori tuo gratias ago. In vmbra voluptatis diutius

lusi. quid tandem agas, quaere, et an tuis pedlbus per-

ueneris domum. negant enim medici sine neruis homines

ambulare posse. Narrabo tibi adulescens, paralysin ceue. 33

numquam ego aegrum tam magno periculo vidi. me-Dius 34

Fidius , iam peristi. Quod si idem frigus genua manusque

temtauerit tuas, licet ad tubicines mittas. Quid ergo

est? etiamsi grauem iniuriam accepi, homini tamen misero

non inuideo medicinam. Si vis sanus esse, Gitonem roga: 35

recipies, inquam , neruos tuos, si triduo sine fratre

dormieris. nam quod ad me adtinet, non ti meo, ne quis

inueniatur, cui minus placeam. nec speculum mihi, nec

fama mentitur. Vale si potes. Vt intellexit Chrysis, me perlegisse totum conui-cium: Solent, inquit, haec fieri^^, et praecipue in hac ciuitate, in qua mulieres etiam Lunam deducunt. * * *

Itaque huius quoque rei cura agetur: rescribe modo

• Circe Poyaeno salutem: om. R,W. 33 „ om. R.

^Ve Dius-Fidius: medius fidius R,W,B. 35 r>

om. B.

^^frater E.

1 9 6

37

om. R.

38 om. R.

39 accepi R.

*°Polyaenos Circae salutem: Bóllenos Circe salutem R. Polienos Circae salutem V.

' om. R,W,B.

" hoc R,W.

"^^om. R,V.

1 9 7

blandius dominae, animumque eius candida humanitate 38

restitue. verum enim fatendum est , ex qua hora iniuriam accepit^^, apud se non est. Libenter quidem parui ancil-lae, verbaque codicillis talia imposui.

40 130 POLYAENOS CIRCAE SALVTEM

Fateor me, domina, saepe peccasse: nam et homo sum,

et adhuc iuuenis: numquam tamen ante hunc diem vsque ad 41

mortem deliqui. Habes, inquam , confitentem reum. quic-

quid iusseris, merui. proditionem feci, hominem occidi,

templum violaui. In haec facinora quaere supplicium.

Slue occidere placet, ferro meo venio: slue verberibus

contenta es,, curro nudus ad dominam. Illud vnum memento,

non me, sed instrumenta peccasse, paratus miles arma non 42

habui. quis haec turbauerit, nescio: forsitan animus

antecesslt corporis moram. forsitan, dum omnia concupis­

co, voluptatem tempore consumpsi. non inuenio quod feci.

Paralysin tamen cauere lubes, tamquam iam maior fieri

possit, quae abstulit mihi, per quod etiam te habere

potui. Summa tamen excusationis mea haec est: Placebo 43

tibi, si me culpam emendare, permiseris. Vale .

Dimissa cum eiusmodi pollicitatione Chryside, cura-ui diligentius noxiosissimum corpus, balneoque praeteri-to, modica vnctione vsus, mox cibis validioribus pastus.

id est, bulbis, cochlearumque sine iure ceruicibus, 44

hausi parcius merum. hinc ante somnum leuissima ambula-tione compositus, sine Gitone cubiculum intraui. Tanta erat placandi cura, vt timerem, ne latus meum frater conuelleret.

131 Postero die, quum sine offensa corporis, animique 45

consurrexissem, in eundem platanona descendi, etiamsi locum inauspicatum timebam; coepique inter arbores ducem itineris exspeetare Chrysidem. Nec diu spatiatus conse-deram, vbi hesterno die fueram, quum ilia interuenit, comitem*^ aniculam trahens. Atque, vt me consalutauit; Quid est, inquit, fastose, ecquid bonam mentem habere caepisti? Ilia de sinu licium- protulit varii colorís filis intortum, eeruicemque vinxit meam. Mox turbatum sputo puluerem medio sustulit digito, frontemque repug-nantis signauit. hoc peracto carmine, ter me iussit exspuere, terque lapillos coniicere in sinum, quos ipsa praecantatos purpura inuoluerat, admotisque manibus templare coepit inguinum vires. Dicto citius nerui pa-ruerunt imperio, manusque aniculae ingenti tumore^^ re-pleuerunt. At ilia gaudio exsultans, Vides, inquit, Chrysis mea, vides, quod alls leporem excitaui?*

'^Dum viuls, sperare licet: tu rust ice custos

Hue ades, et neruis tente Priape faue.

Nobilis aestiuas platanus diffuderat vmbras.

44

lenlssima R.

*^idem W.

^^comitem: comitem Proselenon R.

" " motu R,W,E,B.

'^versus dum vivis...Priape faue: om. R,W.

1 9 8

Et circamtonsae trepidanti vertice pinus.

Et baccis redimita Daphne, tremulaeque cupressus.

Has inter ludebat aquis errantibus amnis 49

Spumeus, et quaerulo versabat rore lapillos.

Dignas amore locas, testis silaester Aedon^^,

Atqae vrbana Progne: quae dream gramina fusae,

Et^^ mol les violas, cantu sua rura colebant.

Premebat illa resoluta marmoreis ceruicibus aureum torum, myrtoque fiorenti quietum verberabat. Itaque vt me vidit, paullulum erubuit, hesternae scilicet iniuriae memor: deinde vt remotis omnibus secundum inuitantem

52

consedi , ramum super oculos meos posuit, et quasi pa­rióte interiecto audacior facta: Quid est, inquit, para-

53

lytice, ecquid hodie totus venisti? Rogas inquam ego, potius quam temtas? totoque corpore in amplexum eius

54 immissus, non precantis vsque ad satietatem osculis fruor.***

132 Ipsa corporis pulcritudine me ad se vocante trahebat ad Venerem. iam pluribus osculis conlisa labra crepita-bant. iam implicitae manus omne genus amoris inuenerant. iam adligata mutuo ambitu corpora, animarum quoque mix­turara fecerant.***

Manifestis matrona contumeliis verberata, tandem ad vltionem decurrit, vocatque cubicularios, et me iubet 49

vexabat R.

^°Iasdon R,W,E,B.

R. 52

consedit B.

om. R.

^'^praecantis R.

1 9 9

catorogare^^. Nec contenta mulier tam graui iniuria mea, conuocat omnes quasillarias^^, familiaeque sordidissimam partem, ac me conspui iubet. Oppone ego manus oculis meis, nullisque precibus effusls, quia seiebam, quid merulssem, verberibus, sputisque extra ianuam eiectus sum. Eiicitur et Proselenos, Chrysis vapulat, totaque familia tristis inter se mussat, quaeritque, quis domi­nae hilaritatem confuderit.***

Itaque pensatis vibieibus" animosior verberum notas arte contexi, ne aut Eumolpus contumelia mea hllarior fieret, aut trlstior Giton. Quod solum igitur saluo pudore poteram^^ conf ingere^^, languorem simulare^" coepi^^,

62

eonditusque leetulo , totum ignem furoris in earn conuer-ti, quae mihi omnium malorum caussa fuerat.

Ter conripui terribilem manu bipennem, 63

Ter languidior coliculi tepente thyrso,

Ferrum timui, quod trepido male dabat vsum.

Nec iam pot eram, quod modo conf i cere libebat^'

Namque ilia metu frigidior rigente bruma.

^^catorogare: saccate rigare B. 56 quassitarias R. 57 vlcibus R,V.

^^poterat R.

^^contingere R.

^°simulaui R. om. B.

om. R.

62 lecticulo R.

63

repente R,W,E.

^''licebat B.

2 0 0

Confugerat in viscera mille aperta rugís.

Ita non potui supplicio caput aperire:

Sed furciferae mortifero timore lusus^^

Ad verba, magis quae poterant nocere, fugi.

Erectus igitur in cubitum, hac fere oratione contumacem vexaui: Quid dicis, inquam, omnium hominum, deorumque

66 67

pudor? nam nec nominare quidem te inter res serias, fas est. Hoc de te merui, vt me in caelo positum ad inferos traheres? vt traduceres annos primo florentes vigore, senectaeque vltimae mihi lassitudinem imponeros? ROGO TE, MIHI APODIXIN defunctoriam REDDE. Haec vt ira­tus effudi,

Illa solo flxos oculos auersa tenebat:

Nec magis incept o vultum^^ sermone mouetur.

Quam lenta sauces, lassove papauera collo.

Nec minus ego tam foeda obiurgatione finita, poeniten-tiam agore sermonis mei coepi, secretoque rubore perfun-di, quod oblitus verecundiae meae, cum ea parte corporis verba contulerim, quam ne^^ ad cognitionem quidem admit­tere seuerioris notae homines solent. Mox perfricata diutius fronte. Quid autem ego, inquam mali feci, si dolorem meum naturali conuicio exoneraui? aut quid est, quod in corpore humano ventri maledicere solemus, aut

70

gulae, capitique etiam quum saepius dolet? quid? non et Vlyxes cum corde litigat suo? Et quidem Tragici oculos

^^laesus B.

ne R.

quidam R. 68 , . vultus R. 69 r,

nec B.

num W.

2 0 1

suos tamquam audlentes castigant. Podagrici pedibus suis

71 offenderunt saepe dígitos, quidquid doloris habent, in

maledicunt, chiragrici manibus, lippi oculis; et qui 71

offenderunt se pedes deferunt.

72 Quid me constricta spectatis fronte Catones,

Damnatisque nouae simplicitatis opus?

Sermonis puri non tristis gratia ridet,

Quodque facit populus, candida lingua referí. Nam quis concubitus. Veneris quis gaudia nescit?

73 Quis vetat in tepido membra calere toro?

74 Ipse pater veri doctus Epicurus in arte

Iussit, et hanc'^^ vitam dixit habere Deos^.

Nihil est hominum inepta persuasione falsius, nec ficta seueritate ineptius.

133 Haec declamatione finita Gitona voco, et. Narra mihi, inquam, frater, sed" ^ tua fide, ea nocte, qua te mihi Ascyltos subduxit, vsque in iniuriam vigilauit: an contentus fuit vidua pudicaque nocte? Tetigit puer ocu-los suos, conceptissimisque iurauit verbis' , sibi ab Ascylto nullam vim factam: * " Vtut res haberet, spem

79 vultu simulaui , positoque in limine genu, sic depreca-

"^^offendunt R.

d^constricta spectatis: spectatis constricta R.

''^tat R,y.

arce R,

d^hoc y.

'^^telos V,B.

•''si R. 78

iurauit verbis: verbis iurauit R.

d%tvt res haberet spem vultu simulaui: om. V,E,B.

2 0 2

tus sum numlna versu: Nympharum, Bacchique comes, quem pulcra Dione

Diultibus siluis numen dédit, indita paret

Cui Lesbos, viridlsque Thasos, quem Lydus adorat 80

Vestifluus , templumque tuis imponit Hyaepis. 81

Hue ades, o Bacchi tutor, Dryadumque voluptas.

Et tímidas admitte preces: non sanguine tristi 82

Perfusus venio ; non templis impius hostis 83

Admoui dextram, sed inops, et rebus egenus

Adtritis^'^, facinus non toto corpore feci.

Quisquís peccat inops, minor est reus. Hac prece,

(quaeso,

Exonera mentem, culpaeque ignosce minori.

Et quandoque mihi fortuna adriserit hora.

Non sine honore tuum patiar decus: ibit ad aras.

Sánete, tuas hircus, pecoris pater ibit ad aras,

Corniger, et querulae fetus suis, hostia lactens;

Spumabit pat er i s hornus liquor: et ter ouantem

Circa delubrum. gressum feret ebria pubes. 85

Dum haec ago, solertique cura deposito meo caueo, in-86

trauit delubrum anus laceratis crinibus, atraque veste deformis; extraque vestibulum me iniecta manu duxit

80

septifluus R,W.

^^et R,V. 82 . „ Vino R.

egenis R,W.

^^attritus R,W.

85 r> Tf cum R,W.

2 0 3

nigraque R,W. 86

L 87 cuneta trementem .

87 cuneta trementem: om. W,E,B.

2 0 4

134 * * Quae striges comederunt neruos tuos? aut quod purga-mentum nocte^ calcasti in triuio, aut cadauer? Nec a puero quidem te vindicasti: sed mollis, debilis, lassus, tamquam caballus in cliuo, et operam, et sudorem perdi-disti; nec contentus ipse peccare, mihi deos iratos

2 3

excitastl , et poenas mihi nullas dabis? Ac me iterum in cellam Sacerdotis nihil recusantem perduxit, impulit-que super* lectum, et harundinem ab hostio rapuit: ite­rumque nihil respondentem mulcauit. ac nisi primo ictu harundo quassata verberantis impetum minuisset, forsitan etiam brachia mea, caputque fregisset. Nec^ ingemui ego, vtique propter mascarpionem, lacrumisque vbertim manan-tibus, obscuratum dextra caput super puluinum^ inclina-ui. Nec minus ilia fletu confusa altera parte lectuli sedit, aetatisque longae moram tremulis vocibus coepit accusare, donec interuenit sacerdos, et^. Quid vos, inquit, in cellam meam tamquam ante recens bustum venis-tis? vtique die feriarum, quo etiam lugentes rident? 0, inquit, o Enothea, hunc adulescentem quem vides, malo astro natus est: nam neque puero, neque puellae bona sua vendere potest. Nunquam tu hominem tam infelicem vidis-ti: lorum in aqua, non inguina habet. Ad summam, qualem

^nocte: in nocte R,V.

^extricasti R,W.

^et poenas mihi nullas dabis?: om. W,E,B. 4

supra R.

^om. R,W,E,B.

^puluinar R.

''om. R.M.E.B.

2 0 5

g

surrexerit R. 9

sulcis B.

aquas R.

^Niliades R. leones R.

^^Idaeos R. 14

2 0 6

latices R.

putas esse, qui de Circes toro sine voluptate surrexit ? His auditis Enothea, inter vtrumque consedit, motoque diutius capite; Istum, inquit, morbum sola sum, quae emendare scio. Et ne putetis perplexe agere, rogo vt adulescentulus mecum nocte dormiat, nisi illud tam rigi-dum reddidero quam cornu.

Quicquid in orbe vides, paret mihi. Florida tellus, 9

Quum volo, spissatis arescit languida succis :

Quum volo, fundit opes^°: Scopulique atque hórrida

(sax a

Niliacas^^ iaculantur aquas: Mihi pontus inertes

Submittit fluctus: Zephyrique tacentia ponunt

Ante meos sua flabra pedes: Mihi flumina parent, 12

Hircanaeque tygres, et lussi stare dracones .

Quid leu i ora loquor? Lunae descendit imago

Carminibus deducta meis: Trepidusque furentes

Flectere Phoebus equos reuoluto cogitur orbe.

Tantum dieta valent. Taurorum fiamma quiescit

Virgineis exstincta sacris: Phoebeia Circe

Carminibus magicis socios mutauit Vlyxis:

Proteus esse solet, quicquid libet. his ego

( cai lens 13 14

Artibus Idaeo frútices in gurgite sistam.

Et rursus fluuios In summo vertice ponam.

135 Inhorrui ego tam fabulosa pollicitatione conterri-tus, anumque inspicere diligentius coepi. Ergo, excla­mât, o Enothea, imperio para te^^: detersisque curiose manibus, inclinauit se in lectulum, ac me semel iterum­que basiauit. Enothea mensam veterem posuit in medio altari, quam viuis^^ impleuit carbonibus, et camellam etiam vetustate ruptam pice temperata refecit. Tum cla-uum, qui detrahentem secutus cum camella lignea fuerat, fumoso parieti reddidit: mox incincta quadrato pallio cucuman ingentem foco adposuit, simulque pannum de car­nario detulit furca, in quo faba erat ad vsum reposita, et sincipitis vetustissima partícula mille plagis dela­ta. Vt soluit ergo licio pannum, partem leguminis super mensam effudit, iussitque me diligenter purgare. Seruio ego imperio, granaque sordidissimis putaminibus vestita curiosa manu segrego. At illa inertiam meam accusans

17 improba tollit, dentibusque follicules perite spoliât,

18 atque in terram veluti muscarum imagines despuit. Mira-

19

bile quidem paupertatis ingenium singularumque rerum quasdam artes fames edocuit^°.

Non Indum'' fulgebat ebur, quod inhaeserat auro,

Nec iam calcato rad i abat marmore terra,

^^para te: parete R,W,B.

^%inis R. 17

pariter W. om. R.

om. R. ^^ingenium singularumque: ingenium "quae opibus oblectatur" singu­larumque. 20 fames edocuit: suis prédit R. om. W,E,B.

2 0 7

non Indum: Indum non R. 21

Nuneribus delusa suls: sed crate saligna

Impositum Cereris vacuae nemus, et noua terrae

Pocula, quae facili vilis rota finxerat actu. 22 23

Ulne mollis stillae lacus , et de caudìce lento

Viminiae^'^ lances, maculataque testa Lyaeo:

At^^ paries circa palea satiatus inani, 26 27

Fortuitoque luto: clauis numerabat agrestis ,

Et viridi iunco gracilis pendebat harundo.

Praeterea quae fumoso suspensa tigillo, 28

Conseruabat opes humilis casa, mitia sorba 29

Inter odoratas pendebant texta coronas.

Et tymbrae veteres, et passis vua racemis.

Qualis in Actaea quondam fuit hospita terra 30

Digna sacris Hecates , quam Musa loquentibus annis

Battiadae veteris mirando tradidit aeuo. ^ -X ^ ^ i(

136 Dum ilia carnis etiam paululum delibat, et coaequa-le' ' natalium suorum sinciput in carnarium furca reponit, fracta est putris sella, quae staturae altitudinem adie-

^^Scyllae R.

^^latus R,\i.

24 vimineae R,'W,B.

^^et R.

^^clauus R,W,E,B.

27

agrestes R. et annos B.

seruo R. ^^exta R.

^°Hecate R,B.

31 1 . coaequali E.

2 0 8

cerat, anumque suo pondere deiectam super foculum mit­tit. frangi tur ergo ceruix cucumae"'^, ignemque modo con-ualescentem exstinguit. vexat cubitum ipsa stipite ar­denti, faciemque totam excitato ciñere perfudit. Consur­rexi equidem turbatus, anumque non sine risu meo erexi^^: statimque ne res aliqua sacrificium moraretur, ad refi-

34

clendum ignem in vicinia cucurrit . vix ad casae hostio-lum^^ processerai^^, quum ecce tres anseres sacri, qui, vt puto, medio die solebant ab anu diaria exigere, impetum in me faciunt, foedeque", ac veluti rabioso stridore circumsistunt trepidantem: atque alius tunicam meam lacerai, alius vincula calciamentorum resoluii, ac tra­hit: vnus etiam dux ac magister saeuitiae, non dubiiauit crus meum serrato vexare morsu. Oblitus itaque nugarum, pedem mensulae extorsi, coepique pugnacissimum animal armata elidere manu: nec saiiatus defunciorio ictu, morte me anseris vindicaui.

38 Tales Hercúlea Stymphalidas arte coactas

39 Ad coelum fugisse reor, sanieque fluentes

40

Harpyias, quum Phlneo maduere veneno

Fallaces epulae. tremuit perterritus aether

^^cucumulae R,V,E,B.

33 . . . . „ risu meo erexi: risu erexi R.

34 • r, r

cucurri R,E.

^^ostium B. 36

processeram R,W,E,B.

"foedoque R,B.

^^olucres R. 39

paeneque R,W.

*°furtiuo R. 2 0 9

Planctibus insolitis, confusaque regia coeli 41

Visa suas moto transcurrere cardine metas.

Iam reliqui reuolutam, passimque per totum effusam paui-mentum conlegerant fabam, orbatique, vt existimo, duce redierant in templum, quum ego praeda simul atque hac vindicta gaudens, post lectum occisum anserem mitto, vulnusque cruris haut altum aceto diluo. Deinde conui-cium*^ verens, abeundi formaui consilium: conlectoque cuitu meo ire extra casam coepi. Nec dum libaueram cel-lulae limen, quum animaduerto Enotheam cum testo ignis pleno venientem. Reduxi igitur gradum, proiectaque ves­te, tamquam expectarem morantem, in aditu stati. Conlo-cauit illa ignem cassis harundinibus conlectum, inges-tisque super pluribus lignis, excusare coepit moram, quod amica se non dimisisset tribus nisi potionibus e lege siccatis. Quid porro tu, inquit, me absenté fecis-ti? aut vbi est faba? Ego, qui putaueram me rem laude etiam dignam fecisse, ordine illi totum proelium expo-sui; et, ne diutius tristis esset, iacturae pensionem

43 44 anserem obtuli. quum protuli anserem , anus vt vidit, tam magnum aeque clamorem sustulit, vt putares iterum anseres limen intrasse. Confusus itaque et nouitate facinoris attonitus, quaerebam quid excanduisset, aut quare anseris potius quam mei misereretur.

137 At illa complosis manibus, Scelerate, inquit, e-

41 visa suas moto transcurrere cardine metas: om. W,B.

42

conuicium: concilium R.

quem R,W.

2 1 0

protuli anserem: om. R,W. 44

tiam*^ loqueris? nescis*^ quam magnum flagitium 47

admiserls . Occidlsti Priapi delltias, anserem omnibus matronis accepti-ssimum. Itaque ne te putes nihil egisse, si magistratus hoc scierint*^, ibis in crucem. Polluisti sanguine domicilium meum ante hunc diem inuiolatum; fecistique, vt me quisquís voluerit inimicus sacerdotio pellat.

49

Haec ait, et tremulo deduxit vertice canos,

Consecu itque genas, oculis nec defuit imber.

Sed qualis rapitur per valles improbus amnis,

Quum gelida periere niues. et languidus Auster

Non patitur, glaciem resoluta viuere terra.

Gurgite sic pleno fades manauit, et alto

Insonuit gemitu turbatum murmure pectus.

Tum ego^°. Rogo, inquam, noli clamare: ego tibi pro ansere strutiocamelum reddam. Dum^^ haec, me stupente, in leetulo sedet, anserisque fatum complorat, interim Pro­selenos cum impensa sacrificii venit, visoque ansere occiso, sciscitata caussam tristitiae, et ipsa fiere vehementius coepit, meique misereri, tamquam patrem meum, non publicum anserem occidissem. Itaque taedio fatigatus. Rogo, inquam, expiare manus pretio licet, si vos prouocassem, etiam si homicidium fecissem? Ecce duos

% m . R. et W. 46 . , - D

nescis: et nescis R.

^^admisisti R.

*^scierit R. 49

v^ersus haec ait. . .murmure pectus: om. R,W.

^°tum ego: om. W,E,B. ^^reddam dum: reddam "perstat apud se meroris tenax" dum R.

211

áureos pono, vnde possitis et deos, et anseres emere. Quos, vt vidit Enothea, Ignosce, inquit, adulescens, sollicita sum tua caussa: amoris est hoc argumentum, non malignitatis. Itaque dabimus operam, ne quis^^ hoc sciat. Tu modo Deos roga, vt illi facto tuo ignoscant.

Quisquís habet numos, secura nauiget aura,

Fortunamque suo temperet arbitrio.

Vxorem ducat Danaen, ipsumque licebit

Acrisium iubeat credere, quod Danaen.

Carmina componat, dee1 amet, concrepet omneis,

Et peragat caussas, sitque Catone prior,

lurisconsultus, PARET, NON PARET, habeto,

Atque esto quicquid Seruius, et Labeo.

Multa loquor: quidvis numis praesentibus opta.

Et veniet^^. clausum possidet arca louem. 54

Interea haec me satagens , infra manus meas camel-lam vini posuit, et quum dígitos pariter extensos porris apioque lustrasset, auellanas nuces cum precatione mer-sit in vinum: et siue in summum redierant, siue subsede-rant, ex hoc coniecturam^^ ducebat^^: nec me fallebat, inanes scilicet, ac sine medulla ventosas nuces in summo humore consistere, graues autem et plenas integro fructu

57 ad ima deferri. Tum ad anserem adpellens sese recluso

52 . _ q u i ß .

53 et veniet: eueniet R,B.

54

interea haec satagens: om. W,E,B.

^^ex hoc coniecturam: ex hac coniectura R,W.

^^dicebat R,W.

2 1 2

tum ad anserem adpellens sese: om, W,E,B. 57

58

c o extrahit R.

59

meracae profert: meracae "vt vitulantibus" profert R.

^°mea nasturcii: mea "mox expressum" nasturcii R.

^^vrticis vstum fuga subductum exaestumans consectatur: om. W,E,B. 62 . , „ euasit E.

63 cruentatis Chrysis: cruentatis "quae despicatui habebat inquit

fugitanti" Chrysis R. 64 destinât quid: destinât "sistebat aestus et recreatus" quid R.

2 1 3

pectore extraxit fortissimum iecur, et inde mihi futura praedixit. Immo, ne quod vestigium sceleris superesset, totum anserem laceratum verubus confixit, epulasque etiam lautas paullo ante, vt ipsa dicebat, perituro parauit. Volabant inter haec potiones meracae.

» * « * » » 59

138 Profert Enothea scorteum fascinum, quod vt oleo et minuto pipero atque vrticae trito circumdedit semine, paullatlm coepit Inserere ano meo. Hoc crudelissima anus spargit subinde humore femina mea. Nasturcii^° succum cum abrotoño miscet, perfusisque inguinibus meis, viridis vrticae fascem comprehendit, omniaque infra vmbiIleum coepit lenta manu caedere. Vrticis vstum, fuga subductum

exaestuans consectatur^'. * * Aniculae, quamuis solutae mero ac libidine essent, eandem viam temtant, et per aliquos vicos secutae fugientem. Prebende furem, cla­mant. Euasi" tamen, omnibus digitis inter praecipitem decursum cruentatis. * * » Chrysis^^, quae priorem fortunam tuam oderat, hanc vel cum periculo capitis persequi destinât. * * * Quid^* huic formae aut Ariadne habuit, aut Leda simile? quid contra hanc Helene, quid Venus posset? Ipse Paris Dearum liuidinantium iudex, si hanc in comparatione

vidisset tam petulantibus oculis, et Helenem huic donas-set, et Deas. Saltern si permitteretur osculum capere, si illud coeleste ac diuinum pectus amplecti, forsitan rediret hoc corpus ad vires, et resipiscerent partes veneficio, credo, sopitae. Nec me contumeliae lassant: quod verberatus sum, nescio: quod eiectus sum, lusum puto, modo redire in gratiam liceat.

139 Torum^^ frequenti tractatione vexaui, amoris mei quasi quandam imaginem. * * * gjc peruicax^^,

Non solum me numen, et Implacabile fatum

Persequitur, Prius Inachia Tirinthius^^ Ira^^

Exagitatus, onus coeli tulit: Ante profanam

lununem Pellas sensit: Tulit inscius arma

Laomedon: Gemini satiauit numinis iram

Telephus: Et regnum Neptuni pauit^'^ Vlyxes.

Me quoque per terras, per cani Nereos aequor

Hellespont iaci sequitur grauis ira Priapi.

Quaerere a Gitone meo coepi, num aliquis me quaesi-sset. Nemo, inquit, hodie: sed hesterno die mulier quae­dam haud inculta ianuam intrauit: quumque diu mecum esset locuta, et me accersito sermone lassasset, vltimo coepit dicere, te noxam meruisse, daturumque seruiles poenas, si laesus in querela perseuerasset. * * *

Nondum querelam finieram, quum Chrysis interuenit.

^^liceat torum: liceat "ne arenae sulco implet nescio quis fundum hunc sic" torum R.

^^sic peruicax: om. W,E,B.

Tirneius R.

ora R.

^^cauit R.

2 1 4

amplexuque effusissimo me inuasit, et, Teneo te, inquit, qualem speraueram: tu desiderium meum^^, tu voluptas mea, numquam finies hunc ignem, nisi sanguine exstinxeris.

• « « » «

Vnus ex nouitiis seruulis subito adcucurrit^^, et mihi dominum iratissimum esse, adfirmauit, quod biduo iam officio defuissem; recte ergo me facturum, si excu-sationem aliquam idoneam praeparassem. Vix enim posse fieri, vt rabies irascentis sine verbere considat^^. *

140 Matrona inter primas honesta, Philumene^"^ nomine, quae multas saepe haereditates officio aetatis extorse-

74

rat, tum anus et floris exstincti, filium filiamque ingerebat orbis senibus, et per hanc succesionem artem suam perseuerabat extendere. Ea ergo ad Eumolpum venit, et commendare liberos suos eius prudentiae, bonitatique credere se, et vota sua. Ilium esse solum in toto orbe terrarum, qui praeceptis etiam salubribus instruere iuuenes quotidie posset. Ad summam, relinquere se pueros in domo Eumolpi, vt ilium loquentem audirent, quae sola posset haereditas iuuenibus dari. Nec aliter fecit ac dixerat, filiamque speciosissimam cum fratre ephebo in cubiculo reliquit, simulauitque se in templum ire ad vota nuncupanda. Eumolpus, qui tam frugi erat, vt illi etiam ego puer viderer, non distulit puellam inuitare ad Pygiciaca sacra. Sed et podagricum se esse, lumborumque solutorum omnibus dixerat, et si non seruasset integram

om. W.

71 accurrit R,W.

72

consideret R,W.

"^^Philómela R,W. tamen R.

2 1 5

74,

simulationem, periclitabatur totam pene tragoediam euer-tere. Itaque, vt constaret mendacio fides, puellam qui­dem exorauit, vt sederet supra commendatam bonitatem; Ceraci autem imperauit, vt lectum, in quo ipse iacebat, subiret, positisque in pauimento manibus, dominum lumbis suis commoueret. Ille lento parebat imperio, puellaeque artifieium pari motu remunerabat. Quum ergo res ad af­fectum spectaret, clara Eumolpus voce exhortabatur Cora-ca, vt spissaret officium. Sic inter mercenarium amicam-que positus senex, veluti oscillatione ludebat. Hoe semel iterumque ingenti risu, etiam suo, Eumolpus feee-rat. Itaque ego quoque, ne desidia censuétudinem perde-rem, dum frater sororis' suae automata per clostellum miratur, accessi temtaturus an pateretur iniuriam. Nec se reiiciebat a blanditiis doetissimus puer, sed me numen inimicum ibi quoque inuenit. * * *

Dij^^ maiores sunt, qui me restituerunt in integrum. Mercurius enim, qui animas ducere, et reducere solet, suis benefieiis reddidit mihi, quod manus irata praeci­derat, vt scias me gratiosiorem esse quam Protesilaum, aut quemquam alium antiquorum. Haec locutus sustuli tunieam, Eumolpoque me totum adprobaui. At ille primo exhorruit: deinde, vt plurimum crederei, vtraque manu deorum beneficia tractat.

* * * * * *

Socrates deorum, hominumque iudicio sapientissimus^^

gloriari solebat, quod nunquam neque in tabernam conspe-xerat, nec villus turbae frequentioris concilio oculos suos crediderat. Adeo nihil est commodius, quam semper

^^inuenit dij: inuenit "male multato corpore quod non obscuris

deunculis restitutum se debet" dij R.

2 1 6

iudicio sapientissimus: om. W,E. voce sapientissimus R. 76

cum sapientia loqui. Omnia, inquam, ista vera sunt: nec vili enim celerius homines incidere debent in malam fortunam, quam qui alienum concupiscunt. Vnde plani autem, vnde leuatores^^ viuerent, nisi aut locellos, aut sonantes aere sacellos pro hamis in turbam mitterent? Sicut muta animalia cibo inescantur: sie homines non caperentur spe, nisi aliquid morderent.

* * * * * *

141 Ex Africa nauis, vt promiseras, cum pecunia tua, et familia tua non venit. Captatores iam exhausti liberali-tatem imminuerunt. Itaque aut fallor, aut fortuna commu­nis coepit redire ad poenitentiam suam. * * * Omnes, qui in testamento meo legata habent, praeter liberos meos, hac conditione percipient, quae dedi, si corpus meum in partes coneiderint, et adstante populo comederint. Ne

plus aequo exhorrescant , apud quasdam gentes scimus adhuc legem seruari, vt a propinquis suis consumantur defuncti, adeo quidem, vt obiurgentur aegri frequenter,

79 quod carnem suam faciant peiorem. His admoneo amices meos, ne recusent, quae iubeo, sed quibus animis deuoue-

80 runt spiritum meum, eisdem etiam corpus consumant.

81

Excaecabat ingens fama oculos, animosque miserorum. Gorgias paratus erat exsequi. *

82 De stomachi tui recusatione non habeo, quod ti-

d^lenatores R. 78

ne plus aequo exhorrescant: om. W,E,B.

d^admone B.

^°deuouerint R. 81 caecabat ingens: caecabat pecuniae ingens R.

82 exsequi de stomachi: exsequi "quicquid erat confidenter in se

recepit" de stomachi R.

2 1 7

meam. sequetur Imperium, si promiseris illi pro vnius horae fastidio multorum bonorum pensationem. Operi modo oculos, et finge te non humana viscera, sed centies sestertium cernesse. Accedet hue, quod aliqua inueniemus blandimenta, quibus saporem mutemus. Neque enim vi la caro per se placet, sed arte quadam corrumpitur, et stomacho coneiliatur auerso. Quodsi exemplis vis quoque probari consilium, Saguntini oppressi ab Kannibale, humanas edere carnes: nec haereditatem exspectabant.

83

Petaulj idem fecerunt in vltima fame, nec quicquam aliud in hac epulatione captabant, nisi tantum ne esuri-rent. Quum esset Numantia a Scipione capta, inuentae sunt matres, quae liberorum suorum tenerent semesa in sinu corpora.

« * » # » *

Massiiienses, quotiens pestilentia laborabant, vnus se ex pauperibus offerebat alendus anno integro publieis et purioribus eibis. Hic postea ornatus verbe-nis et vestibus sacris, cireumducebatur per totam ciui-tatem cum exsecrationibus, vt in ipsum reciderent mala ciuitatis: et sic proiiciebatur.

* * » * « « *

^^Petilini B.

^Vrg. Í Diaz: om. R,V.B.

2 1 8