अवयािन अथारः उदाहरणािनdevanagari 44 अध आननये...

devanAgari

# अवयािन अथा रः उदाहरणािन1 अथ मङलाऽननराऽऽमपशकातारिधकारषे ु

2 अथा मङलाऽननराऽऽमपशकातारिधकारषे ु

3 अित कानपकषोलङनाऽितशयपजूनषे ु

4 अतीव अितशयाऽथे अतीव शोभत ेधमी॥

5 अलम ् भषूणपया रिप शिकवारणषे ु

6 अगतः परुाथे अगतो यािह॥

7 अग परुाथे अग ेगच॥

8 अन ु पशातादशयलकतेमतूाखानभागवीपास ु

9 अिभतः समोपोभयतः शीघसाकलािभमखुसवरतोभावषे ु

10 अहह अदतुखदेयोः

11 अभीकम ् बारमाराऽथे अभीक ंिवचाय र वकवम॥्

12 असकृत ् बारमाराऽथे असकृदधापनीया िवदािथ रनः॥

13 अञसा दुत े अशवोऽञसा धावित॥

14 अहाय दुत े अहाय सयूणे तमो िनरसम॥्

15 अनरणे वज रनामधयोः

१ -- मङले -- अथातो बह िजजासा। २ -- अननर े--

वदेमधीताऽथ धमो िजजािसतवयः। ३ -- आरम े--

अथाऽधतेवम।् ४ -- पश े-- अय ंवकंु समथोऽथ न

समथ रः। ५ -- कात े-- अथ वदेाथ र बमूः। ६ --

अिधकार े-- अथ शबानशुासनम॥्१ -- मङले -- अथातो बह िजजासा। २ -- अननर े--

वदेमधीताऽथ धमो िजजािसतवयः। ३ -- आरम े--

अथाऽधतेवम।् ४ -- पश े-- अय ंवकंु समथोऽथ न

समथ रः। ५ -- कात े-- अथ वदेाथ र बमूः। ६ --

अिधकार े-- अथ शबानशुासनम॥्१ -- कान े-- मालमितकानोऽितमालः। २ -- पकष े--

अततुमो िवदान।् ३ -- लङ‍घन े-- अितवलेमङु‍के। ४

-- अितशय े-- अितबली दवेदतः। ५ -- पजून े--

अतादतः॥

१ -- भषूण े-- िवदायाऽलङ‍कृता कना। २ -- पया रता --

अलं भोका। ३ -- शकौ -- अलं वीरो वीराय। ४ -- वारण े

-- अलं महीपाल तव शमणे॥

१ -- पशात ् - गरुमनगुचित िशषः। २ -- सादश े--

वदेमनाचरित िवदान।् ३ -- लकण े-- वकृमनिुवदोतत े

िवदतु।् ४ -- इतमतूाखान े-- साधिुव रदानन।ु ५ --

वीपायाम ् --पदपदमनिुचनयित॥१ -- समीप े-- पयागमिभतो गङा। २ -- उभयतः --

अिभतो भवत ुसनेा। ३ -- शीघ े-- अिभतोऽधीष। ४ --

साकल े-- अिभमखु े-- अिभतो दीप ेशलभाः पतिन। ५

-- सव रतोभाव े-- अिभतो वष रित मघेः॥१ -- अदतु े-- अहह बिुदपकषो राजः। २ -- खदे े--

अहह मया कालो वथो नीतः॥

१ -- वज रन े-- िवदामनरणे कुतः शािनः। २ -- मध े--

अनयोगा रिमयोन ररा नदी। ३ -- अनयोरनर ेितषािम॥

devanAgari

16 अनरा वज रनामधयोः

17 अनरे वज रनामधयोः

18 अवशयम ् िनशये

19 अवाक ्र अवरे

20 असम ् अदशरन े सायमसिमतो रिवः॥

21 अिस सतऽेथे असीद ंजङम ंजडम॥्

22 अङ पनुरथ रसमोधनयोः

23 अद वत रमानऽेहिन अदायािह मया सह॥

24 अपरदेःु अपरिदन े अपरदेगू रिमषािम॥

25 अधरदेःु अधरदेसुमागचःे॥

26 अनतरदेःु अनसादनिसिनन े आगतोऽनतरदेःु सः॥

27 अिप पदाथ रसभंावनाऽनवसग रगहा रसमचुयशङापशषे ु

28 अदा सीकारे िवदामदाविैह। अञसा धमा रचर॥

29 अञसा सीकारे िवदामदाविैह। अञसा धमा रचर॥

30 अधरात ् एतऽेधोिदगदशेकालवाचकाः

31 अधरणे एतऽेधोिदगदशेकालवाचकाः

32 अधसात ् एतऽेधोिदगदशेकालवाचकाः

33 अव िविनगहिकयायोगयोः

34 अिध उपिरभावशैयरिकयायोगषे ु

35 अमा सहसमीपयोः

36 अधनुा वत रमानकाले अधनुा गचािम॥

37 अनर ् मधे अनःशोचित॥

38 अवस ् रकणािदष ु अवोयािह॥

39 अधस ् अवा रगगतौ वकृरैधः पिततः॥

40 अनत ् िभनऽेथे असािददमनतरोिष॥

41 अम ् अङीकारे अमसयुतयोकम॥्

42 अरे किनषसमोधन े

43 अनकुम ् आनकूुले अनकंु गच॥





सवरम रनषुरैवशय ंवदेः शोतवो मनवो

िनिदधािसतवः॥

अवा रगागच दषातन ् !

मखूोऽिप नावमनत ेिकमङ िवदान।् अङ दवेदत !

१ -- पदाथ े-- सिप रषोऽित सात।् २ -- समावन े-- अिप

िसञने मलूकसहसम।् ३ -- अनवसग े-- अिप सिुह। ४

-- गहा रयाम ् -- दवेदतमिप कािमनम।् ५ -- समचुय े--

पठोिप पाठय। ६ -- शङायाम ् -- अिप चोरो भवते।् ७ --

पश े-- त ंिकमिप जानािस ?

अधारात ् , अधरणे , अधसादचेतािद॥



१ -- िविनगह े-- अवगहः। २ --िकयायोग े-- अवितषत॥े

१ -- उपिरभाव े-- अिघषाता। २ -- ऐशय े-- अिधराजः।

३ -- िकयायोग े-- अिधगचेत ुतानयम॥्१ -- सहाऽथ े-- िमतणेाऽमाभङु‍के। २ -- समीप े--

अमातो राजानमागचित॥

अिर मिैतिय !

devanAgari

44 अध आननये भोजन ंकृताऽध गच॥

45 अहोबत अनकुमाखदेयोः

46 अमतु भवानरे अमतु जायत ेजन॥ु

47 अहो िवसये अहो रप ंपशय॥

48 अ अभावे अराजके त ुलोकेऽिसन ् सव रतो िवदुत ेभयात॥्

49 असु असयूाङीकारयोः

50 अप पथृगावे अपतेः॥

51 अह िविनगहाथीयः अयमहदे ंकरोत॥ु

52 अपषु िननाशोभाथ रयोः

53 आशु शीघाथे आशधापय॥

54 आङ् अवा रगीषदथ रिकयायोगमया रदािभिविधष ु

55 आस ् कोपपीडयोः

56 आ वाकसरणयोः

57 आः सिृतवाकानकुमास ु

58 आरात ् दरसमीपयोः

59 आहो िवकले अथ वाकरणमधीत आहो िनरकम॥्

60 आम ् अङीकारे आकंरोिम तदचः॥

61 आहोिसत ् पशपकानरयोः

62 आिवस पाकटये आिवभा रवा सतीित रः॥

63 आनषुक ् आनकूुले धमणेनषुगव रित रतवम॥्

64 इित हतेपुकरणपकषा रिदसमािपष ु

१ -- अनकुमायाम ् --अहोबत न हनवः। २ -- खदे े--

अहोबत म ेमतृः पतुः॥

१ -- असयूायाम ् --अस ुतवदे ंकथनम।् २ -- अङीकारे

-- अस ुतदचः सतम॥्

१ -- िननायाम ् -- अपषु भतृोऽयम।् २ -- शोभाथ े--

अपषु पठतयम॥्

१ -- अवा रिञ -- आकाशादायःु। २ -- ईषदथ े--

आिपङलः। ३ -- िकयायोग े-- आगचित। ४ --

मया रदायाम ् - आसमदुादाजदणडः। ५ -- अिभिवधौ -

आकुमारं यशः पािणनःे॥१ -- कोप े-- आः पाप िकं िवकतस।े २ -- पीडायाम ् -

आः जरः िकं किरषित॥

१ -- वाक े-- आ एव ंन ुमनस।े २ -- सरण े-- आ एव ं

िकल तत॥्

१ -- सतृौ -- आः क‍व गतननम।् २ -- वाक े-- आः

साध ुपठिस। ३ -- अनकुमायाम ् -- आः कथिमम

दःखयिस॥१ -- दर े-- दषादारदसते।् २ -- समीप े-- शषेदेारादसते॥्

१ -- पश े-- त ंकाशीवासाहोिसतथरुावासी। २ --

पकानर े- त ंवशैिेषकं पिठषसाहोिसनायम॥्

१ -- हतेौ -- शरूो हनीित कातरः पलायत।े २ -- पकरण े

-- इित वदित पािणिनः। ३ -- पकष े-- इताहाऽऽपः। ४

-- कम े-- इित वाकरणमधीत।े ५ - अनकुम े-- इित

वदेमधापयित -- पिठतबतेथ रः ६ -- समापौ - इित पथमः

पादः॥

devanAgari

65 इ भदेरषोकयनकुमाऽपाकरणषे ु

66 इतरदेःु इतरिसिनन े इतरदेःु स आगतः॥

67 इव उपमायाम ् आप इवाय ंवदित॥

68 इदानीम ् वत रमानकाले इदानीमिस नीरोगः॥

69 इदा पकाशे इदा तपतय ंराजा॥

70 ई िवषादानकुमयोः

71 ईषत ् अलऽेथे ईषदतमननेास॥ै

72 उ रषोकयनकुमािनयोगसमनपादपरूणषे ु

73 उत पशापथ रिवकलषे ु

74 उरिर िवसाराङीकारयोः

75 उचसै ् महतथे उचःै पव रताः सिन॥

76 उम ् पशऽेथे उम ् दवेदतः क‍व गतः॥

77 उषाः रातवसानयोः

78 उभयदेःु उभयोिदरनयोः उभयदेःु कृत ंकाय रम॥्

79 उतरदेःु आगामिद न े उतरदेरुहङतः॥

80 उदक ् एत ेउतरािदगदशेकालवाचकाः

81 उतरात ् एत ेउतरािदगदशेकालवचकाः

82 उतरणे एत ेउतरािदगदशेकालवचकाः

83 उतरतः एत ेउतरािदगदशेकालवचकाः

84 उपिर ऊधरिदगदशेकालवाचकौ

85 उपिरषात ् ऊधरिदगदशेकालवाचकौ

86 उप उपजनसामीपिकयायोगषे ु

१ -- भदे े-- इ अय ंपरुषोतमः। २ -- रषोकौ -- इ दष ं

िहिन। ३ -- अनकुमायाम ् -- इ पतु सखुी भव। ४ --

अपाकरण े-- इ यािततः खलः॥

१ - िवषाद े-- ई अय ंदःख ंददाित। २ -- अनकुमायाम ् --

ई अनाथः सखुी भवते॥्

१ -- रषोकौ -- उ उितष दषतेः। २ - अनकुमायाम ् - उ

अभौषध ंकुर। ३ - िनयोग े- उ अय ंदािर ितषत।ु ४ --

समन े-- उ अय ंमम िपयः। ५ -- पादपरूण े-- िकम ु

कायर मयाऽनघ॥१ -- पश े-- वदेमधीष ेउतादापयिस। २ -- अपथ े-- मा

वधीः िपतरं मोत मातरम।् ३ -- िवकल े-- वदे ंपठसतु

वदेाङम॥्१ -- िवसार े-- उररीकरोित राजम।् २ -- अङीकार े--

उररीकुया रदम रम॥्

१ -- रातौ -- उषा भवतेमोवतृा। २ -- तदवसान े-- उितष

उषा जाता॥

उदक ्, उतरात ् , उतरणे , उतरतो वा सिन वसिन

वतेािद॥







उपिर , उपिरषात ् वा गचिन पिकणः॥

उपिर , उपिरषात ् वा गचिन पिकणः॥

१ -- उपजन े-- उपकमः। २ -- सामीप े-- उपकुमम।्

३ -- कीयायोग े- उपितषत॥े

devanAgari

87 उद ् उतृषोधरिकयायोगषे ु

88 उताहो िवकलाथे त ंमीमासंा पठसतुाहो वशैिेषकम॥्

89 उपाशं ु शनजै रपऽेथे उपाशं ुजपित॥

90 उञ ् उतकेायाम ्

91 उकञ उतकेायाम ्

92 ऊरी िवसाराङोकारयोः

93 ऊ पकवाकाऽऽरमानकुमासरुकौ

94 ऊम ् रषोकौ ऊं शतहुरनवः॥

95 ऊधरम ् ऊधरिदगदशेकालवाचकाः ऊधर गचित वायःु॥

96 ऋ वाकगहरणयोः

97 ऋधक ् सीकारे ऋधक ्सतसङित ंकुर॥

98 ऋते वज रनऽेथे ऋत ेजानान मिुकः॥

99 एवम ् पकारोपमाङी काराऽवधारणषे ु

100 एव अवधारणे सतमवे वदेोकम॥्

101 एकदा कदाितदथे एकदाऽताऽऽगताः सव॥े

102 एतिहर वत रमानकाले एतह रधीत ेवदेम॥्

103 ऐ अननुय े ऐ धम रमपुिदश॥

104 ऐषमः वत रमान ेवषे ऐषमो बालकऽय ंम॥े

105 ओम ् पणवोपकमाऽनमुितष ु

106 कु पापकुतषेदथषे ु

107 िकिञत ् अले िकिञदद मया भकुम॥्

108 कामम ् कामानमुतकामपवदेनयोः

109 किञत ् कामपवदेन े िकिञतुशलमिस त॥े

110 कदािचत ् किसिंशतंाले कारणमनरा कायर कदािचन जायत॥े

१ -- उतृष े-- उतमः। २ -- ऊध े-- उदतः। ३ --

कीयायोग े-- उदमत॥े

िकम ुिवदान ् धािम रकः सात॥् िकमकु ्िवदया सखु ं

भवत॥्

िकम ुिवदान ् धािम रकः सात॥् िकमकु ्िवदया सखु ं

भवत॥्

१ -- िवसार े-- ऊरीकुया रिददाम।् २ -- अङीकार े--

ऊरीकुया रिदम॥्

१ -- पक े-- ऊ अय ंमम सवेकः। २ -- वाकारम े-- ऊ

एव ंन ुमनस।े ३ -- अनकुमायाम ् -- ऊ त ेदःख ं

िवनशयत॥ु

१ -- वाक े-- ऋ त ंिकं सवेस।े २ -- गहरण े-- ऋ गच

पापकृतम॥्

१ -- पकारे -- एव ंकुर। २ -- उपमायाम ् -- एवमतूो

दवेदतः। ३ -- अङीकार े-- एवमस ुवदेोकम।् ४ -

अवधारण ेएष िवदषा ंमतम॥्

१ -- पणव े-- ओ ंपणावः। २ -- उपकम े-

ओिमततेदकरमदुीथमपुासीत ३ -- ओिमद ं

सतमकुमनने॥१ -- पाप े-- कुकमी। २ -- कुतायाम ् -- कुपरुषः। ३ --

ईषदथ े-- कवोषम॥्

१ -- कामानमुत े-- काम ंतदीय ंकायर करोिम। २ --

कामपवदेन े- काम ंम ेपतु ंपाठय॥

devanAgari

111 िकल िवदापकष रिनशयवाता रसमावषे ु

112 कम ् वािरमदू रसखुषे ु

113 िकमतु िवकले

114 िकमतू िवकले

115 िकम ् पचृाजगुपुनपशिवकलकपेषे ु

116 कूपत ् कोप े कथ ंकूपददिस॥

117 कुिवत ् बले कुिवतरुषः॥

118 केवाली िहंसायाम ् केवाली करोित दषान॥्

119 कणे शदापितघात े कण ेहत पयः िपबित॥

120 िकञ पाकवू रिसनवानरे

121 िकन ु पशिवतकरयोः

122 िकम ु समावनाऽऽमशरयोः

123 खल िनषधेवाकालङारिजजासाऽननुयषे ु

124 खम ् इिनयाकाश बहस ु

125 गलुगधुा पीडाथे गलुगधुा करोित जनःु॥

126 िच अभतूतदावसपंदाथे अशकुः शकुः समदत ेतस करण ंशकुीकरणम॥्

127 िचराय िचरकालाथा रः पजूोपमाऽवकुिततासाकलषे ु

128 िचरराताय िचरकालाथा रः

१ -- िवदायाम ् - िकलाय ंिवदान।् २ -- पकष े-- िकलेद ं

वस ुगाहम।् ३ -- िनशय े-- एव ंिकलेदमिस। ४ --

वता रयाम ् -- जघान कंस ंिकल वासदुवेः। ५ -- सभंाव े--

िवदासं ंिकलाशययेिुव रदािथ रनः॥१ -- वािरिण -- कं िपब। २ -- मदू रिन -- कं भषूय। ३ --

सखु े-- मह ंकं दिेह॥

त ंनायमधीष ेिकमतु वदेानम।् तमायवुदेमधीष ेिकमतू

धनवुदेम॥्त ंनायमधीष ेिकमतु वदेानम।् तमायवुदेमधीष ेिकमतू

धनवुदेम॥्

१ -- पचृायाम ् -- िकं पठिस भोः ! २ -- जगुपुन े-- िकं

पिणडतो पकपाित। ३ -- पश े-- िकमय ंपरुषः ? ४ --

िवकल े-- िकमिैहककमरजन ंसखु ंदःख ंवा

पवू रजनकृतम।् ५ -- कपे े-- कशासौ राजा िकं राजा॥

१ -- पाकवू रिसन ् --वाकरण ंमयाऽधीत ं

िकञाननधीतम।् २ -- अवानर े-- अनयोः परुषयोः

िकञािस॥१ -- पश े-- िकन ुतनेोकम।् २ -- िवतके -- िकन ुनो दःख ं

भवित॥

१ -- समावनायाम ् - िकम ुत ंिवदा ंपिठषिस। २ --

आमश े-- िकम ुतदवे सान वा॥

१ -- िनषधे े-- खलधमा रिनग रचते।् २ -- वाकालङार े--

एततलाहः। ३ -- िजजासायाम ् -- वाकरण ंखल

पठािम। ४ -- अननुय े--िवदा खलधापय॥१ - इिनय े-- ततः खािन च ससंशृते।् २ -- आकाश े--

खमाकाशम।् ३ -- बहिण -- ख ंबह॥

िचराय सनप रय धनःै सपुातान।् िचरराताय सिञत ंवस।ु

िचरस दषवै मतृोिततवे। िचरणेाऽऽगनोऽिस िमत।

िचरात ् स क‍व गतोऽिस। िचरं िवदा पठनीया॥िचराय सनप रय धनःै सपुातान।् िचरराताय सिञत ंवस।ु


िचरात ् स क‍व गतोऽिस। िचरं िवदा पठनीया॥

devanAgari

129 िचरस िचरकालाथा रः

130 िचरणे िचरकालाथा रः

131 िचरात ् िचरकालाथा रः

132 िचरम ् िचरकालाथा रः

133 िचत ् पजूोपमाऽवकुिततासाकलषे ु

134 चटु लौलपे चट‍वय ंभोजन॥े

135 चण अले नािस िकं चण। न जानािस िकं चन॥

136 चन अले नािस िकं चण। न जानािस िकं चन॥

137 च अनाचयसमाहारतेरतेरस मचुयपादपरूणषे ु

138 जात ु किसिंशतंाले न जात ुकामः कामनामपुभोगने शामित॥

139 जोषम ् सखुतषूीमथ रयोः

140 जोक ् शाशते जोक ्पशयमे॥

141 झिटित दुतऽेथे नटो वशं ंझिटतारोहित॥

142 तथािह पवू रसादशय े तथािह वद॥

143 तषूीम ् पवू रसादशय े कथ ंतषूी िसतो िवदान।् तषूीका ंभव बािलश॥

144 तषूीकाम ् मौनऽथे ितरो दषट‍या समीकत॥े

145 ितरस ् ितयरगथे ितरो दषट‍या समीकत॥े

146 तथा सामऽेथे तथवैदेमिस॥

147 तत ् हतेथे

148 ततः हतेथे

िचराय सनप रय धनःै सपुातान।् िचरराताय सिञत ंवस।ु








िचरात ् स क‍व गतोऽिस। िचरं िवदा पठनीया॥१ -- पजूायाम ् -- आशयरिञिदद ंबयूत।् २ -- उपमायाम ्

-- दिधिचतकम।् ३ -- अवकुितत े--

कुलाषािंशदाहरित। ४ -- असाकलषे ु-- एष ुकिशत ्

करोित॥

१ -- अनाचय े-- िवदा ंपठ गरंु च सवेस। २ --

समाहार े-- सजंा च पिरभाषा च = सजंापिरभाषम।् ३ -

इतरतेरिसन ् -- धम रश अथ रश कामश मोकश = त े

धमा रथ रकाममोकाः। ४ -- समचुय े-- ईशरं च धमर च

सवेस। ५ -- पादपरूण े-- स च पाह सशुानाय॥

१ -- सखु े-- जोषमासीत। २ -- तषूीम ् -- जोष ंकुर॥

यदय ंयाचत ेतदस ैददािम। यतोऽय ंिवदान ्

ततोऽधापयत॥ु

यदय ंयाचत ेतदस ैददािम। यतोऽय ंिवदान ्

ततोऽधापयत॥ु

devanAgari

149 तः िविनगहाथीयसवरनामादरनामस ु

150 तदा तिसनालेऽथे क‍व गतस ंसख ेतदा। तदानीमागिमषािम॥

151 तदानीम ् तिसनालेऽथे क‍व गतस ंसख ेतदा। तदानीमागिमषािम॥

152 त ु भदेाऽवधारणपादपरूणषे ु

153 तावत ् मानाऽविधसाकलावधारणषे ु

154 दिकणा एत ेदिकणिदगदशेकालवचकाः

155 दिकणने एत ेदिकणिदगदशेकालवचकाः

156 दिकणात ् एत ेदिकणिदगदशेकालवचकाः

157 दिकणािह एत ेदिकणिदगदशेकालवचकाः

158 दिकणतः एत ेदिकणिदगदशेकालवचकाः

159 िदषा आननऽेथे िदषट‍या त ेदश रन ंभातः॥

160 दःषमम ् िननऽेथे दःषम ंखल भािषतम॥्

161 िदवा अहनथे िदवातमो िनवत रत॥े

162 दोषा रातौ रजनी मखु ेच

163 दर ् िननाऽथे दब ुरिदः॥

164 दाक ् दुतऽेथे दागगचित नदी॥

165 दषु िननायाम ् दषु ताज ंवचसया॥

166 िधक ् िनभ रतरनिननयोः

167 धसंकला िहंसाथे धसंकला कृत गतः॥

168 निह अभावऽेथे

169 नो अभावऽेथे

१ -- िविनगहाथ े-- ऋचा ंतः पोषमास।े २ -- सव रनािम

-- त ेगचित तस ैदिेह। ३ -- अदरनिम -- गायत ंतो

गायित शक‍वरीष॥ु

१ -- भदे े-- दवेदतािदषिुमतस ुबलवान।् २ --

अवधारण े-- वदेोकन ुसतम।् ३ -- पादपरूण े--

िवदासंधापयिेचषान॥्१ -- मान े-- तावदोकव ंयावतचते। २ -- अवधौ --

तावदधये ंयावजीवनम।् ३ -- साकल े-- तावद‍भकु

यावदतम।् ४ -- अवधारण े-- तावदामनयस

यावछोितयम॥्दिकणा , दिकणने , दिकणात ् , दिकणािह , दिकणतः ,

सिन वसिन िवतािद॥

दिकणा , दिकणने , दिकणात ् , दिकणािह , दिकणतः ,



सिन वसिन िवतािद॥दिकणा , दिकणने , दिकणात ् , दिकणािह , दिकणतः ,




१ -- रातौ -- दोषा सतारका खाता। २ -- रजनीमखु े--

दोषा सयूोऽसङतः॥

१ -- िनभ रतन े-- िधक ्तामनधीतिवदम।् २ --

िननायाम ् -- िधक ्पािपनम॥्

निह िवदानधम ेिवचरित। नो अधािम रकान ् सवेते। ना दषषे ु

रमते॥


रमते॥

devanAgari

170 ना अभावऽेथे

171 नन ु शङािविनगहयोः

172 िनःषमम ् िननऽेथे िनःषम ंवदित त ंमखू रः॥

173 ननूम ् िनशये ननू ंधमरः सवेनीयः॥

174 िनकषा अिनके िनकषा गच सिनतान॥्

175 नकम ् रजनथे नकं चनो िवभाित॥

176 नाम पकाशसभंावकोधोपगमकुतनषे ु

177 िनस ् िनशयिनषधेयोः

178 िनर ् िनशयिनषधेयोः

179 िन िविनगहाथीयः िनयमः॥

180 न ु िकपपचृािवकलषे ु

181 नीचसै ् अलाधोऽथ रयोः

182 नमस ् नतावथे नमसुया रनातरम॥्

183 नाना अनकेाथे नाना पदाथा रः॥

184 नते ् िनषधे े नदेचदे‍गामम॥्

185 नञ ् पितषधे े अबाहणः। नहाऽसत ंवदयेम ्

186 नह पितषधे े अबाहणः। नहाऽसत ंवदयेम ्

187 निकम ् आकाङ‍कायाम ्

188 नोचते ् आकाङ‍कायाम ्

189 नचते ् आकाङ‍कायाम ्

190 निकर ् आकाङ‍कायाम ्

191 ननचु पशदषोकोः


रमते॥

१ -- शङायाम ् -- ननवे ंकथमचुत।े २ -- िविनगह े--

निनद ंकुर॥

१ -- पकाश े-- िहमालयो नाम नगािधराजः। २ --

सभंाव े-- भिवषित नाम यदुम।् ३ -- कोध े-- मम

शतनुा रम पापः। ४ -- उपगम े-- जानाित नाम िवदया। ५

-- कुतन े-- को नामाऽय ंपलपित सभायाम॥्१ -- िनशय े-- िनरकऽथो यासेन। २ -- िनषधे े- अधमी

िनषाशनीयः॥

१ -- िनशय े-- िनरकऽथो यासेन। २ -- िनषधे े- अधमी

िनषाशनीयः॥

१ -- िकप े-- न ुगच। २ -- पचृायाम ् --

कोनधुमोऽिस। ३ -- िवकल े-- अय ंपिणडतः॥

१ -- अल े-- नीचधैीसवािस िवषयसवेनात।् २ --

अधोऽथ े-- नीग रचित पापाता॥

इद ंनिकं कृतम।् त ंपठ नोचदेःुखी भिवषिस। त ंसत ं

वद नोचते ् ता ंदणडययेम।् निकिरदमाचरणीयम॥्







१ -- पश े-- ननचुदे िकमिस ? २ -- दषोकौ -- ननचुास

बचोऽगहम॥्

devanAgari

192 प पकष रगतादथ रयोः

193 परा पकषा रऽनतुकष रयोः

194 पाट ् समोधन े

195 पाट ् समोधन े

196 पथृक ् वज रनाथे दषः पथृक ्कायरः॥

197 पनुर ् भदेाऽपथमयोः

198 पनुः पनुः बारमाराऽथे पनुः पनुः सतरुषाः सवेनीयाः॥

199 परुा पबनिचरातीतिनकटाऽऽगािमष ु

200 परुसात ् पाचीपथमदशेकालेष ु

201 पित पितिनिधपितदानलकणतेमतूाखानभागवीपास ु

202 पशात ् पतीचीचरमयोः

203 पसीम ् पसग रसीमासव रतोभोवषे ु

204 परुः समखुाथे परुो गच। परुतः पठ॥

205 परुतः समखुाथे परुो गच। परुतः पठ॥

206 पते भवानरे पतेानर ेजायत ेजनःु॥

207 पसह हठाथे कथ ंपसह करोिष॥

208 पादस ् नामपकाश पाकटषे ु

209 पिरतस ् सव रतोभावे आयान ुपिरतः िशयः॥

210 परमम ् अङीकारऽेथे परममकंु तयाऽनघ। परमातोकम॥्

211 परम ् अङीकारऽेथे परममकंु तयाऽनघ। परमातोकम॥्

212 पाक ् अतीतपवू रिदगदशेकालवाचकः

१ -- पकष े-- पभःु। २ -- गतादथषे ु-- पगत आचाय रः =

पाचाय रः॥

१ -- पकष े-- परागतः। २ -- अनतुष े-- पराजयः॥

पाट ्यजदतः ! पाट ्दवेदतः !

पाट ्यजदतः ! पाट ्दवेदतः !

१ -- भदे े-- िकंपनुिव रदासँो धािम रकाः। २ -- अपथम े--

पनुरकमनने॥

१ -- पबन े-- परुा पाठियतवः। २ -- िचरातीत े--

परुातनिमद ंसानम।् ३ -- िनकटे -- परुाऽऽयाित मघेः। ४

-- आगािमिन - परुा शीत ंदषवम॥्१ -- पाचाम ् -- परुसाददिेत सयू रः। २ -- पथम े--

परुसाद ्गच। ३ -- दशे े, काले च -- परुसादशे े, काले

वा पापम॥्१ -- पितिनधौ -- मनी राजः पित। २ -- पितिदन े-- पित

ितलेभो माषान ् दिेह। ३ -- लकण े- वकृ ंपित िवदोतत े

िवदतु।् ४ -- इतमतूाखान े--पगलभ ंपित

समाषणीयम।् ५ -- भाग े-- इद ंवकृ ंपित िसञ॥१ -- पतीचाम ् -- पशादस ंगतो रिवः। २ -- चरम े--

पशादयिस सनंसते॥्

१ -- पसग े-- पसीमािदतोऽसजृत।् २ -- सीमायाम ् --

पसी समदंु गचते।् ३ -- सव रतोभाव े-- पसी वायवुा रित॥

१ -- नािम -- पादसीदिुधिषरः। २ -- पकाश े--

पादरासीतमोनदुः। ३ -- पाकट े-- पादसृता तया

िवदा॥

१ -- अतीत े-- पागासीजगदतितः। २ --पवू रिदिश --

पागचन ुगता वा। ३ -- दशे े, काले च -- पागदशे े, काले

वा॥

devanAgari

213 पनुर ् िनशयपशादथ रयोः

214 पायस ् बहधाथे अिसनगर ेपायो धनाडाः सिन॥

215 पग े पभातऽेथे पग ेसवनै र शियतवम।् पातः सािह यदीष ंसात॥्

216 पातर ् पभातऽेथे पग ेसवनै र शियतवम।् पातः सािह यदीष ंसात॥्

217 परत ् वत रमानातवू ेवषे परजातो बालः॥

218 परािर पवू रतर ेवषे परािर जाता कनयेम॥्

219 पवूदेःु पवू रिसिनन े पवूदेरुगम ंगामम॥्

220 परदेिव परऽेहिन परदेवागतो िवदान॥्

221 परशस ् ततरागािम दने े परश आगिमषािम॥

222 पतक् पिशमिदगदशेकालवाचकः पतगगचनागचिन॥

223 पवाहकम ् पाबले पबाहकं कुव रिन दसवः॥

224 पाधम ् बननानकूुलाथ रयोः

225 फट ् शघै े फड ्वद॥

226 फल िवकारऽेथे

227 फली िवकारऽेथे

228 बाट ् आनकूुले बाड‍गचते॥्

229 बहलम ् बहधाथे उणादयो बहलम॥्

230 बिहर ् बाहऽेथे बिहषायो दषाता॥

231 बलवत ् अितशयाऽथे बलविनगहृाित॥

232 बत खदेाऽनकुमासनोषिवसयाऽऽमनणषे ु

233 भोः समोधन े

234 भाजक ् िवभाग े भाजगन ंदये ंिभककेुभः॥

235 भिूर बहथे भिूर िवदाथनेः पठिन॥

236 भयूम ् पनुः पनुरिध काथ रयोः

237 भसंकला िहंसाथे भसंकला कृत॥

238 महुः बारमारऽेथे महुदरषवो वदेः॥

239 मनङ‍क ु दुतऽेथे मङ‍कधुाविन मगृाः॥

240 मषृा वथ रकेऽथे

241 मधुा वथ रकेऽथे

१ -- िनशय े-- िकं पनुबा रहणाः पणुयाः। २ -- पशादथ े--

पनुज रन॥

१ -- बनन े-- पाध ंचोरो मया। २ -- आनकूुल े-- पाध ं

िमतो मया॥

फलकृत , फलीकृत॥

फलकृत , फलीकृत॥

१ -- खदे े-- बत महतषम।् २ -- अनकुमायाम ् --

बतायमरोगः सात।् ३ -- सनोष े-- माता पतुो

बतािलङतैः। ४ -- िवसय े-- िकिमद ंबत दशयत।े ५ --

आमनण े-- एिह बत सखु ंभङृुक॥भो िशष ! सदः पठ॥

१ -- पनुः पनुरथ े-- भयूसऽेहं पवकािम। २ -- अिधकाथ े

-- भयूो दिेह सताताय॥

मषृा वदित धतूोऽयम।् मधुा मखूा र भमनत। िमथदे ं

वचन ंवदेिवदरम॥्



devanAgari

242 िमथा वथ रकेऽथे

243 मनाक ् अलऽेथे मनङ ्मकंु कथ ंतया॥

244 मास वारणे

245 मा वारणे

246 मो वारणे

247 मािकम ् िनषधे े मािकमसत ंवदते॥्

248 मातायाम ् अले रगणने माताया ंभोकवम॥्

249 यथायथम ् यथावदथे यथायथ ंवदतापः। यथाश ंधमर पालयित॥

250 यथाशम ् यथावदथे यथायथ ंवदतापः। यथाश ंधमर पालयित॥

251 यत ् हतेथे

252 यतः हतेथे

253 यावत ् मानाऽविधसाकलावधारणषे ु

254 यथा सादशयापरभावयोः

255 यथो सादशयापरभावयोः

256 यथाथ रम ् सतऽेथे यथाथ ेवदित धमा रता॥

257 यथावत ् योगयऽेथे यथावत ् कम र करोित िवदान॥्

258 यगुपत ् सहाऽथे आगता यगुपतव॥े

259 रै नीचसमोधन े र ैवा र ेजन॥

260 रे नीचसमोधन े र ैवा र ेजन॥

261 िवशक ् सव रतोभावे िवशगविसत ंबह। िवशतो धम रमाचरते॥्

262 िवशतस ् सव रतोभावे िवशगविसत ंबह। िवशतो धम रमाचरते॥्

263 वौषट ् वाकाथे बालोमातवुौषड‍वसते।् इनो वषड ्वष रित॥

264 वषट ् वाकाथे बालोमातवुौषड‍वसते।् इनो वषड ्वष रित॥

265 वत ् सोमऽेथे तिदिददम।् इद ंव तत॥्

266 व सोमऽेथे तिदिददम।् इद ंव तत॥्

267 िव पथृिगवभशषेाथ रयोः

268 वा उपमािनशयाथ रिवकलषे ु



मास कुया र इद ंपतु। मा कुव रधम ेमनः। मो अह िदष े

धम रम॥्


धम रम॥्


धम रम॥्

यदय ंयाचत ेतिदद ंददािम। यतोऽय ंिवदासंतो

यदय ंयाचत ेतिदद ंददािम। यतोऽय ंिवदासंतो

१ -- मान े-- यावद‍बिुदसावदधयेम।् २ -- अवधौ --

यावद‍बहचयर तावदधयेम।् ३ -- साकल े-- यावददेाथ े

तावदधीतम।् ४ -- अवधारण े-- यावदोकवम॥्१ -- सादश े-- यथा , यथो वा दवेदतसथा िवषिुमतः

पठित। २ -- अपरभाव े-- यथा , यथो वा धावित॥

१ -- सादश े-- यथा , यथो वा दवेदतसथा िवषिुमतः

पठित। २ -- अपरभाव े-- यथा , यथो वा धावित॥

१ -- पथृगथ े-- िवगतः। २ -- िवशषेाथ े-- िविशषः॥

१ -- उपमायाम ् -- िसहंो वा कुदो भवित। २ -- िनशय े--

सत ंवापःै ससुिेवतम।् ३ -- िवकल े-- वाकरण ंपठिस

वा वदेम॥्

devanAgari

269 वथृा वथ रकेऽथे वथृा पषुो दवेदतः॥

270 व ै पादपरूणिनशयाथ रयोः

271 वरम ् अङीकारे वरं िवपः सयुिनतः॥

272 वलेायाम ् समये वलेाया ंभोकवम॥्

273 वशम ् साधीनतायाम ् शतनू ् वशनयते॥्

274 िवकी वषा रली िहंसायाम ् िवक‍लीकृत। वषा रलीकृत॥

275 शशत ् पनुः सदाथ रयोः िवक‍लीकृत। वषा रलीकृत॥

276 श ु शीघ े श ुपठ॥

277 शम ् सखुकलाणयोः

278 शौषट ् वाकाथ रयोग े िजजासिुव रदषःु शौषट ्गचते॥्

279 शमपुजोषम ् आनने शमपुजोष ंसवेनाम॥्

280 शस ् अनागतऽेहिन शो गनािस तवािनकम॥्

281 शकला िहंसायाम ् शकलाकृत॥

282 शकृत ् मले शकलातृत ंवतने॥

283 सम ् एकीभावऽऽननयोः

284 सिस आशीः कमेपणुयषे ु

285 िसत ् पशिवतकरयोः

286 सकृत ् सहकैवारयोः

287 साकात ् तलुपतकयोः

288 सीम ् सीमायाम ् िवसीमतः सरुचो वनेभावः॥

289 सािम अदरजगुपुयोः

290 समया अिनकमधयोः

291 साक ् दुतऽेथे साक ्पठित बिुदमान।् सपिद धावतशवः सदोः। यािह॥

292 सपिद दुतऽेथे साक ्पठित बिुदमान।् सपिद धावतशवः सदोः। यािह॥

293 सदः दुतऽेथे साक ्पठित बिुदमान।् सपिद धावतशवः सदोः। यािह॥

294 स ु पजून े सपुरुषः॥

१ -- पादपरूण े-- अहं ता ंविच व ैिहतम।् २ -- िनशय े

-- सतम ् व ैसतत ंबयूात॥्

१ -- सखु े-- समस ुत।े २ -- कलाण े-- शङरः॥

१ -- एकीभाव े-- सङतः घतृ ंतलेै। २ -- आनन े--

समागतः सतरुषान॥्

१ -- आशीिष -- सिस त ेभयूात।् २ -- कमे े-- सिस

गच। ३ -- पणुय े-- सिसमान ् सखुमापोित॥

१ -- पश े-- दवेदत िकंिसतिठतिस ? २ -- िवतके --

अिधकं पािणडत ंदवेदत ेिसिदषिुमत॥े

१ -- सह -- सकृत ् गचन ुभतृाः। २ -- एकवार े--

सकृिदवाहं कुया रत॥्

१ -- तलु े-- साकाितहंोऽय ंवीरः। २ -- पतक े--

साकानिुनम रया दषः॥

१ -- अद े-- सािम पिठत ंवाकरणम।् २ -- जगुपुायाम ्

-- सामधमरः सिेवतोऽनने॥

१ -- अिनके -- समया नगरं नदी। २ -- मध े-- समया

शलंै गामः॥

devanAgari

295 सािच ितयरगथे सािच गमन ंकरोित सप रः॥

296 साकम ् सङेऽथे

297 सादरम ् सङेऽथे

298 समम ् सङेऽथे

299 सता सङेऽथे

300 सह सङेऽथे

301 साहा वाकाथ रयोग े अगय ेसाहा। िपतभृः सधा॥

302 सधा वाकाथ रयोग े अगय ेसाहा। िपतभृः सधा॥

303 सामतम ् यकुवत रमानाथ रयोः

304 समित यकुवत रमानाथ रयोः

305 सान े यकेुऽथे अय ंितषत ुराजः सान॥े

306 समनतस ् सव रतोभावे मघेो वष रित समनतः। सव रतो वाित पवनः॥

307 सवरतस ् सव रतोभावे मघेो वष रित समनतः। सव रतो वाित पवनः॥

308 सवंत वषे पभवो नाम सवंत॥्

309 सयम ् आताथे सयिमचािम पिठतमु॥्

310 सना सवरदाथे

311 सनतुर ् सव रदाथे

312 सनत ् सव रदाथे

313 सनात ् सव रदाथे

314 स अतीते भवित स िवदाढो दवेदतः॥

315 सषुु पशसंायाम ् सषुु काव ंपठिस तम॥्

राजा साकं गचन।ु िशषःै सादरमागतोऽधापकः। िपता

सम ंन िवविदतवम।् मया सता को गचते।् िवदषा सह

मनी सदा रकते॥्राजा साकं गचन।ु िशषःै सादरमागतोऽधापकः। िपता








मनी सदा रकते॥्

१ -- यकेु -- कमशो विच सामतम ् , समित वा। २ --

वत रमान े-- सामत ंगचािम , समित वा॥

१ -- यकेु -- कमशो विच सामतम ् , समित वा। २ --

वत रमान े-- सामत ंगचािम , समित वा॥

सनातनः। सनतुः परुषाथ ेपयतरेन।् सनिददा ंसवेनाम।्

सनाद ्बिुद ंवदरयित िवदान॥्







devanAgari

316 सायम ् सधंासमये साय ंसधंामहुासीरन॥्

317 सदा सवरिसनाले धम रः सदा नरःै सवेः। सव रदा सखुमापवम॥्

318 सवरदा सव रिसनाले धम रः सदा नरःै सवेः। सव रदा सखुमापवम॥्

319 सजःू सहाऽथे

320 सपूत ् सहाऽथे

321 ससंकला िहंसायाम ् ससंकला कृत॥

322 सत ् आदरे सतृत। सतृतम।् यततरोित॥

323 सहसा अतिकरतबलातारयोः

324 समक् दढपशसंयोः

325 हन हष रिवषादाऽनकुमहवाकारमषे ु

326 ह अवधारणिविनगहाथ रपादपरूणषे ु

327 िह हतेपदशेाऽनपुषृाऽसयूाऽवधारणपादपरूणिवसयषे ु

328 हम ् िवतकरपिरपशयोः

329 िहरक ् वज रनऽेथे िहरगधमणे कुतः सखुम॥्

330 हे समोधन े

331 है समोधन े

332 हस ् गतिदन े हः सखाय ंसमागचत॥्

333 हाहा खदेहासयोः हाहा पतुो मतृो म।े हाहा तव का वाता र॥

334 हो िवसये हो वीरणे बहकृतम॥्

अथ कृदवयािन1 मे तमुथ ेछनिस

2 सने ् तमुथ ेछनिस

3 अस े तमुथ ेछनिस

4 असने ् तमुथ ेछनिस

5 के तमुथ ेछनिस पषे ेभगाय॥

6 कसने ् तमुथ ेछनिस िशयस॥े

7 अधै तमुथ ेछनिस कमरणयपुाचरध॥ै

सजःू , सपूदा गचिन भतूाः॥सजःू , सपूदा गचिन

भतूाः॥

सजःू , सपूदा गचिन भतूाः॥सजःू , सपूदा गचिन

भतूाः॥

१ -- अतिकरत े-- सहसा करोतय ंसदा। २ -- बलातारे

-- सहसा िवदधीत न िकयाम॥्

१ -- दढ े-- समगधािम रकः। पशसंायाम ् समगधापकः॥

१ -- हष े-- हन लाभो महानापः। २ -- िवषाद े-- हन

नषो बनमु।े ३ -- अनकुमायाम ् -- हन दीनो

रिकतवः। ४ -- वाकारम े- हन त ेकथियषािम॥१ -- अवधारण े-- अयिमद ंह किरषित। २ -- िचिनगह े

-- अय ंहदे ंकरोत।ु ३ -- पादपरूण े-- त ंहाऽधापयित

१ -- हतेपदशे े-- इद ंिह किरषित ! २ -- असयूायाम ् --

कथम ् िह वाकिरषित। ३ -- अवधारण े-- इद ंिह

कत रवम।् ४ -- पादपरूण े-- अहं िह यासािम वरं परंु

तव। ५ -- िवसय े-- बलं िह वीरस समीकता ंनराः॥१ -- िवतके -- दःखिमदानीननने कम रणा हं परुातनने। २

-- पिरपश े-- हं दवेदत तया िकं िकमधीतम ् ?॥

ह ेिवदनपुिदश ! ह ैअधापक पाठयः !॥

ह ेिवदनपुिदश ! ह ैअधापक पाठयः !॥

वक ेरायः (धनािन वोढमु ्)॥

ता वामषे ेरथानाम ् (यवुा ंरथान ् गमियत ुसमथो)॥

कत ेदकाय जीवस े(जीिवतमु ्)॥

कत ेदकाय जीवस े(जीिवतमु ्)॥

devanAgari

8 अधनै ् तमुथ ेछनिस कमरणयपुाचरध॥ै

9 कधै तमुथ ेछनिस इनागी आहवध॥ै

10 कधनै ् तमुथ ेछनिस इनागी आहवध॥ै

11 शधै तमुथ ेछनिस सह मादयध॥ै

12 शधनै ् तमुथ ेछनिस सह मादयध॥ै

13 तव ै तमुथ ेछनिस

14 तवङे् तमुथ ेछनिस दशम ेमािस सतूव॥े

15 तवने ् तमुथ ेछनिस सदवेषे ुगनव॥े

16 कै तमुथ ेछनिस

17 इषै तमुथ ेछनिस

18 के तमुथ ेछनिस

19 तव ै कृताथ ेछनिस

20 केन ् कृताथ ेछनिस

21 केन कृताथ ेछनिस

22 तन ् कृताथ ेछनिस

23 एश ् कृताथ ेछनिस

24 का पितषधेाथ र अलं खलयोग।े समानकतृ रकयोः पवू रकाले वतीहार ेवा अलं खल वा कृता। पिठता पाठयते।् अपिमत याचत॥े

25 तोसनु ् ईशर शब ेउपपद ेतमुथ ेभावलकण ेसािदभो वा छनिस

26 कुसनु ् ईशर शब ेउपपद ेभावलकण ेवत रमानयोः सिृपतदृोसमुथ ेवा छनिस

27 णमलु ् शकपुपद ेवदे ेसमानकतृ रकयोः पवू रकाले व सव रत

28 कमलु ् शकपुपद ेछनिस

29 तमुनु ् िकयाथा रया ंिकयायामपुपदे

30 तिसल ् पञमनात ्

31 तल ् सपमनात ् सव रिसिनित सव रत॥

32 ह इदमः िकमो वा सपमनाददेे

33 दा सवा रिदभः काले

34 िहरल ् काले

बहणने न म‍लेिचतव ैनापभािषतव॥ै ( or may be -

सोमिमनाय पातव ै)॥

पय ैदवेभेः (पयातिुमतथ रः)॥

अपामोषधीना ंरोिहष ै(रोहणाय), अविथष ै

(अवथनाय)॥

दश ेिवशाय सयू रम ् (दषमु ्), िवख े(िवखातमु ्)॥

पिरधातव ै(पिरधातवम ्)॥

नावगाह े(नावगािहतवम ्)॥

शशुषूणेयः (शशुिूषतवः)॥

कतर हिवः (कत रवम ्)॥

नावचक े(नावखातवम ्)॥

ईशरोऽिभचिरतोः (अिभचिरत ुसमथ र इतथ रः)।

आससंातोवदेा ंसोदिन। [आ समापःे सीदनीतथ रः]॥ईशरो िविलखः (िविलिखत ु ंसमथ र इतथ रः)। परुाकूरस

िवसपृः (िवसपिुमतथ रः)। परुाजतृ रभ आतदृः

(आतिदरतिुमतथ रः)॥अिगवदैवेा िवभाज ंनाशक‍नवुन ् (िवभकुिमतथ रः)। सारं

सारं वदेवचोऽधीत े(सतृा सतृतेथ रः)॥

अिगमपलप ंनाशक‍नवुन ् (अपलोपिुमतथ रः)॥

भोकंु वजित (भोजनायतेथ रः)॥

कसात ् काभा ंकेभ इित कुतः। सव रसात ् सवा रभाम ्

सवभे इित सव रत इतािद॥

अिसननयोरिेषित , इह कुहािभिपत ंकरतः। कुतिचदस

सा दरे क‍व बाहणस चावकाः॥

सवरिसन ् काले , सव रदा। किसन ् काले , कदा। यिसन ्

काले , यदा। तिसनाले , तदा॥

एतिसन ् काले , एतिहर। किसनाले कृिहर। तिसनाले

तिहर। यिसनाले यिहर॥

devanAgari

35 धनुा इद ंशबात ् काले

36 दानीम ् इद ंतचबाभा ंकाले

37 थाल ् पकारवचन े

38 थम ु इदमः िकमश

39 था पकारवचन ेिकमो हतौ छनिस च

40 असित सपमी पञमी पथमानािदगवािच रनोिदगदशेकालेष ु

41 अतसचु ् दिकणािदभोऽसातथे

42 आित उतराधरदिकणादसातथे

43 एनप ् सपमीपथमानादतरािदभोऽसातथऽेदरे

44 आच ् सपमीपथमानादिकण शबासातथे

45 आिह असातथ ेदिकणादरूे

46 अिस पवूा रिदभोऽसातथे

47 धा िवधाथ ेदविवचाले वा सखंातः

48 धमञु ् िदितभा ंधा पतयादशेः ऐकधम॥्

49 धयञु ् िदितभा ंधा पतयादशेः

50 एधाच ् िदितभा ंधा पतयादशेो वा

51 कृतसचु ् िकयाभाविृतगणन े

52 सचु ् िकयाभाविृतगणन े

53 शस ् बहलाथा रत ् कारकात ्

54 आम ् घपतयानाितमािदभोदवपकषे

55 अम ् उकाथ ेछनिस पतरं नयामः॥

56 तिस पितयोग ेपञमनात ् आदािदभश पदमुः कृषात ् पित। आिदतः। मधतः। अनतः॥

57 वित ततृीयाषषी सपमनातलु े सािनवत।् बाहणवत।् आदनवत।् इतािद॥

अिसनाले , अधनुा॥

अिसनाले , इदानीम।् तिसन ् काले , तदानीम॥्

सवणे , सवा रभा ं, सवशे , पकारःै , सव रथा। एवमवे यथा ,

तथा इतािद॥

अनने , आभाम ् , एिभश पकारःै , इतम।् केन ,

काभा ं, कैश पकारःै , कथम॥्

सवणे पकारणे सव रथा। (िकमोहतेौ) कथा गाम ंन

पचृिस ? (केन हनेनुा न पचृसीतथ रः)॥

पाचा ंिदिश , पवू रिसन ् दशे ेकाले वा , पवू रसा िदशः ,

पवू रसादशेातालादा , पवूा रिदक ्, पवूो दशेः , पवू रः काल

इित परुसात॥्दिकणतो वसित। दिकणत आगतः। दिकणतो रमणीयम।्

परतो वसित। परत आगतः। परतो रमणीयम।् एवमवे

उतरत इतािद। परसादसतीतािद च। पागवसित

पागागतः पागमणीयिमतािद च॥उतरादधरादिकणाच वसित , आगतो , रमणीय ं,

चतेािद॥

उतरणेाऽधरणे , दिकणने , वसतीतािद॥

दिकणा , वसित इतािद॥

दिकणािह , वसिन (दरे इतथ रः)॥

परुोऽधोऽवश , वसतीतािद॥

एकिवध इतकेधा , एव ंिदधा , बहधा , ितधा , चतधुा र

इतािद॥

दधैम ् , तधैम॥्

दधेा , तधेा॥

पञकृतोऽधीतोऽनवुाकः। (पञवारं कृततेथ रः)। एवमवे

षट‍कृत इतािद॥

िदनस , दरेधीत े, ितरधीत े, चतरुधीत े(एकिसिनन े

िदवारं ितवारं चतवुा ररं वा पठतीतथ रः)॥अलशो गनानधीतवान ् (अलािननथ रः)। बहशो िवत ं

गहृिन (बहिवतिमतथ रः)॥

िकनराम।् िकनमाम।् पचिततराम।् जलिततमाम।्

उचसैराम॥्

devanAgari

58 ना पथृगाववािचभा ंिवनञभा ंसाथे िवना नाना॥

59 नाञ ् पथृगाववािचभा ंिवनञभा ंसाथे िवना नाना॥

60 िच कुभिसयोग ेसपंदकत रिर भिस भवित। पाती करोित॥

61 साित कुभिसयोग ेकात ेअिभिवधौ तदधीनवचन ेच भसातुरत ेबाहणसात ् करोित॥

62 ता तदधीनवचन ेदयेऽेथे दवेता वसित। मनषुता गचित। परुषता वसित॥

63 डाच ् अवकानकुरणादजवरादा रिदिनतौ पटपटा भवित। पटपटा करोित। दमदमा भवित। दमदमा

सात।् इतािद॥

ITX

# avyayAni avyayArthaHatha

athaa

ati

atiiva atishayaa.arthe atiiva shobhate dharmii..

alam

agrataH puraarthe agrato yaahi..

agra puraarthe agre gachCha..

anu

abhitaH

ahaha adbhutakhedayoH

abhiikShNam baarambaaraa.arthe abhiikSNaM vichaaryya vaktavyam..

asakR^it baarambaaraa.arthe asakRRidadhyaapaniiyaa vidyaarthinaH..

a~njasaa drute ashavo.a~njasaa dhaavati..

ahnaaya drute ahnaaya suuryeNa tamo nirastam..

ma~Ngalaa.anantaraa.a.amb

haprashnakaartsnyaadhikaar

eShu

1 -- ma~Ngale -- athaato brahma jij~naasaa.

2 -- anantare -- vedamadhiityaa.atha

dharmo jij~naasitavayaH. 3 -- aarambhe --

athaa.adhyetavyam. 4 -- prashne -- ayaM

vaktuM samartho.atha na samarthaH. 5 --

kaartsnye -- atha vedaartha bruumaH. 6 --

adhikaare -- atha shabdaanushaasanam..

ma~Ngalaa.anantaraa.a.amb

haprashnakaartsnyaadhikaar

eShu

1 -- ma~Ngale -- athaato brahma jij~naasaa.

2 -- anantare -- vedamadhiityaa.atha

dharmo jij~naasitavayaH. 3 -- aarambhe --

athaa.adhyetavyam. 4 -- prashne -- ayaM

vaktuM samartho.atha na samarthaH. 5 --

kaartsnye -- atha vedaartha bruumaH. 6 --

adhikaare -- atha shabdaanushaasanam..

kraantaprakarShoalla~Nghan

aa.atishayapuujaneShu

1 -- kraante -- maalamatikraanto.atimaalaH.

2 -- prakarSe -- atyuttamo vidvaan. 3 --

la~N{}ghane -- ativelambhu~N{}kte. 4 --

atishaye -- atibalii devadattaH. 5 -- puujane

-- atyaadRRitaH..

bhuuSaNaparyaapti

shaktivaaraNeShu

1 -- bhuuSaNe -- vidyaayaa.ala~N{}kRRitaa

kanyaa. 2 -- paryyaataau -- alaM bhoktaa. 3

-- shaktau -- alaM viiro viiraaya. 4 --

vaaraNe -- alaM mahiipaala tava

shrameNa..

pashchaatsaadR^ishyalakSh

Netthambhuutaakhyaanabha

agaviipsaasu

1 -- pashchaat - gurumanugachChati

shiSyaH. 2 -- saadRRishe --

vedamanvaacharati vidvaan. 3 -- lakSaNe --

vRRikSamanuvidyotate vidyut. 4 --

itthambhuutaakhyaane --

saadhurvidvaananu. 5 -- viipsaayaam

--padapadamanuchintayati..samopobhayataH

shiighrasaakalyaabhimukhas

arvatobhaaveShu

1 -- samiipe -- prayaagamabhito ga~Ngaa. 2

-- ubhayataH -- abhito bhavatu senaa. 3 --

shiighre -- abhito.adhiiSva. 4 -- saakalye --

abhimukhe -- abhito diipe shalabhaaH

patanti. 5 -- sarvatobhaave -- abhito varSati

meghaH..1 -- adbhute -- ahaha buddhiprakarSo

raaj~naH. 2 -- khede -- ahaha mayaa kaalo

vyartho niitaH..

ITX

antareNa varjanaamadhyayoH

antaraa varjanaamadhyayoH

antare varjanaamadhyayoH

avashyam nishcaye

avaark avare arvaagaagachCha duSTaatman \!

astam adarshane saayamastamito raviH..

asti satve.arthe astiidaM ja~NgamaM jaDam..

a~Nga punararthasambodhanayoH

adya vartamaane.ahani adyaayaahi mayaa saha..

aparedyuH aparadine aparedyuurgamiSyaami..

adharedyuH adharedyustvamaagachCheH..

anyasmaadanyasmindine aagato.anyataredyuH saH..

api

addhaa sviikaare

a~njasaa sviikaare

adharaat

adhareNa

adhastaat

ava vinigrahakriyaayogayoH

adhi

amaa sahasamiipayoH

adhunaa varttamaanakaale adhunaa gachChaami..

antar madhye antaHshochati..

avas raxaNaadiShu avoyaahi..

1 -- varjane -- vidyaamantareNa kutaH

shaantiH. 2 -- madhye --

anayorgraamiyorntaraa nadii. 3 --

anayorantare tiSThaami..1 -- varjane -- vidyaamantareNa kutaH



anayorantare tiSThaami..1 -- varjane -- vidyaamantareNa kutaH



anayorantare tiSThaami..sarvarmanuSyairavashyaM vedaH

shrotavyo mantavyo nididhyaasitavyaH..

muurkho.api naavamanyate kima~Nga

vidvaan. a~Nga devadatta \!

anyataredyu

Hpadaarthasa.mbhaavanaa.an

vavasargagarhaasamuchchay

asha~NkaaprashneShu

1 -- padaarthe -- sarpiSo.ati syaat. 2 --

sambhaavane -- api si~nchena

muulakasahasram. 3 -- anvavasarge -- api

stuhi. 4 -- garhaayaam -- devadattamapi

kaaminam. 5 -- samuchchaye -- paThopi

paaThaya. 6 -- sha~Nkaayaam -- api choro

bhavet. 7 -- prashne -- tvaM kimapi jaanaasi

\?vidyaamaddhaavaihi. a~njasaa

dharmmaachara..

vidyaamaddhaavaihi. a~njasaa

dharmmaachara..ete.adhodigdeshakaalavaach

akaaH

adhaaraat \, adhareNa \,

adhyastaadgachChetyaadi..

ete.adhodigdeshakaalavaach

akaaH


adhyastaadgachChetyaadi..ete.adhodigdeshakaalavaach

akaaH


adhyastaadgachChetyaadi..

1 -- vinigrahe -- avagrahaH. 2 --kriyaayoge

-- avatiSThate..uparibhaavaishvaryyakriyaa

yogeShu

1 -- uparibhaave -- aghiSThaataa. 2 --

aishvarye -- adhiraajaH. 3 -- kriyaayoge --

adhigachChettu taansvayam..1 -- sahaa.arthe --

mitreNaa.amaabhu~N{}kte. 2 -- samiipe --

amaatyo raajaanammaagachChati..

ITX

adhas arvaaggatau vRRikSairadhaH patitaH..

anyat bhinne.arthe asmaadidamanyatkaroSi..

am a~Ngiikaare amastuyattvayoktam..

are kaniSThasambodhane ari maitriyi \!

anukam aanukuulye anukaM gachCha..

adha aanantaryye bhojanaM kRRitvaa.adha gachCha..

ahobata anukampaakhedayoH

amutra bhavaantare amutra jaayate jantu..

aho vismaye aho ruupaM pashya..

a abhaave

astu asuuyaa~NgiikaarayoH

apa pR^ithagbhaave apetaH..

aha vinigrahaarthiiyaH ayamahedaM karotu..

apaShThu nindaashobhaarthayoH

aashu shiighraarthe aashvadhyaapaya..

aa~N

aas kopapiiDayoH

aa vaakyasmaraNayoH

aaH smR^itivaakyaanukampaasu

aaraat duurasamiipayoH

aaho vikalpe atha vyaakaraNamadhiita aaho niruktam..

aam a~~Ngiikaare aaMkaromi tvadvachaH..

aahosvit prashnapaxaantarayoH

aavisa praakaTaye aavirbhaavyaa satkiirtiH..

aanuShak aanukuulye dharmeNanuSargvarttitavyam..

iti

1 -- anukampaayaam --ahobata na

hantavyaH. 2 -- khede -- ahobata me

mRRitaH putraH..

araajake tu loke.asmin sarvato vidrute

bhayaat..

1 -- asuuyaayaam --astu tavedaM

kathanam. 2 -- a~Ngiikaare -- astu

tvadvachaH satyam..

1 -- nindaayaam -- apaSThu

bhRRityo.ayam. 2 -- shobhaarthe --

apaSThu paThtyayam..

arvaagiiShadarthakriyaayoga

maryaadaabhividhiShu

1 -- arvaa~nchi -- aakaashaadvaayuH. 2 --

iiSadarthe -- aapi~NgalaH. 3 -- kriyaayoge

-- aagachChati. 4 -- maryaadaayaam -

aasamudraadraajadaNDaH. 5 -- abhividhau

- aakumaaraM yashaH paaNineH..

1 -- kope -- aaH paapa kiM vikatthase. 2 --

piiDaayaam - aaH jvaraH kiM kariSyati..1 -- vaakye -- aa evaM nu manyase. 2 --

smaraNe -- aa evaM kila tat..1 -- smRRitau -- aaH k{}va gatandhanam. 2

-- vaakye -- aaH saadhu paThasi. 3 --

anukampaayaam -- aaH kathamima

duHkhayasi..1 -- duure -- duSTaadaaradvaset. 2 --

samiipe -- shreSTheedaaraadvaset..

1 -- prashne -- tvaM

kaashiivaasyaahosvitmathuraavaasii. 2 --

pakSaantare - tvaM vaisheSikaM

paThiSyasyaahosvinnyaayam..

hetuprakaraNaprakarShaadis

amaaptiShu

1 -- hetau -- shuuro hantiiti kaataraH

palaayate. 2 -- prakaraNe -- iti vadati

paaNiniH. 3 -- prakarSe -- ityaahaa.a.aptaH.

4 -- krame -- iti vyaakaraNmadhiite. 5 -

anukrame -- iti vedamadhyaapayati --

paThitbetyarthaH 6 -- samaaptau - iti

prathamaH paadaH..

ITX

i

itaredyuH itarasmindine itaredyuH sa aagataH..

iva upamaayaam aapta ivaayaM vadati..

idaaniim varttamaanakaale idaaniimasmi niirogaH..

iddaa prakaashe iddhaa tapatyayaM raajaa..

ii viShaadaanukampayoH

iiShat alpe.arthe iiSaddattamanenaasmai..

u

uta prashnaapyarthavikalpeShu

urari vistaaraa~NgiikaarayoH

uchchais mahatyarthe uchchaiH parvataaH santi..

um prashne.arthe um devadattaH k{}va gataH..

uShaaH raatryavasaanayoH

ubhayedyuH ubhayordinayoH ubhayedyuH kRRitaM kaaryyam..

uttaredyuH aagaamadi ne uttaredyuraha~NgataH..

udak

uttaraat

uttareNa

uttarataH

upari

upariShTaat

upa

ud

utaaho vikalpaarthe

upaa.mshu shanairjape.arthe upaaMshu japati..

bheedaruShoktayanukampaa

.apaakaraNeShu

1 -- bhede -- i ayaM puruSottamaH. 2 --

ruSoktau -- i duSTaM hindhi. 3 --

anukampaayaam -- i putra sukhii bhava. 4

-- apaakaraNe -- i yaatvitaH khalaH..

1 - viSaade -- ii ayaM duHkhaM dadaati. 2

-- anukampaayaam -- ii anaathaH sukhii

bhavet..

ruShoktayanukampaaniyoga

sambandhapaadapuuraNeSh

u

1 -- ruSoktau -- u uttiSTha duSTetaH. 2 -

anukampaayaam - u abhyauSadhaM kuru.

3 - niyoge - u ayaM dvaari tiSThatu. 4 --

sambandhe -- u ayaM mama priyaH. 5 --

paadapuuraNe -- kimu kaaryyaM

mayaa.anagha..1 -- prashne -- vedamadhiiSe

utaadyaapayasi. 2 -- apyarthe -- maa

vadhiiH pitaraM mota maataram. 3 --

vikalpe -- vedaM paThasyuta

vedaa~Ngam..1 -- vistaare -- urariikaroti raajyam. 2 --

a~Ngiikaare -- urariikuryyaaddharmam..

1 -- raatrau -- uSaa bhavettamovRRitaa. 2 --

tadavasaane -- uttiSTha uSaa jaataa..

ete

uttaraadigdeshakaalavaachak

aaH

udak \, uttaraat \, uttareNa \, uttarato vaa

santi vasanti vetyaadi..

ete uttaraadigde-

shakaalavachakaaHudak \, uttaraat \, uttareNa \, uttarato vaa

santi vasanti vetyaadi..ete uttaraadigde-


santi vasanti vetyaadi..ete uttaraadigde-


santi vasanti vetyaadi..uurdhvadigdeshakaalavaach

akau

upari \, upariSTaat vaa gachChanti

pakSiNaH..uurdhvadigdeshakaalavaach

akau

upari \, upariSTaat vaa gachChanti

pakSiNaH..upajanasaamiipyakriyaayoge

Su

1 -- upajane -- upakramaH. 2 -- saamiipye --

upakumbham. 3 -- kriiyaayoge -

upatiSThate..utkRRiSTordhvakriyaayogeS

hu

1 -- utkRRiSTe -- uttamaH. 2 -- uurdhve --

udgataH. 3 -- kriiyaayoge -- udyamyate..

tvaM miimaaMsaa paThasyutaaho

vaisheSikam..

ITX

u~n utprekSaayaam

uka~na utprekSaayaam

uurii vistaaraa~NgokaarayoH

uu

uum ruSoktau uuM shatrurhantavyaH..

uurdhvam uurdhvaM gachChati vaayuH..

Rî vaakyagarhaNayoH

Rîdhak sviikaare RRidhak satyasa~NgatiM kuru..

Rîte varjane.arthe RRite j~naanaanna muktiH..

evam

eva avadhaaraNe satyameva vedoktam..

ekadaa kadaatidarthe ekadaa.atraa.a.agataaH sarve..

etarhi varttamaanakaale etarhyadhiite vedam..

ai anunaye ai dharmamupadisha..

aiShamaH varttamaane varSe aiSamo baalaka.ayaM me..

om

ku paapakutseSadartheSu

ki~nchit alpe ki~nchidadya mayaa bhuktam..

kaamam

ka~nchit kaamapravedane ki~nchitkushalamasti te..

kadaachit kasmiMshchiMtkaale

kila

kam vaarimuurddhasukheSu

kimuta vikalpe

kimu vidvaan dhaarmikaH syaat.. kimuk

vidyayaa sukhaM bhavaet..kimu vidvaan dhaarmikaH syaat.. kimuk

vidyayaa sukhaM bhavaet..

1 -- vistaare -- uuriikuryyaadvidyaam. 2 --

a~Ngiikaare -- uuriikuryyaaddhim..pakSavaakyaa.a.arambhaanu

kampaasuruktau

1 -- pakSe -- uu ayaM mama sevakaH. 2 --

vaakyaarambhe -- uu evaM nu manyase. 3

-- anukampaayaam -- uu te duHkhaM

vinashyatu..

uurdhvadigdeshakaalavaach

akaaH1 -- vaakye -- RRi tvaM kiM sevase. 2 --

garhaNe -- RRi gachCha paapakRRitam..

prakaaropamaa~Ngii

kaaraa.avadhaaraNeSu

1 -- prakaare -- evaM kuru. 2 --

upamaayaam -- evambhuuto devadattaH. 3

-- a~Ngiikaare -- evamastu veodoktam. 4 -

avadhaaraNe eSa viduSaaM matam..

praNavopakramaa.anumatiS

u

1 -- praNave -- oM praNaavaH. 2 --

upakrame -

omityetadakSaramudgiithamupaasiita 3 --

omidaM satyamuktamanena..1 -- paape -- kukarmii. 2 -- kutsaayaam --

kupuruSaH. 3 -- iiSadarthe -- kavoSNam..

kaamaanumatakaamapraved

anayoH

1 -- kaamaanumatte -- kaamaM tvadiiyaM

kaaryaM karomi. 2 -- kaamapravedane -

kaamaM me putraM paaThaya..

kaaraNamantaraa kaaryaM kadaachinna

jaayate..

vidyaaprakarSanishchayavaa

rtaasambhaavyeShu

1 -- vidyaayaam - kilaayaM vidvaan. 2 --

prakarSe -- kiledaM vastu graahyam. 3 --

nishchaye -- evaM kiledamasti. 4 --

varttaayaam -- jaghaana kaMsaM kila

vaasudevaH. 5 -- saMbhaave --

vidvaaMsaM

kilaashrayeyurvidyaarthinaH..1 -- vaariNi -- kaM piba. 2 -- muurddhani --

kaM bhuuSaya. 3 -- sukhe -- mahyaM kaM

dehi..tvaM nyaayamadhiiSe kimuta vedaantam.

tvamaayurvedamadhiiSe kimuuta

dhanurvedam..

ITX

kimuuta vikalpe

kim

kuupat kope kathaM kuupadvadasi..

kuvit bale kuvitpuruSaH..

kevaalii hiMsaayaam kevaalii karoti duSTaan..

kaNe shraddhaapratighaate kaNe hatya payaH pibati..

ki~ncha praakpuurvasminnavaantare

kinnu prashnavitarkayoH

kimu

khalu

kham indriyaakaasha brahmasu

gulagudhaa piiDaarthe gulagudhaa karoti jantuH..

chvi

chiraaya

chirakaalaarthaaH

chirasya chirakaalaarthaaH

tvaM nyaayamadhiiSe kimuta vedaantam.

tvamaayurvedamadhiiSe kimuuta

dhanurvedam..pRRichChaajugupsanaprashn

avikalpakSepeSu

1 -- pRRichChaayaam -- kiM paThasi

bhoH \! 2 -- jugupsane -- kiM paNDito

pakSapaati. 3 -- prashne -- kimayaM

puruSaH \? 4 -- vikalpe --

kimaihikakarmmajanyaM sukhaM

duHkhaM vaa puurvajanmakRRitam. 5 --

kSepe -- kashchaasau raajaa kiM raajaa..

1 -- praakpuurvasmin --vyaakaraNaM

mayaa.adhiitaM ki~nchaanyannadhiitam. 2

-- avaantare -- anayoH puruSayoH

ki~nchaasti..1 -- prashne -- kinnu tenoktam. 2 -- vitarke

-- kinnu no duHkhaM bhavati..sambhaavanaa.a.amarshayo

H

1 -- sambhaavanaayaam - kimu tvaM

vidyaaM paThiSyasi. 2 -- aamarshe -- kimu

tadeva syaanna vaa..niSedhavaakyaala~Nkaarajij

~naasaa.anunayeSu

1 -- niSedhe --

khlvadharmmaannirgachChet. 2 --

vaakyaala~Nkaare -- etatkhalvaahuH. 3 --

jij~naasaayaam -- vyaakaraNaM khalu

paThaami. 4 -- anunaye --vidyaa

khalvadhyaapaya..1 - indriye -- tataH khaani cha

saMspRRishet. 2 -- aakaashe --

khamaakaasham. 3 -- brahmaNi -- khaM

brahma..

abhuutatadbhaavasaMpadya

arthe

ashuklaH shuklaH sampadyate tasya

karaNaM shukliikaraNam..chirakaalaarthaaH

puujopamaa.avakutsitaasaak

alyeSu

chiraaya santarpaya dhanaiH supaatraan.

chiraraatraaya sa~nchitaM vastu. chirasya

dRRiSTaiva mRRitotthiteva.

chireNaa.a.agano.asi mitra. chiraat sa k{}va

gato.asti. chiraM vidyaa paThaniiyaa..

chiraraatraay

a











ITX

chireNa chirakaalaarthaaH

chiraat chirakaalaarthaaH

chiram chirakaalaarthaaH

chit

chaTu laulupye chaT{}vayaM bhojane..

chaNa alpe naasti kiM chaNa. na jaanaasi kiM chana..

chana alpe naasti kiM chaNa. na jaanaasi kiM chana..

cha

jaatu kasmiMshchiMtkaale

joSham sukhatuuSNiimarthayoH

jok shaashvate jok pashyema..

jhaTiti drute.arthe naTo vaMshaM jhaTityaarohati..

tathaahi puurvasaadRRishye tathaahi vada..

tuuShNiim puurvasaadRRishye

mauna.arthe tiro dRRiST{}yaa samiikSate..

tiras tiryyagarthe tiro dRRiST{}yaa samiikSate..

tathaa saamye.arthe tathaivedamasti..

tat hetvarthe

tataH hetvarthe
















puujopamaa.avakutsitaasaak

alyeSu

1 -- puujaayaam -- aashcharyya~nchididaM

bruuyat. 2 -- upamaayaam --

dadhichittakram. 3 -- avakutsite --

kulmaaSaaMshchidaaharati. 4 --

asaakalyeSu -- eSu kashchit karoti..

anvaachayasamaahaaretareta

rasa

muchchayapaadapuuraNeSu

1 -- anvaachaye -- vidyaaM paTha guruM

cha sevasva. 2 -- samaahaare -- saMj~naa

cha paribhaaSaa cha \=

saMj~naaparibhaaSam. 3 - itaretarasmin --

dharmashcha arthashcha kaamashcha

mokSashcha \= te

dharmaarthakaamamokSaaH. 4 --

samuchcaye -- iishvaraM cha dharmaM cha

sevasva. 5 -- paadapuuraNe -- sa cha praaha

sushaantaaya..na jaatu kaamaH kaamanaamupabhogena

shaamyati..

1 -- sukhe -- joSamaasiita. 2 -- tuuSNiim --

joSaM kuru..

kathaM tuuSNiiM sthito vidvaan.

tuuSNiikaaM bhava baalisha..tuuShNiikaa

m

yadayaM yaachate tadasmai dadaami.

yato.ayaM vidvaan tato.adhyaapayatu..yadayaM yaachate tadasmai dadaami.

yato.ayaM vidvaan tato.adhyaapayatu..

ITX

tvaH

tadaa tasminkaale.arthe

tadaaniim tasminkaale.arthe

tu

taavat

dakShiNaa

dakShiNena

dakShiNaat

dakShiNaahi

dakShiNataH

diShTyaa aanande.arthe diST{}yaa te darshanaM bhraataH..

duHShamam nindye.arthe duHSamaM khalu bhaaSitam..

divaa ahanyarthe divaattamo nivarttate..

doShaa raatrau rajaniii mukhe cha

dur nindaa.arthe durbuddhiH..

draak drute.arthe draaggachChati nadii..

duShThu nindaayaam duSThu tyaajyaM vachastvayaa..

dhik nirbhartsananindayoH

hiMsaarthe dhvaMsakalaa kRRitya gataH..

nahi abhaave.arthe

no abhaave.arthe

vinigrahaarthiiyasarvanaama

arddhanaamasu

1 -- vinigrahaarthe -- RRichaaM tvaH

poSamaaste. 2 -- sarvanaamni -- tve

gachChati tvasmai dehi. 3 -- arddhanamni --

gaayatraM tvo gaayati shak{}variiSu..k{}va gatastvaM sakhe tadaa.

tadaaniimaagamiSyaami..k{}va gatastvaM sakhe tadaa.

tadaaniimaagamiSyaami..

bhedaa.avadhaaraNapaadap

uuraNeSu

1 -- bhede -- devadattaadviSNumitrastu

balavaan. 2 -- avadhaaraNe -- vedoktantu

satyam. 3 -- paadapuuraNe --

vidvaaMstvadhyaapayechChiSyaan..maanaa.avadhisaakalyaavad

haaraNeSu

1 -- maane -- taavadbhoktavyaM

yaavatpachyeta. 2 -- avadhau --

taavadadhyeyaM yaavajiivanam. 3 --

saakalye -- taavad{}bhukta yaavaddattam. 4

-- avadhaaraNe -- taavadaamantrayasva

yaavaChrotriyam..ete

dakSiNadigdeshakaalavacha

kaaH

dakSiNaa \, dakSiNena \, dakSiNaat \,

dakSiNaahi \, dakSiNataH \, santi vasanti

vityaadi..ete


kaaH



vityaadi..ete


kaaH



vityaadi..ete


kaaH



vityaadi..ete


kaaH



vityaadi..

1 -- raatrau -- doSaa sataarakaa khyaataa. 2

-- rajaniimukhe -- doSaa

suuryo.asta~NgataH..

1 -- nirbhatsane -- dhik

tvaamanadhiitavidyam. 2 -- nindaayaam --

dhik paapinam..dhva.nsakala

a

nahi vidvaanadharme vicharati. no

adhaarmikaan seveta. naa duSTeSu rameta..



ITX

naa abhaave.arthe

nanu sha~NkaavinigrahayoH

niHShamam nindye.arthe niHSamaM vadati tvaM muurkhaH..

nuunam nishchaye nuunaM dharmmaH sevaniiyaH..

nikaShaa antike nikaSaa gachCha sanmitraan..

naktam rajanyarthe naktaM chandro vibhaati..

naama

nis nishchayaniSedhayoH

nir nishchayaniSedhayoH

ni vinigrahaarthiiyaH niyamaH..

nu kSiprapRRichChaavikalpeSu

niichais alpaadho.arthayoH

namas nataavarthe namaskuryaanmaataram..

naanaa anekaarthe naanaa padaarthaaH..

net niSedhe nedgachChed{}graamam..

na~n pratiSedhe abraahmaNaH. nahaa.asatyaM vadeyam

naha pratiSedhe abraahmaNaH. nahaa.asatyaM vadeyam

nakim aakaa~N{}kSaayaam

nochet aakaa~N{}kSaayaam

nachet aakaa~N{}kSaayaam

nakir aakaa~N{}kSaayaam

nanucha prashnaduSToktyoH



1 -- sha~Nkaayaam -- nanvevaM

kathamuchyate. 2 -- vinigrahe -- nanvidaM

kuru..

prakaashasaMbhaavyakrodh

opagamakutsaneSu

1 -- prakaashe -- himaalayo naama

nagaadhiraajaH. 2 -- saMbhaavye --

bhaviSyati naama yuddham. 3 -- krodhe --

mama shatrurnaama paapaH. 4 -- upagame

-- jaanaati naama vidyayaa. 5 -- kutsane --

ko naamaa.ayaM pralapati sabhaayaam..

1 -- nishchaye -- nirukta.artho yaaskena. 2 --

niSedhe - adharmii niSkaashaniiyaH..1 -- nishchaye -- nirukta.artho yaaskena. 2 --

niSedhe - adharmii niSkaashaniiyaH..

1 -- kSipre -- nu gachCha. 2 --

pRRichChaayaam -- konudharmo.asti. 3 --

vikalpe -- ayaM paNDitaH..1 -- alpe -- niichairdhiistavaasti

viSayasevanaat. 2 -- adho.arthe --

niirgachChati paapaatmaa..

idaM nakiM kRRitam. tvaM paTha

nochedduHkhii bhaviSyasi. tvaM satyaM

vada nochet tvaaM daNDayeyam.

nakiridamaacharaNiiyam..idaM nakiM kRRitam. tvaM paTha









nakiridamaacharaNiiyam..1 -- prashne -- nanucheda kimasti \? 2 --

duSToktau -- nanuchaasya

bacho.agrahyam..

ITX

pra prakarSagataadyarthayoH

paraa prakarSaa.anutakarSayoH

paaT sambodhane paaT yaj~nadattaH \! pyaaT devadattaH \!

pyaaT sambodhane paaT yaj~nadattaH \! pyaaT devadattaH \!

pR^ithak varjanaarthe duSTaH pRRithak kaaryyaH..

punar bhedaa.aprathamayoH

baarambaaraa.arthe punaH punaH satpuruSaaH sevaniiyaaH..

puraa

purastaat

prati

pashchaat pratiichiicharamayoH

prasiim

puraH sammukhaarthe puro gachCha. purataH paTha..

purataH sammukhaarthe puro gachCha. purataH paTha..

pretya bhavaantare pretyaantare jaayate jantuH..

prasahya haThaarthe kathaM prasahya karoSi..

praadus

paritas sarvatobhaave aayaantu paritaH shriyaH..

paramam a~Ngiikaare.arthe

param a~Ngiikaare.arthe

1 -- prakarSe -- prabhuH. 2 --

gataadyartheSu -- pragata aachaaryaH \=

praachaaryaH..1 -- prakarSe -- paraagataH. 2 -- anutkarSe --

paraajayaH..

1 -- bhede -- kiMpunarvidvaa.Nso

dhaarmikaaH. 2 -- aprathame --

punaruktamanena..punaH

punaHprabandhachiraatiitanikaTaa.

a.agaamiSu

1 -- prabandhe -- puraa paaThayitavyaH. 2

-- chiraatiite -- puraatanamidaM sthaanam.

3 -- nikaTe -- puraa.a.ayaati meghaH. 4 --

aagaamini - puraa shiitaM draSTavyam..praachiiprathamadeshakaale

Su

1 -- praachyaam -- purastaadudeti suuryaH.

2 -- prathame -- purastaad gachCha. 3 --

deshe \, kaale cha -- purastaaddeshe \,

kaale vaa praaptam..pratinidhipratidaanalakSaNe

tthambhuutaakhyaanabhaag

aviipsaasu

1 -- pratinidhau -- mantrii raaj~naH prati. 2

-- pratidine -- prati tilebhyo maaSaan dehi.

3 -- lakSaNe - vRRikSaM prati vidyotate

vidyut. 4 -- itthambhuutaakhyaane

--pragalabhaM prati sambhaaSaNiiyam. 5 --

bhaage -- idaM vRRikSaM prati si~ncha..

1 -- pratiichyaam -- pashcaadastaM gato

raviH. 2 -- charame -- pashchaadvayasi

saMnyaset..prasargasiimaasarvatobhove

Su

1 -- prasarge -- prasiimaadityo.asRRijat. 2 --

siimaayaam -- prasiiM samudraM

gachChet. 3 -- sarvatobhaave -- prasiiM

vaayurvaati..

naamaprakaasha

praakaTyeSu

1 -- naamni -- praaduaasiidyudhiSThiraH. 2

-- prakaashe -- praaduraasiittamonudaH. 3

-- praakaTye -- praaduskRRitaa tvayaa

vidyaa..

paramamuktaM tvayaa.anagha.

paramaattoktam..

paramamuktaM tvayaa.anagha.

paramaattoktam..

ITX

praak

punar

praayas bahudhaarthe asminnagare praayo dhanaaDyaaH santi..

prage prabhaate.arthe

praatar prabhaate.arthe

parut varttamaanaatpuurve varSe parujjaato baalaH..

paraari puurvatare varSe paraari jaataa kanyeyam..

puurvedyuH puurvasmindine puurvedyuragamaM graamam..

paredyavi pare.ahani paredyavyaagato vidvaan..

parashvas tatparaagaami dene parashva aagamiSyaami..

pratyak pratyaggachChantyaagachChanti..

praabalye prabaahukaM kurvanti dasyavaH..

praadhvam bandhanaanukuulaarthayoH

phaT shaighrye phaD vada..

phaluu vikaare.arthe phaluukRRitya \, phaliikRRitya..

phalii vikaare.arthe phaluukRRitya \, phaliikRRitya..

baaT aanukuulye baaD{}gachChet..

bahulam bahudhaarthe uNaadayo bahulam..

bahir baahye.arthe bahiSkaaryo duSTaatmaa..

balavat atishayaa.arthe balavannigRRihNaati..

bata

bhooH sambodhane bho shiSya \! sadyaH paTha..

bhaajak vibhaage bhaajagannaM deyaM bhikSukebhyaH..

bhuuri bahyarthe bhuuri vidyaarthenaH paThanti..

bhuuyam

hiMsaarthe bhraMsakalaa kRRitya..

muhuH baarambaare.arthe muhurdraSTavyo vedaH..

ma~N{}kSu drute.arthe ma~N{}kSudhaavanti mRRigaaH..

mR^iShaa vyarthake.arthe

mudhaa vyarthake.arthe

atiitapuurvadigdeshakaalava

achakaH

1 -- atiite -- praagaasiijjagadutpattiH. 2

--puurvadishi -- praagchChantu gataa vaa.

3 -- deshe \, kaale cha -- praagdeshe \,

kaale vaa..nishchayapashchaadarthayo

H

1 -- nishchaye -- kiM punarbraahmaNaaH

puNyaaH. 2 -- pashchaadarthe --

punarjanma..

prage sarvairna shayitavyam. praataH

snaahi yadiiSTaM syaat..prage sarvairna shayitavyam. praataH

snaahi yadiiSTaM syaat..

pashcimadigdeshakaalavaach

akaH

pravaahukam

1 -- bandhane -- praadhvaM choro mayaa. 2

-- aanukuulye -- praadhvaM mitro mayaa..

khedaa.anukampaasantoSavi

smayaa.a.amantraNeSu

1 -- khede -- bata mahatkaSTam. 2 --

anukampaayaam -- bataayamarogaH syaat.

3 -- santoSe -- maatraa putro

bataali~NgaitaH. 4 -- vismaye -- kimidaM

bata dRRishyate. 5 -- aamantraNe -- ehi bata

sukhaM bhu~NRRikSva..

punaH punaradhi

kaarthayoH

1 -- punaH punararthe -- bhuuyaste.ahaM

pravakSyaami. 2 -- adhikaarthe -- bhuuyo

dehi satpaatraaya..bhra.msakala

a

mRRiSaa vadati dhuurtto.ayam. mudhaa

muurkhaa bhramantyatra. mithyedaM

vachanaM vedavirddham..mRRiSaa vadati dhuurtto.ayam. mudhaa


vachanaM vedavirddham..

ITX

mithyaa vyarthake.arthe

manaak alpe.arthe mana~N muktaM kathaM tvayaa..

maasma vaaraNe

maa vaaraNe

mo vaaraNe

maakim niSedhe maakimasatyaM vadet..

maatraayaam alpe rugNena maatraayaaM bhoktavyam..

yathaavadarthe

yathaashvam yathaavadarthe

yat hetvarthe

yataH hetvarthe

yaavat

yathaa

yatho

yathaartham satye.arthe yathaarthe vadati dharmaatmaa..

yathaavat yogye.arthe yathaavat karma karoti vidvaan..

yugapat sahaa.arthe aagataa yugapatsarve..

rai niichasambodhane

re niichasambodhane

vishvak sarvatobhaave

vishvatas sarvatobhaave

vauShaT vaakyaarthe

vaShaT vaakyaarthe

vat somye.arthe tadvididam. idaM va tat..

va somye.arthe tadvididam. idaM va tat..

mRRiSaa vadati dhuurtto.ayam. mudhaa


vachanaM vedavirddham..

maasma kuryaa idaM putra. maa

kurvadharme manaH. mo aha dviSe

dharmam..maasma kuryaa idaM putra. maa


dharmam..maasma kuryaa idaM putra. maa


dharmam..

yathaayatha

m

yathaayathaM vadatyaaptaH. yathaashvaM

dharmaM paalayati..

yathaayathaM vadatyaaptaH. yathaashvaM

dharmaM paalayati..yadayaM yaachate tadidaM dadaami.

yato.ayaM vidvaaMstato dhaarmikaH..

yadayaM yaachate tadidaM dadaami.

yato.ayaM vidvaaMstato dhaarmikaH..maanaa.avadhisaakalyaavad

haaraNeSu

1 -- maane --

yaavad{}buddhistaavadadhyeyam. 2 --

avadhau -- yaavad{}brahmcharyaM

taavadadhyeyam. 3 -- saakalye --

yaavadvedaartheM taavadadhiitam. 4 --

avadhaaraNe -- yaavadbhoktavyam..saadRRishyaaparabhaavayo

H

1 -- saadRRishe -- yathaa \, yatho vaa

devadattastathaa viSNumitraH paThati. 2 --

aparabhaave -- yathaa \, yatho vaa

dhaavati..saadRRishyaaparabhaavayo

H

1 -- saadRRishe -- yathaa \, yatho vaa

devadattastathaa viSNumitraH paThati. 2 --

aparabhaave -- yathaa \, yatho vaa

dhaavati..

rai vaa re jana..

rai vaa re jana..

vishvagavasthitaM brahma. vishvato

dharmamaacharet..

vishvagavasthitaM brahma. vishvato

dharmamaacharet..

baalomaatuvauMSaD{}vaset. indro vaSaD

varSati..baalomaatuvauMSaD{}vaset. indro vaSaD

varSati..

ITX

vi

vaa

vRîthaa vyarthake.arthe vRRithaa puSTo devadattaH..

vai

varam a~Ngiikaare varaM vipraH suyantritaH..

velaayaam samaye velaayaaM bhoktavyam..

vasham svaadhiinataayaam shatruun vashannayet..

hiMsaayaam vik{}liikRRitya. varSaaliikRRitya..

shashvat punaH sadaarthayoH vik{}liikRRitya. varSaaliikRRitya..

shu shiighre shu paTha..

sham sukhakalyaaNayoH

shrauShaT vaakyaarthayoge jij~naasurviduSuH shrauSaT gachChet..

aanande shamupajoSaM sevantaam..

shvas anaagate.ahani shvo gantaasmi tavaantikam..

shakalaa hiMsaayaam shakalaakRRitya..

shakRît male shakalaatkRRitaM vatsena..

sam ekiibhaava.a.anandayoH

svasti aashiiH kSemapuNyeSu

svit prashnavitarkayoH

sakRît sahaikavaarayoH

saakShaat tulyapratyakSayoH

siim siimaayaam visiimataH surucho venabhaavaH..

saami arddhajugupsayoH

samayaa antikamadhyayoH

sraak sapadi drute.arthe

sraak sapadi drute.arthe

sadyaH drute.arthe

pRRithagvibhasheSaarthayo

H

1 -- pRRithagarthe -- vigataH. 2 --

visheSaarthe -- vishiSTaH..upamaanishchayaarthavikalp

eSu

1 -- upamaayaam -- siMho vaa kruddho

bhavati. 2 -- nishchaye -- satyaM vaaptaiH

susevitam. 3 -- vikalpe -- vyaakaraNaM

paThasi vaa vedam..

paadapuuraNanishchayaarth

ayoH

1 -- paadapuuraNe -- ahaM tvaaM vachmi

vai hitam. 2 -- nishchaye -- satyam vai

satataM bruuyaat..

viklii

varShaalii

1 -- sukhe -- samastu te. 2 -- kalyaaNe --

sha~NkaraH..

shamupajoSh

am

1 -- ekiibhaave -- sa~NgataH ghRRitaM

taile. 2 -- aanande -- samaagataH

satpuruSaan..1 -- aashiiSi -- svasti te bhuuyaat. 2 -- kSeme

-- svasti gachCha. 3 -- puNye -- svastimaan

sukhamaapnoti..1 -- prashne -- devadatta

kiMsvitpaThitmasti \? 2 -- vitarke --

adhikaM paaNDityaM devadatte

svidviSNumitre..1 -- saha -- sakRRit gachChantu

bhRRityaaH. 2 -- ekavaare --

sakRRidvivaahaM kuryaat..1 -- tulye -- saakSaatsiMho.ayaM viiraH. 2 --

pratyakSe -- saakSaanmunirmayaa

dRRiSTaH..

1 -- arddhe -- saami paThitaM

vyaakaraNam. 2 -- jugupsaayaam --

saamyadharmaH sevito.anena..1 -- antike -- samayaa nagaraM nadii. 2 --

madhye -- samayaa shailaM graamaH..

sraak paThati buddhimaan. sapadi

dhaavatyashavaH sadyoH. yaahi..sraak paThati buddhimaan. sapadi

dhaavatyashavaH sadyoH. yaahi..sraak paThati buddhimaan. sapadi

dhaavatyashavaH sadyoH. yaahi..

ITX

su puujane supuruSaH..

saachi tiryyagarthe saachi gamanaM karoti sarpaH..

saakam sa~Nge.arthe

saarddham sa~Nge.arthe

samam sa~Nge.arthe

satraa sa~Nge.arthe

saha sa~Nge.arthe

svaahaa vaakyaarthayoge agnaye svaahaa. pitRRibhyaH svadhaa..

svadhaa vaakyaarthayoge agnaye svaahaa. pitRRibhyaH svadhaa..

saampratam yuktavarttamaanaarthayoH

samprati yuktavarttamaanaarthayoH

sthaane yukte.arthe ayaM tiSThatu raaj~naH sthaane..

samantatas sarvatobhaave

sarvatas sarvatobhaave

sa.mvata varSe prabhavo naama saMvat..

svayam aatmaarthe svayamichChaami paThitum..

sanaa sarvadaarthe

sanutar sarvadaarthe

sanat sarvadaarthe

raaj~naa saakaM gachChantu. shiSyaiH

saarddhamaagato.adhyaapakaH. pitraa

samaM na vivaditavyam. mayaa satraa ko

gachChet. viduSaa saha mantrii sadaa

rakSet..raaj~naa saakaM gachChantu. shiSyaiH
















rakSet..

1 -- yukte -- kramasho vachmi

saampratam \, samprati vaa. 2 --

varttamaane -- saamprataM gachChaami \,

samprati vaa..1 -- yukte -- kramasho vachmi

saampratam \, samprati vaa. 2 --

varttamaane -- saamprataM gachChaami \,

samprati vaa..

megho varSati samantataH. sarvato vaati

pavanaH..megho varSati samantataH. sarvato vaati

pavanaH..

sanaatanaH. sanutaH puruSaarthe

prayateran. sanadvidyaaM sevantaam.

sanaad buddhiM varddhayati vidvaan..sanaatanaH. sanutaH puruSaarthe


sanaad buddhiM varddhayati vidvaan..sanaatanaH. sanutaH puruSaarthe


sanaad buddhiM varddhayati vidvaan..

ITX

sanaat sarvadaarthe

sma atiite bhavati sma vidyaaDhyo devadattaH..

suSThu prashaMsaayaam suSThu kaavyaM paThasi tvam..

saayam saMdhyaasamaye saayaM saMdhyaamuhaasiiran..

sadaa sarvasminkaale

sarvadaa sarvasminkaale

sajuuH sahaa.arthe

suupat sahaa.arthe

sra.nsakalaa hiMsaayaam sraMsakalaa kRRitya..

sat aadare satkRRitya. satkRRitam. yatsatkaroiti..

sahasaa atarkitabalaatkaarayoH

samyak dRRiDhaprashaMsayoH

hanta

ha

hi

huum vitarkapariprashnayoH

hiruk varjane.arthe hirugdharmeNa kutaH sukham..

he sambodhane

hai sambodhane

hyas gatadine hyaH sakhaayaM samaagachChat..

haahaa khedahaasyayoH

ho vismaye ho viireNa bahukRRitam..

atha kR^idavyayAnime tumarthe Chandasi vakSe raayaH \(dhanaani voDhum\)..

sanaatanaH. sanutaH puruSaarthe


sanaad buddhiM varddhayati vidvaan..

dharmaH sadaa naraiH sevyaH. sarvadaa

sukhamaaptavyam..

dharmaH sadaa naraiH sevyaH. sarvadaa

sukhamaaptavyam..sajuuH \, suupadvaa gachChanti

bhuutyaaH..

sajuuH \, suupadvaa gachChanti

bhuutyaaH..

1 -- atarkite -- sahasaa karotyayaM sadaa. 2

-- balaatkaare -- sahasaa vidadhiita na

kriyaam..1 -- dRRiDhe -- samyagdhaarmikaH.

prashaMsaayaam samyagadhyaapakaH..

harSaviSaadaa.anukampahav

aakyaarambheSu

1 -- harSe -- hanta laabho mahaanpraaptaH.

2 -- viSaade -- hanta naSTo bandhurme. 3 --

anukampaayaam -- hanta diino

rakSitavyaH. 4 -- vaakyaarambhe - hanta te

kathayiSyaami..avadhaaraNavinigrahaarthap

aadapuuraNeSu

1 -- avadhaaraNe -- ayamidaM ha kariSyati.

2 -- chinigrahe -- ayaM hedaM karotu. 3 --

paadapuuraNe -- taM haa.adhyaapayati

praaj~naH..hetvapadeshaa.anupRRiSTaa.

asuuyaa.avadhaaraNapaada

puuraNavismayeSu

1 -- hetvapadeshe -- idaM hi kariSyati \! 2 --

asuuyaayaam -- katham hi vyaakariSyati. 3

-- avadhaaraNe -- idaM hi karttavyam. 4 --

paadapuuraNe -- ahaM hi yaasyaami

varaM puraM tava. 5 -- vismaye -- balaM hi

viirasya samiikSyataaM naraaH..

1 -- vitarke -- duHkhamidaaniintanena

karmaNaa huuM puraatanena. 2 --

pariprashne -- huuM devadatta tvayaa kiM

kimadhiitam \? ..

he vidvannupadisha \! hai adhyaapaka

paaThayaH \! ..

he vidvannupadisha \! hai adhyaapaka

paaThayaH \! ..

haahaa putro mRRito me. haahaa tava kaa

vaarttaa..

ITX

sen tumarthe Chandasi

ase tumarthe Chandasi kratve dakSaaya jiivase \(jiivitum\)..

asen tumarthe Chandasi kratve dakSaaya jiivase \(jiivitum\)..

kse tumarthe Chandasi preSe bhagaaya..

kasen tumarthe Chandasi shriyase..

adhyai tumarthe Chandasi karmmaNyupaacharadhyai..

adhyain tumarthe Chandasi karmmaNyupaacharadhyai..

kadhyai tumarthe Chandasi indraagnii aahuvadhyai..

kadhyain tumarthe Chandasi indraagnii aahuvadhyai..

shadhyai tumarthe Chandasi saha maadayadhyai..

shadhyain tumarthe Chandasi saha maadayadhyai..

tavai tumarthe Chandasi

tave~N tumarthe Chandasi dashame maasi suutave..

taven tumarthe Chandasi svardeveSu gantave..

kai tumarthe Chandasi

iShyai tumarthe Chandasi

ke tumarthe Chandasi

tavai kRRityaarthe Chandasi paridhaatavai \(paridhaatavyam\)..

ken kRRityaarthe Chandasi naavagaahe \(naavagaahitavyam\)..

kenya kRRityaarthe Chandasi shushruuSeNyaH \(shushruuSitavyaH\)..

tvan kRRityaarthe Chandasi kartvaM haviH \(karttavyam\)..

esh kRRityaarthe Chandasi naavachakSe \(naavakhyaatavyam\)..

ktvaa

tosun

kusun

Namul

kamul shakyupapade Chandasi

tumun bhoktuM vrajati \(bhojanaayetyarthaH\)..

tasil pa~nmyantaat

taa vaameSe rathaanaam \(yuvaaM rathaan

gamayitu samartho\)..

brahmaNena na m{}lechChitavai

naapabhaaSitavai.. ##( or may be -##

somamindraaya paatavai\)..

prayai devebhyaH \

(prayaatumityarthaH\)..

apaamoSadhiinaaM rohiSyai \

(rohaNaaya\)\, avyathiSyai \

(avyathanaaya\)..dRRishe vishvaaya suuryam \

(draSTum\)\, vikhye \(vikhyaatum\)..

pratiSedhaartha alaM

khaluyoge.

samaanakarttRRikayoH

puurvakaale vyatiihaare vaa

alaM khalu vaa kRRitvaa. paThitvaa

paaThayet. apamitya yaachate..

iishvara shabde upapade

tumarthe bhaavalakSaNe

sthaadibhyo vaa Chandasi

iishvaro.abhicaritoH \(abhicaritu samartha

ityarthaH\). aasaMsthaatorvedyaaM

sodanti. \[aa samaapteH

siidantiityarthaH\]..iishvara shabde upapade

bhaavalakSaNe

vartamaanayoH

sRRipitRRidostumarthe vaa

Chandasi

iishvaro vilikhaH \(vilikhituM samartha

ityarthaH\). puraakruurasya visRRipaH \

(visraptumityarthaH\). puraajarttRRibhya

aatRRidaH \(aatarditumityarthaH\)..

shakyupapade vede

samaanakarttRRikayoH

puurvakaale va sarvatra

agnivaidevaa vibhaajaM naashak{}nuvan \

(vibhaktumityarthaH\). smaaraM smaaraM

vedavacho.adhiite \(smRRitvaa

smRRitvetyarthaH\)..agnimapalupaM naashak{}nuvan \

(apaloptumityarthaH\)..

kriyaarthaayaaM

kriyaayaamupapadekasmaat kaabhyaaM kebhya iti kutaH.

sarvasmaat sarvaabhyaam sarvebhya iti

sarvata ityaadi..

ITX

tral saptamyantaat sarvasminniti sarvatra..

ha

daa sarvaadibhyaH kaale

rhil kaale

dhunaa idaM shabdaat kaale asminkaale \, adhunaa..

daaniim

thaal prakaaravachane

thamu idamaH kimashcha

thaa

astati

atasuch dakSiNaadibhyo.astaatyarthe

aati

enap

aach dakSiNaa \, vasati ityaadi..

aahi

asi puurvaadibhyo.astaatyarthe puro.adho.avashcha \, vasatiityaadi..

dhaa

dhyamu~n aikadhyam..

idamaH kimo vaa

saptamyantaadvede

asminnanayoreSviti \, iha kuhaabhipitvaM

karataH. kutrachidasya saa duure k{}va

braauhmaNasya chaavakaaH..

sarvasmin kaale \, sarvadaa. kasmin

kaale \, kadaa. yasmin kaale \, yadaa.

tasminkaale \, tadaa..etasmin kaale \, etarhi. kasminkaale

kRRirhi. tasminkaale tarhi. yasminkaale

yarhi..

idaM tachChabdaabhyaaM

kaale

asminkaale \, idaaniim. tasmin kaale \,

tadaaniim..sarveNa \, sarvaabhyaaM \, sarveshcha \,

prakaaraiH \, sarvathaa. evameva yathaa \,

tathaa ityaadi..anena \, aabhyaam \, ebhishcha

prakaaraiH \, ittham. kena \,

kaabhyaaM \, kaishcha prakaaraiH \,

katham..prakaaravachane kimo hatau

Chandasi cha

sarveNa prakaareNa sarvathaa. \

(kimohetau\) kathaa graamaM na

pRRichChasi \? \(kena henunaa na

pRRichChasiityarthaH\)..saptamii pa~nchamii

prathamaantaaddigvaarchino

digdeshakaaleSu

praachyaaM dishi \, puurvasmin deshe

kaale vaa \, puurvasyaa dishaH \,

puurvasmaaddeshaatkaalaadvaa \,

puurvaadik \, puurvo deshaH \, puurvaH

kaala iti purastaat..dakSiNato vasati. dakSiNata aagataH.

dakSiNato ramaNiiyam. parato vasati.

parata aagataH. parato ramaNiiyam.

evameva uttarata ityaadi.

parastaadvasatiityaadi cha. praagvasati

praagaagataH praagramaNiiyamityaadi

cha..uttaraadharadakSiNaadastaa

tyarthe

uttaraadadharaaddakSiNaachca vasati \,

aagato \, ramaNiiyaM \, chetyaadi..

saptamiiprathamaantaadutta

raadibhyo.astaatyarthe.aduur

e

uttareNaa.adhareNa \, dakSiNena \,

vasatiityaadi..

saptamiiprathamaantaaddak

SiNa shabdaastaatyartheastaatyarthe

dakSiNaadduure

dakSiNaahi \, vasanti \(duure

ityarthaH\)..

vidhaarthe dravyavichaale

vaa saMkhyaataH

ekavidha ityekadhaa \, evaM dvidhaa \,

bahudhaa \, tridhaa \, chaturdhaa ityaadi..

dvitribhyaaM dhaa

pratyayaadeshaH

ITX

dhayu~n dvaidham \, traidham..

edhaach dvedhaa \, tredhaa..

kR^itvasuch kriyaabhyaavRRittigaNane

such kriyaabhyaavRRittigaNane

shas bahvalpaarthaat kaarakaat

aam

am uktaarthe Chandasi prataraM nayaamaH..

tasi

vati

naa vinaa naanaa..

naa~n vinaa naanaa..

chvi bhasmi bhavati. paatrii karoti..

saati bhasmaatkurute braahmaNasaat karoti..

traa

Daach

….. …..

dvitribhyaaM dhaa

pratyayaadeshaHdvitribhyaaM dhaa

pratyayaadesho vaa

pa~nchakRRitvo.adhiito.anuvaakaH. \

(pa~nchavaaraM kRRitvetyarthaH\).

evameva SaT{}kRRitva ityaadi..dinasya \, dveradhiite \, triradhiite \,

chatuaradhiite \(ekasmindine dvivaaraM

trivaaraM chaturvaaraM vaa

paThatiityarthaH\)..alpasho granthaanadhiitavaan \

(alpaaninyarthaH\). bahusho vittaM

gRRihNanti \(bahuvittamitvarthaH\)..ghapratyayaantaatkimaadibh

yodravyaprakarSe

kintaraam. kintamaam. pachatitaraam.

jalpatitamaam. uchchaistaraam..

pratiyoge pa~nchamyantaat

aadyaadibhyashcha

pradyumnaH kRRiSNaat prati. aaditaH.

madhyataH. antataH..tRRitiiyaaSaSThii

saptamyantaattulye

sthaanivat. braahmaNavat. aadyantavat.

ityaadi..pRRithagbhaavavaachibhyaa

M vina~n{}bhyaaM svaarthe

pRRithagbhaavavaachibhyaa

M vina~n{}bhyaaM svaarthe

kubhvastiyoge

saMpadyakarttarikubhvastiyoge kaartsnye

abhividhau

tadadhiinavachane chatadadhiinavachane

deye.arthe

devatraa vasati. manuSyatraa gachChati.

puruSatraa vasati..avyaktaanukaraNaad{}vyajav

araarddhaadinitau

paTapaTaa bhavati. paTapaTaa karoti.

damadamaa bhavati. damadamaa syaat.

ityaadi..

अवयािन अथारः उदाहरणािनdevanagari 44 अध आननये...

Documents