คานา

หองปฏบตการวทยาศาสตรเปนปจจยสาคญอยางยงของการจดการเรยนการสอนวทยาศาสตร สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย (สสวท.)โดยสาขาประเมนมาตรฐานไดจดทาคมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรขน เพอใหสถานศกษาไดใชเปนแนวทางในการสราง หรอพฒนาหองปฏบตการวทยาศาสตรไดอยางเหมาะสม และยงเปนแนวทางในการประเมนประสทธภาพการจดหองปฏบตการอกดวย โดยสาระสาคญของคมอนประกอบดวย หลกการและแนวทางการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร เกณฑการประเมนมาตรฐานหองปฏบตการวทยาศาสตรและขอแนะนาเกยวกบการใชหองปฏบตการวทยาศาสตร

คมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรนจดทาขนโดยสสวท. เปนครงแรกจงอาจมสวนทยงตองแกไขเพมเตมอยบาง ผใชทานใดมขอเสนอแนะทจะชวยใหเอกสารนมความสมบรณยงขน โปรดสงขอเสนอแนะมายงสาขาประเมนมาตรฐานสสวท. เพอจะไดนามาพจารณาปรบปรงตอไป

การจดทาคมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรน ไดรบความรวมมออยางดยงจากนกวชาการใน สสวท. ครผสอนทงระดบประถมศกษาและมธยมศกษา ทไดใหขอเสนอแนะททาใหเอกสารเลมนสมบรณยงขน สสวท. จงขอขอบคณไว ณ โอกาสน

(นายพศาล สรอยธหรา) ผอานวยการสถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

22 กนยายน 2546

คาชแจง

สาขาประเมนมาตรฐาน สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลยไดจดทาคมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร โดยมจดมงหมายเพอใหสถานศกษาไดมแนวทางในการปรบปรงหองปฏบตการทมอยแลวใหไดมาตรฐานทงดานการจดหองปฏบตการ การบรหารจดการ และความปลอดภยในการใชหองปฏบตการ หรอเมอจะจดสรางหองปฏบตการใหมไดใชเปนแนวทางในการตดสนใจเลอกสถานทสรางหองปฏบตการไดเหมาะสมและจดหองปฏบตการไดตรงตามมาตรฐาน และใชเปนแนวทางในการประเมนผลการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร เพอพฒนาหองปฏบตการไดอยางมประสทธภาพ

คมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรเลมนจดทาขนเปนครงแรก โดยมแนวทางจากการศกษาเอกสารและขอมลทงในและตางประเทศ และเวปไซตทเกยวของกบดานสถาปตยกรรมและอาคารทใชทางการศกษา รวมทงขอมลจากนกวชาการ ครผสอนทงระดบประถมศกษาและมธยมศกษา และผทรงคณวฒทมประสบการณดานหองปฏบตการโดยมเนอหาสาระทเปนขอแนะนาเกยวกบสงอานวยความสะดวกและความปลอดภยในการใชหองปฏบตการวทยาศาสตร รายงานการวจยเกยวกบปญหาสงแวดลอมและวตถมพษ รวมทงเครองหมายเตอนอนตรายจากสารเคม และพจารณาปรบปรงใหเหมาะสมกบระบบการศกษาของประเทศไทย

สาระสาคญของคมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรเลมน ประกอบดวยตอนท 1 หลกการและแนวทางการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร ไดให

แนวทางในการวางแผนผงหองปฏบตการ การจดครภณฑ ระบบสาธารณปโภค และการบรหารจดการ ซงสถานศกษาสามารถใชเปนแนวทางในการสรางหองปฏบตการใหม หรอปรบปรงหองปฏบตการทมอยแลว รวมทงปรบปรงระบบบรหารจดการหองปฏบตการใหมประสทธภาพยงขน

ตอนท 2 เกณฑการประเมนมาตรฐานหองปฏบตการวทยาศาสตรประกอบดวย มาตรฐานทครอบคลมคณลกษณะสาคญตามหลกการในตอนท 1 รวม 9มาตรฐาน แตละมาตรฐานไดระบคณลกษณะสาคญและเกณฑการประเมนเพอจดระดบคณภาพ ซงจะพจารณาไดจากจานวนขอของเกณฑยอยทตรงตามมาตรฐาน พรอมทงตวอยางแบบบนทกผลการประเมน (ภาคผนวก) ผดแลรบผดชอบหองปฏบตการและคณะกรรมการหรอผเกยวของสามารถจะพจารณาตามเกณฑของแตละมาตรฐาน แลวบนทกผลลงในแบบบนทก จากตารางสรปผลการประเมนการจดหองปฏบตการในแบบบนทกจะไดภาพรวมของการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร และสามารถนาไปปรบปรงแกไขคณลกษณะของมาตรฐานทยงมขอบกพรอง

ตอนท 3 ขอแนะนาเกยวกบการใชหองปฏบตการวทยาศาสตร ประกอบดวยขอปฏบตเกยวกบการใชหองปฏบตการ การจดเกบ การบารงรกษา และการซอมแซมวสดอปกรณ รวมทงความปลอดภยในการใชหองปฏบตการ ผบรหารสถานศกษาผทเกยวของทงครผสอน นกเรยน และเจาหนาทหองปฏบตการสามารถใชขอแนะนาในตอนนเปนแนวทางในการบรหารจดการเพอใหเกดความตระหนกถงอนตรายและปองกนอนตรายทอาจจะเกดขนไดจากการใชหองปฏบตการ

สาขาประเมนมาตรฐานสถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กนยายน 2546

สารบญ

หนาตอนท 1 หลกการและแนวทางการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร 1

• การวางแผนผงหองปฏบตการ 1• การจดหองปฏบตการ 5• ครภณฑในหองปฏบตการ 9• การจดสภาพแวดลอมและบรรยากาศของหองปฏบตการ 14• การจดระบบสาธารณปโภคในหองปฏบตการ 16• การจดหองเสรมปฏบตการ 19• การบรหารจดการหองปฏบตการ 26

ตอนท 2 เกณฑการประเมนมาตรฐานหองปฏบตการวทยาศาสตร 33• มาตรฐาน 1 ขนาดและลกษณะของหองปฏบตการ 34• มาตรฐาน 2 ครภณฑในหองปฏบตการ 35• มาตรฐาน 3 การระบายอากาศของหองปฏบตการ 37• มาตรฐาน 4 ความสวางของหองปฏบตการ 38• มาตรฐาน 5 ระบบไฟฟาของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบไฟฟา) 39• มาตรฐาน 6 ระบบนาของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบนา) 40• มาตรฐาน 7 ระบบแกสของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบแกส) 41• มาตรฐาน 8 การจดหองเสรมปฏบตการ 42• มาตรฐาน 9 การบรหารจดการและความปลอดภยของ หองปฏบตการ 44

สารบญ (ตอ)

หนาตอนท 3 ขอแนะนาเกยวกบการใชหองปฏบตการวทยาศาสตร 46

• ขอปฏบตเกยวกบการใชหองปฏบตการ 47• การทาความสะอาดบรเวณทปนเปอนสารเคม 49• การบารงรกษาและการซอมแซม 50• การจดการและการจดเกบวสดอปกรณ 52• ความปลอดภยในหองปฏบตการ 54• การปฐมพยาบาล 60• อนตรายของสารเคมและเครองหมายเตอน 61• แหลงความรเกยวกบสารเคมทมอนตราย 67

บรรณานกรม 69ภาคผนวก ตวอยางแบบบนทกการประเมนผลการจดหองปฏบตการ วทยาศาสตร 71

สารบญรป

หนารป1 ตวอยางแผนผงแสดงตาแหนงของหองปฏบตการอยในชนเดยวกน 22 ตวอยางแผนผงแสดงตาแหนงของหองปฏบตการอยในอาคาร 2 หลงตดกน 23 ตวอยางแผนผงแสดงตาแหนงของหองปฏบตการอยบนสองชนของอาคาร 34 ตวอยางแผนผงแสดงการจดพนทระหวางโตะทาปฏบตการ 75 ตวอยางแผนผงแสดงการจดหองปฏบตการ 86 ตวอยางโครงของโตะทาปฏบตการวทยาศาสตร 107 ตวอยางตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคมแบบมรางเลอน 118 ตวอยางตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคมแบบมลอเคลอนทไดและ

แบบตดตงถาวร 129 ตวอยางตควนแบบเคลอนทไดระบบวงจรปด 1310 ตวอยางอางนาทตดตงระบบนาแบบฝงตดในตทบ 1711

12ตวอยางการจดหองเกบวสดอปกรณและสารเคมตวอยางการจดแบงพนทภายในสวนเตรยมปฏบตการ

2021

13 ตวอยางสวนแสดงผลงานและแหลงเรยนร 2214 ตวอยางการจดพนททางานของพนกงานเทคนค 2315 ตวอยางเรอนเพาะชาหรอหองเพาะเลยงพช 2416 ตวอยางการจดหองเลยงสตว 25

ตอนท 1หลกการและแนวทางการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร

คมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรน มจดมงหมายเพอใหสถานศกษาและผทเกยวของไดใชเปนแนวทางในการพฒนาและจดทาหองปฏบตการสาหรบการเรยนการสอนวทยาศาสตรในระดบประถมศกษาและมธยมศกษา เพอใหนกเรยนไดใชเปนสถานททาปฏบตการ สารวจตรวจสอบ และสบคนขอมลทกอใหเกดการเรยนรตามสาระและมาตรฐานการเรยนรวทยาศาสตรไดอยางเตมศกยภาพ โดยมหลกการและแนวทางการจดหองปฏบตการทประกอบดวย

1. การวางแผนผงหองปฏบตการ

หองปฏบตการเปนสวนสาคญอยางยงของสถานศกษา เปนสถานทซงใชเพอการเรยนรวทยาศาสตรดวยการทาปฏบตการและการสารวจตรวจสอบ การวางแผนผงหองปฏบตการวทยาศาสตรไดอยางเหมาะสมกบสถานศกษา จะชวยใหสามารถบรหารจดการหองปฏบตการไดอยางมประสทธภาพ ชวยลดมลภาวะและการปนเปอน เพอใหสถานศกษาสามารถควบคมคณภาพตามมาตรฐานดานสงแวดลอมไดอกดวย การจดแผนผงหองปฏบตการจะตองคานงถงสวนประกอบสาคญ ไดแก หองปฏบตการ หองเสรมปฏบตการเพอใชเตรยมปฏบตการ ททางานพนกงานเทคนค ทแสดงผลงานแหลงเรยนร เรอนเพาะชาและหองเลยงสตว

การจดแผนผงหองปฏบตการทาไดหลายรปแบบ ในคมอฉบบนไดแนะนารปแบบทเปนไปได 3 แบบ คอ (1) หองปฏบตการอยในชนเดยวกน (2) หองปฏบตการอยในอาคาร 2 หลงตดกน และ (3) หองปฏบตการอยบนหลายชน การเลอกจดตามรปแบบใดจะขนอยกบลกษณะของอาคารสถานทของสถานศกษานน ตวอยางการจดหองปฏบตการแบบตาง ๆ เปนดงน

2

แบบท 1 หองปฏบตการอยในชนเดยวกน

หองปฏบตการแบบนจะจดสวนตาง ๆ ไวในชนใดชนหนงของอาคารเรยนเพอใหเกดความสะดวกในการทาปฏบตการ และใชประโยชนจากสวนตาง ๆ รวมกนดงรป 1

รป 1 ตวอยางแผนผงแสดงตาแหนงของหองปฏบตการอ

การจดหองปฏบตการแบบนเหมาะกบโรงเรยนทมห6 หอง บรเวณทกาหนดใหเปนสวนของหองปฏบตการอาจจะเเพอใหสามารถใชหองปฏบตการ สงอานวยความสะดวก หอหองเรยน รวมทงบรเวณทใชแสดงผลงานของนกเรยนรวมกน

แบบท 2 หองปฏบตการอยในอาคาร 2 หลงตดกน

หองปฏบตการแบบนเหมาะกบสถานศกษาทมจานวแบบแรก และไมสามารถจดไวในอาคารเดยวกนได จงตองใชอยตดกน ดงรป 2

1. หอ2. สว3. สว4. สว5. เรอ

รป 2 ตวอยางแผนผงแสดงตาแหนงของหองปฏบตการอยใ

1 1 1 1 134

5

1 1 1 23

1

1

5

1. หองปฏบตการ2. สวนเตรยมปฏบตการ3. สวนแสดงผลงาน/แหลงเรยนร4. สวนพนกงานเทคนค5. เรอนเพาะชา/หองเลยงสตว

2

ยในชนเดยวกน

องปฏบตการรวมกนไมเกนชอมตอกบหองเรยนอน ๆงเกบวสดอปกรณ และได

นหองปฏบตการมากกวาพนทของอาคาร 2 หลงท

งปฏบตการ

4 นเตรยมปฏบตการนแสดงผลงาน/แหลงเรยนรนพนกงานเทคนคนเพาะชา/หองเลยงสตว

นอาคาร 2 หลงตดกน

3

การจดหองปฏบตการแบบนจะชวยใหสามารถขยายจานวนหองปฏบตการออกไปไดทงสองอาคาร แตการวางผงหองปฏบตการแบบนมจดออนทหองทายสดของอาคารอาจอยหางจากสวนเตรยมปฏบตการมากเกนไป

แบบท 3 หองปฏบตการอยบนหลายชน

หองปฏบตการแบบนเหมาะกบสถานศกษาทอาคารเรยนมจานวนหองในแตละชนไมเพยงพอตอการจดหองปฏบตการไวดวยกน วธแกปญหาทเปนไปไดโดยทาหองปฏบตการไวบนหลายชนของอาคารเรยน การจดหองปฏบตการแบบนเหมาะสาหรบสถานศกษาขนาดใหญทตองการใชหองปฏบตการจานวนมาก การจดจะมลกษณะเดยวกบการจดหองปฏบตการอยในชนเดยวแตจดเปนชดซอนกน ดงรป 3

รป 3 ตวอยางแผนผงแสดงตาแหนงของหองปฏบตการอยบนสอ

การจดหองปฏบตการแบบน อาจตองแยกสวนเตรยมปฏเกบวสดอปกรณและสารเคมไวชนละชด จงควรตองวางแผนการและสงทจาเปนตอการทาปฏบตการใหเหมาะสมและสอดคลองกบหลกเลยงการขนยายสงของระหวางชนหรอใหมการขนยายนอยทสหองปฏบตการอยหลายชนกอาจจดหองปฏบตการใหใชไดชนละ 1สวนตาง ๆ ทไมตองใชรวมกนออกจากกนไดอยางชดเจน

6

1 1 1 1 132

1 1 1 1 1

6 4

4

1. หองปฏบตการ2. สวนเตรยมปฏบตการ3. สวนแสดงผลงาน/ แหลงเรยนร4. สวนพนกงานเทคนค5. เรอนเพาะชา/ หองเลยงสตว6. บนได

2

5

3

ชนบน

ชนลาง

งชนของอาคาร

บตการและสวนจดจดเกบวสดอปกรณการใชงาน โดยด ทงนในกรณทม สาขาวชา เพอแยก

4

สถานศกษาทมหองปฏบตการหลายหอง ควรจดใหรวมอยในบรเวณเดยวกนและในกลมของหองปฏบตการควรจดใหมสวนสาคญทใชทากจกรรมปฏบตการ ดงน

(1) หองปฏบตการ พนทสวนนจดไวเพอใชในการฝกฝนภาคปฏบต ซงจะทาใหเขาใจเนอหาดานทฤษฎดยงขน สถานศกษาทมหองปฏบตการหลายหองควรจดใหอยในบรเวณเดยวกน ในลกษณะของกลมหองปฏบตการหรอชดหองปฏบตการ เพอจะไดใชแหลงวสดอปกรณ สารเคมและสงอานวยความสะดวกรวมกน

(2) หองเสรมปฏบตการ พนทสวนนจดไวเปนสวนกลางสาหรบสนบสนนการทาปฏบตการตามความพรอมของสถานศกษา โดยทวไปสามารถแบงหองเสรมปฏบตการออกไดเปน 2 สวน คอ (1) สวนทอยในอาคารเรยน เชน สวนจดเกบวสดอปกรณและสารเคม สวนเตรยมปฏบตการ สวนแสดงผลงานและแหลงเรยนร และสวนพนกงานเทคนค (2) สวนทอยนอกอาคารเรยน เชน เรอนเพาะชาหรอหองเพาะเลยงพช และหองเลยงสตวเพอการศกษาทดลอง ซงควรอยใกลกบหองปฏบตการและมทางเขาออกไดสะดวก

กรณทสถานศกษามหองปฏบตการหลายหอง อาจจะแยกสวนเตรยม ปฏบตการ สวนแสดงผลงานและแหลงเรยนร และสวนพนกงานเทคนคไวสวนละหองกได

5

2. การจดหองปฏบตการ

การจดหองปฏบตการมความสาคญมาก ความพรอมและความสะดวกตาง ๆทจดไวจะชวยใหนกเรยนทาการทดลองดวยความมนใจและไดผลการทดลองทด การจดหองปฏบตการตามจดมงหมายทวางไว มขอแนะนาทควรปฏบตดงน

(1) ขนาดและลกษณะของหองปฏบตการ หองปฏบตการของสถานศกษาในระดบการศกษาขนพนฐานควรมขนาด

ทเหมาะสมกบวยและจานวนนกเรยน โดยตองคานงถงความสะดวกในการทาปฏบตการและความปลอดภยของนกเรยน ตามขอแนะนาดงตอไปน

1) หองปฏบตการทมขนาดเทากนทกหอง จะชวยใหการจดการตาง ๆภายในหองปฏบตการทาไดสะดวก เนองจากสามารถจดการใหเปนไปในแนวทางเดยวกนและมความสะดวกในการปรบเปลยนไดดกวาหองปฏบตการทมขนาดแตกตางกน

2) หองปฏบตการทเปนสเหลยมจตรสจะชวยใหการดแล การใหคาแนะนาและการอานวยความสะดวกทาไดอยางทวถง ลกษณะหองปฏบตการทดตองไมมซอกและมมตาง ๆ และไมควรมเสาอยภายในหอง

3) หองปฏบตการทเปนสเหลยมผนผา ตองมลกษณะหองไมยาวหรอแคบเกนไป จนทาใหมมมองจากโตะสาธตหนาชนเรยนแคบมาก หรอหนาชนและหลงชนเรยนอยหางกนเกนไป โดยทวไปควรมสดสวนของดานกวางตอดานยาวไมเกน 1 : 1.2

4) พนของหองปฏบตการตองไมมรอยตอหรอมรอยตอนอยทสด พนหองควรทาดวยวสดททนตอสารเคม ไขมนและนามนไดด ไมลนเมอเปยกนา และพนหองไมควรมสออนมากเนองจากจะเกดรอยเปอนไดงาย หรอมสเขมมากจนทาใหความสวางของหองลดนอยลง

การกาหนดขนาดของหองปฏบตการจะขนอยกบจานวนนกเรยน และความซบซอนของการทาปฏบตการ ไดมผเสนอแนวทางในการคานวณหาขนาดของหองปฏบตการทเหมาะสม คอ ควรมพนทสาหรบใหนกเรยนทาปฏบตการคนละประมาณ1.8 ตารางเมตร และมพนทสวนทใชรวมกนเปน 3 ระดบ คอ ระดบสง 36 ตารางเมตร

6

ระดบปานกลาง 26 ตารางเมตร และระดบพนฐาน 16 ตารางเมตร ซงอาจสรางเปนสตรสาเรจเพอคานวณหาพนทของหองปฏบตการไดดงน

ระดบสง พนท 36 + 1.8 เทาของจานวนนกเรยน (ตารางเมตร)ระดบปานกลาง พนท 26 + 1.8 เทาของจานวนนกเรยน (ตารางเมตร)ระดบพนฐาน พนท 16 + 1.8 เทาของจานวนนกเรยน (ตารางเมตร)

หองปฏบตการสาหรบระดบประถมศกษา (ป.1 – ป.6) ทนกเรยนมขนาดของลาตวเลก ยงไมจาเปนตองใชพนททาปฏบตการมากกอาจใชขนาดหองระดบพนฐานสวนหองปฏบตการระดบมธยมศกษา (ม.1 – ม.6) ควรใชพนทตามระดบปานกลางหรอระดบสง เนองจากนกเรยนมขนาดของลาตวใหญตองใชพนททาปฏบตการมากขนรวมทงกจกรรมปฏบตการกมความซบซอนมากขนดวย (2) การจดพนทในหองปฏบตการ

การจดหองปฏบตการตองคานงถงการแบงสวนของพนท เพอจดครภณฑใหเหมาะสมกบกจกรรมในการทาปฏบตการ โดยทวไปหองปฏบตการควรมสวนประกอบสาคญดงน

1) พนทเพอการสาธตหรออธบาย บรเวณหนาชนเรยนของหองปฏบตการควรมโตะสาธตสาหรบคร และมพนทวางโดยรอบเพอใหนกเรยนทกคนไดฟงการอธบายการรวมกลมดการสาธตและการนาเสนอผลการทดลอง และแตละหองควรมบอรดหรอกระดานดาไวใกลกบโตะสาธตดวย

2) พนททาปฏบตการ บรเวณทใชเปนพนททาปฏบตการจดเปนสวนของหองทมพนทมากทสด ประกอบดวย โตะทาปฏบตการทจดวางไวใหมมมของการมองเหนโตะสาธตไดกวางมากทสด การจดโตะทาปฏบตการสาหรบนกเรยนททากจกรรมรวมกนเปนกลมทาไดหลายรปแบบ โดยตองมพนทวางรอบโตะใหนกเรยนสามารถเคลอนไหวไดอยางสะดวก โตะทาปฏบตการควรอยหางกน 90 – 165 เซนตเมตร ทงนขนอยกบจานวนโตะและการจดวางเกาอ ตวอยางการจดพนทระหวางโตะทาปฏบตการแสดงไดดงรป 4

7

รป 4 ตวอยางแผนผงแสดงการจดพนทระหวางโตะทาปฏบตการ

3) พนทสาหรบวางสงของและตดตงอางนา บรเวณทตดกบผนงหองปฏบตการดานหนงควรมชนวางสงของและตดตงอางนา ในกรณทมโตะทาปฏบตการไมเพยงพอกสามารถใชชนทตดตงอางนาแทนโตะทาปฏบตการไดดวย ในบางกรณอาจจดอางนาไวในบรเวณเดยวกนกได

105 – 135 cm.

105 – 135 cm.

135 – 165 cm.

135 – 165 cm.

90 – 105 cm.90 – 105 cm.

105 – 120 cm.

105 – 120 cm.

ดานขาง ดานบน

8

4) พนทสาหรบตดตงตควน การตดตงตควนควรอยในบรเวณทนกเรยนใชไดสะดวก และไมอยในบรเวณทางเดนเขาออกหรอทางหนไฟ ตควนชนดเคลอนทไดกจะชวยใหมความสะดวกมากยงขน เนองจากสามารถเคลอนยายไปใชกบหองปฏบตการอน ๆ ไดดวย

5) พนทสาหรบเครองฉายภาพนง คอมพวเตอร และสอเทคโนโลย ควรจดวางเครองฉายภาพนง คอมพวเตอร และสอเทคโนโลย เพอการสาธตหรอนาเสนอผลงานไวในบรเวณใกลเคยงกบโตะสาธต

6) พนทวางชนหรอตจดเกบสงของ แฟม และเอกสารของนกเรยน ควรจดเกบสงของ แฟม และเอกสารตางๆ ทไมอนญาตใหนาเขามาในหองปฏบตการไวในบรเวณสวนหนาของหองปฏบตการ โดยมตหรอชนเกบทจดไวอยางเปนระเบยบและอาจจาเปนตองมกญแจดวย

7) พนทจดเกบวสดอปกรณหรอทากจกรรมเสรม บรเวณทจดเกบวสดอปกรณหรอบรเวณทใชทากจกรรมเสรม ควรอยตดผนงหองปฏบตการดานใดดานหนงหรอบรเวณหลงชนเรยน สวนการเกบวสดอปกรณทมราคาแพงและตองใชอยเสมอกอาจจาเปนตองตดตงกญแจลอคไวดวย

ตวอยางการจดพนทในหองปฏบตการแสดงไดดงรป 5

รป 5 ตวอยางแผนผงแสดงการจดหองปฏบตการ

9

3

7

2

1

8

4 5

6

รายการสวนประกอบในหองปฏบตการ1. โตะสาธต2. โตะทาปฏบตการ3. ชนวางของและอางนา4. ตควน5. เครองฉายภาพนง คอมพวเตอร

และสอเทคโนโลย6. ทเกบสงของ แฟมและเอกสาร7. ทเกบวสดอปกรณ/ทากจกรรม

เสรม8. บรเวณทใชสรป/สาธต9. บอรด/กระดานดา

9

3. ครภณฑในหองปฏบตการ

หองปฏบตการวทยาศาสตรเปนหองทจดไวใหนกเรยนไดทากจกรรมการเรยนรเชนเดยวกบหองเรยนอน จงจาเปนตองมครภณฑตาง ๆ ดงน (1) โตะสาธต

โตะสาธตในหองปฏบตการควรตงไวหนาหองเรยนเพอใหครใชสาธตการทดลอง ควรมขนาดใหญและยกพนใหสงกวาโตะทาปฏบตการของนกเรยน เพอใหนกเรยนมองเหนการสาธตไดอยางชดเจน โตะสาธตควรเปนแบบทเคลอนยายไมได และสามารถจะตดตงอปกรณตาง ๆ สาหรบสาธตการทดลอง รวมทงโสตทศนวสดอปกรณประกอบการสอนดวย โดยทวไปบนโตะสาธตจะตดตงอางนา ทอแกส เตารบไฟฟาศกยสง 220 โวลต (เตารบไฟฟาศกยตากระแสตรงและกระแสสลบ 2 – 24 โวลต อาจตดตงไวในบางหองปฏบตการ แตไมจาเปนตองมทกหองปฏบตการ) เครองฉายภาพนง และคอมพวเตอรไวดวย โตะสาธตควรมขนาดไมนอยกวา 0.75×1.65 เมตร และสง 0.90เมตร (ความสงนไมรวมความสงของพนทยกขนอก 10 – 15 เซนตเมตร)

ในกรณทไมมโตะสาธต อาจใชโตะรปแบบเดยวกบโตะทาปฏบตการทมความสงและความกวางมากกวาโตะทาปฏบตการ รวมทงมสงอานวยความสะดวกตาง ๆเพมขนดวย

(2) เกาอและโตะทาปฏบตการ เกาอและโตะในหองปฏบตการตองออกแบบใหมลกษณะพเศษแตกตาง

จากทใชในหองเรยนตามปกต โดยคานงถงความปลอดภยและการใชประโยชน พนผวของโตะทาปฏบตการควรทาดวยไมหรอวสดททนตอการกดกรอนของสารเคมไดดไมดดซมนาและสามารถซอมแซมโดยการขดหรอเคลอบใหมได ขอแนะนาเกยวกบเกาอและโตะทาปฏบตการมดงน

1) เกาอทใชในหองปฏบตการตองมรปรางและลกษณะทนงไดสบายสะดวกตอการลกนงในขณะทาปฏบตการ ควรใชพลาสตกหรอยางหมขาเกาอเพอใหตงบนพนไดอยางมนคง โตะทาปฏบตการควรสงกวาเกาอในชวง 24 – 27 เซนตเมตร และควรเปนเกาอแบบไมมพนกทสามารถปรบระดบความสงได

10

2) โตะทาปฏบตการทใชอยทวไปมพนท 3 ขนาด คอ 1) ขนาดเลก มพนททาปฏบตการไมนอยกวา 0.3 ตารางเมตร/คน 2) ขนาดกลาง มพนททาปฏบตการไมนอยกวา 0.36 ตารางเมตร/คน และ 3) ขนาดใหญ มพนททาปฏบตการไมนอยกวา 0.56 ตารางเมตร/คน ความสงของโตะโดยทวไปอยในชวง 0.75 – 0.85 เมตร สดสวนขนาดของโตะทาปฏบตการ กาหนดไดดงน

ขนาดเลกมสดสวนระหวาง กวาง : ยาว เทากบ 0.6 : 1.2 เมตร ขนาดกลางมสดสวนระหวาง กวาง : ยาว เทากบ 0.6 : 1.5 เมตร ขนาดใหญมสดสวนระหวาง กวาง : ยาว เทากบ 0.75 : 1.5 เมตร3) โครงของโตะควรทาดวยไมหรอโลหะทมความแขงแรงมนคงมโครง

ของขาโตะแบบตว I แบบตว C หรอแบบสขากได โตะทมสขาจะมความมนคงมากทสดแตกอาจทาใหเกะกะไดถาหองปฏบตการมขนาดเลก สาหรบรปแบบของโตะทาปฏบตการ อาจเปนแบบตดตงถาวรหรอแบบยายได ตวอยางโครงของโตะทาปฏบตการแสดงไดดงรป 6

โครงแบบตว I โครงแบบตว C โครงแบบสขา

รป 6 ตวอยางโครงของโตะทาปฏบตการวทยาศาสตร

11

(3) ตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคม ตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคมจดเปนครภณฑทจาเปนสาหรบ

หองปฏบตการ ควรจดวางไวตดผนงดานใดดานหนงของหองปฏบตการ การออกแบบควรคานงถงวสดอปกรณและสารเคมทตองการจดเกบดวย ชนทใชจดเกบสงตาง ๆ ควรมหลายขนาดทสามารถปรบเปลยนได อาจเปนรปแบบของตและชนทตดตงถาวรแบบมรางเลอนหรอไมมรางเลอนหรอแบบมลอทเคลอนทได ทงนขนอยกบสภาพของหองปฏบตการและการใชประโยชน ดงตวอยางรป 7

ขณะปด

น

ขณะเปดใชงา

รป 7 ตวอยางตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคมแบบมรางเลอน

12

ตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคม ซงทาดวยไมหรอโลหะเปนชน ๆ สาหรบวางตะกราใสวสดอปกรณ โดยออกแบบใหมลอเคลอนทไดหรอตดตงถาวรมรปรางลกษณะทแสดงไดดงรป 8

รป 8 ตวอยางตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคมแบบมลอเคลอนทไดและแบบตดตงถาวร

(4) ปายนเทศ ปายนเทศเปนสวนสนบสนนการเรยนรจากการทาปฏบตการ ทสรางความ

ภาคภมใจใหแกนกเรยนจากการนาเสนอผลงานททาสาเรจ สถานทจดแสดงผลงานของนกเรยนอาจมเพยงเฉพาะปายนเทศ หรอจดเปนบรเวณใหวางชนงานตาง ๆ ได ทงนขนอยกบขนาดและวตถประสงคของการจดหองปฏบตการดวย

(5) ตควน ตควนเปนครภณฑทจาเปนสาหรบหองปฏบตการ โดยเฉพาะหองปฏบตการ

เคมทมแกสหรอควนเกดขน หรอเพอใชเตรยมสารเคมบางชนด ตควนทใชกนโดยทวไปม 2 แบบ คอ

แบบมลอเคลอนทไดแบบตดตงถาวร

13

1) แบบตดตงถาวร การตดตงตควนแบบนตองใหอยหางจากทางเดนและทางหนไฟ โดยมบรเวณทวางรอบๆ เพอใหนกเรยนสงเกตการทดลองไดอยางชดเจน

2) แบบเคลอนทได เปนแบบทเคลอนยายไปใชในหองปฏบตการไดหลายหอง ตควนแบบเคลอนทไดม 2 ระบบ คอ

1. ระบบทใชทอดดสภายนอกและเชอมตอกบอปกรณกาจดควนทตดอยกบอาคาร

2. ระบบวงจรปดทมสวนกรองควนตดตงอยภายในตควน ตควนระบบนจะตองตรวจสอบและเปลยนทกรองควนตามกาหนดเวลาทระบไว

ตวอยางตควนทใชในหองปฏบตการวทยาศาสตรแสดงไดดงรป 9

รป

9 ตวอยางตควนแบบเคลอนทไดระบบวงจรปด

14

4. การจดสภาพแวดลอมและบรรยากาศของหองปฏบตการ

สภาพแวดลอมและบรรยากาศของหองปฏบตการเกยวของโดยตรงกบความปลอดภย และสขภาพของผใชหองปฏบตการ ขอแนะนาการจดสภาพแวดลอมและบรรยากาศเปนดงน

(1) การระบายอากาศ หองปฏบตการตองมอากาศบรสทธเชนเดยวกบอากาศภายนอก ผใชหอง

ปฏบตการควรเปลยนความคดทวา “กลนของสารเคมในหองปฏบตการวทยาศาสตรเปนเรองปกตธรรมดา” ซงจดเปนความคดทไมถกตองและตองยอมรบวา “กลนสารเคมในหองปฏบตการเตอนใหรวาอาจมอนตรายจากสารเคมเกดขนได” จงตองใหความสาคญตอการระบายอากาศเปนอยางมาก ขอแนะนาเพอการจดระบบระบายอากาศในหองปฏบตการเปนดงน

1) อากาศในหองปฏบตการตองถายเทไดด มการระบายอากาศผานทางประต หนาตางหรอชองระบายอากาศ โดยออกแบบประตและหนาตางหรอชองระบายอากาศใหอยในทศทางทเหมาะสม และมจานวนเพยงพอ 2) ตดตงพดลมระบายอากาศเพอชวยระบายอากาศใหหมนเวยนไดดยงขน

3) ตดตงเครองดดอากาศเพอชวยระบายอากาศ ไอ แกสหรอความรอนออกจากหองปฏบตการ เพอกาจดสารไมใหตกคางอยในหองและชวยใหอากาศบรสทธเขามาแทนทไดรวดเรวขน

4) ตดตงตควน เพอใชในการทาปฏบตการกบสารทมควน กลน หรอมความรอนเกดขน

(2) ความรอน ความรอนทเกดขนในหองปฏบตการ จากปฏกรยาเคม เชอเพลงใหความ

รอน หรอจากการใชอปกรณไฟฟาบางชนด จดเปนสาเหตสาคญททาใหเกดอบตภยหรอเกดไฟไหมได การดแลและปองกนทดจะชวยใหการใชหองปฏบตการมความปลอดภยและสรางความมนใจในการทาปฏบตการ ขอแนะนาเพอการจดระบบปองกนความรอนเปนดงน

15

1) หองปฏบตการทกหองตองมมาตรฐานการกอสรางทคานงถงความปลอดภย โดยเฉพาะอยางยงตองไมอยในอาคารทอบทบ รอนอบอาว หรอมอาคารอนกนทศทางลม ใชวสดกอสรางทไมเกบความรอน มทางเดนเขาออกและประตปดเปดทใชไดสะดวก

2) แหลงพลงงานไฟฟาและอปกรณไฟฟาทกชนดทกอใหเกดพลงงานความรอน เมอใชงานแลวจะตองมระบบการจดเกบและการดแลรกษาทด มบรเวณทจดไวสาหรบอปกรณแตละชนดเพอใหสามารถระบายความรอนได และไมใหมความรอนสะสมอยจนทาใหเกดไฟไหมได

3) จดระบบปองกนไฟไหม โดยใหมอปกรณดบเพลงอยประจาทกหองปฏบตการ และตองตรวจสอบสภาพการใชงานของอปกรณดบเพลงเหลานนใหมประสทธภาพอยเสมอ

(3) ความสวาง ความสวางมความจาเปนอยางมากสาหรบหองปฏบตการ การทาการ

ทดลองในบรเวณทมความสวางอยางเพยงพอ จะชวยใหมองเหนผลการทดลองไดชดเจนและชวยใหไมเสยสายตา ขอแนะนาเกยวกบความสวางของหองปฏบตการมดงน

1) ความสวางจากภายนอกตองสามารถสองผานเขาไปในหองปฏบตการไดอยางเหมาะสมและทวถง

2) ในกรณทมความสวางไมเพยงพอ ตองตดตงหลอดไฟฟาในบรเวณทตองการใหมความสวางเพมขนอยางเพยงพอ

3) ควบคมความสวางของหองโดยใชมานกนแสงทสองเขามามากเกนไปหรอใชมานชวยปรบแสงทผานเขามาในชวงเวลาตาง ๆ ของวนไดอยางเหมาะสม ทงนเพอใหสามารถใชหองปฏบตการไดตลอดทงวน

4) วสดทใชทาครภณฑและตกแตงในหองปฏบตการ รวมทงพนของโตะทาปฏบตการตองมลกษณะไมสะทอนแสงหรอเปนมนวาว ไมควรใชสออน เชนสขาวซงสะทอนแสงไดดจนทาใหหองดสวางมากเกนไป หรอใชสเขม เชน สดาซงดดกลนแสงไดมากจนทาใหหองดมดทบ

16

5. การจดระบบสาธารณปโภคในหองปฏบตการ

ระบบสาธารณปโภคทจาเปนสาหรบหองปฏบตการ ประกอบดวย ระบบไฟฟา ระบบนา และระบบแกส ขอแนะนาในการจดการกบระบบการใชงานและอปกรณทเกยวของมดงน

(1) ระบบไฟฟา ระบบไฟฟามความสาคญมากสาหรบหองปฏบตการวทยาศาสตร

สถานศกษาจงควรจดใหมระบบไฟฟาทใชไดอยางปลอดภย โดยตอระบบไฟฟาจากสายเมนใหญเขาสหองปฏบตการโดยตรงหรอผานแผงควบคมวงจรไฟฟาทแยกออกจากสวนอนของอาคาร การวางระบบไฟฟาในหองปฏบตการตองคานงถงความปลอดภยโดยใชสายไฟทมขนาดใหญเพยงพอกบกาลงไฟฟาทใช สายไฟตองไมเกา ชารดหรอมรอยแตกราว สายทตอขวตองแขงแรง ไมหลดงาย ขอแนะนาในการจดระบบไฟฟามดงน

1) ระบบควบคมการใชไฟฟาของแตละหองปฏบตการ ควรแยกจากกนเพอใหสะดวกในการตรวจสอบ

2) ระบบควบคมการใชกระแสไฟฟาภายในหองปฏบตการ ควรแยกเปน 2 สวนคอ สวนใหแสงสวางและสวนทใชกบอปกรณไฟฟา เพอสะดวกในการตรวจสอบและซอมบารง

3) มเตอรไฟฟาของสถานศกษา จะตองรบกาลงไฟฟาไดสงกวากาลงไฟฟารวมทจะตองใชในหองปฏบตการ มการเดนสายไฟตามขนาดมาตรฐานของการไฟฟาและตองตดตงสายดนไวดวย 4) เตารบไฟฟาทใชควรเปนแบบควบคมสองชนโดยมสวตชเปด – ปดเฉพาะท ควรตดตงเตารบไวในระดบเดยวกบผนงหองและอยในบรเวณทหางจากอางนามากพอสมควร

17

(2) ระบบนา ระบบนามความจาเปนอยางมากตอหองปฏบตการ โดยเฉพาะหอง

ปฏบตการเคมและชววทยา เพอใชในการทาปฏบตการและทาความสะอาดเครองมอเครองใชตาง ๆ ระบบนาทใชในหองปฏบตการควรแยกเปนระบบนาดทประกอบดวยอางนา กอกนาและทอนาด กบระบบนาทงทประกอบดวยทอนาทงและระบบกาจดนาเสย (ถาม) อางนาในหองปฏบตการควรเปนประเภทหลมลกรปสเหลยมผนผาหรอสเหลยมจตรส ทาจากกระเบองเคลอบเพอปองกนการกดกรอน สวนทอนาทงควรทาดวยวสดทปองกนการกดกรอนจากการเกดปฏกรยากบสารทอยในนาทง ขอแนะนาในการจดระบบนามดงน

1) หวกอกเปด – ปดนา ควรทาดวยวสดทเคลอบดวยสารคงทนตอการกดกรอน มคอทสงพอเหมาะกบการใชประโยชนไดสะดวก

2) ทอนาทงควรทาดวยสารพอลโพรพลน ตดตงในระดบททาใหระบายนาไดดและอยในบรเวณทบารงรกษาไดงาย

3) มจานวนอางนาในหองปฏบตการประมาณ 1 อางตอนกเรยนไมเกน 6 คน

รป 10 ตวอยางอางนาทตดตงระบบนาแบบฝงตดในตทบ

ในกรณทเปนโรงเรยนขนาดใหญ อาจใชระบบนาทงของหองปฏบตการรวมกบระบบนาทงของโรงเรยนกได

18

(3) ระบบแกส (กรณทมระบบแกสและใชรวมกนทงหอง) ระบบแกสมความสาคญและจาเปนสาหรบการทาปฏบตการ การจด

ระบบแกสในหองปฏบตการจะตองระมดระวงเรองความปลอดภยเปนพเศษ จงตองใหความสาคญกบการวางระบบตดตงและการเลอกใชอปกรณตาง ๆ ทเปนสวนประกอบของระบบแกสดวย ขอแนะนาในการจดระบบแกสมดงน

1) การตดตงระบบแกสตองแยกสวนออกจากระบบไฟฟาและระบบนาโดยมวาลวควบคมอตโนมตตดตงอยในบรเวณทเขาถงไดงาย สวนระบบการเปด – ปดแกสทโตะทาปฏบตการ ควรจดใหอยในบรเวณทใชงานไดสะดวกและมความปลอดภย

2) การตดตงทอแกส ตองเปนไปตามมาตรฐานความปลอดภยของการใชแกสเพอการปฏบตการทดลอง สวนของทอแกสตองยดตดอยางมนคง

3) ตองตรวจสอบอปกรณของระบบการจายแกสและทอแกสอยางสมาเสมอ ไมนอยกวาปละ 2 ครง

4) หวแกสตองเปนประเภทคณภาพสง ทมขนตอนการเปด – ปด 2 ขน ไมมรอยตอททาใหเกดแกสรวหรอเกดรอยแตกเมอใชเปนเวลานาน และมการบอกตาแหนงหรอทศทางการหมนวาลวเปด – ปด ไวอยางชดเจน

19

6. การจดหองเสรมปฏบตการ

การจดหองเสรมปฏบตการควรคานงถงจานวนนกเรยนและจานวนหองปฏบตการ การจดหองเสรมปฏบตการมเปาหมายสาคญเพอชวยใหการจดการเรยนการสอนดานปฏบตการดาเนนไปอยางราบรน จานวนและขนาดของหองเสรมปฏบตการเปนดงน

(1) หองเสรมปฏบตการทอยในอาคารเรยน การจดหองเสรมปฏบตการทอยภายในอาคารเรยนทาไดหลายลกษณะ

ในกรณทมหองเปนจานวนมาก กอาจจดแยกแตละสวนของหองเสรมปฏบตการเปนหองเดยวได ในกรณทมหองไมเพยงพอกอาจจดรวมอยในหองเดยวกนและแบงออกเปนสวนตาง ๆ ดงน

1) สวนจดเกบวสดอปกรณและสารเคม สวนจดเกบวสดอปกรณและสารเคมอาจจดเปนหองเฉพาะ หรอใช

พนทสวนหนงของสวนเตรยมปฏบตการกได ในกรณทใชหองเตรยมปฏบตการเปนสวนจดเกบสารเคมกจะตองระมดระวงในการจดเกบสารเคมประเภททมอนตรายใหมากยงขนดวย โดยใชตหรอชนททาดวยวสดทนไฟและจดไวในบรเวณทอากาศถายเทไดสะดวกครภณฑในสวนนควรมเทาทจาเปน (ดงรป 11) โดยมขอแนะนาในการจดสวนเกบวสดอปกรณและสารเคมดงน

1. สวนจดเกบสารเคมควรเปนหองโปรงทมประตเขาออกไดสะดวกและอากาศถายเทไดด พนหองทาดวยวสดทไมดดสารเคมและไมตดไฟไดงาย

2. ชนเกบสารเคมควรมความสงไมเกนระดบศรษะ ทาดวยสารททนตอการกดกรอน มพนทเพยงพอในการจดเกบวสดอปกรณและสารเคม

3. ถาตองเกบวสดอปกรณ เครองมอเครองใชในการทดลองและสารเคมไวในหองเดยวกน จะตองจดแยกสวนของพนทออกจากกนอยางชดเจน 4. ตองจดเกบสารเคมแยกเปนหมวดหมอยางมระบบตามชนดหรอประเภทของสาร ควรเกบแยกสารทไวไฟและสารทเปนพษออกจากกนและใหอยใน

20

บรเวณทหางจากสารอน โดยเกบไวในตททาดวยวสดทนไฟและทนตอการกดกรอน และไมควรเกบสารไวไฟทเปนของเหลวไวมากกวา 50 ลตร

5. สวนจดเกบวสดอปกรณและสารเคมควรมรถเขน (ขนาดมาตรฐาน กวาง × ยาว × สง เทากบ 75 × 100 × 70 เซนตเมตร) เพอใชในการขนยายอปกรณหรอสารเคมอยางนอย 1 คน

6. จดใหมบรเวณใชนาอยมมใดมมหนงของหอง เพอใชทาความสะอาดหรอลางมอเมอจบภาชนะ/ขวดบรรจสารเคม

รป 11 ตวอยางการจดหองเกบวสดอปกรณและสารเคม

2) สวนเตรยมปฏบตการ สวนเตรยมปฏบตการควรอยตดกบหองปฏบตการ เพอใหแตละหอง

ปฏบตการสามารถใชสวนเตรยมปฏบตการรวมกนได การแบงพนทของสวนเตรยมปฏบตการ อาจมสดสวนเปนพนทเตรยมปฏบตการ 20 % พนทเกบวสดอปกรณ 20 %พนทเกบสารเคม 20 % พนทเกบอปกรณอานวยความสะดวกและทาความสะอาด 10 %และพนทสาหรบงานธรการและการบรการ 30 % ดงตวอยางรป 12

อางนา

ตหรอชนเกบอปกรณ

อางนา

ตหรอชนเกบสารเคม

21

รป 12 ตวอยางการจดแบงพน

3) สวนแสดงผลงานและแหล สวนแสดงผลงานและแหล

หรอจดแยกทงสองสวนออกจากกนกได ทง สวนแสดงผลงาน เปนทแ

นกเรยน รวมทงอาจใชทาการทดลองหรอทาซงเปนการศกษาเพมเตมนอกเหนอจากในชนเชนเดยวกบหองปฏบตการขนาดเลก ครภณโตะทาปฏบตการ พรอมอางนาและทอระบาจาเปนตอการทดลองหรอแสดงโครงงานวทยผนงถาวรเพอจดแสดงผลงานของนกเรยนใน

พนทเกบสารเคม 20 %

พนททางานธรการและบรการ 30 %

พนทเตรยมปฏบตการ 20 %

บรเวณทใชเกบรถเขนและอปกรณทาความสะอาด 10 %

พนทเกบวสดอปกรณ 20 %

ทภายในสวนเตรยมปฏบตการ

งเรยนรงเรยนร ซงอาจจดใหรวมไวในสวนเดยวกนนขนกบความพรอมของสถานศกษาสดงผลงานจากการเรยนวทยาศาสตรของโครงงานทตองใชเวลาตอเนองกนนานเรยนปกต ภายในสวนนจะมลกษณะฑและวสดอปกรณทจดไวประกอบดวยยนา ปลกไฟ หวแกสและอปกรณอนทาศาสตร มบอรดเคลอนทหรอบอรดตดรปแบบตาง ๆ

22

แหลงเรยนรควรจดใหอยระหวางกลางของหองปฏบตการ เพอใชเปนทรวบรวมขอมล ขอสนเทศทมประโยชน เชน หนงสอ สารสนเทศ คอมพวเตอร และถาเปนไปไดควรมคอมพวเตอรทสามารถเชอมโยงกบเครอขายขอมลภายนอกไดดวยครภณฑในสวนนประกอบดวย โตะคอมพวเตอร ชนเกบหนงสอ โตะและเกาอนงศกษาคนควา

รป

4) สวนพ สวนพ

ปฏบตการและหองปฏบตและอานวยความสะดวกใไดเปน 3 สวน คอ

1. ใชเพประกอบดวย ตเยน ตควเพอการทดลอง

า สอเทคโนโลย

อางน

13 ตวอยางสวนแ

นกงานเทคนคนกงานเทคนคคการวทยาศาสตนการทาปฏบต

อเตรยมงานในน อางนาพรอม

ทจดแสดงผลงาน

ชนหนงสอ

ททางานกลม

สดงผลงานและแหลงเรยนร

วรอยใกลหรออยในบรเวณเดยวกบสวนเตรยมร เพอความสะดวกในการเตรยมการปฏบตการการ พนทภายในสวนพนกงานเทคนคอาจแบง

การทาปฏบตการ โดยทวไปมครภณฑทระบบระบายนาทง และมวสดอปกรณตาง ๆ

23

2. ใชเพอการประกอบหรอซอมแซมอปกรณทชารด ในสวนนจะประกอบดวย ตหรอชนจดเกบอปกรณเครองมอเครองใชตาง ๆ

3. ใชเพอการทางานดานธรการและบรการ โดยมอปกรณทใชในงานธรการตาง ๆ เชน แฟมเกบขอมลทชวยควบคมการใหบรการตาง ๆ คอมพวเตอรโทรทศน วดทศน

รป 14 ตวอยางก

(2) หองเสรมปฏบตการ สวนเสรมปฏบตการ

และเลยงสงมชวตในการทาปฏบตก1) เรอนเพาะชาหรอ เรอนเพาะชามคว

เกยวกบพช หรออาจใชเปนแหลงเเรอนเพาะชาตองโปรง สะอาดและเชอโรคได และจดใหเปนสดสวนตจดเรอนเพาะชามดงน

ทซอมแซมอปกรณ

า

อางน

ทจดประชม

ารจดพนททางานของ

ทอยนอกอาคารเรทอยนอกอาคารเราร ดงนหองเพาะเลยงพชามจาเปนในการทรยนรเพอทาโครงงไมรกรงรง เพอปอามประโยชนใชส

ตหรอชนเกบอปกรณททางานธรการและบรกา

ทเตรยมงาน

พนกงานเทคนค

ยนยน ใชเปนสถานทเพอการเตรยม

าปฏบตการชววทยาและการเรยนรานวทยาศาสตร ลกษณะของงกนไมใหเปนทอยของสตวและอย (ดงรป 15) ขอแนะนาในการ

ร

24

1. เรอนเพาะชาตองอยไมไกลจากหองปฏบตการทใชพชจากเรอนเพาะชาและเปนบรเวณทไดรบแสงแดดอยางเหมาะสม

2. วสดกอสรางเรอนเพาะชาควรทาดวยไม อะลมเนยม หรอซเมนตและอาจใชวสดประเภทกระจกหรอพลาสตกเปนสวนประกอบ โดยออกแบบใหสามารถมองเหนไดอยางทวถง

3. บรรยากาศของเรอนเพาะชามความปลอดโปรง อากาศถายเทไดดมหนาตางและชองใหอากาศผานไดสะดวก และไมควรใชเครองปรบอากาศ

4. อปกรณไฟฟา สายไฟ เตารบ ทใชในเรอนเพาะชาตองเปนไปตามมาตรฐานทกาหนด การตดตงระบบไฟฟาตองคานงถงความปลอดภย โดยสามารถปองกนนาไดเปนอยางด

5. ระบบนาตองมการจดการทมประสทธภาพ มนาใชในทกพนทของเรอนเพาะชา โดยตองคานงถงการใชประโยชนดวยความประหยด

รป 15 ตวอยางเรอนเพาะชาหรอหองเพาะเลยงพช

ในกรณทมการจดระบบนเวศจาลอง การเพาะเลยงพชหรอสงมชวตขนาดเลกเชน ไฮดรา อะมบา พารามเซยม ทไมสามารถแพรพนธตดตอสมนษย กสามารถจดไวในอาคารเรยนได แตตองระมดระวงการรบกวนจากสารเคมทใชดวย

แปลงเพาะพนธพช

ปลกพชในกระถางลาน

อเนกประสงค

ทจดเกบอปกรณ

25

2) หองเลยงสตว หองเลยงสตวอาจมความจาเปนสาหรบการทาปฏบตการทางชววทยา

หรอทาโครงงานวทยาศาสตร หองเลยงสตวจะตองอยในบรเวณทปลอดภย สะดวกในการเขาไปดแลและไมเปนทรบกวนตอการเรยนการสอน ขอแนะนาทวไปในการจดทาหองเลยงสตวมดงน 1. สภาพหองเลยงสตวตองมความสวาง มแสงแดดสองในบางชวงเวลา อากาศถายเทไดด มตาขายกนแมลงทจะเขาไปรบกวนสตวเลยง มไฟฟาและนาใช

2. พนหองทาดวยวสดไมลน ไมเกบฝนละอองหรอสงสกปรกและออกแบบใหสามารถลางไดงาย โดยมทอระบายนาททาใหนาเสยระบายออกไดด เพอไมใหเกดการหมกหมม และทาความสะอาดไดงาย สะดวก รวดเรว

3. ชนวางกรงสตวควรมความกวางไมนอยกวา 60 เซนตเมตร และปรบระดบไดตามขนาดของสตวเลยง สวนความยาวขนอยกบจานวนและประเภทของสตวทเลยง

4. ชนปฏบตการเปนบรเวณทนาสตวทดลองมาศกษาเฉพาะเรองหรอสงเกตการณอยางตอเนอง ขนาดของชนปฏบตการควรมความกวางในชวง 40 – 60เซนตเมตร และมความยาวเหมาะสมกบหอง ตดตงหรอจดไวหางจากผนงหองประมาณ10 เซนตเมตร ทาดวยไมหรอโลหะททนตอการกดกรอนไดด ใตชนปฏบตการอาจจดเปนทเกบอปกรณทาความสะอาดและอาหารสตว ควรมอางนาใกลชนปฏบตการดวย

ชนวางกรงสตว

อางนา

รป 16 ตวอยางการจดหองเลยงสตว

ทเกบอปกรณทาความสะอาด/ อาหารสตว

26

7. การบรหารจดการหองปฏบตการหองปฏบตการมความสาคญอยางสงตอการจดการเรยนการสอนวทยาศาสตร

การทาปฏบตการทใหประโยชนสงสดตอนกเรยนจะตองมการบรหารจดการทด มการวางแผนการดาเนนงานและคานงถงปจจยดานตาง ๆ ตอไปน (1) ดานบคลากร

ผบรหารสถานศกษา คร และผทเกยวของกบการจดการเรยนการสอนวทยาศาสตรทกระดบชนควรรบผดชอบงานบรหารจดการ ดแลควบคม และสรางบรรยากาศการเรยนการสอน ใหผลการเรยนรเปนไปตามหลกสตรทงสาระการเรยนรและมาตรฐานการเรยนร การใชหองปฏบตการรวมกนหลายกลมจะตองมการจดตารางการใชหอง และมผรบผดชอบอยางชดเจน และอาจกาหนดบทบาทหนาทใหมหวหนาผดแลและผใชหองปฏบตการไวอยางชดเจนในภาระงานตอไปน 1) การเบกจายวสดอปกรณ 2) การจดทาระเบยนวสดอปกรณ ครภณฑ และสารเคม

3) การจดซอ การควบคม และการใชวสดสนเปลอง สารเคม 4) การซอมแซม แกไข และจดจาหนายตามความเหมาะสม 5) การดแล บารงรกษาหองปฏบตการ ตรวจสอบวสดอปกรณ ครภณฑและรายงานการชารดเสยหายตอหวหนาหรอผรบผดชอบ

(2) ดานงบประมาณ การกาหนดงบประมาณคาใชจายประจาปทเกยวของกบการทาปฏบตการ

วทยาศาสตร ขนอยกบการวเคราะหคาใชจายทจาเปนตองใชเพอการทาปฏบตการของสถานศกษานน โครงการทขอใชงบประมาณอาจเกยวของกบการพฒนาอาคารสถานทครภณฑ วสดอปกรณ สารเคม และการซอมบารง จงจาเปนตองระบแหลงทมาของงบประมาณใหเหมาะสมและเปนไปตามระเบยบการใชเงน ทอาจเปนงบประมาณแผนดน เงนบารงการศกษา เงนอนๆ ทไดจากการบรจาค หรอการสนบสนนของผปกครองและชมชน ครวทยาศาสตรทกคนจงควรมสวนรวมนาเสนอโครงการดวย

27

โดยมขนตอนการดาเนนการเกยวกบการขอใชงบประมาณในสวนของครภณฑ วสดอปกรณและสารเคมดงน

1) จดทาขอมลสารสนเทศทเปนปจจบน เกยวกบครภณฑ วสดอปกรณและสารเคม

2) สารวจความตองการจาเปนในการจดซอและจดซอม 3) สารวจราคาในปจจบนของสงทตองจดซอและจดซอม 4) ประมาณการขอซอวสดอปกรณและสารเคม การซอมบารงครภณฑ

และวสดถาวรของหองปฏบตการ 5) จดทางบประมาณของโครงการ และแผนพฒนาการศกษาวทยาศาสตร

ทงการเรยนการสอนตามปกตและโครงการพเศษ รายการทตองตรวจสอบปรมาณและคณภาพ รวมทงคาใชจาย เพอใช

เปนแนวทางในการทางบประมาณประจาป มดงน 1. อปกรณ เครองใช วสดถาวร

2. วสดสนเปลองและสารเคม 3. ครภณฑ วสดสานกงานและเครองมอซอมบารง

4. วสดทซอเกบไวไมได และของสดตาง ๆ 5. คาแกส เชอเพลง นา และไฟฟา 6. คาหนงสอและเอกสารในการศกษาคนควา (3) การจดซอวสดอปกรณ

วสดอปกรณทใชในการทาปฏบตการวทยาศาสตร ประกอบดวย วสดถาวรวสดสานกงาน วสดสนเปลอง สารเคม ของสดเพอการทดลอง มวธการจดซอจดการทแตกตางกน การดาเนนการจดซอหรอจดหาจงเปนเรองทมความสาคญมาก โดยตองคานงถงขอแนะนาตาง ๆ ดงตอไปน

1) การจดซอวสดอปกรณทวไป จะตองดาเนนการตามระเบยบของทางราชการและตามนโยบายของสถานศกษา ผจดซอตองศกษา ทาความเขาใจและปฏบตตามระเบยบการจดซอ โดยคานงถงความประหยดและประโยชนทจะไดรบการจดซอควรดาเนนการลวงหนาเพอใหทนตอการใชงาน และควรจดซอแตละ

28

รายการเพยงครงเดยวใหพอใชตลอดป ยกเวนวสดหรอสารเคมบางชนดทเสอมสภาพไดงายจงควรซอตามความจาเปนเมอตองการใชงาน

2) การจดซอวสดสนเปลองซงไมสามารถจดซอไวลวงหนาได เชนนาแขง นาแขงแหง ผลไม ผกหรอสงมชวตอนทใชในการทดลอง ควรขออนมตการเบกคาใชจายดาเนนการจดซอสงเหลานไวลวงหนาตามทกาหนดไวในแผนปฏบตงานประจาป

(4) การจดทาระเบยนและการจดเกบวสดอปกรณและสารเคม การทาระเบยนและการจดเกบวสดอปกรณและสารเคมจดเปนหวใจ

สาคญของการบรหารจดการหองปฏบตการ การวางแผนการจดเกบและจดทาระเบยนอยางเปนระบบจะชวยใหสามารถประหยดคาใชจายในการจดซอและประหยดเวลาในการคนหา รวมทงยงสามารถควบคมและปองกนอนตรายทอาจเกดขนไดอกดวย

1) การจดทาระเบยนรายชอวสดอปกรณและสารเคม การทาระเบยนวสดอปกรณและสารเคมทมอยในหองปฏบตการ

ทกหอง มประโยชนตอการควบคมและตรวจสอบจานวนทเปนปจจบน การกาหนดรหสของวสดอปกรณโดยมรายละเอยดของราคา ทจดเกบหรอแหลงจาหนายจะชวยใหมขอมลเกยวกบวสดอปกรณครบถวน จงมความสะดวกทจะจดซอมตามกาหนดเวลาทเหมาะสม

29

ตวอยางระเบยนวสดอปกรณวทยาศาสตร

(1) รหส (2) ชอวสดอปกรณ (3) ราคาตอหนวย(บาท)

(4) ทจดเกบ (5) ชอบรษททจาหนายและทอย

21-056-02-43 ออสซลโลสโคป 50,000 ต 38 …………………….. หมายเหต

(1) การกาหนดรหสสามารถทาไดหลายแบบ ในทนจะใชรหสตวเลข 9 ตาแหนงมความหมาย ดงน

ตาแหนงท 1 หองปฏบตการท 1, 2, 3, …………9ตาแหนงท 2 ประเภทอปกรณ 1, 2, 3, …………9ตาแหนงท 3 – 5 รายการท 1 ถง 999 ของอปกรณประเภทนนตาแหนงท 6 – 7 จานวนชดของอปกรณรายการนน 1 ถง 99ตาแหนงท 8 – 9 ป พ.ศ. ทจดซอ

(2) รหสตวอยาง 21 – 056 – 02 – 43 แปลความหมาย ดงน2 อปกรณนอยในหองปฏบตการหองท 21 อปกรณนเปนอปกรณทางฟสกส056 อปกรณนเปนรายการท 56 ของอปกรณทางฟสกส02 อปกรณนมจานวน 2 ชด

การทาระเบยนวสดอปกรณจะทาหลงการจดซอ และตรวจรบมาแลว เมอไดเลขรหสใหนามาตดไวกบวสดอปกรณดวย และตรวจสอบไมใหหลดหายไปเปนประจาทกป

43 อปกรณนจดซอในปงบประมาณ 2543

30

2) ขอแนะนาการจดเกบวสดอปกรณและสารเคม 1. การจดเกบวสดอปกรณ

การจดเกบวสดอปกรณทงประเภทเครองมอ เครองใช เครองแกวและอปกรณทประกอบมาจากวตถอนๆ จะตองคานงถงความปลอดภยและการใชประโยชน วสดอปกรณพวกทใชงานอยเสมอหรอทใชนานครงกควรจดแยกกนไวสาหรบวสดทมคมอการใชและดแลรกษา จะตองเกบคมอเหลานใหเปนระบบและเปนหมวดหมในตจดเกบโดยเฉพาะเพอสะดวกในการคนหา และควรทาสาเนาคมออปกรณทกชนวางไวกบอปกรณนนดวย การเกบอปกรณเกยวกบการทดลองทางวทยาศาสตรควรแยกประเภทตามสาขาวชาหรอหมวดหม เพอความสะดวกในการใชและดแลรกษาอปกรณในแตละสาขาวชาทใชกนอยทวไปควรจดแยกประเภทดงน อปกรณทางฟสกส ประกอบดวย เครองวดทางไฟฟา อปกรณเกยวกบการทดลองทางกลศาสตร ความรอน แสง เสยง แมเหลกไฟฟา และอปกรณเกยวกบอเลกทรอนกส

อปกรณทางเคม ประกอบดวย เครองชงประเภทตาง ๆ pH มเตอร อางนารอน ตอบไฟฟา สเปกโทรโฟโตมเตอร เครองปนแยก อปกรณเหลานควรเกบไวในบรเวณมดชดทปองกนฝนละอองได โดยจดใหเปนหมวดหมและอยหางจากสารเคมดวย

อปกรณทางชววทยา ประกอบดวย กลองจลทรรศนประเภทตาง ๆเชน กลองจลทรรศนแบบธรรมดา กลองจลทรรศนแบบสเตอรโอ และกลองจลทรรศนอเลกตรอน กลองจลทรรศนเหลานควรเกบไวในทอากาศถายเทไดด ไมมแสงแดด ฝนละออง และความชน ถาตองนามาใชงานอยเสมอควรเกบในตทสงจากพนหองประมาณ1 เมตร เพอสะดวกในการหยบใช และภายในตตองมซลกาเจลสาหรบดดความชนไวดวย ถาตองเกบกลองจลทรรศนไวเปนเวลานานควรเกบไวในตทสรางดวยวสดทนไฟภายในมหลอดไฟฟาเพอรกษาอณหภมใหอยในชวง 40 – 50°C หรออณหภมทเหมาะสมการรกษาคณภาพของอปกรณ เครองมอเครองใช ตเกบอปกรณควรทาเปนชองหรอตดตะแกรงเพอใหอากาศภายในและภายนอกหมนเวยนกนได

31

2. การจดเกบสารเคม การจดเกบสารเคมทดจะชวยปองกนไมใหมอนตรายเกดขน ตาม

ปกตไมควรเกบสารเคมในหองปฏบตการหรอหองเตรยมปฏบตการ และไมควรเกบสารเคมไวในปรมาณมากเกนความจาเปน การจดเกบไมไดหมายถงเพยงแตวางสารเคมไวในบรเวณทปลอดภยเทานน แตจาเปนตองมระบบการจดเกบตามประเภทและสมบตของสาร และตองตรวจความปลอดภยอยางสมาเสมอ พรอมทงตรวจสภาพของภาชนะทใชบรรจซงอาจผกรอนจนเกดการรวไหล หรอเกบไวในบรเวณทไมเหมาะสมกอาจเกดการเสอมสภาพได ขอแนะนาในการจดเกบสารเคมมดงน

การปดฉลาก ภาชนะทบรรจสารเคมทกชนดจะตองปดฉลากชอของสารและขอแนะนาเกยวกบความปลอดภยในการใชสารชนดนน ๆ ไวดวย และตองระวงไมใหฉลากบนภาชนะหลดหาย ในกรณทตองการถายเทสารเคมใสภาชนะใหมกตองทาฉลากเหลานตดไวดวยเชนกน

การแยกเกบสารเคมตามประเภทของสารชนดตาง ๆ โดยทวไปการจดเกบสารเคมใชระบบการจดตามกลมของตวอกษร และตามประเภทความเปนอนตรายของสาร เชน สารไวไฟ กรด สารมพษและกดกรอน ควรแยกจดเกบไวเฉพาะท

การจดเกบแยกไวบนชน ชนสาหรบเกบขวดสารเคมควรปรบระดบได ทาดวยวสดททนตอการกดกรอนของสารเคม และตองมความแขงแรงเพยงพอทจะรบนาหนกของสารเคมทเกบ ภาชนะขนาดใหญควรจดไวชนลาง สารเคมททาปฏกรยากบนาไดควรใสถงพลาสตกพอลเอทลนหมไวอกชนหนง และตองทาความสะอาดภายนอกของขวดบรรจสารเคมอยเสมอ ควรเกบสารเคมทเปนของเหลวหรอสารละลายแยกออกจากสารเคมทเปนของแขง และไมควรเกบสารเคมทเปนของเหลวหรอสารละลายไวสงกวาระดบสายตา

32

การเกบในตเยน ตเยนจดเปนอปกรณทจาเปนสาหรบหองปฏบตการเพอใชเกบสารเคมบางประเภททตองการอณหภมตาเพอรกษาคณภาพและยดอายการเสอมสภาพของสารเคม เพอลดอตราการเกดปฏกรยาเคมหรอการระเหยของสาร การเลอกใชตเยนขนอยกบวตถประสงคของการเกบสารเคม สารทไมไวไฟสามารถเกบไวในตเยนธรรมดาทวไปได แตสารไวไฟจะตองเกบไวในตเยนทออกแบบเฉพาะ ซงไมมสวตชควบคมอณหภมหรอหลอดไฟฟาอยภายใน เพราะอาจทาใหเกดประกายไฟททาใหสารเหลานนเกดการระเบดไดจากไอของสารไวไฟทสะสมอยในตเยน

การเกบสารเคมแยกไวโดยเฉพาะ สารเคมบางประเภททมอนตรายเฉพาะตว ตองจดเกบแยกไวโดยเฉพาะ เชน สารระเหยงาย สารมพษ สารกดกรอน สารไวไฟ สารทเกดปฏกรยากบสารอนบางชนดอยางรนแรง ซงจะตองมเครองหมายเตอนอนตรายของสารอนตรายประเภทตาง ๆ ตดไวดวย และสถานทจดเกบตองมความเหมาะสม มการระบายอากาศทด มทางเขาออกสะดวก มทางหนไฟและมระบบเตอนภย รวมทงมอปกรณดบเพลง

โดยทวไปไมควรใชหองเกบสารเคมเพอการเตรยมสาร เนองจากอาจเกดปญหาการปนเปอนได และตองรกษาความสะอาดหองนอยางสมาเสมอ การจดเกบสารประเภทอนตรายซงจะมเครองหมายเตอนความเปนอนตราย และใชสเปนสญลกษณใหเหนไดอยางชดเจนดวย (ดตารางตวอยางสทใชเปนสญลกษณแสดงประเภทของอนตรายและแนวทางการจดเกบในหวขอ 7 ของตอนท 3)

33

ตอนท 2เกณฑการประเมนมาตรฐานหองปฏบตการวทยาศาสตร

การกาหนดทตงเพอใชสรางหองปฏบตการวทยาศาสตร รวมทงการเลอกรปแบบและขนาดของหองปฏบตการใหเหมาะสมเปนเรองสาคญมาก สถานศกษาอาจสรางหองปฏบตการขนใหมหรอดดแปลงหองเรยนทมอยเดมเพอใชเปนหองปฏบตการกได ในกรณทสถานศกษาไมสามารถจดหองปฏบตการวทยาศาสตรแยกออกเปนเฉพาะหองปฏบตการฟสกส เคม ชววทยา หรอวทยาศาสตรกายภาพกสามารถบรหารจดการหองปฏบตการใหใชรวมกนอยางมประสทธภาพได มาตรฐานของหองปฏบตการทกาหนดตอไปนจงเปนแนวทางสาคญทสถานศกษาสามารถใชในการบรหารจดการหองปฏบตการวทยาศาสตร เพอใหการเรยนการสอนวทยาศาสตรไดบรรลตามเปาหมาย

มาตรฐานหองปฏบตการวทยาศาสตรทกาหนดไวในตอนน มจดมงหมายเพอใหสถานศกษาและผทเกยวของไดใชเปนแนวทางในการประเมนหองปฏบตการทมอยแลวเพอปรบปรงใหมมาตรฐานสงขน หรอใชเปนแนวทางในการสรางหองปฏบตการขนใหม โดยมสาระสาคญทตองพจารณา 9 มาตรฐานดงตอไปน

1. ขนาดและลกษณะของหองปฏบตการ2. ครภณฑในหองปฏบตการ3. การระบายอากาศของหองปฏบตการ4. ความสวางของหองปฏบตการ5. ระบบไฟฟาของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบไฟฟา)6. ระบบนาของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบนา)7. ระบบแกสของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบแกส)8. การจดหองเสรมปฏบตการ9. การบรหารจดการและความปลอดภยของหองปฏบตการแตละมาตรฐานจะประกอบดวยคณลกษณะทใชเปนแนวทางในการจดหอง

ปฏบตการ และระดบของการจดมาตรฐานดงรายละเอยดของแตละมาตรฐาน ดงตอไปน

34

ร

มาตรฐาน 1 ขนาดและลกษณะของหองปฏบตกา

มาตรฐานดานขนาดและลกษณะของหองปฏบตการมสาระสาคญ ดงน1.1 รปรางของหองปฏบตการ หองปฏบตการควรเปนสเหลยมจตรสหรอ

สเหลยมผนผา ทมสดสวนของดานกวางตอดานยาวประมาณ 1.0 : 1.2 และไมมสวนทเปนมมอบหรอมเสาของอาคารเรยนอยกลางหอง

1.2 พนของหองปฏบตการ พนของหองปฏบตการตองเรยบ ไมมรอยตอททาใหสะดดได วสดทใชทาพนหองตองไมลนและดดซบนาได และควรเลอกใชสทาพนหองทเหมาะสมโดยไมเนนสเขมหรอสออนมากเกนไป

1.3 พนททาปฏบตการ ภายในหองปฏบตการควรจดใหมพนททาปฏบตการสาหรบทากจกรรมตาง ๆ ทประกอบดวย บรเวณสาธต บรเวณทตองใชนาในระหวางทาปฏบตการ บรเวณทาปฏบตการกลม บรเวณจดเกบสงของเครองใชวสดอปกรณและสารเคม และบรเวณทใชเตรยมงานเพอทาปฏบตการในการเรยนการสอนจรง

1.4 ขนาดของหองปฏบตการ ขนาดของหองปฏบตการตองเหมาะสมกบจานวนนกเรยนและระดบชวงชนเรยน โดยแบงขนาดของหองปฏบตการเปน 3 ระดบดงน

(1) ระดบพนฐานมพนท 16 + 1.8 เทาของจานวนนกเรยน (ตารางเมตร)(2) ระดบปานกลางมพนท 26 + 1.8 เทาของจานวนนกเรยน (ตารางเมตร)(3) ระดบสงมพนท 36 + 1.8 เทาของจานวนนกเรยน (ตารางเมตร)1.5 การจดครภณฑในหองปฏบตการ จดครภณฑไวในบรเวณทสะดวกตอ

การนามาใชทาปฏบตการ โดยคานงถงความสะอาดเรยบรอยและสวยงาม ครภณฑทจาเปนในหองปฏบตการประกอบดวย โตะสาธต เกาอและโตะทาปฏบตการ ตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคม อางนา

มาตรฐานทกาหนด มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 1.1 – 1.3, 1.4 (3) และ 1.5 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 1.1 – 1.3 และ 1.4 (2) มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 1.1 – 1.3 และ 1.4 (1)

35

มาตรฐาน 2 ครภณฑในหองปฏบตการ

มาตรฐานดานครภณฑในหองปฏบตการมสาระสาคญ ดงน2.1 โตะสาธต โตะสาธตสาหรบใหครใชสาธตการทดลองควรจดไวหนา

หองเรยน บนโตะอาจมโสตทศนวสดอปกรณประกอบการสอน เชน อางนา ทอแกสเตารบ เครองฉายภาพนงตดตงไวดวย โตะสาธตควรสงกวาโตะทาปฏบตการของนกเรยน ในระดบทชวยใหนกเรยนสามารถมองเหนไดอยางชดเจนขณะทาการสาธต 2.2 เกาอและโตะทาปฏบตการ เกาอและโตะทาปฏบตการตองมจานวนเพยงพอสาหรบนกเรยนใชทาปฏบตการ เกาอทใชในหองปฏบตการควรเปนเกาอแบบไมมพนกพงและสามารถปรบระดบความสงได โตะทาปฏบตการทใชเปนกลมอาจจดเปนแบบตดตงถาวรหรอใชโตะเรยนจดวางเรยงกนใหมพนทบนโตะไดระนาบเดยวกนแทนกได โครงสรางเกาอและโตะทาปฏบตการตองมความมนคง แขงแรงและปลอดภย ควรจดใหมพนทของโตะทาปฏบตการ 0.3 – 0.56 ตารางเมตรตอนกเรยน 1 คน การวางโตะทาปฏบตการควรมระยะหางทนกเรยนสามารถเคลอนไหวไดอยางสะดวก

2.3 ตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคม ตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคมควรทาดวยไมหรอโลหะ ทมขนาดเหมาะสมกบสงทตองการเกบและพนทของหองปฏบตการ โครงสรางของตและชนตองมนคงแขงแรง สามารถปรบระดบชนแตละชนไดอยางเหมาะสม สาหรบชนเกบสารเคมทกดกรอนได เชน กรดเบส ควรบดวยวสดททนตอการกดกรอน

36

2.4 อางนา อางนาตองมขนาดตามมาตรฐาน ทาดวยวสดททนสารเคมความรอน และใชงานขณะทาปฏบตการไดสะดวก ระบบนาใชและระบบนาทงตองทางานไดอยางมประสทธภาพ ทอนาตองไมผกรอนหรอมรอยรว โดยเฉลยควรมอางนา 1 อาง ตอ นกเรยน 6 คน

2.5 ปายนเทศ ปายนเทศสาหรบนาเสนอผลงาน ตดประกาศหรอประชาสมพนธเผยแพรความร มลกษณะเปนบอรดตดผนงหองหรอบอรดแบบเคลอนทได จดวางไวในบรเวณหองปฏบตการทมองเหนไดชดเจน มความเปนระเบยบเรยบรอย สะอาด และใชไดสะดวก

2.6 ตควน ตควนตองมขนาดทเหมาะสมกบหองปฏบตการ (ตามรายละเอยดหรอคมอของตควนชนดนน) ระบบการดดอากาศตองสามารถดดแกสหรอควนออกจากตควนสภายนอกไดอยางมประสทธภาพ และทาจากวสดทมความคงทนตอการกดกรอนของสารเคม

มาตรฐานทกาหนดสาหรบหองปฏบตการทวไป มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 2.1 – 2.5 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 2.1 – 2.4 มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 2.1 – 2.3

มาตรฐานทกาหนดสาหรบหองปฏบตการเคม มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 2.1 – 2.6 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 2.1 – 2.4

มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 2.1 – 2.3

37

มาตรฐาน 3 การระบายอากาศของหองปฏบตการ

มาตรฐานการระบายอากาศของหองปฏบตการมสาระสาคญ ดงน3.1 ลกษณะทวไปในการระบายอากาศ ทตงหองปฏบตการตองอยในสวน

ของอาคารทไมมสงกอสรางอนกนลมจนทาใหอากาศไมระบาย ประตและหนาตางของหองปฏบตการตองมจานวนเพยงพอ อยในทศทางเหมาะสมททาใหอากาศถายเทไดดและอยในสภาพทใชการไดด

3.2 การระบายอากาศดวยพดลม การใชพดลมในหองปฏบตการวทยาศาสตรจะชวยใหระบายอากาศไดรวดเรวยงขน โดยอาจเปดพดลมในบางชวงเวลาในขณะททาปฏบตการหรอหลงการทาปฏบตการ พดลมทใชอาจเปนแบบตดเพดาน ตดผนงหองหรอแบบเคลอนทไดตามความเหมาะสมของหองปฏบตการ 3.3 การระบายอากาศดวยเครองดดอากาศการใชเครองดดอากาศในหองปฏบตการวทยาศาสตรจะชวยการหมนเวยนอากาศ และชวยระบายความรอนออกจากหองปฏบตการดวย ทาใหอณหภมของอากาศมความสมาเสมออยตลอดเวลา ควรเลอกตาแหนงตดตงเครองดดอากาศใหเหมาะสมตอการดดอากาศออกจากหองปฏบตการ และอากาศทถกดดออกมาจะตองไมรบกวนบรเวณอน ๆ

มาตรฐานทกาหนด มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 3.1 – 3.3 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 3.1 – 3.2 มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 3.1

38

มาตรฐานความสวางของหองปฏบตการมสาระสาคญ ดงน4.1 ความสวางทไดรบจากภายนอก หองปฏบตการตองอยในตาแหนง

ของอาคารทมแสงสวางจากภายนอกสองอยางพอเหมาะ แตตองไมใหแสงแดดสองเขาถงโดยตรง (ในกรณทมแสงสองโดยตรง ตองตดมานหรอกนสาดเพอลดความรอนจากแสงแดด)

4.2 ความสวางจากการสะทอนของวสดหรอครภณฑ วสดทเปนสวนประกอบของหองปฏบตการ รวมทงครภณฑภายในหองปฏบตการตองมลกษณะไมทบหรอปดกนความสวางของหองปฏบตการ (ควรเลอกใชวสดทระบไวในตอนท 1) ซงเปนวสดประเภทไมเกบความรอน และชวยใหหองมความสวางอยางเพยงพอ

4.3 ความสวางจากแสงไฟฟาหองปฏบตการควรตดตงไฟฟาใหความสวางอยางเพยงพอ โดยคานงถงความปลอดภยและความประหยด หลอดไฟฟาตองไดรบการดแลทาความสะอาดอยางสมาเสมอ เพอใหไดความสวางอยางเตมประสทธภาพ

4.4 ความสวางจากการใชอปกรณปรบแสงปรบแสงหรอมฉากกนแสงทสองตรงในชวงเวลาใดเวลาหนงของวน รวมทงชวยควบคมความสวางของหองใหเหมาะสมกบการทากจกรรมหรอชวยปองกนแสงทจะทาใหวสดอปกรณและสารเคมเสอมคณภาพเรวกวาอายการใชงาน

มาตรฐานทกาหนด มาตรฐานระดบสง เปนไ

มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไมาตรฐานระดบพนฐาน เปนไ

มาตรฐาน 4 ความสวางของหองปฏบตการ

หองปฏบตการอาจมมาน

ปตามขอ 4.1 – 4.4ปตามขอ 4.1 – 4.3ปตามขอ 4.1 – 4.2

39

)

มาตรฐาน 5 ระบบไฟฟาของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบไฟฟา

มาตรฐานระบบไฟฟาของหองปฏบตการมสาระสาคญ ดงน5.1 การใชกระแสไฟฟา กระแสไฟฟาทใชกบอปกรณไฟฟาในหองปฏบตการ

ตองมปรมาณรวมกนไมสงเกนขนาดทสายไฟจะรบไดหรอเกนขนาดของมเตอรของสถานศกษา

5.2 การใชอปกรณไฟฟา การตดตงแหลงจายกระแสไฟฟา อปกรณไฟฟาแผงจายไฟแตละจด สายไฟฟา สายดน และเตาเสยบของอปกรณไฟฟาทกชนดตองเปนไปตามมาตรฐานทกาหนด ตดตงในบรเวณทเหมาะสม สะดวกตอการใชงานและการซอมบารง ตองเลอกใชเตารบและเตาเสยบทมความปลอดภยสง และไมใชพวงตอกนจนอาจมอนตรายจากความรอนสง หรอกระแสไฟฟาลดวงจร

5.3 ระบบควบคมไฟฟารวม จดระบบควบคมการใชไฟฟาของหองปฏบตการแยกจากระบบควบคมไฟฟาของหองเรยนอน และแยกระบบควบคมไฟฟาของหองปฏบตการแตละหองออกจากกน (ถามหลายหอง)

5.4 ระบบควบคมไฟฟาเฉพาะสวน จดแยกระบบควบคมไฟฟาสาหรบใหแสงสวางออกจากระบบควบคมไฟฟาสาหรบอปกรณไฟฟาอน ๆ

มาตรฐานทกาหนด มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 5.1 – 5.4 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 5.1 – 5.3 มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 5.1 – 5.2

40

)

มาตรฐาน 6 ระบบนาของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบนา

มาตรฐานระบบนาของหองปฏบตการมสาระสาคญ ดงน6.1 การวางระบบนา หองปฏบตการตองมระบบนาทด มนาสะอาดใช

ตลอดเวลา และมการระบายนาเสยออกไดสะดวก ทอนาตองมขนาดใหญเพยงพอใหนาไหลไดสะดวก การเดนทอนาในหองปฏบตการจะตองวางแผนผงใหสะดวกตอการตรวจสอบและซอมบารง 6.2 การควบคมการใชนา ตดตงปมควบคมระบบนาใชแยกตามอาคารหรอระดบชน เพอใหสะดวกตอการควบคมการใชนา การตรวจสอบและการบารงรกษา

6.3 ทอนา ควรใชทอนาททาดวยพลาสตกหรอเหลกกนสนมทมขอตอของทอนาทกสวนประสานกนอยางด สวนทตองฝงไวใตดนจะตองมความแขงแรงและคงทนตอการรวซม 6.4 อางนาและกอกนา อางนาและกอกนาตองมคณภาพสงและเหมาะสมกบการใชงานในหองปฏบตการ เนองจากหองปฏบตการสวนใหญใชภาชนะททาดวยแกวหรอกระเบอง จงตองการความสะดวกในการลางทาความสะอาด นอกจากนควรมทกรองกากวสดทอาจหลงเหลอและทาใหทออดตนได

มาตรฐานทกาหนด มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 6.1 – 6.4 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 6.1 – 6.3

มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 6.1 – 6.2

41

มาตรฐาน 7 ระบบแกสของหองปฏบตการ (เฉพาะสถานศกษาทมระบบแกส)

มาตรฐานระบบแกสของหองปฏบตการมสาระสาคญ ดงน7.1 การวางระบบ ระบบการสงแกสทใชในหองปฏบตการตองมมาตรฐาน

ความปลอดภยสง สถานทจดเกบถงบรรจแกสเชอเพลงตองจดไวในบรเวณทแยกสวนกบบรเวณอนและสามารถเขาถงไดสะดวก รวมทงตองตรวจสอบความปลอดภยอยางสมาเสมอ

7.2 ทอแกส ทอแกสทาจากวสดทมสมบตกนความรอนไดด มขนาดตามมาตรฐานทเหมาะสมกบแรงดนของแกสทผานทอแกสนนและตองยดไวอยางมนคงการเดนทอแกสตามสวนตาง ๆ ของหองปฏบตการตองทาอยางเรยบรอยและคานงถงความปลอดภย

7.3 จดจายแกส ทกตาแหนงทจายแกสเพอใชในการทาปฏบตการจะตองจดใหอยในบรเวณทใชไดสะดวกและปลอดภย สงเกตเหนไดงายเมอมความผดปกตเกดขน

7.4 อปกรณตาง ๆ ทเปนสวนประกอบในระบบแกส วสดทใชในระบบแกสตองมคณภาพสง ไมเกดการผกรอนหรอแตกไดงาย หวจายแกสและวาลวเปด – ปด ตองเลอกใชทมระบบควบคมอยางด มสญลกษณบอกทศทางการหมนแสดงการเปด – ปดแกสอยางชดเจน

มาตรฐานทกาหนด มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 7.1 – 7.4 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 7.1 – 7.3 มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 7.1 – 7.2

42

มาตรฐานการจดหองเสรมปฏบตการมสาระสาคญ ดงน8.1 สวนจดเกบวสดอปกรณและสารเคม การจดเกบวสดอปกรณและ

สารเคมตองคานงถงความปลอดภยและความสะดวกทจะนามาใชในการทาปฏบตการตองจดเกบอปกรณและสารเคมไวอยางเปนระบบ (ตามขอแนะนาในตอนท 3) มการบนทกขอมลและหลกฐานทแสดงวามการตรวจสอบสมาเสมอ และมการซอมแซมบารงรกษาเพอปองกนการเกดอบตภย จากมลพษและความรอน

8.2 สวนเตรยมปฏบตการ การแบงพนทสวนนตองคานงถงการใชประโยชนทงการเตรยมการ การจดวางวสดอปกรณ และการทางานของเจาหนาทโดยตองมพนทวางทสะดวกในการทางาน

8.3 สวนแสดงผลงานและแหลงเรยนร สวนแหลงเรยนรตองมเอกสารคนควาอางอง โตะทางาน ตเอกสาร ชนวางของ อางนา บอรดหรอปายนเทศ และบรเวณใหนกเรยนไดใชปฏบตการทดลอง หรอทาโครงงานวทยาศาสตร

8.4 สวนพนกงานเทคนค กจกรรมทปฏบตในสวนพนกงานเทคนคประกอบดวย งานธรการ งานบรการ การเตรยมงานปฏบตการ การซอมแซมอปกรณการเตรยมสอโสตทศนอปกรณ สอเทคโนโลย

8.5 เรอนเพาะชา (เฉพาะหองปฏบตการชววทยา) เรอนเพาะชาควรจดใหเหมาะสมกบการใชประโยชนในการทดลองเพาะพนธพชหรอปลกพชประเภทตาง ๆ เพอการรวบรวมขอมลอยางเพยงพอในการสรปและรายงานผล

มาตรฐาน 8 การจดหองเสรมปฏบตการ

43

8.6 หองเลยงสตว (เฉพาะหองปฏบตการชววทยา) ขนาดและลกษณะของหองเลยงสตว ควรเหมาะสมกบวตถประสงคการใชเพอการศกษาและสะดวกในการดแล รวมทงรกษาความสะอาดไดงาย

มาตรฐานทกาหนดสาหรบหองปฏบตการทวไป มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 8.1 – 8.4 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 8.1 – 8.3 มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 8.1 – 8.2

มาตรฐานทกาหนดสาหรบหองปฏบตการชววทยา มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 8.1 – 8.6

มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 8.1 – 8.3 มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 8.1 – 8.2

44

มาตรฐาน 9 การบรหารจดการและความปลอดภยของหองปฏบตการ

มาตรฐานการบรหารจดการและความปลอดภยของหองปฏบตการ

มสาระสาคญ ดงน9.1 ขอกาหนดการใชหองปฏบตการ หองปฏบตการวทยาศาสตรตองแสดง

ขอกาหนด ขอแนะนา ระเบยบหรอขอปฏบตตาง ๆ ไวอยางชดเจน เพอใหผใชหองปฏบตการไดเขาใจกฎเกณฑและปฏบตตนไดอยางถกตอง เชน มแผนผงแสดงสถานทและตาแหนงของเครองใชเกยวกบความปลอดภย มขอควรปฏบตเพอปองกนอนตรายระหวางการทาปฏบตการ

9.2 ลกษณะของหองปฏบตการ หองปฏบตการตองมความเปนระเบยบเรยบรอย ไมจดวางสงของตาง ๆ ไวในบรเวณทางเดนซงอาจทาใหเกดอบตเหตไดโตะทาปฏบตการจะตองมความสะอาด เพอปองกนการปนเปอนตาง ๆ ทอาจทาใหผลการทาปฏบตการคลาดเคลอนได

9.3 การจดเกบสารเคม จดเกบสารเคมไวอยางมระบบระเบยบ จาแนกตามระบบทกาหนด เชน ตามประเภทสาร ตามความอนตรายรวมทงมการตรวจสอบอายการใชงานของสารเคมและทาความสะอาดภาชนะอยางสมาเสมอ

9.4 การจดเกบอปกรณ จดเกบอปกรณอยางมระบบ เปนระเบยบ จาแนกตามหมวดวชาและความถของการใชงาน หรอตามประเภท ขนาด

9.5 การตดตงอปกรณดบเพลง อากาศรปฏบตการทตองใชสารไวไฟอาจกอใหเกดไฟไหมดบเพลงทมประสทธภาพ ในจานวนเพยงพอ และสะดวก รวมทงจะตองมการตรวจสอบอายการใชงแนะนาการใชงาน

และลกษณะของอปกรณอนในหองปฏบตการและการทาได หองปฏบตการจงตองมเครองตดตงไวในบรเวณทใชงานไดานของอปกรณดบเพลงตามคมอ

45

9.6 การซอมบารง วสดอปกรณและครภณฑในหองปฏบตการ ตองมการซอมบารงใหใชงานไดดอยเสมอ ระบบสาธารณปโภคตาง ๆ ตองใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพ มการตรวจสอบวสดอปกรณ ครภณฑทชารด และตองซอมแซมใหอยในสภาพทใชงานไดทนท รวมทงบนทกขอมลและหลกฐานตาง ๆ ไวอยางครบถวน

9.7 การสอสาร ตดตงทงโทรศพทภายนอกและโทรศพทภายในไวในหองปฏบตการและหองเสรมปฏบตการทกหอง โดยจดวางไวในบรเวณทมองเหนไดชดเจน และไมควรอนญาตใหนกเรยนใช

9.8 การเกบกญแจตางๆ ตองเกบกญแจประต หนาตาง ตหรออปกรณเปด – ปดเครองเตอนภยไวอยางนอย 1 ชด ในบรเวณทสามารถนามาใชไดทนทเมอมเหตฉกเฉน

มาตรฐานทกาหนด มาตรฐานระดบสง เปนไปตามขอ 9.1 – 9.8 มาตรฐานระดบปานกลาง เปนไปตามขอ 9.1 – 9.6

มาตรฐานระดบพนฐาน เปนไปตามขอ 9.1 – 9.5

46

ตอนท 3ขอแนะนาเกยวกบการใชหองปฏบตการวทยาศาสตร

การเรยนวชาวทยาศาสตร จะประกอบดวยสวนของเนอหาสาระเชงทฤษฎและการทาปฏบตการควบคกน เพอใหเกดความเขาใจในเนอหาสาระและกระบวนการตาง ๆ ไปพรอมกน การทาปฏบตการจะชวยสนบสนนการเรยนรและชวยฝกนสยการทางานดวยความรอบคอบ รจกคด รจกตดสนปญหาดวยตนเอง รจกคณคาของสงทตองการจะเรยนรและรจกทางานดวยความปลอดภย การทาปฏบตการจงกอใหเกดประโยชนตอผเรยนอยางสง เปนการเปดโอกาสใหทกคนไดฝกฝนตนเองและแสดงความสามารถพเศษ

ในขณะทาปฏบตการอาจมสภาวะทเสยงตออนตรายเกดขนได จงควรตระหนกถงการรกษาความปลอดภยของทงบคลากรและทรพยสนในหองปฏบตการ มอปกรณดานความปลอดภยอยางเพยงพอแกการใชงาน และมขอแนะนาแกผทาปฏบตการใหปฏบตงานดวยความระมดระวงเปนพตนเองจากอบตเหตทอาจเกดขน ในการทาปฏบตการอความประมาทหรอความมกงายของผทาปฏบตการเองขอเสนอแนะและขอควรปฏบตในการใชหองปฏบตก

เศษ มความพรอมทจะปองกนบตเหตสวนใหญจะเกดจาก

จงเปนสงทสามารถปองกนไดารวทยาศาสตร เปนดงน

47

1. ขอปฏบตเกยวกบการใชหองปฏบตการ

การกาหนดขอควรปฏบตในการใชหองปฏบตการ จดเปนแนวทางการบรหารจดการอยางหนงทผทาปฏบตการทกคนตองปฏบตตาม เพอไมใหเกดความผดพลาดทอาจกอใหเกดอนตรายหรอมอบตเหตทไมคาดคดขนได ขอปฏบตสาหรบผใชหองปฏบตการ เปนดงน

(1) ระมดระวงในการทาปฏบตการ และทาปฏบตการอยางตงใจ ไมเลนหยอกลอกน (2) เรยนรตาแหนงทเกบและศกษาการใชงานของอปกรณทเกยวกบความปลอดภย เชน ตยา ทลางตาหรอกอกนา เครองดบเพลง ทกดสญญาณไฟไหม (ถาม)และทางออกฉกเฉน (3) อานคมอปฏบตการใหเขาใจกอนลงมอปฏบต แตถาไมเขาใจขนตอนใดหรอยงไมเขาใจการใชงานของอปกรณทดลองใด ๆ กจะตองปรกษาครจนเขาใจกอนลงมอทาปฏบตการ (4) ปฏบตตามคมออยางเครงครด ในกรณทตองการทาปฏบตการนอกเหนอจากทกาหนด จะตองไดรบอนญาตจากครกอนทกครง (5) ไมควรทาปฏบตการอยในหองปฏบตการเพยงคนเดยว เพราะถามอบตเหตเกดขนกจะไมมผใหความชวยเหลอ (6) ไมรบประทานอาหารหรอดมเครองดมในหองปฏบตการ และไมใชเครองแกวหรออปกรณทาปฏบตการเปนภาชนะใสอาหารและเครองดม (7) ดแลความสะอาดและความเปนระเบยบบนโตะทาปฏบตการตลอดเวลาใหมเฉพาะคมอปฏบตการและอปกรณจดบนทกเทานนอยบนโตะทาปฏบตการ สวนกระเปาหนงสอและเครองใชอน ๆ ตองเกบไวในบรเวณทจดไวให (8) อานคมอการใชอปกรณทดลองทกชนดกอนใชงาน ถาเปนอปกรณไฟฟาจะตองใหมอแหงสนทกอนใช การถอดหรอเสยบเตาเสยบตองจบทเตาเสยบเทานนอยาจบทสายไฟ

48

(9) การทดลองทใชความรอนจากตะเกยงและแกส ตองทาดวยความระมดระวงเปนพเศษ ไมรนของเหลวทตดไฟงายใกลเปลวไฟ ไมมองลงในภาชนะขณะทตงไฟ ขณะเผาสารในหลอดทดลองตองหนปากหลอดไปในบรเวณทไมมผอนอย และดบตะเกยงหรอปดแกสทนทเมอเลกใชงาน

(10) สารเคมทกชนดในหองปฏบตการเปนอนตราย ไมสมผส ชม หรอสดดมสารเคมใด ๆ นอกจากจะไดรบคาแนะนาทถกตองแลว และไมนาสารเคมใด ๆออกจากหองปฏบตการ (11) ตรวจสอบสลากทปดขวดสารเคมทกครงกอนนามาใช รนหรอตกสารออกมาในปรมาณทพอใชเทานน ไมเทสารเคมทเหลอกลบขวดเดม และไมเทนาลงในกรด (12) การทาปฏบตการชววทยา จะตองทาตามเทคนคปลอดเชอตลอดเวลาดวยการลางมอดวยสบกอนและหลงทาปฏบตการ ทาความสะอาดโตะทาปฏบตการใหปลอดเชอกอนและหลงปฏบตการ และใชเทคนคเฉพาะในการหยบจบจลนทรย ถามปญหาดานสขภาพเกยวกบระบบภมคมกน ตองแจงใหครทราบกอนทาปฏบตการ (13) เมอเกดอบตเหตหรอมความผดปกตใด ๆ เกดขนใหรายงานครทนทและดาเนนการปฐมพยาบาลอยางถกวธดวย (14) เมอทาการทดลองเสรจแลว ตองทาความสะอาดเครองมอและเกบเขาทเดมทกครง ทาความสะอาดโตะทาปฏบตการและสอดเกาอเขาใตโตะ ลางมอดวยสบและนากอนออกจากหองปฏบตการ

49

2. การทาความสะอาดบรเวณทปนเปอนสารเคม

อบตเหตจากสารเคมหกในหองปฏบตการเปนสงทเกดขนไดตลอดเวลา ถาทาปฏบตการโดยขาดความระมดระวง แตเมอเกดขนแลวจะตองรบกาจดสารเคมทปนเปอนและทาความสะอาดอยางถกวธเพอปองกนอนตรายจากสารเหลานน สารเคมแตละชนดมสมบตและความเปนอนตรายแตกตางกน จงตองมความรความเขาใจเกยวกบการทาความสะอาดบรเวณทปนเปอนสารเคมเหลานน ซงมขอแนะนาดงตอไปน

(1) สารทเปนของแขง ควรใชแปรงกวาดสารมารวมกน ตกสารใสในกระดาษแขงแลวนาไปทาลาย

(2) สารละลายกรด ควรใชนาลางบรเวณทมสารละลายกรดหกเพอทาใหกรดเจอจางลง และใชสารละลายโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตเจอจางลางเพอทาลายสภาพกรด แลวลางดวยนาอกครง

(3) สารละลายเบส ควรใชนาลางบรเวณทมสารละลายเบสหกและซบนาใหแหง เนองจากสารละลายเบสทหกบนพนจะทาใหพนบรเวณนนลน ตองทาความสะอาดลกษณะดงกลาวหลาย ๆ ครง และถายงไมหายลนอาจตองใชทรายโรยแลวเกบกวาดทรายออกไป

(4) สารทเปนนามน ควรใชผงซกฟอกลางสารทเปนนามนและไขมนจนหมดคราบนามนและพนไมลน หรอทาความสะอาดโดยใชทรายโรยเพอซบนามนใหหมดไป

(5) สารทระเหยงาย ควรใชผาเชดบรเวณทสารหยดหลายครงจนแหง และในขณะเชดถจะตองมการปองกนไมใหสมผสผวหนงหรอสดไอของสารเขารางกาย (6) สารปรอท กวาดสารปรอทกองรวมกนแลวใชเครองดดเกบรวบรวมไวในกรณทพนทสารปรอทหกมรอยแตกหรอรอยราวจะมสารปรอทแทรกเขาไปอยขางในตองปดรอยแตกหรอรอยราวนนดวยการทาขผงทบรอยดงกลาว เพอกนการระเหยของปรอท หรออาจใชผงกามะถนโรยบนปรอทเพอใหเกดเปนสารประกอบซลไฟด แลวเกบกวาดอกครงหนง

50

3. การบารงรกษาและการซอมแซม

การบารงรกษาหองปฏบตการวทยาศาสตรอยางสมาเสมอ จะชวยปองกนอนตรายและอบตเหตทอาจเกดขนเนองจากการทาปฏบตการในหองปฏบตการแลวยงชวยยดอายการใชงานของวสดอปกรณตาง ๆ อกดวย เมอตรวจสอบพบสงใดชารดเสยหายจะตองรบดาเนนการซอมแซมทนท ในหองปฏบตการวทยาศาสตรจงควรมเครองมอพนฐานและอะไหลทจาเปนตองใชในการตรวจสอบและซอมแซมขนตนไวดวย เชน หวแรงบดกร ไขควง ตลบเมตร ฉาก คมตดสายไฟ สวตซ มลตมเตอรฟวสไฟฟา ปลกไฟฟา สวนตาง ๆในหองปฏบตการวทยาศาสตรทจาเปนตองบารงรกษาอยางสมาเสมอประกอบดวย (1) ระบบแสงสวาง การระบายอากาศ และระบบไฟฟา โดยทวไปชองลมในหองปฏบตการวทยาศาสตรนยมทาดวยกระจก ถาทศทางของตวอาคารไมเหมาะสมกจะมแสงผานเขามามาก โดยเฉพาะในชวงตอนบายททาใหอากาศในหองรอนจด จงจาเปนตองใชมานกนทางเดนของแสงดวย สวนประตหนาตางทเปดไดไมสะดวกกอาจมผลตอการระบายอากาศและแสงสวางในหองได เมอพบขอบกพรองเชนนกจะตองซอมแซมแกไขทนท บางครงอาจพบวาอปกรณไฟฟาในหองปฏบตการบางชนดไมสามารถใชงานได หรอพดลมดดอากาศไมทางาน จะตองตรวจสอบวามสาเหตมาจากอะไรแลวดาเนนการเปลยนแปลงหรอซอมแซมทนท ควรทาความสะอาดฝนหรอหยากไยทตดอยบนหลอดไฟฟา ซงเปนสาเหตใหแสงสวางทไดจากหลอดไฟฟาลดลง

51

(2) ระบบนา กอกนา อางนา และทอนาทง ทอนาประปาและทอนาทงในหองปฏบตการททาดวยเหลกอาจผกรอน

เปนสนมจากสารเคมหกรดหรอถกไอของสารเคมได จงตองมการตรวจสอบเปนประจาถาพบวามรอยรวตองรบซอมแซมหรอเปลยนทนท สาหรบทอนาประปาททาดวยพลาสตก อาจหลอมละลายดวยตวทาละลายอนทรยบางชนด เชน คารบอนไดซลไฟดจงตองควบคมดแลและปองกนไมใหตวทาละลายเหลานหกรดได สาหรบทอนาทงกมปญหาทานองเดยวกน จงตองทาใหเจอจางกอนทงสารทกชนดลงในทอนาทง โดยไมควรเทสารละลายเขมขนลงในทอนาทง อางนาและกอกนาในหองปฏบตการจะเกดการรวไหลไดเสมอ จงควรซอมแซมใหใชงานไดดตลอดเวลา ปญหาทพบเสมอคอกอกนาปดไมสนทเนองจากแผนยางในกอกนาเสอมสภาพ เพราะใชงานมานานหรอเกดจากการปดกอกนาแนนเกนไปจนทาใหโลหะอดแผนยางเปนรอยและนารวซมได จงไมควรปดกอกนาแนนเกนไปบรเวณใตอางนาจะมทอนาทงตออย ซงอาจเกดการรวจากแผนยางเสอมทานองเดยวกบกอกนา ปญหาทพบอยเสมออกประการหนงคอทอตน ซงมสาเหตจากตะไครหรอเศษของแขงอดตนในทอใตอางนา ซงแกไขไดโดยถอดออกมาลางทาความสะอาด และควรเปดนาลางสงสกปรกและสารตกคางอยางนอยสปดาหละครง

(3) ครภณฑในหองปฏบตการวทยาศาสตร ครภณฑในหองปฏบตการวทยาศาสตร ประกอบดวย โตะสาธต เกาอและ

โตะทาปฏบตการ ตและชนเกบวสดอปกรณและสารเคม ปายนเทศและตควน สงเหลานตองไดรบการตรวจสอบดแลอยเสมอ ควรซอมแซมทนทเมอพบสงใดชารดเสยหาย ควรขดและเคลอบพนผวโตะทาปฏบตการททาดวยไมใหมทกป ถาเปนพนโตะทาปฏบตการเคมควรทาดวยอพอกซซงเปนสารทนนาและกรด เกาอหรอโตะทขาทาดวยเหลกและยดกบไมดวยสกรหรอนอต ควรมการตรวจสอบและขนสกรหรอนอตใหแนนอยเสมอ ควรทาความสะอาดต ชนเกบวสดอปกรณและสารเคม รวมทงชองลมอยางนอยภาคเรยนละ1 ครง ควรทาความสะอาดพน ประต หนาตางของหองปฏบตการอยเปนประจา และตรวจสอบเครองดบเพลงในหองปฏบตการใหอยในสภาพใชงานไดเสมอ

52

4. การจดการและการจดเกบวสดอปกรณ

วสดอปกรณในหองปฏบตการวทยาศาสตร มความสาคญตอการทาปฏบตการเปนอยางยง วสดอปกรณแตละชนดจะมวธการจดเกบทแตกตางกน สถานศกษาจงควรมการจดการและการจดเกบทถกตองและมประสทธภาพ เพอปองกนอนตรายและความเสยหายทจะเกดขน ขอเสนอแนะวธการจดการและการจดเกบวสดอปกรณ เปนดงน

(1) วสดอปกรณทใชในการปฏบตการ วสดอปกรณทใชในการทาปฏบตการเปนปจจยสาคญตอการจดการเรยน

การสอนวทยาศาสตร และเปนแหลงความรของผเรยน ผทเกยวของในการเรยนการสอนวทยาศาสตรทกคนตองมสวนรวมรบผดชอบ จดการและดแลรกษาใหอยในสภาพทใชงานไดอยางมประสทธภาพ ดงน

1) กาหนดแผนงบประมาณการจดซอ การจดเกบและจดทาระเบยนวสดอปกรณ ซอมแซมอปกรณเครองมอเครองใชในการทาปฏบตการทชารดเสยหายใหอยในสภาพทใชงานได

2) เลอกวสดอปกรณและเครองมอเครองใชทมคณภาพ คานงถงการใชประโยชนทคมคาและความทนสมยดวย 3) จดทาคมอประกอบการใชวสดอปกรณ เครองมอ เครองใช โดยมรายละเอยดเกยวกบวธการใช การบารงรกษาและขอควรระวง 4) จดทาปายทอานงายและชดเจน บอกชอของวสดอปกรณ เครองใชและถาเปนไปไดควรแสดงภาพประกอบการอธบายตาง ๆ ไวดวย

5) จดจาแนกอปกรณเครองมอเครองใชทชารด แตกหก และควรดาเนนการซอมแซมทนท 6) จดเกบอปกรณเครองมอเครองใชในทปลอดภยและหยบใชสะดวกชนและตเกบอปกรณเครองมอเครองใชตองไมสงเกนกวาระดบสายตา และตดปายชแจงทมองเหนไดชดเจน 7) มระเบยนควบคมทตรวจสอบได มระบบการจดเกบทเปนระเบยบและมระบบการใหยมเพอปองกนการสญหาย

53

(2) เครองวดทางไฟฟา เครองวดทางไฟฟาเปนอปกรณพนฐานทใชในหองปฏบตการของทก

สถานศกษา โดยเฉพาะหองปฏบตการฟสกสจะมเครองวดทางไฟฟามากกวาหองปฏบตการอน ครหรอเจาหนาทเทคนคของหองปฏบตการตองมความรเกยวกบการใชงานและการซอมบารง ขอแนะนาบางประการในการจดเกบและการใชเครองวดทางไฟฟา เปนดงน

1) จดเกบในตเพอปองกนไมใหมแมลงหรอสตวขนาดเลกเขาไปในเครอง ซงอาจทาใหวงจรไฟฟาขดของและใชงานไมได

2) ทาความสะอาดไมใหมฝนละอองเกาะสะสมมาก จนทาใหเกดปญหากบวงจรไฟฟา

3) เชดละอองนาจากความชนหรอไอนาในอากาศทเกาะอยกบอปกรณละอองนาเปนสาเหตททาใหเกดสนมและทาใหอปกรณมอายการใชงานสนลงได

4) จดเกบในทมอากาศถายเทไดด หลกเลยงการจดเกบในบรเวณทมอณหภมสงหรอมแสงแดดสองตลอดเวลา เพราะจะทาใหชนสวนอเลกทรอนกสเสอมสภาพเรวกวาปกต หรอทาใหเกดความขดของและทางานผดพลาดได

5) ตองใชอปกรณเครองวดทางไฟฟาอยางระมดระวง ไมใหเกดการกระทบกระแทก ซงจะเปนสาเหตทาใหขวตอหรอรอยเชอมตอในวงจรไฟฟาหลวมหรอหลดออกจากกนได

54

5. ความปลอดภยในหองปฏบตการ

หองปฏบตการวทยาศาสตร เปนสถานทซงจดไวใหนกเรยนไดทาปฏบตการทางวทยาศาสตร หองปฏบตการวทยาศาสตรจาเปนตองมสงอานวยความสะดวกในการทาปฏบตการ และเครองมอวทยาศาสตรตาง ๆ เชน อปกรณไฟฟา เครองแกว สารเคมแกสชนดตาง ๆ รวมทงแกสเชอเพลง อาหารเลยงเชอ เชอจลนทรย และสตวทดลองสงเหลานอาจทาใหเกดอนตรายตอบคลากร หรอเกดอบตเหตททาใหทรพยสนของหองปฏบตการเสยหายได ถาผปฏบตการขาดความระมดระวงหรอขาดความรเกยวกบอนตรายทอาจเกดขนไดจากการทาปฏบตการ สถานศกษาจงควรมการบรหารจดการหองปฏบตการวทยาศาสตรอยางเปนระบบและมขนตอนการดาเนนงานทมแบบแผน เพอใหการทาปฏบตการมประสทธภาพและมความปลอดภยสง แนวปฏบตบางประการทเกยวกบความปลอดภยดานตาง ๆ เปนดงน

(1) ความปลอดภยในการใชอปกรณไฟฟา

การเกดอนตรายจากกระแสไฟฟาอาจมสาเหตมาจากการตดตงอปกรณไฟฟาไมถกตอง การดแลตรวจสอบไมทวถงและเกดจากการใชอปกรณไฟฟาในการทาปฏบตการ ขอควรระวงดานความปลอดภยในการใชอปกรณไฟฟา เปนดงน 1) การตดตงอปกรณไฟฟาในหองปฏบตการ 1. ควรตดตงอปกรณไฟฟาไวในบรเวณทอยหางจากนาหรอสารไวไฟ 2. ใชฟวสทมขนาดเหมาะสมกบการใชกระแสไฟฟาของอปกรณไฟฟาในหองปฏบตการ ไมควรใชฟวสทมขนาดสงกวากระแสไฟฟาทอปกรณไฟฟาตองการมากเกนไป 3. อปกรณอเลกทรอนกสหรออปกรณไฟฟาบางชนด ทออกแบบใหมเตาเสยบ 3 ขา จะตองใชเตาเสยบนตอกบเตารบทม 3 ชองเทานน เพอชวยปองกนอนตรายจากกระแสไฟฟาลดวงจรและความเสยหายกบอปกรณไฟฟาชนดนน

55

2) การดแลตรวจสอบ 1. ตรวจสอบการรวของกระแสไฟฟาอยางสมาเสมอ โดยทดสอบ

ประสทธภาพของอปกรณตดวงจรไฟฟาจากการมกระแสไฟฟาลดวงจร 2. ตรวจสอบสายไฟและเตาเสยบใหอยในสภาพเรยบรอย ถาพบวา

ฉนวนหมสายไฟฉกขาดหรอเตาเสยบชารดแตกหกจะตองเปลยนทนท 3) การปฏบตขณะใชอปกรณไฟฟา

1. ควรใชอปกรณไฟฟาดวยความระมดระวง เชดมอและเทาใหแหงทกครงทจบตองอปกรณไฟฟา 2. ถาตองใชสายไฟตอจากเตารบเดยวกนหลายสายหรอจาเปนตองใชตอพวงกน ควรเลอกเตารบชนดทมสวตชเปด – ปด และไมตอพวงเกน 2 สาย 3. ถอดเตาเสยบอปกรณไฟฟาออกจากเตารบ ทกครงทเลกใชงาน 4. อปกรณไฟฟาทกชนดควรมสญญาณไฟ ทแสดงวาเครองกาลงทางานอย และถาเกดความผดปกตในระหวางการใชงาน ตองหยดการทางานของอปกรณนนทนท 5. เตาไฟฟา ตองมขดลวดของเตาไฟฟาอยในเบาและไมชารดเสยหาย 6. ตองเปลยนอปกรณไฟฟา สายไฟ สวตช และเครองควบคมอณหภมทชารดทนท

(2) ความปลอดภยในการใชแกสและสารไวไฟ การใชแกสและสารไวไฟจะตองมวธการรกษาความปลอดภยเปนพเศษ

มการซกซอมความเขาใจกบผใชอยางชดเจน และตองปฏบตตามวธการใชโดยเครงครดการปองกนอนตรายจากการใชแกสและสารไวไฟ มขอปฏบตดงน 1) ไมนาถงแกสทบบเปนสนมหรอรวซม มาใชในหองปฏบตการ 2) สถานทวางถงแกสตองมนคงเปนบรเวณทอากาศถายเทไดด และจะตองตรวจสอบการรวของแกสเสมอ 3) ตองจดทาสญลกษณเตอนอนตรายของสารไวไฟ และขอปฏบตตดไวในสถานทวางถงแกส

56

4) ใหความรในการใชแกส เชน กอนเปดวาลวควรตรวจสอบสภาพของสายแกสและหวแกส เมอเลกใชแลวตองปดวาลวกอนปดเครองควบคมความดนของแกสทใชทกครง

5) ตองแนใจวาแกสทนามาใชเปนประเภทเดยวกบทระบไวทถงแกสนนและตองใชอปกรณควบคมความดนแกสตามมาตรฐานของแกสชนดนนดวย 6) ตองทาการปฏบตการทตองใชเปลวไฟดวยความระมดระวง และตองหลกเลยงทจะอยใกลกบสงทกอใหเกดความรอนหรอเชอเพลงซงอาจทาใหไฟลกไหมขน 7) กรณเกดไฟไหมตองรบปดตะเกยงแอลกอฮอล หรอทอแกสทกทอทนท ปดถงแกส แลวนาสารไวไฟทกชนดออกจากบรเวณนนใหเรวทสด

8) ตองมเครองดบเพลงอยในบรเวณทใชไดงาย และมทางออกฉกเฉนทเปดไดตลอดเวลา

9) เมอมสารตดไฟตองแกไขสถานการณอยางเหมาะสม ถาลกไหมเลกนอยใหใชผาเปยกคลมสงนนไว ถาเสอผาลกตดไฟใหนอนลงกลงตวกบพนหรอใชผาหนาหมคลมทบ และรบนาผบาดเจบสงโรงพยาบาลทนท

(3) ความปลอดภยจากรงสและไอสารพษ อนตรายจากสารเคมเปนสมบตเฉพาะตวของสารแตละชนด สารบางชนด

มพษรายแรง ไอของสารอาจทาใหระคายเคองตอดวงตาและระบบหายใจ บางชนดเปนสารกมมนตรงสททาลายเนอเยอของสงมชวต อาจทาใหเนอเยอตายหรอเปลยนแปลงไปจนเกดเปนโรคมะเรงได ผททาปฏบตการจงตองมความรเกยวกบรงสและไอสารพษเปนอยางด รจกวธใชอยางปลอดภยและมวธปองกนอนตรายจากสารเหลานนดวย

การปองกนอนตรายจากรงสและไอสารพษ มขอควรปฏบตดงน 1) การทดลองทมควนพษเกดขน จะตองใชผากรองควนพษปดจมกและ

ปาก ทาในตควนทอยในบรเวณทอากาศถายเทไดสะดวก 2) การทดลองทใชหลอดเลเซอรเปนแหลงกาเนดแสง ตองไมมองทลาแสงโดยตรง และควรมขอความเตอนอนตรายตดไวทหลอดเลเซอร พรอมทงตองชแจงถงวธใชทถกตองกอนการใชงาน ถาเปนไปไดควรใชแวนกนเลเซอร

57

3) การใชสารกมมนตรงสในการทาปฏบตการวทยาศาสตร ควรเกบสารกมมนตรงสไวในปรมาณทจาเปนตองใชเทานน และจะตองขออนญาตจากหนวยราชการทควบคมการใชสารกมมนตรงสดวย พรอมทงปฏบตตามคาแนะนาอยางเครงครด ตองเกบสารกมมนตรงสไวในกลองตะกวทมความหนาโดยรอบไมนอยกวา6 นว และการหยบสารกมมนตรงสจะตองใชอปกรณทออกแบบเฉพาะเทานน 4) ขณะทดลองเกยวกบสารกมมนตรงส ผทดลองจะตองอยไกลจากแหลงกาเนดกมมนตภาพรงสมากทสดและใชเวลาทดลองนอยทสด ผททาการทดลองและผทเกยวของจะตองมเครองวดกมมนตภาพรงสตดตวไวตรวจสอบปรมาณรงสทไดรบตลอดเวลา เพอปองกนการรบรงสเกนมาตรฐานความปลอดภย

5) การบดกรเพอซอมแซมอปกรณทใชในหองปฏบตการจะมไอตะกวเกดขน จงตองทาในบรเวณทระบายอากาศไดด ผบดกรจะตองอยเหนอลมเพอปองกนการสดควนตะกว และควรลางมอใหสะอาดทกครงหลงจากบดกรแลว

(4) ความปลอดภยจากเชอโรค การทาปฏบตการทางชววทยาทตองใชพช สตว และจลนทรยในการ

ทดลอง สตวบางชนดอาจนาเชอโรคคอแพรปรสตบางชนดสคนได ดงนนจงตองไมนาสตวทจะเปนพาหะนาเชอโรคเขามาในหองปฏบตการ จลนทรยบางชนดอาจเปนอนตรายหรอทาใหเกดโรคได การทดลองทตองใชสงตาง ๆ ดงกลาวจงตองทาดวยความระมดระวง การปองกนอนตรายจากเชอโรคมขอควรปฏบตดงน

1) ตเยนทใชในหองปฏบตการ มความจาเปนสาหรบการทาปฏบตการทางชววทยาเปนอยางยง เพอใชเกบสงทนามาทดลองเพอการถนอมรกษาใหคงคณภาพโดยใชอณหภมตา ตองไมเกบอาหารหรอเครองดมทใชรบประทานไวกบสารเหลาน

2) ใชวสดอปกรณบางประเภทเพยงครงเดยวเพอปองกนการตดเชอจงตองทาลายอปกรณเหลานนทกครงทใชแลว

3) เครองแกวทใชทดลองเกยวกบเชอโรค ตองฆาเชอดวยวธการทเหมาะสมกอนนาไปลางทาความสะอาดจนไมมคราบตดคางอย

4) อปกรณทาความสะอาดในหองปฏบตการ ตองไมเปนแหลงสะสมหรอแพรกระจายเชอโรค

58

5) เมอทาปฏบตการเสรจแลว ตองทาความสะอาดโตะทาปฏบตการและอปกรณทกอยางดวยสารฆาเชอโรคทเหมาะสม

6) กอนออกจากหองปฏบตการ ตองลางมอดวยสบหรอนายาฆาเชอโรคทกครง

7) ควรฉดวคซนปองกนโรคใหแกผปฏบตงาน ทอาจมการเสยงตออนตรายทเกดจากเชอโรคบางชนด (กรณทไดรบคาแนะนาหรอปรกษาแพทย)

(5) ความปลอดภยจากไฟไหม การเกดไฟไหมในหองปฏบตการมสาเหตไดหลายประการ เมอเกด

ไฟไหมขนในหองปฏบตการ ตองคานงถงความปลอดภยของนกเรยนเปนสงแรก ครตองใหนกเรยนออกจากหองปฏบตการทนท ดงสญญาณแจงเหตไฟไหม พรอมกบเรยกใหคนชวยเหลอ โดยกาหนดหนาทใหคนหนงทาหนาทตดวงจรไฟฟา ปดทอแกส ปดประตหนาตาง เพอใหอากาศถายเทไดนอยทสดและปองกนการลกลามไปยงหองขางเคยงและใหอกคนหนงรบใชเครองดบเพลงดบไฟทลกไหมทนท โดยตองคานงดวยวาการใชเครองดบเพลงชนดไมเหมาะสมหรอผดประเภท จะทาใหการดบไฟไมไดผลและอาจเกดอนตรายกบผใชดวย

ตองมสารเคมทใชดบไฟอยประจาหองปฏบตการ และมสภาพการใชงานไดด ผใชหองปฏบตการทกคนตองมความรเกยวกบวธใช กลไกการทางานของการดบไฟเพอใหสามารถใชไดอยางถกตองและเกดประสทธภาพ สารทนามาใชดบไฟมดงน 1) นา นาเปนสารทใชดบไฟไดอยางแพรหลาย ชวยทาใหเชอเพลงทกาลงลกไหมลดอณหภมลงไดและไมมการลกไหมเพมขนใหม นาใชดบไฟทเกดจากเชอเพลงประเภทของแขงไดด ไมควรใชนาดบไฟทเกดจากสารประเภทของเหลวทไวไฟเนองจากจะทาใหของเหลวกระจายออกเปนบรเวณกวาง และของเหลวสวนทอยบนผวนายงคงลกไหมและทาใหไฟลกลามตอไปได

59

2) โฟมของคารบอนไดออกไซด โฟมของคารบอนไดออกไซดมลกษณะเปนฟองทมสมบตกนอากาศไมใหเขาไปถงบรเวณทเกดไฟไหม และปองกนไมใหเชอเพลงทระเหยเพมเตมออกมาอกจงทาใหเปลวไฟลดลงและดบไปในทสด โฟมของคารบอนไดออกไซด ไดจากปฏกรยาเคมของสารแลวไดแกสคารบอนไดออกไซดเปนผลตภณฑ และถกอดดวยความดนสงบรรจอยในถง เมอปลอยสารออกมาดวยความดนทพอเหมาะกจะมลกษณะเปนฟอง 3) แกสคารบอนไดออกไซด แกสคารบอนไดออกไซดเปนสารทใชในอปกรณดบเพลงทวไป แกสคารบอนไดออกไซดนหนกกวาอากาศ เมอเขาไปผสมอยกบอากาศในบรเวณไฟไหมเปนปรมาณมาก ๆ จะทาใหปรมาณของแกสออกซเจนในอากาศบรเวณนนเจอจางลงแกสคารบอนไดออกไซดในอปกรณดบเพลงถกบรรจอยในถงทมความดนประมาณ750 ปอนดตอตารางนว จงมสถานะเปนคารบอนไดออกไซดเหลว เมอเปดวาลวอปกรณดบเพลงซงเปนการลดความดน แกสคารบอนไดออกไซดจงกระจายเปนฝอยออกทางทอทออกแบบไวใหพงไปสบรเวณทตองการดบไฟได 4) ไอของสารอนทรยบางชนด สารอนทรยบางชนดทเปนของเหลวระเหยเปนไอไดงายและหนกกวาอากาศ เมอไอของสารนลอยอยเหนอบรเวณไฟไหม กจะเขาไปแทนทอากาศบรเวณนนจงทาใหไฟไมลกลามตอไป สารอนทรยทใชโดยทวไป คอ คารบอนเตตระคลอไรด อยางไรกตามสารอนทรยมอนตรายตอรางกายมาก จงตองใชอยางระมดระวง โดยใชดบไฟกรณทไฟไหมในบรเวณนอกอาคาร เปนทโลงอากาศถายเทไดด และตองไมใช ดบไฟทเกดจากการลกไหมของโลหะโซเดยมหรอโพแทสเซยมผสมอยดวย เพราะอาจระเบดขนได

60

6. การปฐมพยาบาล

การทาปฏบตการอาจมอบตเหตเกดขนได จงตองมความระมดระวงหรอมการปองกนทด อยางไรกตามเมอมอบตเหตเกดขนกจะตองแกไขสถานการณ และปฐมพยาบาลเบองตนไดทนท จงตองมความรความเขาใจการปฐมพยาบาลเบองตนบางประการ ดงกรณตวอยางตอไปน

อบตเหต การปฐมพยาบาล

1. แกวบาด ถาแกวบาดเลกนอย ใหหามเลอดโดยใชผาทสะอาดพบหนา ๆ กดลงบนบาดแผล กรณทมเลอดไหลออกมากควรใชผารดเหนอบรเวณบาดแผล และสงแพทยทนท

2. ไฟลวกหรอโดนของรอน ใชนาลางมาก ๆ และหามลางดวยสารละลายโซเดยมไฮโดรเจน -คารบอเนต ปดดวยผาพนแผลทแหงและสะอาด ถาไฟลวกมากใหรบสงแพทย

3. สารเคมถกผวหนง ลางบรเวณนนดวยนาสะอาดปรมาณมาก ๆ ในทนท เพอปองกนสารซมเขาผวหนงหรอทาลายเซลลผวหนง และกรณมสารถก ผวหนงเปนปรมาณมากตองรบนาสงแพทย พรอมกบแจงชนดของสารใหแพทยทราบดวยเพอจะไดแกไขอยางถกตองทนท

4. สารเขาตา ลางดวยนาสะอาดปรมาณมาก ในทนทเปนเวลานานไมนอยกวา15 นาท เพอใหสารเจอจางหรอหมดไปและรบนาสงแพทยทนท

5. สดไอหรอแกส ตองรบนาออกจากบรเวณนนไปอยในบรเวณทอากาศถายเทไดสะดวก พยายามสดอากาศบรสทธใหเตมท กรณไดรบสารเขารางกายปรมาณมากและหมดสต ตองใชวธการผายปอดหรอใชเครองชวยหายใจ และนาไปสงแพทยทนท

6. การกลนกนสารเคม ตองรบนาสงแพทยทนท พรอมทงนาตวอยางสารหรอฉลากไปดวยเพอแจงใหแพทยไดชวยเหลอและใหการรกษาไดถกตองทนท

61

อบตเหต การปฐมพยาบาล7. ถกกระแสไฟฟาดด รบตดกระแสไฟฟาทนท โดยการถอดเตาเสยบหรอยกสะพานไฟ

หรอใชฉนวนผลกหรอฉดใหผทไดรบอนตรายออกจากแหลงกระแสไฟฟา หรอเขยสายไฟใหหลดออกไปจากตวผบาดเจบ หามใชมอเปลาแตะตองตวผทกาลงไดรบอนตรายจากกระแสไฟฟาเมอนาผทถกกระแสไฟฟาดดออกจากแหลงกระแสไฟฟาแลวตองทาการปฐมพยาบาลเบองตน โดยการผายปอดหรอเปาปากใหปอดทางาน นวดหวใจ แลวรบนาสงแพทยทนท

7. อนตรายของสารเคมและเครองหมายเตอน

สารเคมมสมบตเฉพาะตวและมอนตรายตอสขภาพได ถาเขาสรางกายอาจมผลตอระบบการทางานในรางกาย ทาลายอวยวะไดทงผวหนง ปอด หวใจ ตบ สมอง ไตเลอด นอกจากนอนตรายจากสารเคมอาจเกดจากการกดกรอน การเปนพษ รวมทงการเกดอบตภยจากการไวไฟหรอการระเบดทรนแรงของสารททาปฏกรยากนไดดงน

(1) สารเคมททาปฏกรยากบนา กรด เบส หรอแอลกอฮอล สารเคมบางชนดไวตอการเกดปฏกรยาเคมกบนา กรด เบส หรอแอลกอฮอล

ถามสารเหลานปนอยเพยงเลกนอยกอาจจะทาใหเกดแกสไวไฟทลกไหมหรอปะทเปนเปลวไฟได จงตองมระบบการเกบสารเคมทปลอดภยและหมนตรวจสอบอยเสมอตวอยางโลหะทเกดปฏกรยากบนา กรด เบส หรอแอลกอฮอลไดดและอาจมอนตรายเกดขนไดดงน

ชนดสาร ทาปฏกรยาไดกบสาร ผลทเกดจากการทาปฏกรยา

1. โลหะแอลคาไลน นา ปฏกรยามความรนแรง ไดแกสไฮโดรเจน และเกดเปลวไฟปะททนท อาจกระเดนออกไปเปนบรเวณกวางได

2. โลหะ Mg, Zn, Al, Cr, Fe, Sn, Ni, Pb

กรด เกดปฏกรยา ไดแกสไฮโดรเจน

3. โลหะ Zn, Al เบส เกดปฏกรยา ไดแกสไฮโดรเจน4. โลหะ Na แอลกอฮอล เกดปฏกรยา ไดแกสไฮโดรเจน

62

กรด เบส หรอแอลกอฮอล เปนสารทใชกนอยางแพรหลายในหองปฏบตการจงตองเกบรกษาแยกออกจากสารเคมทวไป

(2) แนวทางการจดเกบสารเคมโดยใชสแสดงประเภทของอนตราย สารเคมทกชนดในหองปฏบตการมอนตรายตอรางกายในระดบท

แตกตางกน จงมผเสนอเครองหมายเตอนอนตรายกากบไวทภาชนะบรรจสาร ซงอาจเปนขอความ สหรอสญลกษณ ผทาปฏบตการจงตองมความรความเขาใจเกยวกบเครองหมายเตอนอนตรายของสารเคมเหลานน

ตวอยางสทใชเปนสญลกษณแสดงประเภทของอนตรายและแนวทางการจดเกบ

ประเภทของอนตราย สทใชเปนสญลกษณ แนวทางในการจดเกบ ตวอยางสาร

1. สารไวไฟ

แดง

แดงและขาว

เกบรวมกบสารไมไวไฟได

เกบรวมกบสารไมไวไฟได แตตองแยกออกจากสารไวไฟชนดอน ๆ

Ethanol, Gasoline,Mineral spiritsBenzoyl peroxide,Sodium, Lithium,Potassium Aluminumhydride

2. สารวองไวตอการเกดปฏกรยา

เหลอง

เหลองและขาว

เกบแยกออกจากสารไวไฟและสารทระเบดได

เกบแยกจากสารไวไฟและสารทระเบดได ไมเกบรวมกบสารวองไวตอการเกดปฏกรยาชนดอน ๆ

Ammonium nitrate,Sodium chlorate,Hydrogen peroxideAcrylamide, Hydrazine,Sodium dithionite,Sodium hypophosphite

63

ประเภทของอนตราย สทใชเปนสญลกษณ แนวทางในการจดเกบ ตวอยางสาร

3. สารทเปนอนตรายจากการสมผส

ขาว

ขาวและดา

เกบไวในบรเวณทมการปองกนการกดกรอน

เกบไวในบรเวณทมการปองกนการกดกรอน โดยตองแยกออกจากสารทเปนอนตรายจากการสมผสชนดอน ๆ

Hydrogen chloride, Titanium tetrachloride,IodineChlorosulfonic acid,Sodium hydroxide

4. สารทเปนอนตรายตอสขภาพ

ฟา เกบไวในบรเวณทปลอดภย Sodium Cyanide, Hg compounds

5. สารทไมเปนอนตราย

สม เกบไวในบรเวณทวไป Sodium chloride,Dextrose,Monoethanolamine

คณะผวจยโครงการปญหาสงแวดลอมและวตถมพษ ในมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร : 2541

64

(3) สญลกษณแสดงประเภทของอนตรายสาหรบตดบนภาชนะบรรจสาร นอกจากจะใชสเปนสญลกษณแสดงประเภทของอนตรายแลว ไดมผกาหนด

สญลกษณแสดงประเภทของอนตราย ดงตวอยาง

ตวอยางสญลกษณแสดงประเภทของอนตรายและขอควรระวง

สญลกษณ/ประเภทอนตราย ความเปนอนตราย ขอควรระวง

สารเคมทเกดปฏกรยาแลวใหความรอน หลกเลยงการกระแทก การ

ระเบดได

และแกสอยางรวดเรว หรอเมอไดรบความรอนในสภาวะจากดจะเกดการระเบด หรอเผาไหมอยางรนแรง

เสยดสททาใหเกดความรอนหรอประกายไฟและแยกใหอยหางจากแหลงกาเนดประกายไฟและความรอน

ของเหลวทมจดตดไฟตากวา 0 องศา เกบใหหางจากเปลวไฟ

E

ไวไฟสงมาก

เซลเซยส และจดเดอดไมเกน 35 องศาเซลเซยส แกส และแกสผสมทไวไฟในอากาศทอณหภมและความดนปกต

ประกายไฟ และความรอน

สารเปอรออกไซดอนทรยประเภท เกบใหหางจากเปลวไฟ

F+

ไวไฟมาก

(1) ของแขงทลกไหมไดงายและสามารถเผาไหมตอไปไดเอง (2) ของเหลวทจดตดไฟตากวา 21 องศาเซลเซยสซงไมใชสารไวไฟสงมาก (3) สารททาปฏกรยากบความชนแลวใหสารไวไฟ

ประกายไฟและความรอน

F

65

สญลกษณ/ประเภทอนตราย ความเปนอนตราย ขอควรระวง

สารเคมทไมลกไหมเอง แตสามารถ หลกเลยงการสมผสกบ

สารออกซไดซ(ชวยใหไฟลก)

ใหออกซเจนไดเมอสมผสกบสารซงลกไหม แลวเรงการลกไหมได

สารเคมทไวไฟ ระวงอนตรายจากการจดตดไฟเมอเกดไฟไหมสารนจะเรงใหไฟไหมมากขน และทาใหการดบไฟยากขน

การสดดม กลนกน หรอดดซมผาน หลกเลยงการสมผสกบ

O

เปนพษมาก / เปนพษ

ผวหนงแมเพยงปรมาณเลกนอย จะกอใหเกดอนตรายตอสขภาพหรออาจถงตายได ถารบสารเขาไปในปรมาณมากหรอสะสมตอเนองเปนเวลานานจะมอาการรนแรง และอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอยางถาวร กอใหเกดมะเรง ทาอนตรายตอทารกในครรภและเกดการกลายพนธ

สารเคมทไวไฟ ระวงอนตรายจากการจดตดไฟเมอเกดไฟไหมสารนจะเรงใหไฟไหมมากขน และทาใหการดบไฟยากขน

การสดดม การกลนกน หรอซมผานผวหนงอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพแบบเฉยบพลนหรอเรอรง ถาใชอยางไมเหมาะสมอาจเกดผลเสยตอสขภาพอาจกอใหเกดมะเรง กอใหเกดการ

หลกเลยงการสมผสกบรางกายทกรปแบบ ใหความระมดระวงเปนพเศษสาหรบสารกอมะเรง สารกอใหเกดการกลายพนธ สารทมพษตอ

T+/T

n

เปนอนตราย

X

กลายพนธ มพษตอระบบสบพนธ และถาสดดมกอาจกอใหเกดอาการแพ

ระบบสบพนธ

66

สญลกษณ/ประเภทอนตราย ความเปนอนตราย ขอควรระวง

ทาลายเนอเยอสงมชวต และกดกรอน ปองกนตา ผวหนง และ

อ

กดกรอน

อปกรณการทดลองได เสอผาเปนพเศษ อยาสดดมไอของสารกลมน ในกรณทมอบตเหตหรอรสกไมสบายใหปรกษาแพทยทนท

ระคายเคอง

ไมมสมบตกดกรอน แตถาผวหนงหรอเยอเมอกสมผสสารนกอาจกอใหเกดอาการบวม เกดอาการแพได

หลกเลยงการสมผสกบดวงตา ผวหนง และการสดดมไอของสาร

ปลอยสสภาพแวดลอมจะทาใหเกด อยาปลอยสระบบสขาภบาล

Xi

นตรายตอสงแวดลอม

ความเสยหายตอองคประกอบของสงแวดลอมทนท

ดน หรอสงแวดลอม และปฏบตตามกฎเกณฑของการกาจดดวยวธการพเศษเฉพาะของสารแตละชนด

ไดรบปรมาณมากและเฉยบพลนจะ หลกเลยงการสมผสโดย

กมมนตรงส

N

เสยชวตใน 24 ชวโมง ไดรบตอเนองเปนเวลานานกอใหเกดโรคมะเรง และอาจเกดการกลายพนธ ขนาดปลอดภยของผปฏบตงานตองไดรบนอยกวา 50มลลซเวรตตอปซเวรต (Sievert) ตวยอ Sv, 1 Sv = 1 J/kg

ไมจาเปน ทงคน เครองมอและสงแวดลอม อยาเกบใกลบรเวณททางาน

http://www.sc.chula.ac.th/msds/table.htm

8. แหลงความรเกย

ครตองใเรยนรวทยาศาสตแหลงเรยนรหรอเวอนตรายจากสารใน

(1) สาน สาธ

(2) กรม http

(3) กรม http

(4) ขอ http

(5) ฐาน http

(6) Com http

(7) Un http

(8) ฐาน มห http

67

วกบสารเคมทมอนตราย

หความรเกยวกบความปลอดภยจากสารเคมทมอนตรายแกนกเรยนทรในหองปฏบตการ และแนะนาแหลงสบคนหาความรเพมเตมจากปไซตตาง ๆ เพอใหนกเรยนไดตระหนกถงและมความระมดระวงหองปฏบตการ ตวอยางเวปไซตใหความรทเกยวกบสารเคม มดงน

กงานคณะกรรมการอาหารและยา กองควบคมวตถมพษ กระทรวงารณสข http://www.fda.moph.go.thวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ

://www.doa.go.th/home/01.htmlโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม://www.diw.go.thมลระบบการจดการสารเคม (Chemtract) ://www.trf.or.thขอมลสารเคมอนตรายเพอการอางอง://chemtrack.trf.or.th/puter-Aided Management of Emergency Operations (CAMEO)

://www.epa.gov/ceppo/cameo/index.htmited State National Library of Medicine://www.nlm.nih.govขอมลสมนไพร สานกงานขอมลสมนไพร โดยคณะเภสชศาสตราวทยาลยมหดล และศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต://www.medplant.mahidol.ac.th

68

(9) Download program ALOHA http://www.epa.gov/ceppo/cameo/aloha.htm

(10) Download program Marplot http://www.epa.gov/ceppo/cameo/marplot.htm (11) Download program Marmaps http://www.epa.gov/ceppo/cameo/marpas.htm

69

บรรณานกรม

คณะผวจยโครงการปญหาสงแวดลอมและวตถมพษในมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลา ธนบร. เอกสารประกอบการฝกอบรมเรองการจดการสารเคมและของเสยอนตรายภายในหองปฏบตการ. พมพครงท 12, กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, 2541.

สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. เอกสารประกอบการบรรยายหลกสตรการอบรมผชวยปฏบตการฟสกส. กรงเทพมหานคร: 2542.

สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. เอกสารประกอบการประชมปฏบตการผชวยปฏบตการวชาเคม. กรงเทพมหานคร: 2542.

สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. เอกสารประกอบการอบรมพนกงานวทยาศาสตร ประจาหองปฏบตการชววทยา. กรงเทพมหานคร:2542.

Architects and Building Branch Department for Education and Employment. ScienceAccommodation in Secondary Schools (Building Bulletin 80, Revised1999). London: 1999.

Biehle, Jame T.; La Moine L. Motz and Sandra S. West. NSTA Guid to School Science Facilities. Arlington, VA: National Science Teachers Association, 1999.

Department for Education and Employment. Safety in Science Education. 3rd. ed. London: Stationary Office, 1999.

Skoog, Douglas A. et. al. Fundamentals of Analytical Chemistry. 7th. ed. London: Harcourt College, 1995.

70

Houghton College Department of Physics. Student Safety Contract. http://www.campus. houghton.edu/personnel/myuly/courses/phys152/safty%20contract.htm, 2003.

Holt High School. Laboratory Safety Rules and Biology Safety Contract. http://www.Bama.ua.edu/~mtt001/labrules.htm, 2003.

The United Nations. Hazard Warning Labels. http://www.sc.chula.ac.th/msds/table.htm, 2003.

ภาคผนวก

ตวอยางแบบบนทกการประเมนผลการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร

การประเมนผลการจดหองปฏบตการจะตองพจารณาทงบรเวณทตงคณลกษณะทสาคญของหองปฏบตการ การจดเกบวสดอปกรณและเครองมอ การจดระบบความปลอดภยและสงอานวยความสะดวกรวมทงการบรหารจดการ ซงตองเปนไปตามมาตรฐานหองปฏบตการวทยาศาสตรในตอนท 2 ทง 9 มาตรฐาน การประเมนสามารถทาได 2 ลกษณะ คอ (1) ผดแลรบผดชอบหองปฏบตการประเมนดวยตนเองหรอ (2) คณะกรรมการหรอผทเกยวของเปนผประเมน การประเมนทงสองลกษณะมจดประสงคเพอนาผลการประเมนไปปรบปรงหองปฏบตการวทยาศาสตรใหไดมาตรฐานทสงขนตามลาดบ โดยมรายละเอยดขนตอนการประเมนและการบนทกผลการประเมนทประกอบดวย

1. พจารณาแตละเกณฑยอย ตรวจสอบรายละเอยดของแตละเกณฑยอยตามมาตรฐานในตอนท 2 และบนทกผลการประเมนลงในชองผาน เมอหองปฏบตการมสวนประกอบทมลกษณะหรอสมบตตามเกณฑยอยนน หรอบนทกลงในชองไมผานเมอไมมสวนประกอบนนหรอมแตลกษณะหรอสมบตไมตรงตามเกณฑ พรอมแสดงเหตผลประกอบดวย

2. สรปผลการประเมนแตละมาตรฐาน โดยรวบรวมจานวนเกณฑยอยทผานการประเมนในขนตอนท 1 เปรยบเทยบกบมาตรฐานทกาหนดในมาตรฐานหองปฏบตการวทยาศาสตร (ตอนท 2) แลวสรปผลการประเมนแตละมาตรฐานตามทได

3. สรปการประเมนผลการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร โดยบนทกผลการประเมนแตละมาตรฐานลงในตารางสรปผลการประเมน ในกรณทผอนเปนผประเมนอาจมขอเสนอแนะเพมเตมดวยกได เพอนาผลการประเมนไปปรบปรงหองปฏบตการวทยาศาสตรโดยเฉพาะมาตรฐานทยงมขอบกพรอง

72

ตวอยางแบบบนทกการประเมนผลการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร

ชอสถานศกษา……………………………… ทอย…………………………………..หองปฏบตการวชา……………………. เลขทหอง………ผรบผดชอบ……….….ผประเมน……………………………………………. (ประเมนตนเอง/ผอนประเมน)

โปรดบนทกลงในชองผาน เมอหองปฏบตการมสวนประกอบทมลกษณะหรอสมบตตามเกณฑยอยนน หรอบนทกลงในชองไมผาน เมอไมเปนไปตามเกณฑยอยพรอมบนทกเหตผลประกอบแลวสรปผลการประเมนของแตละมาตรฐานเปน ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน หรอ ตากวาระดบพนฐาน

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

1. ขนาดและลกษณะของหองปฏบตการ 1.1 รปรางของหองปฏบตการ สเหลยมจตรส หรอสเหลยมผนผาทมดานกวาง : ยาว = 1 : 1.2

…………………………………………………………………………….

1.2 พนของหองปฏบตการเรยบ ไมลน สเขมปานกลาง

…………………………………………………………………………….

1.3 พนททาปฏบตการแบงเปน - พนทสาธต - พนททาปฏบตการกลม - พนทเกบวสด/อปกรณและสารเคม

…………………………………………………………………………….

1.4 ขนาดของหองปฏบตการ (1) 16 + 1.8n (n = จานวนนกเรยน) (2) 26 + 1.8n (3) 36 + 1.8n

…………………………………………………………………………….

1.5 การจดครภณฑในหองปฏบตการ - สะดวกในการนามาใช - สะอาดเรยบรอย

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 1 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

73

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

2. ครภณฑในหองปฏบตการ 2.1 โตะสาธต - สงกวาโตะทาปฏบตการ - วสดอปกรณประกอบการสอน

……………………………………………………………………………

2.2 เกาอและโตะทาปฏบตการ - จานวนเพยงพอ - โตะใชทาปฏบตการเปนกลมได - พนทโตะ 0.3 – 0.56 ม.2/ คน - เกาอปรบระดบได แขงแรง ปลอดภย

………………….…...…………………………………………………….

2.3 ตและชนทใชเกบวสดอปกรณหรอสารเคม - ทาดวยไมหรอโลหะขนาดพอเหมาะ - โครงสรางแขงแรง ปรบระดบแตละชนได

…………...…………..…………...……………………………………….

2.4 อางนา - มขนาดตามมาตรฐานทาดวยวสดทน สารเคมและความรอน - จานวนอางนา (เฉลย 6 คน/1อาง) - ระบบนาใชและนาทงมประสทธภาพ

……..……………..………...….………………………………………….

2.5 ปายนเทศ - มบอรดตดผนงหรอเคลอนท - วางไวใหเหนไดชดเจน - เปนระเบยบ สะอาด ใชไดสะดวก

...………………….……………………………………………………….

2.6 ตควน (เฉพาะหองปฏบตการเคม) - ขนาดเหมาะสมกบหองปฏบตการ - ดดแกสหรอควนออกอยางมประสทธภาพ - ทาดวยวสดททนตอการกดกรอนของ สารเคม

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 2 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

74

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

3. การระบายอากาศของหองปฏบตการ 3.1 ลกษณะทวไป - ทตงหองปฏบตการไมอบทบ

- ประตและหนาตางมจานวนเพยงพอและ ใชงานไดด

…………………………………………………………………………….

3.2 การระบายอากาศดวยพดลม - มจานวนพดลมเพยงพอ - ใชงานไดด

…………………………………………………………………………….

3.3 การระบายอากาศดวยเครองดดอากาศ - ตดตงในตาแหนงทเหมาะสม - อากาศหมนเวยนไดด

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 3 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

75

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

4. ความสวางของหองปฏบตการ 4.1 ความสวางทไดรบจากภายนอก - มแสงสวางจากภายนอกเพยงพอ

…………………………………………………………………………….

4.2 ความสวางทเปนผลจากวสดหรอครภณฑ - ครภณฑไมปดกนแสงสวาง - วสดทประกอบหองชวยใหมความสวาง

…………………………………………………………………………….

4.3 ความสวางจากแสงไฟฟา - จานวนหลอดไฟฟาเพยงพอ - ความสะอาดของหลอดไฟฟา

…………………………………………………………………………….

4.4 ความสวางจากการใชอปกรณปรบแสง - มมานหรอฉากปรบแสงไดพอเหมาะ

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 4 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

76

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

5. ระบบไฟฟาของหองปฏบตการ(เฉพาะสถานศกษาทมระบบไฟฟา)

5.1 การใชกระแสไฟฟา - ปรมาณกระแสไฟฟาทใชรวมกนไมเกน ขนาดของมเตอรของสถานศกษา

…………………………………………………………………………….

5.2 การใชอปกรณไฟฟา - แหลงจายกระแสไฟฟาตดตงในบรเวณ ทเหมาะสม - อปกรณไฟฟาทงสายไฟ เตารบ เตาเสยบ ตรงตามมาตรฐาน

…………………………………………………………………………….

5.3 ระบบควบคมไฟฟารวม - จดระบบควบคมการใชไฟฟาแยกจาก หองเรยนอน - แยกระบบควบคมไฟฟาของ หองปฏบตการแตละหอง

…………………………………………………………………………….

5.4 ระบบควบคมไฟฟาเฉพาะสวน - แยกระบบควบคมไฟฟาของแสงสวาง ออกจากอปกรณไฟฟาอน ๆ

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 5 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

77

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

6. ระบบนาของหองปฏบตการ(เฉพาะสถานศกษาทมระบบนา)

6.1 การวางระบบนา - ทอนามขนาดใหญพอใหไหลไดสะดวก

- วางแผนผงการเดนทอนาเปนระบบอยางด- มการระบายนาเสยออกไดสะดวก

…………………………………………………………………………….

6.2 การควบคมการใชนา - ตดตงปมควบคมระบบนาใชแยกตาม อาคารหรอระดบชน

…………………………………………………………………………….

6.3 ทอนา - ทาดวยพลาสตกหรอเหลกกนสนม - ขอตอทกสวนประสานกนอยางด

…………………………………………………………………………….

6.4 อางนาและกอกนา - มคณภาพสงเหมาะกบหองปฏบตการ - ใชสะดวกและมทกรองกากวสด

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 6 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

78

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

7. ระบบแกสของหองปฏบตการ(เฉพาะสถานศกษาทมระบบแกส)

7.1 การวางระบบ - ระบบสงแกสตรงตามมาตรฐาน

- ทเกบถงแกสจดแยกจากสวนอน

…………………………………………………………………………….

7.2 ทอแกส - มขนาดตามมาตรฐานเหมาะกบแรงดน - ทาจากวสดกนความรอนไดด - การเดนทอแกสเรยบรอยและปลอดภย

…………………………………………………………………………….

7.3 จดจายแกส - อยในบรเวณทใชสะดวกและปลอดภย

…………………………………………………………………………….

7.4 อปกรณตาง ๆ ทเปนสวนประกอบใน ระบบแกส - ใชวสดทมคณภาพสง - หวจายแกสและวาลวเปด – ปด มระบบ ควบคมทด

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 7 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

79

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

8. การจดหองเสรมปฏบตการ 8.1 สวนจดเกบวสดอปกรณและสารเคม - จดเกบวสดอปกรณและสารเคมเปนระบบ ปลอดภยและสะดวกในการใช

- ตรวจสอบสมาเสมอและมการซอมแซม

…………………………………………………………………………….

8.2 สวนเตรยมปฏบตการ - แบงพนทเตรยมการ วางวสดอปกรณและ พนททางานของเจาหนาท

…………………………………………………………………………….

8.3 สวนแสดงผลงานและแหลงเรยนร - มเอกสารอางอง ชนวางของ อางนา - บอรดหรอปายนเทศ - บรเวณทนกเรยนใชปฏบตการทดลอง/ ทาโครงงานวทยาศาสตร

…………………………………………………………………………….

8.4 สวนพนกงานเทคนค - ททางานธรการและงานบรการ - บรเวณเตรยมงานปฏบตการ - บรเวณซอมแซมอปกรณและสอ

…………………………………………………………………………….

8.5 เรอนเพาะชา (เฉพาะหองปฏบตการชววทยา) - จดไดเหมาะสมกบการใชประโยชน

…………………………………………………………………………….

8.6 หองเลยงสตว (เฉพาะหองปฏบตการชววทยา) - ขนาดและลกษณะเหมาะกบการใชงาน - สะดวกในการใชและมความสะอาด

…………………………………………………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 8 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

80

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

9. การบรหารจดการและความปลอดภย 9.1 ขอกาหนดการใชหองปฏบตการ - ชแจงขอปฏบตในการใชหองปฏบตการ - มแผนผงตาแหนงของอปกรณเกยวกบ

ความปลอดภย

……………………....…………………………………………………….

9.2 ลกษณะของหองปฏบตการ - ความเปนระเบยบเรยบรอยของ หองปฏบตการ - ความสะอาดเรยบรอยของโตะทาปฏบตการ

…………………………………………………………………………….

9.3 การจดเกบสารเคม - จดเกบสารเคมจาแนกตามประเภทสาร และความเปนอนตราย - มการตรวจสอบอายการใชงานและความ สะอาดของภาชนะ

…………………………………………………………………………….

9.4 การจดเกบอปกรณ - จดเกบอยางมระบบเปนระเบยบ - จาแนกตามประเภท ขนาดและลกษณะ ของอปกรณ

…………………………………………………………………………….

9.5 การตดตงอปกรณดบเพลง - มจานวนเพยงพอและมประสทธภาพสง - ตดตงในบรเวณทใชไดสะดวก - ตรวจสอบอายการใชงานเสมอ

……………………………………………...……………………………..

9.6 การซอมบารง - ตรวจสอบวสดอปกรณและครภณฑท ชารดและซอมแซมอยางเปนระบบ - ซอมบารงระบบสาธารณปโภคสมาเสมอ

………………..…..…………………...…………………………………..

81

ผลการประเมนเกณฑยอยรายการประเมนผาน ไมผาน (เหตผลประกอบ)

9.7 การสอสาร - ตดตงโทรศพทภายนอกและภายในทกหอง

…………………..…...……………………………………………….

9.8 การเกบกญแจตาง ๆ - มตเกบกญแจอยางเปนระบบ นาออกใช ไดสะดวก

…………………..…..………….…………………………………….

ผลการประเมนมาตรฐาน 9 ระดบสง ระดบปานกลาง ระดบพนฐาน ตากวาระดบพนฐาน

สรปการประเมนผลการจดหองปฏบตการวชา………………………เลขทหอง…………..โปรดบนทกผลการประเมนมาตรฐาน 1 ถงมาตรฐาน 9 ลงในตารางสรป พรอม

ขอเสนอแนะ (ถาม)

ผลการประเมนอยในมาตรฐานระดบมาตรฐานสง ปานกลาง พนฐาน

ตากวาระดบพนฐาน

123456789

ขอเสนอแนะของผประเมน (ถาม) …………………………………………………….………………...…………………………………………………………………………………………..……………….…………………………………………………………………………………………………………...

ลงชอ……………………………………….. (……………………………………….)

ผประเมนผลการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร

82

คณะกรรมการดาเนนงานจดทาและผเขารวมประชมพจารณาคมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตร

ทปรกษานายพศาล สรอยธหรา ผอานวยการสถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยนางสนย คลายนล ผเชยวชาญพเศษ

คณะกรรมการดาเนนงานจดทาคมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรนายปรชาญ เดชศร ผชวยผอานวยการและรกษาการหวหนาสาขาประเมน

มาตรฐานนางปราณ มกล ผเชยวชาญสาขาประเมนมาตรฐานนางสาวสปราณ ธานยวาสย ผชานาญสาขาประเมนมาตรฐานนายเกรยงไกร เจนพานช สาขาประเมนมาตรฐานนางสาวขวญใจ อนศาสนนนท สาขาประเมนมาตรฐานนางสาวจรวรรณ สรปราษฎร สาขาประเมนมาตรฐานนางสาวประกฤตยา ทกษโณ สาขาประเมนมาตรฐานนางสาวพชราวลย มทรพย สาขาประเมนมาตรฐานนายไพบลย ปทมวภาต สาขาประเมนมาตรฐานนางสาววาสนา กรตจาเรญ สาขาประเมนมาตรฐานนางสาวสายฝน จตประเสรฐไชย สาขาประเมนมาตรฐาน

ผเขารวมประชมพจารณาคมอการจดหองปฏบตการวทยาศาสตรนายกนกศกด ทองตง สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษานางสาวทพวรรณ สดปฐม สาขาวทยาศาสตรประถมศกษานายราม ตวาร สาขาฟสกส

83

นางสาวสพรรณ ชาญประเสรฐ สาขาเคมนางสาวอรสา ชสกล สาขาชววทยานางสาวณฐวภา เตชะเพชรไพบลย โรงเรยนพทธจกรวทยานางธนตฐา ศรกะชา โรงเรยนดอนเมองจาตรจนดานางสาวธารดา สรยาภรณ โรงเรยนบดนทรเดชา (สงห สงหเสน)นายบญฉลอง ศรเสาวลกษณ โรงเรยนรตนโกสนทรสมโภชบางเขนนางสาวลดดาวรรณ เจรญศกดศร โรงเรยนสาธตแหงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

คณะบรรณาธการนายปรชาญ เดชศรนางปราณ มกลนางสาวสปราณ ธานยวาสย