ตามรอยตำนาน “พระนางจามเทวี ......lwhowh ammwo:h...

ปท 10 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม ประจ�าป 2559

123

ตามรอยต�านาน “พระนางจามเทว” ผานพฒนาการสอTracing the Legend of “Queen Chamathewi” through Media Development.

ปาจรย ออนสอาด*

บทคดยออทธพลของสอทงสอเกาและสอใหมในยคหลอมรวมสอ(Media

Convergence) กอกระแสเรองราวเกยวกบพระนางจามเทวทงเรองจรงและเรองเทจ ผานสอหลากหลายชองทาง(platform) จนเปนทมาของความ ขดแยงระหวางผศรทธาตอพระนางกบผคดเหนตาง พระนางจามเทวเปนใคร มความส�าคญอยางไร ท�าไมยงคงอยในกระแส เรองราวของพระนาง ไดรบการเลาขานและบนทกมายาวนานรวม 1,400 ป จนกลายเปน “ต�านาน” การตามรอยต�านาน“พระนางจามเทว”ผานสอแตละยค เปนการฉายภาพวาพระนางจามเทวมตวตนจรงโดยอางองจากหลกฐานทางโบราณคด การบนทกผานสอมวลชนแตละแขนงในรปสารคดและบนเทงคด โดยเฉพาะอยางยง การเผยแพรผานสอใหมทเตมไปดวยศกยภาพในแงความรวดเรวและครอบคลมกวางไกล ตรงกนขาม สอดงกลาวอาจเปนเครองมอในการ

* ผชวยศาสตราจารย ประจ�าหลกสตรการสอสารมวลชนและนวตกรรมสอ คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย 110/1-4 ถนนประชาชน เขตหลกส กรงเทพมหานคร 10210ชองทางการตดตอ : 02-954-7300 # 155

DPU

วารสารนเทศศาสตรธรกจบณฑตย

124


ท�าลายผ อน หากผใชสอขาดจรยธรรม กรณการน�าเสนอขอมลดานลบของพระนางจามเทวผานสอตางๆ โดยเฉพาะอยางยงสอสงคมเปนสงควบคมไดคอนขางยาก ทงนขนอยกบวจารณญาณของผ เสพสารเปนส�าคญ

ค�าส�าคญ : ตามรอยต�านานพระนางจามเทว / พฒนาการสอ

DPU


125


AbstractThe influence of old and new media in the era of media

convergence in Thailand has caused the substantial debate in various platforms on one of the most famous Thai heroine, Queen Jamadevi, about her existence. The debate also results in the conflict among those who do and those who do not believe on her identity. Who is Queen Chamathewi? How important she is, and why she is still in the modern debate despite the evidence that her legend can be traced back through the folklore and oral history in the mid-sixth century. This paper illustrates the actuality of Queen Jamadevi through not only the archeological information, but also through that in the mass media in the form of fiction and non-fiction representations. It can be seen that new media provide rapidity and feasibility in terms of information exchange. However, it could be damaging if it is used carelessly. Regarding the circulation of the negative image of Queen Chamathewi via the media and particularly via the social media, this paper suggests that such activity is out of control and heavily depends on the judgment of content receiver.

Keyword : Tracing the Legend of “Queen Jamadevi” / Media DevelopmentDP

U


126


บทน�า“คนล�าพนโวยนตยสารตวยตนลงบทความลบหลพระนาง

จามเทว” ขอความพาดหวขาวหนงสอพมพทองถน ล�าพนนวส ฉบบประจ�าเดอนธนวาคม 2558 ซงตรงกบเทศกาล งานพระนางจามเทวและงานฤดหนาวประจ�าป 2558 ของจงหวดล�าพน จากเนอหาทปรากฏในขาวใหขอมลถงกรณทนตยสารตวย’ตนพเศษ ฉบบท 488 ประจ�าเดอนตลาคม 2558 คอลมน “ถอดรหส” ไดตพมพบทความชอ “พระนางจามเทว ทรงเปนวรสตรหรอเปนนางรายกนแน” เขยนโดยผใชนามแฝงวา “ลกชาง” ทงนเนอหาบทความกลาวถงพระนางจามเทววาชนะขนหลวงวลงคะดวยมายาไสยศาสตร กอประเดนความคดแยงจากผ ทเคารพพระนางตองลกขนมาประทวงทงหนวยงานทรบผดชอบ โดยผวาราชการจงหวดผานวฒนธรรมจงหวด นกวชาการทองถน เชน ดร.เพญสภา สขคตะ ใจอนทร อดตหวหนาพพธภณฑสถานแหงชาตหรภญไชย ตลอดจนชาวล�าพนผานสอมวลชนทองถน รวมถงการเปดเวทช�าระประวตศาสตรพระราชประวตพระนาง จามเทวเมอวนท18 ธนวาคม 2558 ณ องคการบรหารสวนจงหวดล�าพน จงเปนทมาของบทความชนนเพอตองการน�าเสนอเรองราวของวรกษตรยไทยนางหนง ถงแมวาเรองราวจะลวงเลยมารวม 1,400 ป แตความเลอมใสศรทธาทชาวล�าพนและคนไทยทมตอพระนางดานความกลาหาญ เสยสละ รวมถงคณปการทมตอพระพทธศาสนายงคงด�ารงอย โดยผเขยนไดศกษาเรองราวจากหลกฐานทมอยครงยคบพกาล โดยเฉพาะอยางยง ยคการสอสารมวลชน ทมการเขยนบนทกเรองราวเกยวกบพระนางผานสงพมพในรปสารคดและบนเทงคด รวมถงเนอหาไดรบการดดแปลงแกไข ใหสอดคลองกบสออนๆ เชนวทย โทรทศน ภาพยนตร รวมถงสอใหม สงผลใหเรองราวของพระนางจามเทวมการบดเบอนจนเปนทมาของความขดแยงอยเนองๆ

DPU


127


ภาพท 1 บทความหมนพระนางจามเทว ภาพท 2 ขอความขอโทษชาวล�าพนจากนตยสารตวย’ตน

พระนางจามเทวมความส�าคญตอชาวล�าพนอยางไร?ในฐานะนกทองเทยวทเปนเพยงคนนอก(Outsider) เมอมโอกาส

ไดเขามาสมผสวถชวตอยางผวเผนของชาวล�าพน สงทไดพบเหน ล�าพนเปนเพยงเมองเลกๆทมบรรยากาศเงยบสงบ ขอมลแหลงทองเทยวแตละแหงทไดรบจากไกคผท�าหนาทเปนพลขบรถรางไฟฟา น�านกทองเทยวชมโบราณสถานส�าคญทยงคงหลงเหลออยรวมถงการบรณะขนใหม อาท วดพระธาตหรภญชย วรมหาวหาร อนสาวรยพระนางจามเทว วดมหาวน วดจามเทว ฯลฯ ระหวางทางไดพบหลกฐานทางประวตศาสตรมากมาย อาท ก�าแพงเมองเกา รองรอยคเมองรอบนครหรภญชย* ซงจงหวดล�าพนไดก�าหนดบรเวณนเปนเขตอนรกษเมองเกา โดยมสญลกษณประตนครหรภญชยทงสมมเมอง รวมถง “ขวมงทาสงห”(ขวมงหมายถง สะพานมหลงคา) ตงอยตรงขามวดพระธาตฯ แหลงจ�าหนายสนคาพนเมองประเภทผาฝาย/ผาไหมทอ ยกดอกทไดรบการยอมรบไปทวโลกและงานไมแกะสลกฝมอประณต ดานหลงขวมงฯเปนทอยอาศยของชาวยองหรอไทยองทเปนเชอสาย

เขาถงจาก http://www.cmprice.com/forum/?content=detail&wb_type_id=1&topic_id=183458 [1]

1 จากการสบคนพบวามนกวชาการใชชอ นครหรภญชย แตกตางกนไป บางใชนครหรภญไชย บางกใชหรภญไจย เพอเปนการเคารพตอผ เขยน บทความฉบบนจะใชชอตามเอกสารทอางองมาเปนส�าคญ

DPU


128


สวนใหญของชาวล�าพนทอพยพมาจากมณฑลยนานตอนใตของจน ครงสมยรชกาลท1 ตามกศโลบาย”เกบผกใสซา เกบขาใสเมอง” ของ พระเจาบรมราชาธบดกาวละ แหงราชวงศทพยจกราธวงศ เพอรอฟนอาณาจกรลานนาภายหลงการยดครองของพมาสนสดลง[2] รวมทงทนมพพธภณฑเมองยอง วดตนแกว สถานทจดแสดงศลปะ วฒนธรรมประเพณ และวถชวตชมชนคนยองดวย นอกจากน ยงมหมบานโบราณปลกเรยงรายทามกลางถนนซอกซอยทแคบจนรถยนตตองชะลอเบยงทางใหแกกน

ภายในเขตอนรกษเมองเกาล�าพนสถานทตงศาลากลางจงหวด วดวาอาราม พพธภณฑสถานแหงชาตหรภญไชย คมเจา ตกแถวโบราณ และแหลงการคาส�าคญ ฯลฯ

บรเวณสแยกไฟแดงรถยนตหยดชะลอใหกลมนกเรยนแตงกายพนเมองจงมอกนเดนขามถนน ขาราชการสาวแตงกายดวยผาซนไทยประจ�าถน สงทไดพบเหนใหความรสกเพยงเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมทนาสนใจแหงหนง

จวบจนกระทงผ เขยนไดมโอกาสเขามาท�างานทจงหวดล�าพนในฐานะคนใน(Insider) การไดเรยนรถงวถชวตผคน โบราณสถาน วฒนธรรม/ประเพณในเชงลก ลวนยดโยงกบพระนางจามเทว วรปฐมกษตรยแหงนครหรภญชยทงสน

วตถประสงคของบทความวตถประสงคของบทความน เปนการยอนรอยศกษาต�านาน

พระนางจามเทว ปฐมกษตรยผ กอตงนครหรภญชย ผานพฒนาการสอในแตละยค โดยเรมจากสอยคบพกาล เชน การบอกตอ/เลาขาน การแสดงพนบาน ศลาจารก ผานเขาสยคสอมวลชนทเรมมการบนทกผานสอสงพมพ ทเกดขนกอนเปนหลก ตามดวยสอวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน

DPU


129


รวมถงภาพยนตร พฒนาตอเนองเขาสยคสอดจตอลทมการหลอมรวมสอหลากหลายชองทางเขาดวยกน โดยมเนอหาแตกตางกนไปตามบรบทและศกยภาพในการน�าเสนอของสอแตละยค โดยสาระในสอเปนการน�าเสนอในรปแบบต�านานทเปนการผสมผสานทงสารคดและบนเทงคด

รปแบบการน�าเสนอเรองราวเกยวกบต�านานพระนางจามเทวการน�าเสนอเรองราวทวไป มกจะแบงรปแบบเนอหาออกเปน

2 ลกษณะ ไดแก1.เรองจรง (Non Fiction)หรอสารคด มลกษณะเนอหาทมงให

สาระความร ความคด ความจรง ความกระจาง รวมถงความเปนเหตเปนผล โดยใชกลวธเชงสรางสรรคในการน�าเสนอเพอสรางความเพลดเพลนแกผ รบสาร(ผอาน/ผ ฟง/ผชม) อาจจะน�าเสนอในเชงอธบาย เชงวพากษ เชงแนะน�าสงสอน โดยในเนอเรองมการระบตวบคคล เวลา สถานทไวชดเจน เชน ความเรยง(Essay) บทความ(Article) จดหมายเหต(Chronicle) คตธรรม (Moral Percept) ฯลฯ

2.เรองแตง (Fiction) หรอบนเทงคด ลกษณะเนอหาเกดจากการแตงขนหรอเรอง“สมมต”โดยมงใหความสนกสนานเปนหลก เชน นยาย นทาน เรองสน บทกว บทละคร บทภาพยนตร ฯลฯ [3]

กรณการน�าเสนอเนอหาในรป ต�านาน (Legend) ปรภทร เนองเยาว อธบายวา เปนรปแบบการน�าเสนอประเภทหนงทมเนอหาในลกษณะเรองเลาทเลาสบทอดกนมาเปนเวลานาน โดยมเคาของความจรงอยดวย เชน ตวบคคล หลกฐานทเปนวตถ สถานท และมเนอหาอธบายทมาของสงเหลานน แมวาในการด�าเนนเรองจะสรางอรรถรสโดยใชการเลาทแทรกเรองเหนอธรรมชาตทไมสามารถพสจนไดดวยหลกการทางวทยาศาสตรไวดวยกตาม [4]

DPU


130


เรองเลาหรอเรองราวเกยวกบพระนางจามเทวจดเปนต�านานประจ�าทองถน (Local Legend) จงเปนการผสมผสานในรปสารคดแฝงดวยบนเทงคดเพอใหการด�าเนนเรองมชวตชวา ชวนตดตาม แตอยางไรกตาม กไมละทงความเปนจรงทเปนแกนหลกของเรอง นาจะเทยบเคยงคลายกบการเขยนนวนยายเชงสารคด หรอ “สารนยาย” (Non-fiction Novel) ) เรอง In Cold Blood และ Breakfast at Tiffany›s ของทรแมน คาโพต(Truman Capote) นกเขยนชาวอเมรกนซงเลาถงเหตการณทเกดขนจรงในรปแบบนวนยาย ซงทงสองเรองถอวาเปนวรรณกรรมคลาสสกของอเมรกนและไดถกน�าไปสรางเปนภาพยนตร [5]

การวเคราะหความสมพนธระหวางพฒนาการสอ ต�านานพระนางจามเทว และรปแบบการน�าเสนอเนอหา

แผนภาพท 1 แสดงความความสมพนธระหวางพฒนาการสอ ต�านานพระนางจามเทว และรปแบบการน�าเสนอเนอหาทเปนทงเรองและเรองแตง

การน�าเสนอต�านานพระนางจามเทวทผสมผสานระหวางเรองจรงและเรองแตงผานพฒนาการสอแตละยคมดงน

1. ยคสอบพกาล : กรยาทาทาง ภาษาพด ภาษาภาพ สญลกษณ ยคสอบพกาลหรอยคกอนการสอสารมวลชน เปนรปแบบการ

สอสารทก�าเนดขนพรอมมนษย(Homo sapient) กอนประวตศาสตร

DPU


131


ราว 5 แสนปกอน การสอสารสวนใหญใชสอ สญลกษณ กรยาทาทาง เสยงรอง พธกรรม ตอมาไดพฒนาเปนภาษาพดและภาษาภาพน�าไปสภาษาเขยนในราวหาพนปกอนปจจบน โดยพบอกษรลม(Cuneiform) รปแบบการเขยนทเกาแกทสดในแหลงอารยธรรมเมโสโปเตเมย ประดษฐโดยชาว สเมเรยนเมอประมาณ 3-5 พนปกอนครสตศกราช [6] ซงสอดคลองกบ การพบหลกฐานอารยธรรมรวมสมย ทเรยกวา “สวรรณภม” สถานทพบ หลกฐานทางโบราณคดกระจายอยทวดนแดนแถบน

หลกฐานส�าคญเกยวกบชมชนแรกเรมกอนการเกดอาณาจกร หรภญชย(อายราว 4 พนปขนไป) เรมมการใชเทคโนโลยพนฐานแตยงไมเจรญถงขนการบนทกเรองราวเปนลายลกษณอกษร พบภาพเขยนสบนผนงถ�าเขาหนปน อ.งาว จ.ล�าปาง การขดคนพบโครงกระดกจากหลมฝงศพทบานวงไฮ ต�าบลเวยงยอง อ�าเภอเมอง จงหวดล�าพน ทเชอวาเปนบรรพบรษตนตระกลของชาวลวะ-ชาวเมง จากหลมฝงศพเหลานพบรองรอยการปะปนโบราณวตถหลายรปแบบและหลายยคสมยในชนดนเดยวกน เชน ขวานหนกะเทาะ หอกส�ารด ก�าไลแกว ลกปดแกว ลกปดคารเนเลยน ลกปดหนอาเกต ก�าไลส�ารด กระพรวน เครองประดบทใชในพธกรรม และภาชนะดนเผาทมรอยทาน�าขนสแดง[7] แสดงใหเหนวามการตดตอสมพนธคาขายแลกเปลยนสนคากบชาวตางถนดวย

ภาพท 3 แสดงภาพหลกฐานทางโบราณคด อาท อกษรลม[8] โครงกระดกมนษยบานวงไฮ ล�าพน[9] และภาพเขยนสโบราณประตผา ล�าปาง [10]

DPU


132


กลมชมชนดงเดมน เชอวาเปนพวกพราหมณฮนดและนกบวชชาวอนเดยเขามาเผยแพรศาสนา ตอมากลายเปนแกนน�าส�าคญในการกอตงชมชน หรอ หวหนาเผา ตามต�านานจามเทววงคแตงโดยพระโพธรงส กลาวถง สเทวะฤาษ หรอ ฤาษวาสเทพ ทไดกมารและกมารบงเกดในรอยเทาสตวอนเปนกรรมมชก�าเนดอปปาตก จ�านวน 4 ค ไดแก รอยเทาชาง แรด โค และโคถก ตอมาเมอกมารและกมารเหลานเตบโตพระดาบสไดจดใหเปนสามภรรยากน[11] อนเปนตนก�าเนดประชากรสวนหนงของแควนหรภญชย

เมอพระพทธศกราชลวงกวา 1,000 ป ปฐมกษตรยแหงนครหรภญชย พระนามวา“จามเทว”ผ เรมน�าศาสนาพทธและอารยธรรมแบบทวารวดจากเมองละโวมาเผยแผยงดนแดนลานนา ณ นครหรภญชยเปนครงแรก โดยสอดคลองกบจดหมายเหตหมานซ เขยนโดย ฝานฉวอ นกเดนทางชาวจนสมยราชวงศถง เมอ พศ.1406 นบเปนหลกฐานทางโบราณคดทเกาแกกวาต�านานทกฉบบทระบถง หนหวงกวอ หรอ “รฐทปกครองโดยกษตรยหญง” ไวในเสนทางทนกเดนทางชาวจนจะตองใชในการเดนทางไปยงคายทหารแหงหนงทางตอนใตของจน และหนหวงกวอแหงนตงอยในบรเวณทเปนจงหวดล�าพนในทกวนน [12] นครหรภญชยในอดตหรอจงหวดล�าพนในปจจบนจงไดรบการยกยองและกลาวขานวาเปน...อรณรงแหงอารยธรรมลานนา

ในหนงสอจามเทววงศ พงศาวดารนครหรภญชย กลาวถง พระนางจามเทววา

“...เมอฤาษวาสเทพและฤาษสกกทนตะไดรวมกนสรางเมองนครหรภญไชยขนโดยวางสณฐานเมองเปนรปหอยสงข ลอมรอบดวยคเมองแลว ไดไปอญเชญพระนางจามเทวผทรงตงอยในเบญจศล ธดาพระยา จกกวตแหงเมองละโวมาเสวยราชยในเมองน กอนเดนทางมาครองเมองทฤาษทงสองสราง พระนางทรงครรภแลว 3 เดอน สวนพระสวามของพระนางนน ต�านานมลศาสนาวาพระยาละโวตงใหเปนอปราชกนเมองราม แตจามเทววงศ วาพระสวามของพระนางจามเทวมศรทธาบวชเปนบรรพชต...” [13]

DPU


133


กอนการเดนทางพระยาละโวไดพระราชทานสงของตามทพระนางขอเพอความเปนมงคลและเพอประกอบกจใหเปนประโยชน ซงต�านานมลศาสนาระบไวดงน 1) พระมหาเถรททรงปฎก 500 รป 2) หมปะขาวทตงอยในเบญจศล 500 คน 3) บณฑต 500 คน 4) หมชางสลก 500 คน 5) ชางแกวแหวน 500 คน 6) พอเลยง 500 คน 7) แมเลยง 500 คน 8) หมหมอโหรา 500 คน 9) หมอยา 500 คน 10) ชางเงน 500 คน 11) ชางทอง 500 คน 12) ชางเหลก 500 คน 13) ชางเขยน 500 คน 14) หมชางทงหลายตางๆ 500 คน และ15) หมพอเวยง (การงานฝายโยธา) ทงหลาย 500 คน [14]

พระนางเจาจามเทวพรอมบรวารใชเวลาเดนทางจากเมองละโวถงพงคบรหรอนครล�าพนใชเวลาทงสน 7 เดอน ในจามเทววงศวา “ในพธราชาภเษกวาสเทพฤาษและสกกทนตฤาษพรอมชาวเมองอญเชญพระนางจามเทวประทบนงเหนอแผนทองแลวอภเษก นครนจงชอวา นครหรปญชย หรอ นครหรภญชย (ศพทภาษาบาล หร แปลวา ทอง หรปญชย แปลวา บนกองทอง)” [15]

พระนางเสวยราชสมบตได 7 วน กประสตโอรสฝาแฝด พระนามวา เจามหนตยศ ตอมาไดปกครองนครหรภญไชยตอจากพระนางจามเทว และเจาอนนตยศ(หรอเจาอนทวร)ไดครองนครเขลางคหรอจงหวดล�าปาง พระนางไดจดการปกครองใหชาวหรภญชยอยรวมกนเปนหมเหลา เชน พวกทมาจากเมองละโวใหอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ชาวมคลงคนคร อยทศตะวนตก ชาวเมองนน(นาจะหมายถงคนพนเมองเดม: ผ เขยน) ใหอยทางทศใต พวกทเกดในรอยเทาสตวอยภายใตนครหรภญชย ทรงท�านบ�ารงพระศาสนาอยางมาก สรางวดวาอาราม พระพทธรป พระพมพมากมาย[16] (อานเพมเตมไดจากฉบบเตม)

นอกจากน ยงพบหลกฐานโบราณวตถท�าดวยปนปน หนทราย ดนเผา ส�ารด อกมากมายแถบลมน�าปง-กวง-ทา-วง งานศลปกรรมชนเยยม

DPU


134


ไดแกพระพมพสกลล�าพน พระรอด พระคง พระเปม พระบาง ฯลฯ พระพทธรปเหลานคงอตลกษณพเศษ กลาวคอ หนาตาถมงทงแสดงฤทธอ�านาจตามคตพทธแบบมหายาน คอ เนนพระพกตรเปนทรงเหลยม พระขนงตอกนเปนปกกา พระเนตรโปนเหลอบต�า พระนาสกใหญ พระโอษฐแยมแบบแสยะ มไรพระมสส นยมเรยกกนวา “พระมหนวด” [17] สวนศลปเครองปนดนเผา ประเภทคนโท น�าตน มจดเดนคอการใชดนเนอเหนยวจากตะกอนลมแมน�าปงเกาคณภาพเยยม เมอเผาแลวไดสสวยงามถง 5 ส ไดแก สเหลองดอกพกล สสมฟกทอง สเทาจากแรไมกา สเขยวอมด�า และสชมพ สวนลวดลายปนปน เชน ลายพนธพฤกษา กนกผกกด สตวหมพานต ครฑ ฤาษ สงห ยกษ ศลปกรรมเหลานเปนรากฐานกอเกดงานศลปกรรมปนปนชนเยยมในยคลานนาสมยตอมา

ภาพท 4 อตลกษณโบราณวตถยคทวารวดทเชอวาพระนางจามเทวน�าเขามาจากละโว [18]

ยคสอบพกาลหรอยคกอนการสอสารมวลชน บรเวณทตงของนครหรภญไชยมการสอสารดวยสอสญลกษณ พธกรรม พฒนาจนเปนภาษาพด รวมทงมการบนทกเรองราวทเรยกวาภาษาภาพ ลงภาชนะดนเหนยว หน ทบอกเรองราวความเปนไป วฒนธรรม วถชวต (Cultural Artifacts) น�าไปสการพฒนาเปนภาษาเขยน โดยพบอกษรมอญโบราณบนศลาจารก อนเปนตนก�าเนดอกษรลานนาและอกษรไทย

DPU


135


2.ยคสอสารมวลชน : สงพมพ วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และภาพยนตร

การเลาเรองราวดวยตวอกษรภาพในยคแรกบนทกลงบนภาชนะทมใชกนในชวตประจ�าวน เชน หนงสตว กระดาษ หมอดน ดนเหนยว ศลา ฯลฯ หลงโยฮน กแตนเบรก (Johannes Gutenberg) ชาวเยอรมน คนพบตวพมพและแทนพมพ ทสามารถพมพไดครงละเปนจ�านวนมาก ราวคศ.1455 (พศ.1998) สอสงพมพจงเปนจดเรมตนของการสอสารมวลชน ส�าหรบประเทศไทย หลกฐานเกยวกบเทคโนโลยการพมพ เกดขนสมยสมเดจ พระรายณมหาราชแหงกรงศรอยธยา ราวคศ.1662 (พ.ศ.2205) โดยมชชนนารชาวฝรงเศสไดน�าเทคโนโลยการพมพเขามาเผยแผศาสนาครสต [19]

หลงมการพฒนาเทคโนโลยการพมพมผบนทกเรองราวของพระนางจามเทวหลากหลายรปแบบ ทงนจะกลาวถง สอสงพมพ(Printing Media) ซงเกดขนกอนสอมวลชนแขนงอน(วทย โทรทศน ภาพยนตร)เปนหลก โดยเฉพาะอยางยง หนงสอหรอต�านานเกยวกบพระนางจามเทวทเปนทรจกและน�าไปกลาวอางองถงเสมอ

สอมวลชนทน�าเสนอเรองราวเกยวกบพระนางจามเทว ไดแก2.1 สอสงพมพ (Printing Media) : สงพมพโดยทวไป มกจะน�า

เสนอเนอหาสาระออกเปน 2 ลกษณะ ไดแกก. สารคด (Fiction) : ในเนอหาของสอสงพมพหรองานเขยน

ประเภทนมการระบเหตการณ บคคล เวลา สถานทไวชดเจน แตอาจจะมผดแผกแตกตางกนบาง อนเนองมาจาก มการบนทกหลายครง จากตนฉบบดงเดมทเปนภาษาโบราณ ตวหนงสอเกาคร�าครา เลอะเลอน ขาดหาย รวมถง มการช�าระ/สงคยานากนบอยครงเมอพบหลกฐานใหม สงผลใหเกดการตความใหม เพมเตม ปรบปรง เปลยนแปลง สอสงพมพเหลานไดแก หนงสอ จามเทววงศ พงศาวดารเมองหรภญไชย หนงสอต�านานมลศาสนา และหนงสอชนกาลมาลปกรณหรอชนกาลมาลน เปนตน

DPU


136


ภาพท 6 สอสงพมพโบราณทบนทกเรองราวเกยวกบพระนางจามเทวทมการน�าไปอางองอยเสมอ อาท เรองจามเทววงศ พงศาวดารเมองหรภญไชย ต�านานมลศาสนา และชนกาลมาลปกรณหรอชนกาลมาลน เปนตน

หนงสอเรองจามเทววงศ พงศาวดารเมองหรภญไชย เขยนขนราว 500 ปกอน โดยพระโพธรงส ปราชญแหงลานนา เปนหลกฐานส�าคญ ชนหนงอนบอกเลาเรองราวชวงปลายพทธศตวรรษท12 จนถงพทธศตวรรษท 19 เมองหรภญไชยเปนเมองโบราณในสมยกอนประวตศาสตร ต�านานกลาวถงการเดนทางของพระนางจามเทวจากกรงละโวขนมาสรางแควนหรภญไชย เรองราวการก�าเนดเมองล�าพน ล�าปาง และเขลางคนคร และความเปนไปบางสวนของแควนส�าคญในภาคกลาง มกไดรบการศกษากลาวอางเคยงไปกบ “ต�านานมลศาสนา” เขยนเปนภาษาลานนา โดย พระพทธพกาม และพระพทธญาน ซงเปนความเรยงรอยแกวแบบต�านานเกาแกทสดทมเขยนไวในวฒนธรรมสวรรณภม[20] และ “ชนกาลมาลน” หรอ “ชนกาลมาลปกรณ” เปนคมภรบาลทรวบรวมประวตความเปนมาของพทธฝายเถรวาทของไทยมาล�าดบไวโดยสรป โดยกลาวถงเรองพระธาตซงสบเนองกบต�านานการก�าเนดนครหรภญไชยดวยและมกถกใชอางองในเอกสารต�านานพงศาวดารบอยครงทสด ไดรบการแปลออกมาหลายภาษาทงตะวนตกและตะวนออก[21]

DPU


137


หนงสอทงสามเลมมการอางองจากคมภรหลายฉบบ พมพมาแลวจ�านวนหลายครง มการบนทกเรองราวเกยวกบพระนางจามเทวโดยระบวนเวลาตามบรบทในอดตท�านองจดหมายเหต เชน พระนางเสดจจากละโวมายงเมองหรภญไชยเมอใด ระหวางเสนทางเสดจไดแวะสถานทใดบาง ครองราชยยาวนานแคไหน เสดจสวรรคตเมอใด ราชวงศของพระนางครองนครหรภญไชยยาวนานเพยงใดฯลฯ นอกจากนยงมเรองราวเกยวกบสถานทและมหลกฐานทางโบราณคดประกอบชดเจน เชน วดพระธาตดอยค�าสรางขนรชสมยพระนางจามเทว(พ.ศ.1230) โดยพระโอรสทงสอง ไดแก มหตยศ และอนนตยศ

ภาพท 7 เรองราวเกยวกบสถานทและหลกฐานโบราณคดของพระนางจามเทวบนวดพระธาตดอยค�า อาท อาศรมพระนางจามเทวและพญากากวานร อาศรมพอขนหลวงวรงคะและชางทรงคบารมนาม ป ก�างาเขยว

ข. บนเทงคด (Non-Fiction) : เปนสงพมพทแตงขนโดยมจด มงหมายเพอความบนเทงมากกวาสาระ ตวอยาง เชน หนงสอ เรอง “กาพยเจย จามเทว และวรงคะ” นพนธโดย ไกรศร นมมานเหมนทร ไดรบพระราชทานรางวลหนงสอดเดนแหงชาต ประเภทกวนพนธ จากสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร ในงานสปดาหหนงสอแหงชาต ประจ�าป พ.ศ.2531

DPU


138


โดยไกรศร ไดบนทกไวในบทน�าเพอท�าความเขาใจกบผอานวา กาพยเรอง “จามเทวและวรงคะ” มใชประวตศาสตร แตเปนเจยหรอนทานทองอยกบประวตศาสตรบางเทานน แกนแทเกยวกบพระนางจามเทวอาจหาอานไดจากหนงสอชอ “จามเทววงศ” แตงเปนภาษาบาล กวา 400 ปมาแลว โดยพระโพธรงสมหาเถรชาวเชยงใหม “ชนกาลมาลน”แปลเปนภาษาไทยในสมยรชกาลท 6 โดย พระยาปรยตธรรมธาดา (แพ ตาละลกษณ)กบพระญาณวจตร(สทธ โลจนานนท) หนงสอ “ชนกาลมาลปกรณ” แตงเปนภาษาบาล ระหวาง พ.ศ.2060-2071 โดยพระรตนปญญาเถระ ชาวลานนาไท แปลเปนภาษาไทยโดย ร.ต.ท.แสง มนวฑร เมอพ.ศ. 2501 กบหนงสอชอ “พงศาวดารโยนก” แตงโดย พระยาประชากจกรจกร (แชม บนนาค) แตครงยงเปนหลวงประชาคดกจ ลงพมพในนตยสาร “วชรญาน” ร.ศ117และ118 (พ.ศ.2441และ2442) ตอมาไดเรยบเรยงขนใหมและส�าเรจลงเมอธนวาคม ร.ศ.125 (พ.ศ.2449) และตพมพจ�าหนายอยางแพรหลาย[22]

ภาพท 8 หนงสอบนเทงคด เรอง กาพยเจย จามเทว และวรงคะ

ไกรศร เลาถงหนงสอเลมนวา การเลาเจยหรอนทานนเปนประเพณของชาวลานนาไททมมาชานานแลว มกจะเลาในงานสงคมตางๆ โดยเฉพาะอยางยงในงานศพ เมอไดผานการฝงศพแลว ญาตพนองและเพอนฝงยงคงไปมาหาสบานของผตายอยระยะหนง บรรยากาศบานผตายอยในสภาพทเรยกวา “เรอนเยน” หรอบานเรอนทเศราหมองและเยอกเยนจงเกดประเพณการเลาเจยเพอ “อนงน เรอนเยน” เพอชวยใหบานมความอบอนและไมซม เซากบความโศกมากนก

DPU


139


เรองทเลาจงมกเปนนทาน ต�านาน ชาดก ประวตศาสตร ขณะเลาเจยอาจมการสอดแทรก มขตลก ส�านวนโวหาร เพอสรางความสนกครนเครง

เจยหรอนทานเกยวกบพระนางจามเทวและขนหลวงวรงคะน มการเสรมแตงเกรดยอย ทผดเพยนไปจากหนงสอ “จามเทววงศ” เพราะเปนการเลาทางวาจา หรอเรยกวา มขปาฐะ เปนการเลาสบตอกนมา มการตอเตมเสรมแตงใหสอดคลองกบจรตผ ฟง ดงตวอยาง ไมวาจะเปนเรองการพงหอกเสนาโดยขนหลวงวรงคะ จากยอดดอยปยใหตกลงกลางนครล�าพนกด หรอการขมกนดวยไสยศาสตรระหวางพระนางจามเทวกบขนหลวงวรงคะกด ในต�านานจามเทววงศ หรอต�านานมลศาสนามไดกลาวถงสงเหลาน [23]

นอกจากน ยงมผ เขยนหนงสอเกยวกบพระนางจามเทวและ ขนหลวงวรงคะทตางไปจากเคาเรองเดมอกหลายฉบบ ซงหาอานไดไมยาก เชน เรองราวขณะทรงพระเยาว ความศกดสทธของพระนางฯลฯ ซงลวนหาตนตอไมพบ แตมงเพยงความสนกสนานเทานน เพราะธรรมชาตมนษยสวนใหญสนใจอานเรองราวทแปลกประหลาดพศดาร รวมถงการชอบฟงเรองราวของผ อนทเปนลบมากกวาเรองราวทเปนบวก

ตอมา เมอมการพฒนาดานเทคโนโลยคลนวทย ท�าใหกจการวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศนเขามามบทบาทมากขน ดวยคณสมบตการเขาถงผ รบในวงกวาง รวดเรว และเราความสนใจไดมากกวาสอสงพมพ

การเปลยนผานของสอจากสงพมพมาเปนวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศน รวมถงภาพยนตร ทเกดขนในยคเดยวกนนน ท�าใหผคนทวไปไดรบทราบเรองราวเกยวกบพระนางจามเทวมากขน อาท ละครโทรทศน ชอง 5 เรอง “ วรชนคนกลา จอมนางจามเทว ” แสดงโดยวรทยา นลคหา ละครเวท “พระนางจามเทว จกรพรรดณ ศรหรภญชย” แสดงน�าโดย จารณ สขสวสด สวนภาพยนตรมการสรางขนหลายยคหลายบรบท ตงแตยคอดต เพชรา เชาวราษฎร รวมถงลาสดแสดงน�าโดยทลกระหมอมฟาหญงอบลรตนฯ

DPU


140


ภาพท 9 การน�าเสนอเรองราวพระนางจามเทวผานละครเวท [24] พธบวงสรวง ละครโทรทศน [25] และภาพยนตร [26]

การน�าเสนอเรองราวพระนางจามเทว ผานสอโทรทศนในลกษณะ ละครโทรทศน ละครเวท และภาพยนตร ลวนตองมการปรงแตงเนอหาใหสอดคลองกบลกษณะของสอทตองการความรวดเรว สรางความสนกสนาน เนอหาเรองราวบางสวนตองรวบรดตดทอน เสรมแตง เพอสนองอารมณปถชนวสยของผชม เชนเนนเฉพาะเรองราวชงรกหกสวาทระหวางพระนางจามเทวกบขนหลวงวรงคะ ดวยเหตน เรองราวของพระนางจามเทวทน�าเสนอผานสอกลมนจงมอทธพลตอผชมคอนขางสง ความเขาใจเรองราวทถกตองเกยวกบพระนางจงถกบดเบอนไป

อยางไรกด เมอเปนสอมวลชน กยงตองอยภายใตหลกการ กฎหมาย จรยธรรม ท�าใหการน�าเสนอแมจะไมจรงแตกยงเคารพพระนางอยDP

U


141


3. ยคสอใหม : ยคหลอมรวมสอในชวงกวา 4 ทศวรรษ ทผานมา พฒนาการอยางรวดเรวของ

เทคโนโลยการสอสาร กอก�าเนด สอใหม ทมการพฒนาอยางกาวกระโดดสยคสงคมสารสนเทศเตมตว ผ รบสารมแนวโนมพงพาสอแบบเกาหรอสอมวลชนนอยลง องคกรสอมการปรบตวอยางขนานใหญ โดยหลอมรวมสอหลากหลายชองทางผนวกเขาดวยกนทงสอเกาและสอใหม เพอใหสามารถตอบสนองผบรโภคไดอยางครบวงจร สอสงคม เชน ทวตเตอร เฟสบค ไลน จงเขามาบทบาทอยางยงยวดในชวตประจ�าวน โดยเฉพาะอยางยง หลงการเกดขนของโทรศพทสมารทโฟนและคอมพวเตอรแทบเลตทผบรโภคสามารถเขาถงขอมลไดอยางรวดเรว ทงการคนควาขอมล อานขาว อานงานเขยนทกประเภท ดหนง ฟงเพลงฯลฯ รวมถงการมสวนรวมในการผลตเนอหาในลกษณะสอสารสองทาง มการโตตอบ แชร ไลค และมการพฒนาปรบปรง รปแบบใหเหมาะสมกบผบรโภค เชน การเพมระบบไลนใหเหมาะสมกบผสงวย

อยางไรกตาม ในยคหลอมรวมสอ การโตตอบ การตอตาน การสรางความเขาใจทถกตอง ของผคนในสงคม แมสามารถด�าเนนการไดอยางรวดเรวและเผยแพรผานสอไดครบวงจรทงสอแบบเกาผสมสอใหมรวมทงสอใหมนทกคนเขารวมและสามารถสรางสารหรอเนอหาเพมเองได เรองจรงหรอเรองแตง กเรมถกวพากษวจารณวาอาจไมใชของจรง (อาจมาจากอทธพลของสอบนเทงยคทสอง) อนท�าใหเกดปญหากระทบกบฝายทเชอไดเชนกน

กรณ ตวอยางการประทวงของชาวล�าพนตอเจาของเพจ ชอ “ไมเชอตองลบหล” ทโพสตขอความหมนศกดศร ท�าลายศรทธา ดวยถอยค�า

หยาบคายสรางความเกลยดชง(Hate Speech) ตอเจาแมจามเทว ปฐมกษตรยอนเปนทเคารพเทดทนของชาวล�าพน จงเกดการประทวงตอบโตขน โดยสมาชกในชมชนออนไลนของชาวล�าพนกลมหนง เมอไดรบขอความ

DPU


142


ภาพท 10 คนล�าพนรมตานเพจ “ไมเชอตองลบหล” ชรบไมได-โพสตหมน “พระนางจามเทว-ครบาศรวชย” [27]

ลบหลและสรางความเขาใจผดเกยวพระนางจามเทวจากเพจดงกลาว มการแชรตอ สงผลใหเกดการนดรวมตวกนของชาวล�าพนบรเวณลานเจาแม จามเทว เปนขาวในสอมวลชนทองถน รวมทงมการโพสตขอความผานสอสงคมทงเฟสบคและไลน ใหผ รบผดชอบทงต�ารวจ ทหาร และกระทรวง ITC เขามาด�าเนนการกบเจาของเพจดงกลาว

การแกะรอยต�านานเรองราวเกยวกบ “พระนางจามเทว” ผานพฒนาการสอตงแตยคตนกอนการสอสารมวลชน จนถงยคหลอมรวมสอในปจจบน พบวา ตลอดเวลาอนยาวนานถง 1,400 ป เรองราวของ ปฐมวรกษตรยแหงนครหรภญชยยงคงอยในกระแส โดยยคบพกาลการน�าเสนอมกจะเปนเรองจรงปนเรองแตงเพอสรางอทธฤทธต�านาน ยคสอมวลชน เรมแยกเปนสอสงพมพจะเนนเรองจรงยกระดบใหนาเชอถอ สวนเรองแตงกเสรมเนอหาเรองจรงวามอยแตเปนการเลาขาน สวนวทย โทรทศน ภาพยนตร กลบเนนเรองแตงแตกยงองเรองจรงอย เพราะยงอยภายใตกรอบจรยธรรม

DPU


143


แตกเรมท�าใหคนสวนใหญเหนวาเรองนเปนต�านาน สวนยคสอใหมเปนยคทเกดค�าถามมากจากตวสอใหมทเผยแพรรวดเรว จงเกดขอสงเกตตามมาวา เรองทเหนอาจเปนเรองแตงขน จงเปนการสรางปญหาใหกบความเชอทผานมา ดวยเหตนต�านานเกยวกบพระนาง จงอาจถกมองไดวา เปนเรองจรง เรองแตง เรองจรงปนแตง ขนอยกบยคสมยและการน�าเสนอในแตละสอ

DPU


144


รายการอางอง[1] ขอความขอโทษจากตวย ตน เขาถงจากhttp://www.cmprice.

com/forum/?content=detail&wb_type_id=1&topic_id=183458 เขาถงวนท 19 มกราคม 2559)

[2] ไทยอง เขาถงจากhttps://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%AD%E0%B8%87 (เขาถงวนท 15 ม.ค 59)

[3] ความหมายสารคด เขาถงไดจากhttps://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B8%94%E0%B8%B5 (เขาถงวนท 13 ม.ย 59)

[4] ปรภทร เนองเยาว “ความหมายของต�านาน” เขาถงไดจาก https://www.gotoknow.org/posts/295967(เขาถงวนท 13 ม.ย 59)

[5] ทรแมน คาโพต,เขาถงไดจาก https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B8%99_%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%95%E0%B8%B5(เขาถงวนท 7 เม.ย.59)

[6] อบลรตน ศ รยวศกด (2547). สอสารมวลชนเบองตน:สอมวลชนวฒนธรรมและสงคม. พมพครงท7 ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

[7] เพญสภา สขคตะ ใจอนทร(ไมระบปทพมพ) ประวตศาสตรและโบราณคดเมองล�าพน พพธภณฑสถานแหงชาตหรภญไชย ส�านกงานเขตพนทการศกษาล�าพน เขต 1,หนา 4

[8] ภาพอกษรปลม เขาถงไดจากhttps://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%A1 (เขาถงวนท 24 กพ.59)

DPU


145


[9] กองโบราณคด, “แหลงโบราณคดบานวงไฮ ล�าพน”,D-Library/National of Thailand, เขาถงไดจากhttp://www.digital.nlt.go.th/items/show/2607(เขาถงวนท 11 ม.ค 59)

[10] ภาพเขยนสโบราณประตผา,เขาถงไดจาก http://www.oknation.net/blog/saleman/2007/12/14/entry-2 (เขาถงวนท 11 ม.ค 59)

[11] จามเทววงศ พงศาวดารนครหรภญชย (2557).ทระลกงานพระราชทานเพลงศพ พระเทพมหาเจตยาจารย (ไพบลย ภรวปลมหาเถระ) อดตเจาอาวาสพระธาตหรภญชย วรมหาวหาร อดตทปรกษเจาคณะจงหวดล�าพน 16-23 มนาคม 2557,หนา 71

[12] กตต วฒนะมหาตม บทสรปจากเวทเสวนา สบคนพระราชประวตพระนางจามเทว ณ องคการบรหารสวนจงหวดล�าพน (27มกราคม 2558) เขาถงจาก http://chamadewi.blogspot.com/2016/01/blog-post_27.html (เขาถงวนท 1 ต.ค.59)

[13] ดรายการอางอง [11],น. 53[14] ต�านานพทธศาสนา,อางใน รายการอางอง [11],น.53[15] ดรายการอางอง [11],น. 54[16] ดรายการอางอง [11],น. 54[17] พพธภณสถานแหงชาตหรภญไชย, จงหวดล�าพน ปฐมอารย

นครแหงลานนา(แผนพบ)[18] การจดแสดงศลปะโบราณวตถ ในพพธภณฑสถานแหงชาต

หรภญไชย เขาถงไดจากhttp://www.finearts.go.th/hariphunchaimuseum (เขาถง 26 กพ.59 )

[19] เอกพล เธยรถาวร และฐตชย อฏฏวชร (2557). “ภมทศนสอคอนเวอรเจนซ” ใน หลกและแนวคดวารสารศาสตร (Principles of Convergence Journalism) สมาคมนกขาวนกหนงสอพมพแหงประเทศไทย,น.19

DPU


146


[20] เรองจามเทววงศ พงศาวดารเมองหรภญไชย เขาถงไ ดจาก ht tp : / /www.r imkhobfabooks.com/book-d iv is ion/literature/978-6-16-714614-0 (เขาถงวนท 18 กมภาพนธ 2559)

[21] ต�านานมลศาสนา เขาถงไดจาก http://www.kledthai.com/9786167146591.html (เขาถงวนท 18 กมภาพน 2559)

[22] ชนกาลมาลน เขาถงไดจาก http://www.kledthai.com/9786167146157.html (เขาถงวนท 19 กมภาพน 2559)

[23] ไกรศร นมมานเหมนท(2533). กาพยเจย จามเทวและวรงคะ พมพครงท 2 กรงเทพฯ: บรษทพ.เอ.ลฟวง จ�ากด

[24] สารบญเวบไทย ละครเวท “พระนางจามเทว จกรพรรดณ ศรหรภญชย” เขาถงไดจาก http://dir.Sanook.com . (เขาถงวนท 21 ม.ค 59)

[25] ภาพพธบวงสรวงละครโทรทศนเทดพระเกยรต เรอง “จอมนางพระนางจามเทว” เขาถงไดจากhttp://topicstock.pantip.com/chalermthai/topicstock/2008/12/A7305687/A7305687.html (เขาถงวนท 21 ม.ค 59)

[26] The Legend of the Queen (Jamadevi) 2011 เขาถงไดจาก http://www.cmprice.com/170149(เขาถงวนท 21 ม.ค 59)

[27] ขาวตอตานเพจ “ไม เ ชอตองลบหล ”ของชาวล�าพน เขาถงไดจาก http:/ /www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9590000015319 (เขาถงวนท 18 ม.ค.59)DP

U

ตามรอยตำนาน “พระนางจามเทวี ......lwhowh ammwo:h...

Documents