ส ำนกงำนมำตรฐำนผลตภณฑอตสำหกรรม กระทรวงอตสำหกรรม ถนนพระรำมท 6 กรงเทพฯ 10400

โทรศพท 0 2202 3490

สมอ./ศน./CDV มกรำคม 2557

หามใชหรอยดถอรางนเปนมาตรฐาน มาตรฐานฉบบสมบรณจะมประกาศในราชกจจานเบกษา

ราง มำตรฐำนผลตภณฑอตสำหกรรม

นำโนเทคโนโลย บทท 2: แนวปฏบตส ำหรบกำรขนสง จดกำร และก ำจดวสดนำโนสงเครำะห

NANOTECHNOLOGIES – PART 2: GUIDE TO SAFE HANDLING AND DISPOSAL OF MANUFACTURED NANOMATERIALS ส าหรบเสนอคณะกรรมการวชาการพจารณารางมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม

(2)

คณะผจดท ำรำงมำตรฐำน

ทปรกษำ นายชยณรงค เชดช ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต นายศรศกด เทพาค า ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต

ประธำน นางฉลอง เลาจรยกล ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต

รองประธำน นายประสงค นรจตร กรมโรงงานอตสาหกรรม

กรรมกำร นางสาวทพชา โปษยานนท ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต นางนราพร รงสมนตกล สถาบนพฒนาอตสาหกรรมสงทอ นายสมศกด ศรสภรวาณชย สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย นางดรณ เอดเวรดส หอการคาและสภาหอการคาแหงประเทศไทย นางสพณ แสงสข สถาบนวจยโลหะและวสด จฬาลงกรณมหาวทยาลย นายวสนต เลาหอดมโชค กรมสวสดการและคมครองแรงงาน นางสาวจรยา บวเจรญ สถาบนมาตรวทยาแหงชาต นางกนกวรรณ บญยาทษฐาน ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม นางสาวพกลทอง ขอเพมทรพย ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต นางสาวสภาพนธ บนนาค นางสาวฉววรรณ ทรพยเจรญกล นางสาวภนตา เกษมโชตชวง

กรรมกำรและเลขำนกำร นายณฐพนธ ศภกา ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต

มำตรฐำนนำโนเทคโนโลย บทท 2: แนวปฏบตส ำหรบกำรขนสง จดกำร และก ำจด วสดนำโนสงเครำะห

(3)

ปจจบนประเทศไทยมการน านาโนเทคโนโลยมาใชเพอการพฒนาคณภาพและเพมมลคาผลตภณฑหลากหลาย

ประเภท โดยเฉพาะอยางยงในอตสาหกรรมทมบทบาทส าคญตอการพฒนาเศรษฐกจของไทย อยางไรกตามความ

เขาใจในนาโนเทคโนโลยโดยเฉพาะอยางยงเกยวกบวสดนาโนในการกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพและ

สงแวดลอมทงทางตรงและทางออมยงไมมขอสรปและแนวทางการด าเนนการทชดเจน และยงไมมหนวยงานใดทง

ภาครฐและเอกชนท าหนาทควบคมดแลดานผลกระทบตอนาโนเทคโนโลยอยางจรงจง ซงการใชนาโนเทคโนโลย

อยางระมดระวงควบคไปกบการพฒนาทางดานนาโนเทคโนโลยนนท าใหเกดการพฒนาอยางย งยน

มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมน จดท าขนเพอเปนแนวทางในการประเมนความเสยงและพฒนาการจดการ

เกยวกบคณสมบตบางประการ การผลต และการใชงานวสดนาโน รวมท งการพฒนาและการจดเตรยมทม

ประสทธภาพในการจดการปญหาและควบคมความเสยง

มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมน จดท าขนเพอชวยใหเกดมมมองและความเปนไปไดเกยวกบการประเมนความ

เสยงของวสดนาโนในหลาย ๆ ดาน รวมทงอนตรายทอาจเกดขนจากอนภาคนาโนชนดตาง ๆ และขอบเขตในการ

สมผสระดบบคคลทเกยวของกบการท างานกบวสดนาโน ซงอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพได

มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมน จดท าขนตามความรวมมอระหวางส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม

กบศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต มาตรฐาน

ผลตภณฑอตสาหกรรมนก าหนดขนโดยอาศยขอมลจากผท า ผใช และเอกสารตอไปนเปนแนวทาง

BS PD 6699-2:2007 Nanotechnologies-Part 2 - Guide to safe handling and disposal of manufactured nanomaterials

BS PAS 136:2007 Terminology for nanomaterials ISO/TR 12885:2008 Nanotechnologies – Health and safety practices in occupational settings

relevant to nanotechnologies ISO/TR 13121:2011 Nanotechnologies - Nanomaterial risk evaluation ISO/TR 27628:2007 Workplace atmospheres – Ultrafine, nanoparticle and nano-structured aerosols

– Inhalation exposure characterization and assessment ISO/TS 27687:2008 Nanotechnologies - Terminology and definitions for nano-objects -

Nanoparticle, nanofibre and nanoplate ISO/TS 80004-3:2010 Nanotechnologies-Vocabulary - Part 3: Carbon nano-objects มอก. 2535-2555 การประเมนความเ สยงดานสารเคมตอสขภาพผ ปฏบตงานในโรงงาน

อตสาหกรรม

(4)

ประกาศกระทรวงมหาดไทย ความปลอดภยในการท างานเกยวกบภาวะแวดลอม (สารเคม) ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม การก าจดสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม หลกเกณฑการชบงอนตราย การประเมนความเสยงและการจดท า

แผนงานบรหารจดการความเสยง Health and safety Regulations (COSHH) 2677. (2002). Control of Substances Hazardous to Health National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). (2007). Approaches to Safe

Nanotechnology: An Information Exchange with NIOSH Brouwer DH, Gijsbers JH, Lurvink MW (2004). Personal Exposure to Ultrafine Particles in the

Workplace: Exploring Sampling Techniques and Strategies. Ann. Occup. Hyg. Maynard AD, Baron PA , Foley M, Shvedova AA, Kisin ER, Castranova V. (2004). Exposure to carbon

nanotubes material: aerosol release during the handling of unrefined single walled carbon nanotube material. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A.

Ryman-Rasmussen JP, Riviere JE, Monteiro-Riviere NA. Penetration of intact skin by quantum dots with diverse physicochemical properties. Toxicol. Sci. 2006 May.

Tinkle SS, Antonini JM, Rich BA, Roberts JR, Salmen R, DePree K, Adkins EJ. Skin as a route of exposure and sensitization in chronic beryllium disease. Environ. Health Perspect. 2003 Jul.

ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม 2553. คมอการจดการความปลอดภย: โรงงานทมฝ นระเบดได

(5)

สำรบญ

หนา 1. ขอบขาย 1 2. บทนยาม 1 3. อกษรยอ 3 4. ตวอยางวสดนาโนสงเคราะห 4 5. การรบสมผสวสดนาโน และความเสยง 6 6. แนวทางทวไปในการบรหารจดการความเสยงจากวสดนาโน 9 7. การคดสรรบคลากรทมความสามารถในการประเมนความเสยง 11 8. การรวบรวมขอมล 11 9. การประเมนความเสยง 12 10. การควบคมการรบสมผส 15 11. การเฝาระวงดานสขภาพ 21 12. วธการตรวจวดส าหรบประเมนการควบคม 22 13. การรวและฟงกระจายของวสดนาโนโดยอบตเหต 26 14. ขนตอนการจดการของเสย 27 15. การปองกนการเกดเพลงไหมและการระเบด 29

มอก. XXXX-25XX

-1-

มำตรฐำนผลตภณฑอตสำหกรรม นำโนเทคโนโลย บทท 2: แนวปฏบตส ำหรบกำรขนสง

จดกำร และก ำจดวสดนำโนสงเครำะห

1. ขอบขำย 1.1 มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบนครอบคลมถงแนวทางในการประเมนความเสยง และค านงถงความ

ไมแนนอนทสามารถเกดขนไดในการพฒนา การผลต และการใชงานของวสดนาโน รวมทงเพอเปนแนวทางในการพฒนาและการจดเตรยมยทธศาสตรทมประสทธภาพในการจดการปญหาและควบคมความเสยง

1.2 มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบนสามารถน าไปปรบใชไดกบวสดนาโนและวสดทมโครงสรางระดบนาโนสเกลหลายชนด ซงระบไวในเอกสาร ISO/TS 27687:2008 เชน อนภาคนาโน เสนใยนาโน ผงนาโน ทอนาโน และลวดนาโน โดยทวไปยงหมายถงวตถนาโน รวมทงอนภาคเกาะกอนแบบแนน (aggregate) และอนภาคเกาะกอนแบบหลวม (agglomerate) ของวสดเหลานดวย นอกจากนยงครอบคลมถงวสดและการเตรยมวสดทมวสดนาโนเปนสวนประกอบส าคญอกดวย ซงการใชงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบนไมรวมถงวสดนาโนทเกดขนโดยกระบวนการทางธรรมชาต หรอทเกดขนโดยไมตงใจ เชน การเผาไหมของเครองยนตดเซล การเชอมโลหะ หมายเหต ในมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบน เมอกลาวถง อนภาคนาโน และ วสดนาโน หมายถง วสด

นาโนทกชนดดงรายการทกลาวไวขางตน 1.3 สบเนองจากความไมแนนอนในหลากหลายประเดนทเกยวของกบการประเมนความเสยงของวสดนาโน

อยางมประสทธภาพ ไดแก โอกาสของอนตรายจากอนภาคนาโนหลากหลายชนด และระดบของวสดนาโนทต ากวาระดบการไดรบสมผ สต า สด ทท า ให เ กดผลกระทบตอสขภาพ จงน ามา ซงมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบนซงสามารถน ามาใชเปนแนวทางในการจดการและก าจดวสดนาโนอยางระมดระวงได

2. บทนยำม ความหมายของค าทใชในมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมน มดงตอไปน

2.1 ทอนาโน (nanotube) หมายถง เสนใยนาโนทมลกษณะกลวง 2.2 ทอนาโนคารบอน (carbon nanotube) หมายถง ทอนาโนทประกอบดวยอะตอมคารบอน

มอก. XXXX-25XX

-2-

หมายเหต ทอนาโนคารบอนโดยปกตประกอบดวยแผนของกราฟนมวนเปนทอ เชน ทอนาโนคารบอนแบบผนงเดยว (single-wall carbon nanotube) และ ทอนาโนคารบอนแบบผนงหลายชน (multi-wall carbon nanotube)

2.3 นาโนเทคโนโลย (nanotechnology) หมายถง การประยกตความรทางวทยาศาสตรในการจดการและ ควบคมสสารในระดบนาโนสเกล เพอใชประโยชนจากสมบต หรอปรากฏการณทขนกบขนาด หรอโครงสรางของสสารโดยสมบต หรอปรากฏการณดงกลาวแตกตางจากทพบในอะตอม หรอโมเลกล หรอวสดขนาดใหญ หมายเหต การจดการและควบคมนนรวมถงการสงเคราะหวสดดวย

2.4 นาโนสเกล (nanoscale) หมายถง ขนาดในชวง 1 nm ถง 100 nm โดยประมาณ หมายเหต 1 ในกรณทวสดสามารถแสดงสมบตใหม (ทไมสามารถอาศยการคาดการณ หรอเทยบบญญตไตรยางค

จากวสดทมขนาดใหญกวาได) ในชวงนาโนสเกลน สามารถอนโลมใหค าจ ากดความของนาโนสเกลเปน “คาโดยประมาณ” ระหวาง 1 nm ถง 100 nm ได

หมายเหต 2 การก าหนดใหขอบเขตลางของนาโนสเกลมคาเทากบ 1 nm มวตถประสงคเพอหลกเลยงการก าหนดอะตอมหรอกลมอะตอมวาเปน “วตถนาโน” หรอธาตองคประกอบของวสดโครงสรางนาโน

2.5 แผนนาโน (nanoplate) หมายถง วตถนาโนทมมตภายนอกอยในระดบนาโนสเกล 1 มต สวนมตท 2 และ 3 ใหญกวาอยางมนยส าคญ หมายเหต 1 มตภายนอกทเลกทสด คอ ความหนาของแผนนาโน หมายเหต 2 มตภายนอก 2 มตตองมขนาดใหญกวามตทเลกทสดมากกวา 3 เทา หมายเหต 3 มตภายนอกทมขนาดใหญกวาไมจ าเปนตองอยในระดบนาโน

2.6 ฟเลอรนส (fullerenes) หมายถง โมเลกลทประกอบไปดวยอะตอมของคารบอนทงหมดซงสรางเปนรปแบบของระบบของพอลไซคลก (polycyclic) ทมการหลอมวงแหวนคลายกรงปด ประกอบดวยวงแหวนหาเหลยม 12 วง และทเหลอเปนวงแหวนหกเหลยม หมายเหต 1 ดดแปลงมาจากค านยามในระบบการเรยกชอค าศพทสารเคมของ IUPAC หมายเหต 2 ตวอยางทรจกกนดคอ C60 ซงมรปรางแบบทรงกลมมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 1 nm

2.7 ลวดนาโน (nanowire) หมายถง เสนใยนาโนทมสมบตเปนตวน า หรอ กงตวน าไฟฟา 2.8 วตถนาโน (nano-object) หมายถง วสดทมมตภายนอก 1 มต 2 มต หรอ 3 มต อยในระดบนาโนสเกล 2.9 วสดนาโน (nanomaterial) หมายถง วสดทมมตภายนอกอยในระดบนาโนสเกล หรอ วสดทมโครงสราง

ภายใน หรอมโครงสรางพนผวอยในระดบนาโนสเกล 2.10 วสดนาโนสงเคราะห (manufactured nanomaterial) หมายถง วสดนาโนทผลตขนส าหรบใชในวตถประสงค

ทางการคาเพอใหมสมบต หรอองคประกอบทจ าเพาะ 2.11 เสนใยนาโน (nanofibre) หมายถง วตถนาโนทมมตภายนอกอยในระดบนาโนสเกลเหมอนกน 2 มต สวนมต

ท 3 ใหญกวาอยางมนยส าคญ

มอก. XXXX-25XX

-3-

หมายเหต 1 เสนใยนาโนสามารถมความยดหยนหรอไมยดหยน หมายเหต 2 มตนาโนสเกลทง 2 มตมขนาดแตกตางกนไมเกน 3 เทา และมตท 3 ใหญกวาทง 2 มตมากกวา 3 เทา หมายเหต 3 มตท 3 ไมจ าเปนตองอยในระดบนาโนสเกล

2.12 อนภาคนาโน (nanoparticle) หมายถง วตถนาโนทมมตภายนอกทง 3 มตอยในระดบนาโนสเกล หมายเหต หากอตราสวนดานยาวตอดานสนของวตถมคามากกวา 3 ใหเรยกวา “เสนใยนาโน” หรอ “แผนนา

โน” แทน “อนภาคนาโน” 2.13 อนภาคเกาะกอนแบบแนน (aggregate) หมายถง อนภาคเดยวทยดตดกนดวยพนธะทแขงแรง หรอ อนภาค

หลายอนภาคทหลอมรวมกน และสงผลใหพนทผวภายนอกลดลงอยางมนยส าคญเมอเทยบกบผลรวมพนทผวของแตละอนภาคทงหมดรวมกน หมายเหต 1 แรงยดเหนยวทเชอมยดอนภาคเกาะกอนแบบแนนเขาดวยกนเปนแรงทแขงแรง เชน พนธะโคเวเลนท

หรอ ผลจากการเผาเพอผนก หรอ การพวพนทางกายภาพของอนภาคอยางซบซอน หมายเหต 2 อนภาคเกาะกอนเรยกอกชอหนงวา “อนภาคทตยภม” และอนภาคเรมตนกอนเกาะเปนกอนเรยกอก

ชอหนงวา “อนภาคปฐมภม” 2.14 อนภาคเกาะกอนแบบหลวม (agglomerate) หมายถง กลมของอนภาค หรอกลมของอนภาคเกาะกอนแบบ

แนน หรอสวนผสมของอนภาคทงสองชนด ทเกาะกนดวยแรงแบบออน ๆ และสงผลใหพนทผวภายนอกไมแตกตางไปจากผลรวมพนทผวของแตละอนภาคทงหมดรวมกน หมายเหต 1 แรงยดเหนยวทเชอมยดอนภาคเกาะกอนแบบหลวมเขาดวยกนเปนแรงแบบออน เชน แรงแวนเดอร

วาลส หรอ การพวพนทางกายภาพของอนภาคอยางงาย หมายเหต 2 อนภาคเกาะกอนเรยกอกชอหนงวา “อนภาคทตยภม” และอนภาคเรมตนกอนเกาะเปนกอนเรยกอก

ชอหนงวา “อนภาคปฐมภม”

3. อกษรยอ 3.1 สารกอมะเรง สารกอการกลายพนธ สารทกอโรคหอบหด หรอ สารพษตอระบบสบพนธ (carcinogenetic, mutagenic, asthmagenic or reproductive toxin ; CMAR) 3.2 โรคปอดอดกนเรอรง (chronic obstructive pulmonary disease ;COPD) 3.3 การควบคมสารอนตรายตอสขภาพ (control of substances hazardous to health ; COSHH) 3.4 เครองวดความหนาแนนอนภาค (condensation particle counter ; CPC) 3.5 เครองวดขนาดอนภาคโดยการเคลอนตวทางไฟฟา (differential mobility particle sizer ; DMPS) 3.6 เครองอเลกโตรสแตตกโลวเพรสเชอรอมแพคเตอร (electrostatic low pressure impactor ; ELPI) 3.7 สงปฏกลหรอวสดทไมใชแลวทมคณสมบตเปนของเสยอนตราย (hazardous waste – absolute entry ; HA)

มอก. XXXX-25XX

-4-

3.8 แผนกรองอากาศทมประสทธภาพสง หรอแผนกรองเฮปา (high efficiency particulate air filter ; HEPA) 3.9 คณะกรรมการจดการสขภาพและความปลอดภย (Health and Safety Executive ; HSE) 3.10 สหภาพเคมบรสทธและเคมประยกตระหวางประเทศ (International Union of Pure and Applied Chemistry ;

IUPAC) 3.11 สถาบนอาชวอนามยและความปลอดภยแหงสหรฐอเมรกา (National Institute for Occupational Safety and

Health ; NIOSH) 3.12 อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล (personal protective equipment ; PPE) 3.13 เอกสารความปลอดภย (safety data sheet ; SDS) 3.14 กลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (scanning electron microscope ; SEM) 3.15 เครองสวทชโหมดเพาเวอรซพพลาย (switched-mode power supply ; SMPS) 3.16 เครองชงแทเปอรอเลเมนตออสซลเลตงไมโครบาลานซ (tapered element oscillating microbalance ; TEOM) 3.17 กลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองผาน (transmission electron microscope ; TEM) 3.18 คาขดจ ากดการรบสมผสสารในสถานปฏบตการ (workplace exposure limit ; WEL)

4. ตวอยำงวสดนำโนสงเครำะห หวขอนอธบายถงวสดนาโนสงเคราะหทสามารถน าแนวทางในมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบนไปใชได อนงรายละเอยดในหวขอนมไดมวตถประสงคส าหรบใชเปนแนวทางการจดจ าแนกชนดวสดนาโน

4.1 ฟเลอรนส ฟเลอรนสเปนหนงในโครงสรางสชนดของธาตคารบอนทเกดขนตามธรรมชาต มการคนพบฟเลอรนสเปนครงแรกในชวงทศวรรษท 1980 โมเลกลของฟเลอรนสประกอบดวยคารบอนอะตอมทงหมด มรปรางเปนทรงกลมกลวงหรอทรงกระบอก ฟเลอรนสมโครงสรางคลายคลงกบแกรไฟต ทประกอบดวยวงหกเหลยมของอะตอมคารบอนเรยงเปนแผน แตยงมวงหาเหลยมและวงเจดเหลยมเปนองคประกอบ ซงท าใหเกดเปนโครงสรางสามมต โครงสรางฟ เลอรนส ท รจกกนดคอ C60 ท เ รยกกนวา บคมนสเตอรฟ เลอรน (buckminsterfullerene) หรอบกกบอล (buckyball) ฟเลอรนสเปนวสดทมความเสถยรทางเคมและไมละลายในสารละลายทมน าเปนตวท าละลาย มศกยภาพในการใชงานทางดานการน าสงยา การเคลอบ การหลอลน และการกกเกบไฮโดรเจน

4.2 ทอนาโนคารบอน

ทอนาโนคารบอน คอรปแบบเฉพาะของฟเลอรนส ซงมรายงานการพบครงแรกโดยอจมา (Sumio Iijima) ทอนาโนคารบอนมโครงสรางคลายกบ C60 แตมรปทรงเปนทอยาวและมขนาดเสนผานศนยกลางของทอเลก

มอก. XXXX-25XX

-5-

มากในระดบนาโนเมตร ซงทอนาโนคารบอนสามารถสรางใหมอตราสวนระหวางความยาวของทอและเสนผานศนยกลางของทอทมคาสง และความยาวของทอนาโนคารบอนสามารถมคาไดมากกวา 1 mm โดยรปแบบพนฐานทงายทสดของทอนาโนคารบอนนนประกอบดวยอะตอมคารบอนเรยงตวตอกนแบบผนงชนเดยวเปนทรงกระบอก ซงรจกกนในชอทอนาโนคารบอนผนงเดยว ทอนาโนคารบอนยงสามารถสรางเปนรปแบบทอทมผนงหลายชน โดยมขนาดเสนผานศนยกลางไดถง 20 nm และมความยาวไดมากกวา 1 mm ทอนาโนคารบอนนนมความทนทานตอการยดไดมาก และมความแขงแรงกวาโลหะถง 100 เทา แตมน าหนกเบากวาโลหะถง 6 เทา นอกจากนทอนาโนคารบอนมสมบตในการน าไฟฟาไดด มพนทผวมาก มสมบตทางอเลกทรอนกสเฉพาะ และมความสามารถในการดดซบสง ทงนทอนาโนคารบอนเปนวสดทมความเสถยรทางเคม และไมละลายในสารละลายทมน าเปนตวท าละลาย และทอนาโนคารบอนนนมศกยภาพในการใชงานทางดานการเคลอบวสดประกอบแตงหรอวสดคอมโพสต อเลกทรอนกส การกรองน า และเปนวสดโครงสราง

4.3 ลวดนาโน ลวดนาโน คอวสดนาโนทเปนตวน าไฟฟาหรอสารกงตวน าขนาดเลก โดยมโครงสรางผลกแบบเดยวมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 10 nm และมอตราสวนระหวางความยาวกบเสนผานศนยกลางทมคาสง มการน าโลหะหลายชนดมาสรางเปนลวดนาโน เชน โคบอลต ทองค า ทองแดง รวมทงมการผลตลวดนาโนซลคอนดวยเชนกน โดยลวดนาโนนนมศกยภาพในการใชงานทางดานการเชอมตอระบบภายในของอปกรณนาโนอเลกทรอนกส การใชงานทางดานเซลลแสงอาทตย และดานเซนเซอร

4.4 ควอนตมดอทส หรอ หวหมดควอนตม ควอนตมดอทส คอวสดกงตวน าทมขนาดเลก (ประมาณ 2 nm ถง 10 nm) และมสมบตพเศษใหมทางดานอเลกทรอนกส แสง แมเหลก และเปนตวเรงปฏกรยา ควอนตมดอทสประกอบดวยอะตอมจ านวนตงแต 1 000 atom ถง 100 000 atom ซงควอนตมดอทสจดอยในกลมทอยระหวางโครงสรางของแขงและลกษณะเฉพาะโมเลกลเดยว ควอนตมดอทสทเปนสารกงตวน าไฟฟาสามารถแสดงสมบตทางดานโฟโตอเลกทรอนกสไดโดยมความสมพนธโดยตรงกบขนาดของอนภาค เชน แสงทเปลงออกมาจากการทอนภาคถกกระตนสามารถปรบใหมความยาวคลนทเฉพาะเจาะจงตามความตองการไดโดยการเปลยนแปลงขนาดของอนภาค โดยควอนตมดอทสมศกยภาพในการใชงานทางดานการใชเปนตวเรงปฏกรยา การถายภาพทางการแพทย อปกรณเชงแสง และเซนเซอร

4.5 วสดนาโนประเภทอน ส าหรบหมวดนเปนการรวบรวมวสดนาโนทมรปแบบหลากหลาย เชน แบบทรงกลม อนภาคเกาะกอนแบบแนน หรออนภาคเกาะกอนแบบหลวม เชน อนภาคคารบอนแบลกละเอยด (ultrafine carbon black) และซล

มอก. XXXX-25XX

-6-

กาฟม (fumed silica) ทเกดจากกระบวนการเผาดวยเปลวไฟของกอนมวลรวม เนองจากวสดนาโนนนเกดขนไดจากวสดหลากหลายชนด เชน โลหะ ออกไซด เซรามก สารกงตวน า วสดอนทรย (organic material) ดงนนวสดนาโนสามารถเปนวสดเชงประกอบหรอวสดคอมโพสตไดดวย เชน การทมแกนกลางเปนโลหะและมออกไซดเปนเปลอกหม หรอโลหะเจอทมสวนผสมของโลหะมากกวาหนงชนด การระบขนาดและรปรางของวสดนาโนในกลมคอมโพสตหรอโลหะเจอนนคอนขางยาก และมโอกาสทเกดเปนกอนมวลรวมทมปรมาณมากกวาวสดนาโนรปแบบอน วสดนาโนเหลานมศกยภาพการใชงาน เชน สารเคลอบและสยอม ตวเรงปฏกรยา ผลตภณฑเพออนามยสวนบคคล เครองส าอาง และวสดคอมโพสต

5. กำรรบสมผสวสดนำโน และควำมเสยง 5.1 ทวไป

หลายปทผานมามรายงานการรบสมผสอนภาคตาง ๆ รวมถงอนภาคนาโนทสามารถกอใหเกดความเจบปวย และสงผลกระทบตอสขภาพทงตอบคคล และกลมประชากรทมการรบสมผสกบอนภาค จากรายงานเหตการณทเกดขนมกเกยวของกบการรบสมผสขณะท างานในโรงงานอตสาหกรรม และจากมลภาวะในสงแวดลอม ยกตวอยางในดานการท างาน เชน การรบสมผสกบฝ นถานหนซงเชอมโยงกบการเกดโรคทางปอด เชน โรคปอดจากการประกอบอาชพ (pneumoconiosis) และ COPD และการรบสมผสกบแรใยหน (asbestos) ซงเชอมโยงกบการเกดโรคปอดใยหน (asbestosis) โรคมะเรงเยอหมปอด (mesothelioma) โรคมะเรงปอด (lung cancer) ในดานสงแวดลอมนนปจจบนพบวาการรบสมผสกบอนภาคทปะปนอยกบมลภาวะทางอากาศสงผลใหอตราการเขารบการรกษาในโรงพยาบาลสงขน และยงสงผลตอโรคหวใจและหลอดเลอด อยางไรกตาม พบวามประชากรนบลานคนไดรบสมผสกบอนภาคตาง ๆ ทปะปนมากบมลภาวะทางอากาศในชวตประจ าวน แตไมปรากฏอาการเจบปวย ทงน เนองจากความเสยงหรอโอกาสทสารใด ๆ จะกอใหเกดการเจบปวยนนขนกบปรมาณของสารทไดรบ โดยปรมาณสารทไดรบ (dose) นน หมายถงปรมาณของสารทเขาสอวยวะเปาหมายแลวท าใหเกดโรคขน รวมถงระยะเวลาทสารตกคางอยในอวยวะนนดวย ความเปนพษยงขนอยกบพนทผวรวมของอนภาคดวย โดยเฉพาะอนภาคทมการละลายไดต า

5.2 ความเสยงตอสขภาพทอาจเกดจากการสดดมวสดนาโน หรอการทวสดนาโนเขาสระบบทางเดนหายใจ มรายงานและบทความจ านวนมาก เกยวกบแนวโนมความเสยงดานสขภาพและสงแวดลอมจากการรบสมผสวสดนาโน ซงความเสยงทเกดจากการรบสมผสทางการหายใจสามารถสรปได ดงตอไปน

5.2.1 เนองจากขนาดทเลก วสดนาโนสามารถผานเขาสระบบตาง ๆ ของสงมชวตทปกตอนภาคทมขนาดใหญกวาผานเขาถงไมได ซงรวมถงโอกาสทเพมขนของการเคลอนทผานขอบเขตเซลล หรอโอกาสทเพมขนของการเคลอนทจากปอดเขาสกระแสเลอดโดยตรง และตอไปยงอวยวะตาง ๆ ทงหมดของรางกาย หรอ

มอก. XXXX-25XX

-7-

แมแตผานทางการสะสมในจมก และเคลอนทตอไปยงสมองโดยตรง ซงกระบวนการเคลอนยายต าแหนงของวสดนาโนเกดขนไดงายกวาอนภาคทมขนาดใหญ

5.2.2 เนองจากขนาดทเลก วสดนาโนจงมพนทผวสงกวาอนภาคขนาดใหญทมมวลเทากนเปนอยางมาก ซงกรณทพนทผวท าใหเกดความเปนพษเพม นนหมายความวามโอกาสทวสดนาโนทจะมความเปนพษมากขนดวย

5.2.3 ส าหรบวสดนาโนบางชนด การลดขนาดชวยใหความสามารถในการละลายเพมขน ซงปรากฏการณนอาจชวยเพมชวปรมาณการออกฤทธ (bioavailability) ไดมากกวาอนภาคชนดเดยวกนทไมสามารถละลายไดเนองจากอนภาคมขนาดใหญ

5.2.4 เนองจากเหตผลส าคญในการพฒนาวสดนาโน และอนภาคนาโนนน คอความตองการสมบต และหนาทการท างานแบบใหมทแตกตางไปจากอนภาคชนดเดยวกนทมขนาดใหญกวา โดยสมบตทางเคม และ/หรอสมบตทางกายภาพทเกดขนใหมน มกเกดขนควบคกบการเปลยนสมบตใหมทางชวภาพ ซงบางครงรวมถงความเปนพษทเพมขนดวย

5.2.5 ประเดนพเศษเกยวกบการเปรยบเทยบระหวางวสดนาโนทมอตราสวนดานยาวตอเสนผานศนยกลางสง (เชน ทอนาโนคารบอน หรอลวดนาโน) กบแรใยหนซงมสณฐานวทยาเปนแบบเสนใยทมอตราสวนดานยาวตอเสนผานศนยกลางสง อนภาคทเปนเสนใยบางประเภทกอใหเกดโรคได เนองจากเมอสดดมและเขาสถงลมปอด ไมสามารถก าจดออกจากรางกายไดโดยงาย ดวยสาเหตตอไปน

5.2.5.1 มตทางกายภาพของวสดไมเออตอการก าจดดวยกลไกตามธรรมชาตภายในปอด 5.2.5.2 ความคงทน และการไมละลายดวยของเหลวภายในปอด ท าใหวสดเหลานคงอยในปอดเปนระยะ

เวลานาน สงผลใหเกดการอกเสบ และเกดโรคในทายทสด ดงนน เมอมการสดดมวสดนาโนซงมอตราสวนดานยาวตอเสนผานศนยกลางสงบางประเภททมสณฐาน

วทยาคลายคลงกบแรใยหนและคงทน จงมโอกาสคงอยในปอดเปนระยะเวลานานเชนกน การทวสดเหลานมการเพมปรมาณการผลต มราคาทถกลง และมการเพมการใชงานวสดเหลานในระดบอตสาหกรรมและผลตภณฑทางการคานเอง ชใหเหนถงความจ าเปนอยางยงทตองมการประเมนความเสยงทอาจเกดขนจากการใชวสดนาโน รวมถงการมแนวทางการจดการ และการก าจดอยางเหมาะสมเมอตองมการท างานหรอรบสมผสกบอนภาคนาโนเหลาน โอกาส (หรอความเสยง) ของโรคทอาจเกดขนนน ขนอยกบปรมาณของวสดนาโนทเขาสอวยวะ และความเปนพษของวสดนาโน อยางไรกตามปรมาณของวสดนาโนทกระตนใหเกดโรคไมสามารถวดไดโดยตรง แตสามารถอนมานไดจากปรมาณการรบสมผส รวมกบระดบความเขมขนของวสดนาโนในอากาศทบคคลนนหายใจเขาไป รวมทงระยะเวลาทไดรบสมผสวสดนาโนของบคคลนนดวย ดงนน หากไมมการรบสมผส

มอก. XXXX-25XX

-8-

กบวสดนาโน (เชนไมพบวสดนาโนในอากาศ) กจะไมมการสะสมของอนภาค จงไมมความเสยงตอสขภาพเกดขน แมวาวสดนาโนนนจะมความเปนพษกตาม ดงนนการปฏบตตามวธการทถกตองเกยวกบการควบคมความเสยงของการใชงานวสดนาโน คอการเขาใจถงโอกาสการรบสมผสกบวสดนาโนจากการผลตและการใชงาน โดยมมาตรการเพอควบคม จดการ หรอลดการรบสมผสกบวสดนาโน ท าใหสามารถควบคมความเสยงทอาจเกดขนได

5.3 ความเสยงตอสขภาพทอาจเกดขนจากการรบสมผสทางผวหนง หรอทางปาก 5.3.1 เนองจากมความเปนไปไดทวสดนาโนอาจซมเขาสผวหนง และผานเขาสกระแสเลอด ท าใหเกดเปน

ประเดนความเสยงตอสขภาพจากการรบสมผสวสดนาโนบางชนดผานทางผวหนง ในปจจบนการรายงานผลการศกษาการซมผานผวหนงของอนภาคนาโนนนมจ านวนนอยมาก และไมสามารถอธบายไดวาการซมผานเกดขนไดมากนอยเพยงใด อยางไรกตาม การศกษานนยงอยในชวงเรมตน และยงมอกหลายประเดนทตองท าการศกษาตอไป เชน ผลในกรณทผวหนงมบาดแผล ส าหรบการศกษาทางดานอนยงอยในชวงด าเนนการ ดงนนจงควรระมดระวง และปองกนการรบสมผสกบวสดนาโนโดยตรงผานทางผวหนง หรอจนกวาจะมผลการศกษาดานความปลอดภยอยางชดเจน

5.3.2 ผลตอสขภาพทอาจเกดขนจากการรบสมผสทางปาก ไดมการหยบยกขนมาเนองจากอนภาคนาโนสามารถเคลอนทผานระบบทางเดนอาหาร และดดซมเขาสรางกายผานทางผนงกระเพาะอาหารหรอผนงล าไส อยางไรกตาม แมปจจบนยงไมมหลกฐานชดเจนวามผปวยเนองมาจากสาเหตน แตเพอความรอบคอบ จงควรระวง และหลกเลยงการรบสมผสวสดนาโนผานทางปาก

5.4 วสดนาโนในกลมวตถอนตราย แนวทางส าหรบบงชวตถอนตรายสามารถดไดจาก SDS ในปจจบนยงไมมขอมลทชดเจนเกยวกบความเปนพษของวสดนาโน นอกจากน ขอก าหนดของคมอความปลอดภยของสารเคมยงไมเพยงพอ และไมครอบคลมผลกระทบเกยวกบอนตรายของวสดนาโน ดงนน เพอความปลอดภยจงควรพจารณาวาวสดนาโนนนเปนสารอนตราย จนกวาจะมการรายงานและขอมลทเพยงพอ

5.5 ความเสยงการเกดเพลงไหมและการระเบดจากวสดนาโน อนทรยวตถสวนใหญ โลหะหลายชนด และอนนทรยวตถบางชนดทไมใชโลหะสามารถท าใหเกดหมอกของฝ นทระเบดได ปจจยส าคญทท าใหหมอกฝ นไวตอการตดไฟ และเกดระเบดทรนแรงนนขนกบขนาดของอนภาค หรอ พนทผวจ าเพาะ เชน พนทผวโดยรวมตอปรมาตร หรอตอมวลของฝ น เมอขนาดอนภาคลดลง พนทผวจ าเพาะจะเพมมากขน แนวโนมโดยทวไป คอ ความรนแรงของการระเบด และไวในการจดระเบดจะเพมขนเมอขนาดอนภาคลดลง อนภาคหลายชนดแสดงแนวโนมดงกลาวตงแตขนาดอนภาคในระดบหลายสบไมโครเมตร อยางไรกตาม ไมไดมการระบวาขนาดอนภาคเลกเทาใดทไมกอใหเกดการระเบด และ

มอก. XXXX-25XX

-9-

อนภาคนาโนหลายชนดมแนวโนมในการเกดระเบด นอกจากนยงไมมขอมลทเกยวของกบอนตรายของวสดนาโนในการกอใหเกดเพลงไหมและการระเบด ณ เวลาปจจบน

6. แนวทำงทวไปในกำรบรหำรจดกำรควำมเสยงจำกวสดนำโน COSHH 2002 นนเกยวของกบการใชสารเคมหรอสารอนตรายตาง ๆ ในทท างานซงก าหนดใหนายจางควบคมการรบสมผสของสารอนตรายสพนกงานและบคคลอน ๆ ทอาจไดรบอนตราย ซงใหกรอบแนวทางการประเมน และบรหารจดการความเสยงจากวสดนาโน ประกอบดวย 8 ขนตอนหลก ดงน (1) ระบอนตราย และประเมนความเสยง (2) พจารณาขอควรระวงทจ าเปน (3) ปองกนและควบคมการรบสมผสอยางเพยงพอ

(4) ตรวจสอบใหมนใจวามการใชมาตรการการปองกนอยางตอเนอง

(5) ตรวจตดตามการรบสมผส

(6) การเฝาระวงดานสขภาพ

(7) เตรยมแผนงานและกระบวนการจดการกบอบตเหตหรอเหตการณฉกเฉน

(8) ตรวจสอบใหมนใจวาพนกงานไดรบขอมล ไดรบการฝกอบรม และไดรบค าแนะน าอยางเหมาะสม

โดยวธการปฏบตทน าเสนอในมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบนยดถอขอบขายขางตนเปนแบบอยาง 6.1 COSHH มขอมลเชงลกเกยวกบธรรมชาตความอนตรายของวสด ประสทธภาพของแนวทางการควบคม และ

วธการตรวจตดตามการรบสมผสทท าไดงายและไมซบซอน อยางไรกตาม การน า COSHH มาใชกบวสด นาโนนนยงมความยงยากอย เนองจากขอมลทอาจยงไมสมบรณ หรออาจไมถกตอง

6.2 องคความรเกยวกบอนตรายตอสขภาพของวสดนาโนชนดใหมยงมความไมสมบรณ น ามาซงความไมแนนอนทอาจเกดขนอยางมนยส าคญในการประเมนความเสยง ในกรณทขอมลความรทม ไมเพยงพอ ควรตองมแนวทางในการควบคมทรดกมมากขน

6.3 รป ท 1 แสดงข นตอนปฏบตส าห รบการจดการความ เ ส ย งจากวส ดนาโนส าห รบมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบน (ซงเปนขนตอนอางองส าหรบสวนทเหลอทจะกลาวตอไปในมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบน) โดยแสดงขนตอนอยางละเอยดในการประเมนความเสยง การรบมอกบความไมแนนอน และการพฒนาและประยกตใชกลยทธในการควบคมการรบสมผสและจดการความเสยงทอาจเกดขน

มอก. XXXX-25XX

-10-

รปท 1 ขนตอนปฏบตส ำหรบกำรจดกำรควำมเสยงจำกวสดนำโน (ขอ 6.3)

กำรรวบรวมขอมล (ดขอท 8.)

พจำรณำกำรเฝำระวงดำนสขภำพ (ดขอท 11.)

กำรประเมนควำมเสยง (ดขอท 9.)

เลอกกำรควบคมกำรรบสมผส (ดขอท 10.)

กำรปองกนเพลงไหมและกำรระเบด (ดขอท 15.)

กำรประเมนผลกำรควบคม (ดขอท 12.)

กำรก ำจดของเสย (ดขอท 14.)

กำรยนยนดวยเอกสำรและกำรตรวจสอบขอมล (ดขอท 9.4)

มอก. XXXX-25XX

-11-

7. กำรคดสรรบคลำกรทมควำมสำมำรถในกำรประเมนควำมเสยง

การคดสรรบคลากรทมความสามารถในการประเมนความเสยงเปนการตดสนใจล าดบแรก กลมคนทมสวนรวมในกระบวนการประเมนความเสยงของสารเคมโดยทวไปนน ประกอบดวย บคลากรทเกยวของกบการพฒนากระบวนการ หรอผปฏบตงาน ผจดการ หรอผเชยวชาญดานอาชวสขศาสตร จากความรทเกยวกบอนภาคนาโนซงมอยอยางจ ากดในปจจบน จงเปนการยากทปจเจกบคคลซงขาดความรดานความเสยงของวสดนาโนจะสามารถตดสนใจเกยวกบขนตอนการด าเนนการไดอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ โดยมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมฉบบนชแนะใหบคลากรทเกยวของในการพฒนาการประเมนความเสยงของวสดนาโนจ าเปนตองหาความรเพมเตม หรอเขารบการฝกอบรมจากหนวยงานภายนอกทมความเชยวชาญทางดานนาโนเทคโนโลย

8. กำรรวบรวมขอมล 8.1 การรวบรวมขอมลเปนขนตอนส าคญในการประเมนความเสยง หากองคความรเกยวกบวสดยงมไมเพยงพอ

ตองจดการวสดนนในรปแบบของวสดนนเปนอนตรายและใชมาตรการควบคมการรบสมผสทเขมงวด ดงนน การรวบรวมขอมลเกยวกบวสด การใชงาน และวธปฏบตเมอใชงานจงมความส าคญ รวมถงขอมลการบ ารงรกษา และการท าความสะอาด โดยควรมงเนนเกบรวบรวมขอมลทสามารถใชประเมนความเสยง อนตราย และผลกระทบตอสงแวดลอมทอาจเกดขนได ดงรายการตอไปน - ชอทางการคา และชอทางเคม

- SDS

- องคประกอบทางเคม

- สดสวนของวสดนาโน (ถาม)

- ความยาวและความหนาของอนภาค

- การกระจายตวของขนาดอนภาค

- ลกษณะการฟงกระจายของฝ น

- สารทใชระงบการฟงกระจายของฝ นในวสด หรอมการยดจบกบวสดอน

- ความสามารถในการละลายน าของวสด

- ความอนตราย หรอ ความเปนพษของวสด

8.2 การรวบรวมองคความรทมอยและทยงไมสมบรณมความส าคญอยางมาก ส าหรบวสดนาโนทขายในเชงพาณชยนนจะมขอมลบางสวนระบไวใน SDS แตการน าขอมลใน SDS มาใชยงตองมการประเมนขอบเขต

มอก. XXXX-25XX

-12-

ความนาเชอถอของขอมลเบองตนจากผขายกอนวาไดมการพจารณาความเสยงของสารในลกษณะทสารนนอยในระดบนาโนสเกลหรอไม

8.3 ตองมการระบบคคลทอาจไดรบอนตรายจากการรบสมผสสาร โดยหมายรวมถงพนกงานในกระบวนการผลตและพนกงานฝายสนบสนน เชน พนกงานท าความสะอาด พนกงานฝายซอมบ ารง พนกงานกอสราง ผ เยยมชม ผจดการ นกเรยน พนกงานในส านกงาน และบคคลภายนอกทมาตดตอ

8.4 ควรมการรวบรวมขอมลลกษณะของวสดนาโนทมแนวโนมทอาจท าใหเกดอนตรายและผลกระทบตอสงแวดลอม

9. กำรประเมนควำมเสยง 9.1 การประเมนอนตราย

อนภาคขนาดเลกสวนใหญเมอเกดการแขวนลอยในอากาศและสดดมเขาสรางกาย โดยเฉพาะอนภาคทมสมบตในการละลายต า ควรค านงถงผลกระทบทเกดขนตอปอดเปนล าดบแรก ทงส าหรบกรณการผลตหรอการใชงาน อยางไรกตาม ควรพจารณาถงการรบสมผสทางผวหนง หรอทางปาก และโอกาสของอนตราย อน ๆ เชนการระเบด และการเกดเพลงไหมอกดวย

9.1.1 การประเมนอนตรายควบคไปกบการประเมนความเปนไปไดในการรบสมผสสามารถน าไปสการวางแผนกลยทธในการควบคมอนตรายทอาจเกดขน ซงหากมขอมลทชดเจนมากเทาไร การด าเนนการกสามารถท าไดอยางมประสทธภาพมากยงขน ดงนนจงตองมการประเมนขอมลทไดมาอยางละเอยดรอบคอบทงเชงปรมาณและคณภาพ การประเมนอนตรายควรเรมจากการจ าแนกชนดของอนตรายตาง ๆ โดยอาจใหสอดคลองกบประเภทของวสดนาโน ตวอยางการจดจ าแนกอาจแบงออกเปน 4 กลม ดงตอไปน เสนใยนำโน วสดนาโนทไมละลาย และมอตราสวนความยาวตอเสนผานศนยกลางสง CMAR วสดนาโนใด ๆ ทมองคประกอบทางเคมเหมอนกนกบวสดขนาดใหญทจดเปน

สารกอมะเรง สารกอกลายพนธ สารกอโรคหอบหด หรอสารพษตอระบบสบพนธ

สำรทไมละลำย วสดนาโนทละลายไดนอย หรอไมละลาย และไมจดอยในกลมของเสนใยนาโน หรอ CMAR

สำรทละลำยได วสดนาโนทละลายได และไมจดอยในกลมของเสนใยนาโน หรอ CMAR 9.1.2 การประเมนควรพจารณาจดกลมวสดนาโนลงในกลมขางตนนกอน แลวตรวจสอบวามขอมลหรอองค

ความรใดทเกยวของกบสารในกลมนบาง เพอน าไปใชในการประเมนอนตราย (ความเปนพษ) ของวสดนาโน โดยเปรยบเทยบกบสารชนดเดยวกนทมอนภาคใหญหรอกบวสดนาโนชนดอน ๆ

มอก. XXXX-25XX

-13-

9.1.3 วสดนาโนทกกลมขางตนนน สามารถคาดคะเนไดวาวสดนาโนเหลานอาจมอนตรายมากกวาสารชนดเดยวกนทมอนภาคใหญกวา

9.2 การประเมนการรบสมผส 9.2.1 หวใจส าคญส าหรบขนตอนน คอการจ าแนกลกษณะของการรบสมผสโดยการรวบรวม และวเคราะห

ขอมลเพอการจ าแนกลกษณะของการรบสมผสควรประกอบดวย (1) รายงานเกยวกบจดประสงค ขอบเขต รายละเอยด และวธการปฏบตในการประเมน (2) ประเมนการรบสมผสและปรมาณทรบสมผสของแตละวธ ส าหรบทงแตละบคคลและกลม

ประชากร (3) การประเมนคณภาพในภาพรวมทงหมดส าหรบวธการประเมนการรบสมผสทใช และการประเมน

ระดบความเชอมนของการประเมนการรบสมผสและการสรปผล 9.2.2 ความเสยงนนเกยวของกบธรรมชาตของวสดและการรบสมผสซงคนมโอกาสรบสมผสสารนนได

ดงนนขอมลทอาจจ าเปนตองรวบรวมเพอชวยในการประเมนการรบสมผส ไดแก (1) งานในสวนใดทพนกงานสามารถไดรบการรบสมผสตอวสดนาโน เชน กระบวนการผลต การท า

ความสะอาด งานซอมบ ารง การขนสง และการจดเกบ

(2) ใครบางทสามารถเกดการรบสมผสไดในขณะปฏบตงาน เชน พนกงานทท างานอยโดยตรง

พนกงานทท างานอยพนทใกลเคยง คนทเขามาเยยมชม พนกงานรบจาง/ผรบเหมา ผจดการ และ

บคคลอน

(3) ชองทางทอาจเปนสาเหตทท าใหเกดการรบสมผสสรางกายมนษย เชน การสดดม การรบประทาน

และการซมผานผวหนง

(4) กจกรรมอะไรทสามารถกอใหเกดโอกาสในการรบสมผส พจารณาจากงานทท าประจ า จากการ

เกดอบตเหต และการซอมบ ารง (พจารณาจากเหตการณทไมใชเหตการณปกต)

(5) ความถในการรบสมผส (ตลอดระยะเวลาการท างานทงกะ ชวระยะเวลาหนง หรอนาน ๆ เกดครง

หนง) ตาม มอก. 2535

(6) ระดบการรบสมผสอยในระดบใดและระยะเวลานานเทาไร อาจตองมการเฝาระวงดานสขภาพ (ด

รายละเอยดในขอ 11.) และตาม มอก. 2535

(7) วสดนาโนสามารถปรากฏอยในอากาศทลอมรอบ หรอบนพนผวของสถานทท างานไดหรอไม

หรออยในสถานทซงคนมโอกาสเกดการรบสมผสได

มอก. XXXX-25XX

-14-

(8) ควรใชเครองมอ/กระบวนการควบคมแบบใดในงานแตละประเภท อาจรวมถงการแยกคนออกจาก

แหลงทอาจเกดการรบสมผสโดยสรางเปนระบบปด หรอพฒนาระบบหมนเวยนอากาศ การ

ฝกอบรมใหความรแกพนกงาน และสงเสรมการใช PPE

นอกจากน ควรรวบรวมขอมลมาตรฐานตาง ๆ ทเกยวของไวดวยเชนกน 9.2.3 จากขอจ ากดของความรเกยวกบอนภาคนาโน จงเปนไปไดวาขอมลทรวบรวมขางตนอาจไดรบการ

พจารณาวายงมไมเพยงพอ ซงเมอความไมแนนอนของระดบการรบสมผสสงขน การประเมนความเสยงตองท าดวยความระมดระวงทสงขนดวย ดงนนจงจ าเปนตองน าคาผดพลาดมาประกอบการพจารณาเมอมขอสงสยเกดขน จากการประเมนตามพนฐานทไดกลาวมา ท าใหตองมการวางแผนจดล าดบการเกบรวบรวมขอมลเพมเตมเกยวกบระดบการรบสมผส รวมถงโปรแกรมการวดระดบการรบสมผส (ซงสรปไวในขอ 12.)

9.3 การประเมนความเสยง 9.3.1 ขนน เปนการระบ และประเมนโอกาสการรบสมผสส าหรบอนตรายทอาจเกดขนได การประเมนความ

เสยงพจารณาจากอนตรายและระดบการรบสมผสทอาจเกดขน และผลทไดจากการประเมนจะน าไปสการตดสนใจเกยวกบการด าเนนการเพอควบคมความเสยงดงกลาว หากความเสยงใด ๆ มนยส าคญ หรออาจพฒนาไปเปนความเสยงทมนยส าคญ จ าเปนตองไดรบการพจารณาอยางระมดระวง

9.3.2 อนตรายทเกดขนนนบางครงกไมสามารถแกไดทนททนใด จงจ าเปนตองท าการประมวลผลอนตรายตามล าดบความส าคญ โดยการประมวลผลตามล าดบความส าคญนนตองอยบนพนฐาน ดงน (1) ความเสยงตอสขภาพทรายแรงทสด

(2) ความเสยงทมโอกาสเกดในระยะเวลาอนใกลทสด

(3) ความเสยงทสามารถจดการไดเรวทสด

สงทส าคญทสด คอ ความรายแรงของความเสยง ซงหากความเสยงใด ๆ มผลเสยรายแรงมากควรจดการกบความเสยงนนโดยทนท แตไมควรเพกเฉยตอความเสยงทมผลไมรนแรงนก เพราะหากก าจดความเสยงแตเนน ๆ อาจสามารถจดการไดงายกวาและท าไดเรวกวา โดยเกณฑในการจดระดบความรนแรงของสารเคมอนตรายทมผลกระทบตอสขภาพ ตาม มอก. 2535 หรอ ตามระเบยบกรมโรงงานอตสาหกรรม วาดวยหลกเกณฑการชบงอนตราย การประเมนความเสยง และการจดท าแผนงานบรหารจดการความเสยง (พ.ศ. 2543) ไดระบถงความรนแรงของเหตการณตาง ๆ วาสามารถกอใหเกดผลกระทบตอบคคล ชมชน ทรพยสนหรอสงแวดลอมมากนอยเพยงใด โดยไดจดระดบความรนแรงเปน 4 ระดบ

มอก. XXXX-25XX

-15-

9.4 การยนยนดวยเอกสารและการตรวจสอบขอมล 9.4.1 ความส าคญในการประเมนความเสยง คอ การจดบนทกทนทเมอมการประเมนเกดขน หรอเรวทสดเทาท

สามารถท าไดภายหลงจากการประเมน ในบางกรณการประเมนความเสยงไมไดเกดขนพรอมกนเนองจากบางครงตองหาขอมลทส าคญบางประการเพมเตมกอนประเมน เชน การท าการทดสอบลวงหนาทชวงระยะเวลาหนงกอนการประเมนทสมบรณแบบ หรอการรอผลการเกบขอมลของอากาศ โดยการบนทกเหตการณเหลานตองท าใหครบถวนหรอเพมเตมขอมลใหมทนททหาขอมลได

9.4.2 การใหขอมลสถานการณทเกดขนใหม จากความรเกยวกบการประเมนความเสยงของวสดนาโนนน ความรใหมทส าคญนอาจใชไดทนเหตการณในบางเวลา ดงน นการประเมนความเสยงตองมการตรวจสอบ/ทบทวนขอมลทกป เพอใหมขอมลและองคความรใหม ๆ อยเสมอ และผทเกยวของในกระบวนการนนควรมสวนรวมในการด าเนนการตรวจสอบและทบทวนขอมลการประเมนความเสยงเพอใหมนใจวาความรทเขามอยนนทนตอเหตการณ

10. กำรควบคมกำรรบสมผส 10.1 ล าดบขนการควบคม

ในทางปฏบตนนการปองกนการรบสมผสสามารถท าไดโดยการหลกเลยง ออกหาง หรอใชสารอนทดแทนการใชสารอนตราย หรอตด/ลดกระบวนการทเสยงตอสขภาพออก แตหากไมสามารถท าได ใหมมาตรการปองกนทเหมาะสมในการปฏบตงาน และการจดท าล าดบในการควบคมการรบสมผส ดงแสดงในรปท 2

รปท 2 กำรจดล ำดบขนกำรควบคม

(ขอ 10.1)

มอก. XXXX-25XX

-16-

10.2 การควบคมการรบสมผส หากไมสามารถหลกเลยงการรบสมผสได ควรใชมาตรการการควบคมทเพยงพอ โดยล าดบของมาตรการควบคมความเสยงจากการรบสมผสทางการหายใจ และทางผวหนง ประกอบดวย

10.2.1 ก าจด หลกเลยงการใชสารอนตรายหรอกระบวนการทน าไปสการรบสมผส มาตรการนอาจไมสามารถท าได

ในกรณทวสดนาโนถกน ามาใชเพอสมบตบางประการทจ าเพาะ อยางไรกตาม ควรตองพจารณาความส าคญระหวางสมบตทไดรบจากวสดนาโนกบความเสยงทเพมขนจากการใชงาน

10.2.2 แทนท เปลยนวสดนาโน หรอกระบวนการไปยงวสดหรอกระบวนการทางเลอกทมความเสยงนอยกวา หากไม

สามารถใชวสดอนทดแทนได อาจลดโอกาสการรบสมผสใหนอยลงแทน เชน รวมวสดนาโนทเปนผงในตวกลางทเปนของเหลวหรอของแขง ควรพจารณาใชวสดนาโนอยในรปแบบของการกระจายตว ครม หรอการอดเมด แทนทแบบผง หากสามารถท าได

10.2.3 ปดลอม การปฏบตงานทมการปลดปลอยวสดนาโนไปในอากาศตองท าในสถานทปด หรอแยกหางจาก

ผปฏบตงาน ซงรวมถงกระบวนการผลตวสดนาโนทอยในสภาวะเปนแกส การท าแหงแบบพนฝอย กระบวนการอน ๆ ทเกยวของกบการใชวสดนาโนในรปแบบแหงควรท าในระบบปด

10.2.4 การควบคมทางวศวกรรม ทกกระบวนการหรอขนตอนของการปฏบตงานทกอใหเกดฝ นควรมระบบกรองระบายอากาศ ณ

สถานทนน ๆ ดวย ซงระบบกรองระบายอากาศนรวมถงตดดควน และเครองกรองฝ น โดยการเลอกระบบการควบคมทเหมาะสมนนขนอยกบระดบความเสยงของการท างาน และตองมการบ ารงรกษาและทดสอบประสทธภาพของอปกรณอยางสม าเสมอ ส าหรบอากาศทหมนเวยนเพอน ากลบมาใชใหมตองท าใหบรสทธกอน สวนการลดการรบสมผสทางผวหนงสามารถท าไดดวยการปรบโครงสรางกระบวนการท างานใหมเพอหลกเลยงการสาดกระเดน หรอการจม

10.2.5 การควบคมขนตอนการปฏบตงาน ในบางกรณ ผลจากการประเมนความเสยงอาจระบวาการควบคมขนตอนการปฏบตงานเพยงอยางเดยว

นนเพยงพอตอการควบคม แตควรพจารณาใหมการควบคมขนตอนการปฏบตงานควบคไปกบการควบคมทางวศวกรรมดวย การควบคมขนตอนการปฏบตงานรวมถง การลดจ านวนบคลากรทรบสมผส หรอเวลาในการปฏบตงานในบรเวณนน และจ ากดกระบวนการท างานในพนทควบคม และหามไมใหผ ทไมเกยวของเขาไปในพนทดงกลาว ผเกยวของควรไดรบขอมลเกยวกบขอก าหนดของอนตรายทเกดจากวสดนาโน มาตรการปองกนทจ าเปน และผลจากการรบสมผสฝ นละอองทมตอสขภาพ รวมถงขอมล

มอก. XXXX-25XX

-17-

ทเกยวของกบขนตอนการปฏบตงานดวย การตรวจสขภาพและการเฝาระวงทางการแพทยอยางสม าเสมอถอเปนสงจ าเปน เสอคลมทใชปฏบตงานควรท าความสะอาดและเกบแยกตางหากจากเสอผาปกต และส าหรบสถานทปฏบตงานควรจดใหมตารางท าความสะอาดเปนประจ าดวย

10.2.6 PPE อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล เปนทางเลอกสดทาย หรอเปนทางเลอกเสรมใหกบการ

ควบคมการรบสมผสอนๆ 10.2.6.1 การปองกนการรบสมผสทางการหายใจ

ในเอกสารของ HSE (HSG53) ไดระบขอมลเกยวกบการเลอกและใชหนากากปองกนแกสพษ ซงขนอยกบผลการประเมนความเสยง โดยชนดของอปกรณทใชปองกนระบบทางเดนหายใจ (respiratory protective equipment: RPE) ทเหมาะสมนนไดแก หนากากแบบใชแลวทง หมวกหรอหนากากปองกนแบบเตมสวน-ครงสวน เครองดดควน หมวกนรภย ชด และเสอคลม ซงควรเลอกใชระบบกรองแบบทมประสทธภาพสง (ชนด P3 และ FFP3) ผทใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจควรตรวจสอบวาสวมใสไดถกตองเหมาะสม และพอดกบใบหนาหรอไม ควรมการฝกอบรม การแนะน า และการดแลรกษา PPE โดยเฉพาะทใชปองกนระบบทางเดนหายใจ หากการเลอกใช PPE ทไมถกตอง หรอไมพอดกบสรระรางกาย หรอขาดประสทธภาพนน สงผลตอระดบการปองกน

10.2.6.2 การปองกนการรบสมผสทางผวหนง การประเมนความเสยงอาจบงชไดถงความจ าเปนในการใชถงมอปองกน แวนตานรภยทมการปองกนบรเวณดานขาง และชดปองกน เปนตน การเลอกถงมอปองกนส าหรบการใชงานในภาคอตสาหกรรมมเกณฑดงตอไปน (1) ถงมอตองเหมาะสมกบความเสยงและสภาวะในระหวางการใชงาน (2) ถงมอตองเหมาะสมกบสรระและสภาพของผใชงาน (3) ถงมอทเลอกใชตองเหมาะกบวตถประสงคของการใชงาน (4) ถงมอตองปองกนการรบสมผสไดโดยไมเพมความเสยงอนๆ ตอผสวมใส ทงน ในทางปฏบต ตองใสถงมอและดแลรกษาในระหวางการใชงานอยางถกตองและเหมาะสม การพฒนาระบบการจดการถงมอเปนปจจยทส าคญทชวยใหการปองกนมประสทธภาพเพยงพอและสรางความมนใจใหกบผใชไดมากขน ระบบการจดการถงมอนนพจารณาจากความส าคญในองคประกอบหลกตาง ๆ เชน การประเมนการท างาน และการรบสมผสทอาจเกดขน การเลอกประเภทวสดของถงมอ การฝกอบรมทงผจดการและผปฏบตงาน การตดตามตรวจสอบระบบ การจดเกบ การบ ารงรกษา และการก าจด

มอก. XXXX-25XX

-18-

10.3 การเลอกระดบการควบคม 10.3.1 จดประสงคของการควบคม คอเพอใหแนใจไดวาการท างานทตองมการรบสมผสนนสงผลกระทบตอ

ผปฏบตงานนอยทสด โดยทวไปแลวค าแนะน าคอการเลอกระดบการควบคมทสงทสดเทาทเปนไปไดทงในดานเทคนคและดานงบประมาณทเหมาะสม อยางไรกตามตองมความสมดลกนของระดบการควบคมทตองการเพอความปลอดภยในการท างานและเพอประสทธภาพของมาตรการควบคมดวย การประเมนความเสยงสามารถชวยในการตดสนใจเลอกการควบคมทเหมาะสม ความจ าเปน ความสามารถในการปฏบตงาน และตนทน

10.3.2 ปจจบนนยงไมมขอมลทนาเชอถอเกยวกบการควบคมอยางไรจงจะไดผลดทสด รวมถงอนตรายของวสดนาโนเมอเปรยบเทยบกบอนภาคทมขนาดใหญ ดงนนเพอชวยใหสามารถเลอกระดบการควบคมทเหมาะสมได อาจอาศยการจ าแนกชนดของอนตรายทเกดจากวสดนาโนเปน 4 ประเภทตามขอ 9.1.1 โดยการจดจ าแนกดงกลาว มวตถประสงคเพอชวยก าหนดระดบอนตรายไดอยางสมเหตสมผล ควบคกบความระมดระวง นอกจากน การจดจ าแนกทใชในแตละกรณนนอยบนสมมตฐานทวา โอกาสของอนตรายทเกดจากอนภาคนาโนนนมากกวาอนภาคทมขนาดใหญ แตขอสมมตฐานนใชไดในบางกรณเทานน แมวาเกณฑมาตรฐานของระดบการรบสมผสดงกลาวมความเชอมโยงกบคาขดจ ากดการรบสมผสทใชอยในปจจบน แตไมไดมการพฒนาอยางเตมรปแบบ การใชคาดงกลาวจงสามารถน ามาใชเปนแนวทางในการปฏบตเทานน แตไมควรน ามาใชก าหนดเปนคา WEL ทปลอดภยได

10.3.2.1 เสนใยนาโน คาขดจ ากดการรบสมผสส าหรบเสนใยในอากาศทอางองจากคาจ ากดของแรใยหน ซงระบไวใน BS

PD 6699-2:2007 มคาเทากบ 0.01 fibers/ml จากการวดคาโดยใชเทคนค SEM หรอ TEM ทงนเสนใยตองเปนอนภาคทมความยาวมากกวา 5 000 nm และมอตราสวนระหวางความยาวตอเสนผานศนยกลาง มากกวา 3:1

10.3.2.2 วสดนาโน CMAR ความสามารถในการละลายทสงขนของวสดนาโน CMAR อาจท าใหมชวปรมาณออกฤทธทสงขน

ดงนน เพอเพมระดบความปลอดภย จงแนะน าใหก าหนดคาการรบสมผสท 0.1 x material WEL ซงนยมแสดงคาเปนความเขมขนโดยมวล

10.3.2.3 วสดนาโนทไมละลายน า คาขดจ ากดการรบสมผสของผงไทเทเนยมไดออกไซดทมเสนผานศนยกลางมากกวา 0.1 µm ซง

ระบไวใน BS PD 6699-2:2007 มคาเทากบ 1.5 mg/m3 ส าหรบกรณทเปนผงละเอยดมาก ใหก าหนดคาขดจ ากดการรบสมผสท 0.1 mg/m3 ตาม time weighted average (TWA = คาเฉลยความเขมขนของสารเคมในอากาศส าหรบการท างาน 8 h 1 d หรอ 40 h/w ซงผปฏบตงานเกอบทงหมด

มอก. XXXX-25XX

-19-

สามารถรบสมผสซ า ๆ หลายวน โดยปราศจากอนตรายตอสขภาพ) ในกรณทไมมวธการอน ๆ นอกเหนอจากทกลาวมาขางตนนอาจเปนการเหมาะสมทจะใชเปนเกณฑตดสนวสดนาโนชนดอนดวย ตามเกณฑดงกลาวแนะน าใหใชคาเทากบ 0.066 x WEL ซงนยมแสดงคาเปนความเขมขนโดยมวล

10.3.2.4 วสดนาโนทละลายน า ส าหรบวสดนาโนทละลายไดด รปแบบของวสดนาโนมกไมสงผลตอระดบการดดซมของรางกาย

ใหสงขน และไมสงผลตอชนดของผลกระทบทเกดขน คามาตรฐานการรบสมผสของวสดนาโนในกลมนอยท 0.5 x WEL

10.3.3 ส าหรบงานทวไปทมระดบการรบสมผสเปนไปตามเกณฑมาตรฐานนนวธการควบคมขนต าไดระบไวดงตารางท 1 อยางไรกตามปจจบนยงไมมขอมลทเพยงพอเกยวกบการประเมนประสทธภาพของวธการเหลาน การใชมาตรการควบคมทงหมดควรมการวดคาการรบสมผสรวมดวยทกครงเทาทสามารถท าได

10.4 ขอมล ค าแนะน า และการฝกอบรม การบรหารจดการทถกตอง ท าใหไดมาตรการควบคมทเหมาะสมและใชงานไดเตมท การแบงความรบผดชอบดานการบรหารจดการและการตรวจสอบทชดเจนเปนสงทส าคญ ซงการบรหารจดการไดแกการฝกอบรมหรอฝกอบรมทบทวนใหกบบคคลทเกยวของกบการบงคบใชมาตรการควบคมและการด าเนนงานเพอใหการควบคมไดผลตามทควรเปนทกคนทเกยวของหรอผทอาจไดรบผลกระทบควรไดรบการอบรมตามระดบชนการอบรมเพอความปลอดภยในการปฏบตงานของตนเองและผอน ทส าคญพนกงานหรอเจาหนาททกคนควรไดรบทราบถงขนตอนการประเมนความเสยงในทท างานดวยมาตรการทจ าเปนในการประเมนความเสยงอาจไมสมบรณหากพนกงานขาดขอมลและไมใหความรวมมอ ดงนนสงทพนกงานทกคนจ าเปนตองทราบ คอ (1) ชอของสารทมโอกาสรบสมผส และเสยงตอสขภาพจากการรบสมผส

(2) คา WEL หรอ คามาตรฐานอนทคลายกนส าหรบการรบสมผสสารนน

(3) ขอมลใน SDS ทเกยวของกบสารนน

(4) ขอมลทพบจากการประเมนความเสยง

(5) ขอควรระวงเบองตนเพอการปองกนตนเองและพนกงานทเกยวของ

(6) ผลของการตรวจตดตามการรบสมผสโดยเฉพาะถาผลทไดมคาเกน WEL

(7) ผลการตรวจสขภาพและการวเคราะหทรวบรวมไว (ดตามหวขอ 11.)

มอก. XXXX-25XX

-20-

ตำรำงท 1 แนวทำงกำรควบคมส ำหรบใชงำนทวไป (ขอ 10.3.3)

พจำรณำกำรฟงกระจำยในอำกำศ เชน อตสำหกรรมกำรผลต กำรเคลอบแบบพน เสนใยนาโน และวสดนาโน CMAR กระบวนการนควรท าในทปดหรอแยกหางจากบคลากร วสดนาโนทไมละลาย/ละลายได กระบวนการนควรท าในทปดหรอแยกหางจากบคลากร ถงแมวามการ

ควบคมการระบายอากาศ เชน หองแยกสารละลายหรอการดดอากาศอยางเพยงพอกตาม

กำรขนยำย กำรผสม กำรเตม กำรตวง (ส ำหรบวสดแหง) เสนใยนาโนและวสดนาโน CMAR กระบวนการนควรกระท าในทปดหรอแยกหางจากบคลากร วสดนาโนทไมละลาย/ละลายได กระบวนการนควรกระท าในทปดหรอแยกหางจากบคลากร ถงแมวาม

การควบคมการระบายอากาศ เชน หองแยกสารละลายหรอการดดอากาศอยางเพยงพอกตาม แตถาสารมจ านวนนอย เชน มจ านวนเปนมลลกรม ใชแคการแยกหรออปกรณทใชปองกนระบบทางเดนหายใจกเพยงพอ

กำรขนยำย กำรผสม กำรเตม (ส ำหรบสำรแขวนลอย) เสนใยนาโนและวสดนาโน CMAR กระบวนการนควรท าในทปดหรอแยกหางจากบคลากร อยางไรกตาม

โดยสวนใหญควรมการควบคมการระบายอากาศอยางเพยงพอ แตถาสารมจ านวนนอย เชน มจ านวนเปนมลลกรมใชแคการแยกหรออปกรณทใชปองกนระบบทางเดนหายใจกเพยงพอ

วสดนาโนทไมละลาย/ละลายได ควรมการควบคมการระบายอากาศ เชน หองแยกสารละลายหรอการดดอากาศอยางเพยงพอ แตถาสารมจ านวนนอย เชน มจ านวนเปนมลลกรมใชแคการแยกหรออปกรณทใชปองกนระบบทางเดนหายใจกเพยงพอ

กำรบ ำรงรกษำและกำรท ำควำมสะอำด เสนใยนาโนและวสดนาโน CMAR อาณาบรเวณซงสามารถคมอยในระบบปดไดควรมการขยายใหกวาง

ในทางปฏบตควรใชอปกรณทใชปองกนระบบทางเดนหายใจทเหมาะสมและอปกรณปองกนผวหนงทมประสทธภาพ การท าความสะอาดไมควรกอใหเกดการฟ งกระจายในอากาศ

วสดนาโนทไมละลาย/ละลายได ควรใชอปกรณทใชปองกนในระบบทางเดนหายใจและอปกรณปองกนผวหนงทเหมาะสมและมประสทธภาพ การท าความสะอาดไมควรกอใหเกดการฟ งกระจายในอากาศ

มอก. XXXX-25XX

-21-

11. กำรเฝำระวงดำนสขภำพ เกณฑการตรวจสขภาพพจารณาเบองตนไดจาก ความนาจะเปนของโรค หรอการเจบปวยทเกดจากการรบสมผสสารทจ าเพาะระหวางการท างาน โดยสามารถตรวจวเคราะหไดดวยเทคนคซงไดรบการยอมรบทางการแพทย อยางไรกตาม ยงไมพบวามการตรวจวดผลกระทบตอสขภาพทจ าเพาะตอการรบสมผสกบวสดนาโนในปจจบน ท าใหการเฝาระวงดานสขภาพทจ าเพาะกบวสดนาโนยงไมสามารถท าไดอยางเหมาะสม ณ เวลาปจจบน แนวทางทท าไดดทสดคอการเกบรวมรวมขอมลเทาทสามารถท าไดเกยวกบวสดทใชและระยะเวลาการใช ซงขอมลดงกลาวมประโยชนในการจดท ารายละเอยดของโอกาสการรบสมผสซงมความส าคญหากมผลกระทบใดๆ ตอสขภาพทเกดขนภายหลง

12. วธกำรตรวจวดส ำหรบประเมนกำรควบคม 12.1 สงจ าเปนส าหรบการตรวจวด

การสมตวอยาง และการวดอนภาคเปนประโยชนอยางมากตอการท าความเขาใจการรบสมผส และความเสยงในสถานทท างาน การตรวจวดอนภาคสามารถใชสนบสนนกจกรรมตาง ๆ ดงน (1) การระบแหลงทมการปลอยวสดนาโน

(2) การประเมนประสทธภาพของมาตรการควบคมทมการใชงานอย

(3) การท าใหเกดความมนใจวาปรมาณอนภาคสอดคลองตาม WEL หรอเกณฑมาตรฐานการรบสมผสท

ก าหนดขนเอง

(4) การระบหาขอบกพรอง และการดอยประสทธภาพของมาตรการควบคม ซงสามารถสงผลรายแรงตอ

สขภาพ

วธและกจกรรมตาง ๆ เหลานตองใชเครองมอวเคราะหทดสอบทมความเฉพาะเจาะจงแตกตางกน เครองมอวเคราะหทดสอบตาง ๆ ทมอยตามรายละเอยดในขอ 12.2 และแนวทางการใชงานตามขอ 12.3

12.2 การเลอกใชเครองมอวเคราะหทดสอบ รายละเอยดของเครองมอและวธการวดจ านวน มวล และพนทผวโดยตรง แสดงไวในตารางท 2 สวนการวดทางออมทอาศยขอมลของขนาดรวมกบสมมตฐานเกยวกบความสมพนธระหวางคาเหลาน แสดงไวในตารางท 3

มอก. XXXX-25XX

-22-

ตำรำงท 2 เครองมอวเครำะหทดสอบส ำหรบวดควำมเขมขนโดยจ ำนวน มวล และพนทผวโดยตรง (ขอ 12.2 และ 12.3.1)

หนวยวด เครองมอวเครำะหทดสอบ หมำยเหต ความเขมขนโดยจ านวน (ไดจากการวด)

CPC ใชวดจ านวนอนภาคแบบเรยลไทม ภายใตระดบเสนผานศนยกลางอนภาคทเครองท าได การวดอาศยหลกการควบแนนของไอบนตวอยางอนภาค และตดตาม/นบจ านวนหยดน าทเกดขน โดยทวไปใชชองคดขนาด 1 000 nm และสามารถตดตามอนภาคทมขนาดเลกไดถง 10 nm

DMPS ใชวดความเขมขนเชงจ านวนของอนภาคตามขนาด (เสนผานศนยกลางขณะเคลอนท) แบบเรยลไทม โดยใหคาความเขมขน และการกระจายตวของอนภาคขนาดตาง ๆ

SEM และ TEM ใชวดความเขมขนเชงจ านวนตามขนาดอนภาคทอยในรปละอองในอากาศ

ความเขมขนโดยมวล (ไดจากการวด)

เครองไซสซเลคทฟสแตตกแซมเปลอร (Size selective static sampler)

ใชวดมวลอนภาคโดยสมตวอยางตามขนาดทมคาไมเกน 100 nm และวเคราะหตวอยางการชงน าหนก หรอการวเคราะหทางเคม แมวาไมมอปกรณเครองมอนจ าหนายทางการคา แตสามารถใชเครองแคสเคดอมแพคเตอร (Berner-type low pressure impactors หรอ microorifice impactors) ในชวง 100 nm วเคราะหได

TEOM ใชวดความเขมขนเชงมวลของอนภาคนาโนละอองลอย แบบเชอมตอกบระบบ (on-line) เปนการวดแบบเรยลไทมความไวสง สามารถใชรวมกบชองคดขนาด (size-selective inlet)

ความเขมขนโดยพนทผว (ไดจากการวด)

เครองแพรประจ (diffusion charger)

ใชวดพนทผวแบบไวงานของละอองลอยแบบเรยลไทม ในกรณทพนทผวสงกวา 100 nm อาจไมสามารถวดผลไดโดยตรง เครองแพรประจบางรนไมสามารถวดพนทผวทต ากวา 100 nmได เครองแพรประจ จงใชไดกบอนภาคนาโนทผานชองคดขนาดมาแลวเทานน

ELPI ใชวดความเขมขนเชงพนผวแบบเรยลไทมตามขนาด (เสนผานศนยกลางแอโรไดนามก) ในกรณทพนทผวสงกวา 100 nm อาจไมสามารถวดผลไดโดยตรง

SEM และ TEM สามารถใหขอมลพนทผวของอนภาคได และเปนการวเคราะหแบบไมเชอมตอกบระบบ (off-line) การวเคราะหโดย TEM สามารถใหขอมลโดยตรงของอนภาคในบรเวณพนททวเคราะหซงเกยวของกบพนททมรปทรงตางกน

มอก. XXXX-25XX

-23-

ตำรำงท 3 เครองมอวเครำะหทดสอบส ำหรบวดควำมเขมขนโดยจ ำนวน มวล และพนทผวทำงออม (ขอ 12.2 และ 12.3.1)

หนวยวด เครองมอวเครำะหทดสอบ หมำยเหต ความเขมขนโดยจ านวน (จากการค านวณ)

ELPI ใชวดขนาดจ าเพาะแบบเรยลไทม (เสนผานศนยกลางแอโรไดนามก) ความเขมขนของพนทผวแบบไวงาน และสามารถบอกการกระจายตวของขนาดละอองลอยได ขอมลเกดจากการประมวลผลปรมาณความเขมขน ตวอยางขนาดอนภาคสามารถวเคราะหไดโดยไมตองเชอมตอกบระบบ (off-line)

ความเขมขนโดยมวล (จากการค านวณ)

ELPI ใชวดขนาดจ าเพาะแบบเรยลไทม (เสนผานศนยกลางแอโรไดนามก) ความเขมขนของพนทผวแบบทวองไวตอปฏกรยา และสามารถบอกการกระจายตวของขนาดละอองลอยไดความเขมขนมวลละอองลอยสามารถค านวณไดหากทราบประจอนภาค และ ความหนาแนนของตวอยาง ขนาดอนภาคสามารถวเคราะหไดโดยไมตองเชอมตอกบระบบ (off-line)

DMPS ใชวดขนาดอนภาคแบบเรยลไทม (เสนผานศนยกลางของอนภาคทเคลอนท) โดยแสดงผลการกระจายตวของขนาดละอองลอย ความเขมขนของมวลละอองลอยสามารถค านวณไดจากรปราง และความหนาแนนของอนภาค

ความเขมขนโดยพนทผว (จากการค านวณ)

DMPS ใชวดขนาดอนภาคแบบเรยลไทม (เสนผานศนยกลางของอนภาคทเคลอนท) โดยแสดงผลการกระจายตวของขนาดละอองลอย ความเขมขนของมวลละอองลอยสามารถค านวณไดจากรปราง และความหนาแนนของอนภาค

DMPS ใชรวมกบ ELPI ใ ช ว ด ค ว าม แต กต า ง ร ะ ห ว า ง ก า ร วด อ น ภ า คช น ด แอโรไดนามกและแบบเคลอนท สามารถใชเปนหลกในการค านวณคาตางเชงมต ซงท าใหสามารถค านวณพนทผวได

12.3 กลยทธในการสมตวอยาง

12.3.1 ปจจบนยงไมมวธสมตวอยางใดเพยงวธเดยวทสามารถน ามาใชแสดงการรบสมผสอนภาคละอองลอยนาโนในอากาศได ดงนน การวดการรบสมผสในสถานทปฏบตงานตองใชการสมตวอยางหลายเทคนคทระบไวในตารางท 2 และ 3 รวมกน ทงนอาจวดจากลกษณะเฉพาะทสมพนธกบการรบสมผสวสดนาโน และใชกลยทธการสมตวอยางทสอดคลองกบลกษณะเฉพาะนน ๆ เพอวเคราะหระดบการรบสมผสในสถานทท างาน

มอก. XXXX-25XX

-24-

12.3.2 ในล าดบแรกของการด าเนนการ เกยวของกบการระบแหลงทมการปลดปลอยวสดนาโน โดย CPC เปนเครองมอทเหมาะส าหรบการด าเนนการดงกลาว ในการวดปรมาณอนภาคนน จ าเปนตองวดปรมาณอนภาคในบรรยากาศปกต หรอสญญาณรบกวนพนหลงกอนการวดอนภาคระหวางการผลต หรอแปรรปทมอนภาคนาโนเปนสวนประกอบ หากตองการตรวจวดวสดนาโนชนดใดชนดหนงอยางจ าเพาะ ใหสมตวอยางดวยแผนกรองทเหมาะตอการน าไปวเคราะหดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอน การใช TEM ในการวเคราะหท าใหสามารถระบชนดของอนภาค และคาดคะเนการกระจายตวของขนาดอนภาคได

12.3.3 เมอทราบแหลงของการปลอยอนภาคแลว ควรด าเนนการตรวจวดพนทผวของอนภาคละอองลอยดวยเครองแพรประจแบบพกพา (portable diffusion charger) และการกระจายตวของขนาดวสดนาโนดวย SMPS หรอ ELPI ในการวเคราะหพนทนน เครองมอวดพนทแบบพกพาขนาดเลกสามารถน ามาใชกบพนกงานหรอเจาหนาทระหวางปฏบตงานได แมวาอาจท าใหการปฏบตงานขาดความคลองตวไปบาง นอกจากนนควรประมวลผลการสญเสยของอนภาคละอองลอยในหลอดสมตวอยางดวย และควรพจารณาสถานทตดตงเครองมอวเคราะหทดสอบเหลานอยางรอบคอบ ซงแนวทางปฏบตทดทสดคอควรวางเครองมอวเคราะหทดสอบใกลกบบรเวณปฏบตงานของเจาหนาท อยางไรกดควรค านงถงขนาดของเครองมอวเคราะหทดสอบและต าแหนงของปลกไฟดวย

12.3.4 ควรใชแผนกรอง หรอตะแกรงจบอนภาคในการวเคราะหดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอน หรอดวยวธทางเคม โดยเฉพาะอยางยงในการตรวจวดการรบสมผสวสดนาโนชนดใดชนดหนงทสนใจ กลองจลทรรศนอเลกตรอนสามารถใชเพอระบชนดของอนภาคและสามารถใหขอมลประเมนการกระจายตวของขนาดอนภาคทสนใจ การใชเครองเพอรซนนอลแคสเคดอมแพคเตอร (personal cascade impactor) หรอเครองเรสไปเรเบลไซโคลนแซมเปลอร (respirable cyclone sampler) ดวยตวกรอง แมวาอาจมขอจ ากดอยบาง แตสามารถชวยในการคดกรองอนภาคขนาดใหญทไมตองการออกไปได และท าใหการตรวจวเคราะหแมนย ายงขน การวเคราะหดวยการกรองส าหรบการปนเปอนของฝ นละอองในอากาศสามารถชวยในการระบแหลงของการแพรกระจายของอนภาคเหลานนได และควรปฏบตตามวธตรวจวเคราะหทางเคมตามมาตรฐานทวไป

12.3.5 การใชวธตรวจวเคราะหแบบบรณาการดวยเทคนคเหลานชวยใหสามารถตรวจหาการรบสมผสกบวสดนาโนในกลมผปฏบตงานได ซงน าไปสการจ าแนกชนดและวดปรมาณของวสดนาโนตอไป อยางไรกตามวธนสามารถใชไดเฉพาะบรเวณทจ าเพาะหรอบรเวณสมตวอยางเทานน ซงยงมขอจ ากดทไมสามารถยนยนผลตรวจวเคราะหการปนเปอนในกลมผปฏบตงานไดทงหมด

12.4 ขอจ ากด 12.4.1 การวดจ านวนอนภาคในพนทจ าเพาะนน บางครงอาจใหขอมลทคลาดเคลอนได ทงนเนองจากผลของ

การวดจ านวนปรมาณอนภาคทไดนน โดยมากมกเปนการประเมนชวงการกระจายตวของอนภาค (จาก

มอก. XXXX-25XX

-25-

ต าสด ถง สงสด) ของเครอง ดงนนความเขาใจในการอานคาผลรายงานจงเปนสงส าคญมาก เชน ความแมนย าอาจลดลงหากใชเครองวดความหนาแนนอนภาคทมขนาดเลกกวา 10 nm ถง 20 nm ดงนนการวดปรมาณความเขมขนของอนภาคดวยเครองทมความสามารถในการวดขนาดทแตกตางกน จงใหผลแตกตางกนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงหากอนภาคทวดนนมคากลาง (median) ของเสนผานศนยกลาง อยในชวง 10 nm ถง 20 nm น ท าใหการวดปรมาณความเขมขนของอนภาคละอองลอยนาโนต ากวาความเปนจรงอยางมนยส าคญ

12.4.2 ละอองลอยในสภาพแวดลอมมผลท าใหการอานคายงยากและซบซอนขนกวาเดม หากสถานทปฏบตงานไมไดเปนหองทมสภาวะสะอาดปลอดฝ น (clean room) แลว ละอองลอยนาโนจากภายนอกสามารถเขามาปะปนอยกบวสดนาโนทตองการวดในสถานทปฏบตงาน ซงท าใหการอานผลของปรมาณวสดนาโนสงกวาความเปนจรง วธหนงทใชในการแกปญหานไดคอการประเมนอนภาคฝ นละอองในสภาพแวดลอมกอนเรมผลต หรอแปรรปวสดนาโน อกวธหนงกคอการวดปรมาณฝ นละอองในสภาพแวดลอมดานนอก โดยใชเครองมอวเคราะหทดสอบทเหมอนกนอกชดหนง แลวน าคาของการวดฝ นละอองภายนอกนนมาหกลบจากคาทวดฝ นภายใน อยางไรกตาม วธนมคาใชจายคอนขางสง และไดผลตอเมอฝ นในสภาพแวดลอมภายนอกไมมการเปลยนแปลงเมอปลวเขามาในสถานทปฏบตงาน

12.4.3 อกวธหนงคอการใชคาความแตกตางขององคประกอบเชงเคม เพอแยกความแตกตางระหวางอนภาค นาโนทเกดขนในสถานทปฏบตงาน และละอองลอยนาโนจากสภาพแวดลอม

13. กำรรว และฟงกระจำยของวสดนำโนโดยอบตเหต 13.1 เนองจากวสดนาโนสามารถเกดการรวและฟงกระจายโดยไมตงใจได ดงนนจงเปนสงส าคญทนายจางตองม

นโยบายทเปนเอกสารทางการและวธปฏบตในการปองกนอบตเหตทอาจเกดขนไดในสถานปฏบตงาน 13.2 การปองกนความเสยง และแนวปฏบตทรดกมและมประสทธภาพ จงเปนสงจ าเปนอยางยงในการปองกนการ

รวและฟงกระจายของวสดนาโน วธและแนวปฏบตทใชควรสอดคลองกบระดบของอนตรายและปรมาณของวสดนาโนทรวไหล การท าความสะอาดและก าจดวสดนาโน ควรปฏบตจนแนใจวามวสดนาโนทฟงกระจายปนเปอนอยมปรมาณต าทสดเทาทท าได เจาหนาททไดรบมอบหมายใหด าเนนการดงกลาว ควรมประสบการณไดรบการฝกปฏบต รวธปฏบตกบวสดนาโนทรวไหลและฟงกระจาย และควรไดรบขอมลทเพยงพอ ทงยงตองสามารถประเมนไดวาพนทปนเปอนฟงกระจายของวสดนาโนนนสะอาดปลอดภยแลวหรอไม ควรสวมใสชดปองกนการปนเปอน และ PPE ตลอดเวลา ตลอดจนควรทราบแนววธปฏบตการจดการของเสยฝ นละอองดวย

13.3 เมอมเหตการณรวและฟงกระจายของวสดนาโนเกดขน เจาหนาทในบรเวณนนควรแจงขอบเขตบรเวณทอาจเกดการฟงกระจายใหทกคนทราบและปดพนทบรเวณนน พรอมน าคนทไมเกยวของออกจากพนทโดยเรว

มอก. XXXX-25XX

-26-

ควรด าเนนการตามมาตรการตาง ๆ โดยเรงดวนทนทเพอปองกนการฟงกระจายของอนภาค นาโนไปยงบรเวณอน เชน การตดตงแผนรองซบฝ นในบรเวณทางออกของพนททเกดการรวฟงกระจาย เปนตน

13.4 ในสถานการณทเจาหนาทในพนทจ าเปนตองจดการกบการรวไหลของวสดนาโน ในเบองตนอาจด าเนนการโดยใชอปกรณท าความสะอาดทเปยกมากวาดบรเวณดงกลาวดวยความระมดระวงเพอลดปรมาณการฟงกระจายวสดนาโนไปยงบรเวณอน และใชเครองดดฝ นทตดตง HEPA ทผานการรบรองแลว เกบฝ นละอองทยงคงหลงเหลอจากการท าความสะอาดไปแลวในเบองตน และควรหลกเลยงการใชอปกรณปดกวาดทแหง อยางไรกดเมอใช HEPA ควรตรวจสอบประสทธภาพอยางสม าเสมอ และปฏบตตามค าแนะน าคมอการใชแผนกรองจากผผลตทไดมาตรฐาน และเพอเปนแนวปฏบตทดควรบนทกชนดของวสดนาโนทเกบกวาดไวและหลกเลยงการปะปนกนของวสดทเขากนไมไดในเครองดดฝ น หรอแผนกรองเดยวกน

13.5 นายจางควรพจารณาและท าบนทกแจงใหเจาหนาท หรอพนกงานทราบในสถานการณทควรอพยพออกจากพนททเกดการรวฟงกระจายปนเปอน การพจารณาถงความรนแรงทเกดขนจากการรวฟงกระจายรวมกบความสามารถของเจาหนาททปฏบตงานในพนทวาสามารถจดการไดเองหรอไม หรอตองมเจาหนาทจากทอน เชน พนกงานหนวยฉกเฉน เจาหนาททมประสบการณเกยวกบการควบคมมลพษ และสงแวดลอมเขามารวมตรวจสอบดวย

13.6 ขยะหรอกากทหลงเหลอจากการท าความสะอาดฝ นวสดนาโนทเกดการรวฟงกระจาย (เชน แผนกรองอากาศ อปกรณท าความสะอาด แผนรองซบฝ น และวสดอน ๆ) ควรปฏบตเชนเดยวกบการก าจดขยะวสดนาโน ซงระบไวในขอ 14.

14. ขนตอนกำรจดกำรของเสย 14.1 การวางแผนการจดเกบ และก าจดวสดนาโน

14.1.1 การจดการของเสยทระบไวในขอน ใชไดกบของเสยทปนเปอนวสดนาโน (ท งของแขงและของเหลว) ซงไดแก (1) วสดนาโนบรสทธ

(2) วสดทปนเปอนวสดนาโน เชน ภาชนะบรรจ ผ าหรออปกรณท าความสะอาด และชด

ปฏบตงาน PPE ทใชครงเดยว

(3) สารแขวนลอยทมวสดนาโนเปนองคประกอบ

(4) ของแขงทสามารถแตกหกได ซงมวสดนาโนเปนองคประกอบ หรอมโครงสรางนาโนทยดตด

อยกบพนผวและมโอกาสทหลดออกมา หรอกรองออกเมอสมผสกบอากาศและน า หรอเมอ

ไดรบแรงกระแทก

มอก. XXXX-25XX

-27-

14.1.2 แผนงานส าหรบการจดเกบ และการก าจดวสดนาโนหรอกากของเสยทมวสดนาโนปนเปอน ควรไดรบการพฒนา และพจารณาถงความเปนพษ และปรมาณความเขมขนทกอใหเกดความเปนพษดวย วสดใดกตามทสมผสกบวสดนาโนสงเคราะหทฟงกระจายออกมา (ซงยงไมไดรบการก าจดสงปนเปอน) ควรไดรบการพจารณาเฉกเชนเดยวกบของเสยทปนเปอนวสดนาโน ซงรวมถงเสอคลม PPE ทใชแลวทง อปกรณท าความสะอาด กระดาษซบกรอง และวสดอปกรณวจยทใชแลวทง ซงวสดทปนเปอนดวยวสดนาโนไมควรก าจดลงในถงขยะทวไป หรอทงลงในทอน าทง การปนเปอนทพนผวควรไดรบการประเมนและก าจดทนท อปกรณทใชในการผลตหรอขนสงวสดนาโนควรไดรบการก าจดสงปนเปอนหรอท าความสะอาดกอนทงหรอน ากลบมาใชใหม ของเสย (จากน ายาท าความสะอาด น าทง ผาขรว หรอชดเสอคลมอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล) ทเกดจากการท าความสะอาดควรไดรบการก าจดและจดการเชนเดยวกบของเสยทปนเปอนวสดนาโน

14.2 การจดเกบของเสยวสดนาโนกอนน าไปก าจด การเกบรวบรวมและจดเกบของเสยวสดนาโนกอนการก าจดมวธปฏบต ดงน

14.2.1 การจดเกบในภาชนะบรรจของเสย ควรจดเกบของเสยทปนเปอนวสดนาโนควรจดเกบในภาชนะทเหมาะสม เชน ในภาชนะทอยในสภาพด

ปดสนท มขนาดใหญเพยงพอเพอปองกนการเลดลอดและรวซมได ควรตดฉลากทภาชนะของเสย และควรมรายละเอยดของขอมลทไดรบการวเคราะหและสมบตของวสดใหชดเจน

14.2.2 การจดเกบในถงพลาสตก ควรเกบรวบรวมกระดาษทง อปกรณท าความสะอาด ชดเสอคลม PPE ตลอดจนวตถอนทไดรบการ

ปนเปอนในถงพลาสตกหรอภาชนะทปดสนท และจดเกบไวในตปฏบตงานสารเคมในหองปฏบตการ และเมอถงพลาสตกเตมควรปดใหสนทและใสถงพลาสตกซอนอกชนหนงเพอปองกนการปนเปอนจากดานนอก จากนนน าออกจากตสารเคมดวยความระมดระวง และตดฉลากดานนอกของถงขยะใหถกตองและชดเจน

14.3 การก าจดของเสยวสดนาโน 14.3.1 กรณทรดกมทสดคอการพจารณาของเสยวสดนาโนทงหมดใหเปนวสดอนตราย เพอใหการปฏบตกบ

กากของเสยวสดนาโน เปนไปในแนวทางเดยวกบวตถอนตรายอนๆ ซงมการก าจดเชนเดยวกบการก าจดขยะสารเคม

14.3.2 การก าจดของเสยวสดนาโนโดยประเมนจากชนดของวสดอนตราย ตามประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง การก าจดสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว โดยวสดอนตรายมรหสก ากบเปน HA นอกจากนใหพจารณาประกอบกบขอมลใน SDS

มอก. XXXX-25XX

-28-

14.3.3 การก าจดวสดนาโนสสงแวดลอมจากกระบวนการผลต การแปรรป การเกบรกษา การขนสงและการจดการของเสย

15. กำรปองกนกำรเกดเพลงไหมและกำรระเบด 15.1 วธการควบคมวสดนาโนจากการเกดเพลงไหม การระเบด และการท าปฏกรยาทมประสทธภาพนน ยงไมได

มการก าหนดและประเมนอยางจรงจง ผลตภณฑทมอนภาคนาโนเปนองคประกอบบางชนดมความสามารถในการกระจายตวไดดกวา และมการกระจายตวทคงตวกวาผลตภณฑทมอนภาคขนาดใหญเปนองคประกอบ กลมอนภาคผงฝ นนาโนทหนาแนนอาจสงเกตไดล าบาก ในขณะทอนภาคฝ นแขวนลอยชนดเดยวกน มปรมาณความเขมขนเทากนแตมขนาดใหญกวาสามารถสงเกตเหนไดงายกวา หลกการทใชกบการบรหารจดการทงผงอนภาคขนาดเลก ฝ นหรอวสดทฟงกระจาย ควรน ามาประยกตกบวสดนาโนเชนกน อยางไรกดควรเพมการระมดระวงเปนพเศษในกรณทเปนผงฝ นโลหะทไวตอการเกดปฏกรยาเมอสมผสกบออกซเจนในอากาศ มาตรการปองกนการระเบดไดระบไวส าหรบการจดการกบการกระจายของฝ น และไดก าหนดปรมาณทอาจกอใหเกดอนตรายส าหรบวตถทมขนาดใหญดวยและยงสามารถใชกบการจดการวสดนาโนทงายตอการระเบด ควรหลกเลยงและปองกนการรบสมผสของวสดนาโนทไวตอการเกดปฏกรยาหรอเปนตวเรงการเกดปฏกรยากบสารชนดอนทไมเขากน

15.2 การปองกนการเกดเพลงไหมสามารถใชแนวทางตามคมอการจดการความปลอดภย : โรงงานทมฝ นระเบดได (ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม 2553)

15.3 ควรใหความส าคญกบขอก าหนดของระบบไฟฟา เพอปองกนการเกดเพลงไหม การเลอกใชวสดอปกรณทางไฟฟาใหเปนไปตามมาตรฐานอตสาหกรรม โดยการออกแบบอปกรณปองกนทางไฟฟาควรค านงถงการปองกนฝ นจากวสดนาโนทมความละเอยดและมความสามารถในการกระจายตวในอากาศไดในระยะเวลานาน และควรเพมความระมดระวงใหมากขน หากวสดนาโนนนสามารถตดไฟได

15.3 การเลอกสารดบเพลงควรพจารณาถงความเขากนไดหรอเขากนไมไดของวสดนาโนกบน า ฝ นโลหะบางชนดอาจท าปฏกรยากบน า และใหสารหลายชนดรวมทงแกสไฮโดรเจนซงตดไฟงาย สารดบเพลงประเภทผงเคมสามารถใชในการดบเปลวเพลงจากผงฝ นโลหะได อยางไรกตาม วธนอาจท าใหเกดการฟงกระจายซงอาจท าใหเปลวเพลงลกลามยงขนได ดงนนวธในการลดความเสยงจากการเกดเพลงไหม และการลกลามของเปลวเพลง จงอาจจ าเปนตองมการควบคมสภาวะบรรยากาศในกระบวนการผลต และกระบวนการเกบรกษา โดยใชแกสคารบอนไดออกไซด ไนโตรเจน หรอแกสเฉอยชนดอน ซงวธนเองกอาจท าใหเกดอนตรายจากสภาวะการขาดออกซเจน

มอก. XXXX-25XX

-29-

15.4 การปองกนการเกดระเบดและเพลงไหมของฝ น เครองจกรและอปกรณไฟฟาในบรเวณผลตตองตอสายดนเพอปองกนการเกดไฟฟาสถต และควรสวมรองเทาปองกนไฟฟาสถตตลอดเวลาในพนทปฏบตงานทมการเกบรกษาวสดนาโน เพอปองกนการกอตวของประจไฟฟาสถตซงอาจกอใหเกดการตดไฟได