ความรอบรดานสขภาพ

ในสงคมทมความซบซอนและประชาชนกาลงถกโถมกระหนาดวยขอมลขาวสารดานสขภาพทงทถกและไมถก และ

ประชาชนกาลงเผชญกบระบบสขภาพทมความซบซอน การจะพฒนาสมรรถนะใหประชาชนมความรอบรดานสขภาพเปน

ประเดนทมความทาทาย จากหลกฐานเชงประจกษพบวา การขาดความรอบรดานสขภาพจะสงผลตอสขภาพ และความรอบร

ดานสขภาพเปนตวแปรทสาคญตวหนงทจะทานายสถานะสขภาพ เชนเดยวกบ อาย รายได การมงานทา ระดบการศกษา เชอ

ชาต การสรางสงคมทเปนมตรตอการรอบรดานสขภาพใน setting ตางๆทประชาชนอย เลน หรอทางานจงเปนสงทจาเปน

ความรอบรดานสขภาพ จงเปนมตทสาคญของสขภาพในป 2020 ซงในป 2012 ไดบรรจเรองความรอบรดานสขภาพ

เขไปอยในกรอบนโยบายดานสขภาพของยโรป โดยความรอบรดานสขภาพนนเปนทง วธการ และ ผลลพธ โดยมเปาประสงค

เพอสงเสรมใหเกดการสรางพลงและการมสวนรวมของประชาชนในชมชน รวมถง บคลากรในระบบสขภาพ การเรงใหเกด

ความรอบรดานสขภาพจาเปนตองมกรอบการดาเนนการทเปนรปธรรมสาหรบองคกรและบคลากรในภาคสวนดานสขภาพใน

การแสดงภาวะการนา ทจะทาใหเกดความรอบรดานสขภาพทงระดบบคคลตลอดจนทงชมชน โดยบรณาการการดาเนนการ

ทงภาคดานสขภาพ ไปยงภาคสวนนอกสขภาพทมผลตอปจจยกาหนดสขภาพ เชน ภาคสงคม เศรษฐกจ การศกษา เพอ

ยกระดบความรอบรดานสขภาพ เพอทาใหสงแวดลอมงายตอการเขาถง เขาใจ ขอมลขาวสารดานสขภาพทจะไปสนบสนนใหม

สขภาพและความเปนอยทด

บทนา

สงคมความรในศตวรรษท 21 นนตองเผชญกบความสบสนในการตดสนใจทสงดานสขภาพทมขอมลขาวสารทางสขภาพท

หลากหลาย ทาใหประเดนททาทายวา ประชาชนจะเลอกวถสขภาพไปในทศทางใด และจะจดการกบความเปนอยของตนเอง และ

ครอบครวอยางไรในสงคมและระบบบรการทางการแพทยทซบซอน ในภาวะทยงไมไดเตรยมประชาชนทดพอทจะเลอกทางเลอกทาง

สขภาพทมความหลากหลาย ในสงคมทนสมย ตลาดสนคาทมท งสงเสรมและบนทอนสขภาพ ระบบสขภาพทซบซอนแมคนทมการศกษา

ดยงยากตอการตดสนใจวาทางเลอกใดจะสงผลดตอสขภาพมากทสด และระบบการศกษายงไมสามารถทจะสรางทกษะเพอให

ประชาชนสามารถเขาถง เขาใจขอมลขาวสารจนสามารถทจะประเมนวาควรทจะเลอกใชหรอไมใช ผลตภณฑ หรอบรการ หรอ

ปรบเปลยนพฤตกรรมหรอวถชวตไปในทศทางใด เพอใหเกดสขภาพและการกนอยทด ความรอบรดานสขภาพทตา จะทาใหมทางเลอก

ทางสขภาพทจากด สงผลทาใหเกดพฤตกรรมเสยง สขภาพไมด และไมสามารถทจดการสขภาพดวยตนเองได ทาใหตองเขาโรงพยาบาล

มากขน ทาใหคาใชจายทางดานสขภาพเพมสงขน

.

อธบายกรอบแนวคด ปฏสมพนธของความรอบรดานสขภาพ ดานขวามอความอปสงคในดานตางๆรวมถงดานสขภาพมมากขน และ

สงคมและระบบบรการสขภาพมความซบซอนมากขน จงจาเปนตองเตรยมทางดานซายมอ คอ ทกษะและความสามารถทงระดบบคคล

องคกร และทงชมชนใหมความรอบรดานสขภาพ เพอใหเทาทนความตองการทหลากหลายและระบบสงคมและสขภาพทมความซบซอน

ความรอบรดานสขภาพ เปนปจจยกาหนดสขภาพ (determinant of Health) ซงสมพนธกบปจจยกาหนดสขภาพทางสงคมอนๆ

ไดแก การรหนงสอ การศกษา รายได และวฒนธรรม และจะความสมพนธระหวางความรอบรดานสขภาพกบการเกดโรค โดยเฉพาะโรค

ไมตดตอเรอรง การสารวจความรอบรดานสขภาพในยโรป

ถาประชาชนไมสามารถทจะควบคมปจจยทจะกาหนดสขภาพของตวเองได กจะไมสามารถทจะบรรลศกยภาพสงสดดาน

สขภาพของตนเองได (Ottawa Charter) ความรอบรดานสขภาพสมพนธกบการอานออกเขยนไดของประชาขน และเปนตวกาหนด

กรอบ ความร แรงจงใจ ของบคคลทจะเขาถง เขาใจ ประเมน และประยกตใชขาวสารดานสขภาพทจะใชดลพนจในการตดสนใจในการท

จะทาหรอไมทาอะไรในชวตประจาวนทเกยวกบ การใชบรการสขภาพ การปองกนโรค การสงเสรมสขภาพ เพอทธารงรกษาสขภาพ หรอ

ปรบปรงสขภาพตนเอง เพอใหเกดคณภาพชวตทดตลอดทกชวงวยของชวต (European Health Literacy Consortium 2012) การสารวจความรอบรดานสขภาพ เมอนา 12 มตของความรอบรดานสขภาพ (4x3) โดยนา 4 มตของ การเขาถง เขาใจ ประเมน และประยกตใชขอมล

ขาวสาร คณกบ 3 มตของ Setting บรการสขภาพ การปองกนโรค และการสงเสรมสขภาพ (Table 1) โดยพจารณาทงมมมองดาน

การแพทยและการสาธารณสข โดยทาการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบจาก 17 peer review และ 12 กรอบแนวคด แลวทา

การสรางแบบสอบถามโดยใชกรอบแนวคดตาม Fig 2 เพอสรางแบบสอบถามจานวน 47 ขอ ยกตวอยาง

1. เขาใจวา แพทยทใหการรกษาไดพดอะไรกบทาน

2. ประเมนวาขาวสารในสอตางๆนนมความถกตองนาเชอถอหรอไม

3. หาขาวสารเกยวกบการจดการสภาวะจตใจของตนเองเชน ความเครยดหรอซมเศรา

4. เขาใจความหมายในฉลากยาหรอฉลากอาหาร

5. การมสวนรวมฝนกจกรรมสงเสรมสขภาพและการอยดมสขของชมชนของตน

ทาการวดแลวแบงคะแนนเปน 0-50 คะแนน โดย 0 ม HL นอย และ 50 มาก จากคะแนนจะแบงกลมเปน 4 กลมไดแก

inadequate, problematic, sufficient and excellent health literacy โดยจดกลม Inadequate และ Problematic อยใน

กลมเสยงในเรองความรอบรดานสขภาพ

ความรอบรคอดานสขภาพ คอ หวใจของปจจยกาหนดสขภาพ

ความรอบรดานสขภาพ เปนตวทานายสถานะสขภาพทดกวา รายได การมงานทา ระบบการศกษา เชอชาต

1. การอานออกเขยนไดของประชาชนสงผลดตอสงคม ผทอานออกเขยนได จะมรายไดสงกวา มโอกาสไดงานทามากกวา

และมสวนรวมตอกจกรรมของสงคม และมความเปนอยทดกวา

2. กลมทความรอบรดานสขภาพตา โดยวดจากการอานออกเขยนได จะสมพนธกบการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพ

ตนเอง และกจกรรมการคนหาความเสยงตอการเกดโรค มพฤตกรรมเสยงสงกวา เกดอบตเหตจากการทางานสงกวา ใน

กรณทเปนโรคไมตดตอไดแก เบาหวาน ความดนโลหตสง จะดแลตนเอง และการประเมนสถานะสขภาพดวยตนเอง (self

assessed health status) ไดดนอยกวา กลมรอบรดานสขภาพ ตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาล และอตราการเขา

รกษาซาทสงกวา

3. ความรอบรดานสขภาพตาจะสงผลตอความเหลอมลาทางสงคม และในสงคมทความไมเสมอภาคทางสงคมสงจะยงขยาย

ชองวางความเหลอมลาใหมากขน โดยกลมทความรอบรดานสขภาพตาไดแก คนทการศกษาตา ผสงอาย ผอพยพยายถน

และแยกลาบากวา เพราะขอจากดดานการอานออกเขยนได เปนตวทสงผลตอสขภาพ หรอเปนขอจากดดานความรอบร

ดานสขภาพ จากภาพท 4 จะเหนภาพชดวา ระดบการศกษาทสงจะสงผลใหความรอบรดานสขภาพสงตามไปดวย

4. การสรางทกษะและความสามาถใหเกดความรอบรดานสขภาพ เปนกระบวนการสะสมทจะตองพฒนาสมรรถนะตลอด

ชวงชวต

5. ความสามารถในดานความรอบรดานสขภาพนนแตกตางตามบรบท วฒนธรรม และ setting โดยขนกบปจจยสวน

บคคลลและระบบ ซงปจจยตางๆไดแก ปจจยในเรองความสามารถในการสอสาร ความรในเรองสขภาพ วฒนธรรม และ

ลกษณะเฉพาะของระบบสาธารณสขและระบบทเกยวของ หรอพนทตางๆทจะเอออานวยตอการเขาถง เขาใจ และใช

ขอมลขาวสาร ในพนททระบบสาธารณสขใชภาษาทยากตอความเขาใจของประชาชน จะสงผลตอความรอบรของ

ประชาชน

6. ความรอบรดานสขภาพทตาจะสงผลใหตนทนคารกษาทสงขน ความรอบรดานสขภาพตาสงผลตอตนทนการรกษาท

สงขนไมตากวา 8 พนลาน US ดอลลาร ตนทนในประเทศแคนนาดาประมาณรอยละ 3-5 ของงบประมาณทงหมดดาน

สาธารณสข National Academy on an Aging Society ประมาณการวาตองใชตนทนทเพมขนในกลมความรอบรดานสขภาพ

ตาถง 73 พนลาน US ดอลลาร

7. ประเดนทจะตองดาเนนการ

7.1. การดาเนนการ Health Literacy ตองทาในระดบรฐบาล และทวทงสงคม เรองความรอบรดานสขภาพ ไมใชเปน

เรองของภาคสวนสขภาพเทานน แตทกภาคสวนตองรวมมอกนทา โดยตองเนนในดานความรอบรในเรองพนฐาน

ประจาวน

7.2. Stakeholder ทสาคญในการทาเรองความรอบรดานสขภาพ

7.3. พฒนาการสอสารโดยใชภาษาพนทสอสารใหผ อานและผ ฟงทเปนกลมเปาหมายตางๆเขาใจ โดยคานงถงความ

แตกตางของอาย เพศ วฒนธรรม รวมถงการแปลเปนหลายภาษา เพอในกลมตางเชอชาต โดยเปนขอมลทมความ

ถกตอง

7.4. ลงทนในเรองของการประเมนเพอวดผลเกยวกบความรอบรดานสขภาพหรอวดความเปนมตรตอความรอบรดาน

สขภาพ รวมถงการวจยเพอหาวธการทจะพฒนาใหประชาชนหรอองคกรมความรอบรดานสขภาพ

ตวอยาง ความรอบรดานสขภาพ กบ โรคไมตดตอเรอรง

1. โรคไมตดตอเรอรง เปนสาเหตตายทสาคญ โดยรอยละ 75 ของการเสยชวตเกดจากสาเหต 4 โรคไดแก มะเรง โรคหวใจ

เบาหวานและโรคของระบบทางเดนหายใจเรอรง และความรอบรดานสขภาพ เปนปจจยทสาคญทจะทาใหผ ปวยเหลานน

สามารถจดการตนเองดานสขภาพได (self Management) โดยรอยละ 52 ของผ ปวยอายนอยกวาอาย 65 ป กลมทความ

รอบรดานสขภาพตาจะสงผลการดแลตนเองหรอการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอสขภาพ

2. ความรอบรดานสขภาพเปนปจจยทสาคญในการปองกนโรคตดตอ โดยโรคไมตดตอเรอรงสมพนธกบปจจยเสยงไดแก

อาหาร การมกจกรรมทางกาย การสบบหรหรอสรา จาก Fig 7 จะพบวา กลมทความรอบรดานสขภาพตา จะมรอยละการ

ไมออกกาลงกายตาดวย เนองจากการออกกาลงกายสมพนธกบโรคไมตดตอเรอรง ทาใหกลมทรอบรดานสขภาพตาจะ

สงผลตอการปองกนโรคไมตดตอเรอรง

3. ความรอบรดานสขภาพจะสมพนธกบรายได จากการศกษาพบวา โรคมะเรงรายใหมนนจะพบรายใหมเพมขนในกลมท

เปน Low middle income มากกวาทมรายไดสง

4. สรป มาตรการในการจดการโรคไมตดตอเรอรงตองเนนทการเพมระดบของความรอบรดานสขภาพ และตองใชขอมลเชง

ประจกษ เพอทจะเพมทกษะความรอบรดานสขภาพทงระดบบคคลและระดบชมชน

ความรอบรดานสขภาพ เปนการประเมนปญหาตากวาความเปนจรง และสมพนธกบความไมเทาเทยม

1. จากการสารวจความรอบรดานสขภาพในยโรป พบวารอยละ 12 มความรอบรดานสขภาพทไมเพยงพอ และรอยละ 35 อย

ในกลม Problematic หรอรอยละ 47 มความรอบรดานสขภาพทจากด

2. เมอนากลมทความรอบรดานสขภาพตา จะพบวาอยในกลม

2.1. Low social status การศกษาตา รายไดตา ผสงอาย

2.2. กลมทสถานะสขภาพไมด โดยวดจาก self perceived health หรอมโรคเรอรง กลมทมขอจากดในการทากจกรรม

เนองจากปญหาสขภาพ

2.3. กลมผสงอาย

2.4. กลมผอพยพยายถน หรอ คนชนกลมนอยในสงคม

3. กลมทมความจากดของความรอบรดานสขภาพ สมพนธกบความไมเทาเทยม

4. การสารวจความรอบรดานสขภาพ ม 3 แนวทางคอ

บทท 4 ความรอบรดานสขภาพ จะพฒนาหรอฟนฟใหสขภาพของบคคลและชมชนกลบมาดดงเดม

สขภาพสรางจากบรบทของของการดาเนนชวตในทกๆวน ความรอบรดานสขภาพเกดจากบรบทของสงคมวฒนธรรม

และสามารถทจะกาหนดกรอบใหกบสงคมและวฒนธรรมของคนในพนทนนดวย การเสรมพลงใหประชาชน ความเทา

เทยม การสรางผลผลตรวมกน และทนทางสงคม ทงหมดทกลาวมความสมพนธกบสขภาพ

1. ความรอบรดานสขภาพถอเปนทรพยสนของบคคลและสงคม การลงทนเพอสรางความรอบรดานสขภาพจะเกด

ผลตอบแทนใหทงกบตวบคคลและสงคมโดยรวม ปจเฉกชนไดหรอใชความรอบรดานสขภาพตองอาศยสงแวดลอมทาง

สงคมเปนตวทาใหเกด ในขณะเดยวกน กจกรรมทางสงคมจะเปนตวชวยเสรมสรางสงแวดลอมทเออตอการเกดความรอบ

รดานสขภาพ ความรอบรดานสขภาพ เมอผนวกรวมกบทรพยากรทางสงคม จะเปนทรพยสนทจะสนบสนนใหประชาชน

สามารถทจะปรบตวเพอธารงสขภาวะ หรอฟนฟสขภาพใหกลบมาดเหมอนเดม เชนการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ แล

และเรยกรองสทธของผ ปวย และการเขาไปทากจกรรมทางสงคม เพอเปนการสงเสรมสขภาพของคนในชมชนแบบยงยน

2. ความรดานสขภาพเปนทนทางสงคมรปแบบหนง โดยชมชนจะไดประโยชนจากการทคนในชมชนมความรอบรดาน

สขภาพ ในขณะเดยวกน คนในชมชนกไดประโยชนจากทรพยากรและการสนบสนนจากชมชนดวยเชนกน ยกตวอยางเชน

self help group หรอการชวยเหลอจากเพอนบาน ความรอบรดานสขภาพจงถอเปนทนทางวฒนธรรมอยางหนงทสมพนธ

กบผลลพธทางสขภาพ การใชประโยชนจากทนทางวฒนธรรมไดแก ภมปญญา คานยม และทกษะ จะสงผลตอการมวถ

ชวตทเออตอสขภาพด รวมถงทกษะในการจดการตนเอง การเสรมพลงจงเปนทงกระบวนการทจะไปควบคมความเปนอย

สขภาพ และปจจยกาหนดสขภาพ และเปนผลลพธทสะทอนความสามารถของบคคลและชมชนในการควบคมสงแวดลอม

ทจะมผลตอสขภาพ และแผนงานการพฒนาความรอบรดานสขภาพจะสงเสรมประชาธปไตยในระบบสขภาพ โดยเปน

ระบบสขภาพทเปนของประชาสงคม

3. คณลกษณะของบคคลทรอบรดานสขภาพ

3.1. เขาใจและสามารถปฏบตตวตามแผนการรกษาดวยตนเเอง รวมถงการดแลตนเองทมความซบซอน

3.2. สามารถวางแผนและปฏบตตามแผนการปรบเปลยนพฤตกรรมได

3.3. เมอเผชญหลายทางเลอกทตองตดสนใจ กสามารถเลอกทางเลอกทจะสงผลดตอสขภาพไดอยางถกตองและ

เหมาะสม

3.4. เมอจาเปนตองไดรบบรการสขภาพ รวาจะไปรกษาทไหน เมอไหร อยางไร

3.5. สามารถแลกเปลยนและแบงปนเกยวกบกจกรรมสงเสรมสขภาพกบผ อนในชมชน และสามารถทจะกาหนดประเดน

ปญหาดานสขภาพของชมชนและสงคมได

4. Area to action

4.1. กาหนดเปนนโยบายสาธารณะวา ความรอบรดานสขภาพเปนสทธของประชาชน และเปนหนาทของหนวยงานท

เกยวของในการพฒนาบคคลใหเปนบคคลรอบรดานสขภาพ ชมชนใหเปนชมชนรอบรดานสขภาพ และสงคมใหเปน

สงคมรอบรดานสขภาพ

4.2. ไดประโยชนจากความหลากหลาย แผนงาน/โครงการตางๆทเกยวกบความรอบรดานสขภาพจะเกดผลสาเรจตองใช

แนวทางเฉพาะสาหรบแตละบคคล (Customized approach) ไมสามารถทใชแนวทางรวมเพอใชกบทกคนหรอทก

ชมชน ตองเขาใจความแตกตางของแตละบคคลหรอชมชน และทราบวาแตละบคคล/ชมขน มวธการอยางไรเพอให

มาซงสขภาวะ เขาใจบรบทและบทบาทของครอบครว และชมชน สงคม วฒนธรรมและการศกษา แลวนาปจจยท

กลาวมาขางตนมาเปนปจจยนาเขาในการกาหนดเนอหาทจะสอไปยงแตละบคคลหรอชมชน หรอนามากาหนด

แผนงาน/โครงการ

พนธมตรในการพฒนาความรอบรดานสขภาพของประเทศเนเธอรแลนด

1. ผลความสาเรจของประเทศเนเธอรแลนดในการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ใชวธพฒนาระบบการสอสารของสถาน

บรการสขภาพ (Health care sector) ไปสประชาชน เนนสทธของผ ปวยในการรบรขอมลขาวสาร แผนงานการพฒนา

ความรอบรดานสขภาพในระดบชาต เนนสรางความรอบรดานสขภาพในระดบทวไป โดยแผนงานดงกลาวสรางการ

ประสานงานของทกภาคสวนทเกยวของในการใหความรดานสขภาพผานระบบการศกษานอกโรงเรยน และเนนการเสรม

พลงใหกบกลมทมความจากดในความรอบรดานสขภาพ ตงแตเรมแผนงานในป 2012 มพนธมตรทรวมดาเนนการ 60

กลมองคกร ไดแก กลมผ ปวย ผใหบรการ สถาบนทเกยวกบสขภาพ บรษทประกนสขภาพ สถาบนการศกษา กลมงาน

อตสาหกรรม บรษทเอกชน โดยมเปาหมายรวมกนในการทจะเพมความรอบรดานสขภาพใหกบประชาชนใหเขาไปอยใน

ชวตประจาวน มการแบงปนความรและประสบการณ และกาหนดกจกรรมทจะกระทารวมกนของพนธมตร สราง web

site รวมกน และมการประชมรวมกนเปนประจา และสนบสนนในการพฒนาความรอบรดานสขภาพทงระดบบคคลและ

ชมชน

2. วธการของประเทศเนเธอรแลนด

2.1. ระดบชาต การจดตงกลมของผ ปวยขนอยางเปนทางการ โดยกลมนจะเปนตว Lobby ทสาคญเพอใหเกด สทธของ

ผ ปวยในการรบรขอมลขาวสาร

2.2. ในระดบหนวยบรการ เชนโรงพยาบาล สภาผ ปวยในระดบพนท (Patient council) จะเจรจาตอรองกบผบรหาร

สถานบรการ เพอใหเกดมาตรการในการใหบรการแบบเปนมตร สทธของผ ปวยจะถกกาหนดแตแรกในใบเหนชอบให

การรกษา (Inform consent) ซงจะผกพนใหผใหบรการตองสอสารทาความเขาใจเกยวกบโรคทผ ปวยเปนและแนว

ทางการรกษา และตองใหผ ปวยเหนชอบกอนทาการรกษา สภาผ ปวยในระดบชาตกอตงเมอป 2011 โดยแนะนา

กระทรวงสขภาพ ใหชเปากลมทความรอบรดานสขภาพมจากด โดยเฉพาะกลมทมความเปราะบาง และการพทกษ

สทธของผ ปวย

2.3. มการดาเนนการมาเปนสบๆปในประเทศเนเธอรแลนด ทจะเพมชองทางการสอสารพเศษใหกบกลมผอพยพหรอชน

กลมนอย โดยเฉพาะกลมทพดภาษาอน เพอใหมนใจไดวา กลมเหลานนสามารถเขาถงขอมลขาวสารและการบรการ

ทเพยงพอทจะสรางความเขาใจ และสามารถตดสนใจบนฐานของขอมลดานสขภาพได

2.4. สถานบรการสาธาณสข โรงพยาบาล การดแลผ รบบรการทบาน ระบบประกนสขภาพไดปรบปรง web site แผนพบ

ดวยขอมล หรอสญญลกษณทงในสอและในสถานทใหบรการ โดยใชนกการสอสารมออาชพซงทางานใกลชดกบ

กลมทมขอจากดในความรอบรดานสขภาพ และประยกตใชเครองมอไดแก การใช Tablet PC , โทรศพท การเตอน

ใหมารบบรการตามนด ถกนามาใชดวยระบบการสอสารแบบ interactive รงมถงการเพมสมรรรถนะใหกบบคลากร

สาธารณสขในเรองความรอบรดานสขภาพ

การสรางสงแวดลอมทเออตอความรอบรดานสขภาพ

1. ความสมพนธระหวางคน (ในฐานะของพลเมอง ผบรโภค หรอผ ปวย) กบสถาบนตางๆทเกยวของ ซงมผลตอสขภาพ

ขนกบปจจย 2 สงทมปฏสมพนธกนคอ

1.1. ระดบความรอบรดานสขภาพ

1.2. ความเตมใจของสถาบนเหลานนทจะยอมรบในความหลากหลายของบคคล รวมถงการแบงปนหรอเสรมพลงเพอให

เกดความเทาเทยม เสมอภาค และมความรบผดชอบตอสขภาพรวมกน การมความรอบรดานสขภาพจะทาให

สามารถตดสนใจ และควบคมทรพยากรและการตดสนในทมผลตอสขภาพของตน

2. ความรอบรดานสขภาพ คอแนวคดในการสรางความสมพนธ ซงไมเพยงแตการพฒนาความสมพนธทกษะของแตละคน

แตหมายรวมถงการพฒนาปฏสมพนธระหวางคนกบสงแวดลอม การเสรมพลงและการมปากมเสยงของแตละบคคลทม

ตอผ อน และตองดาเนนการในทกๆ setting และทกๆกลมคน และทกๆ sectors โดยเรมจากวชาชพทางภาคสวนสขภาพ

ตองไปชวนภาคสวนการศกษาเพอเพมทกษะการอานออกเขยนไดของประชาชน และในภาคสวนของสขภาพตองขจด

อปสรรคทจะขดขวางการรบร และเขาใจขอมลขาวสารดานสขภาพของประชาชน

3. สงแวดลอมทเออตอความรอบรดานสขภาพภายในโรงพยาบาลหรอสถานบรการสาธารณสข และการดาเนนการของ

พนธมตร ทาใหระบบบรการสาธารณสขเปนสถานบรการทเปนมตรตอความรอบรดานสขภาพ

4. ตองมงานวจยโดยเรมจาก ผลลพธทางดานสขภาพ (Health outcome) เปนตวตง จากนนไปกาหนดวา ถาจะใหผลลพธ

ทางสขภาพดงกลาวเปลยนแปลงไปในทางทดขน จะตองมความรอบรดานสขภาพในเรองใด จากกนนทาการศกษาวา

กลมใดทมความรอบรดานสขภาพตาในประเดนนน โดยตองทาการศกษาทง 2 ดานของสมการ เชน ผ อาน กบ หนงสอ

หรอ ผ ฟงกบผพด เครองมอและทกษะของผใชเครองมอนน หนงสอทเขยนไดดเพยงใด แตถาผ อานอานไมออก กจะไม

เกดประโยชน หรอ ผพดทเกงมากเพยงไร ถาผ ฟงมขอจากดในการฟง กจะฟงไมเขาใจ เครองมอทดเพยงใด ถาผใชไมม

ทกษะในการใชเครองมอนน กจะไมสามารถใชงานเครองมอนนได จะทาอยางไร เพอให วชาชพทางการแพทยสามารถท

จะสอสารภาษาทางการแพทยเพอใหผรบบรการเขาใจ จะทาอยางไรทจะทาใหสถานบรการสาธารณสข สถาน

ประกอบการ โรงงาน โรงเรยน ตลอดถง Supermarket สรางสภาพแวดลอมทเปนมตรตอความรอบรดานสขภาพ

ปฏสมพนธระหวาง บคคล สงแวดลอม และวชาชพ จะเปนประเดนทสาคญตอการพฒนานโยบาย และโปรแกรมท

เกยวกบความรอบรดานสขภาพ

คณลกษณะของ Health Literate Setting

1. Ottawa charter ไดกลาววา สขภาพถกสรางและอยใน Setting ทแตละบคคลอาศยอยในแตละวน ทซงไดเรยนร ทางาน

เลน และรก

2. Concept ของ Setting approach คอ

2.1. บรณการแผนงาน/โครงการ/กจกรรมทจะจดการปจจยเสยงโดยมองภาพองครวมและใชสหวชาชพและทกภาคสวน

(Holistic & Multidisciplinary) ใน Setting ไดแก เมอง โรงเรยน มหาวทยาลย โรงพยาบาล สถานประกอบการ

โรงงาน ตลาด วด

2.2. แสดงความมงมนทจะพฒนาสขภาพและคณภาพชวตของคนใน setting โดยการกาหนดนนโยบายและเปาหมาย

และกาหนดยทธศาสตรทชดเจน โปรงใส ตรวจสอบไดเพอทจะทาใหบรรลเปาหมายทกาหนด

2.3. Key Concept ในดานการสงเสรมสขภาพใน Healthy Setting ในเรองสงเสรมสขภาพคอ การมสวนรวมชองชมชน

(Community participation) การสรางพนธมตรและภาคเครอขาย การเสรมพลง (Empowerment) และความเสมอ

ภาคเทาเทยม (Equity)

2.4. Health Literacy เปนหนงใน Key concept ของ Health Promotion และเปน Key dimension ในสวนของ Healthy

setting

2.5. Health literate setting จะเปนตวจกรทสาคญในการทาใหเกด (Infuse) ความตระหนก (Awareness) เกดกจกรรม

(Action) ทจะนาไปสความรอบรดานสขภาพ โดยผาน นโยบาย (Policy) ,ระเบยนปฏบต (Procedure) และแนว

ปฏบต (Practice) ภายใน Setting นน

2.6. และบรณาการเรองความรอบรดานสขภาพ เปนสวนหนงของ Core business ขององคกร

3. Setting ทมสวนสาคญในการสราง Health Literacy ไดแก Setting การศกษา โรงเรยน สถานททางาน ตลาด สถาน

บรการสาธารณสข สอมวลชน การสอสาร Social Media ในการพฒนาใหเกด Health Literacy นนจาเปนตองทาการ

วจยเพอบงช และทาการขจดอปสรรคทจะขดขวางไมใหเกดความรอบรดานสขภาพ รวมถงการศกษาวจยวาอะไรททา

แลวไดเผล และอะไรททาแลวไมไดผล

ความรอบรดานสขภาพ คอ คณลกษณะทสาคญของ Healthy City

ปจจยหลกในการขบเคลอนใหเกด Healthy City ของ WHO ในภาคพนยโรป ใชการเผยแพร Message ดานสงเสรม

สขภาพ ไปยงผ กาหนดนโยบาย นกการเมอง ประชาขน และวชาชพในภาคสวนตางๆ โดย Healthy City ตองพฒนาทง

สงแวดลอมทางกายภาพและทางสงคม และขยายการใชทรพยากรในชมชน เพอใหประชาชนสามารถสนบสนนซงกนและกน

ในการดาเนนชวต และพฒนาสขภาพอยางเตมศกยภาพ การทจะประสบความสาเรจได จาเปนตองอาศยกจกรรมทเปน

นวตกรรม ไดแก ผนาดานสขภาพ ความมงมนของนกการเมองทองถน การประสานความรวมมอของภาคสวนตางๆ เพอท

สรางความรอบรดานสขภาพใหเกดขนใน Healthy City

เมองทมความรอบรดานสขภาพ ตอง

1. มนกการเมองทองถนมความตระหนกเปนอยางสง ในการสรางและธารงรกษาความรอบรดานสขภาพ โดยกาหนดในรป

ของนโยบายและแผนปฏบตการ

2. พฒนาความรอบรดานสขภาพใหกบประชาชน ชมชน กลมสงคม สถาบน และบรการตางๆ

3. มผนาของเมองเขาใจวาความสมพนธของสขภาพทมตอคณภาพชวตโดยรวมของคนในเมอง และจาเปนตองลงทนอยาง

ตอเนอง ไมใชเฉพาะโครงสรางพนฐานทางกายภาพเทานน แตตองลงทนในทนทางสงคม ไดแก ความรอบรดานสขภาพ

การฟนฟชมชน การเสรมพลงและการมสวนรวมของชมชน และการสรางเครอขาย

4. มงมนทจะประสานทกภาคสวน เนองจากผมอานาจในการตดสนใจของทกภาคสวนเขาใจถงความสาคญของประเดน

สขภาพ และกาหนดประเดนสขภาพอยในนโยบาย และในการประสานกบภาคสวนดานสขภาพ

5. พฒนาความรและทกษะของประชาชนในเมอง เนองจากประชาชนและชมชนทสขภาพดนน ถอเปนทรพยสนทางสงคมท

สาคญของเมอง

6. ชวยใหประชาชนในเมองสามารถทจะเขาถงระบบบรการ สขภาพ การศกษา และสงคม และทาใหประชาชนมทางเลอกทด

ตอสขภาพ และเขาถงทางเลอกนนไดอยางสะดวก ภายใตอานาจหนาททางกฎหมายของทองถน

7. สงขาวสารทางดานสขภาพทเขาใจงาย ผานสอตางๆอยางตอเนอง

8. ทบทวนแผนงานหรอกจกรรมอยางตอเนอง เพอใหเกดการปรบปรงอยางตอเนอง โดยหานวตกรรม และบรการเพอใหตรง

กบตองการของประชาชน เพอใหเกดความรอบรดานสขภาพ

9. ทางานรวมกบภาคเอกชน รวมถง การสถาบนการศกษาผใหญ เพอเพมการอานออกเขยนได ซงเปนพนฐานทสาคญของ

ความรอบรดานสขภาพ

10. ทาการวดระดบความรอบรดานสขภาพอยางสมาเสมอ

11. มงมนในการดาเนนการอยางโปรงใสและตรวจสอบได

คณลกษณะของ องคกรทเปนมตรดานความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy Friendly Orgnization)

พลเมองทรอบรดานสขภาพ ตองมทงความรบผดชอบตอตนเอง และตอสงคม และยงตองการสถาบนตางๆในสงคม

ทจะสงเสรมใหเกด ทางเลอกตอสขภาพทด การเสรมพลง การจดการสขภาพดวยตนเอง (Self Manangement) ความ

รบผดชอบ และการมสวนรวม เพอใหเกดสขภาพดและคณภาพชวตทด

จากการวจยเปนเวลาไมตากวา 10 ป The Institute of Medicine of the United States National Academy of

Sciences ไดกาหนด 10 คณลกษณะของ Health Literate Health Care Organization ไวดงน

Health Literate Health Care Organization ตวอยาง

ผนาไดบรณาการเรองความรอบรดานสขภาพเขาไปในพนธ

กจ โครงสราง และการปฏบต

• พฒนาและดาเนนการเกยวกบ นโยบาย และมาตรฐาน

• กาหนดเปาหมายในการเพมความรอบรดานสขภาพ และ

สรางความรบผดชอบ และระบบจงใจ

• จดสรรทรพยากรทางดานการเงนและบคลากร

• ออกแบบทงระบบงานและโครงสรางกายภาพใหม

บรณาการความรอบรดานสขภาพ เขาไปอยในเรอง การ

วางแผน มาตรการประเมนผล ความปลอดภยของผ ปวย

และการพฒนาอยางตอเนอง

• ประเมนองคกรในดานความรอบรดานสขภาพ

• ประเมนผลกระทบของนโยบายและแผนงานดานความ

รอบรดานสขภาพทมตอบคคลทมความรอบรดาน

สขภาพตา

• นาปจจยดานความรอบรดานสขภาพผนวกเขาไปในแผน

ดานความปลอดภยของผ ปวย

พฒนาบคลากรใหเปนบคคลทรอบรดานสขภาพ และกากบ

ตดตามความกาวหนา

• จางหรอบรรจบคคลากรทมความหลากหลายเพอทจะมา

พฒนางานสรางความรอบรดานสขภาพ

• กาหนดเปาหมายในการฝกอบรมบคลากรในทกระดบ

การออกแบบ การดาเนนการ และการประเมนผลเกยวกบ

บรการขอมลขาวสารและบรการทใหกบประชาชน ตองคานง

ในฟากของประชาชนวาจะเขาใจขอมลขาวสารนนมากนอย

เพยงไร

• ตระหนกในกลมผสงอาย และกลมทมความรอบรดาน

สขภาพตา วาทาอยางไรจะทาใหกลมเหลานเขาใจ

• มระบบประเมนผลถงผลการใชขอมลขาวสาร และ

บรการทจดใหวาผรบบรการ สามารถเขาถงและมความ

เขาใจมากนอยเพยงไร

บรรลความตองการประชาชนในดานทกษะทจะทาใหเกด

ความรอบรดานสขภาพ และหลกเลยงการตตรา (Stigma)

• การดาเนนการเกยวกบความรอบรดานสขภาพ ตอง

ประยกตแนวทางวาสามารถใชไดทกคน โดยเฉพาะใน

กลมทมความรอบรดานสขภาพตา และตองระบบและ

แนวทางในการใหการชวยเหลอทกราย

• จดสรรทรพยากร ในสดสวนทมากกวา เพอดาเนนการ

Health Literate Health Care Organization ตวอยาง

เพมความรอบรในกลมทมความรอบรตา

ใชกลยทธความรอบรดานสขภาพโดยการสอสารระหวาง

บคคล และสรางความมนใจวาเกดความเขาใจในทกสมผส

ของการสอสารและการบรการ

• ยนยนวาผ รบบรการเขาใจ (ใชวธการ *Teach back ,

Show me, หรอ **Chunk and check method )

• จดคนทพดภาษาอนทไมใชภาษาหลก เขาชวยเหลอผท

ไมไดใชภาษาหลก

• จากด ขาวสาร ทจะสอไมใหเกด 3 messages ในการ

สอสารแตละครง

• ใชภาษาภาพหรอสญญลกษณแทนตวอกษร

ใหเขาถงขอมลขาวสารทางการแพทย หรอการบรการไดงาย

และสะดวก และมการชวยนาทางเพอใหสามารถเขาถงขอมล

ไดงายขน

• ใชระบบ IT เพอใหสามารถเขาถงขอมลไดงายและ

สะดวก รวมถงการมการฝกอบรมเพอใหสามารถใชระบบ

IT ดงกลาวได

• อานวยความสะดวกในการนดผ ปวยมารบบรการ

ออกแบบและเผยแพร สอสงพมพ สอ multi media หรอ

social media ทเขาใจงาย

• พจารณาความหลากหลายและความแตกตางของผ รบ

สอ โดยเฉพาะกลมทมความรอบรดานสขภาพตา

• กระบวนการแปลภาษาทไมใชภาษาหลก อยางม

ประสทธภาพ

ตองมจดเนน คอ ไมทาเรองสาคญนอย แตเนนสรางความ

รอบรดานสขภาพ ในสถานการณทมความเสยงสง รวมถงการ

ดแลผ ปวย และการสอสารเกยวกบการใหยาหรอการรกษา

• Inform consent สาหรบการบรการทมความเสยงสง เชน

การผาตด หรอหตถการทมความเสยงสง

• เนนประเดนทมความเสยงสง เชน ภาวะหรอเงอนไขท

จาเปนตองใช Self management

การสอสารใหเกดความกระจาง เชน แผนการรกษานน

ครอบคลมในเรองใดบาง และตองจายคารกษาจานวนเทาไร

• อธบายใหงายตอความเขาใจ เกยวกบ นโยบายการ

ประกนสขภาพนนครอบคลมถงเรองใดบาง

• สอสารวาสวนเกนทจะตองจายเองเปนจานวนเทาไร

กอนทจะใหการรกษา Source: adapted from: Brach C et al. Attributes of a health literate organization. Washington, DC, Institute of Medicine, 2012 (http://www.iom.edu/~/media/Files/Perspectives-Files/2012/Discussion-Papers/BPH_HLit_Attributes.pdf, accessed 15 May 2013).

* Teach back คอเมอแพทยอธบายในเรองแผนการรกษาใหกบผ ปวย โดยทาการสอสารในหวขอทสาคญและสนกระชบ

แลว ใหถามผ ปวยกลบวาเขาใจวาอยางไร หลงจากทผ ปวยไดพด ใหพจารณาวา ผ ปวยเขาใจในสงทแพทยไดสอสาร

หรอไม มประเดนทยงไมเขาใจใหทาการอธบายซา และถามผ ปวยอกครงวาเขาใจทหมอพดอยางไร จากการเทคนค จะ

เพมประสทธภาพของการสอสารระหวาแพทยและผ ปวยไดดขน

** Chunk and check หลงจากแพทยใหคาแนะนาประเดนหลกทสาคญ (chunk) ใหทาการ check วาเขาใจประเดนหลก

ทแพทยไดสอสารไปหรอไม

Educational Setting

สขภาพ มความสาคญตอการศกษา ในทางตรงกนขาม การศกษากมสวนสาคญตอสขภาพ และ นกเรยน ครอบครว และ

ชมชนทสขภาพด จะมผลสมฤทธทางการศกษาดกวา และตดตามการทางานในอนาคน พบวามผลตภาพทสงกวา แผนงาน

โครงการทเกยวกบการศกษา จะสงผลตอการรอบรดานสขภาพ

1. การอานออกเขยนได ทาใหคนนนสามารถเขาถงขอมลไดดขน สามารถทจะคนหาหรอแสวงหาขอมล ทาใหความสามารถ

ดานปญหาหรอดานการใชภาษาทดขน ทาใหสามารถเขาถงเขาใจขอมลขาวสารดานสขภาพ สงผลใหมความสามารถ

ในการปองกนโรค การสงเสรมสขภาพ การใชบรการและผลตภณฑสขภาพ

2. การศกษาตลอดชวตทาใหเกดความรอบรดานสขภาพไดมากกวาการศกษาประเภทอนๆ

3. เสรมการเรยนรซงกนและกนเพอใหเกดความรอบรดานสขภาพจากหลากหลายแหลง การความรอบรดานสขภาพผาน

กระบวนทางสงคมและวฒนธรรมทคนๆนนอาศยอย ผานสถาบนและระบบทางสงคม ไดแกระบบการศกษา ระบบ

สขภาพ นอกจากสถาบนหรอระบบทางสงคมแลว คนยงเรยนรในดานความรอบรดานสขภาพจาก ครอบครว เพอน และ

กลมเพอน สอสารมวลชน และ social media กมสวนสาคญ หรอจะกลาวไดวา การเรยนรสวนบคคลและสงคม รวมถง

ขอมลยอนกลบ จะสงผลตอการรบรแลเขาใจ และทกษะและประสบการณทมากขน ทาใหสามารถทจะควบคมสขภาพ

และปจจยกาหนดสขภาพของตนเองไดมากขน

4. สงทจะดาเนนการ

4.1. สรางพนฐานตอการรอบรดานสขภาพตงแตวยเดก การทเดกมโอกาสไดปพนฐานสการมความรอบรดานสขภาพ

ไดแก ความสมพนธระหวางเดกกบพอแม กบครอบครว โปรแกรมหรอกจกรรมกระตนพฒนาการในชวงปฐมวย การ

ทใหเดกไดเลนดวยกนแทนทจะเลนกบโปรแกรมคอมพวเตอร การไดโอกาสในการกระตนพฒนาการในชวงนจะสง

ตอชวงวยตอไปของชวต

4.2. ใช Setting approach ในการทาใหเกด Health Promoting Schools โดยหลกการคอ บรณาการเปลยนแปลง

พฤตกรรมของบคคลในโรงเรยน พรอมๆไปกบการเปลยแปลงองคกร และนโยบาย ทจะสงเสรมใหเปนโรงเรยน

สงเสรมสขภาพ โรงเรยนตองสรางสงแวดลอมรอบตวเดก เพอพฒนาความรและทกษะ (รวมเรองความรอบรดาน

สขภาพ เขาไปดวย) ซงประกอบดวย 3 องคประกอบ โดยทง 3 องคประกอบมปฏสมพนธระหวางกน ไดแก หนง

หลกสตรสขศกษารอบดานในโรงเรยน ซงตองเสรมดวยสงแวดลอมภายในโรงเรยน สอง ลกษณะพนฐานทางดาน

สงคมทมรวมกนของกลมคน (Ethos) และ สาม บรการของภาคเครอขาย Health Promoting School approach

เขาไดกบ Model ทางนเวศนวทยา ซงจะสงผลตอความสมพนธและปฏสมพนธในระดบบคคล และระบบ ไดแก

ปจจยภายในบคคล ปจจยระหวางบคคล ปจจยสถาบน ปจจยชมชน และปจจยนโยบายสาธารณะ

4.3. กาหนดวาอะไรคออปสรรคของการเรยนรแบบผใหญ ปจจยทสาคญในเรองความรอบรดานสขภาพคอความเขาใจ

การจะทาเรองความรอบรดานสขภาพตองเขาใจวา ทาไมประชาชนถงไมผกพนในเรองกจกรรมการเรยนร รวมถง

ปญหาของระบบ หรอโครงสรางทเปนอปสรรค หรอนโยบายทมสวนสมพนธกน ตองทาการบงชถงสาเหตททาใหคน

ไมมสวนรวมตอการเรยนร เชน ขาดแรงจงใจ เนองจากขาดการรบรวาการเรยนรดงกลาวนนเกยวของกบตน ขาด

ความสนใจ ขาดความมนใจในตนเองวาจะสามารถทาเรองดงกลาวได หรอมประสบการณในทางลบตอเรองนน

อปสรรคทพบบอยไดแก ปญหาเรองคาใชจาย หรอการทไมมเวลา ปญหาดานการเดนทาง ปญหาดานการไดเลยงด

ในวยเดก หรอปญหาดานภาษา โดยเฉพาะกลมทไมไดเรยนหนงสอ หรอกลมทไมไดใชภาษาหลกของชมชนนน

สงผลใหเกดปญหาทตามมา คอการชาดความตระหนกถงทางเลอกตางๆ ขาดขอมลขาวสาร หรอไมสามารถเขาถง

แหลงขอมลทางดานสขภาพทถกตอง หรอสงแวดลอมทเออตอการเรยนร สงผลใหเกดการขาดการมสวนรวม

โปรแกรมสาหรบผใหญ ทมทกษะในดานการรอบรดานสขภาพตานนจะสงผลตอการเลยงดเดกในความดแลดวย

4.4. ใชวธการและสอทผสมผสาน และเฉพาะเจาะจงสาหรบกลมเปาหมายตางๆ โดยไมใชวธและสอชนดเดยวกนกบทก

กลมเปาหมาย การแบงกลมเปาหมายจงเปนสงทจาเปน เพราะจะมผลตอการรบร เขาใจ ตดสนใจ หรอเปลยน

พฤตกรรมไดมากกวา

4.5. ใชการมสวนรวม โดยวธการทจะทาใหเกดการมสวนรวมไดแก การเรยนแบบสนทนาแลกเปลยนภายในกลม การ

เปดโอกาสใหมการถาม การใชการ reflection เปนตน ซงจะทาใหเกดความเขาใจมากกวาการสอนหนาชนเรยน โดย

ไมเปดโอกาสใหมการแลกเปลยนสนทนา

4.6. สารวจเพอคนหาแนวทางใหมๆทเสรมสรางการเรยนร เพอไปสความเขาใจไดมากขน เชนการเรยนรเพอคณภาพชวต

ทด ประกอบดวย

4.6.1. มองความแตกตางและหลากหลายของนกเรยน ซงจาเปนตองใชวธการทหลากหลายใหเหมาะกบแตละบคคล

ทมความแตกตางกน

4.6.2. มองเดกเปนหนสวนทครตองหาแนวทางทจะสรางการเรยนรในฐานะหนสวน ไมใชในฐานะนกเรยนทจะตอง

ทาตามทครสง

4.6.3. มองการเรยนรนนไมใชกระบวนการสรางใหเกดปญญาเทานน แตเปนการบรณาการหลากหลายมต

โดยเฉพาะการสรางนเวศวทยาภายในโรงเรยนทเออตอการเรยนร

4.6.4. เปลยนจากการศกษาโดยใชมาตรฐานการศกษาเปนศนยกลาง มาเปนการศกษาทใชนกเรยนเปนศนยกลาง

4.6.5. เปลยนจากการผลกดนนโยบายจากแตละภาคสวน มาเปนการผลกดนนโยบายและการมสวนรวมจากหลาย

ภาคสวน

Market Setting