โฉมหนาศกดนาไทยบทวเคราะหสงคมไทยอนทาทายยคสมยกอนกลายเปน “หนงสอตองหาม”

๑ ใน ๑๐๐ หนงสอทคนไทยควรอาน

ผลงานของ จตร ภมศกดภายใตนามปากกา “สมสมย ศรสทรพรรณ”

ลขสทธ : ภรมย ภมศกด

ตพมพครงแรกในวารสาร “นตศาสตรฉบบศตวรรษใหม” พ.ศ. ๒๕๐๐ ในชอเรอง “โฉมหนาศกดนาไทยในยคปจจบน”

ตพมพเปนเลมครงแรก (ในชอ “โฉมหนาศกดนาไทย”) พ.ศ. ๒๕๑๗ โดยสภาหนาโดม ธรรมศาสตร, สภากาแฟ เกษตรศาสตร,

แนวรวมนกศกษาเชยงใหม และชมรมคนรนใหม รามคำาแหง

พมพครงทสบ* พ.ศ. ๒๕๕๐ โดยสำานกพมพศรปญญา

E-book ฉบบนใหใชเพอการศกษาและอางองเทานน หามเผยแพรหรอจำาหนาย

แกไขลาสด 21 พฤศจกายน 2552

* E-book ฉบบนคดลอกมาจาก “โฉมหนาศกดนาไทย” ฉบบพมพครงทสบ พ.ศ. ๒๕๕๐ โดยสำานกพมพศรปญญา เนอหาบางสวนอาจถกตดออกหรอตกหลนไปบาง ผคดลอกไมขอรบผดชอบใดๆ ทงสน

สารบญ

กลาวนำา..................................................................................................................................................2

ลกษณะของระบบผลตศกดนาโดยทวไป.................................................................................................6

ก. ความหมายของคำาวาศกดนา..........................................................................................................6

ข. ลกษณะทางเศรษฐกจของระบบศกดนา..........................................................................................7

ค. ลกษณะทางการเมองของระบบศกดนา........................................................................................12

ง. ลกษณะทางวฒนธรรมของระบบศกดนา.......................................................................................18

กำาเนดของระบบศกดนาโดยทวไป.........................................................................................................25

กำาเนดของระบบศกดนาในประเทศไทย.................................................................................................35

จากระบบชมชนไทยบพกาลมาสระบบทาส...........................................................................................41

ไทยจากระบบทาสมาสระบบศกดนา......................................................................................................47

ระบบศกดนาในประเทศไทย.................................................................................................................57

๑. การถอกรรมสทธในปจจยแหงการผลต......................................................................................57

๒. การขดรดของชนชนศกดนา หรอการแสวงหาผลประโยชนจากปจจยแหงการผลต ....................80

1

แด...

จตร ภมศกด กวแหงมวลชน

วรชน ๑๔ ตลา ๑๖

วรชน ๖ ตลา ๑๙

และ...ผอทศตอสเพอจตวญญาณประชาธปไตยทกคน

เพอลบรอยคราบน าตาประชาราษฏร สกพนชาตจกสมวยดวยหฤหรรษ แมชพใหมมเหมอนหวงอกครงครน

จกนอมพลชพนนเพอมวลชน

บทกวแปลโดย จตร ภมศกดจากบทกวของ อาเวตก อสากยน กวประชาชนแหงอารเมเนย

2

โฉมหนาศกดนาไทยโดย สมสมย ศรสทรพรรณ (นามปากกาของ จตร ภมศกด)

กลาวนำา

ในกระแสคลนแหงความเคลอนไหวทางเศรษฐกจ, การเมองและวฒนธรรมปจจบนน สงทประชาชนไทยไดยนและกลาวถงจำาเจเปนปญหาประจำาวนกคอ จกรวรรดนยม (ซงรวมถงนายทนนายหนาและนายทนขนนางผเปนสมนของมน) และ ศกดนา สถาบนของประชาชนทวไปจะเปนหนงสอพมพกด, การอภปรายในทสาธารณะ เชน ทองสนามหลวงของจงหวดพระนครและในบรเวณศาลากลางหรอตลาดตางจงหวดกด, และแมในความเคลอนไหวอนๆ ของประชาชนเปนตนวาการเดนขบวนกด เสยงทดงทสดกคอ เสยงคดคานและประณามจกรวรรดนยมและศกดนา

แนนอน ความเคลอนไหวอยางกวางขวางของประชาชนไทยทคดคานและประณามจกรวรรดนยมและศกดนานยอมเปนนมตหมายอนดทแสดงใหเหนวาประชาชนไทยในปจจบนนไดตนตวขนแลวโดยสมบรณ เขาไดสามารถมองเหนแลวอยางชดเจนวา ใครคอศตรทปลนสะดมแลเนอเถอหนงพวกเขา และใครคอศตรทสบรดซมลกเขาไปจนถงแกนกระดกดำาของเขาทงมวล ความจดเจนในชวตของเขา เปนตนวาความอดอยากยากแคนและคาครองชพอนสงลบ, กรรมกรผเปนเจาของแรงงานตองถกขดรดจนกระทงชวตของเขามความหมายเพยง “ทำางานเพอใหไดกน กนเพอใหมแรงทำางาน” อนเปนวงวฏไมรจบ และซำ ายงตองเผขญกบปญหาการวางงาน, นายทนแหงชาตตองลมละลาย, เศรษฐกจแหงชาตอบเฉารวงโรยลงทกขณะ, ชาวนาผไถนาและปลกขาว...ผไดรบฉายาวาเปนกระดกสนหลงของชาต กลบไมมขาวกน คาเชาและดอกเบยสงลว หนสนทวมทนรงรง และกลายเปนคนลมละลายไรทนา, กลายเปนชาวนารบจาง, กลายเปนคนขายแรงงานไปในทสด ซงทงมวลนเปนความจดเจนในดานเศรษฐกจกด, หรอความเหลวแหลกฉอโกงในวงการรฐบาล, การใชอำานาจเปนธรรมของผยงใหญ, การแยงชงอำานาจกนและกน, การกดขประชาชนดวยกฏหมายอนไมเปนธรรม, การขดรดภาษอากรอยางหนกหนวง ซงทงมวลนเปนความจดเจนทางดานการเมองกด, และความเหลอมลำ าตำาสงของชนชนในสงคม, ความเหลวแหลกของจรยธรรมทกำาลงระบาดเพราะอทธพลของวฒนธรรมตะวนตก, การผกขาดศลปะและวรรณคดไวในมอชนกลมนอย ซงทงมวลนเปนความจดเจนทางดานวฒนธรรมกด ความจดเจนเหลานเมอประมวลเขาดวยกนแลว มนไดสอนใหประชาชนไทยมองเหนไดวา ตนตอทมาของมนกคอ จกรวรรดนยม (รวมทงสมน คอ นายทนนายหนาและนายทนขนนาง) และศกดนา

องคพยานทยนยนวาประชาชนไทยไดมองเหนภยของจกรวรรดนยมอนแทจรงกคอการเคลอนไหว

3

ของประชาชนเพอเรยกรองใหรฐบาลถอนตนออกจากสนธสญญาซโตอนเปนสญญาทมจดมงหมายเพอการรกรานและกอสงคราม ซงจกรวรรดนยมใชเปนเครองมอในการรกษาผลประโยชนของตน , และขณะเดยวกนนนกไดเรยกรองใหรฐบาลดำาเนนนโยบายอสระและเปนกลาง เปดความสมพนธทงทางเศรษฐกจ การเมองและวฒนธรรมกบทกประเทศทกคาย โดยไมเลอกลทธการเมอง สวนองคพยานทแสดงวาประชาชนไทยไดมองเหนภยของศกดนาอยางชดเจนกคอ การเคลอนไหวเรยกรองใหมการปฏรปทดน ,

ควบคมคาเชา, ดอกเบ ยและพฒนาประเทศใหเปนอตสาหกรรม เพอจะไดหลดพนจากระบบผลตทางการเกษตรอนลาหลงของศกดนา

ยงกวานน ประชาชนไทยยงมองเหนอกดวยวาการขดรดและการกดขประชาชนของจกรวรรดนยมและศกดนานน เปนการขดรดรวมกน (Collective Exploitation) นนคอ ทงคตางมผลประโยชนในการขดรดรวมกน จกรวรรดนยมมผลประโยชนจากการขดรดทางดานการธนาคาร อตสาหกรรมและพาณชยกรรม ทงนโดยการผกขาด ฝายศกดนามผลประโยชนจากการขดรดในดานการเกษตร กลาวคอทดน, คาเชา,

ดอกเบ ย และปจจบนไดรวมเอาการเปนนายหนาของพวกนายทนผกขาดของจกรวรรดนยมตางประเทศเขาไวอกดวย โดยพ นฐานความเปนจรงดงกลาว ทงสองฝายจงไดรวมมอกนปฏบตการเพอกดขประชาชนลงไวเปนทาส เพอทแตละฝายจะไดรวมมอกนขดรดตอไปไดอยางสะดวกดาย ตวอยางของการปฏบตงานรวมเพอกดขประชาชนไวขดรดดงกลาวนไดปรากฏแกสายตาประชาชนมาแลวในประเทศอยปตยคกอนปฏวต ๑๙๕๒ ของคณะทหารซงในการณนนจกรวรรดนยมตางประเทศไดอมชศกดนาไวเปนเครองมอ และทพหนาในการกดขประชาชนในเวยดนาม จกรวรรดนยมฝรงเศสไดพยายามหนนศกดนาเบาไดอยางเตมกำาลง แตแลวไดมาพายแพแกจกรวรรดนยมอเมรกาทหนมาหนนหลงขนศกโงดนเดยมในทสด ตวอยางใหมทเกดขนสดๆ รอนๆ เมอเดอนเมษายน ๑๙๕๗ นกคอ การปฏบตการรวมระหวางจกรวรรดนยมอเมรกาและศกดนาในประเทศจอรแดนเพอกวาดลางกำาลงฝายประชาชนสงคมนยมลงไป ตวอยางดงกลาวนไดทำาใหประชาชนไทยมองเหนนโยบายการขดรดรวม (Collective Exploitation) ระหวางจกรวรรดนยมและศกดนาเปนอยางด ดงนนเอง เสยงสะทอนจงดงกองมาจากประชาชนไทยเสมอวา ศตรตวสำาคญทเขาจะตองขจดอยางรบดวนทสดกคอ จกรวรรดนยมจากภายนอกและศกดนาจากภายใน

จกรวรรดนยมคออะไร? คำา ตอบโดยยอกคอจกรวรรดนยม ไดแก ลทธทนนยมข นผกขาด (Monopoly Capitalism) การผกขาดกระทำาขนเพอใหนายทนสามารถแสวงหา กาไรขนสงสด (Maximum

Profit) ไดเตมเมดเตมหนวย ทงนเพราะ ลทธทนนยมธรรมดาทไมผกขาด (Non-monopoly Capitalism) ไมสามารถหากำาไรขนสงสดได จะหาไดกเพยง กาไรเฉลย (Average Profit) ทงนเพราะมการแขงขนกนอยางเสร อนงการผกขาดขนจกรวรรดนยมเปนการผกขาดรวมระหวางทนธนาคารกบทนอตสาหกรรม, ซงการผกขาดนอยในมอของกลมนายทนขนคลงเพยงหยบมอหนง (Financial Oligarchy) บทบาทสำาคญในการผกขาดขนนกคอการผกขาดระหวางประเทศ นนกคอมไดผกขาดแตภายในประเทศประการเดยว และยง

4

กวานน การผดขาดระหวางประเทศจะไดผลดกตอเมอไดสงทนออกไปลงในประเทศอนๆ อกดวย และแนนอนวธการสดทายทพวกนจกตองใชอยางหลกเลยงไมไดกคอสงครามเพอแยงชงแหลงผกขาดซงกนและกน

นนคอ “จกรวรรดนยม”คราวนกมาถงศกดนา ศกดนาคออะไร?

ศกดนาคอพวกทนงผาโจงกระเบน? ศกดนาคอคนกนหมาก? ศกดนาคอพวกตนเลก? ศกดนาคอพวกทมบรรดาศกด? ศกดนาคอพวกหวเกา? ศกดนาคอพวกทดถกเหยยดหยามประชาชน เดกและสตร?

ศกดนาคอพวกเจา?ลกษณะทยกมาตอบเชงสงสยเหลาน อาจจะตดหตดตากนอยบาง เพราะในปจจบนมกมการ

ประณามใครตอใครวาเปนศกดนา โดยทดเครองแตงตวและขนาดของตนเปนเกณฑอยบอยๆ วาทจรงแลว ลกษณะเหลานกไมผดเสยทเดยว แตกไมถกตอง ทงนเพราะพวกทมตนขนาดเลกขนาดจว ซงสบเช อสายมาจากพวก “ผดตนแดง ตะแคงตนเดน” ซงไมเคยทำางาน ตนไมเคยเหยยบดนมาแตสมยกอน อาจจะกลายเปนนายทน, เปนสามญชนเพราะการลมละลายทางเศรษฐกจหรอกลบกลายเปนผถกขดรดอยางแสนสาหสไปแลวกได ศกดนาหลายคนในปจจบนนไมนงผาโจงกระเบน พวกเจาแมทเปนเจาแผนดนดวยซำ า แตไมไดเปนศกดนากมถมไป เชน พระเจาหลยส ฟลปส (Louis-Philippe) ของฝรงเศสในกลางครสตศตวรรษท ๑๙ ไพลไปเปนตวแทนของพวกกระฎมพและโดยเฉพาะนายทนขนคลง! ดงนนการทจะชวาใครเปนศกดนาโดยดทขนาดของตนหรอชาตกำาเนดจงไมถกตองโดยสนเชง

ถาเชนนนแลว การทจะพจารณาวาใครเปนศกดนาหรอไมนน เราจะดทไหน?

คำาตอบกคอเราตองดท “ความสมพนธในการผลต” (Productive Relationship) กลาวคอ ดวาในเวลาทเขาทำาการผลตหรอเขารวมในการผลตนนเขามความสมพนธกบผอนในขายการผลตอยางไร

สมมตวา ขนบารงราชรดประชา มอาชพทำานา อาแดงส กทำานา ขนบำารงราชรดประชามความสมพนธกบอำาแดงสโดยเปนผวอำาแดงส เชนน ขนบารงราชรดประชา เปนศกดนาหรอเปลา? คำาถามนตอบไมได ทตอบไมไดกเพราะพจารณาความสมพนธไมถกจด การทขนบำารงราชรดประชาเปนผวอำาแดงสนน เปน ความสมพนธสวนตวระหวางเอกชนตอเอกชน (Private Relationship between individuals) สงทเราตองเจาะลงไปใหถงแกนกคอ ความสมพนธทเขามตอกนในขายการผลต นนคอเราตองพจารณาวา เวลาผลตหรอเวลาทำามาหากนนน ขนบำารงราชรดประชาสมพนกบอำาแดงสอยางไร ใครเปนนายจาง , ใครเปนลกจาง,

ใครเปนเจาของทดนและปจจยการผลตอนๆ และใครเปนผเชาท, เชาปจจยการผลตและลงแรงทำานา ถาในเวลาผลตขนบำารงราชรดประชาเปนเจาของทดน นอนกระดกตนจะเลกหรอโตกตามอยบนเรอน สวนอำาแดงสเชาทไปไถนาปลกขาว ไดขาวมาแลวตองแบงใหขนบำารงราชรดประชาครงหนงเปนคาเชาทตามระบบการทำานาแบงครง เชนนเราจงจะช ลงไปไดวาทานขนของเราเปนศกดนาเจาของทดน อำาแดงสเปน

5

ชาวนาจน ความสมพนธระหวางขนบำารงราชรดประชากบอำาแดงส จงเปนความสมพนธระหวางเจาทดนกบชาวนาจน!

นเปนเพยงตวอยางหนงซงไมรดกมอะไรนก แตถงกระนนเรากพอสรปไดวา เราดออกวาใครเปนชนชนใดกโดยดทความสมพนธในการผลตของเขา และพอจะรไดคราวๆ วา ถาใครเปนเจาของทดนใหคนอนเชาทำานา ผนนกเปนศกดนา ซงกยงไมหมดจดรดกมเพยงพอและแมทสดเรากรจกแตศกดนาเปนรายตวบคคลบางสวนเทานน หาไดรจกระบบผลตศกดนาทแทจรงไม, ระบบผลตศกดนาเปนระบบทางเศรษฐกจของสงคม การทเราจะรจกระบบนโดยสมบรณ จงตองพจารณาความสมพนธในการผลตทงหมดของสงคม (Productive Relationship of society as a whole) แนนอนเราจะตองพจารณาทงในดานความสมพนธทางเศรษฐกจ, การเมองและวฒนธรรม ซงทงสามประการนรวมกนเขาเปนรปแบบของสงคม

ถาเชนนนแลวระบบผลตศกดนาคออะไร?

6

ลกษณะของระบบผลตศกดนาโดยทวไป

ก. ความหมายของคำาวาศกดนา

“ศกดนา” โดยรปคำา แปลวา “อำานาจในการครอบครองทนา” และถาจะแปลขยายความออกใหแจมแจงแลว ศกดนากหมายถง “อำานาจในการครอบครองทดน ซงเปนปจจยสำาคญในการทำาไรและการทำานาอนเปนอาชพหลกของประชาชนในยคนน” นนเอง จากการแปลความหมายของศพทเชนน เรากพอจะมองเหนไดคราวๆ แลววาระบบผลตศกดนาเปนระบบผลตทพวพนอยกบ “ทดน”

ตามหลกเศรษฐศาสตร “ทดน” ถอวาเปนปจจยแหงการผลต (Means of Production) อยางหนง พดอยางงายๆ กคอ ทดนเปนเครองมออนหนงในการทำามาหากนของมนษย ในสงคมของมนษยกอนสมยทนนยมซงเครองจกรกลถอกำาเนดขนมาเปนเครองมอในการทำามาหากนนน เครองมอสำาคญในการหากนของมนษยกคอทดน ทงนเพราะมนษยยงชพดวยการเพาะปลกซงเรยกเปนศพทวา กสกรรม เปนหลก ความผาสกของมนษย แตละคนจะมากหรอนอยกขนอยกบขอทวา เขามทดนมากหนอนอยหรอไมมเลย ผทมทดนมากกมความผาสกมาก ผทมทดนนอยกมความผาสดนอยลดหลนลงมา และผทไมมทดนเลยกยอมประสบกบความยากลำาบากในการครองชพ เพราะตองเชาทดนเขาทำามาหากน เสยคาเชา เสยสวนแบง หรอไมกตองเปนคนงานในไรนาของเจาของทดน ซงเรยกกนวา “ทาสกสกร” (Serf) ทไทยโบราณเรยกวา “ไพร” หรอ “เลก” ถาจะเทยบกบระบบผลตทนนยม ผทมทดนมากกเทยบไดกบนายทนใหญทมโรงงานมกจการคาในกำามอมากมาย พวกนยอมเสวยความผาสกรำารวยเปนพวก “มบญ” ผทมทดนนอยกเทยบไดกบนายทนขนาดยอมหรอนายทนนอย ซงมความผาสกลดหลนลงมา พวกทไมมทดนเลยกเทยบไดกบพวกทไมมโรงงานไมมกจการคาใดๆ ตองเปนคนงานขายแรงไดรบคาจางพอประทงชวตไปชววนหนงๆ ตาม “วาสนาและเวรกรรมของสตว”

นอกจากความผาสกของมนษยจะขนอยกบเครองมอในการทำามาหากนหรอปจจยแหงการผลตแลว อำานาจของมนษยกขนอยกบขนาดและปรมาณของเครองมอในการทำามาหากนดวยเชนกน เจาของทดนใหญมไพรมเลก หรอนยหนงผคนททำางานภายใตบงคบบญชากยอมมอทธพลและอำานาจมากเปนเงาตามตว ทงนกเพราะเขากำาเอาชะตาชวตของคนจำานวนมากไวในกำามอ คนททำางานอยภายใตบารมของเจาของทดนใหญ จะอด จะอม จะทกข จะสขขนอยทความพอใจของเจาของทดนเปนเกณฑ

ตามทกลาวมาน ศกดนาจงมไดมความหมายตามรปศพทวา “อำานาจในการครอบครองทดนอนเปนปจจยสำาคญในการทำามาหากน” แตอยางเดยว หากโดยความเปนจรงแลวมนไดหมายรวมถง “อำานาจและ

7

อทธพลของมนษยทมมากหรอนอยตามขนาดหรอปรมาณของทดนอนเปนปจจยสำาคญในการทำามาหากน” อกโสดหนงดวย

ยงไปกวานน เจาของทดนทงปวงผมอำานาจสงสดในสงคมยงไดพยายามสงสอนอบรมพวกไพรพวกเลกใหมองเหนวา ตนเปนผประเสรฐ เปนเจาของชวตตามประเพณนยมตางๆ ของพวกตนกด รปแบบชวตของพวกตน เปนตนวา กรยามารยาท การพดจา ฯลฯ กด การบนเทงเรงใจของพวกตนไมวาจะเปนการรองเพลง, บรรเลงดนตร, ละคร, วรรณคด ฯลฯ กด เปนสงทไพรและเลกควรถอเปนแบบฉบบ,

ควรยกยองและตามอยาง ทงนกเพอจะไดชบยอมจตใจของพวกไพรพวกเลกใหนยมชมชอบพวกตน และยอมรบในสถาบนของพวกตนตลอดไป โดยถอวาเปนของถกตองและเปนธรรม นนกหมายถงวาผทมอำานาจในการครอบครองทดนยอมมอำานาจในการกำาหนดรปแบบชวต อนเปนปญหาทางวฒนธรรมดวยอกดานหนง

ดงนน ศกดนา จงนอกจากจะหมายถง “อำานาจในการครอบครองทดนอนเปนปจจยสำาคญในการทำามาหากน” ซงเปนความหมายทางดานเศรษฐกจ และนอกจากจะหมายถง “อำานาจและอทธพลของมนษยทมมากหรอนอยตามขนาดหรอปรมาณของทดนอนเปนปจจยสำาคญในการทำามาหากน” ซงเปนความหมายทางดานการเมองแลว, มนยงหมายคลมไปถง “อำานาจทกำาหนดรปแบบของชวตซงขนอยกบอำานาจในทดนอนเปนปจจยสำาคญในการทำามาหากน” ซงเปนความหมายในดานวฒนธรรมอกดวย

อำานาจทางเศรษฐกจ, อำานาจทางการเมอง และอำานาจทางวฒนธรรม ทขนอยและพวพนกบทดนดงกลาวนแหละคอความหมายอนสมบรณแทจรงของคำาวา “ศกดนา”

บางทอาจจะทำาใหกระจางแจงขนอกกเปนได ถาจะยำ าใหละเอยดลงไปวา “ศกดนา” เปนระบบของสงคมและระบบของสงคมนนยอมจกตองประกอบดวยดานตางๆ สามดาน กลาวคอ เศรษฐกจ, การเมอง และวฒนธรรม อนง การทจะพจารณาถงลกษณะแหงระบบสงคมนนจำาเปนตองพจารณาเจาะลงไปใหถงเครองมอในการทำามาหากนทสำาคญ หรอปจจยการผลตหลกของสงคมนนๆ แลวหลงจากนน จงพจารณาถงผลสะทอนของการถอกรรมสทธในปจจยแหงการผลตทสะทอนออกมาในทางเศรษฐกจ, การเมอง และวฒนธรรมอกทอดหนง

ข. ลกษณะทางเศรษฐกจของระบบศกดนา

ลกษณะทางเศรษฐกจของระบบนกคอ๑) การถอกรรมสทธปจจยแหงการผลต และการแสวงหาประโยชนจากปจจยแหงการผลตนนปจจยแหงการผลตทสำาคญไดแก ทดนและเครองมอจำาเปนอนๆ เปนตนวา ววควาย พนธขาว ฯลฯ

สวนใหญตกเปนกรรมสทธของชนกลมนอยกลมหนงซงเรยกกนวาพวก “เจาขนมลนาย” (Feudal Lords)

8

หรอ พวก “เจาทดน” (Landlords) เมอทดนอนเปนปจจยแหงการผลตสำาคญตกไปเปนกรรมสทธของพวกชนกลมนอยเชนน ประชาชนสวนขางมากอนเปนพลงผลตสำาคญของสงคมจงตองตกเปนคนงานททำาการเพาะปลกในทดนของพวกเจาขนมลนาย พวกนไดรบสทธใหมทรพยสนสวนตวได แตกมหนาททำางานบนทดนผนหนงๆ โยกยายไปไหนไมได เพราะพวกเจาขนมลนายไดตระเวนออกสำารวจลงทะเบยนไวเปนคนในสงกด เมอทดนผนนนโอนไปเปนของเจาขนมลนายคนใหม พวกคนงานกสกรรมทเรยกวา “ทาสกสกร” (Serf) เหลานกถกโอนเปนทาสตดทดนไปดวย พวกทาสกสกรเหลานในเมองไทยเรยกกนวา “เลก” หรอ “ไพร” ผลตผลทพวกเลกทำาไดตองสงเปน “สวย” ใหแกเจาขนมลนายเปนประจำาตามอตราทกำาหนดขนตามความพอใจของเจาขนมลนาย ซงอาจจะเปน ๕๐ หรอ ๖๐ หรอ ๗๐ หรอแมถง ๘๐ เปอรเซนตของผลตผลทงหมดกได สดแทแตเงอนไขทตกลงกน นเปนพวกทหนง พวกทสองไดแกพวกทเปนเสรชนหรอเปนไท ซงตองเชาททางของพวกเจาทดนทำามาหากน พวกนตองแบงผลตผลสงใหแกเจาทดนเปน “คาเชาท” ซงคาเชานนอาจจะวางลงเปนอตราไรละ ๘ ถง หรอ ๑๐ ถง หรอจะวางเปนอตราวาตองเสยคาเชาทเปนจำานวน ๓๐ เปอรเซนตของผลตผลทงหมดทไดจากทดนนนๆ กได อตราคาเชาทใชกนอยแพรหลายกคอ ๕๐ เปอรเซนตของผลตผลททำาได ซงระบบนเรยกกนวา “ทำานาแบงครง” สภาพของพวกนแทบจะไมผดอะไรกบพวกเลกหรอไพรเทาใดนก จะผดกนกตรงทพวกนอาจโยกยายทอยไดโดยอสระเสร ไมมขอผกมดกบทดนเทานน พวกทสาม ไดแกพวกทมทดนทำามาหากนเองเปนรายยอย (คอพวกชาวนาเอกระ) หนาทของพวกนกคอตองแบงผลตผลเสยแกเจาขนมลนายเปน “ภาษ” หรอ “อากรคานา” อาจจะเปนไรละ ๑ ถง หรอถง ๖ ถงกได แลวแตชนชนปกครองอนเปนพวกเจาทดนใหญจะกำาหนด

๒) ระบบแรงงานเกณฑนอกจากคาเชาท และภาษทพวกชาวนาจะตองเสยแลว พวกชาวนาจกตองชวยไถนา ทำานา และทำา

งานอนๆ ใหแกพวกเจาขนมลนายเปนประจำาทกปอกดวย อาจจะเปนปละสามเดอนจนถงหกเดอนกได ในบางแหงชาวนาจะตองขนเอาววควายและเครองมอของตนเองไปชวยทำานาใหแกพวกเจาขนมลนายโดยทพวกเจาขนมลนายลงทนแตทดนและพนธขาวเทานน นอกจากการทำานาใหเจาขนมลนายแลว พวกชาวนายงตองชวยงานโยธาตางๆ ทงของรฐบาลศกดนาและทงของเจาขนมลนายของละแวกบานตน ระบบเชนนเรยกกนวาระบบ “แรงงานเกณฑ” (Corvée) ซงถาเปนในประเทศรสเซยสมยซารกเรยกวา Otrabotki หรอ Barshchina ระบบแรงงานเกณฑนถอเปนสงชอบธรรมททกคนจะหลกเลยงไมได เพราะเปนการทดแทนบญคณของพวกเจาขนมลนายทอตสาหสละเวลาอนมคามาทำาการปกครองพวกตน และทกรณา “ประทาน” ทดนใหไดทำากน ประทานนำาในคลองใหดม และประทานอากาศใหหายใจ

๓) เทคนคและรปแบบแหงการผลตมนษยในยคศกดนามเทคนคในการกสกรรมสงขนกวาเดม (คอยคทาส) ทงนเพราะรจกใชเครองมอ

9

ทกาวหนา โดยเฉพาะเครองมอเหลกของยคนกาวหนาไปไกล ทำาใหการผลตประณตขนและไดผลมากขน การใชแรงงานสตวเขาชวยลากจงในการทำางานซงมนษยเรมรจกใชมาตงแตปลายสมยสงคมทาสอนเปนสงคมกอนยคศกดนา กไดแพรหลายขนจนเปนปจจยในการผลตสำาคญของยค การผลตของยคศกดนาโดยเฉพาะทางกสกรรมจงกาวหนาและมผลมากขนอกระดบหนง ในดานการหตถกรรมมนษยรจกใชฝมอทำาการหตถกรรม รจกการประดษฐหกทอผาทกาวหนากวาเดม การตเหลก, ทอผา, จกสาน, การประดษฐเครองใชไมสอยและเครองอปโภคอนๆ เจรญแพรหลายขน และมเทคนคประณตขน พวกชาวนาสวนมากจงมไดทำานาแตอยางเดยว หากไดทำาการหตถกรรมควบคไปดวย ยคศกดนาจงเปนยคของการประสานงานระหวางกสกรรมและหตถกรรมในครวเรอนโดยทวไป ระบบผลตเอกระของชาวนา กลาวคอการเปนผถอกรรมสทธในทรพยสนสวนบคคลขนาดยอม และในขณะเดยวกนกเปนผออกแรงทำางานดวยโดยมไดขดรดแรงงานสวนเกนของผอน ไดเรมมบทบาทขนในสงคมภายใตยคศกดนาน

๔) เจตนารมณในการผลตการผลตทงทางกสกรรมและหตถกรรมของชาวนาในยคน สวนมากเปนการผลตเพยงเพอใหพอกน

พอใชตามความตองการทางธรรมชาต มไดมจดประสงคสำาคญเพอการคา แมพวกเจาขนมลนายและพวกเจาทดนทแบงปนขดรดผลตผลไปเปนสวย, เปนคาเชา, เปนภาษ กเปนการแบงปนขดรดไปเพอบรโภคเปนสวนใหญ การแลกเปลยนคาขายผลตผล แมจะมอยบางกเปนเพยงการแลกเปลยนคาขายผลตผลทเหลอกนเหลอใช และเพอสนองความตองการอนจำาเปนของกนและกนเปนสำาคญ ระบบการคากำาไรเปนลำาเปนสนแมจะเรมพฒนาไปบาง แตกยงหาไดมบทบาทสำาคญในสงคมโดยทวไปอยางจรงจงไม

๕) ระบบการคาผกขาดของพวกเจาขนมลนายระบบการแลกเปลยนสนคาและการคากำาไรอยางเปนลำาเปนสนของยคศกดนาไดถอกำาเนดขนหลง

จากทเศรษฐกจของศกดนาไดพฒนาไปแลวเปนระยะยาวนานพอสมควร การแลกเปลยนสนคาขนาดใหญหรอการคากำาไรอยางเปนลำาเปนสนเกดขนไดโดยการรเรมของพวกเจาขนมลนายและพวกเจาทดนใหญ ลกษณะของการคาในยคน เปนการคาผกขาดของพวกเจาขนมลนาย พดงายๆ กคอ พวกศกดนาชนชนปกครองผกขาดการคาไวในกำามอของตนแตฝายเดยว ชาวนาและประชาชนผถกกดขขดรดโดยทวไปมไดมบทบาทในการคาอยางอสระเสรแตอยางใดเลย

สาเหตของระบบการคาผกขาดของพวกศกดนากเนองมาจากความเปนจรงทวา เดมทเดยวเมอพวกเจาขนมลนาย ซงอาจจะเปนกษตรยหรอเจานายในราชตระกลหรอพวกขนนางราชบรพารไดขดรดแบงปนเอา ผลตผลสวนเกน (Surplus Products) ไปจากชาวนาเอกระ ไพรและเลกนน หลงจากการใชบรโภคและเลยงดทหารและบรวารของตนแลว ปรากฏวามผลตผลเหลออย ผลตผลเหลอกนเหลาน พวกเจาขนมลนายจะใชไปแลกเปลยนกบอาวธยทธภณฑของเรอสนคาจากตางประเทศ หรอไมกแลกเปลยนกบสนคา

10

โพนทะเลทตนพอใจ เมอระบบการเดนเรอเสยงโชคของพวกพอคาเจรญขน การแลกเปลยนสนคาและการซ อขายกยงเจรญกาวหนาขนเปนเงาตามตว สนคาประหลาดจากเมองไกล เครองประดบแปลกๆ และมคาจำาพวกเพชรนลจนดายวยใหพวกเจาขนมลนายขดรดผลตผลทางการเกษตรและของปาจากพวกชาวนาเอกระ ไพรและเลกเพมมากขน เพอใชในการแลกเปลยน และในการแลกเปลยนกบสนคาโพนทะเลเหลาน พวกเจาขนมลนายจะสงวนอำานาจในการเลอกซอกอนไวเปนของตน และเพอทจะใหตนเองมบทบาทสำาคญในการแลกเปลยน กลาวคอเพอใหพอคาเรอเดนทะเลตองงอนงอพงพาบารมตนประการหนง และเพอทจะใหตนไดขดรดประชาชนไดอยางเตมเมดเตมหนวยอกประการหนง พวกเจาขนมลนายจงประกาศหามมใหประชาชนทำาการแลกเปลยนซ อขายโดยตรงกบพวกเรอสนคาเหลานน หากจะตองซ อขายแลกเปลยนโดยผานตนซงทำาหนาทเปนคนกลางเสมอไป ในทสดระบบการคาผกขาดของพวกศกดนากเกดขน พวกเจาขนมลนายใหญๆ จะผกขาดการแตงเรอสนคาออกไปทำาการคา ณ เมองไกลแตผเดยว พวกไพร, เลก, ชาวนาเชาท, ชาวนาเอกระ และประชาชนทวไปของยคศกดนาจงเพมการถกขดรดเปนสามชน

ชนแรกกคอการขดรดแรงงาน, แรงงานเกณฑ, สวย, ภาษและอากรตางๆ ตามระบบของศกดนาแตดงเดม ทงนรวมทงดอกเบยอนเกดขนเพราะชาวนาถกขดรดจนหาไมพอกนจำาตองกยมดวย

ชนทสองกคอการเพมอตราขดรดอยางสาหสอนไดแก การเกณฑสวย บรรณาการจากไพรเอาดอๆ เพอทเจาขนมลนายจะไดนำาผลตผลสวนเกนไปแลกเปลยนคาขายตางประเทศ

ชนทสามกคอการขดรดอนเกดจากระบบการคาผกขาดของพวกศกดนาใหญทงปวง

๖) การพงทลายของระบบผกขาดศกดนาเมอระบบการคาผกขาดของศกดนาพฒนาไปจนถงขนสงสด กลาวคอผกขาดทงการคาภายนอกและ

ภายใน ความขดแยงใหมกเกดขน นนคอพวกชางฝมอหรอหตถกรเอกระและพวกคายอยและขนาดคอนขางใหญทงปวง เรมรสกวาระบบผกขาดการคาของศกดนาเปนระบบทกดข ปดทางทำามาหากนทจะเจรญเตบโตของตน พวกนจงจดตงสมาคมอาชพหรอสมาคมพอคาขน ทเรยกกนวา Guild ทงนเพอใชเปนสถาบนปกปองผลประโยชนของพวกตน และตอสกบระบบผกขาดของศกดนา พวกนคอพวกชนชนใหมของสงคมทเรยกกนวา ชนชนกลาง (Middle Class) หรอพวก กระฎมพ (Bourgeoisie) กำาลงของพวกนขยายออกไปอยางกวางขวางทกขณะ ความขดแยงระหวางชนชนกลางกบศกดนาดำาเนนไปอยางรนแรงถงขนาดเขาขนแตกหก (Antagonism) การปฏวตเพอโคนลมระบบศกดนาจงเกดขนซงครงทยงใหญทสด กคอการปฏวตฝรงเศสป ค.ศ. ๑๗๘๙

พวกหตถกรเอกระในยคปลายของศกดนาน ไดพยายามปรบปรงเครองมอในการผลตของตนใหกาวหนาขนอกระดบหนง และเมอกำาลงของพวกนขยายกวางขวางออกเปนชนชนกลาง ปญญาชนของชนชนนกไดประดษฐเครองจกรกลขนสำาเรจ การผลตทางหตถกรรมจงไดกลายเปนการอตสาหกรรม นน

11

คอ การปฏวตใหญทางอตสาหกรรม (Industrial Revolution) ในยโรปอนเรมเมอปลายครสตศตวรรษท ๑๘ ตอ ๑๙ เมอเปนเชนนระบบผกขาดการคาของศกดนา อนเปนการผกขาดทางเกษตร และหตถกรรมซงผลตโดยเครองมออนลาหลงเกาแกจงทลายครนลง เปดชองทางใหระบบ การคาแบบเสรนยม (Liberalism)

หรอ มอใครยาวสาวไดสาวเอา (Laissez Faire) ของพวกชนชนกลางซงพวกนไดกลายมาเปน ชนชนนายทน (Capitalist) และสถาปนาระบบผลต ทนนยม (Capitalism) ขนในทสด นคออวสานของระบบศกดนาในดานหตถกรรมและการผกขาดการคาอนเปนพฒนาการขนสดยอดของเศรษฐกจศกดนา

๗) สภาพการผลตขนสดทายของระบบศกดนาทางเกษตร กคอ การเกษตรลาหลง และการลมละลายของชาวนา

เครองมอเครองใชในการผลตของชาวนาในระบบศกดนาทไดพฒนามาชวงระยะหนงนนไดพฒนามาจนถงขนสดยอด และชะงกงนลงโดยเดดขาด การใชหวผาลไถททำาดวยเหลกเปนพฒนาการขนสดยอดของไถ การพฒนาขนตอไปถาจะมกคอการไถดวยเครองจกรกลเทานน ซงนนกอยนอกเหนอไปจากความสามารถของระบบผลตศกดนา, การใชปยทพวกชาวนารจกใชกมาหยดชะงกทการใชปยธรรมชาต การใชปยวทยาศาสตรอนเปนระบบการคนคดของปญญาชนของพวกชนชนกลางอยนอกเหนอจากความสามารถของพวกเขา, การรจกใชสตวชวยในการลากจงไถคราด เปนการพฒนาชนสงสดของการใชแรงงานชวยของระบบผลตศกดนา, การทำานาโดยพงนำ าฝน หรอพงการขดคลองทดนำ าตามแบบธรรมชาต เปนการพฒนาขนสงสดของงานดานชลประทานของระบบศกดนา ฯลฯ ดวยเหตน ผลตผลของระบบศกดนาจงเพมพนและกาวหนามาจนถงขนสดยอด เพยงการรจกใชเครองมอเหลก, การใชปยธรรมชาต, การใชแรงงานสตว, การทำานารอฝนหรออาศยการขดคลองระบายนำ า ฯลฯ นนกคอการพฒนาของระบบผลตนไดสะดดชะงกงนลงโดยสนเชง ไมอาจจะพฒนาตอไปอกได พดงายๆ กคอระบบผลตศกดนาไดกำาหนดเสนตายของมนเองไวเชนเดยวกบระบบผลตอนๆ ดงนนเมอการอตสาหกรรมและการใชเครองจกรกลถอกำาเนดขน การผลตทางเกษตรของพวกชาวนาจงถกทอดทงอยในสภาพลาหลง

ในอกดานหนง การขดรดอยางหนกหนวงของพวกศกดนาเจาทดน หรอเจาขนมลนายซงขดรดถงสามชน (ดงกลาวแลวในขอ ๕) ทำาใหชาวนาผลตไดผลไมเพยงพอบรโภค เพราะตองถกขดรดไปอยางหนกหนวง ครนจะเพมผลตผลหรอจะพฒนาเครองมอเครองใชในการทำานาของตน กไมสามารถจะทำาหรอซ อหาได เพราะปราศจากเงนกอนจะลงทน ดวยเหตนสภาพชวตจงแรนแคน การกยมอนหลกเลยงไมได ไดนำาชาวนาไปสการเปนลกหนและการขดรดอกชนหนง เมอหนสนรงรง ดอกเบยทวมทน ทดนกตกเปนของเจาของเงนไป ชาวนาเอกระกลายสภาพเปนชาวนาลมละลาย พวกชาวนาเชาทกตองประสบกบปญหาการเปนทาสดอกเบยเงนก และความอดอยากยากแคนเชนเดยวกบพวกเลก พวกไพร และพวกทาส ซงไดรบการปลดปลอยในชนหลงๆ เมอเปนไทแกตวกตองเผชญหนากบความทกขยากและการลมละลายเชน

12

เดยวกน ในทสดพวกนกพากนละท งถนฐานบานเกดและทนาเขามาแสวงหาชวตในเมองอตสาหกรรมโดยการขายแรงงานใหแกพวกนายทนอตสาหกรรม นนกคอ ชาวนาไดลมละลายกลายสภาพไปเปนชนชนกรรมาชพของสงคมทนนยมไปในทสด นคอพฒนาการขนทายสดอนเปนสภาพถอยหลง และเปนอวสานแหงระบบผลตทางเกษตรของเศรษฐกจศกดนา

เศรษฐกจของศกดนาไดพฒนาผานระบบศกดนาในยคตนไปสระบบศกดนาในยคสดยอด และไปสระบบศกดนาในยคขดแยงถอยหลง และแลวกสลายตวถกโคนลมไปในทสด นนเปนกฏทางภววสยอนหลกเลยงไมไดของระบบเศรษฐกจทตงอยบนพ นฐานของการขดรดระหวางชนชน ไมวาจะเปนระบบใดทงสน

ค. ลกษณะทางการเมองของระบบศกดนา

ลกษณะทางการเมอง, หรออกนยหนงลกษณะของการตอสระหวางชนชน เพอเขาถอสทธในปจจยแหงการผลตและเพอจดสรรผลประโยชนทไดจากปจจยแหงการผลตของยคศกดนามดงตอไปนคอ

๑) การตอสทางชนชนระหวางชนชนศกดนา (เจาขนมลนายและเจาทดน) กบชนชนชาวนา (ไพร,

เลก, ชาวนาเอกระ)

เนองดวยปจจยแหงการผลตสำาคญๆ คอทดน มไดเปนสมบตของสาธารณชนรวมกนในสงคม แตหากตกเปนกรรมสทธของชนกลมนอยนดกลมหนง และชนกลมนอยกลมนไดอาศยอำานาจในการครอบครองทดนเปนเครองมอในการกดขขดรดมหาชนสวนขางมาก สงคมของศกดนาจงแบงชนออกไดเปนสองพวกเชนเดยวกบสงคมทมการขดรดอนๆ นนกคอ ชนชนผขดรด (Exploiting class) และ ชนชนผถกขดรด (Exploited class) ในสงคมศกดนาทมทดนเปนปจจยแหงการผลตสำาคญ ชนชนผขดรดจงไดแกผทถอกรรมสทธในทดนผนมหาศาล อนไดแกพวกเจาทดนและเจาขนมลนาย ซงเรยกวา ชนชนเจาทดนหรอชนชนศกดนา สวนชนชนผถกขดรดจงไดแกผทไมมกรรมสทธในทดนทงมวล ซงเรยกวา ชนชนทาสกสกร หรอชนชนไพร หรอชนชนชาวนาอนรวมเอาชาวนาเอกระททำานาของตนเองเปนรายปลกยอยเขาไวดวย

ผลของการตอสระหวางชนชนทงสองดงกลาวนผทไดรบชยชนะและเสวยอำานาจทางการเมอง กคอชนชนเจาทดน ทงนกเพราะชนชนเจาทดนมสทธอำานาจอยางเดดขาดในทดน อนเปนสทธอำานาจในทางเศรษฐกจ เมอชนชนนกำาเอาชวตทางเศรษฐกจไวในกำามอเชนน กเทากบวาเขาไดกำาเอาชะตาชวตของชนชนทาสกสกรทงมวลไวในกำามอ และอาศยการกำาชะตาชวตของชนชนทาสกสกรไวในกำามอเชนนเอง พวกชนชนเจาทดนจงมสทธอำานาจอยางเดดขาดในการกำาหนดสทธและหนาทของชนชนทาสกสกรทพงมในสงคม พดงายๆ กคอชนชนเจาทดนไดเผดจอำานาจขนเปนชนชนปกครอง ชนชนทาสกสกรตองตกเปนผถกปกครอง หรอถาจะพดใหถกกคอตกเปนผถกกดขบงการ นกคอผลของการตอสทางชนชนอนเปนรปแบบทางการเมองของสงคมศกดนา

13

ไมตองสงสย สถาบนทางการเมองของศกดนาทงมวลยอมมสภาพเปนสถาบนของพวกศกดนา,

เปนสถาบนทพวกศกดนาจะใชอำานาจของพวกตนผานลงมาเพอกำาหนดสทธและหนาทของชนชนทาสกสกรทพงมตอตน พดงายๆ กคอเปนสถาบนทดแลผลประโยชน กลาวคอแสวงหาผลประโยชน และรกษาผลประโยชนของชนชนเจาทดนแตฝายเดยว รฐบาลของศกดนาจงเปนคณะกรรมการรกษาผลประโยชนของพวกชนชนเจาทดนโดยตรง

ประธานของคณะกรรมการรกษาผลประโยชนแหงชนชนเจาทดนยอมตกอยแกผทมอำานาจในทดนมากทสด หรอไมกเปนตวแทนของผทมกรรมสทธในทดนเปนปรมาณมหาศาลทสด ตำาแหนงประธานนกคอ ทเราเรยกกนวา “กษตรย” หรอ “พระเจาแผนดน” ถาจะแปลโดยศพทแลว “กษตรย” กคอ “ผมทดน” หรอ “ผครอบครองผนดน” ตนรากของคำานกคอคำาวา “เกษตร” อนหมายถงทดนเพาะปลก คำาวา “ขตตยะ” กมตนรากมาจากคำาวา “เขตต” ซงมความหมายเดยวกน แมคำาไทยๆ ทวา “พระเจาแผนดน” กแปลไดวา “พระผเปนเจาของผนแผนดนทงมวล” นนเอง และเนองดวยกษตรยเปนผกำาเอาชะตาชวตของประชาชนทงทางเศรษฐกจ, การเมองและวฒนธรรม กษตรยจงไดรบการเรยกขานกนอกอยางหนงคอ “เจาชวต” ซงแปลวาเจาของชวตของประชาชน นคอคำาเรยกขานตำาแหนงประธานของคณะกรรมการรกษาผลประโยชนของพวกชนชนเจาทดน

การเปนเจาของผนแผนดนของทานประธานคณะกรรมการดงกลาวน ทำาใหเกดมการประกาศโอนทดนทงมวลเปนของทานประธานแตผเดยว กลาวคอแผนดนทงมวล เปนของพระเจาแผนดน พระเจาแผนดนประทานทใหคนอยอาศย พระเจาแผนดนมสทธทจะรบโอนเวนคน (เวนคน = เอาทดนกลบคนไป)

ทดนไดทกขณะ ดงนนรฐของสงคมศกดนาจงถกเรยกขานกนวา “พระราชอาณาเขต” ซงแปลวา ผนทดนของพระราชา ในภาษาองกฤษซงเรยกพระราชาวา King กเรยกประเทศวา Kingdom ( = อาณาเขตของพระราชา) ภาษาฝรงเศสทเรยกกษตรยวา Roi กกำาหนดใหเรยกประเทศสมยศกดนาวา : Royaume อนมความหมายวาเขตแดนของพระราชาเชนเดยวกน

ในอกดานหนง เมอกษตรยมอำานาจเหนอแผนดนและเหนอชวตของมวลชน กษตรยเปนผประทานชวตใหแกมวลชน มวลชนจงมชวตอยได กษตรยจะเวนคนชวตนนเสย (คอประหาร) เมอใดกได ดงนนรฐของศกดนาจงถกกำาหนดใหเรยกขานกนอกอยางหนงวา “พระราชอาณาจกร” อนแปลวา “ผนดนภายในเขตทกงลอแหงอำานาจของพระราชาหมนเวยนไปถง” (อาณาเปนภาษาบาล ตรงกบภาษาสนสกฤตวา อาชญาหรออาญา)

โดยลกษณะการรวบอำานาจดงกลาวน รปแบบของการปกครองของสงคมศกดนาจงเปนการปกครองระบอบ “ราชาธปไตย” (อำานาจเปนของพระราชา) หรอ “สมบรณาญาสทธราชย” (อำานาจและสทธอนสมบรณเปนของพระราชา) ดวยการปกครองแบบนเทานน ชนชนเจาทดนจงจะมหลกประกนไดวา ตนมความมนคงในการกดขและขดรดแรงงานตลอดจนผลประโยชนตางๆ ไดตามใจชอบ

14

๒) ความขดแยงและการตอสภายในชนชนศกดนาเองระบบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย (Absolute Monarchy) น ชนชนปกครองประกอบขน

ดวยวงศวานวานเครอของชนชนเจาทดนทงนอยใหญและขาราชบรพาร (สมน) ทสตยซอทงมวลทถอคต “อาสาเจาจนตวตาย รบใชนายจนพอแรง” บรรดากษตรยและเจาขนมลนายทเปนอภชน ซงมอภสทธเหนอประชาชนนนยอมมกมลสนดานอนไมรจกอมในสทธอำานาจและผลประโยชน เจาขนมลนายแตละคนตางกมอำานาจเหนอทดนผนโตๆ ดวยกนท งสน การทจะเขารวมกนเปนคณะกรรมการเพ อรกษาผลประโยชนและการปกครอง จงจำาเปนตองมเงอนไขการแบงปนอำานาจใหพอเหมาะกบขนาดและปรมาณทดนของตน นเปนเงอนไขอนเดยวทพวกเจาขนมลนายจะตกลงกนไดดวยสนตวธ ถาหากเงอนไขหรอการปฏบตอนไมเสมอภาคเหมาะสมเกดมขนเมอใด เจาขนมลนายทสญเสยผลประโยชนกจะแขงขอขนตอสโคนลมคณะกรรมการชดเดมทไมใหความเปนธรรมแกตน หรอถาพดงายๆ กคอจะลกขนตอสกบคณะกรรมการชดเดมทไมใหสทธในการขดรดประชาชนเทาเทยมกบผอน

ความขดแยงและการตอสภายในชนชนศกดนาเชนน ทำาใหระบบการแบงปนอำานาจของพวกศกดนาตองดำาเนนไปโดยถอขนาดและปรมาณทดนเปนบรรทดฐาน อำานาจของพวกเจาขนมลนายจะนอยหรอมากยอมขนอยกบผนดนทตนครอบครอง ซงเงอนไขทกำาหนดลงนไดเปนเงอนไขมาตรฐานทใชอยจนกระทงระบบศกดนาสลายไป

ในตอนตนของยคศกดนา ความขดแยงและการตอสในชนชนศกดนาเองยงอยในขนรนแรง กษตรยหรอประธานกรรมการยงไมอาจรวบอำานาจไวในกำามอไดโดยเดดขาด กษตรยจงตองยนยอมใหเจาขนมลนายแตละคนมสทธอำานาจเหนอทดนของตนไดเตมท พวกเจาขนมลนายเหลานเปนใหญรองลงมาจากกษตรย เรยกกนวา “สามนตราช” หรอ “พระยามหานคร” (Vassals) พวกนจะตองอยในบญชาของกษตรย ซงกษตรยจะบญชาอะไรไดกโดยไดปรกษาหารอรวมกบพวกนเสยกอน ถาพวกนไมยนยอมเหนดดวยในการนนๆ กษตรยกบญชาอะไรไดยาก พวกเจาขนมลนายใหญๆ มกทำาอะไรเปนการทาทายกษตรยเสมอ ลกษณะเชนนปรากฏชดในตอนตนยคศกดนาขององกฤษสมยพระเจาวลเลยมแหงนอมนด พดงายๆ กคอสทธอำานาจกษตรยสะดดหยดกกลงเพยงพวกสามนตราชหรอพระยามหานครนเทานน พวกสามนตราชหรอพระยามหานครจะมเมองเลกเมองนอยเปนเมองขนอกเทาใด จะกดขขดรดประชาชนอยางไร จะออกกฏหมาย ออกเงนตรา ฯลฯ อยางไรเปนเรองของตนเอง กษตรยยงดวยไมได อำานาจทแทจรงของกษตรยจะมอยางทวถงแทจรงกเพยงในหวเมองใหญนอยทขนตรงกบตนเทานน ดงนนขนสดทายของการตอสภายในชนชนกคอ กษตรยพยายามลมเลกพระยามหานครหรอสามนตราชตางๆเสย ตงคนของตนขนแทนสำาหรบดแลเมองเลกเมองนอยในอำานาจของพวกสามนตราชและพระยามหานครเดมมา วธนทำาใหมนใจไดวาพวกพระยามหานครหรอสามนตราชจะไมทรยศเหมอนพวกชดเกาทเคยเปนมา การลมเลก

15

ประเทศสโขทยตนสมยอยธยา การลมเลกประเทศเชยงใหมในสมยรชกาลท ๕ การลมเลกรฐของเจาผครองนครแพร ฯลฯ เหลานกคอแผนการรวบอำานาจทงสน

วธการอกอยางหนงอนเปนวธการขนสดยอดของการรวบอำานาจกคอรบโอนเอาทดนทงมวลมาเปนของกษตรย ยกเลกพวกเจาขนมลนายชดเกา แลวจดตงพวกเจาขนมลนายชดใหมขน พวกทตงขนชดใหมนโดยมากกเลอกจากวงศวานวานเครอเนอหนอพงศเผาเหลากอศกดนาของพวกตนเอง หรอไมกเลอกขนจากขาราชบรพารททำางานดสตยซอตอราชวงศของตนเองแลวสงออกไปเปนขาหลวงดแลหวเมองเอกโทตรจตวาตางพระเนตรพระกรรณ พวกขนนางชดใหมเหลานขนตรงตอกษตรยทงสน พวกนในเมองไทยเรยกกนวา “เจาเมอง” หรอ “ผวาราชการเมอง” เมอกษตรยโปรดปรานเพราะรบใชไดคลองและซอสตย กษตรยกจะมอบอำานาจใหเปนบำาเหนจ อำานาจทไดรบกคออำานาจเหนอทนา อาจจะใหเปนจำานวนเทาใดกได แตตองไมเกนอตราทกำาหนดไวในกฏหมาย นนคอสงทเราเรยกกนวา “ศกดนา” โดยวธน พวกเจาขนมลนายทกนเมองโดยการสบสกลจงสลายตวไป แตถงอยางไรกด ผทไดกนเมองโดยการแตงตงของกษตรยกยงคงเปนพวกวงศวานของเจาขนมลนายอยด เพราะมเพยงพวกนเทานนทไดรบการศกษาอบรมและไดมโอกาสไดเฝาแหนถวายตว

รปแบบทางการปกครองของศกดนาจงเปนรปแบบการปกครองทเรมตนขนดวยการกระจายอำานาจ (Decentralization) และมาลงเอยดวยการรวบอำานาจ (Centralization) เปนทสด

๓) การตอสของชนชนทาสกสกร และชาวนาเอกระความขดแยงหลกของสงคมศกดนา กคอความขดแยงระหวางชนชนศกดนาและชนชนชาวนาทง

มวล การตอสของชนชนทงสองแมจะลงเอยดวยชยชนะของฝายศกดนาเจาทดน แตชาวนาทงมวลผไดรบความเดอดรอนอยางแสนสาหสกยงไมลดละความพยายามทจะลกขนโคนลมอำานาจทางการเมองของชนชนเจาทดน จดหมายขนพ นฐานของการตอสของพวกชาวนากเพอชวงชงกรรมสทธในทดนอนเปนปจจยการผลตทสำาคญคนมาเปนกรรมสทธของชาวนาเอง ดวยจดหมายขนพ นฐานเชนน ความจรงขอหนงจงปรากฏวา การตอสหรอปฏวตเพอโคนลมระบบผลตศกดนาทจะมผลสมบรณจะตองเปนการตอสของชาวนาทมการจดตงเปนระเบยบและมกำาลงอนไพศาลเทานน การโคนลมระบบศกดนาของชนชนกลางอนเปนการชวงชงอำานาจทางการคาและการหตถกรรมหาไดทำาลายลางระบบศกดนา อนเปนระบบการขดรดทางเกษตรลงอยางแทจรงไม

ในยคศกดนา การตอสของชนชนชาวนาจะปรากฏออกมาในรปการกบฏ หรอการลกฮอขนกอการจลาจลของพวกชาวนา การตอสของเขาตองประสบความพายแพครงแลวครงเลา ทงพายแพตอกฏหมายอนเปนเครองมอรกษาผลประโยชนของชนชนเจาทดน และทงพายแพตอกำาลงปราบปรามของฝายชนชนเจาทดนทมการจดตงอยางเปนระเบยบเรยบรอย สาเหตของการพายแพของชนชนชาวนา กเนองมาจาก

16

สภาพทางเศรษฐกจ ระบบผลตเอกระอนกระจดกระจายแยกกนอยแยกกนกนคนละแหลงคนละท ทำาใหชาวนาไมอยในวสยทจะจดตงรวมศนยขนอยางมระเบยบและมพลงพรอมเพรยงได นประการหนง ปรชญาชวตทพวกชนชนศกดนามอมเมาชาวนาวามนษยไมอาจขดขนบญวาสนาได ชวตขนอยแกบญกรรมและพรหมลขตทำาใหชาวนาสวนมากทไมมการจดตงเปนทนเดมอยแลวเกดความทอแททอดอาลยงอมองอเทา ดงนนการลกฮอขนตอสของชาวนาจงเปนไปในรปการ จลาจล (Mob) อนขาดพลงทเหนยวแนนพรอมเพรยงและขาดการจดตง และแมการนำาอนถกตอง ซงแนนอนสภาพเชนนกยอมจะนำาไปสการพายแพในทสด

โดยเหตทไรการจดตงและการนำานเอง ทำาใหการตอสของชาวนามลกษณะใหมขนอกประการหนง นนคอมกจะเดนตามการนำาของชนชนอน ในยคตนๆ ของศกดนาขณะทชนชนกลางยงไมมบทบาท การจลาจลของชาวนากมกจะถกพวกชนชนเจาทดนทขดแยงกบอำานาจการปกครองเดม นำาไปใชใหเปนประโยชน พวกเจาทดนทขดแยงกนไดอาศยความจดเจนฉกฉวยเอากำาลงของชาวนาไปเปนของตน โดยการตงคำาขวญใหมทเหมาะสมใหเปนความหวงแกชาวนา เปนตนวา “กษตรยองคเดมไมตงอยในทศพธราชธรรม ขอใหพวกเราจงชวยกนสนบสนนผมบญและมทศพธราชธรรมคนใหม” หรออะไรทำานองนซงกไดผล เพราะทำาใหชาวนาหนมาเขาดวยโดยหวงในชวตใหมทดกวา นนกคอชาวนายงยดมนอยในความสขทมาจากการประทานใหของตวบคคล มไดมองเหนกำาลงของชนชนตน วธการอกอยางหนงของชนชนศกดนาทจะใชกำาลงของพวกชาวนาใหเปนประโยชน กคอเขาแทรกซมเขาไปในขบวนการเคลอนไหวจลาจลของชาวนา แลวกคอยๆ ยดอำานาจทางการเมองกลบคนเขามาไวในกำามอของพวกตน ตกลงผทไดรบผลจากการจลาจลชองชาวนากคอพวกชนชนศกดนานนเอง เคลดลบในการผลดเปลยนแผนดนหรอราชวงศใหมของสงคมศกดนาทเปนมาในประวตศาสตร กอยทความจรงทกลาวน

ครนถงสมยทสงคมศกดนาไดพฒนามาจนถงขนทไดมรปการผลตแบบทนนยมเกดขน และชนชนกลางไดลกขนตอสกบชนชนศกดนา ชนชนชาวนากมกจะเดนตามการนำาของชนชนกลาง การตอสของพวกชาวนาในระยะนจะประสานกนกบการตอสของชนชนกลางในเมอง และพวกชนชนกลางกจะฉกฉวยเอาการจลาจลของชาวนาไปเปนประโยชนแกตนเสมอ ทาทของพวกชนชนกลางนนมอยเดนชดประการหนง กลาวคอทาทประนประนอม พวกชนชนกลางเมอไดรบชยชนะในการตอสแลว กมกจะประนประนอมกบพวกเจาทดน ทงนกเพราะเมอชนชนกลางสถาปนาระบบการคาและการอตสาหกรรมเสรนยมของตนขนไดแลว ความขดแยงขนพ นฐานระหวางตนกบศกดนาในทางการผลตกหมดไป การอยรวมกนระหวางชนสองชนจงเปนไปไดชวระดบหนง เมอเปนเชนนชนชนศกดนากยงคงขดรดชาวนาอยไดตอไปเชนเดม ผทไดรบผลจากการจลาจลของชาวนาจงมใชชาวนาเอง หากเปนชนชนกลางผกำาลงสถาปนาระบบผลตทนนยม

ตามทกลาวมานจะเหนไดวา การจลาจลของชาวนาเปนเพยงบนไดสำาหรบชนชนอนทจะใชเหยยบขนไปสอำานาจทางการเมองเทานน สงทชาวนาไดรบจากการจลาจลนนอยางมากกเปนเพยงการผอนคลาย

17

เกลยวอนแขงเขมงแหงการขดรดในชวระยะเวลาหนงๆ เทานน หาใชเปนการปลดแอกศกดนาออกไปอยางแทจรงจนกระทงสามารถสถาปนารฐของชาวนาขนไดแตอยางใดไม

แตอยางไรกด ทงหมดทกลาวมามไดหมายความวาชาวนาจะไมมวนใชการตอสของตนใหเปนประโยชนตอตนเองได จรงอยแมสภาพการจลาจลของชนชนชาวนาจะตองดำาเนนไปภายใตการนำาของชนชนอนเปนปกต แตในสภาพของสงคมทนนยมทกำาลงของชนชนกรรมาชพเตบโตและมการจดตงอยางกวางขวาง การตอสของชาวนาภายใตการนำาของชนกรรมาชพยอมจกเปนไปเพอผลประโยชนของชนชนชาวนาดวยอยางแทจรง ดวยการนำาของชนกรรมาชพทมความตนตวทางการเมองสง มสายตาอนยาวไกลและปราศจากทาทประนประนอมเทานน ชาวนาจงจะสามารถทำาลายซากเดนของศกดนาทยงคงขดรดตนลงไดสนเชง และไดรบผลจากการปฏวตตอสของตนเองอยางแทจรง ทงนกเพราะรฐของชนกรรมาชพทสถาปนาขนใหมมใชรฐของชนชนผขดรดทตงขนเพอการขดรดชนชนอน หากเปนรฐของมวลชนผถกขดรดทกคนทตงขนเพอขจดชนชนผขดรดใหหมดไป และเขาถอบงเหยนสถาบนทางการเมองไวเปนเครองมอในการดแลจดสรรผลประโยชนของมวลชนผเปนเจาของในปจจยแหงการผลตรวมกน ในสภาพเศรษฐกจดงกลาวของรฐแหงชนชนกรรมาชพนเทานน ชาวนาจงสามารถปรบปรงเศรษฐกจเอกระแบบตางคนตางทำามาเปนเศรษฐกจแบบการผลตรวมหมทางเกษตร ซงโดยการนชาวนากจะสามารถรวมกนเขาไดเปนกลมกอน และมการจดตงอยางเปนระเบยบและทำาลายซากเดนของศกดนาลงไดอยางแทจรง!

๔) การตอสทางชนชนระหวางชนชนศกดนากบชนชนกลางไดกลาวมาแลวในลกษณะทางเศรษฐกจวา ในตอนปลายของยคศกดนา ความขดแยงใหมไดเกดขน

นนคอความขดแยงทางผลประโยชนระหวางระบบการคาผกขาดของศกดนาและระบบการคาเสรของชนชนกลาง ความจดเจนในการตอสทำาใหฝายศกดนากดขพวกชนชนกลางมากขน และขณะเดยวกนกทำาใหชนชนกลางตระหนกมากขนวา การทจะทำาลายระบบผกขาดการคาของศกดนาลงได กมแตการโคนลมอำานาจทางการเมองของศกดนาลง แลวสถาปนาอำานาจทางการเมองของชนชนตนขน การจดตงของพวกชนชนกลางซงถงแมจะหละหลวม แตกไดเกดขนเพอตอสกบอำานาจทางการเมองของศกดนาอยางหนกหนวง พวกชนชนกลางททำาการตอสกบศกดนาน มไดตอสโดยโดดเดยว หากไดมชนชนทาสกสกรผถกกดขขดรดอยางแสนสาหสเขารวมในขบวนการดวย กำาลงของฝายชนชนกลางจงเปนกำาลงอนมหาศาล ในทสดชนชนกลางโดยการสนบสนนของประชาชนทวไปกทำาลายอำานาจทางการเมองของศกดนาลงได และสถาปนารฐของชนชนกลางขนแทนทในทสด นนคอวาระสดทายของอำานาจทางการเมองของศกดนา ตวอยางแหงการตอสและโคนลมระบบศกดนาทยงใหญทสด คอการปฏวตของชนชนกลางในประเทศฝรงเศสเมอ ค.ศ. ๑๗๘๙

แตอยางไรกดขอใหสงเกตวา อวสานของระบบศกดนาทถกจดการโดยชนชนกลางน เปนเพยง

18

อวสานแหงอำานาจทางการเมองเทานน แตในทางการผลตในดานเกษตรแลวศกดนายงคงมซากเดนแหงการขดรดและกดขเหลออยโดยสมบรณ ทดนอนเปนปจจยสำาคญในการผลตยงตกอยในมอของชนชนศกดนาอยางบรบรณเชนเดม ทงนเพราะไมมการปฏรปทดน ดงนนสงทพวกชนชนศกดนาสญเสยไป จงเปนสถาบนแหงคณะกรรมการจดสรรดแลผลประโยชนของตนเทานนเอง ศกดนาซากเดนทยงตกคางอยเหลานยงคงตอสชวงชงอำานาจในสถาบนการเมองตอไปอยางยดเย อทรหด การตอสทางชนชนระหวางศกดนากบกระฎมพหรอชนชนกลางจงยงมไดสนสดลงตรงการปฏวตประชาธปไตยกระฎมพ (Bourgeois-

democratic Revolution) และแนนอนในระยะน ชาวนาทงมวลกยงคงถกขดรดโดยชนชนเจาทดนอยตอไป แมรปแบบของการขดรดจะเปลยนไปไมหนกหนวงเทาเดม แตถงกระนนชาวนากยงคงอยในสภาพลมลกคลกคลาน และลมละลายเชนทเคยเปนมา

ทางเดยวทชนชนชาวนาจะตอสจนไดชยชนะ และสามารถปลดแอกศกดนาออกจากบาตนได กคอเขารวมการตอสของชนกรรมาชพ และยอมรบการนำาอนมการจดตงอยางมระเบยบของชนกรรมาชพเทานน หาใชการเขารวมในขบวนการตอสของชนชนกลางผทรยศหกหลงหนไปประนประนอมกบชนชนศกดนาในภายหลงไม!

ง. ลกษณะทางวฒนธรรมของระบบศกดนา

ลกษณะทางวฒนธรรม หรออกนยหนง ลกษณะทางรปแบบแหงชวตของประชาชนในสงคมศกดนา มดงตอไปน คอ

๑) ความสมพนธระหวางคนในสงคมเปนความสมพนธทเหลอมลำ าตำาสงตามชนชนโดยกำาเนด และตามอำานาจทมเหนอทดน

ระบบศกดนาเปนระบบทพฒนาการสบสนตตวงศของระบบทาสใหกาวขนมาอกชนหนง การสบสนตตวงศหรอสบสกลของพวกนายทาสไดกลายมาเปนการสบสนตตวงศและสบสกลของพวกชนชนเจาทดน การนบถอยกยองมนษยโดยชาตกำาเนดไดพฒนาขนจนสงสดยอดในยคน พวกชนชนเจาทดนถกยกยอง หรอบงคบใหประชาชนยกยองขนเปน “เทวดา” เปน “เจาฟา” เปน “พระเจา” เปน “พระพทธเจา” เปน “โอรสสวรรค” ฯลฯ สรปวาเปนเทวดาลงมาเกดหรอเปนพระพทธเจากลบชาต วงศวานวานเครอของชนชนนจงไดรบความนบถอ และมอำานาจกดขพวกไพรไดตามความสงสงของโคตรตระกล ความนบถอยกยองทพวกชนชนศกดนาไดรบยอมผกพนอยกบทดนเสมอไป ศกดนาทลมละลายจะกลายเปน “ผดตกยาก” และแลวกจะกลายเปน “ผดแปดสาแหรก” ตอจากนนกเปน “ผดตนแดงตะแคงตนเดน” เปนพวก “เหยยบขไกไมฝอ” และกลายเปนชนสามญไปในทสด สถาบนของพวกนจะคงอยไดกโดยอำานาจในทดนทตนยงคงมอยเทานน พวกเจาทดนใหมทเพงมทดน กจะเรมมอำานาจ เปน “ผมบญ

19

วาสนา” เปน “ผมขาทาสบรวาร” และการเปนผดขนในทสดสำาหรบพวกสามญชนทไมมทดน หรอมทดนเพยงเลกนอยพอทำามาหากนลมๆ ดอนๆ ไปได จะถก

เหยยดหยามลงเปนพวก “ไพรราบ” เปนพวก “มจฉาทฐ” ตองทน “รบใชเวรกรรม” เปน “คนชนตำา” ทพระผเปนเจาและเทวดาไมโปรด การคบหาสมาคมระหวางชนชนทงสองเปนไปไดโดยยาก หรอถาเปนไปได ชนชนไพรกตองเปนผเสยเปรยบ เปนลกจอก การแตงงานระหวางชนสองชนเปนสงทเปนไปไดยาก ถาผวเปนผด ไดเมยเปนไพรทาส เมยกจะถกเหยยดหยามวาเปนเมยไพร ในเมองไทยเรยกวา เมยกลางทาส แตถาผหญงเปนผด ผชายเปนไพร การแตงงานจะเปนไปไดยากเยนเตมประดา ถาแตงงานกนแลวมลก ลกจะตองรบกรรมเปนคนชวชา ตองทำางานบาวงานไพรชนตำาเพราะมนเปนลกของแมทแหกชนชน!

๒) ระบบทาสยงคงอย นอกจากพวกไพร พวกเลกและสามญชนอนเปนชนชนตำาแลว ในสงคมศกดนายงคงม “ระบบทาส” เหลอเปนซากเดนอย พวกทาสเหลานกคอ “ทาสนำ าเงน” เปน “ทาสเรอนเบ ย” เปนสงทซ อขายกนได มนษยยงมสภาพเหมอนสตวทอาจซ อขายกนไดเหมอนผกปลา สทธขนพ นฐานของมนษย ในฐานะทมนษยเปน “คน” หามในสงคมศกดนาไม ชนชนเจาทดนยงคงทารณโหดรายตอทาสในเรอนเบยของตนไดตามความพอใจ แมในตอนปลายสมยศกดนาจะไดมการปลดปลอยทาสกนขนกจรง แตทาสกยงคงตองถกกดขตอไป ทงนเพราะตนไรทดน ทาสทถกปลดปลอยในสมยศกดนา จะเปนในเมองไทยกด ในรสเซยกด ลวนมสภาพเชนเดยวกน คอไรทดน ซงในทสดพวกนกจะกลายมาเปนกำาลงสำาคญในการพฒนาระบบทนนยม กลาวคอกลายมาเปนกรรมกรผขายแรงงาน

๓) การเหยยดหยามเช อชาต ชนชาตตางๆ ทดอยกวาชนชาตตนกด หรอชนชาตสวนนอยใน “พระราชอาณาจกร” กด จะถกเหยยบยำาลงเปนเดนมนษย เปนชนชนตำา เปนศตร ความรสกเทาเทยมเสมอภาคระหวางชนชาต ความรสกเปนมตรระหวางประชาชนตางเช อชาตไมปรากฏมในสงคมศกดนา ทงนเพราะทดนทงหมดของชาตเหลานนตองตกเปนของกษตรยองคใหญแลวแตโดยสนเชง ผอาศยแผนดนทานจงเสมอนพวกขาทาส เปนพวกขขาในหวเมองประเทศราชไมมคณงามความดแตอยางใด

๔) สตรและเดกถกเหยยดหยาม สตรในสงคมศกดนาถกกดขเหยยดหยามลงเปนมนษยทตำากวาเพศชาย ผานงผาถงของสตรกเปนของสกปรกตำาชาผชายแตะตองไมได นอกจากนนพวกเจาทดนทงปวงยงบำาเรอความสขของตน โดยการใชสตรเปนเสมอนวตถระบายความใคร สภาพของสตรจงเปนเหมอนสตวตวเมยทคอยรองรบความหนกระหายของเจาทดน ระบบฮาเรมหรอสาวสวรรคกำานลในในราชสำานกและในบานผดเปนระบบทแพรหลายทวไป การทตองถกกกขงจนผดธรรมชาตทำาใหการ เลนเพอน (Homosexual)

ในหมสตรราชสำานก และฮาเรมของสำานกขนนางระบาดทวไป ชวตทางกามารมณของเจาขนมลนายเพมความวตถารขนโดยลำาดบเปนตนวาการสำาเรจความใครทาง “เวจมรรค”

20

ฐานะของเดกในสงคมศกดนาเปนฐานะทตำาตอย ทงนเพราะเดกมไดเกดมาโดยทเจาขนมลนายอยากใหเกด หากเกดมาในฐานะเปนผลพลอยไดจากความสนกสนานทางกามารมณ คณคาของเดกจงไมม อกประการหนงพวกเจาขนมลนายปราถนาจะปราบเดกลงไวใหอยมอแตยงเลกเพอความมนคงของสถาบนของตน เดกจงถกกดขอยางหนก

๕) ขนบธรรมเนยมและประเพณตางๆ เปนขนบธรรมเนยมทพวพนอยกบทดน ทงนเพราะชวตของประชาชนสวนใหญเกยวของอยกบการทำางานบนผนดน แตอยางไรกด ขนบธรรมเนยมและประเพณเหลานนกตองถกเหยยดเปนของตำาทราม เพราะเกดขนในหมไพรราบ ขนบธรรมเนยมและประเพณอนเกดจากทดนนนถาจะไดรบการยกยองเนนใหเหนเดนชดกจะตองเปนขนบประเพณทเปนประโยชนตอศกดนาเทานน เชน เองอาศยแผนดนของขาทำามาหากน เองตองเปนหนบญคณขา ยงพวกทเปนทาสทำางานใหนายและกนขาวของนายดวยแลว พวกนกตองเปนหนบญคณของขาวแดงแกงรอน สวนงานททาสทำาใหนนไมตองพดถง ดงนเปนตน อยางไรกด ขนบประเพณตางๆ ทนบถอวาสงสงและถกตองจกตองเปนขนบประเพณในราชสำานกและสำานกผด ราชสำานกจะเปนศนยกลางแหงขนบประเพณทงปวง แลวถายทอดลงมายงสำานกผด สำานกผดจงถายทอดลงมาสพวกลวลอ แลวพวกลวลอถายทอดลงมายงไพรราบอกทอดหนง พวกไพรทปราศจากความสำานกในชนชน เมอปรารถนาจะไดเขาสวงสงคมไมเคอะเขนกตองปฏบตตามขนบประเพณของผด ทใครมตนขนาดโตเพราะเหยยบดนทำางาน กตองหมนชะลางผกรดใหตนเลกลงมสแดงอมเลอดอนเปนสญลกษณของผดทไมทำางาน! ในตอนปลายของยคศกดนาเมอระบบผลตแบบทนนยมหรออกนยหนง ระบบพาณชยนยม (Mercantilism) พฒนามาจนชนชนกลางเรมมบทบาทในการรกษาผลประโยชนของตนแลว ขนบประเพณตางๆ ของพวกศกดนากลายเปนโซทรดรอยชวตของพวกชนชนกลางอยางยง ชนชนกลางมกจะถกเยาะเยยถากถางโดยผดอยเสมอวาเปน “คางคกขนวอ” “กงกาไดทอง” เปนพวก “ไมเคยพบเคยเหน” ซงถาเปนในฝรงเศสกเรยกวาพวก “Nouveauriche” พวกชนชนกลางในระยะนจงพยายามอยางสดกำาลงทจะลมลางขนบประเพณของชนชนศกดนาลง อาศยอำานาจเงนอนเปนอำานาจใหมทางเศรษฐกจ ทำาใหพวกชนชนกลางเดนขนในวงสงคม ความลมละลายของชนชนศกดนาหนนใหพวกชนชนกลางสถาปนาขนบประเพณแบบเสรนยมของตนขนใหมได

แตอยางไรกด ทาทอนประนประนอมของพวกชนชนกลาง ทำาใหพวกเขายอมรบเอาขนบประเพณสวนหนงของพวกศกดนาไว ยงพวกชนชนกลางทซ อตำาแหนงทางการเมองดวยเงนตราดวยแลวยงพยายามรบทอดขนบประเพณของพวกศกดนาไวเตมคราบ อทธพลของขนบประเพณศกดนาจงยงคงอยตอไปในสงคมทนนยม หาไดสญหายไปโดยสนเชงไม

๖) ศลปะและวรรณคด ศลปะของสงคมศกดนาทงมวลมทงศลปะของประชาชนและศลปะในราชสำานกและสำานกผด ศลปะของประชาชนถกเหยยบยำาเปนของตำา ศลปะในราชสำานกทรบใชชนชนศกดนา

21

เทานนทไดรบการสงเสรมยกยองเปนแบบฉบบ วรรณคดของสงคมศกดนากเชนเดยวกน กลาวคอเปนวรรณคดรบใชชนชนศกดนา สรปวาทงศลปะและวรรณคดถกผกขาดโดยชนชนศกดนาแตฝายเดยว

ศลปะและวรรณคดของสงคมศกดนาในยคตนๆ เปนศลปะและวรรณคดทดำาเนนไปในคต “ศลปะเพอชวต” ซงหมายถงเพอชวตของชนชนศกดนาเทานน! ประชาชนไมมสทธเสรภาพในการผลตศลปะเพอรบใชชวตของพวกเขาเองได กรอบของขนบประเพณและชวตทางเศรษฐกจการเมอง จะบบศลปนไวในวงลอมแหงศลปะเพอชวตของชนชนศกดนาทงสน สภาพเชนนทำาใหศลปนรนใหมของชนชนกลางในปลายยคศกดนารสกอดอด เขากำาลงตอสเพอระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม ศลปะและวรรณคดของพวกเขาจะเปนเครองมอทรบใชพวกเขาในการตอสอยช วระยะหนง ครนเม อเขาประสบชยชนะแลว ศลปะและวรรณคดของพวกชนชนกลางกจะเตลดเขารกเขาพงไปสคต “ศลปะเพอศลปะ” อนเปนแนวคดทางศลปะของระบบเสรนยมทตองการความอสระทางความเพอฝน ไมผกพนกบชวตใดๆ ในสงคม อวสานของคตศลปะเพอชวตของชนชนศกดนาไดมาถง เมอคตศลปะเพอศลปะของชนชนกลางถอกำาเนดขนมานเอง

๗) การศกษา ในเมออำานาจทางเศรษฐกจและทางการเมอง ตอลดจนอำานาจในการกำาหนดรปแบบแหงชวตในดานอนๆ ตกอยในมอของชนชนศกดนาเชนน จงไมมปญหาวาการศกษาจะไมตกอยในมอของศกดนาและดำาเนนไปเพอรบใชชนชนศกดนา

เพอทจะเสรมสรางบญญาบารมของชนชนตน ศกดนาจะกำาเอาสทธในการแตงและการตความประวตศาสตรไวในมอของตน ปราชญของพวกศกดนาจะตงตนขนเปนบดรแหงประวตศาสตร ถอตวเปนศาลสงวนจฉยประวตศาสตรของชาต ประวตศาสตรของชาตจงแทนทจะเปนประวตศาสตรแหงการเคลอนไหวกาวหนาของประชาชน ตรงขามกลบเปนประวตการสบสนตตวงศของกษตรยและการกระทาตางๆ ของกษตรยกลบเปนเปนหนงสอทพรรณนาถงบญญาบารมและพระเดชพระคณของกษตรยทมตอทวยราษฎร นนกคอประวตศาสตรของพวกศกดนา มใชประวตศาสตร หากเปนพงศาวดาร อนวาดวยวงศวานวานเครอของเทวดาทอวตารลงมาดบยคเขญบนมนษยโลก ใหซาบซงดมดาในพระมหากรณาธคณและจงรกภกดตอชนชนศกดนาโดยตรงนนเอง โดยทแทแลว วชาประวตศาสตรเปนวชาทวาดวยความจดเจนในการตอสทางสงคมของมนษย ซงวชานเปนเสมอนตวอยางการตอสทางสงคมแหงชวตของชนรนหลง การศกษาประวตศาสตรจงเปนหวใจแหงการศกษาความเปนมาของสงคม เปนกญแจดอกสำาคญทจะไขไปสการปฏบตทถกตอง ศกดนาตระหนกในความจรงขอนด จงไดเขาถอบงเหยนการศกษาทางประวตศาสตรไวในกำามอเพอใชวชานใหเปนประโยชนแกชนชนตน

นอกจากวชาประวตศาสตรอนเปนหวใจของการแสดงตวอยางและการตความจดเจนของชวตของชนชนศกดนาแลว วชาอนๆ ศกดนากจะสอดแทรกลงไปในคำาสอนใหมจดประสงคเพอรบใชและเสรมสรางสถาบนของศกดนาทงสน ทงนไมวาจะเปนวชาวาดวยศลธรรม กฏหมาย การปกครอง ฯลฯ ในยคตนๆ นน

22

ศกดนาถงกบหวงหามมใหประชาชนไดศกษากฏหมายเลยทเดยว สงทพอนบไดวาเปนกฏหมายทศกดนาอนญาตใหเรยนรไดและจำาเปนตองเรยนกคอตำาราวาดวยกฏเกณฑการเปนมหาดเลก ขอบงคบในพระราชฐานทพวกขาราชบรพารและประชาชนจะตองปฏบตใหถกตอง

สรปวาลกษณะทางการศกษาของศกดนากคอการผกขาดการศกษา อนญาตใหเลาเรยนไดแตวชาทเปนประโยชนตอศกดนา

จดมงหมายอกประการหนงในดานการศกษาของศกดนากคอกดคนลงไวใหโง ไมสงเสรมใหฉลาด ทงนเพราะการกดขขดรดคนฉลาดเปนสงทกระทำาไดยาก การศกษาในสมยศกดนาจงลาหลง แตในขณะเดยวกนศกดนากตองการคนฉลาดใชคลองไวปฏบต “ราชการ” (คอธรกจของพระเจาแผนดน) ศกดนาจะสรางคนของเขาขนมาไวใช โดยใหเขามาศกษาในสำานกของผด สำานกของเจาขนมลนายและในราชสำานก เดกหญงกจะตองรำาเรยนเพอเปน “ผาพบไว” ไวรอรบความหนกระหายของผว พดงายๆ กคอเรยนวชาปรนนบตผว เดกชายกรำาเรยนเพอใหเปน “ขนศก” เปน “อศวน” เปน “ทหารเสอ”

ลกษณะนกอใหเกดประเพณหวงวชากนขนอยางแพรหลาย อาจารยเจาสำานกจะหวงแหนวชา เลอกถายทอดใหเฉพาะศษยกนกฏทรกใครและเหนวาสตยซอ สามญชนทวไปจงไมมโอกาสรำาเรยน เฉลยวฉลาด อยางดกเพยงอานออกเขยนได กวศลปนและผมความรตางๆ สวนมากจงมกอยในราชสำานกและวงของเจาขนมลนายทงสน

อกประการหนง การศกษาของศกดนาเปนการศกษาทสอนใหคน “ยอมรบ” (accept) กลาวคอมไดเปดโอกาสใหศษยคดเสยกอน เมอเหนจรงแลวจงเชอ หากสอนใหเชอโดยไมตองคด ทงนเพอปดทางความคดรเรมทงปวงอนจะนำาไปสหายนะแหงชนชนศกดนา

การผกขาดการศกษา และวธสอนใหคนยอมรบ (accept) แบบน เมอพฒนามาจนถงขนสดยอด กตองปะทะเขากบพลงแหงความคดแบบ “เสรนยม” ของชนชนกลาง การคาขาย การอตสาหกรรม การตดตอธรกจ ฯลฯ ของพวกชนชนกลางบงคบใหชนชนกลางตองสรางคนทเฉลยวฉลาดวองไว มความคดรเรม และมความรรอบดานชน พลงของการผกขาดวชากบพลงของการเปดตลาดวชาอยางเสรจงปะทะกนอยางรนแรง ฝายศกดนาไดพยายามกดกนการกอตงสถาบนการศกษาของชนชนกลางอยางเตมความสามารถ แตผลทสดกไมสามารถขวางกงลอแหงประวตศาสตรได สถาบนการศกษาของชนชนกลางจงถอกำาเนดขน

แต! เลหเหลยมและความจดเจนของศกดนาทสงสมมานบพนๆ ป มสงกวาชนชนกลาง และประกอบกบชนชนกลางทมทาทประนประนอม ศกดนาจงสามารถแทรกแซงเขาไปในสถาบนการศกษาของชนชนกลางไดอยางลอยชาย ศกดนาซากเดนยงคงกำาเอาหลกสตรและการหนเหจดหมายปลายทางแหงการศกษาไวใตกำามอ วชาประวตศาสตรกยงคงตกอยในกำามอและในอทธพลการตความของชนชนศกดนาตอไป

23

๘) ศาสนา ในตนยคศกดนา ศาสนากบศกดนามความขดแยงกนอยางหนกหนวง ศาสนาซงเคยเปนใหญเหนอชะตาชวตของมวลชนไดดนรนเตมททจะรกษาความสำาคญของตนไว การตอสระหวางศาสนากบศกดนาปรากฏอยางเดนชดในยโรปและอนเดย และแมทสดในประเทศไทย ในยโรปจะปรากฏบอยๆ วา สงฆราชประกาศ ควาบาตร (Excommunicate) กษตรยและกษตรยประกาศยบสงฆราช แตตามความเปนจรงขนพ นฐานทวาชวตมนษยขนอยกบอำานาจทางเศรษฐกจทำาใหศกดนาไดรบชยชนะในทสด ทงนเพราะศกดนาไดรวบเอาปจจยแหงการผลตเขาไวในกำามอไดเดดขาด

ความพายแพของศาสนาทำาใหศาสนากลายเปนเครองมอในการเสรมสรางบารมของกษตรย ในทสดทางศาสนากตองยอมรบวากษตรยคอ “สมมตเทพ” คอ “เทวดาบนพ นดน” คอ “พระผเปนเจาอวตารลงมา” คอ “พระพทธเจากลบชาต” และทายทสดกคอ “ผอปถมภคำ าจนศาสนา” โดยทางกลบศกดนากแบงปนทดนใหแกทางศาสนา แบงปนขาทาสใหแกวดวาอาราม ยกยองพวกนกบวชขนเปนขนนางมลำาดบยศ มเครองประดบยศ มเบยหวดเงนปและแมเงนเดอน ปรากฏการณอนนเกดขนทวไปทงในตางประเทศ และในประเทศไทย

เมอถงขนนแลวศาสนากมหนาทอบรมสงสอนใหผคนเคารพยำาเกรงกษตรย พวกนกบวชทงหลายกลายเปนคร อาจารย ทใหการศกษาแกกลบตรกลธดา ซงแนนอน ยอมเปนไปตามความปรารถนาของศกดนา

ยงกวานน ศาสนาไดกลายเปนเครองมอในการตอสทางการเมองระหวางเจาขนมลนายดวยกนเอง พวกนกบวชทตงตนเปนอาจารยจะซองสมผคนเพอชวงชงอำานาจทางการเมอง หรอไมกเพอสนบสนนเจาขนมลนายทอปการะตน ทงนกระทำาไดโดยการเผยแพรกฤตวทยาคมไสยศาสตร บางครงเจาขนมลนายทกำาลงชวงชงอำานาจกใชศาสนาเปนสะพานใหประชาชนดาทอสาปแชงรฐบาลเกา และหนมาสนบสนนพงพาบารมตนผกำาลงจะเปนเจาคนใหม

ในสมยทรปแบบการผลตทนนยมพฒนามาถงขนทชนชนกลางลกขนมาตอสกบศกดนา ศกดนาจะใชศาสนาเปนเครองมอทมสมฤทธภาพมากยงขน เชนในฝรงเศสสมยนโปเลยนท ๓ พวกศกดนาซากเดนไดพยายามแปลงรางเปนฝายมหาชนรฐ เรยกรองใหนโปเลยนเปดการศกษาอยางเสร ทงนกเพราะขณะนนรฐเปนผผกขาดการศกษา ทตองทำาเชนนกเพราะถารฐไมผกขาด พวกศกดนากจะมอมเมาประชาชนดวยการศกษาอยางสบายอารมณ โดยเฉพาะวทยาลยตางๆ เปนวทยาลยทพระดำาเนนการทงสน นโปเลยนท ๑ ยอดขนศกผทารณจงแยกการศกษาออกมาจากวด แลวผกขาดดำาเนนการโดยรฐ ครนพอถงสมยนโปเลยนท ๓ เมอพวกศกดนาปลอมตวเปนฝายมหาชนรฐเรยกรองใหเปดการศกษาเสรโดยอนญาตใหเอกชนดำาเนนการได นโปเลยนท ๓ กตกหลม พอประกาศใหเอกชนดำาเนนการศกษาได พวกพระกเปดโรงเรยน เปดวทยาลยสอนหนงสอเพอเสรมสรางกำาลงใหแกพวกศกดนาซากเดนทนท ทพวกพระชวยศกดนากเพราะศกดนาเลยงดพระมเงนเดอนเงนปใหและพระมโอกาสยงในการเมองดวย แตระบบใหมของนโป

24

เลยนท ๓ และระบบมหาชนเปนระบบทตดศาสนาออกไปจากการเมองโดยเดดขาด ใครจะบวชใครจะสกไมใชเรองของรฐบาล หากเปนเรองของเอกชน รฐไมสนบสนนและกไมทำาลาย พวกพระจงไมชอบเปนธรรมดา ในยคหลงจากนน พวกพระยงสมคบเปนกำาลงใหพวกศกดนาฝรงเศสทำาการตอสอยางยดเย อทรหดมาเปนเวลาอกหลายป

ในบางประเทศทชนชนกลางไดรบบทเรยนอนน ทาทของศาสนาจะเปลยนไป ทงนเพราะชนชนกลางทมเทเงนใหแกการศาสนาเพอซ อศาสนาไว จงมสวนหนงของพวกนกบวชทเหนดเหนงามกบชนชนกลาง แตอกฝายหนงทยงคงยดมนในจรยธรรมเกา, ยดมนในความจงรกภกดตอศกดนา กยงคงสนบสนนศกดนาตอไป ความขดแยงภายในวงการศาสนาเองจงเกดขนในตอนปลายยคศกดนาตอกบทนนยมอยางหลกเลยงไมได แตถงกระนนกด โดยทวไปแลวศาสนากยงคงเปนแหลงทรกษาซากเดนความคดศกดนาไวไดนานทสด เพราะจรยธรรมตางๆ ทมอยในศาสนาสวนมากไดถกดดแปลงจนเหมาะสมทจะรบใชชนชนศกดนาแลวทงสน

ตามทไดกลาวมาแลวทงหมดนน คอลกษณะโดยทวไปของระบบศกดนา ทงนในดานเศรษฐกจ การเมองและวฒนธรรม ซงเปนเพยงบทสรปอยางคราวๆ สำาหรบใชเปนพ นฐานในการศกษาสงคมศกดนาของไทยในอนดบตอไป

อนง การทจะเขาใจระบบศกดนา และบทบาทของระบบศกดนาในประวตศาสตรไดแจมแจง โดยมไดเขาใจถงกำาเนดของมนอนตอเนองมาจากระบบทาสนนเปนสงทไมอาจเปนไปได ฉะนนสงทเราควรทำาความเขาใจอยางคราวๆ ในอนดบตอไปนกคอ กำาเนดของระบบศกดนาโดยทวไป

25

กำาเนดของระบบศกดนาโดยทวไป

ระบบศกดนา (Feudal System) เปนระบบผลตของสงคมทเกดขนตอเนองมาจากระบบทาส (Slave

System)

ในสมยระบบทาส เปนสมยทมนษยทำามาหากนดวยการเลยงสตว, ลาสตว, ทำาการกสกรรมและหตถกรรม ปจจยสำาคญในการผลตของมนษยกคอ ทาส (slave) เปนอนดบทหนง และทดนเปนอนดบทสอง ทกลาววาทาสเปนปจจยแหงการผลตทสำาคญเปนอนดบทหนง กเพราะนายทาสเปนกลมชนทไมทำาการผลตดวยตนเอง ทาสเทานนทเปนผผลต กลาวคอเปนผทำางานบนผนดน และยงกวานนทาสยงเปนสมบตของนายทาสโดยสมบรณ นายทาสถอกรรมสทธในตวทาสเหมอนกบทถอกรรมสทธในทดนและปจจยแหงการผลตอนๆ ฐานะของทาสเปนเสมอนเครองมอในการทำามาหากนอยางหนง กลาวคอเปนเครองมอทพดได (Talking tool) ทาสมไดมชวตอยในฐานะเปนคน หากมชวตอยในฐานะเปนปจจยแหงการผลตเหมอนกบไถเหมอนกบคราดหรอสตวเลยง การเปนทาสมไดเปนโดยการขายตวเหมอนทาสสมยศกดนา หากเปนทาสโดยการกำาหนดของผมอำานาจ กลาวคอเมอชาตกลหนงไปรบแยงชงผลประโยชนกบอกชาตกลหนงและไดชยชนะ เชลยทงมวลทจบมาไดกจะถกกดลงเปนทาส เปนสมบตของผชนะ (ทงนแทนการประหารทเคยทำามาในสมยปลายยคบพกาล ซงอนนเปนลกษณะกาวหนาอยางหนงของระบบทาส)

พวกเชลยทถกกดลงเปนทาสเปนเครองมอในการทำามาหากนของฝายผชนะเหลาน จะไมมวนกลบคนเปนไทไดอกเลย ลกเตาทงหญงชายทเกดใหมกตกเปนสมบตของนายทาสเหมอนลกววลกควายทนายทาสเลยงไวฉะนน นายทาสมสทธทจะทำาอะไรกบทาสกไดทงสน ไมวาจะขายหรอฆา การเปนทาสจงเปนโดยทางชนชน โดยสบสกล จะเปลยนชนชนไมได

ในการผลต ผลตผลทงหมดทพวกทาสทำาไดบนผนดนตกเปนของนายทาสโดยสนเชง นายทาสจะตงโรงเลยงเพอหงหาใหทาสกนเปนรายม อเหมอนใหอาหารสตว หรอไมกแจกขาวปลาใหพวกทาสไดกนพอยงชพเทานน สทธนอกจากการกนใหมแรงแลว พวกทาสไมม ทรพยสนสวนตวของทาสกมไมไดเลยแมแตนอยเชนเดยวกน

ในสมยสงคมทาส มนษยจงแบงเปนสองชนชนกลาวคอ ชนชนนายทาส (Slave Master) และชนชนทาส (Slave) สงคมของนายทาสเปนสงคมทหรหราฟมเฟอยคกรนไปดวยกามารมณ เพราะพวกนไมตองทำาอะไรเลยจรงๆ พวกนายทาสมเวลาแตงโคลงกลอน ถกเถยงปญหาทางปรชญา ฯลฯ อยางเตมท ความเจรญทางปญญาของมนษยตงอยบนรากฐานของความทกขยากและทำางานเหมอนววควายของพวกทาส นนบเปนอกขอหนงทระบบทาสสรางความกาวหนาใหแกสงคมมนษยชาต

ในประเทศกรซ สมยทอง (Golden Age) ประมาณ ๖๐๐ ปกอนครสตศกราช คดเฉลยแลวเสรชน

26

ผชายในกรงเอเธนสคนหนงๆ มทาสทำางานในบงคบ ๑๘ คน ในเมองคอรนธ (Corinth) เมองเอจนา (Aegina) และเมองกรซอนๆ กมอตราเฉลยของทาสจำานวนพอๆ กน ๑ ถาเราคำานงวากรกโบราณอยรวมกนเปนสกล เปนครอบครวใหญๆ สกลหนง สมมตวามผชาย ๑๐ คน กเปนอนวามทาสเฉลยแลว ๑๘๐ คน ซงแนนอนสกลกรกทมอำานาจในทางการเมองหนงๆ อาจจะมทาสตงพนๆ คนกได! ในกรงโรมสมยกอนครสตศกราชกมทาสอยางคบคง ทาสเหลานเปนผทำางานแทนนายทงหมดนบตงแตงานในไรนา, งานหตถกรรม, งานในบาน มาจนถงการฟอนรำา, ตกระบกระบอง, สกบววกระทงใหววขวดไสทะลกใหนายด ฯลฯ นายทาสทมบรรดาศกดคนหนงๆ มทาสอยางนอย ๒๐๐ คน เวลาไปไหนมาไหนกเกณฑพวกทาสเหลานตดตามแหแหนเปนขบวน เพอเปนเครองอวดเกยรตยศอานภาพกนและกน ๒ พวกขนนางเวลาจะไปไหนมาไหนกมเจาหนาท ๑๒ คนคอยคมกนใหความสะดวก พวกทใหความคมกนนถอมดหวายแสดงอาญาสทธในการโบยตทำาโทษผขดขวางทาง ถาหากออกนอกกรง กจะเอาขวานเสยบมดหวายนนไปดวยเปนเครองแสดงอาญาสทธทจะประหารใครๆกได มดหวายนเรยกกนวา Fasces (อนเปนเครองหมายและตนรากของคำาวา Fascism ของมสโสลนในยคสงครามโลกครงท ๒)

ตามทกลาวมาน จะเหนไดวาการขดรดในสงคมทาสเปนการขดรดชนดทเรยกวา “ขดรดโดยสนเชง” กลาวคอ ทงตวทาส ทงผลตผลททาสทำาได ตกเปนกรรมสทธของนายทาสโดยสนเชง นายทาสมไดเหลออะไรไวใหเปนสมบตสวนตวของทาสเลยแมแตตวของทาสเอง

แนนอน ความขดแยง (Contradiction) สำาคญของสงคมทาสกคอความขดแยงระหวางนายทาสกบทาส

และ แนนอน...

ระบบศกดนากไดถอกำาเนดขนจากความขดแยงของสงคมทาสในตอนปลายอนเปน ความขดแยงขนแตกหก (antagonism) ระหวางนายทาสกบทาส นเอง!

ในตอนปลายของสงคมทาส ความขดแยงไดทวเกดขนถงขดสงสด พวกนายทาสไดขดรดทาสอยางยามใจ แรงงานทาสจำานวนมหมามหาศาลตองถกระดมและบงคบใหทำางานเพอรบใชนายทาสจำานวนไมกคน นอกจากจะรบใชนายของตนเองแลว ยงตองรบใชนายทาสใหญผเปนประมขของรฐ หรอนยหนงผเปนประธานคณะกรรมการดแลจดสรรผลประโยชนของพวกนายทาสอกดวย ปรามดใหญนอยของอยปตอนเปนหลมศพของนายทาสผใหญ (กษตรย ) กด, สวนลอยแหงกรงบาบโลน (The Hanging Garden of

Babylon) ซงพระเจาเนบชดเนสซาร (Nebuchadnezzar) สรางขนบนหลงคาของอาคารขนาดมหมาเพอเอาใจมเหส (Amytis) เมอราว ๖๐๐ ปกอนครสตกาลกด, ปราสาทหนนครวต อนเปนมฤตกาลย (Funeral

Temple) หรอกงเทวสถานกงหลมฝงศพของพระเจาสรยวรมนท ๒ แหงกมพชา ซงสรางเม อราวครสตศตวรรษท ๑๒ กด และศลปวตถอกมากมายอนนบเนองเขาในสงมหศจรรยของโลก ลวนแลวแตเปนฝมอของพวกทาสทถกบงคบ และทำางานภายใตเสยงควบเควยวของหวายและเชอกหนงของผคมทงสน

27

“ความดทสดในชวตของทาสกคอการมชวต กรงโรมทงกรงมใชอะไรอนนอกไปจากหยดเลอด หยาดเหงอและความเจบปวดรวดราวของพวกทาส”๓

ยงกวานน ในตอนปลายยคทาส พวกนายทาสไดทำาสงครามแยงชงทาสซงกนและกนขนานใหญ พวกทาสไดรบความเดอดรอนมากขนทกขณะ พวกนอแมดอารยนซงใชประชาธปไตยของชาตกลไดเขาโจมตรฐทาสของชนผวดำา (Iberian) ในคาบสมทรกรกและบอลขาน เขาโจมตรฐชนผวดำาของพวกเปอรเซยและอนเดย เมอไดรบชยชนะกเหยยดพวกผวดำาทงหมดลงเปนทาส เศรษฐชาวอารยนของอนเดยโบราณมบรวารนบเปน “แปดหมนสพน” ซงบางทกเปนบรวารหญงเสยดวย พวกบรวารเหลานกคอทาสนนเอง ระบบทาสตอนทายๆ ทเกดสงครามแยงชงทาสกนขนจงรายแรงสดยอด ทำานองเดยวกบยคจกรวรรดนยมขนสดทายทใชสงครามเปนเครองมอแยงชงแหลงผกขาดกนและกนฉะนน

เมอสภาพการขดรดดำาเนนไปจนถงขนสดยอดเชนน บรรดาทาสซงปรกตกทำางานรวมหมอยแลว จงรวมกำาลงขนตอสเพอปลดแอกตนเอง จดหมายขนพ นฐานของทาสกคอ ปลดตนเองใหพนจากสภาพ “เครองมอทพดได” มาเปน “คน” ทมสทธในการทำางานเพอเลยงตวเองดวยเครองมอของตน, จากสภาพของการไมอาจมกรรมสทธในทรพยสนสวนบคคลมาเปนคนทมกรรมสทธในทรพยสนและทดนอนเปนปจจยแหงการผลต

ขอใหสงเกตวา ทดนอนเปนปจจยแหงการผลตอนดบรองของสงคมทาส ซงทดนนเองไดเปนเงอนไขทจะทำาใหกาวไปสสงคมศกดนาทคนกลายเปนไท และมทดนเปนปจจยแหงการผลต ถาจะเทยบกเทยบไดกบการหตถกรรมและการคาผกขาดของสงคมศกดนาอนเปนการผลตอนดบรอง และเปนเงอนไขทจะกาวไปสการอตสาหกรรม และพาณชยกรรมเสรนยมของระบบทนนยม

การรวมพลงกนตอสกบนายทาสน ยอมเปนนมตหมายอนแสดงวาความขดแยงหลก (Main

contradiction) ของสงคมทาสไดพฒนามาสจดสดยอดคอขนแตกหก (antagonism) แลวนนเอง และจดนแหละทเปนจดเรมตนแหงการอวสานของระบบทาส แตอยางไรกดการตอสของพวกทาสตองประสบกบความพายแพครงแลวครงเลา ทงนเพราะขาดการจดตงอนมระเบยบและขาดการนำาอนเดดเดยวถกตอง ทาสสวนมากยงตดของอยกบการฝากชวตไวกบตวบคคล

ขบวนการปลดแอกของชนชนทาสทยงใหญทสดในประวตศาสตรกคอ การลกฮอของทาสชาวโรมนแหงกรงโรม ภายใตการนำาของสปารตาคส (Spartacus) ทาสผยงใหญ เมอราว ๑๐๐ ปกอนครสตศกราช (คอราว ๒๐๐๐ ปมาแลว) สปารตาคสรวมกำาลงทาสหนนายเขาไวถง ๗๐,๐๐๐ คน (บางแหงวา ๙๐,๐๐๐ คน บางแหงวา ๑๐๐,๐๐๐ คน)๔ จดหมายของการตอสของพวกทาสกคอ “โลกใหมทไมมทาส ไมมนายทาส มแตเพยงประชาชนอาศยอยรวมกนดวยสนตและภราดรภาพ...เมองทไมตองมกำาแพง...ไมมสงคราม,

ไมมความลำาเคญ และไมมความทกขยากอกตอไป”๕ เขาปรารถนาทจะสรางสงคมทถอศลธรรมใหมทวา : อะไรทเปนความดแกประชาชนเปนสงทถก อะไรททำารายประชาชนเปนสงทผด๖

28

“การลกฮอของสปารตาคสไดเปนทสนใจของผนำาแหงการปฏวตของชนกรรมาชพมานานแลว คารล มารกซไดเขยนถงเฟรเดอรก เองเกลสเม อ ๑๘๖๑ วา “ในตอนเยนๆ ผมผอนอารมณดวยการอานประวตศาสตรการสงครามกลางเมองของโรมน ซงเปนขอเขยนของแอปเปยน (Appian) ...ปรากฏวาสปารตาคสเปนบคคลทวเศษทสดในประวตศาสตรยคโบราณทงมวล เขาเปนขนพลผยงใหญ (ไมใช “การบลด”๗), มลกษณะสงสง, เปนตวแทนของชนกรรมาชพยคโบราณทแทจรง” เมอไมนานมานการเรยบเรยงประวตศาสตรของโซเวยตกไดกลาวถงการลกฮอขนของสปารตาคสไววา เปนเหตการณสำาคญอนหนง จะเหนไดวาจากการวเคราะหในหนงสอชอ “การเปลยนแปรจากโลกสมยโบราณมาสสมยกลาง” (ตามทกลาวไวใน Voprossy Istorii ฉบบกรกฎาคม ๑๙๔๙)”๘

เหตผลอกประการหนงทจะทำาใหระบบทาสเสอมสลายตวลง กคอพวกนอแมดอารยนทรกรานกรกและอนเดยไดนำาระบบประชาธปไตยของชาตกลมาใชแทนระบบราชะ พวกโรมนเองกเคยไดใชระบบประชาธปไตยแทนระบบราชะดวยยคหนงเชนกน เปนอนวาระบบราชะถกขจดไปชวคราว การทพวกอสรชนกรก, โรมนและอนเดยใชระบบประชาธปไตยปกครองพวกเดยวกนเองเชนน ทำาใหพวกทาสเรมใฝฝนในอสรภาพรนแรงขน ทงนเพราะในระบบประชาธปไตยของอสรชนนายทาสดงกลาว พวกทาสไมมสทธในทางการเมองเชนพวกนายทาส พวกทาสจงพยายามหาทางปลดแอกตนเองอยเสมอ การตอสทางชนชนระหวางนายทาสกบทาสอนยดเย อและรนแรง ทำาใหพวกนายทาสตองผอนคลายการขดรดลง ระบบผลตแตเดมทไมอนญาตใหทาสมทรพยสมบตสวนตวไดกคอยคลายความเขมงวดลง ทาสเรมมทรพยสนสวนตวไดบาง

อกประการหนง การผลตของระบบทาสไดพฒนามาจนสดยอด และในทสดกถงขนชะงกงน ทงนเพราะทาสไมมแกใจผลต หรอปรบปรงเทคนคการผลตใหดขน พวกทาสเหนวาความพยายามของตนทจะพฒนาเทคนคเปนความพยายามทไรผลตอบแทน สงทจะไดรบกคอเลอดและความทกขยากเชนเดม เหตนทำาใหนายทาสเรมหาวธแกไข จดประสงคในการแกไขของนายทาสกคอ

๑. ผอนคลายความเคยดแคนของพวกทาส ลอหลอกเอาใจใหพวกทาสลมการตอส๒. เพอใหพวกทาสพฒนาการผลตใหกาวหนาไปอกระดบหนงซงวธนตนกจะไดรบผลประโยชนมาก

ขนกวาเดมวธแกไขกคอ เรมปนบำาเหนจทาสททำางานดโดยมอบทดนและปจจยในการผลตอนๆ ใหเปนสมบต

ของทาสและพรอมกนนนกปลดปลอยทาสใหเปนไท คอเปนอสรชน แตยงมเงอนไขวาจะตองอยบนผนดนนนโยกยายไมได ตองขนทะเบยนเขาสงกดของนายทาสเดมตอไป ผลตผลทไดเปนกรรมสทธของทาส แตทาสจะตองสงสวยหรอผลประโยชนใหแกนายเกาเปนการตอบแทนเสมอไปตามอตราทตกลงกน ซงอาจจะเปน ๕๐-๘๐ เปอรเซนต และเมอนายทาสมงานการพเศษกจะตองมาลงแรงชวยงานดวย ดงนความสมพนธในการผลตจงเปลยนไปจากเดม นนคอเรมมอสรชนททำางานอสระดวยตนเอง แตสงสวยเปนคาเชา

29

ทดนใหเจาขนมลนายผเปนเจาของปจจยแหงการผลต (คอทดน) นคอระบบไพรและเลก เมอทดนกลายเปนปจจยแหงการผลตทเดนขน อสรชนกบนายทาสสมพนธกนโดยมทดนเปนสอกลาง มใชสมพนธกนทางตวบคคลเชนทเปนมา ความสมพนธในการผลตแบบศกดนาจงไดเรมฟกตวขนในปลายระบบทาส และเมออสรชนไดครอบครองผนดนมานาน จนผนดนนนขาดจากกรรมสทธของนายทาส กลายเปนกรรมสทธของอสรชนเอง (โดยเหตใดเหตหนง) ระบบการผลตเอกระของชาวนากเกดขน อนเปนการกาวไปสระบบผลตศกดนาในทสด

สาเหตสดทายของการสลายตวแหงระบบทาสกคอการรกรานของพวกเยอรมนกบพวกสแกนดเนเวยนครงใหญเมอราว ค.ศ. ๑๐๐๐ ทเรยกกนวา การรกรานของพวกอนารยชน การรกรานของพวกนไดสกดกนการแผอำานาจของรฐทาสทงมวลในยโรปไว และทายทสดกไดทำาลายรฐทาสลงไดโดยเดดขาด พวกนายทาสทถกฆาตายบาง หนหายไปบาง ทรฐทาสทลายลงโดยงายเชนนกเพราะพวกนายทาสทเปนชนชนปกครองและเปนนกรบมวเมาระเรงสขอยกบชวตอนฟงเฟอเหลวแหลกและกามารมณจนกำาลงในการตอสลดถอยลง เสรชนทจะจบอาวธขนตอสปกปองรฐทาสมจำานวนนอย ๙ ทางพวกทาสกไมยนดจะปกปองรฐของนายทาส เพราะถาปกปองไวกเทากบชวยรกษาการขดรดและแอกอนหนกอ งบนบาของตนไวนนเอง ปรากฏการณเชนนกคงเปนรอยเดยวกบการพงทลายของอาณาจกรกมพชา เมอ พ.ศ. ๑๘๙๕ โดยการโจมตของกองทพไทย นกประวตศาสตรเชอกนวา ทเมองนครธมอนมกำาแพงศลาสงตระหงานลอมรอบดานละ ๔ กโลเมตร มเนอทภายในกำาแพงเมองถง ๑๖ ตารางกโลเมตร ตองแตกในครงนนมใชฝมอกองทพไทยฝายเดยว หากเปนเพราะฝมอพวกทาสและประชาชนเขมรทถกกดขโดยชนชนปกครองมานมนานและปรารถนาจะปลดแอกตนเองดวย และแนนอน กองทพไทยกคงใชสงครามจตวทยาโดยประกาศวา “ชาตเขมรชาตไทยไมใชอนไกลพนองกน” หรอ “เจาไทยใจดกวาเจาเขมร” หรอไมก “ไทยมาชวยพนองชาวเขมรปลดแอก” อะไรทำานองนเหมอนกบทเราเคยใชในครงศกอนโดจนและเหมอนกบทญปนเคยใชเมอบกประเทศไทย คอใชวา “ญปนชวยไทยปลดแอกเอเซยจากองกฤษ” อะไรทำานองนดวย

เมอรฐทาสทลายลงแลว ทาสกกลายเปนเสรชนททำางานอยบนผนดนซงตกมาเปนกรรมสทธของตน พวกเสรชนเหลานเมอไดอาศยกำาลงของอนารยชนทลายรฐทาสแลว กคดอานกำาจดอทธพลของพวกอนารยชนอนนเชนเดยวกบประชาชนเขมร เมออาศยกองทพไทยชวยทลายรฐทรราชลงแลวกหาทางกำาจดอทธพลของไทยตอไป ทงนจะเหนไดจากเมอคราวสมเดจพระราเมศวรยกทพไปโจมตไดเมองนครธมในป พ.ศ. ๑๙๓๖ จบอปราชซงเปนลกเจาแผนดนเขมรได เปนอนวาอำานาจของเจานายเขมรผทเคยทารณประชาชนเขมรสญสนลง แตทางไทยกตงพระยาไชยณรงคขนเปนผดแลผลประโยชน ประชาชนเขมรจงตองเผชญกบผขดรดคนใหมและคอยหาทางสลดแอกอยตลอดเวลง พอพวกญวนยกกองทพมารบ พวกเขมรกพากนอาศยความขดแยงระหวางไทยกบญวนในการปลดจากการขดรดของไทยโดยหนไปสรางแนวรวมกบญวน พระยาไชยณรงคคมสถานการณไวไมอย ในทสดกไดรบคำาสงจากอยธยาใหท งเมองเขมร ถง

30

ในสมยตอมาคอในรชกาลพระบรมราชาท ๒ กษตรยไทยจะยกกองทพไปยดเมองนครธมไวไดอก (พ.ศ.

๑๙๗๕) แตพระอนทรราชาโอรสของพระบรมราชาท ๒ ทออกไปปกครองเมองเขมรในฐานะผพชตและขดรดคนใหมกเชอกนวาถกพวกเขมรลอบปลงเสยในทสด

พวกเสรชนของยโรปทคดจะขจดและปองกนอทธพลของอนารยชนน มไดรวมกนจดตงเปนบานเมองหรอรฐอยางมระเบยบ การปองกนตนเองจงไมมผลชะงด ทางออกของพวกเสรชนกคอหนเขาพงผทมกำาลงและมงคง มปอมปราการ (Chateau fort) มนคงทงนเพราะพวกเขายงคงยดมนในการพงพาตวบคคล ยงมไดคดพงกำาลงของตนเองรวมกนเชนกรรมาชพในยคทนนยม!

เมอพวกเสรชนเขามาพงพาใบบญของเจานายผมปอมปราการ ความสมพนธใหมกเกดขน นนคอ พวกเสรชนตองสงผลตผลและสวยใหแกเจานาย, ตองออกแรงชวยเจานายสรางปอมปราการ และชวยเจานายทำาไรไถนา (นนคอระบบงานเกณฑ) ทงนเพ อเปนสงตอบแทนบญคณทเจานายชวยพทกษความปลอดภย ความจรงแลวเจานายกหาไดพทกษความปลอดภยใหโดยตรงไม เพราะเมอมการรกรานพวกเจานายกเกณฑเสรชนเหลานนนนเองไปชวยกนปกปอง เชน หมบานอำาแดงสถกรกราน เจานายกเกณฑกำาลงของหมบานอำาแดงอนๆ ทอยภายใตความพทกษของตนไปชวยปองกนอำาแดงส เจานายผเปนเจาของปอมเปนเพยงผนำาเทานน ทพเศษอยหนอยกตรงทปอมของเจานายนนใหญโต ถาเกดศกใหญ พวกเสรชนกอพยพผคนเขาไปหลบภยไดเทานน นกคอธรรมเนยมการอพยพคนเขาเมองเวลามศกของยคศกดนา

โดยลกษณะน พวกเสรชนททำางานบนผนดนโดยรอบปอมปราการกกลายเปนคนในสงกดของเจาของปอม เมอเปลยนตวเจาของปอม พวกเสรชนกเปลยนนายใหม มหนาทจดสงสวยใหเจานายในปอมเชนเดมตอไป สภาพของพวกนกเลยกลายเปนคนทำางานบนผนดนอนอยในอำานาจของเจานาย นนกคอมสภาพเปนทาสกสกร หรอ เลก (Serf) ตองขนทะเบยนเปนคนในสงกด ยายสงกดไมได ยายททำากนกไมได การขดรดจงกลายเปนการขดรดระหวางเจานาย คอ เจาขนมลนายกบทาสกสกรหรอเลก พวกเลกแมจะถกขดรดอยางหนกแตกยงเปนไทแกตว พวกเจาขนมลนายจะขายจะฆาจะขมเหงดงยคทาสไมได นจงนบเปนความกาวหนาของสงคมอยางหนง ซงกเปนลกษณะอนกาวหนาของระบบศกดนาทสถาปนาขนใหมนนเอง ยงกวานนพวกเลกยงตางจากทาสทมเครองมอในการทำามาหากนเปนของตนเอง สามารถสะสมผลตผลของตนเองได ทำาใหมจตใจในการผลตมากขน การผลตและเทคนคจงพฒนาไปไดอกระดบหนง ดงไดกลาวมาแลวในตอนตนทวาดวยลกษณะของระบบเศรษฐกจศกดนา

การแผขยายเขตแดนของพวกเจาขนมลนาย ทำาใหเกดชาวนาขนอกประเภทหนงคอชาวนาทมทนาของตนเองเปนอสระ และเสยผลตผลเปนอตราภาษใหแกเจาขนมลนาย ทดนของเจาขนมลนายบางผนกแบงออกใหคนเชาทำามาหากน โดยเกบคาเชาในอตราทตกลงกน ระบบผลตศกดนาจงพฒนาถงขนสมบรณ คอมครบทงเลกทงชาวนาเอกระ (ทำานาของตนเอง) และชาวนาเชาท และนอกจากนยงมเสรชนทไมมทดน ใชแรงกายเขารบจางทำานาอกพวกหนงอนเปนชาวนาลกจาง

31

พวกเจาขนมลนายเหลานแหละคอเจาขนมลนายของระบบศกดนาทเรยกกนวา Feudal Lords พวกเจาขนมลนายเหลานเปนผยงใหญขนาดยอม ตองหนเขาไปพงใบบญเจาขนมลนายทใหญโตกวาขนไป เจาขนมลนายทโตกวาขนไปกตองหนเขาพงเจาขนมลนายชนทโตกวาขนไปเปนทอดๆ ทวาพงนมใชอยดๆ กหนไปพงกนงายๆ หากตองพงเพราะหวาดกลววา ถาเฉยอยเจาขนมลนายทเขมแขงกวาจะรกรานเอา เรยกวาพวกเหลานถกอำานาจรกรานเอาโดยตรงบาง ถกกลนอายของอำานาจบาตรใหญขมขใหหวาดกลวบาง ในทสดกตองรวมกบเจาขนมลนายใหญทสดอนไดแตราชะหรอกษตรย

แรกๆ พวกเจาขนมลนายเหลานกยงคงเกะกะระรานไมคอยออนนอมคอมหวใหแกราชะนก เพราะตางกเปนเจาทดนใหญๆ กนทงนน การกระทำาใดๆ ของราชะทขดกบผลประโยชนของตน ตนกขดขนทาทาย ทายทสดราชะกเลยรวบอำานาจรบทดนเปนของราชะเสย แลวประทานใหขาราชบรพาร หรอเจาขนมลนายคนสนทคนซอสตยไปปกครอง จงเกดเจาขนมลนายชดใหมขน พวกเจาขนมลนายทไดรบมอบทดนไปจะตองเชอฟงและปฏบตตามคำาบญชาของราชะอยางไมมขอแม ตวอยางของผทใชวธนกคอพระเจาวลเลยมพชตราชแหงนอมนด (William the Conqueror)

ทดนทราชะมอบใหแกคนหนงๆ ไปครองนนเรยกวา Fief หรอ Feud คานมรากศพทมาจากภาษาละตนยคหลงวา Feodum แปลวาผนดนทใหไปทากนโดยตองสงคาเชา นแหละเปนตนกาเนดของคาวา Fee ในภาษาองกฤษอนแปลวาคาเชา และเปนตนกาเนดของคาวา Feudalism อนเปนชอของระบบศกดนาภาษาองกฤษ และ Féodalisme ของภาษาฝรงเศส๑๐

ในสมยแรกของระบบศกดนาในยโรป ทดนทมอบใหเจาขนมลนายยอยไปดแลทำามาหากนนน เรยกวา Benefice ซงแปลวา “พระมหากรณา” หรอ “ผลประโยชนอนเกบจากทดน” แตตอมาในชนหลงเมอทดนนนตกทอดเปนมรดกสบสกล จงเปลยนมาเรยกเสยใหมวา Fief หรอ Feud ดงกลาว สวนเจาขนมลนาย ทไดรบทดนไปนน เรยกกนวา Vassal คอสามนตราชหรอ Feudal Lords คอเจาขนมลนาย เจาแผนดนใหญผประทานทดนนน เรยกกนวา Suzerain อนแปลไดวา “อธราช” ทดนทพวกสามนตราชหรอ Vassal รบพระราชทานไปนน สวนหนงจะสงวนไวใหทาสอนเปนซากเดนของสงคมทาส ทำาไรไถนาสงผลประโยชนทงมวลแกตน สวนหนงกำาหนดใหพวกเลกหรอไพรทำางานสงสวยใหตน บางสวนกใหเสรชนเชาทำามาหากน บางสวนกประทานตอไปใหเสรชนทมความดความชอบประกอบการทำามาหากน เปนชาวนาเอกระ ชาวนาเอกระทเกดลมละลายดวยหนสน ตองขายตวเปนทาส อาจขายทดนของตนใหชาวนาเอกระคนอนๆ ในทสดชาวนาเอกระทรบซ อหรอบงคบซ อทดน กกลายเปนเจาทดน (Landlord) ขนมา ชนชนเจาทดนจงเพมปรมาณขนดวยความลมละลายฉบหายของพวกชาวนาเอกระ และขณะเดยวกน อาณาเขตของพวกสามนตราชกแบงแยกซอยเปนผนดนขนาดเลกกระจายออกไปทกขณะ ความจรงขอทผนดนของสามนตราชกระจายออกไป และเกดเจาทดนขนาดกลางเพมขนนจะเหนไดจากประเทศบราซลในสมยครสตศตวรรษท ๑๖ เมอโปรตเกสใชลทธอาณานคมเขาครอบครอง (ค.ศ. ๑๕๓๔) นน บนาซลถกแบงแยกออก

32

เปนอาณาเขตของสามนตราชเพยง ๑๓ สวนใหญๆ เทานน แตละสวนยาวเลยบฝงสมทรอตลนตคเปนระยะเฉลยถง ๒๐๐ ไมล ผครอบครองแตละสวนกคอเจาขนมลนาย ทเรยกเปนภาษาโปรตเกสวา Donatarios๑๑ แตตอๆมาทดนนนกแบงกระจายออก แตกระนนกยงใหญโตมโหฬาร เจาทดนโปรตเกสคนหนงๆ มทดนในครอบครองขนาดโตกวาประเทศโปรตเกสเองดวยซำ า ครนพอถงศตวรรษท ๑๘ ทดนกกระจายออกจนเปนสวนยอย มเจาทดนขนาดกลางหรอขนาดใหญเพมมากขน เชนในจงหวดสำาคญของรฐ Rio Grande do Sul เพยงจงหวดเดยว มเจาทดนครอบครองถง ๕๓๙ คน แตละคนครอบครองทดนจาก ๑๘,๐๐๐-๙๐,๐๐๐ เอเคอร๑๒ ท St. Lawrence ในคานาดาอนเปนอาณานคมของฝรงเศสและทอนๆ กมปรากฏการณอนยกเปนตวอยางไดเชนเดยวกน๑๓

โดยมการกระจายของทดนเชนน ทำาใหพวกสามนตราช (Vassal) กลายมาเปนขนนางชนผนอยในชนหลงไมมอำานาจยโสโอหงเหมอนตอนแรกๆ ทงนกเพราะทดนในอำานาจของตนลดนอยลง พวกสามนตราชทกลายมาเปนขนนางชนผนอยนเรยกกนวา Liegeman ซงแปลวา “ผซอสตย” หรอ “ผรบใชนาย” สวนกษตรยทเรยกวา Suzerain (อธราช) กมช อเรยกอกอยางหนงวา Liegelord อนแปลวา “เจานายผใหญ” เปนคกน

ในการมอบทดนและรบมอบทดนนน มพธอย ๒ พธ พธแรกเรยกวา Investiture อนแปลวา “การมอบสทธในการครอบครองทรพยสน” พธนเปนพธทกษตรยทำาเพอมอบทดนใหพวกสามนตราชไปทำามาหากน ในพธนกษตรยจะใหคำาสญญาวาจะคมกนภยใหเสมอไป สวนอกพธหนงเรยกวาพธ Homage๑๔ อนแปลวา “การเคารพนบนอบและรจกบคคลผเปนนาย” พธนเปนพธทสามนตราช (Vassal) กระทำาตอกษตรย ในพธนกษตรยจะประชมบรวารของตนมาเปนองคพยาน สามนตราชผจะไดรบมอบทดนจะตองคกเขาลงทามกลางขาราชบรพาร ประสานมอของตนวางลงบนมอของกษตรย แลวใหสตยสาบานวาตนจะซอสตยตอกษตรยตลอดไป ฝายกษตรยจะมอบธง ไมเทาอาญาสทธและโฉนดทดน หรอไมกกงไมหรอกอนดนใหแกสามนตราชเปนเครองหมายสำาคญแสดงกรรมสทธในทรพยสนทตนมอบให พธนกลงเปนรอยเดยวกบพธถอนำ าพระพพฒนสตยาสาบานตวของเจาเมองและขาราชการในเมองไทย ไมเทาอาญาสทธนน ในเมองไทย เขมรและลาวใชดาบเรยกวา พระแสงอาญาสทธ (ซงไดฟนฟขนใชอกครงหนงในสมยรชกาลทหาในการตงอปราชครองมณฑล) ในสมยโบราณทเดยวดาบทใหนเรยกกนวา “พระแสงขรรคชยศร” ซงปจจบนกลายมาเปนของคบารมกษตรยแตผเดยว ปญหานจะกลาวถงโดยละเอยดในตอนตอไป

หนาทของกษตรยทมตอสามนตราชนน ยงมอกประการหนง คอใหความยตธรรมแกพวกสามนตราชในคราวทเกดกรณพพาทหรอสามนตราชตกลงกนไมไดกจะมาพงศาลของกษตรยอนเปนศาลสงสด (ฎกา) สวนสามนตราชกตองรบใชกษตรยทงกจการภายในและภายนอก รวมทงการออกศกสงคราม บางคราวกตองเสยเงนทองชวยกจการพเศษอนๆ เชน

๑. ถากษตรยถกจบยามสงคราม พวกสามนตราชกตองรวบรวมเงนไปไถตวกษตรยคนมา

33

๒. เมอลกชายคนโตของกษตรยไดรบแตงตงใหเปน อศวน (Knight) พวกสามนตราชกตองออกเงนชวยเปนของขวญบรรณาการ

๓. เมอลกสาวคนโตของกษตรยแตงงานกตองชวยเงนเปนบรรณาการของขวญในยคศกดนาน มลทธใหมเกดขนลทธหนง นนคอ ลทธอศวน (Chivalry)๑๕ ลทธนมงอบรมคนให

เปนนกรบผซอสตยและสามารถของกษตรย อศวน (Knight) ทกคนจะตองฝกฝนมาแตยงเยาวเพอใหกลาหาญ, อดทน, ซอสตย มระเบยบและพรอมทจะตายแทน “เจาชวต” ลทธอศวนนถาในประเทศญปนกเรยกวา “ลทธบชโด” อศวนของญปนเรยกวา “ซามไร”๑๖ ในเมองไทยกม “ลทธขนศก” หรอ “ทหารเสอ” ปญหานจะกลาวตอไปในตอนทวาดวยศกดนาของไทย

คราวนกมาถงชวตของพวกทาสกสกร หรอเลกและไพรของศกดนาในยโรป พวกนไดรบสทธเสรมากขนดงกลาวแลวตงแตตน แตอยางไรกด ตอๆ มาพวกนกถกขดรดอยางหนกหนวงขนทกขณะ จะขอยกตวอยางพวกทาสกสกรในฝรงเศส พวกนโดยปรกตตองเปนทาสทางการเงนของชนชนศกดนา นนคอเปนหนเปนสนรงรง ตนทบดอก ดอกทบตน ยงเหยงจนปลดหนไมหลด นอกจากนยงตองเสยภาษโดยตรง (Taille) ภาษทางออม (เชน Gabelle – ภาษเกลอ) ทงสองอยางนเสยใหแกรฐ นอกจากเสยใหแกรฐแลวยงตองเสยภาษทเรยกวา Cens (เงนกนเปลาเปนสวยประจำาป) Champart (สวนแบงของผลตผลในไรนา) และภาษยบยบอนๆ อกหลายอยางใหแกเจาขนมลนายของตน ถดมากตองเสยภาษทดน (Banalités) ทงนเพอแลกเปลยนกบการใชโรงสและเครองมออนๆ ของเจานาย ครนจะโยกยายกรรมสทธทดนกนสกครงหนง กตองเสยคาโยกยายกรรมสทธ (Lods et ventes) นอกจากนนกตองเสยภาษจกจกทเรยกวา Taine และทายสดกตองเสยเงนบำารงวด (เรยกวา Tithes) สรปแลวคำานวณไดวาในเงนทชาวนาหาได ๑๐๐ ฟรงก จะตองเสยใหแกรฐเสย ๕๓ ฟรงก ใหแกเจานายของตน ๑๔ ฟรงก ใหแกวดอก ๑๔ ฟรงก ชาวนาเหลอเปนรายไดสทธเพยง ๑๙ ฟรงกเทานน

นคอภาษททาสกสกรชาวฝรงเศสตองเสยใหแกรฐ เจานายและวดในสมยกอนหนาการปฏวตประชาธปไตยของชนชนกลางเมอป ๑๗๘๙!

เทานนยงไมพอ พวกทาสกสกรและชาวนายงจะตองยนยอมใหสนขลาเนอ นกพราบและกองลาสตวของเจาขนมลนายเหยยบยำาตะลยไปบนพ นทเพาะปลกของตนทกำาลงงอกงามจนฉบหายวอดวายไปเปนแถบๆ อกดวย! พวกทาสกสกรเหลานจะเดอดรอนกนทวไปทงประเทศหรอไม เราอาจจะคำานวณดไดวาทดนทงประเทศฝรงเศส มทตกเปนของเจาขนมลนายเสยถงสองในสาม มเพยงหนงในสามเทานนทเปนของชาวนาเอกระททำามาหากนโดยทนาผนยอมๆ ของตนเอง ประชาชนทเดอดรอนเชนนมอยทวไปถงสองในสามของประเทศฝรงเศสทเดยว นเปนการสำารวจของ Arthur Young กอนหนาการปฏวตใหญ ๑๗๘๙ และเปนสภาพทนบกนวาดขนมากแลว เพราะกอนหนานขนไปมชาวนาททำานาของตนเปนจำานวนนอยเตมท!๑๗

34

นนคอสภาพในยโรปทางเอเซยเลา สภาพของพวกทาสกสกรกเชนเดยวกนไมผดเพยน ทงนเพราะมนเปนสภาพสากล

ของระบบศกดนาขอยกตวอยางในประเทศญปนในราว ค.ศ. ๑๖๐๐ ซงเปนยคเรมตนของศกดนา ยคนนโชกน

ขนนางผทรงอทธพลเปนผแจกจายทดนใหแตเจาขนมลนายและบรวารของตนไปทำามาหากน“ราษฎรพลเมองในครงน ถกกดขใหอยในฐานะอนเลวทรามยง ทดนทกหวเมองตลอดทงพระราช

อาณาจกรลวนเปนทรพยสมบตของโชกนและของพวกดาอมโอทงนน๑๘ ชาวนาหรอชาวนอกเมองตองขอเชาจากเขา และตองสงสวยอยางแรงจากผลทไดจากทองททตนเชาเขามาดวย ราษฎรชาวเมอง พวกนายชาง, พอคา, ยงเลวทรามลงไปอก แตทงชาวนาในเมองหรอนอกเมองกหาใชทาสของใครไม เปนแตมผลประโยชนและความชอบธรรมนอย และเกอบจะไมมความอสรภาพเลยทเดยว”๑๙

ตามทไดกลาวมาแลวคอนขางจะยดยาวทงหมดนคงจะพอเปนพ นฐานของความเขาใจไดแลววา ระบบศกดนามกำาเนดขนไดอยางไร มสภาพคราวๆ เชนไร มความกาวหนาและคณประโยชนแกการผลตและชวตของมนษยชาตอยางไร ตลอดจนมความชะงกงนถอยหลงเปนผลรายตอสวสดภาพและการผลตของสงคมมนษยอยางไร

สงทจำาตองตระหนกและยดมนเสมอไปในการศกษาระบบศกดนากคอ ๑. ในยคตน มนไดปลดปลอยทาสใหหลดพนออกมาเปนเสรชน แมชนตำาทสดจะเปนเสรชนแบบ

เลกและไพร มนกยงมสวนกาวหนากวาระบบทาส๒. การพฒนาขนสดยอดของมนเปนการพฒนาการผลตใหกาวหนากวาเดม ทำาใหระบบของเทคนค

ในการผลตกาวหนาและประณตขน ทำาใหเกดการประสานงานระหวางกสกรรมและหตถกรรมในครวเรอน ทำาใหเกดระบบผลตเอกระอนเปนผลดในการผลตของสงคมระดบหนง และทำาใหเกดการพฒนาทางหตถกรมและการแลกเปลยนสนคาอนเปนสะพานเชอมโยงไปสระบบทนนยม

๓. พฒนาการในขนสดทายของมน ทำาใหการผลตชะงกงนลง การเกษตรลาหลง และการขดรดระหวางชนชนของมนทำาใหเกดผลเสยและความทกขยากตอสวสดภาพของประชาชน

โดยการยดหลกสามประการน การศกษาระบบศกดนาจงจะสมบรณ การมองเหนแตคณประโยชนของระบบศกดนาเพยงดานเดยวหรอมองเหนแตผลเสยของระบบศกดนาแตดานเดยว หาใชการศกษาทถกตองไม และถาทำาเชนนนการศกษาระบบศกดนายอมจะไมสมบรณเลยโดยเดดขาด!

35

กำาเนดของระบบศกดนาในประเทศไทย

ระบบศกดนาของไทยจะเรมตนขนในสมยใดแน เปนสงทยงอยในความมดมนทงนเพราะเอกสารทางประวตศาสตรทมอายเหนอยคสโขทย (ราว พ.ศ. ๑๘๐๐) ขนไปเราไมมเลย แมในสมยสโขทยเองกมเพยงเอกสารตกทอดมาเปนหลกฐานทางประวตความเคลอนไหวของประชาชนนอยเตมท เอกสารประเภทศลาจารกครงสโขทยสวนมากกวาดวยเรองราวของกษตรยหรอไมกเรองการสรางวดสรางวาแทบทงสน

อยางไรกดมนกศกษาบางทานเชอวาศกดนาของไทยไดปรากฏมาแลวตงแตสมยนานเจา (ราว พ.ศ.

๑๒๐๐-๑๔๐๐)๒๐ ทงนกเพราะมจดหมายเหตของจนบนทกไววา กษตรยนานเจาประทานทนาใหแกขนนางผใหญคนละ ๔๐ สอง๒๑ ขนนางชนรองคนละ ๓๐ สอง สวนขนนางผนอยกไดรบพระราชทานทดนขนาดเลกลดหลนกนลงมาตามลำาดบ ลกษณะการผลตโดยทวไป รฐแบงทนาใหประชาชนทำา เมอทำาไดกตองแบงผลตผลคอขาวสงใหแกเจาแผนดนเปนคานา อตราอากรคานากคอ คนหนงๆ ตองสงขาวใหกษตรยเปนจำานวน ๒ เตา (ถง) ตอป๒๒

ความสมพนธในการผลตทขดรดโดยผานทดนเปนสอกลางเชนน เปนความสมพนธในการผลตของระบบศกดนาโดยตรง

แต!

ขอนาคดมอยประการหนงคอ ปจจบนน นกประวตศาสตรและนกมานษยชาตวทยาทวไป กำาลงสงสยอยวาอาณาจกรนานเจาจะมใชอาณาจกรของประชาชนไทย! เพราะตามหลกฐานทสอบคนไดใหมทำาใหจำาตองเชอวา อาณาจกรนานเจาเปนอาณาจกรของชนชาต “โลโล” ซงเปนชนชาตในตระกลธเบต-จน ชนชาตนเคยเจรญรงเรองมาแลวในอดต โลโลเจรญถงขนาดมภาษาเขยนอนเปน อกษรภาพ (Ideograph)

ทำานองเดยวกบอกษรจน (ปจจบนชนชาตโลโลเปนชนสวนนอยในสาธารณรฐประชาชนจน) ความเหนและหลกฐานทสอบคาไดใหมน ในปจจบนกเปนทยอมรบกนบางแลวในวงนกศกษาประวตศาสตรของไทย

ดวยเหตน การทจะวเคราะหระบบผลตของสงคมไทยโดยเรมทอาณาจกรนานเจาอนเตมไปดวยการสนนษฐาน จงนบวาเปนการเสยงอยางสำาคญ และถาอาณาจกรนานเจาเกดเปนของโลโลเขาจรงๆ การสบสาวระบบศกดนาของไทยในอาณาจกรนานเจา กจะทลายครนลงอยางไมมปญหา ฉะนนการวเคราะหถงกำาเนดของระบบศกดนาไทย ในทนจงจะยกสมยนานเจาท งเสย และเรมตงแตสมยสโขทยอนมศลาจารกเปนหลกฐานแนนอนเปนตนมา

36

สงคมไทยกบระบบทาส

ในการศกษาถงกำาเนดของระบบศกดนาไทย สงแรกทจกตองเขาใจเปนพ นฐานเสยกอน กคอ ระบบศกดนาของไทยเปนระบบทไดเกดขนโดยมระบบทาสเปนพ นฐาน พดงายๆ กคอสงคมของประชาชนไทยไดมระบบทาสมากอนแลวจงพฒนามาสระบบศกดนา

ทำาไม?

ทตองวเคราะหปญหานใหเขาใจเสยกอนกเพราะนกประวตศาสตรของฝายศกดนาไดเพยรพยายามมานานนบดวยสบๆ ปทจะพสจนวา สงคมไทยแตเดมกอนทจะลงมาอยทสโขทยหาไดมระบบทาสไม ตามความเขาใจของนกประวตศาสตรศกดนานน ปรากฏวาไทยไมเคยมระบบทาสเลย ทงนโดยอางวาชอชนชาตทเรยกวา “ไทย” นนกพสจนใหเหนอยแลววาเปนเสรชน (ไท) ตลอดมาแตไหนแตไร ระบบศกดนานนในทรรศนะของเขาอยๆ กโผลผลวะออกมาเฉยๆ โดยมไดผานการพฒนาขนระบบทาส! การมทาสกรรมกรใชของไทยในยคศกดนานน มามขนกเมอมาพบกบเขมรในลมแมนำ าเจาพระยา เหนวาเปนของดกเลยยมมาใชเลนโกๆ ยงงนเอง!๒๓ พวกลกหลานของบดรแหงประวตศาสตรไทยทงปวงในชนหลงๆ กพยายามเจรญรอยตามคำาสงสอนกนทวไปจนแพรอยตามในโรงเรยนและมหาวทยาลยวา สมยสโขทยไมปรากฏวามทาส!

ระบบศกดนาไมใชระบบทโผลผลวะออกมาไดเองโดยไมมปไมมขลย ระบบศกดนามใชระบบทกษตรยองคใดองคหนงนกสนกตงขนโดยเหนวาเปนของด หากระบบศกดนาเกดขนไดโดยผานการพฒนาเปนระดบขนของการผลตเสยแลว ระบบศกดนาจะเกดขนไมไดเลย นเปนกฏทางภววสยอนตายตว

แนนอน ถาไมมระบบทาสอนเปนพ นฐานเสยกอนแลว ระบบศกดนายอมจะเกดขนไมไดเลยเปนอนขาด

ในยค ชมชนบพกาล (Primitive Commune) มนษยทกคนเปนเสรชน ตางคนตางชวยกนทำาชวยกนกน มหวหนาชาตกลเปนผนำาของกลม กลมหนงๆ อาจม ๕๐ คน หรอ ๑๐๐ คน ตามแตขนาดของสกลหรอชาตกล กลมเหลานมอยมากมายหลายรอยหลายพนกลม แลวใครหนาไหนหนอทจะมอำานาจรวบเอากลมทงปวงมากองไวทปลายตน รบเอาทดนและปจจยการผลตของกลมเหลานนมาเปนของตน ตงระบบศกดนาขนแลวแบงทดนออกไปใหแกกลมพวกพองของตนปกครองและทำามาหากน? พระอนทรไดยกพลลงมานบพนนบหมนเพอปราบกลมชาตกลเหลานนแลวสถาปนาระบบศกดนาขนหรออยางไร?

ชาตกลหนงๆ ซงมกำาลงเพยงหยบมอเดยวไมสามารถเทยวตระเวนรบทดนมาจากชาตกลอนๆ นบเปนรอยๆ พนๆ แหง มาตงเปนระบบศกดนาและเหยยดชนในชาตกลอนลงมาเปนเลกไพรไดเหนาะๆ อยางทคดเดาเอาเลย

พฒนาการแหงการผลตเทานนทกำาหนดสภาพการเปลยนแปลงระบบการผลตของสงคม ชาตกลของชมชนบพกาลตองรบพงแยงชงอาหาร ททางทำากนกนและกนอยนมนานเสยกอน เมอชาตกลหนงชนะ

37

อกชาตกลหนงกฆาท งเสยทงหมดเพอใหสนเสยนหนาม ตอมาภายหลงเกดความคดทจะเกบเอาพวกเชลยศกไวใชงานเพอใหทำาการผลตแทนตน จงไดเลกฆาเชลยศก พวกเชลยศกจงตกเปนทาส เปนเครองมอหรอปจจยแหงการผลตทสำาคญ ชนชนนายทาสกบชนชนทาสจงเกดขน นายทาสตอนายทาสเกดรบพงชงททางทำามาหากนและชงทาสกนและกนอกนมนาน จงเกดนายทาสขนาดใหญ เกดกลมนายทาส เกดรฐทาส ซงทาสทงมวลในรฐทาสนแหละจะกลายมาเปนเลกของยคศกดนาเมอรฐทาสทลายลง

ถาไมมทาสมากอนแลว “เลก” ของศกดนาจะมาจากไหน? พระอนทรประทานลงมาจากสวรรคกระนนหรอ?

การวเคราะหสงคมมนษย โดยทมไดยดถอปจจยแหงการผลตหรอเครองมอในการทำามาหากนเปนหลกและมไดยดพฒนาการของการผลตเปนแนวทางแลว ผลทไดกคอการโผลผลวะขนมาของระบบสงคมตางๆ เชนทปราชญของศกดนาไดกระทำานอยางไมตองสงสย

เทาทกลาวมานเปนเพยงการช ใหเหนวา ระบบศกดนาจำาเปนตองเกดขนโดยผานพฒนาการของสงคมทาสตามกฏทางภววสยของการผลต นกประวตศาสตรกลมศกดนาอาจจะสงสยวา มรองรอยอะไรบางไหมทแสดงวาไทยเคยมระบบทาส และมอะไรบางทเปนรองรอยอนยนยนไดจรงจงวายคสโขทยนนมทาส

ความสงสยนอาจขจดใหหายไปไดไมยาก หลกฐานทจะแสดงวาในยคสโขทยเรากมทาส กคอศลาจารกของพอขนรามคำาแหงนนเอง

ศลาจารกของพอขนรามคำาแหงตอนหนงบรรยายถงลกษณะการสบมรดกวา “ไพรฟาหนาใส ลกเจาลกขนผใด” เกดลมหายตายจากลง สมบตของพอไมวาจะเปนเหยาเรอนกด ชางกด ขอสบหวชางกด ลกเมยกด ฉางขาวกด “ไพรฟาขาไท ปาหมาก ปาพล” กยอมตกทอดไปเปนสมบตของลกทงสน

ขอใหสงเกตคำาวา “ไพรฟาขาไท” ในทนใหใกลชด “ไพรฟา” ในทนมไดแปลวา “ประชาชน” อยางทเราเขาใจในภาษาปจจบนเดดขาด จารกเลาอวดไววา พอมนตายกยก “ไพรฟา” ของพอมนใหลกมนรบมรดกไป พอมนจะม “ประชาชน” เปนสมบตไดอยางไร ไพรฟาในทนกคอพวกไพรสม, ไพรหลวง หรอพวกเลกสกสมกำาลงในสงกดของพอเมอพอตาย “เลก” กตองโอนไปเขาสงกดของลกมนตามธรรมเนยม ขอใหสงเกตดวยวาศลาจารกนใชคำาวา “ไพรฟา” ในความหมายดงกลาว พยานอกอนหนงกคอ ตอนทจารกเลาถงเลาถงการรบระหวางขนสามชนเจาเมองฉอดกบพอขนศรอนทราทตย ตอนนไดกลาวถงขนสามชนเจาเมองฉอดมาตเมองตาก “พอกไปรบขนสามชนหวซาย (คอโอบเขาทางปกซาย) ขนสามชนขบเขามาหวขวา ขนสามชนเกลอนเขา (คอกระจายกำาลงลอมเขามา) พอกหนญะญายไพรฟาหนาใสพายจะแจ (คอหนกระจดกระจาย)” ในทน ไพรฟาหนาใส กคอ ไพรหลวง หรอทหาร ในระบบศกดนานนเอง! หาไดแปลวา ประชาชนอยางในภาษาไทยปจจบนไม ในกฏหมายลกษณะลกพาสมยกรงศรอยธยา (พ.ศ. ๑๘๙๙) กเรยกพวกนวา “ไพรฟาขาหลวง” บาง หรอ “ไพรฟาขาคนหลวง” บาง๒๔ อนหมายถงพวกไพร พวกเลกทสกขอมอลงสงกดเปนคนของหลวง ซงปรกตกอยในความบงคบของพวกเจาขนมลนาย

38

การตความคำาวา “ไพรฟา” ในทนเปนขอพสจนทางภาษาทจะแสดงถงระบบศกดนาของสโขทย ยงไมเกยวกบรองรอยของทาสทพวกนกปราชญทางประวตศาสตรของระบบศกดนาปรารถนา รองรอยของการมทาสอยทคำาวา “ขาไท”

พอขนรามคำาแหงเลาอวดไววา พอมนตายกตองยก “ไพรฟาขาไท” ใหลกมนไป ขาไท นคออะไร?

“ไพรฟา” กคอ“ไพรของฟา” และแนนอน “ขาไท” กคอ “ขาของไท” นนกคอ “ทาส” นนเอง! “ขาไท” กคอ “ทาสของเสรชน”

การพสจนวา ขากคอ ทาส โดยใชเหตผลเพยงเทานบางทจะยงไมจใจพวกนกพงศาวดารศกดนา จงขอเสนอดวยหลกฐานอกอนหนง นนกคอศลาจารกกฏหมายลกษณะโจรสมยสโขทย ซงเขาใจวาไดจารกลงในป พ.ศ. ๑๙๑๖ ในกฏหมายนน มตอนหนงวาดวยการยกยอก “ขา” ซงจะขอคดมาใหไดอานและพจารณากนดงน

“ครนรวา ขา ทานไปสตนวนนนจวนคำา และบทนสงคนขา ทาน...บเรงเอาไปเวน (=คน) แกจาขา ในรงนนจาขาสภาบดทานหากร (จงตดตาม) ไปหา (ขา) ใหแกเจาขา หากละเมดและไว ขา ทานพนสามวน... ทานจกใหปรบไหมวนละหมนพน...”๒๕

ตามทปรากฏในกฏหมายน “ขา” กคอ “ทาส” อยางไมตองสงสย จาขา กคอผมหนาทเกยวแกการควบคมดแลทาส และ “เจาขา” กคอ “เจาทาส” กฏหมายตอนนกคอกฏหมายวาดวยการละเมดทรพยสนนนกคอการยกยอกทาสโดยแท

ตามความจดเจนเทาทไดผานมา พอยกหลกฐานอนน พวกนกพงศาวดารของศกดนากโตกลบมาวากฏหมายนเปนกฏหมายของกรงสโขทยชนหลง ทาสทมกลาวถงนน อาจจะเปนการมทาสทรบเอาแบบอยางขนไปจากทางอยธยากได เขาโตเชนนจรงๆ

เมอเชนน กขอพสจนอกครงหนง เอกสารทจะพสจนกคอศลาจารกครงสโขทยทเพงพบใหม อนเปนจารกททำาขนเมอ พ.ศ. ๑๙๓๕ ตอนหนงในจารกนนมวา

“ผ (=แมวา) ไพร ไท ชาง มา ขา... (จารกลบ...)”๒๖

ประโยคนแมจะไมจบ แตมนกบอกเราวาในสโขทยมทงไพรทงขาสองอยาง และอยางทสามคอ ไท (เสรชน) ไพรนนตองเปนคนละอยางกบขา เมอไพรกคอเลกดงไดพสจนมาแลว ขามนกตองเปนทาสจะเปนอนไปไมได จรงอยเอกสารชนนเปนเอกสารยคปลายสมยสโขทยลงมากจรง โดยตวของมนเองแลว พวกศกดนากแยงไดตามเคยวา ระบบขาหรอทาสในทน สโขทยรบขนไปจากอยธยา แตสงทเราตองการพสจนใหพวกนกพงศาวดารศกดนาเหนประจกษกคอ ในภาษาสมยสโขทยนน ไพรกบขาแปลผดกนแนนอน ทศลาจารกของพอขนรามคำาแหงอนทำาขนตอนตนของยคสโขทยกลาวถงไพรดวยขาดวยนนมนตองหมายถงเลกและทาส ตามคำาแปลสมยนนอยางไมมขอเถยง เมองสโขทยสมยพอขนรามคำาแหงกปรากฏวามทาสอยางเถยงไมขน

39

เมองสโขทยทปราชญฝายศกดนาอวดอางวามแตไทนน มทาสอยดวยอยางไมตองสงสย ขากคอทาสและทาสกคอขา ขาเปนภาษาไทย ทาสเปนภาษาบาล เดยวนเรากยงพดกนวา “ขาทาสบรพาร”

สรรพนามของไทยเรามคำาคกนอยสองคำาคอ ขา (ก) และ เจา (มง) ผพดเรยกตวเองวาขา กเพราะเปนการพดเพอถอมตนลงวาตนเองเปน “ทาส” เปน “ขขา” ผตำาตอย และขณะเดยวกนกยกยองผทเราพดดวยวา “เจา” อนหมายถงผเปนนายเปนเจาของพวกทาส จะพดกนอยางมภราดรภาพวากวามงกเกรงใจกนเตมท ไมรวาคนทพดดวยนนเปนใครแน ถาไดรแนวาเปนชนชนทาสดวยกน เขากเปนซดกนดวยคำากคำามงอยางไมมปญหา สวนคำาตอบรบวาเจาขา , พระเจาขา (ซงเลอนมาเปนคะ, เจาคะ, พะยะคะ) กแปลไดวา นายทาสอกนนเอง เชนพดวา “ไมกนเจาขา” กเทากบ “ผมไมกนดอกทานนายทาส” (เทยบ I don't eat, my lord.) คำาวาเจาขานไดใชในกฏหมายลกษณะลกพา (พ.ศ. ๑๘๙๙) ดวยความหมายตรงกบคำาวาเจาทาส (เจาของทาส)

ถงในภาษาของประชาชนลาวกเชนกน ลาวเรยกทาสวา ขอย เชน “ขอยพาของเจามนลกหน”๒๗ ขอยในทนกคอทาส และเจาในทนกคอนายทาส เวลาพดประชาชนลาวกนยมเรยกตวเองวาขอย เรยกผทตนพดดวยวาเจา ถาหากจะใหอางภาษาเขมรดวย พวกเขมรเรยกตววา ขญม ซงกแปลวาทาส ทวา ขญม ของเขมรแปลวาทาสนมไดยกเมฆเอาลอยๆ พวกเขมรปจจบนยงใชคำานเรยกพวกทาสอย แมในศลาจารกสมยสงคมทาสของเขมรเมอพนปกอนหรอกวานนกเรยกพวกทาสดวยคำานทงนน

รองรอยของระบบสงคมทกลาวมาน เปนรองรอยทเหลออยในภาษา แนนอน มนเปนระเบยบวธพดทตกทอดมาตงแตยคทาสอยางไมตองสงสย ถาไทยไมผานระบบทาส สรรพนามเชนนกคงไมเกดขน

เทาทพยายามพสจนมาน อยางนอยกคงจะพอลบลางคำาเอยอางของฝายนกประวตศาสตรศกดนาไดโดยสนเชงแลววาในสมยสโขทยนนมทาสแนๆ!

สวนรองรอยของระบบทาสในสงคมไทยนน นอกจากเรองสรรพนามแลว ถาเราจะยอนไปดในประวตศาสตรเมอไทยเราตงมนอยทางแควนไทยใหญ พวกนนกไดปกครองกนเปนรฐเลกรฐนอยจำานวน ๑๙ รฐ แตละรฐมหวหนาเรยกวา “เจาฟา” รฐทงสบเกานไดรวมกนเปนรฐเดยวแบบสหภาพเรยกวา “สบเกาเจาฟา” ลกษณะของการรวมกนแบบนเปนลกษณะของการปกครองแบบ “ประชาธปไตยของนายทาส” ซงเคยมใชมาแลวในยโรป เปนตนวารฐทาสของโรมนและกรกตลอดจนอารยนในอนเดย ในทางแควน “สบสองเจาไทย” กมลกษณะสอไปในทางประชาธปไตยของนายทาสเชนเดยวกน พอขนบลม (หรอทลากเขาวดเปนบรม) ผเปนบรรพบรษของไทยและลาว ตามพงศาวดารกวาไดสงลกชายเจดคนไปสรางบานแปลงเมองคนละแหลงคนละทศ นนกคอคมพวกขาทาสไปตงกลมชาตกลใหมแยกออกไปตางหาก อนเปนลกษณะของระบบชาตกลในยคทาส ซงกตกทอดมาจากปลายยคชมชนบพกาล นยงนบวาดทสงผชายออกไปตงชาตกลเพราะการใชผชายไปตงชาตกลนนยอมแสดงวาสงคมไทยพฒนารวดเรวผานพนคตถอสตรเปนใหญ (Mother Right) มาแลวโดยสนเชง ในเมองเขมรการสงคนออกไปตงชาตกลหรอขยายชาตกลในยค

40

ทาส (ในราวกลางพทธศตวรรษท ๑๕) พวกเขมรยงสงผหญงออกไปตงหรอขยายชาตกลอยดวยซำ าไป ซงระบบการถอผหญงเปนใหญนเปนระบบทอยในตนยคชมชนบพกาลสมยทยงสมรสหมเหมอนสตวนนทเดยว๒๘

รองรอยของระบบทาสในสงคมไทยอกแหงหนงกคอ ขอความในศลาจารกของพอขนรามคำาแหงตอนทเลาวา “ไดขาศกขาเสอหวพงหวรบกด บฆา บต” จารกวดปามะมวงกเลาสรรเสรญคณงามความกรณาของพญาลอไท (หลานพอขนรามคำาแหง) ไววา “ไดขาศกขาเสอหวพงหวรบกด บฆา บต ยอมเอามาเลยงมาขน บใหถงทฉบทหาย”๒๙ ทเอามาคยอวดทำาเของๆ ไวนมใชเปนประเพณทอยๆ กคดขนไดเอง การไมฆาเชลยศกเปนคตทเกดขนในปลายยคชมชนบพกาลตอยคทาส ถาเราคำานงวาประเพณตางๆ กคอการสบทอดความจดเจนในชวตของมนษยในขายการผลตแลว เรากจะตองยอมรบวาประเพณเอาเชลยศกมาเลยงมาขน มใหถงแกฉบหายตายโหงลงไปคามอนยอมเกดขนในสมยสงคมทาสของไทยนนเอง

เทาทไดอตสาหะคนหาหลกฐานมาแสดงยดยาวในเรองทาสน กเพอทจะเลกลมความเชอถอในวงการศกษาไทยปจจบน ทยดถอตามนกประวตศาสตรศกดนาวายคสโขทยไมมทาสและไทยไมเคยผานระบบทาสอนเปนความเชอถอทไมตงอยบนรากฐานของกฏทางภววสยแหงการพฒนาสงคมเปนจดมงหมายสำาคญ

เมอขออางของนกปราชญศกดนามเพยงประการเดยววา ไทย แปลวา อสระ ฉะนนคนไทยไมเคยมระบบทาสมากอน มาเพงมเอาในยคหลงเพราะคบกบเขมร แตหลกฐานทงทางประวตศาสตรและภาษาทไดแสดงมาโดยลำาดบมมากมายหลายขอเชนน ปราชญทางพงศาสดารของศกดนาปจจบนจะยนกรานเปนกระตายขาเดยวตอไปอกไหมหนอ?

41

จากระบบชมชนไทยบพกาลมาสระบบทาส

ในตอนทกลาวถงคำา “ไพรฟา” ไดวเคราะหกนแลววา ไพรฟาเปน “พวกเลกพวกไพร” ซงเปนทงไพรสม ไพรหลวง เปนทงเลกสกสมกำาลงอนเปนลกษณะอยางหนงของรปแบบทางการเมองในระบบศกดนา จงทำาใหนาเชอวาระบบศกดนาไดเกดขนแลวในยคสโขทย แตเมอคำานงถงรองรอยของระบบทาสในรฐสบเกาเจาฟา รฐสบสองเจาไทยและรฐของขนบลมทกลาวมาแลว กนาคดวาระบบศกดนาคงจะไมเกดกอนสมยสโขทยนานนก ทงนเพราะพวกรฐสบเกาเจาฟา สบสองเจาไทย และขนบลมเหลานอยถดสมยสโขทยขนไปไมนานเทาใดนก (ราว ๔๐๐ ป)

การวเคราะหความคลคลายแหงระบบผลตของสงคมไทยทเรากำาลงพยายามคนควาสนนษฐานกนอยน บางทอาจจะชวยใหกระจางขน ถาเราจะมองออกไปยงสงคมของชนเช อชาตไทยในดนแดนอนๆ สงคมของชนชาตไทยทจะพจารณาเปนลำาดบแรกกคอ สงคมของชนชาตไทยในตงเกย สมยกอนทจะมการแบงปนประเทศเวยดนามออกเปนสองภาค คอเมอไมกสบปมาน

ในสงคมของพวกไทยทอาศยอยตามภเขาในตงเกย ความสมพนธในการผลตของเขามดงนคอ “ผเปนกวานเจา๓๐เปนเจาของทดนทวอาณาเขตทตนมอำานาจปกครอง ชาวนาจงไมเปนเจาของททตนทำา ไมมสทธทจะโอนใหแกใคร และเมออพยพออกจากหมบานไปอยทอนกตองเวนคนทแกกวานบาน๓๑ เพอใหกวานบานแบงปนไปใหกบชาวบานทเหลออย”๓๒ นอกจากนนกมพวกชนชาตไทยทเรยกวา “เมอง” ซงอยในบรเวณภเขาทางตะวนตกเฉยงใตของตงเกย ความสมพนธในการผลตของเขากคอเปน “กวนลาง” หรอ “โถต” คอหวหนา “ถอตนเปนเจาของทดนทกแปลงในอาณาเขต ทงแปลงทมผทำาเปนนาเปนสวนและแปลงซงยงเปนปารกรางวางเปลาดวย หากใหราษฎรเขาครอบครองอยกโดยทรงเมตตาใหอย”๓๓ การถอสทธเปนเจาของทดนน ผเปนกวานเจามไดถอกรรมสทธไวเพอแสวงหาผลประโยชนจากทดนดงเชนเจาทดนของระบบศกดนา หากเปนเพยงประมขผเปนหลก และเปนผแบงปนทดนใหแกประชาชนมากบางนอยบางตามตามตำาแหนงและอำานาจตามทไดแตงตงกนไว ในชมนมเช อชาตไทยทอาศยอยตามภเขาประเทศตงเกย ผเปนกวานจะเลอกเอาทดนแปลงใหญๆ ไวเพอตนเองเสยกอนแลวประทานแปลงทมขนาดรองลงมา (แตยงมขนาดใหญ) ใหแกผเปน “เจาของ” หรอ “เทอหลาย” ซงเปนผชวยในการบรหารบานเมองและเปนทสองรองจากกวานเจา เสรจขนนแลวกวานเจายงแบงปนทดนใหแกนายบานทกคน ททแบงใหมขนาดเลกลงอกขนาดหนง ตอจากนนกแบงใหแกทาวทกคนลดหลนลงตามฐานะและยศศกด ลกษณะเชนนทำาทคลายกบระบบศกดนา แตหากไมใช ทงนเพราะพวกนายบานซงเรยกวากวานบาน นนคอหวหนาของหมบานไดทำาการแบงปนทนาใหแกครวเรอนตางๆ อกทอดหนงสำาหรบทำามาหากนโดยมไดเรยกรองคาเชา เม อชาวบานคนหนงอพยพออกจากบานไปอยทอน กตองเวนคนทดนไปใหนายบาน

42

(กวานบาน) เมอกวานบานรบทดนคนมาแลวกจดการแบงปนทดนกนใหมในหมคนทยงอย หรอถามคนเพมเขามาอยใหม กตองมการแบงปนทนากนใหม พวกไทยขาวทอยในลมแมนำ าแดง (ในเขตสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม-เวยดนามเหนอ) กเคยมประเพณเดมอยอยางหนงคอจดการแบงปนทนากนใหมทกๆ สามประหวางครวเรอนหนงๆ ทนาทแตละครวไดรบจากการแบงปนนนยดถอเอาจำานวนคนในครวเรอนเปนมาตรฐานสำาหรบคำานวณสวนแบง (ประเพณนเลกเสยนานแลว) วธแบงของเขากคอแบงนาออกเปนแปลงๆ แลวแตละครวเรอนกมาจบฉลากเอา เมอพนสามปแลว กนำาทนามารวมกนเปนผนเดยวแลวจบฉลากใหม ในการแบงปนทนานโดยมากนายบานมกจะสงวนนาไวใหแกผมตำาแหนงในการบรหารบานเมองอนเปนอภสทธทใหตอบแทนหนาทบรหารของพวกนน และนาของพวกททำาหนาทบรหารนพวกชาวบานจะถกเกณฑมาทำาแทนให๓๔ การเกณฑแรงงานชาวบานมาทำานาของพวกผบรหารบานเมองนใกลกนกบการเกณฑแรงของระบบศกดนา แตทวาไมใช ทงนเพราะผบรหารมไดเปนเจาขนมลนายทถอกรรมสทธทดนเดดขาดไวในมอเพอแสวงหาผลประโยชนและชาวบานกมไดเปนเลกเปนไพรอยางระบบศกดนา

ระบบการผลตของชมชนเช อชาตไทยทกลาวมาน ลกษณะของมนใกลเคยงไปในทางระบบชมรมกสกรรมของชาตกลในปลายยคชมชนบพกาล (Primitive commune) ซงถอกนวาเปนระบบคอมมวนสตยคดกดำาบรรพ ระบบของชาตกลในปลายยคชมชนบพกาลน จะมหวหนาชาตกลใหญเทยบไดกบกวานเจา หวหนาชาตกลใหญจะแบงปนทดนออกใหหวหนาครอบครวแตละครวไปทำามาหากนโดยมกำาหนดระยะเวลาและมการแบงปนกนใหมทกกำาหนดระยะ เดมทเดยวหวหนาชาตกลยงคงไถนาดวยตนเอง แตมาในตอนทาย พวกทมหนาทในการรกษาความปลอดภยของชมชนและหวหนาชาตกลใหญจะทำาหนาททางบรหารของตนแตประการเดยว พวกสมาชกในชาตกลจะชวยทำานาแทนให ซงการนมไดตงอยบนพ นฐานแหงการขดรด จงจะเรยกวาระบบงานเกณฑอยางของศกดนาไมได การเปนผแบงปนทดนทำาใหหวหนาชาตกลและหวหนาหมบานเรมมอภสทธในการเลอกทดนไวกอน อนนตรงกนกบลกษณะของชมชนไทยในตงเกย และเมอไดแบงทดนกนเชนนนานเขา กเกดความเคยชนในการครอบครอง เกดการครอบครองถาวรกนขน และในทสดกมการรบชวงมรดกเกดกรรมสทธในทรพยสนสวนตนขน

หวเลยวหวตอของการเปลยนแปลงมาสยคของการถอกรรมสทธในทดนเปนทรพยสนเอกชน พอจะมองเหนไดจากชมชนชาตไทยในบรเวณหวพนประเทศลาว ในบรเวณนนยงคงใชวธแบงปนทดนอย แตมไดกระทำาเปนกำาหนดระยะสมำาเสมออยางไทยขาว แตทำา กนตามกรณทเกดขน เชนทำาเม อผอยในครอบครวแยกครวออกไปตงครวใหมตางหากหรอเมอมคนเพมเขามาสชมรมใหม หรอในกรณทชาวบานรองคานวาทดนทตนทำากนอยนนทำาประโยชนไดยาก นนกคอเกดการถอกรรมสทธในทดนระยะยาวไมมกำาหนด พวกชมชนชาต “เมอง” ทกลาวมาขางตน กมการแบงปนทดนโดยพวกทเปนกวานลางและทาว ถออภสทธเลอกทดนไวกอน นาทเหลอจงปนไปสครอบครวมากบางนอยบางตามกำาลงผลตและความตองการของครอบครวนนๆ แตการแบงปนกมไดมกำาหนดระยะสมำาเสมอ หากทำาในแบบเดยวกนแถบ

43

หวพนของลาว ฉะนนครอบครวหนงๆ จงอาจครอบครองทนาไปจนตลอดชวตของพอ เมอพอตายลง ลกกรบชวงครอบครวทดนตอไป นกคอกำาเนดของทรพยสนเอกชนและการสบมรดก แตถงกระนนกยงมการแบงใหมไดในกรณทจำานวนครอบครวเปลยนไป และการแบงใหมน โดยมากกไมรวมเอานาทกรายเขามารวมกนแลวแบงกนใหม หากมกใชวธนำาเอานาบางรายมาแบงเทานน

ลกษณะของการครอบครองทดนของชมชนเช อชาตไทยทกลาวมาทงหมดน ตามการสำารวจปรากฏวาอำานาจการครอบครองมกจะเรมมระยะยาว ไมเปลยนมอกนบอยครงนก ชาวบานเรมมความรสกขนบางเลกนอยวามกรรมสทธเหนอทนา ในทนพงสงเกตไววา ทดนทจะตองเวนคนมาแบงปนกนใหมนน มแตทนาแตอยางเดยวเทานน ททใชสำาหรบปลกเรอนพรอมดวยทำาสวนครวโดยมากไมตองเวนคนแบงปนใหม ผนดนทตงบานเรอนจงเปนกรรมสทธถาวรตกทอดไปสลกหลาน ในบางหมกยอมใหซ อขายกนไดดวย สวนปาดงรกราง ประมขกถออภสทธยดเอาเปนเจาของ ถาใครจะไปแผวถางกจะมสทธครอบครองเดดขาด แตตองเสยภาษใหแกประมข ในชนหลงๆ ทสดน แมทนากชกจะไมคอยแบงปนกนนก ระบบการแบงปนกกำาลงสญหายไป ดงทไดเคยสญไปแลวในชมชนไทยขาว นานๆ การแบงปนจงจะเกดขนสกครง โดยมากมกเปนในกรณทครอบครวหนงๆ มกำาลงลดนอยลงไมสามารถทำานาเตมเนอทของตนได หรอในกรณทครอบครวสญสนไป เกดมทนาวางเปลาขน จงแบงปนกนไปใหแกครวเรอนทมกำาลง (หรอพลงการผลต)

มาก ในตอนนพวกสกลทมอทธพลมากจงมกฉวยโอกาสยดถอเอาทนาวางเปลานนมาเปนกรรมสทธของตนแลวใชทาสทำานาบนทดนนน หรอไมกจางเขาทำา๓๕

นคอระยะชวงตอระหวางชมชนบพกาลกบสงคมทาส ลกษณะของชมชนเช อชาตไทยทระบบการแบงปนทนากำาลงสญ ระบบกรรมสทธในทรพยสนของเอกชนกำาลงเรมตนน กคอการสลายตวของ “ชมรมกสกรรม” อนเปนรปแบบสดทายของชมชนบพกาลนนเอง และจากจดนเองเมอมการทำาสงครามระหวางชาตกลหรอชมรมขน เชลยทจบไดมากจะไดรบการไวชวตและกดลงเปนทาสเพอทำาการผลตในทนาของแตละครว ตอจากนนสกลโตๆ ทไดใชอทธพลขยายเขตทนาดงกลาวกจะขยายเขตของตนออกไป จะโดยแยงชงขบไลราษฎรออกจากททำากนเพอเขาครอบครองเสยเอง๓๖ หรอจะโดยรกรานเขาไปยงทของชมรมอนหรอจะโดยใหทาสหกรางถางพงเพอจบจองกไดทงสน

เกยวกบขอเทจจรงทวา ชมรมของชนชาตไทยดงเดมมลกษณะเปนชมรมกสกรรมของปลายยคชมนมชนบพกาลหรอคอมมวนสตยคดกดำาบรรพน ดอกเตอร ร. แลงกาต อาจารยผปาฐกถาวชาประวตศาสตรกฏหมายไทยสำาหรบชนปรญญาโท ไดใหความเหนไวในหนงสอ “ประวตศาสตรกฏหมายไทย” วา

“ควรสงเกตวา ระบอบทดนของชนเช อชาตไทยนนมลกษณะคลายคลงกบลทธคอมมวนสต ทถอวา ทดนเพาะปลกควรเปนของกลางในหมชนทผเปนประมขมไดแทรกแซงแบงปนโดยเหนแกบคคล แตเอาใจใสใหการแบงปนไปตามระเบยบเรยบรอย กเสมอนหนงวาทดนเปนของประชาชนรวมกน นอกจากนโดยเหตทชาวนารวมแรงกนทำานายมปศสตวและเครองมอซงกนและกนและดำาขาวเกยวขาวดวยกน นกศกษา

44

ขนบธรรมเนยมบางคนจงกลาววา ชมชนเช อชาตไทยปฏบตตามลทธโซเชยลสม...”

ตามการศกษาขอเทจจรงของชมชนไทยทยงลาหลงเชนน ทำาใหเราพอจะสนนษฐานไดวา ในยคทไทยทงมวลแตกแยกออกจากกน เพราะการรกรานของจนนน คงจะไดแยกออกมาในลกษณะของชมรมกสกรรม อนเปนระบบของชมชนทแยกกนอยเปนชาตกลใหญ มลกษณะเปนการปกครองแบบ พอครว (Patriachal Family) ของปลายยคชมรมบพกาล

พวกทแตกแยกไปทางตะวนตก ไดพงไปสแควนไทยใหญตงเปนชมรมขน พวกนตองตอสกบชนพ นเมองเดมและอำานาจการปกครองของพมา มอญ ระบบทาสจงเกดขน และปรากฏออกมาในรปรฐประชาธปไตยของนายทาสทเรยกวารฐ “สบเกาเจาฟา” และตอจากนกไดแยกออกจากรฐสบเกาเจาฟามงเขาสแควนอสสมกลายเปนไทยอาหม ซงพฒนาระบบผลตไปเปนระบบศกดนา อนมลกษณะคลายคลงกบศกดนาของไทยสมยอยธยา๓๗

สวนพวกทกระจายไปทางตะวนออกไดเลยไปสดนแดนตงเกย ไปหมกตวอยในทำาเลปาเขา การรบพงกบอำานาจปกครองเดมของทองถนไมสมปรากฏ จงไมเกดระบบทาสขนและยงคงพฒนาระบบชมรมกสกรรมของตนตอไปตนมลกษณะชนชนและการขดรดขนภายในชมรม อนเปนเงอนไขทจะผานไปสระบบทาสดงไดกลาวมาแลว

ทางฝายพวกทพงลงมาทางลำานำ าโขง เขาสดนแดนของแควนลานนา พวกนตองตอสกบชนพ นเมองเดมอยางหนกหนวง และขณะเดยวกนกตองตอสกบรฐทาสของเขมรทแผขนไปจนเลยเวยงจนทน๓๘ เงอนไขจงเปดทางใหเกดระบบทาสและรฐทาสทเรยกวา “สบสองเจาไทย” อนเปนลกษณะของรฐประชาธปไตยของนายทาสขน แลวภายหลงจงกลายมาเปนรฐศกดนาของราชอาณาจกรลานนา (ศรสตนาคนหต) ในทสด

คราวนกมาถงไทยพวกทแตกกระเจงลงมาทางลมแมนำ าปงคอแควนลานนา และลมแมนำ าเจาพระยา คอ แควนอยธยา ไทยพวกทลงมาในทางน ตองปะทะกบชนพ นเมองเดมหลายชนชาตเปนตนวาชาตละวาทรบรบขบเคยวกบไทยอยไดพกหนงกตองอพยพหนเขาปาเขาดงไป นอกจากนนกตองปะทะกบอำานาจการปกครองของมอญในแควนลำาพน (หรภญชย) ซงพวกมอญนเองไดถายทอดกฏหมาย “ธรรมศาสตร” อนเปนแมบทสำาคญในยคนนไวใหไทย นอกจากมอญ อำานาจทเราตองตอสขบเคยว เดยวแพเดยวชนะไมหยดหยอนกคอเขมร พวกเขมรยกกองทพออกตตอนเอาคนไทยคนมอญกลบไปเปนทาสคราวละมากๆ ทงนเพอใชในการสรางเทวสถานหนขนาดใหญนอยของตน พวกไทยทลงมาอาศยและถกกดขอยในแควนมอญ คงจะถกกวาดตอนไปเปนทาสเชลยของเขมรสำาหรบการทวานบดวยจำานวนไมถวน ทกลาววาพวกเขมรเทยวทำาสงครามชงทาสไปสรางเทวสถานศลานนไมใชยกเมฆเอาดอๆ การกอสรางปราสาทหนของเขมรไดใชพวกทาสเชลยจากแควนตางๆ จำานวนมหมาจรงๆ ตวอยางเชน ปราสาทหนพระขนเหนอเมองนครธม ซงสรางในสมยชยวรมนท ๗ (พ.ศ. ๑๗๒๔ ถงหลง ๑๗๔๔) มคำาจารกของชยวรมนเลาไววา ไดใชทาสเชลย

45

ทงชายหญงจากประเทศจาม, ญวน, พกาม และมอญ เปนจำานวนถง ๓๐๖,๓๗๒ คน๓๙ พวกไทยในแควนมอญกคงรวมอยในจำานวน “ผสรางสรรค” ทถกกดขเหลานดวย ครนพอพวกประเทศจามตงตวตด กยกพวกมาชงทาสไปจากเขมรบาง เปนสงครามชงทาสระหวางรฐทาส พวกทาสเชลยไทยทงปวงกถกตอนไปเปนทาสสำาหรบงานโยธา สรางเทวสถานศลาในเมองจามอกทอดหนง ตรงนไมใชนกเดาเอาเอง มหลกฐานอางองได กลาวคอมศลาจารกจามเลาถงการอทศถวายทาสใหเปนผทำางานรบใชในวด (เทวสถานศลาทสรางขน) ของจาม ในนนมระบดวยวามทาส “สยาม” (เขาใชคำานจรงๆ)๔๐ พวกทาส “สยาม” ทจามไดไปน นอกจากจะไดไปโดยการทำาสงครามชงทาสแลว ยงไดไปโดยจบเปนเชลยศก ทวาดงนกเพราะพวก “สยาม” ตองถกเกณฑใหจดกองทพไปชวยเขมรรบ ทวานกมหลกฐานอกนนแหละ ใครทไปเทยวนครวต จะไดเหน ภาพสลกนน (Basrelief) บนผนงของระเบยงนครวต (เหมอนระเบยงวดพระแกวของไทย) ตอนหนงเปนภาพการยกทพของพระเจาสรยวรมนท ๒ (พ.ศ. ๑๖๕๗-๑๖๘๘) ผสรางนครวต ในขบวนทพนนกองหนาสดอนเปนพวกทหารเลวตายกอนกคอพวก “สยาม” มหนงสอเขยนบรรยายภาพเอาไวอยางชดเจนตงสองแหง นอกจากนนถดมาเปนอนดบทสองคอตายทสองกคอพวกไพรพลเมอง “ละโว” มคำาจารกบรรยายภาพไวดวยเหมอนกน๔๑

สภาพของชวตอนเกดมการตอสเพอชวงชงแหลงทำาเลทำามาหากนทไทยตองทำากบชนพ นเมองเดมกดหรอการตอสชวงชงทาสระหวางไทยกบรฐทาสของเขมรกด เหลานเปนเงอนไขทจะทำาใหระบบผลตของสงคมไทยพฒนาไปสระบบทาสไดอยางสมบรณ การรบชนะเจาของดนถนเดมหรอรบชนะพวกชาตกลอน ทำาใหไมจำาเปนตองผลตรวมหมแบบชวยกนทำาเหมอนสมยชมรมกสกรรมของยคชมชนบพกาลอกตอไป ทงนเพราะแตละครวหรอสกล ตางมทาสเชลยเปนพลงแหงการผลต การผลตโดยเอกเทศแบงแยกกนกเกดขนไดบนพ นฐานของการขดรดแรงงานทาส

แตถงอยางไรกด แมจะไดเกดรฐทาสขนแลวลกษณะของการปกครองแบบพอครว (Patriachal

Family) ทไทยพวกนเคยใชมาแตยคชมชนบพกาลกยงหาไดสญสนซากไปทเดยวไม ไทยพวกนยงคงเรยกประมขวา “พอ” ดงจะเหนไดจากทไดตกทอดมาจนถงสมยสโขทย ในรฐสโขทยเรากยงเรยกประมขของรฐวา “พอขน” และพวกขารฐการ เรากเรยกวา “ลกขน” เปนคำาคกนอย นคอรองรอยของระบบชมชนยคบพกาลทตกทอดผานลงมาในสงคมทาส และในทสดกมาสญไปตอนทสงคมไดกลายเปนระบบศกดนาอยางเตมท และในยคทาสนเอง ทสรรพนามกและมงของเราเกดถกรงเกยจ เงอนไขของชนชนทางภาษาไดเกดขน กและมงใชไดเฉพาะกบผทเสมอกน หรอผทโตกวาเของกวาใชกบผนอย ถาเปนทาสกบเจาทาสหรอขากบเจาขาแลว พวกทาสตองเรยกตวเองวา “ขา” เรยกนายวา “เจา” และเวลาตอบรบกตองใชคำาวา “เจาขา” จะใชคำาวา “เออ” อยางมภราดรภาพแบบเดมไมไดเสยแลว

ดวยหลกฐานอนยดยาวประกอบกบขอสนนษฐานดงกลาวมานเอง จงทำาใหนาจะเชอถออยครามครนวาสงคมไทยไดผานยคทาสมาแลวชวงระยะหนง อยางนอยก ๔๐๐ ป และสงคมของไทยไดเรมคบ

46

คลานไปสระบบศกดนาในราวยคสโขทย หรอแมกอนหนานนกคงไมกป

47

ไทยจากระบบทาสมาสระบบศกดนา

ไทยไดผานพนระบบทาส และเรมเขาสระบบศกดนาตงแตเมอไหร? ปญหานตองสนนษฐานเอาดวยอตวสยเพราะหาหลกฐานไมได การเดาทใกลเคยงทสดกคอ ไทยผานพนระบบทาสและยางเขาสระบบศกดนากตรงตอนหวเลยงหวตอกอนตงอาณาจกรสโขทยนนเอง

รฐทาสของไทยสมยกอนหวเลยงหวตอน ตองตกเปนเมองขนของรฐทาสเขมร ดงไดกลาวมาแลวและแนนอนพวกผครองรฐทาสของไทยในครงนนไดตอสกบรฐทาสของเขมรอยางทรหด รฐทาสของไทยคงจะไดอำานาจอสระคนมาอกครงในตอนทอาณาจกรเขมรถกพวกจามรกรานใน พ.ศ. ๑๗๒๐ ในคราวนนกองทพจามขย เมองหลวงของเขมรเสยยอยยบไมผดอะไรกบการปลนสะดม รฐทาสของเขมรแตกกระจดกระจายหมดสนอำานาจไปถงกวา ๑๐ ป ในระหวางนไทยคงจะปลดแอกเขมรออกไดทวกน พวกนายทาสของไทยคงคมกนเขาตงเปนรฐตางๆ ไดสำาเรจ แตชาตาของรฐทาสไทยทงปวงไมยงยน พนจากสบปไปแลว พวกเขมรกลบตงขอแขงเมองตอพวกจามไดสำาเรจ ผท ตงขอแขงเมองนกคอ ชยวรมนท ๗ (พ.ศ. ๑๗๒๔-หลง ๑๗๔๔) กษตรยของรฐทาสเขมรองคนเขมแขงผดปกต บกเขาไปจนถงเมองหลวงจามถอดพระเจาแผนดนจามเสย ตงคนของตนขนแทนเสรจแลวกหนมาเลนงานรฐทาสตางๆ ของไทย บกเขายดไดลพบร ถอดเจาทาสไทยลพบรลงเสย แลวตงลกชายขนเปนเจาทาสแทน ลกชายคนนชอ อนทรวรมน๔๒ ทางเหนอรกไลขนไปจนถงสโขทย ตงโขลนลำาพงขนเปนผครองรฐ๔๓ แลวรกเลยขนไปจนถงอาณาจกรพกาม รฐทาสของไทยจงถกขย ลงอยางยอยยบ มหนำาซำ าพวกชมชนของไทยทางเหนอ (คออาณาจกรไชยปราการของทาวมหาพรหมครงกระโนน ) ยงถกพวกมอญรกรานจนแตกกระเจงลงมาอยเมองแปป (ในกำาแพงเพชร) เมอราว พ.ศ. ๑๗๓๑ รฐทาสของไทยจงระสำาระสายและทลายลงอยางไมมชนด

เมอพวกเจาทาสทงปวงถกจบถกฆาถกถอดโดยฝมอเขมร พวกทาสกหลดพนออกเปนไท และชมนมกนอยเปนแหงๆ ทำานองเดยวกบทยโรปเคยเปนมาในสมยเมอพวกอนารยชนรกราน พวกเสรชนเหลานตางเขาพงพาผทมกำาลงเหนอกวา และรวมกนอยเปนเหลาๆ ความสมพนธในรปแบบศกดนาคงจะเกดขนในสงคมไทยในตอนนแบบเดยวกบทเกดมาแลวในยโรปตามทกลาวมาแตตน พวกชมนมของไทยเหลานกคงตองถกเขมรกดขรกรานบงคบใหสงสวยสาอากรเอาตามอำาเภอใจ ความขดแยงหลกของสงคมขณะนนจงเปนความขดแยงระหวางนายทาสเขมรกบชมชนไทยทลมละลายมาจากระบบทาส กษตรยทาสของเขมรไดชวยปลดปลอยประชาชนไทยใหพนจากระบบทาสไปแลวเปลาะหนง แตระบบทาสเปลาะใหมทไทยจะตองปลดกคอ นายทาสเขมร

ความเคลอนไหวของประชาชนไทยทงมวลเพอปลดแอกตนเองในยคนนทขนชอลอชากคอ การปลดแอกภายใตการนำาของ “นายรวง” ลกชายของ “นายคงเครา” หวหนาชมชนไทยทเมองลพบร ชมชน

48

ไทยทเมองลพบรในครงนนตองถกนายทาสเขมรบงคบใหสงสวยประหลาด นนคอ “สวยนำ า” สวยนำ านไมใชเรองโกหกเลย เปนเรองจรง ทวาจรงกเพราะพวกเจาทาสใหญเมองเขมรพยายามเหลอเกนทจะยกตนขนเปนเทวดาใหได ลทธทจะเปนเทวดาน ในเมองเขมรสมยโนนเรยกกนวา “ลทธเทวราช” (God-king

cult) พวกนายทาสขนาดเลกขนาดยอมลวนคลงลทธนกนทงนน๔๔ ฉะนนไมวาจะทำาอะไร จะตองใหมลกษณะเปนการกระทำาอนศกดสทธของเทวดาเสมอไป เชน จะอาบนำา กนนำา กตองสรางสระอาบนำาใหมรปเหมอนทะเลนำานม (คอเกษยรสมทร) ตรงกลางสระกทำาเปนรปพญาอนนตนาคราชขดตวใหเปนทนอนของพระนารายณ บนนนเปนทตงเทวรปของพระนารายณ ทงนเพอใหเขากบตำาราของพวกพราหมณทวาพระนารายณนอนหลบบนหลงนาคในสะดอทะเลนำ านม! คราวนเมอจะสรงนำ าในงานพธ เรองมนกตองใชนำ าศกดสทธ นนคอใชนำ าจากทะเลสาบชบศรทเชอกนวาพระนารายณลงมาตงพธชบศรใหมฤทธ ณ ทนน เมอทะเลชบศรนนอยในเมองลพบร เจาทาสใหญกเกณฑพวกทาสไทยทงหลายใหขนนำาไปถวายเปนรายปทกป การสรงนำ านทำากนในเดอนส๔๕ พวกชมชนไทยจงตองชวยกนบรรทกนำ าดวยโองไหใสเกวยนรอนแรมไปเมองเขมร บกกนไปเปนเดอนๆ ขากลบกตองกนเวลาอกนบเปนเดอน ตกลงตองถกแอกของรฐทาสเขมรกดขเสยจนงอมพระรามไปตามๆ กน

เรองทเลาถงการขนสวยนำ าอนทารณน บางทอาจจะรสกวาออกจะมากไปหนอย แตทจรงยงนอยไปดวยซำา ในสมยพระเจาชยวรมนท ๗ นน เมอขยรฐตางๆ ของไทยลงราบเรยบเปนหนากลองแลว กตงเจาเขมรบาง นายทหารเขมรบาง นายทาสไทยทซอสตยตอเขมรบาง ขนเปนเจาทาสครองเมองเพอทจะประกนความซอสตยของเจาทาสคนใหมทตงตวขนไว ชยวรมนท ๗ มวธพสดารอยอนหนง นนคอสรางพระพทธรปขนหลายองค แตหนาตาของพระพทธรปนนคอหนาตาของชยวรมนท ๗!๔๖ แลวกสงไปใหเจาทาสทงหลายตงบชาไวกลางเมอง พอถงเดอนสจะมการสรงนำ าทำาพธไลซวยปเกา (ไมตอนรบปใหม) ชยวรมนท ๗ กเตรยมงานพธใหญทปราสาทหนพระขน (ในยคนนเรยกวานครชยศร) ตรงเหนอเมองนครธม ในการสรงนำ านนอกจากจะเกณฑนำ าสรงจากทะเลสาบชบศรเมองลพบรแลว ยงเกณฑใหพวกเจาทาสเจาเมองตางๆ ยกขบวนแหแหนพระพทธรปพสดารนนมายงเมองนครธม เพอเขารวมพธสรงนำ าอกดวย หวเมองทอยไกลแสนไกลอยางเมองพมาย, เมองเพชรบร, ราชบร, ลพบร, สพรรณภม (อทอง), สงหบร (เมองสงหในจงหวดกาญจนบร) ฯลฯ๔๗ ตองระทมขาทาสแหแหนรปของชยวรมนท ๗ ไปยงนครธมทงสน ทงนเพราะถาไมแหแหนไป กตองขอหากบฏแขงขอ เปนอนวาพวกไทยในแถบลมนำ าเจาพระยาตองถกเจาทาสเขมรทารณกรรมอยางแสนสาหส ปหนงๆ ไมตองทำาอะไร เพยงแตยงอยกบแหพระไปแหพระกลบกเกอบหมดปเสยแลว

ความทารณกดขของพวกเขมรทกระทำาตอไทยน ทำาใหความขดแยงดำาเนนไปสขนแตกหก พวกชมชนไทยจงรวมกนเขาเพอสลดแอกเขมร ในขณะนนเอง “นายรวง” ลกชายหวสมองดของ “นายคงเครา” หวหนากองจดสวยนำ า ไดมองหาวธผอนคลายความทารณไดสำาเรจ นนคอคดสานภาชนะดวยไมไผ

49

แลวยาดวยชนกบนำามนยางขนได ภาชนะนบรรจนำ าไดไมรวซม คอทชาวไทยทางภาคเหนอและอสานยงใชอยและเรยกวา “คร” ครทนายรวงประดษฐขนไดเปนเครองมอใหมแหงยคทเดยว เขมรเองกไมเคยคดไมเคยรจก การคดสรางครขนสำาเรจทำาใหเบาแรงในการขนสงขนมากมาย

การประดษฐเครองมอเครองใชไดใหมในยคทาสนนเปนปรากฏการณทนบไดวามหศจรรยอยางยงยวดของยค เพราะมนเปนพฒนาการอกกาวหนงของระบบชวต พวกประชาชนจงรำาลอกนไปตามความมหศจรรยวานายรวงมวาจาสทธเอาชะลอมตกนำาได ขาวการประดษฐ “คร” ของนายรวงเลาลอไปถงชมชนไทยทกถน พวกเสรชนทกระจดกระจายอยแตครงการพงทลายของรฐทาสจงพากนเขามารวมอยภายใตการนำาของนายรวง ทางเมองเขมรลกชายของชยวรมนท ๗ คอ พระเจาอนทรวรมนท ๒ (หลง พ.ศ.

๑๗๔๔-๑๗๘๖) ไดขาวการประดษฐครของนายรวงและการรวมตวของพวกเจาขนมลนายและเสรชนไทยเขากตกใจใหญ๔๘ ยกกองทพมาปราบปราม แตเขมรตองทำาศกสองหนาเสยแลวตอนน นนคอตองหนไปปราบหนไปปราบพวกจามทตงแขงขอขนใหมเมอป ๑๗๖๓ และกปราบไมได พวกทาสในเมองเขมรเองกระอานายทาสทงปวงเตมทนอยแลว ความมนคงภายในของเขมรจงเปนภาระรบดวนของกษตรยเขมร มใชภาระทปราบปรามไทย ทพเขมรจงถกไทยตโตถอยกระเจงออกไป ตามพงศาวดารนนถงกบกลาววานายรวงรกเขาไปจนถงเมองนครธม แตไปถกทเดดของพระเจาอนทรวรมนท ๒ เขาอยางใดไมทราบ การเลยกลบตาลปตร นายรวงยอมรบนบถอกษตรยเขมร ไมจบฆา เรองนจะเชอถอพงศาวดารนกกไมได เพราะขนชอวาพงศาวดารแลวตอนปลายมกจะบานๆ ทกทไป แตเรองทเดดของพระเจาอนทรวรมนท ๒ นนมแน ทเดดนกคอ “นโยบายแตงงานทางการเมอง” (Politique de mariages) นโยบายนเทาทพบหลกฐาน ชยวรมนท ๗ กไดเรมใชแลว๔๙ อนทรวรมนท ๒ ลกชายไดรบเอานโยบายนสบทอดมาใชเปนการใหญ นโยบายทวานกคอ ยกลกสาวใหพวกเจาเมองไทยทกำาลงทำาทาจะแขงขอ เจาเมองไทยคนหนงชอ “พอขนผาเมอง” เปนเจาอยทเมองราด๕๐ ทำาทาจะเกงเกนไปนก อนทรวรมนท ๒ กยกลกสาวใหเสยคนหนง ลกสาวคนนสวยไหมไมทราบได แตชอเพราะพรงนกคอ “พระนางสขรมหาเทว” นอกจากจะยกลกสาวใหเปนเมยแลว ยงผสมตงยศใหเปนถงขนาดพระยาพานทองเสยอกดวย กลาวคอยกขนเปน “กมรเดงอญศรอนทรบดนทราทตย” แถมยงประทานพระแสงขรรคอาญาสทธชอ “พระขรรคชยศร” ใหอกเลมหนง๕๑ และนยวาจะลอใหพอขนผาเมองหลงใหลเคลบเคลมรกเขมรกดขไทยดวยกนเองตอไป๕๒ และนยวากคงจะใหขนผาเมองตกเปนแกะดำาของหมเจาขนมลนายไทยทเพงรวมกนตด แตเขมรกผดหวง การตนตวของประชาชนคนไทยสงมากถงขนาดทเขมรไมอาจซ อได พอขนผาเมองไดนำากำาลงของเสรชนไทยทงมวลในเมองราดเขารวมกบกำาลงของประชาชนในเมองบางยาง ภายใตการนำาของพอขนบางกลางทาว ประชาชนของทงสองเมองไดรวมกนปลดแอกเขมรอนหนกอ งออกไปไดโดยการเขาขบไลนายทาสเขมรทสโขทยนนคอ “โขลนลำาพง” ทกลาวมาขางตน

นายรวงของประชาชนไทยหายตอมไป จะไปโดนทเดดอะไรของเจาทาสเขมรเขาไมทราบได แตตาม

50

พงศาวดารเกาๆ เลาไววา ภายหลงนายรวงไดเปนเจาสโขทยเรยกวา “พระรวง” หรอ “พญารวง” นกพงศาวดารเลยโมเมจบเอาพระรวงเขาไปรวมเปนคนเดยวกบพอขนบางกลางทาวเจาเมองบางยาง ซงจะเชอไดหรอไมยงสงสย

เมอประชาชนไทยจากเมองราด เมองบางยางรวมกบประชาชนไทยในเมองสโขทยรวมกำาลงกนขบไลนายทาสเขมรออกไปไดแลว พอขนผาเมองกยกสหายของตนขนเปนกษตรย ตงพธราชาภเษกใหแลวซำ ายงยกราชทนนามของตนทไดรบมาจากเจาเมองเขมรใหแกพอขนบางกลางทาวอกดวย พอขนบางกลางทาวจงไดเปนกษตรยมชอวา “พอขนศรอนทรบดนทราทตย” ซงภายหลงมาตดใหสนลงเพยง “ศรอนทราทตย”

พรอมกบรฐสโขทย พวกประชาชนไทยอกหลายแหงไดลกฮอขนสลดอำานาจของเขมรออกไปไดสน เชน รฐเชยงใหม (พญาเมงราย), รฐพะเยา (พญางำาเมอง), รฐฉอด (ขนสามชน), รฐสพรรณภม (อทอง),

รฐอจาน (ในดงอจานใตจงหวดนครราชสมาและสรนทร)๕๓ ฯลฯ รฐไทยเหลานมลกษณะเปนเจาทดนใหญทมปอมปราการมนคง เชนเดยวกบเจาขนมลนายทมปอมใหญๆ ของยโรป ทกรฐจงเปนจดศนยกลางสำาหรบการรวมตวของพวกเสรชนและเจาขนมลนายยอย ลกษณะของสงคมมสภาพเชนเดยวกบยโรปตอนแรกเรมเกดระบบศกดนาไมมผด

หลกฐานทวาจะช ใหเหนวาสภาพนเปนความจรงกคอ ศลาจารกของพอขนรามคำาแหง ในจารกนน มเลาไวตอนหนงวา;

“คนใดขชางมาหา พาเมองมาส ชวยเหลอเฟอกมน (คอชวยเหลอเอ อเฟอกอบกมน) บมชาง บมมา บมปว (บาว) บมนาง บมเงอน (เงน) บมทอง ใหแกมน ชวยมนตวง (ตง) เปนบานเปนเมอง”

ลกษณะของการขชางมาหาพาเมองมาสน เปนลกษณะของการเขามาสามภกดของพวกเจาขนมลนายทเขามาขอพงตอเจาทดนใหญ สวนการชวยเหลอเอ อเฟอประทานชางมาบาวไพรชายหญงเงนทองใหชวยจดตงใหเปนบานเปนเมองขนน เปนลกษณะของการชวยเหลอทฝายเจาทดนใหญใหแกพวกเจาทดนยอยทมาขอพงบญ อนเปนลกษณะทเคยเปนมาแลวในยโรปดงกลาวมาแตตน

ถาจะพจารณาศลาจารกของพอขนรามคำาแหงใหทวถงแลว เรากจะมองเหนเบาะแสอกแหงหนงททำาใหนาเชอวาสมยสโขทยเปนสมยหวเลยวหวตอระหวางระบบทาสทพงทลายไปกบระบบศกดนาทกำาลงพฒนาขนแทนท เบาะแสนนกคอตอนทจารกคยอวดไววา “ปาพราวกหลายในเมองน ปาลางกหลายในเมองน (ลาง – ขนน) หมากมวงกหลายในเมองน หมากขามกหลายในเมองน ใครสรางไดไวแกมน” ทตองเอามาคยอวดไววา “ใครสรางไดไวแกมน” นทำาใหมองเหนไดวากอนสมยนรปการณเปนคนละแบบ กลาวคอ “ใครสรางไวไมไดแกคนนน” ทวาไมไดแกคนนน หมายถงไปไดแกคนอน...ทาสสรางไดไวแกนายทาส! นนคอ กอนยคนนขนไปพวกทาสยงมสมบตสวนตวไมได ทำาอะไรไดเทาไหรตองตกเปนของเจาทาสหมด พวกทาสเรมมามกรรมสทธในทรพยสนสวนตวอนเกดจากนำาพกนำาแรงของตนกเมอปลายยคทาสตอ

51

กบยคศกดนาซงทาสกำา ลงกลายเปนเลก การเปลยนแปลงเรองกรรมสทธเชนกลาวนนบเปนการเปลยนแปลงครงมโหฬารของสงคม จารกจงอดไมไดทจะเกบมาคยอวดไวใหคนทงหลายทงปวงฟง หากเปนเรองธรรมดาๆ อยนานนมแลวจะตองเกบมาคยอวดไวทำาไม?

เจาทดนใหญ หรอ “พอขน” ของสโขทยนนสงเกตไดวาเปนเจาทดนหนาใหม ยงไมมทดนใหญโตมากมายเทาใดนก๕๔ พวกเจาขนมลนายยอยๆ จงยงมอำานาจสมบรณและมกขดขนชวงชงทดนและผลประโยชนกบสโขทยเสมอ จะเหนไดวาพอตงรฐสโขทยขนสำาเรจพกเดยว รฐฉอดของขนสามชนกยกเขามารกรานสโขทยทางเมองตาก ขนจง (รฐใดไมปรากฏ)๕๕ กบทาวอจานกรกรานเมองราด แตเจาทดนใหญของสโขทยกพยายามตอสและรวบอำานาจทงทางเศรษฐกจคอทดนและอำานาจทางการเมองเขาไวในมอเสมอ เจาทดนใหญสโขทยไมรงรอใหใครเขามาสามภกดแตดานเดยว หากไดออกทำาสงครามแยงชงทดนเอาดวยกำาลงทเดยว จะเหนไดจากทพอขนรามคำาแหงเลาอวดไวในศลาจารกวา “กไปท (ต) บานทเมอง ไดชางไดงวง ไดปว (บาว) ไดนาง ไดเงน ไดทอง กเอามาเวนแกพอก” แตถงกระนนสโขทยกไมอาจขยายทดนออกไปไดกวางขวางนก ทงนเพราะรฐไทยตางๆ สวนมากมความเขมแขงพอๆ กบสโขทย เจาทดนใหญของแตละรฐจงคบกบสโขทยในฐานะเปนเพอนนำ ามตร เชน รฐเชยงใหมของพญาเมงราย , รฐพะเยาของพญางำาเมอง, รฐหรภญชย (ลำาพน) ของพญาญบา อาณาเขตผนดนของสโขทยจงสะดดกกลงทเขตแดนของรฐเหลาน

ถาหากจะพจารณาดการวางระบบเมองแลว กจะเหนความคบแคบของทดนในกรรมสทธของเจาทดนสโขทยไดชด กลาวคอ เมองดานสำาคญสทศ (เมองลกหลวง) ของสโขทย อยใกลๆ ตวกรงสโขทยทงสน สวรรคโลก (สชชนาลย) อยดานเหนอ, พษณโลก (สองแคว) อยดานตะวนออก, พจตร (สระหลวง) อยดานใต และกำาแพงเพชร (ชากงราว) อยดานตะวนตก ทงสเมองมระยะทางหางจากสโขทยเพยงทางเดนสองวนทงสน เมองทอยภายในวงนเทานนทอยภายใตการปกครองของสโขทยโดยตรง นอกจากนนจะเปนหงสาวดกด หลวงพระบางกด สพรรณภม (อทอง) กด เพชรบรกด นครศรธรรมราชกด ลวนเปนเพยงเมองประเทศราชและพวกสามนตราช (Vassal) ทยงมอำานาจมากอยทงนน สโขทยยงรวบอำานาจเหนอทดนของรฐและเมองเหลานไมไดเดดขาดแทจรง ถาหากผลประโยชนเหนอทดนเกดขดกนขนเมอใด พวกรฐเลกรฐและโตเหลานกเปนแขงขอเอาเสมอ และตามทปรากฏรฐทแขงขอไดสำาเรจอยางลอยชายกคอ รฐสพรรณภมของพระเจาอทองซงตอมาไดยายมาตงมนอย ณ กรงศรอยธยา

ระบบผลตศกดนาของสงคมไทยในสมยแรกเรมคอกอนตนยคสโขทยขนไปเลกนอย หรอตอนแรกตงอาณาจกรสโขทยนนจะมลกษณะการแบงปนทดนกนอยางใดไมทราบชดเพราะไมมหลกฐาน เรารไดแตเพยงวา ในสมยสโขทยนนไดมการแบงปนทนากนแลวอยางมระเบยบเรยบรอยตามศกดของแตละคน คอพวกเจาทดนเปนลกหลานพอขนกไดมาก ทเปนเพยงลกขนขาราชการกไดนอย แตจะมอตรากำาหนดอยางไรหาทราบไม ในกฏหมายลกษณะโจรของกรงสโขทย ซงตราขนในราวป ๑๙๑๖ นน ไดมทกลาวถง

52

การปรบไหมวาปรบกนตาม “ศกด”๕๖ นนกคอปรบกนตามศกดนาของแตละคนอยางเดยวกบการปรบไหมของสมยอยธยาทมวธคำานวณปรากฏอยในกฏหมาย “กรมศกด” (หรอพระอยการพรมศกด)

แตอยางไรกด แมจะมการแบงปนทดนกนอยางมระเบยบ ระบบศกดนาของสโขทยกยงคงอยในระยะแหงการพฒนาขนตน ทกลากลาวดงนกเพราะในตอนตนยคสโขทยทเดยวนน พวกราชะยงคงมลกษณะเปน “พอขน” อย ความสมพนธในทางการเมองมดงน คอ ขาราชการเปน “ลกขน” เจาเมองใหญนอยทงปวงเปนขน เชน ขนสามชน๕๗ ราชะใหญคอ กษตรย เปนพอขน แมวาพวกพอขนจะพยายามตงตนเปนกษตรยใหญ ชาวบานชาวเมองกยงเรยกวา “พอขน” ดวยความเคยชนอย ยงมไดเปลยนธรรมเนยมเรยกโดยฉบพลน แตถงกระนนการพฒนาของระบบศกดนาสโขทยกเปนไปอยางรวดเรว เราจะเหนวากษตรยสโขทยมทเปนพอขนอยเพยง ๒-๓ องคเทานน เชน พอขนผาเมอง พอขนศรอนทราทตย และพอขนรามคำาแหง พอพนจากนแลวกษตรยกกลายมาเปน “พญา” อยางพญาเลอไทย จากพญากขยบตรงเขาสขน “เจาพญา” แลวถดจากนนกขอยมคำาเขมรมาเดาะเขาใหเปน “สมเดจเจาพญา”๕๘ ทายทสดกกลายเปน “พระเจาแผนดน” ดงทปรากฏอยในกฏหมายลกษณะโจรทไดกลาวถงพฒนาการของฐานะกษตรยนเปนพยานทแสดงใหเหนวา การพยายามรวบอำานาจเหนอทดนของพวกกษตรยสโขทย ซงเรมตนมาตงแตรชกาลพอขนศรอนทราทตยนน ไดบรรลผลสำาเรจอยางรวดเรวในระยะเวลาเพยงรอยปเศษ กษตรยสโขทยดเหมอนจะรวบอำานาจในทดน ยกตนขนเปน “พระเจาแผนดน” ตามคตของศกดนาไดสำาเรจมนคงรวดเรว พอๆ กนกบกษตรยทางฝายอยธยา ตอหลงจากนน ศกดนาสโขทยจงไดถกศกดนาอยธยาชวงชงผนดน จนในทสดผนดนทงมวลของสโขทยกตกเปนของ “พระเจาแผนดน” อยธยาโดยสนเชงและสมบรณเมอป พ.ศ. ๑๙๘๑ เปนอนวาระบบศกดนาของอาณาจกรสโขทยไดพฒนามาอยางเอกเทศเพยงชวระยะ ๒๐๐ ปเทานนเอง

คราวนกมาถงระบบศกดนาของไทยทางใต คอ ทางอยธยากรงศรอยธยาเพงจะสรางขนเปนเมองหลวงเมอ พ.ศ. ๑๘๙๓ ทงนโดยประชาชนไทยภายใตการนำา

ของพระเจาอทองไดพากนอพยพหนโรคระบาดอนเกดจากความกนดารนำ า (เพราะกระแสนำ าเปลยนทางเดน) ลงมาชวยกนสรางบานสรางเมองหกรางถางพงเปนไรเปนนาขน

กอนนนขนไป ประชาชนไทยไดรวมกนอยเปนปกแผนอยางเรยบรอย และมศนยกลางอยทเมองอทอง (ในสพรรณบร) ชมชนของไทยในแควนอทอง กอนทจะอพยพยายครวมายงอยธยานน ไดเคยตกอยภายใตการปกครองของอาณาจกรสโขทยมาแลวระยะหนงในฐานะเปนเมองประเทศราช ดงทปรากฏในศลาจารกของพอขนรามคำาแหงวา “สพรรณภม”

ไมตองสงสย ระบบผลตของประชาชนไทยในแควนสพรรณภมหรออทอง กคอระบบผลตศกดนาทไดกอรปขนแลวอยางเรยบรอย ฐานะของกษตรยในแควนนเปนฐานะทสงสงกวาทางสโขทย ทงนเพราะไปไดแบบอยางทถอวากษตรยคอ “เทวะ” มาจากเขมร พระเจาอทองจงไดตงชอตวเองเสยเตมยศอยาง

53

กษตรยเขมรวา “พระบาทสมเดจพระเจารามาธบด ศรวสทธวงศ องคบรโสดม บรมจกรพรรดราชาธราชตรภวนาธเบศ บรมบพตรพระพทธเจาอยหว”๕๙ อนแปลวา พระเจารามาธบด ผมชาตกำาเนดในโคตรตระกลอนสงสง เปนบรษผสงสด เปนพระเจาจกรพรรดคอผมเมองขนโดยรอบ เปนพระราชาแหงราชาทงปวง และเปนพระพทธเจานงอยเหนอหวของทวยราษฎร การปกครองของแควนสพรรณภมหรออทองเปนไปโดยมระเบยบแบบแผนสมบรณเทาทมเอกสารอยเปนพยานกคอ “กฏหมายลกษณะเบดเสรจ” อนวาดวยการพพาทเกยวกบทดน กฏหมายนตราขนเมอ พ.ศ. ๑๘๘๖ กอนสรางอยธยา ๘ ป อกฉบบหนงคอ “กฏหมายลกษณะทาส” ซงตราขนเมอ พ.ศ. ๑๘๙๐ กอนสรางอยธยา ๔ ป๖๐

ฐานะของกษตรยทมตอทดนของแควนสพรรณภมนไมปรากฏวาเปนไปในรปใด แตภายหลงจากทไดอพยพยายครวกนลงมาอย ณ กรงศรอยธยาแลว ฐานะของกษตรยทมเหนอทดนกปรากฏใหเราศกษาไดชด กลาวคอ “เปนเจาของผนแผนดนทงมวลในอาณาจกร” ทงนเหนไดจากคำาปรารภของกฏหมายเบดเสรจสวนท ๒ อนเปนกฏหมายทดน ซงพระเจาอทองไดตราขน เมอ พ.ศ. ๑๙๐๓ หลงจากการสรางกรงศรอยธยาแลว ๑๐ ป ตอนหนงของคำาปรารภนนมวา:-

“จงพระเจาอยหว มพระราชโองการมานพระบณฑรสรสหนาท ดำารสตรสแกเจาขนหลวงสพฤๅแลมขมนตรทงหลายวา ทในแวนแควนกรงเทพพระมหานครศรอยธยามหาดลกนพรตนราชธานบรรมย เปนทแหงพระเจาอยหว หากใหราษฎรทงหลายผเปนขาแผนดนอย จะไดเปนทราษฎรหามได”

เปนอนวาฐานะของกษตรยตอนตนอยธยาไดถกประกาศอยางกกกองเตมปากโดยไมตองเกรงกลวใครแลววา กษตรยเปนเจาของทดน และกษตรยไดทรงพระกรณาประทานทใหราษฎรทำามาหากน แนนอนเมอทดนทงมวลเปนของกษตรย ประชาชนกยอมไมมสทธในทดน ทวาเชนนกเพราะมหลกฐานปรากฏชดเจนวาประชาชนจะขายจะซ อทดนกนไดกเพยงแตในบรเวณตวเมองหลวงเทานน นอกเมองหลวงออกไปแลวทดนเปนกรรมสทธของกษตรยโดยเดดขาดจะซ อขายกนไมได หลกฐานทวานกคอขอความในมาตรา ๑ ของกฏหมายลกษณะเบดเสรจสวนท ๒ (เพมเตม) ทกลาวถงนนเอง มาตรานนมความวา

“ถาทนอกเมองหลวง อนเปนแวนแควนกรงศรอยธยาใชทราษฎร อยาใหซ อขายแกกน...”

นนกคอกรรมสทธในทดน ซงประชาชนจะมไดนนมอยเพยงในตวเมองหลวงเทานน ประชาชนผทอยนอกเมองหลวงออกไป จนถงปลายอาณาเขตแหงอาณาจกรศรอยธยาไมมโอกาสไดเปนเจาของทดนเลยแมแตตารางนวเดยว ลกษณะนเปนลกษณะการผกขาดทดนของเจาทดนใหญคอกษตรย ประชาชนมหนาทอาศยผนแผนดนทานอย มหนาทเสยภาษอากรอนหนกหนวง เปนการตอบแทนการอาศยทดนของทาน เรองของมนกลงเปนรอยเดยวกบศกดนาใหญของประเทศลาวในสมยโบราณ ซงบาทหลวงบรเลตกลาวถงไววาในเมองหวพนทงหกนน “ชาวบานไมรจกกรรมสทธทดน อาณาเขตเปนของเจาชวต หรอพระเจาแผนดนหลวงพระบาง ประชาชนเปนแตผเกบกนหรอผทำา กอนทฝรงเศสเขาปกครองประเทศนภาษอากรทดนซงชาวบานชำาระทกปจงดเหมอนวาเสยไปเพอเปนคาอาศยทเจาของชวตอย”๖๑

54

เมอทดนทงหมดตกเปนของกษตรยแตผเดยวเชนน ประชาชนสวนขางมากจะตกอยในฐานะเชนไร?

ฐานะของประชาชนในระบบศกดนายคตนของอยธยากคอเปนผทำางานบนผนดนสงสวยสาอากรแกเจาทดน การทจะทำางานบนผนทดนนนโดยทตนมไดมกรรมสทธเปนเหตใหการทำางานอดอาดไมไดผลเทาทควร เพราะไมมแกใจ กษตรยผเปนเจาของทดน และผเสวยผลประโยชนจงตองออกกฏหมายบงคบไววา ทดนในรฐทกแหง “อยาละไวใหเปนทำาเลเปลา แลใหนายบานนายอำาเภอรอยแขวงและนายอากรจดคนเขาไปอยในทนน” และเพอใหเปนกำาลงใจแกประชาชนทจะทำาการผลต กฏหมายฉบบเดยวกนจงบงไวอกวา “อนง ทนอกเมองชำารดอยนานกด แลมนผหนงลอมเอาไวเปนไรเปนสวนมน มนไดปลกตนไมสรรพอญมณ (= ของกนได) ในทนนไว ใหลดอากรไวแกมนปหนง พนกวานนเปนอากรของหลวงแล” นนกคอลดภาษอากรใหเปนกำาลงใจแกผกนสรางทดน

ยงกวานน กฏหมายยงใหกำาลงใจแกผทำางานไวอกขอหนงดวยวา “หวปาแลทมเจาของสบสราง แลผนนตาย ไดแกลกหลาน” นเปนลกษณะเดยวกนกบทมคยอวดไวในศลาจารกของพอขนรามคำาแหงวาปาหมากปาพลทงมวล “ใครสรางไดไวแกมน” และพอมนตายลง พอมนก “ไวแกลกมนสน”

แตอยาเพงดใจ ทกฏหมายของศกดนาอยธยาระบไววา “ผนนตายไดแกลกหลาน” นน มไดหมายถงวาลกหลานไดกรรมสทธในทดน หากไดกรรมสทธเพยงผลประโยชนบนผนดนเทานนเอง ถาหากทอดท งทดนผนนนไปเสยเปนระยะเกาปสบป กฏหมายระบใหแขวงจดคนทไมมทอยเขาทำากนตอไปเปนเจาของใหม ถาหากตนไมและผลประโยชนอนมตดทดนอย กใหผมาอยใหมคดเปนราคาชดใชใหพอสมควร “สวนทนนมใหซ อขายแกกนเลย” (เบดเสรจ – เพมเตม) นกคอประชาชนมไดมกรรมสทธเดดขาดในทดนทตนทำามาหากน ทดนยงคงเปนของกษตรย ประชาชนมสทธในฐานะเปนผครอบครองเพอทำาการผลตและแบงปนผลประโยชนใหแกกษตรยเทานน กษตรยยงคงมสทธสมบรณเหนอทดน จะรบจะโอนอยางไรกไดทงสน ทงนจะเหนไดจากกฏหมายเบดเสรจ (เพมเตมมาตรา ๑๒) กฏหมายมาตรานระบวา กษตรยมสทธสมบรณในการจะยกทดนใหแกใครๆ กได แมทดนผนนนจะมผเขาครอบครองทำามาหากนอยกอนแลว ใครจะมาโตเถยงคดคานสทธของผทไดรบพระราชทานไมได ถาคดคานโตเถยงกเปนการขดขนพระราชโองการ ประชาชนใชสทธในการครอบครองทดนอางยนตอกนเองได แตจะอางยนตอกษตรยไมได

สรปรวมความไดวา ความสมพนธของมนษยเกยวเนองแกทดนในตอนตนสมยอยธยา มดงน:-

๑. กษตรยเปนเจาทดนใหญ มกรรมสทธเดดขาดเหนอผนดนทงอาณาจกรแตผเดยว๒. ประชาชนสวนขางมากไมมกรรมสทธในทดนตองอาศยทดนของกษตรยทำามาหากนโดยเสยภาษ

อากรซงเปนการขดรดโดยตรงระหวางกษตรยกบเสรชนทวไป๓. สทธเอกชนเหนอทดนมไดเพยงภายในเมองหลวงซงภายในเขตนซ อขายทดนกนได, เชาได,

จำานำาได, ขายฝากได, (เบดเสรจ – เพมเตม) การขดรดภายในเมองหลวงจงเปนการขดรดทชนชนเจาทดน

55

ทงมวลกระทำาตอไพรผอาศยท และตอเสรชนผเชาท๔. ระบบการแจกจายทดนใหแกผมความชอบในราชการปรากฏมขนชดเจนทงทดน ชาง มา วว

ควาย และผคนภายในผนดน ตกอยในความครอบครองของผไดรบพระราชทานดวย (เบดเสรจ – เพมเตม) การขดรดระหวางชนชนเจาทดนโดยเฉพาะเจาขนมลนายกบเลกหรอไพรปรากฏมขนทวไป

๕. การครอบครองทดนในทงภายนอกและภายในเขตเมองหลวงเปนไปไดโดยการหกรางถางพงกนสรางทงนทงโดยสมครใจและโดยการเรงรดกะเกณฑของพวกนายบาน ทกคนมสทธครอบครองแตในระยะทยงทำาผลประโยชนเทานน กรรมสทธเหนอทดนจงเปนกรรมสทธทเบาบางเตมท

การทพระเจาอทองประกาศกกกองวาทดนทงมวลเปนของตนแตผเดยวนน โดยการปฏบตแลวคำาประกาศนมผลเฉพาะในหมไพรเทานน แตในหมเจาขนมลนายแลว คำาประกาศนไมมนำ าหนกมากเทาใดนก พระเจาอทองรวบอำานาจของทดนในบรเวณรฐอยธยาของตนไวไดเดดขาดจรง , แตรฐเลกรฐนอยของพวกเจาขนมลนายตางๆ ทตางกเปนเจาทดนใหญนน พระเจาอทองหามอำานาจเหนอเทาใดนกไม ตวอยางกคอรฐสพรรณภมของขนหลวงพงว รฐนแขงแรงใหญโต หลงจากพระเจาอทองอพยพลงมาแลว ขนหลวงพงวกตงตนเปนเจาครอบครองทดนแทน พอพระเจาอทองตายลง ขนหลวงพงวกปลดแอกและชวงชงราชบลลงกอยธยาไปเสยอยางเหนาะๆ นอกจากรฐสพรรณภมแลว อยธยายงตองเผชญกบการขดแขงของเจาขนมลนายอกหลายรฐตองปราบปรามอยหลายสบป และทายทสดกพยายามรวบอำานาจในทดนของสโขทย พากเพยรอยนานเตมทรบกนหลายครงในทสดกรบชนะ แตอยธยากยงไมอาจถอกรรมสทธทดนของอาณาจกรสโขทยได สโขทยยงเขมแขงพอทจะรกษาอำานาจเหนอทดนของตนไวไดตอมาในฐานะเจาประเทศราช เมอเชนนเจาทดนใหญอยธยา จงตองใชนโยบายสำาคญ ทเรยกวา “แบงแยกแลวปกครอง” (Divided and Rule)๖๒ วธการกคอยยงใหพญาบาลเมอง (พ) พญารามคำาแหง (นอง) ลกเจากรงสโขทยทะเลาะกนแยงผลประโยชนกน ทงครบกนเปนสงครามกลางเมองผคนลมตายกนมากมาย จดประสงคกคอแยงราชบลลงกกน พอรบกนแลวเจาทดนใหญอยธยากเขาแทรกแซง จดการแบงอาณาเขตใหทงสองฝายปกครองเปนสโขทยตะวนออก สโขทยตะวนตก ทางตะวนออกใหพญาบาลเมองครอบครองตงเปนเมองหลวง ณ พษณโลก สวนพญารามคำาแหงใหครอบครองสโขทยตะวนตกตงเมองหลวง ณ กำาแพงเพชร๖๓ นเปนขนแรก พอถง พ.ศ. ๑๙๘๑ พญาบาลเมองทครองพษณโลกตายลง เจาทดนใหญแหงอยธยากประกาศลมเลกอาณาจกรสโขทย รบเอาทดนทงมวลในกรรมสทธของพญาบาลเมองและพญารามคำาแหงมาเปนของตนเองเสยดอๆ สโขทยโดนนโยบายแบงแยกและปกครองเขารปนกกลบตวไมทน จงตองยอมลงหวใหแกอยธยา แตพวกเจาขนมลนายเดมทางสโขทยทงปวงกพยายามหาทางสลดแอกของเจาทดนใหญอยธยาอยเสมอ บางพวกจงหนไปพงกำาลงของทาวลก (พระเจาตโลกราช) ศกดนาเชยงใหมใหชวยปลดแอกอยธยาจากบาตน แตกำาลงของอยธยาเขมแขงมากเสยแลว ความพยายามของพวกเจาขนมลนายเหลานนจงเปนอนลมเหลว ทดนทงมวลของรฐสโขทยแตเดมตกเปนของเจาทดนใหญอยธยาโดยตรง

56

เปนอนวาระบบศกดนาของไทยเรมมความมนคงแทจรงภายหลงจากทไดรวบทดนของสโขทยเขาไวไดนเอง

ความเคลอนไหวสดทายเจาทดนใหญแหงอยธยากระทำาเพอเสรมสรางความมนคงของระบบศกดนา กคอ การออกกฏหมายศกดนาทเรยกวา “พระอยการตำาแหนงนาทหารและพลเรอน” เมอป พ.ศ. ๑๙๙๘ กฏหมายฉบบนแหละทไดเปนเครองมอสำาคญในการรกษาสถาบนของชนชนศกดนาไทยใหยนยาวอยได จนกระทงถกโคนอำานาจทางการเมองไปโดยการปฏวตของชนชนกลาง พ.ศ. ๒๔๗๕

ขอความทงมวลทไดกลาวมาในตอนทวาดวย “กำาเนดของระบบศกดนาในประเทศไทย” น เปนเพยงการสนนษฐานดวยอตวสย โดยยดหลกววฒนาการของสงคมมนษยเปนแนวทาง ผทศกษาและอางองขอไดโปรดคำานงถงความจรงขอนไวในใจอยางเครงครด

57

ระบบศกดนาในประเทศไทยลกษณะทางเศรษฐกจ

๑. การถอกรรมสทธในปจจยแหงการผลต

ปจจยแหงการผลตของสงคมศกดนาไทย กเปนเชนเดยวกบปจจยแหงการผลตของสงคมศกดนาในประเทศอนๆนนคอ ทดน อนเปนปจจยแหงการผลตสำาคญตกอยในมอของชนกลมนอยทเรยกวา ชนชนศกดนา อนประกอบดวย เจาทดน และ เจาขนมลนาย

การไหวตวของชนชนศกดนาไทยครงใหญ เพอรวบอำานาจทดนไวเปนกรรมสทธของชนชนตนโดยสนเชง กคอการเคลอนไหวทมพระบรมไตรโลกนาถเปนผนำาเมอ พ.ศ. ๑๙๙๘

พวกชนชนศกดนาในทางอยธยาน ภายหลงจากทไดขบเคยวตอสกบพวกเจาขนมลนายตางๆ ทางแควนสโขทย, สวรรณภม, นครสวรรค, ฉะเชงเทรา (คอเมองแสงเชราในพงศาวดาร) ฯลฯ จนอานแลว กไดชยชนะขนเดดขาด กลาวคอประกาศโอนเอาทดนทวทงอาณาจกรเขาไวเปนของกษตรยแตเพยงผเดยว เมอยดอำานาจทดนไวไดทงมวลแลว ศกดนาใหญแหงอยธยากจดการแบงสรรปนสวนทดนอยางขนานใหญ

การทศกดนาใหญแหงกรงศรอยธยาจดการแบงสรรปนสวนทดนอยางยกใหญ กลาวคอพระราชทานทดนใหแกใครตอใครอยางทวถงนน เปนเพราะศกดนาใหญทรงมนำ าพระทยเตมเปยมไปดวยพระมหากรณาหรอฉไน? คำาถามนตองขอโทษอยางมาก ทตองตอบวา เปลา!

สาเหตทบงคบใหศกดนาใหญตองแจกจายทดนกคอ๑) ความขดแยงทางเศรษฐกจของชนชนศกดนาพวกเจาขนมลนาย ซงแตละคนไดเขารวมมอกบ

กษตรยในการแผขยายแผนดน และรวบอำานาจเหนอทดนมากจากเจาขนมลนายอนๆ นน ตางคนกหวงทจะไดผลประโยชนในทดนดวยกนทกคน ทกคนตองการครอบครองทดนอนเปนปจจยสำาคญในการผลต พวกเจาขนมลนายทเปนเจาของสภาษต “อาสาเจาจนตวตาย รบใชนายจนพอแรง” นน ไมมใครยนยอมกระทำาตามภาษตนโดยมไดรบผลประโยชน ถากษตรยไมแบงปนใหพวกเจาขนมลนายไดมผลประโยชนจากทดนบาง กตองเกดจลาจล กบฏ รฐประหารเปลยนราชวงศใหมไมหยดหยอน ขอผกพนทดทสดทกษตรยจะผกมดพวกเจาขนมลนายทงปวงไวไดกคอ การแบงทดนใหแสวงหาผลประโยชน ทงนเปนการแบงโดยมเงอนไข กลาวคอเมอแบงทดนใหไปแลว ผทไดรบสวนแบงจะตองสงสวยสาอากรถวายเปนการตอบแทนพระมหากรณาธคณทปกเกลาปกกระหมอมตามเงอนไขทตกลงกน

๒) ความขดแยงทางการเมองของชนชนศกดนาความจรงปรากฏเปนกฏตายตวแลววา อำานาจทางการเมองของพวกเจาขนมลนายยอมมมากหรอนอยตามขนาดของอำานาจทางเศรษฐกจ ผถอกรรมสทธ

58

ในปจจยการผลตมาก ยอมมอำานาจทางการเมองมาก การปลอยใหพวกเจาขนมลนายครอบครองผนดนโดยไมมขอบเขตจำากด เปนการเสรมสรางอำานาจทางการเมองของพวกนน ขยายออกไปอยางไมมวงจำากดเปนเงาตามตว ซงกรณนยอมเปนอนตรายตอความมนคงของศกดนาใหญ การออกกฏหมายจำากดขนาดของปจจยการผลตคอ ทดน เปนทางเดยวทจะจำากดอำานาจทางการเมองขนพ นฐานของพวกเจาขนมลนายไวไดอยางมผลชะงดแนนอน ฉะนนกฏหมายพระราชทานทดนจงตองเดนควบคไปกบการกำาหนดอตราสงสดของปรมาณทดนทเจาขนมลนายแตละคนจะพงมได อนง การประทานทดนใหแกขาราชบรพาร และสงออกไปเปนเจาขนมลนายแทนเจาขนมลนายชดเดมน เปนการประกนไดอยางหนงวากษตรยจะไดเจาขนมลนายชดใหมทภกดแนนอนกวา การปฏบตเชนนเปนไปตามแผนการเพอรวบอำานาจใหเขาสศนยกลางไดอยางมผล

๓) กฏทางภววสยของความพฒนาแหงระบบผลต ระบบผลตยคทาสไดทลายลงแลวโดยสนเชง ทาสทอยในกรรมสทธของศกดนาใหญกลบกลายเปน “ไท” ศกดนาใหญไมมทาสเหลออยเปนเครองมอทำามาหากนอกแลว สงทศกดนาใหญมอยกคอทดนอยางเดยว ทางเดยวทจะแสวงหาผลประโยชนไดกคอ แจกจายทดนใหไปแกเสรชนและเจาขนมลนาย ใหทกคนผลตผลประโยชนออกมาจากทดนทงมวล แลวจงแบงปนมาใหตนในรปสวยสาอากร นนคอระบบการขดรดของชนชนผขดรดตองเปลยนไปตามความผนแปรของสภาพความเปนจรงของการผลตในสงคม การแจกจายทดนจงเปนสงจำาเปน และทางออกทางเดยวของชนชนผขดรดของสงคมศกดนาไมวาประเทศใด

ดวยเหตผลขนพ นฐานสามขอ (อยางนอย) ดงกลาวนเอง ศกดนาใหญแหงกรงศรอยธยาจงตองดำาเนนการจดสรรทดนครงใหญเมอ พ.ศ. ๑๙๙๘

ผทเปนหวเรยวหวแรงในการดำาเนนงานจดสรรปนสวนและจำากดขนาดทนาในครงนนกคอ “ขนวง” ผเปนหวหนางานฝายรกษาความมนคงของพระราชวง (ทอยของตระกลกษตรย) และผชำาระตดสนคดความสวนกลาง ในทนตองเขาใจดวยวาตามการปกครองของไทยในสมยโบราณนน “ขนวง” เปนผมอำานาจในการบงคบบญชาขาราชการกวางขวางทสด มอำานาจทจะตงศาลชำาระความทเกยวเนองดวยผคนในสงกดของพระราชวง และกรมกองตางๆทขนตรงตอพระราชวงไดทกกระทรวงและมกรมตางๆ อยในบงคบบญชามากทสด ผทรบราชการในตำาแหนงนตองมความสามารถพเศษมากกวาขาราชการในกรมและกระทรวงอน๖๔ ดวยความจรงขอนเอง ขนวงจงเปนหวเรยวหวแรงสำาคญในการนและกดวยความดความชอบนเอง หลงจากการจดสรรแลว ตวขนวงเองกไดรบแตงตงใหเปน “เจาพระยาธรรมาธบดศรรตนมณเฑยรบาล” มตำาแหนงเปน “เสนาบดกรมวง” อนเปนหนงในจำานวนเสนาบดทงหมดทมเพยง ๔ คน และไดรบสวนแบงทดนหนงหมนไร อนเปนสวนทสงทสดเทาทพวกขาราชการจะไดรบ

ผลของการจดสรรทดนและจำากดขนาดทดนในครงนน ในทสดกไดปรากฏออกมาเปน “พระอยการตำาแหนงนาทหารและพลเรอน” ซงพระบรมไตรโลกนาถประกาศใชเมอ พ.ศ. ๑๙๙๘

59

ตามพระอยการน กษตรย-คอพระบรมไตรโลกนาถไดประกาศอยางเตมภาคภมวา เปนผครอบครองทดนทงมวลทวทงพระราชอาณาจกร พระอยการฉบบนนเรยกขานกษตรยวา “พระบาทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถนายกดลกผเปนเจาเกลาภวมณฑลสกลอาณาจกร ฯลฯ” เมอเชนนแลว กษตรยจงไดทรงพระกรณาประทานทดนใหแกพวกวงศวานวานเครอของตนและขาราชบรพารไปทำามาหากนอกทอดหนง

สวนแบงของทดนและอตราจำากดขนาดของทดนตามทปรากฏในพระอยการนนมดงนคอ(๑) อตราของพระบรมวงศานวงศหรอวงศวานวานเครอกษตรยรวมทงขาราชการฝายใน :

• สมเดจพระอนชาธราชหรอสมเดจพระเจาลกเธอทไดเฉลมพระราชมณเฑยรดำารงตำาแหนงมหาอปราชศกดนา ๑๐๐,๐๐๐ ไร

• สมเดจพระอนชา (เจาฟา) ททรงกรมแลวศกดนา ๕๐,๐๐๐ ไร

• สมเดจพระเจาลกเธอ (เจาฟา) ททรงกรมแลวศกดนา ๔๐,๐๐๐ ไร

• สมเดจพระอนชา (เจาฟา) ทยงมไดทรงกรมศกดนา ๒๐,๐๐๐ ไร

• สมเดจพระเจาลกเธอ (เจาฟา) ทยงมไดทรงกรมศกดนา ๑๕,๐๐๐ ไร

• พระอนชา (พระองคเจา) ททรงกรมแลวศกดนา ๑๕,๐๐๐ ไร

• พระเจาลกเธอ (พระองคเจา) ททรงกรมแลวศกดนา ๑๕,๐๐๐ ไร

• สมเดจพระเจาหลานเธอ ททรงกรมแลวศกดนา ๑๕,๐๐๐ ไร

• สมเดจหลานเธอ ททรงกรมแลวศกดนา ๑๑,๐๐๐ ไร

• พระอนชา (พระองคเจา) ทยงมไดทรงกรมศกดนา ๗,๐๐๐ ไร

• พระเจาลกเธอ (พระองคเจา) ทยงมไดทรงกรมศกดนา ๖,๐๐๐ ไร

• สมเดจพระเจาหลานเธอ ทยงมไดทรงกรม

60

ศกดนา ๖,๐๐๐ ไร• พระเจาหลานเธอ ทยงมไดทรงกรม

ศกดนา ๔,๐๐๐ ไร• หมอมเจา

ศกดนา ๒,๕๐๐ ไร• หมอมราชวงศ

ศกดนา ๕๐๐ ไรทวา “ทรงกรม” นน หมายถงพวกเจาตางกรม กลาวคอเจานายทโตพอแลว พอทจะบงคบบญชา

ไพรพลได กไดรบอนญาตใหตง “กรม” ขนในบงคบบญชา กรมทตงนม เจากรม ปลดกรม และ สมหบญช เปนผปฏบตงาน งานของกรมกคอ เทยวตระเวนออกสำารวจผคนภายในผนทดนของเจานายพระองคนน แลวลงทะเบยนชายฉกรรจทกคนในอาณาบรเวณนนเขาบญชไวใชสอย การลงทะเบยนกคอจดชอลงบญชกระดาษยาวเฟอยเหมอนหางวาวปกเปา เรยกวา บญชหางวาว แลวเอานำ าหมกสกเลขหมายหมกรมกอง ลงบนขอมอบาง ทองแขนบางของชายฉกรรจผนนทงนเพอใชตางบตรประจำาตวและกนการหลบหน พวกคนทลงทะเบยนสกเลขแลวนเรยกวา “เลข” หรอ “เลก” ซงจะตองเขาเวรทำางานใหแกเจาขนมลนายของตวเอง ดงจะกลาวตอไปขางหนา

อตราศกดนาเทาทกลาวมาแลวนน เปนเพยงอตราของพวกเจาสำาคญๆ เทานน ยงมพวกเจานายอกมากมายทไดรบบรรดาศกด (เรยกวาเจามชอ) และรบราชการในตำาแหนงตางๆ สำาหรบขชางขมาประดบยศบารม และเปนกองกำาลงรกษาโขลงกระบอสวนพระองค เปนตนวา เจาพเทหราช , เจาเทวาธราช, เจาทศเทพ ฯลฯ พวกนมศกดนา ๑,๐๐๐ ไร ๘๐๐ ไร และ ๕๐๐ ไร ตามลำาดบ เจาพวกนมอยท งสน ๒๐ ตำาแหนง

คราวนกมาถงพวกเมยเลกเมยนอยของกษตรยคอพวกสาวสวรรคกำานลในทรบใชทงการบานการครว อตราของพวกนมดงน :

• สมเดจพระพเลยง (ตำาแหนงทาววรจนทร)

ศกดนา ๑,๐๐๐ ไร• นางทาวพระสนมเอกทง ๔ (คอ ทาวอนทรสเรนทร, ทาวศรสดาจนทร,๖๕ ทาวอนทรเทว, ทาวศร

จฬาลกษณ)๖๖

ศกดนา ๑,๐๐๐ ไร• แมเจา แมนาง

ศกดนา ๑,๐๐๐ ไร• นกพฤฒชราฉลองพระโอษฐทง ๔ (คอ ทาวสมศกด, ทาวโสภา, ทาวศรสจจา และทาวอนทร

61

สรยา)

ศกดนา ๑,๐๐๐ ไร• นางสนม นางกำานล

ศกดนา ๘๐๐ ไร• นางกำานลแตงเครองวเสท (คอทำาเครองเสวย)

ศกดนา ๖๐๐ ไร• พระสนมและพระพเลยงของพระอนชา, พระราชกมาร, พระราชบตร

ศกดนา ๔๐๐ ไร• นางสนมและพระพเลยงของราชบตร, ราชนดดา

ศกดนา ๒๐๐ ไร• สาวใชตางกรม

ศกดนา ๑๐๐ ไรนอกจากทนำามาแสดงไว ณ ทนแลวยงมอกมากมายหลายชนหลายตำาแหนง สรปวา พวกผหญงท

รบราชการทงทเปนเมยกด ไมไดเปนเมยกด ลงอยในวงแลวเปนไดรบอตราทดนทงสน(๒) อตราของขาราชการทวไป ทงในกรงและหวเมอง :สวนแบงและอตราขนสงสดของพวกขาราชการมเพยงหมนไรซงกนบวาเปนอตราสงทเดยว เพราะ

พวกเจาเอง บางพวกกไดรบตำากวาหมน พวกทไดรบสวนแบงและอตราทดนหมนไรน ทกคนมบรรดาศกดเปนพระยา จงเรยกกนวา “พระยานาหมน”

ตำาแหนงขาราชการศกดนาหมนไรก. ตำาแหนงพเศษ : เจาพระยามหาอปราช : ทปรกษาราชการข. ตำาแหนงพลเรอนเจาพระยาจกรศรองครกษ : อครมหาเสนาบดวาทสมหนายก (ศนยรวมฝายพลเรอน)

พระยายมราช : เสนาบดกรมพระนครบาล (จตสดมภเมอง)

พระยาธรรมาธบด : เสนาบดกรมพระธรรมาธกรณ (จตสดมภวง)

พระยาศรธรรมาธราช : เสนาบดกรมพระโกษาธบด (จตสดมภคลง)

พระยาพลเทพ : เสนาบดกรมพระเกษตราธบด (จตสดมภนา)

พระมหาราชคร พระครมหธร : วาการฝายพระราชพธ (พราหมณโหรดา)

พระมหาราชคร พระราชคร ปโรหตาจารย : วาการฝายทปรกษากฏหมาย (พราหมณปโรหต) ทงควาการศาลดวย

62

พระยาพระเสดจสเรนทราธบด : วาการศาสนา (กรมธรรมการ)

ค. ตำาแหนงทหารเจาพระยามหาเสนาบด : อครมหาเสนาบดวาทสมหพระกลาโหม (ศนยรวมฝายทหาร)

พระยาสหราชเดโชชย : ประจำากรงพระยาทายนำา : ประจำากรงเจาพระยาสรสห : กนเมองพษณโลกเมองเอกเจาพระยาศรธรรมราช : กนเมองนครศรธรรมราชเมองเอกพระยาเกษตรสงคราม : กนเมองสวรรคโลกเมองโทพระยารามรณรงค : กนเมองกำาแพงเพชรเมองโทพระยาศรธรรมาโศกราช : กนเมองสโขทยเมองโทพระยาเพชรรตนสงคราม : กนเมองเพชรบรณเมองโทพระยากำาแหงสงคราม : กนเมองนครราชสมาเมองโทพระยาไชยาธบด : กนเมองตะนาวศรเมองโทพวกพระยานาหมนทงปวงน ยงมขาราชการในบงคบบญชาเปนตำาแหนงรองลงไปอกมากมาย ม

ศกดนาตงแต ๕๐ ไรขนไปจนกระทงถง ๕,๐๐๐ เปนทสด ถาเปนพระยามหานคร กนเมองเอกเมองโท กมตำาแหนงปลดเปนผชวย (เทยบตำาแหนงพระมหาอปราชในกรง), มยกกระบตรเปนทปรกษาประจำาตว (เทยบเจาพระยามหาอปราชของเมองหลวง), มสสดเปนผเกณฑไพรพล (เทยบสมหพระกลาโหม), มมหาดไทยเปนผปฏบตการฝายพลเรอน (เทยบสมหนายก) นอกจากนนกมกรมเมอง, กรมวง, กรมคลง,

กรมนา ครบตามขบวนของการบรหารเหมอนในกรง ถาหากใหญโตมาก ถอตวเปนเจาสบเช อวงศ อยางทางนครศรธรรมราช กยงมกรมมหาดเลก , กรมโหร, กรมลอมวง ฯลฯ แมกระทงกรมอาลกษณ, กรมลกเธอ๖๗ และแตละเมองกยงมเมองเลกเมองนอยเปนเมองขน พวกขาราชการเหลานลวนมศกดนาเปนอตราตายตวกำาหนดไวทงสน

นอกจากพระยานาหมนทสงออกไปกนเมองทง ๘ ดงกลาวแลว ยงมพระยาพระหลวงอกมากมายทสงออกไปกนเมองตร เมองจตวา พวกนมศกดนาตงแต ๕,๐๐๐ ลงไป ถาจะคดมาแสดงไวกจะเกนจำาเปน

สวนพวกเมยของพระยาพระหลวงทงหลาย ตางไดรบสวนแบงและศกดนาดงนเมยพระราชทาน และเมยหลวง ศกดนาครงศกดนาผวเมยนอยทงปวง ศกดนาครงศกดนาเมยหลวงเมยทาส ถามลก ศกดนาเทาศกดนาเมยนอย(๓) อตราสำาหรบภกษสงฆ และนกบวชผทไดรบสวนแบงทนา และมอตรากำาหนดทดนมใชมแตพวกวงศวานวานเครอ ทาวพระยาและ

63

ขาราชการอนเปนผทยงมไดตดกเลสเทานน หากพวกพระภกษสงฆและนกบวชทงปวงกไดรบสวนแบงผลประโยชนจากทดนดวย อตรามดงน :

พระครรธรรม เสมอนา ๒,๔๐๐ ไรพระครไมรธรรม เสมอนา ๑,๐๐๐ ไรพระภกษรธรรม เสมอนา ๖๐๐ ไรพระภกษไมรธรรม เสมอนา ๔๐๐ ไรสามเณรรธรรม เสมอนา ๓๐๐ ไรสามเณรไมรธรรม เสมอนา ๒๐๐ ไรพราหมณรศลปศาสตร เสมอนา ๔๐๐ ไรพราหมณมธยม เสมอนา ๒๐๐ ไรตาปะขาวรธรรม เสมอนา ๒๐๐ ไรตาปะขาวมไดรธรรม เสมอนา ๑๐๐ ไร(๔) อตราสำาหรบไพรหรอประชาชนในพระอยการเบดเสรจ (เพมเตม) ซงตราไวตงแตสมยพระเจาอทองรามาธบดท ๑ (พ.ศ. ๑๙๐๓)

กไดมขอความประกาศไวชดแจงวา : “ทในแวนแควนกรงเทพพระมหานครศรอยธยามหาดลกภพนพรตนราชธานบรรมย เปนทแหงพระเจาอยหว หากใหราษฎรทงหลายผเปนขาแผนดนอย จะไดเปนทราษฎรหามได” ฉะนนพวกราษฎรผเปนขาแผนดนทอาศยแผนดนทานอย จงไมมสทธมเสยงอะไร นอกจากยอมรบเอาอตรานเขาไวดวยความขมขน

ไพรหวงาน มศกดนา ๒๕ ไรไพรมครว มศกดนา ๒๐ ไรไพรราบ มศกดนา ๑๕ ไรไพรเลว มศกดนา ๑๐ ไรยาจก (คนจน) มศกดนา ๕ ไรวณพก (ขอทาน) มศกดนา ๕ ไรทาสและลกทาส มศกดนา ๕ ไรไพรหวงาน คอ พวกไพรทเปนหวหนางานในการรบใชราชการและงานของพวกเจาขนมลนายไพรมครว คอ พวกไพรทมครวอพยพในความควบคมไพรราบ คอ พวกไพรธรรมดารวมทงพลเมองทวไปทเปนคนงานธรรมดาไพรเลว คอ พวกไพรชนตำา เปนคนรบใชของคนอน มฐานะดกวาทาสตรงทมอสรภาพ, ดกวายาจก

(คนจน) ทอดม อกนม อตรงทมนายเลยง และดกวาวณพก (ขอทาน) ตรงทไมตองขอทานเขากน

64

นคอฐานะทแทจรงของไพรทงปวง พวกนกพงศาวดารมกจะอางอยางบดเบอนเสมอวา สามญชนมนาได ๒๕ ไร เปนตนวาในหนงสอ “สยามปฏวต” ภาคหนงของ ม.ร.ว. ทรงสจรต นวรตน และในหนงสอ “ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ” ของสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ แตหลกฐานตามทปรากฏในพระอยการตำาแหนงนาทหารและพลเรอนทประกาศใชเมอ พ.ศ. ๑๙๙๘ กลบปรากฏความจรงวาสามญชนมนาไดอยางสงสดกเพยง ๑๕ ไร คอในอตราของไพรราบ ถาหากเปนคนยากจนอนเปนคนสวนขางมากแลว กมไดเพยง ๕ ไรเสมอกบทาส อยางดถาไปสมครเปนเลว (คนรบใช) ของเจาขนมลนายเขากมนาไดเพยง ๑๐ ไรเทานน!

อกขอหนงทพวกนกพงศาวดารศกดนาทงปวงพยายามบดเบอนอธบายกคอ ศกดนานนดงเดมหาไดหมายถงจำานวนไรทขาราชการไดรบพระราชทานตามบรรดาศกดไม แตหมายถงจำานวนไรของทนาทอนญาตใหซ อได๖๘ หรอไมกแถลงสาเหตเดมของการตงทำาเนยบศกดนาไวอยางนาฟงวา “มลเหตเดมเหนจะประสงคเพยงหามมใหใครหวงทนาไวเกนกวากำาลงทจะทำาใหเกดผลได”๖๙ คำาอธบายเชนนเปนการบดเบอนประวตศาสตรเพอปกปดความเปนจรงในการขดรดของชนชนศกดนาอยางไมตองสงสย แตถงจะพยายามบดเบอนอยางไรเขากไมสามารถปกปดความจรงขอหนงไดวา ชนชนศกดนาเปนชนชนอภสทธ มสทธในการครอบครองทนาไดมากมายกวาไพรทงหลายทงปวง พวกไพรทงปวงไดถกชนชนศกดนากดกนทดนสงวนไวแบงปน แสวงหาผลประโยชนสวนตวจนกระทงทกคนตองกลายเปน “ไพรเลว” เปน “เลก” เปน “ทาส” กนเตมบานเตมเมอง

ถาเราจะมองยอนไปดในประวตศาสตรของตางประเทศไมวาจะเปนในยโรปหรอเอเซยจะเหนชดวาระบบการแบงปนทดนในยคศกดนาน มใชระบบทตงขนเลนโกๆ เฉยๆ หากไดกระทำากนอยางจรงจงและจำาเปนตองกระทำาดวย เหตผลของความจำาเปนกคอ ๑) ความขดแยงทางเศรษฐกจของชนชนศกดนา, ๒)

ความขดแยงทางการเมองของชนชนศกดนา และ ๓) กฏทางภววสยของความพฒนาแหงระบบการผลต ดงไดกลาวมาแลวในตอนตนของบทน แตอยางไรกดจะขอยำ าวาระบบการแบงปนทดนน พระบรมไตรโลกนาถจำาเปนตองปฏบตอยางจรงจง เพอใชผลประโยชนบนทดนเขาผกใจบรรดาขาราชบรพารทรวมงานกนมา ทงนเพอปองกนการกบฏ, จลาจล, เปลยนราชวงศ, เพอจดตงเจาขนมลนายชดใหมขน ซงชดใหมนยอมจดตงขนจากขาราชบรพารทเหนวาซอสตยและจงรกภกด ทงนเพอขจดอำานาจของเจาขนมลนายชดเดม ทตางกวางโตถอวาตนเปนเจาทดนใหญ และพรอมกนนนกไดจำากดขนาดทดนของเจาขนมลนายชดใหมไวอยางเครงครด เพอเปนการจำากดอำานาจทางการเมองของเจาขนมลนายชดใหมนไวจากขนพ นฐานกลาวคอ จำากดอำานาจทางการเมองโดยการควบคมอำานาจทางเศรษฐกจ เหตผลสำาคญขนหวใจอกขอหนงกคอ พระบรมไตรโลกนาถไมมทาสจำานวนมหมามหาศาลเปนเครองมอในการผลตเหมอนกษตรยในยคทาส ทางเดยวทจะแสวงหาผลประโยชนจากทดนไดกคอแจกจายทดนใหกบเสรชน และขาราชบรพารไปทำาการผลตแลวสงสวนแบงคนมาเปนสวยสาอากร พนจากวธนแลวกษตรยของสงคมศกดนากไมสามารถแสวงหา

65

ผลประโยชนจากทดนไดเลยแมแตนอย... ทงนเพราะกษตรยมไดทำานาเอง!

ถาหากพวกศกดนายงจะยนยนวา กฏหมายศกดนาเปนกฏหมายลม มไดมการแบงสรรปนสวนทดนกนจรงๆ เรากตองปรบเอาวา พระบรมไตรโลกนาถมเงนใชมขาวกนกโดยการใชทาสจำานวนมโหฬารทำางานในทดน นนคอเปนกษตรยในยคทาส แลวตงกฏหมายศกดนาขนเลนโกๆ เพอปลอบใจพวกทาส เมอปรบเอาเชนน พวกศกดนากคงจะรองคานโวยวายขนอก เพราะมนเปนขอนารงเกยจหนกขนไปอกชนหนง เมอระบวาพระบรมไตรโลกนาถเปนศกดนาใหญแจกจายทดนเพอเกบผลประโยชน กไมยอมรบ ครนขยบใหยอนหลงไปเปนนายทาสใหญ กปฏเสธเชนน ทางเดยวทพวกศกดนาจะพอใจกคอการกลาววา พระบรมไตรโลกนาถเปนกษตรย “ประชาธปไตย” กระนนหรอ?

การทพวกศกดนาโตเถยงวากฏหมายศกดนาเปนกฏหมายลม มไดมการแจกจายทดนอยางจรงจง กเพราะในชนหลงๆ ลงมาเมอเกดการสบทอดมรดกทดนกนขน ผทไดรบพระราชทานทดนไปแลว เมอออกจากราชการหรอตายลงไมตองเวนคนทดนมาใหกษตรยแจกจายใหผอนใหม ทดนในกรรมสทธเอกชนเพมมากขนและขยายวงออกไป ทดนใหมทหกรางถางพงแลวจงลดนอยลง และถามขน กษตรยกมกจะยดไวครอบครองเสยเอง หรอแบงใหลกหลานของตนเองเสยหมด พวกขาราชการจงไดรบแตบรรดาศกดและเครองยศและอตราทดนซงตองไปหาทดนเอาเอง เมอตองขวนขวายหาทดนเอาเอง พวกนกมกใชอำานาจเขาเบยดเบยนกดขไพร พวกไพรหลวงไพรราบไพรเลวจนกรอบลงทกท เพราะการขดรดของเจาทดนและของรฐ การกหนจำานองกเกดขน ลงทายทดนกหลดมอไปเปนของพวกเจาขนมลนายผมเงนและอำานาจ ในยโรปและประเทศอนๆ ทางเอเซยกมลกษณะการสบทอดมรดกทดนและการแสวงหาสวาปามทดนลงรอยเดยวกนนทงนน ฉะนนถงในชนหลงกฏหมายศกดนาจะมไดแจกจายทดนใหแกผไดรบยศถาบรรดาศกดจรงๆ แตมนกไดควบคมปรมาณทดนของพวกไพรไว และเปดชองทางใหพวกเจาขนมลนายขดรดครอบครองทดนไดตามอำาเภอใจ

อนง แมวาพวกขนนางในชนหลงจะไมมทดนพระราชทาน แตพวกนสวนมากกมกมทดนเปนทนเดมสบสกลอยแลวทงสน ทงนกเพราะพวกขนนางวางนำาสวนมาก กมกจะมชาตกำาเนดในชนชนศกดนาทงนน ทเปนเชนนกเพราะมแตพวกนเทานนทไดมโอกาสศกษาและถวายตวเขาทำาราชการ พวกไพรจะไดศกษาอยางมากกโรงเรยนวด หรอบวชเปนพระภกษเพอการศกษา แตพวกบวชแลวสกออกมานราชการกไมพงประสงคเสมอไป แนนอน สงคมของศกดนากยอมตองดาเนนไปเพอดแลผลประโยชนของชนชนศกดนาและโดยศกดนาอยางไมมขอสงสย ตำาแหนงราชการตางๆ ลวนไดผกขาดไวสำาหรบลกหลานในชาตตระกลของพวกศกดนาทงนน พวกไพร และพวกชาววดทจะขยบเขย อนขนมาไดนนมนอยตวเตมท นบตวได พวกนแมจะ “ชำานชำานาญกระบวนการในกระทรวงยงกวาพวกผดทเปนขนนางโดยสกล แตพวกนนอยตวทจะไดรบสญญาบตรเปนขนนาง”๗๐ และมทบางคนทขยบเขย อนขนไปเปนขนนางได กเปนในขณะทชนชนศกดนาอยในสภาพจนตรอกหมดตวคนเขาแลวเทานน องคพยานของการผกขาดตำาแหนงราชการไวสำาหรบ

66

ชาตตระกลศกดนานนจะเหนไดจาก “ประกาศพระสงฆทจะสกมารบราชการ” ของรชกาลท ๔ ซงประกาศเมอ พ.ศ. ๒๓๙๗ มความตอนหนงวา :

“ครนบดเดยวน พระราชาคณะ พระคร ฐานานกรม เปรยญบางองคทเปนโลภชฌาศย (คอโลภเปนสนดาน – ผเรยบเรยง ) ใจมกมากแสวงหาแตลาภสกการะแลยศแตถายเดยว เทยวประจบฝากตวในเจาขนนาง ไวตวเปนคนกวางขวางในกรมมหาดไทย กรมพระกลาโหม กรมทา ดวยคดเหนวาทานเหลานมบญวาสนาจะชวยกราบทลใหสกออกมาเปนขนนางในตำาแหนงกรมมหาดไทย กรมพระกลาโหม กรมทา แหงใดแหงหนงได กซงพระราชาคณะฐานานกรมเปรยญรปใด คดดงนนนคงไมสมประสงคแลว อยาคดเลย เหนอยเปลา เพราะวาจะตองพระราชประสงค แตคนทมชาตตระกลเปนบตรขนนางในตำาแหนงกรมมหาดไทย กรมพระกลาโหม กรมทา ไมตองพระประสงคคนชาววดเปนพระยา พระหลวง ขน หมนในกรมมหาดไทย ฯลฯ”๗๑

ความจรงขอน ทำาใหพวกชนชนศกดนาสามารถขดรดไดอยางทนทานมนคง มทดนเปนทนเดมโดยไมตองเดอดรอนตอการมไดรบทดนจรงตามตำาแหนงพระอยการ อกประการหนงศกดนาแมจะไมมทดนจรงในชนหลงแตกยงมอภสทธในการอนๆ ไดอกมากอยางเชน ใชในการคำานวณอตราเบยหวดเงนป อตราปรบไหมและการวาทนายแกตางในโรงศาล (ศกดนา ๔๐๐ ขนไปจงวาจางทนายแกตางได)๗๒ ดงนเปนตน ดงนนแมกฏหมายศกดนาครงพระบรมไตรโลกนาถจะมาเปนกฏหมายลมอยางทพวกศกดนาอางเสยในชนหลง พวกชนชนศกดนากไมเดอดรอน และดเหมอนจะพอใจใหเปนเชนนนมากกวาจะใหมการเวนคนแลวแบงปนทดนใหมทกรชกาล

แตอยางไรกด กษตรยทกรชกาลกยงคงถออำานาจเปนเจาของทดนทงมวล มสทธทจะจบจอง ทจะยกผนดนใหใครๆ ไดตามความพอใจ ทงนจะเหนไดจาก “ประกาศรางพระราชหตถเลขาพระราชทานพระเจาลกเธอ” ของรชกาลท ๔ เมอ พ.ศ. ๒๔๐๔ ดงตอไปน :

“สมเดจพระปรเมนทรมหามงกฎ พระจอมเกลาเจากรงสยามซงเปนพระเจาแผนดนท ๔ ในพระบรมวงศปจจบนน ขอประกาศแกชนทควรจะรคำาประกาศนวา ททองทงรมคลองขดใหมตงแตบางขวางออกไปบานงวรายนน เปนแขวงเมองนนทบร นครไชยศร เดมรกรางวางเปลาหาผเปนเจาของไม ครนขดคลองไปตลอดแลว ขาพเจาไดสงเจาพระยารววงศมหาโกษาธบดวาทพระคลง ผเปนแมกองขดคลอง ใหจบทวางเปลานนเปนทนา อยแขวงเมองนนทบรฝงเหนอ ๑,๖๒๐ ไร อยในแขวงเมองนครไชยศรฝงเหนอ ๙,๓๙๖ ไร ฝงใต ๕,๑๘๔ ไร รวมเปนทนา ๑๖,๒๐๐ ไร แบง ๕๐ สวน ไดสวนละ ๓๒๔ ไร เปนทนายาว ๑๐ เสน กวาง ๕ เสน ๘ วา ทนาทงปวงน เพราะไมมเจาของมาแตเดม เปนทจบจองของขาพเจาแลว ขาพเจาขอยกสวนทวานนใหเปนของบตรชายขาพเจาคนละสวนบาง สองสวนบาง ใหเปนทบาวไพรไปตงทำานา ฤๅจะใหผอนเชาทำากตาม

สวนหนงซงจะมสำา คญดวยหนงสอพมพฉบบน ขาพเจายอมยกให...(ช อลก)...ให ... จงเอา

67

หนงสอพมพฉบบนไปเปนสำาคญและขอใหพระยารววงศมหาโกษาธบดนำาขาหลวงไปรงวด แลวทำาตราแดงใหเปนสำาคญตามอยางธรรมเนยมแผนดนเมองเถด”๗๓

หลกฐานนเปนหลกฐานทพวกศกดนาจะเถยงไมไดเลยวาชนชนศกดนามไดจบจองและแบงปนทนากนและกนในหมชนชนตนตามใจชอบ การแบงปนครงนชนชนศกดนาทำาอยางแนบเนยนวาตนไดขดคลองพบทดนวางเปลาจงจบจอง แททจรงกรอยแลววาเปนทรางท งอยจงสงแมกองออกไปขดคลอง ซงจดประสงคในการขดกหาใชเพอระบายนำ าใหประชาชนผทำานาอนๆ ทวไปไม หากเพอระบายนำ าเขาทนาอนรกรางนนสำาหรบจะไดทำาใหมคาและทำานาได พอขดเสรจ พวกไพรยงไมทนไดจบจอง ชนชนศกดนากรบจบจองแบงสรรปนสวนกนเสยแลว! การทกอยางทำาไปเพอรบใชชนชนศกดนาโดยเฉพาะวงศวานวานเครอเนอหนอของกษตรยทงสน!

ตกลงทดนดมคลองระบายนำา กตกเปนของชนชนศกดนาเสยทงสนไมมเหลอไวสำาหรบทวยราษฎรมหนำาซำ าในประกาศฉบบเดยวกนนนยงบอกไวอกวา นาทยกใหลกๆ นเปนนาจบจองใหม อยนอก

ขายการเกบคานา ถานารายนยงเปนของลก ยงไมขายอยตราบใดก “ขอยกคานาใหแก...(ชอลก) ผเปนเจาของนา” จะเกบคานาตรงนนไดกตอเมอเปลยนมอซ อขายทำาตราแดง (โฉนด) ใหม!!

การแบงสดสวนทดนยกใหแกขาราชบรพารครอบครองเพอแสวงหาผลประโยชนครงใหญยงครงหนงในประวตศาสตรไทย กคอการยกเขตแดนเมองพระตะบองและเสยมราฐใหแกเจาพระยาอภยภเบศร (แบน) ในสมยรชการท ๑ เมอป พ.ศ. ๒๓๓๗!

“ครงนนทรงพระราชดำารวา เจาพระยาอภยภเบศร (แบน) ไดรงราชการกรงกมพชาอยชานาน มบำาเหนจความชอบแตมใชพวกนกองคเองซงเปนเจากรงกมพชาขนใหม จงมพระราชดำารสขอเขตแดนเมองพระตะบอง เสยมราฐใหเจาพระยาอภยภเบศร (แบน) เปนผสำาเรจราชการขนตรงตอกรงเทพฯ นกองคเองกยนด (??) ถวายตามพระราชประสงค เจาพระยาอภยภเบศร (แบน) จงไดเปนผสำาเรจราชการเมองพระตะบอง และเปนตนตระกลวงศเจาพระยาอภยภเบศร (ชม) ซงไดสำาเรจราชการเมองพระตะบองสบมา”๗๔

นเปนหลกฐานเพยงบางสวนเทาทหาไดจากเอกสารอนกระทอนกระแทนของเรา และกเพราะเรามเอกสารเหลออยนอยนเองจงทำาใหเรามองไมคอยเหนกระจางชดนกวาเราไดเคยมการมอบทดนใหแกกนจรงจงในครงใดเทาใด และบางทกมองไมเหนวา จะมอบใหแกกนอยางไร แตอยางไรกด ถาหากเราจะหนไปมองดในประวตศาสตรตางประเทศทมการเกบรกษาเอกสารไวอยางครบถวน เรากจะมองเหนไดชดถงระบบการแจกจายทดน เชน การแจกจายทดนในประเทศตางๆ แถบอเมรกาใต ในสมยทลทธอาณานคมของสเปนกำาลงขยายอทธพลออกไป (ครสตศตวรรษท ๑๖)

ในสมยนน เมอสเปนรกรานพวกอนเดยนแดงและครอบครองดนแดนกวางใหญทางอเมรกาใตไวไดแลวกษตรยสเปนผเปนเจาทดนใหญ (Suzerain) กประทานทดนใหแกขนศกทงหลายทมความดความชอบ

68

เพอปกครองแสวงหาผลประโยชนสงไปเปนสวนแบงถวาย กอรเตส (Cortes) ไดรบพระราชทานเมอง ๒๒ เมอง เนอทประมาณ ๒,๕๐๐ ตารางไมล มชาวอนเดยนแดงตดทดนเปนเลกในสงกด ๑๑๕,๐๐๐ คน นเปนสามนตราช (Vassal) หนง, ปสซาโร (Pizarro) ไดทดนขนาดเดยวกน ซำ ายงไดรบบรรดาศกดเปน Marques de la Conquista อกดวย จำานวนชาวอนเดยนแดงตดท ดนเปนเลกของปสซาโรมจำา นวน ๑๐๐,๐๐๐ คน พวก Conquistadors (ผพชต) อนๆ๗๕ ตางกไดรบสวนแบงทดนและบรรดาศกดทวกน ผนดนทไดรบเฉลยแลวอยในระหวางคนละ ๕,๐๐๐-๑๐,๐๐๐ ตารางไมล พรอมดวยเลกและทาส ทาง Rio de

la Plata อนไดแกประเทศอารเจนตนา อรกวย ปารากวย และบราซลทางใตในปจจบน ไดประทานใหแกเจาทดนใหญ ๖๔ คน เปนผแสวงหาผลประโยชน๗๖

ในประเทศไทยสมยอยธยาตอนตน กมสภาพเชนเดยวกบสเปนสมยนน กลาวคอกำาลงทำาการขยายอาณาเขตแยงชงทดนจากพวกเขมรทครอบครองอยแตเดม พวกเมองของเขมรทมมากมายแถวภาคอสาน เชน พมาย, พนมรง, เมองตำา, เมองอจาน (ในดงอจานทางใตของสรนทรและโคราช ), เมองเพชรบรณ ฯลฯ ตองรางไปกเพราะการชวงชงของเจาขนมลนายไทยอยางไมมปญหา การปนบำาเหนจความชอบเจาขนมลนายเหลาน กคอทดนอยางไมตองสงสย และแนนอน พวกชนพ นเมองเดมกตองตกเปนพวกทาสสำาหรบทำางานโยธางานบาวของเจาขนมลนายแตละคน เจาขนมลนายพวกนเดมทอาจมทดนไดอยางมหาศาลตามแตความสามารถในการเขนฆาชนพ นเมองเดมของแตละคน จนมาถงในสมยพระบรมไตรโลกนาถเกดมองเหนภยของการมอำานาจเหนอทดนอนไมจำากดเขา จงไดออกกฏหมายพระราชทานทดนเสยเองเพอเปนบญเปนคณ และขณะเดยวกนกไดเปนเครองมอจำากดอำานาจของพวกเจาขนมลนายไปอกแงหนงดวย

อาจจะมการสงสยเกดขนกไดวา ตามทปรากฏในทำาเนยบดพระราชทานทดนมากมายเหลอเกน กษตรยจะเอาทดนทไหนมาพระราชทานหวาดไหว

ตอขอสงสยน เราจะตองยอนกลบไปดสภาพความเปนจรงของปรมาณของผคนและผนทดน จำานวนของประชาชนในครงพระบรมไตรโลกนาถมอยเทาใดไมมสถต แตเราลองเทยบดกแลวกนวา เพยงแตยอนหลงขนไปถงป พ.ศ. ๒๓๙๓ คอเมอรอยปทแลวมาน ประเทศไทยขณะนนซงโตกวาสมยพระบรมไตรโลกนาถตงมากมาย มพลเมองอยเพยงไมกลานคน ตามการอนมานทนาเชอถอไดของ “เซอรจอหน เบารง” ปรากฏวามเพยงสลานครงถงหาลานเทานน หรอถาจะขยบไปเชอการอนมานของสงฆราช “ปลเลอกวซ” กมอยางมากเพยงหกลานคน และในจำานวนนลานครงเปนคนจน ถงแมเมอ พ .ศ. ๒๔๕๔ ปลายสมยรชกาลท ๕ กมอยเพยงราวแปดลานเศษ (๘.๓ ลาน)๗๗ จนชนใน พ.ศ. ๒๔๗๕ เรากมพลเมองเพยงสบเอดลานเศษ๗๘ ตามความจรงขอนเรากพอจะมองดคราวๆ ไดวาจำานวนพลเมองในสมยพระบรมไตรโลกนาถคงมไมกลาน ทดนทเพาะปลกไดทวประเทศไทยมจำานวนนบสบๆ ลานไร เมอไดกดคนลงเปนไพรมนาเพยง ๑๕ ไร หรอ ๑๐ ไร หรอ ๕ ไร หรอไมมเลยเพราะเปนเลกลมละลาย เชนนแลวทนากมเหลอเฟอ

69

แกการแบงปนเปนแสนเปนหมนและเปนพนไรในหมพวกศกดนาดวยกน ปญหาทพระบรมไตรโลกนาถประสบนนมใชปญหาไมมนาจะประทาน หากประสบปญหาไมมคนจะทำานา นาตองทงวางเปลาๆ ! ขอททรงวตกกคอ ตวเองมแตทดนไมมคนพอทจะใหรบนาไปทำา ทำาใหตนไดผลประโยชนนอย ความจรงขอนจะเหนไดจากกฏหมายลกษณะขบถศก ซงทรงบญญตออกใชเมอ พ.ศ. ๑๙๙๗ ซงกลาววา :

“อนง ปาดงทงวางรางเซหาผอยทำามาหากนมไดแลผใดชกชวนราษฎรใหเขามาทำามาหากน เอาสวยสาอากรขนพระคลงบำานาญเปนลห (คอใหบำานาญอยางเบาะๆ)”

จะเหนไดวา ไดพยายามปาวประกาศทวไปใหคนเขามาทำานา ถงกบตงบำานาญใหแกผทชกชวนคนเขาทำามาหากน ถายอนไปดกฏหมายลกษณะเบดเสรจสมยพระเจาอทอง กจะพบวามทวางรางอยมากมาย กฏหมายบงคบใหนายบานคอยจดหาคนเขาอยทำาประโยชน นนยอมแสดงใหเหนวามททางพรอมเสมอทจะแจกจายใหแกทกๆ คน ในการสงครามสมยศกดนาการรบแตละครงจะลงเอยดวยการกวาดตอนครวขาศกเขามา ทเอาเขามานนมไดประสงคจะกดลงเปนทาสทงหมดเหมอนสมยทาส หากกวาดเขามาสำาหรบใชเปนกำาลงผลต ฉะนนพอกวาดเขามาไดแลว กมกประทานทใหอยเปนแหงๆ ไป ทนครสวรรค ปราจนบร สระบร นครนายก หวเมองปกษใต ลวนเปนทรองรบครวทกวาดตอนอพยพมาทงนน ในพงศาวดารมกจะปรากฏเสมอวา ไมเขมรกพมาแอบเขามากวาดตอนครวไทยไปดอๆ นนกคอลกษณะของการแสวงหาและชวงชงกำาลงผลตนนเอง พวกครวตางๆ นเมอผลตออกมาจากทดน สวนหนงกตองเขาพระคลง กษตรยจงโปรดปรานครวพวกนนกหนา

ดวยเหตผลและหลกฐานเทาทแสดงมาน คงจะพอลบลางคำาอธบายบดเบอนของพวกนกพงศาวดารศกดนาไดวา กฏหมายศกดนาทตราออกในครงนน พระบรมไตรโลกนาถมไดตราออกเลนสนกๆ หากไดปฏบตและพระราชทานทดนจรงจง พวกขนนางนอกจากจะไดทดนแลว ยงไดผคนในบรเวณทดนของตนอกดวย ทตรงไหนมคนทำาอยแลวกตองสงผลประโยชนแบงปนมาใหตน ทตรงไหนยงวางเปลาอยกไปเทยวตระเวนเกณฑผคนเขามาทำา ซงตามกฏหมายการตระเวนหาผคนมาทำานนเปนสงทมความดความชอบเสยอกดวย!

แมมาในชนหลงทมไดมการพระราชทานทดนกนจรงจง ศกดนากยงเปนเครองมออนหนงของชนชนศกดนาทจะจำา กดขนาดและปรมาณทดนของพวกไพรไวและเปนชองทางทพวกตนจะไดรวบกรรมสทธทดนไดอยางถกตองตามกฏหมายเปนเจาทดนใหญ “มขาไทใชสอยคอยสบาย” ถงอยางไรเสยกฏหมายนกมใชกฏหมายลมอยด

ดวยเหตผลทกฏหมายศกดนามใชกฏหมายลมๆ ในสมยรตนโกสนทร กลาวคอ รชกาลท ๕ จงไดมการจดระเบยบศกดนาใหมครงใหญโดยตราออกเปนกฏหมายเม อป พ .ศ. ๒๔๒๓ อนเรยกวาพระราชกำาหนดตำาแหนงศกดนาบรมวงศานวงศ ซงในครงนไดรวบเอาอำานาจทดนเขาไวเปนอภสทธของพระญาตพระวงศของกษตรยมากขนกวาในสมยอยธยาหลายเทา การกำาหนดศกดนาใหมในสมยรชกาลท ๕ มดงน :

70

“สมเดจพระบรมโอรสาธราชดำารงศกดนา ๑๐๐,๐๐๐ สมเดจพระเจาปยกาเธอ สมเดจพระอยกาเธอ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ และสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟามกรมแลว ทรงศกดนา ๕๐,๐๐๐ ยงไมมกรม ๓๐,๐๐๐ สมเดจพระเจาลกยาเธอมกรมแลว ๔๐,๐๐๐ ยงไมมกรม ๒๐,๐๐๐ พระเจาบรมวงศเธอ พระเจานองยาเธอ และพระเจาลกยาเธอ เจาฟามกรมแลว ๓๐,๐๐๐ ยงไมมกรม ๑๕,๐๐๐ พระเจาปยกาเธอ พระเจาอยกาเธอ พระเจาบรมวงศเธอ พระเจาราชวงศเธอ พระเจานองยาเธอ พระอยยกาเธอ พระราชวรวงศเธอ และพระเจานองนางเธอมกรมแลว ๑๕,๐๐๐ ยงไมมกรม ๗,๐๐๐ พระเจาลกเธอมกรมแลว ๑๕,๐๐๐ ยงไมมกรม ๖,๐๐๐ พระอครชายาเธอ มกรมแลว ๒๐,๐๐๐ ไมมกรม ๖,๐๐๐ พระเจาหลานเธอ พระเจาบรมวงศเธอและพระวรวงศเธอมกรมแลว ๑๑,๐๐๐ ยงไมมกรม ๔,๐๐๐ พระสมพนธวงศเธอ พระประพนธวงศเธอ และพระวรวงศเธอมกรมแลว ๑๑,๐๐๐ ยงไมมกรม ๓,๐๐๐ พระวรวงศเธอ ๒,๐๐๐ สวนขาราชการผใหญผนอยกยงคงมศกดนาอยางตำา ๒๕ ไร จนถง ๕,๐๐๐ ไร”๗๙

หลกฐานและความเปนจรงของการแจกจาย และถออภสทธรวบทดนไวแตในชนชนศกดนาน ทำาใหนกคดของฝายศกดนาบางคนตระหนกวา การปกปดความจรงเชนนนเปนการไรประโยชน จงยอมรบการแจกจายทดนและผกขาดทดนเสยอยางหนาชนตาบาน แตแลวจงไปอธบายบดเบอนถงลกษณะของศกดนาเสยอยางนาชนชม เพอแกหนาและชกชวนใหคนเลอมใสในพระมหากรณาธคณของพวกศกดนา โดยนกคดฝายศกดนาสมยใหม

“ทดนทงหมดเปนของพระเจาแผนดนประชาชนทกคนทเจรญวยแลว แตละคนจะตองมทดนไวสำาหรบทำามาหาเลยงชพประชาชนไดรบพระบรมราชานญาตใหครอบครองทดน และไดอยภายใตการปองกนของพระเจา

แผนดนในขณะเดยวกน เพอตอบแทนแกอภสทธน แตละคนทครอบครองทดนจะตองสงเงนหรอสนคาถวายตอพระเจาแผนดนเปนภาษหรอสวย หรอตองใชแรงรบใชรฐซงมกษตรยเปนประมข

ปรมาณของทดนทแตละคนครอบครองกำาหนดโดยความรบผดชอบทเขามตอรฐ” ๘๐

คำาอธบายของนกคดศกดนาสมยใหม อานแลวทำาใหนาขอบพระเดชพระคณทกษตรยกลวประชาชนจะอดตาย ฉะนนจงพยายามแจกจายทดนใหทกคนเมอเตบโตแลว แตนาสงสยอยนดเดยวแหละวา ถาเหนวาทกคนควรมทดนทำากนแลว ทำาไมจงใหแกคนยากจนเพยงคนละ ๕ ไร ซงไมพอกน (ทงนโดยเทยบจากสถตของ ดร. คส เซเบาวน (พ.ศ. ๒๔๗๕) ซงปรากฏวากสกรททำานาตำากวาหกไรตองหารายไดทางอนมาชดเชยรายจาย๘๑) และทนาขำานกหนากคอเขาอธบายวา การทประชาชนไดครอบครองทดนทำามาหากนนเปน “อภสทธ” และจะตองสงสวยแกกษตรยเพอตอบแทน “อภสทธ” นน! นคออภสทธในทรรศนะของศกดนา อภสทธถาจะมกคออภสทธทชนชนศกดนาสวาปามทดนไดผนมหาศาลนนตางหาก สวนอภสทธของประชาชนผยากจนทวไปกคออภสทธในการอดอยากยากแคน! ทนาขำาอกอนหนงกคอคำาอธบายทวา คนๆ หนงจะมทดนไดมากหรอนอยขนอยกบความรบผดชอบทเขามตอรฐ ถาเชนนนจรงประชาชนนน

71

แหละจะตองไดครอบครองทดนรวมกนทกๆ หมนไรแทนพวกพระยานาหมน พวกศกดนานหนอชางมองขามหวไพรทไถนาใหพวกตวนอนกระดกตนกนเอาๆ เสยอยางนเสมอ! เอาเถอะแมวาเขาจะถอวาการทำาราชการสำาคญกวาการไถนา พวกขาราชการมความรบผดชอบตอรฐมากกวาไพร จงไดศกดนามากกวา แตยงสงสยอยนดเดยวแหละวาพวกสาวสวรรคกำานลในเปนรอยๆ ! ในฮาเรมของกษตรยนน มหนาทรบผดชอบอะไรตอรฐ พวกเมยเลกเมยนอยของขนนางทงปวงนน มความรบผดชอบตอรฐตรงไหน ทกนางจงไดมศกดนากนมากกวาพวกไพรทงมวล เรารวาถาไมมพวกไพรสงคมกทลายครนเพราะไมมผผลต ไมมขาวกนกนทงเมอง แตการไมมพวกนางสนมกรมในและเมยเลกเมยนอยมไดทำาใหรฐตองฉบหายลงเลย ตรงขามกลบจะเหลวแหลกนอยลง และเจรญขนเสยดวยซำ า! ฉะนนขอทปราชญฝายศกดนาวาไววาใครจะมทดนมากหรอนอย สดแทแตหนาทรบผดชอบตอรฐนนเหนจะเชอไมไดเสยแลวเปนแมนมน ... ทถกมนควรจะเปนวาใครจะไดทดนมากหรอนอยขนอยทวาใครจะรบใชกษตรยไดอยางใกลชดเดดดวงถงอกถงใจกวาใครอยางนตางหาก!

วดและมสซง...เจาทดนใหญการแบงสรรปนสวนปจจยการผลตของชนชนศกดนานน นอกจากจะแบงปนในหมวงศวานวาน

เครอกษตรยและขนนางแลว วงการทไดรบสวนแบงทดนมากทสดอกวงการหนงกคอ วงการศาสนา วดวาอารามทมอยท วประเทศสวนหนงไดรบพระราชทานทดนเปนวสงคามสมา และทดนโดยรอบวดเปนทสำาหรบเกบผลประโยชนบำารงเลยงวดและพระสงฆ จากพระอยการตำาแหนงนา สงเกตไดวาพระสงฆและนกบวชไมไดรบทดนมาครอบครองเปนรายตว เปนแตไดรบผลประโยชนเทากบทพวกขนนางไดรบจากจำานวนทดนเทานนๆ ฉะนนจงใชคำาวา “เสมอนา” เชนพระครรธรรมเสมอนา ๒,๔๐๐ ไร ผลประโยชนนเรยกกนวา “นตยภต” คอขาวปลาอาหารทถวายสมำาเสมอ ขาวปลานไดมาจากไหน? คำาตอบกคอไดมาจากผลประโยชนบนทดนทประทานใหแกวด พระสงฆ และนกบวชทงหลายในวดจงถอผลประโยชนบนทดนนนรวมกน และไดรบสวนแบงมากนอยตามขนาดของศกดนาททางราชสำานกเทยบเสมอให

การยกทดนใหเปนสมบตของวด หรออยในความดแลของวดน เปนเรองธรรมดาทเกดขนทวไปทกประเทศในโลก ทขนชอลอชามากทสดกคอในประเทศฝรงเศสยคโบราณ ในยคนนพวกพระหรอวดครอบครองทดนผนมหมาเกบคาเชาและผลประโยชนจากประชาชนทอาศยเชาธรณสงฆ คาเชานเรยกกนวา Tithe

(เปนอากรรอยละ ๑๐) ในประเทศองกฤษกมทดนธรณสงฆเชนนเปนจำานวนมหมามหาศาล พวกกษตรยฝรงเศสและองกฤษตองทะเลาะเบาะแวงกบวดและสงฆราชไมไดหยดหยอน กเพราะขดแยงทางผลประโยชนเกยวกบทดนนเอง เชน พระเจาเฮนรท ๘ ขององกฤษ ทะเลาะกบสนตะปาปาแหงวาตกนผเปนกษตรยแหงพระแหงนกายโรมนคาทอลค การทะเลาะกนครงนนเปนทเลองลอในประวตศาสตรสมยตนครสตศตวรรษท ๑๖ เจาประกาศปลดพระ พระประกาศปลดเจา วากนใหวน ในประวตศาสตรจดไววาเขา

72

ทะเลาะกนดวยเรองเพยงโปปไมยอมใหเฮนรท ๘ หยาเมยเกาไปแตงเมยใหม แตสาเหตอนแทจรงมนอยตรงทความขดแยงทางผลประโยชนเหนอทดน เฮนรท ๘ หาเรองเพ อจะยดทดนของวดอนมจำานวนมหาศาลพรอมดวยทรพยสนบนทดนนนๆ ใหกลบคนมาเปนของชนชนศกดนาองกฤษเทานนเอง แลวทอตาโปปถงกบประกาศอปเปหหรอบพพาชนยกรรมพระเจาเฮนรท ๘ กเหตตรงทตาแกสญเสยผลประโยชนมหาศาลไปตางหาก!

ธรรมเนยมการถวายทดนและเลกใหแกวดนเปนธรรมเนยมทสบเนองจากสมยทาส ในสมยนนพวกราชะทงหลายจะถวายทงทดนและทาสไวแกวดเปนจำานวนมากมายแทบทกองค ในเมองเขมรพระราชาแทบทกองคกไดถวายทาสหรอ “ขาพระ” ไวสำาหรบทำาไรไถนาเอาขาวปลามาถวายวด คอยดแลปดกวาดและรองรำาทำาเพลงประโคมกนตลอดวนตลอดคน สวนมากกใหเลยงหม เลยงวว เลยงควาบ ชาง มา สำาหรบฆาแลวปรงเปนอาหารถวายพระ หรอเพอใชเปนพาหนะและลากลอเลอนดวย พวกกษตรยเขมรสมยตงมนอยทนครธม (ซงเรยกวาสมยพระนครหลวง พ .ศ. ๑๔๔๕-๑๙๗๕) เทยวตระเวนไปยกทดนยกทาสใหวดตางๆ จนทวอาณาจกร ทศาลพระกาฬลพบรกเคยเปนวดทมทดนมทาสรบใชมากอน๘๒ ในเมองเขมรนน ธรรมเนยมนทำากนแมในหมพวกขนนางขาราชการทมงคงรำารวย ตางคนตางแขงขนกนอทศทดนและทาสใหแกวดจำานวนมากๆ ทงนน เมอทำาแลวกจารกอกษรคยอวดไวยดยาวลงชอพวกทาสทอทศใหไวนนๆ ดวยครบทกคน บญชชอพวกทาสจงยาวเฟอยเปนแถว ตวอยางทชดเจนทสดของการยกทดนยกทาสใหเปนสมบตและเครองแสวงหาผลประโยชนของวด กคอการทำาพธกลปนาของพระเจาชยวรมนท ๗ คนทเคยกลาวถงมาครงหนงแลว (พ.ศ. ๑๗๒๔-หลง ๑๗๔๔) กษตรยองคนคลงไคลในการสรางวดสรางวาเอาเสยจรงๆ ไดสรางวดวาขนมากมายนบยอดปรางคทสรางไวทงหมดไดถง ๕๑๔ ยอด วดทงหมดททรงสรางไวน ไดทรงยกผลประโยชนท งมวลอนเกดแตหมบาน ๘,๑๗๖ หม ทอยรอบบรเวณวดใหเปนผลประโยชนของวด พรอมกนนนไดถวายทาสไวเปน “ขาพระ” เพอดแลวดและทำาการผลตเพอนำาผลประโยชนมาบำารงพระ จำานวนทาสทงสนม ๒๐๘,๕๓๒ คน ในจำานวนนเปนพวกนกฟอนรำาบำาเรอพระและรปปฏมารวมอยดวย ๑,๖๒๒ คน!๘๓ การอทศทดนผคนผลประโยชนนแหละทเรยกวา “พระกลปนา” อนเปนตนกำาเนดของพธกลปนาในเมองไทย

ทนเราหนมาดการทำาพธ “พระกลปนา” หรอถวาย “พระกลปนา” ในเมองไทย การทำาพธนเราไดรบมาทำากนตงแตสมยทาส เดมทเดยวเปนการยกทาสถวายวด จงไดเรยกพวกนนวา “ขาพระ” นนคอ “ทาสรบใชพระ” มาภายหลงตกถงสมยศกดนาเปลยนจากทาสมาเปน “เลก” จงไดเรยกวา “เลกวด” แตกยงมทเรยกขาพระกนอยตามเดมทวไป

ตวอยางของการยกทดนและผลประโยชนใหแกวดกคอการยกทดนใหแกวดในเขตเมองพทลง และเมองขนของพทลงในสมยพระเพทราชาเมอป พ.ศ. ๒๒๔๒ ทดนทงหมดทยกใหแกวดในครงนนไมทราบจำานวนเนอทแตทราบวามจำานวนทงสน ๒๙๐ วด นอกจากทดนทยกอทศใหแกวดแลว บรรดาไพรทงปวงท

73

อยในบรเวณนนกด พวกชาวเหนอทอพยพกวาดตอนลงไปไวทางปกษใตกด ยกใหเปนคนของวดทงสน ผลประโยชนทงปวงททำาไดตกเปนของวดสำาหรบบำารงพระสงฆทอาศยและซอมแซมวดนนๆ พวกคนทตกเปนของวดนเรยกกนวา “เลกวด” เพราะมสภาพเดยวกบเลกของเจาขนมลนาย บางทกเรยกวา “ขาพระ” หรอไมก “โยมสงฆ” หรอเรยกควบวา “ขาพระโยมสงฆ” คนพวกนทงหมดไดรบการผอนปรนไมตองเสยภาษอากรใดๆ ทงสน เพราะผลประโยชนทไดใชบำารงวดโดยสนเชงอยแลว๘๔

การยกทดน เลก และผลประโยชนใหแกวดท ขนชอลอชามากอกแหงหนงในเมองไทย กคอทพระพทธบาทสระบร เมอสมยพระเจาทรงธรรม (พ.ศ. ๒๑๖๓-๒๑๗๑) ครงนนเปนครงทตาพรานบญผมบญไดพบรอยพระพทธบาท พระเจาทรงธรรมไดสรางวดสรางมณฑปครอบพระพทธบาทแลวจง :

“ทรงพระราชอทศทดน ๑ โยชน (คอ ๑๖ กโลเมตร – ผเรยบเรยง ) รอบพระพทธบาทถวายเปนพทธบชา ทงกลปนาผลซงเกบไดเปนสวนของหลวงในทนน กถวายไวสำาหรบใชจายในการรกษามหาเจดยสถานทพระพทธบาท และโปรดใหชายฉกรรจอนมภมลำาเนาในเขตททรงอทศนนพนจากราชการอน จดเปนพวกขนโขลนเขาปฏบตรกษาพระพทธบาทแตอยางเดยว ทบรเวณททรงพระราชอทศนน ใหนามวาเมองปรนตปะ แตเรยกโดยสามญวาเมองพระพทธบาท”๘๕

พวก “ขนโขลน” น กคอพวก “ขาพระ” หรอ “เลกของพระพทธบาท” พวกนมหวหนาควบคมอกสคน คอ หมนพรหม พนทต พนทอง และพนคำา หนาทของทงสคนนกคอ “สำาหรบไดวากลาวขาพระโยมสงฆใหสซอมจงหนนตยภตถวายพระสงฆ ซงจำาพรรษาอย ณ เขาจงหวดพระพทธบาทองคละ ๓๐ ทะนาน”๘๖ พวกขาพระทพระพทธบาทน มจำานวนมากมายพอด เมอครงพระเจาบรมโกษฐรบกบเจาฟาอภย เปนสงครามกลางเมองพวกขาพระภายใตการนำาของขนโขลนไดยกกำาลงไปชวยทำาสงคราม ๑๐๐ คน พอเสรจศกจงไดรบพระราชทานอะไรตออะไรเพมเตมยกใหญ และชวยออกเงนไถพวกขาพระทตองตกไปเปนขขาขทาสตางเมองกลบมาอย ณ พระพทธบาทตามเดม พวกขาพระในพระพทธบาทจงเพมมากขน นบเฉพาะแตคนฉกรรจมถง ๖๐๐ ครว (สถต พ.ศ. ๒๓๒๗)๘๗

พวกขาพระทอยในบรเวณพระพทธบาทนน นอกจากจะเปน “ขาพระไถนาหลวง เอาขนถวายพระสงฆ” แลว ยงตองเสยภาษอากรใหแกวดอกดวย (รปเดยวกบ Tithe ของยโรป) อตราของอากรวดพระพทธบาทมดงน :

อากรคานาเกบโดยนบจำานวนววทใชไถ ววคหนงเกบอากร ๑๐ สลง ทออยไรละบาท อากรยางปละ ๒ สลง ตดไมเลกๆ ขนาดแบกไดดวยพรา อากรปละ ๑ เฟอง อากรตดเสาไมใหญปละ ๒ สลง พวกตดหวาย “ฉกตอกลอกเชอกสารพดการทงปวง” ถาผชายเสยอากรปละ ๑ สลง ผหญงเสยอากรปละเฟอง อากรตลาดรานละ ๒ สลง อากรหาบเรหาบละเฟอง (คำาใหการขนโขลนเรองพระพทธบาทในประชมพงศาวดารภาคท ๗ น.๖๔)

การอทศทดนและคนใหเปนสมบตและผลประโยชนของวดคอ “กลปนา” น ไดทำากนเปนครงใหญ

74

อกครงหนงในสมยพระเอกาทศรถ (อยธยาตอนกลาง) แตจะมรายละเอยดอยางไรหาหลกฐานไมได เชอวาการกลปนาวดทกษตรยทำาแลวพงศาวดารมไดจดลงไวเปนลำาเปนสนกคงจะมอกมาก บางทอาจจะมแทบทกสมยรชกาลกได ทงนสงเกตไดจากกฏหมายทชนชนศกดนาประกาศใช รสกวาเอาธระเรองกลปนามาตงแตสมยแรกตงกรงศรอยธยา ในกฏหมายลกษณะอาญาหลวงซงตราออกใชในสมยพระเจาอทองรามาธบดท ๑ กษตรยองคแรกของอยธยา (พทธศตวรรษท ๑๙ ตอ ๒๐) กมอยมาตราหนงทหามซ อขายทดนและผคนในกลปนาดงน

“มาตราหนง ไพรหลวงงานทานกด ไพรอทศกลปนาใหเปนขาพระกด เรอกสวนไรนาสำาหรบสด (สวน) พระสดสงฆกด ทานมใหผใดซ อขายถาแลไพรหลวงไพรอทศตองสขทกขประการใดแลเรอกสวนไรนาสดพระสดสงฆเกยวของอยกด ทานใหบงคมทลใหทราบแลวแตพระเจาอยหวจะทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ถาแลผใดเอาไพรหลวงไพรอทศแลเรอกสวนไรนาอนเปนสดพระสดสงฆไปซ อขายแกผใด ผใดสมคบไถซ อไวทานวาผนนมชอบ ใหเอาไพรหลวงไพรอทศกลปนาและเรอกสวนไรนา สดพระสดสงฆคงไวในราชการ สวนทรพยอนไถอนซ อนนใหเรยกคนไวเปนหลวง” (อาญาหลวง ๑๓๘)

ขอใหสงเกตดวยวา การพระราชทานทเปนกลปนาแกวดนนม ๒ วธ วธหนงเปนการพระราชทานทเดดขาดไมเหมอนกบทพระราชทานแกเอกชน ซงอาจเรยกเวนคนได ในสมยพระนารายณมหาราชเคยยกทดนในวงลพบรใหเปนกลปนาวด ทงนเพอบวชพวกขาราชการทจะตองถกพระเพทราชาและพระเจาเสอดงจบฆาตอนพระองคสวรรคต รชกาลท ๔ อยากไดวงคนมาเปนของเจาสำาหรบอยใหสบายอารมณ กตองหาทดนผนใหมมาแลกเปลยนดงปรากฏใน “ประกาศพระราชทานแลกเปลยนทวสงคามสมาเมองลพบร” ลงวนพธ เดอน ๑๒ แรม ๑๓ คำา ปจอ จตวาศก จลศกราช ๑๒๒๔ (พ.ศ. ๒๔๐๕) ดงน

“จงมพระบรมราชโองการดำารสใหเจาพนกงานกรมพระเกษตราธบดจดซ อทนาตำาบลหนงใหญกวาทพระราชวงนน แลใหญกวาทบานเจาพระยาวชาเยนทรดวยเพราะไดเหนวาทบานเจาพระยาวชาเยนทรนน พระสงฆไดเขาไปอยครอบครองเอาเปนวดในคราวหนง... ทนาทจดซ อนนจงทรงพระราชอทศถวายในพระพทธจกร เปนของจาตทศสงฆแลกเปลยนทพระราชวงแลทบานเจาพระยาวชาเยนทรคนมาเปนของในพระราชอาณาจกร...” (ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๖ น.๕๘)

ทนาซงรชกาลท ๔ ซ อถวายกลปนาแลกเปลยนเอาวงคนมานน พระสงฆผครอบครองกใหประชาชนเชาทำานาเกบผลประโยชนเปนรายป ประกาศฉบบเดยวกนกลาวตอไปวา

“ไดยนวาคาเชาไดปละ ๑๐ ตำาลง สองบาท สองสลง (๔๒ บาท ๕๐ สต.) พระสงฆในเมองลพบรไดเกบเปนตตรปบาตบรโภคอยทกป... คานากไมไดเกบเปนหลวง...”

ทวาคานากไมไดเกบเปนของหลวงนนหมายความวา กษตรยยกใหวดเดดขาด ไมเกบภาษทดนจากวดอกเลย ทดนของวดเปนอสระจากอำานาจของกษตรยโดยสนเชง เปนเสมอนทลอยๆ นนคอ “ทรงพระราชอทศกำาหนดถวายเปนวสงคามสมาแขวงหนง ตางหากจากพระราชอาณาเขต” (ประชมประกาศรชกาลท

75

๔ ภาค ๖ น.๕๕) โดยนยน ผลประโยชนทวดเกบได วดไดเปนกรรมสทธเตมเมดเตมหนวย ไมตองแบงเปนภาษทดนใหรฐตอเหมอนทเคยทำากนในยโรป ประกาศนนไดอธบายวา

“ทรงพระราชอทศยกไปเปนทสงฆ ใหสงฆเปนเจาของดวย ใหบรโภคคานาเปนกลปนาดวย เหมอนหนงราษฎรเชานาทานผอนทำา ตองเสยคาเชาใหเจาของนาดวย ตองเสยคานาแทนเจาของดวย ฉนใด ผทเขาไปทำานาในทของสงฆอนนน ตองเสยคาเชาสวนหนง คานาสวนหนง เปนของสงฆทงสองสวน”

ทกลาวมาน เปนการอทศถวายทกลปนาอยางพเศษซงทตกเปนของสงฆเดดขาด รฐไมเกบภาษทดนจากสงฆเลย นเปนอยางหนง อกอยางหนงเปนการถวายทแบบธรรมดา วธนวดเกบคาเชาแตอยางเดยว ฝายกษตรยเกบคานา ผเชาจงเสยคาเชาใหวดและเสยคานาใหหลวง แตรวมความแลว ผเชากตองเสยทงสองชนทงนน ผดกนกทจะเสยใหแกใครเทานน

สวนพระภกษสงฆในวด เมอเกบไดผลประโยชนเทาใดจากทดน กจะแบงออกเปนสามสวน สวนหนงใชบำารงพระพทธ นนคอใชเพอซ อดอกไมธปเทยน นำามนสำาหรบบชาพระบาง ซอมแซมพระบางโบสถบาง แตสวนนไมคอยไดใชเทาใดนก เชน นำ ามนตามตะเกยงบชาพระ ถาเปนวดหลวงกษตรยกพระราชทานให (ประชมประกาศรชกาลท ๔) สวนทสองใชบำารงพระธรรมนนกคอสรางคมภรพระไตรปฎก อรรถกถาฎกา ทำาตพระธรรม ฯลฯ สวนทสามใชบำารงพระสงฆไปตามลำาดบยศศกด

ในพระอยการตำาแหนงนาพลเรอนกำาหนดตำาแหนงศกดนานกบวชไวเปนลำาดบ ตงแตศกดนานา ๒,๔๐๐ ลงมาจนนา ๑๐๐ อตราศกดนาของนกบวชนพระอยการใชคำาวา “เสมอนา” เชน พระครมไดรธรรมเสมอนา ๑,๐๐๐ ซงหมายความวา พระครมไดรธรรมใหมผลประโยชน และบรรดาศกดเสมอกบขนนางทมศกดนา ๑,๐๐๐ ทตองใชเชนนกเพราะกษตรยมไดแจกจายทดนใหแกพระสงฆหรอนกบวชเปนรายตว หากแจกจายใหแกวด วดเปนผแสวงหาผลประโยชนแลวแบงปนกนในหมพระสงฆตามลำาดบศกดอกทอดหนง

โดยลกษณาการเชนน วดในพระพทธศาสนา จงกลายสภาพเปน “เจาทดนใหญ” ไปโดยมาก ทางฝายชนชนปกครองของศกดนาตองเอาธระเกอกลดแลพวกเลกวดหรอขาพระโดยยกไปเปนหนาทของกรมพระอาลกษณ ซงมตำาแหนงศกดนาเปนกรมใหญ แตในภายหลงไดยายไปเปนหนาทของ “กรมวง” เทาทปรากฏกมจำานวนมากมายอย คอมขาพระสบสองพระอารามเปนเบ องแรก และตอมากไดพวกขาพระในวดตางๆ ทวไปมาขนตอกรมวงอกดวย๘๘

ประเพณการยกทดนกลปนาวดน มไดมเฉพาะในพธของกษตรยแตผเดยว แมพวกเจาพระยามหานครทมงคงใหญโตกไดปฏบตเหมอนกนทงสน เชนทนครศรธรรมราชในสมยกอนกม “กรมขาพระ” อยในระเบยบการปกครองเมองดวย๘๙

ประเพณกลปนาวดอยางโบราณน แมเดยวนจะยกเลกไป แตทางปฏบตแลวกยงคงมการปฏบตท

76

คลายคลง นนคอยงคงมการพระราชทานทเปนวสงคามสมาใหแกวดตางๆ ซงวดเหลานนไดใชเพอสรางโบสถวหารการเปรยญ และแบงใหประชาชนเชาเพอเกบผลประโยชนบำารงวด สวนพระสงฆทมยศศกดและความรในธรรมะกไดรบเงนเดอนเปนคานตยภต (คาอาหาร) แทนขาวปลาอาหารทเคยไดรบจากพวกเลกวดในครงกอน

ตามสถตของกรมประชาสมพนธเมอ ป ๒๔๙๗ ปรากฏวามวดในพระพทธศาสนาทงสนถง ๒๐,๙๔๔ วดทวประเทศ ในจำานวนทงหมดนจะมสกกวดทไดรบพระราชทานทเปนวสงคามสมา ไมสามารถจะหาสถตได (เฉพาะเวลาทเขยนเรองน) เทาทหาไดเมอ พ.ศ. ๒๔๗๙ ไดมการพระราชทานวสงคามสมาครงหนง จำานวนวดทไดรบพระราชทานท งสนในครงนน ๑๙๕ วด เนอทของวสงคามสมาทพระราชทานทงสนประมาณ ๑๐๘,๒๑๘,๖๔๐ ตารางเมตร (ประมาณ ๖๗,๖๓๗ ไรเศษ)๙๐ ตวเลขนคงพอจะใหความคดไดบางอยางคราวๆ วา วดทวประเทศจะมทดนในครอบครองสำาหรบแสวงหาผลประโยชนสกเทาใด

นอกจากวดในพระพทธศาสนาแลว วดในครสตศาสนาของพวกบาทหลวงฝรงเศสกไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหซ อหาทดนได เพอทำาการเพาะปลกแสวงหาผลประโยชนเปนทนในการเผยแพรศาสนา ทงนตามขอตกลงระหวางรฐบาลศกดนาไทยกบรฐบาลจกรวรรดนยมฝรงเศสในหนงสอสญญาทางพระราชไมตรทางการคาขายและการเดนเรอ ลงวนศกร ขน ๑๔ คำา เดอน ๙ ปมะโรง พ .ศ.

๒๓๙๙ (ในรชกาลท ๔) ซงตรงกบวนท ๑๕ สงหาคม ค.ศ. ๑๘๕๖ทดนทอนญาตใหพวกวดฝรงเศสหรอมสซงแสวงหาผลประโยชนน กำาหนดใหไมเกนอตราเมองละ

สามพนไร ทงนโดยไมคดเนอททใชตงวดรวมดวย แตอตรานกมขอยกเวนเปนแหงเปนทเหมอนกน เชน เมองชลบรใหเพมเนอทดนขนเปน ๑๔,๐๐๐ ไร เมองราชบรเปน ๑๓,๐๐๐ ไร เมองฉะเชงเทรา ๙,๐๐๐ ไร

รายชอเมองและทดนของวดบาทหลวงฝรงเศสในวนทออกพระราชบญญตมสซง มดงน๑. มณฑลกรงเทพฯ

กรงเทพ ๔๐๒ ไรนครเขอนขนธ (พระประแดง) ๓๕ ไรสมทรปราการ ๔๐ ไรธญบร ๑๐๐ ไรมนบร ๕๐๐ ไรรวมทงมณฑล ๑,๐๗๗ ไร

๒. มณฑลปราจนบรฉะเชงเทรา ๑,๗๗๕ ไร(ภายหลงเพมเปน ๙,๐๐๐ ไร)

77

ปราจนบร ๑,๓๒๕ ไรนครนายก ๒๙๕ ไรชลบร ๑๒,๓๗๗ ไร(ภายหลงเพมเปน ๑๔,๐๐๐ ไร)

รวมทงมณฑล ๒๒,๗๗๒ ไร๓. มณฑลนครไชยศร

นครไชยศร ๑,๙๗๐ ไรสพรรณบร ๓๕๐ ไรสมทรสาคร ๑๕๐ ไรรวมทงมณฑล ๒,๔๗๐ ไร

๔. มณฑลอยธยาอยธยา ๑,๒๙๙ ไรสระบร ๑๖๐ ไรสงหบร ๑๖๔ ไรรวมทงมณฑล ๑,๖๒๓ ไร

๕. มณฑลราชบรราชบร ๑๑,๖๑๗ ไร(ภายหลงเพมเปน ๑๓,๐๐๐ ไร)

กาญจนบร ๕๐ ไรสมทรสงคราม ๘๓๔ ไรรวมทงมณฑล ๑๒,๕๐๑ ไร

๖. มณฑลนครสวรรคนครสวรรค ๑๒ ไร

๗. มณฑลจนทบรจนทบร ๒๑๕ ไร

รวมทงสน ๔๐,๖๗๐ ไรสรปความในตอนนทงตอนไดวา ผถอกรรมสทธในปจจยการผลต (ทดน) ในระบบศกดนาของไทยก

คอ๑. กษตรยและพระบรมวงศานวงศรวมทงลกเมย๒. ขนนางขาราชบรพารและชนชนเจาทดนทวไป

78

๓. วดในพระพทธศาสนาและศาสนาอนนนกคอ ทงสามพวกน คอเจาทดนใหญในสงคมไทยในสมยศกดนา

ไพร - กบการถอกรรมสทธทดนคราวนกมาถงพวกไพร พวกไพรถอกรรมสทธในทดนอยางไร?

ในสมยพระบรมไตรโลกนาถ เมอไดมการแจกจายทดนกนครงใหญนน พวกไพรตางกไดรบสวนแบางทดนโดยทวกน โดยปกตพวกนจะไดรบทนาเพยงคนละ ๕ ไรเทานน ทงนเพราะพวกนสวนมากเปนทาสทเพงไดหลดพนมาเปนไท ยงตงตวกนไมตด มกจะเปนพวกทยากจนขนแคนเสยสวนมาก ซงเขาอยในเกณฑยาจก วนพก ทาส และลกทาส

สวนพวกไพรทรบใชงานเจานายเปนไพรเลว ถามคนฝากฝงใหเปน “เลว” ของเจาขนมลนายได พวกนกนบวามวาสนาไดเปนขาเจานาย ไดรบสวนแบงนาคนละ ๑๐ ไร

ถดมาอกขนหนงเปนพวก “ไพรราบ” พวกนคอไพรชนสง มฐานะดกวาพวกไพรเลว เปนอสระแกตว ไมตองขอใครกนหรอพงพาใครอย พวกนไดคนละ ๑๕ ไร

นคออตราสงสดทแตละคนจะไดรบในฐานะทเปนประชาชนของพระราชอาณาจกรสยามหรอในฐานะทเปนขาแผนดนของทาน

อตราเหนอขนไปนยงมอกสองอตรา นนคออตรา ๒๐ ไร สำาหรบไพรมครว ไพรมครวนมไดหมายถงไพรทมครอบครว หากหมายถงไพรทคม

ครวมาจากทอน เชน ทดโตคมครวลาวมาจากเวยงจนทนมพวกลาวอยในการนำาหมหนงอาจจะเปน ๒๐-๓๐ หรอ ๕๐ ดงนทดโตกเปนไพรมครว ไดรบสวนแบง ๒๐ ไร เปนความดความชอบฐานทมนชกชวนผคนมาทำานาใหในหลวงทาน

อตรา ๒๕ ไร สำาหรบไพรหวงาน นนคอสำาหรบผทไดรบแตงตงเปนหวหนางานของแตละยาน ทดโตทคมครวลงมานน ถาเกดไดเปนหวหนางานโยธาทำาถนนในพระราชวงหรอรอบพระราชวง ทดโตตองคอยดแลเรงรดงาน คอยควบคมคนมใหหลบหน ฯลฯ แกกไดรบสวนแบง ๒๕ ไร เปนรางวลพเศษ

อยางดทสด ถาทดโตไดรบแตงตงเปน “หาสบ” คอหวหนาของประชาชนในสบหลงคาเรอน แกกไดสวนแบงเขยบสงขนอก ๕ ไร เปน ๓๐ ไร ซงในกรณน แกกกลายเปนขาราชการไปเสยแลว หาใชสามญชนธรรมดาไม

ในตนสมยของระบบศกดนา เปนยคสมยของการปลดปลอยทาสครงใหญ พวกทาสจงไดรบสวนแบง หรอ “รบพระราชทาน” ทดนดวยทกตวคน คนหนงได ๕ ไร เสมอกนกบพวกยาจก (คนจน) และวนพก (ขอทาน) พวกทาสและพวกยาจกวนพกทไดรบพระราชทานทดนน มไดรบทดนไปเปนกรรมสทธเดดขาด หากใหเพยงกรรมสทธในการครอบครองทำาผลประโยชนดงกลาวแลวแตตน ขอใหเราสมมตวา

79

บดนมทาส, ลกทาส, ขอทาน, คนยากจนจำานวน ๓๐๐ คนไดครอบครองทดนในตำาบลสำาโรงเปนเนอททงสน ๑,๕๐๐ ไร (๕ x ๓๐๐) พวกนไดกลายเปนเสรชนไปแลวโดยสนเชงหรอไฉน?

ยงกอน!

ในคราวเดยวกนนนพระยายมราชฯ เสนาบดกรมเมองไดรบพระราชทานสวนแบงทดนหมนไร ในจำานวนทดนหมนไรนนไดครอบเอาทดน ๑,๕๐๐ ไรของพวกเสรชนใหมนนเขาไวดวย ฉะนนคนทง ๓๐๐ คนผทำาการผลตบนทดนคนละ ๕ ไรนน จงตองกลายเปนคนภายในสงกดของพระยายมราช พระยายมราชจงออกกฏบงคบภายในอาณาเขตของตนใหพวกผคนเหลานนมาชวยทำานาใหตนดวย ใหสงสวยเสยใหแกตนดวย อตราทจะตองเสยมตางๆ กนแลวแตจะตกลงกนได ถงปพระยายมราชกออกสำารวจจำานวนคนลงบญชไว เอานำาหมกสกหมายเลขลงบนขอมอบางบนทองแขนบาง พวกทถกสกแลวตองไปทำางานรบใชนายจนตลอดชวตทกคน จะหนกไมมทางหนเพราะนำ าหมกดำาตดอยลบไมออก ตกลงกเปนขขาเจาขนมลนายตอไปตนกวาจะตาย หาเวลาทำานาตวเองยากเตมท

คราวนพวกไพรทงปวงทมนาเพยง ๕ ไร หรอจะพดใหถกมสทธทำานาเลยงตนเองบนทดน ๕ ไรเทานน ทำาเลยงตนเองอยไปมาพกเดยวกตระหนกวาทำานาบนพ นท ๕ ไร ไมพอกน ครนจะซ อทดนเพมกไมมสตางค และถงมสตางคกฏหมายกหามซ อขายทดนภายนอกเมองหลวง หรอถงมกฏหมายอนญาตใหซ อไดเขากไมอาจซ อ เพราะกฏหมายของชนชนศกดนาอนญาตใหเขามทดนในครอบครองเพอทำาผลประโยชนไดเพยง ๕ ไรเทานน เมอประสบปญหาไมพอกนเขากตองกเงนดอกเบยรอยละ ๓๗.๕๐ ตอเดอน (= ๑ เฟองตอ ๑ ตำาลงในเวลา ๑ เดอน) ไมกขายฝาก (ซงกฏหมายอนญาต) พอหมดหนทางชำาระหนเขา เจาหนกยดทดนเสยซงกฏหมายใหยดได ทดนกหลดมอไป ทบางคนทดนหลดมอไปแลวกยงไมรอดหน กตองตคาตวขายเปนทาสตอไป ตอนนกเลยถกพวกนายเงนใชใหไถนาสบายใจเฉบไปเลย

ทนในฝายพวกทาสของเจาขนมลนายอนทจรงแลวเมอพระบรมไตรโลกนาถแบงทดนใหคนละ ๕ ไรนน มใชวาจะโลดแลนออกไปทำานาของตวไดกเปลา พวกนยงคดคาตวอยกบเจาขนมลนาย ตวมนากมไป สวนทเปนทาสกเปนไป (นเปนลกษณะทาสของระบบศกดนาซงทาสมกรรมสทธในทรพยสนเอกชนได)

เมอมสตางคมาไถตวหลดเปนไทเมอใดจงจะไปทำานาของตวเองไดและพอยางเทาเขาไปสทนาของตนกกลบตองตกเปนเลกของผครอบครองเหนอผนดนบรเวณนนอกชนหนง แตสวนมากแลวพวกทาสทพยายามดนรนจนหลดเปนไทไปนน ลงทายกเดนหลกบวงของชนชนศกดนาไปไมพนตองฉบหายขายตวกลบเปนทาส หรอไมกเอาลกเมยขายเปนทาสกนแทบทงนน

นคอลกษณะการถอกรรมสทธในปจจยการผลตของไพรซงเปนชนสวนขางมากในสงคม

80

๒. การขดรดของชนชนศกดนา หรอการแสวงหาผลประโยชนจากปจจยแหงการผลต

การขดรดของชนชนศกดนาทตอไพรทงมวลนน มอยดวยกนหลายแบบหลายวธเปนตนวา ภาษอากรจากทดน, คาเชา, ดอกเบ ย, และการผกขาดภาษ จะขออธบายโดยยอพอมองเหนลกษณะคราวๆ ดงตอไปน

คาเชาและดอกเบย๑) คาเชา หลกฐานการขดรดคาเชาของเจาทดนในสมยศกดนาแตโบราณไมมตกทอดมาถงปจจบน

เปนลำาเปนสนนก เราจงรไดยากวาไดมการวางกำาหนดอตราคาเชาทดนกนอยางไร แตตามทปฏบตสบตอกนมา ระเบยบการเชาทนามกเกบคาเชาประมาณ ๓๐ เปอรเซนตของผลทได แมจนในสมยหลงๆ และแมในปจจบนกปฏบตกนอยดาษดน ทนาไรหนง นาอยางดทสดจะไดผลระหวาง ๓๐-๔๐ ถง ผลไดนตองสงเปนคาเชาเสยประมาณ ๑๐ ถง อยางกรณาก ๖ ถง แมในพระราชบญญตควบคมคาเชานา พ.ศ. ๒๔๙๓ ซงประกาศใชเมอวนท ๑๒ ตลาคม ๒๔๙๓ กยงไดกำาหนดอตราคาเชาไวดงน :

(๑) นาทไดขาวเปลอกปหนงไรละ ๔๐ ถงขนไป เกบไมเกนไรละ ๑๐ ถง(๒) นาทไดขาวเปลอกปหนงไรละ ๓๐ ถงขนไป เกบไมเกนไรละ ๖ ถง(๓) นาทไดขาวเปลอกปหนงไรละ ๒๐ ถงขนไป เกบไมเกนไรละ ๓ ถง(๔) นาทไดขาวเปลอกปหนงไรละไมถง ๒๐ ถง เกบไมเกนไรละ ๑ ถง

ซงอตรานเปนอตราคาเชานาในยคทนนยมทชนชนศกดนาออนกำาลงลงไปแลวดวยซำาแตอตราการเชาทแพรหลายทสดทใชกนอยทวไปกคออตราคาเชา ๕๐ เปอรเซนตของผลทได นน

คอ “การทำานาแบงครง” ซงเปนระบบการเชาทแพรหลายใชกนทวไปในประเทศศกดนาอนๆ อกหลายประเทศ เชนประเทศจนกอนสมยการปลดแอก เปนตน

การเชาทนาของประชาชนในยคศกดนา เปนรายไดสำาคญอยางหนงของชนชนศกดนา ทงนเพราะชนชนศกดนาไดเขายดครองทนาดทงมวลไวในมอของตนเสยแทบทงสน โดยเฉพาะในภาคกลางบรเวณลมแมนำ าเจาพระยา เมอชนชนศกดนาไดขดคลองระบายนำ าแลว กมกกวานซ อจบจองทดนไวในมอแทบทงหมด

“ในทองทงรงสตอนกวางใหญไพศาลนน... ทนาสวนมากมใชเปนกรรมสทธของกสกร กสกรตองเชาเขาทำา และกสกรไดเชานาทำาเปนจำานวนเนอทพอเหมาะแกกำาลงทจะทำาได เพราะถาขนเชามามากเกนกำาลงทจะทำาไดหมด กจำาตองเสยคาเชาทกไร จะทำาหรอไมทำากตองเสยคาเชาใหแกเจาของนาทงนนมไดมการยกเวน... ทงนกเพราะเหตวานาในทงรงสตสวนมากนนเปนของบคคลทมใชกสกร กสกรในทงรงสตบางจงหวด เชน จงหวดปทมธาน กสกรไมไดเปนเจาของทดนเฉลยรอยละ ๗๒.๕๑ กสกรเหลานสวนมากไมมทดนของตนเองเลยสกไรเดยว ตองเชาเขาทำาทกตารางนว...”๙๑

81

ในสมยศกดนากฏหมายไดชวยรกษาผลประโยชนชนชนเจาทดนเปนอยางด เพราะถาผเชาไมมคาเชาใหตามกำาหนดสญญา กฏหมายใหเกาะกมตวมาปรบใหเสยคาเชา ๒ เทา คาเชาทเรยกเกบ ๒ เทานน ใหยกคาเชาแทๆ ใหเจาของทดนไป สวนทเหลอรฐบาลยดไวครงหนงเปนคาธรรมเนยม (เงนพนย) อกครงหนงเปนคาปรบ (สนไหม) ยกใหแกเจาของทดน (เบดเสรจเพมเตมบทท ๗)

โดยปกตในสมยศกดนา การชำาระคาเชานาจะยกไปชำาระกนปลายป คราวนถาหากเจาของทนาเหนวาผเชาคนเดมทำาทาจะทำานาไมไดผล มกำาลงไถไมพอ ตกปลายปนนจะไมมคาเชาใหตน ในกรณนนเจาของทนากมสทธจะยกทดนผนนนใหคนอนเชาซอนทบลงไปไดทนท เจาของนาจะทำาเชนนนไมไดกตอเมอผเชาไดชำาระเงนลวงหนาแลวเทานน (เบดเสรจเพมเตม บทท ๖)

อยางไรกด ฐานะของชาวนาเชาทในสมยศกดนาเปนฐานะทเสยงตอการหมดตว ลมละลายขายตวเปนทาสอยตลอดเวลาเชนเดยวกนกบในสมยปจจบน ทสงคมยงมลกษณะกงศกดนาคอชาวนาตองเสยงตอการลมละลายกลายเปนทาส กรรมกรวงเขามาขายแรงงานในกรงอยราไป

๒) ดอกเบย การทชาวนาตองประสบกบการขดรดอยางหนกหนวงทำาใหแทบทกครวเรอนตองกหนยมสน แมในปจจบนชาวบานกยงคงอยในสภาพเชนนน ในตอนปลายระบบศกดนา หรอ นยหนงตอนปลายของยคทศกดนามอำานาจทางการเมอง ไดมผสำารวจหนสนของชาวนาไทย เมอ พ.ศ. ๒๔๗๓-๗๕ ปรากฏวาชาวนามหนสนเฉลยแลวดงน

ภาคกลาง มหนสนครอบครวละ ๑๙๐ บาทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหนสนครอบครวละ ๑๔ บาทภาคเหนอ มหนสนครอบครวละ ๓๐ บาทภาคใต มหนสนครอบครวละ ๑๐ บาท

อตราดอกเบยทกสกรไทยในยคศกดนาตองเสยใหแกนายเงนในระยะ พ.ศ. ๒๔๗๓-๗๕ มดงนภาคกลาง ตองเสยดอกเบยอยางตำา ๔% อยางสง ๑๒๐%

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตองเสยดอกเบยอยางตำา ๑๓% อยางสง ๕๐%

ภาคเหนอ ตองเสยดอกเบยอยางตำา ๒% อยางสง ๓๘%

ภาคใต ตองเสยดอกเบยอยางตำา ๑๒% อยางสง ๒๔๐%

จำานวนของกสกรทตองเปนหนคดเฉลยแลวดงนภาคกลาง กสกร ๑๐๐ คน ตองเปนหน ๔๙.๑๗ คนภาคอสาน กสกร ๑๐๐ คน ตองเปนหน ๑๐.๗๕ คนภาคเหนอ กสกร ๑๐๐ คน ตองเปนหน ๑๗.๘๓ คนภาคใต กสกร ๑๐๐ คน ตองเปนหน ๑๘.๒๕ คน

(สถตจากบทความของ ดร.แสวง กลทองคำา ในเศรษฐสาร เลมท ๒๓ ปท ๒ ฉบบท ๙ ปกษแรก ๑

82

พฤษภาคม ๒๔๙๗)

อตราดอกเบยในสมยศกดนาทใชมาจนถงสมยรตนโกสนทรตอนกอนสมยรชกาลท ๕ ตามทปรากฏในกฏหมายลกษณะกหนบทท ๙ มอตราดงนคอ

๑ เฟอง ตอ ๑ ตำาลงในระยะเวลา ๑ เดอนนนคอกเงน ๔ บาทตองเสยดอกเบย ๑๒ สตางคตอเดอน คดเปนรอยละไดรอยละ ๓๗.๕๐!

ลาลแบรไดเลาไววา ในสมยแผนดนสมเดจพระนารายณไมมกฏหมายหามเรยกดอกเบ ยเกนอตรา และพวกนายเงนกพากนเรยกดอกเบยยกนอยางสงหามจำากดไม

“แตในขอนลกษณะกหนบทท ๖๘ บญญตวา หากอตราดอกเบ ยไดตกลงกนกำาหนดสงกวาอตราดอกเบ ยตามปกต อตรานจะใชบงคบไดแตเพยงเดอนหนงเทานน ภายหลงระยะเวลาน จะตองลดลงใหเทากบอตราหนงเฟองตอหนงตำาลงซงผดกบขอความทลาลแบรกลาวไว หนงสอของลาลแบรโดยมากมนำ าหนกนาเชอเปนหลกฐานในทางประวตศาสตรได จงสนนษฐานวา ขอบญญตบทท ๖๘ ซงหามมใหเรยกดอกเบยเกนอตรานไดตราขนภายหลงแผนดนสมเดจพระนารายณ หรออกนยหนงขอบญญตนเลกใชและมไดถอตามในทางปฏบตและทจรงจะเหนไดภายหลงวา ตลอดมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทร คอในสมยทขอบญญตบทท ๖๘ นยงคงเปนกฏหมายอย เจาหนกยงมไดปฏบตตาม และเรยกเอาอตราดอกเบยสงกวาอตราซงกำาหนดไวตามกฏหมายเนองๆ... เนองจากอตราดอกเบ ยสงนเอง ลกหนซงไมชำาระดอกเบยตามระยะเวลา จงตกอยในภาวะอนหนกของดอกเบยททบทวขนโดยรวดเรว จำานวนเงนคางชำาระเพมขนจนลกหนไมสามารถชำาระได และหมดหนทางทจะรอดตวได นอกจากยอมตวลงเปนทาส”๙๒

ในสมยรชกาลท ๕ ปแรกทไดขนเสวยราชยไดออกกฏหมายเพอแสดงความปรารถนาจะชวยลกหนทาสขนฉบบหนง (ประกาศเมอวนพธ เดอน ๓ แรม ๗ คำา วนท ๓ กมภาพนธ ๒๔๑๑) แตกเปนกฏหมายประหลาดกลาวคอทแรกกชวยลกหนทาสโดยใหชำาระเพยงเงนตนเทานน ดอกเบ ยไมตองชำาระตอไป แตดอกเบยคางชำาระไวกปๆ ตองชำาระดวย และยงระบวา ถาหากลกหนทาสไมมเงนชำาระดอกเบยทคางนน ใหนายเงนเฆยนลกหนไดแทนดอกเบยในอตรา ๓ ทตา ๑ ตำาลง! นนเปนลกษณะของโทษทางอาญาโดยตรง!

“ดอกเบยรอยละ ๓๗.๕๐ ตอเดอนนน จะไดใชกนตามกฏหมายมานานเพยงใดไมปรากฏ แตเทาทพบหลกฐาน การกเงนอยางเปดเผยไดลดดอกเบยลงมามากในรชกาลท ๔ ลดลงมาเหลอรอยละ ๑๕ ตอป๙๓ และไดลดลงมาเรอยๆ ในสมยรชกาลท ๕ เปนชงละบาท แตพวกนายเงนกมกโกงขนเปนชงละ ๕ บาทอยเสมอ” (ร. แลงกาต)

อยางไรกด ดอกเบยและคาเชาจะมอตราสงหรอตำาเพยงใดกตาม โดยลกษณะของมนแลว มนกคอระบบการขดรดหลกของชนชนศกดนาทงมวลทกระทำาตอไพรในยคนนนนเอง โดยเฉพาะดอกเบยนนเปนเครองมอสำาคญของชนชนเจาทดนทจะอางเพอยดทรพยและทดนรวมทงลกเมยของไพรไปเปนของตน “สบสาวเอาลกเตาขาคนชางมาววควายเหยาเรอนเรอกสวนไรนาทดนใหแกเจาสนโดยควรแกสนทาน ...” (ก

83

หน ๕๐) นประการหนง อกประการหนง ดอกเบยไดใชเปนเครองมอทจะเอาคนลงเปนทาส นนคอนำาออกตคาขายตวเอาเงนใชหน “กหนทานเมอเปนไท และจำาเนยร (นาน) ไปแลผกยาก (ตกยาก) เปนทาสทาน และใหเอาตวผถอหนนนออกมาตคาขายแจกแกเจาหนทงปวง” (กหน ๑๕)

นคอพษสงของดอกเบยในสมยศกดนา ซงแมในยคกงศกดนาปจจบนน กยงมพษสงไมยงหยอนไปกวากนเทาใดนก

ภาษอากรผลประโยชนของชนชนศกดนาโดยเฉพาะพวกชนชนปกครองศกดนาในดานภาษอากรน มอยดวย

กน ๔ ประเภท กลาวคอ :๑) สวย๒) ฤชา๓) จงกอบ๔) อากรจะขออธบายคราวๆ พอใหเหนลกษณะการขดรดของชนชนศกดนาและจะเลอกเนนกลาวแตเฉพาะ

ทจำาเปนและทสำาคญตามลำาดบ๑) สวยสวย หมายถงเงนหรอสงของทรฐบาลศกดนาบงคบเกบกนเปลาเอาจากประชาชนและคนในบงคบ

ของตน การเกบสวยมใชเปนการเกบสวนลดจากผลประโยชนหรอรายไดใดๆ ทงสน หากเปนการเกบเอาดอๆ ใครอยบนผนดนของฉน อาศยอากาศฉนหายใจ อาศยนำาในลำาคลองฉนดมกตองเสยเงนหรอสงของทฉนตองการใหแกฉนเปนสงตอบแทน ถาจะพดใหกระจางแจงสวยกคอเงนคาเชาดนฟาอากาศหรอเชาดนนำาลมไฟจากกษตรย ถาไมเชนนนกคอเงนแปะเจยะเราดๆ นเอง

ประเภทของสวยมอยดวยกน ๔ ประเภทคอก. เครองราชบรรณาการ คอสวยทพวกเจาประเทศราชหรอสามนตราช (Vassals) ตองสงมาถวายเปน

ประจำา ปละครงบาง สามปตอครงบาง ของทจะสงมาเปนสวยหรอบรรณาการกมกมสงของพ นเมองทหาไดยากในราชสำานกของศกดนาเมองไทย เชน ประเทศญวนกจะมแพรอยางด ประเทศลาวกจะมของปาทหายาก ดงนเปนตน แตสงทจะขาดไมไดกคอ ตนไมเงนตนไมทองอยางละตน สงควบเขามาสำาหรบบชาพระบรมโพธสมภารของพระเจาแผนดนใหญในกรง การกะเกณฑสวยสาบรรณาการนเปนการขดรดระหวางชนชนศกดนาตอชนชนศกดนาดวยกน ซงแนนอนยอมตงอยบนพ นฐานของการขดรดประชาชนอกทอดหนงดวย

ข. พทธยา คอการรบเอาสมบตทรพยสนของเอกชนเขาเปนของกษตรย ในสมยพระนารายณ ลาล

84

แบรเลาไววา รบเอาสวนแบงจากทรพยสนมรดกของผตาย ซงรฐบาลศกดนาเหนวามอยเกนศกดของทายาท ทรพยสนของพวกนเรยกวา ตอง “พทธยา” พทธยานนตามตวแปลวา การฆา การประหาร ทรพยสนพทธยาจงมไดหมายถงแตเพยงทรพยสนมรดกทมมากเกนศกดของผรบทายาทเทานน หากหมายถงทรพยสนทงปวงทรฐบาลศกดนารบมาจากผทตองโทษประหาร ถาเราเปดดกฏหมายเกาๆ สมยอยธยาและรตนโกสนทร ตงแตสมยรชกาลท ๕ ขนไปจะพบโทษ ฟนคอ , รบเรอน , รบราชบาตร มอยแทบทกมาตรา พวกทถกฟนคอรบรบเรอนนคอผตอง “พทธยา” เมอตวเองคอหลดจากบาแลว บานชองเรอกสวนไรนากตองถกรบเขาเปนของพทธยา โอนเขาเปนของหลวงทงสน ถาหากรบราชบาตร กหมายถงรบหมดทงลกเมย บาวไพรผคน เอาเขาบญชเปนคนของกษตรยทงสน ลกษณะนเปนลกษณะของโจรปลนทรพยโดยตรง แตทวาเปนโจรปลนทรพยทใชกฏหมายของตนเองเปนเครองมอรกษาความเทยงธรรมเทานน ดวยเหตน โทษฟนคอรบเรอนหรอรบราชบาตรจงเปนโทษทนยมใชอยทวไป เฉพาะในกฏหมายอาญาหลวงแลวดเหมอนเกอบจะทกมาตราและในบางมาตรากวางโทษเอาไวนาขำา เชน

“มาตราหนง ผใดใจโลภนกมกทำาใจโหญใฝสงใหเกนศกดกระทำาใหลนพนลำ าเหลอบรรดาศกดอนทานใหแกตน แลมจำาพระราชนยมพระเจาอยหว (คอไมระวงวาพระเจาอยหวทรงชอบอยางไหน) และถอยคำามควรเจรจาเอามาเจรจาเขาในระหวางราชาศพท (คอใชคำาราชาศพทผดเอาคำาไพรมาใชปน) แลสงของมควรประดบเอามาทำาเปนเครองประดบตน (ตเสมอเจา!) ทานวาผนนทะนงองอาจ ทานใหลงโทษ ๘ สถาน สถานหนงใหฟนคอรบเรอน ๑ สถานหนงใหเอามะพราวหาวยดปาก ๑ สถานหนงใหรบราชบาตรแลวเอาตวลงหญาชาง ๑ สถานหนงใหไหม (ปรบ) จตรคณแลวเอาตวออกจากราชการ ๑ สถานหนงใหไหมทวคณ ๑ สถานหนงใหทวนดวยลวดหนง ๕๐ ท ๒๕ ท ใสตรไว ๑ สถานหนงใหจำาไวแลวถอดเสยเปนไพร ๑ สถานหนงใหภาคทณฑไว ๑ รวม ๘ ฯ” (อาญาหลวง พ.ศ. ๑๘๙๕, รชกาลท ๑ ชำาระมาตรา ๑)

นอกจากทกลาวมาแลว การยกทพไปตปลนสะดมแยงชงเอาทรพยสนของศตรมากด กวาดตอนผคนทรพยสมบตประชาชนมากด เหลานอยในเกณฑ “พทธยา” คอ ของไดเปลาจากการฆาฟนประหารชวตทงสน

ตวอยางของผตองพทธยา คอ โทษฟนคอรบเรอนและลกเมยขาคน กคอ “ขนไกรพลพาย” พอของขนแผนในวรรณคดองเรองจรงของเรา ครงนนขนไกรฯ ตองออกไปเปนแมกองตอนควายเขาโขลงหลวง ควายตนไลขวดผคน ขนไกรเหนวาชวตคนสำาคญกวาควาย จงเขาสกดใชหอกแทงควายตายลงหลายตว ควายเลยตนหนเขาปาไปสน ขางสมเดจพระพนวสสาทรงกรวเสยดายควายมากกวาคน เลยพาลพาโลสงพวกขาหลวงวา :

“เหวยเหวยเรงเรวเพชฌฆาต ฟนหวใหขาดไมเลยงไดเสยบใสขาหยงขนถางไว รบสมบตขาไทอยาไดชา”เมอโดนเขาไมน ขนไกรกคอหลดจากบา ลกเมยเดอดรอนกระจองอแง นางทองประศรเมยขนไกร

85

นนนอกจากจะเสยผวรกแลว “ยงจะถกเขารบเอาฉบหาย” อกทอดหนง๙๔

นคอ ธรรมะ ของศกดนา และนกคอ พทธยาของศกดนา!ค. เกณฑเฉลย คอ การเกณฑเงน เกณฑแรงงานชวยกจการของกษตรยเปนครงคราว เชน กษตรย

ชอบถวายนำ ามนมะพราวใหแกวดวาอารามสำาหรบตามประทปบชาพระ กจะออกหมายเกณฑเฉลยเอามะพราว หรอนำ ามนมะพราวจากเจาของสวน หรอถาจะเลยงแขกเมองกเกณฑเฉลยใหประชาชนชวยเงนทองขาวของตามแตจะกำาหนด บางทกเกณฑแรงเพอสรางปอมปราการกำาแพงวงหรอเกณฑไพรไปลอมชาง เปนตน การเกณฑเชนนไมมกำาหนดตายตว ขนอยกบความตองการของกษตรยเปนครงคราว เรยกวาถากษตรยจะตองเสยอะไรจะทำาอะไร กตองหนขวบมาเกณฑใหประชาชนชวยออกเงนและออกแรงเฉลยเอาเสมอไป

ง. สวยแทนแรง สวยแทนแรงน คอเงนหรอสงของทกษตรยเรยกเกบเอาจากประชาชนทวไปทไมไปใชแรงชวยงานเกณฑของรฐบาลศกดนา พงเขาใจเสยกอนวาในยคศกดนานนผชายทรางกายครบอาการ ๓๒ ทกคนถอวาเปนชายฉกรรจจะตองถกเกณฑใหเขารบราชการ ทวารบราชการนกคอออกแรงทำางานรบใชชนชนศกดนา จะเปนงานไถนา ดำานา โยธา ฯลฯ กแลวแต มกำาหนดปละ ๖ เดอนเรยกวา เขาเวร (เวรจรงๆ!) และตองเขาไปตงแตอาย ๑๘ ถง ๖๐ ปบรบรณ เมอเกณฑคนนนไดคดเอามาแตทลำาสนหรอไมลำาสนกได แตตองใหพอจำานวนตองการ (เหมอนเกณฑทหาร) พวกทเหลอไมตองการใชแรง กไดรบอนญาตใหไปทำามาหากน แตตองสงเงนมาใหหลวงใช หรอคนทถกเกณฑ แตไมชอบรบใชเจานาย กอาจจะสงเงนใหหลวงเพอหาจางคนอนคนอนไปเขาเกณฑแทนตนกไดซงตองสงไปจนถงอาย ๖๐ ปเชนกน เงนนเรยกวา “สวนแทนแรง” อตราทจะเสยนนกำาหนดไววาปละ ๑๒ บาท (อตราสมยพระนารายณ) ทเกบสบสองบาทนน หลวงอธบายวาเพอจางคนมาทำางานแทน โดยใหคาแรงเดอนละบาท ๖ เดอน ๖ บาท และใหเบยเลยงอกเดอนละบาท รวมทงสน ๑๒ บาท ซงวากนทจรงแลวกไมไดจางใคร หลวงเกบเงนเขาพระคลงมหาสมบตเงยบไปเลยเทานนเอง

เรองอตราจางคนรบราชการแทน หรอเสยเงนเปนสวยแทนแรงน ตามทปรากฏในพระราชกำาหนดเกาบทท ๘๘ พ.ศ. ๒๒๙๑ (ปลายอยธยา) ปรากฏวาอตราไมคงท คออตราบางทกคด ๓ บาทตอเดอน บางทก ๔ บาทตอเดอน (ปละ ๑๘-๒๔ บาท) ถาหากถกเกณฑไปลอมชาง, จบสลด, จบผราย คนทไมไปตองเสยเงนในอตรา ๕-๖-๗ บาทตอเดอน หรอบางทก ๘ บาทตอเดอน “ถาจะคด ไพรทองหมตองเสยเงนคาจางแตละปเปนเงน ๔ ตำาลง ๒ บาท (๑๘ บาท) บาง หกเจดตำาลง (๒๔-๒๘ บาท) บาง”

“มความขอหนงเนองตอการทชายฉกรรจตองมาเขาเวรดงกลาวมา ซงคนทงหลายยงไมรหรอเขาใจผดอยโดยมาก ควรจะกลาวอธบายแทรกลงตรงน คอเมอตอนกลางสมยกรงศรอยธยา รฐบาลตองการตวเงนใชจายยงกวาไดตวคนมาเขาเวร จงยอมอนญาตใหไพรซงไมปรารถนาจะเขาเวรเสยเงน “คาราชการ” เหมอนอยางจางคนแทนตววได เมอมาถงรชกาลท ๑ กรงรตนโกสนทรคาราชการตองเสยปละ ๑๘ บาท ม

86

ผสมครเสยเงนคาราชการแทนเขาเวรเปนพ น”๙๕

“เงนคาราชการ” น เกบเรอยมาจนถงสมยรชกาลท ๕ เมอออกพระราชบญญตการเกณฑทหารขนแลวไดปรบปรงการเกบเงน “คาราชการ” เสยใหมโดยออก “พระราชบญญตเกบเงนคาราชการ ร .ศ. ๑๒๐” (พ.ศ. ๒๔๔๔) การเกบเงนคราวนไดพยายามเปลยนชอเรยกเดมทวา “คาแรงแทนเกณฑ” มาเปน “คาราชการ” และวางอตราใหม คอเกบปละ ๖ บาทจากทกคนทมไดถกเกณฑทหาร เกบตงแตอาย ๑๘ ป ไปจนถง ๖๐ ป

ครนตอมาเมอ พ.ศ. ๒๔๖๒ (รชกาลท ๖) ทรงพระราชดำารวา การเกบเงนตามพระราชบญญตเกบเงนคาราชการ ร.ศ. ๑๒๐ นน ไดปฏบตตามหลกแหงการเกบเงนสวยแตเดมมา จงมบคคลซงไดรบความยกเวนจากการเสยเงนเปนจำานวนมากมายหลายประเภท สมควรจะแกไขใหชายฉกรรจทงปวงตองเสยเงนโดยความเสมอภาคยงขน กบกำาหนดระเบยบการสำารวจใหรดกมจงไดโปรดเกลาฯ ใหประกาศ “พระราชบญญตลกษณะการเกบเงนรชชปการ พทธศกราช ๒๔๖๒”...๙๖

ดวยเกรงวาประชาชนจะไมไดเสยเงนหรอพดใหถก “ถวายเงนคาราชการ” ไดทวถงเสมอภาคกนนเอง พระราชบญญตเกบเงนใหมจงออกมาเมอ พ.ศ. ๒๔๖๒ คราวนเปลยนเรยกชอเงนเปน “รชชปการ” คอ “บำารงแผนดน” หรอ “บำารงกษตรย” ใน พ.ร.บ. นนใหคำานยามไววา

“คำาวา “เงนรชชปการ” ใหพงเขาใจวา บรรดาเงนซงบคคลตองถวายหลวงตามทไดกำาหนดไวในพระราชบญญตน”

อตราทเกบคราวนกคงเทาเดม คอเกบ ๖ บาทตอป จากอาย ๑๘ จนถง ๖๐ ผดกนกคอตดบคคลทไดรบยกเวนออกไปเสยบาง คงไวแตเพยง ๑) นกบวช (เฉพาะบางนกายและมเงอนไขตางหาก), ๒) ทหาร ตำารวจ ทตำากวาชนสญญาบตรและกองหนนประเภทท ๑, ๓) กำานน ผใหญบาน สารวตร แพทยประจำาตำาบล, ๔) คนพการทพพลภาพ, ๕) คนบางพวกทยกใหเฉพาะแหง

การแกไขการเสยเงนคารชชปการใหไดเสยอยาง “เสมอภาค” นเปนสงทศกดนา “ผเอดผเสน” กนหนกหนาถงกบมผเขยนสรรเสรญรชกาลท ๖ ไววา :

“แมทสดจนพระองคเองกทรงยอมเสยคารชชปการปละ ๖ บาท เหมอนกบคนอนๆ”๙๗

ไมทราบวาจะใหเขาใจวาอยางไรเพราะถงแมจะทรงควกพระกระเปาเสยเงนสกลานบาทกคงเปนเงนรชชปการ (บำารงพระราชา) อยนนเอง!

เงนรชชปการน มาถง พ.ศ. ๒๔๖๘ (รชกาลท ๗) ไดเลอนเกณฑอายจาก ๑๘ ขนเปน ๒๐ อตรายงคงเดมและยงคงตองเสยไปจนถงอาย ๖๐ ป เชนนไมเคยเปลยนแปลง จนทายทสดมายกเลกเมอ พ.ศ.

๒๔๗๕ หลงจากการปฏวตประชาธปไตยของชนชนกลางคราวนเรองกมตอไปวา ถาคนไมมเงนรชชปการเสยจะวาอยางไร? ตามอตรา ๑๐ ของ พ.ร.บ. เงน

รชชปการ พ .ศ. ๒๔๖๘ กลาววาใหมหมายเกาะกมเอาตวมาสอบสวนแลวใหทำาประกนดวยหลกทรพย

87

เทากบจำานวนเงนรชชปการทคางชำาระ โดยมเงอนไขวาจะตองนำามาชำาระภายใน ๑๕ วน ถามฉะนนกจะปฏบตตามขอ ๓ แหงมาตรา ๑๐ กลาวคอ

“ยดทรพยสนของผคางเงนรชชปการออกขายทอดตลาดเพอใชเงนรชชปการกบคาธรรมเนยม และคาใชจาย โดยอนโลมตามพระราชบญญตลกษณะวธพจารณาความแพงฯ ร.ศ. ๑๒๗”

ถาปฏบตตามนนไมได กตองปฏบตขนตอไป คอ ตามขอ ๔ (อนมาตรา – แกไขเพมเตม พ.ศ.

๒๔๗๓) กลาวคอ“ใหมนายอำาเภอมอำานาจทจะสงใหเอาตวผนนใชงานโยธาของหลวงมกำาหนดตามจำานวนปทเงนรชช

ปการคางปละ ๑๕ วน แตไมเกน ๓๐ วน ในระหวางทำางานโยธานนผไมเสยเงนรชชปการจะตองอยในความควบคมของเจาพนกงานและกกตวไวใหอยในสถานทแหงใดแหงหนง ซงเสนาบดกระทรวงมหาดไทยจะไดกำาหนดใหและใหจายอาหารของหลวงเลยงชพ”

ขอทจะลมกลาวเสยไมไดกคอ เจาพนกงานผทำาการสำารวจเกบเงนจะไดสวนลดเปนเปอรเซนตไมเกนอตรารอยละ ๕ ของเงนทเกบได! (ม. ๑๓ พ.ร.บ. ลกษณะการเกบเงนรชชปการ พ.ศ. ๒๔๖๒)

“ฝายชาวตางประเทศทอยในเมองไทย” ซงสวนมากเปนชาวจน กตองใชแรงหรอเสยสวยเชนกน โดยกำาหนดให ๓ ป เรยกสวยครงหนง สวนมากชาวจนมกยอมเสยสวย เมอเสยแลวกมปผกขอมอไวใหเปนสำาคญ จงเรยกกนวาเงนผกป วธเกบมดงน

“บรรดาจนทงปวงทไมไดสก ไมมจำานวนในทะเบยนหางเลขวาวกรมพระสสดนน เกณฑใหทำาการพระนครคนละเดอน ถาจะไมทำา ใหเสยเงนคนละตำาลง กบคาฎกาสลงหนงทกคน ถาจนคนใดจะไมใหผกปทขอมอ จะขอแตฎกาเปลาใหเสยเงนคาจายราชการตำาลงกง คาฎกาสองสลง”๙๘

เปนอนวาชาวจนคนหนงๆ จะตองเสยเงนสวย ๔.๒๕ บาททกสามปเปนปกต ถาหากไมอยากใหผกปครงทขอมอใหรงรงกตองเสยเงนเพมเปน ๖ .๕๐ บาท อตรานเปนอตราทสงกวาสมยรชกาลท ๒ ตามทจอหน ครอเฟดจดไว ปรากฏวาในสมยรชกาลท ๒ บงคบเรยกจากชาวจนปละ ๕๐ สตางค เทากบพวกทาสกรรมกร ๓ ป เกบครงหนงเปนเงน ๑.๕๐ บาท

ในภายหลงเมอไดประกาศใชพระราชบญญตรชชปการแลวพวกชาวตางประเทศทกคนในไทย ตองเสยคารชชปการเทากบคนไทยไมมการลดราวาศอกอกตอไป

สถตของเงนรชชปการเทาทหาไดในขณะทเขยนนในรชกาลท ๖ เกบไดถง ๗,๗๔๙,๒๓๓ บาท (พ.ศ. ๒๔๖๔)

สวยประเภททกลาวมานเปนสวยประเภทตวเงนสวยอกอยางหนงเปนสวยสงของทรฐบาลกษตรยตองการใช ยอมใหไพรสงสงของเหลานนเขามา

ถวายเปนสวยแทนการเขามารบราชการใชแรงได สวยประเภทนมกมาจากหวเมองไกล เชนเมองพระยามหานคร ซงในเมองเหลาน “ในเวลาปกต ไมตองการตวไพรเขามาประจำาราชการมากเหมอนในราชธาน

88

รฐบาลจงคดใหมวธสงสวยแทนเขาเวร เพราะหวเมองเหลานนมปาดง และภเขาอนเปนทมหรอทเกดสงของตองการใชสำาหรบราชการบานเมอง”๙๙ “ยกตวอยางดงเชนยอมอนญาตใหราษฎรทตงภมลำาเนาอยชายดงพระยาไฟ (คอดงพญาเยนบดน) หาดนมลคางคาว อนมตามถำ าทภเขาในดงนน มาหงดนประสวสงหลวงสำาหรบทำาดนปน หรอเชนยอมใหราษฎรชาวเมองถลางหาดบกอนมมากในเกาะนน (เกาะภเกต) สงหลวงสำาหรบทำาลกปนแทนแรงรบราชการ เปนตน อตราสวยทตองสงคงกำาหนดเทาราคาทตองจางคนรบราชการแทนตว”๑๐๐

พวกสวยสงของทนำามาสงหลวงตามอตราทกปน ถาหากพวกไพรเกดหาไมไดกตองจายเงนชดใชใหหลวงตามจำานวนของทขาดไป หรอถาหาไมไดเลยกตองใชเงนทงหมด ยกตวอยางเชน สวยทองคำาเมองปกธงชย (คออำาเภอปกธงชยในจงหวดนครราชสมาปจจบน) ในสมยรชกาลท ๓ พวกเลกหรอไพรทถกเกณฑเปนพวกเลกสวยทองคำา ตองรอนทองใหไดคนละ ๒ สลงทกคน๑๐๑ แตปรากฏวาทำาไมคอยไดตามทเกณฑ ตองใชเงนแทนเมอ พ.ศ. ๒๓๘๔ สวยทองคำาลงมาจากเมองปกธงชย (รวมทงสวยทคาง) เปนทองคำาหนก ๓ ชง ๘ ตำาลง ๓ บาท (=๔๑.๒๕ กโลกรม) พรอมกนนนกตองสงเงนใชคาทองลงมาดวย เปนเงน ๑๐ ชง ๗ ตำาลง ๓ บาท๑๐๒

ถงสวยดบก เมองถลาง (ภเกต) ถาไมเอาดบกมาสงตองเสยเงนแทนคนละ ๑๐ บาท ไพรเลว (เลวทาส) คนละ ๕ บาท สวยฝาง ถาไมมฝางสงตองเสยเงนแทนคนละ ๗.๕๐ บาท ไพรเลว (เลวทาส) ๓.๗๕ บาท สวยหญาชาง (ไพรหมตะพน) ถาไมเกยวหญาสงใหชางหลวงกนตองเสยคนละ ๙ บาท (พระราชกำาหนดเกาบทท ๔๘)

สงทนาจะทำาความเขาใจกนเสยในทนดวยกคอ นกพงศาวดารฝายศกดนามกพยายามอางอธบายวา สวยนนคอการเรยกสงของทจำาเปนใชในราชการแทนแรง เชน เรยกดนประสวทำาดนปน เรยกดบกทำาลกปน๑๐๓ ทจรงนนเปนความจรงผวเผนเพยงดานเดยว แตอกดานหนง สวยเปนของทกษตรยพยายามเรงรดเกณฑเอาใหไดเพอขนลงสำาเภาไปขายตางประเทศ เรอคาหรอการคาสำาเภาของกรมทาอนเปนการคาผกขาดของกษตรยแตโบราณมาเปนการคาของสวยทงนน ถาของสวยไมพอจงซ อ กษตรยชอบคาของสวยมากกวาของซ อเพราะของสวยไมตองลงทน!!๑๐๔

รายไดของรฐบาลศกดนาจากสวยน เปนรายไดจำานวนมหมามหาศาลทเดยว ตามทสงฆราชปลเลอกวซจดไว ปรากฏวาในสมยรชกาลท ๔ รายไดของกษตรยทไดจากเงนสวยมดงน :

คาแรงแทนรบราชการ (ทกป) ๑๒,๐๐๐,๐๐๐ บาทเงนผกปขอมอจน (๓ ปครง) ๒,๐๐๐,๐๐๐ บาทคาภาคหลวงบอทองบางตะพาน ๑๐,๐๐๐ บาทผลประโยชนสงจากหวเมองฝายเหนอ ๕๐,๐๐๐ บาทผลประโยชนสงจากหวเมองฝายเหนอ ๔๐,๐๐๐ บาท

89

รวม ๑๔,๑๐๐,๐๐๐ บาททงนไมรวมสวยสงของทขนลงสำาเภาอกเปนจำานวนมากมายในแตละปโดยปกต หวเมองตางๆ มกสงสวยไมทนกำาหนด พอกษตรยเรงเกรยวลงไป พวกพนกงานกเรง

ลงอาญากบไพรหรอเลกอกทอดหนง “กธรรมดาของการเรงเงนนนยอมตองเอาตวพวกลกหนมาบงคบเรยกเอาเงนบางทกถงตองกกขงควบคม คงตองทำาใหคนเดอดรอนมากบางนอยบาง”๑๐๕ แตทวๆ ไปแลว ลวนกตองเดอดรอนกนมากๆ เสยทงนน เงนสวยทตดคางน แมพวกเจาขนมลนายและเจาพนกงานจะเรงรดทารณอยางไร ไพรกยงคงยอมทนอาญาขอคางเงนอยนนเอง ทงนเพราะยากจนดวยกนทงสน มาถงรชกาลท ๕ เงนสวยสงสมถมทบกนจนแทบจะสางบญชไมถก รชกาลท ๕ จงตงกรมเงนสวยขน ๒ กรม อยในกระทรวงกลาโหมกรมหนง ในกระทรวงมหาดไทยกรมหนง สำาหรบเรงเงนสวยตามหวเมองสงพระคลงมหาสมบต แตพวกศกดนารเสยแลววาถงจะเรงรดอยางไรกคงไมไดเงน และซำ าจะกอใหเกดความเคยดแคนเกลยดชงจงใชวธลอดวยสวนลด กลาวคอถาใครชำาระหมดจะลดใหครงหนงทเดยว ผทคางเงนเหนเปนชองทางทจะปลดหนปลดอาญาทเกาะกมตวกพากนมาเสยสวย เพราะทางหวเมองเหนอภาคเดยวไดเงนมาโดยวธลดครงนถง ๒๐๐,๐๐๐ บาท “เวลานนยงไมใชธนบตร ไดเปนเงนบาททงนน ขาพเจาตองใหหาเรอลำาหนงบรรทกเงนลงมาถวายกรมพระนราฯ (เสนาบดกระทรวงพระคลงขณะนน – ผเรยบเรยง)

กทรงยนด” (กรมดำารงฯ เทศาภบาล น.๘๙)

เงนแทนแรงหรอทยกกระสายเรยกกนวา คาราชการหรอรชชปการน ในรชกาลหลงๆ ของกรงรตนโกสนทรจำานวนลดลงเพราะลดราคาลงเหลอเพยง ๖ บาท แตกยงนบวาเปนรายไดรองลงมาจากอากรคานา ใน พ.ศ. ๒๔๖๔ รฐบาลศกดนาเกบอากรคานาไดกวา ๗ ลานบาท ขณะเดยวกนเงนรชชปการกเกบไดถง ๗,๗๔๙,๒๓๓ บาท ถาเราจะเทยบกบรายไดทงสนของรฐบาลศกดนาใน พ .ศ. ๒๔๖๔ ซงมจำานวน ๘๕,๕๙๕,๘๔๒ บาท จะเหนไดวาเงนรชชปการเปนรายไดทมากเกอบ ๙% ของรายไดทงหมดของคณะกรรมการจดการดแลผลประโยชนของชนชนศกดนา ยงในสมยรชกาลท ๔ ดวยแลว รายไดทงหมดของรชกาลท ๔ ตามทสงฆราชปลเลอกวซจดไววามปหนงเฉลยราว ๒๖,๙๖๔,๑๐๐ บาท ในจำานวนนเปนเงนคาแรงแทนเกณฑและคาผกปเสยถง ๑๔ ลานบาท (โดยไมนบสวยอนๆ) คดเปนเปอรเซนตแลวรายไดจากการเกบเงนกนเปลาตกราว ๕๖% ของรายไดทงหมด!

๒) ฤชาฤชา คอเงนคาธรรมเนยมตางๆ ทเรยกเกบเอาจากราษฎรในการตางๆ ทเกยวของกบรฐ เชน คา

ธรรมเนยมในโรงศาล เมอเกดคดความกนขน ผทแพความจะตองเสยคาปรบไหมใหแกฝายชนะเทาใด รฐกแบงเอาเปนพนยหลวงเสยครงหนงเปนคาธรรมเนยม ถาหากคดนนเปนคดทมพระราชโองการใหจดตลาการชำาระความจรง โจทกจะตองเสยคาธรรมเนยมยบยบหลายอยาง เชน คารบสง, คาเชงประกน, คา

90

สบพยาน, คาชนสตร, คาเบยเลยง, คาคดทล ฯลฯ รวมแลว ๒๓ บาท ฝายจำาเลยตองเสย ๑๙ บาท (คอลดคารบสงให ๔ บาท) คราวนถาหากจำาเลยตองโทษจองจำา กตองฟาดเคราะหเสยคาธรรมเนยมอกหลายอยาง “นายพะทำามะรงผคมเรยกเอาคาธรรมเนยมลดขอ ๑ บาท นำ ามน ๒ สลง รอยโซ ๒ สลง ถอด ๑ บาท ๒ สลง ตรวจ ๒ สลง รวม ๑ ตำาลง” (ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๑)

คาธรรมเนยมในสมยศกดนานนมยบยบมากมายเรยกวาขยบตวกเปนกระทบคาธรรมเนยมทกครงทเดยว เชนพวกทถกเกณฑเขาเวรรบราชการใชแรงกษตรย เมอเขาเวรจนครบแลว กจะไดรบหนงสอสำาหรบตวสำาหรบแสดงวาเขาเวรแลว ไมตองเสยเงนสวยแทนแรง และภาษอากรบางอยางเหมอนคนอน หนงสอนเรยกวา “ตราภมคมหาม” แตตราภมนมใชไดเปลาๆ ปลๆ หากตองเสยคาธรรมเนยมยบยบดงน

คากระดาษ ๒๕ สตางคคาพมพ ๑๒ สตางคคาอาลกษณ ๖ สตางคคาตราพระคชสห ๖ สตางคคาตราพระราชสห ๖ สตางคคาตราพระคลงมหาสมบต ๖ สตางคคาตรวจแมกอง ๖ สตางคเสยใหมหาดไทย ๖ สตางคเสยใหกลาโหม ๖ สตางคเสยใหมหาดเลก (ไมรเสยทำาไม) ๖ สตางคคาหางวาวแมกอง ๒๕ สตางคอาลกษณ (สองหนแลว) ๒๕ สตางคกลาโหมเสมยนตรา ๒๕ สตางคมหาดไทยพระราชเสนา ๒๕ สตางคคลงมหาสมบตเสมยนตรา ๒๕ สตางคมหาดเลกเจาหมนศรสรลกษณ ๒๕ สตางค๑๐๖

รวมทงสนกวาจะไดตราภมใบหนงตกเขาไป “เกาสลงเฟอง” (๒.๓๕ บาท) รวมความวาไพรเกณฑแรงตองทำางานใหเจาขนมลนายฟรๆ เงนเดอนกไมได ขาวปลากตองหากนเอง มาทำางานใหนายเดอนหนง กลบไปไถนาตวเองเดอนหนง ตลอดปและตลอดจนอาย ๖๐ ซำ ายงตองเสยเงนใหหลวงอกเกาสลงเฟองเพอใหเขาเช อวาตวกนไดทำางานรบใชเจาแผนดนแลว มนกประหลาดด! และทเลามานเปนเพยงคาธรรมเนยมทหลวงกำาหนดกำาชบลงมาแลวดวยซำ า โดยปกตแลว “เจาพนกงานแลเจาหมมลนายจะเรยกคาธรรมเนยมเหลอเกนไป” (ประกาศฉบบเดยวกน)

91

คาธรรมเนยมหรอฤชาของรฐบาลศกดนานนมมากมายและพสดารจนเหลอทจะกลาวใหทวถงไดเพราะมยบยบไปหมดทกแหง จนแมพวกชนชนศกดนาดวยกนเองกถกคาธรรมเนยมทบถมเอายำาแยไปเชนกน เชนผไดรบแตงตงเปนเจาเมองกตองเสยคาตราตง ๙๖ บาท และยงคาตราตงปลด , ตงพล, ตงกรมการเมอง, วง, คลง, นา, มหาดไทย และสสดของเมอง รวมทงสนตงเจาเมองใหม กรมการเมองทหนง กษตรยเรยกคาตราตง ๑๕ ชง (๑,๒๐๐ บาท)!๑๐๗

คาธรรมเนยมทมพสดารและมากมายเชนน เนองมาจากชนชนปกครองของศกดนาทงมวลในสมยกอนรชกาลท ๕ ขนไปมไดมเงนเดอน กษตรยเกบภาษอากรทงปวงเขาพระคลงมหาสมบตและแบงปนไปยงคลงของวงหนาบาง ไปยงเจานายทมอทธพลมากๆ บาง แลวกเกบเงยบ พวกขาราชการทงหลายตองออกหากนโดยเรยกคาธรรมเนยมเอาจากประชาชน ไมมเงนเดอน ใครมเลหเหลยมด ลอหลอกหรอใชอำานาจบงคบเรยกคาธรรมเนยมไดมากกไดผลประโยชนใชมาก ไดกนขาวรอนนอนสายมเมยสาวหลายๆคน ซงลกษณะการปลอยใหขนนางเทยวเกบคาธรรมเนยมกนน ไดกลายมาเปนการทจรตในหนาทขนอยางมหาศาล แตเปนการทจรตทประชาชนรไมเทาทน และททกคนกทำาเหมอนกนหมดจนกลายเปนของถกกฏหมายไปในทสด และยงไปกวานน พวกขนนางทเขารบตำาแหนงตางๆ กมกจะทำางานเรวหรอชา ดหรอเลว โดยขนอยกบชองทางทจะเรยกคาธรรมเนยม ถาจะเรยกอยางปจจบน กคอคานำ ารอนนำ าชา ! เชน ขนนางในแผนกตลาการ คอพวกลกขน กมกจะใชอบายถวงความไวรอยสรอยอยาง ถาไมมคาธรรมเนยม เรองกไมเดน “อธบดผซงบงคบการในกระทรวงนนๆ เลา กไมใครมใครเปนธระใสใจทจะใหถอยความในกรมเบาบางไป ดวยไมเปนประโยชนอนใดคมคาเหนอย สนงวาภาษอากรไมได”๑๐๘ อกอยางหนงกรมนมผลประโยชนนอยกวากรมอนๆ “คนดๆ จงไมใครจะม มแตคนทหาผลประโยชนอยางอนไมไดแลวจงหนมาหาผลประโยชนในทางน”

ฝายพวกทบงเอญไดวาการกรมทาอนเกยวกบการคาขายเขาออก พวกนเหมอนหนตกถงขาวสาร นงเสวยท งคาธรรมเนยม ท งของกำานล ท งฉอโกงเบยดบง พวกทวาการคลงกเชนเดยวกน ไดรบคาธรรมเนยมประมล ไดรบของกำานลอยางฟมเฟอย ดเปนของธรรมดาๆ เสยเตมท (หนา ๔๐-๔๑)

ทางฝายกรมนากนอนเสวยคาธรรมเนยมออกใบโฉนดนา โฉนดสวน ออกใบจอง เทานนยงไมพอ “ยงคงตองเปนธระอก ๒ อยางทเตมใจทำา คอจดซ อขาวขนฉาง จายขาวในราชการทงปวงอนเปนชองทางทจะหาเศษหาเลยได และตงขาหลวงเสนาออกไปเกบเงนคานา การทจะเกบคานาจะไดถวนฤๅไมไดถวนถประการใดไมไดตรวจสอบสวนอนใด เปนแตผรบเงนสงคลงอยางเดยว งายกวาเปนเจาจำานวนภาษอากร เพราะไมตองรบผดชอบในเงน ทจะไดมามากฤๅนอยเทาใดเปนกำาหนดแนนอน ดวยขาหลวงเสนากไมไดมาวาประมลเหมอนเจาภาษนายอากรอนๆ กรมนาเกอบจะวาไมตองรบผดชอบอนใดในกรมของตว แลไมตองทำาการหนกอนใด เปนแตผทจะไดผลประโยชนดกวากรมอนๆ ทงสน” (หนา ๑๒)

คราวนกรมเมองผอาภพ มคาธรรมเนยมนอยแตกตอง “ตะเกยกตะกายหาผลประโยชนแขงกร

92

มอนๆ” นเปนของธรรมดาแต “ครนจะหาโดยตรงๆ กไมไดทนอกทนใจ จงตองหาไปตามแตจะได ตองตกไปในทางทจรต” (หนา ๙-๑๐)

พวกศกดนามกจะอวดอางเสมอวา ในสมยศกดนาไมมการคอรรปชน ความจรงไดมอยอยางเละเทะทเดยวหากแตมกจะเปนการคอรรปชนทถกกฏหมายเสยเทานน

สรปวา ในระบบศกดนานน คาฤชาหรอธรรมเนยมเปนการขดรดทพวกศกดนากระทำาตอพวกไพรอกชนหนงตอจากภาษอากรตางๆ ตลอดจนเงนกนเปลา นบเปนการขดรดชนท ๒-๓

การขดรดในชนคาฤชาน กษตรยและขนนางมผลประโยชนรวมกน กลาวคอ ในการเรยกคาธรรมเนยมนน สวนหนงเรยกเขาคลงหลวง เชน คากระดาษ คาพมพ แตอกสวนหนงเปนเงนทเรยกเขากระเปาของขนนาง ประชาชนในสมยศกดนาจงไดจนกนอานแทบทกคน ยกเวนชนชนศกดนาไมกคน!

จากสถตเทาทหาได รายไดของรฐบาลศกดนาในดานคาฤชาเฉพาะเงนคาธรรมเนยมความอยางเดยว ๑๕,๐๐๐ บาทตอป ในรชกาลท ๔ สวนคาธรรมเนยมอนๆ อกมากมายหลายอยาง ไมทราบวามจำานวนเทาใดทเขาคลงหลวง และกเทาทเขากระเปาของขนนางศกดนา!

๓) จงกอบคอการเกบชกสวนสนคา เมอจะขนสงเขาออกหรอเมอทำาการขาย พดงายๆ กคอภาษสนคา ผดกบ

อากรตรงทอากรเปนภาษเกบจากผลตผลททำาได จงกอบเกบทงทางบกและทางนำา ไมวาจะตอนฝงควายไปขายหรอคาสำาเภา ลกษณะของการเกบจงกอบกคอ “สบหยบหนง” นนคอสบชกหนงหรอรอยละสบ ในกฏหมายลกษณะอาญาหลวงมอธบายไววา “แลจะเกบจงกอบในสำาเภานาวาเรอใหญเรอนอยกด หนบก หนเกวยน หนทางอนจะเขาถงขนอนใน ทานใหนบสงของจนถงสบ ถาถงสบไซร ทานจงใหเอาจงกอบนนหนง ถามถงสบไซร ทานมใหเอาจงกอบนนเลย”

การเกบจงกอบอกวธหนง ซงเกบควบไปกบการเกบจงกอบสนคา กคอ เกบเงนเปนอตรา ตามขนาดของยานพาหนะทขนสนคามา เชนในสมยพระนารายณ เกบจงกอบตามขนาดเรอ คอ วดความยาววาละหนงบาท และไดเพมขนอกดวยวา ถาเรอลำาใดปากกวางกวา ๖ ศอก ถงแมจะยาวไมถงหกวา กใหเกบจงกอบ ๖ บาท เปนอนวา ผคาขายตองเสยสองตอ คอ เสยภาษสนคาภายในเรอดวย เสยภาษปากเรอดวย

จงกอบสนคาเกบทงสนคาเขาและสนคาออก และเกบทงเปนภาษสนคาภายในดวย อตราทเกบขาเขาไมเทากบขาออก และมอตราไมเทากนเสมอไป เชนในหนงสอคำาใหการชาวกรงเกา (หนา ๒๖๑) เลาวา “ถาเปนเมองทมทางพระราชไมตร และไปมาคาขายกนไมขาดแลว เกบภาษตามราคาสนคาเขารอยชกสาม คาปากเรอกวาง ๔ วาขนไป เกบวาละ ๑๒ บาท ไมลดราวาศอก ถาสนคาทเขามาเปนสนคาทกษตรยมความประสงค กไมเกบภาษสนคาเขา เกบแตคาปากเรออยางเดยว”

“เมอรฐบาลตงพระคลงสนคา ทำาการคาขายเสยเอง สนคาขาเขาในสวนทรฐบาลเลอกซ อไวกไมตอง

93

เสยภาษขาเขา (ประชมพงศาวดาร ภาคท ๔๐ น. ๓๓) ในสวนสนคาออกซงรฐบาลเปนผขาย กนาจะไมตองเสยภาษในทำานองเดยวกน” (ตำานานศลกากร, พระยาอนมานราชธน น. ๕๑)

ในสมยรชกาลท ๓ จอหน ครอเฟด จดไววา ภาษสนคาขาเขาเกบรอยละแปดจากราคาสนคาทนำาเขามา สวนภาษปากเรอเกบอตราตางๆ กน แลวแตเปนของชาตใด และจะไปเมองใด เบาวรงจดไววา เรอใบทะเลเกบวาละ ๘-๔๐ บาท เรอสำาเภาใหญเกบวาละ ๘๐-๒๐๐ บาท

ครนเมอไดทำาสญญาคาขายกบองกฤษเมอ พ.ศ. ๒๓๙๙ แลว มกำาหนดตามสญญาวา เรอกำาปนใบ ๓ เสาตองเสยตามขนาดกวางของเรอวาละ ๘๐ บาท ถาสองเสาเสยกงอตรา ภาษสนคาขาเขาคดรอยละ ๘ สวน ภาษสนคาขาออกมอตราเกบตายตวตามชนดของสนคา เชน นำาตาล ภาษหาบละ ๒ สลง เปนตน

ตอมาในรชกาลท ๓ ไดแกไขวธเกบมาเปนเกบแตจากขนาดเรออยางเดยว คอ ถาเรอมสนคาเขามาเกบวาละ ๑,๗๐๐ บาท ถาเรอเปลาเขามาซ อของเรยกวาละ ๑ ,๕๐๐ บาท แลวไมเรยกจงกอบภาษอยางอนอก ไมเรยกคาธรรมเนยมตางๆ จากผทมาซ อขายกบองกฤษตงแตกอนดวย

รายไดของรฐบาลศกดนาเกยวกบ “จงกอบ” (หรอภาษศลกากร) นเปนเรองยดยาวและพวพนอยกบระบบการคาผกขาดของศกดนาอยางใกลชด จงจะขอยกไวกลาวในตอนทวาดวยระบบการคาผกขาดของศกดนา ในทนขอสรปแตพอเขาใจวา จงกอบคอภาษศลกากรเกบทงภายในจากพอคาแมคาเลกนอยประจำาวนไปจนถงสนคาเขาออก

คราวนประชาชนจะตองถกขดรดอยางไรบาง การขดรดทไดรบจากรฐบาลศกดนากคอ เมอปนตนมะพราวอยทบาน กถกเรยกอากรมะพราวไปเปนภาษทดน คออากรสวนเสยกอนครงหนง ครงจะเคยวนำามนมะพราวกตองไปแจงความกบเจาภาษนำ ามนมะพราววา เดยวนฉนจะเคยวนำามนแลว ออกใบอนญาตใหหนอยซจะ เจาภาษกจะออกใบอนญาตใหเรยกคาธรรมเนยม (ฤชา) เสยดวยตามธรรมเนยม มากนอยขนอยกบหนาตาของผมาขออนญาต ถาเซอมากกแพงมาก พอไดใบอนญาตแลวกมาเคยวนำ ามน พอเคยวเสรจกเอาลงเรอแจวเรอออดๆ มาจอดดาน ทดานเจาพนกงานจะเรยกเกบจงกอบ ๑๐ ชก ๑ ฝายเจาภาษนำ ามนทออกใบอนญาตกรออยขางๆ ดานนนดวย พอเรอผานมากเกบภาษตามพกดของสนคาเสยอกครงหนง แลวจงจะขายได ถาเจาภาษไปตงอยหาง กตองแวะทาโรงภาษเสยกอน ไมงนถกหาวาหนภาษ ปรบเจบยบเยนทเดยว สถานทเกบจงกอบนน เรยกกนวา ขนอน หรอ ดาน มทงขนอนบก ขนอนนำ า ตงดกไวตามหนทางเขาออกตางๆ รอบเมอง สวนทเกบภาษของเจาภาษเรยกวาโรงภาษ โดยมากเจาภาษมกทำาหนาทเปนนายทนนายหนาผกขาดดวย หรอบงคบซ อสนคาประเภททตนเกบภาษนนไวทงหมดเสยแตผเดยว ใครๆ กตองขายใหเจาภาษ แลวเจาภาษจงนำาออกขายแตเอากำาไรตามความพอใจ ขอนจะกลาวตอไปขางหนาในขอทวาดวยอากรและการผกขาดภาษ

๔) อากร

94

หมายถงการเกบชกสวนผลประโยชนทราษฎรทำามาหาไดจากการทำางานดานตางๆ เชน ทำานา, ทำาไร, ทำาสวนนอยางหนง หรออกอยางหนงมอบสทธสมปทานใหแกประชาชนไปทำาการบางอยางโดยเรยกเงนเปนคาอากรผกขาด เชน การเกบของปา, จบปลาในนำา (อากรคานำา), ตมกลนสรา, ตงบอนเบย (การพนน),

ตงโรงโสเภณ ฯลฯ ลกษณะการเกบอากรมดงนอากรคานา อากรคานาน คอการเกบจากชาวนาโดยตรง ชาวนาทเชานาเจาทดนจงตองเสยผล

ประโยชนสองตอ ตอแรกเสยเปนคาเชาใหแกเจาของทนา ตอทสองตองเสยคาอากรเชานาใหแกหลวง (คอกษตรย) การเสยอากรใหแกหลวงนถอเปนการเสยคานาแทนเจาของนา นนคอ เจาของทนาไมตองเสยภาษทดนใหแกกษตรย ชาวนาหรอไพรเสยภาษแทนใหเสรจทเดยว รชกาลท ๔ ไดกลาวถงความจรงขอนไววา “ราษฎรเชานาทานผอนทำา ตองเสยคาเชาใหเจาของนาดวย ตองเสยคานาแทนเจาของนาดวย”๑๐๙ สวนพวกเจาทดนทเกณฑบาวไพรและเลกทำานาของตนเอง พวกนกตองเสยอากรคานา ซงเปนการเสยเพยงตอเดยว คาแรงของพวกบาวไพรหรอเลกไมตองเสย มหนำาซำ าพวกเลกพวกไพรจะตองขนเอาไถเอาคราดววควายของตนมาทำานาใหเจาขนมลนายเสยอกดวยซำ า พวกเจาทดนในยคศกดนาจงไดสวาปามผลประโยชนเตมท

การเกบอากรคานานน เดมทเดยวเรยกเกบเปนขาวเปลอก ประชาชนจะตองสงขาวเปลอกใหแกฉางหลวงทกป ขาวทเกบนเรยกกนวา “หางขาว” หางขาวทจะเกบขนฉางหลวงน ประชาชนจะตองสงดวยเครองมอและกำาลงของตนเองไปจนถงฉางหลวง เจาพนกงานประจำาฉางมหนาท “นงกระดกตนจดบญชรบหางขาว” อยกบทเทานนเอง มหนำาซำ ายงใชอำานาจบาตรใหญเอาแกประชาชนเสยอกชนหนงตามธรรมเนยมเหยยดหยามประชาชนของวฒนธรรมศกดนาอกดวย ฉางหลวงทประชาชนจะตองลำาเลยงขนหางขาวมาสงนน มทงฉางหลวงในกรงฯ และฉางหลวงหวเมอง ใครจะเอาไปสงทฉางไหนนน ไมมกฏเกณฑแนนอน ขนอยกบความพอใจของพวกขาหลวงทจะบงคบเอา เรองทประชาชนไดรบความเดอดรอนนเปนเรองทเขยนขนตามหลกฐานโดยมปรากฏในประกาศรชกาลท ๔... “ราษฎรตองขนมาสงถงฉางในกรงฯ และฉางหวเมองตามแตเจาพนกงานจะบงคบ ราษฎรไดรบความยากบางงายบางไมเสมอกนทไดความยากกรองทกขกลาวโทษขาหลวงเสนา และเจาพนกงานไปตางๆ ตองมผตดสนเปนถอยความอยเนองๆ” (ประกาศปชวด พ.ศ. ๒๔๐๗)

อากรหางขาวทเกบมาแตเดมทเดยวนน จะเปนจำานวนไรละกถงยงคนไมพบ แตมาภายหลงไดเปลยนมาเกบเงนแทนขาว ในแผนดนสมเดจพระนารายณเรยกเกบไรละ ๒๕ สตางคตลอดไมมขอแม

เดมทเดยวนน การเกบอากรคานาหรอหางขาวนเรยกเกบเฉพาะทนาทไดทำานามผลประโยชน ทใดทมไดทำานากยกเวนไมเกบ การยกเวนไมเกบอากรในทนาทมไดทำาประโยชนนหาไดมประโยชนแกไพรหรอประชาชนไม ทงนเพราะประชาชนหรอไพรทวไปทมทดนจำานวนจำากดเพยง ๕ ไร ๑๐ ไร หรอ ๑๕ ไร ตางทำานาของตนดวยมอของตนทกคน เขาไมอาจไปจบจองนา สวาปามไวเปนกรรมสทธเกนอตราศกดนาได ม

95

แตพวกเจาทดนทมศกดนามากมายไพศาลเทานนทไดประโยชนจากวธการเกบภาษโดยเรยกเกบแตเฉพาะทไดทำานา พวกเจาขนมลนายทงปวงสวาปามทดนเอาไวมาก มกำาลงทาสของตนเองนอย กำาลงไพรทเทยวบงคบเทยวเกณฑมากไมพอเพยงทจะทำานาใหทวถงไดทกป บางปกทำาไดตลอด บางปกทำาไดไมตลอดแตตองเสยภาษอากรรวดทกไร ตามจำานวนทดนทปรากฏในโฉนด พวกนกรสกวาตนเดอดรอน การลดหยอนอากรคานาทกษตรยยอมลดให จงมพ นฐานมาจากความขดแยงทางผลประโยชนระหวางชนชนศกดนาดวยกนเอง ถาไพรหรอประชาชนไดรบผลประโยชนบางจากการลดหยอนนกเปนการพลอยฟาพลอยฝนทนอยเตมท

โดยการลดหยอนอากรใหแกเจาทดนเชนน กษตรยจงตองแตงตงขาหลวงเสนาออกไป “เดนนา” นนคอออกสำารวจเพอจะไดลงบญชแนนอนวาเจาขนมลนายไหนไดทำาไปจำานวนกไร เนอททปลกขาวจรงๆ มเทาใด การเดนนานเรยกหลายอยาง บางกเรยกวา “รงวดนา” บางกเรยกวา “ประเมนนา” เจาพนกงานในกรมนาจะออกสำารวจหรอเดนนาทกๆ ปกอนจะเกบอากรคานา แตมาในสมยหลงๆ มการขดแยงกนมากๆ ขน กมกเดนนากนเพยงรชกาลละครงหรอสองครงเทานน พวกเจาขนมลนายจงไดผลประโยชนชำาใจขนกวาเดม ทงนเพราะนาทบกเบกใหมยดไดใหมในระหวางทไมมการสำารวจ ไมตองเสยอากรใหกษตรยเลย ไดกนผลประโยชนเตมกอบเตมกำาอยางสบายใจ

ครนในสมยพระนารายณ กษตรยองคนลอกเลยนชวตในราชสำานกมาจากราชสำานกอนฟมเฟอยหรหราของพระเจาหลยสท ๑๔ ของฝรงเศส ซงเปนพระปยสหาย ถงกบไปสรางเมองลพบรขนเปนเมองพกรอนเลยนแบบพระราชวงแวรซายสของหลยสท ๑๔ เงนทองในราชสำานกจงฝดเคอง การเกบอากรหางขาวจงไดถกเปลยนมาเกบเปนเงน โดยเกบไรละสลงรวด เกบทงนาททำาและนาทไมไดทำา โดยถอเนอทนาในครอบครองเปนเกณฑ อตราทเกบไรละสลงน ถาคดเทยบวาราคาขาวสมยนน โดยประมาณเกวยนละ ๑๐-๑๒ บาท ราคาขาวกตกถงละ ๑๐-๑๒ สตางค อากรทเกบไรละ ๒๕ สตางคของพระนารายณจงตกเปนขาวเปลอกราว ๒ ถงตอไร ซงเปนอตราเดยวกบทใชมาจนถงสมยรตนโกสนทร (๑ ไรทำานาไดผลราว ๒๐-๓๐-๔๐ ถงเปนอยางสง)

อตราการเกบไรละสลงของพระนารายณสมยนน มไดขดรดแพงขนกวาเดม หากมวธเกบทเขมงวด คอเกบทงนาททำาและไมทำา ใครมนามากกเสยมาก เหตผลทใหไวกคอเพอทจะใหเจาของนามมานะบากบนทำานาใหเตมเนอท แตพวกเจาทดนสวนมากไมเหนดวยและไมพอใจ การเกบจงเกบไดเฉพาะบางสวนของประเทศคอเฉพาะในเมองทพระนารายณมอำานาจบงคบบญชาสมบรณเทานน (Du Royaume de Siam ของลาลแบร)

ความขดแยงครงใหญของชนชนศกดนาซงมประชาชนพวกไพรสวนหนงรวมอยในฝายทตองเสยผลประโยชนดวย ทำาใหกษตรยตองปรบปรงวธเกบอากรคานาใหม จงทำาใหเกดการเกบอากรคานาอยางใหมขน โดยมการเกบอากรเปนสองประเภทเรยกวา “นาคโค” อยางหนงและ “นาฟางลอย” หรอ “นานำ าฝน

96

ฟางลอย” อกอยางหนง“นาคโค” คอนาทกษตรยเรยกเกบอากรตามขนาดเนอททมในกรรมสทธ แตการจะเกบโดยปรมาณ

เนอทตามจำานวนไรทมอยในครอบครอง พวกเจาขนมลนายทครอบครองนาจำานวนมหาศาลกไมพอใจ จงตองยกยายวธใหเปนทตกลงกนไดท งสองฝาย กลาวคอนบจำานวนววหรอควายทใชในการไถนา แลวประเมนวาววหรอควายคหนงจะทำานาในทนนไดผลปละเทาไร แลวคดอากร โดยถอววควายเปนเกณฑ วธนพวกเจาทดนพอรบเงอนไขได เพราะเวลาทำานาจรง ตวยงเกณฑเอาววควายของพวกเลกพวกไพรมาชวยทำาไดอก ผลทไดเปนผลสวนเกนกไมตองเสยอากร ไดกนอยางเหนาะๆ ปละไมนอย นาประเภทนเมอขาหลวงเสนาออกมาสำารวจเดนนาแลวกจะออกโฉนดตตราดวยชาดสแดงใหเปนสำาคญในการเสยอากรเรยกวา “ตราแดง” หรอ “โฉนดตราแดง”

เมอกลาวถง “โฉนด” ณ ทนแลวกจะขออธบายเพมเตมเสยดวยวา ทเรยกวาโฉนดๆ ในสมยกอนนน มไดหมายถงหนงสอสำาคญแสดงกรรมสทธทดน หากหมายถงหนงสอสำาคญทระบปรมาณของทดนและระบจำานวนอากรทจะตองเสยตามขนาดของทดน พวกขาหลวงเสนาของกรมนาเอาหนงสอนไวใหแกผทำานา เวลามาเกบอากรกเรยกโฉนดออกมาด แลวเกบตามนน สวนทใดไมมโฉนดบอกทดนบอกจำานวนอากร ผครอบครองกถกขอหาบกเบกทโดยพลการไมแจงในหลวงมเจตนาหนภาษอากรทำาใหผลประโยชนหลวงเสยไป ตองมโทษ พวกชาวนาทจะบกเบกใหมจะตองขวนขวายไปแจงแกเจาพนกงานเสยแตแรกวาผมจะทำานาตรงน ขอใหออกโฉนดบอกปรมาณทดนและอากรทจะตองเสยใหดวย เวลาขาหลวงเสนามาสำารวจเดนนา ผมจะไดมหนงสอสำาคญแสดงแกเขาวา ผมพรอมทจะเสยภาษไมตงใจหลบหนเลย ตรงนควรทราบเสยดวยวา เดมทเดยวการทำานาของประชาชนนนไมมหนงสอสำาคญอะไรชาวนาทำานาไป เจาขนมลนายกขดรดไป ตอมาประชาชนทนการขดรดไมไหวกหาทางเลยงภาษอากรโดยอางวาทตรงนตนเพงเรมกนสรางไดปหนงสองป กฏหมายวายกอากรใหแกผเรมกนสราง (“เบดเสรจ” ครงเรมสรางสมยกรงศรอยธยา )

ขาหลวงไปเกบอากรคานาทใดกตองพบแตขออางเชนน ตองถกเถยงกนเกบอากรไมได กษตรยตอมาคอพระบรมราชาธราชท ๒ จงออกพระราชกำาหนดเมอป พ.ศ. ๑๗๙๖ บงคบใหผหกรางนาใหมมาแจงขาหลวงเอาโฉนดบอกจำานวนทดน และอากรไปถอไว ใครไมมโฉนดจะตองขอหาหลบหนบดบงอากร มโทษหนก กลาวคอ :

“ทานใหลงโทษ ๖ สถาน ถาทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ บใหฆาตเสย ใหเอาอากรซงบงไวแขวนคอประจานสามวนแลวไหมจตรคณ (ปรบสเทาเงนอากร)” (อาญาหลวงบท ๔๗)

ทวาใหลงโทษ ๖ สถานนนมตางๆ กนคอ : ฟนคอ รบเรอน , จำาใสตรไวรบราชบาตรแลวเอาตวลงหญาชาง (คอใหตดหญาใหชางหลวงกน ซงเปนงานชนตำาสดเพราะถกหญาบาด งกด เหมนขเยยวชาง ฯลฯ), ทวนดวยลวดหนง ๕๐ ท, จำาไวเดอนหนง แลวเอาตวถอดลงเปนไพร, ไหมจตรคณ (ปรบสเทา), และไหมทวคณ (ปรบสองเทา) ใน ๖ สถานน ในหลวงจะเลอกลงโทษสถานใดกได (อาญาหลวง ๒๗)

97

การลงโทษอยางหนกราวกบโจรปลนทรพย (รบเรอน , รบราชบาตร) หรอราวกบกบฏ (ฟนคอ) เชนนทำาใหประชาชนตองขวนขวายมาขอโฉนด “จงเหนไดประจกษวาการทปฏบตใหมโฉนดนนเพอปองกนการหลกเลยงภาษอากร ไมมประสงคอยางใดทจะใหเจาของมหลกฐานแสดงสทธของตน การออกโฉนดจงไดเปนไปเพอประโยชนของพระคลง หาใชเพอประโยชนแหงเจาของทไม”๑๑๐

การออกโฉนดแบบนไดมาเรงรดใหรดกมทวถงกนอกครงหนงในสมยอยธยาตอนปลายในสมยพระเจาบรมโกษฐ๑๑๑ โฉนดแบบทเปนใบสำาคญเกบภาษนไดใชมาจนถงสมยรตนโกสนทร การออกโฉนดอยางใหมเพงมาเรมขน เมอวนท ๑๕ กนยายน พ.ศ. ๒๔๔๕ (รชกาลท ๕) นเอง๑๑๒

การออกโฉนดอยางใหมทเรมทำาในครงนน ไดเรมงานเปน ๓ ขนคอ๑. ตงขาหลวงเกษตรออกสำารวจไตสวนหลกฐานของบรรดาเจาของทในแตละเขต๒. ตงหอทะเบยนสำาหรบเกบโฉนดใหม๓. ยกเลกหนงสอสำาคญเกาแกทงปวง และออกใหมแทนครนถง พ.ศ. ๒๔๕๑ จงไดออก “พระราชบญญตการออกโฉนดทดน ร.ศ. ๑๒๗” (วนท ๖ มนาคม

๒๔๕๑) ประชาชนจงไดเรมมกรรมสทธเหนอทดนมาแตนน“นาฟางลอย” นาพวกนเปนนาในทดอน นำ าทวมไมถง ตองพงนำ าฝนอยางเดยว ถาฝนไมตกนาก

แลงทำานาไมได ผดกบนาคโคอนเปนนาด ซงอาจทดนำ าทำาระหดวดนำ าเขานา ทำานาไดโดยไมตองรอฝน พวกนาดอนนจงเรยกวานานำาฝน เวลาขาหลวงมาประเมนนา กจะมาดวาทนานนๆ ทำานาไดจรงเทาใด โดยสงเกตดตอฟางเปนเกณฑแลวทำารงวดเนอทเกบอากรตามนน นาพวกนสวนมากเปนนาของพวกไพร ทำาไดผลบางไมไดผลบาง ทางกรมนาของกษตรยจะออกเพยง “ใบจอง” ใหชวคราว ถาหากทำาไมไดสามปตดๆ กน กรมนากหาวาเกยจครานรบนาคนเขาเปนของหลวง ชวตของพวกไพรเจาของนานำ าฝนฟางลอย จงลอยตบปองตามนำาฝน

เมอชวตขนอยกบนำาฝนกทำาใหเกดมประเพณการแหนางแมวขอฟาขอฝนขนในหมพวกไพรททำานาทวไป ทางฝายกษตรยนนมหนาทเพยงมาตรวจดวาไพรทำานาไดหรอไม ถาทำาไมไดกเหมาเอาวาขเกยจ รบนาคนไป การชวยเหลอชาวนาของพวกศกดนาอยางมากกเพยงชกชวนใหทำาพธขอฝน กษตรยจะแสดงพระมหากรณาธคณโดยสงพระพทธรปปางขอฝนเรยกวาพระคนธาราษฏร ออกไปตามหวเมองตางๆ สำาหรบนำาออกมาทำาพธขอฝน เรยกวา พธพรณศาสตร ถาปฝนแลงทำานาไมได กมกจะโทษเอาวาเปนเพราะประชาชนไมทำาพธพรณศาสตรกนอยางทวถง พระเจาเลยไมโปรด ไมใชความผดของกษตรยทไมเอาใจใสทำาการทดนำ า ขดคลองทำาชลประทาน ประชาชนเลยหลงไปฝากชวตไวกบเทวดาฟาดน เมอฝนไมตกกเทากบฟาดนไมโปรดเปนเพราะวาสนาตวไมดเอง โทษใครไมได!

“ประเพณในประเทศน ถาเวลาใดฝนฟาบกพรองขาดแคลน ยอมเชญพระพทธปฏมาคนธารราษฏรออกประดษฐานในทมณฑล ทำาโรงพธสวดคาถาพระบาลอธษฐานขอฝน การพธอนนยงหาสามารถทำาไดทว

98

ทกจงหวดในพระราชอาณาเขตไม เพราะเหตตามจงหวดหวเมองยงไมมพระพทธรปปฏมาคนธารราษฏรสำาหรบการพธขอฝนอยโดยมาก ในปน (พ.ศ. ๒๔๖๘ – ผเรยบเรยง) ไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหหลอสรางพระพทธปฏมาคนธารราษฎรขนาดสง ๓๓ เซนตขน ๘๐ องค สำาหรบสงไปไวตามจงหวดหวเมองทวไป เพอมเหตฝนแลงเมอใด จะไดทำาพธพรณศาสตร ณ ทนนท”๑๑๓

นคอการชวยเหลอเพยงประการเดยวทฝายศกดนายนโยนมาใหประชาชนอยเสมอเปนประจำาการทำาพธขอฝนหรอพธพรณศาสตรนทำากนมาตงแตสมยกรงสโขทย พธในสมยสโขทยนน รชกาลท

๕ เคยกลาวถงไววา “อยขางจะเรอราหยาบคาย”๑๑๔ พธนนทำากนใหญโตทกปมทงพธพทธพธพราหมณ และยงมการบชาโองการขอฝนอกอยางหนงซงเชอกนวา “ถาฝนไมตกใหเอาคำาโองการออกอานฝนกตก ดงนคำาโองการน...บางทจะเกดขนในแผนดนบรมโกษฐนนเองกจะไดดวยตงแตแผนดนพระเจาทรงธรรมมา เรองเสกๆ เปาๆ เชออะไรตออะไรยบเยนมมาก ยงชนหลงลงมาดยงหนกแกมอขนไป”๑๑๕

และทงๆ ทเหนวาเปนเรองเรอราหยาบคาย และยงเปนเรองเสกๆ เปาๆ ยบเยน พวกศกดนากยงคงสงวนพธนไว ทงนเพราะเปนทางเดยวทจะมอมเมาประชาชนและปดความผดไปจากตนไดอยางแนบเนยน

การยนมอมาชวยเหลอประชาชนของกษตรยเทาทพบหลกฐานกมอยบางนานครงนานคราว แตถาไดชวยสกครงหนงกตองทวงบญทวงคณกนไปนานทเดยว จะขอยกตวอยางในรชกาลท ๔ เมอคราวนำ านอย พ.ศ. ๒๔๐๗

“อนงในปนเมอเดอน ๑๑ เสดจขนไปทอดพระเนตรนำ ากรงเกา ทรงเหนวานอย ไดมพระบรมราชโองการดำารสสงใหกะเกณฑขาราชการไปปดนำ า (คอปดทำานบไวมใหนำ าลด – ผเรยบเรยง ) แลวจำาหนายพระราชทรพยแจกเปนเงนคากบขาวผทำาการคนละบาท แลจายขาวสารเสบยงคนละ ๑๐ ทะนาน และจายจดซ อไมเพมเตมไมเกณฑตดใหทนการณ สนพระราชทรพย ๕๐ ชงเศษโดยทรงพระมหากรณาชวยนาของราษฎร ทงแขวงกรงเกาแลลพบร แลอางทองตามกำาลงจะทำาได เปนพระเดชพระคณแกราษฎรอย ควรราษฎรจะคดถงพระเดชพระคณอยาตองใหลำาบากนก”๑๑๖

นคอประกาศทรชกาลท ๔ ทรงเขยนเองดวยพระหตถ ทวาขอใหคดถงพระเดชพระคณบางอยาใหตองลำาบากมากนกนน หมายถงความลำาบากของกษตรยในการเกบอากรหางขาว เนองมาจากนำ าแลวทำานาไมไดผล ประชาชนรองทกขกนมากวา เกบอากรคานาแรงจนเกนควร

ทคยวาอตสาหลงทนทำาคนปดนำ าเสย “พระราชทรพย” ไปถง ๕๐ ชงเศษ (๔,๐๐๐ บาทเศษ) นนดเปนเงนจำานวนใหญโตทจะตองทวงบญทวงคณกนเสยจรงๆ แตถาจะเทยบดผลประโยชนบางกจะเหนไดวา ในแขวงกรงเกา ลพบร และอางทองทไดชวยกนนำ าไวใหนน “คดจำานวนนาถง ๓๒๐,๐๐๐ ไรเศษ... คานา ๓๒๐,๐๐๐ ไรนน เมอเรยกไรละสลงเฟองไดเงนปละ ๑,๕๐๐ ชง เมอเรยกไรละสลงไดเงนปละ ๑,๐๐๐ ชง” (จากประกาศฉบบเดยวกน) รายไดปละ ๑,๐๐๐ ชงถง ๑,๕๐๐ ชง (๘๐,๐๐๐-๑๒๐,๐๐๐ บาท) ไดมา

99

ตลอดนบสบๆ ป เมอมาเสยคาปดกนนำ าเขาทหนงกดบนอบอบทวงบญทวงคณเอาเสยจรงจง ทงๆ ทการไปปดนำาคราวนน กเปนผลประโยชนของชนชนศกดนาโดยตรง คอ ถาทำาขาวไดตนกไดหางขาว และเงนทลงทนไปปดนำ าเพยง ๔,๐๐๐ บาทนน กเปนเงนจากอากรคานาทเกบจากประชาชนไรละสลงหรอสลงเฟองนนเอง

ขอทวาเงนนนมาจากภาษอากรน ศกดนาใหญกรเจนอยในใจ เวลาพวกเจานายฉอโกงเงนภาษทควรเกบสงหลวงหรอใชอทธพลออกบตรแขงใหลกนองสำาหรบเบงไมตองเสยภาษ รชกาลท ๔ กจะบนวาไดเงนมาไมพอแจกเปนเงนปใหพวกเจานาย จะตองลดสวนเงนปลง ซำายงอธบายเสยดวยวา

“เงนซงพระราชทานแจกเบ ยหวดแกขาราชการทกๆ ปนน มใชเงนไดมาแตบานเมองอนนอกประเทศคอเงนในจำานวนภาษอากรนนเอง”

แตพอมาพดกบพวกไพรพวกชาวนา กกลบมาอางเอาวาเปนเงน “พระราชทรพย” บาง ตอง “สนพระราชทรพย ๕๐ ชงเศษโดยทรงพระมหากรณาชวยนาของราษฎร...ตามกำาลงจะทำาได เปนพระเดชพระคณแกราษฎรอย ควรราษฎรจะคดถงพระเดชพระคณอยาตองใหลำาบาก (ในการเกบภาษอากร) นก!”

นแหละคอธรรมเนยมทวงบญคณขาวแดงแกงรอนของพวกศกดนา มนกนาคดวาใครมบญคณแกใครกนแน

เพราะการทกษตรยไมคอยเอาใจใสชวยเหลอประชาชนและเพราะการทมวแตเสยดายราชทรพยอยนเอง จงทำาใหนาแลงบาง ลมจมบางตลอดมาในสมยศกดนา ปรากฏการณทเรยกวา “ขาวยากหมากแพง” จงเกดขนเสมอ ถาตรวจดในจดหมายเหตเกาๆ จะพบเรอง “ขาวแพงๆๆ” อยเสมอ เชน

ปขาล จ.ศ. ๑๑๒๐ (พ.ศ. ๒๓๐๑) ปนขาวแพงเกวยนละ ๑๒ ตำาลง (ราคาขาวปกตเกวยนละ ๓-๕-๖ ตำาลง)

ปมะเสง จ.ศ. ๑๑๔๗ (พ.ศ. ๒๓๒๘) นำามากขาวแพงเกวยนละชงปมะเสง จ.ศ. ๑๑๘๓ (พ.ศ. ๒๓๖๔) ขาวเกวยนละ ๗ ตำาลง ขาวสารถงละ ๓ สลงเฟอง ปนงนำ ากด

คนตายมากปมะเมย จ.ศ. ๑๑๘๔ (พ.ศ. ๒๓๖๕) ขาวเกวยนละ ๑๑ ตำาลงปเถาะ จ.ศ. ๑๑๙๓ (พ.ศ. ๒๓๗๔) ปนนำ าทวม ขาวแพงเกวยนละ ๘ ตำาลงปมะเสง จ.ศ. ๑๑๙๕ (พ.ศ. ๒๓๗๖) เดอน ๘ ฝนแลง ขาวแพงเกวยนละ ๗ ตำาลง ๒ บาทปเถาะ จ.ศ. ๑๒๐๕ (พ.ศ. ๒๓๘๖) ปนขาวแพงตงแตเดอน ๑๒ จนถงเดอน ๔ ขาวสารถงละบาท

เปนไขตายกนมาก นำากนอยทำานาไมได (คดจากประชมพงศาวดารภาคท ๘)

เรายอนมาเขาเรองอากรคานาของเราตอไปการขดรดของศกดนานอกจากจะเกบคาหางขาวกนเปลาไรละ ๒ ถง โดยทมไดชวยเหลอตอบแทน

อะไรเลยแลว ยงบงคบซ อเปนราคาหลวงอกไรละ ๒ ถง โดยใหราคาถงละ ๖ สตางค การบงคบซ อนพวก

100

ไพรตองเสยผลประโยชนมากกวาใคร เพราะราคาขายทวไปถงละ ๑๐ -๑๒ สตางค ราคาหลวงทบงคบซ อตดลงตงครง พวกไพรทเชนนาทำาจงตองเสยสามตอ คอ ๑) อากรคานาใหหลวง (กษตรย) ๒) คาเชาใหเจาทดน ๓) เสยเปรยบในการบงคบซ อ! สวนพวกเจาทดนทมทใหเชาไมเดอดรอนเลย คงไดตามปกต สวนพวกทไดบาวไพรทำานาหรอเกณฑเลกมารบใชทำานาฟรๆ กไมเดอดรอนอะไรทจะตองเสยหางขาวเลกๆ นอยๆ นบวาพวกเจาทดนและเจาขนมลนายมแตทางไดเพยงประตเดยวตลอดป

การเกบอากรหางขาวขนฉางหลวงไรละสองถงบงคบซ อสองถงโดยใหราคาถงละ ๖ สตางคน ไดใชมาจนถงรชกาลท ๓ แตผลประโยชนทเกบไดนนไมพอจาย “ราชการ” ซงแปลวาการของพระเจาแผนดน๑๑๗ นโยบายสงครามของรชกาลท ๓ ทำาให “มศกสงครามจำาเปนตองการเงนใชราชการมากกวาแตกอน๑๑๘ รชกาลท ๓ จงแกไขวธเกบภาษอากรใหม คอ เกบภาษอากรคานาเปนตวเงนแทนเกบหางขาว อตราทเกบกคอเกบไรละสลง เมอเกบเชนนทำาใหประชาชนไมตองขนขาวมาสงฉางหลวง...อยาคดวาประชาชนจะสบายขน...เพราะ...ยงเกบเงนแทนคาขนขาวขนฉางหลวงซงไมตองขนแลวนนอกไรละเฟอง รวมเปนสลงเฟองคอ ๓๗ สตางค หนกขอขนไปกวาสมยพระนารายณ และการเกบกเกบดะทงนาคโคและนาฟางลอย พวกไพรททำานาฟางลอยจงเดอดรอนกนทวทกหวระแหงจนเกดการรองทกขกนขน พวกนาคโคกรองทกขบางเพราะเหตทตวตองเสยภาษอากรตามจำานวนไรรวด ไมมการเวนวาเกบเฉพาะทไดไถไดทำา “ทเปนไพรหลวงฝพายแลพวกพองของพวกฝพายมาเขาชอถวายฎกากนในกรงเทพฯ บาง...บางทกโปรดใหยกใหลดใหแตไพรหลวงกรมฝพายทลงมารบราชการ บางทกโปรดใหประเมนเรยกเอาแตตามทไดทำา บางทกโปรดลดใหไรละเฟองเสมอไปในปหนงนน” (ประกาศรชกาลท ๔ ฉบบเดยวกบทอางมาขางตน)

เมอเปนดงนกเกดมอภสทธขน พวกไพรหลวง ฝพาย กรอดตวสบายไป พวกไพรราบไพรเลวยาจกยากจนกตองกมหนาทนใหขดรดตอไป

ครนมาถงรชกาลท ๔ การเกบอากรไรละสลงเฟองรวดนนทำาใหพวกนาคโคทงปวงรองทกขกนอกวาเสยเปรยบนาฟางลอย เพราะตวตองเสยอากรทงนาทท งเปลาๆ ไมไดทำา นาฟางลอยเสยแตเฉพาะทไดทำาในแตละป เสยงรองของพวกนาคโคนทตงอ อองกดวยการหนนการใหทายของพวกเจาทดน ซงตนตองกระทบกระเทอนผลประโยชน นบวาการเคลอนไหวของประชาชนเจาของนาคโคทมอยบางกถกเจาทดนฉกฉวยไปใชเสยสบายอารมณ รชกาลท ๔ เหนจะสกำาลงประชาชนและเจาทดนไมไหวกเลยยอมลดคานาใหแกพวกนาคโค คอลดลงเปนไรละสลง เมอ พ.ศ. ๒๓๙๘

ครนลวงมาถง พ.ศ. ๒๔๐๗ คอถดมา ๑๐ ป เกดฝนแลวนำ านอยอกครงหนง พวกเจาของนาคโคกรองทกขวาสอากรไมไหว รชกาลท ๔ จงประกาศโตวาไดอตสาหลดใหไรละสลงแลว นาในเขตกรงเกา อางทอง ลพบร สพรรณบรนน คดเปนจำานวนนาถง ๓๒๐,๐๐๐ ไรเศษ คดลดใหไรละเฟองกตกเขาไปปละ ๕๐๐ ชง (สหมนบาท) คดดเถอะอตสาหลดลงมาใหตง ๑๐ ปแลว ในหลวงตองขาดเงนไปถง ๕,๐๐๐ ชง (สแสนบาท) “ราษฎรไดเปรยบในหลวงกวาแตกอนมาถง ๙ ป ๑๐ ปแลว” ฉะนน “กในปนฝนแลงนำ า

101

นอยจะคงเรยกอยไรละสลงตามธรรมเนยมไมไดหรอ” และยงมขอคดใหไวดวยวา “ถาใครยงเหนอยวาจะทนเสยคานาไปไมได กใหเวนนาคนแกกรมนาผกเปนของหลวงเสยทเดยว” พวกเจาทดนโดนไมนเขากสงบปากสงบคำา พวกไพรโดนไมนเขากหนาหงายหวานอมขมกลนตอไป

แตยงกอน ลวดลายการเกบอากรคานายงไมหมดเรอง ยงมตอไปอกวาถาหากในปนำ านอย (พ.ศ.

๒๔๐๗) นประชาชนผยากจนคนใดจะขอผอนปรนชำาระอากรคานาเฉพาะแตทไดทำาไดเกบไดเกยวกยนยอมให แตมไดหมายความวาจะยกอากรคานาทมไดทำาให หากใหเปนหนคางไวชำาระปหนา ถงปหนาตองชำาระเงนตนไรละสลงบวกดวยดอกเบยอก ๑ เฟอง (๑๒ สตางค) รวมเปนไรละสลงเฟอง เปนอนวาผทตองคางคานาหลวงจะตองเสยดอกเบยรอยละ ๔๘ หรอ ๕๐ ตอป!! (ดอกเบยหนงเฟองตอเงนตน ๑ สลง)

อนงขอใหสงเกตวา นานำ าฝนฟางลอยอนอยในทดอนนนดสงบเงยบไมมการรองทกขเอะอะเหมอนนาคโคอนอยในทลมเปนนาด ทงนกเพราะพวกชาวนายากจนททำาไรทำานาคนละ ๕ ไร ๑๐ ไร บนนาดอนนนแมจะรองขน เสยงกเงยบหายไปเหมอนสซอใหควายฟง ทเปนเชนนกเพราะพวกเจาขนมลนาย เจาทดนใหญไมมทนาอยในแดนกนดารเชนนน เสยงของชาวนาถงถกกดลงและลมเสย สวนในพ นทนาลม (นาคโค) พวกเจาของทดนใหญตางไดครอบครองทดนไวมากมายแทบทกคน พอชาวนายากจนรองทกขขน พวกนกสวมรอยเขาใชความไหวตวของชาวนาใหเปนประโยชน ทางฝายชาวนายากจนกตดของอยกบการพงบารมตวบคคล ตางกถอวามเจาขนมลนายหนนหลง มบารมคมกบาลหวอย จงไมคอยหวาดกลว ไดเรยกรองเคลอนไหวกนยกใหญ รปแบบของการเคลอนไหวจงเปนไปโดยทชาวนามองขามกำาลงของตนเอง คดอยแตวาทกษตรยตองออนขอกเพราะพวกตวมเสนใน มเจาขนมลนายหนนหลง แลวกเลยปลอยใหพวกเจาทดนและเจาขนมลนายฉกฉวยเอากำาลงมหมาของพวกตนไปใชเสยอยางลอยชาย!

อากรคานาเปนอากรสำาคญขนเสนเลอดใหญของชวตชนชนศกดนา ฉะนนจงไดรบการเอาใจใส คอยดแลเพมอตราและปรบปรงวธเกบอยเสมอ จนในทสดถงรชกาลท ๖ มอตราอากรคานาดงน

นาคโคนาเอก ไรละ ๑.๐๐ บาทนาโท ไรละ ๐.๘๐ บาทนาตร ไรละ ๐.๖๐ บาทนาจตวา ไรละ ๐.๔๐ บาทนาเบญจ ไรละ ๐.๓๐ บาทนาฟางลอยนาเอก ไรละ ๑.๒๐ บาทนาโท ไรละ ๑.๐๐ บาทนาตร ไรละ ๐.๘๐ บาท

102

นาจตวา ไรละ ๐.๖๐ บาทนาเบญจ ไรละ ๐.๔๐ บาทสถตรายไดของรฐบาลศกดนาจากอากรคานาในรชกาลท ๔ ไดถงสองลานบาท และเพมขนเปนเจด

ลานบาทในสมยรชกาลท ๖ เฉพาะในรชกาลท ๖ นนภาษทดนทงมวลไดเปนจำานวนถง ๙,๗๐๐,๐๐๐ เศษ (สถต ๒๔๖๔)

“อากรสวน” อากรสวนน มกเรยกวาอากรสวนใหญ อนหมายถงสวนผลไมเปนอากรทดนอกอยางหนง ซงเปนอากรคกบอากรคานาหางขาว

การเกบอากรสวนนนมวธเกบเชนเดยวกบวธเกบอากรคานา กลาวคอกษตรยสงเจาพนกงานขาหลวงออกไปสำารวจสวนตางๆ เรยกวา “เดนสวน” (คกบ “เดนนา”) หนาทนตกอยกบกรมพระคลงสวน การจะออกเดนสวนนน ทำากนเปนพธรตองไสยศาสตรอยางศกดสทธ มการบวงสรวงเทวดา คอ พระรามและเจาแมกาลเปนตน พวกขาหลวงจะออกสำารวจรงวดทดนและออกโฉนด (ใบสำาคญเกบอากร) เชนเดยวกบการเดนนา และพรอมกนนนกลงบญชตนไมนานาชนดทจะตองเสยภาษลงไวเปนหลกฐาน ถาหากขณะเดนสวนนน เจาของสวนไมปรากฏตวตอเจาพนกงาน มวไปงานศพพอตาเสยทอน กถอวาเปนสวนราง เวนคนเปนสวนของหลวง ซงเจาพนกงานจะจดการขายหรอใหแกใครกไดเปนสทธขาด การเดนสวนนนทำากนตอนตนรชกาลหนเดยว แลวใชไปตลอดรชกาล ตนไมจะตายจะปลกใหมในระหวางนนอยนอกประเดน แตในบางรชกาลกเดนสวนถง ๒-๓ ครง เชนในสมยรชกาลท ๕ การเกบอากรสวนนนเรยกเกบเอาจากตนไม ในสมยพระนารายณ ลาลแบรจดไววาอากรทเรยนตนละ ๒ สลง พลคางละ ๑ บาท หมากตนละ ๓ ผล มะพราวตนละ ๒ สลง, สม, มะมวง, มงคด, พรกตนละ ๑ บาท

หลกฐานของการเดนสวนเกบอากรตนผลไมนนคอนขางจะหายากเตมท เทาทมหลกฐานในสมยรชกาลท ๓ ไดเดนสวนเมอป พ.ศ. ๒๓๗๒ ครงหนง และเมอ พ.ศ. ๒๓๗๕ อกครงหนง ถงรชกาลท ๔ ไดออกทำาการเดนสวนเมอ พ.ศ. ๒๓๖๙ ตงแมกองออกสำารวจกองละ ๘ คน กองหนงๆ มขนนางวงหลวง ๖ คน ขนนางวงหนา ๒ คน ควบกนไป ทงนเพราะอากรนนจะตองแบงปนกนในระหวางวงทงสอง ในครงนนไดตงกองสำารวจเดนสวนขน ๓ กอง กองหนงออกเดนสวนทางฝงเหนอ กองหนงออกเดนสวนทางฝงใต กองทสามออกเดนสวนในเขตจงหวดเพชรบร ราชบร สมทรสงคราม นครไชยศร สาครบร (สมทรสาคร)

อตราการเกบอากรมดงนหมากหมากเอก สง ๓-๔ วา ตนละ ๕๐ เบย รอยตน ๓ สลง ๒๐๐ เบยหมากโท สง ๕-๖ วา ตนละ ๔๐ เบย รอยตน ๒ สลงเฟองหมากตร สง ๗-๘ วา ตนละ ๓๐ เบย รอยตน ๑ สลงเฟอง ๖๐๐ เบย

103

หมากผการาย (ออกดอกประปราย)๑๑๙ ตนละ ๔๐ เบย รอยตน ๒ สลงเฟองหมากกระรอก ตนละ ๑๑ ผลมะพราวมะพราวเลกตงปลองสงศอกหนงขนไป ตนละ ๕๐ เบยมะพราวใหญสง ๘ ศอกขนไป ตนละ ๑๐๐ เบย ๘ ตนเฟอง ถามนำ ามนตองแบงถวายมะพราวมลส, นาฬเก, หกสบบาท เปนของสำาหรบทลเกลาถวาย จงไมเสยอากร!

พลพลคางทองหลาง (คางพลทำาดวยไมทองหลาง) สง ๗-๘ ศอกขนไป ๔ คาง ๑ เฟอง รอยคาง ๓

บาท ๑ เฟองทเรยน, มะมวงวดแตโคนตนขนไปสง ๓ ศอก ยนขนไปเพยงตาแลวโอบรอบได ๑ รอบกบ ๓ กำา นบเปนใหญ

ทเรยนตนละ ๑ บาท มะมวงตนละเฟองมงคด, ลางสาดวดแตโคนตนสงขนไปสองศอกคบ นงยองๆ เพยงตาโอบรอบได ๑ รอบกบ ๒ กำา เรยกตนละเฟองมะปรางวดแตโคนตนขนไปสง ๓ ศอก ยนเพยงตาโอบรอบได ๑ รอบ ๓ กำา เรยกตนละ ๒ เฟอง สวนไมท

ตำากวาขนาดยกอากรใหปหนง จะเกบในปตอไปนอกจากจะตองเสยอากรคาตนไมแลว เจาของสวนยงตองเสยเงนจกจกยบยบอกไมรจกแลวจกร

อด เชนจะตองตงพธทำาบายศรบวงสรวงพระภมเจาทสำารบหนง กรงพาลสำารบหนง อนเปนขอบงคบใหตองทำา คาใชจายดงน

หวหม ๑ ค ๑.๒๕ บาทเสอออน ๑ ผน ๐.๑๒ บาทผาขาว ๑ ผน ๐.๓๗ บาทขนรองเชอกรงวดและทำานำามนตประพรมสวน ๐.๑๒ บาทคาเสกนำามนตพรมสวน ๐.๑๒ บาทคารงวดหวเชอก ๐.๒๕ บาทหางเชอก ๐.๑๒ บาทรวมทงสน ๒.๓๕ บาททางฝายเจาของสวนเมอมาเหนการตงพธพะรงพะรงเขากเลยเขาใจไปเลยวาในหลวงทานกรณาสง

104

คนมาทำานำ ามนตพรมสวนใหไดผลด เลยดอกดใจลมนกไปวาเขามาเกบภาษอากร พวกขาหลวงกเปนตวแทนทเกบอากรไปดวยลำาเลกบญคณไปดวย

สงทเจาของสวนจะตองเสยอกกคอถาสวนใดไดทำาการเดนสวนมาแลวครบ ๕ ครง จะตองจายเงนใหแกขาหลวงอกสวนละเฟอง และตองจายเบยเลยงใหอกสวนละสองสลง เปนอนวาโดนเขาอกสวนละสามสลงเฟอง

อกสงหนงทประชาชนเจาของสวนจะตองเสยกคอเมอขาหลวงออกมาเดนสวน จะตองนำาเอาโฉนดเกาออกมาสอบทานยนยน แลวรบเอาโฉนดใหมไป ในการนจะตองเสยเงนคาโฉนดอกใบละ ๑ บาท ๒ สลง

ทายทสดกคอการผกขาดซ อแกนไม ๓ จำาพวก กลาวคอไมมะเกลอซงเปนไมดำา, ไมละมดสดาอนเปนไมแดงเนอละเอยด และไมจนทนซงเปนไมเนอขาวละเอยด เจาของจะโคนจะฟนตองมาแจงใหขาหลวงรบรแลวขนไมมาทลเกลาฯ เมอโคนแลวกตองปลกซอมแซมขนใหมตามขอบงคบ

อากรสวนนนยงมวธเกบอกอยางหนงคอ เกบโดยวดพ นทเปนไร เชน สวนจากเสยอากรไรละเฟอง สวนแบบนมเจาพนกงานออกเดนสำารวจทดนเปนครงคราวเชนกน สรปวาอากรสวนในสมย ร.๔ ไดปละ ๕,๕๔๕,๐๐๐ บาท

“อากรคานำ า” อากรคานำ า กคออากรทเกบจากการจบปลาในแมนำ าลำาคลอง หนองบง และทะเล มทงอากรคานำ าจด และนำ าเคม วธเกบอากรคานำ านมกใชวธใหคนผกขาดเกบภาษรบไปทำา กษตรยออกกฏหมายตงอตราเกบภาษอากรไวเปนมาตรฐานตามชนดของเครองมอทำามาหากน เชน โพงพางนำาจดโพงพางละ ๑๒ บาท เรอแพพานลำาละ ๑๐ บาท เรอแหโปงลำาละ ๖ บาท เรอแหทอดลำาละ ๑ บาท เกบดะไปทกชนดมรายการยดยาวจนถงสวงกงสวงปลาคนละ ๑๒ สตางค ฉมวกคนละ ๑๒ สตางค เบดราวคนละ ๕๐ สตางค เบดธรรมดา ๑๐๐ คน ๕๐ สตางค พวกทมารบทำาการผกขาดเกบภาษกจะยนจำานวนเงนประมลกนใครใหเงนมากกไดสมปทานไปทำา เชนในรชกาลท ๔ พระศรชยบานขอผกขาดเกบภาษในกรงเทพฯ และหวเมอง ๓๗ เมองกบ ๘ ตำาบล โดยใหเงนประมล ๓๗๐ ชง (๒๙,๖๐๐ บาท) ตอป พระศรชยบานยนเงนประมล ๒๙,๖๐๐ บาท โดยสญญาวาจะสงเงนไปถวายพวกเจาขนมลนายตางๆ ดงน :

(๑) ถวายพระคลงมหาสมบต ๓๑๔ ชง(๒) ถวายพระคลงเดม (สวนตว) ๒๐ ชง(๓) ถวายวงหนา ๓๐ ชง(๔) ถวายกรมสมเดจพระเดชาดศร ๑ ชง, ๑๐ ตำาลง(๕) ถวายกรมพระพพธโภคภเบนทร ๑ ชง(๖) ถวายกรมพระพทกษเทเวศร ๑ ชง(๗) ถวายกรมหลวงภวเนตรรนทรฤทธ ๑๐ ตำาลง

105

(๘) ถวายกรมหลวงวงศาธราชสนท ๑ ชง(๙) ถวายกรมขนสรรพศลปปรชา ๑๐ ตำาลง(๑๐) ถวายพระเจาลกยาเธอพระองคเจานพวงศ ๑๐ ตำาลงรวม ๓๗๐ ชง(ภายหลงอากรคานำาขยบสงขนจนถง ๗๐,๐๐๐ บาท)

เมอไดยนเงนประมลและเงอนไขทจะถวายเงนอยางทวถงในหมชนชนศกดนาทสำาคญๆ ขนมาแลว ผทมสวนผลประโยชนเกยวของ และทมอำานาจในแผนดนกปรกษาหารอกน ในทสดก :

“ปรกษาพรอมกนวา.........ซงราษฎรทำาการปาณาตบาตหาผลประโยชนเลยงชวตโดยมจฉาชพจะไมตองเสยอากรคานำานนเหนวาเหมอนหนงยนดดวยคนทำาปาณาปาตบาตหาควรไม ซงพระศรชยบานทำาเรองราวมาวาจะขอรบพระราชทานทำาอากรคานำานนกชอบอยแลว...”๑๒๐

เปนอนวาการทประชาชนตกเบดตกปลากนนนเปนการผดศลขอ ๑ วาดวยการฆาสตวตดชวต ถาไมเกบภาษอากรกจะกลายเปนเขาดวยพวกทำาบาปมจฉาชพจงตองเกบภาษอากรเสยใหเขด!!! นคอเหตผลในการทจะอางองเอาศาสนาเขามาเปนเครองมอในการขดรดของชนชนศกดนา!

เรองของอากรคานำ านเปนเรองสนก ในสมยรชกาลท ๓ เคยเกบอากรคานำ าโดยการผกขาด มรายไดปละกวา ๗๐๐ ชง (๕๖,๐๐๐ บาท) ตอมาไดเพมภาษขนอกมากมายหลายอยาง จงลดอากรคานำ าลงเหลอ ๔๐๐ ชง (๓๒,๐๐๐ บาท) และตอมาเลกหมดเลยไมเกบ สาเหตทเลกนน มใชอยากจะชวยเหลอแบงเบาแอกภาษจากบาของราษฎร หากเปนเพราะรชกาลท ๓ ธรรมะธมโมจดหนอยเหนวาการจบปลาเปนมจฉาชพทำาปาณาปาตบาทจงไมเกบ ครนมาถงรชกาลท ๔ ตองลดอากรคานาลงดงไดกลาวมาแลวขางตน จงตองขวนขวายหาทางเกบภาษอากรใหม ในทสดกมาลงเอยทจะเกบอากรคานำ า กะวาจะเกบปละกวา ๔๐๐ ชง รายไดจรงตามทสงฆราชปลเลอกวซสำารวจ ปรากฏวาในรชกาลท ๔ ไดอากรคานำ าถง ๗๐ ,๐๐๐ บาท ครนจะประกาศเกบเอาดอๆ กเกรงจะไมแนบเนยน ผคนจะนนทาวาเกบแตภาษไมเหนทำาอะไรใหเปนประโยชนแกประชาชนสกนด รชกาลท ๔ จงออกประกาศอางวา การทรชกาลท ๓ เลกเกบอากรคานำ านน ถงเลกแลว “กไมเปนคณอนใดแกสตวเดรจฉาน สมดงพระราชประสงค และไมไดมาเปนคณเกอกลหนนแกพระพทธศาสนาดวยอาการอยางใดอยางหนง ไมไดเปนคณแกราชการแผนดนเลย” (ประชมประกาศ ร.

๔ ภาค ๓ ประกาศ พ.ศ. ๒๓๙๙) และยงวาตอไปอกวา “และพวกทหาปลาไดรบผลประโยชนยกภาษอากรทตวควรจะตองเสยปละเจดรอยชงเศษทกปนน... กไมไดมกตญญรพระเดชพระคณมาทำาราชการฉลองพระเดชพระคณในหลวงใหปรากฏเหนประจกษเฉพาะแตเหตนนสกอยางหนงเลย” ฉะนนจง “ปรกษาพรอมกนเหนวาอากรคานำ าซงพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวใหเลกเสย ไมเปนคณประโยชนอนใดแกสตวเดรจฉาน ไมเปนคณความเจรญแกพระพทธศาสนา...” ถาแมไมเกบ “ซำ า” จะตกทนงเปนคนมบาปทเปนใจใหพวกมจฉาทฐทำาปาณาปาตบาต จงตองเกบคานำ าใหมในแผนดนน และเหตนจงไดตงพระศร

106

ชยบานเปนเจาภาษ!

คราวนผททำาการผกขาดการเกบภาษซงเรยกวา “เจาภาษ” กมสทธแตงตงคนของตนเปน “นายอากร” คอยเกบอากรแกชาวประมงในเขตตางๆ แบงเปนหลายๆ เขต พวกนายอากรกคอยเรงรดเกบภาษดวยอำานาจบาง เรยกภาษเกนพกดอตราบาง พวกประชาชนททำาการจบปลากตองเดอดรอนกนไปตามเพลง ชนชนศกดนากคอยแตจะนงเสวยบญกนอากรของพวกมจฉาชพไปตามสบาย

“อากรสรา” นอกจากภาษอากรหลกๆ คออากรคานาหางขาว อากรสวนใหญ อากรคานำ า สามประเภทนแลวยงมภาษอากรอกมากมายหลายอยาง เชน อากรสรา รายไดจากอากรประเภทนสงมาแตโบราณ ในสมยพระนารายณเกบเทละ ๑ บาท ถาเมองใดไมมเตาตมกลนเหลาผกขาดภาษ ประชาชนกตองตมกนเองตามอำาเภอใจ ในหลวงเรยกเกบอากรสราเรยงตวคน (ชายฉกรรจ) คนละ ๑ บาทรวด รายไดจากอากรสราสงมากมาแตไหนแตไร ในสมยรชกาลท ๔ ตามการสำารวจของสงฆราชปลเลอกวซ ภาษสราสงถง ๕๐๐,๐๐๐ บาท ตอมาในสมยศกดนาของการปฏวตของชนชนกลาง พ.ศ. ๒๔๗๕ อากรประเภทนสงนบจำานวนสบๆ ลานบาท (พ.ศ. ๒๔๖๗ ได ๑๑,๙๒๙,๕๕๑ บาท ๖๒ สตางค)

“อากรโสเภณ” อากรทนาสนใจอกอยางหนงทลาลแบรจดไววาเพงเรมตงขนเมอครงพระนารายณกคออากรโสเภณ โดยอนญาตใหออกญาแบนตงโรงหญงนครโสเภณขน โสเภณทกลาวถงนเดมกคงจะมอยแลวนมนาน แตกษตรยเหนวามรายไดด ลกคามาก จงคดเกบตงโรงโสเภณผกขาดขนอกประเภทหนง ในหนงสอจดหมายเหตเกาวาดวยภมสถานเมองนครศรอยธยามจดไววาพวกผหญงโสเภณอยในยานทเรยกวา “สำาเพง”๑๒๑ เมอยายกรงลงมาอยกรงเทพฯ กยงยมเอามาเรยกยานหญงโสเภณวาสำาเพงอยอกนาน (สำาเพงในสมยนนจงมความหมายไมคอยด พวกพอแมทดาลกวา “อดอกสำาเพง” กมาจากสภาพชวตเชนนเอง)

อาชพโสเภณในยคศกดนากมลกษณะเดยวกบในยคทนนยม กลาวคอมสตรททนตอสภาพความอดอยากยากแคนไมไดตองขายตวกนมากมาย ยงในสมยทพวกชาวยโรปเขามาคาขายในกรงฯ พวกนจายเงนไมอน จงเปนการยวยใหผหญงทหาทางออกของชวตไมไดหนมายดอาชพนกนมากขน ในปลายสมยอยธยาผหญงทเคราะหรายตองกดฟนหลบหหลบตาขายตวกบพวกชาวตางประเทศเพมมากขนจนเลองลอ ฝายศกดนากมไดมองหาทางแกไข เพราะเหนวาเปน “สนดาน” อนรานของผหญงเอง คงคอยเกบแตภาษ พวกททนภาษไมไหวกลกลอบขายตวกนลบๆ เปนครงคราว รฐบาลศกดนาเหนวาทำาใหตนเสยผลประโยชน จงออกพระราชกำาหนดเม อ พ.ศ. ๒๓๐๖ มความวา “แตนสบไปเม อหนา หามอยาใหไทย มอญ ลาว ลกลอบไปซองเสพเมถนธรรมดวย แขก ฝรง องกฤษ คลา มลาย ซงถอเปนฝายมจฉาทฐ (พวกนอกศาสนาพทธ) เพอจะมใหฝงทวยราษฎรไปสอบายทกข... ถาผใดมฟงลกลอบไปซองเสพเมถนธรรมดวยผถอมจฉาทฐ พจารณาสบสาวจบได...เปนโทษถงสนชวต ฝายพอแมญาตพนองซงมไดกำาชบหามปรามเปนโทษดวยตามใกลแลไกล” (พระราชกำาหนดเกา ๕๕)

เปนอนวาถาเปนโสเภณซองเสพกบไทยดวยกนเปนของถกตองดอยแลวไมถอวาเปนมจฉาทฐผดหลก

107

ศาสนา เพราะเปนพทธดวยกน!

รฐบาลศกดนาไดผลประโยชนจากภาษโสเภณ ปหนงๆ เปนจำานวนเงนมใชนอย ตามทสงฆราชปลเลอกวซจดไว ปรากฎวาในสมยรชกาลท ๔ เกบภาษโสเภณไดถงปละ ๕๐,๐๐๐ บาท

“อากรฝน” อากรฝนนเปนอากรใหมทเพงตงขนเมอ พ.ศ. ๒๓๙๔ จำานวนอากรทไดรบจากการผกขาดของเจาภาษนนปหนงๆ เปนจำานวนเงนถง ๒,๐๐๐ ชง (๑๖๐,๐๐๐ บาท) ถาเปนปอธกมาส (ม ๑๓ เดอน คอมเดอน ๘ สองหน) ใหเพมภาษขนอก ๑๖๖ ชง ๑๓ ตำาลง ๑ บาท ตามการสำารวจของสงฆราชปลเลอกวซ ภาษฝนในสมยรชกาลท ๔ ขนสงไปถง ๔๐๐ ,๐๐๐ บาทตอป นบวาเปนภาษอากรจำานวนมหมาทเดยว (ตำานานภาษอากรบางอยางในลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท ๑๖)

เรองของภาษฝนนนาขำา เดมทเดยวในเมองไทยหามสบฝนเดดขาด เมอรชกาลท ๒ เคยออกประกาศหามสบฝนมาครงหนง ลงวนเสาร เดอน ๙ ขน ๑๔ คำา จลศกราช ๑๑๙๓ ปมะแม ตรศก (พ.ศ.

๒๓๕๔) ใครสบฝนจบได “พจารณาเปนสตย จะใหลงพระอาญา เฆยน ๓ ยก ตระเวนบก ๓ วน ตระเวนเรอ ๓ วน รบราชบาตรบตรภรรยาและทรพยสงของใหสนเชง ใหสงตวไปเปนตะพนหญาชาง ผรเหนเปนใจมไดเอาความมาวากลาวจะใหลงอาญาเฆยน ๖๐ ท” มหนำาซำ ายงไดตงนรกขมใหมคอนรกฝนขนอางขประชาชนอกดวยวา “ครนตายไปตกมหาดาบนรก นายนรยบาล (คอยมบาล) ลงทณฑกรรมกระทำาโทษตองทนทกขเวทนาโดยสาหสทสดมได ครนพนจากดาบนรกแลวกตองไปเปนเปรตวสยมควนไฟพงออกมาจากทางปากจมกเปนนจ”๑๒๒

แตมาถงสมยรชกาลท ๔ กำาลงตองการเงน เพราะมสนมกรมในและลกเธอมากตองปลกสรางวดสรางสวนทนาไวให เงนทองไมพอใช จงทำาเปนไมรไมช กบเรองนรกจกเปรตอะไรทอางไวนนเสย แลวอนญาตใหตงภาษฝนมเจาภาษผกขาดกนขน จนในทสดไดมาตงเปนกรมดำาเนนการโดยรฐบาลศกดนาเองในสมยรชกาลท ๖

“อากรบอนเบ ย” อากรนมมาโบรมโบราณเตมท ลกษณะของมนกคอใหมการประมลตงบอนการพนนขนตามหวเมองและตำาบลตางๆ เปดใหประชาชนเขาเลนการพนนไดอยางเสร (แบบเดยวกบบอนคาสโนของรฐบาลชดนายควง อภยวงศ สมยหลงสงครามโลกครงท ๒ ) ผผกขาดทำาภาษเปดบอนเบ ยไดรบตำาแหนงเปนขนพฒนสมบตทกคน ซำ ามศกดนา ๔๐๐ ไรอกดวย การพนนทเลนกนขางในบอนมอยสามอยาง คอ ถว ๑ กำาตด ๑ และไพงา ๑ ตอมาในชนหลงเปลยนเปนถว, โปกำา และโปปน

การทำาอากรบอนเบยเปนรายไดชนหวใจอยางหนงของรฐบาลศกดนา ทงนเพราะการละเลยไมชวยพฒนาการผลตทางเกษตร ปลอยใหการเกษตรลาหลงทำาใหรายไดของประชาชนทางเกษตรตำาลงจนถงไมพอเลยงชวต ตองขายตวเปนทาสกนชกชม และผลสะทอนกคอรายไดของรฐตำาลงฮวบฮาบเสมอ ทางเดยวทรฐบาลศกดนาจะใชแกไขเพอหาเงนกคอเปดบอนการพนนเพอขดรดประชาชนผหมดหนทางออกกระเซอะกระเซงเขามาเลนเบย การเลนเบยทำาใหรฐบาลแกไขการไมมงบประมาณเพยงพอไปไดชวระยะหนงๆ

108

แตปญหาขนพ นฐานทางเศรษฐกจหาไดดขนไม แตรฐบาลศกดนากพอใจในการแกปญหาแบบปดสวะใหพนทาเชนนน ไดเปดบอนเบยขนทวประเทศ การขดรดจงเปนไปอยางหนกหนวงและทวถง ตามสถตใน พ.ศ. ๒๔๓๑ ปรากฏวามบอยเบยในกรงเทพฯ ถง ๔๐๓ บอน บอนใหญ ๑๒๖ บอนเลก ๒๗๗ ตงอยอยางทวถงทกตำาบล

ตามสถตจำานวนบอนเบยใน พ.ศ. ๒๔๔๑ ปรากฏวาในหวเมองตางๆ มจำานวนบอนเบยดงน :มณฑลกรงเกา (อยธยา) ๗๑ ตำาบลมณฑลนครไชยศร ๑๘ ตำาบลมณฑลนครสวรรค ๒๖ ตำาบลมณฑลพษณโลก ๑๕ ตำาบลมณฑลปราจน ๓๓ ตำาบลมณฑลนครราชสมา ๑๑ ตำาบลมณฑลจนทบร ๒๖ ตำาบลมณฑลนครศรธรรมราช, มณฑลชมพร, มณฑลราชบร, มฯฑลภเกต, มณฑลบรพา (เขมรใน) และ

มณฑลอดรหาสถตไมไดรายไดจากอากรบอนเบยตงแตสมยอยธยาเหนจะเปนจำานวนหลายแสนบาท เพราะเพยงอากรทมผ

ขอทำาในเมองราชบร, สมทรสงคราม และสมทรปราการเพยง ๓ เมอง เมอ พ.ศ. ๒๒๙๙ กตกเขาไปถง ๒๙,๖๘๐ บาทตอปแลว

รายไดจากอากรบอนเบ ยในสมยรตนโกสนทรตามทจอหน ครอเฟด ทตองกฤษจดไวเมอป พ.ศ.

๒๓๖๕ วามจำานวน ๒๖๐,๐๐๐ บาทในสมยรชกาลท ๓ อากรบอนเบยขยบสงขนเปน ๔๐๐,๐๐๐ บาท พอถงรชกาลท ๔ เพมขนเปน

ราว ๕๐๐,๐๐๐ บาท ตกถงรชกาลท ๕ อากรบอนเบยเพมขนจนเปนอากรประเภทเงนมากอยางหนง แตในระยะนนรชกาลท ๕ ไดปรบปรงวธการเกบภาษอากรใหมระเบยบไดผลเตมเมดเตมหนวยขน โดยตงหอรษฎากรพพฒน (๒๔๑๘) จงคดหาทางเลกอากรบอนเบ ย เพราะตระหนกวาการหมกมนเลนเบ ยทำาใหผลประโยชนของประเทศในดานอนเสยหายไปมากมาย ในสมยนนจงยบบอนเบยลงเรอยเปนระยะๆ จนในทสดเหลอเพยง ๕ ตำาบลในกรงเทพฯ บอนเบ ยเพยง ๕ แหงนยงทำาเงนใหถงปละ ๖,๗๕๕,๒๗๖ บาท (พ.ศ. ๒๔๕๙) จนในทสดมาเลกลงเดดขาดใน พ.ศ. ๒๔๖๐

“อากรหวย ก.ข.” อากรหวยเรมเมอรชกาลท ๓ เมอ พ .ศ. ๒๓๗๘ สาเหตทจะตงการเลนหวย ก.ข.

นนเนองมาจากเกดเหตทพภกขภยสองปซอนกนคอ พ.ศ. ๒๓๗๔ นำามากขาวลม พ.ศ. ๒๓๗๕ นำ านอยขาวไมงาม พวกศกดนาไดพยายามทำาพธไลนำ า (ใหลด) กแลว ไดตงพธพรณศาสตร (ขอฝน) กแลว แตกไมไดผล หงายหลงไปทงพธพทธ พธพราหมณ ผลจงปรากฏวา “ขาวแพงตองซ อขาวตางประเทศเขามาจายขาย

109

คนกไมมเงนจะซ อขาวกน ตองมารบจางทำางานคดเอาขาวเปนคาจาง เจาภาษอากรกไมมเงนจะสง ตองเอาสนคาใชคาเงนหลวง ทจนจนผกปกไมมเงนจะให ตองเขามารบทำางานในกรง” (พระนพนธรชกาลท ๔)

เมอเปนเชนนรฐบาลศกดนากเดอดรอน คดไปคดมากคดไมตกวา ทำาไมเงนไมม ทำาไมไมมเงนเขาคลง ชกสงสยวา “เงนตราบว เงนตราครฑ เงนตราปราสาทไดทำาใชออกไปกมาก หายไปเสยหมด” รฐบาลศกดนาลมนกไปวา ปกตชาวนาปลกขาว เอาขาวมาขายไดเงนไปใชชวปหนงๆ บางทหรอสวนมากกมกไมพอใช เมอตวเองทำาขาวไมได จะเอาเงนทไหนมาซ อขาวกน มทางเดยวกคอท งทนามารบจางทำางานในกรง ทกคนเขามาแตมอ หวทองมาดวยทองหนง เวลารบจางกขอคาจางเปนขาว ไมรบคาจางเปนเงน ทงนเพราะขาวหายาก แพง ซ อยาก พอดพอรายไดเงนไปแลว เงนกไมมคาหาซ อขาวไมได หรอไดกแพงเสยจนซ อไดไมพอกน เงนทหายไปกอยทพวกพอคาขาวทซ อขาวเขามาขายกกตนไวอยางหนง อกอยางหนงกไหลออกไปนอกประเทศเพอซ อขาวเขากน แลวจะใหประชาชนเอาเงนมาจากไหน?

รฐบาลศกดนาเดอดรอนเรองเงนไมเขาคลงมากแตแทนทจะชวยเหลอใหชาวนาผลตสงทมคณคา (คอขาว) ออกมา จะไดมเงนใชทวกนทงชาวนาและตวเอง รฐบาลศกดนากลบมองหาทางหมนเงนคอคดสะระตะวาทำายงไงจงจะดงเอาเงนในมอพวกพอคามงคงมาใชไดหนอ ทจรงรฐบาลศกดนาคดไมถงดวยซำ าวาเงนตกอยในมอของพอคาหมนเงนสองสามคน ไพลไปคดวา “เงนนนตกไปอยทราษฎรเกบฝงดนไวมากไมเอาออกใช” คอกลบเหนไปวาราษฎรรกเงน เอาเงนฝงดนไมยอมขดขนมาซ อขาวกน ยอมตายเพราะเสยดายเงน!

เมอคดเหนไปเชนนกตงหวย ก.ข. ขน ในปแรกไดอากร ๒๐,๐๐๐ บาท พวกประชาชนทตกทกขไดยากกหนเหเขาหาอาจารยบอกใบหวยหวงรวยกนยกใหญ แทงหวยกนทกวน คนละเฟองคนละสลง แทงทกวนยงเลนประชาชนกยงจนลงทกวน ผผกขาดภาษกบรฐบาลกรวยขนเทาๆ กบทประชาชนจนลง อลชชฉวยโอกาสกมอมเมาเปาเสกบอกหวยเสยจนประชาชนงอมพระรามไปตามๆ กน การเลนหวยระบาดไปจนเสยกระทง “พอถงเดอน ๑๑ ขน ๑๔ คำา ๑๕ คำา มคนเขามากรงเทพฯ มากมายหลายรอยหลายพน มาทงทางรถไฟแลทางเรอ ถงเพลาคำาลงคนแนนทองถนน ตงแตหนาโรงหวยสามยอดไปจนในถนนเจรญกรงทกป”๑๒๓ ทพากนลงมากนมากมายนนกเพอมาแทงหวย เพราะหวยมแตในมณฑลกรงเทพฯ รวมทงสน ๓๘ แขวง (เคยออกไปตงทเพชรบรและอยธยา เลนเอาคนจนกรอบไปทงสองเมอง ภายหลงจงตองเลก)

รฐบาลศกดนาไดรายไดจากการเกบอากรหวย ก.ข. นเปนจำานวนมากมายทกป ในสมยรชกาลท ๕ ไดปละราว ๒๐๐,๐๐๐ บาท ในรชกาลท ๕ เงนอากรหวยและอากรบอนเบยรวมกนไดถงปละ ๙ ,๑๗๐,๖๓๕ บาท ภายหลงแมจะเลกบอนเบ ยไปมากแลว อากรทง ๒ อยางกยงรวมกนเปนจำานวนถง ๖,๖๐๐,๐๐๐ บาท (พ.ศ. ๒๔๕๘) เฉพาะอากรหวยอยางเดยวในปทายสดกอนเลกยงไดถง ๓,๔๒๐,๐๐๐ บาท (หวย ก.ข.

เลก พ.ศ. ๒๔๕๙)

นอกจากภาษอากรทกลาวมาแลว ยงมอากรใหญนอยอกหลายสบอยาง มรายการยดยาว เปนตนวา

110

ภาษกระทะ, ภาษไตชน, ภาษพรกไทย, ภาษเขาควาย ฯลฯ ขอสรปวาในรชกาลท ๓ มภาษตงใหมทงสน ๓๘ อยาง ถงรชกาลท ๔ มเพมขนอกเปน ๕๒ อยาง (ผสนใจเชญดรายละเอยดใน “ลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท ๑๖ ตำานานภาษอากรบางอยาง” ของสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ)

การผกขาดภาษการเกบอากรตางๆ กด การเกบจงกอบจากสนคากด ในสมยหลงๆ นไดเรมมการผกขาดกนขน ซง

เปนการรวมมอกนระหวาง “ชนชนศกดนาผทำาการผกขาดการคาภายนอก” กบ “ชนชนกลาง (ซงกำาลงเตบโต) ผทำาการผกขาดการคาภายใน” การขดรดจงไดงอกเงยจากการขดรดภาษเพยงชนเดยวจากชนชนศกดนา กลายมาเปนการขดรดสองชน โดยการรวมมอของชนชนกลาง

การผกขาดภาษนทำาใหประชาชนเดอดรอนมากเพราะมไดจำากดวงอยแตเพยงอยางสองอยาง หลงจากรชกาลท ๓ ลงมาเกดการผกขาดภาษขนมากมายหลายประเภท รชกาลท ๓ กำาลงตงหนาตงตาสรางวดวาอารามอยางขนานใหญ เงนทองกำาลงเปนสงทตองการ จงไดยอมรบขอเสนอและเงอนไขในการผกขาดภาษของพวกชนชนกลางอยางดอกดใจเสมอมา พวกชนชนกลางหรอนกผกขาดกคอยจอง พอเหนของชนดใดเกดมขนพอจะเปนสนคาซ อขายกนได พวกนกผกขาดพวกนกจะพากนเดนเรองราวเขาเสนนอกออกเสนใน ขอผกขาดเกบภาษสงหลวง โดยตงราคาใหปละเทานนเทาน ยงกวานนพวกเดนเรองขอผกขาดนจะตองจบเสนถกวาใครบางกำาลงมอำานาจ ใครบางทกำาลงเปนเสอนอนกน เมอสบรไดแลวกจะเสนอเงอนไขทแบงผลประโยชนใหแกผยงใหญเสอนอนกนทกคนอยางทวถงมากบางนอยบางตามขนาดของอทธพล (ดงทไดเลามาแลวในตอนทวาดวยอากรคานำ า) เมอทางฝายศกดนาอนญาตยอมรบเงอนไขผลประโยชน เจาภาษกแตงตงนายอากรขนทำาการเกบภาษ “สวนทจดเกบอยแลวเมอตองแยงกนประมลสงเงนหลวงเปนจำานวนมาก กหาทางเกบนอกเหนอพกดอตราทกำาหนดไว และบงคบปรบไหมลงเอาแกราษฎร เกดเปนถอยความววาทชกตและทมเถยงกนเปนคดขนโรงศาลอยบอยๆ เชน ผกอากรคานำ า กสงคนไปเกบตามครวเรอน เมอมเครองดกสตวจบปลากเรยกเกบภาษเอาจากเครองเหลานน เพยงเทานกพอทำาเนา เพราะเปนไปตามทกำาหนดไวในตราตง แตทเรยกเกบเอาจากครวเรอนซงไมมเครองดกจบสตวนำ านเตมท โดยออกอบายวา ถงไมไดจบสตวนำ า แตกกนนำ าดวยหรอเปลา ถาตอบวากน กวาแมนำ าลำาคลองเปนของหลวง เมอกนนำ ากตองเสยคานำ า บอกอยในตวแลววาเปน “คานำ า” ราษฎรทไมรอะไรกยอมเสยใหไป”๑๒๔

เลหเหลยมการขดรดของพวกนายหนาผกขาดนยงมอกมากมายหลายวธ เชน รบผกขาดภาษกลวย วาจะเกบอากรเปนกอ แตเวลาไปเกบจรง เกบดะทงทเปนตนเดยวยงไมแตกหนอออกกอ พอเจาของไรกลวยรองคาน กอานขอความตราตงใหฟงวาเกบเปนรายตน เมอพบคนอานหนงสอออกเขากมเรองกนเสยท เมอถงคราวเคราะหเจาภาษกยกอากรใหเปนคาปดปากจะไดเงยบไปเสย

111

การผกขาดภาษน ตอมาการเปนการเซงลสทธตราตงกนเปนลำาเปนสน กลาวคอ “เจาภาษรบทำาภาษแลวขายชวงใหผอนเปนตอนๆ ไป ตามระยะแขวงหวเมองปกษใตฝายเหนอ และผทซ อชวงไปนนหาเรยกภาษตามพกดทองตราไม ไปยกยายเรยกใหเหลอๆ เกนๆ เอารดเอาเปรยบแกราษฎร ราษฎรทไมไดรพกดในทองตรากตองยอมเสยใหตามใจผเกบทรบชวงไปจากเจาภาษใหญ” (ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๗ น.๙๒) วาดงนนแลวรฐบาลศกดนากพมพพกดอตราภาษแจกเปนการใหญ เพอกนมใหเจาภาษนายอากรเกบภาษเกนพกด ทงนคงจะลมนกไปวาตนเหตใหญนนมนอยทระบบผกขาดภาษนนตางหาก แตอยางไรกดการพมพพกดแจกนน ศกดนาถอวาเปนการแสดงใหเหนพระมหากรณาธคณอยางลนพนอยางหนง แตใครจะเชอไดสกกคน เพราะมความจรงอกอนหนงปรากฏอย คอ :

ในการเกบภาษนน เจาภาษตางกหวงจะใหไดกำาไรมาก จงใชอำานาจเกาะกมเอาตามอำาเภอใจ มกเปนถอยเปนความกบประชาชนผฉลาดรเทาทนหรอผไมมเงนจะเสยเนองๆ พอเปนความเขา เจาภาษนายอากรกตองไปศาล วาความของตน ทงนเพราะในสมยกอนนนประชาชนธรรมดาจะแตงทนายวาความแทนตวไมไดตองเปนขนนางมยศชนขนถอศกดนา ๔๐๐ ไรขนไป จงจะใหทนายวาความแทนตวได พวกศกดนากหากนอยกบนายหนาผกขาดเหลาน จงตองเอาใจใสชวยเหลอดแลผลประโยชนให เพราะทงคตางมผลประโยชนรวมกน นนกคอใครทผกขาดภาษจะไดรบแตงตงใหเปนขนถอศกดนา ๔๐๐ ไร๑๒๕ เพอทจะไดมอภสทธวาจางทนายไปวาความแทนตวได ไมเสยเวลาออกไปรดภาษ นยอมยนยนใหเหนวาชนชนศกดนายอมใชสทธและอภสทธทงปวงเพอรบใชชนชนตนอยตลอดไป

เจาภาษกลายเปน “นายทนนายหนาผกขาด” (monopoly-comprador capitalist) ทอาศยอำานาจของชนชนศกดนาหากนขดรดประชาชน ขอยกตวอยางดวยภาษนำ ามนมะพราว

โดยปกตราคามะพราวตกอยในราวรอยละ ๕๐ สตางค (สองสลง) หรอถกหนอยก ๒๗ สตางค (สลงเฟอง) เจาภาษขอผกขาดรบซ อมะพราวแตผเดยวโดยเขาถงสวน ใหราคารอยละ ๖๒ สตางค (สองสลงเฟอง) ฟงดแคนกทำาทาจะดมประโยชนแกเจาของสวนมะพราว เพราะขายไดราคา แตเรองมนไมเปนเชนนน พวกเจาภาษพอไปซ อมะพราวในสวนเขาจรงๆ กซ อถกๆ ใหราคาไมถงอตราทสญญาไวกบกษตรย ซำ ายงเกณฑเอามะพราวแถมอกรอยละ ๒๐-๓๐ ผล ครนประชาชนขดขนไมขาย กมผดฐานขดขนเจาภาษ เจาภาษก “เทยวจบปรบไหมลงเอาเงนกบราษฎร โดยความเทจบางจรงบาง ราษฎรไดรบความเดอดรอนตางๆ” (ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๓)

บทบาททเจาภาษจะเปนนายหนาผกขาดใหญกคอ เมออาละวาดซ อมะพราวมาไดในอตรารอยละ ๖๒ สตางคแลว (ซงทจรงไมถงดงทกลาวมา) กเอามาขายสงใหผทจะทำานำ ามนมะพราวโดยขายเอากำาไรเทาตว คอขายใหรอยละ ๑.๒๕ บาท (หาสลง) พวกพอคานำ ามนมะพราวกยอมรบซ อโดยด เพราะถาไมซ อจากเจาภาษผผกขาดกไมรจะไปซ อทใคร ทยอมซ อแพงหฉกเนองดวย “นำ ามนมะพราวเปนสนคาใหญบรรทกไปขายตางประเทศมกำาไรมาก” (ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๓ ฉบบเดยวกบขางตน) คราวนในฝาย

112

พวกประชาชนทตองซ อนำ ามนมะพราวใชกตองซ อแพงหฉ เพราะเจาภาษทำาเอามะพราวแพงขนไปตงเทาตวมาเสยตงแตในสวน พวกนบนไปกมแตคนสมนำ าหนาทมนขเกยจไมรจกปลกมะพราวทำานำ ามนใชเอง แตขนไปเคยวนำ ามนมะพราวเองกถกเจาภาษปรบถง ๕๐๐ บาท! สวนในหลวงทานกขออภสทธใหสงวนนำามนไวเปนสวยสงขนมาใชในราชการคอ ตามไฟในวดพระแกวและแจกไปใหวดตางๆ ฯลฯ ทานไมเดอดรอน ผเดอดรอนกคอมหาชนตามเคย, ทำานำามนเองไมไดตองซ อเขาใชแพงลบตลอดชาต

ความเดอดรอนในเรองมะพราวนระอไปทวเมองจนในทสดรชกาลท ๔ จงตองเลกการผกขาดภาษมะพราวเมอ พ.ศ. ๒๓๙๙ ใชวธเกบใหมคอ เรยกอากรสามตนสลง มะพราวตนหนงไดผลประมาณ ๓๐ ผล (ไมดก) ไปจนถง ๘๐ ผล (คราวดก) เปนอยางสง คำานวณแลวโดยเฉลยเจาของสวนมะพราวตองเสยภาษรอยละ ๒๕

ในตอนทายเมอรชกาลท ๔ ไดตงภาษอากรขนใหมถง ๑๔ อยางแลว จงไดเลกภาษมะพราวโดยเดดขาดเพอลางมลทนทไดทำาใหประชาชนอดอดมาแตกอน

การผกขาดภาษแบบเปนนายทนผกขาดสนคานไดทำากนอยางทวถง แมกระทงภาษผกบงซงเปนเรองขำานาร ดงจะขอเลาแทรกไวในทนดวย

“ภาษผกบง” เปนภาษทเกดขนในสมยปลายอยธยารชกาลพระเจาเอกทศ ในรชกาลนบานเมองกำาลงเหลวแหลกเตมท พวกชนชนศกดนามวแต “คำาเชาเฝาสซอเขาแตหอลอกามา” ตวพระเจาเอกทศเองกดมเหลาพระเศยรรานำ า ซำ ายงเทยวซองเสพผหญงซกซนจนเกดโรคบรษ พระเนตรบอดไปขางหนง เมอใชเงนทองกนอยางฟมเฟอยกตองเรงภาษเปนธรรมดา ในทสดกหนมาลงเอยเอาทผกบง ท งนเพราะประชาชนยากจนกนแตผกบงเปนเดน ภาษนนายสงมหาดเลกชาวบานคจามเปนผผกขาด นายสงผนเปนพชายของเจาจอมฟกพระสนมเอก ซำ านองสาวของหมออกคนชอปาน กไดเปนพระสนมดวย เมอมพสาวนองสาวเปนพระสนมปดหวทายเชนน นายสงกผกขาดรบซ อผกบงแตผเดยว ใครมผกบงจะตองนำามาขายใหนายสงเจาภาษ ถาลกลอบไปขายผอนตองปรบ ๒๐ บาท นายสงกดราคาซ อไวเสยตำาสด แลวนำาไปขายราคาแพงลวในทองตลาด เมอประชาชนโดนฝมอนายทนนายหนาผกขาดเขาเชนน กพากนเดอดรอนเพราะเดมทกเดอดรอนมากอยแลวจนถงกบตองหนมากนผกบง ครนจะหนไปกนหญาเหมอนววควายกกนไมได พากนรองทกขขนนางผใหญ พวกขนนางผใหญตางคนกกลวคอจะหลดจากบาตางคนตางกอบเอาเรองไว

จนวนหนง พระเจาเอกทศนอนไมหลบไมสบายมาหลายวน จงใหหาละคนมาเลนแกรำาคาญ ในคณะละครนนมศลปนของประชาชนไดพยายามแทรกปะปนเขาไปดวย ๒ คน คอ “นายแทน” กบ “นายม” จำาอวด ทงสองคนเลนเปนผหญงคนหนงผชายคนหนง เลนจบมดกนเรงจะเอาเงนคาราชการ (เงนเกบกนเปลารายปปละ ๑๘ บาท) นายมตวจำาอวดหญงจงแกลงรองวา “จะเอาเงนมาแตไหน จนจะตาย แตเกบผกบงขายยงมภาษ” แกลงรองอยถงสามหน พระเจาเอกทศไดทรงฟงเขากเกดละอายพระทยเพราะอยตอ

113

หนาธารกำานล เลยพาลพาโลจะประหารนายสง แตเมอนกถงพสาวนองสาวนายสงทเปนสนมเอกทงคกคอยคลายพโรธสงเลกภาษ และชำาระเงนทนายสงกดขปรบเอามานนคนแกเจาของไป๑๒๖

การผกขาดภาษทงในสมยอยธยาและรตนโกสนทรสวนมากชาวจนเปนผผกขาดแทบทงสน เมอผกขาดแลวกไดรบแตงตงเปนหมนเปนขนใหมศกดนา ๔๐๐ สำาหรบจะไดมอภสทธแตงทนายวาความกบไพรทไมมปญญาเสยภาษแทนตวเองได การเรยกขานเจาภาษจงมกมคำาวาจนนำาหนา เชน จนขนพฒนสมบต ผกขาดอากรบอนเบ ย, จนพระศรชยบาน ผกขาดภาษคานำ า , จนหมนมธรสวาณช ผกขาดภาษนำ าตาลกรวด, จนขนศรสมบต ผกขาดภาษเบดเสรจ (เกบจากของลงสำาเภา – นเปนกาวใหม คอ ผกขาดจงกอบ)

โดยธาตแทแลว จนผผกขาดภาษเหลาน กคอ “นายหนา” ของศกดนาทออกทำาการเสาะแสวงหาผลประโยชนใหแกศกดนาและทำาการขดรดแทนศกดนา และในขณะเดยวกนกได “ผกขาด” เพอหาผลประโยชนสวนตวของพวกตนเองอกดวย สภาพของจนพวกนจงเปน “นายทนนายหนาผกขาด” ของ “ศกดนาหรอนายทนขนนางผกขาด” หนาทของเขากมลกษณะคลายคลงกบพวก “นายทนนายหนา” (Comprador Capitalist) หรอ “นายทนขนนางกงนายหนา” (Bureaucrat comprador capitalist) ทเปนตวแทนหรอสมนของ “นายทนจกรวรรดนยม” ในปจจบน

การขดรดอยางหนกหนวงของชนชนศกดนาทำาใหพวกศกดนาเองเรมหวนหวาดวา สกวนหนงประชาชนจะมองเหนความจรงวา ผขดรดทแทจรง หรอตนตอของการขดรดกคอพวกตน ความหวาดหวนนทำาใหพวกศกดนาเรมหาทางบดเบนสายตาของประชาชน นนกคอ คอยออกประกาศเปนหวงประชาชน คอยเตอนประชาชนเรอยไปวาระวงนะอยาเสยภาษเกนพกด ไอพวกเจกเจาภาษนะมนขโกงเอาเปรยบราษฎรของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ขอใหราษฎรคอยระวง นคราวนไดพมพพกดภาษอนถกตองตามตนฉบบหลวงมาแจกใหแลว พวกเจาจงดจงจำากนเสย จะไดไมเสยเปรยบไอพวกเจกหางเปยมน หรอไมเชนนนกจะออกประกาศนานๆ ครง นานๆ คราววา แนะเดยวนไอเจกคนนมนมาขอทำาภาษพลอกอยางหนงแลว ในหลวงเหนวาราษฎรจะเดอดรอนจงไมอนญาต ไอพวกนมนดแตจะขดรดเอาเปรยบจะเกบแตภาษ ขอหามขาดวาทหลงอยาไดมารองขออนญาตทำาภาษพลทเดยวนะ (ประกาศหามมใหขอทำาภาษพล รชกาลท ๔)

ประชาชนถกรดทงภาษอากร จงกอบ สวน ฤชา จนอานอยแลว นกเจบใจแตวาสนาตวเองมากนานเตมท มาในคราวนมผอนเอาตวทเขาจะไดสาปแชงไดมาใหเหนเปนตวเปนตน พวกเขากรบเอาไวทนท แลวมนกสมจรงเสยดวย ไอเจกนเทยวทมนขดรด ดซวานนบอกวาไมมเงนเสยภาษ วนนมนเอาหมายมาเกาะตวแลว ไอหมอนทารณนก ใครๆ กคดกนเชนนจนเกดคตขนทวไปวา พวกเจกทงพวกขดรดคนไทย ทกคนตองเกลยดมน เจบใจมน ประชาชนในสมยศกดนาถกศกดนามอมเมาเสยจนมองไมเหนวาอนทจรงแลว “พวกเจก” ทเขาดาแมนนเปนเพยง “นายหนา” ของศกดนาเทานน “ไอตวหวเหมงสำาคญนนคอ

114

ศกดนาตางหาก!”

พวกศกดนามอมเมาใหคนไทยเกลยด “เจก” มาแตโบรมโบราณเตมท พวกกวกพลอยเกลยดชงจนไปดวยถงกบเขยนไววา :

“ถงโรงเจาภาษตฆองดง ตวโผนงแจมแจงดวยแสงเทยนไวหางเปยเมยสาวขาวสลาง เปนจนตางเมองมาแตพาเหยรทความรสงไรมไดเรยน ยงพากเพยรมาไดถงใหญโตเหนดแตวชาขาหมใหญ เราเปนไทยนกมานาโมโหมไดทาอากรบอนโป มาอดโซสกรรมทากระไร”

(นราศพระปฐม ของมหาฤกษ)

นนกคอเลอดรกชาตไทยชกจะเดอดปดๆ นคอเลอดรกชาตแบบศกดนา และในสมยตอมาไดกลายมาเปน “ชาตนยมกระฎมพ” (Bourgeois nationalism)

พวกศกดนาไดโฆษณาใหเกลยดชงจนนอยางหนกหนวงขนทกวน ทงนเพอบดเบนสายตาของประชาชนไปเสยจากตน พวกนไมทำาอะไรมากไปกวาชกชวนประชาชนไทยใหเจบใจคนจน ดซมนกำาเอาการคาไวหมดแลว พวกเรานบวนจะอดตาย แตแลวกไมเหนทำาอะไร นอกจากหลอกลวงใหประชาชนดา “เจก” ไปชววนๆ

รชกาลท ๕ เคยแสดงความแคนใจเชนนไววา :“พเคราะหดคนไทยตามเสยงเลาฤๅ มนเหมอนพวกลาวเมองหลวงพระบาง เจกนคอขา ถาไมได

อาศยขากไมมอะไรกน ขาขดขนมาครงไรกตกใจเหลอเกน ไปหวนหวาดยอทอใหพวกเจกไดใจ...นานอยใจจรงๆ”๑๒๗

ถงสมย ร.๖ เมอกลนอายของประชาธปไตยกรนขนทวไป ร.๖ กพยายามระดมใหประชาชนหนไปเกลยดคนจนมากขน ช ใหประชาชนเหนวาทตองลำาบากยากแคนทกวนน เปนเพราะคนจนในเมองไทยไมใชเพราะระบบศกดนา การแกไขมใชอยทเปลยนจากศกดนาเปนประชาธปไตยดอก หากอยทชวยกนบอมพวกจน แลวตางคนกตางนอนกระดกตนเกลยดจนอยบนเตยง! บทบาทของ ร.๖ ในการรณรงคเพอเบนสายตาและมอมเมาประชาชนกคอ บทความเรอง “ยวในบรพทศ” และ “เมองไทยจงตนเถด” ทเขยนออกมาในนามปากกา “อศวพาห”

แตอยางไรกด เราตองขอคารวะตอความคดอนแยบคายของศกดนา เลหกลมนตคาถาทเขาใชศกดสทธไดผลจรงนาพงใจ ประชาชนหนมาเกลยด “เจก” กนพกใหญ ซากเดนแหงความคดทศกดนาสอดใสไวใหนยงไดมาปรากฏอกครงหนง โดยการรณรงคของพวกขนศกฟสซสตในสมยสงครามโลกครงท ๒

115

แตถงกระนนกยงมประชาชนจำานวนมากจำานวนหนง ยงมใจมนคงและมทรรศนะอนยาวไกลและถกตอง เขายงมองฝาเมฆหมอกของการมอมเมาออกไปได เขามองเหนวาเจาภาษคอนายหนาตวแทนของศกดนาผเปนตวการใหญ ความเดอดรอนในเมองไทยมไดมาจากพวกชาวจน หากมนมาจากความรวมมอระหวางศกดนากบนายทนนายหนาผกขาด!

ถงแมประชาชนจะขบไลชาวจนผผกขาดภาษออกไปไดหมดสนไมหลงเหลอในเมองไทย กใชวาชาวไทยทกคนจะพนจากการขดรดภาษโดยวธผกขาด ตราบใดทระบบผกขาดภาษของศกดนายงคงอย การขดรดแบบนกยงคงมตอไปตราบนน แมจะไมมชาวจนผกขาด ชาวไทยกผกขาดได แมพวกชนชนศกดนาเองกผกขาดทำา ได เชน เมองสงขลา อากรรงนก กงแหง พระยาสงขลารบผกขาดเอง เมองนครศรธรรมราช พระยานครรบผกขาด บางเมองเกบเปนของหลวงโดยตรง เชน ฝายเมด ฝายบด เมองปราณบร กรมการเมองเปนผเกบใหหลวงโดยไดรบคาสวนลด ลองไดทำาการผกขาดภาษเชนนแลวถงจะเปนไทย เปนลาว เปนมอญ เปนเขมร เปนฝรงตานำ าขาวจดทำาผกขาด มนกเดอดรอนเหมอนกนทงนน ความเดอดรอนมไดมาจาก “ชาวจน” ชาวจนกคงมสภาพเปนคนธรรมดา ไมมพษอยในตวเหมอนงเหา ทมนมพษนนคอระบบผกขาดภาษของชนชนศกดนาตางหาก! ซงความจรงขอนไมใชหรอทศกดนาพยายามปดบงไว?

นคอเลหกลของศกดนาทจะบดเบอนสายตาของประชาชนจากการเกลยดชงระบบผลตของตน ไปเปนการเกลยดชงเช อชาต

“การขดรด” หรอนยหนงการแสวงหาผลประโยชนของศกดนาโดยการยดถอกรรมสทธในปจจยการผลตไวแตผเดยวตามทกลาวมาแลว คอในดานภาษอากรทงมวลน อาจมความฉงนฉงายกนอยบางวาในทกรฐ แมในรฐสงคมนยม กยอมมภาษอากรดวยกนทงสน ทำาไมจงจะมาระบเอาวาภาษอากรของศกดนาเปนการขดรด ความสงสยขอนอาจจะขจดใหหายไปได โดยคำานงถงปญหาขนพ นฐานวาใครเปนผถอกรรมสทธในปจจยแหงการผลต ในระบบศกดนานชนชนศกดนาเปนผถอกรรมสทธในปจจยแหงการผลต กลาวคอทดน เมอไดถอกรรมสทธไวแลวกมอทธพลพอทจะเสวยอำานาจทางการเมอง เรยกเกบภาษทดนเอาตามความพอใจ ภาษทดนเปนหมวดภาษใหญทรวมเอาภาษคานา, ภาษสวน, ภาษสมพตสร, ภาษนาเกลอ, ภาษโรงเรอนราน (อากรตลาด) และภาษเบดเตลดอนๆ เขาไวดวยอกมาก, ถดจากภาษทดนกไดแก สวยหรอรชชปการซงเปนการเรยกเกบกนเปลาโดยชนชนศกดนา นอกจากนน กจดเปนพวกภาษเบดเตลด เปนตนวา ภาษสรา, อากรคานำ า ฯลฯ เมอชนชนศกดนาเปนผเกบภาษทงมวลเชนน เงนทไดกยอมตกไปเปนสงบำารงบำาเรอชนชนศกดนา ปลอยใหประชาชนเสวยเคราะหกรรมไปตามเพลง เมอเปนเชนนการเกบภาษอากรของศกดนาจงเปนการขดรดอนมโหฬารอยางสำาคญ (โดยเฉพาะทดน) ภาษในสงคมทนนยมกเปนการขดรดของชนชนนายทนเชนกน มเพยงภาษในสงคมระบบสงคมนยมทประชาชนผถอกรรมสทธในปจจยแหงการผลตรวมกนเทานนทมไดเปนการขดรด ทงนเมอประชาชนถอกรรมสทธในปจจยแหงการ

116

ผลตรวมกน เขายอมถออำานาจทางการเมองรวมกนดวย และแนนอนภาษอากรตางๆ ยอมเปนสงทบำารงความสขสบายและสภาพชวตอนสมบรณของพวกเขาทงมวล!...§

๑ William Z. Forster, Outline Political History of the Americas, International Publisher, New York, 1951 P. 39

๒ กรมพระยาดำารงราชานภาพ, ทาสกถา ในวชรญาณวเศษ เลม ๕, ร.ศ. ๑๐๙ (พ.ศ. ๒๔๓๓)

๓ คำาของ Howard Fast ในนวนยายองประวตศาสตรเรอง Spartacus

๔ An Epic Revolt by Doxey A. Wilkerson ในนตยสารรายเดอน Masses and Mainstream, March, 1952

๕ Spartacus by Howard Fast

๖ –๗ การบลด (Garibaldi) เปนวรบรษอตาเลยนผเขาชวยประชาชนปลดแอกทวไปในหลายประเทศ ตอนทายไดเขารวมกบคาว

ร ในการปลดแอกเกาะซซลเพอแผนการรวมอาณาจกรอตาล เมอศตวรรษท ๑๙๘ An Epic Revolt by Doxey A. Wilkerson ในนตยสารรายเดอน Masses and Mainstream, March, 1952

๙ ตรงนตองเขาใจดวยวา ในสงคมของรฐทาสเชนรฐของชาวโรมน เสรชนเทานนทจะจบอาวธและสวมเกราะได และการจบอาวธและสวมเกราะเพอทำาการรบกทำาไดเมอมศกเทานน ในยามสงบการจบอาวธเปนของตองหาม พวกเสรชนทเปนทหารเปนชนชนพเศษอกชนชนหนง ทกคนไดรบอนญาตใหมทดนทำานาไดคนละ ๘ เอเคอร

๑๐ ถาจะกลาวอยางเขมงวดแลวคำา Feudalism หรอ Feodalisme มาจากภาษาละตนวา Feodalis อนเปนคำาคณศพทของคำานาม Feodum อกทอดหนง

๑๑ คำาวา Donatarios มาจากคำาวา Donatarius ในภาษาละตนแปลวา “ผรบสงทให” อนหมายถงเจาขนมลนายผรบทดนทไดรบพระราชทานมาจากกษตรย (รากศพทคอ donare = ให ซงแยกไปเปน donner ในภาษาฝรงเศสและ donate ในภาษาองกฤษ)

๑๒ เอเคอรหนงมเนอท ๔,๘๔๐ ตารางหลาเทยบกบมาตราเมตรก๑๓ William Z. Forster, Outline Political History of the Americas, International Publisher, New York, 1951 P. 63

๑๔ คำาวา Homage มาจากคำาวา Homme ซงแปลวาคน (คำาเดยวกบ Human ในภาษาองกฤษ) การทำา Homage ตอนายกคอการแสดงความสำานกวาตนรจกคนทเปนนาย และตนเปนคนของนาย

๑๕ Chivalry มาจากคำาวา Cheval ของภาษาฝรงเศส แปลวา “มา” ทงนเพราะอศวนเปนนกรบบนหลงมา ภาษาฝรงเศสยงคงเรยกอศวนวา Chevalier แปลวา “คนขมา” สวนทองกฤษเรยกอศวนวา Knight นน มาจากคำาในภาษาเยอรมนและดตชวา Knecht ซงแปลวา “ทหาร” คำา “อศวน” ของไทยกแปลวา “คนขมา” รากศพทคอ “อศวะ” ในภาษาสนสกฤตซงแปลวา “มา”

๑๖ ญปนเรยกอศวนวา “ซามไร” กเพราะอศวนญปนรบดวยดาบทตพเศษ ดาบนเรยกวา “ซามไร” คนใชดาบเกงจงเรยกวา “ซามไร” ทำานองเดยวกบพระยาพชยดาบหกของไทยสมยธนบร ลทธซามไรของญปนเกดขนพรอมกบระบบศกดนาในประเทศนนเมอราว ค.ศ. ๑๖๐๐

๑๗ ตอนทวาดวยสภาพของทาสกสกรในฝรงเศสทงหมดน รวบรวมมาจาก “ยโรปสมยใหม” (ค.ศ. ๑๗๘๙-๑๙๓๓) ของ A.E.

Ecclestone, นายประเสรฐ เรองสกล แปลและเรยบเรยงลงในวทยาจารย ปท ๕๔ ฉบบท ๔ สงหาคม ๒๔๘๙ หนา ๗๕๕๑๘ ดาอมโอ (Diamyo) คอพวกเจาทดนหรอเจาขนมลนาย๑๙ จาก “พงศาวดารญปน” ของ ฮโช-ซาอโต, ยปเตอร แปลจากฉบบภาษาองกฤษของเอลซาเบธ ล, พมพท ร.พ. จนในสยาม

วารศพท พ.ศ. ๒๔๙๕ เลม ๒ หนา ๑๗๔๒๐ ด “พฒนาการของสงคม” โดยสภทร สคนธาภรมย ใน น.ส.พ. รายสปดาห ประชาศกด ปท ๒ ฉบบท ๓๔, ๗ พ.ศ. ๒๕๐๐๒๑ ๑ สองเทากบ ๑๐,๐๐๐ ตารางฟต เทยบ ๕ โหมวของจน๒๒ ผสนใจรายละเอยดของศกดนานานเจาโปรดด “เรองของชาตไทย” โดยพระยาอนมานราชธน (พมพแลวหลายครง)

๒๓ ด “ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ” ของสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ, ฉบบโรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๗๐ หนา ๑๖-๒๑

๒๔ ดกฏหมายลกพาในกฎหมายตราสามดวง มาตรา ๒๐๒๕ “จารกกฏหมายลกษณะโจร”, ฉำา ทองคำาวรรณ อาน, วารสารศลปากร ฉบบท ๓ พ.ศ. ๒๔๙๘๒๖ “คำาอานจารกภาษาไทย” ของ ฉำา ทองคำาวรรณ, วารสารศลปากร ฉบบท ๓ พ.ศ. ๒๔๙๗๒๗ ประชมกฏหมายไทยโบราณ ภาคท ๑, โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย พ.ศ. ๒๔๘๒ หนา ๖๖ (กฏหมายทพมพเปนกฏ

หมายจากอสาน)

๒๘ ดเรอง “กระลาโหม” ของ จตร ภมศกด ในหนงสอ อกษรานสรณ ฉบบตอนรบนองใหม ๒๔๙๗ หนาไมม เพราะหนงสอไมลงหนาทงเลม

๒๙ ประชมจารกสยามภาค ๑, โรงพมพพระจนทร, ๒๔๗๗ หนา ๘๑๓๐ “กวานเจา” คำากวานกคอนาย คำานมใชแมในภาษาลาวทางเหนอ กวานเจาคอประมขใหญ๓๑ “กวานบาน” คอนายบาน เปนตำาแหนงรองลงมาจากกวานเจา ในลลตยวนพายของไทยกมคำาเรยกนายบานของไทย

พายพวากวานบาน๓๒ E. Diguet, Etude de la langue Tai (คอ – ศกษาภาษาตระกลไท)

๓๓ Ch. Robequain, Le Than Hoa

๓๔ E. Lunet de la Jonquiere, Ethnographic du Tonkin septentrional (มานษยชาตวทยาของตงเกยสวนเหนอ)

๓๕ หลกฐานเกยวกบชมชนไทยทกลาวมาทงหมดไดจาก “ประวตศาสตรกฏหมายไทย” กฏหมายทดนโดย ร. แลงกาต, มหาวทยาลยธรรมศาสตร พมพ ๒๔๙๑ น. ๖-๑๑

๓๖ ประมขของชมชนไทยตางๆ ในดนแดนอนโดจนทกลาว มสทธอำานาจพอทจะขบไลราษฎรออกจากทดนเพอครอบครองเสยเอง หรอเพอยกใหครอบครวใหมไดดวย – ดหนงสอเลมเดยวกน หนา ๑๐

๓๗ ไทยอาหมเขาไปสอสสม โดยแยกพวกออกไปจากไทยใหญอาหมรกเขาไปในอสสมเมอป ๑๗๗๑ จนถง พ.ศ. ๒๑๙๘ กษตรยไทยอาหมกหนไปนบถอศาสนาพราหมณ ในทสดเลยถกวฒนธรรมอนเดยกลนเสยทงชาต รฐไทยอาหมเพงมาเสอมอำานาจตกอยในอารกขาของพมาเอาเมอกลางศตวรรษท ๒๓ (สมยอยธยาตอนกลาง) ระบบศกดนาของไทยอาหมมกลาวอยางยอๆ อยใน “ประวตศาสตรกฏหมายไทย” กฏหมายทดน ของ ร. แลงกาต หนา ๖-๗

๓๘ อาณาจกรเขมรโบราณเคยแผขนไปจนถงแควนลานชาง หลกฐานทยงมปรากฏกคอศลาจารกประกาศตงโรงพยาบาล (อโรคยศาลา) ของพระเจาชยวรมนท ๗ แหงเขมร (พ.ศ. ๑๗๒๔-หลง พ.ศ. ๑๗๔๔) อย ณ บานทรายฟองรมฝงโขงใตเมองเวยงจนทนตรงขามบานเวยงคก จงหวดหนองคายบดน ด “กระลาโหม” ของจตร ภมศกด ใน “อกษรานสรณ” ฉบบตอนรบนองใหม ๒๔๙๗

๓๙ La Stele du Prah Khan d' Angkor, G. Coedes, Bulletin de l' Ecole Francaise d' Extreme-Orient เลม ๔๑, หนา ๒๙๕๔๐ Le Royaume de Combodge par Maspero

๔๑ ผทไมเคยไปและไมมทาทวาจะไปนครวด หรอไปแลวอานคำาบรรยายภาพไมออก เพราะเปนภาษาเขมรโบราณ แตอยากจะดหลกฐานใหมนใจ กหาดไดจากเรอง “Les Bas-relief d' Angkor-Vat” ของ G. Coedes ใน Bulletin de la commission

archeologique de l' Indochine เลมประจำาป ๑๙๑๑๔๒ Collection de texts et documents sur l' Indochine III, Inscription duc cambodge, Vol. II par G. Coedes, Hanoi 1942,

p.176

๔๓ ในจารกภาษาไทยหลกทสองของประชมจารกสยามภาค ๑ โขลนลำาพงหรอลำาพงนเปนตำาแหนงขาราชการ ภายหลงมาตกอยในเมองไทย เปนกรมพระลำาพง (เขมรเรยกพระลำาพง แลวไทยสโขทยเอามาเขยนลำาพง)

๔๔ ดรายละเอยดใน Pour mieux comprendre Angkor, par G. Coedes, Paris 1947

๔๕ ด “พมายในดานจารก” ของ จตร ภมศกด, วงวรรณคด ฉบบกมภาพนธ ๒๔๙๖๔๖ ในพพธภณฑสถานแหงชาตทกรงเทพฯ มพระพทธรปทวานอยรปหนง ทำาดวยศลาขนาดโตกวาตวจรง หนาตาเปนเขมรท

ไวเปยตามคตพราหมณ รปนไดมาจากพมาย ชาวบานเรยกกนวาทาวพรหมทต นบวาชาวบานไทยกไมโงพอทจะใหชยวรมนหลอกวาเปนพระพทธรป

๔๗ ดรายละเอยดใน La Stele du Prah Khan d' Angkor, G. Coedes, Bulletin de l' Ecole Francaise d' Extreme-Orient, Tome

XLI, 1941 P. 255-301

๔๘ พระเจาอนทรวรมนท ๒ น คอทไทยเราเรยกวา พระเจาประทมสรยวงศในนทาน๔๙ ปรากฏในศลาจารกพระขน La Stele du Prah Khan d' Angkor, BEFEO, XLI 1941, p.256

๕๐ เมองราดน บางกวาอยทเพชรบรณ บางกวาอยลพบร บางกวาอยทเมองโคราชรางในจงหวดนครราชสมา๕๑ ดศลาจารกไทยวดศรชม ในประชมจารกสยามภาค ๑๕๒ นโยบายนเขมรยงไดใชตอมาอกนานในรอบรอยปถดมา ทาวฟางมกษตรยหลวงพระบางกไดรบแจกลกสาวมาคนหนง ชอ

วา “ยอดแกว”๕๓ รฐอจานนปรากฏในศลาจารกวดศรชม ในประชมจารกสยามภาค ๑ ภายหลงไดทะเลาะกบรฐเมองราดถงกบรบกนยกใหญ๕๔ นกพงศาวดารมกเดาเอาวาอาณาเขตของสโขทยเลยตลอดไปถงยะโฮร! อนนเกนจรงทจรงมเพยงรฐของพระยา

นครศรธรรมราชเทานนทอยภายใตอำานาจของสโขทย ตามศลาจารกทบงไววาอาณาเขตทางใต เลยนครศรธรรมราชออกไปถง “ทะเลสมทร” นน หมายถงทะเลสาบนำาเคมสงขลา

๕๕ ดศลาจารกวดศรชม ในประชมจารกสยามภาค ๑๕๖ จารกกฏหมายลกษณะโจรสมยสโขทย, ฉำา ทองคำาวรรณ อาน, วารสารศลปากร ฉบบท ๓ พ.ศ. ๒๔๙๘, หนา ๑๐๒๕๗ ขนสามชนเจาเมองฉอด เปนชมรมไทยขนาดใหญอกชมรมหนงทางอำาเภอแมสอด ภายหลงถกรวบเขากบอาณาจกร

สโขทย๕๘ พฒนาการของกษตรยจากพอขนไปสพญา เจาพญา และสมเดจเจาพญาจนถงพระเจาแผนดนนศกษาไดจากศลาจารก

สมยสโขทย ทงทพบเกา (ในประชมจารกสยาม ภาค ๑) และทพบใหม (พมพทยอยในวารสารศลปากร)

๕๙ ในพระอยการเบดเสรจ ซงตราข นกอนสรางอยธยา ๘ ป ประมวลกฏหมายรชกาลท ๑ ฉบบพมพของมหาวทยาลยธรรมศาสตร หนา ๒๐๐ เลม ๒

๖๐ ด “บนทกเกณฑสอบศกราช” โดย ธนต อยโพธ, วารสารศลปากร ปท ๕ เลม ๓ ตลาคม ๒๔๙๔ หนา ๕๙ กฏหมายทงสองน สมเดจกรมพระยาดำารงเคยตเอาไปไวสมยอยธยาตอนปลาย

๖๑ A Bourlet: Socialisme dans les Hua Phan คดจาก “ประวตศาสตรกฏหมายไทย” กฏหมายทดนของ ร. แลงกาต หนา ๘๖๒ นโยบายนมนษยรจกใชมาแตสมยระบบทาส หาใชนโยบายของจกรวรรดนยมโดยเฉพาะดงทบางคนเขาใจกนไม๖๓ พญาบาลเมองกบพญารามคำาแหงสองคนน เปนคนละคนกบพอขนบาลเมองกบพอขนรามคำาแหงทรจกกนทวไป สองคน

นเปนเหลนพอขนรามคำาแหง ทมชอวาบาลเมองกบรามคำาแหงเทานน นยวาตงชอตามธรรมเนยมลกหลาน ครงปทงสองคนนรบกนเมอป พ.ศ. ๑๙๖๒ เจาทดนใหญอยธยาทเขาแทรกแซงครงนคอสมเดจพระนครอนทราธราช

๖๔ “พระราชดำารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน” ฉบบรชกาลท ๗ โปรดเกลาใหพมพ, โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร พ.ศ. ๒๔๗๐ หนา ๑๐-๑๑

๖๕ คอตำาแหนงเดยวกบเจาแมศรสดาจนทรทเปนชกบขนวรวงศาธราช๖๖ คอตำาแหนงเดยวกบทศรปราชญไปหลงรกจนถกเนรเทศ๖๗ ดพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๒ , กรมดำารงฯ หนา ๒๗๐๖๘ “คำาอธบายเรองพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา”, สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, หนา ๔๖๓๖๙ “ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ”, สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, หนา ๓๓๗๐ “เทศาภบาล” สมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ, สำานกพมพคลงวทยา, ๒๔๙๕ หนา ๒๕๗๑ ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๒ ฉบบหอสมดวชรญาณ, โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๕ หนา ๒-๓

๗๒ “ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ”, สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, หนา ๔๓ และ “เทศาภบาล” ของผเขยนคนเดยวกน หนา ๕๑-๕๒

๗๓ ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๕ โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๖ หนา ๑๓๕-๑๓๖๗๔ “พงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๒” สมเดจกรมพระยาดำารงฯ ทรงนพนธ, ฉบบกรมศลปากรพมพ พ.ศ. ๒๔๙๘

หนา ๑๑๙-๑๒๐๗๕ Conquistador เปนภาษาสเปนแปลวาผพชต เปนคำาเรยกผพชตชาวสเปนทปลนสะดมแยงชงทดนจากชาวอนเดยนแดงใน

เมกซโก, เปร ในสมยครสตศตวรรษท ๑๖๗๖ William Z. Foster, Outline Political History of the Americas, p.26

๗๗ Economic Change in Thailand Since 1850, James C. Ingram, Stanford University Press, California, 1954, p.7

๗๘ “เคาโครงเศรษฐกจ” โดยหลวงประดษฐมนธรรม, สำานกพมพ ศ.ศลปานนท, ๒๔๙๑ หนา ๑๘๗๙ คดมาจากพงศาวดารรชกาลท ๕๘๐ ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช The Social Order of Ancient Thailand (ระเบยบสงคมของไทยในสมยโบราณ), Thought and

Word, Vol. 1 No. 2, Feb 1955, p.12-13

๘๑ รายงานการประชมผวาราชการจงหวด พ.ศ. ๒๔๙๗ เลม ๓ หนา ๑๑๓๘๒ ดประชมจารกสยามภาค ๒ ศาสตราจารยยอรช เซเดส อานและแปล๘๓ ตวเลขคดจากศลาจารกทพบในเทวสถานพระขนเหนอเมองนครธมในประเทศเขมร ดรายละเอยดไดจาก “La Stele du

Prah Khan d' Angkor ของ G. Coedes ในวารสารของสมาคมฝรงเศสแหงตะวนออกไกล (BEFEO) เลม ๔๑ ค.ศ. ๑๙๔๑ หนา ๒๕๕-๓๐๑ หรอเรอง “พระเจาชยวรมนท ๗ และตนเหตของนามวา นครชยศร” โดยพระองคเจาธานนวต ในวารสารแหงสมาคมคนควาวชาแหงประเทศไทย ฉบบภาษาไทย เลม ๒ พฤษภาคม ๒๔๘๕ น. ๑๐๙

๘๔ ดรายละเอยดในวารสารศลปากร ปท ๗ เลม ๕-๖ และปท ๘ เลม ๒, ๓, ๔, ๕ : “เอกสารประวตศาสตร เรองพระกลปนาวด จงหวดพทลง พ.ศ. ๒๒๔๒ “ นายฉำา ทองคำาวรรณ ผอานจากอกษรโบราณ

๘๕ คดจากเรอง “พระนาคทาราย” โดยกระแสสนธ ในนตยสารรายปกษ ปารชาต ปท ๒ เลม ๑ ปกษแรก มกราคม ๒๔๙๓ หนา ๙

๘๖ “คำาใหการขนโขลน เรองพระพทธบาท” ในประชมพงศาวดาร ภาคท ๗ หนา ๕๘๘๗ จากเลมเดยวกน หนา ๖๖๘๘ พระราชดำารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน ร.๗

โปรดเกลาใหพมพ, โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร ๒๔๗๐ หนา ๒๔, ๓๖๘๙ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาลท ๒ , สมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ หนา ๒๗๐๙๐ คำานวณจากประกาศพระราชทานวสงคามสมา ๑ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๘๙, ประชมกฏหมายประจำาศก เลม ๕๙ หนา ๖๓๙๑ ผลของการสำารวจฐานะเศรษฐกจของกสกรไทย, ดร. แสวง กลทองคำา, เศรษฐสารเลมท ๒๐ ปท ๒ ฉบบท ๖ ปกษหลง

๑๖ มนาคม ๒๔๙๗๙๒ ร. แลงกาต : ประวตศาสตรกฏหมายไทย, สญญา ฉบบมหาวทยาลยธรรมศาสตรพมพ หนา ๒๕-๒๖๙๓ พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รวมครงท ๒ ร.พ. ไทย ๒๔๖๔ หนา ๙๐๙๔ เมอครงรชกาลท ๕ น กยงมพระยอดเมองขวางวรบรษของประชาชนผตอสกบฝรงเศสทเมองคำามวนถกทนายแผนดน

ฟองกลาวโทษใหฟนคอรบเรอน๙๕ สมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ, ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ หนา ๓๐๙๖ คดจากหนงสอ “กรมพระจนทบร (เมอดำารงตำาแหนงเสนาบดกระทรวงพระคลง)” หนา ๒๓๖๙๗ สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, ลกษณะการปกครองประเทศสยามฯ หนา ๓๑

๙๘ ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๔ หนา ๖๙๙ สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, ลกษณะการปกครองประเทศสยามฯ หนา ๓๒๑๐๐ สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, ลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท ๑๖ หนา ๒๑๐๑ ใบบอกเมองนครราชสมา, จดหมายเหตเมองนครราชสมา พมพ พ.ศ. ๒๔๙๗ หนา ๓๖๑๐๒ ใบบอกเมองนครราชสมา เรองสงทองคำาสวย, จดหมายเหตเมองนครราชสมา พมพ พ.ศ. ๒๔๙๗ หนา ๓๔๑๐๓ ดลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท ๖, สมเดจกรมพระยาดำารงฯ หนา ๒๑๐๔ พระราชดำารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ เลมเดยวกบทเคยอางมาแลว หนา ๓๘-๓๙๑๐๕ สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, เทศาภบาล หนา ๘๖๑๐๖ ประชมประกาศ ร. ๔ ภาค ๒, หนา ๒๔๑๐๗ พระราชกำาหนดเกาบทท ๓๓๑๐๘ พระราชดำารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน หนา ๓๓๑๐๙ ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๖ หนา ๔๙๑๑๐ ร. แลงกาต, ประวตศาสตรกฏหมายไทย, กฏหมายทดน, หนา ๓๖๑๑๑ ดพระราชกำาหนดเกา บทท ๔๔ ลงวนศกร เดอน ๗ แรม ๑๑ คำา จ.ศ. ๑๑๑๐ ปมะโรง สมฤทธศก ตรงกบวนท ๒๑

มถนายน พ.ศ. ๒๒๙๑๑๑๒ ประวตศาสตรกฏหมายไทย กฏหมายทดน โดย ร. แลงกาต หนา ๔๕๑๑๓ คำานำาของสมเดจกรมพระยาดำารงฯ ใน “ประกาศพระราชพธพชมงคลแลจรดพระนงคล” โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร

๒๔๖๘๑๑๔ พระราชพธ ๑๒ เดอน, พระราชนพนธ ร. ๕, หนา ๕๔๓ และหนา ๕๕๗๑๑๕ – ๑๑๖ ประชมประกาศรชกาลท ๔ ภาค ๖ ประกาศลงวนพธ เดอนย ข น ๑ คำา ปชวด ฉศก จ .ศ. ๑๒๒๖ ตรงกบวนท ๒๘

ธนวาคม ๒๔๐๗ (หนา ๒๐๑-๒๐๘)

๑๑๗ คำาของสมเดจกรมพระยาดำารงฯ ใน “ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ” หนา ๒๘๑๑๘ ลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท ๑๖ ตำานานภาษอากรบางอยาง, สมเดจกรมพระยาดำารงฯ หนา ๑๑๑๑๙ หมากผการาย – ผการายเปนภาษาเขมร แปลวาดอกประปราย๑๒๐ ประกาศลงวนเสาร เดอน ๑๑ แรม ๑๑ คำา ปชวด จตวาศก จ.ศ. ๑๒๑๔ (พ.ศ. ๒๓๙๕) ใน “ลทธธรรมเนยมตางๆ ภาคท

๑๖ ตำานานภาษอากรบางอยาง” ของสมเดจกรมพระยาดำารงฯ หนา ๑๒๑๒๑ สำาเพงเปนคำาภาษาเขมร แปลวาหญงโสเภณ๑๒๒ พงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๒ , สมเดจกรมพระยาดำารงฯ หนา ๘๓๑๒๓ สมเดจกรมพระยาดำารงฯ, ประชมพงศาวดารภาคท ๑๗ ตำานานการเลกบอนเบยแลเลกหวย, หนา ๗๖๑๒๔ ตำานานศลกากร, พระยาอนมานราชธน หนา ๔๒-๔๓๑๒๕ เทศาภบาล, กรมพระยาดำารงฯ หนา ๕๑-๕๒๑๒๖ เลาโดยวเคราะหใหมจากคำาเลาของสมเดจกรมพระยาดำารงฯ, ใน “ตำานานเรองละครอเหนา”, โรงพมพไทย, ๒๔๖๔ หนา

๙๖-๙๗๑๒๗ จดหมายถงเจาพระยายมราช ฉบบลงวนท ๑ มถนายน ร.ศ. ๑๒๙