breeam en verlichting - ibe-biv · breeam building research establishment environmental assessment...

BREEAMen VERLICHTING

Ing. Jan Van Riel

WIKIPEDIA: Definitie

BREEAM Building Research Establishment Environmental Assessment Method, first published by the

Building Research Establishment (BRE) in 1990,[1] is the world’s longest established and most widely

used method of assessing, rating, and certifying the sustainability of buildings. More than 250,000

buildings have been BREEAM certified and over a million are registered for certification – many in the

UK and others in more than 50 countries around the world.

Beoordelen, een cijfer geven, certificeren van de duurzaamheid van gebouwen

Kantoormarkt, retailmarkt, scholen, ziekenhuizen, industrie, woonfuncties�

WAT IS BREEAM?

BREEAM UK: 115.000 gebouwen gecertifieerd, 700.000 gebouwen aanvraag van dossier (2014)

BREEAM International: auditors

BREEAM NL: Assessors, experts.

Expert ondersteunt, maakt dossier aan, assessor beoordeelt (onafhankelijk en formeel)

BREEAM BE: een aantal assessors. (= taxator, hij die taxeert)

BEN, Passief bouwen, CO2 Neutraal, Duurzaam bouwen

Deze presentatie BRON: BREEAM-NL Beoordelingsrichtlijn Sep 2014 versie 1.01

WAT IS BREEAM?

Economische bouwen

- bouwen, onderhouden en terug afbreken

Sociaal verantwoord bouwen

-inplanting in de omgeving,

- toegankelijkheid via wegen, openbaar vervoer.

Omgevingsfactoren

- impact op de ecologie, biotoop,

- gevel uit tropisch hardhout uit Brazilië versus inlandse hout?

BREEAM 3 BASISASPECTEN:

Projectfasen:

1: Ontwerpen: tijdelijk certificaat ?ambities

2: Opleveren: realisaties

Gebouwen:

Nieuwbouw

Grote renovaties

Management Afval

Gezondheid en welzijn Vervuiling

Energie Milieu en ecologie

Water Transport

Materialen Innovatie

BREEAM 10 CATEGORIEËN

Management

Gezondheid en welzijn

Energie

Water

Materialen

Afval

Vervuiling

Milieu en ecologie

Transport

Innovatie

BREEAM 10 CATEGORIEËN

- Categorieën met credits

- “Bovenwettelijk”: strenger dan de wet

- Ondergrens voor alle categorieën en credits

- Scopes: (Credits per land verschillend - wettelijk)

- Men kiest categorieën en bepaalt een totaal score

� keuzevrijheid

- Men behaalt punten op deze totaalscore

- Beoordelingsrichtlijn

BREEAM NL Credits

- gebruikershandleiding

Management

Gezondheid en welzijn

Energie

Water

Materialen

Afval

Vervuiling

Milieu en ecologie

Transport

Innovatie

BREEAM 10 CATEGORIEËN

Verschillende functies in een gebouw:

Industrie: werkplaats, magazijn, …

Score:

Drempelwaarde

Wettelijk minimum standaard

Innovatiecredit 3%

Outstanding*:

voorbeeldfunctie,

uitgewerkte casestudy,

publicatie op website

Management

Gezondheid en welzijn

Energie

Water

Materialen

Afval

Vervuiling

Milieu en ecologie

Transport

Innovatie ?3%

BREEAM 10 CATEGORIEËN

Weging

Management: 16 punten

Commissioning, monitoring (gebruikshandleiding gebouw)

Gezondheid en welzijn: 17 punten

Verlichting, ventilatie, koeling & verwarming

Energie: 32 punten

CO²;HVAC; verlichting

Water: 12 punten

Treatment, verbruik

Materialen: 17 punten

Onderhoud, isolatie, duurzaamheid van

BREEAM 10 CATEGORIEËN MAX PUNTEN (NIET ALTIJD BRUIKBAAR)

Afval: 8 punten

bouwwerfplan, recycleerbaarheid,

compostinstallatie

Vervuiling: 12 punten

licht-, lucht-, watervervuiling

Milieu en ecologie: 13 punten

Impact op terrein, biodiversiteit…

Transport: 20 punten

Parkeerplaatsen, openbaar vervoer impact op

omgeving mobiliteitsplan…

Innovatie: 3%

Hernieuwbare technologieën

verbeteringsprocessen

Management :16 punten

Commissioning, monitoring (gebruikshandleiding gebouw)

Gezondheid en welzijn:17 punten

Verlichting, ventilatie, koeling & verwarming

Energie:32 punten

CO²;HVAC; verlichting

Water: 12punten

Treatment, verbruik

Materialen:17 punten

Onderhoud, isolatie, duurzaamheid van

BREEAM 10 CATEGORIEËNMAX PUNTEN

Afval:8 punten

bouwwerfplan, recycleerbaarheid,

compostinstallatie

Vervuiling:12 punten

licht-, lucht-, watervervuiling

Milieu en ecologie:13 punten

Impact op terrein, biodiversiteit…

Transport:20 punten

Parkeerplaatsen, openbaar vervoer impact op

omgeving mobiliteitsplan…

Innovatie: 3%

Hernieuwbare technologieën

verbeteringsprocessen

Management :16 punten

Commissioning, monitoring (gebruikshandleiding gebouw)

Gezondheid en welzijn:17 punten

Verlichting, ventilatie, koeling & verwarming

Energie:32 punten

CO²;HVAC; verlichting

Water: 12punten

Treatment, verbruik

Materialen:17 punten

Onderhoud, isolatie, duurzaamheid van

BREEAM 10 CATEGORIEËNMAX PUNTEN

Afval:8 punten

bouwwerfplan, recycleerbaarheid,

compostinstallatie

Vervuiling:12 punten

licht-, lucht-, watervervuiling

Milieu en ecologie:13 punten

Impact op terrein, biodiversiteit…

Transport:20 punten

Parkeerplaatsen, openbaar vervoer impact op

omgeving mobiliteitsplan…

Innovatie: 3%

Hernieuwbare technologieën

verbeteringsprocessen

Management

Commissioning, monitoring (gebruikshandleiding

gebouw)

Gezondheid en welzijn

Verlichting, ventilatie, koeling & verwarming

Energie

CO²; HVAC; verlichting

Water

Treatment, verbruik

Materialen

Onderhoud, isolatie, duurzaamheid van

BREEAM VERLICHTING BESLUIT

Afvalbouwwerfplan, recycleerbaarheid,

compostinstallatie

Vervuilinglicht-, lucht-, watervervuiling

Milieu en ecologieImpact op terrein, biodiversiteit…

TransportParkeerplaatsen, openbaar vervoer impact op

omgeving mobiliteitsplan…

InnovatieHernieuwbare technologieën

verbeteringsprocessen

Management

Commissioning, monitoring (gebruikshandleiding

gebouw)

Gezondheid en welzijn

Verlichting, ventilatie, koeling & verwarming

Energie

CO²;HVAC; verlichting

Water

Treatment, verbruik

Materialen

Onderhoud, isolatie, duurzaamheid van

BREEAM 10 CRITERIA VERLICHTING

Afvalbouwwerfplan, recycleerbaarheid,

compostinstallatie

Vervuilinglicht-, lucht-, watervervuiling

Milieu en ecologieImpact op terrein, biodiversiteit…

TransportParkeerplaatsen,openbaar vervoer impact op

omgeving mobiliteitsplan…

InnovatieHernieuwbare technologieën

verbeteringsprocessen

Optimale werking tov de vooropgestelde eisen.(wetten en normen, regelsystemen)

Commissioning van het gebouw: Prestatieborging.

Onderhoudsrichtlijnen

Post in de meetstaat: Wie wordt er betaald om de lichtregelsystemen

- af te stellen

- te monitoren (energieboekhouding eerste gebruiksjaar)

- te rapporteren

- bij te regelen

Gebruikershandleiding voor lichtregelsystemen.

Vaak te weinig aanduiding van verantwoordelijkheid.

Niemand neemt verantwoordelijkheid omdat niemand ze moet nemen

BREEAM MANAGEMENT VERLICHTING

Wet:

Codex: Welzijn op het werk. www.werk.België.

De codex over het welzijn op het werk vervangt het algemeen reglement voor de arbeidsbescherming. Deze codex is echter veel meer dan een

verderzetting van het ARAB, aangezien er een nieuwe notie wordt ingevoerd: welzijn op het werk. Dit is een nieuwe, bredere benadering dan de

traditionele noties over de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers.

(ARAB)

Norm: NBN EN12464

Meestal functionele verlichting.

“500 lux omdat de norm dat vraagt”

Daglichttoetreding.

GEZONDHEID EN WELZIJN

WET: Preventie - Codex over het welzijn op het werk

Aspect Verlichting

• Titel III – Arbeidsplaatsen Hoofdstuk I – Basiseisen

Afdeling III – Verlichting (Afdelingen I tot VII: KB van 10 oktober 2012)

– Art. 33.

• De werkgever zorgt ervoor dat er op de arbeidsplaats voldoende daglicht binnenkomt en

dat indien dit niet mogelijk is, er een adequate kunstverlichting aanwezig is.

• De kunstmatige verlichting omvat een algemene verlichtingsinstallatie die, in voorkomend

geval, aangevuld wordt met een plaatselijke verlichtingsinstallatie.

• De kunstmatige verlichting op de arbeidsplaatsen en wegen is van die aard dat het risico

op ongevallen wordt voorkomen en deze verlichting mag zelf geen ongevallenrisico voor de

werknemers opleveren.

– Art. 34.

• Arbeidsplaatsen waar werknemers bij het uitvallen van de kunstverlichting aan bijzondere

risico’s zijn blootgesteld, zijn uitgerust met een voldoende sterke noodverlichting.

KB van 10 oktober 2012: vaststelling basiseisen waaraan

arbeidsplaatsen moeten beantwoorden

• Integreert de bepalingen van de richtlijn 89/654/EEG van 30 november 1989 betreffende

minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid voor arbeidsplaatsen alsook de bepalingen

van het Algemeen Reglement voor de arbeidsbescherming (ARAB) die betrekking hebben op

arbeidsplaatsen zoals zindelijkheid, verlichting, ventilatie, verwarming en sociale voorzieningen.

• Daarnaast voegt het KB deze bepalingen toe in de Codex over het Welzijn op het Werk, waar ze Titel

III (arbeidsplaatsen), Hoofdstuk I (Basiseisen) vormen

• zes aspecten van de arbeidsplaatsen: uitrusting, verlichting, luchtverversing, temperatuur, sociale

voorzieningen en werkzitplaatsen en rustzitplaatsen. Voor elk van deze aspecten legt het KB de

algemene doelen vast die de werkgever moet trachten te bereiken. De manier waarop deze doelen behaald worden, mag de werkgever vrij kiezen.

Deel 1: Binnenverlichting Werkplekken

Deel 2: Buitenverlichting Werkplekken

Back to basics

NBN EN 12464 GEZONDHEID EN WELZIJN

1) Visueel comfort

Zich goed voelen, hoog

productieniveau

2) Visuele prestatie

niet eenmaal of eventjes maar

gedurende ganse werktijd en

onder alle omstandigheden

3) Veiligheid

geen ongevallen

NBN EN 12464 CRITERIA VOOR LICHTONTWERP

1) Luminantieverdeling

2) Verlichtingssterkte

3) Verblinding

4) Lichtrichting

5) Kleurweergave en kleur

6) Flikkering

7) Variabiliteit

8) Energie-efficiëntie

1) Luminantieverdeling

2) Verlichtingssterkte

3) Verblinding

4) Lichtrichting

5) Kleurweergave en kleur

6) Flikkering

7) Variabiliteit

8) Energie-efficiëntie

NBN EN 12464-1 CRITERIA VOOR LICHTONTWERP

Wetten

Normen

Daglicht: Daglichtfactor DF: 2% op 80% van de oppervlakken

Kunstlicht moet comfort garanderen

Vrij uitzicht; Lichthinder, verblinding

Lichtregeling: eenvoudige bediening.

GEZONDHEID EN WELZIJN

� NBN EN12464-1,2

Energie efficiënte verlichting

Hoogfrequente verlichting (?) LED niet dimmen? (PWM)?

Energiezuinige buitenverlichting

- bewegingsmelders, timers, lichtsensoren

ENERGIE

ENERGIE: VERLICHTINGSSTERKTE NBN EN 12464•

De onderhouden verlichtingssterkte.

Er is nood aan een brede discussie over maintenance factor in lichtberekeningen

MF: 0,67 voor zeer zuivere ruimten.

Praktijk: 0,75?0,85

ENERGIE ~ EFFICIËNTE VERLICHTING

ENERGIE

ENERGIE

CASE STUDY

Industriehal

El-line

T5

E-line

LED factor

HIE

400W

Mirona LED

24000lm factor

Oppervlakte (m²) 945 945 945 945

Verlichtingssterkte

Egem (lux) 323 326 342 315

Emin (lux) 154 158 178 133

Gelijkmatigheid Emin/Egem 0,48 0,48 0,52 0,45

Aantal armaturen st. 48 48 15 15

Verbruik/armatuur (W) 106 68 460 230

Totaal verbruik (W) 5088 3264 1,56 6900 3450 2,00

Specifiek vermogen (W/m².100lux) 1,67 1,06 1,57 2,13 1,16 1,84

• ENEC-Certificaat

• Sinds 1996 certificaat elektrische veiligheid.

• ENEC-plus-Certificaat:• Nieuw "Performance"-certificaat

• Certificeert betrouwbaarheid fabrikant gepubliceerde data over LED-Produkten

� Performance-Certificaat gebaseerd op de nieuwe IEC-Normen

� Whitepaper van de IEC-Normen Medio 2014

� Eerste certificaten eind 2014?

• wordt door Laboratoria gegeven (VDE, Laborelec, Kema)

• Voorwaarde: Producten moeten ENEC zijn

� Dubbele ENEC „stempel“

ENEC PLUS PERFORMANCE LED ARMATUUR

ENEC PLUS

Productinformatie

in Data- Technische Fiches,

Publicaties of www.(trilux.be)

Performance DATALED armatuur

Gemeten aansluitvermogen (W)

Gemeten lichtstroom (lm)

Gemeten levensduur Lx (h) mit Lichtstroomterugval en

Uitvalspercentage (By)

Lichtstroommaintenance factor code

Kleurcoördinaten bij t = 0 h en t = x h

Kleurtemperatuur (CCT in K)

Gemeten kleurweergave (CRI)

Omgevingstemperatuur tq van de armatuur

Gemeten Lichtperformance armatuur (lm/W)

Duurzame materialen

Geen giftige stoffen (TL ?Hg; LED:??)

Herbruikbare materialen

Volledige levenscyclus van de materialen.

Onderhoud

Uitwisselbaarheid van (defecte/verouderde) componenten.

Gebruiksgemak (Zagha)

MATERIALEN DUURZAAMHEID

Verpakking.

Wegwerpverpakking � Afvalstromen tijdens de werf.

Gebruikte materialen verpakking.

Minimaliseren van verpakkingsmaterialen

Niet inboeten aan de kwaliteit van verpakking

Afvalstroom defecte/ verouderde LED’s ?

AFVALSTROMEN

Lichtvervuiling.

Buitenverlichting.

(Wegen kunnen we niet zwart schilderen

Geen witte schapen onder de straatverlichting..)

VERVUILING

Impact verlichting op omgeving

Binnenverlichting: het gebouw inplanting

Buitenverlichting: kabeltracés, nachtverlichting invloed op fauna en flora

ECOLOGIE

Innovatie: men leert van elkaar. Nieuwe technologieën kunnen kruisbestuiving bevorderen.

Discussies over plafondsystemen en inbouwbaarheid van de armaturen

Minder trekken aan het dossier.

Ruimte voor upgrading.

The difference between invention and innovation is execution. (Steve Jobs)

INNOVATIE

Management

Commissioning, monitoring (gebruikshandleiding

gebouw)

Gezondheid en welzijn

Verlichting, ventilatie, koeling & verwarming

Energie

CO²; HVAC; verlichting

Water

Treatment, verbruik

Materialen

Onderhoud, isolatie, duurzaamheid van

BREEAM VERLICHTING BESLUIT

Afvalbouwwerfplan, recycleerbaarheid,

compostinstallatie

Vervuilinglicht-, lucht-, watervervuiling

Milieu en ecologieImpact op terrein, biodiversiteit…

TransportParkeerplaatsen, openbaar vervoer impact op

omgeving mobiliteitsplan…

InnovatieHernieuwbare technologieën

verbeteringsprocessen

Wisselwerking tussen: eigenaars, gebruikers, ontwerpers en operatoren van de voordelen van een “sustainability approach”.

Men leert van elkaar dat

“ het mogelijk is om duurzaam te bouwen”

“ dat er nog andere aspecten zijn: iedereen denkt slechts aan zijn discipline.” � Wisselwerking

Gebouwen in een breder duurzaam perspectief moet plaatsen.

Sleutelwoorden in proces: Innovatie, leren van elkaar:

Open innovatie: technologieën zijn voorhanden , wat doen we ermee? Wat willen we bereiken, welke technologieën hebben we

dan nodig?)

� Best practice technologie toepassen

� Basisaspecten en criteria

� Indien men aan deze criteria voldoet, “verdient” men punten.

� Bestaande (en toekomstige) verlichtingsnormen

WAT IS BREEAMA. VERLICHTINGABESLUIT

tijd voor www.breeam.be

Dank U vooruw aandacht!

Naam

(Voornaamste) BRON: www.breeam.nl