l58 superfoods - edwin van den worm - nibi-conferentie 17 januari 2015
Post on 21-Jul-2015
599 Views
Preview:
TRANSCRIPT
1/18/2015
1
Superfoods: feit of fictie?
29e NIBI Onderwijsconferentie
Dr. Edwin van den Worme.vandenworm@uu.nl
Voeding, Vertering, Voedselproductie16 & 17 januari 2015
Lunteren
Departement Moleculaire FarmacieFaculteit Betawetenschappen
Universiteit Utrecht
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
2
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
3
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
4
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Hippocrates “ De Vader van de Geneeskunde” (~ 460 - 370 BC)
1/18/2015
5
a
Hoe kan men bepalen welke voeding of voedingsmiddelen gezond zijn:
* Wat is ‘gezond’: medicinaal vs. nutritioneel?
* Wat zijn de parameters die gemeten worden?
* Proefpersonen: individuele verschillen, leef- en eetpatroon, geografie(!)
* Korte-termijn vs. lange-termijn effecten
* Wetenschappelijke onderbouwing?
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
* Constante samenstelling van de voedingsmiddelen/ingrediënten?
1/18/2015
6
- ‘Superfoods’ - claims en feiten
I h d t ff- Inhoudsstoffen
- Biologische beschikbaarheid
- Bereiding/verwerking
- Herkomst en kwaliteit
- Marketing / ‘hypes’
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
- Conclusies
1/18/2015
7
SuperfoodsSuperfoods
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
8
Quinoa Goji
Chia Maca
Tarwegras
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Spirulina Acai
1/18/2015
9
Quinoa(Chenopodium quinoa, Amaranthaceae)
Peru &Bolivia
‘superfood’ supplement
2013: novel food
vitamines (B2-riboflavine) en E, Fe, Cu en Mg, alle essentiële aminozuren, onverzadigde vetzuren, vezels
Goji China ‘wondermiddel’ antioxidanten, vitamines (met name C), β t l h id fl ïd ( ti )
herkomst ‘claims’ inhoudsstoffen
j(Lycium barbarum,Solanaceae)
β-caroteen, polysachariden, flavonoïden (rutine)
Chia(Salvia hispanica,Lamiaceae)
Mexico &Guatamala
‘superfood’ supplement
2009: novel food
omega-3 vetzuren, Na, Ca, P, Mn, Mg, Fe, vitamine B17
Maca(Lepidium meyenii,
Peru ‘wondermiddel’
f di i
mineralen, vitamine B, Mg, Se, Fe en essentiëleaminozuren, glucosinolaten, sterolenp-methoxybenzyl-isothiocyanaat
Brassicaceae) oa. afrodisiacum p methoxybenzyl isothiocyanaat
Spirulina(Arthrospira platensis)
Mexico ‘superfood’ supplement
oa. ‘tonicum’, lever- en nierbescherming
60% eiwit, 7% lipiden, K, Ca, Mg, P, Zn, Se vitamine B1 (thiamine), B2 (riboflavine), B3
(nicotinamide), B6 (pyridoxine), B9 (foliumzuur), vitamines C, A en E, carotenoïden (zeaxanthine)
Acai(Euterpe oleracea,Arecaceae)
Brazilië ‘wondermiddel’
oa. overgewicht
antioxidanten (anthocyanines, proanthocyanidines)Ca, Fe, Vitamine A
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Arecaceae) g
Tarwegras(Triticum aestivum,Poaceae)
Wereldwijd(oorsprongEgypte)
‘wondermiddel’
oa. ‘tonicum’, ontstekingen, kanker
vezelrijke bron, vitamines A, C, E, K, B1, B2, B6Fe, Zn, Mn, Cu, Se
1/18/2015
10
Quinoa zaden: Bevatten 2x zoveel eiwitten als tarwe en zilverliesrijst Vitamine- en mineralengehalte gelijk of lager dan volkorengranenVezelgehalte quinoa: 3,5 gram per 100 gram Vezelgehalte volkorenbrood: 5 gram per 100 gramVezelgehalte havermout: 7,5 gram per 100 gram Calciumgehalte lager dan in havermout aminozuurpatroon vergelijkbaar met dat vanCalciumgehalte lager dan in havermout, aminozuurpatroon vergelijkbaar met dat van vlees of melk (ijzer uit vlees wordt beter opgenomen dan ijzer uit quinoa) (± €13-16 per kg)
Goji bessen: Antioxidantengehalte van verse bessen gemiddeld, maar 2x lager dan in bv. pruimen, granaatappels en linzen (gedroogde bessen: ± €8-14 per 100 gram, sap: ± €12 per 500 mL)
Chia zaden: Een haring of een portie makreel of zalm bevat meer omega-3 vetzuren (DHA(22), EPA(20)) Vrijwel volledig vergelijkbaar met lijnzaad (dat minimaal 5x goedkoper is)Chiazaden hebben een bloedverdunnende werking
In België beschouwd als ‘gevaarlijke plant’
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Maca wortel: Beschikbaarheid van veel inhoudsstoffen nogal beperkt. Bij langdurig gebruik kunnen de aanwezige glucosinolaten leiden tot vergroting van de schildklier (struma of krop) en vergroting van spiermassa
1/18/2015
11
a
Spirulina: Eerder gemelde hoge concentraties eiwitten blijken verwaarloosbaar laagBevat vaak toxines (microcystines) boven de toegestane norm (1μg/gram)Bevat hoge concentraties chlorofylBevat geen enkel nutriënt dat niet ook in groenten en fruit voorkomt
Acai bessen: polyfenolen en antioxidantengehalte in verse bessen lager dan in bv. aardbeien en druivenBevat saponinen die darmklachten kunnen veroorzaken.Puur sap: ~ €28 - €35 per liter, gemalen bessen: € 100 - €115 per kg
Bevat geen enkel nutriënt dat niet ook in groenten en fruit voorkomt
p p g p g
Tarwegras: ‘Raw food’veel vezels, maar veel slecht beschikbare voedingsstoffenGeclaimd: aanwezigheid van vitamine B12, maar dit is aangetoond onjuist
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
12
Moerbeien
(rauwe) cacao
MangosteenHennep
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
AcerolaKelp
Baobab
1/18/2015
13
InhoudsstoffenInhoudsstoffen
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
14
Vitamines (wateroplosbaar vs. vetoplosbaar,endogeen vs. exogeen, essentieel?)
Polyfenolen
Antioxidanten
(glycosides, aglyconen, oligomeren, polymeren)
(hydrofiel vs. lipofiel)
Vezels
Mineralen
(oplosbaar vs. onoplosbaar,prebiotisch?)
(essentieel vs. sporenelement)
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
15
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
16
a
UVstraling
(lucht)vervuiling
stress / ziekte
ongezonde
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
ongezondevoedingsgewoontes
of leefpatroon
1/18/2015
17
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
18
Fysiologische effecten van polyfenolen
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
19
a
b
c
flavonen flavonolen flavanonen
flavanonolen flavanolen anthocyanidines
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
isoflavonen chalconen
1/18/2015
20
Flavonoïden
flavonolen flavanolenflavonen flavanonen anthocyanidines isoflavonen
Secundaire metabolieten!
quercetinekaempferolmyricetinegalangine
luteolineapigeninechrysine
tangeritine
catechineepicatechineepigallo‐catechine
hesperitinenaringenineeriodyctiolnaringine
delphinidinecyanidinemalvidinepeonidine
genisteïnedaidzeïneglyciteïne
formononetinegalanginefisetine
tangeritinebaicaleïne
catechineEGCG
naringinebutine
peonidinepelargonidine
formononetine
‘Phyto-oestrogenen’
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
21
BiologischeBiologische beschikbaarheid
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
22
beschikbaar voor absorptie….?
Zeer belangrijke factoren voor biologische activiteit van antioxidanten, polyfenolen en andere actieve inhoudsstoffen:
(metabole) omzetting ?
besc baa oo abso pt e
afgebroken in maag, darm of lever….?
(metabole) omzetting….?
bloed-hersen barrière….?
Biologische beschikbaarheid ..!!!
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
23
naringenin
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
24
Looizuur (gallotannine) Oligomere proanthocyanidines
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Biologische beschikbaarheid van polyfenolen: ± 10%
Interacties (bv. melk)
1/18/2015
25
Bereiding / VerwerkingBereiding / Verwerking
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
26
Lycopeen (een carotenoïde) is een potente antioxidant, maar is onoplosbaar in water en zit stevig gebonden
aan de vezels van de tomaatmatrix
C40H56
Lycopeen in tomatenketchup en -puree is 3x meer biologisch beschikbaar dan in verse tomaten!
Bewerking (bv. koken, vermalen) en verwerken in een olie rijk menu (bv pasta saus) zorgt voorolie-rijk menu (bv. pasta saus) zorgt voor
een drastische verhoging van de biologische beschikbaarheid van lycopeen
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
27
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
28
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
29
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
30
Nadelen van koken van groentes:
20-50% verlies van bepaalde vitamines (C, B1, foliumzuur)
Voordelen van koken van groentes:
veel betere voedselvertering en opname
veel betere beschikbaarheid van Fe, Ca, vitamine B2, carotenoïden en glucosinolaten
afbraak van celwanden (cellulose)
neutralisatie van lectines uit peulvruchten
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
p
1/18/2015
31
Herkomst / KwaliteitHerkomst / Kwaliteit
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
32
Veel verschillende factoren hebben invloed op
concentraties van plantaardige inhoudsstoffen:
‐ Ras en soort (‘cultivar’)
‐ Zonlicht
‐ Bodemgesteldheid
‐ Waterhuishouding
‐ Temperatuur
‐ Nutriënten in de bodem
‐ Opslagcondities (na oogst)
etc.
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
33
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
34
Antioxidant‐activiteit in aardbeien: effecten van rijpingsfase
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
35
400
Anthocyanin content of juices of strawberries at different stages of maturity (expressed as mg pelargonidin-3-glucoside per 100 g dry matter)
Anthocyanine‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases(uitgedrukt als mg pelargonidin‐3‐glucoside per 100 g drooggewicht)
300
nte
nt
(mg
/100
g)
100
200Maturity stages:A: small greenB: large greenC: whiteD: pinkE: 50% redA
nth
ocy
anin
co
n
A B C D E F G0
F: 80% redG: full red
from: Wang et al., J, Agric. Food Chem. 48:140‐146; 2000.
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
36
2000
Total Phenolics content of juices of strawberries at different stages of maturity (expressed as mg gallic acid equivalents per 100 g dry matter)
Total phenolics‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases(uitgedrukt als mg galluszuur equivalenten (GAE) per 100 g drooggewicht)
1500
s (G
AE
/100
g)
500
1000Maturity stages:A: small greenB: large greenC: whiteD: pinkE: 50% red
To
tal
Ph
eno
lics
A B C D E F G0
F: 80% redG: full red
from: Wang et al., J, Agric. Food Chem. 48:140‐146; 2000.
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
37
175
ORAC values of juices of strawberries at different stages of maturity (expressed as Trolox equivalents per gram dry matter)
Antioxidant capaciteit van aardbeien in verschillende rijpingsfases(uitgedrukt als μmol Trolox eenheden (TE) per gram drooggewicht)
100
125
150
( m
ol
TE
/g)
25
50
75Maturity stages:A: small greenB: large greenC: whiteD: pinkE: 50% redF 80% d
OR
AC
val
ue
(
A B C D E F G0
25 F: 80% redG: full red
from: Wang et al., J, Agric. Food Chem. 48:140‐146; 2000.
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
38
Witlof (Cichorium intybus) en andijvie (Cichorium endivia)
Verandering van samenstelling:
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Intybine(Lactucopicrin)
Traditioneel gebruik: melksap ter onderdrukking van hoestprikkels(sedativum, pijnstilling)
1/18/2015
39
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
40
=X
Secundaire metabolieten-concentraties in planten zijn niet constant !
V b ld
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Voorbeeld:
anthocyanidines
1/18/2015
41
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
42
AV AS
Q
C
‘Natuurstof reagens’ (366 nm)DPPH reagens
R
reference
AV: Appel Vruchtvlees AS: Appel Schil
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
43
De kwaliteit van sommige ‘superfoods’ heeft te lijden onder hun populariteit
Kweken of cultiveren van ‘superfoods’ kan tot veranderingen in de samenstelling van actieve ingrediënten leiden (en in veel gevallen een afname…)
Strenge kwaliteitseisen maken ‘superfoods’ nog duurder (en dus minder winstgevend….. )
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
44
Marketing / ‘Hypes’Marketing / Hypes
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
45
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
46
Rijk aan glucosinolaten / isothiocyanaten / flavonoïden / vezels
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
47
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
48
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
49
± 75 gram
Nederlandse supermarkten: 1 k d b k l € 3 95
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1 kg. gesneden boerenkool ~ € 3,95
1/18/2015
50
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
51
ConclusiesConclusies
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
52
‘Superfoods’ hebben heel veel, minder exotische, concurrenten:
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
53
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
54
Er zijn absoluut heel veel voedingsmiddelen en -producten die ‘actieve en gezonde’ inhoudsstoffen bevatten - ook onder de ‘superfoods’
Geen enkel ‘superfood’ bevat unieke of speciale inhoudsstoffen die niet i f i d k i d di idd l k
Heel veel ‘saaie’ voedingsmiddelen zijn minstens net d f lf d d ‘ f d ’
in meer of mindere mate ook in andere voedingsmiddelen voorkomen
Veel gezondheidseffecten van ‘superfoods’ blijven voorlopig onbewezen en vele claims zijn afgewezen door de EFSA / FDA
‘Superfoods’ lijken vooral erg ‘super’ te zijn voor de producenten en verkopers ervan
zo gezond of zelfs gezonder dan ‘superfoods’
‘Superfoods’ zijn sterk onderhevig aan hypes en marketingcampagnes
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
Een compleet, gezond en veelzijdig dieet/levensstijl lijkt vooralsnog veel effectiever te zijn dan speciale diëten met ‘superfoods’
1/18/2015
55
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
1/18/2015
56
VragenVragen
Dept. Moleculaire FarmacieEvdW
top related