mpsc राज्यसेवा prelim 2013 new syllabus

Post on 25-May-2015

578 Views

Category:

Technology

3 Downloads

Preview:

Click to see full reader

TRANSCRIPT

MPSC रा�ज्यसे�वा� Prelim 2013 New Syllabus

State Services (Preliminary)Examination-.                           - Syllabus -

रा�ज्यसे�वा� पूवा पूरा�क्षा� नविवान अभ्य�सेक्रम-2013GS-Paper I – (200 marks)

(1) Current events of state, national and international importance. (रा�ज्य, रा�ष्ट्री�य आणि� आ�तरारा�ष्ट्री�य स्तरा�वारा�ल महत्वा�च्य� चा�ल घडा�म!डा�)(2) History of India (with special reference to Maharashtra) and Indian National Movement. (भा�रात�य इवितह�से (मह�रा�ष्ट्री�च्य� से�दभा�त) वा रा�ष्ट्री�य चाळवाळ)(3) Maharashtra, India and World Geography – Physical, Social, Economic Geography ofMaharashtra, India and the World. (मह�रा�ष्ट्री�चा�, भा�रात�चा� वा जगा�चा� भा(वितक, से�म�जिजक वा आर्थि,-क भागा!ल)(4) Maharashtra and India – Polity and Governance – Constitution, Political System, Panchayati Raj,Urban Governance, Public Policy, Rights issues, etc. (मह�रा�ष्ट्री�चा� वा भा�रात�चा� रा�ज्यव्यवास्था� आणि� शा�सेन)(5) Economic and Social Development – Sustainable Development, Poverty, Inclusion,Demographics, Social Sector initiatives, etc. (आर्थि,-क वा से�म�जिजक विवाक�से)(6) General issues on Environmental Ecology, Bio-diversity and Climate Change-that do not require subject specialisation. (पूय�वारा��य पूरिरास्थिस्थात�)(7) General Science (से�म�न्य विवाज्ञा�न)

CSAT-Paper II – (200 marks)

(1) Comprehension (आकलन क्षामत�)(2) Interpersonal skills including communication skills.(पूरास्परा से�वा�द�सेह आ�तव्य�क्ती7 से�वा�द क(शाल्य�)(3) Logical reasoning and analytical ability. (त�र्किक-क वा विवाश्ले�ष� क्षामत�)(4) Decision – making and problem – solving. (विन�य विनर्धा�रा� वा सेमस्य�चा� विनरा�करा�)(5) General mental ability (से�म�न्य बौ(णि>क क्षामत�)(6) Basic numeracy (numbers and their relations, orders of magnitude, etc.) (Class X level),        

Data interpretation(Charts, graphs, tables, data sufficiency etc.- Class X level)                               (पू�य�भात अ�कगाणि�त & म�विहत�चा� अ,�न्तरा�)

(7) Marathi and English Language Comprehension skills (Class X/XII level).(मरा�ठी@ वा इ�ग्रज� भा�विषक आकलन क(शाल्य)

�� Note 1 : Questions relating to Marathi and English Language Comprehension skill of Class X/XIIlevel (last item in the Syllabus of Paper II) will be tested through passages from Marathi and Englishlanguage without providing cross translation thereof in the question paper.�� Note 2 : The questions will be of multiple choice, objective type.�� Note 3 : It is mandatory for the candidate to appear in both the Papers of State Services (Prelim)Examination for the purpose of evaluation. Therefore a candidate will be disqualified in case he /she does not appear in both the papers of State Services (Prelim) Examination.

एमपू�एसेसे� - मCख्य पूरा�क्षा� : नव्य� मCख्य पूरा�क्षा�चा� रा�न�त�

‘एमपू�एसेसे�’ मCख्य पूरा�क्षा� : नव्य� मCख्य पूरा�क्षा�चा� रा�न�त�

रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे�चा� बदलल�ल� अभ्य�सेक्रमु, परा�क्षे� पद्धती� वा गुणपद्धती� प�हती� आपल्य� तीय�रा�ल� नवा� दिदशा� द�ण� गुराजे�चा� बनल� आह�. जे� विवाद्या�र्थी# प$वा#प�से$नचा रा�ज्यसे�वा�चा� तीय�रा� कराती आह�ती त्य�'न� आपल्य� अभ्य�सेपद्धती�ती मुहत्त्वाप$ण) बदल करा�वा� ल�गुण�रा आह�ती आणिण जे� विवाद्या�र्थी# नव्या�न�चा य� परा�क्षे�कडे� वाळण�रा आह�ती त्य�'न� य� नव्या� अभ्य�सेपद्धती�ल� अनसेरु नचा तीय�रा�चा� आरा'भ करा�वा� ल�गुण�रा आह�.एक' दरा बदल�'चा� आढा�वा� घे�तील्य�से त्य�ल� प$राक ठरा�ल अशा� अभ्य�सेपद्धती�चा� स्वा�क�रा कराण� क� व्ह�ह� श्रे�यस्करा ठरा�ल. त्य�दृष्टी�न� प�हती� प्रत्य�क�न� अभ्य�से�चा� धो;राण ठरावाती�'न� पढा<ल मुद्दे� लक्षे�ती घे�ण� उपयक्त ठरा�ल.सेवा)प्रर्थीमु आय;गु�न� स्वा�क�राल�ल� अभ्य�सेक्रमु सेखो;ल वा सेविवास्तीरापण� अभ्य�से�वा�. मुख्य परा�क्षे�ती�ल मुरा�ठA वा इं'ग्रजे� य� भ�षा� विवाषाय�'चा� विवाचा�रा कराती� नवा� अभ्य�सेक्रमु जेन्य� अभ्य�सेक्रमु�वाराचा आधो�रिराती आह� आणिण त्य�चा� व्या�प्ती� मु;ठA न�ह�, ह� लक्षे�ती य�ईल. त्य�मुळ� य� भ�षा� विवाषाय�'चा� चिंचाJती� करा�यचा� आवाश्यकती� न�ह�. खोरा� आव्ह�न आह� ती� से�मु�न्य अध्ययन�च्य� से'दभ�)ती! त्य�तीह� प$वा#च्य� से�मु�न्य अध्ययन�च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती�ल ५० ती� ६०% भ�गु से�मु�न्य अध्ययन�च्य� त्य� त्य� प�परामुध्य� सेमु�विवाष्टी क� ल�ल� आह�. मु�त्र उवा)रिराती ३० ती� ४०% अभ्य�सेक्रमु ह� प$ण)पण� नवा� आह�. त्य�मुळ� इंवितीह�से�प�से$न ती� विवाज्ञा�न-ती'त्रज्ञा�न�पयUती चा�राह� प�पसे)चा� अभ्य�सेक्रमु प�हती�न� आणिण त्य�चा� विवाश्ले�षाण कराती�न� एक$ ण अभ्य�सेक्रमु�चा� व्या�प्ती� विकती� आह� ह� लक्षे�ती घ्य�वा� ल�गुण�रा आह�. त्य�से�ठA विनधो�)रिराती अभ्य�सेक्रमु स्वाती'त्रपण� स्वाय' लिलहून क�ढा�वा�. त्य�ती एक$ ण विकती� प्रकराण� आह�ती, त्य�ती�ल घेटक-उपघेटक क;णती� आह�ती? य�चा� से$क्ष्मु अवाल;कन करा�वा�.दुसेरा� ब�ब म्हणजे� त्य� त्य� घेटक�'ती�ल चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा� से�तीत्यप$ण) अभ्य�से. क�रा� आय!गा�न� से�म�न्य अध्ययन�च्य� प्रत्य�क पू�पूरामध्य� चा�ल घडा�म!डा�वाराह� प्रश्न विवाचा�राल� ज�त�ल ह� ज���वापूवाक नHदवाल� आह�. ,!डाक्य�त, आय!गा�न� दिदल�ल� अभ्य�सेक्रम आणि� त्य� त्य� घटक�त�ल चा�ल घडा�म!डा� अशा� द!न्हLचा� सेखो!ल अभ्य�से करा�� क्रमप्र�प्त बौनल� आह�. त्य�चाप्रमु�ण� अभ्य�सेक्रमु�चा� विवाश्ले�षाण कराती�न� आपल्य� से;ईसे�ठA अभ्य�सेक्रमु�ती�ल प्रत्य�क घेटक�चा� पढा<ल से�धो�राण

वागु#कराण लक्षे�ती ठ� वा�वा�. य�नसे�रा प्रत्य�क घटक�त�ल से�कल्पून�त्मक भा�गा; आकडा�वा�रा�, म�विहत� असेल�ल� त��विOक भा�गा आणि� वितसेरा� चा�ल घडा�म!डाLचा� भा�गा ह!य. से�बौ�धिर्धात विवाषय�चा� उपूरा!क्ती पू>त�न� वागाRकरा� करून प्रकरा�विनह�य तय�रा� क� ल्य�से त्य�  त्य� विवाषय�वारा विनणिTतपू�� प्रभाCत्वा मिमळवात� य�ईल.अभ्य�सेक्रमु�चा� व्या�प्ती� ठरावाल्य�न'तीरा स्वा�भ�विवाकपण� विनमु�)ण ह;ण�रा� प्रश्न म्हणजे� त्य� त्य� विवाषाय�से�ठA क�य वा�चा�यचा�? वास्तीती: ब�जे�रा�ती उपलब्ध असेण�रा� से�विहत्य ह� अपरा� आह� ह� लक्षे�ती घ्य�वा�. त्य�मुळ� विवाचा�राप$वा)क से'दभ�)चा� य�द< मिमुळवाण� मुहत्त्वा�चा� आह�. त्य� त्य� घेटक�'वारा प्रचालिलती असेण�रा� प्रमु�णिणती से'दभ)ग्र'र्थी�चा� य�द< पह�वा�. उद�. इंवितीह�से�से�ठA विबपन चा'द्रा� वा ग्र;वारा-ग्र;वारा य�'चा� पस्तीक; भ$गु;ल�से�ठA एनसे�ईआराट< आणिण सेवाद< य�'चा� पस्तीक; रा�ज्यघेटन�से�ठA भ�राती�य रा�ज्यघेटन� वा घेटन�त्मुक प्रविक्रय� खो'डे १ ह� पस्तीक; अर्थी)व्यावास्थे�से�ठA मिमुश्रे� वा परा� य�'चा� पस्तीक इं. त्य�चाप्रमु�ण�, द यविनक प्रक�शान�चा� ‘मुह�रा�ष्ट्र वा�र्षिषाJकg २०१२’ ह� से'दभ)ग्र'र्थी मुह�रा�ष्ट्र�चा� इंवितीह�से, भ$गु;ल, अर्थी)व्यावास्थे�, रा�ज्यव्यावास्थे� आणिण चा�ल$ घेडे�मु;डे^से�ठA उपयक्त आह�. य�खो�रा�जे मुरा�ठA वाती)मु�नपत्र�; ल;करा�ज्य, य;जेन� ह� मु�लिसेक� आणिण परिरावाती)न�चा� वा�टसेरु  ह� प�णिक्षेक विनयमिमुतीपण� वा�चा�वा�. य� से'दभ)पस्तीक�'च्य� आधो�रा� अभ्य�सेक्रमु�ती�ल से'कल्पन�, मु�विहती� वा चा�ल$ घेडे�मु;डे� य� वितीन्ह� आय�मु�'न� लक्षे�ती घे�ऊन सेविवास्तीरा न;टjसे तीय�रा करा�व्या�ती. अर्थी�)ती न;टjसे बनवाती�'न� प्रत्य�क घेटक�चा� आकलन कराण्य�वारा जे;रा द्या�वा�. पविहल्य� वा�चान�च्य� वा�ळ< से'कल्पन�त्मुक भ�गु क;णती�; आकडे�वा�रा�, मु�विहती�चा� भ�गु क;णती�, ह� अधो;रा�खिखोती करा�वा�. आणिण त्य� त्य� घेटक�से'ब'धो� घेडेण�ऱ्य� चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा�ह� सेविवास्तीरा नnद ठ� वा�वा�. र्थी;डेक्य�ती, सेवा)सेमु�वा�शाक अभ्य�सेपद्धती�वारा भरा द�ऊनचा आपल्य� तीय�रा�चा� प�य�भराण� करा�वा�.मुख्य परा�क्षे�ती�ल प्रत्य�क विवाषाय�चा� वा�चान, त्य�वारा�ल न;टjसेचा� तीय�रा� क� ल्य�से उजेळण�चा�ह� वा�ळ�पत्रक तीय�रा करा�वा�. अभ्य�से�च्य� दुसेऱ्य� टप्प्य�ती क� ल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�वारा आधो�रिराती वास्तीविनष्ठ स्वारु प�च्य� प्रश्न�'चा� सेरा�वा कराण्य�वारा भरा द्या�वा�. नव्या� अभ्य�सेक्रमु�वारा आधो�रिराती वास्तीविनष्ठ प्रश्न�'चा� से'कलन सेद्या:स्थिस्थेती�ती उपलब्ध नसेल� तीरा� प$वा) परा�क्षे�ती�ल अभ्य�सेपद्धती�चा� अवाल'ब करून प्र�रा'भ� स्वाती:चा नमुन� प्रश्न तीय�रा कराण्य�चा� प्रयत्न करा�वा�. अशा�रा�ती�न� अभ्य�सेक्रमु�चा� व्या�प्ती� विनधो�)रिराती कराण�, य;ग्य से'दभ�)चा� विनवाडे आणिण सेवा)सेमु�वा�शाक अभ्य�से य� धो;राण�चा� अवाल'ब करून नव्या� परा�क्षे�ल� से�मु;रा� जे�ती� य�ईल

सेtजेन्य-तीक�रा�मु जे�धोवा

Posted by Dheeraj Chavan 1 comment:

Email This BlogThis! Share to Twitter Share to Facebook

Labels: MPSC, MPSC STUDY PLAN, अभ्य�से वा परा�क्षे� विनय;जेन , रा�ज्यसे�वा� मुख्यपरिराक्षे�

September 23, 2012

रा�जW यसे�वा� मCखोW य पूरिराक्षा� अभाW य�सेक्रम

से�म�न्XयXअध्XययनX–एक

इवितह�सेXवाXभागा!ल 

दज� : पदवा�                                            एक �XगाC� :१५०

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारूपू : वास्uतीविनष्‍uठ                           क�ल�वार्धा� : २uती�से

ट]पू :

(1) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuआणिणuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीराuद�ऊuशाक� ल, विवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�'च्uय�uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uघे�ण�uह�uत्uय�चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�uखो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuवाuचा�ल$ uघेडे�मु;डे^चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

---------------------------------------

१. इवितह�से :

१.१Xआर्धाCविनकXभा�रात�चा�Xविवाशे�षत`Xमह�रा�ष्‍Xट्रा�चा�Xइवितह�से (१८१८-१८५७): आधोविनकuलिशाक्षेण�चा�uओळखोu- वा|त्uतीपत्र�, रा�ल्uवा�, टप�लuवाuती�रा, उद्देय;गुधो'द�, जेमु�नuसेधो�राण�uवाuसे�मु�जिजेकu- धो�र्मिमुJकuसेधो�राण�u- य�'चा�uसेमु�जे�वारा�लuपरिराण�मु.

१.२ X मिgट]शे Xसेत्Xत�चा� Xभा�रात�मध्Xय� X स्X,�पून� : प्रमुखो u भ�राती�य u सेत्uती�'च्uय� u विवारूध्uद u यध्uद�, ती�न�ती� u फौtजे u धो;राण, खो�लसे�uधो;राण, १८५७पयUतीचा�वि�ट<शाuरा�ज्uय�चा�uराचान�.

१.३ Xसे�म�जिजकX- से��स्Xकi वितकXबौदल : खि�श्‍uचानuमिमुशानबरा;बराचा�uसे'ब'धो, इं'ग्रजे�uलिशाक्षेणuवाuमुद्राण�लय�चा�uआगुमुन, अमिधोक| तीuसे�मु�जिजेक u सेधो�राण�'चा� u उप�य (१८२८ u ती� u १८५७), से�मु�जिजेक u- धो�र्मिमुJक u सेधो�राण�'च्uय� u चाळवाळ<� u ��म्uह; u सेमु�जे, प्र�र्थी)न�uसेमु�जे,सेत्uयशा;धोकuसेमु�जे, आय)uसेमु�जे, शा�खोuतीसे�चाuमुस्थिस्लमुuधोर्मिमुJय�'ती�लuसेधो�राण�uचाळवाळ<, विडेप्र�स्uडेuक्uल�से�सेuमिमुशान, ��म्uहण�तीराuचाळवाळuवाuजेस्uट<सेuप�ट�.

१.४ X से�म�जिजक X वा Xआर्थि,-क X ज�गाiत� : भ�राती�य u रा�ष्‍uट्रवा�द u- १८५७ u चा� u उठ�वा u आणिण u त्uय�न'तीरा, इं'विडेयन u न�शानलuक�ग्र�से (१८८५u- १९४७) आझा�दuहिंहJदuसे�न�, मुहत्uवा�च्uय�uव्uयक्uती^चा�uभ$मिमुक�, स्uवा�ती'त्र्यप$वा)uभ�राती�ती�लuसे�मु�जिजेकuजे�गु|ती�मुधो�लuवा|त्uतीपत्र�uवाuलिशाक्षेणuय�'चा�uभ$मिमुक�.

१.५ X भा�रात�य X रा�ष्‍Xट्रावा�द�चा� X विनर्मिम-त� X वा X विवाक�से : से�मु�जिजेक u प�श्‍uवा)भ$मु�, रा�ष्‍uट्र<य u से'घेटन�'चा� u स्uर्थी�पन�, शा�तीकऱ्य�'चा�uउठ�वा, इं'विडेयन u न�शानल u क�ग्र�सेचा� u स्uर्थी�पन�, मुवा�ळ u गुट�चा� u वा�ढा, जेह�ल u गुट�चा� u वा�ढा, मु;ल�-मिंमुJट; u सेधो�राण�, स्uवारा�ज्uय�चा�uचाळवाळ, लखोनtuकरा�रा, मु�ट-फौ;डे)uसेधो�राण�.

१.६ X गा��र्धा� X यCगा�त�ल X रा�ष्‍Xट्रा]य X चाळवाळ : गु�'धो�जे^चा� u न�ती|त्uवा u आणिण u प्रवितीक�रा�चा� u तीत्uवा,गु�'धो�जे^च्uय� u ल;कuचाळवाळ<, असेहक�रा, सेविवानयuक�यद�भ'गु, वा�यलिक्तकuसेत्uय�ग्रह,चाल�जे�वाuचाळवाळ, सेत्uयशा;धोकuसेमु�जे, गु�'धो�जे�uआणिणuअस्uप|श्‍uयती� u विनमु$)लन, डे�.ब�ब�से�ह�ब u आ'ब�डेकरा�'चा� u अस्uप|श्‍uय�'च्uय� u सेमुस्uय�ब�बतीचा� u दृष्‍uट<क;न, मुस्थिस्लमु u रा�जेक�राण u आणिण u स्uवा�ती'त्र्यuचाळवाळ (सेराuसेय्यदuअहमुदuखो�नuवाuअलिलगुढाuचाळवाळ,मुस्थिस्लमुuल<गुuवाuअल<uब'धो$, इंक्uब�ल, जिजेन�), से'यक्uतीuपक्षे (यविनयविनस्uटuप�ट�)   क| षाकuप्रजे�uप�ट�, हिंहJदूuमुह�सेभ�चा�uरा�जेक�राण, से�म्uयवा�द<uन�ती�uआणिणuभ�राती�यuस्uवा�ती'त्र्यuचाळवाळ, क�ग्र�सेuसेमु�जेवा�द<uप�ट�, रा�ष्‍uट्र<य u चाळवाळ<ती�ल u मुविहल� u सेहभ�गु,से'स्uर्थी�न�ती�ल u जेनती�चा� u चाळवाळ, से�म्uयवा�द< (डे�वा�) चाळवाळ u- शा�तीमुजेरा�'चा�uचाळवाळu- आदिदवा�से^चा�uब'डे, ट्र�डेuयविनयनuचाळवाळuवाuआदिदवा�से�uचाळवाळ

१.७ X स्Xवा�त�त्र्य!त्Xतरा X भा�रात : फौ�ळण�चा� u परिराण�मु, से'स्uर्थी�न�'चा� u विवाल<न�कराण, भ�षा�वा�रा u प्र�'तीराचान�, न�हरू' चा� u अलिलप्uतीती�चा�uधो;राण, से'यक्uती u मुह�रा�ष्‍uट्र u चाळवाळ, त्uय�ती u सेहभ�गु� u झा�ल�ल� u मुहत्uवा�चा� u रा�जेकgय u पक्षे u वा u व्uयक्uती�, शा�जे�रा�ल u रा�ष्‍uट्र�'शा�uसे'ब'धो, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<य u रा�जेक�राण�मुधो�ल u भ�राती�चा� u भ$मिमुक�, क| षा�, उद्दे;गुधो'द�, लिशाक्षेण, विवाज्ञा�न u वा u ती'त्रज्ञा�न u य�'मुधो�लuप्रगुती�, इं'दिदरा�uगु�'धो^च्uय�uन�ती|त्uवा�चा�uउदय, ब�'गुल�uद�शा�चा�uमुक्uती�, इं'दिदरा�uगु�'धो^च्uय�uक�ळ�ती�लuअलिलप्uतीवा�द, रा�ज्uय�ती�लuआघेडे�चा�u

सेराक�रा�, विवाद्देय�र्थ्‍याuय�)मुधो�लuअसे'ती;षा, जेयप्रक�शाuन�रा�यणuआणिणuआण�ब�ण�, प'जे�बuवाuआसे�मुमुधो�लuदहशातीवा�द, नक्षेलवा�दuवाuमु�ओवा�द, पय�)वाराणuचाळवाळ, मुविहल�uचाळवाळuवाuवा�'लिशाकuचाळवाळ

१.८ X मह�रा�ष्‍Xट्रात�ल X विनवाडाक X सेम�जसेCर्धा�राक - त्Xय��चा� X विवाचा�राप्र��ल] X वा X क�य :गु;प�ळ u गुण�शा u आगुराकरा, मुह�त्uमु�uफौ ल�, मु�. गु;. रा�नडे�, प्रब;धोनक�रा u ठ�करा�, मुहर्षिषाJ u कवा�, रा�जेर्षिषाJ u शा�हू u मुह�रा�जे, मुहर्षिषाJ u विवाठ्ठल u चिंशाJद�, ब�ब�से�ह�बuआ'ब�डेकरा, ल�कमु�न्uय u दिटळक, मुह�त्uमु� u गु�'धो�, विवान;ब� u भ�वा�, विवान�यक u द�. से�वाराकरा, अण्uण�भ�ऊ u से�ठ� ,क्र�'ती�वा�रा u न�न�uप�ट<ल, लहुजे�uसे�ळवा�, कमु)वा�राuभ�ऊरा�वाuप�ट<ल.

१.९ X मह�रा�ष्‍Xट्रा�चा� X से��स्Xकi वितक X वा�रासे� (प्र�चा�न X त� X आर्धाCविनक): प्र�य;विगुक u कल� (न|त्uय,न�टक, लिचात्रपट, से'गु�ती u वाuल;ककल�, ल�वाण�, तीमु�शा�, प;वा�डे�, भ�रूडेuवाuइंतीराuल;कन|त्uय), दृश्‍uयuकल� (वा�स्uतीuराचान�, लिचात्रकल�uवाuवा�स्uतीलिशाल्uप ) आणिणuउत्uसेवा,मुह�रा�ष्‍uट्र�च्uय�uसे�मु�जिजेकuवाuमु�नलिसेकuविवाक�से�वारा�लuवा�डेj.मुय�चा�uप्रभ�वा�, भक्uती�uवा�डे.मुय, न�गुरा�uवाuग्र�मु�णuवा�डेj.मुय.

२. भागा!लX- मह�रा�ष्‍Xट्राच्Xय�Xविवाशे�षXसे�दभा�सेह

२.१ X प्र�कi वितक X भागा!ल : प|र्थ्‍याuवा�चा� u अ'तीरा'गु- राचान� u वा u प्र�क| वितीक u जेडेण u घेडेण. भ$रूप u विवाक�से u विनय'वित्रती u कराण�रा�uघेटक, भ$रूविपकuचाक्र�'चा�uसे'कल्uपन�u-नद<से'ब'धो�, शाष्‍uक,विहमु, सेमुद्रातीट<यuचाक्रuय�'च्uय�शा�uसे'ब'मिधोतीuभ$रूप, भ�राती�यuउपखो'डे�चा�uउत्uक्र�'ती� uवा uभ$रूपवाण)न, मुहत्uवा�चा� uभ$रूपकgयuप्रद�शा u-  प$रा�'चा� uसेमुस्uय� u- मुह�रा�ष्‍uट्र�चा� uभ$रूपकgय uतीपशा�ल. मुह�रा�ष्‍uट्र�चा�uभ$रूविपकuवा�लिशाष्‍uट�, भ�राती�चा� uत्uय�'च्uय�uशा�जे�रा�लuरा�ष्‍uट्र�च्uय�, विह�दuमुह�से�गुरा�च्uय�, आलिशाय�च्uय�uवाuजेगु�च्uय�uसे'दभ�)ती�लuमु;क्uय�चा�uदिठक�ण.

२.२ X महरा�ष्‍Xट्रा�चा� Xआर्थि,-कXभागा!ल : खोविनजे� uवा uऊजे�) uसे�धोनसे'पत्uती�: मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuखोविनजेuसे'पत्uती�चा� u विवातीराण्u, मुहत्uवा uवाuविवाक�से, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�ल u पय)टन u- धो�र्मिमुJक u पय)टन, वा�द्देयकgय u पय)टन, पय�)वाराण�णिभमु$खो (इंक;) पय)टन u वा u से�'स्uक| वितीकuवा�रासे�,मुह�रा�ष्‍uट्रती�लuसे'राणिक्षेतीuवान�, अभय�राण्uय�, रा�ष्‍uट्र<यuउद्देय�न�uवाuविकल्uल�, व्uय�घ्रuप्रकल्uप.

२.३Xमह�रा�ष्‍Xट्रा�चा�Xम�नवा�XवाXसे�म�जिजकXभागा!ल : जेनती�चा�uस्uर्थील�'तीराu- क�राण�uवाuपरिराण�मु, ऊसेती;डेण�uक�मुगु�राuसे�धोनसे'पत्uती�uवाuज्uय�uप्रद�शा�तीuस्uर्थील�'तीराuह;ती�uत्uय�uप्रद�शा�वारा�लuस्uर्थील�'तीरा�चा�uपरिराण�मु, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuग्र�मु�णuवास्uत्uय�, शाहरा�uवाuग्र�मु�णuवास्uत्uय�'मुधो�लuसेमुस्uय�u- पय�)वाराण, गु|हविनमु�)ण, झा;पडेपट्टी<, प�ण�परावाठ�uवाuस्uवाच्uछती�, शाहरा�uवा�हती$कuवाuप्रदुषाण.

२.४ X पूय�वारा��य Xभागा!ल : परिरास्थिस्थेवितीविवाज्ञा�न u वा u प�रिरास्थिस्थेवितीकu व्uयवास्uर्थी� u-ऊजे�) u प्रवा�ह, वास्uती u चाक्र, अन्uन u श्रे'खोल� u वा u वा�ब्‍uजे, पय�)वाराण�यuअवानती�uवाuसे'वाधो)न,जे�गुवितीकuप�रिरास्थिस्थेवितीकuअसेमुती;लu- प्रदूषाणuवाuहरिरातीगु|हuपरिराण�मु�ती�लuक�ब)नuडे�यuऑक्uसे�ईडेचा� u वा u मिमुर्थी�नचा� u भ$मिमुक�, जे�गुवितीक u ती�पमु�नती�ल u वा�ढा, जे�वाविवाविवाधोती�ती�ल u घेट u आणिण u वान�'चा� u ऱ्ह�से, पय�)वाराणuसे'राक्षेण�ब�बती u क�यद� u वा u पय�)वाराण�य u प्रभ�वा�चा� u परा�क्षेण, क्uय;ट; u प्र;ट;क�ल u वा u क�ब)न u क्र� विडेटसे, शाहरा� u कचारा� u व्uयवास्uर्थी�पन, से�गुरा�uसे'राणिक्षेतीuक्षे�त्रuएकuवाuसे�गुरा�uसे'राणिक्षेतीuक्षे�त्रuद;न

२.५ X जन, भागा!लशे�स्XO (मह�रा�ष्‍Xट्रा�च्Xय� X से�दभा�त): स्uर्थील�'तीरा�चा� u क�राण� u वा u परिराण�मु,ग्र�मु�ण u वा u शाहरा� u वासे�हती� u- दिठक�ण, परिरास्थिस्थेती�, प्रक�रा, आक�रामु�न, मु;कळय�uजे�गु�uवाuभ$रूविपकgयuस्uवारूप, शाहरा�कराणu- पविक्रय�uवाuसेमुस्uय�, ग्र�मु�णu- शाहरा�uविकन�रा, शाहरा�uप्रभ�वा�चा�uक्षे�त्र, प्र�द�लिशाकuअसेमुती;ल

२.६ XसेCदूराXसे�वा�दन� : सेदूरा uसे'वा�दन�चा�uसे'कल्uपन�, भ�राती�यuसेदूराuसे'वा�दन�uउपग्रहuकल्uपन�लिचात्र, भ�राती�यuसेदूराuसे'वा�दन�uउपग्रहuविनर्मिमुJती�, एमुएसेएसे u ब�न्uडे u- विनळ�,विहरावा�, ल�ल u वा u ल�लसेरा u रा'गु�च्uय� u जेवाळचा�, आभ�से� u रा'गु u मिमुश्रेक (फौ�स्uट u कलरा u क�म्uपजिझाट (एफौसे�से�)). न�सेर्षिगुJक uसे�धोनuसे'पत्uती�सेह uसेदूरा uसे'वा�दन�चा� uवा�परा uकराण�.भtगु;लिलकuमु�विहती� uय'त्रण� (जे�आयएसे) वाuजे�गुवितीकuस्uर्थी�नविनणि�ती�uय'त्रण�(जे�प�एसे) सेरूuकराण�.

३. भागा!लXवाXकi विष

३.१ Xकi विषXपूरिरास्थिस्थात�क7 : क| विषाuप�रिरास्थिस्थेती�कguवाuत्uय�चा�uमु�नवा�शा�, न�सेर्षिगुJकuसे�धोनसे'पत्uती�शा�uसे'ब'धो, त्uय�चा�uक�यमुस्uवारूप�uव्uयवास्uर्थी�पनuवाuसे'वाधो)न, प�कuविवातीराणuवाuउत्uप�दन�चा�uघेटकuम्uहण$नuप्र�क| वितीकuवाuसे�मु�जिजेकuपय�)वाराण, प�कuवा�ढा<चा�uघेटकuम्uहण$नuहवा�मु�नuघेटक, पय�)वाराण�यuप्रदूषाणuवाuप�क� , प्र�ण�uवाuमु�नवाuय�'च्uय�uसे'ब'धो�ती�लuधो;क� .

३.२ X हवा�म�न : वा�ती�वाराण u- राचान� u वा u से'राचान�, सेtरा u उत्uसेजे)न u वा u उष्‍uमु� u सेमुती;ल,हवा�मु�न�चा� u घेटक u- ती�पमु�न, वा�यद�ब, ग्रह�य u वा u स्uर्थी�विनक u वा�रा�, मु�न्uसे$न, वा�यरा�शा� u आणिण u परा;भ�गु u वा u चाक्रgवा�दळ�, भ�राती�य u मु�न्uसे$नचा�uती'त्र, प�वासे�चा�uपवा�)नमु�न,पजे)न्uयवा|ष्‍uट<, चाक्रgवा�दळ�, अवाषा)णuवाuप$राuवाuहवा�मु�नuप्रद�शा, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuपजे)न्uयवा|ष्‍uट<चा�uविवातीराणu-अणिभक्षे�त्र�यuवाuक�लिलकuवाuपरिरावाती)नशा�लती�u-मुह�रा�ष्‍uट्र�चा�uक| विषाuहवा�मु�नuक्षे�त्र�-अवाषा)णuवाuट'चा�ईचा�uसेमुस्uय�, अवाषा)णuप्रवाणuक्षे�त्रuक�य)क्रमु-क| विषा,उद्देय;गुuवाuघेरागुती�uक्षे�त्र�ती�लuप�ण्uय�चा�uआवाश्‍uयकती�, विपण्uय�च्uय�uप�ण्uय�चा�uसेमुस्uय�,मुह�रा�ष्‍uट्र�च्uय�uविवाविवाधोuक| विषाuहवा�मु�नuक्षे�त्र�ती�लuप�कuप्ररूप, प�कuल�गुवाडे�च्uय�uपध्uदती�ती�लuबदल�'वाराuउच्uचाuउत्uपन्uन�च्uय�uवाuकमु�uवा�ळ�तील्uय�uविवाविवाधोuप्रक�राच्uय�uविपक�'चा�uप्रभ�वा, बहुविवाधोuप�कuल�गुवाडे�चा�uसे'कल्uपन�uवाuआ'तीराuप�कuल�गुवाडेuवाuत्uय�चा�uमुहत्uवा, से�द्रा<यuशा�ती�चा�uआधोविनकuसे'कल्uपन�, वाधो)नक्षेमुuक| विषा.

३.३ Xमiद� : मु|द�u- प्र�क| वितीक, रा�से�यविनकuवाuजे�विवाकuगुणधोमु), मु|द�uतीय�राuह;ण्uय�चा�uप्रविक्रय�uवाuघेटक, खोविनजे�uआणिणuमु�ती�चा�uसे�द्रा<यuघेटकuआणिणuमु�ती�चा�uउत्uप�दकती�uक�यमुuठ� वाण्uय�मुधो�लuत्uय�'चा�uभ$मिमुक�, मु�ती�ती�लuआवाश्‍uयकuअसे�वा|क्षेuल�गुवाडे�से�ठAचा�uप;षाकuघेटकuआणिणuइंतीराuल�भद�यकuघेटकuआणिणuसेमुस्uय�ग्रस्uतीuजेमिमुन�uवाuत्uय�uल�गुवाडे�uकराण्uय�च्uय�uपध्uदती�, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuमु|द�uअपक्षेराणuवाuजेमु�नuओसे�डेuह;ण्uय�च्uय�uसेमुस्uय�, जेलuविवाभ�जेक�च्uय�uआधो�रा�uमु|दuसे'धो�राण�चा�uविनय;जेनuकराण�,डेnगुरा�ळ, डेnगुरा�च्uय�uप�यर्थ्‍याuय�वारा�लuवाuदरा�ती�लuजेमिमुन�चा�uधो$पuवाuप|ष्‍uठवा�हuव्uयवास्uर्थी�पन, त्uय�'च्uय�वाराuपरिराण�मुuकराण�ऱ्य�uक�य)पध्uदती�uवाuघेटक.

३.४ XजलXव्‍Xयवास्X,�पून : सेद्देयuपरिरास्थिस्थेती�, जेलuसे'धो�राण�च्uय�uपध्uदती�uवाuमुहत्uवा,प�ण्uय�च्uय�uगुणवात्uती�चा�uमु�नक� , भ�राती�ती�लuनद्देय�'चा�uआ'तीजे;डेण�uकराण�, प�वासे�चा�uप�ण�uसे�ठवा$नuठ� वाण्uय�च्uय�uप�रा'प�रिराकuवाuअप�रा'प�रिराकuपध्uदती�, भ$जेलuव्uयवास्uर्थी�पन u- ती�'वित्रक uवा uसे�मु�जिजेकuब�ब�, क| वित्रमु uभ$जेलuपनभ)राण�च्uय� u पध्uदती�, से'कल्uपन� uवा u प�णल;ट uक्षे�त्र�चा� u व्uयवास्uर्थी�पन, क;राडेवा�हूuजेमिमुन�वारा�लuशा�ती�uवाuत्uय�ती�लuसेमुस्uय�,प�कuउत्uप�दन�से'ब'धो�तीuप�ण�uवा�परा�चा�uक्षेमुती�, जेलuचिंसेJचान�चा�uप�ण�uवा�हूनuजे�ण्uय�चा�uप्रमु�णuकमु�uकराण्uय�च्uय�uउप�यय;जेन�, दिठबकuवाuतीषा�राuजेलचिंसेJचान, प�णर्थीळuमु|द�चा�uजेलविनस्uसे�राण, क�राखो�न्uय�ती�लuदूविषातीuप�ण्uय�चा�uजेमु�नuवाuप�ण�uय�वाराuह;ण�रा�uपरिराण�मु.

से�म�न्यसे अध्ययन - द!न - भा�रात�य से�विवार्धा�न वा भा�रात�य रा�जक�रा�

से�म�न्XयXअध्XयनX- द!न

भा�रात�यXसे�विवार्धा�नXवाXभा�रात�यXरा�जक�रा�

(मह�रा�ष्‍Xट्राच्Xय�Xविवाशे�षXसे�दभा�सेह) वाXक�यद�

दज� : पदवा�                                            एक �XगाC�:१५०

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारूपू : वास्uतीविनष्‍uठ                             क�ल�वार्धा� : २uती�से

ट]पू :

(१) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuआणिणuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीरा�uद�ऊuशाक� लuआणिणuविवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�च्uय� uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uह�uत्uय�चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�uखो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuआणिणuचा�ल$uघेडे�मुnडे�चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

------------------------------------

१. भा�रात�चा�Xसे�विवार्धा�न : से'विवाधो�न�चा�uविनर्मिमुJती�uप्रविक्रय�, से'विवाधो�न�चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�,उद्दे�लिशाक� ती�लuतीत्uवाज्ञा�न (धोमु)विनराप�क्षे, ल;कशा�ह�uआणिणuसेमु�जेवा�द<), मु$लभ$तीuअमिधोक�राuवाuकती)व्uय�, रा�ज्uयuधो;राण�चा�uविनद�शाकuतीत्uवा�, मु;फौतीuआणिणuसेक्uती�चा�uप्र�र्थीमिमुकuलिशाक्षेण, से�मु�जिजेकuन�गुरा�uसे'विहती�uआणिणuमु$लभ$तीuकती)व्uय�, क� द्राuरा�ज्uयuसे'ब'धोuआणिणuनवा�नuरा�ज्uय�'चा�uविनर्मिमुJती�, स्uवाती'त्रuन्uय�यuव्uयवास्uर्थी�uसेधो�राण'चा�uप्रविक्रय�uआणिणuसे'विवाधो�न�ती�लuप्रमुखोuसेधो�राण�: से'विवाधो�न�चा�uअर्थी)uल�वाती�न�uवा�पराण्uय�तीuआल�ल�uऐवितीह�लिसेकuन्uय�यविनण)य, प्रमुखोuआय;गुuआणिणuमु'डेळ�'चा�uराचान�uआणिणuक�य��uविनवाडेणकuआय;गु, से'घेरा�ज्uयuआणिणuरा�ज्uयuल;कसे�वा�uआय;गु, रा�ष्‍uट्र<यuमुविहल�uआय;गु, मु�नवा�uहक्uकuआय;गु, रा�ष्‍uट्र<यuअल्uपसे'ख्uय�'कuअनसे$लिचातीuजे�ती�u/ अनसे$लिचातीuजेमु�ती�uआय;गुu- नद<uप�ण�uविवावा�दuविनवा�राणuमु'डेळuइं.

२. रा�जक7यXय�O�� (शे�सेन�चा�Xराचान�, अधिर्धाक�राXवाXक�यq) : भ�राती�यuसे'घेरा�ज्uय�चा�uस्uवारूपu- से'घेरा�ज्uयuवाuरा�ज्uयu- विवामिधोमु'डेळ, क�य)क�रा�uमु'डेळuवाuन्uय�यय'त्रण�, क� द्राu- रा�ज्uयuसे'ब'धोu-प्रशा�सेकgय, क�य)क�रा�uवाuविवात्uती�यuसे'ब'धो, वा�धो�विनकuअमिधोक�रा,विवाषाय�'चा�uवा�टप

(१) कr द्रXसेराक�रा : क� दिद्रायuक�य)क�रा�uमु'डेळ : रा�ष्‍uट्रपती�, उपरा�ष्‍uट्रपती�, प'तीप्रधो�नuवाuमु'वित्रमु'डेळu- भ�राती�चा�uमुह�अमिधोवाक्uती�u- भ�राती�चा�uविनय'त्रकuआणिणuमुह�ल�खो�uपरा�क्षेक

(२) कr द्र]यXविवार्धा�म�डाळ :  से'सेद, सेभ�पती�uवाuउपसेभ�पती�, से'सेद<यuसेमिमुत्uय�,क�य)क�रा�uमु'डेळ�वारा�लuसे'सेद�चा�uविनय'त्रण

(३) न्Xय�यम�डाळ : न्uय�यमु'डेळ�चा�uराचान�, एक�त्uमु�कuन्uय�यमु'डेळu- क�य�, सेवा�च्uचाuन्uय�य�लयuवाuउच्uचाuन्uय�य�लय�चा�uभ$मिमुक�uवाuअमिधोक�रा, दुय्यमुuन्uय�य�लय�u- ल;कप�लuल�क�यक्uतीuआणिणuल;कuन्uय�य�लयuसे�'विवाधो�विनकuआद�शा�चा�uराक्षेणuकराण�रा�uन्uय�यमु'डेळ, न्uय�य�लय�ती�लuसेविक्रयती�. जेनविहतीuय�लिचाक�.

३. रा�ज्XयXसेराक�राXवाXप्रशे�सेन (मह�रा�ष्‍Xट्राचा�Xविवाशे�षXसे�दभा�सेह) : मुह�रा�ष्‍uट्रuरा�ज्uय�चा�uविनर्मिमुJती�uआणिणuपन)राचान�, रा�ज्uयप�ल, मुख्uयमु'त्र�, मु'वित्रमु'डेळ, मुख्uयuसेलिचावा, रा�ज्uयuसेलिचावा�लय, से'चा�लन�लय�, विवाधो�नसेभ�, विवाधो�नपरिराषादu- अमिधोक�रा, क�य�uवाuभ$मिमुक�u- विवामिधोमु'डेळuसेमिमुत्uय�, मु'बईचा�uनगुराप�ल (शा�रा�फौ).

४. जिजल्Xह�Xप्रशे�सेन : जिजेल्uह�uप्रशासेन�चा�uविवाक�से, जिजेल्uह�uद'डे�मिधोक�ऱ्य�चा�uबदलती�uभ$मिमुक��uक�यद�uवाuसेव्uयवास्uर्थी�, क�य)क�रा�uविवाभ�'गु�'बरा;बराचा�uसे'ब'धोu- जिजेल्uह�uप्रशा�सेनuवाuप'चा�यतीरा�ज्uयuसे'स्uर्थी�, उपविवाभ�गु�यuअमिधोक�ऱ्य�चा�uभ$मिमुक�uआणिणuक�य�.

५. ग्र�म��Xआणि�Xन�गारा�Xस्X,�विनकXशे�सेन : ७३uव्uय�uवाu७४uव्uय�uघेटन�uदुरूस्uती�चा�uमुहत्uवा, स्uर्थी�विनकuप्रशा�सेन�चा�uसेबल<कराणuवाuविवाक�से�ती�लuत्uय�'चा�uभ$मिमुक�.

(१) ग्र�म��Xस्X,�विनकXशे�सेन : जिजेल्uह�uपरिराषाद, प'चा�यतीuसेमिमुती�uआणिणuग्र�मुuप'चा�यती�चा�uराचान�, अमिधो�क�राuवाuक�य), मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuप'चा�यतीuरा�जेuसे'स्uर्थी�चा�uखो�सेuवा�लिशाष्‍uटय�uप'चा�यतीरा�जेuसे'स्uर्थी�'च्uय�uस्थिस्थेती�चा�uअहवा�लuवाuत्uय�'च्uय�uक�मुविगुरा�चा�uमु$ल्uयन,७३uव्uय�uघेटन�दुरूस्uती�चा�uमुहत्uवा�चा�uवा�लिशाष्‍uटय�, अ'मुलबजे�वाण�ती�लuअडेचाण�, प्रमुखोuग्र�मु�णuविवाक�सेuक�य)क्रमुuआणिणuत्uय�'चा�uव्uयवास्uर्थी�पन.

(२) न�गारा�Xस्X,�विनकXशे�सेन : मुह�नगुराप�लिलक�, नगुरापरिराषादuआणिणuकटकuमु'डेळ�चा�uराचान�uवाuक�य�, राचान�uअमिधोक�रा�, से�धोनuसे'पत्uती�, अमिधोक�राu- क�य�uआणिणuविनय'त्रण,७४uव्uय�uघेटन�दुरूस्uती�चा�uमुहत्uवा�चा�uवा�लिशाष्‍uटय��uअ'मुलबजे�वाण�ती�लuसेमुस्uय�, प्रमुखोuन�गुरा�uविवाक�सेuक�य)क्रमुuवाuत्uय�'चा�uव्uयवास्uर्थी�पन.

६. धिशेक्षा�Xपूध्Xदत� : रा�ज्uयuधो;राणuवाuलिशाक्षेणuय�विवाषाय�चा�uविनद�शाकuतीत्uवा�, वा'लिचातीuघेटकu- अनसे$लिचातीuजे�ती�, अनसे$लिचातीuजेमु�ती�, मुस्थिस्लमुuवाuमुविहल�uय�'चा�uलिशाक्षेणविवाषायकuप्रश्‍uन, लिशाक्षेण�चा�uखो�जेगु�कराणu- लिशाक्षेण�च्uय�uप्र�'ती�तीuप्रवा�शा,गुणवात्uती�, दजे�)uवाuसे�मु�जिजेकuन्uय�यuय�से'ब'धो�चा�uमुद्दे� ; उच्uचाuलिशाक्षेण�ती�लuआजेचा�uआव्uह�न�, सेवा)uलिशाक्षे�uअणिभय�न, मु�ध्uयमिमुकuलिशाक्षे�uअणिभय�न.

७. पूक्षाXआणि�Xदबौ�वाXगाट : पक्षेuपध्uदती�चा�uस्uवारूपu- रा�ष्‍uट्र<यuपक्षे�'चा�uभ$मिमुक�u- विवाचा�राप्रण�ल<, से'घेटनuवाuविनवाडेणकgती�लuक�मुविगुरा�u- रा�जेकgयuपक्षेuवाuत्uय�'चा�uसे�मु�जिजेकuअमिधोष्‍uठ�न, प्र�द�लिशाकती�वा�दu- प्र�द�लिशाकuपक्षे�'चा�uउदयu- विवाचा�राप्रण�ल<,से'घेटनuवाuविनवाडेणकgती�लuक�मुविगुरा�, मुह�रा�ष्‍uट्रती�लuप्रमुखोuदब�वाuगुटuवाuविहतीसे'ब'मिधोतीuगुटu- त्uय�'चा�uभ$मिमुक�uवाuधो;राणuविनधो�)राण�वाराuत्uय�'चा�uह;ण�रा�uपरिराण�मु ;मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेमु�जेuकल्uय�णuक�य)क्रमु, मुविहल�uवाuब�लक, क�मुगु�राuवाuयवाक,अशा�सेकgयuसे'घेटनuवाuसेमु�जेuकल्uय�ण�मुधो�लuत्uय�'चा�uभ$मिमुक�.

८. प्रसे�राXम�ध्Xयम� : मुद्राणuवाuइंल�कट्र�विनकuप्रसे�राuमु�ध्uयमु�u- धो;राणuविनधो�)रा�वाराuत्uय�'चा�uह;ण�रा�uपरिराण�मु, जेनमुतीuतीय�राuकराण�uवाuल;कजे�गु|ती�uकराण�, भ�राती�यuवा|त्uतीपत्रuपरिराषाद (प्र�सेuक�ऊन्सिन्सेलuऑफौuइं'विडेय�) ; भ�राती�से�राख्uय�uधोमु)विनराप�क्षेuल;कशा�ह�मुधो�लuजेनसे'पक) uप्रसे�रामु�ध्uयमु�'से�ठAuआचा�रासे'विहती�, मुख्uयuप्रवा�ह�ती�लuजेनसे'पक) uप्रसे�रामु�ध्uयमु�'मुधो�लuमुविहल�'चा�uसेहभ�गु: वास्uतीस्थिस्थेती�uवाuमु�नक� , भ�षाणuवाuअणिभव्uयक्uती�uस्uवा�ती'त्र्यuआणिणuत्uय�वारा�लuप्रसे�रामु�ध्uयमु�'मुधो�लuमुविहल�'चा�uसेहभ�गु�uवास्uतीस्थिस्थेती�uवाuमु�नक�  ; भ�षाणuवाuअणिभव्uयक्uती�uस्uवा�ती'त्र्यuआणिणuत्uय�वारा�लuमुय�)द�.

९. विनवाडा�कXप्रविक्रय� : विनवाडेण$कuप्रविक्रय�चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�u- एकuसेदस्uय�यuप्र�द�लिशाकuमुतीद�रासे'घे, दुब)लuघेटक�'करिराती�uरा�खो�वाuमुतीद�रासे'घे, प्रtढाuमुती�मिधोक�राu- विनवाडेण$कuआय;गु�चा�uभ$मिमुक�u- से�वा)वित्रकuविनवाडेणक�u- प्रमुखोuकलu-  मुतीद�नuवाती)न�चा�uस्uवारूपuआणिणuमुतीद�नuवाती)न�वाराuप्रभ�वाuप�डेण�रा�uघेटकu- खोल्uय�uवाuविन�पक्षेuवा�ती�वाराण�तीuविनवाडेणक�uघे�ण्uय�मुधो�लuसेमुस्uय�uवाuअडेचाण�u- विनवाडेण$कविवाषायकuसेधो�राण�u- इंल�क्uट्र�विनकuमुतीद�नuय'त्र�.

१०. प्रशे�सेविनकXक�यद� : क�यदय�चा�uरा�ज्uय, प्रशा�सेकgयuस्uवा�च्uछ�विनण)यuआणिणuत्uय�चा�uविनय'त्रणuवाuन्uय�मियकuआढा�वा�. प्रशा�सेविनकuन्uय�य�मिधोकराण�, त्uय�'चा�uस्uर्थी�पन�uवाuक�य)शा�लती�, न�सेर्षिगुJकuन्uय�य�चा�uतीत्uवा�.

११. कr द्रसेराक�राचा�XवाXरा�ज्XयXशे�सेन�चा�Xविवाशे�षधिर्धाक�रा : भ�राती�यuसे�क्षे�परा�वा�uअमिधोविनयमु�चा�uकलमुu१२३, शा�सेकgयuगुविपती�uअमिधोविनयमु, मु�विहती�चा�uअमिधोक�राuआणिणuशा�सेकgयuगुविपती�uअमिधोविनयमु�वाराuत्uय�चा�uह;ण�रा�uपरिराण�मु.

१२. क�ह�XसेCसे�बौध्XदXक�यद� :

(१) पूय�वारा� (से�राक्षा�) अधिर्धाविनयम, १९८६ : उदिद्देष्‍uट�, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

(२) ग्र�हकXसे�राक्षा�Xअधिर्धाविनयम, १९८६ : व्uय�ख्uय�u- ग्र�हकuविवावा�दu- विनवा�राणuय'त्रण�

(३) म�विहत�चा�Xअधिर्धाक�राXअधिर्धाविनयम,२००५ : अप�लकत्uय�)चा�uअमिधोक�रा, से�वा)जेविनकuप्र�मिधोकराण�चा�uकती)व्uय, मु�विहती�मुधो�लuअपवा�द.

(४) म�विहत�Xत�Oज्ञा�नXअधिर्धाविनयम, २००० (से�यबौराविवाषयकXक�यद�) : व्uय�ख्uय�u- प्र�मिधोकराण�u-  अपरा�धो

(५) भ्रष्‍Xट�चा�राXप्रवितबौ�र्धाXअधिर्धाविनयम : उदिद्देष्‍uट, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

(६) अनCसेधिचातXज�त�Xआणि�XअनCसेधिचातXजनज�त� (अत्Xय�चा�राXप्रवितबौ�र्धा) अधिर्धाविनयम,१९८९ : उदिद्देष्‍uट, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

७. अनCसेधिचातXज�त�, अनCसेधिचातXजम�त� (अत्Xय�चा�राXप्रवितबौ�र्धा) विनयमX१९९५ :उदिद्देष्‍uट,   य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�uउप�यय;जेन�.

८. न�गारा�Xहक्XकXसे�राक्षा�Xअधिर्धाविनयम, १९५५ : उदिद्देद्दे ष्‍uट, य'त्रण�uवाuत्uय�तीuदिदल�ल्uय�         उप�यय;जेन�.

१३. सेम�जXकल्Xय��XवाXसे�म�जिजकXविवाधिर्धाविवार्धा�न : से�मु�जिजेकuबदल�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuसे�मु�जिजेकuविवामिधोविवाधो�न; मु�नवा�uहक्uक; भ�राती�चा�uसे'विवाधो�नuवाuफौtजेद�रा�uक�यद� (फौtजेद�रा�uप्रविक्रय�uसे'विहती�) घेरागुती�uहिंहJसे�चा�रा (प्रवितीब'धो) अमिधोविनयमु, न�गुरा�uहक्uकuसे'राक्षेणuअमिधोविनयमु, १९५५, अनसे$लिचातीuजे�ती�uआणिणuअनसे$लिचातीuजेमु�ती�(अत्uय�चा�राuप्रवितीब'धो) अमिधोविनयमु, १९८९, आणिणuमु�विहती�चा�uअमिधोक�राuअमिधोविनयमु,२००५uअ'तीगु)तीuमुविहल�'न�uसे'राक्षेण.

१४. से�वाजविनकXसे�वा� : अखिखोलuभ�राती�यuसे�वा�, से�'विवाधो�विनकuदजे�), भ$मिमुक�uवाuक�य�,क� द्रा<यuसे�वा��uस्uवारूपuवाuक�य��uक� द्रा<यuल;कसे�वा�uआय;गु ; रा�ज्uयuसे�वा�uवाuमुह�रा�ष्‍uट्रuरा�ज्uयuल;कसे�वा�uआय;गु; शा�सेनuव्uयवाह�रा�च्uय�uबदलत्uय�uसे'दभ�)तीuप्रलिशाक्षेणu- यशाद�,ल�लuबह�दूराuशा�स्uत्र�uप्रशा�सेनuअक�दमु�, सेराद�राuवाल्uलभभ�ईuपट�लuरा�ष्‍uट्र<यuप;ल<सेuअक�दमु�.

१५. सेराक�रा�Xखोचा�वाराXविनय�O� : से'सेद<यuविनय'त्रण, अ'द�जेuसेमिमुती�, ल;कल�खो�uसेमिमुती�, से�वा)जेविनकuउपक्रमु�'वारा�लuसेमिमुती�, भ�राती�चा�uविनय'त्रकuवाuमुह�uल�खो�परा�क्षेक(क� गु) य�'चा�uक�य�)लय, प�से�विवाषायकuवाuरा�जेक;षा�यuधो�रा�ण�मुधो�लuविवात्uतीuमु'त्र�लय�चा�uभ$मिमुक�, मुह�uल�खो�प�ल, मुह�रा�ष्‍uट्रuय�'चा�uराचान�uवाuक�य).

से�म�नW य अर्धाW ययन – त�न – म�नवा से�से�र्धान विवाभा�गा आणि� म�नवा� हकW क

से�म�न्XयXअध्XययनX–Xत�न

म�नवाXसे�से�र्धानXविवाभा�गाXआणि�Xम�नवा�Xहक्Xक

दज� : पदवा�                                                     एक �XगाC� :१५०

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारूपू : वास्uतीविनष्‍uठ                                        क�ल�वार्धा� : २uती�से

ट]पू :

(१) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuआणिणuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीराuद�ऊuशाक� लuआणिणuविवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�च्uय�uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uघे�ण�uह�uत्uय�'चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�uखो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuआणिणuचा�ल$uघेडे�मु;jडे^चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

-----------------------------------------

१. म�नवाXसे�से�र्धानXविवाभा�गा

१.१Xभा�रात�त�लXम�नवाXसे�से�र्धानXविवाक�से : भ�राती�ती�लuल;कसे'ख्uय�चा�uसेद्देयस्थिस्थेती�u- से'ख्uय�त्uमुकuस्uवारूप (आक�रामु�नuआणिणuवा�ढाu- चिंलJगु, वायuन�गुरा�uआणिणuग्र�मु�ण)आणिणuगुण�त्uमुकuस्uवारूप (लिशाक्षेणuवाuआरा;ग्uयuविवाषायकuक�ळजे�), ल;कसे'ख्uय�विवाषायकuधो;राणuआणिणu२०५०uपयUतीच्uय� uय;जेन�, आधोविनकuसेमु�जे�ती�लuमु�नवाuसे'से�धोनuविनय;जेन�मुध्uय�uअ'तीभ$)तीuअसेल�ल�uघेटकuआणिणuक�राण�भ$तीuगु;ष्‍uट<, भ�राती�ती�लuब�रा;जेगु�रा�चा�uस्uवारूप, प्रक�राuआणिणuसेमुस्uय�uभ�राती�ती�लuसे�वा�य;जेन�चा�uकल, विवाणिभन्uनuविवाभ�गु�ती�लuवाuक्षे�त्र�ती�लuक शालuक�मुगु�रा�'चा�uमु�गुण�uदरा, मुनष्‍uयबळuविवाक�से�करिराती�uक�य)रातीuअसेल�ल्uय�uशा�सेकgयuआणिणuस्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uउद�.एनसे�ईआराट<,एनआयईप�ए, विवाद्देय�प�ठuअनद�नuआय;गु (यजे�से�), मुक्uतीuविवाद्देय�प�ठ� ,एआयसे�ट<ई, एनसे�ट<ई, आयट<आय, एनसे�व्uह�ट<uआयएमुसे�uइंत्uय�द<, मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�शा�uसे'ब'मिधोतीuसेमुस्uय�uआणिणuब�ब�, शा�सेन�चा�uन;करा�विवाषायकuधो;राण,ब�रा;जेगु�रा�uआणिणuन्uय$नuब�रा;जेगु�रा�uकमु�uकराण्uय�से�ठAuविवाविवाधोuय;जेन�. 

१.२Xधिशेक्षा� : मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�चा�uआणिणuसे�मु�जिजेकuबदल�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuलिशाक्षेण�चा�uविवाचा�रा, भ�राती�ती�ल (प$वा)uप्र�र्थीमिमुकuती�uउच्uचाuलिशाक्षेण ) लिशाक्षेणuप्रण�ल<(लिशाक्षेण�चा�uसे�वा)वित्रकgकराण, लिशाक्षेण�चा�uव्uयवासे�मियकgकराण, दजे�)वा�ढा, गुळती�चा�uप्रमु�णuइंत्uय�द< ) सेमुस्uय�uआणिणuप्रश्‍uन, मुल¡करिराती�uलिशाक्षेण, से�मु�जिजेकदृष्‍uटय�uवाuआर्थिर्थीJकदृष्‍uटय�uगुरा�बuवागु), अधो$uअल्uपसे'ख्uय, कtशाल्uयuशा;धोuइंत्uय�द<, शा�सेन�चा�uशा�क्षेणिणकuधो;राण�, य;जेन�uवाuक�य)क्रमु, अनtपचा�रिराक, औपचा�रिराकuआणिणuप्रtढाuलिशाक्षेण�चा�uप्रसे�राuविवाविनयमुनuआणिणuसेविनय'त्रणuकराण�ऱ्य�uशा�सेकgयuवाuस्uवाय'से�वा�uसे'स्uर्थी�, ईu- अध्uययन, जे�गुवितीकgकराणuआणिणuखो�जेगु�कराणuय�चा�uभ�राती�यuलिशाक्षेण�वारा�लuपरिराण�मु, रा�ष्‍uट्र<यuज्ञा�नuआय;गु, रा�ष्‍uट्र<यuउच्uचाuलिशाक्षेणuवाuसे'शा;धोनuआय;गु, आयआयट<, आयआयएमु, एनआयट<.

१.३Xव्‍Xय�वासे�मियकXधिशेक्षा� : मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuव्uय�वासे�मियकuलिशाक्षेण�चा�uविवाचा�रा, व्uय�वासे�मियकu/ ती'त्रuलिशाक्षेणu- भ�राती�ती�ल, विवाशा�षाती�uमुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेद्देस्थिस्थेती�, लिशाक्षेणप्रण�ल<uवाuप्रलिशाक्षेण, शा�सेuकgयuधो;राण�, य;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- सेमुस्uय�, प्रश्‍uनuवाuत्uय�वाराuमु�तीuकराण्uय�से�ठAuप्रयत्uन, व्uय�वासे�मियकuआणिणuती'त्रuलिशाक्षेण�चा�uप्रसे�रा, विवाविनयमुनuकराण�ऱ्य�uआणिणuअमिधोस्uवा�क| ती�uद�ण�ऱ्य�से'स्uर्थी�.

१.४Xआरा!ग्‍Xय : मु�नवाuसे'से�धोनuविवाक�से�चा�uअत्uय�वाश्‍uयकuआणिणuप्रमुखोuघेटकuम्uहण$नuआरा;ग्uय�चा�uविवाचा�रा, जे�वानविवाषायकuआकडे�वा�रा�, जे�गुवितीकuआरा;ग्uयuसे'घेटन�u- उद्दे�शा,राचान�, क�य�uवाuक�य)क्रमु, भ�राती�मुध्uय�uशा�सेन�चा�uआरा;ग्uयविवाषायकuधो;राण�, य;जेन�uआणिणuक�य)क्रमु, आरा;ग्uयuविवाषायकuक�ळजे�uघे�ण�रा�uय'त्रण�, आरा;ग्uय�शा�uसे'ब'मिधोतीuसेमुस्uय�uआणिणuत्uय�वाराuमु�तीuकराण्uय�से�ठAuकरा�वाय�चा�uप्रयत्uन, जेनन�u- ब�लuसेराक्षे�uय;जेन�, रा�ष्‍uट्र<यuग्र�मु�णuआरा;ग्uयuअणिभय�न.

१.५Xग्र�म��विवाक�से : प'चा�यतीuरा�जेuव्uयवास्uर्थी�ल�uअमिधोक�राuप्रद�नuकराण�, ग्र�मुuप'चा�यतीuआणिणuग्र�मुविवाक�से�ती�लuवितीचा�uभ$मिमुक�, जेमु�नuसेधो�राण�uवाuविवाक�से,ग्र�मुविवाक�से�ती�लuसेहक�रा�uसे'स्uर्थी�'चा�uभ$मिमुक�, ग्र�मुविवाक�से�मुध्uय�uअ'तीभ$)तीuअसेण�ऱ्य�u

विवाणि¤यuसे'स्uर्थी�, ग्र�मु�णuरा;जेगु�राuय;जेन�, ग्र�मु�णuप�ण�परावाठ�uवाuस्uवाच्uछती�uक�य)क्रमु, ग्र�मु�णuक्षे�त्र�ती�लuप�य�भ$तीuविवाक�सेuउद�. ऊजे�), परिरावाहन, गु|हविनमु�)णuवाuदळणवाळण, रा�ष्‍uट्र<यuग्र�मु�णuरा;जेगु�राuहमु�uय;जेन�.

२. म�नवा�Xहक्Xक :

२.१Xज�गावितकXम�नवा�Xहक्XकXप्रवितज्ञा�पूO (यCडा�एचाआराX१९४८) : मु�नवा�uहक्uक�चा�uआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuमु�नक� , त्uय�चा�uभ�राती�च्uय�uसे'विवाधो�न�ती�लuप्रवितीहिंबJब, भ�राती�तीuमु�नवा�हक्uकuरा�बविवाण्uय�चा�uआणिणuत्uय�चा�uसे'राक्षेणuकराण्uय�चा�uय'त्रण�, भ�राती�ती�लuमु�नवा�uहक्uकuचाळवाळ, मु�नवा�uहक�प�से$नuवा'लिचातीuअसेल�ल्uय�'च्uय�uसेमुस्uय�uजेसे�uगुरा�ब�, विनराक्षेराती�, बरा;जेगु�रा�, से�मु�जिजेकu- से�'स्uक| वितीकu- धो�र्मिमुJकuप्रर्थी�, हिंहJसे�,भ्रष्‍uट�चा�रा, दहशातीवा�द, क�मुगु�रा�'चा�uशा;षाण, हवा�लती�ती�लuगुन्uह�गु�रा�uइंत्uय�द<.ल;कशा�ह�uचाtकट<तीuमु�नवा�uहक्uकuआणिणuमु�नवा�uसेभ्uयती�चा�uप�लनuकराण्uय�से�ठAuप्रलिशाक्षेणuद�ण्uय�चा�uगुराजे, जे�गुवितीकgकराणuआणिणuत्uय�चा�uविवाणिभन्uनuक्षे�त्र�वारा�लuपरिराण�मु, मु�नवा�uविवाक�सेuविनद�शा�'क, ब�लमु|त्uय$uप्रमु�ण, चिंलJगुuगुण;त्uतीरा.

२.२Xबौ�लXविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (अभ)कuमु|त्uयसे'ख्uय�, क प;षाण, ब�लuक�मुगु�रा,मुल�'चा�uलिशाक्षेणuइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण�, कल्uय�णuय;जेन�uआणिणuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuअणिभकराण�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�, से�मु$विहकuसे�धोन�uय�'चा�uभ$मिमुक�,ल;ककल्uय�ण�मुध्uय�uल;क�'चा�uसेहभ�गु.

२.३Xमविहल�Xविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (स्uत्र�-परूषाuअसेमु�नती�, मुविहल�'विवारा;धो�uहिंहJसे�चा�रा, स्uत्र�uअभ)कuहत्uय�/ स्uत्र�भ्रणuहत्uय�, मुविहल�'चा�uसेबल<कराणuइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण, विवाक�सेu/ कल्uय�णuवाuसेबल<कराणuय�से�ठAच्uय�uय;जेन�uवाuक�य)क्रमु, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�uआणिणuसे�मु$विहकuसे�धोन�, ल;कविवाक�से�मुध्uय�uल;क�'चा�uसेहभ�गु, आशा�.

२.४XयCवाक��चा�Xविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन ( ब�रा;जेगु�रा�, असे'ती;षा, अ'मुल<uपद�र्थी�Uचा�uव्uयसेनuइंत्uय�द<) - शा�सेuकgयuधो;राणu- विवाक�सेuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�uआणिणuसे�मु$विहकuसे�धोन�, ल;कविवाक�से�ती�लuल;क�'चा�uसेहभ�गु

२.५Xआदिदवा�से�Xविवाक�से : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन ( क प;षाण, अलिलप्uतीती�, एक�त्uमु�कराणuवाuविवाक�सेuइंत्uय�द<) - आदिदवा�से�uचाळवाळu- शा�सेकgयuधो;राण. कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uवाuसे�मु$विहकuसे�धोन�uय�'चा�uभ$मिमुक�, ल;ककल्uय�ण�मुध्uय�uल;क�'चा�uसेहभ�गु.

२.६Xसे�म�जिजकदृष्‍Xटय�Xवा�धिचातXवागा�चा�Xविवाक�से (अ.ज�.,विवा.ज�. / भा.ज., इतराXम�गा�सेवागाXइत्Xय�द]) : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (से'धो�ती�लuअसेमु�नती�uइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण, कल्uय�णuय;जेन�uवाuविवाक�सेuक�य)क्रमु, आ'तीरारा�ष्ट्र�यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uवाuसे�धोनuसे'पत्uती�uसे'घेदिटतीuकरूनuक�मु�uल�वाण�uवाuसे�मु$विहकuसेहभ�गु.

२.७Xवाय!वाiध्XदXल!क��चा�Xकल्Xय�� : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uनu- शा�सेकgयuधो;राणu- कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमु, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�uआणिणuवाय;वा|ध्uद�'च्uय�uविवाक�से�से�ठAuसे�मु$विहकuसेहभ�गु, विवाक�सेविवाषायकuक�य)क्रमु�'मुध्uय�uत्uय�'च्uय�uसे�वा�'चा�uउपय;जेन.

२.८Xक�मगा�राXकल्Xय�� : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (क�मु�चा�uस्थिस्थेती�, मुजेरा�, आरा;ग्uयuआणिणuसे'घेट<तीuवाuअसे'घेदिटतीuक्षे�त्र�'शा�uसे'ब'मिधोतीuसेमुस्uय�) - शा�सेकgयuधो;राण, कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, सेमु�जेuवाuस्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�.

२.९Xविवाकल��गाXव्‍Xयक्XतLचा�Xकल्Xय�� : सेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन (शा�क्षेणिणकuवाuरा;जेगु�राuसे'धो�uय�मुधो�लuअसेमु�नती�uइंत्uय�द<) - शा�सेकgयuधो;राण, कल्uय�णuय;जेन�uवाuक�य)क्रमुu- रा;जेगु�राuवाuपनवा)सेनuय�मुधो�लuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuसे'स्uर्थी�, स्uवाय'से�वा�uसे'घेटन�uय�'चा�uभ$मिमुक�.

२.१०Xल!क��चा�XपूCनवासेन (विवाक�सेXप्रकल्XपूXवाXनxसेर्किगा-कXआपूत्Xत�Xय��मCळ� Xबौ�धिर्धातXल!क) : क�य)ती'त्रuधो;राणuवाuक�य)क्रमुu- क�यद�विवाषायकuतीरातीद<u- आर्थिर्थीJक, से�'स्uक| वितीक,से�मु�जिजेक, मु�नसेशा�स्uत्र�यuइंत्uय�द<से�राख्uय�uविनuराविनरा�ळय�uप�ल$'चा�uविवाचा�रा.

२.११Xआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]यXवाXप्र�द�धिशेकXसे�घटन� : से'यक्uतीuरा�ष्‍uट्र�uआणिणuवितीचा�uविवाशा�षा�क| तीuअणिभकराण�- यएनसे�ट<एडे�, यएनडे�प�, आयसे�जे�, आयएलओ, यन�स्uक;,यएनसे�एचाआरा, इंय, अ¦�प�क, एलिशायन, ओप�क, ओएय, से�क) , न�मु, रा�ष्‍uट्रक लuरा�ष्‍uट्र�(क�मुनवा�ल्uयuऑफौuन�शान्uसे) आणिणuयराnविपयनuयविनयन.

२.१२Xग्र�हकXसे�राक्षा� : विवाद्देयमु�नuअमिधोविनयमु�चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�u- ग्र�हक�'चा�uहक्uकu- ग्र�हकuविवावा�दuवाuविनवा�राणuय'त्रण�, मु'चा�चा�uविनराविनरा�ळ�uप्रक�राu- उदिद्देष्‍uटय�, अमिधोक�रा,क�य�, क�य)पध्uदती�, ग्र�हकuकल्uय�णuविनधो�.

२.१३Xमल्Xय�XवाXन�त�तत्Xवा� : क ट$'ब, धोमु), लिशाक्षेण, प्रसे�रामु�ध्uयमु�uइंत्uय�द<uय�'से�राख्uय�uऔपचा�रिराकuवाuअनtपचा�रिराकuसे'स्uर्थी�'मु�फौ) तीuसे�मु�जिजेकuमु�नक� , मुल्uय�, न�ती�तीत्uवा�uय�'चा�uजे;प�सेन�uकराण�.

से�म�नW य अर्धाW ययन - चा�रा - अ,वाW यवासेW ,� वा विनय!जन

से�म�न्XयXअध्XययनX- चा�रा

अ,व्‍Xयवास्X,�XवाXविनय!जन, विवाक�से�विवाषयकXअ,शे�स्XOXआणि�Xकi विष,विवाज्ञा�नXवाXत�Oज्ञा�नXविवाक�से

दज� : पदवा�                                                   एकC �XगाC� : १५०

प्रश्‍XनपूविOक� चा�Xस्Xवारू :वास्uतीविनष्‍uठ                               क�ल�वार्धा�` २uती�से

ट]पू :

(१) प्रश्‍uनपवित्रक� ती�लuप्रश्‍uन�'चा�uस्uवारूपuवाuदजे�)uअशा�uप्रक�राचा�uअसे�लuकg, एखो�द<uसेलिशाणिक्षेतीuव्uयक्uती�uक;णती�ह�uविवाशा�षाuअभ्uय�सेuनuकराती�uउत्uतीरा�uद�ऊuशाक� ल, आणिणuविवाविवाधोuविवाषाय�ती�लuउमु�दवा�रा�च्uय�uसे�मु�न्uयuज्ञा�न�चा�uचा�चाण�uघे�ण�,ह�uत्uय�'चा�uउद्दे�शाuआह�.

(२) उमु�दवा�रा�'न�, खो�ल<uनमु$दuक� ल�ल्uय�uविवाषाय�ती�लu/ उपविवाषाय�ती�लuअद्देय�वातीuआणिणuचा�ल$uघेडे�मु;डे^चा�uअभ्uय�सेuकराण�uअप�णिक्षेतीuआह�.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१. अ,व्‍Xयवास्X,�XवाXविनय!जन-

१.१Xभा�रात�यXअ,व्‍Xयवास्X,� : भ�राती�यuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�मुधो�लuआव्uह�न�u- गुरिराब�,ब�रा;जेगु�रा�uवाuप्र�द�लिशाकuअसेमुती;ल, विनय;जेन : प्रविक्रय�uप्रक�रा, भ�राती�च्uय�uपविहल्uय�uती�uदह�व्uय�uप'चावा�र्षिषाJकuय;जेन�'चा�uआढा�वा�, मु$ल्uयमु�पन, विवाक�से�चा�u

से�मु�जिजेकuवाuआर्थिर्थीJकuविनद�शाक, रा�ज्uयuवाuस्uर्थी�विनकuस्uतीरा�वारा�लuविनय;जेन, विवाक� द्रा<कराणu- से'विवाधो�न�ती�लu७३uवा�uवाu७४uवा�uसेधो�राण�.

१.२Xन�गारा�XवाXग्र�म��Xपू�य�भातXसेCविवार्धा��चा�Xविवाक�से : गुराजे�uवाuमुहत्uवा, ऊजे�),प�ण�परावाठ�uवाuस्uवाच्uछती�, गु|हविनमु�)ण, परिरावाहन (रास्uती�, ब'दरा�uइं.) से'से$चान� (टप�लuवाuती�रा�य'त्र, दूरासे'चा�रा ), रा�विडेओचा�uन�टवाक) , दूरालिचात्रवा�ण�, इं'टरान�टuमुह�जे�लuअशा�uसे�मु�जिजेकuवाuआर्थिर्थीJकuप�य�भ$तीuसेविवाधो�'चा�uवा�ढाuवाuविवाक�से, भ�राती�ती�लuप�य�भ$तीuसेविवाधो�'शा�uसे'ब'मिधोतीuप�चाप्रसे'गुuवाuसेमुस्uय�, धो;राण, पय�)यuसेराक�रा�u- खो�जेगु�uक्षे�त्र�ती�लuभ�गु�द�रा� (प�प�प�), भ�राती�यuविवात्uतीuविवाक�सेuवाuप�य�भ$तीuसेविवाधो�'चा�uविवाक�सेu- प�य�भ$तीuसेविवाधो�'च्uय�uविवाक�से�चा�uखो�जेगु�कराण, प�य�भ$तीuसेविवाधो�'च्uय�uविवाक�से�से�ठAuक� द्राuसेराक�राचा�uवाuरा�ज्uयuशा�सेन�चा�uधो;राण�, परिरावाहनuवाuगु|हविनमु�)ण (न�गुरा�uवाuग्र�मु�ण) सेमुस्uय�u- क� द्रा uसेराक�राचा�uवाuरा�ज्uयuशा�सेन�चा�uउपक्रमुuवाuक�य)क्रमु,ब�ओएलट< (ब�'धो, वा�परा�, भ�डे�पट्टीय�न�uदय�, हस्uती�'तीरा�तीuकरा�) वाuब�ओट< ( ब�'धो�,वा�परा�uवाuहस्uती�'तीरा�तीuकरा�) य;जेन�.

१.३Xउदय!गाX–Xगाराज� : आर्थिर्थीJकuवाuसे�मु�जिजेकuविवाक�से�तीuउद्देय;गु�चा�uमुहत्uवाuवाuभ$मिमुक�uवा�ढा<चा�uआक| वितीब'धो, विवाशा�षाती�uमुह�रा�ष्‍uट्र�च्uय�uसे'दभ�)तीuभ�राती�ती�लuमु;ठय�uउदय;गु�'चा�uसे'राचान�, लघेउदय;गु, क ट<राuवाuग्र�मु;द्देय;गु, त्uय�'च्uय�uसेमुस्uय�uवाuदृष्‍uट<क;न, लिशालिर्थील<कराण, खो�जेगु�कराणuवाuजे�गुवितीकgकराणuय�'चा�uलघेउद्देय;गु�'वारा�लuपरिराण�मु, लघेउद्देय;गु�'चा�uविवाक�से, प्रचा�लनuवाuसे'विनय'त्रणuय�'करिराती�uमुह�रा�ष्‍uट्र�चा�uधो;राण, उप�यय;जेन�uवाuक�य)क्रमु, लघेउद्देय;गुuवाuक ट<राuउद्देय;गुuय�'चा�uविनमु�)णuसे'भ�व्uयती�, विवाशा�षाuआर्थिर्थीJकuक्षे�त्र (एसेईझा�डे), एसेजे�वा�एसे.

१.४Xसेहक�रा : सेहक�रा�चा�uसे'कल्uपन�, अर्थी)uसेमुदिदष्‍uट, जेन�uवाuनवा�नuतीत्uवा�,भ�राती�ती�लuसेहक�राuचाळवाळ<चा�uवा�ढाuवाuविवाविवाधो�कराण, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेहक�रा�uसे'स्uर्थी�u- प्रक�रा, भ$मिमुक�, मुहत्uवाuवाuविवाविवाधो�कराण, रा�ज्uयधो;राणuवाuसेहक�राuक्षे�त्रu- विवाधो�नमु'डेळ, पय)वा�क्षेण, ल�खो�परा�क्षेणuवाuसेह�य्य, मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuसेहक�राuचाळवाळ<चा�uआढा�वा�, सेधो�राण�uवाuभविवातीव्uयu- क| विषाuपणनuय�ती�लuपय�)य�uधो;राणविवाषायकवाuउपक्रमुशा�लती�u- रा;जेगु�राuहमु�uय;जेन�.

१.५Xआर्थि,-कXसेCर्धा�रा�� : प�श्‍uवा)भ$मु�, लिशार्थी�ल<कराण, खो�जेगु�कराणuवाuजे�गुवितीकgकराणu-  (से'कल्uपन�, अर्थी), व्uय�प्uती�uवाuमुय�)द�), क� द्राuवाuरा�ज्uयuस्uतीरा�वारा�लuआर्थिर्थीJकuसेधो�राण�, जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�चा�uमुदती, तीरातीद<uवाuत्uय�'चा�uअ'मुलबजे�वाण�uआणिणuभ�राती�यuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�वारा�लuत्uय�चा�uपरिराण�मुuवाuसेमुस्uय�

१.६Xआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]यXव्‍Xय�पू�राXवाXआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]य Xभा��डावाल]Xचाळवाळ :जे�गुवितीकgकराण�च्uय�uयगु�तीuउदय�सेuआल�ल�uकल, भ�राती�यuजे�गुवितीकuव्uय�प�रा�चा�uवा�ढा, राचान�uवाuविनद�शा, भ�राती�चा�uविवाद�शाuव्uय�प�राuधो;राणu- विनर्मिमुJती�चा�uप्रचा�लन,जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�uवाuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuव्uय�प�राu- विवाद�शा�uभ�'डेवाल, अ'तीद�शा�uप्रवा�हu- राचान�uवाuवा�ढाuएफौडे�आय ( भ�राती�यuविवात्uतीuविवाक�से) ईu- वा�णिणज्uय,बहूरा�ष्‍uट्र<यuविवात्uतीव्uयवास्uर्थी�, अणिभकराण�'चा�uभ$मिमुक� (आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuन�ण�uविनधो�),जे�गुवितीकuब§कuवाuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuविवाक�सेuअणिभकराण, आ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuपतीuआक�राण�.

१.७Xगारिराबौ�चा�Xविनदqशे��कनXवाXअ�द�ज : द�रिराद्रायuरा�षा�-से'कल्uपन�uवाuवास्uतीस्थिस्थेती�,द�रिराद्रायuरा�षा�खो�ल<ल, द�रिराद्रायuविनमु)लन�च्uय�uउप�यय;जेन�-भ�राती�ती�लuजेननक्षेमुती�,विवावा�हuदरा, मु|त्uयसे'ख्uय�uवाuरा;गुटपण-चिंलJगुuसेक्षेमु�कराणuधो;राण.

१.८Xरा!जगा�राXविनर्धा�रा��चा�Xघटक : ब�रा;जेगु�रा�uसे'ब'धो�तीuउप�यय;जेन�u- उत्uपन्uन,द�रिराद्रायuवाuरा;जेगु�राuय�'च्uय�मुधो�लuसे'ब'धोu- विवातीराणसे'ब'धो�तीuप्रश्‍uनuवाuसे�मु�जिजेकuन्uय�य.

१.९Xमह�रा�ष्‍Xट्रा�चा�Xअ,व्‍Xयवास्X,� : क| विषा, उद्देय;गुuवाuसे�वा�uक्षे�त्र�'चा�uठळकuवा�लिशाष्‍uटय�u- मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuदुष्‍uक�ळuव्uयवास्uर्थी�पनu- मुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuएफौडे�आय.

२. विवाक�सेXवाXकi विषXय��चा�Xअ,शे�रूO

२.१XसेमविyXअ,शे�स्XO : रा�ष्‍uट्र<यuउत्uपन्uनuल�खो�'कन�च्uय�uपध्uदती�- प�शा�'चा�uक�य�- आधो�राuप�से�- जेननक्षेमुuप�से�- प�शा�चा�uसे'ख्uय�uलिसेध्uद�'तीu- प�से�uगुणक, चालनवा�ढा<चा�uप�से�विवाषायकuवाuप�से�व्uयवितीरिराक्uतीuसेध्uद�'ती- चालनवा�ढाuहिंनJय'त्रण�uचालनuविवाषायक,आर्थिर्थीJकuआणिणuर्थी�टuउप�यय;जेन�

२.२Xसे�वाजविनकXविवात्Xतव्‍Xयवास्X,�Xआणि�Xविवात्Xत�यXसे�स्X,� : पणनuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�मुध्uय�uसे�वा)जेविनकuविवात्uतीव्uयवास्uर्थी�चा�uभ$मिमुक�u- सेराक�रा�uगु'तीवाणकgचा�uविनकषागुणuवास्uती$uवाuसे�वा)जेविनकuवास्uती$u-  मुहसेल<चा�uस्uत्र;तीuवाuखोचा) (क� द्राuवाuरा�ज्uय) - करा�'चा�uस्uवारूपuआणिणuअर्थी)सेह�य्यuआणिणuत्uय�'चा�uभ�राuवाuपरिराण�मुu- क� द्रा�चा�uवाuभ�राती�ती�लuरा�ज्uय�'चा�uकरा, करा�तीराuवाuसेराक�रा�uऋण. सेराक�रा�uखोचा) (क� द्राuवाuरा�ज्uय�) - वा�ढाuवाuत्uय�चा�uक�राण�u- सेराक�रा�uखोचा)uसेधो�राण�u- क�मुविगुरा�uआधो�रिरातीuअर्थी)से'कल्uपन- शा$न्uय�धो�रिरातीuअर्थी)से'कल्uपuशान्uय�धो�रिरातीuअर्थी)से'कल्uप- अर्थी)से'कल्uप�यuतीट<चा�uप्रक�राu- द�शा�'तीगु)तीuआणिणuद�शा�ब�ह�रा�लuकजे), रा�ष्‍uट्र<यuवाuरा�ज्uयuस्uतीरा�वारा�लuकराuसेधो�राण�'चा�uपनर्षिवाJल;कनu- मु$ल्uयवार्मिधोJतीuकरा. सेराक�रा�uऋणu- वा�ढा, राचान�uवाuभ�रा, क� द्रा�ल�uअसेण�रा�uरा�ज्uय�चा�uकजे�)चा�uसेमुस्uय�, रा�जेक;षा�यuती$ट- तीट¡चा�uसे'कल्uपन�uआणिणuविनय'त्रणu- क� द्रा, रा�ज्uयuआणिणuभ�राती�यuरिराझाव्uह)uब§क� चा�uपढा�क�रा, भ�राती�ती�लuरा�जेक;षा�यuसेधो�राण�u- क� द्राuवाuरा�ज्uयuस्uतीरा�वारा�लuआढा�वा�, विवात्uती�यuक्षे�त्रuसेधो�राण�- ब§हिंकJगुuक्षे�त्र�ती�लuनवा�नuप्रवा�हu- खोरा�खोरा�uआणिणuन�मुमु�त्रuव्uय�जेदरा- रा�प;uआणिणuप्रवितीक$ लuरा�प;uव्uयवाह�रा.

२.३Xवा�ढ, विवाक�सेXवाXआ�तरारा�ष्‍Xट्रा]यXअ,शे�स्XO :

(१) विवाक�सेXविनदशेक : से�तीत्uयप$ण)uविवाक�से, विवाक�सेuवाuपय�)वाराण, हरिरातीuस्uर्थी$ल,द�शा�'तीगु)तीuउत्uपन्uन,

(२) आर्थि,-कXविवाक�से�चा�Xघटक : न�सेर्षिगुJकuसे�धोनसे'पत्uती�, ल;कसे'ख्uय�, मु�नवा�uभ�'डेवाल, प�य�भ$तीuसेविवाधो�-ल;कसे'ख्uय�uशा�स्uत्र�यuसे'क्रमुण�चा�uलिसेध्uद�'ती- मु�नवा�uविवाक�सेuविनद�शा�'कu- मु�नवा�uद�रिराद्रायuविनद�शा�'कu- चिंलJगुuसेक्षेमु�कराणuउप�यय;जेन�.

(३) वा�ढा<मुधो�लuविवाद�शा�uभ�'डेवाल�चा�uआणिणuती'त्रज्ञा�न�चा�uभ$मिमुक�, बहुरा�ष्‍uट्र<यuमुह�मु'डेळ�.

(४) वा�ढा<चा�uइं'जिजेनuम्uहण$नuआ'तीरारा�ष्‍uट्र<यuव्uय�प�राu- आ�'तीरारा�ष्‍uट्र<यuव्uय�प�रा�चा�uलिसेध्uद�'ती.

(५) आयएमुएफौu- आयब�आराडे�u- डेब्‍uल्uय$ट<ओu- प्र�द�लिशाकuव्uय�प�राuकरा�रान�मु�u- से�क) - एएसेईएएन

२.४Xभा�रात�यXकi विषव्‍Xयवास्X,�, ग्र�मXविवाक�सेXवाXसेहक�रा :

(१) आर्थिर्थीJकuविवाक�से�ती�लuक| विषाक्षे�त्र�चा�uभ$मिमुक�u- क| विषा, उद्देय;गुuवाuसे�वा�क्षे�त्र�uय�'च्uय�मुधो�लuआ'तीरासे'ब'धो- क' त्र�ट<uशा�ती�u- ठरा�विवाकuशा�ती�u- औदय�विगुकuशा�ती�u- से�द्रा<यuशा�ती�.

(२) धो�राणuक� ल�ल्uय�uजेमिमुन�चा�uआक�राuआणिणuउत्uप�दक�तीu- हरिरातीuक्र�'ती�uवाuती'त्रशा�स्uत्रविवाषायकuबदल- क| विषाविवाषायकuहिंकJमुती�uआणिणuव्uय�प�रा�च्uय�uअट<u- शा�ती�ल�uअर्थी)सेह�य्य- से�वा)जेविनकuविवातीराणuव्uयवास्uर्थी�- अन्uनसेराक्षे�.

(३) भ�राती�ती�लuक| विषाuउत्uपन्uनuवा�ढा<ती�लuप्र�द�लिशाकuतीफौ�वातीu- क| विषाविवाषायकuधो'द�uवाuजे�गुवितीकuब�जेराप�ठuभ�राती�ती�लuक| विषाविवाषायकuपतीवा�रा�.

(४) प�टब'धो�ऱ्य�चा�uसे�धोन�uवाuजेलuव्uयवास्uर्थी�पनu- पशाधोनसे'पत्uती�uवाuत्uय�'चा�uउत्uप�दकती�, भ�राती�ती�लuआणिणuमुह�रा�ष्‍uट्र�ती�लuधोवालuक्र�'ती�, मुत्uस्uयव्uयवासे�य,क क्uक टप�लन, वान�कराण, फौल;त्uप�दनuवाuपष्‍uयसे'वाधो)नuविवाक�से.

(५) य;जेन�uक�ल�वाधो�uमुधो�लuग्र�मु�णuविवाक�से�चा�uधो;राण�u- ग्र�मु�णuप�य�भ$तीuसे;य� (से�मु�जिजेकuवाuआर्थिर्थीJक)

(६) जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�uवाuशा�ती�u- शा�तीकऱ्य�'चा�uवाuप�द�सेकरा�'चा�uहक्uक- जे�वाविवाविवाधोती�- जे�एमुuती'त्रज्ञा�न, क| विषाuब�जे�राप�ठ� ती�लuगु�ट (जे�गुवितीकuव्uय�प�राuसे'घेटन�) चा�uअप�णिक्षेतीuभ�रा.

(७) शा�ती�से�ठAuल�गुण�रा�uसे�विहत्uयuवाuउत्uप�दनuय�'चा�uविवापणनuवाuमुल्uय�'कन,हिंकJमुती�ती�लuचाढाउती�राuआणिणuत्uय�'च्uय�uहिंकJमुती�, क| विषाuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�ती�ल uसेहक�रा� uसे'स्uर्थी�'चावा� uभ$मिमुक�.

२.५Xकi विष :

(१) रा�ष्‍Xट्रा]यXअ,व्‍Xयवास्X,�तXकi विषचा�Xमहत्Xवा : कमु�uउत्uप�दकती�चा�uक�राण�uआणिणuक| विषाविवाषायकuउत्uप�दनuवाuजेमु�नuसेधो�राण�uवाuजेमिमुन�चा�uवा�परा; मु|दuवाuजेलuसे'धो�राण, पजे)न्uय�श्रेय�uशा�ती�uय�'से�राख्uय�uविवाक�सेक�मु�'करिराती�uचिंसेJचानuआणिणuत्uय�च्uय�uपध्uदती�uशा�ती�चा�uय�'वित्रकgकराण, आयसे�एआरा. एमुसे�एईआराuय�'चा�uभ$मिमुक�.

(२) ग्र�म��Xकजबौ�ज�रा�पू��, कi विषXपूतवा�रा�चा�Xसेमस्Xय� : गुराजे, मुहत्uवाuवाuत्uय�तीuगु'तील�ल्uय�uविवात्uती�यuसे'स्uर्थी�, न�ब�डे)uवाuभ$विवाक�सेuब§कu- क| विषाuहिंकJमुती�- घेटक, विवाविवाधोuक| विषाuउत्uप�दन�'वाराuपरिराण�मुuकराण�राकuघेटकu- विवाविवाधोuक| विषाuविवाषायकuउत्uप�दन�uय�'च्uय�uशा�सेकgयuआधो�राभ$तीuहिंकJमुती�, अर्थी)सेह�य, क| विषाuपणनu- सेद्देस्थिस्थेती�,मु$ल्uयवार्मिधोJतीuउत्uप�दन�, शा�सेन�चा�uभ$मिमुक�uआणिणuक| विषाuपणन�ती�लuत्uय�'च्uय�uसे'स्uर्थी�(एप�से�, एप�एमुसे�, इं.)

२.६Xअन्XनXवाXपू!ष�Xआह�रा : भ�राती�ती�लuअन्uनuउत्uप�दनuवाuखोपuय�मुधो�लuकलuप�विहल<uवा (न'तीरा) घेडेण�रा�uदुसेरा�uहरा�तीuक्र�'ती�, अन्uनuस्uवा�वाल'बन, अन्uनuसेराणिक्षेतीती�मुधो�लuसेमुस्uय�, से�ठवाणकgती�लuसेमुस्uय�uवाuप्रश्‍uन, प्र�पण, विवातीराण,अन्uन�चा�uआय�तीuवाuविनय�)ती, अन्uन�चा�uक� लरा�uमु$ल्uयuवाuत्uय�चा�uमु;जेण�, चा�'गुल�uआरा;ग्uयuवाuसेमुती;लuआह�रा�से�ठAuमु�नवा�uशारा�रा�सेuआवाश्‍uयकuअसेल�ल<uऊजे�)uवाuप;षाणuमु$ल्uयuभ�राती�ती�लuन�हमु�च्uय�uप;षाणविवाषायकuसेमुस्uय�uआणिणuत्uय�चा�uक�राण�uवाuपरिराण�मु, शा�सेन�चा�uधो;राण�, य;जेन�uवाuप�डे�एसेuय�से�राखो�uक�य)क्रमु, क�मु�से�ठAuअन्uन, दुप�राचा�uभ;जेनuय;जेन�uवाuइंतीराuप;षाणविवाषायकuक�य)क्रमु, प्रस्uती�विवातीuअन्uनuसेराक्षे�uअमिधोविनयमु.

२.७Xभा�रात�यXउदय!गाXपू�य�भातXसेCविवार्धा�XवाXसे�वा�Xक्षा�O :

(१) कल, उदय;गु�चा�uराचान�uवाuवा�ढा, भ�राती�ती�लuप�य�भ$तीuसेविवाधो�uवाuसे�वा�uक्षे�त्र- ल;क�'चा�uभ$मिमुक�, भ�राती�ती�लuखो�जेगु�uवाuसेहक�रा�uक्षे�त्रu- लघेउदय;गुuवाuक ट<राउदय;गु, ब�प�ओ.

(२) भ�राती�यuउदय;गुधो'दय�मुधो�लuउद�रामुतीवा�दuआणिणuत्uय�चा�uपरिराण�मु- उदय;गु�ती�लuआजे�रा�पण.

३. विवाज्ञा�नXवाXत�Oज्ञा�नXविवाक�से

३.१Xऊज� : प�रा'प�रिराकuवाuअप�रा'प�रिराकuऊजे�)uसे�धोन�- सेtरा, वा�रा�, जे�वावा�य$,जे�वानवास्uतीमु�न, भ$औस्थिष्‍णकuवाuइंतीराuनवा�नकराणय;ग्uयऊजे�)uसे�धोन�'चा�uसे'भ�व्uयती�,सेtराuसे�धोन�uम्uहणजे�चाuसेtराuक करा, प�ण�uती�पकuइं. नव्uय�न�uसेरूवा�ती, जे�वावा�य$(ब�य;गु�से) तीत्uवा�uवाuप्रविक्रय�, ऊजे�)uसे'कट�चा�uसेमुस्uय�, शा�सेकgयuधो;राण�uआणिणuवा�जेuविनर्मिमुJती�से�ठAuक�य)क्रमु, अणशाक्uती�uक�य)क्रमु, औस्थिष्‍णकuवा�जेuक�य)क्रमु, जेलविवाद्दे©तीuक�य)क्रमु, वा�जेuविवातीराणuवाuरा�ष्‍uट्र<यuविवाद्देªतीuपरावाठ�, ऊजे�)uसेराक्षे�, से'शा;धोनuवाuविवाक�सेuय�तीuगु'तील�ल<uअणिभकराण�uवाuसे'स्uर्थी�.

3.2 से�गा�कXवाXम�विहत�Xत�Oज्ञा�न : आधोविनकuसेमु�जे�ती�लuसे'गुणक�चा�uभ$मिमुक�uआणिणuमु�विहती�चा�uद�वा�णuघे�वा�ण, न�टवार्किंकJगुuवाuवा�बती'त्रज्ञा�नuय�'से�राख्uय�uजे�वान�च्uय�uविवाविवाधोuक्षे�त्र�मुधो�लuत्uय�चा�uउपय;जेन, से�यबराuगुन्uह�uवाuत्uय�वारा�लuप्रवितीब'धो, विवाविवाधोuसे�वा�'मुधो�लuमु�विहती�uती'त्रज्ञा�न�चा�uवा�परा, मिमुविडेय�uल�ब

आलिशाय�, विवाद्देय�uवा�विहन�, ज्ञा�नuवा�विहन�, कम्uयविनट<uमु�विहती�uक� द्राuइं. से�राखो�uशा�सेकgयuक�य)क्रमु, मु�विहती�uती'त्रज्ञा�नuउद्देय;गु�ती�लuमुहत्uवा�चा�uप्रश्‍uनu- त्uय�चा�uभविवातीव्uय.

३.३Xअवाक�शेXत�Oज्ञा�न : भ�राती�यuअवाक�शाuक�य)क्रमु, दूरासे'चा�रा, दूरादशा)न, लिशाक्षेण,प्रसे�राण, हवा�मु�नuअ'द�जे, जे�प�एसे, आपत्uती�uइंशा�रा�uय�करिराती�uभ�राती�यuक| वित्रमुuउपग्रह, भ�राती�यuक्षे�पण�स्uत्रuक�य)क्रमुuइं. सेदूराuसे'वा�दन�, भtगु;लिलकuमु�विहती�uय'त्रण�(जे�आयएसे) आणिणuहवा�मु�नuअ'द�जे, आपत्uती�uइंशा�रा�uय�मुधो�लuवितीचा�uउपय;जेन,जेल, मु|द, खोविनजेuसे'पत्uती�uविवाक�से, क| विषाuवाuमुत्uस्uयविवाक�से, न�गुरा�uविनय;जेन,प�रिरास्थिस्थेती�कguअभ्uय�सेक्रमु, भtगु;लिलकuय'त्रण�uवाuभtगु�लिलकuमु�विहती�uय'त्रण�.

३.४XजxवाXत�Oज्ञा�न : क| विषा, औद्देय;विगुकuविवाक�सेuवाuरा;जेगु�राuविनर्मिमुJती�व्uद�रा�uमु�नवा�uजे�वानuवाuरा�ष्‍uट्र<यuअर्थी)व्uयवास्uर्थी�uसेधो�राण्uय�से�ठAuसे'भ�व्uयuशाक्uयती�, न�सेर्षिगुJकuसे�धोनसे'पत्uती�uविवाक�से�चा�uआवाश्‍uयकuवाuमुहत्uवा�चा�uसे�धोनuम्uहण$नuजे�वाती'त्रज्ञा�नuउपय;जेन�चा�uक्षे�त्र�- क| विषा, पशाuप�द�सेuवाuपशावा�दयकgयuआरा;ग्uयuक� द्रा,औषाधोविनमु�)णविवाद्देय�, मु�नवा�uआरा;ग्uयuक� द्रा, अन्uनuती'त्रज्ञा�न, ऊजे�)uविनर्मिमुJती�, पय�)वाराणuसे'राक्षेणuइं. द�शा�ती�लuजे�वाती'त्रज्ञा�न�ब�बतीuप्रचा�लन, विनयमुनuवाuविवाक�सेuय�'मुधो�लuशा�सेन�चा�uभ$मिमुक�uवाuप्रयत्uन, जे�वाती'त्रज्ञा�न�च्uय�uविवाक�से�शा�uसे'ब'मिधोतीuन�वितीक,से�मु�जिजेकuवाuक�यद�शा�राuप्रश्‍uन, जे�वाती'त्रज्ञा�नuविवाक�से�चा�uशाक्uयuती�uप्रवितीक$ लuपरिराण�मु,विबय�ण�uती'त्रज्ञा�न, त्uय�चा�uमुहत्uवा, विबय�ण�'चा�uगुणवात्uती�, विबय�ण�'चा�uविवाविवाधोuप्रक�राuआणिणuत्uय�'चा�uविबय�ण�uउत्uप�दनuवाuप्रविक्रय�uती'त्र�, ब�.ट<uक�प$से, ब�.ट<. वा�'गु�uइं.

३.५Xभा�रात�चा�Xआस्थि|वाकXर्धा!रा� : ठळकuवा�लिशाष्‍uटय�, ऊजे�चा�uस्uत्र;तीuम्uहण$नuअण$ऊजे�)uआणिणuस्uवाच्uछuऊजे�)uम्uहण$नuय�चा�uमुहत्uवा, आस्थिण्वाकuट�क�ऊuकचाऱ्य�चा�uसेमुस्uय�,भ�राती�ती�लuऔस्थिष्‍णकuवा�जेuविनर्मिमुJती�, एक$ णuवा�जेuविनर्मिमुJती�मुधो�लuत्uय�चा�uअ'शाद�न,आस्थिण्वाकuचा�चाण�uविनधो�)राक� �uप;खोराणuएक (१९७४) आणिणuप;खोराणuद;न (१९९८)न्uयस्थिक्लअराuन�नu- प्र;लिलफौरा�शानuदिट्रएट<uआणिणuक�प्र�ह�लिसेवाuट�स्uटuब�नuदिट्रएट<uय�'से�राख्uय�uआस्थिण्वाकuधो;राण�ब�बतीचा�uअलिलकडेल�uकल, २००९uचा�uइं'डे;uयएसेuन्uय$स्थिक्लअराuकरा�रा. MPSC Prelim Paper घेटक ३- मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल

MPSC paper-1 geography of maharashtra जेरा एमु.प�.एसे.से�. वा य$.प�.एसे. से� य� द;न्ह� परा�क्षे�च्य� दृष्टी�न� बमिघेतील्य�से भ$गु;ल ह� अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� विवाषाय आह�. गु�ल्य� द;न वाषा�Uती�ल य$.प�.ए.से�. च्य� से�से�ट परा�क्षे�चा� अभ्य�से

क� ल्य�से, असे� लक्षे�ती य�ती� कg, य� घेटक�वारा से�धो�राण २५ ती� ३० प्रश्न विवाचा�राल� ह;ती�. एमु.प�.एसे.से�. च्य� नवा�न अभ्य�सेक्रमु�ती ( जे; अभ्य�सेक्रमु 'य$प�एसेसे�' से�राखो�चा आह�.) क�ह� बदल कराण्य�ती आल� आह�ती.

उद�. नवा�न अभ्य�सेक्रमु�ती जेगु�चा� भ$गु;ल ह� नव्या�न� सेमु�विवाष्टी क� ल�ल� घेटक आह�. जेन्य� अभ्य�सेक्रमु�नसे�रा जेरा क| विषाशा�स्त्र�चा�ह� विवाचा�रा क� ल� तीरा य� भ�गु�वारा जेवाळजेवाळ ३५ ती� ४० प्रश्न विवाचा�राल� जे�ती असेती, आपण प�एसेआय

/ एसेट<आय / अलिसेस्ट'ट य� परा�क्षे�'चा�ह� विवाचा�रा क� ल� तीरा य� घेटक�वारा से�धो�राणती: २५ ती� ४० प्रश्न विवाचा�राल� जे�ण्य�चा� शाक्यती� आह�.

रा�ज्यसे�वा�चा� अभ्य�से असे; वा� य$.प�.एसे.से�. चा� अभ्य�से, एक मुहत्त्वा�चा� से$त्र आह�, ती� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� लक्षे�ती ठ� वा�वा�. फौक्त प$वा)परा�क्षे� उ¤�ण) ह;ण� म्हणजे� यशा मिमुळवाण� असे� न�ह� तीरा आपल्य�ल� प$वा), मुख्य वा मुल�खोती य� प्रत्य�क टप्प्य�वारा यशास्वा�

ह;ण� आवाश्यक आह�. म्हण$न प$वा)परा�क्षे�चा� अभ्य�से कराती�न� मुख्य परा�क्षे�चा� अभ्य�सेक्रमु न�हमु� डे;ळ्य�सेमु;रा ठ� वा�वा� आणिण त्य� दृष्टी�न� प्रयत्न करा�वा�ती. त्य�चा� फौ�यद� असे� आह� कg, य�मुळ� अभ्य�से जे�स्ती सेविवास्तीरा आणिण परिराप$ण) ह;ण्य�से मुदती

ह;ती�. लिशावा�य मुख्य परा�क्षे�ल� अभ्य�से�चा� कमु� दडेपण असेती�. रा�ज्यसे�वा�च्य� प$वा)परा�क्षे�च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती खो�ल�ल विवाषाय�'चा� सेमु�वा�शा आह� -

मुह�रा�ष्ट्र�चा�, भ�राती�चा� वा जेगु�चा�- प्र�क| वितीक, से�मु�जिजेक वा आ í र्थीक-भ$गु;ल. जेरा आपण य$.प�.एसे.से�. चा� अभ्य�सेक्रमु बमिघेतील� तीरा त्य�ती भ�राती�चा� वा जेगु�चा� प्र�क| वितीक, से�मु�जिजेक वा आ í र्थीक भ$गु;ल आह�. त्य�ती फौक्त मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल

न�ह�.

मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� पढा<ल घेटक�'चा� अभ्य�से करा�वा� -

मुह�रा�ष्ट्र�चा� प्र�क| वितीक भ$गु;ल ज्य�ती मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल डेnगुरारा�'गु�, त्य� डेnगुरारा�'गु�ती�ल मुहत्त्वा�चा� लिशाखोरा� त्य� डेnगुरारा�'गु� क;णत्य� जिजेल्ह्य़ा�ती पसेराल�ल्य� आह�ती, इं. चा� अभ्य�से करा�वा�. नद<प्रण�ल� अभ्य�सेती�न� त्य� नद्या�'वारा�ल विवाविवाधो प्रकल्प, मुह�रा�ष्ट्र�चा�

प�कप्रण�ल�. मुह�रा�ष्ट्र�चा� मु|द�, मुह�रा�ष्ट्र�चा� हवा�मु�न, खोविनजे से'प¤�, वा�हती$क व्यावास्थे�, विवाविवाधो शाहरा� वा पय)टन क� द्रा य�'चा� सेविवास्तीरा अभ्य�से करा�वा�.

ह� अभ्य�से कराती�न�चा मुह�रा�ष्ट्र�चा� जिजेल्ह�वा�रा अभ्य�से करा�वा�. गु�ल्य� द;न वाषा�Uती मुह�रा�ष्ट्र�ती क�य मुहत्त्वा�च्य� घेडे�मु;डे� झा�ल्य�ती य�'चा� अभ्य�से क� ल्य�से चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा� द�खो�ल अभ्य�से ह;ती;. शाक्यती; मुह�रा�ष्ट्र�चा� क;रा� नक�शा� घे�ऊन त्य�वारा जिजेल्ह�वा�रा न;टjसे तीय�रा क� ल्य�से अमिधोक उ¤मु. क�राण परा�क्षे�च्य� क�ळ�ती कमु� वा�ळ�ती य� विवाषाय�चा� उजेळण� प$ण) ह;ती�.

मुह�रा�ष्ट्र�च्य� से�मु�जिजेक भ$गु;ल�चा� अभ्य�से कराती�न� २००१ वा २०११ च्य� जेनगुणन�चा� सेविवास्तीरा अभ्य�से करा�वा�. मुह�रा�ष्ट्र�चा� ल;कसे'ख्य�, ल;कसे'ख्य�चा� घेनती�, वितीचा� विवातीराण, u¯¦लगु गुण;¤रा, मु�ती� मु|त्यदरा, अभ)क मुत्यदरा य�'चा� अभ्य�से

स्वाती'त्र तीक्त� बनवा$न तीलन�त्मुक दृष्टी�न� करा�वा�. मुह�रा�ष्ट्र�चा� ल;कसे'ख्य�, ल;कसे'ख्य�चा� चाढाती�- उतीराती� क्रमु, घेनती�चा� चाढाती�- उतीराती� क्रमु स्वाती'त्र वाह�ती लिलहून त्य�चा� वा�रा'वा�रा वा�चान करा�वा�. मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल वास्ती�प्रण�ल� ग्र�मु�ण वा न�गुरा� वास्त्य�, त्य�'च्य� सेमुस्य� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� जिजेल्ह�वा�रा अभ्य�से कराती�न� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल विवाविवाधो जे�ती�- जेमु�ती� लक्षे�ती ठ� वा�व्या�ती. मुह�रा�ष्ट्र�चा� आ í र्थीक भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल खोविनजे से'प¤�, त्य�'चा� वागु#कराण, ऊजे�)से�ठ� ,

त्य�'चा� उत्प�दन, जिजेल्ह�वा�रा वागु#कराण, त्य�'चा� विवाविवाधो प्रकल्प, आय�ती- विनय�)ती य�'चा� मु�विहती�, त्य�'चा� क्रमु य�'चा� अभ्य�से नक�शा�च्य� मुदती�न� करा�वा�.

वारा�लप्रमु�ण� अभ्य�से क� ल्य�से आपल्य�ल� रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे�चा� प�परा - १ मुधो�ल पढा<ल विवाषाय�'चा� अभ्य�से ह;ण्य�से मुदती ह;ती�.

१) मुह�रा�ष्ट्र�चा� प्र�क| वितीक भ$गु;ल

२) आ í र्थीक भ$गु;ल

३) मुह�रा�ष्ट्र�चा� मु�नवा� वा से�मु�जिजेक भ$गु;ल

४) ल;कसे'ख्य� भ$गु;ल

भ�राती�चा� भ$गु;ल - जेरा आपण रा�ज्यसे�वा� वा य.प�.एसे.से�. चा� अभ्य�से करा�ती असे�ल तीरा ह� अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� विवाभ�गु आह�. भ�राती�चा� प्र�क| वितीक विवाभ�गु अभ्य�सेती�न� विहमु�लय, विहमु�लय�च्य� डेnगुरारा�'गु� त्य�'चा� विवाभ�गुण�, विहमु�लय पवा)ती�ती�ल

मुहत्त्वा�च्य�u¯¦खोडे�, विहमु�लय�ती$न उगुमु प�वाण�ऱ्य� नद्या�, त्य�वारा�ल विनराविनरा�ळ� प्रकल्प, मुद�न� प्रद�शा, त्य�'चा� विवातीराण, भ�राती�चा� पठ�रा� प्रद�शा, पठ�रा�वारा�ल विनराविनरा�ळ्य� डेnगुरारा�'गु�, प$वा)घे�ट, पणि�मु घे�ट, अ'दमु�न, विनक;ब�रा ब�ट�, लक्षेद्वी<प ब�ट�

य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. भ�राती�च्य� हवा�मु�न�चा� अभ्य�से कराती�न� भ�राती�य मु�न्से$न, त्य�चा� उदय, प�वासे�चा� विवातीराण, भ�राती�य हवा�मु�न�वारा एलj विनन; ल�- विनन� य�'चा� प्रभ�वा, अवाषा)ण प$रा य�'चा� अभ्य�से करा�वा�.

भ�राती�य से�मु�जिजेक वा आ í र्थीक भ$गु;ल�चा� अभ्य�से�ती २००१ वा २०११ च्य� जेणगुणन�चा� तीलन�त्मुक अभ्य�से, भ�राती�यल;कसे'ख्य�, ल;कसे'ख्य�चा� घेनती�, से�क्षेराती�, स्त्र�- परुषा प्रमु�ण, ब�ल मु|त्यदरा, मु�ती� मु|त्यदरा य� मुद्देय़ा�'वारा विवाशा�षा भरा द्या�वा�.

त्य�चा प्रमु�ण� भ�राती�ती�ल न�गुरा�कराण, न�गुरा�कराण�च्य� सेमुस्य�, झा;पडेपट्टी¡चा� प्रश्न, क� द्रा सेराक�रा- रा�ज्य सेराक�रा य�'न� य�

सेमुस्य� से;डेविवाण्य�से�ठA य;जेल�ल� उप�यय;जेन� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. भ�राती�ती आ í र्थीक भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� खोविनजेसे'प¤�, उद्या;गुधो'द�, ऊजे�)विनर्मिमुJती� प्रकल्प, वा�हती$क व्यावास्थे� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. अभ्य�से कराती�न� नक�शा�चा� जे�स्ती�ती

जे�स्ती वा�परा करा�वा�.

जेगु�चा� भ$गु;ल - य� वाषा�Uप�से$न रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे�ती ह� अभ्य�सेक्रमु नव्या�न� सेमु�विवाष्टी कराण्य�ती आल� आह�. जेगु�चा� भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� सेवा)प्रर्थीमु नक�शा�वारा�ल मुहत्त्वा�चा� भ�गु मु�क) करून त्य�चा� अभ्य�से करा�वा�. उद�. विनराविनरा�ळ्य� द�शा�ती�ल

पवा)तीरा�'गु�, नद<प्रण�ल�, मुहत्त्वा�चा� सेरा;वारा� इं. न'तीरा जेगु�चा� अभ्य�से. खो'डे�प्रमु�ण� क� ल्य�से जे�स्ती से;प� ह;ती;. उद�. अमु�रिराक� चा� अभ्य�से कराती�न� दणिक्षेण अमु�रिराक�, उ¤रा अमु�रिराक� य�'ती�ल पवा)तीश्रे�ण�, नद<प्रण�ल�, विवाविवाधो सेरा;वारा�, त्य�'चा�

दणिक्षेण उ¤रा क्रमु, खोविनजे से'प¤�, विनराविनरा�ळ� प्रकल्प, मुहत्त्वा�चा� शाहरा� असे� अभ्य�से करा�वा�.

य$प�एसेसे�च्य� मु�गुच्य� वाषा�Uच्य� प्रश्नपवित्रक�'चा� आधो�रा घे�तील्य�से मुहत्त्वा�चा� गु;ष्टी लक्षे�ती य�ती�. ती� म्हणजे� य� घेटक�वारासे�धो�राणती: प्रश्न नक�शा�वारा विवाचा�राल� जे�ती�ती. म्हण$न एक चा�'गुल� नक�शा� घे�ऊन त्य�चा� अभ्य�से क� ल्य�से अवाघेडे प्रश्न�'चा�

उ¤रा� द�ण� से;प� ह;ती�. य�लिशावा�य जेगु�ती�ल शा�ती�प्रण�ल�, उद्या;गुधो'द�, जे'गुल, मु�से�मु�रा�, खोविनजे से'प¤� य�'चा� तीक्त� बनवा�वा�ती.

भ$गु;ल�चा� अभ्य�से कराती�न� फौक्त भ$गु;ल�चा�चा अभ्य�से ह;ती न�ह� तीरा से�मु�न्य अध्ययन�ती�ल चा�ल$ घेडे�मु;डे^चा�ह� अभ्य�से ह;ती असेती;. म्हण$न य� घेटक�चा� अभ्य�से कराती�न� पढा<ल से'दभ) ग्र'र्थी�'चा� आधो�रा घ्य�वा�.

१) मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल - ए.ब�.सेवाद<

२) भ�राती�चा� भ$गु;ल - ए.ब�.सेवाद<

भ�राती�चा� भ$गु;ल (इं'ग्रजे�ती) मु�जिजेद हुसे�न

३) जेगु�चा� भ$गु;ल - जिजेओग्र�फौg थ्रु मु�प्सेj - क� . लिसेद्ध�र्थी)

४) मुह�रा�ष्ट्र ब;डे�)चा� सेह�वा� ती� दह�वा�पयUती भ$गु;ल�चा� पस्तीक�

५) य$प�एसे�से�ठA प�चावा� ती� दह�वा�पयUतीचा� से�.ब�.एसे.से�. ब;डे�)चा� पस्तीक� तीसे�चा

इं'विडेय� इंयरा बक जे� अद्या�प ब�जे�राप�ठ� ती य�यचा� आह�. ( भ�राती सेराक�राचा�) ती� मु�त्र य$प�एसेसे�च्य� परा�क्षे�चा� तीय�रा� कराण�ऱ्य�'न� नक्कg वा�चा�वा�, त्य�चाप्रमु�ण� एमु.प�.एसे.से�. मुख्य परा�क्षे�से�ठA ह� पस्तीक वा�चाण� आवाश्यकचा आह�.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे� -

१) २००१च्य� जेनगुणन�नसे�रा रा�ज्य�ती दरा हजे�रा परुषा�'च्य�

मु�गु� ९२५ स्त्रिस्त्रय� आह�. ह� प्रमु�ण २००१ से�ल� ९२२ स्त्रिस्त्रय� असे� ह;ती�.

२) २०११ च्य� जेनगुणन�नसे�रा ५४. ७७ % ल;कसे'ख्य� ग्र�मु�ण भ�गु�ती तीरा ४५.२३% ल;कसे'ख्य� न�गुरा� भ�गु�ती रा�हती�.

तीरा सेन २००१च्य� जेणगुणन�नसे�रा रा�ज्य�ती ग्र�मु�ण ल;कसे'ख्य� ५७.६०% तीरा शाहरा� ल;कसे'ख्य� ४२. ४० % इंतीकg ह;ती�.

३) भ�राती�च्य� एक$ ण क्षे�त्रफौळ�पकg ९. ३६ % भ�गु म्हणजे� एक दशा�'शा विहस्से� मुह�रा�ष्ट्र�न� व्या�पल�ल� आह�. मुह�रा�ष्ट्र�ल� ७२० विक.मु�. चा� सेमुद्रा विकन�रा� ल�भल� आह�. द�शा�ती�ल एक$ ण सेमुद्रा विकन�ऱ्य�पकg ९. ५८ % एवाढा� विहस्से� मुह�रा�ष्ट्र�ल� आल� आह�.

४) द�शा�ती�ल रा�गु$रा मु|द�चा� सेवा�)ती मु;ठ� से�ठ� ह� मुह�रा�ष्ट्र�ती आह�.

५) आ'ब;ल� ह� र्थी'डे हवा�चा� दिठक�ण चिंसेJधोदुगु) जिजेल्ह्या�ती�ल असे$न सेह्या�द्रा< पवा)ती�ती आह�. तीरा ती;राण मु�ळ ह� न'दुराब�रा जिजेल्ह्या�ती असे$न ती� ती;राणमु�ळच्य� डेnगुरारा�'गु�ती स्थिस्थेती आह�.

६) लिचाखोलदरा� ह� र्थी'डे हवा�चा� दिठक�ण अमुरा�वाती�ती गु�वा�लगुढाच्य� डेnगुरा�ती आह�.

७) मुळ� आणिण मुठ� य� नद्या�'च्य� से'गुमु�वारा पण� ह� शाहरा वासेल�ल� आह�.

८) क| ष्‍ण�च्य� खो;ऱ्य�ती ब�क्से�इंट ह� खोविनजे से�पडेती�.

९) वाधो�) वा वा�नगु'गु� य�'चा� से'गुमु लिशावान� य�र्थी� झा�ल� आह�.

१०) उल्ह�से ह� क;कण�ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< आह�.

११) प्र�क| वितीक राचान� ह� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल पजे)न्य�वारा परिराण�मु कराण�रा� सेवा�)ती मु;ठ� घेटक आह�.

१२) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल सेवा�)ती जे�स्ती ती�पमु�न ह� चा'द्राप$रा य� दिठक�ण� आढाळ$न य�ती�.

१३) मुह�रा�ष्ट्र�च्य� सेह्या�द्रा<च्य� पवा)ती�ती जे�'भ� मु|द� आढाळती�.

१४) ती�डे;ब� रा�ष्ट्र�य उद्या�न चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती भद्रा�वाती� य� ती�लक्य�ती आढाळ$न य�ती�

१५) मुह�रा�ष्ट्र�ती चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती ल;ह खोविनजे�'चा� मु;ठ� से�ठ� आढाळ$न य�ती�ती.

१६) अक;ल� जिजेल्ह्या�ती�ल मुहत्त्वा�चा� औस्थिष्‍णक विवाद्याती प्रकल्प प�रासे य� दिठक�ण� आह�.

१७) u¯¦ठबक चिंसेJचान�मुळ� ३० ती� ६० % प�ण्य�चा� बचाती ह;ऊन त्य�मुळ� २५ ती� ४० % अवितीरिराक्त क्षे�त्र चिंसेJचान�खो�ल� य�ऊशाकती�.

१८) मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य�ती सेवा�)मिधोक विवाविहरा� अहमुदनगुरा वा त्य� खो�ल;खो�ल न�लिशाक जिजेल्ह्या�ती आह�. मु�त्र घेनती�चा� विवाचा�रा कराती� से�'गुल� वा से;ल�प$रा जिजेल्ह्या�'ती सेवा�)ती जे�स्ती आह�.

१९) न�लिशाक जिजेल्ह्या�ती दिठबक चिंसेJचान�ती अमिधोक प्रगुती� झा�ल�ल� आढाळ$न य�ती�.

२०) क;यन� प्रकल्पअ'तीगु)ती से�ती�रा� जिजेल्ह्या�ती प�टण ती�लक्य�ती ह�ळवा�कनजिजेक जे� धोराण ब�'धोण्य�ती आल�, त्य� धोराण�च्य� जेल�शाय�ल� लिशावा�जे� से�गुरा ह� न�वा द�ण्य�ती आल� आह�.

२१) मु�रा�न; जे�ती�च्य� मु�ढाय़ा� य� ल;करा�से�ठA उ¤मु असेती�ती.

२२) से�'गुल� जिजेल्ह्या�ती�ल जेती ह� दिठक�ण खिखोल�रा बल�'चा� पद�से क� द्रा म्हण$न प्रलिसेद्ध आह�.

२३) मुह�रा�ष्ट्र�ती अहमुदनगुरा जिजेल्ह्या�ती सेवा�)ती जे�स्ती से�खोरा क�राखो�न� आह�ती.

२४) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� क�गुद क�राखो�न� बल्ल�राप$रा य�र्थी� आह�.

२५) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल सेवा�)ती मु;ठA सेहक�रा� सेती विगुराण� इंचालकरा'जे� य�र्थी� आह�.

२६) हण� ह� ब'दरा रात्न�विगुरा� जिजेल्ह्या�ती आह�.

२७) क;कण रा�ल्वा�चा� सेवा�)ती ल�'ब पल शारा�वाती� नद<वारा आह�.

२८) न्ह�वा�शा�वा� ह� मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल से'प$ण) से'गुणकgक| ती ब'दरा आह�.

२९) मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल ल;कसे'ख्य�चा� सेवा�)ती कमु� घेनती� गुडेलिचारा;ल� जिजेल्ह्या�ती आह�.

३०) मुह�रा�ष्ट्र�ती सेह� वाषा� वाय�पयUतीच्य� मुल�- मुल^मुधो�ल प्रमु�ण हजे�रा परुषा�'मु�गु� ८८३ स्त्रिस्त्रय� असे� आह�ती.

३१) विपतीळ खो;रा� ल�ण्य� य� औरा'गु�ब�द जिजेल्ह्या�ती आह�ती.

३२) नवा�गु�वा ब�'धो ह� रा�ष्ट्र�य उद्या�न गुnदिदय� जिजेल्ह्या�ती आह�.

३३) मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य सेहक�रा� आदिदवा�से� विवाक�से मुह�मु'डेळ�चा� मुख्य�लय न�लिशाक य�र्थी� आह�.

३४) १ मु� १९७८ रा;जे� भ'डे�रा� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन गुnदिदय� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

३५) ब�ब� आमुट� य�'न� अप'गु वा क ष्ठरा;गु� य�'च्य�से�ठA चा�लवाल�ल� क� द्रा ह�मुलकसे� असे$न ह� प्रकल्प गुडेलिचारा;ल� जिजेल्ह्या�तीआह�.

३६) गुडेलिचारा;ल� ह� जिजेल्ह� उद्या;गु विवाराविहती जिजेल्ह� म्हण$न जे�ह�रा क� ल� आह�.

३७) चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती�ल बल्ल�राप$रा ह� दिठक�ण क;ळसे�च्य� खो�ण� वा औस्थिष्‍णक विवाद्याती क� द्रा म्हण$न प्रलिसेद्ध आह�.

३८) चा'द्राप$रा जिजेल्ह्या�ती चिंसेJद�वा�ल� य�र्थी� ग्र�मुसे�वाक वा ग्र�मुसे�विवाक� प्रलिशाक्षेण क� द्रा आह�.

३९) भ;रा ह� अभय�राण्य वा पय)टन क� द्रा वाधो�) जिजेल्ह्या�ती आह�.

४०) ऊनक� श्वरा, यवातीमु�ळ य� जिजेल्ह्य़ा�ती गुरामु प�ण्य�चा� झारा� आढाळती�ती.

४१) ल;ण�रा खो�ऱ्य� प�ण्य�चा� सेरा;वारा बलढा�ण� जिजेल्ह्या�ती आह�.

४२) अक;ल� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन १ जेल १९९८ रा;जे� वा�लिशामु य� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

४३) से'ती तीकडे;जे� मुह�रा�जे�'चा� सेमु�धो� तीसे�चा से'ती तीकडे;जे� मुह�रा�जे�'चा� गुरुक' जे मु;जेरा� अमुरा�वाती� य� जिजेल्ह्या�ती आह�.

४४) अमुरा�वाती� जिजेल्ह्या�ती�ल डेnगुरा�ळ भ�गु�ती वितीखो�डे� न�वा�चा� गुवाती आढाळती� य� गुवाती�प�से$न रा;से� ह� ती�ल बनवाल� जे�ती�.

४५) औंढा� न�गुन�र्थी य� दिठक�ण� मुह�द�वा�चा� मु'दिदरा असे$न ह� दिठक�णu¯¦हगु;ल� जिजेल्ह्या�ती आह�.

४६) १ मु� १९९९ रा;जे� पराभण� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊनu¯¦हगु;ल� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

४७) u¯¦हगु;ल� जिजेल्ह्या�ती�ल वान�'मुध्य� सेगु'धो� वा औषाधो� ती�ल आढाळती�.

४८) ह�मु�'डेपती� लिशाल्प�चा� नमुन� असेल�ल� तीळजे�भवा�न�चा� मु'दिदरा उस्मु�न�ब�द जिजेल्ह्या�ती आह�.

४९) औरा'गु�ब�द जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन जे�लन� जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

५०) जे�मु ह� दिठक�ण सेमुर्थी) रा�मुद�से स्वा�मु^चा� जेन्मुस्थे�न आह�.

५१) औरा'गु�ब�द जिजेल्ह्या�ती�ल पठण ती�लक्य�ती आप�गु�वा ह� दिठक�ण से'ती ज्ञा�न�श्वरा�'चा� जेन्मुस्थे�न आह�.

५२) से'ती एकन�र्थी मुह�रा�जे�'चा� सेमु�धो� पठण य�र्थी� आह�.

५३) जेल वा भ$मु� व्यावास्थे�पन से'स्थे� वा�ल्मु� औरा'गु�ब�द य� दिठक�ण� आह�.

५४) एक जेल १९९८ रा;जे� धोळ� जिजेल्ह्या�चा� विवाभ�जेन ह;ऊन न'दुराब�रा जिजेल्ह्या�चा� विनर्मिमुJती� झा�ल�.

५५) न'दुराब�रा जिजेल्ह्या�ती आदिदवा�से� ल;कसे'ख्य�चा� प्रमु�ण जे�स्ती आह� म्हण$न य�ल� आदिदवा�से� जिजेल्ह� म्हण$न घे;विषाती कराण्य�ती आल� आह�.

५६) न'दुराब�रा य� दिठक�ण� ती;राणमु�ळ ह� र्थी'डे हवा�चा� दिठक�ण आह�.

५७) फौ� करा� य�र्थी� औस्थिष्‍णक विवाद्याती क� द्रा आह� ह� दिठक�ण जेळगु�वा भसे�वाळ जेवाळ आह�.

५८) प्रवारा� नद<च्य� क�ठA द�यमु�ब�द य� दिठक�ण� ती�म्रप�षा�ण क�ळ�ती�ल क�ह� अवाशा�षा से�पडेती�ती.

५९) मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य अणिभय�'वित्रकg से'स्थे� (मु�रा�) वा मुह�रा�ष्ट्र रा�ज्य प;ल�से अu�क� डेमु� न�लिशाक य�र्थी� आह�.

६०) गुगुनब�वाडे� य�र्थी� गुगुनविगुरा� मुह�रा�जे�'चा� मुठ असे$न ह� क;ल्ह�प$रा य�र्थी� आह�.

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 28, 2013

MPSC Prelim Paper घेटक ३ जेगु�चा� भ$गु;ल

' जेरा ल;क तीमुच्य� ध्य�य�कडे� प�हून तीमुच्य�वारा हसेती नसेती�ल तीरा तीमुचा� ध्य�य अत्य'ती छ;ट� आह�.'

- अझा�मु प्र�मुजे�

mpsc question paper-1:globle geography

स्पधो�)परा�क्षे�चा� अभ्य�से कराती�न� ध्य�य�न� झाप�टल�ल्य� सेवा) मिमुत्र�'न� ह� वा�क्य ती'ती;ती'ती ल�गु$ पडेती�. रा�ज्य से�वा� प$वा)परा�क्षे�च्य� प�परा - १ मुधो�ल अभ्य�सेक्रमु�'ती भ$गु;ल य� घेटक�अ'तीगु)ती भ�राती�चा�, मुह�रा�ष्ट्र�चा� वा जेगु�चा� भ$गु;ल अ'तीभ$)ती क� ल� आह�.

जेगु�चा� भ$गु;ल अभ्य�सेती�न� अu��टल�से (नक�शा�) से;बती असेण� आवाश्यक आह�. एखो�द� भ�गु प�ठ�'तीरा कराण्य�प�क्षे� ती; नक�शा�ती क ठ� आह� ह� जेरा शा;धोल� तीरा अभ्य�से लवाकरा लक्षे�ती रा�ह�ल वा अभ्य�से मुन;रा'जेक ह;ईल. भ$गु;ल�चा� क�ह� प्रश्न

सेराळ नक�शा�वारा विवाचा�राल� जे�ती�ती, म्हण$न नक�शा�वा�चान कराण्य�चा� सेवाय असे�ल तीरा असे� प्रश्न से;डेवाण� जे�स्ती से;प� जे�ती�.

उ¤रा अमु�रिराक� -

उ¤रा अमु�रिराक� ती�ल प्रमुखो पवा)तीरा�'गु�

* रा�कgजे पवा)ती - ह� रा�'गु उ¤रा अमु�रिराक� च्य� पणि�मु भ�गु�ती$न आल�स्क�प�से$न दणिक्षेण�कडे� पसेराल�ल� आह�. ४८३० विकमु� ल�'ब�चा� एवाढा< रा�'गु आह�. रा�कgजे पवा)ती�ती�ल मु�उ'ट मु�विकल्य� ( ६१९४ मु�टरा) ह� सेवा�)ती उ'चा�चा� लिशाखोरा आह�. य� पवा)ती�य भ�गु�ती क;ल�रा�डे;चा� पठ�रा आह�. क;ल�रा�डे; य� नद<न� जेगु�ती�ल सेवा�)ती मु;ठA घेळई ग्र¸डे क� न्य�न विनमु�)ण क� ल� आह�.

* अप�ल�चा�न पवा)ती श्रे�ण� - ह� पवा)तीश्रे�ण� उ¤रा अमु�रिराक� च्य� प$वा�कडे� अटल�'दिटक मुह�से�गुरा�ल� सेमु�'तीरा अशा� जे�ती�. मु�उ'ट मिमुटचा�ल ह� य�र्थी�ल सेवा�)ती मु;ठ� लिशाखोरा आह�. य� पवा)तीश्रे�ण�ती ल;खो'डे�चा� से�ठ� मु;ठय़ा� प्रमु�ण�ती आढाळती�ती.

* मिमुसे�से�प� मिमुसेरा� - ह� नद< जेवाळजेवाळ अमु�रिराक� ती�ल २५ रा�ज्य�'ती$न जे�ती�. य� नद<न� बडे)फौ$ ट डे�ल्ट� तीय�रा क� ल� आह�.

* से�ट ल�रा�न्से नद< :- जेगुप्रलिसेद्ध न�यगुरा� धोबधोब� य� नद<वारा आह�. उ¤रा अमु�रिराक� ती�ल अ'तीगु)ती जेलवा�हतीकgसे�ठA ह� मुहत्त्वा�चा� नद< आह�.

* क;ल'विबय� नद< ह� अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< असे$न, ह� नद< प�लिसेविफौक सेमुद्रा�पयUती जे�ती�.

* ग्र�डे क;ल� ह� मुहत्त्वाप$ण) धोराण य� नद<वारा आह�.

* रा�ओ ग्र¸डे� नद< ह� नद< अमु�रिराक� वा मु�स्थिक्सेक; य�'चा� से�मु� तीय�रा कराती�.

* हवा�मु�न - विहवा�ळ्य�ती उ¤रा�से जे�न�वा�रा� मुविहन्य�ती - २८ अ'शा इंतीक� ती�पमु�ण असेती� तीरा नऋ) त्य�कडे� अu�रिराझा;न� वा�ळवा'ट< प्रद�शा�ती ती�पमु�न जे�स्ती वा प�ऊसे अवितीशाय कमु� अशा� परिरास्थिस्थेती� असेती�. से'यक्त से'स्थे�'च्य� प$वा) विकन�ऱ्य�कडे� वा�हण�ऱ्य�

गुल्फौ उष्‍ण प्रवा�ह�मुळ� य�र्थी�ल ती�पमु�न उष्‍ण असेती�. तीरा पणि�मु विकन�ऱ्य�वारा�ल क� लिलफौ;í नय� र्थी'डे से�गुरा� प्रवा�ह�मुळ� य�र्थी�ल ती�पमु�न प$वा) विकन�ऱ्य�प�क्षे� कमु� असेती�.

* वानस्पती� - हवा�मु�न�ती�ल फौराक�मुळ� य� खो'डे�ती�ल उ¤रा�कडे�ल वा दणिक्षेण�कडे�ल वानस्पती�मुध्य� विवाविवाधोती� आढाळ$न य�ती�. य� खो'डे�च्य� उ¤रा भ�गु�ती प्र�मुख्य�न� अल�स्क� य� भ�गु�ती शा�वा�ळ न�चा� इं. ट'ड्रा� प्रद�शा�य वानस्पती� आढाळ$न य�ती�ती. य�च्य�

दणिक्षेण�ल� से$चा�पण# अराण्य आह�ती. जे�र्थी� प�ईन, स्प्रुसे, फौरा, इं. वानस्पती� आढाळती�ती. मुध्यवाती� मुद�न गुवाती�ळ प्रद�शा म्हण$न प्रलिसेद्ध आह�. त्य�ल�चा प्र�अरा� प्रद�शा म्हणती�ती. तीरा दणिक्षेण�कडे� वा�ळवा'ट< प्रद�शा�ती क�ट�रा� झाडेप� आढाळती�ती.

उ¤रा अमु�रिराक� चा� खोविनजे से'प¤�

* खोविनजे ती�ल, दगुडे� क;ळसे� य� उत्प�दन�ब�बती उ¤रा अमु�रिराक� ह� जेगु�ती�ल अग्र�सेरा खो'डे आह�. जेगु�ती�ल एक$ णu¯¦झाक उत्प�दन�पकg ३५ % उत्प�दन उ¤रा अमु�रिराक� ती ह;ती�.

* चा�'द<च्य� उत्प�दन�से�ठA मु�स्थिक्सेक; ह� प्रमुखो द�शा आह�.

* जेगु�ती�ल एक$ ण उत्प�दन�पकg ५० % उत्प�दन एकटय़ा� अमु�रिराक� ती ह;ती�.

* गुहू ह� य� भ�गु�ती�ल प्रमुखो प�क असेल्य�न� य� भ�गु�ल� गुव्ह�चा� क;ठ�रा म्हणती�ती.

* न्य$फौ�उ'डेलड̧ेजेवाळ उष्‍ण प�ण्य�चा� वा शा�ती प�ण्य�चा�

प्रवा�ह एकत्र आल्य�न� य� दिठक�ण� मु�शा�'च्य� वा�ढा<से�ठA अनक$ ल परिरास्थिस्थेती� विनमु�)ण झा�ल�ल� आह�. म्हण$न य� दिठक�ण�ती�ल ग्र¸डे ब¸क ह� मु�से�मु�रा�से�ठA जेगुप्रलिसेद्ध प्रद�शा तीय�रा झा�ल�ल� आह�.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे�

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती लह�न रा�ज्य - ऱ्ह;डे आयलUडे

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती जे�स्ती ल;कसे'ख्य�चा� रा�ज्य - क� लिलफौ;í नय�

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< - मिमुसे�से�प� मिमुसेरा�

* अमु�रिराक� वा मु�स्थिक्सेक; य�'च्य� दराम्य�न से�मु�रा�षा� तीय�रा कराण�रा� नद< - रा�य; ग्र¸डे

* से'गुणक क्षे�त्र�ती�ल मु�यक्र;से�फ्टचा� ऑविफौसे - लिसेय�ट�ल

* भ$मुध्य से�गुरा� हवा�मु�न - क� लिलफौ;í नय�

* जेगु�ती�ल सेवा�)ती जे�स्ती ती�ल�चा� आय�ती कराण�रा� द�शा -अमु�रिराक�

* एक$ ण वा�जेविनर्मिमुJती�ती सेवा�)ती जे�स्ती जेलविवाद्याती विनर्मिमुJती�चा� वा�ट� असेण�रा� द�शा - क� नडे�

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती उष्‍ण वा सेवा�)ती शाष्‍क दिठक�ण - डे�र्थी व्ह�ल� (Death Valley)

* क� नडे�मुध्य� सेवा�)ती मु;ठ� शाहरा - ट;रा¸ट;

* क� नडे� ह� प�परा उद्या;गु�से�ठA प्रलिसेद्ध आह�.

* विवा�शाग्टन डे�से� ह� प;ट;मु�क य� नद<विकन�रा� आह�.

* प्रलिसेद्ध वा$व्हरा धोराण ह� क;ल;रा�डे; य� नद<वारा आह�.

* प�टस्बगु) य�ल� ल;खो'डे वा स्ट<ल उद्या;गु�चा� जेगु�चा� रा�जेधो�न� म्हणती�ती.

* अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती खो;ल दिठक�ण - डे�र्थी व्ह�ल�

* से�नफ्रॉ�न्सिन्सेस्क; य� शाहरा�ल� लिसेट< ऑफौ गु;ल्डन गु�ट असे� म्हणती�ती.

* क�प$से उत्प�दन�से�ट< ट�क्से�से ह� प्र�'ती प्रलिसेद्ध आह�.

* हवा�ई य� द्वी<पसेमु$ह�चा� रा�जेधो�न� ह;न$ल$ल$ ह� आह�

* न्य$य�क) ह� शाहरा हडेसेन नद<वारा आह�. तीसे�चा लिशाक�गु; ह� शाहरा लिशाक�गु; नद<वारा आह�.

दणिक्षेण अमु�रिराक�

य� खो'डे�चा� उ¤रा भ�गु ह� उष्‍ण कदिटब'धो�य आह�. विवाषावावा|¤�प�से$न जेसेजेसे� दणिक्षेण�ल� जे�वा� तीसेतीसे� ती�पमु�न कमु� कमु� ह;ती जे�ती�.

* अu�मु�झा�न नद<चा� खो;रा� - य� नद<चा� उगुमु अu�न्डसेj (Andes) पवा)ती�ती$न प�रू य�र्थी� ह;ती;. ह� ६५०० विक.मु�. ल�'ब नद< प�रूप�से$न ��झा�लमुधो$न अटल�'दिटक सेमुद्रा�ल� मिमुळती�.

* न�ईल नद<न'तीरा अu�मु�झा�न ह� दुसेऱ्य� क्रमु�'क�चा� ल�'ब नद< आह�.

* अu�मु�झा�न नद<च्य� खो;ऱ्य�ती द�ट विवाषावावा|¤�य वान� आह�ती. त्य�ल� स्थे�विनक भ�षा�ती से�ल्व्ह�से (selvas) असे� म्हटल�जे�ती�. य� नद<च्य� खो;ऱ्य�ती जे� शा�ती� क� ल� जे�ती� वितील� ग्यक�से(Guicas) असे� म्हणती�ती.

* ऑरान;क; नद<चा� उगुमु गुय�न�च्य� पठ�रा�वारून ह;ती;.

जेगु�ती�ल सेवा�)ती उ'चा ए'जेल धोबधोब� य� नद<वारा आह�.

* परा�ण� नद<चा� खो;रा� : ह� नद< प�रा�ग्वा� अणिण ��झा�ल य� द�शा�'चा� से�मु� विनणि�ती कराती�. दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� धोराण इंती�प; धोराण य� नद<वारा आह�.

* य� खो'डे�ती ती�न दिठक�ण� गुवाती�ळ प्रद�शा आह�ती. त्य�'चा� न�वा� ल�न�जे, क' प�से, प'प�से वा�ळवा'ट.

* आट�क�मु�चा� वा�ळवा'ट : लिचाल�च्य� विकन�ऱ्य�ल� असेल�ल� ह� जेगु�ती�ल सेवा�)ती शाष्‍क वा�ळवा'ट आह�. य�र्थी� से;न�, न�यट्र�ट आणिण क�परा ह� से�पडेती�ती.

* ग्र�न चा�क; प�रा�ग्वा�च्य� पणि�मु�ल� अणिण अजे�दिटन�च्य� उ¤रा�ल� अणिण ब;लिलव्हिव्हय�च्य� दणिक्षेण�ल� ह� गुवाती�ळ प्रद�शा आह�.

ग्र�नचा�क;चा� स्थे�विनक भ�षा�ती अर्थी) लिशाक�ऱ्य�'चा� भ$मु�.

अu�न्दसेj पवा)तीश्रे�ण� :

ह� पवा)तीश्रे�ण� व्ह�न�झाएल�, क;ल'विबय�, इंडे;रा, ब;लिलव्हिव्हय�, प�रू, लिचाल� आणिण अजे�दिटन� य� से�ती द�शा�'ती$न जे�ती�.

* सेरा;वारा� - ल�क मु�रा� क�ब; : ह� दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� सेरा;वारा आह�. ती� व्ह�न�झाएल�च्य� उ¤रा�ल� आह�. य� दिठक�ण� ती�ल से�पडेती�.

* ल�क दिटदिट क�क� (Lake Titi caca) ब;ल�व्हिव्हय� आणिण प�रू य� दराम्य�न ह� सेरा;वारा आह�.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे�

* ओप�क य� द�शा�'चा� सेमु$ह�ती असेण�रा� दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल द�शा - व्ह�न�झाएल�

* जेगु�ती�ल मु;ठ� ती�'ब� उत्प�दन - लिचाल�

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल भ$वा�मिष्टीती द�शा - ब;ल�व्हिव्हय� अणिण प�रा�ग्वा�

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल ल;कसे'ख्य�ती आघे�डे�वारा अनक्रमु� - ��झा�ल, क;ल'विबय�, अजे�दिटन�, प�रू.

* अजेÀदिटन�ती असेण�रा� गुवाती�ळ प्रद�शा प'प�से न�वा�न� ओळखोल� जे�ती;.

* ए'जेल धोबधोब� ह� व्ह�न�झाएल�ती�ल ओरिरान�क; (Orinaco) य� नद<वारा आह�.

* क्र$ डे ती�ल�से�ठA प्रलिसेद्ध असेल�ल� मु�रा�वा य�ब; सेरा;वारा व्ह�न�झाएल�ती आह�.

* से;विडेयमु न�यट्र�ट ह� आट�क�मु� वा�ळवा'ट�ती से�पडेती�.

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती उ'चा लिशाखोरा अu�क;नक�सेआ (Aconcasua) ह� आह�.

* दणिक्षेण अमु�रिराक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� शाहरा से�ओप�ल; (Saopaulo) आह�.

* Chuquicamata य�ल� क�परा क� विपटल ऑफौ द वाल्ड) असे� म्हणती�ती.

* गु�ल�क;बसे ह� ब�ट� दणिक्षेण अमु�रिराक� च्य� दणिक्षेण�ल� स्थिस्थेती आह�. ती� एक्वा�डे�अराच्य� ती�ब्‍य�ती आह�ती. ह� ब�ट� प्र�मुख्य�न� पशापक्षे� वा क�सेवा य�'च्य�से�ठA प्रलिसेद्ध आह�ती.

आविफ्रॉक� खो'डे

* जेगु�ती�ल प्र�चा�न से'स्क| ती�पकg इंजिजेन्सिप्शायन से'स्क| ती�चा� विवाक�से य� खो'डे�ती झा�ल�.

* प्र�क| वितीक राचान� - य� खो'डे�च्य� वा�यव्या�से अu�टल�से पवा)ती आह�.

* अu�टल�से पवा)ती वा इंलिर्थीय;विपय�चा� पठ�रा य�'च्य� दराम्य�न सेह�रा� वा�ळवा'ट पसेराल�ल� आह�.

* य� खो'डे�च्य� मुध्यभ�गु� क�'गु; नद<चा� विवाशा�ल खो;रा� आह�.

* य� खो'डे�च्य� प$वा) भ�गु�ती दणिक्षेण;¤रा पसेराल�ल� सेमु�रा� ५००० विक.मु�. चा� खोचादरा� आह�. ह� खोचादरा� झा�'विबय�मुल�वा�, ट�'झा�विनय�, क� विनय� वा इंलिर्थीओविपय�प�से$न ती�'बडेय़ा� सेमुद्रा�मु�ग्र� इंस्रा�यल वा जे�डे)न सेमुद्रा�पयUती पसेराल�ल� आह�ती.

* य� खोचादरा�ती ट�'गु�विनक�, मु�ल�वा� ह� सेरा;वारा� विनमु�)ण झा�ल�ल� आह�.

* खोचादरा�च्य� भ�गु�ती प$वा�से विकलिलमु�'जे�रा; वा क� विनय� ह� ज्वा�ल�मुखो�चा� पवा)ती आह�ती.

* विकलिलमु�'जे�रा; य� लिशाखोरा�'चा� उ'चा� ५, ८९५ मु�टरा असे$न य�ल� क्यब; असे�द�खो�ल म्हणती�ती. आविफ्रॉक� ती�ल सेवा�)ती उ'चा लिशाखोरा ह�चा आह�. ह� लिशाखोरा विवाषावावा|¤�वारा असे$न ती� न�हमु� बफौ�)च्छा�दिदती असेती�. य� पवा)ती�च्य� उती�रा�वारा क�फौgचा� उत्प�दन घे�तील�

जे�ती�.

* आविफ्रॉक� खो'डे�ल� खो$प ल�'ब से�गुराविकन�रा� ल�भल� आह�.

तीरा�ह� ती; द'तीरा न�ह�, त्य�मुळ� य�र्थी� नसे í गुक ब'दरा� कमु�

आह�ती.

* हवा�मु�न - य� खो'डे�ती$न कक) वा|¤, मुकरावा|¤ ह� य�ती असेल्य�न� य�चा� बरा�चासे� भ�गु उष्‍ण कदिटब'धो�ती य�ती;. य� खो'डे�ती�ल सेवा)से�धो�राण हवा�मु�न उष्‍ण आह�. य� खो'डे�चा� मु;ठ� विवास्ती�रा अणिण भtगु;लिलक राचान�ती�ल विवाविवाधोती� य�मुळ� ती�पमु�न वा

पजे)न्यमु�न य�ती विवाविवाधोती� दिदसेती�. य� खो'डे�च्य� पणि�मु विकन�ऱ्य�जेवाळ क� नरा� वा ब�ग्यल� य� शा�तीप्रवा�ह�'मुळ� सेह�रा� वा न�मु�विबय� विकन�रा� भ�गु�ती हवा�मु�न सेtम्य रा�हती�.

* न�ईल ह� जेगु�ती�ल सेवा�)ती ल�'ब नद< व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा�ती$न उगुमु प�वाती� वा उ¤रा�कडे� वा�हती�. शा�वाट< ह� नद< भ$मुध्य सेरा;वारा�ल� मिमुळती�.

* न�ईल नद<से द;न उपनद्या� आह�ती- न�ल न�ईल, श्व;ती न�ईल

* न�ल न�ईल वा श्व ¦;ती न�ईल य� सेद�नमुधो�ल खो�राटमु य� दिठक�ण� एकमु�क�'से मिमुळती�ती. अस्वा�न डे�मु ह� न�ईल नद<वारा ब�'धोल�ल� आह�.

* आविफ्रॉक� खो'डे�च्य� मुध्यभ�गु� झा�रा नद<चा� खो;रा� आह�. ह� नद< ब�रामु�ह� आह�. ह� नद< विवाषावावा|¤�ल� द;न वा�ळ� छ�दूनजे�ती�. य� नद<वारा इं'गु� धोराण ब�'धोल� आह�.

* दणिक्षेण�कडे� झा�'ब�झा� नद< आह�. जेगुप्रलिसेद्ध व्हिव्हक्ट;रिराय� धोबधोब� झा�'ब�झा� नद<वारा आह�. ह� नद< झा�'विबय� वा जिझाम्ब�म्वा� य� द;न द�शा�'चा� न�से í गुक से�मु�रा�षा� तीय�रा कराती�.

* झा�'ब�झा� नद<वारा करा�ब� ह� धोराण ब�'धोल�ल� आह�.

* झा�'ब�झा� नद<च्य� दणिक्षेण�ल�u¯¦लप;प; नद< आह�.

* आविफ्रॉक� ती�ल वा�ळवा'ट� - सेह�रा� वा�ळवा'ट, लिलविबय� वा�ळवा'ट, न�मु�विबय�चा� वा�ळवा'ट, कलह�रा� वा�ळवा'ट

आविफ्रॉक� ती�ल मुहत्त्वा�चा� द�शा :

१) मु;रा;क्क; ( रा�जेधो�न� राब�ती) : मु;रा;क्क;ती�ल मुरा�)क� शा ह� ऐवितीह�लिसेक शाहरा असे$न य�से ल�ल शाहरा असे�द�खो�लम्हणती�ती, क�राण घेराब�'धोण�से�ठA ल�ल दगुडे वा ती�'बडेय़ा� मु�ती�चा� वा�परा कराण्य�ती आल� आह�.

२) इंजिजेप्ती ( रा�जेधोन� क� रा;) : क� रा; य� शाहरा�जेवाळ<ल गु�झा� य�र्थी�ल विपरा�मिमुडे जेगुप्रलिसेद्ध आह�. आविफ्रॉक� खो'डे�च्य� ईशा�न्य भ�गु�ती द�ट ल;कसे'ख्य� असेल�ल� ह� द�शा आह�. य�ल�चा मिमुत्र असे�द�खो�ल म्हणती�ती. ह� द�शा उष्‍णकदिटब'धो�ती�ल हवा�मु�न�च्य� प्रद�शा�ती य�ती;. य�र्थी� उन्ह�ळ� ती�व्र तीरा विहवा�ळ सेtम्य असेती;. उन्ह�ळ्य�च्य� क�ळ�ती न�ईल नद<च्य� प्रद�शा�ती खोमुलिसेन ह� उष्‍ण वा

क;राडे� वा�रा� वा�हती�ती. ती� वा�रा� मु;ठय़ा� प्रमु�ण�ती धो$ळ वा वा�ळ$ वा�हून आणती�ती.

३) अल�क्झा�'विड्राय� : ह� इंजिजेप्तीमुधो�ल मुहत्त्वा�चा� शाहरा असे$न ती� नसे í गुक ब'दरा आह�.

४) प;ट) सेद : ह� एक उ¤मु ब'दरा आह�. तीसे�चा व्या�प�रा� दृष्टी�न� ती� मुहत्त्वा�चा� मु�नल� जे�ती�. सेएझा क�लवा� मु�गु�)न� य� ब'दरा�ती$न वा�हती$क चा�लती�.

दणिक्षेण आविफ्रॉक� :

ह� द�शा आविफ्रॉक� खो'डे�च्य� दणिक्षेण भ�गु�से असे$न से;न�, विहरा� य� खोविनजे�'से�ठA तीसे�चा प्र�ण� से'प¤�से�ठA ह� प्रलिसेद्ध आह�.

* ह� द�शा सेमुशा�ती;ष्‍ण कदिटब'धो�ती आल्य�न� य�र्थी�ल हवा�मु�न सेtम्य वा आल्ह�दद�यक आह�.

* ब�ग्यल� ह� शा�तीप्रवा�ह य�'च्य� पणि�मु विकन�ऱ्य�वारून जे�ती;.

* पवा)ती�य प्रद�शा�ती रू' दपण#य प�नझाडे� वान� असे$न य�र्थी�ल व्ह�ल्ड पठ�रा गुवाती�ळ क राण�'से�ठA प्रलिसेद्ध आह�.

* य� गुवाती�ळ प्रद�शा�मुळ� य�र्थी� गु�डे�, ह¤�, चिंसेJह य�'से�राख्य� प्र�ण्य�'चा� से'ख्य� विवापल आह�.

* य�र्थी�ल हिंकJबल्रे� ह� शाहरा विहऱ्य�'से�ठA प्रलिसेद्ध आह�. य� शाहरा�ती विहऱ्य�'च्य� खो�ण�से�ठA खो;दल�ल� विवाह�रा ह� भ$तील�वारा�ल मु�णसे�न� खो;दल�ल� सेवा�)ती खो;ल विवाह�रा सेमुजेल� जे�ती�.

* दणिक्षेण आविफ्रॉक� ती विनग्र; वा'शा�च्य� ल;क�'मुध्य� हtसे�, झाल$, स्वा�झा�, से;र्थी;, आद< प्रमुखो जे�ती� अह�ती.

* विकन�ऱ्य�जेवाळ<ल ल;कसे'ख्य� द�ट असे$न पठ�रा� भ�गु�ती वा वा�ळवा'ट< भ�गु�ती ल;कसे'ख्य� कमु� आह�.

* य� द�शा�ती�ल विप्रट;रिराय�, जे;ह;न्सेबगु), क� पट�ऊन, दराब�न ह� प्रमुखो शाहरा� आह�ती.

मुहत्त्वा�चा� मुद्दे� -

१) कलह�रा� वा�ळवा'ट ह� ऑरा�जे नद< वा झा�'ब�झा� नद< य�'च्य� दराम्य�न आह�.

२) कलह�रा� वा�ळवा'ट�ती$न भ$मुध्यसे�गुरा�कडे� वा�हण�ऱ्य� उष्‍ण स्थे�विनक वा�ऱ्य�'न� लिसेरा�क; असे� म्हणती�ती.

३) आविफ्रॉक� ती�ल सेवा�)ती उ'चा लिशाखोरा विकलिल�मुजे�रा; आह�.

४) सेएझा क�लवा� ह� १७२ विकमु�. असे$न भ$मुध्यसे�गुरा�ल� गुल्फौ ऑफौ सेएझा वा ती�'बडे� सेमुद्रा य� मु�ग्र� जे;डेती;.

५) क�'गु; नद<च्य� खो;ऱ्य�ती विपग्मु� ह� जेनजे�ती� रा�हती�.

६) झा�'विबय� आणिण जिझाम्ब�ब्‍वा� य� द�शा�'चा� नसे í गुक से�मु� झा�'ब�झा� ह� नद< बनवाती�.

७) झा�'ब�झा� य� नद<वारा प्रलिसेद्ध क;ब;रा� ब�से� (Cobora Bassa) ह� धोराण आह�.

८) व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा ह� आविफ्रॉक� ती�ल सेवा�)ती मु;ठ� सेरा;वारा असे$न ती� यगु�'डे�, क� विनय� आणिण ट�'झा�विनय� य� दराम्य�न पसेराल�ल� आह�. श्व ¦;ती न�ईल नद< य�र्थी$न उगुमु प�वाती�. ह� सेरा;वारा खोचादरा�ती य�ती न�ह�. य� सेरा;वारा�ती$न विवाषावावा|¤ जे�ती�.

९) व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा ह� जेगु�ती�ल क्रमु�'क ती�नचा� सेरा;वारा आह�. १) क� न्सिस्पयन सेमुद्रा

२) ल�कसेप�रा�यरा ( उ¤रा अमु�रिराक�)

३) व्हिव्हक्ट;रिराय� सेरा;वारा

१०) जिजे��ल्टराचा� से�मुद्राधोन� ह� भ$मुध्य से�गुरा ती� अटल�'दिटक

सेमुद्रा य�'न� जे;डेती�, तीरा यरा;प वा आविफ्रॉक� य�'न� वा�गुळ<

कराती�.

११) ती�'बडे� सेमुद्रा ह� आविफ्रॉक� वा आलिशाय� खो'डे�से वा�गुळ� कराती;.

१२) ती�'बडे� सेमुद्रा�ल� ल�गु$न असेल�ल� आविफ्रॉक� चा� द�शा

इंजिजेप्ती, सेद�न, इंरा�ट्र<य� (Eritrea) जे�बtती� (Djibouti)

१३) से;मु�लिलय� (Somalia), जे�बtती� (Djibouti), इंर्रिराJट<य� (Eritrea) आणिण इंर्थी;विपय� (Ethopia) य�'न� आविफ्रॉक� चा�u¯¦शागु म्हणती�ती.

१४) सेह�रा� वा�ळवा'ट�ती�ल खोडेक�ळ दगुडे� वा�ळवा'ट< भ�गु�से हमु�द� असे� म्हणती�ती. तीरा लिलविबय�मुधोल्य� दगुडे� खोडेक�ळ वा�ळवा'ट�से से�रा�रा म्हणती�ती.

१५) आविफ्रॉक� खो'डे�ती�ल ल;कसे'ख्य�च्य� दृष्टी�न� जे�स्ती ल;कसे'ख्य� असेल�ल्य� द�शा�'चा� उतीराती� क्रमु -

१) न�यजे�रिराय�

२) इंजिजेप्ती

३) इंर्थी;विपय�

४) झा�रा

१६) से;न� विहऱ्य�'चा� भ$मु� म्हण$न दणिक्षेण आविफ्रॉक� ल� ओळखोल� जे�ती�.

१७) लिसेरा�क� वा�ऱ्य�'न� लिलविबय�ती विगुब्‍ल� य� न�वा�न� ओळखोल� जे�ती�.

१८) ट�'गु�विनक� ह� सेरा;वारा ट�'झा�विनय�, झा�रा आणिण झा�'विबय� द�शा�'दराम्य�न आह�

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 23, 2013

MPSC रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे� २०१३

MPSC रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे� २०१३

जे�विहरा�ती विनघे�ल�.

जे�विहरा�ती य�र्थी� बघे� Click HERE for Details.

फौ�मु) भराण्य�से�ठA CLICK HERE

MPSC रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे� 2013 जे�विहरा�ती आल� असे$न फौ�मु)भराण्य�से�ठAhttp://mpsconline.gov.in/html/index.php य� वा�बसे�एट वारा प्रर्थीमु registration करा� , त्य�मुधो� तीमुचा� सेवा) शा�क्षेणिणक मु�विहती� , फौ;ट; , से�इंन व्यावास्थिस्थेती update करा� .. आणिण मुगु न'तीरा APPLY EXAM य�

बटन�वारा क्ल�क करून MPSC रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे� 2013 से�र्थी� apply करा�वा� .

IMP NOTE- ***** ज्य�न� आधो� से�ईंट वारा registration क� ल� आह� त्य�न� पराती registration करु नय�

****BEST OF LUCK****

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 16, 2013

एमुप�एसेसे� प�परा- १ : घेटक पय�)वाराण

पय�)वाराणशा�स्त्र घेटक�चा� तीय�रा�

MPSC paper-1: subject environment

गु�ल्य� द;न वाषा�Uती मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�न� प�एसेआय, एसेट<आय, अलिसेस्टन्ट, सेराळसे�वा� भराती� तीसे�चा रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे� य�'च्य� एक$ णचा अभ्य�सेक्रमु, परा�क्षे�पद्धती� वा प्रश्न�'चा� स्वारूप य�'मुध्य� आमु$ल�ग्र बदल क� ल� आह�ती. तीसे�चा १० जे$न २०१२ रा;जे� झा�ल�ल्य� रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे�ती�ल प्रश्न�'चा� स्वारूप लक्षे�ती घे�ती� अप�क्षे�प्रमु�ण� २०१३ य� वाषा# ह;ण�ऱ्य� रा�ज्यसे�वा�

प$वा)परा�क्षे�चा� स्वारूप क� द्रा<य ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� प$वा)परा�क्षे�च्य� धोती#वारा बदलल� आह�. य�प�कg से�मु�न्य क्षेमुती� चा�चाण� प�परा १च्य� दिदल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�ती�ल भ�गु- ६ म्हणजे�चा पय�)वाराणशा�स्त्र

विवाषाय�चा� मुहत्त्वा

गु�ल्य� क�ह� वाषा�Uती प्रक�शाझा;ती�ती आल�ल्य� जे�गुवितीक ती�पमु�नवा�ढा, हरिरातीगु|ह परिराण�मु, वान�'चा� ती;डे, प्रदूषाण, त्सेन�से� ल�ट� य� पय�)वाराण�ती�ल अविनष्टी बदल�'मुळ� तीसे�चा य�मुळ� झा�ल�ल्य� जे�विवातीह�न� वा विवा¤ह�न�मुळ� पय�)वाराण�से'ब'धो� अभ्य�से�चा� मुहत्त्वा

वा�ढाल� आह�.

रिराओ-दिद- जिजेन�रा; (��झा�ल) य�र्थी� १९९२ से�ल�

झा�ल�ल्य� पविहल्य� जे�गुवितीक वासे'धोरा� परिराषाद तीसे�चा जे;ह�न्सेबगु) (द. आविफ्रॉक�) य�र्थी� शा�श्वती विवाक�से�से�ठA २००२ से�ल� झा�ल�ल्य� जे�गुवितीक परिराषाद�न�

पय�)वाराण�ती�ल ह;ण�ऱ्य� अविनष्टी बदल�'कडे� जेगु�चा� लक्षे वा�धो$न घे�तील�. २०१२ मुध्य� ��झा�लमुध्य� झा�ल�ल्य�

रिराओ- २१ परिराषाद�ती असे�चा प्रयत्न झा�ल�. त्य�मुळ� जे�गुवितीक प�तीळ<वारा ह;ण�ऱ्य� पय�)वाराण�च्य� ऱ्ह�से�ल� अटक�वा करा�यचा�असे�ल, तीसे�चा पय�)वाराण से'वाधो)न करा�यचा� असे�ल तीरा विवाविवाधो द�शा�'न� पय�)वाराण�से'ब'धो� क� ल�ल� क�यद� वा करा�रा य�'चा� क�ट�क;रा

प�लन

कराण� आवाश्यक आह�. तीसे�चा शा�श्वती विवाक�से�से�ठA द�शा�ती�ल जेनती�चा� सेहभ�गु मिमुळविवाती�न� अविवाकलिसेती द�शा मु�गु� रा�हण�रा न�ह�ती य�चा� क�ळजे� घ्य�वाय�चा� आह�. पय�)य�न� एक प्रशा�सेकgय अमिधोक�रा� म्हण$न पय�)वाराण�से'ब'धो�च्य� सेवा) से'कल्पन� मु�विहती� असेण� आवाश्यक आह�.

अभ्य�सेक्रमु�चा� स्वारूप

ह� अभ्य�सेक्रमु मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� प$वा)परा�क्षे�च्य� से'दभ�)ती जेरा� नवा�न असेल� तीरा� वा आय;गु�न� सेध्य� तीरा� य� विवाषाय�से'दभ�)ती अभ्य�से�वाय�चा� मुद्दे� दिदल� नसेल� तीरा� य�प$वा# झा�ल�ल्य� मुह�रा�ष्ट्र वानसे�वा� प$वा)परा�क्षे�, तीसे�चा रा�ज्यसे�वा� से�मु�न्य

अध्ययन प�परा-१, सेराळसे�वा� भराती� परा�क्षे� आल�ल्य� प्रश्न�'वारून वा दिदल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�शा� से'ब'धो�ती मुद्देय़ा�'चा� अभ्य�से क� ल्य�से य� विवाषाय�चा� परिराप$ण) तीय�रा� ह;ऊ शाकती�. वारा�ल परा�क्षे�'च्य� से'दभ�)वारून य� विवाषाय�से'दभ�)ती क�ह� मुहत्त्वा�चा� मुद्दे�-

१) परिरास्थिस्थेती� विवाज्ञा�न वा परिरास्थिस्थेवितीक व्यावास्थे�- ऊजे�) प्रवा�ह, वास्ती$-चाक्र, अन्न शा|'खोल� वा अन्न जे�ळ�.

२) पय�)वाराण अवानती� वा से'वाधो)न- जे�गुवितीक परिरास्थिस्थेवितीक असेमुती;ल प्रदूषाण वा हरिरातीगु|ह परिराण�मु.

३) हरिरातीगु|ह परिराण�मु�ती�ल क�ब)न- डे�य ऑक्से�इंडे वा मिमुर्थी�नचा� भ$मिमुक�.

४) जे�गुवितीक ती�पमु�न�ती�ल वा�ढा, जे�वाविवाविवाधोती�ती�ल घेट आणिण वान�'चा� ऱ्ह�से.

५) पय�)वाराण से'राक्षेण�ब�बती क�यद� वा पय�)वाराण�य प्रभ�वा�चा� परा�क्षेण क्य;ट; प्र;ट;क�ल वा क�ब)न क्र� विडेटjसे.

६) शाहरा� कचारा� व्यावास्थे�पन, से�गुरा� से'राणिक्षेती क्षे�त्र- १ वा से�गुरा� से'राणिक्षेती क्षे�त्र -२.

७) मु�नवा� विवाक�से वा पय�)वाराण, पय�)वाराण- प$राकविवाक�से (शा�श्वती-विवाक�से).

८) न�सेर्षिगुJक से�धोनसे'प¤�चा� से'धो�राण, विवाविवाधो प्रक�राचा� प्रदूषाण� वा पय�)वाराण आप¤�.

९) पय�)वाराण�ती से'वाधो)न�ती क�य)राती असेल�ल्य� जे�गुवितीक प�तीळ<वारा�ल रा�ज्य- रा�ष्ट्र से'घेटन�.

१०) जे�विवाक बहुविवाविवाधोती� वा वाती�वाराण�ती�ल बदल.

११) एनजे# विपरा�मिमुडे, मिमुल�विनअमु यक; व्हिस्टस्ट<मु असे�सेमु�ट, फौ�यट;प्ल�क्ट�न, मु¸ग्र$व्ह अराण्य�, अभय�राण्य�, मुरा�नअपवा�चिंलJगु, ब�य;स्फीgअरा रिराझाव्uuह), रा�ष्ट्र�य अभय�राण्य�, टर्मिमुJन�टरा से�डेjसे, ओझा;न र्थीरा�चा� झा�जे इं.

प्रश्नपवित्रक� चा� स्वारूप

२०११ वा २०१२ च्य� क� द्रा<य ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� परा�क्षे�मुध्य� य� घेटक�'वारा १३- १४ प्रश्न विवाचा�राल�ल� आह�ती. तीसे�चा य� घेटक�ल� २०० गुण�'प�कg २८- ३० गुण ह;ती�. ह�चा स्वारूप मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� २०१३ ती�ल प$वा)परा�क्षे�ती असेण्य�चा�

द�ट शाक्यती� आह�.

परा�क्षे�णिभमुखो तीय�रा�

से'ब'मिधोती विवाषाय�च्य� तीय�रा�से�ठA वारा�ल अभ्य�सेक्रमु�चा� मुद्दे� अभ्य�सेती�न� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� से'कल्पन� स्पष्टी कराण्य�वारा भरा द्या�वा� तीसे�चा मुह�रा�ष्ट्र वानसे�वा� प$वा)परा�क्षे�. रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे� से�मु�न्य अध्ययन-प�परा- १ वा सेराळसे�वा� भराती� परा�क्षे� तीसे�चा

य$प�एसेसे�चा� २०११ वा २०१२ च्य� प$वा)परा�क्षे�ती�ल से'ब'मिधोती विवाषाय�वारा�ल प्रश्न अभ्य�सेल� तीरा नक्कgचा फौ�यद� ह;ईल.

से'दभ) से�विहत्य

१) पय�)वाराणशा�स्त्र (मुरा�ठA): (Textbook of Environmental (U.G.C. publication) studies By Erach Bharucha ( मुरा�ठA अनवा�द क�. लिसेजिद्धविवान�यक बवा�)

२) पय�)वाराण�य भ$गु;ल (द. मु�गु�स्ट�टक�रा ए. ब�. सेवाद<)

३) स्टडे� सेक) ल प्रक�शान (डे�. आन'द प�ट<ल)

से�मु�न्य क्षेमुती� चा�चाण� प�परा- १ ( नवा�न अभ्य�सेक्रमु�नसे�रा)

४) विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� ' क� द्रा<य पय�)वाराण वा वानमु'त्र�लय' च्य� वा�बसे�इंटवारा वा�ळ;वा�ळ< भ�ट द्या�वा�.

वा�बसे�इंट प¤� -www.enfor.nic.in.

७ एविप्रल २०१३ मुध्य� ह;ण�ऱ्य� रा�ज्यसे�वा� प$वा) परा�क्षे�ती प�परा १मुध्य� पय�)वाराण ह� स्वाती'त्र घेटक अ'तीभ$)ती क� ल� आह�. ह� विवाषाय य$प�एसे�च्य� प�परा १च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती ह;ती�चा. गु�ल्य� द;न वाषा�Uच्य� प्रश्नपवित्रक� चा� अभ्य�से क� ल्य�से एक गु;ष्टी लक्षे�ती य�ती�- ह�

घेटक प�से ह;ण्य�से�ठA अत्य'ती मुहत्त्वाप$ण) आह�, क�राण जेवाळजेवाळ २० ती� २५ प्रश्न य� घेटक�वारा विवाचा�राल� गु�ल� आह�ती. आपण य� घेटक�ती�ल परा�क्षे�च्य� दृष्टी�न� मुहत्त्वाप$ण) ब�ब� सेमुजे$न घे�ण�रा आह;ती.

पय�)वाराण :- पय�)वाराण ह� से'कल्पन� बहुव्या�प� आह�. पय�)वाराण य� से'कल्पन�ती जे�विवाक, अजे�विवाक घेटक�'चा� सेमु�वा�शा ह;ती;.

पय�)वाराण राक्षेण�से�ठA क�मु कराण�ऱ्य� से'घेटन� :-

१) से'यक्त रा�ष्ट्र से'घेटन�चा� पय�)वाराण क�य)क्रमु [United Nations Environment Programme (UNEP)] :-

से'यक्त रा�ष्ट्र से'घेटन�च्य� पय�)वाराण क�य)क्रमु�चा� सेरुवा�ती १९७२मुध्य� स्ट�कह;मु य�र्थी� आय;जिजेती क� ल�ल्य� जे�गुवितीक पय�)वाराण परिराषाद�ती झा�ल�. य�चा� प्रमुखो क�य�)लय क� विनय�चा� रा�जेधो�न� नरा;ब� य�र्थी� आह�. य�चा� प्रमुखो क�य) म्हणजे�- से'यक्त रा�ष्ट्र

से'घेटन�च्य� मु�फौ) ती पय�)वाराण�वारा विवाविवाधो परिराषाद�'चा� आय;जेन कराण�, त्य�ती$न य�ण�ऱ्य� लिशाफौ�रासे^न� व्या�वाह�रिराक रूप द�ती�.

द;ह� परिराषाद :-

कती�राचा� रा�जेधो�न� द;ह� य�र्थी� ८ विडेसे�बरा २०१२ रा;जे� वा�ती�वाराण बदल�से'दभ�)ती मुहत्त्वाप$ण) परिराषाद झा�ल�. य�मुध्य� क्य;ट; प्र;ट;क�लच्य� जे�गु� जे�गुवितीक सेहमुती� असेल�ल्य� करा�रा�से २०१५ पयUती अ'वितीमु रूप द�ण्य�ती य�ईल ह� मुहत्त्वाप$ण) विनण)य

झा�ल�. ( ह� उडेढा 18 - उटढा 8 परिराषाद ह;ती�.)

वा�ती�वाराण बदल�से'दभ�)ती सेविवास्तीरा अभ्य�से कराण्य�से�ठA विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� <http://www.unep.org/> ह� से'क� तीस्थेळप�ह�वा�.

२) यन�स्क;चा� मु�नवा आणिण जिजेवा�वाराण क�य)क्रमु:- (Man and Biosphere Programme)

मु�नवा वा जिजेवा�वाराण (Man and Biosphere) य�'च्य�ती जे�गुवितीक स्तीरा�वारा सेधो�राण� कराण्य�से�ठA यन�स्क;द्वी�रा� य� क�य)क्रमु�चा� सेरुवा�ती १९७० मुध्य� कराण्य�ती आल�.

३) जे�गुवितीक वान्यजे�वा क;षा (World Wildlife Fund) WWF :-

वान्यजे�वा�'चा� से'राक्षेण कराण्य�च्य� ह�ती$न� १९६१मुध्य� य� से'स्थे�चा� स्थे�पन� कराण्य�ती आल�

य� से'स्थे�चा� मुख्य क�य�)लय न्सिस्वात्र्झालडे य�र्थी� आह�.

पय�)वाराण राक्षेण�चा� क�य) कराण�ऱ्य� भ�राती�ती�ल मुहत्त्वाप$ण) से'स्थे� :-

१) ब�ट�विनकल सेव्uuह� ऑफौ इं'विडेय� (BSI ) :-

य� से'स्थे�चा� स्थे�पन� १८९० से�ल� क;लक�ती� य�र्थी� कराण्य�ती आल�, १९३९ से�ल�न'तीरा क�ह� वाषा�Uसे�ठA ह� से'स्थे� ब'द ह;ती�, मु�त्र १९५४ से�ल� ह� पन्ह� सेरू कराण्य�ती आल�.

२) झाल�जिजेकल सेव्uuह� ऑफौ इं'विडेय� (ZSI) :-

य� से'स्थे�चा� स्थे�पन� १९१६ मुध्य� कराण्य�ती आल�. य� से'स्थे�मु�फौ) ती प्र�ण्य�'चा� वागु#कराण वा पय�)वाराण�से'ब'धो� मु$लभ$ती से'शा;धोन क� ल� जे�ती�.

३) ब�म्ब� न�चाराल विहस्ट्र< से;से�यट< (BNHS) :-

ह� विनसेगु) से'वाधो)न क्षे�त्र�ती क�य) वा से'शा;धोन कराण�रा� सेवा�)ती परा�तीन विबगुराशा�सेकgय से'स्थे� ठ�डे आह�.

स्थे�पन� १८८३ मुब'ई य�र्थी� य� से'स्थे�मु�फौ) ती 'ह�न)विबल' ह� ल;कविप्रय मु�लिसेक तीसे�चा आ'तीरारा�ष्ट्र�य स्तीरा�वारा�ल ' जेन)ल ऑफौ न�चाराल विहस्ट्र<' ह� से'शा;धोनपरा मु�लिसेक प्रक�लिशाती ह;ती�. य�लिशावा�य इंतीरा मुहत्त्वाप$ण) से'स्थे�

१. से�टरा फौ�रा से�यन्से अu�ण्डे एस्थिन्व्हरा�नमु�ट - नवा� दिदल्ल�

२. से�टरा फौ�रा एस्थिन्व्हरा�नमु�ट एज्यक� शान - अहमुद�ब�द

३. सेल�मु अल� से�टरा फौ�रा ऑराविनर्थी�ल�जे� अu�ण्डे न�चाराल विहस्ट्र< - क;ईमुती$रा

४. वा�इंल्ड ल�इंफौ इंस्थिन्स्टटय़ा$ट ऑफौ इं'विडेय� - डे�हरा�डे$न

५. आलिशाय� खो'डे�ती�ल पविहल� मुगुरा प्रजेनन वा से'शा;धोन क� द्रा ( क्र;क;डे�इंल ब�क ट्रस्ट)- मुद्रा�से

परिरास्थिस्थेती�कg - सेजे�वा वा त्य�'च्य� सेभ;वाती�लचा� पय�)वाराण य�'च्य� सेहसे'ब'धो�चा� शा�स्त्र म्हणजे� परिरास्थिस्थेती�कg र्थी;डेक्य�ती परिरास्थिस्थेती�कg य� शा�स्त्र�ती प|र्थ्‍यावा�वारा�ल सेवा) सेजे�वा से$क्ष्मु जे�वा वा पय�)वाराण य�'च्य� आ'तीराविक्रय� जे�ण$न घे�ण्य�चा� प्रयत्न क� ल�

जे�ती;. अन्uसे) ह�क� ल य� जेमु)न जे�वाशा�स्त्रज्ञा�न� परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्र�से�ठA (Ecology) ह� से'ज्ञा� सेवा)प्रर्थीमु वा�पराल�.

परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्र�ती परिरासे'स्थे� ह� अभ्य�से�चा� एकक (Unit) मु�नल� जे�ती�.

परिरासे'स्थे� -

१९३५ मुध्य� वि�दिटशा परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्रज्ञा ए. से�. टन्सेल� य�'न� परिरास्थिस्थेती�कg ह� से'कल्पन� सेवा)प्रर्थीमु मु�'डेल�. त्य�'च्य� मुती� सेजे�वा वा त्य�'चा� वासेवितीस्थे�न य�'चा� एकवित्रती से'राचान� म्हणजे� परिरासे'स्थे�.

परिरास्थिस्थेती�कg मुन;रा� (Pyramid) :-

वि�दिटशा शा�स्त्रज्ञा परिरास्थिस्थेती�कg शा�स्त्रज्ञा चा�ल्से) एल्टन य�'न� १९२७ से�ल� परिरास्थिस्थेती�कg मुन;ऱ्य�चा� से'कल्पन� मु�'डेल�. परिरासे'स्थे�ती ऊजे�) ह� एक� जिजेवा�कडे$न दुसेऱ्य� जिजेवा�कडे� हस्ती�'तीरा�ती ह;ती असेती�. ऊजे�चा� हस्ती�'तीरा ह;ती असेती�न� मु$ळ ऊजे�चा�

ती�व्रती�न� ऱ्ह�से ह;ती असेती;.

अन्नसे�खोळ< (Food Chain) :- प्रत्य�क सेजे�वा�च्य� अन्सिस्तीत्वा�ल� ऊजे�चा� गुराजे असेती�. से$य)प्रक�शा�मुळ� वानस्पती� वा�ढाती�ती. वानस्पती�वारा शा�क�ह�रा� प्र�ण� जेगुती�ती. शा�क�ह�रा� प्र�ण्य�'न� मु�'से�ह�रा� प्र�ण� खो�ती�ती. वानस्पती�, शा�क�ह�रा� प्र�ण� वा

मु�'से�ह�रा� प्र�ण� अन्न�से�ठA परास्परा�'वारा अवाल'ब$न असेती�ती, य�ल�चा अन्नसे�खोळ< म्हणती�ती.

ऊजे�)विवाविनमुय स्तीरा (Tropical Level) :- अन्नसे�खोळ<ती�ल उत्प�दक�'कडे$न विवाविवाधो स्तीरा�'तील्य� भक्षेक�'कडे� अन्नऊजे�च्य� विवाविवाधो प�तीळ्य�'न� ऊजे�)विवाविनमुय स्तीरा असे� म्हणती�ती. १९४२मुध्य�u¯¦लडेमु�न य� विवाचा�रावा'ती�न� य� अन्नऊजे�) से'क्रमुण�च्य� विवाविवाधो प�तीळ्य�'न� ऊजे�)विवाविनमुय स्तीरा Trophical Level असे� न�वा दिदल�.

अन्नजे�ळ< (Food Web) :- एक�चा परिरासे'स्थे�ती एक�प�क्षे� अमिधोक अन्नजे�ळ्य� एकमु�क�'शा� से'ब'मिधोती वा आ'तीराभ�दक असेती�ती य�'न� अन्नजे�ळ< असे� म्हणती�ती.

प�रिरास्थिस्थेवितीक क�य)स्थेळ :- जे;से�फौ ग्र�नल� य� वा�ज्ञा�विनक�न� सेवा)प्रर्थीमु पक्षे�'च्य� अभ्य�से�वारून ह� से'ज्ञा� मु�'डेल�. परिरासे'स्थे�च्य� अभ्य�से�ती सेजे�वा�'च्य� वासेवितीस्थे�न�चा� गुणवा�लिशाष्टीय़ा� सेमुजे$न घे�ण� अवितीशाय आवाश्यक असेती�. क�राण वासेवितीस्थे�न�च्य�

गुणवा�लिशाष्टीय़ा�'वाराचा सेजे�वा�'चा� अन्सिस्तीत्वा, विवातीराण वा क�य) विनणि�ती ह;ती�. र्थी;डेक्य�ती परिरासे'स्थे�ती�ल सेजे�वा�'चा� वासेवितीस्थे�न वा क�य) य�'चा� वाण)न म्हणजे� परिरास्थिस्थेती�कg क�य)स्थेळ ह;य.

जे�वाविवाविवाधोती� :- प|र्थ्‍यावा�वारा�ल जे�वासे|ष्टी�मुध्य� विवाविवाधो प्रक�राचा� सेजे�वा विवाविवाधो परिरासे'स्थे�मुध्य� वा�गुवा�गुळ्य� प्रक�राचा� णिभन्नआक�रा�चा�, आक�रामु�न�चा�, से'राचान�चा� आणिण विनराविनरा�ळ्य� गुणसे$त्र�'चा� कमु� अमिधोक आयष्‍यमु�न�चा� वा आ'तीरासे'ब'धो असेल�ल�

आढाळती�ती त्य�ल�चा जे�वाविवाविवाधोती� असे� म्हणती�ती.

१९९२ मुध्य� ��जिझालच्य� रा�जेधो�न�ती, रिराओडे� जे�न�शा� य�र्थी� झा�ल�ल्य� वासे'धोरा� परिराषाद�ती जे�वाविवाविवाधोती� ह� शाब्‍द प्रचालिलती झा�ल�.

जे�वाविवाविवाधोती�चा� प्रक�रा

अनवा'शा�य विवाविवाधोती� (Genetic Diversity):-

एक�चा जे�ती�च्य� प्र�ण्य�'च्य� जे�नमुध्य� दिदसे$न य�ण�रा� विवाविवाधोती� म्हणजे� अनवा'शा�य विवाविवाधोती�. उद�. गु�ई- म्हशा� य�'च्य� गुणसे$त्र�ती बदल घेडे$न नवा�न से'करिराती जे�ती� विनमु�)ण क� ल्य� जे�ती�ती. से'करिराती विबय�ण� इं.

प्रजे�ती�चा� विवाविवाधोती� (Species Diversity) :-

एक�चा अमिधोवा�से�ती विवाविवाधो प्रक�राचा� वा विवाविवाधो जे�ती^चा� सेजे�वा वा�गुवा�गुळ्य� से'ख्य�न� रा�हती�ती त्य�ल�चा प्रजे�ती�य विवाविवाधोती�म्हणती�ती. प्रजे�ती�य विवाविवाधोती� नसे í गुक परिरासे'स्थे� आणिण क| षा� परिरासे'स्थे�मुध्य� जे�स्ती दिदसे$न य�ती�.

परिरासे'स्थे� विवाविवाधोती� (Ecosystem Diversity):-

प्रत्य�क परिरासे'स्थे�ती�ल उत्प�दक, भक्षेक विवाघेटक ह� ठरा�वा�क असेती�ती म्हण$न परिरासे'स्थे� बदल�बरा;बरा ह� घेटकह� बदलती�ती. उद�. गुवाती�ळ परिरासे'स्थे�ती से�प, उ'द<रा, सेराडे� इं. विवाविवाधो प्रक�राच्य� प्रजे�ती� एकत्र रा�हती�ती तीरा गु;डेय़ा� प�ण्य�च्य� परिरासे'स्थे�तीक�सेवा, मु�से�, प�णवानस्पती� एकत्र रा�हती�ती.

Posted by Dheeraj Chavan No comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, अभ्य�से वा परा�क्षे� विनय;जेन, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

एमुप�एसेसे� रा�ज्यसे�वा� प$वा) प�परा- १ चा� तीय�रा�

डे�ल क�रान�जे�चा� एक वा�क्य खो$पचा छ�न आह�. ती; म्हण�ल� ह;ती�, ' जेगु�ती�ल उ¤'गु यशा त्य�'न�चा मिमुळ�ल�, ज्य�'न� ती� यशा मिमुळण्य�चा� अजिजेब�ती शाक्यती� नसेती�न�द�खो�ल यशा�से�ठA त्य�'न� प्रयत्न सेरू ठ� वाल�.'

स्पधो�)परा�क्षे� म्हटल� कg, यशा-अपयशा, नरा�श्य ह� आल�चा. स्पधो�)परा�क्षे� ह� एक क� फौ आह�. यशा मिमुळ�ल' न�ह� ती;पयUती हिंकJवा� अपयशा� ह;ऊन वाय;मुय�)द� से'पती न�ह�, ती;पयUती ह� क� फौ उतीराती न�ह�.

य� वाषा�Uचा� परा�क्षे� फौ�राचा मुहत्त्वा�चा� आह�, क�राण य� वाषा# म्हणजे� २०१२ मुध्य� जेवाळजेवाळ १६ वाषा�Uन'तीरा रा�ज्यसे�वा� प$वा)परा�क्षे�चा� अभ्य�सेक्रमु बदलल� आह�. य� वाषा�Uप�से$न प$वा)परा�क्षे�से�ठA द;न प�परा असेती�ल. त्य�पकg प�परा पविहल� ह� से�मु�न्य अध्ययन�चा� असे�ल. से�मु�न्य अध्ययन�चा� सेविवास्तीरा अभ्य�सेक्रमु आय;गु�न� दिदल� न�ह�. मु�त्र ह� अभ्य�सेक्रमु

य$.प�.एसे.से�. च्य� प�परा- १मुधो�ल अभ्य�सेक्रमु�से�राखो�चा आह�. ह� बदल भविवाष्‍य�च्य� दृष्टी�न� नक्कgचा चा�'गुल� आह�.

मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�न� जे; अभ्य�सेक्रमु जे�ह�रा क� ल� आह�. ती; खो�ल�लप्रमु�ण�-

१) मुह�रा�ष्ट्र, रा�ष्ट्र�य आणिण आ'तीरारा�ष्ट्र�य स्तीरा�वारा�ल मुहत्त्वा�च्य� घेडे�मु;डे�

२) इंवितीह�से ( मुह�रा�ष्ट्र�च्य� से'दभ�)सेह) आणिण भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य चाळवाळ

३) रा�ज्य पद्धती� वा प्रशा�सेन

४) आ í र्थीक आणिण से�मु�जिजेक विवाक�से

५) पय�)वाराण

६) से�मु�न्य विवाज्ञा�न

सेन २०११ - २०१२ य�चा अभ्य�सेक्रमु�वारा झा�ल�ल्य� परा�क्षे�चा� विवाचा�रा क� ल्य�से य� अभ्य�सेक्रमु�चा� आवा�क� आपल्य� लक्षे�तीय�ईल.

१) चा�ल$ घेडे�मु;डे� :

क;णत्य�ह� स्पधो�)परा�क्षे�चा� ह� मुहत्त्वा�चा� गु�भ� आह�. स्पधो�)परा�क्षे�द्वी�रा� विनवाडे ह;ण�ऱ्य� परा�क्षे�र्थी#न� रा�ष्ट्र�य वा आ'तीरारा�ष्ट्र�य स्तीरा�वारा क�य घेडे�मु;डे� ह;ती आह�ती य�चा� ज्ञा�न आवाश्यक आह�. स्पधो�)परा�क्षे�च्य� प्रत्य�क टप्प्य�ती चा�ल$ घेडे�मु;डे�च्य�

अभ्य�से�ल� मुहत्त्वा�चा� स्थे�न आह�, म्हण$न विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� परा�क्षे�च्य� वा�ळ< ब�जे�रा�ती उपलब्ध ह;ण�ऱ्य� पस्तीक�'वारा फौक्त अवाल'ब$न न रा�हती� रा;जे कमु�तीकमु� एक ती�से य�चा� य;जेन�बद्ध अभ्य�से करा�वा�. चा�ल$ घेडे�मु;डे^से�ठA एक स्वाती'त्र न;टबक तीय�रा

करून रा;जेच्य� रा;जे दिटपण क�ढाल्य�से सेवा�)ती जे�स्ती फौ�यद� ह;ती;. त्य� वाह�चा� खो�ल�लप्रमु�ण� भ�गु करून विनयमिमुती वा|¤पत्र�ती$न (उद�. ल;कसे¤�, इं'विडेयन एक्स्प्रु�से, य;जेन�, क रुक्षे�त्र इं.) दिटपण� क�ढा�वा�ती.

१) आ'तीरारा�ष्ट्र�य घेडे�मु;डे�

२) रा�ष्ट्र�य घेडे�मु;डे� उद�. से'राक्षेण क्षे�त्र�ती�ल मुहत्त्वा�च्य� रा�जेकgय घेडे�मु;डे� इं.

३) रा�ज्य�ती�ल मुहत्त्वा�च्य� घेडे�मु;डे�

४) आ í र्थीक घेडे�मु;डे�

५) पय�)वाराण क्षे�त्र�ती�ल घेडे�मु;डे�

६) वा�ज्ञा�विनक घेडे�मु;डे�

७) क| षा� क्षे�त्र�ती�ल घेडे�मु;डे�

८) क्रgडे� क्षे�त्र�ती�ल घेडे�मु;डे�

९) विवाविवाधो करा�रा, परास्क�रा, सेमिमुत्य�, दिदनविवाशा�षा इं.

चा�ल$ घेडे�मु;डे�चा� तीय�रा� रा;जे करा�वा�. परा�क्षे�ल� अवाघे� क�ह� दिदवासे रा�विहल� असेती�न� य� विवाषाय�चा� तीय�रा� कराण्य�चा� प्रयत्न क� ल्य�से गुnधोळ उडेण्य�चा� जे�स्ती शाक्यती� आह�.

२) इंवितीह�से ( मुह�रा�ष्ट्र�च्य� से'दभ�)सेह) वा भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य�चा� चाळवाळ

तीसे� प�विहल्य�से य� विवाषाय�चा� व्या�प्ती� मु;ठA आह�. क�राण जेरा इंवितीह�से म्हटल� तीरा त्य�चा� पढा<ल भ�गु पडेती�ती. १) प्र�चा�न भ�राती�चा� इंवितीह�से २) मुध्ययगु�न भ�राती�चा� इंवितीह�से ३) आधोविनक भ�राती�चा� इंवितीह�से ४) भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य�चा� चाळवाळ.

सेन २०११- २०१२ च्य� से'घे ल;कसे�वा� परा�क्षे�चा� आधो�रा घे�तील्य�से से�धो�राणती: भ�राती�य स्वा�ती'त्र्य�च्य� चाळवाळ<वारा जे�स्ती प्रश्न विवाचा�राल� जे�ती�ती. आधोविनक भ�राती�चा� इंवितीह�से ह� क;णत्य�ह� परा�क्षे�ल� विवाचा�राल� जे�ण�रा� मुहत्त्वा�चा� विवाभ�गु आह�. तीसे�चा रा�ज्यसे�वा� मुख्य परा�क्षे�ल�सेद्ध� ह� विवाभ�गु आह� म्हण$न य�चा� अभ्य�से प$वा)परा�क्षे�प�से$न विवास्ती|ती क� ल्य�से त्य�चा� नक्कgचा

फौ�यद� ह;ईल.

से'दभ) ग्र'र्थी : विबविपन चा'द्रा�, ब�. एन. ग्र;व्हरा वा एन.से�. ई.आरा.ट<. चा� इंवितीह�से�चा� पस्तीक� .

य�लिशावा�य प्र�चा�न भ�राती�चा� इंवितीह�से वा मुध्ययगु�न भ�राती�च्य� इंवितीह�से�से�ठA मुह�रा�ष्ट्र�चा� से'दभ) घे�ऊन अभ्य�से करा�वा�. जेरा इंवितीह�से�से�ठA स्वाती'त्र वाह� तीय�रा करून त्य�ती से'णिक्षेप्ती स्वारूप�ती मु�विहती�, सेण�वाळय़ा� इंत्य�द< लिलहून ह� वाह� पराती पराती

वा�चाल्य�से विनणि�तीचा फौ�यद� ह;ती;.

३) मुह�रा�ष्ट्र, भ�राती वा जेगु�चा� भ$गु;ल

एमु.प�.एसे.से�. च्य� सेरुवा�ती�च्य� अभ्य�सेक्रमु�ती

फौक्त मुह�रा�ष्ट्र�चा� वा भ�राती�चा� भ$गु;ल ह;ती�; मु�त्र बदल�ल्य� अभ्य�सेक्रमु�ती जेगु�चा� भ$गु;ल नव्या�न� सेमु�विवाष्टी कराण्य�ती आल�आह�. जेरा मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� मु�गुच्य� एक वाषा�Uच्य� विवाविवाधो परा�क्षे�'चा� अभ्य�से क� ल�, तीरा भ$गु;ल�से'दभ�)ती एक

मुहत्त्वा�चा� बदल लक्षे�ती य�ईल, ती; म्हणजे� भ$गु;ल�वारा क�ह� प्रश्न आती� विवाशा�षाती: नक�शा�वारा विवाचा�राल� जे�ती�ती, य�चा� अभ्य�से कराण्य�से�ठA सेवा)प्रर्थीमु परा�क्षे�र्थी#न� मुह�रा�ष्ट्र�चा� वा भ�राती आणिण जेगु य�चा� अu�टल�से घे�ण� आवाश्यक आह� वा अu�टल�से सेमु;रा

ठ� वा$न अभ्य�से करा�वा�. य� परा�क्षे�से�ठA मुह�रा�ष्ट्र�चा� भ$गु;ल तीसे�चा भ�राती�चा� भ$गु;ल व्यावास्थिस्थेती अभ्य�से�वा�.

से'दभ) ग्र'र्थी : मुह�रा�ष्ट्र वा भ�राती�चा� भ$गु;ल सेवाद< तीसे� एन.से�.ए. आरा.ट<. चा� प�चावा� ती� दह�वा�पयUतीचा� पस्तीक� वा�चा�वा�ती.

जेगु�च्य� भ$गु;ल�चा� अभ्य�से कराती�न� सेवा)प्रर्थीमु जेगु�ती�ल पवा)तीरा�'गु�, नद<प्रण�ल�, जेगु�ती�ल

वा�ळवा'ट� य�'चा� स्वाती'त्र से$चा� तीय�रा करा�वा� वा न'तीरा खो'डे�प्रमु�ण� अभ्य�से सेरू करा�वा�, जे�ण�करून अभ्य�से से;प� ह;ईल. उद�. अमु�रिराक� खो'डे- उ¤रा अमु�रिराक�- क� नडे�- दणिक्षेण अमु�रिराक� इंत्य�द<; यरा;प खो'डे, आविफ्रॉक� खो'डे.

से'दभ) ग्र'र्थी : जिजेओग्र�फौg थ्रु$ मु�प्से- क� . लिसेद्ध�र्थी) य�'चा� पस्तीक आवाश्यक वा�चा�वा�.

४) पय�)वाराण :

मु�गुच्य� द;न वाषा�Uच्य� य$प�एसेसे�च्य� प�पराचा� अभ्य�से क� ल्य�से लक्षे�ती य�ईल कg, य� घेटक�वारा कमु�ती कमु� २० प्रश्न विवाचा�राल� गु�ल� आह�ती. ह� अभ्य�से�से�ठA सेवा�)ती से;प� वा मुन;रा'जेक असे� विवाभ�गु आह�. य�चा� तीय�रा� कराती�न� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� खो�ल�ल प्रकराण�'चा� आधो�रा

घ्य�वा�.

१) वा�ती�वाराण�ती�ल बदल

२) जे�वाविवाविवाधोती�

३) परिरास्थिस्थेवितीकg

४) ग्ल;बल वा�ì मुगु

५) क�ब)न क्र� विडेट

६) ब�य;स्प�अरा रिराझाव्uuह)

७) न�शानल प�क)

८) ओझा;न र्थीरा�चा� क्षेय

९) ब�य;डे�यव्हसे)दिट< ह�ट स्प�ट

त्य�चाप्रमु�ण� वा�ती�वाराण बदल�से'दभ�)ती घे�ण्य�ती आल�ल्य� विवाविवाधो परिराषाद� उद�. रिराओ परिराषाद, क� न्क$ न परिराषाद इंत्य�द<.

५) भ�राती�य वा मुह�रा�ष्ट्र�ती�ल रा�ज्यपद्धती� वा प्रशा�सेन :

य$प�एसेसे�न� मु�गु� घे�तील�ल्य� से�- से�ट परा�क्षे�ती जेवाळजेवाळ २५ ती� ३० प्रश्न य� घेटक�वारा विवाचा�राल� ह;ती�. य� घेटक�वारा मुख्य परा�क्षे�से�ठA स्वाती'त्र प�परा असेल्य�न� विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� य� घेटक�चा� तीय�रा� चा�'गुल� करा�वा�. तीय�रा� कराती�न� द�न'दिदन जे�वान�ती ज्य�

घेडे�मु;डे� घेडेती आह�ती त्य�'चा�द�खो�ल से'दभ) घ्य�वा�. प्रर्थीमु भ�राती�य रा�ज्यघेटन� व्यावास्थिस्थेती वा�चा$न ती� सेमुजे$न घ्य�वा�, मुहत्त्वा�चा� कलमु� लिलहून ती� पराती पराती वा�चा�वा�ती, विनराविनरा�ळय़ा� घेटन� दुरुस्त्य�, भ�राती�य रा�ज्य प्रण�ल�, प'चा�यती रा�जे, ७३ वा� घेटन�

दुरुस्ती�, ७४ वा� घेटन� दुरुस्ती�, प'चा�यती रा�जे वा न�गुरा� प्रशा�सेन, मु�नवा� हक्क, न्य�मियक प्रण�ल�, विनराविनरा�ळ� आय;गु वा त्य�'चा� क�य�, उद�. से'घे ल;कसे�वा� आय;गु, मुह�रा�ष्ट्र ल;कसे�वा� आय;गु, मुविहल� आय;गु, विनवाडेण$क आय;गु इंत्य�द<. क� द्रा<य वा

रा�ज्यस्तीरा�वारा विनयक्त क� ल�ल्य� विनराविनरा�ळय़ा� सेमिमुत्य� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�.

से'दभ) ग्र'र्थी : क� . लक्ष्मु�क�'ती, सेभ�षा कश्यप, भ�लभ;ळ�, घे�'गुरा�करा य�'चा� पस्तीक� .

६) आ í र्थीक वा से�मु�जिजेक विवाक�से :

य� वाषा# अभ्य�सेक्रमु�ती भ�राती�य अर्थी)व्यावास्थे� य�ऐवाजे� आ í र्थीक वा से�मु�जिजेक विवाक�से ह� शाब्‍द वा�पराल� आह�. त्य�मुळ� बऱ्य�चा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uचा� गुnधोळ उडे$ शाकती;. ह� विवाभ�गु परा�क्षे�से�ठA मुहत्त्वा�चा� आह�. क�राण य$प�एसेसे�न� गु�ल्य� २ वाषा�Uच्य�

प्रश्नपवित्रक� ती जेवाळजेवाळ ३० ती� ३५ प्रश्न य� घेटक�वाराचा विवाचा�राल�ल� आह�ती. अभ्य�से कराती�न� सेवा)प्रर्थीमु अर्थी)शा�स्त्र�च्य� क�ह� से'कल्पन� सेमुजे�वा$न घ्य�व्या�ती; त्य�चाप्रमु�ण� जेन्य� अभ्य�सेक्रमु�ती असेल�ल्य� प'चावा�षा)विक य;जेन�, ब¸क प्रण�ल�, आय�ती-

विनय�)ती धो;राण, कराप्रण�ल�, विवाविवाधो आ'तीरारा�ष्ट्र�य से'घेटन�, उद�. जे�गुवितीक व्या�प�रा से'घेटन�, जे�गुवितीक ब¸क, आ'तीरारा�ष्ट्र�यन�ण�विनधो�, द�रिराद्राय़ा विनमु$)लन, रा;जेगु�राविनर्मिमुJती� य�'चा�द�खो�ल अभ्य�से करा�वा�. य�लिशावा�य वारा�ल अभ्य�से�चा� से�'गुडे खो�ल�ल

मुद्देय़ा�'शा� घे�तील्य�से तीय�रा� परिराप$ण) ह;ईल.

१) शा�श्वती विवाक�से

२) ल;कसे'ख्य�

३) से�मु�जिजेक क्षे�त्र

४) भ�राती वा मुह�रा�ष्ट्र�चा� क| षा� व्यावास्थे� वा सेहक�रा इंत्य�द<.

से'दभ) ग्र'र्थी : इं'विडेय� इंअरा बक २०१३ अजे$न ब�जे�रा�ती य�यचा� आह�.

द¤ आणिण से'दरामुj हिंकJवा� भ�राती�य आ í र्थीक व्यावास्थे� (विवाशा�षा�'क) प्रवितीय;विगुती� दप)ण.

७) से�मु�न्य विवाज्ञा�न :

से�मु�न्य विवाज्ञा�न�ती प्रश्न १) जे�वाशा�स्त्र २) भtवितीक शा�स्त्र ३) रासे�यन शा�स्त्र वा द�न'दिदन जे�वान�ती घेडेण�ऱ्य� विवाविवाधो घेटन�'शा� से'ब'मिधोती असेल�ल्य� से�मु�न्य विवाज्ञा�न�वारा प्रश्न विवाचा�राल� जे�ती�ती. य�से�ठA विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� प�चावा� ती� दह�वा�पयUतीचा�

एन.से�.ई.आरा.ट<. चा� पस्तीक� य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. जे�वाशा�स्त्र वा भtवितीकशा�स्त्र, रासे�यनशा�स्त्र य�'च्य�ती�ल शा�स्त्र�य घेटक�'चा� जे�स्ती अभ्य�से करू नय�. उद�. रासे�यनशा�स्त्र�ती�ल विनराविनरा�ळय़ा� अणिभविक्रय�, जे�वाशा�स्त्र�ती�ल प्र�ण� विवाज्ञा�न इंत्य�द<. मु�त्र

जे�वाशा�स्त्र�चा� एक भ�गु म्हणजे� शारा�राशा�स्त्र�शा� से'ब'मिधोती विनराविनरा�ळ� आजे�रा, त्य�से�ठA वा�परा�ती असेल�ल� औषाधो�, व्हिव्हट�मिमुन्से, विवाट�मिमुन्सेच्य� कमुतीराती�मुळ� ह;ण�रा� आजे�रा इंत्य�द¡चा� अभ्य�से व्यावास्थिस्थेती करा�वा�. य�लिशावा�य ऊजे�), ऊजे�) सेमुस्य�, भ�राती�चा�

से'राक्षेण व्यावास्थे� इंत्य�द¡चा� अभ्य�से करा�वा�.

मिमुत्र�'न;, सेवा�)ती मुहत्त्वा�चा� गु;ष्टी लक्षे�ती ठ� वा�, आपण स्पधो�)परा�क्षे�चा� तीय�रा� करा�ती आह�ती. दरावाषा# जेवाळजेवाळ चा�रा ती� प�चा ल�खो विवाद्या�र्थी# य� परा�क्षे�ती आपल� नशा�ब आजेमु�वाती�ती. यशास्वा� व्ह�यचा� असे�ल तीरा शा'भरा

टक्क� नव्ह� तीरा एकशा� द;न टक्क� प्रयत्न कराण� आवाश्यक आह�.

क;णत्य�ह� एक�चा घेटक�वारा जे�स्ती वा�ळ न घे�लवाती� सेवा) घेटक व्यावास्थिस्थेती सेमुजे$न त्य�'चा� अभ्य�से करा�वा�. प$ण) अभ्य�से�ल� चा�ल$ घेडे�मु;डे�चा� आधो�रा द्या�वा�. तीय�रा�दराम्य�न क;णत्य�ह� क्षेण� न�रा�जे न ह;ती� स्वाती: चा� प्रयत्न से�तीत्य�न� चा�ल$ ठ� वा�वा�, तीराचा यशा प्र�प्ती ह;ईल.

Posted by Dheeraj Chavan 3 comments:

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

Labels: MPSC STUDY PLAN, अभ्य�से वा परा�क्षे� विनय;जेन, पवा)परिराक्षे�चा� घेटकविनह�य तीय�रा�, रा�ज्यसे�वा� पवा)परिराक्षे�

January 01, 2013

MPSC Prelim चा� अभ्य�से कसे� करा�वा� ? य�से�ठA नक्कg वा�चा�

से�मु�न्य अध्ययन ( जेनराल स्टडे�जे) PAPER I

ह� अन�क अर्थी�)न� रा�ज्य ल;कसे�वा� आय;गु�च्य� (एमुप�एसेसे�) प$वा)परा�क्षे�ती�ल अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� घेटक आह�.

एक$ ण ४०० गुण�'च्य� प$वा)परा�क्षे�ती से�मु�न्य अध्ययन य� घेटक�ल� २०० गुण विनधो�)रिराती क� ल� आह�ती.

प्रस्तीती ल�खो�ती से�मु�न्य अध्ययन य� प�पराच्य� राणन�ती�चा� सेविवास्तीरा चाचा�) क� ल�ल� आह�. से�मु�न्य अध्ययन ( जेनराल स्टडे�जे) ह� अन�क अर्थी�)न� MPSC प$वा)परा�क्षे�ती�ल अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� घेटक आह�. एक$ ण ४०० गुण�'च्य� प$वा)परा�क्षे�ती से�मु�न्य अध्ययन य� घेटक�ल� २०० गुण विनधो�)रिराती क� ल� आह�ती. से�मु�न्य अध्ययन�ती�ल घेटक�'च्य� अभ्य�से�चा� व्या�प्ती�, द्या�वा� ल�गुण�रा� वा�ळ,

उ¤रा;¤रा बदलण�रा� स्वारूप आणिण नक�रा�त्मुक गुणपद्धती� इंत्य�द< क�राण�'मुळ� से�मु�न्य अध्ययन�चा� क�ळजे�प$वा)क तीय�रा� कराण� गुराजे�चा� बनल� आह�. हिंकJबहुन� य�वाषा#प�से$न अन�क क�राण�'मुळ� से�मु�न्य अध्ययन ह� विवाषायचा मुहत्त्वा�चा� ठरू शाकती;. त्य�मुळ� य� विवाषाय�वारा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� विवाशा�षा लक्षे क� दिद्राती कराण� मुहत्त्वा�चा� ठराण�रा आह�. प्रत्य�क विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� तीय�रा�च्य� प्र�रा'भ�चा

पढा<ल ती�न ब�ब^चा� प$ती)ती� करा�वा�.

१) से�मु�न्य अध्ययन�च्य� अभ्य�सेक्रमु�चा� से$क्ष्मु वा�चान,

२) मु�गु�ल प्रश्नपवित्रक�'चा� विवाश्ले�षाण,

३) घेटकवा�रा से'दभ)ग्र'र्थी�चा� य�द<.

‘ ’ह� मु�विहती� जेमु� क� ल्य�न'तीरा एक� ब�जे$ल� अभ्य�से धो;राण , ‘ ’ तीरा दुसेऱ्य� ब�जे$ल� वा�ळ�चा' विनय;जेन कराण� सेलभ जे�ती�. प$वा)परा�क्षे�चा� तीय�रा� सेरू कराती�न� अभ्य�सेक्रमु प�विहल्य�न'तीरा प्रश्नपवित्रक�'चा� विवाश्ले�षाण कराण� अगुत्य�चा� ठराती�. मु�गु�ल विकमु�न

१० वाषा�Uच्य� य$प�एसेसे� प्रश्नपवित्रक�'चा� ब�राक�ईन� विवाश्ले�षाण करा�वा�. प्रश्नपवित्रक�'चा� विवाश्ले�षाण क� ल्य�मुळ� अभ्य�से�चा� दिदशा� विनणि�ती वा स्पष्टी ह;ती�. त्य�मुळ� एकतीरा त्य� त्य� घेटक�'वारा�ल प्रश्न�'चा� से'ख्य�, त्य�चा� स्वारूप आणिण त्य�ती ह;ण�रा� बदल लक्षे�ती

घे�ती� य�ती�ती. अशा� रा�ती�न� य� प्र�र्थीमिमुक ब�ब� ह�ती� घे�तील्य�न'तीरा अभ्य�से�चा� धो;राण वा विनय;जेन आखो$न त्य�चा� अ'मुलबजे�वाण� सेरू करा�वा�.

MPSC प$वा)परा�क्षे�च्य� तीय�रा�से'दभ�)ती प्रत्य�क विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� सेरुवा�ती�ल�चा पढा<ल मुहत्त्वा�च्य� ब�ब� लक्षे�ती घे�तील्य� प�विहजे�ती.

एक म्हणजे� य$प�एसेसे� प$वा)परा�क्षे�च्य� तीय�रा�से�ठA विकमु�न 3-4 मुविहन्य�'चा� क�ल�वाधो� आवाश्यक ठराती;.

दुसेरा� म्हणजे� उपलब्ध वा�ळ�प�कg से�धो�राणती: ६० टक्क� वा�ळ से�मु�न्य अध्ययन�ल� ( म्हणजे� ४० टक्क� वा�ळ न�गुरा� से�वा� कलचा�चाण�से) द�ण� अप�णिक्षेती आह�. से�. अध्ययन�ती�ल प्रत्य�क घेटक�ल� आपण विकती� वा�ळ द�ण�रा आह;ती ह�ह� विनणि�ती कराण� ह�

वितीसेरा� आवाश्यक ब�ब आह�.

चाtर्थी� म्हणजे� प्रत्य�क से'दभ) से'प$ण) विनय;जेन�ती ती�न वा�ळ� वा�चाल� जे�ईल य�चा� खोबराद�रा� घ्य�वा�.

प�चावा� म्हणजे� उजेळण�चा�ह� वा�ळ�पत्रक तीय�रा करा�वा�.

सेह�वा� म्हणजे� विवाविवाधो घेटक�'वारा�ल वास्तीविनष्ठ प्रश्न�'चा� भराप$रा सेरा�वा विनय;जेन�ती अत्य�वाश्यक मु�न�वा� आणिण शा�वाट< विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन�

से�मु�न्य अध्ययन�ब�बतीच्य� व्या$हराचान�ती आपण क;णत्य� घेटक�से प्र�र्थीमिमुकती� द�ण�रा आह;ती, म्हणजे�चा प्र�धो�न्य द�ण�राआह;ती, ह� ठराविवाण� गुराजे�चा� आह�. य�नसे�रा से�.अ. ती�ल सेवा) घेटक�'चा� एक अग्रक्रमु�चा� य�द< तीय�रा करा�वा�.

प$वा)परा�क्षे�च्य� अभ्य�से�चा� सेवा)से�धो�राणती: ती�न टप्प� प�डेती� य�ती�ल. प्रत्य�क से'दभ)ग्र'र्थी�चा� विकमु�न ती�न वा�ळ� वा�चान आवाश्यकआह�. ह� लक्षे�ती घे�ऊन ह� टप्प� क� ल�ल� आह�ती. अभ्य�से�च्य� पविहल्य� टप्प्य�ती त्य� त्य� घेटक�'वारा�ल से'दभ)ग्र'र्थी�प�कg प�य�भ$ती

असेण�ऱ्य� ठउएफौळच्य� पस्तीक�'चा� वा�चान कराण� आवाश्यक आह�. एक� अर्थी�)न� ठउएफौळ चा� वा�चान प्र�र्थीमिमुक स्वारूप�चा�चाआह�. विवाषायवा�रा वा�चान कराती असेती�न� त्य�ती�ल से'कल्पन�, लिसेद्ध�'ती, यलिक्तवा�द य�'च्य� अचा$क आकलन�से अत्य'ती मुहत्त्वाआह�. क�राण जे�.एसे. मुधो�ल बरा�चा घेटक नवा�नह� असे$ शाकती�ती. ज्य�से'ब'धो� विवाद्या�र्थी# प्रर्थीमुचा वा�चान करा�ती असेती;.

त्य�मुळ� त्य� त्य� घेटक�'ती�ल से'कल्पन� व्यावास्थिस्थेती सेमुजे$न घे�ण� मुहत्त्वा�चा� ठराती�. उद�. अर्थी)व्यावास्थे�च्य� घेटक�ती, उत्पन्न�चा�प्रक�रा, मुहसेल� ती$ट. अर्थी)से'कल्प�य ती$ट म्हणजे� क�य? रा�ज्यघेटन�ती गुणरा�ज्य, धोमु)विनराप�क्षेती�, मु$लभ$ती अमिधोक�रा, मु�गु)दशा)क

तीत्त्वा� म्हणजे� क�य? न्य�. पनरा�वाल;कन वा न्य�. सेविक्रयती� म्हणजे� क�य? इंत्य�द<. म्हणजे� प्रत्य�क विवाषाय�ती�ल मु$लभ$तीलिसेद्ध�'ती, से'कल्पन� न�ट लक्षे�ती आल्य�से त्य�चा� इंतीरा प्रश्न से;डेवाण्य�से�ठA विनणि�तीपण� फौ�यद� ह;ती;. आपल� से'कल्पन�त्मुक

प�य� ह� मुजेब$ती असेल� प�विहजे� य�चा� क�ळजे� प्रत्य�क�न�चा घे�तील� प�विहजे�. प्रत्य�क घेटक�चा� प्र�र्थीमिमुक; परा'ती मु$लभ$ती स्वारूप�चा� तीय�रा� क� ल�ल� असेल्य�मुळ� त्य�वारा�ल इंतीरा प्रमु�णिणती से'दभ�)चा� वा�चान से;य�स्करा ठराती�.

उद�. आधोविनक भ�राती�च्य� इंवितीह�से�वारा�ल NCERT वा�चाल्य�न'तीरा विबपन चा'द्रा� य�'चा� Struggle for India's Independence ह� पस्तीक, भ�राती�य घेटन�से�ठA डे�.डे�. बसे$ वा एमु. लक्ष्मु�क�'ती य�'चा� पस्तीक वा�चा�वा�. पविहल्य�

टप्प्य�ती�ल ह� वा�चान सेविवास्तीरा, सेखो;ल असे�यल� हवा�. तीसे�चा प्रत्य�क से'दभ) वा�चाती�न� त्य�ती�ल मु�विहती�प्रधो�न, आकडे�वा�रा�चा�, ती�'वित्रक भ�गु क;णती� ह� लक्षे�ती घे�तील� प�विहजे�. अशा� भ�गु�से अधो;रा�खोन करून ठ� वाण� अर्थीवा� त्य�च्य� मु�यक्र;न;टjसे क�ढाण� अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� ठराती�. प$वा)परा�क्षे�से�ठA न;टjसे क�ढाती�न� कमु�तीकमु� वा अत्य�वाश्यक भ�गु�च्य�चा न;टjसे क�ढा�व्या�ती. शाक्यती;

से'दभ) पस्तीक�ती अधो;रा�खोन�चा� मु�गु) अवाल'ब�वा� आणिण मुहत्त्वा�च्य� ब�ब�चा न;टjसे स्वारूप�ती लिलहून क�ढा�व्या�ती. त्य�से�ठA‘ ’ डे�यरा� फौ�मु) चा� स्वा�क�रा करा�वा�.

‘ प$वा)परा�क्षे�च्य� अभ्य�से�चा� दुसेरा� टप्प� म्हणजे� दुसेरा� वा�चान अर्थीवा� पविहल� उजेळण�. दुसेऱ्य� वा�चान�ती अभ्य�से�च्य� मुजेबती�कराण�से मुहत्त्वा आह�. य� पविहल्य� उजेळण�ती त्य� त्य� घेटक�चा� आकलन अमिधोक विबनचा$क, स्पष्टी कराण्य�वारा भरा

हवा�. य� टप्प्य�ती सेरू करा�वाय�चा� एक मुहत्त्वा�चा� ब�ब म्हणजे� प्रश्न�'चा� सेरा�वा ह� ह;य. प$वा)परा�क्षे�ती बहुपय�)य� प्रश्न�'चा� सेरा�वा कराण� अत्य'ती आवाश्यक ठराती�. त्य�मुळ� स्वाती: च्य� अभ्य�से�चा� पडेती�ळण� प�हती� य�ती�. आपल्य� तीय�रा�ती�ल कच्चे� दुवा� लक्षे�ती घे�ऊन त्य�वारा मु�ती कराती� य�ती� आणिण मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� त्य� त्य� घेटक�'से'ब'धो� तीक) शाद्ध विवाचा�रा कराण्य�चा� सेवाय विनमु�)ण ह;ती�. ज्य�ती$न Elimination चा� कtशाल्य विवाकलिसेती ह;ईल.

प्रश्न�'चा� सेरा�वा क� ल्य�मुळ� तीय�रा�चा� वा�गु वा गुणवा¤�द�खो�ल वा�ढाती�. त्य�मुळ� प्रत्य�क घेटक�वारा विकमु�न द<डे- द;न हजे�रा बहुपय�)य� प्रश्न से;डेवाल� जे�वा�ती य�चा� क�ळजे� घ्य�वा�. बहुपय�)य� प्रश्न�'चा� सेरा�वा कराती�वा�ळ< जे�गुरूकती�न� से;डेवाल�ल्य� प्रश्न;¤रा�'चा� विवाश्ले�षाण कराण� मुहत्त्वा�चा� आह�. य�ती आपल्य�ल� विकती� प्रश्न�'बद्देल प$ण) आत्मुविवाश्व�से ह;ती�? त्य�ती�ल विकती�

प्रश्न�'चा� उ¤रा� बरा;बरा आल�? विकती� प्रश्न�'चा� उ¤रा� चाकल� वा क� चाकल�? ह� विवाचा�रा करा�वा�. तीसे�चा क�ह� धो;क� पत्करा�वा� ल�गुण�ऱ्य� प्रश्न�'चा� उ¤रा� बरा;बरा य�ती आह�ती क�? न�मुक्य� विकती� प्रश्न�'चा� उ¤रा� बरा;बरा य�ती आह�ती? ह� से$क्ष्मुपण� लक्षे�ती घ्य�वा�.

य�द्वी�रा�चा आपल� अभ्य�से अमिधोक न�मुक� वा अचा$क कराती� य�ईल. एक' दरा अभ्य�से धो;राण�ती दुसेऱ्य� वा�चान�प�से$न प्रश्न�'च्य� सेरा�वा�चा� भ�गु उ¤रा;¤रा वा�ढावा�वा�.

अभ्य�से�चा� वितीसेरा� टप्प� ह� दुसेऱ्य� उजेळण�चा� म्हणजे� वितीसेऱ्य� वा�चान�चा� वा अखो�राचा� टप्प� ह;य. य� टप्प्य�ती मु�त्र, क� वाळ विनवाडेक ब�ब^चा� वा�चान क� ल� जे�वा�. अत्य'ती मुहत्त्वा�चा� तीसे�चा जे; मु�विहती�प्रधो�न, विवास्मुराण�ती जे�ऊ शाकती; असे� भ�गु पन:पन्ह�

वा�चाण� आवाश्यक ठराती�. त्य�मुळ� विवास्ती|ती वा�चान�ऐवाजे� एखो�द्या� खो'डेय़ा� पक्ष्य�प्रमु�ण� अत्य�वाश्यक ती�वाढा�चा (न�मुक�) मुहत्त्वा�चा� भ�गु वा�चा�वा�. मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� प्रश्न�'चा� सेरा�वा अमिधोक�मिधोक करा�वा�. अभ्य�से�च्य� वा�ळ�प�कg ५० टक्क� वा�ळ प्रश्न�'च्य�

सेरा�वा�से�ठA दिदल� तीरा� क�ह� हराकती नसे�वा�.

प्रस्तीती अभ्य�से�च्य� वा�ळ�चा� विनय;जेन कराती�न� उपलब्ध वा�ळ�चा� द<घे)क�ल�न वा द�न'दिदन विनय;जेन असे� वागु#कराण करा�वा�. द<घे)क�ल�न विनय;जेन�ती ती�न टप्प� प�डे�वा�ती वा अभ्य�से�च्य� आशाय वा स्वारूप�नसे�रा त्य�ती विवालिशाष्टी वा�ळ सेमु�विवाष्टी करा�वा�.

य�नसे�रा पविहल्य� टप्प्य�ती/ वा�चान�से जे�स्ती वा�ळ ल�गुण� स्वा�भ�विवाक आह�. त्य�मुळ� उपलब्ध वा�ळ�ती�ल से�धो�राणती: अधो�) वा�ळ म्हणजे� द;न मुविहन� य� पविहल्य� वा�चान�से द्या�वा�ती. त्य�न'तीरा उराल�ल्य� वा�ळ�प�कg द<डे मुविहन� दुसेऱ्य� वा�चान�से वा उवा)रिराती वा�ळ वितीसेऱ्य� वा�चान�से द्या�वा�. दुसेऱ्य� ब�जे$ल� वा�ळ�चा� द�न'दिदन विनय;जेन कराती�न� दरारा;जे

१) से�मु�न्य अध्ययन�ती�ल एक अभ्य�सेघेटक ( सेमु�रा� ५ ती�से),

२) वाती)मु�नपत्र� ( २ ती� २. ५ ती�से) आणिण

३) न�गुरा� कल चा�चाण�ती�ल एखो�द� घेटक ( ३ ती� ३. ५ ती�से) अशा� विवाभ�गुण� करा�वा�. य�से'दभ�)ती एक मुहत्त्वा�चा� ब�ब म्हणजे� फ्रॉ' टल�इंन, य;जेन�, क्र;विनकल, इं'विडेय� इंयरा बक वा आर्थिर्थीJक प�हण� अहवा�ल य�से�राख्य� से'दभ)से�विहत्य�से�ठA आठवाडेय़ा�ती�ल

द<डे ती� द;न दिदवासे रा�खो�वा ठ� वा�वा�. त्य�मुळ� सेमु�'तीरापण� य� से'दभ)ग्र'र्थी�चा� तीय�रा� सेरू रा�विहल्य�न� अभ्य�से�चा� ओझा� आप;आपचा कमु� ह;ती जे�ईल.

वा�ळ�च्य� विनय;जेन�से'दभ�)ती आणखो� एक लक्षे�ती घे�ण्य�से�राखो� ब�ब म्हणजे� प्रत्य�क अभ्य�से घेटक�से द्या�वाय�चा� क�ल�वाधो�ह;य. त्य� त्य� घेटक�से�ठA प�ह�वाय�चा� से'दभ) य�द< आणिण स्वाती: चा� प�श्र्वाभ$मु� वा त्य�से'ब'धो�चा� तीय�रा� लक्षे�ती घे�ऊन प्रत्य�क

घेटक�से�ठA क�ल�वाधो� विनधो�)रिराती करा�वा� आणिण त्य� वा�ळ�ती ती; घेटक तीय�रा करा�वा�.

अभ्य�से वा वा�ळ�च्य� विनय;जेन�से'दभ�)ती चाtकट ठरावाल� असेल� तीरा� त्य�ती एक लवालिचाकती� रा�ह�ल य�चा� क�ळजे� घ्य�वा� आणिण मुहत्त्वा�चा� म्हणजे� विनय;जेन�चा� से�तीत्य�न� अ'मुलबजे�वाण� झा�ल� प�विहजे� य�वारा आपल� कट�क्षे हवा�. अन्यर्थी� क�गुद< विनय;जेन

व्यार्थी)चा आह� ह� से�'गुण� नक;! त्य�मुळ� ठरावाल�ल्य� वा�ळ�ती विनधो�)रिराती ब�ब� वा�चा$न ह;ती आह�ती क�? त्य�ती क�य अडेचाण� य�तीआह�ती? ह� लक्षे�ती य�वा� य�से�ठA विनय;जेन�चा� से�तीत्य�न� पनरा�वाल;कन गुराजे�चा� ठराती�.

य$प�एसेसे� प$वा)परा�क्षे�च्य� बदलल�ल्य� स्वारूप�ती से�मु�न्य अध्ययन ह� विवाषाय मुध्यवाती# ठराण�रा आह�. ह� लक्षे�ती घे�ऊनचा य�वारा भरा द�ण� मुहत्त्वा�चा� आह� ह� प्र�रा'भ�चा म्हटल� आह�. क�राण से�मु�न्य अध्ययन वा न�गुरा� से�वा� कल चा�चाण� य� द;न प�पसे)चा�

विवाचा�रा कराती� ह� लक्षे�ती घ्य�वा� ल�गुती� कg, न�गुरा� से�वा� कल चा�चाण� प�परा तीय�रा कराती�न� सेवा)चा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uचा� (ग्र�मु�ण, विनमुशाहरा�, प्र�द�लिशाक भ�षा�ती$न लिशाक्षेण झा�ल�ल्य�) विवाचा�रा क� ल� जे�ईल. मु�त्र से�मु�न्य अध्ययन�च्य� ब�बती�ती सेवा) विवाद्या�र्थी#

बऱ्य�चा प्रमु�ण�ती एक�चा प�तीळ<वारा असेल्य�न� ह� प�पराचा अमिधोक�मिधोक आव्ह�न�त्मुक क� ल� जे�ईल. म्हण$नचा विवाद्या�र्थ्‍याय�Uन� य�वारा अमिधोक लक्षे द�ण� गुराजे�चा� आह�. लिशावा�य कल चा�चाण�च्य� ब�बती�ती गुणिणती, बजिद्धमु�पन चा�चाण�ती�ल क�ह� से$त्र� वा पद्धती� आणिण इं'ग्रजे�च्य� से'दभ�)ती�ल क�ह� व्या�कराण�से'ब'धो� ब�ब� वागुळल्य�से से�मु�न्य अध्ययन�प्रमु�ण� मु�विहती�, आकडे�वा�रा� अर्थीवा�

से'कल्पन�- लिसेद्ध�'ती अन�कद� वा�चा$न लक्षे�ती ठ� वाण्य�चा� प्रश्नचा उपस्थिस्थेती ह;ती न�ह�. कल चा�चाण�च्य� ब�बती�ती विनयमिमुती सेरा�वा ह�चा घेटक कळ<चा� ठराण�रा आह�. त्य�मुळ� से�मु�न्य अध्ययन ह�चा प$वा)परा�क्षे�ती विनण�)यक ठराण्य�चा� अमिधोक शाक्यती� आह�. य�चा� अर्थी) कलचा�चाण� मुहत्त्वा�चा� न�ह� असे� न�ह� हिंकJवा� त्य�से फौ�राचा कमु� वा�ळ द्या�वा� असे� न�ह�. त्य�चा� य;ग्य ती� तीय�रा� करा�वा� ल�गुण�राचा आह�. ज्य�विवाषाय� पढा<ल ल�खो�ती सेविवास्तीरापण� चाचा�) क� ल� जे�ण�रा आह�.

एक' दरा से�मु�न्य अध्ययन�चा� बदलती� अभ्य�सेक्रमु वा बदलत्य� स्वारूप�चा� य;ग्य आकलन : त्य�से�ठA दजे�द�रा से'दभ)ग्र'र्थी�चा� विनवाडे : प्रत्य�क घेटक�वारा�ल से'दभ) से�विहत्य�चा� विकमु�न ती�न वा�ळ� वा�चान : बहुपय�)य�, वास्तीविनष्ठ प्रश्न�'चा� भराप$रा सेरा�वा य�

अभ्य�सेपद्धती�चा� अवाल'ब क� ल्य�से से�मु�न्य अध्ययन�चा� लिशाखोरा यशास्वा�रा�त्य� गु�ठती� य�ईल य�ती शा'क� न�ह�.

३.६Xआपूत्Xत�Xव्‍Xयवास्X,�पून : आपत्uती�चा�uव्uय�ख्uय�, स्uवारूप, प्रक�राuवाuवागु#कराण,न�सेर्षिगुJकuधो;क� , क�राण�भ$तीuघेटकuवाuती�uसेtम्uयuकराण�रा�uउप�यय;जेन�. प$रा, भ$क' प,त्uसेन�मु�, दराडेuक;सेळण�uइं. सेtम्uयuकराण�ऱ्य�uउप�यय;जेन�'वाराuपरिराण�मुuकराण�रा�uघेटक, विकल्uल�रा� (१९९३), भ$जे (२००१), लिसेक्uकgमु-न�प�ळ (२०११) भ$क' पuतीसे�चाuब'द�uआल� (२००४)

(सेमु�त्र�), फौ क लिशामु� (२०११)(जेप�न) भ$क' पuवाuत्uसेन�मु�uय�'से�राख्uय�uमु;ठय�uभ$क' पuवाuत्uसेन�मु�uप्रकराण�'चा�uअभ्uय�से, मुह�रा�ष्‍uट्रu२००५uचा�uमु'बईती�लuप$रा,विडेसे�बराu१९९३, जे$नu२००६, न;व्uह�बराu२००९, जेल�u२०११uचा�uब�म्uबuस्uफौ;टuआणिणuअवितीरा�क्uय�'चा�uहल्uल�, त्uय�'चा�uपरिराण�मु.

top related