vegetables and mushrooms

เอกสารแจกฟรหามจำาหนาย

ค�ำน�ำ

พมพครงท 2

เอกสารค�าแนะน�า การปลกผกปลอดภยจาก

สารพษ ผกอนทรย และการเพาะเหดจดพมพครง

แรกจ�านวน300 เลม เมอเดอนมนาคมพ.ศ.2553

เพอใชประกอบการฝกอบรมเกษตรกร หลกสตร

การปลกผกปลอดภยจากสารพษและผกอนทรยของ

จงหวดจนทบร สวนการจดพมพครงท 2 น จดพมพ

จ�านวน 1,200 เลม เพอใชประกอบการฝกอบรม

ถายทอดเทคโนโลยการปลกผกปลอดสารพษโดยใช

ปจจยอนทรย ใหกบอาสาสมครเกษตร (อกม.) ทง

จงหวดจ�านวน724รายภายใตงบยทธศาสตรการ

พฒนาจงหวดป 2556 เอกสารอกสวน เพอแจกจาย

ใหเกษตรกรหรอผสนใจทวไปใชศกษาเปนแนวทางใน

การปลกผกปลอดภยไวบรโภคในครวเรอนซงเปนการ

ชวยลดรายจาย และสามารถเพมรายได ถาผลผลต

เพยงพอถงขนจ�าหนายตอไป

กลมสงเสรมและพฒนาการผลต

ส�านกงานเกษตรจงหวดจนทบร

กมภาพนธ2556

สารบญ

สำรบญ

การปลกผกปลอดภยจากสารพษ................................................... 5

สาเหตการระบาดของศตรพช........................................................ 7

การเตรยมแปลงปลก...................................................................10

การเตรยมเมลดพนธ....................................................................11

การปลกและการดแล...................................................................11

การควบคมโดยชววธ....................................................................16

การผลตปยชวภาพ.......................................................................19

การอนรกษศตรธรรมชาต............................................................24

การผลตและวธใชไตรโคเดอรมาชนดสดควบคมโรคพช............27

การปลกผกระบบเกษตรอนทรย..................................................31

ขนตอนการปลกผกระบบเกษตรอนทรย.....................................40

การเพาะเหด.................................................................................45

การปลกผกปลอดภยจากสารพษ

การปลกผกปลอดภยจากสารพษ พชผกเปนอาหารทคนไทยนยมนำามาใชรบประทานกนเปนอยางมากเนองจากมคณคาทางอาหารทงวตามนและแรธาตตางๆทเปนประโยชนตอรางกายสงแตคานยมในการบรโภคผกนน มกจะเลอกบรโภคผกทสวยงาม ไมมรองรอยการทำาลายของหนอนและแมลงศตรพช จงทำาใหเกษตรกรทปลกผกจะตองใชสารเคมปองกนและกำาจดแมลงฉดพนในปรมาณมาก เพอใหไดผกทสวยงามตามความตองการของตลาดเมอผซอนำามาบรโภคแลวอาจไดรบอนตรายจากสารพษทตกคางอยในพชผกนนไดเพอเปนการแกปญหาดงกลาว เกษตรกรจงควรหนมาทำาการปลกผกปลอดภยจากสารพษ โดยนำาเอาวธการปองกนและกำาจดศตรพชหลายวธมาประยกตใชรวมกนเปนการทดแทนหรอลดปรมาณการใชสารเคมใหนอยลงเพอความปลอดภยของเกษตรกรผบรโภคและสงแวดลอม

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด6

ความหมายของผกปลอดภยจากสารพษ ผกปลอดภยจากสารพษ หมายถง ผลผลตพชผกทไมมสารเคมปองกนและกำาจดศตรพชตกคางอยหรอมตกคางอยไมเกนระดบมาตรฐานทกระทรวงสาธารณสขกำาหนดไวในประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท163พ.ศ.2538ลงวนท28เมษายน2538เรองอาหารทมสารพษตกคาง

ขอดของการปลกผกปลอดภยจากสารพษ 1. ทำาใหไดพชผกทมคณภาพ ไมมสารพษตกคาง เกดความปลอดภยแกผบรโภค 2. ชวยใหเกษตรกรผปลกพชมสขภาพอนามยดขน เนองจากไมมการฉดพนสารเคมปองกนและกำาจดศตรพช ทำาใหเกษตรกรปลอดภยจากสารพษเหลานดวย 3. ลดตนทนการผลตของเกษตรกรดานคาใชจายในการซอสารเคมปองกนและกำาจดศตรพช 4.ลดปรมาณการนำาเขาสารเคมปองกนและกำาจดศตรพช

5. เกษตรกรจะม ร าย ได เพ มมากข นเนองจากผลผลตทไดมคณภาพ ทำาใหสามารถขายผลผลตไดในราคาสงขน 6. ลดปรมาณสารเคมปองกนและกำาจดศตรพชทจะปนเปอนเขาไปในอากาศและนำา ซงเปนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและลดมลพษของสงแวดลอมไดทางหนง

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 7

วธผลตผกปลอดภยจากสารพษ ในการปลกผกปลอดภยจากสารพษนนจะใชหลกการปลกพชผกโดยการใชสารเคมในการผลตใหนอยทสดหรอใชตามความจำาเปนจะใชหลก“การปองกนและกำาจดศตรพชโดยวธผสมผสานหรอไอพเอม”แทนแตการทจะปองกนและกำาจดศตรพชใหไดผลนนจะตองเลอกวธทประหยดเหมาะสมและมประสทธภาพซงผปลกจะตองเขาใจเรองตางๆทเกยวของดงน

1.สาเหตการระบาดของศตรพช 1.1 ศตรพชเคลอนยายจากแหลงหนงไปยงอกแหลงหนงทมความเหมาะสมมากกวาทำาใหการขยายพนธและระบาดทำาความเสยหายเพมขน 1.2 สภาพแวดลอมและสภาพทางนเวศนเปลยนแปลงไปทำาใหศตรพชมการขยายพนธไดดขนเพมจำานวนมากขนหรอมผลตอการพฒนาสายพนธใหมความตานทานและมประสทธภาพในการเขาทำาลายมากขนเชนการกำาจดงทำาใหหนระบาดการใชสารเคมทำาใหแมลงทกนแมลงศตรพชตายเปนตน 1.3 สภาพแวดลอมทางเศรษฐกจและสงคมของมนษยทเปลยนแปลงไป ทำาใหความตองการผลผลตในการบรโภค เปลยนไป เชน คณภาพของผลผลตทแตกตางกนไปตามความตองการของผบรโภคทำาใหบางครงรองรอยการทำาลายของศตรพชเพยงจดเดยวกถอวาผลผลตตกเกรดไมไดมาตรฐานมการระบาดของศตรพชได

2.การควบคมศตรพชใหประสบความสำาเรจมหลกการงายๆ 2.1 ตองปองกนไมใหเกดโรคในแปลงปลกเชนการใชพนธทปราศจากโรคและแมลงการไมนำาชนสวนของพชทมโรคแมลงเขามา

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด8

ในแปลงปลกเปนตน 2.2 ถามศตรพชเขามาในแปลงปลกหรอแสดงอาการเปนโรคแลวตองยบยงการแพรระบาด 2.3 และถามการระบาดแลวตองกำาจดใหหมดไป อยางไรกตามสาเหตสำาคญทกอใหการระบาดของศตรพชในแปลงปลก ตวเกษตรกรเองทละเลยการควบคมดแลทำาใหศตรพชสะสมในแปลงปลกจนถงระดบทไมสามารถควบคมกำาจดได

3.วธควบคมศตรพชอยางมประสทธภาพ มขนตอนดงน 3.1 ตองศกษาชนดของศตรพชในแปลงนนๆกอน 3.2สำารวจสถานการณศตรพชในแปลงปลก 3.3 พจารณาแนวโนมการระบาดของศตรพชแลวจงหาแนวทางปองกนและกำาจดตอไป 3.4 เมอควบคมการระบาดใหอยในระดบทไมกอใหเกดความเสยหายมากขน แลวใหเลอกวธการทเหมาะสมเพอลดปรมาณหรอรกษาระดบการเขาทำาลายใหคงทหรอลดลง 3.5 ในกรณทไมสามารถควบคมสถานการณศตรพชดวยวธการอนๆไดมความจำาเปนทจะตองใชสารเคมใหเลอกใชสารเคมทถกตองเหมาะสมกบชนดศตรพชและการระบาดตามคำาแนะนำาวธการใชในฉลาก

4.ผลดของการปองกนและกำาจดศตรพชโดยวธผสมผสาน 4.1 ลดปรมาณศตรพชใหตำากวาระดบทจะกอใหเกดความเสยหายแกพช 4.2 ลดปรมาณการใชสารเคมปองกนและกำาจดศตรพช

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 9

4.3 มความปลอดภยตอสขภาพของเกษตรกรผบรโภครวมไปถงสภาพแวดลอม

5.วธการผสมผสานในการควบคมศตรพช จะเปนการนำาเอาวธการปองกนและกำาจดศตรพชหลายวธมาประยกตใชรวมกน โดยวธการปลกผกปลอดภยจากสารพษนมขอแนะนำาใหเกษตรกรเลอกใชวธการปองกนและกำาจดศตรพช ทดแทนการใชสารเคมดงน 5.1 การเตรยมแปลงปลก 5.2การเตรยมเมลดพนธ 5.3การปลกและการดแล 5.4การใหธาตอาหารเสรม 5.5การใชกบดกกาวเหนยว 5.6การใชกบดกแสงไฟ 5.7การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลมแปลงปลก 5.8การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายไนลอน 5.9การควบคมโดยชววธ 5.10การใชสารสกดจากพช 5.11การใชสารเคมปองกนและกำาจดศตรพช(กรณทใชวธการปองกนและกำาจดศตรพชขางตนไมไดผล)

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด10

การเตรยมแปลงปลก เนองจากเมลดพชผกสวนใหญมขนาดเลก มระบบรากละเอยดออนถาเกษตรกรเตรยมดนไมดอาจมผลกระทบตอการงอกของเมลดและการเจรญเตบโตของพชผกได ดงนน กอนการปลกพชควรมการปรบสภาพดนใหเหมาะสมเสยกอนโดยเฉพาะในพนททเคยมการปลกผกหรอพชชนดอนโดยการปลอยนำาใหทวมแปลงแลวสบออกเพอใหนำาชะลางสารเคมและกำาจดแมลงตางๆทอาศยอยในดนแลวจงทำาการไถพลกหนาดนตากไว เพอทำาลายเชอโรคและแมลงศตรทอาศยอยในดนอกครง จากนนเกษตรกรควรจะปรบสภาพความเปนกรดเปนดางของดนใหอยในสภาพทเปนกลางโดยใชปนขาวปนมารลหรอหรอแรโดโลไมทอตรา200-300กโลกรม/ไรแลวรดนำาตามหลงจากการใสปนขาว เพอปรบสภาพดนทเปนกรดใหเปนกลาง นอกจากนควรเพมความอดมสมบรณของดนดวยการใสปยอนทรยเชนปยคอกปยหมกในอตรา1,000/2,000กโลกรม/ไรซงจะชวยใหตนพชผกมความแขงแรงสามารถตานทานตอการเขาทำาลายของโรคและแมลงได

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 11

การเตรยมเมลดพนธ กอนนำาเมลดพนธผกไปปลกในแปลงปลกหรอแปลงกลาเกษตรกรควรทำาความสะอาดเมลดพนธกอนตามขนตอนดงน 1. คดแยกเมลดพนธโดยการคดเมลดทเสยเมลดวชพชทมอยปะปนและสงเจอปนตางๆออก 2. แชเมลดพนธในนำาอน ทอณหภม 50-55 องศาเซลเซยสเปนเวลา15-30นาทจะชวยลดปรมาณเชอโรคทตดมากบเมลดพนธและยงกระตนการงอกของเมลดอกดวย 3. ในพนททมการระบาดของโรครานำาคาง และโรคใบจด ควรคลกเมลดพนธดวยสารเคม เชน เมทาแลกซน35%SD(เอพรอน)และไอโปรไดโอน(รอฟรล)อตรา10กรม/เมลดพนธ1กโลกรม

การปลกและการดแล การเลอกวธปลก ระยะปลกเปนเทาใดนนจะขนอยกบชนดของพชผกทเกษตรกรเลอกปลกแตมขอแนะนำาคอเกษตรกรควรปลกผกใหมระยะหางพอสมควรอยาใหแนนจนเกนไปเพอใหมการระบายอากาศทด เปนการปรบสภาพแวดลอมไมใหเหมาะสมตอการระบาดของโรค นอกจากน ควรหมนตรวจแปลงอยเสมอ โดยอาจเลอกสำารวจเปนจดๆประมาณ10-20จด/ไรถาพบวามการระบาดของโรคแมลงในระดบทกอใหเกดความเสยหายแกพชผกนนกควรดำาเนนการกำาจดโรคและแมลงทพบทนท

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด12

การใหธาตอาหารเสรมแกพช จะมความจำาเปนตอพชผกในบางชนดเทานนทงนเพอสรางความตานทานโรคใหแกพชนน เชน พชในตระกลกะหลำาจะตองการธาตโบรอนเพอสรางความตานทานโรคไสกลวงดำามะเขอเทศจะตองการธาตแคลเซยมเพอสรางความตานทานโรคผลเนาเปนตน

การใชกบดกกาวเหนยว กบดกกาวเหนยวนมคณสมบตไมมส ไมมกลน และไมมพษตอสงแวดลอม จะใชในการควบคมปรมาณตวเตมวยของแมลงศตรพชไดหลายชนด เชน เพลยไฟ แมลงวนเจาะผล แมลงวนของหนอนชอนใบ ผเสอกลางวนชนดตางๆ ทงของหนอนคบและหนอนใยเปนตน โดยทวไปมกจะนยมใชกาวเหนยวมาทาบบนวสดทมสเหลองเชน แผนพลาสตก หรอกระปองนำามนเครอง เนองจากแมลงมกชอบสเหลอง กบดกนจะใชลอแมลงใหบนมาตดกาวเหนยวททาไวสำาหรบการตดตงนน ควรตดตงกบดกในแปลงผกใหสงประมาณ30เซนตเมตรหรอสงกวายอดตนผกเมอเจรญเตบโตเตมทแลวโดยจะใชกบดกประมาณ60/80กบดก/พนท1ไรในชวงทมการระบาดมาก(ฤดรอน,ฤดฝน)สวนในฤดหนาวมการระบาดนอยอาจใชเพยง15-20กบดก/ไร วธการทำากาวเหนยววสดทใชประกอบดวย 1.นำามนละหง 550ซซ 2.นำามนยางสน 380กรม 3.ไขคารนววา(Canovawax) 60กรม ขนแรกเคยวนำามนละหงจนเดอด แลวจงเตมนำามนยางสนและไขคารนววาลงไปคนชาๆใหเขากนดแลวจงยกออกจากเตาตงทงไวใหเยนกอนนำาไปใชเปนกบดกกาวเหนยวตอไป

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 13

การใชกบดกแสงไฟ เปนการใชแสงไฟจากหลอดฟลออรเรสเซนต (หลอดนออน)หรอหลอดไฟแบลคไลทลอแมลงในเวลากลางคนเชนผเสอหนอนกระทหอม หนอนกระทผก ใหมาเลนไฟและตกไปในภาชนะทบรรจนำามนเครองหรอนำาทรองรบอยดานลางการตดตงกบดกแสงไฟจะตดตงประมาณ2จด/พนท 1 ไรโดยตดตงใหสงจากพนดนประมาณ150 เซนตเมตร และใหภาชนะทรองรบอยหางจากหลอดไฟ 30เซนตเมตรและควรปดสวนอนๆทจะทำาใหแสงสวางสองกระจายเปนบรเวณกวางเพอสองจบแมลงเฉพาะในบรเวณแปลง มใชลอแมลงจากทอนใหเขามาในแปลง

การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลมแปลงปลก เปนการควบคมปรมาณวชพชและเกบรกษาความชนในดนไวไดนาน ทำาใหประหยดนำาทใชรดแปลงผก การใชพลาสตกหรอฟางขาวคลมแปลงปลกนควรใชกบพชทมระยะปลกแนนอนในแปลงทพบการระบาดของโรคทมเชอไวรสเปนสาเหตและมเพลยออนหรอแมลงเปนพาหะแนะนำาใหใชพลาสตกทมสเทา-ดำาโดยใหดานทมสเทาอยดานบน

เนองจากสเทาจะทำาใหเกดการสะทอนแสง จงชวยไลแมลงพาหะได

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด14

การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายไนลอน พนททจะใชปลกผกในโรงเรอนควรเปนพนททสามารถปลกผกไดอยางตอเนองไมนอยกวา3ปเพอจะไดคมคาตอการสรางโรงเรอนและการสรางตาขายไนลอนโครงสรางของโรงเรอนอาจทำาดวยเหลกหรอไมกได ขนอยกบเกษตรกรวาตองการจะใชพนทนปลกผกนานเทาใดสวนตาขายทใชนนจะใชมงตาขายไนลอนทมขนาด16ชองตอความยาว1นวโดยมงสขาวมความเหมาะสมกบการปลกผกเนองจากแสงผานไดเกอบปกตสวนมงสฟาไมคอยเหมาะสมเนองจากแสงผานไดเพยงรอยละ70เทานน การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายนจะไมสามารถปองกนแมลงศตรพชผกไดทกชนด มเพยงหนอนผเสอและดวงหมดผกเทานนทสามารถปองกนได สวนเพลยออน เพลยไฟ หนอนแมลงวนชอนใบแมลงหวขาวและไรซงเปนแมลงขนาดเลกจะไมสามารถปองกนไดรอยเปอรเซนตซงถาหากใชมงไนลอนทมความถเพมขนเปน24และ32ชองตอนวอาจจะปองกนไดแตอาจมปญหาเรองอณหภมและความชนภายในมง

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 15

ขอควรระวงสำาหรบการปลกผกในโรงเรอนมงตาขาย - อยาใหหนอนผเสอหรอหนอนตางๆหลดเขาไปในโรงเรอนไดเพราะหนอนตางๆเหลานสามารถขยายพนธไดอยางรวดเรว - ในการยายกลา จะตองตรวจดกลาผก อยาใหมไขตวหนอนหรอดกแดเขาไปในโรงเรอน - ควรดแลอยาใหมงตาขายชำารดฉกขาด เพราะอาจทำาใหดวงหมดผกเลดลอดเขาไปไดอาจจะมการรองดวยผาหรอแผนยางบรเวณทมการเสยดสระหวางตาขายกบโครงสรางเพอปองกนการฉกขาด - มงตาขายจะตองปดมดชดตลอดเวลาและควรทำาประตเปนแบบสองชน - การปลกผกในโรงเรอนมงตาขายไมสามารถปองกนแมลงขนาดเลกไดดงนนจงอาจจะตองใชวธการกำาจดศตรพชอนๆรวมดวย - ผกทปลกไดในมงตาขายไนลอน ประเภทกนใบ ไดแก คะนา ผกกาดขาว กวางตงฮองเตตงโอปวยเลงขนฉายเปนตน ประเภทกนดอกไดแกกะหลำาปลดอกบลอกโคลเปนตน ประเภทกนฝกและผล ไดแก ถวฝกยาว มะเขอเปราะถวลนเตาเปนตน

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด16

การควบคมโดยชววธ เปนการใชสงมชวตควบคมศตรพช ซงไดแก แมลง ตวหำา ตวเบยน ททำาลายแมลงศตรพชชนดอน หรออาจใชสงมชวตเลกๆ เชนเชอแบคทเรย เชอไวรส เชอรา ไสเดอนฝอย เปนตน ในการควบคมซงมรายละเอยดดงน

เชอแบคทเรย ทนยมใชในการควบคมแมลง คอ เชอบท (BT)โดยแมลงทไดรบเชอชนดนเขาไปแลวนำายอยลำาไสของแมลงจะละลายผลกของเชอแบคทเรย ทำาใหเกดสารพษเขาทำาลายระบบยอยอาหารและอวยวะของแมลงทำาใหขากรรไกรแขงกนอาหารไมไดเคลอนไหวชาลงและตายไปในทสด เชอแบคทเรยทมขายเปนการคาจะม2กลมคอ 1.Kurstakiไดแกแบคโทรฟนเอชพดบเบลยพ,เซนทารยดจมประสทธภาพในการกำาจดหนอนใยผกหนอนกระทหอมและหนอนคบกะหลำา 2.Aizawaiไดแกฟลอรแบคเอชพ,ฟลอรแบคเอฟซ,ธรไซด-เอชพ มประสทธภาพในการกำาจดหนอนใยผก และหนอนคบกะหลำาเทานน ดงนน การทจะใชเชอแบคทเรยใหไดผล ควรเลอกชนดของเชอใหตรงกบแมลงศตรและควรฉดพนเมอยงเปนตวออนอยหลกเลยงแสงในขณะฉดพนและไมควรใหนำาหลงจากฉดพนเชอบกเตรแลว

เชอไวรสเชอไวรสทใชในการควบคมคอเอนพว(NPV)โดยใชในการกำาจดหนอนหลอดหอมหรอหนอนหนงเหนยว ซงเชอไวรสชนดนจะเขาไปทำาลายระบบตางๆของรางกายทำาใหหนอนลดการกนอาหาร เคลอนไหวชาลำาตวมสซดลงมจดสขนหรอสมแลวจะใชขาเทยมเกาะทตนพชหอยหวลงมาตายในทสด

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 17

เชอรา ทใชในการควบคม คอ ไตรโครเดอรมา จะควบคมเชอสาเหตของโรครากเนาโคนเนาเนาคอดนของมะเขอเทศและผกกาดหว โดยจะใชเชอราผสมกบรำาขาวและปยหมกในอตรา 1:10:40แลวใชรองกนหลมหรอโรยรอบโคนตน

ไสเดอนฝอย จะชวยควบคมดวงหมดผก โดยชอนไชเขาสระบบเลอดหรอกระเพาะอาหาร เมอเขาไปแลวจะถกยอยทำาลายจากนนจะปลดปลอยเชอแบคทเรยทเปนอนตรายตอแมลงออกมา ทำาใหแมลงตายในทสด ในการใชไสเดอนฝอยนน เกษตรกรควรเกบรกษาไวในทเยนและใชไสเดอนฝอยในการควบคมหลงจากการใหนำาแกตนพชชวงเวลาเยนๆเนองจากไสเดอนฝอยจะไมทนทานตอสภาพทแหงแลงหรอถกแสงแดด

การใชสารสกดจากพช พชทนยมนำามาใชสกดเปนสารควบคมโรคและแมลงคอ สะเดาเนองจากมสารอะซาดแรคตน(Azadirachtin)ซงมคณสมบตชวยในการปองกนและกำาจดแมลงไดโดย - สามารถใชฆาแมลงไดบางชนด - ใชเปนสารไลแมลง - ทำาใหแมลงไมเจรญอาหาร - ทำาใหการเจรญเตบโตของแมลงผดปกต - ยบยงการเจรญเตบโตของแมลง - ยบยงการวางไขและการลอกคราบของแมลง - เปนพษตอไขของแมลงทำาใหไขไมฟก - ยบยงการสรางเอนไซมในระบบยอยอาหารของแมลง วธการใชคอนำาเอาผลสะเดาหรอสะเดาทบดแลว1กโลกรมแชในนำา 20 ลตร ทงคางคนไว 1 คน แตถาเกษตรกรมเครองกวน

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด18

สวนผสมดงกลาวกจะลดเวลาเหลอเพยง3-4ชวโมงจากนนกรองเอาแตนำามาผสมดวยสารจบใบประมาณ1ชอนโตะแลวนำาไปรดพชผกทนท สวนกากของสะเดาทเหลอใหนำาไปโรยโคนตนเพอปรบปรงสภาพดนและกำาจดแมลงในดนไดอกดวย

ขอควรระวง พชบางชนดเมอไดรบสารนแลวอาจเกดอาการใบไหม เหยวยนหรอตนแคระแกรน ดงนนเมอพบอาการตางๆ เหลานกควรงดใชสารสกดจากสะเดาทนท

ชนดของแมลงทสามารถกำาจดไดดวยสะเดา 1.ชนดทใชแลวไดผลดไดแกหนอนใยผกหนอนหนงเหนยวหนอนกระทชนดตางๆหนอนกดกนใบหนอนเจาะยอดหนอนชอนใบหนอนมวนใบหนอนหวกะโหลก 2.หนอนทใชแลวไดผลปานกลางไดแกเพลยจกจนหนอนเจาะสมอฝาย หนอนตนกลาถว แมลงหวขาว แมลงวนทอง เพลยไกแจเพลยออน 3.ชนดทใชแลวไดผลนอยไดแกหนอนเจาะฝกถวเพลยไฟไรแดงมวนและดวงชนดตางๆ พชผกทใชสารสกดจากสะเดาไดผล ไดแก ผกคะนา กวางตงผกกาดหอมกะหลำาปลกะหลำาดอกแตงกวาแตงโมแตงเทศมะเขอเทศ มะเขอยาว หนอไมฝรง ขาวโพดออน พรกขหน ตำาลง มะนาวมะกรด

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 19

การใชสารเคมปองกนและกำาจดศตรพช จากขอมลทไดกลาวมาแลวขางตน ในการปฏบตจรงของเกษตรกรนน เกษตรกรตองหมนตรวจแปลงปลกพชของตนอยางสมำาเสมอ เพอเปนการพยากรณสถานการณของศตรพชในแปลงของตนเมอทราบสถานการณแลวจงพจารณาเลอกใชวธการปองกนและกำาจดทเหมาะสม แตในกรณทไมสามารถควบคมหรอไมมวธการควบคมพชนนๆไดโดยพจารณาจาก 1.เปนสารเคมทเหมาะสมกบศตรพชชนดนน 2.สารเคมนนสลายตวไดเรว 3.ใชในอตราทเหมาะสมตามคำาแนะนำา 4.เวนระยะการเกบเกยวผลผลตตามคำาแนะนำา ทงน เพอไมกอใหเกดอนตราย หรอมสารพษตกคางในพชผกนนและมความปลอดภยตอผบรโภคอกดวย

การผลตปยชวภาพ 1. ซากพช ไดแกพรกขงขาตะไคร ใบมะกรดผกชมะนาวโหระพาตนหอมมะเขอเทศเหดซากสตวไดแกไกบานปลาหอยกงป 2. อาหารจลนทรยนำาตาลแดงนำาตาลออยนำาผง(กากนำาตาลหรอนำาตาลทรายขาวตองใชเวลาหมก 3-12 เดอนจงจะใชได) แปงนำาซาวขาว 3. สารเรงจลนทรยหมกเปนปไมตองใชถาตองการใหเรวและดใหใชนำาตาลจากโปง(ดนโปง)หรอนำาในปาหรออจาระทหมกมานานแลวใสลงไปนอกจากนรองลงมาจะเปนกรดตางๆทไดจากผลไมเชนกรดมดสบปะรด(อวตคแอสด)หรอพชทมรสจดเชนรางจดแปงมนสำาปะหลง(มลสตวหรออจจาระมนษยหมกรวมกบนำาประมาณ

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด20

28วนเชอโรคจะตายหมดสามารถนำาไปใชได) วธทำา 1. นำาซากพช ซากสตว จำานวน 3 กก.(กรณโปรตนไมสง ถาตองการโปรตนสงตองใชหอยเชอรรถวสาหรายรกสตวถาตองการวตามนอตองหมกกลวยดอกแคแตงกวา) 2. นำานำาตาลแดง และสารเรงจลนทรย ผสมรวมกน จำานวนอยางละ1กก.(ถาตองการใหโปรตนตองเพมนำาตาล2-3กก.นอกนนเหมอนเดม) 3. นำานำาใสลงไปจำานวน10กก.ผสมใหเขากนปดฝาใหสนททงไวประมาณ1เดอนหรอสารพษตางๆกจะตายแตเพอความมนใจใหทงไว3-12เดอนทงนถงทหมกจะตองใหอยในรม - การหมกทดเมอรดลงดนจลนทรยจะขยายตวเรวมาก - หนอนทเกดจากการหมกและตายไปจะเกดกรดอามโนซงเปนโปรตนวตามนอสงใสใหพชพชจะแขงแรงมาก - การหมกเพอทำาหวเชอ ควรหมกดวยพชทเปนตระกลเยน(เชนแตงตางๆ)กบโปรตนหมกไวประมาณ1ปหรอ12เดอนขนไปจะใชไดดมาก

ขอหามเดดขาดในการหมก

1. ถานไฟฉายหามนำามาหมก เนองจากมสารแคดเมยมซงเปนโลหะหนกเปนพษรนแรง 2. หมกพมพทกชนด โดยเฉพาะกระดาษหนงสอพมพเนองจากเปนสารตะกว ซงมคณสมบตเปนโลหะหนกเปนพษรนแรง(ไมควรนำาหนงสอพมพหอผลไมเพราะเมอฝนตกนำาฝนจะชะลางนำาหมกลงสดน) 3. หากในการหมกมแกสไขเนาซงเปนกรดกำามะถนหาม

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 21

นำามาใสพชวธแกไขแกสเนาใหผสมนำาตาล1สวนนำา5สวนเตมแลวหามคน

ภาชนะท ใช ในการหมก

1. หามใชถงปนซเมนตถงเหลกถงดน 2. ใชโองเคลอบ ถงพลาสตก หมอดนเคลอบ ถงไมโหลแกว

วธ ใช

1. ใชรดดนโคนตนไมอตราสวนลตร1:200-1:300หรอ4ชอนโตะนำา1ปป 2. ใชฉดตน,ใบอตราสวนลตร1:400 ถาเปนทองนา จะมทงตอซง และหญาคา ใหยำาหญาคาใหราบกลบตอซงรดดวยนำาหมกปลอยนำาใหทวมภายใน7วนหญาจะเรมเนาและกลายเปนปยหมกอยางดจากนนจะปลกขาวนาหวานไดเลยอตราสวนในการใชไรละ1ลตร ถาตนขาวเกดมหนอนกอกน เพลยกดกนตน ใหใชสมนไพรชวย วธการหนงกคอรดนำาสมำาเสมอ จะทำาใหรากแขงแรงสมบรณและสามารถหยงลกมากขนทงนหามใชสารเคมและยาฆาแมลงการปลอยใหแมลงมากดกนพชเปนการกระตนพชสรางภมคมกน

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด22

(การใหปยทางใบจะตองมสาเหต2ประการเทานนคอตนไมปวยและตองการใหตนไมออกดอกตามฤดกาลเทานน)

การทำาสมนไพรไลแมลง แบงเปนพชดงน การใชสตรการหมกเหมอนกน หอมระเหย ไดแกยคาลปตสฯลฯ เผดรอน ไดแกตะไครขงขาพรกฯลฯ เมาเบอ ไดแกกระทกรกฯลฯ ขม ไดแกสะเดาโลตนบอระเพด การหมกเพอทำาเปนฮอรโมนตองใชพชไดแกขาวถวสาหรายมะละกอกลวยไขไกฯลฯ

วธเรงดอก

1. ทำาใหตนไมเครยด โดยการใชวธต ทบตน หรอควนเปลอก ทงนวธดงกลาว ทำาใหทอนำาเลยงของตนไมขาด หรอตนรบออกดอกออกลก 2. ทำาใหตนไมสมบรณจะทำาใหลกออกผลโดยการหมดนเอาฮอรโมนใหกนทางรากและใบ

การทำาปยนำาสมนไพรไลแมลง ปยหมก วธการทำาปยนำาจากเศษอาหาร

แนวทางในการพจารณาและตดสนใจการใชนำาตาลกรณวตถดบในการหมกมทงพชและสตว(เศษอาหาร) 1. กอนอนตองพจารณากอนอนตองพจารณากอนวาจะเลอกใชสตรไหน3:1:1:10หรอ3:3:1:10หรอผสมระหวางทง2สตร 2. พจารณาวตถดบทใชและพจารณาเลอกใชนำาตาลจาก

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 23

สตรนอยไปหามาก ทงนเพอมใหมการหมกเกดการเนาเปอย ดงนนควรยดสตรพชเปนหลก ทงนในการหมกพชตองถกยอยสลายและใหนำาตาลเพมขนชวยในการยอยสลายเนอสตวตอไป

วธการทำานำาหมกสมนไพรไลแมลง

วตถดบสาบเสออตราสวน3:1:1:10(ควรแยกหมกสมนไพรแตละชนดจะไดผลมากกวา และการใชงานควรฉดสลบกนไปอยาฉดอยางใดอยางหนงเปนประจำาเพราะแมลงเปนสตวปกทมการปรบตวไดดสงมาก)เทคนคการใหนำาตาลและนำานำามาผสมกนละลายใหเขากนเทลงในถงทมสาบเสอวธหมกเชนนจะไดสารไลแมลงและฮอรโมนสำาหรบพช กรณเรงดวน เอาสมนไพรแชนำา 24-28 ชงโมง นำาไปฉดไลแมลงได

วธการทำาปยหมกชนดแหง(เทคนควธอยารอใหวตถดบครบแลวจงคอยหมกมอะไรอยแลวใหหมกไดเลย) วตถดบซากสตวมลสตวขยมะพราวแกลบเผาคายขาว(คลายรำาขาว)หวเชอ การผสม นำาซากสตว มลสตว ขยมะพราว แกลบเผา ในอตราสวนทเทาๆ กน มาคลกใหเขากน นำานำาและหวเชอผสมใหเขากนแลวรดลงในสวนผสมแรกคลกเคลาใหเขากนแตอยาใหแฉะมากนกความชนประมาณ40%(วธการตรวจใชมอกำาดถาไมมนำาไหลจากมอกถอวาใชได)ตกปยใสถงกระสอบหรอเกลยแลวเอาฟางปดทกวนจะตองกลบบนลงลางเพอใหความรอนระเหยออกไปหมกไวภายใน7วนเพอใหปยเยนลงแลวจงจะใชการไดอยาเกบไวนานจะเสยเนาไมไดประโยชน การใช200-400กก.ตอไรโดยประมาณ

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด24

เทคนควธการใชใหใชพชชนดนนๆทมในพนท/ตำาบลนนในการหมกจะชวยใหพชนนเจรญเตบโตไดดขน

วธการทำาปยเมด

นำาปยหมกชนดแหงทหมกไวแลว 7 วน มาบดใหเปนผงแลวผสมปยใหเปยกหรอใสสารทมประโยชนลงไปอกแลวใสลงในเครองอดออกเปนเสนปยอดเมดทไดออกมาควรอบดวยลมรอนไมเกน90องศาเซลเซยส

การอนรกษศตรธรรมชาต ศตรพชธรรมชาตไดแกสงมชวตชนดตางๆทชวยทำาลายหรอจบกนศตรพชเปนอาหารเชนนกกนแมลงกงกากบเขยดตกแตนรำาขาว แมงมม ดวงเตา เปนตน เรยกสตวตางๆ ในกลมนวา ตวหำาและสตวทอาศยดดนำาเลยงภายในไขหรอในตวของศตรพชเชนแตนเบยนไข แตนเบยนระยะตวหนอนของแมลงวนกนขน ฯลฯ เรยกวาตวเบยน

วธอนรกษศตรธรรมชาต

1. ลดการใชสารเคมหรอหลกเลยงการใชสารเคมพนกำาจดแมลงศตรพช 2. ควรเพาะปลกพชใหมความหลากหลาย รวมทงปลอยใหมวชพชและไมดอกขนปะปนอยดวย 3. ไมทำาลายนกกนแมลงกบเขยดองอางคางคกกงกาแยเพราะสตวเหลานชวยในการกำาจดแมลงไดมาก 4. หมนตรวจศตรพชทปลก และจำาแนกชนดของแมลงทกดกนทำาลายพช

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 25

ประโยชนของการอนรกษศตรธรรมชาต

1.เปนการปองกนไมใหเกดแมลงศตรระบาด 2.ทำาใหไดผลผลตทมคณภาพปลอดสารพษ 3.ไมมผลกระทบตอสภาพแวดลอมคนสตวและสงมชวตชนดตางๆทอาศยอยรวมกน 4.ชวยลดตนทนในการผลตพชผลทางการเกษตร

การใชสารสกดจากพชควบคมแมลงศตรพช 1. สะเดา

ส า รสก ด ใ นส ะ เ ด ามฤทธในการปองกนกำาจดแมลงโดยมผลในการยบยงการลอกคราบของแมลง ยบยงการวางไขและเปนสารไลแมลงใชไดผลดกบหนอนชนดตางๆเชนหนอนเจาะยอดกะหลำา หนอนกระทหอม หนอนกระทผก หนอนเจาะสมอหนอนเจาะดอกมะลเพลยออนเพลยจกจนและเพลยไกแจสำาหรบเพลยไฟและไรแดงใชไดผลปานกลาง วธการใช - เมลดสะเดาทผงแหงนำามาบดหรอตำาในอตรา1กก.ผสมนำา20ลตรทงไว1-2คนแลวกรองเอากากออกนำาสารสกดทไดไปฉดพน - ใบสะเดาแก ใบสดอตรา2กก.ตำาใหละเอยดหมกในนำา10ลตรทงไว2คนกรองเอากากออกแลวนำาไปฉดพน

2.โลตนหรอหางไหลหางไหลแดง

สามารถนำามาใชปองกนกำาจดแมลงไดหลายชนด ไดแก

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด26

แมลงวน เพลยออน ดวงงวงถวตวออน เพลยจกจนฝาย หนอนกระทผกและหนอนใยผก วธการใช - นำาสวนราก หรอ

ลตรรวมกบการใสกากนำาตาล100กรมเพอชวยเสรมประสทธภาพของสารสกดดยงขนหมกทงไวประมาณ2วนนำามากรองเอานำาสกดทไดไปใชฉดพนปองกนกำาจดแมลงได

3. สาบเสอ

วธการใช - นำาสวนผสมใบสาบเสอแหง 40 กรม ตำาใหละเอยดผสมกบนำา 3 ลตร ตม 10 นาท ทำาใหนำาเยนแลวกรองเอากากทงแลวนำาไปพนในแปลงมะเขอเปราะ สามารถกำาจดเพลยออนไดด

และพนในแปลงผกส า ม า ร ถป อ ง ก นกำาจดหนอนกระทผกไดด

4. ตะไครหอม

สามารถใชไดผลในการไลหนอนกระทผก หนอนใยผกดวงถวเขยวและเพลยจกจน วธการใช -ตะไครหอมบดแลวหมกดวยนำาเปนเวลา24ชวโมงในอตราความเขมขน400กรมตอนำา8ลตร

ลำาตนของโลตนทมอาย 2-3 ป มาบดหรอตำาใหแหลกละเอยดในอตราสวน0.5-1 กก. ตอนำา 20

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 27

5. ยาสบ มสารออกฤทธในการควบคมแมลงศตรพชไดแกสารนโคตนโดยพบมากในสวนผสมของใบและกานใบ วธการใช -ใชยาฉน1กก.ผสมนำา2ลตรตมนาน1ชวโมงหรอแชทงไว1คนหลงจากนนกรองเอาแตยาฉนนำามาผสมนำา100ลตรเพมประสทธภาพใหดยงขนดวยการใสนำาปนใสหรอนำาสบลงไปเลกนอยเมอเตรยมเสรจแลวตองนำาไปฉดพนทนท(ในการฉดพนใหไดผลดตองฉดพนในชวงเวลาทมอากาศรอนจด)

6.บอระเพด

สารทพบในเถาบอระเพดพชสามารถดดซมเขาไปอย ในสวนตางๆของพช ใชไดดกบเพลยกระโดดสนำาตาลเพลยจกจนสเขยว วธการใช

- นำาสวนผสมของลำาตน (เถา) 400-500 กรม ตำาใหละเอยดผสมนำา4ลตรแชนำาทงไว1คนกรองกากทงแลวนำาไปพน

การผลตและวธใชไตรโคเดอรมาชนดสดควบคมโรคพช ประโยชนของเชอราไตรโคเดอรมา

1.ชวยลดกจกรรมของเชอโรคพชได 2.ชวยลดปรมาณเชอโรคพช 3.ชวยเพมการเจรญเตบโตและเพมผลผลตของพช 4.ชวยเพมความตานทานของโรคของพช

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด28

การเตรยมอาหารเลยงเชอ

1. ใสปลายขาว3สวนในหมอหงเตมนำาใหสะอาด2สวนแลวกดสวทซ(ถาขาวนมเกนไปใหใชขาว2สวนและนำา1สวน) 2. ขาวสก(ขาว600กรมใสนำา0.5ลตรจะไดขาวสกประมาณ1กก.)ใชทพพซยขาวในหมอทสกแลวใหทว 3. ตกขาวสกในขณะทขาวยงรอนอยในถงพลาสตก (ขนาด8x12นว)250กรมตอถง(ขาว1กก.ใสได4ถง) 4. รดอากาศออกจากถงแลวพบปากถงลงดานลางปลอยทงไวใหขาวอน(เกอบเยน) 5. เทหรอเหยาะหวเชอใสลงบนขาวในถงหวเชอ1ขวด(20กรม)ใสได16ถง(4กก.)(ใสเชอในบรเวณทลมสงบ) 6. รดยางตรงปลายปากถงใหแนน 7. ขยำาหรอบบขาวในถงเบาๆเพอใหผงเชอกระจายอยางทวถง(เหนผงเชอสดำากระจายในเนอขาว) 8. รวบถงใหมลมพองตรงบรเวณปากถงทรดไวแลวใชเขมทสะอาดแทงรอบๆบรเวณปากถงทรดยางไวโดยแทง15-20ครง/ถง

การบมเชอ

1.กดขาวใหแผกระจายทวถงในลกษณะแบนราบมากทสด 2. วางถงขาวในบรเวณทไดรบแสงสวางจากธรรมชาตหรอหลอดไฟฟาทใชในบาน(ระวงแมลงหรอสตวมารบกวน) 3. เมอบมครบ2วนขยำาขาวในถงเบาๆใหขาวเกดการคลกเคลาอกครงเพอชวยใหเสนใยกระจายตวกดขาวใหแผราบเชนเดมแลวจงกางถงใหโปรงขน 4. บมเชอตออก 4-5 วน จะเหนเชอสเขยวปกคลมเมลดขาวสามารถนำาไปใชทนทหรอเกบไวใสตเยนชองธรรมดา(8-10องศา)

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 29

วธการใชเชอราไตรโคเดอรมาชนดสดผสมกบปยอนทรย

- เตรยมเชอราไตรโคเดอรมาชนดสดทเลยงบนปลายขาวอาย6-7วน1กก.รำาขาวละเอยด4กก.และปยคอกเกาๆ100กก.หรอเตรยมปรมาณมากกวานโดยใชสดสวน1:4:100โดยนำาหนก - ตกแบงรำาขาวสวนหนงใสลงในถงเชอสดแลวคลกเคลากบเชอใหทว - นำาถงเชอทคลกดวยรำาขาวแลวไปเทลงในรำาขาวทเหลอตอจากนนคลกเคลาใหเขากนอยางทงถงสวนผสมรวม5กก. -นำาสวนผสมของเชอราสดและรำาขาวละเอยด(5กก.)คลกเคลาใหเขากนอยางทวถงได อาจพรมนำาใหพอชน เพอลดการฟงกระจายแบงสวนผสมใสภาชนะนำาไปใชหวานหรอโรยลงบนแปลงปลกพชโคนตนพชหรอผสมดนในหลมปลกพช

ขอดของเชอราไตรโคเดอรมาชนดสด

1. เชอราไตรโคเดอรมาชนดสดมความพรอมทจะเรมกจกรรมไดทนทลงสดนซงมสภาพแวดลอมเหมาะสมตอการเจรญของเชอเชนสามารถเจรญและสรางเสนใยภายใน3-5ชงโมงเพอตอสกบเชอโรค 2. เชอสดจะสามารถเจรญเตบโตและเพมปรมาณไดอยางรวดเรวและมปรมาณมากกวาเชอชนดผงแหง 3. เกษตรกรสามารถผลตใชไดดวยตนเองโดยวธทไมยงยากและตนทนการผลตตำา 4. มวธการนำาไปใชไดหลายวธแลวแตความเหมาะสม 5. หวเชอราไตรโคเดอรมาสามารถเกบไดนานถง1ปในตเยนทมอณหภม8-10องศาเซลเซยสหวเชอราในขวดทใชไมหมดสามารถเกบไวในตเยนแลวนำามาใชตอได

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด30

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 31

ความสมดลตามธรรมชาต

ทมาของเกษตรอนทรย โดยธรรมชาตของปาไม จะมตนไมนานาชนดขนปะปนกนอยเตมไปหมด มใบไมหลนทบถมกน สตวปาถายมลไวทผวหนาดน คลกเคลากบใบไมและซากพชมลสตวรวมทงซากสตวโดยมสตวเลกๆเชนไสเดอนกงกอจงหรด ฯลฯ กดแทะเปนชนเลกๆ และมจลนทรยทอยในดนชวยยอยสลายจนกลายเปนฮวมส ซงเปนแหลงธาตอาหารพชและใชในการเจรญเตบโตของตนไมในปานนเองดงนนจงไมจำาเปนตองเอาปยเคมไปใสในปาซงเกษตรกรสามารถเลยนแบบปาไดโดยการใชปยอนทรยเชนปยหมกปยนำาชวภาพและปยพชสดเปนตนทดแทนการใชปยเคมนอกจากนใบไมและเศษพชทปกคลมผวดนกเปนการคลมผวหนาดนไวปองกนการสญเสยความชนภายในดนทำาใหหนาดนออนนม

การปลกผกระบบเกษตรอนทรย

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด32

ถงแมจะมโรคและแมลงรบกวนบางกไมถงขนเสยหาย และยงสามารถใหผลผลตไดตามปกต นนกคอ ตนไมทขนอยบนพนดนทมความอดมสมบรณจะสามารถตานทานโรคและแมลงได นอกจากนพชในปากมไดเปนพชชนดเดยวกนทงหมดแตเปนพชหลากหลายชนดทำาใหมความหลากหลายทางชวภาพมแหลงอาหารทหลากหลายของแมลงและแมลงบางชนดกเปนแมลงศตรธรรมชาตของแมลงศตรพชดงนนจงเกดสมดลตามธรรมชาตโอกาสทแมลงศตรพชจะระบาดจนเกดความเสยหายจงมนอยดงนนเกษตรกรจงสามารถจำาลองสภาพปาไวในไร-นาโดยการปลกพชใหหลากหลายชนด ซงเปนทมาของการเกษตรในระบบอนทรย

หลกการผลตผกอนทรย เปนหลกการทเลยนแบบมาจากปาทสมบรณนนเอง ซงจะประกอบดวยหลกทางการเกษตรทคำานงถงดนพชแมลงและสภาพแวดลอมควบคกนไปทกดาน

1. หลกการปรบปรงดนใหมความอดมสมบรณซงสามารถทำาได

โดย 1.1 การใชปยอนทรยและปยชวภาพปยอนทรยไดแกปยหมกปยนำาชวภาพและปยพชสดสวนปยจลนทรยเหลานจะใหทงธาตอาหารหลกและธาตอาหารรองแกพชอยางครบถวนจงใหทดแทนปยเคม 1.2 การคลมดนทำาไดโดยใชเศษพชตางๆจากไร-นาเชนฟางหญาแหงตนถวใบไมขยมะพราวเศษเหลอทงจากไรนาหรอกระดาษหนงสอพมพพลาสตกคลมดนหรอการปลกพชคลมดนการคลมดนมประโยชนหลายประการคอชวยปองกนการชะลางของหนา

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 33

ดนและรกษาความชมชนของดนเปนการอนรกษดนและนำาชวยทำาใหหนาดนออนนม สะดวกตอการไชชอนของรากพช ซงประโยชนตางๆของการคลมดนดงกลาวมานจะชวยสงเสรมใหพชเจรญเตบโตและใหผลผลตด 1.3 การปลกพชหมนเวยนเนองจากพชแตละชนดตองการธาตอาหารแตกตางกนทงชนดและปรมาณอกทงระบบรากยงมความแตกตางกนทงในดานการแผกวางและหยงลก ถามการจดระบบการปลกพชอยางเหมาะสมแลวจะทำาใหการใชธาตอาหารมทงทถกใชและสะสมสลบกนไปทำาใหดนไมขาดธาตอาหารธาตใดธาตหนง

2.หลกการปลกพชหลายชนด

เปนการจดสภาพแวดลอมในไร-นาซงจะชวยลดการระบาดของโรคพชได เนองจากการปลกพชหลายชนดจะทำาใหมความหลากหลายทางชวภาพ มแหลงอาหารทหลากหลายของแมลงจงมแมลงหลายชนดมาอาศยอยรวมกนในจำานวนแมลงเหลานจะมทงแมลงทเปนศตรพชและแมลงทเปนประโยชนทจะชวยควบคมแมลงศตรพชใหคลายคลงกบธรรมชาตในปาอดมสมบรณนนเองมหลายวธไดแก 2.1การปลกพชหมนเวยนเปนการไมปลกพชชนดเดยวกนหรอตระกลเดยวกนตดตอกนบนพนทเดมการปลกพชหมนเวยนจะชวยหลกเลยงการระบาดของโรคและแมลง และเปนประโยชนในการปรบปรงดน 2.2การปลกพชแซม การเลอกพชมาปลกรวมกน หรอแซมกนนนพชทเลอกมานนตองเปนตระกลเดยวกนเชนชวยปองกนแมลงศตรพช ชวยเพมธาตอาหารใหอกชนดหนง ชวยคลมดน ชวยเพมรายไดกอนเกบเกยวพชหลกเปนตน

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด34

3.หลกการปองกนและกำาจดโรคแมลงศตรพชโดยไม ใชสารเคม

3.1 การปองกนและกำาจดโดยวธกลโดยไมใชสารเคมเชนการใชมอจบแมลงมาทำาลายการใชมงตาขายการใชกบดกกาวเหนยวเปนตน 3.1.1การใชตาขายไนลอนสขาวหรอสฟาคลมแปลงผกเพอปองกนผเสอกลางคนมาวางไขทใบพชผกสามารถปองกนแมลงประเภทหนอนใยผกหนอนกระทและหนอนผเสออนๆไดแตดวงหมดผกกาดและเพลยออนยงเขาไปทำาลายพชผกไดใหใชสารควบคมแมลงจากดอกไพรทรนฉดพนการปลกผกในมงมขอเสยตรงทไมมตนไมบงลมเมอมลมพายขนาดยอมพดมาอยางรนแรงในฤดแลวมงไนลอนซงใหญมากจะถกลมตแตกเสยหายทงหลงการใชมงตาขายครอบแปลงขนาดเลกหรอขนาดเทาผาคลมแปลงเพาะกลาจะไมเกดปญหามงแตกเพราะลมแตอยางใด 3.1.2การใชกบดกแมลงสเหลองเคลอบวสดเหนยวแมลงศตรพชจะชอบบนเขาหาวตถสเหลองมากทสด หากใชวสดทมลกษณะขนเหนยวไปทาเคลอบวสดสเหลองเชนแกลลอนนำามนเครองสเหลอง ถงพลาสตกสเหลอง แผนพลาสตกสเหลอง แผนไมทาสเหลอง หรอแผนสงกะสทาสเหลอง วางตดตงบนหลงไมใหอยเหนอตนพชเลกนอยหรอตดตงในแปลงปลกผกหางกน3ตารางเมตรใหแผนสเหลองสงประมาณ1เมตรขนาดของแผนสเหลองควรมขนาด1 ตารางฟต กจะลดอตราการทำาลายของแมลงกบพชผกของเราไดอยางมาก แมลงศตรพชทเขามาตดกบดกสเหลอง ไดแก แมลงวนหนอนชอนใบผเสอกลางคนของหนอนกระทหลอดหอมผเสอกลางคนของหนอนใยผกผเสอกลางคนของหนอนกระทผกผเสอกลางคนของหนอนคบกะหลำาแมลงวนทองแมลงหวขาวเพลยไฟเพลยจกจน

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 35

และเพลยออน กาวเหนยวทมขายในทองตลาด มชอวา “อพอลโล”หรอ“คนรว”ปายกาวเหนยวครงหนงจะอยทนไดนาน10-15วน 3.1.3การใชกบดกแสงไฟเปนการใชแสงไฟจากหลอดฟลออรเรสเซนต(หลอดนออน)หรอหลอดไฟแบลคไลทลอแมลงในเวลากลางคนเชนผเสอหนอนกระทหอมหนอนกระทผกใหมาเลนไฟและตกไปในภาชนะทบรรจนำามนเครองหรอนำาทรองรบอยดานลางการตดตงกบดกแสงไฟจะตดตงประมาณ2จด/พนท1ไรโดยตดตงใหสงจากพนดนประมาณ150เซนตเมตรและใหภาชนะทรองรบอยหางจากหลอดไฟ30เซนตเมตรและควรปดสวนอนๆทจะทำาใหแสงสวางสองกระจายเปนบรเวณกวางเพอสองจบแมลงเฉพาะในบรเวณแปลงมใชลอแมลงจากทอนใหเขามาในแปลง 3.2การปองกนและกำาจดโดยวธเขตกรรมเชน 1) การดแลรกษาแปลงใหสะอาด, การไถพลกหนาดนตากแดดไว 2)การหาระยะเวลาทเหมาะสมในการปลกพช 3) การเกบเกยวเพอหลกเลยงการทำาลายของโรคและแมลง 4)การใชระบบการปลกพชเชนการปลกพชหมนเวยนการปลกพชแซม 5)การจดระบบการใหนำา 6)การใสปยใหเหมาะสมกบความตองการของพชเพอลดการทำาลายของโรคและแมลง 3.3 การปองกนและกำาจดศตรพชโดยชววธ เปนการใชเชอแบคทเรยเชอไวรสและไสเดอนฝอยปองกนกำาจดแมลงทเปนศตรพชผกโดย เชอดงกลาวจะทำาใหแมลงศตรผกเปนโรคแลวตายไป

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด36

ในทสดไดแก 1)การปองกนกำาจดแมลงศตรพชดวยเชอแบคทเรย(Bt หรอ Bacillus thuringiensis) ทำาใหเกดเปนโรคกบหนอนของแมลงศตรพชทสำาคญกบพชในวงศCruciferaeเชนคะนากะหลำาปลกะหลำาดอกผกกาดขาวปลผกกาดหวฯลฯวงศSolanaceaeอนไดแกมะเขอเทศพรกฯลฯวงศGramineaอนไดแกขาวโพดหวานขาวโพดคว ขาวโพดฝกออนและวงศ Allaceae อนไดแก หอมหวใหญหอมแดงและหอมแบงแมลงศตรพชเหลานไดแกหนอนเจาะสมอฝายหนอนกระทหนอนหอมหนอนใยผกหนอนคบกะหลำาดวงหมดผกกาดเปนตนนอกจากนนเชอBtยงไมทำาอนตรายแมลงศตรธรรมชาตทเปนประโยชนไดแกผงตวหำาตวเบยนเชอBtออกฤทธชาทำาใหมองไมเหนวาศตรพชถกทำาลายทนตาเหน แตมเกษตรกรทสามารถควบคมศตรพชไดผลดมาแลว โดยฉดพนเชอนตามฉลากทกำาหนดไวอยางตอเนองเปนเวลา10วนแลวจงฉดพนตอสปดาหละครง ควรผสมยาจบใบทกครงทมการฉดพน กทำาใหตนพชผกปลอดจากการทำาลายของแมลงศตรพชดงกลาวไดอยางสมบรณโดยไมตองใชสารเคมแตอยางใด 2)การปองกนกำาจดแมลงศตรพชดวยเชอไวรสนวเคลยร(NPVหรอNuclearPolyhedrosisVirus)เปนเชอไวรสททำาใหหนอนของแมลงศตรพชเปนโรคตายไดแกหนอนกระทหลอดหอมและหนอนเจาะสมอฝายโดยไมมผลกระทบตอผงตอแตนมนษยพชและสตวเชอไวรสนวเคลยรยงไมมจำาหนายในทองตลาดสามารถทำาเองได โดยนำาตวหนอนทตายดวยเชอไวรส ขนาดลำาตวยาวกวา 2เซนตเมตรจำานวน20ตวมาผสมนำา20ลตรผสมยาจบใบแลวนำาไปฉดพนแปลงหอมและแปลงมะเขอเทศกจะสามารถควบคมหนอน

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 37

หลอดหอม และหนอนเจาะผลมะเขอเทศได แตจะไมสามารถเหนผลทนตาอาจตองมการพนยาอยางตอเนองไปเรอยๆกจะสามารถควบคมแมลงศตรพชเหลานได 3)การปองกนกำาจดแมลงศตรพชดวยไสเดอนฝอยทเปนประโยชน (Nematodes) ในตางประเทศไดมการทดลองใชไสเดอนฝอยทเปนประโยชน ผสมนำาฉดพนไปยงพชหลายชนดเพอควบคมหนอนแมลงในกลมLepidopteraไสเดอนฝอยทใชกนมากคอSteinernema carpocapsaeและS. feltiaeอตราการใชคอ500ตวตอพนท1ตารางนว 3.4 การอนรกษแมลงทมประโยชน การใชประโยชนจากแมลงศตรธรรมชาตไดแก 3.4.1ตวเบยนสวนใหญหมายถงแมลงเบยนทอาศยแมลงศตรพชเพอการดำารงชวตและการสบพนธ ซงทำาใหแมลงศตรพชตายในระหวางการเจรญเตบโต 3.4.2ตวหำาไดแกสงมชวตทดำารงชวตโดยการกนแมลงศตรพชเปนอาหารเพอการเจรญเตบโตจนครบวงจรชวตตวหำาพวกนไดแกสตวทมกระดกสนหลงไดแกสตวปกเชนนกสตวเลอยคลานเชนงกงกาสตวครงบกครงนำาเชนกบ ตวหำาสวนใหญทมความสำาคญในการควบคมแมลงและไรศตรพชไดแกสตวไมมกระดกสนหลงเชนแมงมมไรตวหำาและตวหำาสวนใหญไดแกแมลงหำาซงมหลายชนดและมการขยายพนธไดรวดเรว

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด38

การอนรกษแมลงทมประโยชนสามารถทำาไดโดย

1) การไมใชสารเคมเนองจากสารเคมทำาลายทงแมลงศตรพชและแมลงธรรมชาตทมประโยชนดวย 2) ปลกดอกไมสสดๆเชนบานชนทานตะวนบานไมรโรยดาวเรองดาวกระจายเปนตนโดยปลกไวรอบแปลงหรอแซมลงในแปลงเพาะปลกสของดอกไมจะดงดดแมลงนานาชนดและในจำานวนนนกมแมลงศตรธรรมชาตดวย จงเปนการเพมจำานวนแมลงศตรพชธรรมชาตในแปลงเพาะปลก ซงจะชวยควบคมแมลงศตรพชใหแกเกษตรกร 3) ปลกพชเลยนแบบสภาพปาธรรมชาต ปลกใหหลากหลายชนดทำาใหเกดการควบคมโรค–แมลงศตรพช ขนเอง ในสภาพตามธรรมชาต

4.หลกการปองกนและกำาจดวชพชโดยไม ใชสารเคม

4.1ใชวธถอนดวยมอใชจอบถางใชวธการไถพรวนพลกดนตากแดดไว 4.2 ใชวสดคลมดน เปนการปกคลมผวดน ชวยรกษาดนและนำาและเปนการเพมอนทรยวตถใหกบดนอกดวยสวนใหญมกใช

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 39

วสดตามธรรมชาตไดแกเศษซากพชหรอวสดเหลอใชในการเกษตรเชนฟางขาวตอซงพชหญาแหงตนถวขยมะพราวกากออยแกลบเปนตน นอกจากนยงมพลาสตกทผลตขนสำาหรบการคลมดนโดยเฉพาะซงสามารถนำามาใชกนได 4.3ปลกพชคลมดนเชนการปลกพชตระกลถวคลมดน

5. หลกการควบคมแมลงศตรพชผกโดยใชสารสกดจากพชใน

ธรรมชาต

5.1 นโคตน(Nicotine)เปนสารทพบในใบยาสบใชปองกนกำาจดแมลงพวกปากดดเชนเพลยมวนฯลฯและเปนยารมกำาจดแมลงในเรอนเพาะชำา 5.2 โรทโนน (Rotenone) เปนสารเคมในธรรมชาตสกดมาจากตนใตดนและรากของตนหางไหล หรอ โลตน หรอ อวดนำานอกจากนนยงสามารถสกดไดจากรากและตนของตนหนอนตายหยาก(Stemona)และจากใบและเมลดของในมนแกวสามารถกำาจดแมลงศตรพชไดแกดวงเจาะเมลดถวหนอนกระทผกหนอนเจาะสมอฝายหนอนใยผกแมลงวนแตงเพลยออนฝายหนอนกะหลำาหนอนแตงเปนตนสารโรทโนนนเปนสารพษทมพษตอระบบหายใจของสงมชวตแมลงทถกสารนจะมอาการขาดออกซเจนเปนอมพาตและตายในทสด 5.3ไพรทรน(Pyrethrin)เปนสารเคมธรรมชาตทสกดไดจากดอกแหงของไพรทรม(Pyrethrum)ซงมสขาว(ตระกลเกกฮวย,เบญจมาศ)สารไพรทรนเปนสารฆาแมลงประเภทถกตวตายซงเปนพษตอระบบประสาทของแมลงทำาใหแมลงสลบโดยทนทและตายในทสดสารเคมสงเคราะหคลายพวกไพรทรนมหลายชนดทมคณสมบตในการกำาจดแมลงศตรพชคอเพลยออนหมดกระโดดตกแตนหนอน

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด40

ผเสอกะหลำา หนอนกะหลำาใหญ เพลยจกจนฝาย หนอนเจาะมะเขอและหนอนแมลงวนเจาะตนถว 5.4สะเดาสารสกดในสะเดามฤทธในการปองกนกำาจดแมลงโดยมผลในการยบยงการลอกคราบของแมลง ยบยงการวางไข และเปนสารไลแมลง ใชไดผลดกบหนอนชนดตางๆ เชน หนอนเจาะยอดกะหลำาหนอนกระทหอมหนอนกระทผกหนอนเจาะสมอหนอนเจาะดอกมะลเพลยออนเพลยจกจนและเพลยไกแจสำาหรบเพลยไฟและไรแดงใชไดผลปานกลาง วธการใช - เมลดสะเดาทผงแหงมาบดหรอตำาในอตรา1กก.ผสมนำา20ลตรทงไว1-2คนแลวกรองเอากากออกนำาสารสกดทไดไปฉดพน - ใบสะเดาแกใบสดอตรา2กก.ตำาใหละเอยดหมกในนำา10ลตรทงไว2คนกรองเอากากออกแลวนำาไปฉดพน

6.ขนตอนการปลกผกระบบเกษตรอนทรย 6.1 การไถพรวนและเตรยมแปลง ตองทำาการไถพรวนใหพนทในแปลงโลงแจง พรอมทจะทำาการวางรปแบบแปลง ในการวางรปแบบแปลงจะตองวางไปตามตะวน เนองจากพชใชแสงแดด

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 41

ปรงอาหารและแสงแดดฆาเชอโรค แปลงทจะปลกพชผกนน ความกวางไมควรเกน1เมตรสวนความยาวตามความเหมาะสมของพนทสวนพนททยงทำาแปลงปลกพชไมทน ใหเอาพชตระกลถว เชน ถวเขยวหรอถวมะแฮะมาหวานคลมดนเพอทำาเปนปยพชสดเปนการปรบปรงบำารงดนไปพรอมกบเปนการปองกนแมลงทจะมาวางไขในพงหญาดวย 6.2 ปลกพชสมนไพรไลแมลง ใหปลกกอนทจะปลกพชหลกคอพชผกตางๆ(เสรมกบการปองกน)พชสมนไพรทกนแมลงรอบนอกเชนสะเดาชะอมตะไครหอมขาปลกหางกน2เมตรโดยรอบพนทสวนตนดานในกนแมลงในระดบตำาโดยปลกพชสมนไพรเตยลงมาเชนดาวเรองกะเพราโหระพาตะไครหอมพรกตางๆปลกหางกน1เมตรและทจะลมไมไดคอตองปลกตะไครหอมทกๆ3เมตรแซมโดยรอบพนทดานในดวย

6.3 การยกแปลงปลกยกแปลงเพอปลกพชผกแตกอนทจะปลกจะตองมการปรบสภาพดนในแปลงปลกโดยการใสปยคอกจากมลสตวทตากแหงแลวจะใสมากนอยขนอยกบความอดมสมบรณของดนทจะทำาแปลงปลกพชอนทรย(หามใชมลสตวสด)ทำาการพรวนดนใหทวทงไว7วนกอนปลก 6.4 ปลกพชสมนไพรกนแมลง ใหปลกทขอบแปลงกอนเชนกยฉายคนฉายและระหวางแปลงกทำาการปลกกะเพราโหระพาพรกตางๆ เพอปองกนแมลงกอนทจะทำาการปลกพชผก พอครบ

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด42

กำาหนด7วนพรวนดนอกครงแลวนำาเมลดพนธพชมาหวานแตเมลดพนธพชสวนใหญเปนเมลดพนธทคลกสารเคมจงตองนำาเอาเมลดผกมาลางโดยการนำานำาทมความรอน(50-55°)วดไดดวยความรสกของตวเราเองคอเอานวมอจมลงไปถาทนความรอนไดกใหนำาเมลดพนธพชแชลงไป นาน 30 นาท แลวจงนำาขนมาคลกกบกากสะเดา หรอสะเดาผงแลวนำาไปหวานลงแปลงทเตรยมไวคลมฟางและรดนำา 6.5 การเตรยมนำาสมนไพรไลแมลงกอนรดนำาทกวนควรขยำาขยใบตะไครหอมแลวใชไมเลกๆตใบกระเพราโหระพาขาฯลฯเพอใหเกดกลนจากพชสมนไพรออกไลแมลง ควรพนสารสะเดาอยางตอเนองทกๆ3-7วนกอนถาปลอยใหโรคแมลงมาแลวจะแกไขไมทนเพราะวาไมใชสารเคมควรดแลเอาใจใสอยางใกลชด 6.6การเกบเกยวเมอครบกำาหนดแลวควรเกบเกยวทนทถาทงไวจะเปลองสารสมนไพรในการปลกพชอนทรยในระยะแรกผลผลตจะไดนอยกวาพชเคมประมาณ30-40%แตราคานนมากกวาพชเคม20-50%

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 43

6.7ปลกพชหมนเวยนหลกจากททำาการเกบเกยวพชแรกไปแลวไมปลกพชชนดเดยวกบพชแรกทำาเชนนทกๆแปลงทปลกแลวจะไดผลผลตด 6.8การปลกพชอนทรยปลกไดทงแนวตงและแนวนอนแตจะตองปลกพชสมนไพรกอนและตอเนอง แลวตองปลกพชสมนไพรสลบลงไปในแปลงพชผกเสมอ แลวตองทำาใหพชสมนไพรตางๆ เกดการชำา จะไดมกลน ไมใชปลกเอาไวเฉยๆ การปลกพชแนวตง พชทคางเชนถวฝกยาวมะระจนฯลฯและแนวนอนพชผกตางๆคะนากะหลำาปลปวยเลงตงโอฯลฯทกพชทปลกในแปลงเกษตรอนทรย

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด44

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 45

การเพาะเหดเปนอาชพทมความสำาคญในทางเศรษฐกจอาชพหนงเนองจากการเพาะเหดสามารถทจะทำาใหภายในครอบครวมอาหารทมคณคา โดยเฉพาะโปรตนไมแพเนอสตวและมความปลอดภยจากสารเคมการเพาะเหดสามารถเพาะสำาหรบบรโภคในครวเรอน หรอสามารถพฒนาการเพาะเหดใหเปนอาชพหลก มรายไดเลยงครอบครวเปนอยางด ในภาวะเศรษฐกจทเปนอยน การเพาะเหดนนเปนการนำาวสดทเหลอใชทางการเกษตรหลายชนดไมวาจะเปน ฟางขาว ไสนน ไสฝายเปลอกมนสำาปะหลงทะลายปาลมขเลอย เปลอกถวเขยวหรอแมกระทงวสดทมในธรรมชาต ไดแก หญาชนดตางๆใชเปนวสดเพาะใหเหมาะสมกบทองถนเพอใหตนทนตำาลงอกทงชวยอนรกษทรพยากรธรรมชาตไมตองไปตดไมทำาลายปาเพยงหาวสดทมในทองถนมาเพาะและทำาใหคนมงานทำาอยางตอเนอง

การเพาะเหด

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด46

ประเภทของการเพาะเหด เหดทเกษตรกรเพาะในปจจบน สามารถแบงเปน 2 ประเภทใหญๆคอ 1. เหดถง ไดแก เหดสกลนางฟานางรม เหดหหน เหดหอมเหดขอนขาว เหดลม เหดเปาฮอ เหดตนแรด และเหดหลนจอ วธการผลตโดยนำาขเลอยหรอวสดการเกษตรอนๆมาเปนวสดเพาะผสมอาหารเสรม บรรจพลาสตกนำาไปนงฆาเชอ ใสเชอเหดทผลตขายในทองตลาด เชน เหดสกลนางฟา นางรม เหดลม ใชเวลาในการเกบประมาณ3เดอน–1ปขนอยกบชนดเหด 2.เหดฟางเปนเหดยอดนยมและเปรยบเสมอนเหดทอยคกบวถชวตเกษตรกรซงสวนใหญทำานาและนำาฟางมาเพาะเหดหลงเสรจสนฤดทำานาปจจบนมวธการเพาะ2ลกษณะคอ 2.1 เพาะเหดกลางแจง เปนเหดทมปรมาณมากทสดในประเทศไทยการเพาะใชฟางขาวเปลอกถวเขยวเปลอกมนสำาปะหลงทะลายปาลมหรอวสดการเกษตรอนๆทมอยในทองถนการเพาะเหดเปนแบบกองเตยหรอตะกราจะใชเวลาในการเพาะ10-15วน 2.2 เพาะในโรงเรอนแบบอตสาหกรรม การเพาะเหดฟางดวยวธนตองใชเทคโนโลยสงกวาการเพาะเหดกลางแจงมการลงทนสงในระยะแรกแตภายในโรงเรอนสามารถควบคมอณหภมความชนจงทำาใหสามารถเพาะไดตลอดป

วธการเพาะเหด เมอตดสนใจเลอกประเภทของเหดทจะเพาะเรยบรอยแลวสงทผเพาะตองศกษาคอ หลกวชาการความรพนฐาน เงนทน ผลตอบแทนเพอประกอบการตดสนใจรวมทงหาโอกาสเขาฝกอบรมด

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 47

งานและลงมอปฏบตดวยตนเองจากการลงทนนอยๆ เมอมนใจแลวคอยขยายกจการตอไป

1.การเพาะเหดถงมการเพาะกนทวทกภาคของประเทศไทยสงทตองเรยนร สำาหรบผทตองการทำากอนเชอขเลอย ไวจำาหนายหรอเปดดอกเองขนตอนตางๆในการเพาะมดงน 1)การเตรยมวสดเพาะเหด •ขเลอยไมยางพาราไมเบญจพรรณชานออยอาหารเสรม •แมเชอเหดชนดทตองการ •ถงพลาสตกทนรอนขนาด6¾×12½นวหรอ8×12นว •คอขวดพลาสตกเสนผาศนยกลาง1½นว •สำาล,ยางรด •ถงนงไมอดความดน •โรงเรอนหรอทบมเสนใยและโรงเปดดอกแยกกน 2)สวนผสมเปนสตรพนฐานสามารถปรบตามสภาพของแตละทองถน •ขเลอยไมยางพาราแหง100 กโลกรม •รำาละเอยด 5 กโลกรม •ยปซม 2 กโลกรม •ปนขาว 1 กโกกรม •ดเกลอ 200 กรม

3)วธการเตรยมวสดเพาะ นำาสวนผสมดงกลาวขางตน (สตรใดกไดแลวแตหาวสดได)ผสมใหเขากนดวยมอหรอเครองผสม แลวปรบความชน 60-65%โดยเตมนำาพอประมาณใชมอกำาวสดเพาะบบใหแนนถามนำาซมทงามมอแสดงวาเปยกเกนไป(ใหเตมวสดเพาะ)ถาไมมนำาซมใหแบมอออก

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด48

วสดเพาะจะรวมกนเปนกอนแลวแตกออก2-3สวนถอวาใชไดแตถาแบมอแลววสดเพาะไมรวมตวกนเปนกอนแสดงวาแหงไปใหเตมนำาเลกนอย 4)วธการเพาะ • บรรจวสดเพาะใสถงพลาสตกทนรอน นำาหนก 8-10 ขดกระแทกกบพนและทบใหแนนพอประมาณ2ใน3ของถงใสคอขวดรดดวยหนงยางจกสำาล • นำาไปนงฆาเชอท100องศา3ชวโมงและนำามาพกใหเยนในทสะอาด • ถายเชอจากหวเชอเหดทเลยงในเมลดฟางขาวโดยเขยาเชอ

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 49

เหดทเตมขวดถงละ 10-15 เมลดปดสำาล (เปดและปดจกสำาลโดยเรวโดยปฏบตในทสะอาดไมมลมโกรกเชอเหด1ขวดใสถงได30-50ถง) • นำาไปบมในทสะอาด มอากาศถายเทสะดวกในอณหภมหองเสนใยจะเจรญเตมถง25-90วนขนอยกบชนดของเหด • เมอเสนใยเดนเตมถงคดเฉพาะทไมมการปนเปอนของราและแมลง มาเปดในโรงเรอนเปดดอกทสะอาด แสงสวางพอสมควรการระบายอากาศด และสามารถเกบความชนสมพทธในโรงเรอนมากกวา70%ขนไปสามารถบรรจกอนเชอไดไมควรเกน5,000กอนเพราะหากบรหารจดการโรงเรอนไมดการแพรกระจายของเชอโรคจะรวดเรวและยากตอการควบคม 5)วธการเปดดอกเหด • เหดนางรมนางฟา (ภฏาน) เปาฮอยานางจะเปดถงโดยเอาหนงยางสำาลออกถอดคอขวดออกแลวพบถงเขาทเดมนำากอนไปเรยงซอนกนจะใชชนไมไผตวAชนไมตวHหรอชนแขวนพลาสตกกไดรดนำารกษาความชนในโรงเรอนใหมากกวา70%วนละ2-6ครงขนอยกบสภาพอากาศ โดยสเปรยนำาเปนฝอย ระวงอยารดนำาเขาในถงเพาะถงจะเนาและเสยเรว เกบผลผลตไดเมอดอกบานเตมทแตขอบหมวกยงไมบานดวย • เหดหหน ดงสำาล ถอดคอขวด พบถงพลาสตกทำาเปนจกรดหนงยางแลวกรดดวยมดเปนรอบเฉยง3แนวๆละ3บงนำาไปแขวนหรอตงกบพนรดนำารกษาความชน80-90%ประมาณ5-7วนจะเหนดอกเลกๆและอก5-10วนดอกบานยวยเตมทกจะเกบดอกได • เหดขอนขาวเหดลมเอามดกรดตรงบาถงออกทงหมด(เหดลมพกไว1เดอนกอนกรด)นำาไปวางซอนบนชนตวAหรอแขวนรดนำา

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด50

รกษาความชนมากกวา70%การดแลเหมอนกบเหดนางฟานางรมแตตองการแสงและการระบายอากาศมากกวาหลงจากเปดดอกกอนเชอคอยๆ เปลยนเปนสนำาตาลมากขน การเกดดอกใกลเคยงกบเหดนางรม •เหดหอมหลงจากเสนใยเดนเตมถงแลวทงไว1-2เดอนเพอรอใหเสนใยรดตว เปลยนเปนสนำาตาลกวา 50% ของกอน นำาไปกรดพลาสตกออกใหเหลอเฉพาะสวนกนถงประมาณ1-2นว เมอกอนสมผสอากาศจะเปลยนเปนสนำาตาลมากขนถาอณหภม25องศาความชนเหมาะสม70-80%มแสงและการระบายอากาศทดกจะเกดดอกประมาณ7-10วนกเกบผลผลตไดจากนนใหกอนพกตวประมาณ10-12วนสเปรยรดนำาแบบฝนเทยม1วน1คน(คลมดวยนำาแขงกไดชวงนกอนเชอเปลยนเปนสนำาตาลกวา70%แลว)ถาอณหภม,ความชนเหมาะสมกใหผลผลตรน1และ2ดอกจะไมคอยสมบรณ

2.การเพาะเหดฟางกลางแจงและโรงเรอนแบบอตสาหกรรม

2.1 การเพาะเหดฟางกลางแจง ขนตอนตางๆ ในการเพาะมดงน 1.วสดอปกรณ 1)วสดเพาะ เชน ฟางขาว ผกตบชวา ทะลายปาลมขเลอยเปลอกถวเขยวหรอกอนเหดทเกบผลผลตแลว 2)อาหารเสรมไดแก ไสฝายผกตบชวาตากแหงฝกถวเหลองมลสตวผสมดนรวนในอตรา1:1 3)ไมแบบมลกษณะเปนสเหลยมคางหมดานบนกวาง30ซม.ดานลางกวาง35ซม.ยาว80-100ซม.สง30ซม.สำาหรบไมแบบทใชวสดเพาะเปนเปลอกถวเขยวและเปลอกมนสำาปะหลงขนาดเลกกวานขนอยกบความสะดวกในการเคลอนยายออกและชนตองม

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 51

แผนไมสำาหรบกดใหวสดเพาะแนนแทนการเหยยบยำาเหมอนการเพาะดวยฟาง 4)นำาควรสะอาดปราศจากคลอรน 5)พลาสตกใสใชสำาหรบคลมกองเหด 6)อปกรณรดนำาจอบหรอเสยม 7)ฟางแหงหรอหญาแหงสำาหรบคลมกองเพาะเหด 8)สถานทสำาหรบเพาะควรเปนทดอนนำาไมทวมและตองไมเคยเปนทเพาะเหดฟางมากอน3-4เดอนไมมมดปลวกไมมสารเคมตกคางมาจากการใชสารปองกนกำาจดศตรพช 9)เชอเหดฟางการเลอกซอเชอเหดฟางคณภาพดและเหมาะสมกบราคามหลกเกณฑการพจารณาดงน •จบทถงเชอเหดดจะตองมลกษณะเปนกอนแนนมเสนใยของเหดเดนเตมกอนแลว •ไมมเชอราชนดอนๆหรอพวกแมลงหนอนหรอตวไรและไมควรมนำาอยกนถงซงแสดงวาชนเกนไป •ไมมดอกเหดอยในถงเชอเพราะเชอเรมแกเกนไป •เสนใยไมฟจด หรอละเอยดเลกจนเปนฝอยจนผดธรรมดา ลกษณะของเสนใยควรเปนสขาวนวล เจรญคลมทวทงกอนเชอ •ตองมกลนหอมของเหดฟางดวย •เชอเหดทซอตองไมถกแดดหรอรอการขายไวนานจนเกนไปเมอซอแลวควรเพาะภายใน7วน •อยาหลงเชอคำาโฆษณาใดๆ ของผขาย ควรสอบถามจากผทเคยทดลองเพาะมากอนดกวาและควรตรวจสอบเชอจากหลายยหอยหอใดใหผลผลตสงกควรเลอกใชยหอนน

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด52

•ราคาของเชอเหดฟางไมควรจะแพงจนเกนไปควรสบราคาหลายๆยหอเพอเปรยบเทยบราคา 2.ขนตอนและเทคนคการเพาะเหดฟางกลางแจง 1)นำาวสดเพาะรวมทงอาหารเสรมทกชนดไปแชนำาใหโชกเสยกอนยกเวนอาหารเสรมเชนไสนนไสฝายผกตบชวาแชนำา1-2ชวโมงสวนฟางขาวควรแชประมาณ½-1วน 2)ปรบดนใหเรยบ และขดหนาดนเลกนอย รดนำาใหชม วางแบบพมพลงบนดน ใสฟางลงไปหนา 8-12 เซนตเมตร ขนเหยยบซก1-2เทยวใสอาหารเสรมบรเวณขอบโดยรอบกวาง5-7เซนตเมตร 3)โรยเชอเหด โดยรอบบนอาหารเสรม เชอเหดทใชควรขยใหแตกออกจากกนเสยกอน เปนอนเสรจชนท 1 แลวทำาชนตอไปเชนเดยวกบการทำาชนแรก คอ ใสฟางขาวลงในแบบไมอดหนา8-12เซนตเมตรขนเหยยบใหแนนใสอาหารเสรมโรยเชอถาเปนฤดหนาวหรอฤดทมอณหภมตำากวา25องศาเซลเซยสควรทำา4-5ชนฤดรอนควรทำา3ชนหรอสง28-30เซนตเมตร 4)เมอทำากองเสรจแลวรดนำากองใหโชกอกครง ถอดแบบพมพเพอนำาไปใชเพาะกองตอไปโดยวางพมพหางกนประมาณ1คบแลวทำากองตามขนตอนเดมทกๆกองจำานวน10-20กองการโรยเชอขนสดทายใชเชอเหดฟางผสมกบอาหารเสรมโรยรอบกองและระหวางกอง จะทำาใหดอกเหดเกดระหวางกอง เปนการเพมปรมาณดอกเหด 5)คลมกองดวยผาพลาสตกใสหรอทบทงหมด2 ผนโดยใหขอบดานหนงทบกบบรเวณหลงกอง จากนนใชฟางแหงคลมทบพลาสตกอกทกอนคลมดวยพลาสตกอาจทำาโครงไมเหนอกองเพอ

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 53

ไมใหพลาสตกตดหลงกองแลวปดดวยฟางหลวมๆกอนในฤดรอนแดดจด(อณหภมสงกวา38องศาเซลเซยส)ควรเปดผาพลาสตกหลงกองกวางประมาณ1ฝามอเวลากลางวนถงตอนอาทตยตกสวนกลางคนปดไวอยางเดมในวนท4-5ใหตรวจดความชนถาเหนวาขางหลงกองแหงใหใชบวรดนำาโชยนำาเบาๆใหชนแลวปดไวอยางเดม 6)ประมาณ7-9วนเกบผลผลตไดผลผลตเฉลย0.5-1กโลกรม/กอง

2.2การเพาะเหดโรงเรอนแบบอตสาหกรรม 1.วสดเพาะ 1)ฟางขาว 250 กโลกรม 2)กากฝาย 250 กโลกรม (อาจใชนอยกวานแตตองเพมเปลอกถวเหลอง) 3)รำาละเอยด 15 กโลกรม 4)แปงรำาขาว 2 กโลกรม (อาจใชแปงขาวสาลแทน) 5)ยปซม 3 กโลกรม 6)ปนขาวททำาจากเปลอกหอย 6 กโลกรม 7)เปลอกถวเหลอง(ไมใชกได) 30-50 กโลกรม 8)ปยเคมสตร16-20-0 400 กรม 2.ขนตอนและเทคนคการเพาะเหดฟางกลางแจง วนท1นำากากฝายผสมเปลอกถวเหลองลงเกลยใหทวกระบะรดนำาใหเปยกโชก(อดรกระบะ)แลวรวมกองฝายกองเปนรปยอดแหลมตบกองใหแนนคลมดวยผาพลาสตกและกระสอบปานอกชนหนงเปดรระบายนำาออกใหแหงและทำาการหมกตอซงขาวกบปนขาวอกทหนง

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด54

วนท2เปดผาคลมออกกระจายกองฝายแลวนำาสวนผสมตางๆ ทงหมดคลกเคลากบกากฝายใหทว แลวรวมกองเปนรปฝาชใชผาพลาสตกคลมหมกทงไว1-2คน วนท 3 นำาฟางทหมกแลวขนเรยงบนชนในโรงเรอนเปดผาคลมกองออก กระจายเพอใหแกสทเกดหมดไป แบงออกเปน12กองเทาๆกบจำานวนชนเพาะแลวขนไปเกลยบนฟางทเรยงไวในโรงเรอนกระจายใหทว หางจากรมฟางดานละ 1 ฝามอ ใชมอกดใหแนนพอประมาณจากนนปดโรงเรอนใหมดชดควบคมอณหภม40-45องศาเซลเซยสโดยใชไอนำาเพมอณหภมเพอเลยงเชอราชนดหนง วนท 4 ใสไอนำาไดอณหภม 60-65 องศาเซลเซยสประมาณ5-6ชวโมงฆาเชอราและเชออนๆแลวพกโรงเรอนไว1คน วนท5โรยเชอเหดฟางใหทวทกชน(ชนละ15-20ถง)ควบคมอณหภมไวประมาณ 35-36 องศาเซลเซยส ปดโรงเรอนใหมดชดอยาใหแสงเขาประมาณ3วนเสนใยเหดจะเดนทวแปลง วนท 8 เมอเสนใยเหดเดนทวแปลงแลว เปดวสดบงแสงออกใหหมดทกดาน วนท9เปดประตหนาตางเพอไลแกสแอมโมเนยและแกสอนๆออกโดยเปดโรงเรอนไว3-5นาท/ครง วนท 10 ควบคมอณหภมประมาณ 30-35 องศาเซลเซยสเมอเหนวาเกดดอกเหดเลกๆขนมากพอจงปดแสงหลงจากนอก2-3วนกสามารถเกบดอกเหดผลผลตเฉลย1.5กโลกรม/ตารางเมตร 3.ลกษณะโรงเรอนและอปกรณทใช 1) หลงคาทรงจวกวาง5.80เมตรยาว6.80เมตรมประตหนา-หลงดานละ1บานกวาง0.75สง1.75บนประตทำา

ส�ำนกงำนเกษตรจงหวดจนทบร 55

หนาตางกวางเทากบประตสง30ซม.ทงประตและหนาตางกรดวยผาพลาสตกแลวกรดวยแฝกดานนอกอกชนหนง 2) ภายในโรงเรอนกรดวยพลาสตกทนรอนอยางหนาทงฝาผนงและหลงคามดชดทกดานเพอใหสามารถควบคมอณหภมและความชน 3) ดานนอกโรงเรอน ฝาผนงทกดานกรดวยแฝกจนถงชายคาไมใหแสงเขา 4) พนโรงเรอนอาจเทคอนกรตหรอไมเทกได ควรใชเสาคอนกรตเพอความคงทนและปองกนปลวก 5) ทำาชนสำาหรบวสดเพาะ3ชดชดละ4ชนกวาง80-90ซม.ยาว5เมตรชนแรกสงจากพน30ซม.ชนตอไปหางกนชนละ60ซม.ตงหางจากฝาผนงโรงเรอนโดยรอบ80-90ซม.พนของชนปดวยไมไผหางกน5-10ซม. 6) กระบะหมกอาหารเสรมเปนรปสเหลยมจตรสหรอผนผากไดยกขอบทง4ดานสงประมาณ30เซนตเมตรเจาะรระบายนำาออกดานละ2ร 7) หมอตมผลตไอนำาเพอฆาเชอในโรงเรอนใชถงนำาขนาด200 ลตร วางถงนอนบนเตาคกน หนดานทเปนฝาเกลยวเลกๆ ขนดานบนตอทอหวเกลยวทมขนาดเทาฝาถงออกมาทำาทสำาหรบเตมนำาแลวใชสายยางตอจากทอเหลกไปยงโรงเรอนเพอฆาเชอตางๆทเปนอนตรายตอการเกดดอกเหดหมอตมอาจดดแปลงทำาไดหลายแบบแลวแตทนมากหรอนอยสวนเชอเพลงอาจใชฟนแกสนำามนแลวแตจะหาได

กำรปลกผกปลอดภยจำกสำรพษ ผกอนทรย และกำรเพำะเหด56

4.การปฏบตอนๆ 1) กอนเพาะเหดรนตอไปตองทำาความสะอาดโรงเรอนแลวอบไอนำาฆาเชอประมาณ2-3ชวโมง 2) ถาดอกเหดมขน ดอกแตกเปนตมคลายหนงคางคกแสดงวาภายในโรงเรอนมแกสมากมกลนเหมนฉนอณหภมสงแกไขโดยการเปดประตโรงเรอนออกทกดานใชนำาฉดลางพน 3) ถาดอกเหดเนา ชมนำามากมสาเหตมาจากแปลงเพาะแฉะมากเกนไปแกไขเชนเดยวกบขอ2 4) เวลาเกบดอกเหดควรเปนเวลาบายใกลเยน เพราะอณหภมภายนอกกบภายในโรงเรอนใกลเคยงกน ทำาใหไมกระทบตอการเกดดอกของรนตอไปและการเกบดอกเหด

ทปรกษา

นายชเกยรต ประดษฐศลปกล เกษตรจงหวดจนทบร

คณะผจดทำา

นายสชาต จนทรเหลอง หวหนากลมสงเสรมและพฒนาการผลต

นายธนท จนทรเกต หวหนากลมอารกขาพช

นางปทมา นามวงษ นกวชาการสงเสรมการเกษตรชำานาญการ

นางสาวจารวรรณ ทองใบ นกวชาการสงเสรมการเกษตรชำานาญการ

นายเฉลมชล ชางถม นกวชาการสงเสรมการเกษตรปฏบตการ

นายนต วเศษฤทธ นกวชาการสงเสรมการเกษตร

นางสาวธนาภรณ แววสวาง เจาหนาทธรการขอมล

เอกสารแจกฟรหามจำาหนาย