PAPERS AND MONOGRAPHS FROM THE NORWEGIAN INSTITUTE AT ATHENS

VOLUME 6

ISBN: 978-960-85145-6-0ISSN: 2459-3230

AN ISLAND BETWEEN TWO WORLDSThe Archaeology of Euboea from Prehistoric to Byzantine Times

Edited byŽarko Tankosić, Fanis Mavridis, and Maria Kosma

AN

ISLAN

D BETW

EEN TW

O W

OR

LDS

The Archaeology of Euboea from

Prehistoric to Byzantine Times

ATHENS 2017

NO

RWEG

IAN

INSTITU

TE AT ATHEN

S

Papers and Monographs from theNorwegian Institute at Athens, Volume 6

AN ISLAND BETWEEN TWO WORLDSThe Archaeology of Euboea from Prehistoric to Byzantine Times

Proceedings of International Conference, Eretria, 12-14 July 2013

Edited byŽarko Tankosić, Fanis Mavridis and Maria Kosma

ΕΝΑ ΝΗΣΙ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΚΟΣΜΩΝΑρχαιολογική Έρευνα στην Εύβοια, Προϊστορικοί έως και Βυζαντινοί Χρόνοι

Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Ερέτρια, 12-14 Ιουλίου 2013

ΕπιμέλειαŽarko Tankosić, Φάνης Μαυρίδης και Μαρία Κοσμά

2017

Table of conTenTs / Πίνακας Περίεχομενων

In Memoriam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Preface/ΠρόλογοςP . KALAMARA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Introduction/εισαγωγήŽ . TANKOSIĆ and F . MAVRIDIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

κeynote lecture/eισαγωγική ομιλίαΕρμηνευτικά αρχαιολογικά ζητήματα της βυζαντινής ΕύβοιαςΔημήτριος Δ . τριανταφυλλοπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Euboea during the Neolithic period: A review of the evidenceVagia MASTROGIANNOPOULOU and Adamantios SAMPSON . . . . . . . . . . . . . .

The prehistoric settlement of southern EuboeaLauren E . TALALAY, Tracey CULLEN and Donald R . KELLER . . . . . . . . . . . . . . . .

Neolithic pottery groups from the Agia Triada Cave, southern Euboea, and the Aegean LateNeolithic: Some remarksFanis MAVRIDIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

The northernmost Cycladic island? Insularity and the case of prehistoric southern Euboea(the Karystia)Žarko TANKOSIĆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Euboean connections with Attica and Kea: A view from Final Neolithic and late EarlyBronze Age II pottery Margarita NAZOU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Στα ίχνη του τεχνίτη: αναζητώντας τεχνολογική παράδοση και ατομικό στυλ σε σύνολαοψιανού από ευβοϊκές θέσεις της πρώιμης Εποχής του ΧαλκούΆννα ΚαραΜπατςΩλΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A 3D spatial approach to post-excavation study, as exemplified at the Agia Triada Cave,KarystosMarkos KATSIANIS, Fanis MAVRIDIS, Žarko TANKOSIĆ and Spyros TSIPIDIS . . . . .

Middle Helladic (central) Euboea and its cultural connections: The state of researchTobias KRAPF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

11

13

17

33

51

67

99

111

121

133

145

8 TAbLE OF CONTENTS/πιναΚας περιεχοΜενΩν

Gaps in the record: The missing LH I-II and IIIB phases on EuboeaMargaretha KRAMER HAJOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Euboean connections with eastern Boeotia: Ceramics and synchronisms between Lefkandiand ancient EleonTrevor VAN DAMME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Archaeomagnetic dating: Examples from Euboea-Attica and the missing link betweenthe central Greek mainland and the islandsDespina KONDOPOULOU, Philippe LANOS, Ted EVANS, Evdokia TEMA, Elina AIDONAand Emanuela DE MARCO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A conduit between two worlds: Geography and connectivity in the Euboean GulfAlex R . KNODELL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Euboeans in the Far West? New data and interpretations Adolfo J . DOMÍNGUEZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Greek Geometric incised coarse ware, Euboea, and its connections to central Italy Orlando CERASUOLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

The pottery from the sacrificial refuse area in Plakari-Karystos: A first assessmentXenia CHARALAMbIDOU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Connectivity and insularity in 1st-millennium southern Euboea: The evidence fromthe sanctuary of Karystos-PlakariJan Paul CRIELAARD and Filiz SONGU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

To see or not to see: A study in maritime visibilityRuben bRUGGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ανάγλυφη κεραμική από τους Ζάρακες Καρυστίαςαθηνά χατΖΗΔΗΜΗτρΊου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karystos revisited: Interaction networks of an Aegean island polity (sources and finds)Maria CHIDIROGLOU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Τα επιτάφια μνημεία της Εύβοιας ως μαρτυρίες των επαφών με την ηπειρωτική καιτη νησιωτική Ελλάδα. H περίπτωση των στηλών με παράσταση κρατήρα.χρυσάνθη τςουλΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η οχύρωση της Χαλκίδας. Η ανασκαφή στον χώρο ανέγερσης του Νέου Γενικού ΝοσοκομείουΜαρία ΚοςΜα† και Γιάννης χαιρεταΚΗς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ο υδάτινος κόσμος της Ερέτριας: Τα λουτρά της αρχαίας πόλης: παλιά και νέα δεδομέναςοφία ΚατςαλΗ και Γαρυφαλλιά ΒουΖαρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

171

183

195

215

235

253

275

291

303

321

345

359

371

TAbLE OF CONTENTS/πιναΚας περιεχοΜενΩν 9

Euboean cults and myths outside Euboea: Poseidon and Briareos/AigaionGiovanni bOFFA and barbara LEONE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η λατρεία της Κυβέλης στην Εύβοια. Μία νέα θεώρηση του θρησκειολογικού περιεχομένουτης Μητέρας των Θεών και η συμβολή της Ερέτριας σε αυτήςυλβάνα Κατςαουνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η Αρέθουσα, ο Ποσειδώνας και η Ήρα. Ανάλυση και ερμηνεία ενός χαλκιδικού μύθου.Manuel ARJONA-PEREZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Proud to be Euboeans: The Chalcidians of ThraceSelene E . PSOMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ancient Greek coin hoards: Insights into the history of EuboeaMairi GKIKAKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Situating the Paximadi towers in the Classical and Roman landscapesRebecca M . SEIFRIED . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A half-carved marble vessel (Tsoukali) from the ancient quarries of Myloi, Karystosin southernEuboea: A contribution to the study of the use of Karystian marble for vasecarving in antiquityEirene POUPAKI and Maria CHIDIROGLOU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A GIS exploratory analysis of farmsteads: A case-study of the Karystian farmsteadson the Paximadi PeninsulaMaeve McHUGH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η κεντρική Εύβοια στο τέλος της Αρχαιότητας. Ένα σύνολο αγγείων από τον υστερορρωμαϊκόκαι πρωτοβυζαντινό οικισμό στις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ ΑλιβερίουEύη νταφΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης του παλαιοχριστιανικού λουτρού στον Α.Η.Σ.Αλιβερίουελένη-αθηνά αΓΓελΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η μεσοβυζαντινή γλυπτική στην Εύβοια: επισημάνσεις και ερωτήματαΓιώργος παλλΗς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μεσοβυζαντινή μαρμαρογλυπτική στην Εύβοια: ο γλυπτός διάκοσμος των ναών των Εισοδίωντης Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου στην Άτταληανδρομάχη ΚατςελαΚΗ και ελένη τςιοΜπιΚου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

The settlements of the Middle and Late Byzantine period in EuboeaPari KALAMARA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

381

391

403

409

421

431

441

461

469

493

507

519

537

10 TAbLE OF CONTENTS/πιναΚας περιεχοΜενΩν

A short overview of the history of the Church on Euboea (Negroponte)Despoina Stef . MICHALAGA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Δίκτυο βυζαντινών ναών στην κεντρική Εύβοια: σχεδιάζοντας μια πολιτιστική διαδρομήστα ίχνη των Ελλήνων αρχόντων της ΛατινοκρατίαςEυρυδίκη ΚατςαλΗ και αλεξάνδρα ΚΩςταρελλΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

H Χαλκίδα κατά τους Mεσοβυζαντινούς χρόνους και την Eποχή της Λατινοκρατίας:η μαρτυρία της κεραμικής (9ος–15ος αι.)ςτεφανία ς . ςΚαρτςΗ και Γιάννης ΒαΞεΒανΗς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

The Rizokastro near Aliveri, Euboea, in the context of Frankish castle architecture in GreeceStavros MAMALOUKOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

The medieval towers of Euboea: their dimension as domestic and landscape phenomenaChrystalla LOIZOU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Νέα στοιχεία για την αστική αρχιτεκτονική στη βενετσιάνικη Χαλκίδα.Το παράδειγμα του κτηρίου ΒαΐλουΓιώργος ΚουρΜαΔας και παναγιώτα ταΞιαρχΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mapping Frankish Euboea: Tracing the depiction of the island through the portolan chartsand early maps from the 13th to 17th century Andrew bLACKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

List of contributors / Κατάλογος των εισηγητών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

559

577

593

613

625

639

653

663