1

Nayan Chanda

(honglonghi dch)

Anh em

th ch

Brother Enemy

(Chin tranh tip din)

Gii by ca ngi dch

2

D t nhiu, trc 30 thng 4 nm 1975, cc qu v phc v trong Qun i VNCH, cng chc hoc cn b, c dp nghe pht thanh hay c bo ch, v.v... nn bit t nhiu tnh hnh thi s, chnh tr trong cng nh ngoi nc. D ch chnh tr min Nam lc c kim duyt bo ch (c gi mt cch vn hoa bng by l S Phi hp Ngh thut) nhng cng khng n ni qu kht khe ai ny cng phi mang mt ci dm vo mt nh con nga ko xe sau nm 1975. Sau nm 1975 th v phng. Ngoi cc i pht thanh v bo ch ca nh nc Cng Sn hay lm ci ui p rui cho con b ko xe nh bo Tin Sng ca ng Ng Cng c th ngoi d cm ngt. Khng thiu g ngi ln nghe i BBC hay i VOA nn phi trnh din cng an, hoc ch phi lm kim im hoc khng t ngi ln ng vo tri t ci to hc nm by nm cho chn bi hc cch mng. Vo tri t ci to ri th cng v phng, nh ch ngi y ging. Thnh thong, thn nhn c ln thm bo cho vi tin tc th tin cng tam sao tht bn, thin h xo i nu li, thm bt qu nhiu tiu, hnh, ti, t thnh ra chng r nguyn thy n l mn n g. Ma h nm 1981, mt hm, khong chng vng, ti i gnh nc m ti rau cho tri ci to, ngang qua nh thm nui, cht nghe thong i BBC pht ra nho nh - gia nh ai ln thm c li, thn nhn m i cho ngi ci to nghe v lc ny cn b vo tri ht c ri. Khi ti ng ngoi nghe ln l lc Phm Duy ang gii thiu Na th k m nhc Vit Nam. Mt n ca s, ging quen lm nhng v m thanh vn nh nn ti khng nhn ra c l ai, ang ht: Xun v ri, mun a hoa o ti, ci trong nng... Trong i ti, m nhc cng d lm, tng nhiu ln i nghe ht Queenbee hay m Mu Hng, v.v... nhng cha bao gi ti thy xc ng n ni mun chy nc mt nh hm . Hai ci: i BBC v nhc vng thm su vo tim mu ti t thu no ti khng chc, nhng n l mn n tinh thn ca ti hng ngy, cng nh cm cho vy. Vy m t thng 5/1975 cho n gi ti khng c n. Thm bit chng no! Ti nghe i BBC t nm 1951. Hi y cha c my thu thanh transitor nn khi thnh ph Qung Tr c in tr li th b m anh Phan vn Cn, bn ti, mua mt ci radio hiu

3

Phillips gia nh nghe chi. Thnh thong, ti qua nh ngi bn nghe k i BBC. T nm 1954, ti lm gia s kim cm n hc ti nh mt ngi b con Hu. Ngi ny lm Nha Thng Tin Trung Vit nn c c quan giao cho mt ci radio mi ngy ly tin tc. Ti c nghe v dn dn ly tin gim ng thnh ra t cho n ngy 30 thng 4/ 1975, nghe i VOA mi ngy 2 ln, nghe i BBC mi ngy 3 ln l thi quen khng nhng cn m cn thit, cng ging nh n cm vy, bui no khng nghe th coi nh bui thiu n. Mn n thng ngy do Xun K, Hu i, hai ngi lm i BBC chng trnh ting Vit t thi thng c, sau ny c thm Ngc Phch, Trn Minh, dn ra cho ti. Vn, Xun Hng, Vnh Phc, L Tho, Lan i l hu du. Thnh thong, nhn dp tt ta, gio s Honey chc tt, dn thm mn n na Ty na ta, ging nh my ng cha Ty ging o trong nh th. Hm nai la mua chai, cac con phai an cc kh. Judy Stow thnh thong cng cho n vi mn, nhng vn d l n b kho tay nu nng nn mn n ty m c thm mm ruc, d nut hn. Khng ring g ti, v tri ci to ri, d mun d khng, ai ai cng coi tri bng vung. Th m trong tri ci to th lm pht nhiu nh bnh lun chnh tr, trm hoa ua n, chng c hoa no chu thua hoa no. Cc nh bnh lun ny, khng bt chin c nhng vn khu chin lin min, c khi trc tip, khi gin tip, ng no cng coi nh 30 thng T ca Cng ti bn lng ri, mi ngi sp ln mt lon ti ni ri. Ngi c thm nui c g gia nh bi xch cho, hng ch mi cc nh bnh lun n d, chng my chc trn chin bt da sch bch, y nh Cng Sn rt lui v Bc, chng cn mng no dm li min Nam. C iu ng bun, tt c kin ca cc nh bnh lun ny a ra, chng da vo ngun thng tin no c c s ht. Ngy 2 thng 7/ 1982, ti c tha ra khi tri ci to nh lnh tha ghi, nhng tht ra th cng t trong ra t ngoi nh chnh vi cng an, trong pht ni tht xc nhn. V, c ngha l tip tc mt cuc sng a y khc, sut ngy lo go, rau, y nh cnh nh th Trn T Xng chy n tng ba tot m hi. Mn n vt cht cn cha c t vo mm, ni chi ti mn n tinh thn. Ch Cng Sn l

4

mt ch gm c cy sng ca cng an cng vi si giy tht bao t l ci h khu, ngi dn cn ngo ngoe ng no c m ni l chng ch . 28 thng 5/1989, ti vt bin v thot ti Bidong. Ti tri t nn ri, by gi vui chi tm git nghe i thoi mi. Ti nh con cc b ln c trn ming ging. Sao m tri cao t rng th!

Ging lch s t on t 30 thng T nay c tip ni mt cch phong ph, trn y, vui th. Mn n tinh thn by gi, tng nh lm ngi ta bi thc. Ni chung nh trn l tnh cnh nhng ngi li sau Thng t en.

Cn ai kp nhanh chn? Ti Hoa K nm 1993, gp mt ngi bn qua y t 1975, hi anh ta theo di tnh hnh nh th no? Anh ta ci tr. Mc d anh tt nghip Lut khoa thi ch c, tng lm hiu trng mt trng Trung hc, tng tranh c dn biu h vin, qua ti M th hc li, ly bng Master, nhng chuyn nh, chuyn nc, chuyn bn b nm chu, ch yu l nh ci TV. Anh ta ni u cn nghe c nhng bi bnh lun, nhng k s ca nhng phng vin lng danh nh Alexender Thompson, Bernard Fall ( cht), Nayan Chanda, v.v... Anh bn th thit: V mt ny, ti chng may mn g hn anh bao nhiu! Khi ti ni ti cun sch Brother Enemy ca Nayan Chanda v t mun dch ra ting Vit, anh bn khuyn khch: Gng ln, dch i. Ti c c ting Anh nhng ti thch c ting Vit. c ting m nh c t tri tim ch khng phi t b no. Vn bit sch ny cn cho b no hn. c tc l t m mun bit thm: Bit Ieng Say l ngi Vit gc Min qu Tr Vinh; bit Pol Pot l anh sinh vin k s in Saloth Sar thi hng bt c ch, i lm cch mng nhng khng khc chi i lm vic nh t sanh gn cu Thanh Long , Hu; bit ng cha chng ta c c cp t ca ngi Min nh th no gy nn mi th truyn kip gia hai dn tc Min Vit; bit Cp Youn m Youn l loi ng k no m cc b m Min thng em ra da con nt ham chi; bit Cng Sn Vit Nam ra bao nhiu anh Cng Sn Min, k no th thy chung nh nht, k no th em con

5

dn ca thy cht lm nhiu khc, moi rut, ly gan; bit ti nhip cho ng hong phong kin Sihanouk khi trn khi tay Khmer c ri, khng mt ng xu dnh ti, khng c tin tr tin bnh vin Nu c, trong khi cc ng tng thng, ch tch cc quc gia t do, dn ch, cng ha, cng sn th tin ca cc ng y trong nh bank Thy S ch c cc ng y lm ch, ngi dn en khng ch c mt ng xu teng. Tin ca my ng, my ng tiu mt mnh, khng ha cho dn en cht xu no. Thi i chng ta l thi i T in Tra Ngc, c ngha rng, h ni:

- Dn ch th ta phi hiu rng l c ti, - Hnh phc l chn cm n chan bng mu v nc

mt. - T do c ngha l s phn ngi M da en thi lp

quc - Bnh ng c ngha l ngi xe xch l hng hai nhng

vn phi tr tin hng nht Ni sao cho ht! Qu v hy b cht th gi c cun sch ny. Mua m

c hay mn m c cng chng sao. Ngi dch ch c mt ao c: Nhng ngi Vit nh chng ta, d lu vong hay cn trong nc nn c hiu thm tha thn phn ca mnh, thn phn nhc tiu dn tc mnh v lm th no thot ra khi nhng rng buc ca chnh mnh, dn tc mnh v th gii, tm ti mt tng lai cha hn s hon ton tt p nhng t ra, mnh t quyt nh s phn mnh, khng do ai p t c./

honglonghi/tuchng

Lch s cc nc ng Dng sau khi Saigon sp

6

Ngy 30 thng T 1975, khi chic trc thng cui cng bc ln khi sn thng ta i s M l lc Saigon sp . Ri mt s im lng bao trm c ng Dng. Qu tht ngi Ty phng qun lng x ny. Mi n nm 1979, lc y, qun i Vit Nam (CS) tin vo Kampuchia, Trung Hoa xm lng Vit-Nam v mi ngn ngi t nn Vit Nam v Kampuchia trn chy khi qu hng h. C th gii bt thn git mnh v nhng ni kinh hong mi xy ra ng Dng. Trong nhng nm Ty phng hu nh lng qun ng Dng th Nayan Chanda, phi vin ng Dng ca tp ch Kinh T Vin ng (FarEast Economic Review) tip tc cung cp nhng tin tc c gi tr nht, nhng cm nhn cha r lm v mt cuc chin sp xy ra v xung t trong vng Cng Sn kim sot Vit Nam, Lo v Kampuchia. Khng c mt nh bo no theo di nhng bin chuyn vng ny mt cch st sao n th. Vi nhng kin thc c sn, ng tip cn mc cao v su tm hiu s thc. Gi y, trong tc phm Anh Em, Th ch (Brother Enemy), Chanda, vi y t cch, v nn mt bc tranh v ng Dng, k t khi chin tranh ti pht. Cu chuyn lch s ny bt u khi qun i Bc Vit trn vo dinh c Lp Saigon v qua nhiu thp nin m mu tip sau. Tc phm ca Chanda l mt s hiu bit thc s. T hng trm cuc phng vn vi nhng nhn vt hng u H Ni, Bc Kinh, v Phnom Pnh, cng nh nhiu nhn vt khc Washington, Moscow, Paris, Tokyo, v Canberra, v t nhng quan st ca chnh ng qua hn mt thp nin. Chanda sp xp mt cch ht sc kho lo trong vic trnh by nhng b mt, khng nhng gia cc cu ng ch m c nhng mu m tranh ginh quyn lc ti Washington. ng ta a ra mt nhn quan hp dn u tin v nhng mi s hi, tham vng dn dt Khmer i ti tai ha dit chng, cng nh ln u tin thi t Norodom Sihanouk b gi ti Kampuchia v cuc o thot khng thnh ca ng Hoa K. Chanda cho chng ta bit

7

nhng s kin bn trong k hoch b mt ca Vit Nam (CS) xm lc Kampuchia. ng ta k li, ln u tin, hi ma thu 1978, Hoa K gn nh sp treo c M ln H Ni ri lm th no m c vn An Ninh Quc Gia ca Tng Thng Jimmy Carter, Zbigniew Brzezinski c gng dng l bi Trung Hoa Hoa K tr thnh mt thnh vin bt nh ca Trung Hoa trong cuc xung t cay ng c tnh cch lch s vi Vit Nam (CS). Chanda gii thch lm th no chnh sch ny m ca cho Lin X bnh trng qun s ng Nam . y l mt tc phm lch s sng chi nht trong thp nin qua. Anh Em, Th ch (Brother Enemy) c xem nh l mt tc phm hay nht./

Dn nhp: Con ng thot

8

m xung, en nh s phn Sigon ngy 29 thng 4/1975. Chiu hm , lc 6g30, mt quyn lc sp , thnh ph u m. Tuy nhin, tung nh v chm m trong nim xu h thua trn, m Saigon li c n trn ph h. Ti ng trn sn thng khch sn Caravelle di cn ma phn nh nhn Saigon m cui cng. Cc trc thng khng l ca M, n nhp nhy, n chiu thnh thong ri xung, ln qua ln li trc khi s xung cc sn thng n nhng ngi M cn li v vi ngi Vit Nam lm vic cho M, a n ni an ton trn Hm i 7 u ngoi khi hi phn Vit Nam. Mt lc sau, trc thng bay ln, ting my gm tht, ic c tai, ri bin mt trong bu tri bao ph gi ma. Trong khung tri , y c nhng vin n an cho nhau. Nhng chic trc thng ging nh nhng con rng la khng l, hng h nhy ma ma qui trn bu tri ca mt thnh ph ang cht dn. Bn di, thnh ph ti en v yn lng, mt thnh ph c mang c hai ci tn: Hn Ngc Vin ng v n Chi Trc Tng ang ch k chim ng. Nhng ngi nh cao tng in hnh ln bu tri, rc chiu nhng ngn la ha tin pha xa v nh la m ca nhng vin i pho ang bn xung phi trng Tn Sn Nht. i l L Li v T Do bng long di cn ma nh, hon ton vng v, thnh thong cht sng ln v nh n vi chic xe hi vi v a gia nh s quan v nhng ngi giu c ti cc cc x lan ang ch trn sng Saigon. Thong chc, pha cu tu c ting sng n do bn lnh bn chn ng nhng k ang tuyt vng c leo ln thuyn. l nhng hnh ng cui cng, trong ni kinh hong, gh cht ly ngi Min Nam t khi Hu v Nng tht th hi thng Ba. Vic dn chng trn chy t v qun Cng Sn ang tin ti mt cch in cung n im tn cng. Hi u hm, ti quan st hng trm ngi Vit Nam x y nhau trc cnh cng st ta i s M. H hoa ln nhng mnh giy, - th nhn dng - bo th, v ngay c nhng ni la c vo sn bay trc thng trong ta i s. Nhng tt c h, r rng chn nn, mt mi sau mt ngy bm vu v ti t trc cnh cng ng kn, do cc Thy Qun Lc Chin M cm sng canh gi. Hng trm ngi vn cn chen nhau trong cc cu thang p trong cao c c qui nh l nhng con ng di tn bng trc thng, nhng khi m xung, hy vng tt nh ngn n cy.

9

D lch s bt thn tin nhanh hn, thi gian vn cn v y l hi kt thc ang tin ti vi mt tc nght th. Khi qun i min Bc, do tng Vn Tin Dng ch huy, tn cng vo thnh ph trung tm cao nguyn Ban M Thut ngy 10 thng Ba, lm cho ch Nguyn Vn Thiu rng mnh. Cha hn y l mt hnh ng to bo ca Cng Sn tip sau khi h chim tnh Phc Bnh (tht ra l tnh Phc Long - Phc Bnh l tnh l - ch thch ca ngi dch - nd) hi thng Ging. Nhng chng cng cho thy nhng g ri s xy ra - S bt u ca mt chng cui. i u vi nhng thch mi, Thiu i ngc sch lc chin u c ginh tng tc t mt. ng ra lnh rt lui chin thut khi Pleiku v Kontum trung tm cao nguyn, chuyn mt n v tinh nhu nht t Hu v, to ra s sp chin lc mau l. Vic ti phi tr lc lng bin thnh mt cuc trn chy hon ton hn lon. Hu, Nng, Nha Trang - v phn cn li ca pha Nam sp nh mt bn c vo tay ngi Bc Vit Nam ch trong vng ba tun. Hi u thng T, Cng Sn kha cht thng lng chung quanh Saigon. Ngi M gia tng c hai mt, khng vn v kh v di tn ngi Vit Nam lm vic cho h v bn b. Chin tranh cui cng vo ti Saigon ng ngay sau khi Thiu chun khi t nc bng my bay C-118 ca Khng Lc Hoa K. Sng sm ngy 27 thng T, ti cht git mnh thc dy v mt ting n. Tri ha tin u tin ca Cng Sn bn vo Saigon trng vo khch sn Majestic, cch ch ti mt l.

Mt gin ip Cng Sn trong Khng Lc Min Nam, chnh ngi b bom dinh c Lp trc , ngy 28 thng T quay tr li cng vi my bay M ch to tn cng phi trng Tn Sn Nht. S tn ph gia tng vi ma n v ha tin, cui cng chm dt cu khng vn do M thit lp. Chin dch Vng Lai Phong (Frequent Wind) do hi qun M m ra vo chiu ngy 29 thng T di tn ngi M v ngui Vit bng trc thng chm dt hi sng ngy 30 thng T. T trn sn thng khch sn Caravelle, ti thy xe tng Cng Sn nh mt n kin b trn quc l 1 t Bin Ha tin xung. T hng mt trn ny, ti quan st mt chic trc thng n c hin ra trn bu tri xm ri p xung sn thng ta i s M c hnh dng nh mt ci hp qut ln. Ch trong vi pht, n li bc ln, mang theo nhng ngi lnh

10

Thy Qun Lc Chin cui cng. Mt ln khi hng bay ln t mt tri lu n khi nhm xua ui nhng ngi Vit Nam c chen ln my bay. Nghing st ngn thp truyn thanh ca Tng Nha Bu in, chic trc thng vt ln, bay ngang sng Saigon ri bin mt cui chn tri pha ng. Lc l 7gi 35 sng. Hai mi mt nm sau ngy i t tnh bo M Edward Lansdale ti Saigon gim st vic hun luyn cho i qun chng Cng ca Vit Nam Cng Ha. Cui cng bc mn bung xung, kt thc cuc phiu lu ca ngi M ng Dng. Bn gi sau, ti ngi mt mnh trong vn phng thng tn hng Reuters ca Anh, i din vi dinh Tng Thng, nh i bn tin vic qun Cng Sn ang trn vo vng ngoi Saigon th nghe ting my xe gm g v ting long xong xch st xe tng. Qua ca s, ti thy chin xa ngy trang ca Cng Sn cm c xanh v vng m m tin vo dinh tng thng. Ti vi ngay my chp hnh v phng vi khi vn phng. Ti bng qua cng vin gia vn phng hng thng tn v dinh tng thng. Chic xe tng bn mt trng n ln khng v hc cnh cng st xung t. Nhng ngi lnh i m st, lng bng trong b qun o mu xanh l cy, v vi ngi cn mang nn st thit gip nhy xung khi xe tng, phng vi ln cc bc cp treo c Vit Cng. H i n im cui cng ca ng mn H Chnh Minh. Chin tranh chm dt! Ti ngc nhin v nhng bin c dn dp, kh tin rng chin tranh Vit Nam, mt cuc chin m hu nh ti ln ln cng vi n, chm dt. Nm trc, khi c php thng tr Saigon, lm phi vin ng Dng ca tp ch Kinh T Vin ng, ti bit rng hip nh Paris do Henry Kissinger v L c Th, y vin b chnh tr ng CS Vit Nam ra thc s cht. S ngng bn khng cn hiu qu trong cc khu vc qun s a phng. Chng ai, ngay c nhng ngi vch k hoch H Ni thy rng n tht bi. Tuy nhin, gia thng T, c triu chng cho thy gi pht quyt nh gn k. Do s yu cu ca gim c Hng Kng, ti thuyt phc v ti ri Saigon, ring ti th chng li li ngh ca h biu ti phi ra i. Gim c nhn tin cho ti: Khng c g qu bng mng sng ca anh. Ri ngay nu c nguy him no. Trong th gi i Hng Kng hm 25 thng T, ti tr li rng ti s khng i Nu khng chng kin c nhng gi pht cui

11

cng ca tn thm kch. Ch nm ngy sau , bc mn bung xung. Ti chng kin bao nhiu ngi bn Vit Nam ca ti ra i m lng nng tru v gia nh ly tn. Cuc di c ginh git xy ra. Ti thy hng ngn ngi khn kh trn chy ngn triu Cng Sn t b bin min Trung ti ni tr n Saigon, ri li sa vo by sp mt ln na. Cng cha c g ng ni lm nu s kt thc khng tm mu nh nhiu ngi s. S chia ct lu di gia hai min Nam Bc chm dt bng mt phng cch k l v ngi Saigon chen chc quanh nhng chic xe tng T-54 ca Bc Vit, chuyn tr vi nhng ch lnh thn thng trong b qun o mu xanh l cy t phng Bc mi vo. C nhiu lo lng v nhng g s xy ra trong tng lai; nhng cng c nhng mi xc cm v Vit Nam cui cng ri cng c ha bnh. Vi thi gian, mi vic s qua i. C iu khng c vng tin lm bn nc Kampuchia lng ging, ni tm mn bung xung mi ba ngy trc. Trong chuyn i ca ti ti Phnom Penh hi thng Ging nm 1975, ti thy Khmer buc sn thng lng chung quanh th x ny. Dn s thnh ph, cng phng ln ti gn hai triu ngi t nn. H chy vo thnh ph trnh bom n, kinh hong v nhng trn tn cng bng ha tin. Khmer ct t mi ng giao thng, v chng bao lu, s ti phin con ng sng c nht ni vi th gii bn ngoi: Sng Mkng (Cu Long). Nhng c gng tuyt vng ca M nhm m mt ng khng vn theo kiu B Linh vn chuyn lng thc v nhin liu nh b d v phi trng Pochentong b tn cng. Tng thng Lon Nol, mt y nc mt, ri b t nc, chng bao lu sau l nhng vin chc ngi M. Ngy 17 thng T, Khmer tin vo th , d sng ui dn ra khi thnh ph. Hai tun sau, nhng ngi ngoi quc trc kia trn vo ta i s Php, khn gi ln ng i Thi Lan bng xe vn ti. V Kampuchia, mt m thanh vang vng ang chm xung chn tri - ri bt thn bin mt. Cuc chin tranh ng Dng th hai chm dt, v mt cuc chin tranh mi gia nhng ng ch v anh em c ang hnh thnh. Cng kh m k th quc t b tnh hung ny: Nhng tranh ginh c v nghi ng tri dy. Nhng ng ch ngy hm qua bt u i hi quyn li cho quc gia ca mnh v chng li quyn li ca quc gia khc. Che du kn

12

o di chic o rng, ngy trang bng nhng li hoa m on kt cch mng l mi th truyn kip to ln v v hnh. Ti hiu mt cht rng ti tri qua mt thi k l th nht trong mt thp nin tip theo cuc xung t c che du ri li l ra khi ha bnh ng Dng tan v. Vi ti, ging nh xem mt tm hnh, qua nhiu nm, mi s ln hn, gay gt hn khi ti i t ng Dng qua Trung Hoa - t nhng cnh ng cht Kampuchia n nhng trn a ri rc trn cc ngn i vng bin gii Vit-Hoa, v tr chuyn vi khng bit bao nhiu ngi, c hai bn chin tuyn. C gng rp ni nhng phn mt mt li cng vi nhau, nh mt bc tranh c gp nht t nhng ming nh tm hiu s xung t mi. Do , ti thc hin hng trm cuc phng vn cc nh son tho sch lc v quan chc ca cc cng quc, cc ln bang ca ng Dng c lin quan n tn thm kch ny. Cun sch ny l kt qu ca cng vic iu tra khi s t mi hai nm trc. Tip sau Saigon v Phnom Pnh sp l s xung t m mu gia nhng ngi Cng Sn Vit Nam v Kampuchia chin thng v tranh ginh kim sot cc hn o trong vnh Thi Lan. Pol Pot, ngi lnh o Khmer , chng bao lu sau khi nm quyn kim sot t nc m ra mt chng trnh cng bch tin nhanh ti x hi ch ngha, vi mc ch lm cho Kampuchia mau ln mnh c th i u vi Vit Nam, k th truyn kip. Chng bao lu sau , c nhng cuc thanh trng m mu tiu dit nhng phn t i nghch, nhng k b nghi ng thn Vit Nam, v m ra nhng cuc tn cng trc tip vo lng x Vit Nam, tn st dn lnh. i vi Khmer , h cho rng l cuc chin tranh phng ng sng cn nhm chng li k th lch s ang d nh nut trn Kampuchia. Vi Vit Nam, s th ch ca Kampuchia c Trung Hoa h tr pha sau l mt cuc ti u ca lch s. Trung Hoa l k th ngn nm ca Vit Nam, c xem nh ang c gng chinh phc Vit Nam bng hai gng km t pha Bc v Ty Nam. Nh my ln trong ngn nm chng li Thin triu, Vit Nam, mt ln na, sn sng i u vi mi e da b tn cng, v n xy ra vo cui nm 1977. S xung t du mt Kampuchia bng n cng khai vo ngy u nm 1978, khi i pht thanh Phnom Penh loan bo cho th gii hay rng h l nn nhn ca Vit Nam xm lng. Trong vng 5 thng, ngn la bng ln pha Bc: Sc dn thiu s

13

Hoa kiu, nh ln sng, t ri Vit Nam, Bc Kinh vn bc mn b mt ln v t gic H Ni ngc i Hoa Kiu, H Ni nhm ti con ng b quyn (tiu b - ngi dch) ng Dng. S pht trin mi lin minh ca Vit Nam (CS) vi Lin X gi ln cho Trung Hoa cn c mng lch s - Mt s e da cng lc t nhng k d man pha Bc cng nh pha Nam. T ma h nm 1978, h c k hoch a ra mt c m trng pht Vit Nam vong n, nc hng th s vin tr ca Trung Hoa trong ba thp nin. V vy, ngay khi mi lin minh vi Khmer b sp hon ton v cuc xm lc ca qun i Vit Nam (CS) th Bc kinh thc hin s trng pht ny. Cuc xung t ng Dng lin h mt thit n vic tranh chp gia Lin X v M, v lm lin minh M Hoa thm pht trin. Trong khi , nc Kampuchia Dn Ch di s cai tr ca Khmer ng ca bin gii, kn mt nh bng v sng da vo Trung Hoa. T 1975, H Ni c gng pht trin mt chnh sch ngoi giao c lp, t cn bn trn s cn bng gia hai siu cng. Ma h nm 1977, H Ni gn nh t c quan h ngoi giao vi Hoa K, sau khi h chu t b li khng khng i vin tr ti thit. Mt nm sau, khi s xung t vi Kampuchia v Trung Hoa gn nh bng n cng khai, mi hy vng lp quan h ngoi giao vi Hoa K tr thnh tuyt vng. H phi t b yu cu i vin tr M. T , c may ca h khng cn na. Khng cn bit n Vit Nam (CS), Bc Kinh quyt nh dy cho Vit Nam (CS) mt bi hc v c gng thit lp quan h ngoi giao y vi Hoa K trc khi c hnh ng trng pht H Ni. Bc Kinh hoch nh mt k hoch n nhp hon ton vi tng thng M Jimmy Carter v c vn An Ninh Quc Gia ca tng thng tm kim mt s hp tc ton cu chng Lin X. Hoa K quyt nh b ri vic bnh thng ha quan h ngoi giao vi Vit Nam (CS) v b mt thc y vic thit lp quan h vi Bc Kinh. Qua ba thp nin tham gia cuc chin Vit Nam chng li s bnh trng ca Trung Hoa, Hoa K, cui cng, im lng tr thnh ngi cng s trong cuc chin Trung Hoa chng li Vit Nam. Hi thng 2 nm 1979, hn hoan trc thng li trong chuyn ving thm Hoa K, Ph ch tch Trung Hoa ng Tiu Bnh lin m ra cuc tn cng trng pht Vit Nam.

14

Vic Vit Nam (CS) chim ng Kampuchia v Trung Hoa tn cng Vit Nam ch l s gia tng mi xung t ny sinh mt cch lng l t nm 1975, m c mi pha u khng c phng cch gii quyt. Ti u nm 1986, khong 180 ngn b i Vit Nam (CS) vn cn li Kampuchia nh nhau vi qun du kch Khmer . i pho Trung Hoa vn cn bn ph tan tnh vng bin gii pha Bc Vit Nam v b binh, tng lc, vn cn tn cng Bc Vit. Mc d b nh ui ra khi Phnom Pnh, chnh ph lin minh Khmer vn cn c cng nhn l chnh ph ca nc Kampuchia Dn Ch. Trong khi cuc chin tranh ng Dng ln th ba ang tip din th ton b vn c tnh cch quc t ny thay i mt cch bi thm. Nh chin tranh Hoa Vit, Moscow c hng cc tin nghi qun s Vit Nam bnh trng sc mnh ca h Thi Bnh Dng. Mi hy vng mt lin minh chng Lin X do Washington ng u gip Trung Hoa chng li Vit Nam (CS) li b b ri khi Trung Hoa tr li chnh sch c lp v bt u bnh thng ha cc cuc thng thuyt vi Lin X. Theo ng mt chu k, nc Vit Nam (CS) mnh v qun s nhng n c v kinh t rch nt li bt u theo ui mi quan h v cng phc tp vi Hoa K Cu chuyn u tranh lch s ny ng Dng v chnh sch ngoi giao ca cc cng quc bao trm ly n. Nhng bin c ng Dng, t khi chic trc thng M ri khi sn thng ta i s Hoa K Saigon chng t mt cch r rng rng mt tin sai lm khi ngi M can thip vo Vit Nam nh th no. Thay v chn ng s bnh trng ca Trung Hoa chu nh cc nh vch k hoch M d liu, Vit Nam chng t cho mi ngi thy rng h l k th v i th cay ng nht ca Trung Hoa. Khmer , t lu c xem nh mt con bi ca H Ni th h li t by t cho thy h l k th sng cht ca Vit Nam. Lch s thp nin va qua c xem nh mt bi hc: Lch s v ch ngha quc gia - khng phi bng l thuyt - o gt tng lai ca vng t nhiu i thay ny. Ri b mt n c ra th no i na, cng kh m tm ra nhng ch b nhn tht s ng Dng.

15

K th c, chin tranh mi

Sau mt thng no ng v chin cuc, thng 5/1975, ng Dng tr li yn tnh. Nhng chic trc thng bay ln trn tri a ngi di tn n ch an ton nay ht. Cuc gii cu kinh hong ca Hm i 7 v hng trm thuyn t nn ni nhau ra bin cng qua ri. t ra, ngi ta cng ngh vy. Nhng bui sng ngy 15 thng 5, khi nh bnh minh lng l nh ln cui chn tri mu ngc bch o Koh Tang trong vnh Thi Lan th nhng m thanh lm lc ca chin tranh quay tr li. Mi mt chic trc thng hin ra cui chn tri pha ty cn ti, hng ti hn o ny ca Kampuchia. Mc ch tn cng ca lc lng M (U.S. Air Force Jolly Green Giant and Knife Helicopters) l Mayaguez, mt chic tu ch hng c v h hng ca M b neo pha ngoi o Koh Tang. Ngy 12 thng 5, mt chin thuyn ca Kampuchia ch theo my ch lnh Kampuchia qun o en, bt gi mt chic thuyn ngoi khi o Wai, xa hn v pha Nam. Li ku gi ca chic tu Mayday c p ng. Tng thng Gerald Ford ra lnh mt lc lng Khng qun Trc thng thuc n v ng Utapao, Thi Lan v Thy qun Lc chin thuc Hm i 7 ti cu chic tu Mayaguez v thy th on gm 39 ngi. Vo lc hng ng, khi cc lc lng M tn cng vo hn o ni

16

trn, h khng bit rng cc thy th c chuyn n cng Kompong Som trn t lin. Nhng ngi lp k hoch cng chng bit nhng ngi i cp cu phi i u vi nhng dn qun trang b rt yu km. Ch c mt chic trc thng Knife h xung trn b bin ct v Thy Qun Lc Chin M bung ra tn cng. Hng cy pha trn cn chm trong bng m bng bng ln la sng my v sng trng. Trng ging nh giy n trn cy Ging Sinh - Mt phi cng trc thng kinh hong k li. Ch trong vng mt gi, hai chic trc thng Knife b bn h v rt trn b bin. D chng c ai trong thy th on c cu, cc Thy Qun Lc Chin cng b cm chn v s khng c mnh m t pha Kampuchia. Mi bn gi sau, my bay v tu chin ca Hm i 7 lm cho khu vc ny tan nt, kinh hong.

Chong vng trc sc mnh ca M, Khmer vi vng tr li thy th on. Nhng cuc tn cng ca Thy Qun Lc Chin M trn o Koh Tang vn cha chm dt. Ford cho rng cn chng minh vic tn cng d di nghin nt sc phng ng trn b bin Kampuchia. Vo cui ngy ca cuc chin, 15 Thy Qun Lc Chin M t trn, pha Khmer khng k xit ngi b cht. Ch c mt nh my lc du v mt phi i nh ca Kampuchia b ph hy. i vi tng thng Ford, s kin Mayaguez l mt c hi nng cao tinh thn nc M b chng xung sau khi h nhc nh rt khi Phnom Pnh v Saigon. S by t sc mnh ca M qua v tu Mayaguez, theo tng thng Ford l tia sng rc r nng cao ton b tinh thn ca nim t tn mi. Hoa K vt qua c nhng thi im ht sc kh khn v by gi l lc quay hng li v thay i mt tin trnh. Nh ng ni sau ny. By gi l lc M ch tm vo vic hn gn vt thng, c th quay li ng Dng ang chm trong bng ti. Giai on Mayaguez bin mt t nhng trang trc, c vi im cn lu : Bin c y ch l mt tr ph din khng c qung co cho mt cuc xung t d di hn, mt cuc u tranh c tr hon lu di ginh ch sinh tn gia hai nc lng ging c. C nh cui cng ca nc M hng cng ng Dng gip che du m mu thc hin mt cuc chin tranh mi gia cc ng ch v anh em c, nhng ngi mt thi tay trong tay chng li Hoa K. Vic bt gi tu Mayaguez thc y Kampuchia tn cng vo cc hn o

17

do Vit Nam (CS) chim ng trong vnh Thi Lan. Nhng ngi lnh Khmer non tr gin d khi bc ln tu Mayaguez tay ch cm nhng cy sng AK-47 r rng mun chng t quyn kim sot h mi ginh c vng hi phn t nc.

Chin trn ginh hi o Trong vi ngha, iu l t nhin, hu nh khng th trnh c, l phn kt thc ca mt cuc chin u thnh cng cho t quc, chng li ch thng tr ngoi bang. K chin thng c gng cng c quyn kim sot ton lnh th c xem nh di sn quc gia do t tin li. Tuy nhin trong trng hp Kampuchia v Vit Nam, cng vic ny c ngha l m li mi th hn v xung t t lu c che du sau b mt ng ch v on kt. Khi sp ton thng min Nam, mt trong nhng hnh ng u tin ca H Ni l gii phng Trng Sa (Spratlys Inslands) trong bin Nam Hi (ng Hi - nd) khi quyn kim sot ca ch Thiu v i qun o Hong Sa (Paracel Inslands) do Trung Hoa chim ng. Ch my tun sau khi chim Phnom Pnh, cc n v Khmer m rng an ninh bin thy, lnh a cng nh lnh hi. Qun i c phi ti vnh Thi Lan kim sot cc hn o do ch c chim ng hay i hi. Mnh lnh khng ch l lnh th m thi. Thit lp quyn hn trn ton ci v ging cao chiu bi c lp, i u vi nhng ngi bo h ng knh ca h trong chin tranh. n lc cch mng Vit Nam (CS) v Kampuchia i theo nhng con ng chnh tr d bit m trong chin tranh h cng chung mt hng, xem nh thng nht v hp tc. Chin tranh qua ri, Vit Nam (CS) khng cn g ngn ngi chng li Trung Hoa ginh lnh th, v Kampuchia cng chng c g ngi ngng by t s chng i Vit Nam. Cuc u tranh lch s di lu gia Trung Hoa v Vit Nam, gia Vit Nam v Kampuchia ngng li di ch thng tr ca thc dn Php v can thip M, nay bng ln v sng cn - ban u th che du, nhng ri cng gia tng. Khi h sn sng cm bia i t, khng phi v cch mng, m

18

li l mun gia tng mc xung t. Nhu cu khn thit ca h l cng c quyn lc trong nc v gii quyt v s vn hu chin, ku gi bin php thch hp. Vi hai lnh t hng u, Mao Trch ng v Chu n Lai ang trn ging bnh, Trung Hoa - nhng nhn vt ch cht khc trong cuc tranh ginh mi - cng qu bn rn vi cuc u sinh tn v l thuyt li ko s ch hon ton i vi cc vn ang ni ln bin gii pha Nam. S bn tm v cc cng vic ni b ca nhng nhn vt chnh gy ra s lng l, nhng ni s hi hn su, v tham vng chng i ln nhau, chnh sch ngoi giao v ni b d bit su sc chng bao lu a Kampuchia v Trung Hoa vo con ng lin minh chng Vit Nam.

Ngy 12 thng T/ 1975, nm ngy trc khi qun Khmer chin thng tin vo th Phnom Penh, mt trong nhng lnh t Khmer , Ieng Sary, ang Qung Tr, Nam Vit Nam. To con, mt nh, khun mt trn tra v lng, Sary sinh trng trong mt gia nh Khmer Krom, thiu s ngi Khmer trong vng ng bng sng Cu Long ca Vit Nam (Ngi Vit gc Min, qu Tr Vinh -nd). Thp nin 1950, du hc Php v theo ch ngha Mc, cng vi nhng sinh vin Khmer khc nh Pol Pot, thnh lp mt chi b Cng Sn Kampuchia. V sau, ng ta tr thnh ngi c quyn lc ng th hai sau Pol Pot, c gi l ngi anh th hai ng s. Trong mt cuc phng vn hi nm 1980, Sary k li vi ti rng nm 1975, khi ang trn ng t Bc Kinh tr v vng gii phng Kampuchia, ngang qua cc vng mi chim c Nam Vit Nam th ng ta nhn c mt bc in t H Ni, khuyn co ng ta v vic ngi M rt ra khi Kampuchia. Chuyn i ca Sary dc theo ng mn H Ch Minh trc tr, xuyn qua nhng con sui chy mnh trong tnh Rattanakiri ca Kampuchia. ng ta sng H Ni mt s nm trong thi k chin tranh v thc hin nhiu chuyn i i v v Kampuchia rt nguy him. Tin ni v Phnom Pnh sp sa ri vo tay Khmer l nh la rc sng, chm dt hon ton cuc sng gian kh nhng hu ch ny cho cch mng Kampuchia. Thay v ngi trn chic xe Jeep c tng m mn dc theo nhng dy ni Trung phn Vit Nam xung Kampuchia, Sary quay ngc ra H Ni ri i Bc Kinh. ng ta n Phnom Pnh vo ngy 24 thng t, trn chic Boeing

19

707 ca Trung Hoa, chuyn bay u tin t ngoi quc h cnh xung Kampuchia, chm dt giai on di chuyn theo ng mn H Ch Minh. iu ng ta khng ni vi ti trong cuc phng vn l trong thi gian ngn khi li Bc Kinh, ng ta tho lun nhng g vi cc nh lnh o Trung Hoa v vn xy dng lc lng qun i Kampuchia. ng ta yu cu nc ch nh ng chuyn vn v kh v cc trang b khc xuyn qua con ng bnh thng trc kia na - qua ng Vit Nam. Vi tun sau, tu bin Trung Hoa ch theo go, nhin liu, v hng ha xung cng Kompong Som. Tuy nhin, trc khi tu bin Trung Hoa cp bn, nh mt biu tng chnh sch bit lp ca cch mng Kampuchia, Khmer thch thc vic Vit Nam kim sot nhng hn o trong vnh Thi Lan. Nhm nhc li vic i o Ph Quc (ting Khmer l Koh Tral), Khmer tn cng hn o ny hm 4 thng 5. Su ngy sau, Khmer a qun b ln o Th Chu (Poulo Panjang - ting Min l Krachak Ses) v bt i nm trm ngi dn Vit Nam c ng trn o, nhng ngi ny v sau khng cn nghe tin tc g c. Nguyn Vn Tt, mt qun nhn ch Nam Vit Nam c, ang Rch Gi lc cuc chin xy ra, mt ht ton b gia nh tt c gm 12 ngi. Bn thng sau, ng ta tr li Th Chu th cn nh anh ta h nt, cn trn o th ri rc y s ngi. Hai tun sau khi Khmer tn cng, Vit Nam phn kch, git nhiu lnh Khmer v bt gi khong 300 t binh. Sary ni vi mt nhm ngi M thn hu rng vic bt gi tu Mayaguez hm 12 thng 5 l hnh ng ca vin ch huy a phng, khng phi lnh t Phnom Pnh. C th l cc vin ch huy a phng qu cm tc, mun m ra tht xa vic bo v lnh th Kampuchia v tn cng cc hn o do Vit Nam chim ng. Tuy nhin, ng hn, l do ch o ca cao cp. C l nhng lnh t Khmer ngh rng thc s chim ng t ai l li tranh lun mnh m nht trong cc cuc thng thuyt lnh th. Kampuchia chng bao gi iu nh v vic h b mt cc hn o trn bin vi chnh quyn Nam K thuc a thi thc dn Php cng nh chnh quyn Vit Nam Cng Ha k tc. Nm 1960, lc cn l quc trng Kampuchia, thi t Norodom Sihanouk tht bi trong vic i li o Ph Quc bng ng li ngoi giao. ng ta cnh

20

co Vic chng ti b mt cc hn o trn bin s a ti vic lm ngng tr hot ng ca hi cng Kompong Som, chng bao lu chng ti cng chng gi c nn c lp. Gi y, li dng ln xn lc Saigon tht th, Khmer cho rng thi gian chn mi em qun chim ng cc hn o tranh chp. Pol Pot, ngi sinh vin k s in thi hng Paris, cung tn theo ch ngha Mc, tng b th ng Cng Sn Kampuchia (CPK) t u thp nin 1960, l ngi a ra nhng hnh ng nhm thc hin t tng cc oan v th hn su sc i vi ngi Vit Nam, k th truyn kip. Sau khi chim Phnom Pnh, Pol Pot tc khc a ra mt ng li ch o gm 8 im, trong , c hai im chnh l trc xut thiu s ngi Vit ra khi Kampuchia v phi qun i ti bin gii, c bit l bin gii Vit Nam. Tuy nhin sau khi thy phn ng quyt lit ca Vit Nam, ng ta phi xt li s khn ngoan ca ng trong khi qu vi vng. Ngy 2 thng 6, trong khi Nguyn Vn Linh, y vin b chnh tr ca ng Cng Sn Vit Nam ti Phnom Pnh tho lun vn ny, Pol Pot c xem l c li. By t s tic r vic lm, Pol Pot tha nhn rng c hnh ng xm ln, tuy nhin s ng chm m mu v au lng l do binh lnh khng bit r tnh hnh a l a phng.

L Dun i Phnom Pnh R rng Vit Nam (CS) khng th chp thun li gii thch . Trong khi Pol Pot c Ieng Sary, ph b th ng, Nuon Chea v mt s vin chc khc thp tng ti H Ni vo ngy 12 thng Su, trong mt cuc ving thm anh em th Vit Nam (CS) chim ng doanh tri qun i Kampuchia trn o Wai v cm c trn o ny. Ngy 14 thng 6, t New York Times trch dn mt ngun tin tnh bo M cho hay rng Vit Nam (CS) chim o ny. Tuy nhin vic phi on Kampuchia ti H Ni vo thi im tr tru y vn cn che du mi n ba nm sau. Vi nm sau, Ieng Sary ni vi ti rng trong sut cuc ving thm, pha Kampuchia c gng mt cch v vng a vn bin gii ra tho lun vi Vit Nam (CS). ng ta ni

21

rng ngi Kampuchia mun t ti nhng im cn bn trong bn tuyn b nm 1967 ca nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha (DRV- Bc Vit - ngd) cng nhn bin gii hin ti ca Kampuchia. Nhng Vit Nam (CS) t chi tho lun vn ny. Sau ny, theo pha Vit Nam, d Kampuchia mun k mt tha hip thn hu nhm bo v cc vn thng mi, ti phn, phn nh ranh gii, h cng khng yu cu thc hin tc khc vic tho lun bin gii. tng a ra mt tha c hu ngh l t pha Kampuchia nhm dn ha vi Vit Nam, trn hnh thc chp thun bin gii Kampuchia hin thi. Vn ny chng bao gi c nu ra na. Ngy 2 thng Tm, L Dun, tng b th ng CS Vit Nam, y vin b chnh tr Phm Hng, Xun Thy, nhn vt tham gia ha m Paris n Phnom Pnh trong mt chuyn ving thm ngn. cho Kampuchia nm mi qun s, by gi, cc nh lnh o Vit Nam t ra uyn chuyn hn. L Dun, 67 tui, ngi cao ln, trng c v m m, thnh vin nguyn thy ca ng CS ng Dng. Trc khi nm chc b th ng CS Vit Nam, ng ta b t khong 10 nm v mt s nm lnh o cch mng Min Nam VN. Tuy nhin, khng ging Phm Hng, mt ngi min Nam trng c v oai v, c mt thi gian di lnh o CS Min Nam VN v vn cn gi mi quan h vi cc lnh t Khmer . y l ln u tin Dun n Kampuchia. Mc ch ca chuyn i ny r rng khng phi l du lch. Khch Vit Nam khng c mi ra khi Phnom Pnh tr thnh mt thnh ph ma sau vic tn bo xua ui dn chng hi thng T. Theo li yu cu ca Khmer , cc bn tng trnh v cuc ving thm b ct gim n mc ti thiu. Mc d s tip n khng c nng m, Dun vn l ngi mun ha gii. ng ta tha nhn rng o Wai qu tht l lnh th ca Kampuchia v ha tr li sm. Mt bn thng co chung c k kt, cam kt gii quyt nhng d bit trong ha bnh, khng dng s trng pht. Khng c tic tng hay din vn. Ch c mt bn tng trnh ngn gn c ph bin trn c hai i pht thanh H Ni v Phnom Pnh vo ngy 3 thng Tm cho hay rng Nhng cuc thng tho chn tht thc hin gia hai phi on Vit Nam v Kampuchia trong bu khng kh thn hu v quyn li chung, c quan im thng nht v mi vn a ra.

22

D thnh thc hay gi v, khng kh cng c ci thin d dng khi o Wai c tr li cho Kampuchia. Ngy 10 thng Tm, Nguyn Vn Linh gp Nuon Chia, mt trong nhng ngi lnh o hng u ca Khmer , bo cho ng ny bit rng qun i Vit Nam (CS) rt lui khi o. Nuon Chia cm n v quyt nh v ni rng tt c u do ng nhn v ranh gii gia hai nc. Thc ra, h qu bit vn bin gii v s cng thng gia hai pha to ra nhng cuc xung t m mu sau khi h chin thng phe t bn. Chng bn no mun c chin tranh. c bit, pha Vit Nam th lo lng khng mun dn chng bit cuc xung t. Trong khi c gng gii quyt vn bng v lc cng nh bng ngoi giao, H Ni quyt nh duy tr mt b mt on kt chin u vi Kampuchia. Hi thng By, sau khi ti thnh ph Saigon gii phng c hai thng, bay ra H Ni trn ng ri Vit Nam, trong cuc phng vn Hong Tng, bin tp t nht bo Nhn Dn ca ng CSVN, ti c hi ng v tnh hnh quan h vi Kampuchia, ng ta tr li mt cch nhanh nhu l bnh thng. Ngng mt cht, ng ta ni thm Nhn chung l bnh thng. ng ta ph nhn tin tc bo ch Ty phng cho rng c xung t nhng hn o trong vnh Thi Lan. Vo lc ti ni chuyn vi Tng trong vn phng nh in m m, trng xung h Hon Kim H Ni th hng ngn ngi Vit Nam, n ng, n b, tr con b ui ra khi lnh th Kampuchia, a xung vng ng bng sng Cu Long ca Min Nam Vit Nam. Sau khi qua bin gii, h c qun i Vit Nam (CS) a vo cc tri t nn dng tm. Hng trm ngi Kampuchia gc Vit Nam v Trung Hoa vo tr ti mt ngi cha Ch Ln. Phi vin hng AP ca Php ti Saigon, Charles Antoine De Nerciat ngh rng ng ta v c mt tin git gn nh khi ng nhn ra nhng ngi t nn ny l t nc Kampuchia cch mng anh em n tr n ti thnh ph Saigon gii phng. Tuy nhin, nh vo s nghim nht ca cc tay kim duyt Vit Nam (CS), bn tin ngy 12 thng Su ca ng chng bao gi c chuyn i. Trong mt s trng hp kh bun ci, ng ta vit cu chuyn ny vo ngy Pol Pot ti H Ni thc hin chuyn ving thm khng c cng b. D rng cc tay kim duyt c bit chuyn ving thm y hay khng, ngi Vit Nam (CS) cng chng c li ch g khi cho mt nh bo t sn nhc li cu chuyn th thm ca nhng ngi t nn v

23

nh th, lm cho mi quan h vi Kampuchia thm phc tp. Mi n nm 1978, cu chuyn mi c r ra. Trong chuyn ving thm cc tnh bin gii Vit Nam hi thng 3 nm 1978, ti c bit lm th no, trong sut 5 thng u sau khi gii phng Phnom Pnh, hn 150 ngn ngi Vit Nam khn kh l lt chy v ng Thp, An Giang v Ty Ninh. Ngi Vit Nam th c php nh c ti ch, nhng ngi Hoa, ngi gc Khmer th buc phi tr li Kampuchia. Vit Nam (CS) mun Kampuchia bit rng h c mt ngi bn c sc mnh. Sau H Ni, ni Pol Pot dng chn k tip trong chuyn ving thm b mt ca ng ta l Bc Kinh. Ngy 21 thng Tm, Pol Pot c v anh hng, ngi thy l tng ca Pol Pot tip kin: Mao - Anh thc hin c mt c nh tuyt hay cn chng ti th ng nh th ny m nh thua. Mao ni vi ngi t sng lng ca ng. Khi Mao ni cu ny th hng trm ngn ngi dn Kampuchia b ui ra khi cc thnh ph v cc min hoang d thn qu sng cuc i nng n. Mao hon ton chp thun chng trnh cch mng ca Pol Pot Kampuchia v sch lc ca Pol Pot c lp vi Vit Nam. Cuc hp ny cng c du kn cho ti hai nm sau, khi Pol Pot lt b ci o ngy trang v danh, cng khai tr thnh tng b th ng Cng Sn Kampuchia. D nhin, pha Vit Nam h hiu mt cch su sc nhng li ca ngi ca Mao i vi Kampuchia. Nm 1975, Mao khuyn cc nh lnh o (CS) Vit Nam phi hc tp Kampuchia cch lm th no thc thi cch mng. Tnh hu ngh gia Trung Hoa ca Mao v Kampuchia t cn bn trn l thuyt v, quan trng hn, ng nht v quyn li. Nhm Pol Pot khng nhng ch v cng ngng m t tng Mao v u tranh giai cp v cch mng khng ngng, h cn chia x vi Trung Hoa v mi s hi v gh tm Lin X. Chng li Vit Nam m mu cai tr ton ci ng Dng l mi quan tm hng u ca nhm Pol Pot, v vy, mt cch t nhin, h quay v pha Trung Hoa, mt lin minh chnh yu trong truyn thng chin lc, nhm ngn nga mt sc mnh tri dy bin gii pha Nam. Chng c g ngc nhin, thng Tm nm 1975, Chu n Lai, lc y tnh hnh sc khe rt suy yu, khng cn sng bao lu, gii thch vi L Thanh Ngh, ngi ng u ban K

24

Hoch ca H Ni, l Bc Kinh khng c kh nng gip Vit Nam. Trong khi , Bc Kinh li nng nhit hoan h ph th tng Kampuchia Khiu Samphan v Ieng Sary, ha vin tr mt t ng cho mt chng trnh 5 nm. Khong 20 triu trong s tin ny c tho khon. Trong khi chuyn ving thm ca Khiu Samphan v Ieng Sary thnh cng v vang, c vin tr kinh t, c by t mt cch cng khai Trung Hoa hon ton ng h Kampuchia th nhng cuc tho lun b mt v vin tr v kh bt u t hi thng Su, khi Pol Pot lng l n Trung Hoa. Trong thng Tm v thng Mi, cc nhm chuyn vin t b quc phng Trung Hoa thc hin mt cuc thanh st Kampuchia tm hiu nhu cu qun s, v, ngy 12 thng Mi, h trnh mt bn son tho k hoch qun s cho Phnom Penh xin chp thun. Ngy 6 thng Hai nm 1976, ngy ta i s Trung Hoa H Ni a ra li than phin chnh thc u tin vic bt buc nhm thiu s ngi Hoa Nam Vit Nam nhp quc tch, mt quan chc qun s hng u ca Trung Hoa thm Phnom Pnh kt thc tha c vin tr qun s. Wang Shangrong, ph Tng tham mu qun Gii phng Nhn dn Trung Hoa (PLA), ni vi b trng quc phng Kampuchia Son Sen, quyt nh ca Trung Hoa v vic cung cp b phn ri cho pho binh, thuyn tun phng, v trang b phng khng, trn cn bn u tin. Tng cng c 500 c vn Trung Hoa hun luyn cho qun i Kampuchia x dng cc loi trang b ny. Wang cng a ra mt danh sch v cc loi v kh s c cung cp cho Kampuchia trong cc nm 1977, 1978. Ngy 2 thng Mi, mt tha c vin tr qun s cho Kampuchia khng phi bi hon c k kt gia Wang v Son Sen. Trong khi vic hp tc qun s c gi hon ton b mt khi lm cho Thi Lan v Vit Nam lo ngi, hot ng chnh ca Trung Hoa tung nh nhm gip c mun chnh ng ca Kampuchia l chuyn ha qun i ca h t lc lng du kch thnh mt i qun thng trc, trang b v kh mi sc phng v t nc. Mc d Bc Kinh khng nghi ng g v s mong mun ly li cn cn mt thng bng nghim trng gia lc lng Kampuchia thiu thn v lc lng qun s Vit Nam to ln, b my qun s trang b hon ho, li tha hng mt s lng v kh tr gi 5 t la t qun

25

i Min Nam VN trc y, h cng chng c hay mong mun y qun Khmer tin ln i u vi qun i Vit Nam (CS). Trung Hoa ca Mao ch mun Kampuchia mnh khng b Vit Nam bt nt m thi. Vin tr v kh ca Trung Hoa cho Kampuchia c du kn, tuy nhin tin tc v cc vin tr khc ca Trung Hoa cho Kampuchia th qung b n o. Ngy 17 thng T/ 1976, Bc Kinh t chc mt cch rm r l k nim mt nm gii phng Kampuchia. Trong in vn gi Pol Pot nhn dp ny, Mao, Chu c (Zhu De) v Hoa Quc Phong ca ngi Pol Pot bo v hon ton nn c lp, quyn cai tr ti thng, ton vn lnh th ca Kampuchia, to nn s thay i cch mng su sc nht. Tuy khng ni r ra nn c lp v s ton vn lnh th ang b e da, li cnh co cng khng b qun vai tr H Ni. Cc nh lnh o Trung Hoa trn an Pol Pot rng nhn dn Trung Hoa s cng vai k vai tin ln pha trc vi nhn dn Kampuchia. Hi ma Xun nm 1976, Kampuchia tr thnh yu t chnh trong s cng thng gia Trung Hoa v Vit Nam, tuy nhin mi quan h ang suy thoi dn bt u t nhng nm trc. T khi H Ni chin thng Min Nam, s mu thun c bit t hai pha gia tng v khc bit v chnh tr v chin lc.

Dn qun ti Trng Sa Ba tun l trc khi Cng sn BV cm c trn thnh ph Saigon, sau ny c i tn l thnh ph H Ch Minh, hi qun Vit Nam (CS) tin chim qun o Trng Sa, trc kia do qun i Saigon tr ng. H Ni thy trc thi k ri lon v chuyn tip khi chim min Nam v khng mun dnh cho Trung Hoa c hi chim cc hn o ny, ni c hai pha ang tranh chp. Ngy 5 thng Nm, i pht thanh H Ni a tin rng khong thi gian sau ngy 11 thng T qun gii phng v hi qun gii phng hon ton su hn o trong qun o Trng Sa. Ngy 7 thng Nm, nht bo Saigon gii phng cho pht hnh mt bn mu cho thy

26

rng lnh th Vit Nam khng nhng bao gm qun o Trng Sa m c qun o Hong Sa hin do Trung Hoa chim ng. Bc Kinh vn cm nh v cc bin c ny. My nm sau, ti bit Trung Hoa ngh g. Khi chng ti sp ri H Ni thm ving min Nam va mi gii phng chng ti nghe tin vic chim ng Trng Sa (Nansha). Ti nh ngm phi tro. Ling Dequan mt phi vin ca Tn Hoa x (Xinhua) ni vi ti. Ling lm vic vi nm ti vn phng Tn Hoa x H Ni v tham gia nhm phng vin u tin c vn phng y i thm min Nam VN hi thng 5/1975. ng ta ni rng vic Vit Nam chim qun o ny l to ra mt phn ng c t trc, khi Vit Nam cng nhn quyn cai tr ca Trung Hoa qun o Hong Sa. Ling, d sao th cng cng iu ha s kinh ngc ny. D cho ti lc , Vit Nam (CS) cha nhn c phn khng no ca Trung Hoa i vi vic chim ng cc hn o ny, H Ni cng a ra y chng c v ch quyn. Hi thng Su nm 1974, Hong Tng ni vi mt phi vin bo ch Thi Lan ng Nam thuc v cc dn tc ng Nam ... Trung Hoa khng phi l mt quc gia thuc vng ng Nam , v vy Trung Hoa khng c nhng vng lnh hi rng ln nh h i hi. Khi Tng ni ti vn ny, H Ni cha tin liu vic chin thng mt cch mau l min Nam. Bi khi qun i ca Thiu bt u tan tc, H Ni cng kh ng mt ch m xem Trung Hoa chim ng Trng Sa trong cng mt cung cch nh h chim Hong Sa nm trc. Qun o Hong Sa v Trng Sa trong bin Nam Hi bao gm 150 chm t, san h v ct, t my th k trc, c ng dn Vit Nam, Trung Hoa v Philippines bit n ly phn bn hi iu, thc phm cho ngi Trung Hoa snh iu n ung -t chim yn (yn so- nd). Hi u thp nin 1970, nhng o nh ny li c mt gi tr mi khi vic tm kim du ha bt u nhn nhp trong vng ng Nam . Vn ch quyn cng thm phc tp khi Trung Hoa cho rng tt c nhng hn o ny l thuc quyn ca h, ly chng c cn bn trn vic h c lui ti nhng ni ny. Tuy nhin, chng c ai, Trung Hoa, Vit Nam hay Philippines chim ng lu di trn nhng hn o . Mi n cui thp nin 1950, chnh quyn Nam Vit Nam khng chng li Trung Hoa i ch

27

quyn trn cc qun o. Bc Vit Nam, ng minh l thuyt v l ngi nhn vin tr Trung Hoa, ngh rng khn ngoan th nn mc cho Trung Hoa tranh ginh ch quyn trn cc o . Nhng sau nm 1959, khi Saigon v Bc Kinh li tranh nhau ch quyn cc hn o ny th H Ni tip tc trnh ng h Trung Hoa bng cch im lng.

Hnh ng chin tranh u tin Nm 1972, khi chnh ph Thiu bt u tha thun cho

cc cng ty ngoi quc tm du trn thm lc a Vit Nam, vn cc qun o tr thnh mi quan tm ln ca Trung Hoa. H m thm thit lp nhng ci nhm chng t s hin din ca h trn chui o Amphitrite thuc qun o Hong Sa (Paracel) trong khi Min Nam VN vn duy tr nhng n binh nh trn chui o Li Lim. Thng T/ 1972, trong hnh ng nhm ti xut hin - c M chp thun trong chuyn ving thm lch s ca tng thng Nixon hai thng trc -, Bc kinh phn khng cc chin hm M xm nhp chung quanh o Hong Sa. Trong hi k, b trng ngoi giao Henry Kissinger khng t thnh vn ch quyn ca Trung Hoa trn qun o ny, mc du n chng li i hi ca Nam Vit Nam, lc thc s ang chim mt phn qun o ny, Kissinger thng bo cho Trung Hoa bit rng Khng c g thit thi cho v th hp php ca chng ti trn vng bin, hi qun chng ti s khng xm nhp v gi khong cch 12 dm k t cc hn o y. H Ni, v hu nh Saigon cng vy, khng bit n cam kt ca Kissinger khng cho hm i M n gn qun o. Ngy 26 thng Mi Hai/ 1973, H Ni thng bo cho chnh ph Trung Hoa bit k hoch ca h bt u thng tho vi cng ty du kh i Li tm kim du trong vnh Bc Vit. Ngy 11 thng Ging, Bc Kinh a ra li tuyn b i ch quyn tt c cc hn o trong bin Nam Hi (ng Hi - ngd). Bn ngy sau, qun i Trung Hoa tp trung gn o Li Lim. Nam VN yu cu Bc Kinh hy c trch nhim, cn thn t b k hoch ca h. Ngy 18 thng Ging bng khng v hi qun, Trung Hoa tn cng lc lng tng cng Nam VN, nh bt h ra khi khu vc, v thit lp quyn kim

28

sot ca Trung Hoa trn ton b qun o. Chnh ph Thiu yu cu M can thip nhng b t chi mt cch lch s. Ng Gic i ni rng h khng bit g v li ku gi gip v Hm i By vn ngoi khu vc xung t. Mt s quan M c vn cho n v hi qun Nam VN b bt, my tun sau c hi hng qua ng Hngkng. Mt ngy trc khi Trung Hoa tn cng, Bc Kinh thng bo cho H Ni bit c th c thng tho vi Vit Nam (CS) v vn hi phn, nhng ri ra chng thc hin c gng no. Vi nm sau, (thng Ging/1974), i s Vit Nam ti Paris, Mai Vn B, ni vi ti cuc tn cng ca Trung Hoa Hong Sa l hnh ng u tin tn cng VN. Tuy nhin, lc y H Ni ch n gin ni rng nhng cuc thng thuyt v lnh th gia cc nc lng ging cn phi xem xt ht sc nghim chnh. Cc nc lin h phi ni chuyn vi nhau, bng thng thuyt v trong tinh thn bnh ng, tn trng ln nhau v lng ging tt. i vi vic Trung Hoa chim Hong Sa, li pht biu ny bao hm mt s ch trch. Tuy nhin v cn c vin tr kinh t v qun s ca Trung Hoa cho chin trng min Nam, H Ni chng c th lm g c hn. Mt nm sau, khi cuc ton thng pha Nam r rng, l thi im cui cng Cng Sn VN cng khai chng li Trung Hoa bng cch tuyn b gii phng su hn o trong qun o Trng Sa (Spratly). T gia thp nin 1950, c nhiu bt ng v lnh th trn bin gii Hoa-Vit, nhng chng t thnh vn g. Sau chuyn i ca Nixon n Trung Hoa nm 1972, v vi vic M chm dt nm bom min Bc, k hip nh Paris, H Ni bt u nu ln vn lnh th. Vi v ng chm xy ra trn bin gii Hoa Vit nhng khng c th gii bit n. Theo tit l ca Trung Hoa sau , hng trm cuc ng xy ra nm 1974 v sau khi H Ni chin thng min Nam, s lng y c tng dn ln.

Ni s hi c cn c Lch s c mt iu ht sc mai ma, cn hn c Hoa K thua trn: Trung Hoa cng b nh bi Vit Nam. Vic Hoa K rt ra khi Vit Nam nm 1975 tung nh em li cho

29

cc nh chin lc Trung Hoa mt cn c mng v Vit Nam. Mt nc Vit Nam mnh v thng nht l mt s thch thc pha Nam Trung Hoa, ng bn vi k th cay ng pha Bc. S sp quyn lc bi thm ca M Vit Nam - biu tng bng hnh nh i s M Phnom Pnh, John Gunther Dean du l c M trong bc nylon v nhng chic trc thng b x xung bin rng bi p trn cc chin hm M sau khi trit thoi khi Saigon, nay l lc Bc Kinh phi i u vi Lin X quc x hi ch ngha ang m rng nh hng chu . T sau chuyn ving thm Bc Kinh ca Nixon, s hin din ca M trng c v n ha. Tuy nhin, i Loan l mt ngoi l. By gi Trung Hoa lo lng v s rt lui ht hong ca M khi vng ng Nam ch c li cho Moscow, - k vin tr qun s chnh yu cho Vit Nam -, s lp vo khong trng sau khi M rt i. Sau ngy 29 thng T, sau chin dch Vng lai phong nhm a ht nhng ngi M ra khi Vit Nam, mc chnh ca tin tc ngoi giao trong bn tin th gii ca Tn Hoa X l s thao dt ca hi qun Lin X. Sau khi ni rng hi qun Lin X hin din nhiu ni khc nhau trn khp th gii, bao gm c vic hng hi thm nhp vo eo bin Malacca pha nam Vit Nam. Hng thng tn ny by t vic tp trn sau cng ca hi qun Lin X t ti mc nghim trng nht chng li him nguy do s xm lc v bnh trng ca quc x hi ch ngha. Ch tch Mao, Chu c v Chu n Lai d nhin gi li chc mng H Ni v ngn triu vui sng ny nhng h cng ch r rng chin thng ca nhn dn Vit Nam cng l mt biu l khc ca cuc chin tranh nhn dn ang ngm ngm, mt khi nim v s khi thy v thc hin Trung Hoa trc kia. Bi bnh lun trn t Nhn Dn Nht Bo ngy 1 thng Nm cho thy r c gng bc b bt c vai tr no ca Lin X trong chin thng ca Vit Nam. T bo vit: Chin thng ca nhn dn Vit Nam thm mt ln na c chng t rng yu t quyt nh cho s thng bi l nhn dn v s ng h ca h, khng phi do v kh. Ni cch khc, khng phi nh xe tng v ha tin Lin X c a vo Vit Nam m thnh cng. l s ng h ca nhn dn.

30

Nhng li cnh co cng khai nh th rt cn thit v Bc Kinh nghi ng nhng phn t xt li Vit Nam c th ang b cm d bi nhng vin tr rt c hiu qu ca Lin X v ngc li Vit Nam s dnh cho Lin X cc cn c qun s. Trung Hoa ghi nhn v theo di i biu qun s Lin X n H Ni ch mt tun sau khi Saigon sp v hng lot tu Lin X n cc hi cng Vit Nam. Ch 3 tun sau khi Cng Sn VN chim min Nam, Trung Hoa, ln u tin cnh co bng cch ni vi on i biu Nht Bn l Lin X yu cu Chnh ph Cch mng Lm thi min Nam VN cho h x dng cc cn c c ca M min Nam. Thng By nm 1975, ti hi Ng in, mt nh ngoi giao ha nh gi nhim v bo ch trong B Ngoi Giao (Sau ny l i s Kampuchia) qu tht Lin X c i x dng nhng cn c ny hay khng. Tung nh ng ta ht sc bt bnh. ng c ngh rng Lin X c th i nhng iu nh th t nc chng ti hay khng? Ri ng ta khng cn cu tr li, ni tip: Trc khi ng hi bn ng mt cu g, ng phi hiu l bn ng s ngh nh th no v cu hi . Lm sao Lin X c th i nhng cn c nh th c? - sc mi quc. Tuy nhin, ng ta ni thm rng, qu tht tu b Lin X c x dng nhng tin nghi vnh Cam Ranh, ging nh tu b ca tt c cc nc anh em khc. My nm sau ti khm ph rng, pht biu ca in ch l ci bng, mt tr chi ch. Su nm sau 1975, cc nh ngoi giao Vit Nam c ni vi ti rng qu tht thi k Lin X c gy sc p x dng cc cn c qun s c nhng tht bi - thm bn nm na h mi c nhng g yu cu khi Vit Nam ln su vo cuc chin tranh vi Trung Hoa. Ngay c vic nu nh khng c cn c qun s Lin X nam Vit nam, Trung Hoa lo lng ci g s xy ra khi cn cn quyn lc ng Nam khng cn cn bng v vi s lng to ln chin li phm ly c Min Nam, H Ni c sc mnh vt tri ln, theo ng ngn ng ca n, sn sng nm ly vai tr cch mng tin phong khu vc ny. Hu nh mun chc qu nhng li cnh co ca Trung Hoa v mi nguy him do Lin X thay th khong trng M ng Nam , bo Nhn Dn s ra ngy 21 thng Nm hn hoan vi s sp tuyn phng ng ca M ng Nam . Bi bo vit: Mt thi k lm nn thng li ca nhn dn Vit Nam, gp phn

31

em li s thay i quan trng trong cn cn quyn lc th gii... Nhn dn trong vng ny c iu kin d dng loi b ph thuc ca h vo quc t bn... Nhn t hng Bc Kinh, iu cng ging nh H Ni i ginh ly vai tr lnh o cch mng ng Nam . Ti ngi thy cung cch tha mn ca H Ni trong chuyn ving thm y vo ma h nm 1975. N l mt thnh ph khng phi lm chm y nhng hng sng hay cc bch chng ku gi cch mng ton th gii. H Ni vui mng mt cch thm lng. So vi s cng thng, n o, v hn n ca Saigon m ti b li ng sau, th pha Bc l mt s tm ti mu thun. H Ni thay i cht t t khi Php ri ng Dng 21 nm trc. Thnh ph c ci gi ci ng yu: Nhng i l c nhng hng cy bng rp, v nhng mt h yn . Nhng con ng lng im ch b khuy ng mt cht bi nhng m thanh nh nhng ca xe p ang chy. H Ni c v tin tng trong khng kh lng im. Ni chuyn vi ti trong ngi nh ca b ngoi giao xy theo kiu Php, Ng in c cho ti nghe mt bi th lm hi th k 15 sau khi qun nh Minh b nh ui ra khi Vit Nam:

nh mt trn sch khng knh ngc, nh hai trn tan tc chim mung ... ... ... ... ... ... ... ,

Giangsn t y m mt, X tc t y vng bn (Bnh Ng i co - ngi dch)

Ngi Vit Nam vn cn sng st vi chin cng ca h. Trong sut nhng ngy chin tranh en ti, khi B-52 ri thm pha Bc, hng ngn thanh nin ri b qu hng i Nam chin u khng bao gi tr li, ch c mt t hy vng sng st thy chin thng thnh ph H Ch Minh nh h tin on. Sau khi vt qua c nhng th thch gh gm v nh bi k th hng mnh nht th gii, vi h, mi vic tung nh c th lm c. Gi y, Vit Nam sn sng gp mt vi th gii, ng thng ln cng b bn v k th, by t kin ca mnh. Mt Trung Hoa lo lng, nm ly c hi k nim ba mi nm ca Bc Vit by t quan tm v vai tr lnh o

32

ca Vit Nam. H gi mt thnh vin B Chnh tr, tng Chen Xilian tham d bui l t chc ti H Ni. Chen, ngi to ln, ang gi chc T lnh Qun khu Bc Kinh, nm 1969, ch huy lc lng qun s Trung Hoa trong chin tranh vi Lin X dc theo bin gii Nga Hoa v hin trong cng v c th cnh co H Ni v nhng nguy him do Lin X to ra chu . Pht biu trong mt bui l ti nh my thp Thi Nguyn do Trung Hoa xy dng, b nh bom trong chin tranh, nay cng do Trung Hoa gip ti to, ng ta ca ngi cuc u tranh chng b quyn (mt danh t Trung Hoa thng dng m ch chng Lin X). ng ta cnh co m mu ca siu cng nhm mc tiu b quyn - c ngha l Lin X c lp ch trng ca M, ang to ra nhiu iu gh gm v e da gia tng chin tranh. Khi Chen n H Ni vo ngy 31 thng Tm, th tng Phm Vn ng bc ln cu thang my bay m hm thm thit - theo truyn thng nhng ngy on kt chin u. Nhng gii bo ch H Ni n tip khng lch s nhm by t tnh cch c lp ca h. H loi b nhng iu Chen ni ti b quyn trong cc bi phng s. Khng b l c hi ph bnh quan im ca Trung Hoa, i pht thanh Moscow ph bnh Chen l khim nh v khiu khch chnh tr. Bn tin ni rng Nhn dn Vit Nam bit phn bit bn v th, v h thc c s gip v gi v v v li t Moscow. S u cng khai gia Moscow v Bc Kinh v lng trung thnh ca H Ni chng em li iu tt lnh no cho chnh sch ca Vit Nam lo li cuc tranh chp ca cc bc n anh trong khi H Ni ang mong h gip . Ngy 22 thng Chn, L Dun v L Thanh Ngh i Bc kinh cm n v cu vin. R rng y l mt th thch v ti kho lo ca Vit Nam. Hm trc lc ln ng, mt bn tng trnh t Bc Kinh bo cho bit trc nhng g cc nh lnh o Bc Kinh mun nghe L Dun trnh by. Sau khi hp vi Mao v ng, cu th tng Anh Edward Heath ni vi bo ch rng Moscow qu lm trong vic i hi x dng cc cn c qun s Vit Nam. Nhng ng ta cng ni rng Trung Hoa khng ngh rng Lin X s thnh cng trong vic vn dng nh hng di lu vi Vit Nam, cng khng th tin ti vic thit lp cn c qun s y. Qua ng Heath, Trung Hoa a ra nhng du hiu r vi H Ni, khng phi cho ti by gi, khi Dun trn an Trung Hoa th s lc quan mi thy r.

33

Chng c th gi tic tng D vic n tip L Dun khng ho nhong nh ln n Khiu Samphan v Ieng Sary n Bc Kinh mt thng trc , nhng cng nng m. Sau khi ng Tiu Bnh v mt s lnh t cao cp ra n ti cu thang my bay, Dun duyt qua hng qun danh d qun Gii phng Nhn dn Trung Hoa, cc em b nhy ma v tng hoa. ng, 71 tui, ngi mt thi b Hng V Binh chi l tn u s i theo ch ngha t bn v phi chu bn nm lm cng vic chi qut cc hi trng, nm 1973 c Chu n Lai phc hi. n L Dun ln ny l ln xut hin cng khai cui cng ca ng trc khi s nghip chnh tr ca ng ta li chm xung mt ln na. Qung trng Thin An Mn Bc Kinh treo y n vng , c v biu ng hoan h tnh hu ngh. Tuy nhin, bu khng kh chng xung khi ng, trong bui tic cho n, c mt bi din vn thuyt ging v s xu xa ca ch ngha b quyn. Ni ti tnh hu ngh ca Vit Nam v Lin X, ng trnh khng ni trc tip Lin X, nhng gi chung l siu cng. Cc siu cng l nhng tn n p bc lt quc t ln nht hin nay. ng nhc nh phi on Dun nh th. Ri, hi kn o mt cht, ng ku gi Vit Nam (CS) cng Trung Hoa chng li Lin X. ng ni: Cng lc cng r, by gi nhn dn thy rng trn chin chng siu cng b quyn l con ng sinh t m nhn dn mi nc ang phi i u. ng ch ra rng thi gian thay i, v khi ni ti Trung Hoa v Vit Nam, ng khng dng thnh ng c - nh mi vi rng - nhng li theo cung cch dch v l tnh lng ging x hi ch ngha anh em, ng lu Dun rng bo tn v pht trin tnh hu ngh l quyn li cn bn. Dun tng tham d nhiu ba tic c trang hong lng ly i Snh ng Nhn Dn Trung Hoa. Tuy nhin, y l ln u tin Dun n Bc Kinh khng ch n gin xin vin tr m cn xc quyt v tr on kt v c lp ca Vit Nam. Dun khng ht li ca ngi s thnh cng ca Trung Hoa trong cng cuc xy dng x hi ch ngha, tnh cm nng nn v lng bit n su sc i vi s gip ca Trung Hoa, nhng bng phng cch lch s, Dun gt b quan im

34

ca Trung Hoa i vi th gii. Dn ra rng chin thng ca Vit Nam (CS) chng th c c nu khng c nhit tnh v s gip to ln v gi tr ca cc nc x hi ch ngha anh em - c ngha khi Lin X - Dun ni tip: Vi l do , thng li ny l thng li chung ca nhng lc lng x hi ch ngha, c lp dn tc, dn ch v ha bnh trong cuc chin u chung chng li ch ngha quc, chng li quc M cng nh bn u s. Dun ni Vit Nam s khng bt tay vi Trung Hoa trong phong tro chng Lin X. Tuy nhin, mc d c s d bit v chnh tr ny, Dun cng yu cu Trung Hoa vin tr. Dun nhc li cho ch nh hay rng Nhn dn Vit Nam minh xc, trong giai on mi, cng nh trong qu kh, h vui mng n nhn s gip nng nn v to ln cng nh vin tr ca Trung Hoa. Ti H Ni, bn tin ca c quan thng tn x Vit Nam ct b phn ni ti siu cng b quyn trong bi din vn ca ng. Vic Dun t chi, khng quan tm n ngh ca Trung Hoa c ngha l to kh khn cho vic vin tr t pha Bc Kinh. Nm tun l trc khi L Dun ln ng i Trung Hoa, L Thanh Ngh, ngi c Trung Hoa gn cho bit danh l tn n my v Ngh thng n Bc Kinh xin vin tr, cng n Bc Kinh xin gip . Hi thng Su nm 1973, Chu n Lai ngh Dun ngng chin min Nam trong vng 2 nm v ha vin tr cho Vit Nam (Bc Vit) thm nm nm na. Nhng ngy 13 thng Tm nm 1975, khi Ngh n thm Chu n Lai lc gn cht, Ngh nghe ging ni ca Chu khc i. Theo t Peking Review s pht hnh sau , Chu ni vi khch Vit Nam rng Trong chin tranh, khi bn ht sc cn vin tr, chng ti phi ly nhiu th trong qun i chng ti gip bn. Chng ti phi ht sc c gng gip bn. S lng chng ti gip Vit Nam ng vo hng u trong s chng ti vin tr cho cc nc khc. Bn hy cho chng ti ngh ngi v ly li sc. By gi, Dun thy nh lnh o Trung Hoa cng quyt chm dt mi vin tr d c chun nhn, c vin tr lng thc nh ha trc kia. H (TH) ni, by gi chin tranh qua ri, Vit Nam phi t nui mnh. Trong sut cuc hp vi Mao, Ngh c gng nhn nhng ni vi Mao Khng c Trung Hoa l hu phng ln ca chng ti, khng c s gip ca cc ng ch, khng c s gip ca Ch

35

tch, chng ti khng th thnh cng... Chng ti lun lun ni rng chnh l Trung Hoa, khng phi Lin X, c th vin tr cho chng ti nhng mn hng trc tip nht v hu ch nht, nhng gi pht kh khn nht khi s mng chng ti treo bng si tc... Nhng li nnh ht nh th cng chng em li li ch g ngoi vi mn n khng li ti tr cho Vit Nam nhp cng du v hng tiu dng. C iu r l Bc Kinh cha gch s Vit Nam, ng sm ca li v vn Hong Sa v Trng Sa. Trong khi ni chuyn vi L Dun ngy 24 thng Chn, ng khng dng li tuyn truyn nh nhng hn o ny l vng t thnh ca Trung Hoa v v vy, khng th thng thuyt. ng ch ni rng vic gii quyt cc hn o ny phi qua thng ngh. Tuy nhin, s khc bit v chnh tr ca hai bn vn cn qu ln v vic t khc ca Dun to kh khn cho ng ta khi k bn thng co chung. Khng nhng Dun t khc k thng co chung - nh trong chuyn ving thm chnh thc nm 1973 - Dun cn hy b bui tip tn, theo nghi l, mi li nc ch nh. l iu sau ny mt vin chc Trung Hoa cho l Mt hnh ng khc thng ca ngi lnh o ng anh em. Ngy 25 thng Chn Dun gh Thin Tn bng tu la ri ln ng v Vit Nam. Sau chin tranh h c hnh ng s nhc Bc Kinh.

Mt thng sau li c mt hnh ng s nhc khc khi Dun i Moscow nhn vin tr theo nh ha hn l vin tr lu di v k mt thng co chung tha nhn v tr chnh tr ca Lin X ngoi quc. Sau , mt quan chc Trung Hoa ni vi ti l thng co chung X Vit ngy 30 thng Mi l Vit Nam u hng ch ngha b quyn. S pht trin bn trong Vit Nam tung nh cng c mi s hi ca Trung Hoa. Mc du Trung Hoa c ha ming mc tiu ti thng nht Vit Nam, nhng nghi ngi v mt vin tng thng nht chnh tr v cai tr ca hai min Vit Nam, thay i mt cch c hiu qu s cn bng ng Dng. Trong in vn chc mng Vit Nam chin thng, Bc Kinh chua cht m ch mi quan tm ny: Chng ti chn thnh mong mun nhn dn Min Nam VN s khng ngng gt hi thng li to ln v mi m hn na trong cng cuc tip tc u tranh thc hin cch mng dn tc v dn ch. Theo cch thng ni th chin thng ca Min Nam VN chnh l do nhn

36

dn Min Nam ch khng do xe tng v binh lnh Bc Vit. Trung Hoa ni r iu ny l c ly cch Min Nam ra khi Bc Vit. Trong vi thng u sau khi chim min Nam. Cc nh lnh o CS gy ra mt n tng cho rng t ra cng phi 5 nm, min Nam s gi mt h thng kinh t v x hi khc bit trc khi thng nht vi min Bc. Trong bi din vn mng thng li ngy 19 thng Nm, L Dun tuyn b min Nam s xy dng mt Ch nh nc dn ch - theo ngn ng Mcxt, thn x hi ch ngha - Chnh ph Cch Mng Lm thi Min Nam Vit Nam cng xin gia nhp - nh mt thnh vin ring r - vo Lin Hp Quc. Nhng sau su thng iu hnh cng vic Min Nam, nhng ngi lnh o ng CS Vit Nam thy rng s tr hon thng nht l mt iu bt li. Trong khi hy b mt cch mau l h thng t bn Min Nam, c th to ra nhng bt n v i khng. Duy tr h thng kinh t t do trong khi khng c cn b c kh nng c th to ra tnh trng xo trn, v nghim trng hn, tng cng khuynh hng tch ri min Nam. Cc nh lnh o CS Vit Nam (H Ni) cng lo s Bc Kinh trc tip vi Cng Sn Min Nam xuyn qua thiu s Hoa Kiu Ch Ln v mi quan h cht ch ca Trung Hoa i Kampuchia. Tht ra, Trung Hoa cng rt nhy bn trong vic min Nam tn ti ring r vi Bc VN, to ra tranh lun trong vic thng nht Vit Nam mau chng. iu ch lm ni bt mu mo ca Trung Hoa.

Bng mt hnh ng ng kinh ngc, i pht thanh H Ni v thnh ph H Ch Minh, hm 9 thng Mi Mt, cng lc thng bo tr hon Hi ngh Hip thng Nam Bc chun b ti thng nht, trong khi c quyt nh s hp trong vi tun ti. Trung Hoa r rng vng mt th nay li a ra li chc mng H Ni. S tc gin ca Trung Hoa gia tng khi Vit Nam (CS) tuyn b ngy 24 thng Mi Mt sau khi Hi ngh Hip thng hp ba ngy thnh ph H Ch Minh, kt thc hi ngh ny ca h. Trung Hoa ln ting v vn qun o Trng Sa, do H Ni dng lc lng gii phng hi thng T. Mt bi bnh lun di trn t Quang Minh nht bo (Guangming daily) ca Trung Hoa xc nhn quyn s hu t xa ca Trung Hoa. Khc vi thi ca ng hi thng Chn,

37

ni rng vn cc qun o c th thng thuyt, t bo ny by gi li tuyn b l vng t thnh ca Trung Hoa. T bo tuyn b mt cch ng ngi rng: Tt c nhng hn o thuc v Trung Hoa phi c nm trong vng tay ca t m. Khng nn lng trc e da gay gt ca Trung Hoa, H Ni tin hnh vic cng c kim sot ton min Nam, bao gm c mt triu ri Hoa Kiu. Thng Hai nm 1976, trong khi chun b tng tuyn c, vic kim tra dn s c thc hin, qua , ngi dn phi khai r quc tch ca mnh. Vic khai l lch c th b tc mt quyn cng dn, bao gm c khu phn lng thc, mt s rt ng ngi Trung Hoa min Nam phi nhp Vit tch. i vi Bc Kinh, y l s vi phm khng ch tha c ming nm 1955 gia Trung Hoa v Bc Vit Nam cho php tr dn Trung Hoa c tnh nguyn nhp Vit tch, cng l mt chnh sch tng t ca Mt trn Gii phng Min Nam VN. Trung Hoa phn khng ci gi l cng bc quc tch i vi Hoa Kiu Vit Nam. C ba cuc hp tho lun v vic ny hi thng Hai v thng T/ 1976 nhng khng c kt qu. Ba nm sau, Nguyn Trng Vinh, i s Vit Nam (CS) Bc Kinh gii thch cho ti: Khng c ci gi l tnh nguyn trong tha hip 1955. Hai nm sau, s kin H Ni i x vi Hoa Kiu nh trn chm ngi cho cuc ng Hoa Vit. Cng thi gian Vit Nam (CS) kim tra dn s v chun b bu c thng nht t nc, H Ni cng c gng tng cng v th ca h ng Dng bng cch li ko Lo vo mt lin minh cht ch hn tho lun vi Kampuchia v vn lnh th. Nhng ngi lnh o H Ni quyt nh thng nht chnh quyn, thc hin cc k hoch ni b, tht cht hn na mi giy lin kt vi cc nc lng ging. l nhng iu kin chnh yu bt tay vo mt nhim v to ln l xy dng t nc b tn ph v chin tranh v em li nhng ci cch x hi x hi ch ngha. Tuy nhin, ma mai thay, chnh sch ny lm cho Vit Nam cng mt lc i u vi hai k th l Trung Hoa v Kampuchia trong mc tiu chung. Trong khi c Trung Hoa v Kampuchia u c l l ring ca chnh h tranh ci vi Vit Nam, h thng nht sc chng i chng Vit Nam mi ni ln thnh mt sc mnh c th cai tr ton ng Dng.

38

D ch hay tnh c, hai ngy sau khi tha c qun s Trung Hoa v Kampuchia k Phnom Pnh, Vit Nam bc u thc y thnh lp mt Lin minh ng Dng. Th tng Cng ha Dn ch Nhn dn Lo v cng l tng b th ng Nhn Dn Cch Mng Lo (LPRP) Kaysone Phomvihane, mt lin minh lu nm vi Vit Nam ti H Ni thc hin cuc ving thm chnh thc. Mt bn thng co chung c k gia Kaysone v Dun hm 12 thng Hai/ 1976, tuyn b mi quan h c bit tn ti gia hai nc nhm hp tc lu di v vin tr h tng, cng nh phi hp hnh ng chng li ch ngha quc v bn phn cch mng. Bn thng co chung cng ha hn gia tng on kt gia Lo, Kampuchia v Vit Nam. nh ca Vit Nam nhm bo m rng Lo trc ht, s i theo hng Vit Nam. Mt quan st vin sau ny ni vi ti nh vy. Vic x dng thnh ng quan h c bit nhm cnh co Trung Hoa v Kampuchia l H Ni s khng tha th Kampuchia lin minh vi Trung Hoa chng Vit Nam. V pha Bc Kinh, chng c phn ng tc khc no i vi vic a ra cu quan h c bit. Vi tun sau, khi Vit Nam tng bng t chc k nim mt nm gii phng min Nam, Bc Kinh n tip dp ny vi mt v yn lng kh chu. Chng c bi bnh lun no trn t Nhn Dn Nht Bo, chng c in vn chc mng gi ti cho cc nh lnh o H Ni. Phnom Pnh cng vy, h trnh nhng li bnh lun cng khai trong dp ny. Tuy nhin, ngi ta c th c lng c sc chng i ca Khmer v quan h c bit t giai thoi c quc trng Kampuchia cng nh lnh o Mt Trn on Kt Quc gia Kanpuchia, thi t Norodon Sihanouk k li trong hi k ca ng La calice jusqu' la vie, rng sut thng Chn/ 1975 khi thm ving H Ni, nhn dp k nim 30 Bc Vit Nam. Sihanouk v Khiu Samphan gp th tng Phm Vn ng. ng mi n cm gia nh vi ngi Vit Nam, thnh vin Chnh ph Cch mng Lm thi Min Nam VN, (PRG) v cc nh lnh o Lo lc y cng c mt H Ni. Trc s kinh ngc v hong hn ca Sihanouk, Samphan lnh lng t chi, ni rng Kampuchia thch ba n ti t chc gia hai ng. Sau ny, Samphan gii thch vi thi t: Chng ta s khng bao gi ri vo ci by sp ca Vit Nam, nhng ngi mun cai tr Kampuchia ca chng ta v nut trn ton

39

b Lin Bang ng Dng. Ci mt bui n ti nh th qu tht l rt nguy him. ng ngo p v mt Lin Bang ng Dng m ng Cng Sn ng ng mun dng ln t thp nin 1930 m nh ngi Khmer. Ngy 17 thng T, k nim mt nm gii phng Kampuchia, Ieng Sary, cng b m nh mi quan h c bit nh th, ni rng Nhn dn chng ta kin quyt khng cho nc ngoi chn vi nn c lp, quyn cai tr v ton vn lnh th ca Kampuchia. m ch qun i Vit Nam (CS) hin din Lo qua mi quan h c bit, Sary ni: Vic phng v mt quc gia l bn phn ca chnh nhn dn nc , v cch mng ch hon thnh do chnh nhn dn v nn c lp ca t nc. Mc d c nhng li ch trch nh vy, i s Vit Nam ti Phnom Pnh, Phm Vn Ba, vn ng Kampuchia chp thun ngh ca Vit Nam m mt cuc hp thng nh vo thng Su. Trong khi ng vng trn mt chnh tr, nc Kampuchia Dn Ch vn tm cch gii quyt vn bin gii. Thc ra, v pha Phnom Pnh, thi ca Vit Nam v cuc thng tho ch quyn lnh th l mt th nghim v lng tt ca H Ni v v vy, phi c iu kin tin quyt chnh yu cho hi ngh thng nh. Th trng b ngoi giao Vit Nam Phan Hin, n Phnom Pnh ngy 4 thng Nm, thng thuyt trong hai tun v vn bin gii. Cuc thng tho tc thi gp kh khn khi Vit Nam i x dng bn trc 1954 do Php n hnh vch ranh gii, trong khi Kampuchia, d chp thun dng bn ny lm cn bn cho vic tho lun, nhng i quyn sa i ng bin gii. V sau, Ieng Sary gii thch: Bn ca Php c li cho Vit Nam v khi bn y c v ra, Nam K l thuc a Php. Nu chng ti chp thun theo bn y v bin gii th Vit Nam s chp thun ng phn ranh hi phn. Vn khng phi l hi phn do Php v trong bn . Nm 1939, ng ranh Brvi - c gi theo tn Jules Brvi, ton quyn Php ng Dng - bao gm lun c nhng hn o nm gia Nam K v Kampuchia. Con ng ny nhm mt gc 140 k t b bin gia hai nc ra ti vnh Xim La, nhng xc nh o Ph Quc 1 dm ri nm trong khu vc cai tr ca Nam K l mc ch ca chnh quyn thc dn.

40

Tuy nhin, chnh Brvi c ni thm; vn ch quyn nhng o ny vn cn phi ch. Trong cuc thng thuyt gia Kampuchia v Mt Trn Gii Phng nm 1966, lc y Mt Trn Gii Phng Min Nam VN cn s ng h ca thi t Sihanouk, v ng khng phi l ngi i lp, Vit Nam chp thun ng ranh Brvi. Trong cuc phng vn Paris hi thng Su nm 1977, (Khi cuc hp ca Phan Hin hi thng nm trc cn gi b mt), ti hi Hin ti sao H Ni chp thun ng ranh Brvi th ng ta tr li: Vng, bi v khi chng ti chp thun ng ranh Brvi, chng ti khng r ln ranh hi phn, lc a, v.v... nhng iu qui d mi. R rng l c s ng t khi c vic khai thc du la ngoi thm lc a vo thp nin 1970, H Ni phi nhn li hi phn ca h.

Thi gian kh khn cho mt ton quay phim Trong thi gian thng tho Phnom Pnh, Phan Hin ng t vn ch quyn cc hn o cn bn theo ng ranh Brvi. Nhng o pha Bc ng ranh ny th thuc Kampuchia v o no pha Nam th thuc Vit Nam, nhng Hin li ngh v li ng ranh ny. V sau, Phnom Pnh t co ngh ca Vit Nam l nhm ginh mt s ln phn bin ca Kanpuchia. i vi ngi Khmer, r rng bn bnh trng Vit Nam mun ginh t Kampuchia. Cuc tho lun b hon, ri coi nh cht t , khng hp li. Cng chiu hng , hi ngh thng nh cng cht lun. Tuy nhin, d tht bi trn mt thng thuyt, cha bn no ng sm ca li. Phan Hin quay v H Ni, em theo li mi ca Ieng Sary mi bo ch Vit Nam n thm nc Kampuchia Dn Ch kn mt nh bng. Thng By nm 1976, mt on i biu bo ch v truyn hnh Vit Nam do Trn Thanh Xun, ph gim c Vit Nam Thng Tn x dn u l on bo ch ngoi quc u tin n thm Kampuchia. Xun, 50 tui, lc lng, eo king, c chn v Xun c du hc Php, bit r Pol Pot v Ieng Sary v nhiu ngi khc sau khi Php v, tr thnh cc nh lnh o Cng Sn Kampuchia. Pol Pot, con ngi b mt, l lch tht vn cn l mt vn ngi ngoi ang tra cu, xut

41

hin t bng ti cho Xun phng vn v chp hnh. Bn nm sau, khi hi tng cuc gp g ny, Xun ni rng Pol Pot vn cn duyn dng, khng ch l mt ngi ch nh kh i, m cn l ngi Xun phng vn u tin t trc ti gi. Pol Pot t lng cm n ca Kampuchia i vi bn hu v anh em Vit Nam v s gip trong qu kh v ni rng tnh hu ngh v on kt gia hai pha l v vn chin lc v tnh cm thing ling. Mc tiu ca Kampuchia mi bo ch Vit Nam - nh Xun gii thch trong cuc phng vn hi thng Ging nm 1981 ti thnh ph H Ch Minh - chnh v s ph hoi do cc bn tng trnh sai lc to ra, s ch trch ca cc i s Ty phng u tin n thm Kampuchia hi thng Ba. Pol Pot ngh rng Vit Nam ng l nhng nh lm bo lm cng vic ny. Pol Pot cng khng sai lm. D nhng ngi Vit Nam ny hon ton xc ng trc bi cnh ca t nc Kampuchia, Hong Tng, ngi c cp mt diu hu oan chc rng khng mt n tng no m khng c cht lc trong bn tng trnh ca h. on quay phim ca chng ti gp phi nhiu kh khn trong vic tm cho ra nhng n ci ca nng dn ang xy dng t nc. Trng h ht sc cau c v bun b. Xun nh li nh th. Chnh Tng cng nhc li mt cu trn t Nhn Dn v ni: Trong khi cc thnh ph th trng khng, dn chng u lm vic ngoi ng. Tt hn l nn tp trung vo vic hn gn vt thng chin tranh do Lon Nol v M gy nn. Cuc ving thm y nhng biu tng thm khc. Mt nm sau, Tng tit l rng Pol Pot c thi him c vi ng ta bng cch gi biu Tng mt mn qu: Mt con vt n tht ngi, con c su con. Tht ra, Pol Pot c nhiu biu tng trong tr khi chn qu. Sau ny, trong vic tuyn truyn ca Khmer , h thng gi Vit Nam l nhng con c su vong n. V s quan h gia Vit Nam vi Trung Hoa v Kampuchia cng lc cng cng thng, H Ni gia tng thn hu vi th gii khng Cng Sn. Trong nhng thng ngay sau ton thng, Vit Nam (CS) hunh hoang tha m nhng nc chng Cng trong Hip hi ng Nam (ASEAN) v trong qu kh, h tn tr quc M, v yu cu tho b cc cn c qun s M Thi Lan v Philippines. Cui nm 1975, Vit Nam thy Trung Hoa ve vn cc nc ASEAN chng li Lin X

42

v Vit Nam, c bit l c gng ca Bc Kinh lm mi li cho Thi Lan v Kampuchia. Ch mt thng sau khi Saigon sp , Trung Hoa bnh thng ha ngoi giao vi Thi Lan. Thng Mi/ 1975, trong khi Vit Nam (CS) cha thit lp ngoi giao vi Thi Lan, th Ieng Sary, nh Trung Hoa, thc hin chuyn i Bangkok bng my bay ca Trung Hoa, ph v quan h bng gi gia hai nc. Trong khi Vit Nam t thy mnh l tin n x hi ch ngha ng Nam v p mt vin tng tr thnh trung tm cch mng cho phong tro Cng Sn khu vc ny, cc nh lnh o Cng Sn H Ni c t ho thy rng u tin ti thng ca h l xy dng li mt nn kinh t rch nt. Cc phong tro u tranh cng cn trong thi k u tr, v vy, H Ni phi ng u vi nhng ch mnh. Bnh thng ha quan h vi cc nc lng ging l cn thit v c hai mt chnh tr v kinh t. Vit Nam khng cn c hi nhn vin tr Ty phng nu H Ni b coi nh k quy ri trong vng.

S im lng kh chu Bc Kinh Ngy By thng Nm, ba ngy sau khi thng nht chnh quyn Nam Bc Vit Nam, tr thnh nc Cng Ha X Hi Ch Ngha Vit Nam, H Ni thng bo chng trnh 4 im thit lp v pht trin quan h hu ngh v hp tc trn nhiu lnh vc vi cc nc ng Nam , t cn bn trn s tn trng nn c lp ca nhau, khng nc no cho nc ngoi lp cn c trc tip hay gin tip chng nhau, h theo ui chnh sch lng ging tt, pht trin hp tc, nhm gi cho mi quc gia nhng iu kin c bit v v nn c lp, ha bnh v trung lp tht s ca ng Nam . Mt tun sau, Phan Hin i thm Philippines, Malaysia, Singapore, Indonesia v Min in. Trong chuyn i ny, Hin gii thch rng trong qu kh bo ch H Ni tn cng cc nc ng Nam bng mt lun iu kho lo. Hin ni Bo ch vit v ci g h cm nhn, nhng khng phi l quan im ca chnh ph. D chng c nc no ngh rng Vit Nam (CS) t ph phn mnh, phn ng ca h cng ch l gt

43

u lch s. Mc d Singapore vn cn bi quan v mun ca H Ni tr thnh mt nc lng ging tt, Hin cng gy c n tng vi cc nc khc rng Vit Nam (CS) thnh tht mong tm thn hu mc d c s khc bit v ch ngha. C ngha l H Ni by gi mm ci hn l nt n cc nc ASEAN v by t s khuy kha. Mt nhn vt hng u ca b ngoi giao M Lai, sau chuyn i ca Hin ti Kuala Lumpur ni vi ti: Chng ti c n tng Vit Nam (CS) mun gi khong cch cn bng gia Moscow v Bc Kinh. Hin ni vi cc vin chc M Lai l Vit Nam (CS) chng li b quyn ca cc nc ln. V khng ai c php dng cn c hi qun Cam Ranh. Mt vin chc M Lai ni: R rng l li bng gi ni ti Lin X. V cng chng hay ho g m ni vic y vi cc nc khng Cng Sn. M lai cng tm c mt iu hay, chnh l Lin X v cc nh ngoi giao ng u ht sc mong mun tm ra nhng g m Hin ni v h. C iu khi hi l khi bay ngang vng tri Trng Sa trn ng bay t Manila ti Kuala Lumpur, Hin chng ni bng gi bt c vn g v Trung Hoa c. Tuy nhin, Trung Hoa quan st c gng ca Vit Nam gt hi tnh bn cc nc ng Nam trong s im lng kh chu. Tn Hoa x thng a tin nhng vn quan trng trong ni b v ngoi giao ca Vit Nam, hon ton khng ni g ti chuyn i ca Hin. Vi ngy sau khi Hin tr v H Ni, i pht thanh Bc Kinh pht i mt bi bnh lun, lu cc nc ASEAN chng Lin X xm nhp v bnh trng. Bi bnh lun vit Bao lu nhn dn cc nc ng Nam on kt nh mt, kin tr chin u, h khng ch nh ui con cp m cn c th thnh cng trong vic bo v nn c lp v cai tr ca h. Bui pht thanh cho thy khng cn nghi ng g v iu ni ti s xm nhp ca Lin X. D Bc Kinh lp i lp li vic ln n Vit Nam (CS), vi ngi Vit Nam trc tnh khng che du vic h ng v pha Lin X chng Trung Hoa. Trong cuc phng vn ca nh bo Thy in Eric Pierre, hi thng By, Hong Tng ni: Hin nhin l c li cho Lin X v Vit Nam trong vic gim bt nh hng ca Trung Hoa ti vng ny. y l mt du n m sau ny cc nh lnh o

44

Trung Hoa nhc H Ni nh rng Vit Nam (CS) lm au nhc nhn dn Trung Hoa nh th no.

Ma h nm 1976, Trung Hoa cng qu u t v vic tranh ginh quyn lc quc t chng li chnh sch ngoi giao ca Vit Nam (CS) bng ng li tuyn truyn. T cui 1973, b chnh tr ng Cng Sn Trung Hoa chia r su sc: Mt s ng v phe thc tin ca Chu n Lai, tm cch loi b s e da ca Lin X bng lin minh vi Hoa K. Chng li l nhm cc oan do Trng Xun Kiu v Vng Hng Vn lnh o. H chng li c hai siu cng v ku gi mt cuc chin u v trang ton din chng ch ngha quc. C hai nhm u tch cc ng h Khmer . Nhm cc oan dn dn ginh u th nh nm c tay Mao v sc chng c ca nhm Chu suy yu dn. Nm 1974-75, nhm cc oan thc hin mt cuc tn cng th bo vo mi lin lc vi M v kch s ha du Lin X - Hoa K l nh vo chnh sch ca Chu n Lai.

Thng Ging 1976, Chu n Lai qua i. ng Tiu Bnh, cnh tay mt ca Chu b thanh trng vo thng T nm . Cn cn by gi t u th cho nhm cc oan. Hoa Quc Phong, mt ngi H Nam lc lng, l thnh vin ca nhm cc oan cng c c ngi v lnh o. Tuy nhin y khng phi l chin thng quyt nh. Ri vo nhng gi u tin ca ngy 9 thng Chn, nh trng ti v i, Mao, bin mt khi chnh trng. Bt thn s phn Trung Hoa cn bng, cng nh cnh ng ca Trung Hoa vi ton th gii. Cng vi 900 triu ngi Trung Hoa, cc nh lnh o trn ton th gii, v c bit Moscow, Washington, H Ni, v Phnom Pnh, ngi ta hng mt v Bc Kinh v ch i.

45

Thi t Norodom Sihanouk: K chin thng

Ti ngi nh sang trng trn ng Anti-Imperalism Bc Kinh, thi t Norodom Sihanouk c tin Phnom Pnh tht th. Mt bn tin in do mt vin chc Bc Kinh mang n cho ng vo sng hm 17 thng T/1975. ng minh ca ng nm nm nay ang tin vo th Kampuchia. Tng Lon Nol, bnh bi lit, ngi cm u cuc o chnh nm 1970 lt Sihanouk lu vong sang Hoa K. Nhng tn phn bi hp tc vi Lon Nol, hoc trn chy, hoc u hng Khmer . Chin tranh chm dt. Canh bc thi t chi hi thng T/1970 vi k th lu nm Cng sn cng tr xong ri. Danh d ca ng c bo tn. Nhng tng t v chnh tr gia phn ng v tham lam tin bc tn ng xung bn nh sau cuc o chnh, nay b qung vo thng rc lch s. Ngi cha ca nn c lp Kampuchia khng mun chm dt s nghip chnh tr ca mnh bng cuc i lu vong ca ng qun vng. ng ta cng nhn bit rng chin thng ca Khmer cng c ngha l chm dt vai tr ca ng: Biu tng cho s thng nht v chnh thng cuc khng chin ca nhn dn Khmer. Trong mt cuc phng vn nm 1973, khi Khmer khng cn dng ng ta na, thi t Sihanouk ni: H c th nh pht ti nh nh pht ht anh o. l s biu l ni s hi chnh ng nhm trc nhng iu sau ny s pht trin thm. Khi l mng chin thng Bc Kinh qua v nhiu tun l qua i, chng c tin tc no gi Sihanouk tr v vng gii phng, Sihanouk bt u

46

lo lng t hi khi no th gi pht kinh hong ca i ng s n. ng ta thc dc i din Khmer Bc Kinh: Cho ti tr v Phnom Pnh. Nu ng khng mun Sihanouk lm quc trng th l quyn ng. Ti khng mun lm quc trng nhng ti mun sng Kampuchia, khng mun lm ngi lu vong. Ngi i din cho Khmer ni: Vng, ng c th v, nhng khng phi lc ny, lc chng ti ang i u vi nhiu kh khn. H ni vi ng ta: Ngi khng lin h g n nhng kh khn ny. R rng Khmer khng mun liu lnh a ng hong lm lnh ny v li Kampuchia ng x dng mnh li ca ng trc nhn dn. Trong khi ng hong lo lng ch i th Khmer tip tc xua ui v phn tn dn ra khi ht mi thnh ph, nhng ngi dn m h cho l b tim nhim quc v phn ng. Cuc cch mng huy hong bt u. T nm 1970, khi ng hong b trut ph ny lin minh vi Khmer , cng lc ng cng tht vng v vai tr ca ng ch l mt biu tng lnh o lu vong. Nhiu ln ng ta i v thm khu du kch nhng b t khc v l do an ninh. iu lm ng hong 53 tui, nguyn l vua pht lng nht l s gim st lin tc ca mt ngi m ng phi min cng tip xc. l Ieng Sary, ngi anh s 2 ca Khmer , i din Bc Kinh. iu lm cho ng nh li nhng c vn ngi Php, nhng ngi theo di tng bc chn ca ng trong nhng nm ng lm vua b nhn cho thc dn Php Kampuchia. Trong chuyn ving thm H Ni nm 1973, Sihanouk sut gy ra mt s c ngoi giao khi ng ta t gic Ieng Sary. i s Thy in H Ni, Jean-Christophe Oberg, n thm ng ti nh khch. ng hong than phin bng ging ni the th: Tha ng i s. Thng Ieng Sary kh lun lun theo di ti. Khi i ra khi phng ny, nu nhn xung chn mn, ng s thy cp chn ca n. Hn lun lun ng nghe ln. ng i s lung cung bc ra khi phng, khng dm nhn xung chn mn. Thng Ba/1973, Khmer kim sot mt vng rng ln Kampuchia. Sau khi hip nh Paris k xong, ngn cm M nm bom Nam Vit Nam, ng mn H Ch Minh tr nn an ton. Ln u tin, Sihanouk c php v thm vng gii phng, trong ni a Kampuchia. Chuyn i y, d c

47

s nng tinh thn, ng ta thy ng khng cn thch hp vi Khmer ang cng ngy cng m rng vng kim sot ca h. Sut trong chuyn i, ng v v, b hong Monique, b cc lnh t Khmer ngn chn. H kim sot mt cch cht ch, khng cho ng v b hong tip xc trc tip vi dn chng. Tt c nhng g ng ta thy ch l nhng khun mt d dn ca ngi dn, ang nm tay a cao t r quyt tm, v h vang khu hiu. Chng c c hi no nh ng thng lm trc kia, nhy x vo m ng, nm vai, cm tay ngi dn ang h to Samdec (cha gi dn tc) Chu n Lai l ngi bn v cng l ngi bo v Sihanouk, chia x vi ng nhng mi lo lng i vi bn Khmer cc oan. Hi u thng Hai/1973, Chu n Lai ni vi Kissinger: C kh nng Kampuchia b nhum hon ton. Nu iu y xy ra, s to ra nhiu kh khn ln hn. (10) Vi Chu, gii php hay nht l a Sihanouk v nm quyn Kampuchia. Tuy nhin, nhng c gng ca Chu thuyt phc Hoa K Hoa K ni vi ng hong nn tr v b tht bi. Cui cng, hai nm sau, khi Hoa K trut ph Lon Nol v yu cu thi t tr v nc th Khmer hu nh hon ton chin thng. Trng nhim s lin lc ca Hoa K Bc Kinh, George Bush, qua i s Php, yu cu Sihanouk tr v lnh o chnh ph trung lp Kampuchia. Ngy 11 thng T, Hoa K a ra li ngh chnh thc, Sihanouk tr v Phnom Pnh trn mt chuyn bay ca Trung Hoa v nm quyn lnh o t nc. An ninh cho c nhn Sihanouk c bo m. Nhng khi th Khmer ngoi thnh ph Phnom Pnh. Ngay c Chu n Lai cng khng ng k hoch ny. Sng ngy 12 thng T, ngh ca Hoa K b bc b. Trong my ting ng h, cuc hnh qun Phng hong vi chng hai chc trc thng ca Hi qun Hoa K di tn cc vin chc M vi nhng ngi hp tc vi h Phnom Pnh. Canh bc qua. Nh li vic ny, Sihanouk ni vi ti: ng l qu tr. Khng ging nm 1953, khi ng ta ginh c lp cho Kampuchia t tay ngi Php, Sihanouk khng cn v th quyt nh thi gian v phng cch hot ng na. Tt c s khn kho m ng ta hc c trong ba mi bn nm trn ngai vng tung nh v dng. Nm 1941, Php chn Sihanouk, 19 tui, hu du dng Norodom ca hong gia,

48

m khng chn ngi bn dng Sisowath i lp v Php tin rng ng ta kho lo hn. B Decoux, v ton quyn Php ng Dng gii thch khi nhn cu hc tr nh: V anh ta d thng, cu nh y. Sihanouk c ng b Ton quyn mi dng cm tra ti dinh Norodom Saigon. Chng bao lu ng hong tay chi ny a thch chnh tr v bt u vui hng ngi bu. ng ta kho lo lo li cc ng phi chnh tr i Php tr quyn t do v ng t to cho mnh v th ngi quc gia. T mt ng vua b nhn, ng tr thnh ngi ng u i c lp cho Kampuchia. Trc mt tng thng Php Vincent Auriol v ngoi trng M Foster Dulles, ng ta ni rng c lp l v kh chng Cng sn, nhng ngi ang ging cao ngn c chng thc dn. ng ta x dng bo ch quc t v lm iu b rt kch nh l t nguyn lu vong khi Kampuchia, gy kh khn cho Php, ginh c s ng h ca Php cho ngi v mnh. Cui cng, thng 11 nm 1953, Php nhng quyn c lp tng cng sc mnh chng H Ch Minh, lnh t Vit Minh. Trong sut 17 nm lo li Kampuchia, ng hong cai tr t nc ng vi y long tri nht. Nhm mc ch thc hin ton b quyn hn ca mt ngi ng u t nc hn l mt v quc vng theo nh ch, Sihanouk nhng ngi cho vua cha nm 1960. T nhng bi vit trn bo cho ti nhng chng trnh thy li hay thit lp nhng trung tm y t hng thn, chng c vic no nm ngoi s chm ch ca ng. ng t xng l hu phi hoc cng ha, i nghch vi Khmer Xanh hay t phi Khmer , c hai u b ln n l nhng phn t trung thnh vi nhng phn t c ca Kampuchia. ng nhn tm nh ui Khmer nhng cng c gng h hp tc trong chnh quyn ca ng. Hi u thp nin 1960, nhng lnh t Khmer nh Khiu Samphan, Hou-Youn v Hu-Nim l cc b trng trong chnh ph ng. Bn trong, ng c hng ngn gi t phi qua pha Ch ngha X Hi Pht gio nhn hiu t bn ngoi gn cho, c ting l c on v qu i bi v thiu nhng phn t tt v nhiu bn theo ui. Bn ngoi, c gng ca ng l nhm duy tr nn c lp v ton vn ca Kampuchia bng hnh ng yu t gi cn bng gia cc th lc quc t. Tuy nhin, khi chin tranh Vit Nam gia tng cng v nhng kh khn ni b Kampuchia cng gia tng

49

th nhng vin chc cao cp ca Sihanouk b git giy lt ng.

Nhm mc ch gip Bc Vit Nam, nhng ngi theo Sihanouk thy trc rng cui cng H Ni s thng v s l mt quc gia hng mnh ng Dng, ng i hng trung lp, dnh cho H Ni mt vng t thnh dc theo bin gii, v vn chuyn v kh qua nhng hi cng Kampuchia. Nhng bin ng do thi nt, iu hnh sai lc, v thiu vin tr M to nn nhiu bt mn chnh tr. Gin d v s hin din ca ngi Vit lm bng thm ngn la ang chy, vi s ng h ngm ngm ca M, tng Lon Nol lt Sihanouk khi ng ny trn ng t Moscow v nc sau khi cha bnh Php. Do Vit Nam (BV) v Trung Hoa thc y, ng danh ngha ng cho khng chin qun Kampuchia v c tr ti Bc Kinh. Ma h nm 1975, ng ngc nhin t hi khng bit bao lu na th Bc Kinh s tr thnh ni c tr thng trc ca ng. Khng c tin chuyn lu ra ngoi quc, khng ging nh nhng nh cai tr b lt khc, Sihanouk khng c cch no khc l nh phi nh vo s gip ca hai nc Trung Hoa v Bc Triu Tin bn hu. Mao v Chu ni vi ng mun y bao lu cng c. Ch tch Bc Triu Tin Kim Nht Thnh ra lnh xy mt lu i v i nhn xung h Chhang Sou On Bnh Nhng cho ng c ng. Thng 9/1975, Sihanouk ang Bnh Nhng th ph Th tng Chnh ph Lin hip Quc gia Kampuchia (chnh ph lu vong do Sihanouk thnh lp c s hp tc ca Khmer , vit tt theo thing Php l GRUNK -Royal Government National Union of Kampuchia-) Khiu Samphan v B trng thng tin Ieng Thirith (v ca Ieng Sary) n mi. Sihanouk nh li Khiu Samphan ni vi ng: Nay chng ti ht sc sn sng n cho Ngi. By gi chng ti to iu kin trm phn trm Cng sn. Chng ti vt qua Trung Hoa anh em. Vi mt bc nhy vt v i, chng ti c th t ti mc ch ca ch ngha Cng sn m khng cn kinh qua giai on x hi ch ngha. iu y lm ng ht sc bi ri nhng ng vn hi hp v vic tr v nc. H cng v Bc Kinh bng tu la. y, mt chic Boeing 707 ca Trung Hoa a h v Phnom Pnh. Trc khi ri Bc Kinh, Sihanouk v Monique c Khiu Samphan i km, n co bit ch tch Mao v th tng Chu. Run ry v

50

bnh Parkinson, Mao, 82 tui, khng ni c nhiu. Tuy nhin, mt trong nhng li ch dn ca ng sau y l r rng. ng ta ni vi Khiu Samphan v Ieng Thirith Xin vui lng ng a thi t Sihanouk v v ng vo hp tc x. Vi Sihanouk, li ni ny chnh l li cu mng. B bnh ung th ti thi k cht, Chu ch cn l ci bng ca mnh. Vi ging ni yu t ch nghe, ng nn n Khiu Samphan Vui lng tin ln Cng sn ch ngha chm chm, tng bc mt. Bn khng th tin ngay ln Cng sn Ch ngha, phi tng bc mt. Xin vui lng i tng bc nh, chm v chc. Xc ng hn l li khuyn co tin liu ca ng: ng i theo con ng Bc Nhy Vt v i tht bi ca chng ti. ng ta nhc li nhng chin dch o tng ca Trung Hoa nhm khn trng xy dng Cng sn ch ngha hi cui thp nin 1950 li mt nn kinh t nh trong l st sinh. Samphan v Thirith ci mt cch thng cm. Nghe nhiu khoa trng vic ang xy dng mt ch Cng Sn thun ty cho Kampuchia, Sihanouk hiu ngay nhng n ci y ni ln c g. Ngy 9 thng Chn li mt ln l ln. Thin An Mn c trang hong c, n, hoa, chc mng Sihanouk iu m ng Tiu Bnh ni v Sihanouk trc kia Tr v trong vinh quang. Khi chic my bay Boeing ca Trung Hoa nhm hng h cnh xung phi trng Pochentong ca Phnom Pnh, Sihanouk nhn xung nhng mi ngi v ct thp vng ca thnh ph nm di bn i. y l ln u tin k t thng ging 1970 ng li a mt nhn xung th quay lng li vi ng. Phnom Pnh trong l hn v khng c s sng di hi nng mt tri gia bui sng mai. So vi mi ngn ngi ng cht ng ph Bc Kinh cho t bit ng hong, y ch c mt m ng hn tp phi o Pochentong. Mt nhm cc ng si o vng ngh cng ng trong m ng cu nguyn cho ng trc khi ng ln xe i vo thnh ph vng tanh. l s nhng b cui cng m ng chng kin di ch Khmer Kampuchia. Sihanouk mun khc khi nhn thnh ph ma qui m mt thi c coi l thnh ph p nht ca ng Dng thuc Php. Nhng i l vi hai hng cy xanh, cng qun, nhng bit th theo kiu nhit i Nam M, thp vng, lu i hong gia v cha chin vn cn y, trong mu tang tc. Khmer

51

gii thch vi ng hong vic xua dn ra khi thnh ph l cn thit v khng c lng thc nui dn v cng v vn an ninh. H khng ni vi ng hong l bc i nhy vt tin ln Cng sn Ch ngha. Trong vic xua ui hng lot dn chng hi thng T, c ng ch gi ca Sihanouk, ng hong Monireth v mt trong nhng b c ca ng cng b ui v vng qu. Li yu cu ca ng c i thm nhng ngi y b t khc. H tr li vi ng H c chm sc cn thn. Ngi s c thm h khi Ngi t Nu c tr li. Tuy nhin, khng bao gi ng gp li h. K hoch ca Khmer trong chuyn i ba tun l Phnom Pnh l to nim tin i vi s lnh o ca ng trc khi h gi ng i Nu c i chic gh cho Kampuchia ti i Hi ng Lin Hp Quc. Sihanouk v ty tng c a i thuyn trn sng Mkng, tic tng sang trng, cc bui hi ti c tnh cch mng nhng khng bao gi ng gp nhng ngi dn bin mt khi Phnom Pnh.

Chng bao lu Sihanouk bit nhng g Khmer ngh v nhng li khuyn co ca Chu n Lai l tng bc chm chm tin ln X hi Ch ngha. Son Sen, t lnh Qun i, v Khiu Samphan ni vi ng Kampuchia s chng t cho th gii bit rng ch trong mt nht chi ln h tin ln Cng sn Ch ngha hon ton. V vy tn tui t nc chng ta s c vit bng ch vng trong lch s th gii nh l mt quc gia u tin thnh cng trong vic cng sn ha m khng c bc chn no l v ch. Sau khi tr v Bc Kinh hi u thng Mi, ng ta cho nhng ngi trong gia nh v nhng ngi theo ng ty la chn. ng ta, v l ngi yu nc v ngi ng u quc gia, s v li Kampuchia sau khi i din cho nc ng Lin Hp Quc, cn h mun u th ty. Mt s ph t ca ng v xc ng trc cnh Phnom Pnh nn khng dm tr v. H i Php. Trn ng i, Sihanouk gh qua Php. Mt s ng ngi Kampuchia n cho mng ng ti phi trng Charles De Gaulle. Sau , mt s trong bn h ti t dinh ca i s Kampuchia Paris nghe ng hong ln u tin ni chuyn v s sinh sng ca ngi dn di ch Khmer . H ngc nhin v ng hong vn thng si ni th by gi li thn trng. Mt ngi hi ng v nhng binh lnh ca Lon Nol by

52

gi ra sao! ng ta tr li l Angkar (t chc Cng sn rt quyn lc) cho mi ngi mt chic chiu, mt ci mng v a h i trng la. ng ta ni thm h c c nhng g h cn. Ngi st cnh ng, Ieng Sary ch ci v nhng lnh t Khmer khc gt u tn thng. Khng c mt ngi bn c no ca Sihanouk c th vt qua c mng li an ninh gp ring ng. Sihanouk c th thy trc iu g ang n. Nhng v lng t cao, nhng tnh cm bt buc, c th ku gi ng b i rt nhiu. Thng 12/1975, ng cng v, b Monique, m v, 22 a con v chu, ln ng tr v Kampuchia.

T tm v chut

53

Vo mt thi im thch hp nht, H Ni l thnh ph trng c v trm t. Vi ci lnh thu xng, nhng ngi dn thiu mc thng trong nh. Qua nhng hng cy di, thnh ph gi nua ny trng vng v v bun. Ngi i b chm chm, cong lng trn xe p, chong khn quanh c chng gi lnh, o chong ngoi bng vi si trn hay o c nt ko che ly thn th. Ti lng tng khi tip cn vi s giao thng run ry v lng l y ca ngi H Ni khi ti mc mt ci o ngoi nhi bng tt v mang gng tay, ci chic xe p Raleigh bng long mn ca mt nh ngoi giao. Nu ti ngi trong xe hi, ngi ta khng th thy li n mc ni bt nh vy. Ti khng cn n mt chic Volga mu xm thu mt vn phng du lch H Ni, cn cho nhng cuc thm ving chnh thc. Ti gi tr cho b Ngoi giao (VN) bn hng dn, ni rng ti chng c hn vi ai chiu hm . Cuc hn kn o ca ti l vo hm 23 thng Mi mt/1977 vi mt ngi m b Ngoi giao chng my a. Chiu hm y c gi, tri khng sng lm, ti ln ra cng sau khch sn Thng Nht ri nhm ti ta i s Kampuchia. Vit Nam v Kampuchia vn cn lch s chc mng nhau vo cc dp l lc, nhng quan h th suy thoi nhiu. Chuyn i Bc Kinh ca Pol Pt hi thng Mi v nhng cuc tn cng chng Vit Nam (CS) c bt m cht t l nhng xc nhn cng khai u tin v cuc khng hong. Trong chuyn i c gh th Vn Tng ca Lo trn ng i H Ni, ln u tin ti nghe mt nh ngoi giao Vit Nam ni v nhng cuc tn cng tn bo vo Vit Nam ca Khmer trong my thng va qua. Do , ti cng nghe long thong pha Khmer ni ngc li v cuc xung t ny. Mt nh ngoi giao ngi M Ty C thn vi Khmer xp t cho ti c gp In Sivouth, c vn chnh tr ca ta i s Kampuchia. T xa, ngi ta c th nhn thy ngn c nh mu ca ta i s bay ln trong gi, phn chiu trn mu en ca nh cng qun xy theo kiu thuc a. Tt c cc ca s ng kn mt. Chng c du hiu no chng t c s sng trong ngoi tr mt ngi cnh st Vit Nam o qun mu rm, m xm ng gc cng ra vo. Anh ta thy ti khi ti xung xe p i thng vo cng. Cng vic anh ta, ging nh bt c ta i s no khc y, l ui ngi Vit

54

Nam xa ra. D i xe p, r rng ti l ngi ngoi quc, v vy, chng b cng anh ta ch ti. Sau khi ti bm chung mt lc, cnh ca g ta i s cn thn h ra mt cht. Qua khong ca, mt cp mt l ra. C ting ni gn nh thm th: ng Chanda? Cnh ca h ra cho ti lt vo ri ng li ngay sau lng. Va quen mt vi hnh lang ti, ti thy In Sivouth. Bn trong ta i s tri ti ri, ngn n treo trn trn nh v ra mt khong nh sng trong vn phng ng ta, tt c cc ca s u ng v bung mn. Sivouth, nh ngi, hi cm vi ci tui trn bn mi mt cht, ci nht nht. Bng mt th ting Php trn tru, ng ta ni: y l tt c ci cn thit ngn Vit Nam khi nghe ln c. Sivouth c v hi khng ging Khmer . ng ta cha bao gi trong mt khu. Khi cn l sinh vin Paris, ng theo Cng sn v gia nhp t chc Khmer . Trong nhng nm di Paris, ng hc hi kh nhiu v CIA v kh nng ca h. T xa, h c th nghe ln c cu chuyn bng nhng dng c gn vo ca s. ng ta chc chn rng ngi Vit Nam c c c kh nng nh th thung nhng dng c in t y vo trong ta i s Kampuchia. Mc b en theo kiu Mao, Sivouth ngi n trn ci ivng rng th tho vi ti cu chuyn Vit Nam phn bi Kampuchia. Sivouth k li, vi n ci chua cht: Hi nm 1973, khi Vit Nam (CS) k hip nh Paris vi M, h c gng p chng ti thng thuyt vi Lon Nol. Thi t chng li li khuyn co y... Vit Nam tha thun vi M, trong thi gian 5 thng ri, nhng B-52 trc kia b bom Vit Nam nay c gi ti nghin nt Kampuchia. Trc khi c ch nh ti H Ni, Sivouth hot ng vi nm Bc Kinh trong ta i s ca chnh ph Lin hip Quc gia Kampuchia. Sau khi Khmer chin thng, ng ta khng c c may tr v Phnom Pnh vi v con. ng ta cng nhn nhn rng mt nm ri nay, khng c tin tc ca v. iu ng ta bit nhng g ang xy ra Kampuchia lm cho ng ta ni vi ti vi v lo lng, c bit l tin nghe t i pht thanh Phnom Pnh. Tuy nhin, d thiu d kin ng ta vn tin v ng c lng tin v b i vi cng l cch mng Kampuchia. Bng vic ui dn ra khi thnh ph, bt mi ngi phi lm vic ngoi rung, Angkar gp nhiu kh khn nhng l con ng thun ty mnh t tin vo mnh. ng ta

55

ni vi ging ci mit th: Vit Nam khng cn khng ch chng ti c na. Kampuchia khng phi l Lo. ng ta cho rng tha c thn hu Lo-Vit Nam k