anutusuakinipotomaxana - ebible.org · paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa....

478

Upload: others

Post on 20-Oct-2019

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,
Page 2: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

iiAnutu Sua Kini Potomaxana

Genesis, Exodus, Ruth, Psalms, Proverbs, Jonah, and The NewTestament in the Mbula Language of Papua New GuineaSampela hap Buk Baibel long tokples Mbula long Niugini

Copyright © 1996 The Bible Society of Papua New GuineaLanguage: MbulaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2017-08-31PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Dec 2019 from source files dated 12 Dec 2019a815c47a-4c36-5240-a396-70cbd5e9b593

Page 3: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Contents

Matai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Markus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Lukas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Ŋgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2501 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2802 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326Epesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336Pilipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3531 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3602 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3661 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3702 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384Pilemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388Iburu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Yems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4131 Petrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4202 Petrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4291 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4342 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4413 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442Yudas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443Sua Turkeŋana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

iii

Page 4: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 1:1 1 Matai 1:25

Uruunu ambaiŋana kiYesu Krisi ta MataiibeedeYesu uunu bizin(Lu 3:23-38)

1 Iŋgi ro pakaana ti iso pa Yesu Krisiuunu ta ipet pa i. Imbot ta kembei:Ni popoŋana ki king Dabit, mi Dabitni popoŋana ki Abaraam.✡

2 Ipet ta Abaraam mi iparto maimar se ki Dabit, ta zan tis: Abaraam,ni ipeebe Isak, Isak ipeebe Yakop,Yakop ipeebe Yuda mi zin toŋmatiziŋkini,✡ 3 Yuda ziru Tamar lutun bizinru, ta Peres mi Sera. To Peres lutu-unu Ezron, mi Ezron lutuunu Ram.✡4 Ram lutuunu Aminadap, mi Ami-nadap lutuunu Nason. To Nason lutu-unu Salmon. 5Mi Salmon ziru kusiiniReap lutun ta Boas na. Boas iwooloRut, to tipeebe Obet. Obet lutuunuYesi. 6 Mi Yesi tiŋgi, ta lutuunu kingDabit. Dabit iwoolo Uraia kusiini, mitipeebe Salumo.✡

7 Mi Salumo lutuunu Reobeam, toReobeam lutuunu Abia, mi Abia lu-tuunu Asa. 8 Asa lutuunu Yosapat,Yosapat lutuunu Yoram, to Yoramlutuunu Usia, 9 Usia lutuunu Yotam,Yotam lutuunu Aas, to Aas lutuunuEsekia. 10 Esekia lutuunu Manase.Manase lutuunu Amon, to Amon lu-tuunu Yosia. 11MiYosia lutuunu bizinta Yekonia mi tiziini bizin pakan. In-deeŋe mazwaana tina na, zin Babilontimar ma tireege zin kar kizin Israel,mi tikam zinma tila timbot Babilon.✡

12 Tila ma timbotmbot Babilon mitimiili, to Yekonia ipeebe Sealtiel.Mi Sealtiel lutuunu Zerubabel.13 Zerubabel lutuunu Abiut, Abiutlutuunu Eliakim, mi Eliakim lutuunuAzor. 14 Azor lutuunu Sadok, Sadoklutuunu Akim,mi Akim lutuunu Eliut.15Mi Eliut lutuunu Eleasar, to Eleasarlutuunu Mattan, mi Mattan lutuunu

Yakop. 16 Yakop lutuunu Yosep, taiwoolo Maria na. Mi Maria tiŋgi, taipeebe Yesu ta tipaati be Krisi na.

17 Tana Abaraam popoŋana kini tatimar ma timiili su Dabit, ina pikintiparpekel taman bizin pa laamurumi paŋ. To indeeŋe Dabit mi ila maimiili ta zin Israel tisula Babilon na,ina pikin tiparpekel taman bizin palaamuru mi paŋ. Mi indeeŋe ta zin Is-rael timiili mini pa Babilon, mi ila ipetta Krisi naana ipeebi pa i, ina pikintiparpekel taman bizin pa laamurumipaŋ tomini.

Aŋela isotaara Yosep pa pepe ki Yesu(Lu 2:1-7)

18 Yesu Krisi pepe kini ipet ta kem-bei. Naana Maria, ni tiroogi pa Yosepbe ziru tiwoolo. Ziru tiparlup zin zen,mi tikilaala kembeiMaria ni kopoono.Mi mbulu tana ipet pa Bubuŋana Po-tomŋanamburaana tau.✡ 19Yosep, nitomtom ndeeŋeŋana, tana leleene beikam Maria ka sua ma ipet mat pepe.Kokena ipamiaŋi ila iwal biibi matan.Tana leleene iurur be ikam ki keŋanami izemi ma imborene. 20 Ikamamŋgar ma imbotmbot, mi molo som na,Anutu aŋela kini ta ipet kini pa mi-uŋanami iso: “Yosep, nu popoŋana kiDabit, lelem iwe ru pepe. Kam Mariama iwe kusim. Pa pikin ta ni kopoonopini na, iŋga Bubuŋana Potomŋana taiuri. 21 Kaimer, pikin tiŋga isu, nakotomooto. Kozo paata zaana be Yesu.* Pa ni ta ko ikamke zin wal kini pasanaana kizin.”✡

22Mbulu boozomen tiŋgi, ina ikamma sua ta muŋgu Anutu kwoono isona iur ŋonoono. Sua ta kembei:23 Kere. Moori metet tasa kola

kopoono mi ipeebe pikin to-mooto.

Mi ko tipaata zaana be Imanuel. †✡24Tana Yosep ikeenema imaŋga, to

ito sua ta Merere aŋela kini iur pinina, mi ikam Maria ma ila ruumu kini.25 Tamen igarau Maria som, ma ila

✡ 1:1: Un 22:18 ✡ 1:2: Un 21:3, 25:24+ ✡ 1:3: Un 38:27+; Rut 4:18+ ✡ 1:6: 2Sam 12:24✡ 1:11: 2Kin 24:14+ ✡ 1:18: Lu 1:35 * 1:21: Zaana ‘Yesu’ ka uunu ta kembei: ‘Anutu ikamke.”

✡ 1:21: Lu 1:31, 2:21; Yo 1:29; Ŋgo 4:12 † 1:23: Zaana ti ka uunu ta kembei: ‘Anutu, ni itiŋantombotmbot.’ ✡ 1:23: Yesa 7:14

Page 5: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 2:1 2 Matai 2:17indeeŋe ni ipeebe pikin tomooto maisu. Mi Yosep ipaata zaana be Yesu.✡

2Zin ŋgarŋan ki zoŋ uunu timar tire

Yesu1 Indeeŋe king Erot ikamam peeze

pizin Israel na, Maria ipeebe Yesu sukar Betelem ta ki Yudea na. Kaimermana wal pakan ta tikamam ŋgarpizin pitik na, tiwwa ma timar tipetYerusalem. Kar kizin imbot lele molota zoŋ uunu a. 2 Timar to tiwi matiso: “King kizin Yuda ta buri naanaipeebi i, ni imbot swoi? Pa niamamre ka pitik taa zoŋ uunu a, ta iŋgiamar be amlek kumbuyam pini miampakuri.”✡

3 King Erot ileŋ sua ti ma ziŋaniwal biibi ki Yerusalem timorsop pami tikam ŋgar boozo. 4 Tana zinbibip kizin patoronŋana kan mi zinŋgarŋan ki tutu na, Erot iyo zin taboozomenma tilup zin, to iwi zin. Iso:“Lak, Mesia ko naana ipeebi su so kari?” 5 Mi zin tiso: “Ko isu kar Betelemta imbot lele pakaana ki Yudea ti.Pa muŋgu Anutu kwoono ta, iso takembei:6Kar Betelem ta imbot toono ki Yudea

na, nu kar sorokŋom som.Zom ko ilip pa kar bibip ta boozomen

ki Yudea.Paso, nu ko piyooto tomtom biibi

tasa.Mi ni ta ko ikam peeze pizin wal tio

Israel mi imboro zin.”✡7Tana Erot iboobo zinwal zoŋ uunu

kan ki keŋana ma tila kini, mi ziŋantilup zin, mi iwi zin pa mazwaanaiŋgoi kat ta tire pitik tana ipet. 8 Toiŋgo zin ma tila pa kar Betelem, miiso pizin ta kembei. Iso: “Kala kurupikin tina ma sombe kendeeŋi, tonakimiili ma kamar mi kosotaara yo.Naso nio tomini aŋla ma aŋre i, miaŋlek kumbuŋ pini.”

9-10 Erot isotaara zin zoŋ uunu kanmakiŋ, to tizemi mi tila. Mi pitikta tire i su zoŋ uunu na, iyaara ma

imuuŋgu pizin, mi iso zin pa zaala.Zin tire ma menmeen zin biibi kat,mi tito i ma tila. Pitik ila ma imbotsala ruumu ta pikin imbotmbot pa na,11 to zin tilela na tindeeŋe pikin zirunaanaMaria, mi tilek kumbun pini mitipakuri. To tikaaga pelpeele kizin mitiweene koroŋ ndabokbokŋan pakanta kadon bibip i, mi tipakuri pa.Tikam pat gol, mi koroŋ ambaim-baiŋan mi kuzinŋan ma tikam pini.✡

12 Mi Anutu ipet kizin pa miuŋanami isope zin be timiili ma tila ki kingErot mini pepe. Tana tito zaala toromi timiili ma tila pa lele kizin.

Yosep bizin tikoma tisula pa Aikuptu13Zin zoŋ uunu kan timaŋgama tila

mi molo som na, Anutu iŋgo aŋelakini ta ma ila ipet ki Yosep pa mi-uŋana, mi iso pini ta kembei. Iso:“Iŋgi Erot leleene iurur be iru pikin beipuni ma imeete. Tana maŋga, kampikin ziru naana, mi koko ma kusulapa Aikuptu. Kala kombotmbot tinama irao aŋso piommini, to kimiili makese.”

14 Tana Yosep imaŋga pa mbeŋ, toikam pikin ziru naana, mi tiko matisula Aikuptu. 15Mi timbotmbot tanama irao Erot imeete.

Tabe sua ki Anutu kwoono ta iurŋonoono. Sua ta kembei:Lutuŋ imbotmbot su Aikuptu, mi aŋ-

boobi ma imiili ma ise.✡Erot ipun zin pikin ki kar Betelem

16 Yosep ikam pikin ziru naana matisulaAikuptu,mi Erot inaama zin zoŋuunu kan ma som, to ikilaala kembeizin tipakaami. Tabe ikam ma keteeneibeleu kat. To mataana ila pa sua tazin zoŋ uunu kan tiso pa mazwaanata pitik ipet pizin pa na. Tana iŋgozin malmal kan ma tila kar Betelemmi kar pakan ta timbot kolouŋana na.Tila tipet na, tipun pikin tomooto taboozomen ta kan ndaama ruruŋa miisu. 17 Tabe sua ki Anutu kwoonoYeremia iur ŋonoono. Sua ta kembei:

✡ 1:25: Lu 2:7,21 ✡ 2:2: Nam 24:17 ✡ 2:6: Mika 5:2; Yo 7:42 ✡ 2:11: Mbo 72:10+; Yesa 60:6✡ 2:15: Kam 4:22; Hos 11:1 * 2:18: Kar Rama igarau kar Betelem.

Page 6: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 2:18 3 Matai 3:1218 Tiŋiizi biibi ko isu kar Rama * ma

isaana kat.Rael ko itaŋ ma iyeryer pa lutuunu

bizin.Pa tipun zin ma timetmeete lup.Tana tikam be tipotor leleene, tamen

tirao som.✡

Yosep bizin tizem Aikuptu mi timiili19Yosep bizin timbotmbot Aikuptu

ma kaimer Erot imeete. To Anutuaŋela kini ta ila ipet ki Yosep pa mi-uŋana isu Aikuptu, 20mi iso pini. Iso:“Maŋga ma kam pikin ziru naana mikimiili ma kala pa Israel. Pa wal tatimbuuru pa pikin taiŋgi, ta timet-meete kek.”✡

21 Tana Yosep imaŋga na, ikampikin ziru naana, mi timiili ma tilapa Israel mini. 22 Tamen Yosep ileŋkembei Erot lutuunu Arkelaus ikamtamaana muriini ma iwe king paYudea, tana imoto kana,mi leleene beila pa Yudea mini som. Mi Anutu ipetkini pa miuŋana, mi iso pini be tisulapa lele pakaana ki Galilea. 23 Tanatila mi titu su kar Nasaret. Tabe suaki Anutu kwoono bizin iur ŋonoono.Sua ta kembei:Ni ko tipaati be tomtom ki Nasaret.✡

3Yoan, tomtom ki yok kamŋana isoy-

aara sua ki Anutu(Mk 1:1-8; Lu 3:1-18; Yo 1:19-28)

1 Kaimer mana Yoan, tomtom ki yokkamŋana imaŋga pa uraatakini, mi ila lele bilimŋana kiYudea mi izzoyaryaara Anutusua kini pizin tomtom. 2 Niikamam sua pizin ta kembei:“Kotooro leleyom! Pa molosom to peeze ki kar saambaipet mat.” ✡ 3 Yoan tina,muŋgu Anutu kwoono Yesayaiso ka sua ta kembei:

Kalŋaana ta, iboboobo su lele bil-imŋana ma iso ta kembei:

Kuurpe zaala pa Merere!Kapazal zaala pini. ✡

4 Yoan, ni izebzeebi pa mburu tatiurpe pa kamel rumuunu na, miipezekat lwoono pa pus ta tiurpe pambili kuliini. Mi siizi ta iwe ka kini, mibigil suruunu ta iweka yok. ✡ 5Miwalta boozomen ki Yerusalem, ziŋan karboozomen ki Yudea mi lele pakaanata igarau yok Yordan na, timapmapma tilala kini. 6 Mi tizzwe sanaanakizin ilala kini, mi ni ikamam yokpizin isu yok Yordan. ✡

7 Yoan ire zin tutu kan mi sadusiboozomen timar tomini be ikam yokpizin, mi iso la matan ma iso: “Niomtina sananŋoyom kat kembei mootosananŋana lutuunu bizin! Lak, asiŋiso yom, ta kamar ti be koko pa Anutukete malmalŋana kini? ✡ 8 Kozobekotooro kat leleyom, so kipiyootoka mbulu ambaimbaiŋan pakan. Miiŋgi som. ✡ 9 Niom koso Abaraampopoŋana kini ta niom. Ambai. Mikapase pa koroŋ tana pepe. Pa nioaŋso kat piom: Anutu, ni irao isopizin pat tiŋgi mi timaŋga ma tiweAbaraam popoŋana kini. ✡ 10 Mikere. Ke boozomen ta tipiyotyootoŋonon ambaimbaiŋan som na, iŋgi benakabasi ikan zin ma tisu len lup betisala you. ✡

11 Niom wal ta so kotooro leleyom,na nio aŋkam yok piom. Mi nitabe imar kaimer pio i, nako ikamBubuŋana Potomŋana isalakaala yomraama you. Nio aŋre ituŋ kembeiaŋrao pini risa som kat. Uraatasorokŋana kembei kumbu keteenepieŋana, ina tomini, irao aŋkam pinina som. Panimburaana ilip kat pio. ✡12Mi koroŋ imbot la namaana keteenekek be ipeleele kini. Ambaimbaiŋan

✡ 2:18: Un 35:19; Yer 31:15 ✡ 2:20: Kam 4:19 ✡ 2:23: Lu 2:39; Yo 1:46 ✡ 3:2: Mt 4:17; Ŋgo2:38 ✡ 3:3: Yesa 40:3 ✡ 3:4: 2Kin 1:8 ✡ 3:6: Ŋgo 22:16 ✡ 3:7: Mt 12:34, 23:33 ✡ 3:8:Mt 7:16; Ŋgo 26:20 ✡ 3:9: Yo 8:33,39; Ro 2:28+; Ga 3:7 ✡ 3:10: Mt 7:17+; Lu 13:6+; Yo 15:2,6; Ro11:17+ ✡ 3:11: Yo 1:26+; Ŋgo 1:5, 19:4 ✡ 3:12: Mt 13:30

Page 7: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 3:13 4 Matai 4:15-16ko izulla kiri mi ikam ma ila ruumukini. Mi sananŋan ramakimusmuuzu,nako ni itun pa you ta irao imap nasom.” ✡

Yoan ikam yok pa Yesu(Mk 1:9-11; Lu 3:21-22)

13 Indeeŋe mazwaana tana, Yesuizem Galilea mi ipa ma ila ipet yokYordan bekena Yoan ikam yok pini.14 Tamen Yoan ipeteke i ma iso: “E-e,mar tio pepe. Bela nu kam yok pio, toambai.”

15 Yesu ipekel kwoono ma iso:“Soom. Iti takam ta kembei, to am-bai. Pa iti bela toto mbulu ndeeŋeŋanta boozomen ma imap.” Tana Yoanileŋi, mi ikam yok pini. 16 To Yesuizem yok mi ise. Indeeŋe tana iresaamba ikaaga, mi Anutu Bubuŋanaisu kembei mbalmbal, mi imbot salaŋwaana. ✡ 17 To tileŋ kalŋaana taimbot saamba mi isu ma iso ta kem-bei. Iso: “Tomtom tana, ina nio Lutuŋŋonoono. Nio leleŋ ambai pini mileleŋ pini ilip.” ✡

4Sadan itoombo Yesu(Mk 1:12-13; Lu 4:1-13)

1To Bubuŋana ipaŋgutŋguutu Yesuma ila pa lele bilimŋana be TomtomSanaana itoombi.✡ 2 Yesu ikan kinisom ma irao aigule tomtooru, mi pe-teli ma isaana kat.✡ 3 To Watiiŋi ipetkini mi iso: “Lak, nu sombe AnutuLutuunu, na kena ur sua pizin patti bekena tiwe kom kini ma kan.”4 Tamen Yesu ipekel kwoono ma iso:“Sua ki Anutu imbot pataaŋa kek takembei:Kini men ko irao ikis tomtom sa ma

imbot ndabok na som.Sua boozomen ta ipet pa Anutu

kwoono ta ikam tomtom maimbot ambai.”✡

5 To Tomtom Sanaana ikami matila pa kar potomŋana Yerusalem, mi

tisala Urum Merere uteene. 6 To isolae pa Yesu ma iso: “Sombe nu AnutuLutuunu, na mbot ti mi lu uma sula.Pa sua imbot pataaŋa kek ta kembei:Ni ko iur sua pizin aŋela kini be tim-

boro u mi matan pu.Mi zin ko tisiibu,kokena punu se pat.”✡

7 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Tamen sua lwoono toro iso ta kem-bei:Nu irao toombo sorok Merere Anutu

ku mburaana pepe.”✡8TonaTomtomSanaana ikamimini

ma tisala pa abal biibi uteene, mi isoi pa lele mi toono ta boozomen, ra-maki koroŋndabokbokŋanmi zanŋanmatakiŋa ta munŋaana men. To isopini. Iso: 9 “Lak, nu sombe lek kum-bum pio mi pakur yo, inako aŋkamkoroŋ ta boozomen taiŋgi ma imapiwe lem.” 10 Tamen Yesu iseri ma iso:“Sadan, la lem! Pa sua ki Anutu imbotpataaŋa kek ta kembei:Lek kumbum pa Merere Anutu ku,mi mbeeze pa ni itutamen.”✡

11 Tana Tomtom Sanaana izemi miila, mi aŋela pakan timar tipet ki Yesumi tiuuli.✡

Yesu imaŋga pa uraata kini isuGalilea

(Mk 1:14-15; Lu 4:14-15)12 Indeeŋe ta Yesu ileŋ Yoan uru-

unu kembei tiuri lela ruumu sanaanana, imiili ma ila pa lele pakaana kiGalilea.✡ 13 Mi ila ma itu su karNasaret mini som. Ila itu su kar Kape-naum ta imbot tai Galilea ka peendena. Kar tana imbot se toono pakaanaki Israel un bizin ru, Zebulon mi Nap-tali.✡ 14 Tabe sua ta muŋgu Anutukwoono Yesaya iso na, iur ŋonoono.Sua ta kembei:15-16 Niom wal ta kombot pa toono

pakaana ki Zebulon mi Nap-tali,

mi kagarau zaala biibi ta isula pa taina,

✡ 3:16: Yo 1:32 ✡ 3:17: Mbo 2:7; Yesa 42:1; Mt 12:18, 17:5 ✡ 4:1: Ibr 2:18, 4:15 ✡ 4:2: Kam34:28 ✡ 4:4: Lo 8:3; Yesa 55:1-2 ✡ 4:6: Mbo 91:11+ ✡ 4:7: Lo 6:16 ✡ 4:10: Lo 6:13; Mt16:23 ✡ 4:11: Ibr 1:14 ✡ 4:12: Lu 3:19+ ✡ 4:13: Yo 2:12

Page 8: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 4:17 5 Matai 5:5mi niom wal ta kombot la yok Yordan

pakaana ta zoŋ izze pa i, keleŋsua ti.✡

Niom Galilea koyom ta kombot raamazin wal ta Yuda somŋan i, iŋgisua tiŋgi ima piom tau.

Zin wal tau timbotmbot la zugut lene,ta tire azuŋka biibi.

Mi zin wal tau timbotmbot la za-ala ki meeteŋana mi zugutizukkaala zin,

ta zoŋ mataana pok ma ise mi iur matpizin.✡

17 Indeeŋemazwaana tana na, Yesuimaŋga pa uraata kini be isoyaara suaki Anutu pizin tomtom. Ni ikamamsua pizin ta kembei. Iso: “Kotooroleleyom! Pa nol tabe peeze ki karsaamba ipet mat, ta igarau kek.”✡

Yesu iboobo naŋgaŋ paŋ(Mk 1:16-20; Lu 5:1-11)

18 Aigule ta na, Yesu ipiyalyaala patai Galilea ka peende ma ila, mi iretoŋmatiziŋ ru, Simon (ni tipaata za-ana toro be Petrus)mi tiziini Andreas.Ziru tiwaswaaza ma timbotmbot. Paziru na, tomtom ki tikamam ye. 19 Toiso pizin ma iso: “Ai, niomru tina,kamar koto yo. Nio ko aŋpaute yombe kakam zin tomtom.”✡ 20 To loŋamen mi tizem pu kizin ma imbot, mitito i ma ziŋan tila.✡

21 Tiwwa ma tilae ri, to Yesumataana ila na, ire Zebedi lutuunubizin ru, Yems ziru Yoan. Ziŋantaman timbotmbot sala wooŋgo mitiurpewe pu kizin. Mi Yesu iso lapizin, 22 to loŋa men mi tizem tamanraama wooŋgo kizin ma imbot, mitimar ma tito Yesu ma ziŋan tila.

Yesu isoyaara sua pizin tomtom miiziiri mete pizin

(Lu 6:17-19)23 Tona Yesu imaŋga mi iwwa pa

lele ta boozomen ki Galilea, mi ika-mam sua lela lupŋanamurin kizin. Mi

izzoyaryaara uruunu ambaiŋana papeeze ki kar saamba, mi izzo zin tom-tom pa, mi izirziiri mete matakiŋata boozomen pizin tomini.✡ 24 Tabeuruunu irakma irao lele ta boozomen,mi ila ipet lele pakaana ki Siria to-mini. Mi tiyo zin meteŋan kizin tamunŋaana men ma timar kini, mini iurpe zin ma nin ambai. Zin tayoyouŋana biibi ikam zin, mi zin tabubuŋana sananŋan tizeebe zin matigadgaada, zin ta tikadat ma titop-top, zin narapeŋan, mi zin kaamaŋan.25 Tabe iwal biibi ki Galilea mi iwalbiibi ki lele pakaana ki Dekapolis, mizin Yerusalem kan, mi zin Yudea kan,mi kar pakan ta timbot yok Yordanpakaana ta zoŋ izze pa i, timokor lakini mi tito i.

5Yesu ikammos paAnutu sua kini sala

abal ta1 Yesu ire zin iwal biibi tito i, tana

ikam zin naŋgaŋ kini ma tisala paabal. To mbuleene isu, 2 mi ikam suapizin ta kembei:

Kar saamba ka tomtom bizin,pareiŋan?

(Lu 6:20-23)3 “Zin wal ta so tikilaala zitun kembei

tirao pa Anutu mataana som,na lelen ambai pa kampeŋanaki Anutu tabe ise kizin i.

Pa timbot lela peeze ki kar saambakek.✡

4Mi zin ta lelen ipata na, lelen ambaipa kampeŋana ki Anutu tabeise kizin i.

Pa ni ko ipotor lelenmi ipombol zin.✡5 Mi zin ta tikototo zitun na, lelen

ambai pa kampeŋana ki Anututabe ise kizin i.

Pa zin ta ko tikam toono ramaki koroŋta boozomen ta Anutu imbuksua pa na.✡

✡ 4:15-16: Yesa 9:1,2 ✡ 4:15-16: Yesa 9:1, 42:7; Lu 1:79 ✡ 4:17: Mt 3:2 ✡ 4:19: Mt 13:47✡ 4:20: Mt 19:27 ✡ 4:23: Mt 9:35; Mk 1:39; Ŋgo 10:38 ✡ 5:3: Mbo 40:17; Yesa 57:15; Yems 2:5✡ 5:4: Yesa 61:2+; Yo 16:20; Tur 7:17 ✡ 5:5: Mbo 37:11

Page 9: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 5:6 6 Matai 5:206 Mi zin ta tikam kinkiini pa mbulu

ndeeŋeŋana na, lelen ambaipa kampeŋana ki Anutu tabeise kizin i.

Pa koroŋ ta lelen pa, ta Anutu ko ikampizin ma tirao.✡

7Mi zin ta timuŋaiŋai zin tomtom na,lelen ambai pa kampeŋana kiAnutu tabe ise kizin i.

Pa zin tomini Anutu ko imuŋai zin.✡8 Mi zin ta lelen ŋgeezeŋan na, lelen

ambai pa kampeŋana ki Anututabe ise kizin i.

Pa zin ta ko tire i.✡9Mi zin ta tikamamuraata be tilup zin

tomtom lelen ma iwe tamenna, lelen ambai pa kampeŋanaki Anutu tabe ise kizin i.

Pa ni ko ipaata zin be lutuunu bizin.✡10Mi zin ta titoto mbulu ndeeŋeŋana

ki Anutu mi tomtom tiseezematan pa uunu tana na, lelenambai pa kampeŋana ki Anututabe ise kizin i.

Pa timbot lela peeze ki kar saambakek.✡

11 “Mi niom ta tipasomsomzoyom, mi tiseseeze motoyom, mitipasansaana sorok uruyom pa uunuta kototo yo na, leleyom ambai pakampeŋana ki Anutu tabe ise tiom i.✡12 Leleyom ambai kat mi menmeenyom biibi. Pa mbulu tana popoŋanasom. Ina raraate kembei ta muŋgutikamam pa Anutu kwoono bizinna. Tana kadoono tiom biibi taimbotmbot saamba mi izza yom a.✡

Sua pa tai mi kai(Mk 4:21, 9:50; Lu 8:16, 14:34-35)

13 Mi Yesu iso mini ma iso: “Niomta kewe kembei ta tai, mi kombotla tomtom mazwan. Tamen sombetai isaana ma mburaana imap, nakotuurpe mini be parei? Som. Tai ta

kembena na, ka uraata sa mini som.Tana ko tipiri ma ila ne, mi tomtomtipadaaga.

14Mi niom ta kewe kembei ta kai bekuur mat pa toono ti. Iti tuute: Karta so imbot sala lelembukuunu, inakoirao ike na som. Pa imbot malaŋ ke-teene kek.✡ 15Mi parei, sombe tutunlam sa, ko tukutunkaala pa timbiiri?Som. Iti tuurur se kor. Naso iur matpizin tomtom boozomen ta timbotruumu leleene na.✡ 16 Mi niom takembena. Kawatkaala urlaŋana tiompepe. Keswe ma imbot mat. Nasotomtom tire mbulu tiom ambaiŋana,mi tipakur Tomoyom Anutu ta im-botmbot saamba a.”✡

Tutu ka sua17 Yesu iso mini: “Kokena leleyom

iur sorok ma kosombe nio aŋmarbe aŋziiri tutu ki Mose mi sua kizinAnutu kwoono bizin. Na na som.Nio aŋmar be aŋpiyooto ka ŋonoonoma ipet.✡ 18 Nio aŋso kat piom.Saamba mi toono ko timap. Tamentutu ka bude kimbiŋana risa ko iraoila lene na som. Som kat. Ko im-botmbot men ta kembei ma irao suata boozomen iur ŋonoono.✡ 19 Tanatomtom sa isombe izem tutu kim-biŋana risa, mi ipaute zin tomtompakan be tikam ta kembei, nako tirei kembei ni za somŋana mi ikemerkat pizin wal boozomen ta timbot karsaamba. Mi tomtom ta so ito kat tututa boozomen mi ipaute zin tomtompa, inako tire i kembei ni zaana biibiisu kar saamba.✡

20 Pa nio aŋso kat piom: Sombekewe tomtom ndeeŋeŋoyom paAnutu mataana som, inako iraokelela kar saamba som. Bela kewendeeŋeŋoyom kat ma kilip pizin tutukan mi zin ŋgarŋan ki tutu, tonakelela.”✡

Tuur koi pizin tomtom pepe✡ 5:6: Yesa 55:1+; Yo 6:35 ✡ 5:7: Mbo 41:1; Yems 2:13 ✡ 5:8: Mbo 24:3+; 1Yo 3:2+; Tur 22:4✡ 5:9: Ro 12:18; Yems 3:18 ✡ 5:10: Ibr 12:4; 1Pe 3:14 ✡ 5:11: Mt 10:22; Yo 15:21; 1Pe 4:14✡ 5:12: 2Sto 36:16; Ŋgo 7:52; Ibr 11:32+ ✡ 5:14: Yo 8:12; 2Kor 4:6; Ep 5:8 ✡ 5:15: Lu 11:33✡ 5:16: Ep 5:8+; Pil 2:15+; 1Pe 2:12 ✡ 5:17: Lu 24:44; Ro 3:31 ✡ 5:18: Lu 16:17, 21:33 ✡ 5:19:Yems 2:10 ✡ 5:20: Mt 23:3; Lu 18:14

Page 10: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 5:21 7 Matai 5:3621To Yesu iso pizin mini ta kembei:

“Sua ta muŋgu Anutu iso pa tum-bundu bizin mi niom tomini keleŋkek, ina ta kembei: ‘Pun tomtom maimeete pepe.’ Pa tomtom ta so ikamta kembei, inako imender pa ka suamiikam ka kadoono.✡ 22Mi nio na, aŋsopiom ta kembei: Tomtom sa isombeiur koi pa tomtom toro sa, na ni to-mini ko imender pa ka sua mi ikamka kadoono. Mi sombe tomtom saipiri sua repiiliŋana pa tomtom torosa, inako tipamenderi la zin peezekan matan be tiŋgal mataana. Misombe tomtom sa kwoono ipasom kattomtom toro sa, mi iso ni ikankaanakatmi iute Anutu risa som, nako ikamka kadoono mi ila lene you ki karsanaana.✡

23 “Tana nu sombe kam pa-toronŋana ku sa ila ki Anutu, misombe motom imiili pa tomtomsa ta nu kam ŋoobo mbulu pini,24 na zem patoronŋana ku tina maimbotmbot artaal uunu,mimiilima laki tomtom tinama niomru kaparurpeleleyom muŋgu, tonabe miili mi kampatoronŋana ku.✡

25 “Mi tomtom sa isombe ikamuma kala sua tiiriŋana muriini be ipa-menderu pa sua, na loŋa wi i beniomru kuurpe leleyom. Kokena iurula ki biibi ta itirtiiri sua i. To biibitana iuru la zin menderŋan naman betipiri u lela ruumu sanaana. 26Mi nioaŋso kat pu. Nu ko irao yooto karauna som. Ko mbotmbot ma irao posopkat kadoono ta tiur pu na.✡

Tapasaana ula pepe27 “Sua ta muŋgu tiso ma niom

keleŋ kek, ina ta kembei: ‘Pasaana ulapepe.’✡ 28Tamennio na, aŋso piom takembei: Sombe tomooto sa mataanaila pa moori sa, mi leleene iurur pinibe imbuuli, ina ni Anutu ire i kembeiipasaana ula ka tutu kek.✡ 29 Tanasombe motom woono iyaryaaru upa

mbulu sananŋana, na ambai bepaimaisu lene. Kokena imbot, tona iyaaruu ma la lem kar sanaana.✡ 30 Minomom woono ta kembena. Sombeiyaryaaru u pa mbulu sananŋana, naambai be yembut ma ila ne tomini.Kokena imbot, to iyaaru u ma la lemkar sanaana.✡

Ula yembutŋana ka sua(Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lu 16:18)

31 “Sua toro ta muŋgu tiso makeleŋ kek, ina ta kembei: ‘Tomootosa sombe leleene be iyembut zirukusiini ula kizin, na bela ibeede suasotaaraŋana ise ro pakaana. Nasotomtom tiute kembei ni iziiri i kek.’✡32 Mi nio na, aŋso piom ta kembei:Tomooto sa irao be iziiri sorok kusiinina som. Kokena ikam ma kusiini tanaipasaana ula ka tutu. Pa sombe mooritana ilama iwoolo tomooto toro, tonaAnutu ko ire i kembei ziru tomootopopoŋana tana tipasaana ula ka tutu.Tamen sombe moori sa izem itunu patomooto toro sa, tona kusiini ko iraobe iyembut ula kizin.✡

Sua pombolŋana ka sua33 “Sua toro ta muŋgu Anutu iso

pa tumbundu bizin ma niom tominikeleŋ kek, ina ta kembei: ‘PaataMerere, som koroŋ toro sa zaana bepombol sua pakaamŋana pepe. Misombe mbuk sua sa mi pombol suatana pa Merere zaana, na reege pepe.Motom iŋgal be to.’✡ 34-35 Mi niona, aŋso piom ta kembei: Sombekumbuk sua sa, na kapaata koroŋ sazaana be kopombol sua tiom tana papepe. Tana kapaata Merere zaanabe kopombol sua tiom pa pepe. Mikoroŋ kini kembei saamba, ma toono,ma Yerusalem, ina tomini kapaatazan be kopombol sua tiom pa pepe.Pa saamba, ina Anutu muriini peezekana. Mi toono, ina muriini be kum-buunu ise pa. Mi Yerusalem, ina karki King Biibi.✡ 36 Mi uteyom tomini,

✡ 5:21: Kam 20:13; Lo 5:17 ✡ 5:22: 1Yo 3:15 ✡ 5:24: Mk 11:25 ✡ 5:26: Mt 18:34+; Lu 12:58+✡ 5:27: Kam 20:14; Lo 5:18 ✡ 5:28: 2Pe 2:14 ✡ 5:29: Mt 18:9; Mk 9:47 ✡ 5:30: Mt 18:8;Mk 9:43 ✡ 5:31: Lo 24:1+; Mk 10:4 ✡ 5:32: Mt 19:9; 1Kor 7:10+ ✡ 5:33: Kam 20:7; Lo 23:22✡ 5:34-35: Mbo 48:2; Yesa 66:1; Mt 23:22; Ŋgo 7:49

Page 11: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 5:37 8 Matai 6:3-4kapaata pepe. Pa niom karao be kosomi uteyom ruunu gabgapŋana sa ise,som moomo ise? Som. Anutu itu-tamen ta imboro. 37 Tana koso menta kembei: ‘E, nio ko aŋkam’, som‘Som, nio ko aŋkam som’. Ina irao. Pasua pombolŋana pakan, ina imar paTomtom Sanaana.✡

Tuur lelende pa kanda koi bizin(Lu 6:29-30)

38 “Sua toro tamuŋgu tisoma keleŋkek, ina ta kembei: ‘Nu sombe punwaem samataana, inako irao be tipunnu ku tasa ma ikot. Mi sombe punzoŋoono sa ma itop, inako irao betipun nu ku tasa tomini ma ikot.’✡39 Tamen nio na, aŋso piom ta kem-bei: Mbulu sananŋana ta so tikampiom, na kopokot pepe. Tana tomtomsa isombe ipeeze poŋom woono, natooru mi ipeeze poŋom ŋas tomini.✡40 Mi sombe tomtom sa ipamenderupa sua be isei lene mburu ku sa, nayo kwom pa pepe. Zem ma ila pini,mi kam le mburu pakan ma isala kitomini.✡ 41Mi sombe menderŋana sakwoono imbol pu, be uuli ma kwaaramburu kini ma la zaala lwoono, nakaŋkaŋ ma ur la pataaŋa lele ta ni isoila pa i. 42Mi sombe tomtom sa isuŋupa le koroŋ sa, na kam pini. Mi sombeiwi u be ikam koroŋ ku sa be ila ikamuraata pa, na ruutu pepe. Yok pini.✡

Lelende pa kanda koi bizin(Lu 6:27-28,32-36)

43 “Sua toro ta muŋgu tiso ma niomkeleŋ kek, ina ta kembei: ‘Ur lelempa waem bizin, mi ur koi pa komkoi bizin.’✡ 44 Tamen nio na, aŋsopiom ta kembei: Kuur leleyom pakoyom koi bizin tomini. Mi zin wal tatiseseeze motoyom na, kusuŋ Anutube ipazal zin.✡ 45 Naso keswe mbuluki Tomoyom Anutu ta imbot saambaa. Pa ni ikampewe wal ta boozomen.Ikam ma zoŋ kini iyaryaara pizin wal

ambaimbaiŋan, mi wal sananŋan to-mini. Mi ikam ma yaŋ izzu pizin walsananŋan raraate kembei ta izzu pizinwal ndeeŋeŋan.✡ 46Niom, sombe ku-urur leleyom pizin wal ta lelen piommen, inako kakam leyom kadoonoambaiŋana be parei? Som. Pa mbuluta kembei na, zin wal sananŋan tika-mam tomini. 47 Mi sombe kakam‘aigule ambaiŋana’ tiom pizin toŋma-tiziŋ tiom men, nako mbulu tiom ilippa mbulu kizin wal pakan be parei?Som. Pa ina, zin wal ta tiute Anutusom na, tikamam ta kembena tomini.48Tana kakam kinkiini be mbulu tiomta boozomen ambai komboono kem-bei ta Tomoyom ta imbot saamba a.”✡

6Takam mbulu ambaiŋana bekena

tapakur itundu pa pepe1 Mi Yesu iso pizin mini ta kembei:

“Kere. Mbulu tiom ambaimbaiŋan taso kakampaMerere na, kapamaala ilatomtom matan be tire yom mi tiwituruyom pa pepe. Pa sombe kakamta kembei, inako Tomoyom ta imbotsaamba a ikam leyom kadoono am-baiŋana sa som.✡

2 “Tana sombe kakam koroŋ pizinwal sorrokŋan, na kapamaala isumalaŋ keteene be iwal biibi tire yompepe. Pa ina, mbulu kizin wal tatikamam pakaamŋana pa urlaŋanakizin na. Pa zin tiwe zitun kwon mitipakurkur zitun ilela lupŋana muri-ini leleene,mi isu kar keteene, bekenatomtom tire zin mi tiwit urun. Nioaŋso kat piom: Kadoono kizin tatikam pataaŋa kek.

3-4 Mi niom na, sombe kakam ko-roŋ pizin wal sorrokŋan be ku'uuluzin, na kakam ki keŋana. Sombenomoyom woono ikam, na nomoyomŋas iute pepe. Naso Tomoyom taimbot saamba a, ipokot nomoyom. Pambulu turkeŋana sa ike pini som.✡

✡ 5:37: Yems 5:12 ✡ 5:38: Kam 21:24; Lo 19:21 ✡ 5:39: Ro 12:17,21; 1Tes 5:15 ✡ 5:40: 1Kor6:7 ✡ 5:42: 1Yo 3:17 ✡ 5:43: Wkp 19:18 ✡ 5:44: Lu 23:34; Ŋgo 7:60; Ro 12:14,20; 1Pe 3:9✡ 5:45: Ep 5:1 ✡ 5:48: Yems 1:4 ✡ 6:1: Mt 23:5 ✡ 6:3-4: Mt 25:37+

Page 12: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 6:5 9 Matai 6:23

Tusuŋ be parei?(Lu 11:2-4)

5 “Mi sombe kusuŋ, na kakam kem-bei zin wal ta tikamam pakaamŋanapa urlaŋana kizin na pepe. Pa zin na,lelen be timender la lupŋana muri-ini leleene, som su kar keteene, mitikam suŋŋana ila iwal biibi matan.Naso tomtom tiwit urun. Nio aŋsokat piom: Kadoono kizin ta tikampataaŋa kek.✡ 6 Mi niom, sombekusuŋ, na kelela ruumu tiom leleene,mi kokotkaala kataama, mi kusuŋ ilaki Tomoyom ta tomtom sa irao be irei som na. Mi ni ko ileŋ suŋŋana tiommi ikam leyom kadoono ambaiŋana.Pa mbulu turkeŋana sa ike pini som.

7 “Mi sombe kusuŋ, na kayaaru suasoroksorok boozomen kembei zin walta tiute Anutu som na pepe. Pazin tikam ŋgar ta kembei: Sombetikam suŋŋana molo kenkenŋana,nako tikamam len ulaaŋa.✡ 8Mi niomna, kakam kembei ta zin pepe. Pakoroŋ ta kuru zoloyom pa i, na To-moyom Anutu, ni iute kek.✡ 9 Tanasombe kusuŋ, na kusuŋ ta kembei:‘Niam Tomoyam ta mbot saamba a,Nu zom wal ko tipotom pa.10Kam zin tomtom ma tito peeze ku.Kam zin ma tito lelem isu toono,kembei tito isu saamba.✡11Ur koyam kini pa aigule ta koozi.✡12Reege sanaana tiam,kembei niam amzem ŋgar pa sanaana

ta tomtom tikam piam.✡13 Ziiri toomboŋana ma imbot molo

piam.Mi tatke yam pa koroŋ sananŋan ta

boozomen.’✡14 “Pa niom sombe kezem ŋgar pa

sanaana ta tomtom tikampiom, inakoTomoyom ta imbot saamba a ireegesanaana tiom.✡ 15 Mi sombe kezemŋgar pa sanaana kizin tomtom som,inako sanaana tiom tomini, Tomoyomireege som.

Kini ŋgalsekŋana ka sua16 “Niom sombe kaŋgalsek ituyom

pa kini kanŋana bekena mo-toyom iŋgal suŋŋana, na motoyommuŋaiŋai kembei zin wal ta tikamampakaamŋana pa urlaŋana kizin napepe. Pa zin sombe tiŋgalsek zitunpa kini kanŋana na, tipakamkaamkembei lelen ipata bekena tomtomtire mbulu kizin tana mi tiwit urunpa. Nio aŋso kat piom: Kadoono kizinta tikam pataaŋa kek.✡ 17 Mi niomna, sombe kaŋgalsek ituyom pa kinikanŋana, na keswe pepe. Kuŋguurumotoyom mi kuurpe ituyom maruŋguyom ambai. 18 Kokena tomtomtikilaala kembei niom kaŋgalsekituyom pa kini kanŋana. MiTomoyom Anutu ta tomtom sa iraobe ire i som na, ni ko iute, mi ikamleyomkadoono ambaiŋana. Pambuluturkeŋana sa ike pini som.

Koroŋ saamba kana ina koroŋŋonoono

(Lu 12:21,33-34)19 “Kakam kinkiini be kondou

leyom koroŋ boozo isu toono pepe.Pa ina, rap ko ipasaana, mi pakanko siŋin ikam ma isaana. Mi pakanna, wal kuumbuŋan ko tipetepaalaruumu tiom, mi tilela ma tikem.✡20 Mi koroŋ ŋonoono ki saamba, tokakam kinkiini pa. Pa koroŋ tana,rap irao be ipasaana som, mi walkuumbuŋan tirao be tikem som.✡21Mi lele ta nu sombe re kembei koroŋku ŋonoono imbotmbot pa na, inakoŋgar ku imap ma ilala pa.

Mat ka zaala(Lu 11:34-36)

22 “Iti matanda ta iurur mat piti.Tana sombe matanda ambai, ina iswekembei mat imbot la lelende kek.23 Mi sombe matanda isaana, inakoiswe kembei tombot la zugut lene.Tana motom iŋgalŋgal itum. Kokenandemeere sorok ma so ko mat imbot

✡ 6:5: Mt 23:5; Lu 18:10+ ✡ 6:7: Yesa 1:15 ✡ 6:8: Mt 6:32 ✡ 6:10: 1Kor 15:24+; Tur 11:15✡ 6:11: Mbo 23:1; Pil 4:19; 1Tim 6:8 ✡ 6:12: Mt 18:21+; Ep 4:32; Kol 3:13 ✡ 6:13: Lu 22:40; Yo17:15; 2Tes 3:3; 2Pe 2:9 ✡ 6:14: Mk 11:25+ ✡ 6:16: Yesa 58:5+; Mt 23:5 ✡ 6:19: Ibr 13:5; Yems5:1+ ✡ 6:20: Mt 19:21; 1Tim 6:17+

Page 13: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 6:24 10 Matai 7:6la lelem, mi tamen ko zugut ma iŋgi.Pa zugut ta kembei na, biibi kat.

Irao tembeeze pa bibip ru na som(Lu 16:13)

24 “Tomtom sa ko irao be imbeezekat pa bibip ru na som. Pa ina ko iurleleene pa ta, mi ileŋ la sua kini. Mitoro na, ko iur koi pini mi irepiili i.Tana niom koso kembeeze pa Anutumi koroŋ sa ki toono, nako karaosom.✡

Anutu ko mataana piti(Lu 12:22-31)

25 “Tana nio aŋso piom ta kem-bei: Kopoyom rru pa koyom kini mayok, mi leyom mburu pepe. Pa ko-roŋ kulindi kana men kembei kini mimburu, ina irao ikam ti ma tombotndabok na som.✡ 26 Kere. Mantiwaswaaza kan kini? Som titoutoukini ma tizebzeebe lela diditu? Som.Tomoyom Anutu ta imbot saamba a,ni itunu ta ipututu zin. Mi niom na,kilip kat pizin man.✡ 27 Mi parei?Sombe tiom tasa iru zaala be iseeŋgeitunu swoono ma imbot moloŋana ri,ko irao? Som.

28 “Mi parei ta kakamam ŋgar biibipa leyom mburu be kapakaala yompa? Kere. Aigau boozomen ta tizzena, tikamam uraata sa? Som. Mizitun tiurpewe len mburu be tizeebezin pa i? Som. 29 Mi nio aŋso katpiom. Muŋgu, king Salumo, ni ize-bzeebi pa mburu ta ndabokbokŋankat. Tamenmburu kini sa irao kembeiaigau tiŋgi som.✡ 30 Mi aigau tiŋgi,iŋgi koroŋ sorok. Koozi timbot. Gaagatila len. Tamen Anutu itunu ta iurpema ambai kat. Lak, sombe ni mataanaiŋgalŋgal koroŋ soroksorok ta kem-bei, na ni ko mataana iŋgalŋgal yompa leyom mburu tomini. Oo niom,urlaŋana tiom musaari mete!✡

31 “Tana kopoyom rru mi koso:‘Wai, koyam yok mi kini iŋgoi beamkam i? Mi leyammburu iŋgoi tabe

amzeebe yam pa i?’ Koso kembenapepe. 32 Pa ina, zin wal ta tiute Anutusom, ta tikamam ŋgar biibi pa koroŋta kembei. Mi Tomoyom ta imbotkor a, ni iute koroŋ ta kuru zoloyompa i. Mi ni iute: Niom sombe leyomkoroŋ ta kembei som, nakombotŋanatiom ambai som.✡ 33 Tamen niombela kakam kinkiini pa peeze kinimi mbulu kini ndeeŋeŋana, to koroŋtaiŋgi ko ito mi ima piom tomini.✡34Tana kopoyom rru pa aigule toro kapataŋanapepe. Pa ina, niomkomborosom. Kakam ŋgarmen pa pataŋana taipet ta koozi. Ina irao.✡

7Tere waende bizin kembei wal

sananŋan pepe(Lu 6:37-42)

1 “Kere waeyom bizin mi loŋa kosozin sananŋan pepe. Kokena Anutu ireyom tomini kembei wal sananŋoyom.✡ 2 Pa niom sombe loŋa mi koso zinsananŋan, inako Anutu iso piom takembei tomini. Pa mbulu ta so kakampizin tomtom, ta ko imiili piom to-mini. ✡ 3 Re. Ke pakaana biibi taimbot la motom na, yamaana som?Kena parei ta loŋa kwom ila pa ketipiini ri ta imbot la toŋmatiziŋ kumataana na, ✡ 4 mi so pini: ‘A barau,ke tipiini ri ta imbot la motom na, nioaŋsombe aŋuulu u mi aŋpai ma isulene.’ 5 Ina nu kam pakaamŋana! Painu ku ta biibi na ma isu muŋgu. Nasore kat tipiini ta imbot toŋmatiziŋ kutana mataana na, mi rao pai ma isulene.

6 “Koroŋ potomŋana na, kigiibisorok pizin me pepe. Mi koroŋ tiomambaimbaiŋan na, kipiri su pizin ŋgepepe. Kokena tikelut ma isaana, mitimaŋga piom tomini. ✡

Kusuŋ, kuru, mi kutut kataama(Lu 11:9-13)

✡ 6:24: 2Kor 6:15+; Yems 4:4 ✡ 6:25: Pil 4:6; 1Tim 6:6+; Ibr 13:5; 1Pe 5:7 ✡ 6:26: Mt 10:29+✡ 6:29: 1Kin 10:5,25; 2Sto 9:4 ✡ 6:30: Mbo 90:5+ ✡ 6:32: Mt 6:8 ✡ 6:33: Mbo 37:4,25;Ro 14:17 ✡ 6:34: Kam 16:4,19; Mt 6:11 ✡ 7:1: Ro 2:1; 1Kor 4:5; Yems 4:11+ ✡ 7:2: Mk 4:24✡ 7:3: Yo 8:7 ✡ 7:6: Mt 10:11

Page 14: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 7:7 11 Matai 7:257 “Niom koso kiwi, to kakam. Kuru,

to kendeeŋe. Kutut kataama, tokataama ikaaga piom. ✡ 8 Pa tomtomta so iwi, nako ikam. Mi tomtom taso iru, nako indeeŋe. Mi tomtom taso itut kataama, nako kataama ikaagapini.

9 “Parei, sombe pikin tasa iwitamaana pa ka kini, ko tamaana ikamka pat? Som. 10Mi sombe iso pa ka ye,ko ikam ka mooto sananŋana? Som.11 Lak, niom na sananŋoyom. Tamenkakamam koroŋ ambaimbaiŋan menpa lutuyombizin. Mi Tomoyom ta im-botmbot saamba a, kampeŋana kiniilip kat piom. Tanawal ta so tisuŋi, nani ko ikam koroŋ ambaimbaiŋan katpizin. ✡

12 Mbulu ta so leleyom be tomtomtikam piom, na niom kupumuuŋgupizin. Pa tutu ki Anutu mi suakizin Anutu kwoono bizin, ka uunuŋonoono ta tiŋgi. ✡

Zaala ru(Lu 13:24)

13 “Kelela siiri kwoono ta musaanana. Pa zin wal tabe tila len i, nasiiri kwoono ta zin tilela pa i, nabiibi. Mi zaala ta tito na, imarrapizin. Tabe tomtom boozomen le-len pa zaala tana. ✡ 14 Mi zaalatabe tomtom titoma tikammbotŋanamata yaryaaraŋana pa i, na kwoonomusaari, mi ipata pizin be tito. Tabewal rimen ta tindeeŋe mi tito. ✡

Mbulu kizin wal pakamkaamŋan koiswe zin

(Lu 6:43-44, 13:25-27)15 “Kere yom! Pa wal

pakamkaamŋan ta tiso zin Mererekwoono bizin, kola timar tipet tiom.Zin sombe timar na, mbulu kizinmat kana ko kembei ta sipsip. Milelen na, kembei me saŋsaŋŋan tamalmalŋan i. ✡ 16 Tamen niom kokarao be kikilaala zin. Pa mbulu miuraata kizin ko iswe zin piom. Parei,

ko worwooro sananŋan tipiyootoŋonoono ambaiŋana sa be teke mitakan? Som. ✡ 17 Mi ke ta kembena.Sombe ambaiŋana, nako ipiyotyootoŋonoono ambaimbaiŋan men. Mi kesananŋana, ina ipiyotyooto ŋonoonosananŋan men. 18 Tana ke sananŋanako irao ipiyooto ŋonoono ambaiŋanasa na som. Mi ke ambaiŋana koirao ipiyooto ŋonoono sananŋanasa na som. 19 Mi ke boozomen ta sotipiyotyooto ŋonon ambaimbaiŋansom, inako titaara ma tisu len, mitipiri sala you ikan. ✡ 20 Tana mbulumi uraata ta zin wal pakamkaamŋantipiyotyooto, ta ko iswe zin piom. ✡

Tapaata sorok Yesu be Merere kitipepe

(Lu 13:25-27)21 “Zin wal ta tiwatwaata yo be

‘Merere kizin’, inako timap ma tilelakar saamba som. Pa zin wal tautitoto Tamaŋ Anutu ta imbot saambana leleene, mi tikamam ka mbulu na,zin men ta ko tilela. ✡ 22 Tanambeŋ kaimer iso ipet, na wal boozoko timaŋga mi tiso ta kembei: ‘OMerere, muŋgu niam amkam uraataboozomen pa nu zom. Amwe kwommi amzzo kalŋom pizin tomtom. Miamzirziiri bubuŋana sananŋan pizintomtom, mi amtortooro mos boozoma ipet tomini.’ 23Tamen nio ko aŋsokat pizin ta kembei: ‘Nio aŋute yomrisa som. Kala leyom! Pa niom walsananŋoyom.’ ✡

Tomtom ru tipo ruumu(Lu 6:47-49)

24 “Tana wal ta so tileŋleŋ la sua tioti, mi titoto, ina zin kembei ta tomtomŋgarŋana ta ipo ruumu mbolŋanaisala raŋ. 25 Beso yaŋ mosoolo isu mawo ipet mi miiri biibi imar ma itokruumu tana, na irao imuzu na som. Paraŋ ipombol ruumu ma imbol kat.

✡ 7:7: Yo 14:13, 15:7; Yems 1:5; 1Yo 3:22, 5:14+ ✡ 7:11: Yems 1:17 ✡ 7:12: Mt 22:40; Lu 6:31+; Ro13:8+ ✡ 7:13: Yo 10:7,9 ✡ 7:14: Ŋgo 14:22 ✡ 7:15: Mt 24:4,24; Ŋgo 20:29; 2Pe 2:1 ✡ 7:16:Ga 5:19+; Yems 3:12 ✡ 7:19: Mt 3:10; Lu 3:9; Yo 15:6 ✡ 7:20: Mt 12:33 ✡ 7:21: Ro 2:13; Yems1:22,25 ✡ 7:23: Mt 10:33, 25:41

Page 15: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 7:26 12 Matai 8:1626 Mi wal ta so tileŋleŋ sorok

kalŋoŋ, mi titoto som, ina zin kembeita tomtom talliŋana ta ipo ruumu kinisala lele magargaaraŋana. 27 Besoyaŋ mosoolo isu ma wo ipet, mi miiribiibi itok ruumu tana, na loŋamenmiimuzu ma isu lene, mi ka mburu taboozomen porokporok ma imap.”

28 Yesu iposop sua kini ma imap,to zin iwal ta tileŋleŋi na, timurur paŋgar kini. 29Pa ni ikamam sua kembeita zin ŋgarŋan ki tutu na som. Ni izzokatkat sua raama mburaana, kembeitomtom ta zaana pa uraata kini. ✡

8Yesu iurpe tomtom ta mbetmbeete

sananŋana ikami(Mk 1:40-44; Lu 5:12-16)

1 Yesu izem abal tana, mi imiili maisula. Mi iwal biibi tito i ma ziŋantila. 2 Mi tomtom ta, ni mbetmbeetesananŋana ikami. Imar ipet ki Yesumi itop su kereene uunu ma iso: “Obiibi, sombe lelem isaana pio, na nurao ziiri mete tio ti ma kuliŋ iŋgeezemini.”

3Mi Yesu namaana ila ma iteegi miiso: “E, nio leleŋ be aŋuulu u. Kulimambai lak!” To loŋa men, mi metetana iko pini ma kuliini iŋgeeze mini.4 To Yesu iso pini. Iso: “Leŋ. Sombela, na so tomtom sa pa mbulu ti pepe.Kaŋkaŋma la, mi pamaala itumpa pa-toronŋana ka tomtom sa muŋgu, mikampatoronŋana pa Anutu kembei tatutu ki Mose iso na. Naso ipombol zinpatoronŋana kan be tiurla tio.”✡

Yesu iurpe mbesooŋo ta ki biibi kizinmalmal kan

(Lu 7:1-10)5 Yesu iwwa ma ilela pa kar Kape-

naum. Mi tomtom ta, ni biibi kizinmalmal kan ki Rom, imar ipet kinimi itaŋroro i be iuuli. 6 Iso: “Biibi,mbesooŋo tio ta ra,mete ikamkatimaisaana kat. Ikenne ma imbotmbot taruumu a.” 7 Yesu ipekel kwoono maiso: “Oo, kenako aŋla mi aŋre i.”

8Tamen biibi kizinmalmal kan tinaipeteke i mi iso: “E-e biibi, nio tom-tom ambaiŋoŋ som, tana mar ruumutio pepe. Nio aŋurla ta kembei: Nusombe ur sua men, na mbesooŋo tioko niini ndabok. 9 Pa nio aŋute paituŋ. Nio ti aŋbot la zin bibip pakankopon mbarman. Mi zin malmal kanpakan timbot la nio kopoŋ mbar-maana. Tana sombe aŋso pa tiŋgima aŋso: ‘La!’ nako ila. Mi sombeaŋso pa tiŋga: ‘Mar!’ nako imar. Misombe aŋso pambesooŋo tio: ‘Kam takembei.’ nako ikam.”

10Yesu ileŋ sua tana na, imurur pa.To iso pizin iwal biibi ta titoto i na.Iso: “Nio aŋso kat piom. Nio aŋdeeŋetomtom sa ki Israel ta urlaŋana kiniimbol kembei ta tomtom tiŋgi nasom.✡ 11 Mi nio aŋso piom ta kem-bei: Wal boozomen ko timar pa toonota munŋaana men be mbulen su maziŋan Abaraam, Isak, mi Yakop tilupzin pa kini kanŋana su kar saamba.✡12Tamen zinwal tamuŋgu timbot lelapeeze ki kar saamba leleene, inakotiziiri zin ma tila len pa zugut lene,mi titaŋtaŋma zoŋon ŋekŋekma tim-botmbot.”✡

13 Tona Yesu iso pa biibi kizin mal-mal kan tanama iso: “La pa ruumuku.Urlaŋana ku tina, ta buri iur ŋonoonoi.” Mi indeeŋe kat ta Yesu iso sua tinana,mbesooŋo kini, mete tana iko pini.

Yesu iziiri mete pizin wal boozomen(Mk 1:29-34; Lu 4:38-41)

14To Yesu ila pa Petrus ruumu kini,mi ire Petrus rwoono mooribi kuliiniibayou kat ma ikenne. 15 Tana iteegelae pa mooribi namaana, to mete ikopini ma niini ambai. To burup maimaŋga, mi iurpe Yesu ka kini.

16 Timbotmbot ma lele ikamam berou, to tomtom tiyo wal boozomenta bubuŋana sananŋan tizeebe zin na,ma tila kini. Mi Yesu iur sua men,mi bubuŋan tina tiko pizin tomtomma tila len. Mi iziiri mete pizin tom-tom ta boozomen ma nin ambai lup.

✡ 7:29: Mk 1:22; Lu 4:32; Yo 7:46 ✡ 8:4: Wkp 14:1+; Mt 9:30; Lu 17:14 ✡ 8:10: Mt 15:28 ✡ 8:11:Mbo 107:3; Lu 13:29 ✡ 8:12: Mt 22:13, 25:30; Lu 13:28

Page 16: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 8:17 13 Matai 9:217 Tana sua ta muŋgu Anutu kwoonoYesaya iso na iur ŋonoono. Sua takembei:Ni ibaada pataŋana kiti, mi iziiri mete

kiti ma ila lene.✡

Wal pakan ta tiso tito Yesu(Lu 9:57-62)

18 Yesu ire zin iwal biibi timar mitiliukaali, tana iso pizin naŋgaŋ kinibe tikam wooŋgo mi tila yok tatili-uŋana pakaana mbaaga. 19 Som, mitomtom ŋgarŋana ta ki tutu, ni imarkini mi iso: “Mos katuunu, lele sa tanu so la pa i, na nio ko aŋto umen.”

20 Yesu ipekel kwoono ma iso: “Mesaŋsaŋŋan na, zin len murin ta toonosumbuunu. Mi man na, zin len ŋgini.Tamen Tomtom Lutuunu, ni le muri-ini sa be keteene su mi imbot pa nasom.”✡

21 To naŋgaŋ kini toro isu na isopini ta kembei. Iso: “Biibi parei?Ko irao aŋmiili ma aŋturke tamaŋmataana muŋgu, mana aŋto u?” 22MiYesu ipekel kwoonoma iso: “Som. Zinwal ta timbot la zaala ki meeteŋanana, zin irao titwi zin meeteŋan. Mi nuna, mar to yo.”

Yesu ipunmeete miiri ma duubu(Mk 4:35-41; Lu 8:22-25)

23 To Yesu ziŋan naŋgaŋ kini ti-sala wooŋgo ma tila. 24 Tila lukutu-unu, to miiri ipol ma mburaana. Miipei duubu ma ise tabe ikam ma leleisaana kat. Mi tai borokborok sulawooŋgo leleenemabe timon. MiYesu,ni ikeenemeete men. 25 To naŋgaŋkini tila tipai lae pini ma tiso: “Wai,Merere, iŋgi be tomon i! Re iti lak!”

26 Yesu ipekel kalŋan ma iso: “Ko-moto sorok paso? Urlaŋana tiommusaari mete.” Tona imaŋga naiŋasaara miiri ma duubu, mi taun bi-ibi isu.✡ 27Naŋgaŋ kini tire mos tanana, timurur pa mi tiso: “Wai, tomtomtiŋgi, ni pareiŋana, ta miiri ma duubutomini tileŋleŋ la kalŋaana?”✡

Yesu iziiri bubuŋana sananŋan patomtom ru

(Mk 5:1-20; Lu 8:26-39)28 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tila tipet

lele pakaana kizin Gadara ta imbotla tai pakaana mbaaga na. To Yesuipa ma ila, mi indeeŋe tomtom ruta timbot lela zin meeteŋan murinmi tipet. Wal ru tana, bubuŋanasananŋan tizeebe zin ma tikankaanama tisaana kat, tabe lelen tataŋamen.Sombe tire tomtom sa, na timaŋgapini pataaŋa. Tana tomtom tilala palele tana som. Pa timototo zin tau.29 Wal ru tana tire Yesu, to kalŋanisala ma tiso: “O Anutu Lutuunu, iŋgimar be kam parei piam? Pa nol tabeseeze motoyam pa i, ina zen.”✡

30 Tire la pa ŋge uunu biibi tatikananma timbotmbot la ki pakaana,31 to tisu na titaŋroro Yesu ta kembei:“Sombe ziiri yam, na yok piam beamla amru pizin ŋge taŋga.” 32 Toni iso pizin: “Kala!” Tona tizem walru tana, mi tila tiloondo pizin ŋge.To ŋge tana tiko mi tiparkamtoto zinma tila pa yok tatiliuŋana kezeene, totizirir pa dogo ma tisula yok, mi tiwinkatkat yok ma timetmeete lup.

33 Zin wal ta timborro ŋgeŋan i,tire mbulu tina, to tiko ma tila pa karkizinmi tisombulu tana uruunu pizintomtom ma tileŋ. 34 Tona iwal biibiki kar tana timap ma tila ki Yesu mitimaŋmaŋi be izem lele kizin, mi ilalele pakaana toro.

9Yesu iurpe tomtom narapeŋana ta(Mk 2:1-12; Lu 5:17-26)

1 To Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tisalawooŋgo, mi timiili ma tila pa kar kinimini. 2 Tipet kar na, tindeeŋe walpakan tisiŋ tomtom narapeŋana tama timar kini. Mi Yesu ire wal tinaurlaŋana kizin imbol kat. Tana isopa tomtom narapeŋana tina ma iso:“Tiziŋ, lelem ipata pepe. Sanaana ku,nio aŋreege kek.”

✡ 8:17: Yesa 53:4; 1Pe 2:24 ✡ 8:20: 2Kor 8:9; Pil 2:6+ ✡ 8:26: Mt 14:31; Mbo 89:9 ✡ 8:27:Mbo 65:7, 89:9, 107:29 ✡ 8:29: Mt 25:41; Mk 1:24; Yems 2:19

Page 17: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 9:3 14 Matai 9:173 Zin ŋgarŋan ki tutu tileŋ sua tina,

to tiparso sua pizin ma tiso: “Wai!Iŋga sa ipasaana sua pa Anutu na.”4 Mi Yesu, ni iute ŋgar kizin kek.Tana isu mi iso pizin. Iso: “Pareita kakamam ŋgar sananŋana ta kem-bena ila leleyom? ✡ 5-6 Sua taŋgoita imarra be aŋso? Aŋso pa tomtomtaiŋgi be aŋreege sanaana kini, somaŋso pini be burupma imaŋgami ipa?Mi nio leleŋ be kuute kat ta kembei:Tomtom Lutuunu, ni zaana be ireegesanaana kizin tomtom isu toono.” Toiso pa tomtom narapeŋana tana. Iso:“Maŋga, lek mi ku, mi la pa ruumuku.” ✡ 7 To tomtom tina burup maimaŋga, mi izem zin ma ila pa ruumukini. 8 Mi zin wal ta timbot mi tireuraata tana na, timoto kanmi tipakurAnutu. Paso, ni ikam mburaana biibita kembei pizin tomtom.

Yesu iso pa Matai ma ito i(Mk 2:13-17; Lu 5:27-32)

9 Yesu izem kar tana, mi iwwa maila na, ire tomtom ta iyyo takesŋana i,zaana Matai. Ni imbutultul su uraatakini muriini, mi ikamam uraata. Yesuire i, to iso pini. Iso: “Mar to yo.” TabeMatai imaŋga, mi ito i ma ziŋan tila.

10 Kaimer to Matai ikam kini isuruumu kini. Mi ziŋan Yesumi naŋgaŋkini tikanan ma timbotmbot. Molosom na, wal pakan ta tiyyo takesŋani mi wal sananŋan pakan timar, miziŋan tikanan kini ma timbotmbot.11Zin tutu kan pakan tire mbulu tana,to tisu na tiso pizin naŋgaŋ kini.Tiso: “Wai, parei ta biibi ta ikamamŋgar piom na, ziŋan zin wal ta tiyyotakesŋan i mi zin wal sananŋan tinatikanan kini la mbata?”

12 Yesu talŋaana ikam la pa suatana, to iso pizin ma iso: “Parei,tomtom ta iurpewe zin meteŋan i,ko ila pizin wal ta nin ambaimbaiŋani? Som. Ni ilala be iuulu zin walmeteŋan. 13 Sua imbot pataaŋa takembei: ‘Anutu, ni leleene ilip pambulu ki muŋaiŋana. Mi mbulu ki

patoronŋana na, ni ikamam ŋgar pape som.’ Kozo kala mi kakam ŋgar pasua tina ka uunu. Pa nio ti, aŋmar beaŋboobo zin wal ndeeŋeŋan na som.Nio aŋmar pizin wal sananŋan.” ✡

Wiŋana pa mbulu ki kiniŋgalsekŋana

(Mk 2:18-20; Lu 5:33-35)14 Tona Yoan naŋgaŋ kini tikoŋuru

Yesu mi tiwi i ta kembei. Tiso:“Aigule tataŋa, niamŋan zin tutu kanamgalseksek ituyam pa kini kanŋanabekena motoyam iŋgal kat Merere.Mi uunu parei ta naŋgaŋ ku titotombulu tana som?” ✡

15Yesu ipekel kwonma iso: “Sombetikam kini biibi pa ula popoŋana sa,inako parei pa tomooto toroono bizinta timar pa kini kanŋana na? Kolelen ipata mi tikan kini som? Som.Ko tikan. Pa tomooto ta iwoolopopoŋana na, ni imbotmbot raamazin, tana lelen ambai. Mi kaimer,ma sombe wal sa timar mi tikamtomtom ula kana tina ma izem zin,tona toroono bizin ko lelen ipata mitiŋgalsek zitun pa kini kanŋana.” ✡

Zaala muŋguŋana irao igaaba zaalapopoŋana som

(Mk 2:21+; Lu 5:36+)16 Yesu iso mini ma iso: “Kawaala

muŋguŋana ta imaraaza kek na, kotesesekaala pa kawaala suruunu tapopoŋana i? Ina som. Kokenakawaala popoŋana suruunu iselul maiwe musaari, to kawaala muŋguŋanatana imaraaza ma biibi. 17 Mi yokbaen popoŋana ta kembena. Kotiliŋ sula baen putuunu muŋguŋana?Inako som tomini. Kokena baenpopoŋana iti putuunu muŋguŋana,to imapaala, mi baen borok su lene.Som. Baen popoŋana bela isula putu-unu popoŋana. Naso baen mi putu-unu imbot ambai.” ✡

Yesu iurpe moori ta, mi ipei morri tama imaŋga mini

(Mk 5:21-43; Lu 8:40-56)✡ 9:4: Yo 2:25 ✡ 9:5-6: Yo 5:8, 17:2 ✡ 9:13: Mt 12:7; Lu 19:10; 1Tim 1:5 ✡ 9:14: Lu 18:12✡ 9:15: Yo 3:29 ✡ 9:17: Ŋgo 15:1-29; Ro 10:4; Ibr 8:13

Page 18: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 9:18 15 Matai 10:118 Yesu izzo sua tana ma imbotm-

bot, mi molo som na, tomtom peezekana ta ki kar, ni imarma itop su Yesukumbuunu uunu, mi itaŋroro i maiso: “O biibi, buri ŋonoono ta lutuŋmoori, ra, imeete. Mar ruumu tioma nomom isalakaali, to ni ko imaŋgamini.” 19 Tana Yesu imaŋga, mi ziŋannaŋgaŋ kini tito i ma tila.

20-21 Tiwwa ma tila, mi moori ta, nimete kizin moori ikisi pa ndaama laa-muru mi ru kek. Itokelkeele Yesu maila ise kini, to iteege lae pamburu kinikwopiriini. Pa ikam ŋgar la leleene takembei: ‘Oo, nio sombe aŋteege laepamburu kini kwopiriini risa, tometetio imap.’ 22 Yesu itoori mi ire mooritana, to iso pini ma iso: “Luŋri, lelemambai. Pa urlaŋana ku ta iuulu umamete ku imap kek.” Mi indeeŋe taYesu izzo sua pini na, mete kini imap.

23 Tila tipet ruumu ki mboroŋantana mi tilela na, Yesu ire zin waltiwwi mamaaza, mi zin iwal tizzu matizze, mi tiŋiizi biibi izalla. 24 Tabeiso pizin ma iso: “Niom ta boozomenkoyooto ma kala leyom. Morri tana,ni imeete som. Iŋga sa ikeenena.” Zintileŋ sua kini tana na, tiseeŋge pini.✡ 25 Tiziiri zin iwal ma tiyooto lup, toYesu ilela pa ruumu leleene. To iteegesu pamorri tana namaana,mi iwitimiburup ma imaŋga. ✡ 26 Tana uruunuirak ma irao kar ta boozomen ki lelepakaana tina.

Yesu iurpe matan pisŋan ru mi tom-tom kwo munŋana ta

27 Yesu izem lele tina, mi ipa maila na, tomtommatan pisŋan ru titotoi ma tila. Mi kalŋan izalla ma tizzo:“O, Dabit Lutuunu, muŋai yam lak!”✡ 28 Yesu isala pa ruumu, mi matanpisŋan ru tana tila tuŋ la kini, to ni iwizin. Iso: “Parei? Niomru kuurla kem-bei nio aŋrao be aŋurpe motoyommaambai?”

Ziru tipekel kwoono ma tiso: “EMerere, niamru amurla ta kembena.”29 To Yesu namaana ila matan miiso: “Koroŋ ta niomru kuurla, ta ko

ipet piom.” 30 Ni iso sua tana, mimatan ipeere ma tire kat lele. ToYesu kwoono imbol pizin, beso tila na,tiswe uraata ti uruunu pizin tomtompepe. 31 Tamen ziru tizemi mi tila, totizzo uruunu ma irao lele tana.

32Wal ru tana tizemima tila, miwalpakan tikam tomtom kwo munŋanata ma imar ki Yesu. Tomtom tana,bubuŋana sananŋana ta ikami mairao be iso sua som. 33 Yesu iziiribubuŋana sananŋana tana ma iyootopini, to tomtom tina iso sua. Mi iwalbiibi ta timbot mi tire mos tana na,timurur pa mi tiso: “Ai, ta muŋgumuŋgumi imar i, nambulu sa ta kem-bei ipet su Israel som.” 34 Tamen zintutu kan tiso: “Iŋga sa Belsebul, bi-ibi kizin bubuŋana sananŋan, ta ika-mam lemburaana. Tanata izirziiri zinbubuŋana sananŋan ma tiyotyooto.”

Wal uraata kan na, zin rimen35 Yesu iwwa pa kar ta boozomen

ma izzoyaryaara uruunu ambaiŋanapizin tomtom pa peeze ki kar saamba.Kar bibip mi kar munmun tomini.Mi ikamam sua pizin lela lupŋanakizin murin, mi iurpewe zin pa metematakiŋa ta boozomen. 36 Mi ire ziniwal biibi ta pataŋana boozomen ikamzinmamburan imapkat na, timekewema timarmar. Tana leleene isaanakat pizin. Pa zin kembei sipsip talen mboroŋan somŋan i. ✡ 37 Tanaiso pa zin naŋgaŋ kini ma iso: “Kinimetmetŋana na, biibi kat. Tamen waluraata kan tabe tikam na, zin rimen.✡ 38 Tana kusuŋ kini katuunu beiŋgo wal uraata kan pakan ma tila betiŋgaama kini kini.”

10Yesu iŋgo naŋgaŋ kini laamurumi ru

ma tila pa uraata(Mk 3:13-19, 6:7-13; Lu 6:12-16, 9:1-6)

1 Kaimer mana Yesu ilup zin naŋ-gaŋ kini laamuru mi ru, mi iur zinpa uraata be tila ma tiziiri bubuŋanasananŋan, mibe tiurpe zin tomtom

✡ 9:24: Yo 11:11 ✡ 9:25: Yo 5:21; Ro 4:17 ✡ 9:27: Mt 20:29+ ✡ 9:36: Nam 27:17; 1Pe 2:25✡ 9:37: Lu 10:2; Yo 4:35 ✡ 10:1: Mk 6:7; Lu 9:1

Page 19: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 10:2 16 Matai 10:21pa mete matakiŋa ta boozomen.✡2 Ŋgoŋana laamuru mi ru tana zanta kembei: Mataana kana na Simon,(ta tipaata zaana toro be Petrus na,)mi tiziini Andreas, to Zebedi lutu-unu bizin ru, Yems ziru tiziini Yoan,3 to Pilip ma Batolomai, to Tomas maMatai ta iyyo takesŋana i, to Yems taAlpai lutuunu na, ma Tadeus, 4 to Si-mon (ni igabgaaba zin wal ta tisombetiziiri zin Rom na), mi Yudas Iskariotta kaimer iur Yesu ila ka koi bizinnaman.

5 Indeeŋe Yesu iŋgo zin laamurumiru tana be tila ma tisoyaara uruunuambaiŋana na, isope zin ta kembei.Iso:

“Niom sombe kala, na kala pizinwal ta Yuda somŋan i pepe, mi kelelakar sa kizin Samaria kanpepe.✡ 6Kalakizin Israel men. Pa zin na, sipsipki Anutu ta tisaŋsaŋ lup kek.✡ 7 Mikosoyaara sua pizin ta kembei: ‘Noltabe peeze ki kar saamba ipet mat, taiŋgi igarau kek.’

8 Kuurpe zin meteŋan mi kepei zinmeeteŋan ma timaŋga mini. Zin waltambetmbeete sananŋan ikamzinna,kuurpe zin ma kulin iŋgeeze mini.Mi kiziiri bubuŋana sananŋan pizintomtom. Mburaana ta nio aŋkampiom na, niom kiŋgiimi som. Aŋkampiom sorok. Tana niom ta kem-bena. Sombekakamuraata pizin tom-tom, na koboobo pa leyom kadoonopepe. Kakam pizin sorok.✡ 9 Misombe kala, na kapa raama mburuboozo pepe. Kakam moni pepe,10 pelpeele pepe, mburu keeneŋanasa pepe, kumbuyom keteene pepe, mitete pepe. Pa tomtom uraata kanana, ni irao ikam le ulaaŋa ila kizintomtom ta ni ikamam uraata pizinna.✡

11 “Sombe kala ma kelela kar sa,to kiwi zin ma so kendeeŋe tomtomsa ta irao, mi iyok be ikam yom, tokombot kini ma irao kezem kar tana.

12 Sombe kasala ruumu, to koso paka tomtom bizin ta kembei. Koso:‘Merere ko imboro yom ma kombotambai!’ 13Mi sombe zin tikam yommilelen ambai piom, inako pombolŋanatiom tana imbotmbot se kizin. Misombe tikampe yom som, nako pom-bolŋana tana imiili ma ima tiommini.14 Mi sombe zin tomtom ki kar sa,som ruumu sa tikam yom som, mititit yom, na kezem zin ma timboren,mi kitirke ululu pa kumbuyomma isulene.✡ 15Nio aŋso kat piom: Indeeŋembeŋ kaimer ma Anutu isombe iurkadoono pizin tomtom, na kar tanako tikam kadoono sananŋana ma ilippizin Sodom ma Gomora.✡

Naŋgaŋ ki Yesu ko tindeeŋepataŋana

(Mt 24:9-14; Mk 13:9-13; Lu 21:12-19)16 “Keleŋ. Niom kembei sipsip ta

iŋgi be aŋgo yom ma kala kombot lame malmalŋan mazwan. Tana kerebe kakam kat ŋgar mi koto mbuluta ŋgeezeŋana men.✡ 17 Pa tomtomkola tikam yom ma tipamender yompa sua, mi tibalis yom lela lupŋanakizin murin. 18 Mi ko tikam yom matipamender yom su zin peeze kan mizin king keren uunu tomini. Paso,niom kototo yo tau. Tamen mbulutana ko iwe zaala piom be keswenio zoŋ mi kopombol sua tio ila zinpeeze kan matan mi wal boozomen taYuda somŋan i matan tomini.✡ 19Misombe tikamyommi tipamender yomla zin bibip matan be titiiri sua tiom,na kopoyom rru mi motoyom rru suatabe koso i pepe. Pa indeeŋe ta sotiwisese yom, na Anutu itunu ko isoyompa sua tabe koso i. 20Tana ituyomko koso sua som. Pa Tomoyom AnutuBubuŋana, ta ko ikam ŋgar piom miiso yom pa sua tabe koso i.✡

21 “Tomtom ko tiur toŋmatiziŋkizin ila zin bibip naman be tipunzin ma timetmeete. Mi zin kolman

✡ 10:5: Yo 4:9; Ŋgo 13:46 ✡ 10:6: Mt 15:24 ✡ 10:8: Ŋgo 20:33+ ✡ 10:10: Lu 10:7; 1Kor 9:7+;1Tim 5:18 ✡ 10:14: Ŋgo 13:51, 18:6 ✡ 10:15: Mt 11:24; Yud 7 ✡ 10:16: Lu 10:3; Ŋgo 20:29;Ro 16:19; 1Kor 15:32 ✡ 10:18: Ŋgo 26:21+, 27:24 ✡ 10:20: Kam 4:12; Ŋgo 4:8

Page 20: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 10:22 17 Matai 10:38ko tikam ta kembena pa lutun bizin.Zin naŋgaŋ ko tizooro taman ma nanbizin, mi tiur zin la zin bibip na-man be tipun zin ma timetmeete to-mini. 22 Mi tomtom ta boozomen kotiwe koyom koi. Paso, niom kototoyo tau. Tamen tomtom ta sombeikiskis urlaŋana kini ma ila indeeŋeka swoono, na Anutu ko ikamke i maimbot ambai.✡ 23Niom sombe kakamuraata isu kar sa mi zin tiseeze mo-toyom, na koko ma kala pa kar toro.Pa nio aŋso kat piom: Niom ko kakamuraata pa kar ta boozomenkizin Israelma imap zen, mi Tomtom Lutuunukola imar.

24“Naŋgaŋ ta buri ikamamŋgar na,ni irao ilip pa kolman ta ipaute i nasom. Mi mbesooŋo ta kembena. Koirao ilip pa biibi kini na som.✡ 25Tanambulu ta so tikampakolman ta ipautei, inako tikam pini tomini. Mi mbe-sooŋo ta kembena. Mbulu ta so tikampa biibi kini, inako tikam pini tomini.Tana sombe tipaata zaana Belsebul* ise ki tomtom ta iwe mataana palupŋana sa, nako tipasaana wal kinizan tomini ma isaana kat.”✡

Tomoto Anutu itutamen(Lu 12:2-9)

26 “Tana nio aŋso piom: Komotozin tomtom pepe. Pa koroŋ zukŋanta boozomen na, Anutu ko ipeeze maborok su. Mi koroŋ turkeŋan, in-ako kaimer ni iswe ma ipet kat mat.27Tana sua ta aŋso piom la zugut lenena, kozo keswe ma ipet mat pa aigule.Mi sua ta aŋburum pa ila talŋoyomna, kala ma kosoyaara su kar keteene.28 Mi zin wal ta tiso tipun yom makemetmeete na, komoto zin pepe. Pazin sombe tipun yom ma kemeete,ina imap ta tina. Kaimer na, tiraobe tikam kosa sa pa kunuyom matayaryaaraŋana na som. Mi Anutu, tokomoto i. Pa ni mburaana biibi. Irao

be ipasaana tomtom kuliini ramakikunuunu, mi iziiri i ma ila imbot karsanaana.✡

29 “Kere. Man kimbinbin ina koroŋsorok. Irao be tiŋgiimi ru pa patsiŋsiŋŋana tamen ŋonoono. TamenTomoyomAnutu, ni irao izem tasamaimeete sorokmi itop su toono na som.30-31 Mi niom na, ndomoyomŋoyom.Kilip pizin man. Uteyom runrun na,Anutu inin ma imap. Tana komotokoyom pepe.✡

32 “Sombe tomtom sa iswe kem-bei ni iwe leŋ ila iwal matan, inakonio tomini aŋswe i kembei ni naŋgaŋtio ila Tamaŋ ta imbot kar saamba amataana. 33Tamen, sombe tomtom saiwatkaala nio zoŋ ila iwal matan, in-ako nio tomini aŋwatkaali ila Tamaŋta imbot kar saamba a mataana.✡

Yesu ko iwe uunu pizin tomtom betiparyapaala zin

(Lu 12:51-53, 14:26-27)34 “Niom koso nio aŋmar be aŋlup

zin tomtom ma lelen iwe tamen. Inasom. Pa nio ko aŋwe uunu pizin betikam malmal mi tiparyapaala zin matimbot ndelndelŋa.35 Ko aŋkam ma pikin tomooto ziŋan

taman bizin tilup zin minisom.

Mi pikin moori ta kembena. Ko ziŋannan bizin tilup zin mini som.

Mi moori ulaŋan ziŋan rwon mooribizin ko tilup zin mini som.

36 Mi toŋmatiziŋ uunu tamen, nakotiparwe kan koi.✡

37 “Tomtom ta so leleene ilip panaana ma tamaana, mi iur leleenepio pe som, inako irao be iwe naŋgaŋtio na som. Mi sombe tomtom sani leleene ilip pa lutuunu bizin, miiur leleene pio pe som, ina ni to-mini ko irao be iwe naŋgaŋ tio som.38 Mi sombe tomtom sa ikwaara ke

✡ 10:22: Tur 2:10 ✡ 10:24: Lu 6:40; Yo 13:16, 15:20 * 10:25: Zin Yuda tiwatwaata biibi kizinbubuŋana sananŋan zaana be Belsebul, bekena tipamiaŋi. Zaana tana ka uunu ta kembei: ‘Biibi kizinlokon.’ ✡ 10:25: Mt 9:34, 12:24 ✡ 10:28: Yems 4:12 ✡ 10:30-31: Mt 6:26 ✡ 10:33: Mk8:38; Lu 9:26; 2Tim 2:12 ✡ 10:36: Mika 7:6 † 10:38: Ke pambaaraŋana, ina sua tooroŋana papataŋana boozomen ta ise kiti pa Krisi zaana. ✡ 10:38: Mt 16:24+; Mk 8:34+; Yo 12:25

Page 21: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 10:39 18 Matai 11:12pambaaraŋana kini † mi ito yo som,inako ni irao be iwe naŋgaŋ tio nasom.✡ 39Tomtom ta sombe ikamŋgarbiibi pa itunu kuliini men, inako ikammbotŋana ŋonoono ta ki Anutu i som.Mi tomtom ta sombe izem kat itunupio, inako ikammbotŋanaŋonoono taki Anutu i.

Tu'uuluMerere wal kini. Naso takamlende kadoono ambaiŋana

(Mk 9:40-42)40 “Sombe tomtom sa ikam yom

mi iuulu yom pa uunu tau kewe leŋ,ina ni ikam yo tomini. Mi sombeikam yo, nako ikam Ni ta iŋgo yo maaŋmar i tomini.✡ 41 Tana tomtomsa isombe ikam Anutu kwoono sami iuuli pa uunu tau ni imar paAnutu zaana, inako ikam kadoonoambaiŋana raraate kembei ta Anutukwoono tana. Mi sombe tomtomsa ikam tomtom ndeeŋeŋana sa miiuuli pa uunu tau tomtom tana nitomtom ndeeŋeŋana, inako zirutikam kadoono ta Anutu ikamampizin wal ndeeŋeŋan. 42 Nio aŋsokat piom: Sombe tomtom sa ikamyok lomoŋana risa pa naŋgaŋ tiosorokŋana tasa pa uunu tau niiwe naŋgaŋ tio, na Anutu ko iraomataana mbeleeli na som. Kaimerni ko ikam tomtom tana le kadoonoambaiŋana.”✡

11Yoan iŋgo naŋgaŋ kinima tila ki Yesu(Lu 7:18-35)

1 Yesu isope naŋgaŋ kini laamurumi ru ma imap, to izem lele tana, miimaŋgama ila pa kar pakan ki Galilea,be ipaute zin tomtom mi ikam Anutusua kini pizin.

Yoan iŋgo naŋgaŋ kinima tila ki Yesu2 Yoan, tomtom ki yok kamŋana,

ni imbotmbot lela ruumu sanaanaleleene, mi ileŋleŋ Krisi uruunu pauraata ta ni ikamam. Tana iŋgo naŋ-gaŋ kini pakanma tila ki Yesu.✡ 3Tila

tipet kini, to tiwi i ma tiso: “Ulaaŋatabe imar i, ina nu tau? Som amsatomtom toro?”✡

4 Yesu ipekel kwon ma iso: “Suata keleŋleŋ mi uraata ta kerre i,kimiili ma kala, to koso Yoan pa.5 Koso pini ta kembei: Matan pisŋantire lele, mi narapeŋan timaŋga mitipa. Kulin mbetmbeeteŋan na, kuliniŋgeeze mini. Mi talŋan munŋantileŋ sua. Zin ta timetmeete kek na,timaŋga mini, mi uruunu ambaiŋanailala pizin wal sorrokŋan ta timbotŋoobo na.✡ 6 Mi tomtom ta sombeleleene iwe ru pio som, mi ikiskisurlaŋana kini, na ni ko leleene ambaipa kampeŋana ki Anutu tabe ise kinii.”✡

7-8Yoan naŋgaŋ kini timiili ma tila,to Yesu iso pizin iwal biibi pa Yoanma iso: “Indeeŋe ta kala lele bil-imŋana be kere Yoan na, koso ko keresokorei? Me wiini ta miiri ipamirrii? Som tomtom sa ta iru pa mburuambaimbaiŋan? Ina som. Pa zinwal ta tirru pa mburu ta kembenana, zin timbotmbot raama zin bibiplela ruumu kizin. Irao tizem murinndabokbokŋan tana na som.✡ 9 Lak!Kala be kere sokorei? Anutu kwoonosa, na? Mi keleŋ. Nio aŋso kat piom:Yoan tina, ni zaana ruk ten ŋana paAnutu kwoono bizin ta boozomen.✡10 Ina ni ta tibeede ka sua pataaŋa kekta kembei:Re. Nio ko aŋgo tomtom tasa be iwe

kwoŋ.Mi ni ta ko imuuŋgu pumi iurpe zaala

pu.✡11 “Nio aŋso kat piom: Wal

boozomen ta nan bizin tipeebe zinsu toono ti na, tasa zaana biibi ma ilippa Yoan ta yok kamŋana ka tomtomna som. Tamen tomtom sorokŋanasa, isombe ikilaala kat peeze ki karsaamba mi imbot lela, na ni ilip paYoan. 12 Indeeŋe ta Yoan tana imaŋgapa uraata kini mi imar na, peeze ki

✡ 10:40: Mk 9:37; Lu 10:16; Yo 13:20 ✡ 10:42: Mt 25:40; Ibr 6:10 ✡ 11:2: Mt 14:3 ✡ 11:3: Mal3:1 ✡ 11:5: Yesa 29:18, 35:5+, 61:1 ✡ 11:6: Mt 13:57, 26:31 ✡ 11:7-8: Mt 3:5, 6:29 ✡ 11:9:Lu 1:76 ✡ 11:10: Mal 3:1; Mk 1:2

Page 22: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 11:13 19 Matai 11:30

kar saamba, ikamam be per se mat.Mi wal pakan tikam kaisiigi pa.✡13 Tutu mi sua boozomen ta muŋguAnutu kwoono bizin tiso pa koroŋtabe ipet i, ina imar imap su ta Yoan.✡14 Mi be kuurla sua kizin, so kikilaalata kembei: Ilia ta muŋgu tisombekaimer ko imiili mini na, ina tiso seki Yoan tau.✡ 15 Niom so talŋoyom,na keleŋ sua tio ti mi kakam ŋgar pa.”

16 Yesu ikam sua tooroŋana ti maiso: “Iŋgi ko aŋso parei pizin wal takoozi timbotmbot i? Wal ti pareiŋan?Zin kembei pikin ta timbutultul isukar keteene, mi tiboboobo la pa waenbizin ma tiso:17 ‘Niam amse kombom piom,mi niom karak som.Mi ambo lelaŋ,mi niom kataŋ som.’

18 “Pa Yoan imar na, igabgaaba zintomtom pa baen winŋana mi kinikanŋana na som. Tamen tomtom le-len pini som, mi tisombe ni bubuŋanasananŋana izeebi. 19 To Tomtom Lu-tuunu imar, mi ikanan mi iwinin. Mini tomini, tomtom lelen pini som, mitisombe: ‘Iŋgi to ta igabgaaba zin walsananŋan mi zin ta tiyyo takesŋani, mi ziŋan timbel kini kanŋana mabaen winŋana.’ Tamen Anutu ŋgarkini, ina indeeŋe men. Kere mbulu taŋgar kini ipiyotyooto, to kikilaala.”✡

Yesu iyaamba kar pakan ki Galilea(Lu 10:13-15)

20 Kar pakan na, Yesu imbel moskamŋana pizin kek. Tamen zin tiurlakini som, mi titooro lelen som. Tanaisu to iyaamba zin. 21 Iso: “Oora, niomKorazin koyommiBetsaida koyomna,tembel yom kek! Mos bibip ta tipetsu kar tiom na, kozobe zin wal matanmunŋan ki kar Tiro ma Sidon tirekoroŋ sa ta kembei, so lelen ipata pasanaana kizin ma tiŋgun muuŋgu pa,mi titooro lelen ta alok kek.✡ 22 Nioaŋso piom. Indeeŋe mbeŋ kaimer ma

Anutu isombe iur kadoono pizin tom-tom, na ni ko leleene imiili ri pizin.Tamen niom, nako som kat.

23 “Mi niom Kapenaum koyom na,niom koso Anutu ko iwit yom makasala kar saamba. Som kat! Niomko kusula ta kar sanaana a. Pa niomkembel uraata bibip reŋana kek. Mibe muŋgu zin Sodom kan tire mosboozomen ta kembei, so ra, tila lensom, mi kar Sodom imbotmbot men.24 Nio aŋso kat piom. Indeeŋe mbeŋkaimer, mi Anutu isombe iur kadoonopizin tomtom, nako leleene imiili ripizin. Tamen niom, nako som kat.”✡

Yesu ko iuulu iti be ketende su(Lu 10:21,22)

25 Indeeŋemazwaana tana, Yesu isumi iso: “O Tamaŋ, nu ta Merere kisaamba mi toono, nio aŋpakuru. Pakoroŋ ta nu turke pizin wal ŋgarŋan,ina nu swe pizin wal ta len ŋgar biibisomma kembei ta zin pikin i. Tabe zintimbot mat pa.✡ 26 E, Tamaŋ, ina nuitum lelem tau. 27Koroŋ tamunŋaanamen, ta Tamaŋ iur mar nomoŋ kek.Tomtom sa kuliini irou kat Lutuunusom. Tamaana ituta. Mi Tamaanata kembena. Tomtom sa kuliini iroukati som. Lutuunu itutamen, mi zintau Lutuunu leleene be iswe Tamaanapizin na, zin men tina ta tiute i.”✡

28 To Yesu iso mini ma iso: “Niomwal ta kembel uraata mi kabadbaadapataŋana boozomen na, kamar tiomibe aŋuulu yom ma keteyom isu.✡29 Kagaaba yo, mi kakam ŋgar imartio. Nio ituŋ ko aŋpakiiri yom pambulu tio. Naso itiŋan tapa raraatekembei bapalo ru ta tikamam uraataila mbata i, mi aŋpamarra pataŋanatiom, mi aŋkam yom ma keteyomisu. Pa nio tomtom luumuŋoŋ mi leŋŋgerŋoŋ. 30 Tana nio sombe aŋkampeeze piom mi kagaaba yo ma itiŋantapa raraate, inako ipata piom som.Mi uraata tabe aŋkamma ise tiom, inaraurauŋana.”✡

✡ 11:12: Lu 16:16 ✡ 11:13: Ro 10:4; Ibr 8:13 ✡ 11:14: Mal 4:5; Mt 17:10+; Mk 9:11+ ✡ 11:19:Lu 5:29+, 15:1+ ✡ 11:21: Yona 3:6 ✡ 11:24: Mt 10:15 ✡ 11:25: 1Kor 1:26+ ✡ 11:27: Mt28:18; Yo 3:35, 10:15, 17:2 ✡ 11:28: Yer 31:25; Mt 12:20 ✡ 11:30: 1Yo 5:3

Page 23: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 12:1 20 Matai 12:1812

Yesu ta imborro aigule potomŋana(Mk 2:23-28; Lu 6:1-5)

1 Indeeŋe aigule potomŋana tabezin Yuda keten su pa na, Yesu ziŋannaŋgaŋ kini tiwwa pa zaala ta ila pakini wit lene. Mi naŋgaŋ kini petelzin. Tana tiwwa ma tila, mi tikeweŋonon pakan mi tikanan. 2 Mi tutukan pakan tire zin, to timaŋga mitiso pa Yesu. Tiso: “Ai re. Iŋgi saaigule potomŋana tabe ketende su pai! Naŋgaŋ ku tina tikewe wit ŋononpaso? Mbulu ta kembei, tutu iŋgalsekpa.”✡

3-4 To Yesu ipekel kwon ma iso:“Sua ta iso pamazwaana ta king Dabitziŋan wal kini petel zin ma tiru zalanna, niom kapaata som? Sua tana isota kembei: Mazwaana tana, Dabit ilelabeeze ki Anutu, mi ikan narabu po-tomŋana ta tiurur la Anutu kereeneuunu na. Narabu tana, ka ŋgalsek-iŋana. Pa tutu iso zin patoronŋanakan men ta tirao be tikan. Mi som.Dabit ikam ma ikan, mi ikam pizinwal kini ma tikan tomini. Mi kasua sa som.✡ 5 Mi sua ta tutu isopa uraata kizin patoronŋana kan natomini, niom kapaata som? Aigulepotomŋan boozomen tabe ketende supa i, na zin tikamam uraata lela UrumMerere. Tana zin tomini timololoaigule tana ka tutu. Tamen len uunusa pa mbulu kizin tana som. Kerekek?✡ 6 Mi nio aŋso kat piom: Ko-roŋ ta ilip pa Urum Merere, ta kooziimbotmbot ti. 7 Anutu sua kini isota kembei: ‘Nio leleŋ ilip pa mbuluki muŋaiŋana. Mi patoronŋana na,aŋkamam ŋgar pa pe som.’ Mibekikilaala kat sua ti uunu, so irao kaŋ-gal sorok naŋgaŋ tio matan na som.Zin len uunu sa isaana som.✡ 8 Paaigule potomŋana tabe ketende su pai, Tomtom Lutuunu ta imborro.”✡

Yesu iurpe tomtom nama kaa-maŋana pa aigule potomŋana

(Mk 3:1-6; Lu 6:6-11)9Yesu izem lele tina, mi ila ma ilela

lupŋana muriini kizin. 10 Mi tomtomnama kaamaŋana ta, ni imbotmbotlela lupŋana tana tomini. Mi tutu kanpakan ta ziŋan timbotmbot na, zintiso titoombo Yesu. Beso imolo aigulepotomŋana tabe keten su pa i ka tutu,tonabe iwe le uunu be tiŋgal mataanapa. Tana tisu to tiwi i. Tiso: “Lak,tutu kiti iso parei? Irao be tuurpezin tomtom ma nin ambai pa aigulepotomŋana tabe ketende su pa i, somsom?”✡

11 Yesu ipekel kwon ma iso: “Parei,sombe tiom tasa le sipsip tamenŋonoono, mi sipsip kini tana itopsula toono sumbuunu pa aigule po-tomŋana tabe ketende su pa i, koikeeni ma ise som? Som. Koikeeni ma ise.✡ 12 Mi iti tomtomna, tilip pizin mbili. Tana iti sombetu'uulu zin tomtom pa aigule po-tomŋana tabe ketende su pa i, natomolo tutu som.” 13 Tona iso patomtom nama kaamaŋana tina maiso: “Swooro nomom.” Beso iswooronamaana na, ambai kembei ta na-maana toro. 14Tabe zin tutu kan tanatizem lupŋana muriini, mi tila matilup zin mi timbuuru kana be tipunima imeete.✡

Yesu, ni Anutu mbesooŋo kini15Mi Yesu, ni ikam la pa ŋgar kizin

tutu kan kek. Tana izem lele tinami ila lene. Mi iwal biibi ta titoi ma ziŋan tila. Mi Yesu iurpewemeteŋan kizin ta boozomen ma ninambai. 16 Mi iŋgalsek pizin be tisweuruunuma ipet mat pepe. 17Tana suata muŋgu Anutu kwoono Yesaya isona, iur ŋonoono. Sua ta kembei:18 Kere mbesooŋo tio taiŋgi. Nio ituŋ

aŋroogi,mi leleŋ ambai pini, mi leleŋ pini ilip

kat.Nio ko aŋkam Bubuŋoŋ ma isalakaali.

✡ 12:2: Kam 20:10, 34:21 ✡ 12:3-4: 1Sam 21:1+ ✡ 12:5: Nam 28:9+ ✡ 12:7: Hos 6:6; Mt 9:13✡ 12:8: Kol 2:16-17 ✡ 12:10: Lu 14:3 ✡ 12:11: Lu 14:5 ✡ 12:14: Yo 5:16 ✡ 12:18: Yesa42:1+; Mt 3:17

Page 24: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 12:19 21 Matai 12:34Mi ni ko ipaute zin wal ta

Yuda somŋan i pa mbulundeeŋeŋana ki Anutu.✡19 Kalŋaana ko izalla ma biibisom.

Mi ziŋan zin tomtom ko tiparkamsiloogo pa sua som.

Kalŋaana ko isala mi ipamaala itunuisu kar keteene na som.

20 Zin wal ta pataŋana ipun zinma mburan imap na, ni koikam pataŋana toro sa maisalakaala zin som.

Mi zinwal tamburan ikamambe imapna, ni ko ipayaryaara zin mini.

Mi ko inoknok ta kembena ma iraokoroŋ ta boozomen timapma tito mbulu ndeeŋeŋanaki Anutu.

21 Tana uruunu ko irak ma irao toonota boozomen, mi zin wal taYuda somŋan i ko tiur matanpini mi tipase pini.✡

Tisombe Yesu ikam Sadanmburaana(Mk 3:20-30; Lu 11:14-23)

22 Kaimer to tikam tomtom ta maila ki Yesu. Tomtom tana, bubuŋanasananŋana iru pini, mi ikami mamataana ipis mi kwoono imun. MiYesu iurpe i, tomataana ire lelemi isosua mini. 23 Zin iwal tire mbulu tinana, kwon itaanda pami tiso ta kembei:“Ai, tomtom ti, ko Dabit Lutuunu *som?”

24 Zin tutu kan tileŋ sua tina na,timaŋgami tiso: “A ni, Belsebul ipom-bolmboli, tanata le mburaana be iziirizin bubuŋana sananŋan. Iŋgi biibikizin bubuŋana sananŋan uraata kinitau.”

25 Mi Yesu, ni iute ŋgar kizin kek.Tana iso pizin ma iso: “Parei, lelesa, sombe ka tomtom bizin tibalak mitiparkam malmal pizin, ko lele tanaimbot ambai? Som. Ko isaana. Mikar sa, som ruumu sa, ta kembena.Sombe tikam ta kembei, inako timbotambai som. 26 Sombe Sadan iurur koipa itunuwal kini, mi izirziiri zin, nako

peeze kini imbot ambai be parei?Som. 27 Lak, aŋwi yom. Sombe Belse-bul ta ipombolmbol yo mi aŋzirzi-iri zin bubuŋana sananŋan, na pareipa naŋgaŋ tiom ta tizirziiri zin na?Asiŋ ipombolmbol zin? Sua ta kipiripio, ta imiili pa ituyom mi iswe ŋgartiom sananŋana. 28 Tamen sombeAnutu Bubuŋana ta ipombolmbol yomi aŋzirziiri zin bubuŋana sananŋan,na iŋgi peeze ki Anutu ipet mat maimbot la mazwoyom kek.✡

29 “Parei, ko tomtom sa irao be ilelasorok ruumu ki tomtom ta ni mbu-raana biibi na, mi iyo mburu kini?Som. Bela ipun ruumu katuunu mamburaana imap, mi ipo namaana makumbuunu, tona irao iyo koroŋ kini taboozomen.✡

30“Tomtom ta so igabgaaba yo som,ina iwe koŋ koi. Mi sombe tomtomsa, ni iuluulu yo be aŋluplup zin tom-tom som, na ni kembei iyaŋgwirŋg-wiiri zin.✡ 31 Tana nio aŋso piom takembei: Sanaana ta boozomen kizintomtom, mi sua sananŋan boozomenta tiwirri pa Anutu na, ni irao ireegepizin. Tamen sua sananŋana ta sotipiri pa Bubuŋana Potomŋana, in-ako Anutu ireege pizin na som.✡32 Tana tomtom sa isombe igiibi suasananŋana pa Tomtom Lutuunu, nasanaana kini tina, Anutu ko iraoireege pini. Tamen sombe ipiri suasananŋana pa Bubuŋana Potomŋana,na Anutu ko ireege pini som. Sommasom kat. Ko imbotmbot ma alok.”

Ke ŋonoono ta iswe ke pareiŋana(Lu 6:43-45)

33 Yesu iso mini ma isombe: “Kesa, sombe ipiyotyooto ŋonoono am-baiŋana, to toso ina ke ambaiŋana. Misombe ŋonoono ambai som, to tosoina ke sananŋana. Pa ke ŋonoonota izzwe ke tina pareiŋana. 34 Mootosananŋana lutuunu bizin ta niom na!Ko karao be koso sua ambaiŋana sa

✡ 12:21: Ro 15:12 * 12:23: Sua kizin Yuda ta Dabit Lutuunu na, iswe kembei zin tiso Yesu, ni Mesia.Pa Mesia bela iyooto pa Dabit popoŋana kini. ✡ 12:28: Ŋgo 10:38 ✡ 12:29: Kol 2:15; 1Yo 3:8, 4:4;Tur 20:2 ✡ 12:30: Mk 9:40; Lu 9:50 ✡ 12:31: 1Tim 1:13; Ibr 6:4+, 10:26+

Page 25: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 12:35 22 Matai 12:50ma ipet pa kwoyom na som. Pa le-leyom na, bok pa ŋgar sananŋana.Mi ŋgar ta imbotmbot la lelende taiwedet pa kwondo.✡ 35 Tomtom am-baiŋana, ni leleene bok pa ŋgar am-baiŋana. Tana ipiyotyootombulu am-baimbaiŋan ma iwedet. Mi tomtomsananŋana na, ni leleene bok pa ŋgarsananŋana. Tana ipiyotyooto mbulusananŋan ma iwedet.

36 “Mi nio aŋso kat piom. In-deeŋe mbeŋ kaimer na, Anutu ko ipa-mender zin tomtom, mi iwi zin pasua soroksorok boozomen ta muŋguiwedet pa kwon na, mi iur kadoonopa. 37 Tana itum sua ku ta ko iswe u.Sombe sua ku ambai, nako Anutu ireu kembei lem uunu sa isaana som. Misombe sua ku ambai som, nako lemuunu mi ni iur kadoono pu.”✡

Yona iwe kilalan pa mbulu tabe ipetpa Yesu

(Mk 8:11-12; Lu 11:29-32)38 Yesu iso sua tana ma imap, tona

zin tutu kan mi zin ŋgarŋan ki tutupakan tiso pini ma tiso: “Mos katu-unu, niam amso amre nu tooro mossa! Naso amurla ku.”

39 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Wais, niom tomtom ta koozi kom-botmbot i, niom sananŋoyom kat.Sua ta kumbuk pa Anutu na, kipizilndemeyom pa kek. Pa koso kerekat mos sa pa motoyom, to kuurla.Mi mos kembei ta muŋgu ipet paAnutu kwoono Yona na, mos tamentina ta ko Anutu ikam piom. 40 Niimbot la ye biibi kopoono pa aiguletel. Mi mbulu raraate men ta koipet pa Tomtom Lutuunu. Pa ni koimbot sula toono leleene pa aiguletel.✡ 41 Indeeŋe mbeŋ kaimer maAnutu iso iur kadoono pizin tomtomna, zin Ninibe kan ziŋan zin tomtomta koozi timbotmbot na, ko timaŋga.Mi zin Ninibe kan ko tiŋgal matan.Pa muŋgu zin tileŋ sua ki Yona, mititooro lelen. Mi iŋgi tomtom ta ilip

pa Yona, ta koozi imbotmbot i. Tamentomtom tileŋ la sua kini som.✡

42 “Mi moori zaanaŋana ta muŋguikamam peeze pa lele pakaana tambuleene kat na, ni tomini ziŋanzin tomtom ta koozi timbotmbot i kotimaŋga. Mi ni ko iŋgal matan pazooroŋana kizin. Paso, ni iute Anutusom. Tamen imbel pai pa lelemolomiimar, bekena ileŋ ŋgar ta Anutu ikampa king Salumo na. Mi iŋgi tomtomta ilip pa Salumo, ta koozi imbotmboti.”✡

Sua tooroŋana pa bubuŋanasananŋana ta ila mi imiili mini

(Lu 11:24-26)43 Mi Yesu iso pizin mini ma iso:

“Bubuŋana sananŋana sa, sombe irupa tomtom sa mi iyooto mini, inakoiwwa le sorok pa lele bilimŋanami irumuriini sa be keteene isu. 44Mi sombeiruma som, nako iso: ‘A, iŋgi ko aŋmi-ili ma aŋla aŋlou muriŋ muŋguŋanamini!’ Mi so imiili ma ila na irekembei tiurpe ma tisiiri ma iŋgeezekek,mi ikolkolma imbotmbot, 45nakoila mini mi iyo waene bizin lamatami ru tomen ta tilip pini pa mbulusananŋana na, ma ziŋan timar mitiru pa tomtom tana ma timbotmbot.Tabe ni isaana kat. Muŋgu na pe som.Mi iŋgi be isaana ma isaana kat. Zinwal sananŋan ta koozi timbotmboti, na mbulu raraate men ta ko ipetpizin.”✡

Yesu naana mi toŋmatiziŋ kini(Mk 3:31-35; Lu 8:19-21)

46Yesu ikamam sua pizin iwal biibima imbotmbot, mi naana ziŋan tiziinibizin timar tipet. Timbot mat mi tisotire i. 47 Tana tomtom ta, iso pini maiso: “Ai, nom ma tizim bizin ta timartimbotmbotmat a. Mi lelen be tire u.”

48 Yesu ipekel kwoono ma iso:“Anaŋ ma tiziŋ bizin ziŋoi?” 49 Tonaisara namaana ila kizin naŋgaŋ kinimi iso: “Wal ti, ta nio anaŋ ma tiziŋbizin. 50 Pa zin wal ta so titoto Tamaŋ

✡ 12:34: Mt 3:7, 15:18 ✡ 12:37: Yems 3:2 ✡ 12:40: Yona 1:17 ✡ 12:41: Yona 3:5 ✡ 12:42:1Kin 10:1+ ✡ 12:45: Yo 5:14; Ibr 6:4+; 2Pe 2:20+ ✡ 12:50: Yo 15:14+; Ro 8:29; Ibr 2:11+

Page 26: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 13:1 23 Matai 13:17ta imbotmbot saamba a leleene, inazin ta tiwe nio anaŋ mi tiziŋ mi luŋribizin.”✡

13Sua tooroŋana pa kini iweniwen

tiyaaraŋana(Mk 4:1-20; Lu 8:4-8)

1 Indeeŋe aigule tana na, Yesu izemruumu, mi ipa ma isula pa tai Galilea.To mbuleene isu peende mi ikamamsua pizin tomtom. 2Molo somna, iwalbiibi timarma timokor la kini. Tabe niilu i se wooŋgo mi mbuleene isu, mitipuzuuru wooŋgo ma iperae ŋana ri.Mi zin iwal biibi tana timaramraamasu peende be tileŋ sua kini. 3Mi Yesuiso zin pa koroŋ boozomen ila suatooroŋan. Iso pizin ta kembei:

“Lwoono ta na, tomtom ta, ni ikamkini iweniwenmi ilamokleene kini beitiyaara. 4 Itiyaryaarama ila na, pakantitoptop su zaala keteene. Mi mantimar ma tire su pa, to tiŋa kan matila. 5Mi pakan na, titoptop su toonota raŋ biibi imbot meleebe na. Tanakarau men mi tindomdom. 6 Besozoŋ ise ma mataana kat, to run imellema timetmeete. Paso, toono biibisom, tana uran isula kat toono leleenesom. 7 Mi pakan na, titoptop sutoono pakaana ta worwooro matan-matanŋan tindomdom pa i. Besowooro tindom na, tikaukau kini tanama isaana. 8Mi pakan na, titoptop sutoono pakaana ta ambaiŋana. Tanatise ambai ma tiur ŋonoono. Kiinipakan tiur ŋonon boozo, pakan boozokat, mi pakan boozo ma ilip.” 9 MiYesu ipemet sua kini ma iso: “Niomso talŋoyom, na keleŋ sua timi kakamŋgar pa.”

Uunu ta Yesu ikamam sua ila suatooroŋan

(Mk 4:10-12; Lu 8:9-10)10 Kaimer mana naŋgaŋ kini timar

kini mi tiwi i. Tiso: “Parei ta nukamam sua pizin tomtom ila suatooroŋan men?” 11 Yesu ipekel kwonma iso: “Muŋgu peeze ki kar saamba

na, ka ŋgar turkeŋana. Mi iŋgi Anutuisombe ipeeze ŋgar tana ma imbotmat piom. Miwal pakan na, ni leleenebe ipeeze ma imbot mat pizin som.✡12 Pa tomtom ta sombe ileŋ sua kiAnutu mi iurla, nako Anutu ikam leŋgar pakan ma isala ki, bekena tom-tom tana irao kat pa ŋgar. Tamenni ta ileŋ, mi iurla som na, ŋgar kinimusaari tina, Anutu kola itatke pini.✡13 Tana uunu tau aŋkamam sua pizinila sua tooroŋan men, ina ta kembei:Matan irre, mi tikilaala som.Mi talŋan ileŋleŋ, tamen tikam kat

ŋgar pa ka uunu som. ✡14 Tana sua ki Anutu kwoono

Yesaya iur ŋonoono ise kizin. Suata kembei:Niom ko kuŋgun talŋoyom ma

keleŋleŋ sua.Tamen ko kakam ŋgar pa ka uunu

som.Mi ko kerre pa motoyom.Tamen ko kikilaala som.✡ 15 Paso,

wal ti ŋgar kizin imbol kat, milelen be tikilaala som.

Tana sua ta talŋan ikamamna, tileŋ lasom.

Mi tipumun matan, tabe tire som.Mi be lelen be tikam kat ŋgar, so

matan ire, mi tileŋ la sua tatalŋan ikamamnami tikilaala.

To titooro lelen mi aŋurpe zin.16 “Mi niom na, leleyom ambai pa

kampeŋana ta ise tiom. Paso, koroŋta niom kere ki motoyom mi keleŋkat pa talŋoyom, ina ipei ŋgar tiomkek.✡ 17Pa nio aŋso kat piom: MuŋguAnutu kwoono bizin boozo ziŋan walkini ndeeŋeŋan pakan lelen ilip betire koroŋ ta niom kerre i. Tamen tiresom. Mi lelen be tileŋ koroŋ ta niomkeleŋleŋ i. Tamen tileŋ som.”

Yesu ipeeze sua ta ni itooro pa kiniiweniwen tiyaaraŋana

(Mk 4:13-20; Lu 8:11-15)✡ 13:11: 1Yo 2:27 ✡ 13:12: Mt 25:29; Mk 4:25; Lu 19:26 ✡ 13:13: Lo 29:4 ✡ 13:14: Yesa6:9+; Yo 12:39+; Ŋgo 28:25+ ✡ 13:16: Lu 10:23+

Page 27: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 13:18 24 Matai 13:3518Mi Yesu iso mini ma iso: “Keleŋ!

Sua tooroŋana ta aŋkam pa tom-tom ta itiyaara kini iweniwen na, kauunu ta kembei. 19 Kini iweniwenta titoptop su zaala keteene, ina isekizin wal ta tileŋ sua pa peeze kikar saamba, mi tamen ipei ŋgar kizinsom. Tabe Tomtom Sanaana imarma itatke sua ta tileŋ na. 20 Mi kiniiweniwen ta titoptop su toono ta raŋbiibi imbot pa meleebe na, ina isekizin wal ta tileŋ Anutu sua kini, miloŋa men tikan la mi menmeen zinpa. 21 Tamen sua tina isula kat palelen som. Tana pataŋana sa isombeindeeŋe zin, som sua ki Anutu iweuunu pa wal pakan be tiseeze matan,to loŋa men mi tizem urlaŋana kizin.22 Mi kini iweniwen ta titoptop sulele ta worwooro matanmatanŋantindomdom pa i, ina ise kizin walta tileŋ sua ki Anutu, mi tamentikam ŋgar biibi mete pa koroŋ kitoonomamatan berber pa koroŋ boz-boozo. Tabe koroŋ soroksorok tinaikaukau zin ma urlaŋana kizin ipiy-ooto ŋonoono ambaiŋana sa som.✡23 Mi kini iweniwen ta titoptop sutoono ambaiŋana na, ina ise kizin walta tileŋ la sua ki Anutu mi tikam ŋgarpa. Tabe urlaŋana kizin ipiyooto kaŋonoono. Pakan tipiyooto uraata am-baimbaiŋan boozo, pakan boozo kat,mi pakan boozo ma ilip.”✡

Sua tooroŋana pa ro sananŋana taise pa mokleene

24To Yesu ikam sua tooroŋana toropizin. Iso: “Peeze ki kar saambana, ka mbulu kembei tomtom tauikam kini iweniwen tau ambaim-baiŋan ma ipaaza sula mokleene kini.25 Mbeŋ ma zin tikeene, mi ka koiimarmi ikam ro sananŋana iweniwenmi ipaaza sula mokleene tana tominiraama kini ambaimbaiŋan. To iko maila lene. 26 Beso kini tina indom maise, na ro ise ramaki. 27 Tana zinuraata kan tilama tisotaaramokleenekatuunu. Tiso: ‘Biibi, nu paaza kiniiweniwen ambaimbaiŋan men. Parei

ta ro sananŋan taiŋgi tise tomini?’28 Ni ipekel kwon ma iso: ‘Inako koŋkoi sa ma koroŋ.” Tana zin uraatakan tiwi i ma tiso: ‘Kenako parei?Ko amla ma ampuru ro sananŋan matila len?’ 29 To ni ipekel kwon maiso: ‘E-e, kembena pepe. Timbot takembena. Kokena kupuru ramaki kiniambaiŋana. 30 Kezem zin ma timbotma irao gorgor ki kini ŋgaamaŋana.Tonabe tikilaala kat zin. Pa nio koaŋso pizin uraata kan be tipuru zinmuŋgu ma tipezekat, mi tigiibi salayou. Mana kaimer to tila tikam kiniŋonoono, mi tindou lela diditu tio.”✡

Sua tooroŋana pa mastet(Mk 4:30-32; Lu 13:18-19)

31To Yesu ikam sua tooroŋana toropizin. Iso: “Peeze ki kar saambana, ka mbulu kembei mastet iweenemusaari ta tomtom ikammi ila ipaazasula mokleene kini. 32 Koroŋ tinana somto kat pa koroŋ iweniwen taboozomen. Tamen sombe indomma ise, na isala ma ilip pa zeereboozomen ma iwe kembei ta ke i, miiur namannaman boozo. Tana zinman tila ma tipo len ŋgini isala.”✡

Sua tooroŋana pa yis(Lu 13:20-21)

33 Mi Yesu ikam sua tooroŋanataiŋgi pizin tomini. Iso: “Peeze ki karsaamba na, ka mbulu kembei ta yis.Sombemoori sa ikammi itooro raamapalawa, to koroŋ ri tana irao izil papalawa biibi ma imap.”

34 Sua ta boozomen tana Yesu ikampizin iwal biibi ila sua tooroŋan men.Mi iswe kat pizin som. 35 Tana sua kiAnutu kwoono iur ŋonoono. Sua takembei:Kwoŋ ko ikaaga mi aŋkam sua pizin

tomtom ila sua tooroŋanmen.Indeeŋe Anutu iur saamba mi toono,

mi imar indeeŋe koozi na, ko-roŋ pakan ike.

Mi nio ko aŋpeeze ka ŋgar ma ipetmat.✡

✡ 13:22: 1Tim 6:9-17; 2Tim 4:10 ✡ 13:23: Yems 1:25 ✡ 13:30: Mt 3:12 ✡ 13:32: Mt 24:14✡ 13:35: Mbo 78:2

Page 28: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 13:36 25 Matai 13:54Yesu ipeeze sua ta ni itooro pa ro

sananŋan36 Yesu izem iwal biibi tana, mi ila

pa ruumu, to naŋgaŋ kini tila kini mitiwi i. Tiso: “Sua ta nu tooro pa rosananŋana na, peeze ka uunu piam.”

37 Tana Yesu iso: “Tomtom taipaaza kini iweniwen ambaimbaiŋanna, Tomtom Lutuunu tau. 38Mi mok-leene, ina toono ti. Mi kini iweni-wen ambaimbaiŋan, ina zin wal tatitoto peeze ki kar saamba. Mi rosananŋan, ina zin tau titoto peeze kiTomtom Sanaana.✡ 39 Tomtom tanaka koi ta ipaaza ro sananŋan isulamokleene, ina Tomtom Sanaana. Migorgor ki kini ŋgaamaŋana, ina toonoswoono. Mi zin uraata kan, ina zinaŋela. 40 Indeeŋe toono swoono, nakotikam pizin wal sananŋan kembei tazin uraata kan tikam pa ro sananŋantana. Ko tilup zin mi tipiri zin salayou ma ikan. 41 Pa Tomtom Lutu-unu ko iŋgo zin aŋela kini be tiyowal boozomen ta timololo tutu na,mi zin wal ta tiyaryaaru zin tomtomma titoptop pa sanaana na. Kokenatigaaba zin wal ta timbot lela peezekini leleene.✡ 42 Mi ko tipiri zin sulayou sananŋana leleene, to tiyeryerma zoŋon ŋekŋek ma timbotmbot.✡43 Mi zin wal ndeeŋeŋan ki Anutu,nako kan azuŋka biibi kembei ta zoŋ,mi timbotmbot lela kar ki TamanAnutu. Niom sombe talŋoyom, nakeleŋ sua tio ti mi kakam ŋgar pa!”✡

Sua tooroŋana pa tomtom ta indeeŋekoroŋ ndabokŋana

44 Mi Yesu iso mini ma iso: “Peezeki kar saamba na, ka mbulu kembeita tomtom ta iwwa pa lele pakaanatama indeeŋe koroŋ ndabokŋana kat.Tana ikel toono, mi iturke koroŋ tanama imbot. To ila raama menmeeni,mi ikam koroŋ kini ta boozomen maiŋgomoono zin lup, bekena iŋgiimitoono tana ramaki koroŋ tana ma iwelene.

Sua tooroŋana pa natabu

45 “Mi peeze ki kar saamba na, kambulu kembei ta tomtom tau irrunatabu ndabokŋana kat be iŋgiimi.46 Sombe indeeŋe tasa ta ambaiŋanakat, inako ila mi iŋgomoono koroŋkini tamunŋaanamen bekena iŋgiiminatabu tana ma iwe lene.

Sua tooroŋana pa pu47 “Mi peeze ki kar saamba na, ka

mbulu kembei ta pu ye tau zin walye kan tila tipiri sula tai mi tiraara.Mi ye matakiŋa boozo tila titi la putana. 48 Ye sombe tila pu ma sik, towal ye kan tiyaaru ma tilela peende.Tona tikinke zin ye pa pu, mi tipit-peleele zin ma tila ndelndelŋa. Yeambaimbaiŋan, to tiyo zin sula ŋga-mar. Mi sananŋan na, tipiri zin matila len. 49 Indeeŋe toono swoonona, mbulu raraate men ta ko ipetpizin tomtom. Pa Anutu aŋela kini kotisu ma tipitpeleele zin tomtom. Walambaimbaiŋan ko tila ndel, sananŋantila ndel. 50 Tona zin ko tipiri zinwal sananŋan sula you leleenema youikan zinma tiyeryermi zoŋon ŋekŋekma timbotmbot.”✡

Sua pemetŋana51 Yesu iso sua ma imap, to iwi zin

naŋgaŋ kini ma iso: “Parei, sua taaŋzzo na, kakam ŋgar pa ma imap?”Mi zin tiso: “E, niam amkam ŋgarpa kek.” 52 To ni ipekel kwon maiso: “Tana zin ŋgarŋan ki tutu ta soŋgar kizin ipet mi tito peeze ki karsaamba, na zin ko tirao be tipaute zintomtom pa sua muŋguŋana mi suapopoŋana tomini. Kembei ta ruumukatuunu tau iweene koroŋmuŋguŋanmi koroŋ popoŋan pa diditu kini.”

ZinNasaret kan tiurla ki Yesu sommitirepiili i

(Mk 6:1-6; Lu 4:16-30)53 Yesu ikam sua tooroŋana ta

boozomen tana ma imap, to izem leletina, 54 mi imiili ma ila pa itunu karkini. Mi ilela lupŋana muriini miikamam sua pizin tomtom. Mi wal tatileŋ sua kini na, timurur pa ŋgar kini

✡ 13:38: 1Yo 3:10 ✡ 13:41: Mt 24:31 ✡ 13:42: Mt 8:12 ✡ 13:43: Dan 12:3; 1Kor 15:40+✡ 13:50: Mt 13:42

Page 29: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 13:55 26 Matai 14:17ma tiso: “Wai, asiŋ ipaute tomtomti, ta le ŋgar biibi ta kembei? Mini ikam mburaana biibi swoi, ta iraoikam uraata bibip ta kembei?✡ 55 E-e, ni kar toro sa bekena takankaanapini? To ti tamaana, ni tomtom kiiwwo ruumu. Mi naana Maria tau. Mitiziini bizin ta Yems, Yosep, Simon miYudas.✡ 56 Mi lunuri bizin tomini taitiŋan tombotmbot i. Ko ni ikam ŋgarmi mburaana tiŋgi be parei?” 57 Tanatirepiili i mi tiurla kini som.

Mi Yesu iso pizin ma iso: “Anutukwoono sa, sombe ikam uraata suitunu lele kini, nako tomtom matanpasomi. Mi sombe ikam uraata paitunu wal kini, nako tirepiili i. Misombe ila lele toro, tona len ŋger pinimi tiwit uruunu.”✡ 58 Tana ni itooromos boozo pe som isu kar kini. Paso,zin tiurla kini som.

14Yoan ta yok kamŋana ka tomtom na,

imeete(Mk 6:14-29; Lu 9:7-9)

1 Indeeŋe tana, Erot, biibi ta imborolele pakaana ki Galilea na, ileŋ Yesuuruunu. Tana iso pizin menderŋankini ma iso: 2 “Iŋga ko Yoan som? Nita muŋgu ikamam yok pizin tomtommi imeete kek, ta ko imaŋga mini a?Tanata le mburaana biibi kat.”

3-4Erot iso sua tana paso, ikamŋgarpa mbulu ta ikam pa Yoan na. Pa Erotiwoolo kana toono Pilip kusiini, zaanaErodias. Tana Yoan ilala ki Erot, miiyamyaambi ma izzo pini ta kembei.Iso: ‘Mbulu ta kam pa tom Pilip kusi-ini, ina nu molo tutu.’ Tana Erot isomi tikam Yoan ma tila tipo i, mi tiurilela ruumu sanaana ma imbotmbot.✡ 5 Mi Erot, ni leleene be ipun Yoanma imeete. Tamen imoto kana pizinYuda. Pa zin tire Yoan kembei niAnutu kwoono. ✡

6 Erot imbotmbot ma indeeŋembeŋ kini ta naana ikami pa na, toikam kini biibi. Tikanan ma tiwininma timbotmbot, mi Erodias lutuunumoori ilela ruumu mi irak su keren

uunu ma ambai kat. Tabe ipas Erotketeene, 7 mi imbuk sua mbolŋanapini. Iso: “Ŋonoono kat. Koroŋ tanu so lelem pa, nako aŋkam pu.” Miipombol sua kini tina ma imbol kat.

8 Morri tina ila ki naana Erodias,to naana isokere i mi iso pini beikam Yoan uteene. Tana ito naanakalŋaana, mi iso pa Erot ta kembei.Iso: “Yoan ta yok kamŋana ka tomtomna, nio leleŋ be yembut ŋgureene, miuteene isula timbiiri, mi imar tio ti.”

9 King ileŋ sua tina na, leleeneipata. Tamen irao be itit kalŋaana nasom. Pa ipombol sua ma iso ŋonoonokat ila wal biibi tina matan ma tileŋkek. 10 Tana iŋgo wal pakan ma tilaruumu sanaana, mi tiyembut Yoanŋgureene. 11 To tiur uteene isula tim-biiri, mi tikam ma tila ki morri tina.Mi ni ikuundu ma ila ki naana.

12Yoan naŋgaŋ kini tileŋ, to tila matikam putuunu, mi tila titwi i. Mi tilama tisotaara Yesu.

Yesu iputu tomtom munŋaanalamata (5,000)

(2Kin 4:42-44; Mk 6:30-44; Lu 9:10-17;Yo 6:1-14)

13 Indeeŋe Yesu ileŋ Yoan uruunukembei ni imeete kek na, izem leletana, mi ikam wooŋgo ma ila pa lelebilimŋana bekena itutamen imbotm-bot. Tamen zin iwal tileŋ uruunu,to tizem kar kizin mi tipa toono matito i. 14 Yesu ilela peende na, irezin iwal biibi tana ma leleene isaanapizin. Tabe iurpe zin meteŋan kizinma nin ambai. ✡

15 Timbotmbot ma lele be rorou, tonaŋgaŋ kini tila mi tiso pini. Tiso:“Lak, iŋgi rou kek. Mi iŋgi tombotm-bot lele ta ka kini somŋana i. So pizinbekena tila pa kar ta koloulouŋan matiŋgiimi kan kini.” 16 Yesu ipekelkwon ma iso: “Soom. Zin timbotm-bot. Irao tila na som. Niom ituyomkakam kan kini ma tikan.”

17 Mi naŋgaŋ kini tipekel kwoonoma tiso: “Mi ta, niam amkam kinisa ma amar som. Niam narabu tiam

✡ 13:54: Yo 7:15 ✡ 13:55: Yo 6:42 ✡ 13:57: Yo 4:44 ✡ 14:3-4: Wkp 20:21 ✡ 14:5: Mt21:26 ✡ 14:14: Mt 9:36

Page 30: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 14:18 27 Matai 15:5zaraaba lamata men mi ye luluunutamen ta imbotmbot i.”

18 To Yesu iso: “Kakam kini tanama imar.” 19 Tona iso pizin iwaltana ma mbulen isu lele mbutmbu-utuŋana. Zin mbulen su makiŋ, toiteege narabu lamata mi ye luluunuta tana, mi mataana isala kor mi isuŋpa. To itete narabu mi izarra la kizinnaŋgaŋ kini, mi tila ma tirai pizintomtom. 20Mi wal ta boozomen tanatikan ma kopon isaana. Mi surun-surun ta imbotmbot na, naŋgaŋ kinitiyogeege sula kiri laamuru mi ru mabokbok. 21Wal ta tikan kini tina, tininzin tomooto men ma tirao kembeimunŋaana lamata (5,000). Mi moorima pikin na, ninŋan som.

Yesu ipa se tai(Mk 6:45-52; Yo 6:15-21)

22 Uraata tana imap to, Yesu ipi-yar naŋgaŋ kini ma tise wooŋgobe timuuŋgu ma tila tai pakaanambaaga. Tana zin tila, mi ni itunuimbot ma iur zin iwal biibi ma tila.23-24 Iwal biibi timap ma tila len, tonani isala pa abal ta be itutamen im-bot mi isuŋ. Izuŋzuŋ ma ila mbeŋ.Indeeŋe tana na, naŋgaŋ kini tikamwooŋgo ma tila ma tipet tai lukutu-unu kek. Mi tikam sanaana pa mi-iri ma duubu. Mburan papiriizi papuze. ✡ 25 Yesu imbotmbot ma leleimarmar, to imaŋgama izem lele tina,mi ipa se tai kuliini mi ikoŋuru zinnaŋgaŋ kini ma ila. 26 Beso tire laepini na, motoŋana biibi ikam zin mikalŋan sanaana ma tiso: “Wai kere!Kon sa ta imar i!” Mi timoto kan matisaana. ✡

27 To Yesu loŋa men mi iso la pizinma iso: “Komoto pepe. Leleyom am-bai. Iŋgi nio tau.” 28 Tona Petrusimaŋga mi iso: “Merere, ina nu tau?Kena so mi nio aŋpa se tai ma aŋma.”

29 Yesu iso pini ma iso: “Mar lak!”Tona Petrus izemwooŋgo, mi isula beipa ma ila kini. 30 Tamen ire miiri maduubu biibi, to imoto kana, mi iso koimon ma isula lene. Tabe kalŋaana

sanaana ma iso: “Merere, uulu yolak!” 31 To Yesu loŋa mi karau la panamaana ma iteegi. Mi iso pini: “Oo,urlaŋana ku imbol zeen. Lelem iwe rupaso?” ✡

32 Ziru tila ma tisala wooŋgo na,miiri ma duubu imap mi taun isu.33Tana naŋgaŋ ta timbot lela wooŋgoleleene na, tilek kumbun pini mi tiso:“Ŋonoono kat, nu Anutu lutuunu.” ✡

Yesu iziiri mete pizin tomtom isu karGenesaret

(Mk 6:53-56)34 To Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tila

ma sor lela kar Genesaret. 35 Mi zintomtom ki kar tana tire zin, to tik-ilaala kembei Yesu ta imar i. Tanatiloondo ma tikam uruunu ma iraolele tana, mi tiyyo zin meteŋan kizinma timap ma tila kini. 36Mi titaŋroroi be irao zin meteŋan titeegi, somtiteege mburu kini kwopiriini men.Mi wal boozomen ta titeegi na, metekizin imap mi nin ambai lup. ✡

15Tutu ki Anutu ilip pa tutu kizin kol-

man(Mk 7:1-13)

1 Tona zin tutu kan ziŋan ŋgarŋanki tutu pakan tizem Yerusalem, mitimar tipet ki Yesu. Mi tiso pini takembei. 2 Tiso: “Parei ta naŋgaŋ kutina timololo tutu ki tumbundu bizin?Pa tutu ki namanda ŋguuruŋana na,titoto som mi tikanan sorok kini.”✡

3 Yesu ipekel kwon ma iso: “Miparei ta niom kikiskis tutu kizin kol-manmi komololo pa Anutu tutu kini?4 Pa Anutu iso ta kembei:Lem ŋger pa tomom ma nom mi

mbeeze pizin.Mi tomtom ta sombe mata pasom

tamaana ma naana, somikam sua sananŋana pizin na,kupuni ma imeete.✡

5 “Tamen niom na, koso ta kembei:Tomtom sa, sombe le koroŋ be iuulutamaanamanaana pa,mi tamen ikam

✡ 14:23-24: Lu 6:12, 9:28 ✡ 14:26: Lu 24:37 ✡ 14:31: Mt 8:26 ✡ 14:33: Mt 16:16 ✡ 14:36:Mt 9:20+ ✡ 15:2: Lu 11:38 ✡ 15:4: Kam 20:12, 21:17

Page 31: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 15:6 28 Matai 15:26pizin som, mi iso pizin ma iso: ‘Okoroŋ ti, nio aŋrao aŋkam piom som.Pa iŋgi aŋur ma iwe Anutu lene kek.’6 Tomtom sa iso ikam ta kembei, naniom koso ni ikam mbulu ambaiŋanami kopomboli pa. Tabe kakam ma niiuulu tamaana ma naana som. Tanatutu tiom tana ikam Anutu sua kinima iwe koroŋ sorok. 7 Niom walpakamkaamŋoyom. Sua ta muŋguAnutu kwoono Yesaya ibeede na, inaindeeŋe kat yom. 8Pani iso ta kembei:Wal taiŋgi, tipakurkur yo sorok pa

kwon.Tamen lelen na, imbot molo kat pio.✡

9 Pa tipaute zin tomtom patutu kizin kolman, mi tiso inatutu ki Anutu.

Tana mbulu ta tikamam be timbesm-beeze pio na, iwe koroŋsorok.”✡

Koroŋ ta ikam tomtom ma isaana paAnutu mataana

(Mk 7:14-23)10 Tona Yesu iboobo zin iwal ma

tila kini, mi iso pizin ta kembei. Iso:“Kuŋgun talŋoyom pa sua tio ti mikakam ŋgar pa! 11 Koroŋ ta takan maisula pa kopondo i, ina irao be ikamti ma tasaana pa Anutu mataana nasom. Mi koroŋ ta lelende iur pa, miiyootoma ipet pa kwondo, ina ta ikamti ma tasaana pa Anutu mataana.”✡12 Tona naŋgaŋ kini tila kini mi tiso:“Wai, sua ta giibi na, ipasaana zin tutukan lelen. Manako parei?”

13-14Yesu ipekel kwonma iso: “Mo-toyom ila pizin pepe. Pa TamaŋAnutu ta imbotmbot saamba a, koroŋboozomen ta ni itunu ipaaza som,inako ipuru zin ma timap ma tilalen. Wal tana, zin kembei wal matanpisŋan ta tisombe tiso zin tomtom pazaala. Mi parei? Sombe tomtommatapisŋana tasa imuuŋgu ma iso waenetoro tamata pisŋana i pa zaala, ko ziruirao titop sula sumbuunu som? Som.Ko titop.”✡

15 To Petrus imaŋga na iso: “Peezesua tooroŋana tina ka uunu piam maamleŋ.” 16 Tana Yesu iso pizin maiso: “Wai, niom tomini kakankaana?17 Ŋgar tiom ikam sua ti risa som?Koroŋ ta takan pa kwondo na, isulapa kopondo, mi kaimer to iwe tiendema ila lene. 18 Mi ŋgar sananŋanata imbotmbot la lelende mi iyootoma ipet pa kwondo, ina ta ikam tima tasaana pa Anutu mataana. 19 Paŋgar sananŋan boozomen ta imbotm-bot la tomtom lelen, ta ipiyotyootombulu sananŋan. Mbulu ta kem-bei: tupun sorok tomtom ma imeete,tapasaana ula, takam mbulu kizinme ma ŋge, tekem, topombol suapakaamŋana, mi tipiri sua sananŋanapizin tomtom.✡ 20Mbulu ta kembenata ipasaana iti pa Anutu mataana. Misombe tomtom sa iŋguuru namaanasom, mi ikan sorok kini, ina na som.”

Urlaŋana biibi ki Kanaan nan ta(Mk 7:24-30)

21 To Yesu imaŋga mini, mi izemlele tina, mi ila pa lele pakaana takar bibip ru, Tiro ma Sidon timbotpa na. 22 Mi molo som na, Kanaannan ta, ni imbot lele tina mi imar kiYesu. Mi itaŋroro i ma iso: “Biibi,Dabit Lutuunu,muŋai yo lak! Pa lutuŋmoori ta bubuŋana sanaŋana izeebima isaana kat.”

23 Mi Yesu ipekel kalŋaana som.Kaŋkaŋ men. Mi moori iboboobo miitokelkeeli ma tila. To zin naŋgaŋ tilaki Yesu mi tiso pini. Tiso: “Re mooritiŋga lak! Imar ma iyalle iti paso?”

24 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Tamaŋ Anutu, ni iŋgo yo ma aŋmarpizin Israel men. Pa zin na sipsip kinita tisaŋsaŋ lup kek.”✡

25 Moori tana ileŋ sua ti, to ilaitop su Yesu kumbuunu uunu mi iso:“Biibi, uulu yo lak!” 26Mi Yesu ipekelkwoono ma iso: “Wai, kini kizin pikinko loŋa tigiibi ila ma me tikan? Inaambai som.”

✡ 15:8: Yesa 29:13; Ezek 33:31 ✡ 15:9: Kol 2:20+; Tit 1:14 ✡ 15:11: Mt 12:34; 1Tim 4:4✡ 15:13-14: Mt 23:16,24; Lu 6:39; Ro 2:19 ✡ 15:19: Un 8:21; Mt 12:34 ✡ 15:24: Mt 10:6

Page 32: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 15:27 29 Matai 16:527 To moori ipekel kwoono ma iso:

“Biibi, ina ŋonoono. Tamen sombepikin ikanan kini, mi muunu itoptopsu, inako iwe me kan.” 28 Yesu ileŋsua kini, to ipekel kwoono ma iso: “Omoori, urlaŋana ku imbol kat. Tanakoroŋ ta nu lelem pa, Anutu ko ikampu.” Yesu iso sua tina, to bubuŋanasananŋana iyooto pa moori tina lutu-unu moori ma niini ambai mini.✡

Yesu iurpe meteŋan boozo ma ninambai

29 To Yesu izem lele pakaanatana, mi ila ipet tai Galilea mini.Ipiyaala pa peende ma ila, to isalapa lele mbukuunu ta, mi mbuleeneisu ma imbotmbot.✡ 30 Mi molosom na, iwal biibi tiyo zin meteŋankizin boozomen ma tila kini. Pakankaamaŋan, pakan narapeŋan, pakanmatan pisŋan, pakan kwon munŋan,mi meteŋan pakan tomini. Tiyo zinma tila kini, mi tiur zin su kumbuunuuunu, to ni iurpe zin ma nin ambai.31 Mi zin iwal ta tire mos tina na,timurur pa mi tipakur Anutu kizinIsrael zaana. Paso, kwon munŋantiso sua, kaamaŋan nin ambai mini,narapeŋan tipa, mi matan pisŋan tirelele.✡

Yesu iputu tomtom munŋaana paŋ(4,000)

(Mk 8:1-10)32TonaYesu iboobo zin naŋgaŋ kini

ma tila kini, mi iso pizin. Iso: “Nioleleŋ isaana pizin iwal biibi ti. Paitiŋan tombotmbot pa aigule tel, makini kizin imap kat. Mi leleŋ be aŋurzin sorok ma tila raama petel zin nasom. Kokena tila mi mburan imap isuzaala lwoono.”✡

33 Mi naŋgaŋ kini tiso: “Wai! Kotakam kini swoi ma irao be tuputuzin iwal biibi ta kembei? Pa iŋgi satombotmbot lele bilimŋana na.”

34 To Yesu iwi zin. Iso: “Narabutiom piizi ta imbotmbot na?” Zintipekel kwoono ma tiso: “Lamata miru. Mi ye munmun pakan tomini.”

35 Tona Yesu iso pizin iwal mambulen isu toono. 36 Zin mbulen isumakiŋ, tona ikam narabu lamata miru raama zin ye tina mi isuŋ pa. Toitetemi izarra la kizin naŋgaŋ kini, mizin tila ma tirairai pizin iwal. 37 Mitomtom ta boozomen tikanma koponisaana. To tiyogeege kini surunsurunma tizeebe sula tiigi lamata mi ru mabokbok. 38 Zin tomooto ta tikan kinitina na, tinin zin ma tirao kembeimunŋaana paŋ (4,000). Mi moori mapikin na, ninŋan som.

39 Zin iwal tina tikan kini ma imap,to Yesu iur zin ma tila len pa kar kizinkizin. Tona ilu i se wooŋgo, mi ila palele pakaana ki Magadan.

16Zin tutu kan mi zin sadusi tisombe

tire mos sa(Mk 8:11-13; Lu 12:54-56)

1 Timbotmbot mi zin tutu kan mizin sadusi pakan tikoŋuru Yesu matimar mi tisombe titoombi. Tisombeni ikam mos sa tabe iswe kembei niiwwa raama saamba mburaana, totiurla kini. ✡ 2Mi ni ipekel kwon maiso: “Niom sombe kere zoŋ isula, miikam ma saamba uunu isiŋsiŋ, tonakoso: ‘Oo, iti gaaga ko zoŋ biibi.’3Mi sombe kere zoŋ ise ma lele uunuigabgap, tona koso: ‘Wai, koozi koyaŋ biibi.’ Tana lele na, karao bekikilaala. Mi mbulu ta koozi iwedeti na, kikilaala som. 4 Niom tom-tom ta koozi kombotmbot na, niomwal sananŋoyom. Sua ta kumbuk paAnutu na, kipizil ndemeyom pa kek.Pa kamaŋmaŋ be kere kilalan sa pamotoyom, to kuurla. Mi nio aŋso katpiom. Kilalan tamen ta ki Yona, tako Anutu ikam piom ma kere.” Ni isopizin ta kembei, to imaŋga ma izemzin, mi ila lene. ✡

Yis kizin tutu kan mi zin sadusi(Mk 8:14-21)

5 Indeeŋe Yesu ziŋan naŋgaŋ kinitila pa tai pakaanambaagana, naŋgaŋkini matan iŋgal be tikam kan narabu

✡ 15:28: Mt 8:10,13 ✡ 15:29: Mk 7:31 ✡ 15:31: Mk 7:37 ✡ 15:32: Mt 14:14 ✡ 16:1: Mt12:38; Lu 11:16 ✡ 16:4: Yona 2:1; Mt 12:39+; Lu 11:29

Page 33: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 16:6 30 Matai 16:23som. 6 Yesu imbotmbot mi mataanaila pa mbulu sananŋana kizin tutukan, to isu na iso pizin naŋgaŋ kini.Iso: “Motoyom iŋgal ituyom mi kereyom pa yis kizin tutu kan mi zinsadusi.” ✡

7Mi naŋgaŋ kini tikam kat ŋgar pasua kini som. Tabe tiparzzo pizin matiso: “Iŋgi ko iso piti paso, matandambeleele mi takam kanda narabu *som tau.”

8Mi Yesu ikam la pa ŋgar kizin kek.Tana iso pizin ma iso: “Oo, niom tina,urlaŋana tiom musaari mete. Koyyokwoyom pa narabu paso? 9 Ŋgartiom ipet pio zen? Uraata tio ta kerekek na. Indeeŋe ta aŋtete narabulamata men pizin tomtom munŋaanalamata ma tikan na, koyogeege kinisurunsurun isula kiri piizi? ✡ 10 Miindeeŋe ta aŋtete narabu lamata miru pizin tomtom munŋaana paŋ matikan na, koyogeege surunsurun isulatiigi piizi? ✡ 11 Kena parei ta niomkakam ŋgar pa sua tio ti ka uunusom? Nio aŋso pa narabu ŋonoonosom. Iŋgi aŋso piom be kere yom pambulu pakaamŋana kizin tutu kan mizin sadusi.”

12 Tona ŋgar kizin ipet mi tikilaalakembei ni iso pa yis ta tiurur la narabusom. Ni iso pa sua ta zin tutu kan mizin sadusi tikamam pizin tomtom.

Petrus iswe kat kembei Yesu ni Mesia(Mk 8:27-30; Lu 9:18-21)

13Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tizem leletina mi tipa ma tila pa lele pakaanaki kar Sisarea Pilipai. Timbotmbottina, mi Yesu isu na iwi zin naŋgaŋkini. Iso: “Lak, tomtom tikam ŋgar paTomtom Lutuunu be parei?”

14Zin tipekel kwoonoma tiso: “Walpakan tiso nu Yoan tamuŋgu ikamamyok pizin tomtom na. Mi pakan tisonu Anutu kwoono Ilia. Mi pakan tisonu Anutu kwoono Yeremia. Mi pakantiso nu Anutu kwoono toro sa.” ✡

15 To Yesu iwi zin mini ma iso: “Miniom na, koso nio asiŋ?” 16 SimonPetrus imaŋga mi ipekel kwoono maiso: “Nu Mesia tau. Anutu matayaryaaraŋana Lutuunu.” ✡

17 To Yesu iso: “Simon, Yona lutu-unu. Lelem ambai pa kampeŋana kiAnutu ta ise ku na. Pa sua ta so na,tomtom toono kana sa iso u pa som.Tamaŋ Anutu ta imbot saamba a, niitunu ta iswe sua tana pu. ✡ 18 Nioaŋso pu: Nu Petrus. † Mi zin walta so timender sala pat taiŋgi, nakonio aŋlup zin ma tiwe lupŋana tio, miaŋpombol zinma timendermbolŋanakat. Tana kar sanaana mburaana koirao ilip pizin na som. ✡ 19 Minu Petrus, ko aŋuru be mboro karsaamba ka kataama. Tana koroŋ tanu sombe ur ŋgalseki pa isu toono,nako ŋgalsekŋana isu saamba tomini.Mi koroŋ ta nu so yok pa isu toono,inako yokŋana isu saamba tomini.”✡ 20 Yesu iso sua tana ma imap, tokwoono imbol kat pizin be tiswe i laki wal sa pepe. Kokena tiute ni Mesia.✡

Yesu iso pa meeteŋana kini(Mk 8:31-33; Lu 9:22)

21 Indeeŋe tina mi ila na, Yesu izzokatkat pa mbulu tabe ipet pini i manaŋgaŋ kini tileŋleŋ. Ni izzo pizinta kembei. Iso: “Nio bela aŋsalaYerusalem, mi zin peeze kan ziŋanbibip kizin patoronŋana kan, mi zinŋgarŋan ki tutu ko tiseeze motoŋ mitipun yo ma aŋmeete. Mi mbeŋ iwetel pa, tonaAnutu ko ipei yomaburupma aŋmaŋga mini.”

22 Petrus ileŋ sua tina na, ikamYesu ma ziru tibeleu lae, to imaŋgami iyaambi. Iso: “E-e biibi, kembenapepe. Mbulu ta kembei irao ipet pupepe.”

23 Tamen Yesu itoori, mi isu naiyaamba Petrus. Iso: “Sadan, ko molo

✡ 16:6: Lu 12:1; 1Kor 5:6+; 1Pe 2:1 * 16:7: Zin Yuda, sombe tiurpe narabu kizin na, titooro palawaraama yis. ✡ 16:9: Mt 14:17+ ✡ 16:10: Mt 15:34+ ✡ 16:14: Mt 14:1+ ✡ 16:16: Yo 6:69✡ 16:17: Ga 1:15+ † 16:18: Zaana ‘Petrus’ ka uunu ta kembei: ‘pat’. ✡ 16:18: Yo 1:42; Ep 2:20;Tur 21:14 ✡ 16:19: Mt 18:18; Yo 20:23; Ŋgo 10:34-44; Tur 3:7 ✡ 16:20: Mt 17:9

Page 34: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 16:24 31 Matai 17:15pio. Nu peteke yo paso? Ŋgar kukembei Anutu ŋgar kini som. Ina nukam ŋgar kembei zin tomtom men.”✡

Zaala tabe toto Yesu pa(Mk 8:34-38; Lu 9:23-27)

24 Tona Yesu iso pizin naŋgaŋ kinima iso: “Tomtom sa isombe igaaba yoma iwe leŋ, na bela ikoto itunu, miikwaara ke pambaaraŋana kini mi itoyo. ✡ 25 Pa sombe tomtom sa ikamŋgar biibi pa itunu kuliini men, inakoikam mbotŋana ŋonoono ta ki Anutui som. Mi tomtom sa isombe izemkat itunu pio, inako ikam mbotŋanaŋonoono ta ki Anutu i. ✡ 26 Miparei? Sombe tomtom sa ikam ko-roŋ toono kana ta munŋaana men,mi tamen itunu kunuunu ila lene, koambai? Som. Pa ni le zaala sa beikam kunuunu tana ma imiili minina som. 27 Kaimer Tomtom Lutuunuziŋan aŋela kini kola timiili ma timarraama Tamaana mburaana mi azuŋkakini. Tonabe itiiri zin tomtom taboozomen, mi iur kadoono pizin ikotmbulu kizin kizin. ✡

28 Mi keleŋ. Nio aŋso kat piom:Tomtom tiom pakan ta itiŋantombotmbot i, ko kemeete zen, mikereTomtomLutuunu iswepeeze kiniraama mburaana biibi.”

17Yesu ruŋguunu itooro ma iwe

milmilŋana(Mk 9:2-13; Lu 9:28-36)

1Timbotmbotma kanmbeŋ lamatami ta ilae, tona Yesu ikam Petrus miYems ziru tiziini Yoan ma zin paŋmen tisala pa abal ta uteene molo.2 Timbotmbot mi matan ila na, tireYesu ruŋguunu itooro ma iyaara makembei ta zoŋ mataana, mi mburukini ikokou ma imilmil kat.✡ 3 Molosom na, tire Mose ziru Ilia tipet kiYesu ma ziŋan tizzo sua. 4 To Petrus

imaŋga na iso la pa Yesu. Iso: “AissMerere, iŋgi ambai kat. Pa itiŋan tatombotmbot i. Sombe lelem, nakoaŋpo beeze tel sa su ti. Ta pu, ta paMose, mi ta pa Ilia.”

5 Petrus izzo mi molo som na, miiritieene milmilŋana ta izukkaala zin.To tileŋ kalŋaana ta imar pa miiritieenemi iso: “Lutuŋ tamen ŋonoonota leleŋ pini ilip kat ta tina. Keleŋ lakalŋaana.”✡

6 Naŋgaŋ tileŋ sua tana na, mo-toŋana biibi ikam zin. Tabe titop sutoonomi iturkematan. 7ToYesu imarigarau zin, mi iteege zin ma iso: “Ko-moto pepe. Kamaŋga.” 8 Beso matanse na, tire Yesu itutamen imbotmbot.Tomtom toro sa som.

9 Tizem abal mi tiwwa ma tisulana, Yesu kwoono imbol pizin ma iso:“Mbulu ta kere na, kozo keswe uru-unu pizin wal pakan karau pepe. Im-botmbot ma sombe Tomtom Lutuunuimaŋga mini pa naala, tona keswe maipet.”✡

10 To naŋgaŋ kini tiwi i ma tiso:“Parei ta zin ŋgarŋan ki tutu tisombeIlia bela imiili ma imar muŋgu, tonaMesia?”✡

11 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “E,ina ŋonoono. Ilia bela imarmuŋgumiipazal koroŋ ta boozomen. 12 Mi nioaŋso piom: Ilia, ni imar kek. Tamentomtom tikilaali som. Mi tito zitunŋgar kizin mi tiseeze mataana. Mizin kola tikam mbulu raraate men paTomtom Lutuunu.”✡ 13 Ni iso suatana, to ŋgar kizin ipet mi tikilaalakembei ni izzo pa Yoan, tomtom kiyok kamŋana.✡

Yesu iziiri bubuŋana sananŋana panaŋgaŋ ta

(Mk 9:14-29; Lu 9:37-42)14 Tiwwa ma tila mi tipet kizin

iwal biibi, to tomtom ta, ni ikoŋuruYesu, mi ilek kumbuunu pini 15 maiso: “Biibi, muŋai lutuŋ mi uuli lak!

✡ 16:23: Mt 4:10 ✡ 16:24: Mt 10:38; Lu 14:27 ✡ 16:25: Lu 17:33; Yo 12:25; Tur 12:11 ✡ 16:27:Mt 25:31; Ro 2:6; 2Kor 5:10; Tur 22:12 ✡ 17:2: Kam 34:29+; Yo 1:14; 2Pe 1:16+ ✡ 17:5: Kam 40:34+;Mbo 2:7; Mt 3:17 ✡ 17:9: Mt 16:20 ✡ 17:10: Mal 4:5 ✡ 17:12: Mt 11:14, 14:10 ✡ 17:13:Lu 1:17

Page 35: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 17:16 32 Matai 18:6Pa mete sananŋana ta ikami ma ika-dat ma isaana kat. Mazwaana pakan,ni itoptop zalla you, mi mazwaanapakan izulla yok. Mete tana kembeiikampataŋana biibi kat pa lutuŋ tana.16Tana aŋkamima ila kizin naŋgaŋ kube tiurpe i. Tamen titoombo ma tiraosom.”

17 To Yesu iso: “Aiss, niom tina kosom kat! Leyom urlaŋana sa som.Niom zorzooroŋoyom kat. Itiŋantembel mbotŋana kek. Tana aŋso koŋgar tiom ipet risa? Mi iŋgi som.Ambai. Kakam naŋgaŋ tina ma imar.”18 Tana tikami ma ila ki Yesu, to Yesuiŋasasaara bubuŋana sananŋana tinama iyooto pini pataaŋa. Iyooto na,naŋgaŋ tina niini ambai, mi mete kiniimap kat.

19Kaimer to naŋgaŋ kinimen tila kiYesu mi tiwi i. Tiso: “Parei ta niam tiamrao be amziiri koroŋ tana som?”

20Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Paleleyom iwe ru tau. Nio aŋso katpiom. Niom sombe leyom urlaŋanarisa, inako karao be koso pa abal tita kembei: ‘Zem murim tiŋgi mi latiŋga.’ Mi ko izem muriini mi ilaimbot lele toro. Pa niom ko katat pakosa sa som.✡

[ 21 Mi zin bubuŋana sananŋan takembei na, zaala tamen ta tarao betiziiri zin pa i: Bela taŋgalsek itundupa kini kanŋana mi tusuŋ Anutu beiuulu ti, to tarao. Zaala toro sa som.”]

Yesu iso mini pa meeteŋana kini maiwe ru pa

(Mk 9:30-32; Lu 9:43-45)22 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tila ma

tilup zin su Galilea, to ni iso pizin takembei. Iso: “Kere. Tomtom Lutu-unu, kola tikami mi tiuri la tomtompakan naman. 23 Mi zin ko tipuni maimeete. Tamen ka mbeŋ iwe tel pa, toAnutu ko ipei i ma burup ma imaŋgami mataana iyaara mini.” Naŋgaŋkini tileŋ sua tana na, lelen ipata kat.

Yesu ipiri takes pa Urum Merere

24 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tipa matila tipet kar Kapenaum, to zin tom-tom ta tiyyo takes pa Urum Mererena, timar ki Petrus mi tiwi i. Tiso:“Parei, biibi tiom iwirri takes paUrum Merere, som som?”✡

25Mi Petrus ipekel kwoono ma iso:“E, ni iwirri.” Kaimer to imiili maila pa ruumu. To Yesu isu mi iwi i.Iso: “A Simon, nu kam ŋgar be parei?Ziŋoi ta tiwirri takes ila ki king? Itunulutuunu bizin, som zin wal pakan?”

26 Petrus iso: “Zin wal pakan.”27 To Yesu iso: “Tana lutuunu bizin

irao tipiri som. Mi toŋgo. Kokenatapasaana wal ti lelen. Tana la makam kwiili ku mi piri sula tai. Yemataana kana ta so keeni, na pat sako imbot la kwoono. Mi pat tina iraoilup ituru. Tana kamma la, mi giibi paituru ndomondo.”

18Asiŋ ta ni zaana biibi ma ilip(Mk 9:33-37; Lu 9:46-48)

1 Indeeŋe mazwaana tana, naŋgaŋki Yesu tila kini mi tiwi i. Tiso: “Lak,zin wal ta timbot lela peeze ki karsaamba na, asiŋ ta zaana biibi mailip?”✡

2 To Yesu iboobo naŋgaŋ musaanatama ila kini, mi ipamenderi su kerenuunu mi iso: 3 “Nio aŋso kat piom.Bela kotooro ŋgar tiomma kewe kem-bei ta zin pikin, tona karao kombotlela peeze ki kar saamba.✡ 4 Pa tom-tom ta so ikoto itunu ma iwe kembeita naŋgaŋ ti, inako zaana biibi mailip pizin wal pakan ta timbot lelapeeze ki kar saamba. 5 Mi sombetomtom sa ikam ŋgar pio, mi ikam zinnaŋgaŋmunmunkembei ta naŋgaŋ tatiŋgi mi imbeeze pizin, na ni ikam yotau.”✡

Watŋana ka sua(Mk 9:42-48; Lu 17:1-2)

6 Mi Yesu iso mini: “Naŋgaŋpopoŋana sa ta kembei iso iurla tio,mi sombe tomtom sa iwati ma itop pasanaana, na tomtom tana, tembeli

✡ 17:20: Mk 11:23; Lu 17:6 ✡ 17:24: Kam 30:13 ✡ 18:1: Lu 22:24 ✡ 18:3: Mt 19:14; Mk10:15; Lu 18:17 ✡ 18:5: Mt 10:40; Lu 10:16; Yo 13:20

Page 36: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 18:7 33 Matai 18:21kek. Sombe tikam pat biibi matimbit la ŋgureene, mi tupundu i sulamozo lukutuunu ma ila ne, to ambai.7 Tembel zin tomtom toono kan. Pawatŋana boozo kola indeeŋe zin. Pambulu ta kembei imbot pataaŋa kek.Mi tomtom ta so ikam tomtom toroma itop pa sanaana, na ra, tembelikek.

8 “Nomom tasa, som kumbum tasa,isombe iyaryaaru uma kamammbulusananŋana, na ambai be yembut maila ne. Kokena imbot, to ikamma tigi-ibu sula lem you sananŋana. Mi youtana ko irao imapna som. Tana toŋgo.Nomom, som kumbum tataŋa men,ina irao. Pa kaimer ko kammbotŋanamata yaryaaraŋana.✡ 9 Mi motom takembena. Tasa isombe iyaryaaru umakamam mbulu sananŋana, na ambaibe pai ma isu lene. Kokena motomru imbot, to ikam ma tigiibu sula lemyou ki kar sanaana. Tana toŋgo. Mo-tom tamen, ina irao. Pa kaimer nu kokam mbotŋana mata yaryaaraŋana.”

10 To Yesu iso mini ma iso: “Kere.Kokena motoyom pasom zin naŋgaŋpopoŋan tiŋgi! Pa nio aŋso kat piom:Zin aŋela tamatan pizin na, timbotm-bot su Anutu kereene uunu ta karsaamba a.✡

Sua tooroŋana pa sipsip ta imbiriizi(Lu 15:3-7)

11 “Tomtom Lutuunu, ni isu toonobe iru zin tomtom ta tisaŋsaŋ paAnutu zaala kini, mibe ikam zin matimiili mini.]✡

12 “Lak, sombe tomtom sa, ni le sip-sip tomto lamata, mi so tasa imbiriizi,inako ikam parei? Ni ko izem zintomto paŋ lamoro mata mi paŋ (99)tanama timbotmbot su abal zilŋaana,mi ila iru sipsip kini ta isaŋsaŋ na.13 Iru i iru i ma sombe indeeŋi, toleleene ambai kat. Nio aŋso kat piom.Ni ko menmeeni biibi kat pa sipsip tatina, ma ilip pizin pakan ta tisaŋsaŋsom na. 14 Mi Tomoyom Anutu ta

imbotmbot saamba a, ni ŋgar kiniraraate men. Ni leleene be zin naŋ-gaŋ popoŋan tiŋgi, kizin tasa ila lenepepe.”

Sua urpeŋana ka mbulu(Lu 17:3-4)

15 Mi Yesu iso mini ma iso: “Toŋ-matiziŋ ku tasa isombe ikam ŋoobombulu pu, na la kini mi niomru menkombot, to pazali. Mi sombe ileŋ lakalŋom, ina ambai. Pa nu kam leleenema imiili mini.✡ 16 Mi sombe ileŋsua ku som, to kam tomtom ru sa, miniomŋan kala mi kotoombo sua pini.Beso ipekel sua pareiŋana, na niomtel tina keleŋ sua kini tana. Tonaniom sombe koso zin wal pakan pasua kini, na sua tiom ko imbol.✡ 17Misombe ni ileŋ yom som, tona kosoka sua lela lupŋana ki Anutu leleenebe tileŋ mi titiiri tomini. Mi sombetomtom tana izooro lupŋana ki Anututomini, tona kere i kembei ni tomtomsananŋana mi iute Anutu som.✡

18 “Nio aŋso kat piom: Koroŋta so kaŋgalsek pa isu toono, inaŋgalsekŋana isu saamba tomini. Mikoroŋ ta sombe koyok pa isu toono,ina yokŋana isu saamba tomini.✡

19 “Mi nio aŋso piom mini ta kem-bei: Sombe wal tiom ru sa tilup le-len mi tiyok raraate be tisuŋ Anutupa koroŋ sa, na Tamaŋ Anutu koileŋ suŋŋana kizin mi ikam ma iurŋonoono.✡ 20 Pa sombe wal ru, somtel sa tilup zin pa nio zoŋ, na nio koaŋbot raama zin.”✡

Sua tooroŋana pa mbesooŋo taimuŋai waene som

21 Tona Petrus imaŋga mi iwi Yesuma iso: “Merere, sombe toŋmatiziŋtio sa inoknok mbulu sananŋana pio,inako nio aŋurpe leleŋ pini mi motoŋmbiriizikaala sanaana kini pa piizi?Sombe aŋkam pa lamata mi ru, koirao?”

✡ 18:8: Mt 5:29+ ✡ 18:10: Ibr 1:14 ✡ 18:11: Lu 19:10 ✡ 18:15: Wkp 19:17; Lu 17:3; Ga 6:1;Yems 5:19+ ✡ 18:16: Lo 19:15; Yo 8:17 ✡ 18:17: 1Tim 5:19+; Ro 16:17; 1Kor 5:13 ✡ 18:18: Mt16:19; Yo 20:23 ✡ 18:19: Mk 11:24; Yo 15:7 ✡ 18:20: Mt 28:20; Yo 14:23

Page 37: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 18:22 34 Matai 19:822 Yesu ipekel kwoono ma iso: “E-

e, lamata mi ru, ina irao som. Ninpepe. Noknok men. * 23 Pa peeze kikar saamba na, ka mbulu kembei taking ta. Ni leleene be itiiri zin uraatakan kini ta timborro pat kini na. Kotimboro kat, som som? 24 Ni imaŋgapa tiiriŋana na, tikam tomtom kini tama imar. Tomtom tana, ni ipasaanapat zaanaŋana kat (kembei ta 10 mil-ion kina) ma imbiriizi. 25 Mi ni le patsa irao be ipekel na som. Tana kingiur sua be tikam ŋgomo pa tomtomtina raama waene mi lutun bizin mikoroŋ kini ta boozomen. To kadoonotana imap ma ila ki king be ipekelpat ta tomtom tana ipasaana kek na.26 Tamen ni ila itop su king kereeneuunu mi itaŋroro i ma iso: ‘Biibi,muŋai yo lak! Mbun tio imbotmbot.Mi kaimer ma ko aŋkot.’ 27 Tana kingleleene isaana pini, mi iso: ‘Toŋgo pa,imborene.’ To izemi ma ila.

28 “Tomtom tana iyooto ma ila, miise ki toroono ta. Toroono tana, niikam mbun ri (kembei ta pius laa-muru) ila kini. Ise kini na, namaanaila ŋgureene mi ibibiizi mi iso pinima iso: ‘Ai, kot mbun ku ta buri!’29 Tona toroono tina itop su kereeneuunu mi itaŋroro i ma iso: ‘Muŋai yolak. Mbun tio imbotmbot. Mi kaimerma ko aŋkot.’ 30Tamenni ileŋ sua kinisom. To iso ma tiur toroono tana lelaruumu sanaana leleene. Mi iso ni koimbot ma irao ikot mbun kini.

31 “Mi zin uraata kan pakan tirembulu tana na, kembei ambai pamatan som, mi lelen ipata kat. Tanatila mi tisotaara king. 32 King ileŋ, toloŋa men mi iboobo tomtom tana maimar, mi iso pini ta kembei. Iso: ‘Nutina, mbesooŋo sananŋom kat! Nutaŋroro yo be aŋmuŋai u, tana aŋzemmbun ku, mi motoŋ iŋgal mini som.33 Mi parei ta kam mbulu raraate patorom tana som?’✡ 34 Tana king ke-teenemalmal biibi kat,mi iur tomtomtana lela ruumu sanaana leleene be

tiseeze mataana ma irao ikot mbunkini ma imap kat.”✡

35TonaYesu ipemet sua kinima iso:“Waeyom bizin ta so tikam sanaanapiom, sombe kumuŋai zin som, mikuurpe leleyom pizin som mi mo-toyom kiskis sanaana kizin men, in-ako TamaŋAnutu ikammbulu raraatemen piom.”✡

19Sua pa ula yembutŋana(Mk 10:1-12)

1Yesu ipemet sua tana makiŋ, tonaizem Galilea mi ila pa lele pakaana kiYudea, ta imbot yok Yordan pakaanata zoŋ izze pa i. 2Mi iwal biibi ta titotoi ma ziŋan tila. Mi ni iurpe mete kizinisu lele tana ma nin ambai.

3To zin tutu kan pakan tila kini matisombe titoombi. Tana tiwi i ma tiso:“Lak, tutu kiti iso parei? Tomooto sa,sombe koroŋ sa ikami ma leleene pakusiini mini som, ko irao iyembut ulakizin, som som?”✡

4 Yesu ipekel kwon ma iso: “Niomkapaata sua ki Anutu som? Pa suaiso ta kembei: Indeeŋe mata popotenta Anutu iur saamba mi toono na, iurtomooto mi moori.✡ 5 Mi Anutu isomini ma iso: ‘Uunu tina ta tomootoizem tamaana ma naana, mi zirumoori tiparlup zin ma tiwe tamen.’✡6 Tana ziru irao timbot ndelndelŋamini som. Paso, tiparlup zin ma tiwetamen kek. Mi koroŋ ta Anutu ilupmaiwe tamen kek na, tomtom sa irao beiyembut na som.”

7To zin tutu kan tiwi i mini ma tiso:“Kena uunu parei taMose ibeede tututa kembei: Tomooto sa sombe leleenebe iziiri kusiini, na bela ibeede ulayembutŋana ka sua ise ro pakaana.Naso tomtom tiute kembei ni iziiri ikek.”✡ 8 Yesu ipekel kwon ma iso:“Ina ŋonoono. Mi uunu tauMose iyokpiom be kiziiri kusiyom bizin, ina im-bot la sanaana ta imbol la leleyom tau.Mi indeeŋe tamata popotenmiAnutu

* 18:22: Sua ta Matai ibeede na, iso ta kembei: ‘Urpe pa 70 taims 70 (o 490).’ ✡ 18:33: Ep 4:32; Kol3:13 ✡ 18:34: Mt 5:25+ ✡ 18:35: Mt 6:15; Mk 11:25; Yems 2:13 ✡ 19:3: Mt 16:1 ✡ 19:4:Un 1:27, 5:2 ✡ 19:5: Un 2:24; Ep 5:31 ✡ 19:7: Lo 24:1+; Mt 5:31

Page 38: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 19:9 35 Matai 19:26iur tomooto mi moori na, mbulu sata kembena som. 9 Tana nio aŋsopiom ta kembei: Tomooto sa irao iziirikusiini sorok na som. Uunu tamentau. Sombe kusiini izem itunu pa to-mooto toro sa, tona tomooto tana iraoiyembut ula kizin. Mi sombe iyembutula pa uunu sorok sa, mi ila iwoolokana moori toro, ina ni ipasaana ulaka tutu.”✡

10 Tabe naŋgaŋ kini tisu mi tiso:“Wai, ina ipata. Kenako towoolopepe.”✡

11 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Sua tiom tana ambai. Tamen wal taboozomen tirao be tito na som. Zintau Anutu iur zin pataaŋa be tiwoolosom,mi ipombol zin pambulu ta kem-bei na, zin men ta tirao. 12Pa tomtomta tiwoolo som, ina ka uunumatakiŋa.Tomtom pakan na, nan bizin tipeebezin raama pataŋana sa ta ikam zin matirao be tiwoolo som. Mi pakan na,tomtom tipasaana kulin, tabe tirao betiwoolo som. Mi pakan na, tikamŋgarbiibi pa peeze ki kar saamba, tanalelen be tiwoolo som. Tana tomtomta so irao be ito sua taiŋgi, na ambaibe ito.”✡

Yesu ipombol zin naŋgaŋ munmun(Mk 10:13-16; Lu 18:15-17)

13 Wal pakan tikam zin naŋgaŋmunmun ma tila ki Yesu, be iur na-maana isala uten mi isuŋ pizin miipombol zin. Tamen naŋgaŋ kinitimaŋga mi tiŋasaara zin. 14 To Yesuiso pizin: “Ai, kapakaala zin paso? Papeeze ki kar saamba ka tomtom bizin,ina ta kembei. Tana kezem zin matimar.”✡ 15 Tona iur namaana isalauten, mi ipombol zin. To izem leletina mi ila.

Mbio uunu ta imar ki Yesu(Mk 10:17-31; Lu 18:18-30)

16 Tomtom ta, ni imar ki Yesu,mi iwi i ma iso: “Mos katuunu,mbulu ambaiŋana pareiŋana tabe

aŋkam, to aŋkam mbotŋana matayaryaaraŋana?”✡

17 Yesu ipekel kwoono ma iso:“Parei ta nu wi yo pa mbulu am-baiŋana? Anutu itutamen ta ni am-baiŋana. Nu sombe lelem be kammbotŋana mata yaryaaraŋana, na tokat tutu.”✡

18 To ni iwi Yesu ma iso: “Tutuiŋgoi?” Mi Yesu ipekel kwoono maiso: “Tutu, nu ute kek. ‘Pun tomtomma imeete pepe, pasaana ula pepe,kem pepe, pombol sua pakaamŋanapepe.✡ 19 Lem ŋger pa tomom manom, mi mbeeze pizin. Mi lelem pizintomtom kembei ta lelem pa itum.’ ”✡

20 Tabe naŋgaŋ tina iso: “Wai, tutusoŋana? Tutu boozomen tana, taaŋto aŋto ma imar indeeŋe koozi. Misokorei toro ta aŋkam zen?”

21 To Yesu iso pini. Iso: “Sombelelem be mbulu ku ambai komboono,na la mi kam koroŋ ku ta boozomen,mi kam ŋgomo pa. To rai ka pat pizinwal ta sorrokŋan i, mimar to yo. Nasokam lem koroŋ ŋonoono ta izza u sukar saamba.”✡ 22 Naŋgaŋ tina ileŋsua tana na, leleene ipata mi ila lene.Paso, ni le koroŋ boozo kat.

23 Tona Yesu iso pizin naŋgaŋ kinima iso: “Nio aŋso kat piom: Zin tambio uunu na, inako ipata kat pizinbe tiwe Anutu lene mi timbotmbotlela peeze ki kar saamba leleene.✡24 Aŋpoto sua tio, ina ipata kat pizinmbio uunu. Kere. Mbili sa isombeitoombo be iloondo pa sor sumbuunu,ko irao? Som. Mi zin mbio uunu na,ka ŋgar tamen tau. Sombe titoombobe tiwe Anutu lene mi timbot lelapeeze kini leleene, nako ipata katpizin. Tirao som kat.”

25Naŋgaŋ kini tileŋ sua ti na, timu-rur pami tiso: “Wai, kena ko asiŋ tabeAnutu ikamke i ma imbot ambai?”

26 To Yesu mataana ila kizin miiso: “Tomtom zitun sombe titoombo,

✡ 19:9: Mt 5:32; 1Kor 7:10+ ✡ 19:10: 1Kor 7:1-7+ ✡ 19:12: 1Kor 7:25+ ✡ 19:14: Mt18:2+ ✡ 19:16: Ŋgo 16:30 ✡ 19:17: Wkp 18:5; Lu 10:28; Ro 10:5; Ga 3:12 ✡ 19:18: Kam 20:12+✡ 19:19: Wkp 19:18; Ga 5:14; Yems 2:8 ✡ 19:21: Lu 12:33; Ŋgo 2:45, 4:34+; 1Tim 6:17+ ✡ 19:23:Mt 13:22; 1Tim 6:9+; Yems 5:1+ ✡ 19:26: Un 18:14

Page 39: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 19:27 36 Matai 20:15nako tirao som. Mi Anutu, ni itat pakosa sa som.”✡

27 To Petrus imaŋga ma iso:“Lak, niam ti amzem koroŋ tiamta boozomen ma imborene lup, miiŋgi amtoto u i. Ko amre leyamkampeŋana pareiŋana?”

28 Mi Yesu iso pizin: “Nio aŋso katpiom ta kembei: Sombe Anutu iurpekoroŋ ta boozomen ma tiwe popoŋanmini, mi Tomtom Lutuunu mbuleenese muriini peeze kana raama azuŋkabiibi, tona niom ta kototo yo i, kombuleyom semuriyompeeze kan laa-murumi ru, mi komboro zin Israel unlaamurumi ru.✡ 29Mi sombe tomtomsa izem ruumu kini, som toŋmatiziŋkini, som tamaana ma naana, somlutuunu bizin, som mokleene kini panio zoŋ, inako ikam kampeŋana mailip ma ilip kat pa koroŋ ta izem na.Mi kaimer ko ikam mbotŋana matayaryaaraŋana tomini.✡ 30 Tamen walboozo men ta muŋgu tiwe mataana,nako tila tikemer. Mi zin tau kaimerkan, nako tiwe mataana.”✡

20Sua tooroŋana pizin wal ta tikam

uraata pa baen lene1 Yesu ikam sua tooroŋana taiŋgi.

Iso: “Peeze ki Anutu na, ka mbulukembei ta tomtom ta. Mbeŋbeŋŋanami ni imaŋga ma ila be iyo wal pakanma tikam uraata pa baen lene kini.2 Ni indeeŋe tomtom pakan, to isopizin ta kembei: Sombe tikam uraatapa aigule ta, to iŋgiimi zin pa patdenari ta. * Iso pizin makiŋ, to tilapa uraata. 3 Ni imbotmbot ma zoŋmataana ise ma ikam kembei lamatami paŋ, to ila mini pa nol uunu. Mi iretomtom pakan timendernder sorokma timbotmbot, 4 to iso pizin. Iso: ‘Ai,niom tina, kombombooreyom sorokpaso? Leyom uraata som? Kena kalakakam uraata pa baen lene tio. Nio koaŋkam leyom kadoonoma ikot uraata

tiom.’ 5 Tana zin tomini tila tikamuraata.

Zoŋ mataana ise ma palakuutu, toila mini. Mi zoŋ mataana ikam kem-bei tel na, ni ikammbulu raraate mentau. 6 Rou, ma zoŋ mataana ikamkembei lamata, to ni iwwa ma ilanol uunu mini. Mi indeeŋe tomtompakan timendernder sorok ma tim-botmbot, to iwi zin ma iso: ‘Ai, pareita niom kombotmbot sorok ma zoŋbe isula i? Leyom uraata som?’ 7 Mizin tipekel kalŋaana ma tiso: ‘E-e,tomtom sa ikam yam pa uraata som.’To ni iso pizin ma iso: ‘Oo, kena kalakakam uraata pa baen lene tio.’

8 “Mi rou kat ma uraata imap,tona baen lene katuunu iboobomenderŋana kini ta ma imar, mi isopini. Iso: ‘Boobo zin uraata kan matimar, mi kam len kadoono. Mi kampizin kaimer kan muŋgu, to ila maimap su kizin muŋga kan.’ ✡ 9 Tanamenderŋana ila ma iyo zin uraata kanma timar, mi ikam len kadoono. Zinwal ta timar kaimer ma tikam uraatarimen na, ni ikam len pat denari tama ikot zin. 10 Tana zin muŋga kantindemeere ma tiso ko ni ikam lenkadoono biibiŋana ma isalae pizinpakan. Mi som. Zin tikam raraatekembei ta zin pakan. 11 Tana indeeŋeta zin tikam pat na, zurun imbuk mitikam sua boozo pa baen katuunu.12 Tiso: ‘Wai, zin wal ta timar kaimerna, tikam uraata biibi som. Mi niamna, zoŋ ilas yam ma ambel uraatapa mbeŋbeŋŋana mi ila rou. Mi iŋgiparei ta nuŋgiimi yamraraate kembeita zin kaimer kan!’

13 “Tana baen katuunu iso pa tom-tom kizin ta ma iso: ‘Toroŋ, nioaŋkam ŋoobu som. Kadoono tamuŋgu aŋso ma yok pa, ta aŋkam puna. 14Tana kam pat ku, mi miili ma lapa ruumu ku. Mi leŋ. Sombe leleŋ beaŋkampe zin kaimer kan ma aŋkamlen kadoono raraate kembei ta aŋkampu, 15 ina nio koroŋ tio. Som parei?

✡ 19:28: Lu 22:30; 1Kor 6:2; Tur 3:21 ✡ 19:29: Ibr 10:34 ✡ 19:30: Mt 20:16; Lu 13:30 * 20:2:Indeeŋemazwaana tana, tomtom sa isombe ikam kat uraata pa aigule ta, na tikamam le kadoono irao patdenari ta. ✡ 20:8: Wkp 19:13; Lo 24:15

Page 40: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 20:16 37 Matai 20:34Nu ketem malmal pio, paso aŋkampezin wal pakan?’ ” 16Tona Yesu ipemetsua kini ma iso: “Kere. Wal kaimerkan ko timuuŋgu, mi zin muŋga kanko tila tikemer.” ✡

Yesu iso mini pa meeteŋana kini maiwe tel pa

(Mk 10:32-34; Lu 18:31-34)17Yesu iwwa be isala pa Yerusalem,

mi ikam naŋgaŋ kini laamuru mi ruma ziŋan tilae ri, to zin men mi isosua pizin. 18 Iso: “Keleŋ. Iŋgi betasala pa Yerusalem i. Mi TomtomLutuunu, ni ko tikami mi tiuri la zinbibip kizin patoronŋana kan ziŋan zinŋgarŋan ki tutu naman. Mi zin ko tiursua be imeete. 19 Mi ko tiuri la zinwal ta Yuda somŋan i naman, mi zintipeŋeu i, mi tibalisi, mi tipuni salake pambaaraŋana ma imeete. Tamenko ka mbeŋ iwe tel pa, to burup maimaŋga mini.”

Yems ziru Yoan lelen be tiwe biibi(Mk 10:35-45)

20 Zebedi kusiini ziŋan lutuunubizin ru tila ki Yesu, to nan iŋgunkumbuunu isu Yesu kereene uunu, miiso iwi i pa koroŋ ta. 21 Tana Yesuiwi i ma iso: “Nu lelem pa sokorei?”Mi moori tina ipekel kwoono ma iso:“Nio leleŋ be kaimer, nu sombe swemburom mi peeze ku ma ipet mat,na ur lutuŋ bizin ru ti be timbotsu zilŋom uunu mi tiuulu upa peezekamŋana. Ta imbot nomom woono,mi toro imbot la ki ŋas. ✡

22Yesu ipekel nan kalŋaana ma iso:“Koroŋ ta kiwi yo pa na, niom kuuteka pataŋana som. Kere. Mbooro tabenio aŋwin la i, ko niomru karao bekiwin la tomini?” ✡

23 Ziru tipekel kwoono ma tiso: “E,niam amrao.” To Yesu iso: “Ŋonoono,mbooro tio na, niomru kola kiwin la.Mi muriyom ta koso pa na, ina uraatatio som. Ina koroŋ ki Tamaŋ Anutu.Mi zin wal tabe timbot zilŋoŋ uunu i,

ina ni iur zan pataaŋa kek. Zin ta kotimbot pa.” ✡

24 Indeeŋe zin naŋgaŋ laamurutileŋ wal ru tana sua kizin na, ketenmalmal pizin. 25 Tabe Yesu iso pizinma timar, mi iso pizin. Iso: “Mbuluki toono na, niom kuute kek. Zinkarkari ta Yuda somŋan i, bibip kizintipakurkur zitun,mimatan pasomzinwal ta timbot la kopon mbarmaanana. Mi zin wal ta zanŋan i, na tiko-toto zin tomtom. ✡ 26 Tamen niomna, kakam mbulu ta kembena pepe.Tiom tasa, isombe leleene be iwe biibipiom, na ni bela ikoto itunu ma iwembesooŋo piom. ✡ 27 Mi tiom tasaisombe leleene be iwe mataana piom,na bela iwe mbesooŋo sorokŋana katpiom. 28 Pa ina, mbulu ki TomtomLutuunu. Kere. Ni imar be tomtomtimbeeze pini na som. Imar be itunuimbeeze pizin tomtom, mibe izemkat itunu ma imeete pizin tomtomboozomen bekena iŋgiimi zinma tiwelene.” ✡

Yesu iurpe tomtom matan pisŋan ru(Mk 10:46-52; Lu 18:35-43)

29Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tizem karYeriko ma tila na, iwal biibi tito zinma ziŋan tila. 30 Mi tomtom matanpisŋan ru tambulen isu zaala zilŋaanama timbotmbot. Ziru tileŋ kembeiYesu imar, to timaŋga mi kalŋan bi-ibi ma tiso: “O biibi, Dabit Lutuunu.Muŋai yam lak!”

31 Iwal biibi tileŋ zin, to tipeteke lapizin be timaane. Tamen ziru kalŋanizalla ma tiso: “Ai biibi, Dabit Lutu-unu, muŋai yam lak!” 32 Tana Yesuimender, mi iboobo zin ma timar. Toiwi zin. Iso: “Niomru leleyom beaŋkam parei piom?”

33 Ziru tipekel kwoono ma tiso:“Biibi, niam leleyam be motoyampeere ma amre lele.” 34 Mi Yesuleleene isaana pizin. Tana namaanailamatan, to loŋamenmimatan ikampak. Tona ziru tomini tito i ma ziŋantila.

✡ 20:16: Mt 19:30 ✡ 20:21: Mt 19:28; Lu 22:30 ✡ 20:22: Mt 26:39+; Yo 18:11 ✡ 20:23: Tur1:9 ✡ 20:25: Lu 22:25+ ✡ 20:26: Mt 23:11; 1Pe 5:3 ✡ 20:28: Lu 22:27; Pil 2:7; 1Tim 2:6

Page 41: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 21:1 38 Matai 21:1721

Yesu isala pa Yerusalem(Mk 11:1-11; Lu 19:28-40; Yo 12:12-19)

1 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tipa matimar kolouŋana pa Yerusalem. Mitigarau pa kar Betpage ta imbot salaabal Olib lwoono na, to Yesu iŋgonaŋgaŋ kini ru be timuuŋguma tisala.2 Iso pizin ta kembei: “Kasala pa kar taimbotmar kembei. Sombe kala kepet,to kere doŋki ziru lutuunu ta timbitzin lae ma timbotmbot. Kuputke zin,mi kakam zin ma kusu. 3 Mi sombetomtom sa iwi yom, to koso pini takembei: ‘Merere, ni le uraata ri pizin.Mako ipimiili zin ma loŋa men mitimar mini.’ ”

4 Tabe sua ki Anutu kwoono ta, iurŋonoono. Sua ta kembei:5Koso pizin Sion * kan ta kembei:“Kere. King tiom ta isama i.Ni ikoto itunu, mi mbuleene ise mbili

uraata kana.Mbuleene ise doŋki lutuunu

popoŋana mi isama i.”✡6 Tana naŋgaŋ kini ru tina tila,

mi tikam kembei ta ni iso pizin na.7 Tikam doŋki lutuunu ziru naana matimar, to tikinke mburu kizin matkana mi tipeele sala doŋki lutuunundemeene, to Yesu isala mi mbuleeneise. 8 Mi iwal biibi tiwar mburu kizinisu zaala bekena tipakuri. Mi walpakan na, tisebogboogo ke namanna-man, mi tisan zin su zaala tomini. 9Towal pakan timuuŋgu pini, mi pakantikemer, mi kalŋan izalla ma tizzo:“Hosana! † Tapakur Dabit Lutuunu.Merere ko ipombol tomtom ti mi

ikampe i.Pa ni ikam Merere ruŋguunu ta imar

i.Hosana! Tapakur Merere zaana ma

isala kor!” ✡10Beso Yesu ilela Yerusalem na, kar

kopoono iseleeŋge. Mi zin Yerusalemkan tiparwwi zin ma tiso: “Iŋga asiŋ

ta imar a?” 11Mi zin iwal biibi tipekelkalŋan ma tiso: “Iŋga Yesu, Anutukwoono ta imar pa kar Nasaret kiGalilea.”

Yesu iziiri zin tomtom pa UrumMerere

(Mk 11:15-19; Lu 19:45-48; Yo 2:13-22)12To Yesu ilela siiri ki UrumMerere

leleene, mi imaŋgayaara zin tomtomta tikamam ŋgomo pa koroŋ kizinisu urum kwoono na. Ni imaŋga pambalia ta zin wal tiparpekelkel patzalla na, ramaki mbalia kizin wal tambulen izze mi tikamam ŋgomo paman mbalmbal na. 13 Mi iso pizinta kembei. Iso: “Sua ki Anutu isopataaŋa kek ta kembei:Zin ko tipaata urum tio be suŋŋana

muriini.’✡Tamen niom kakam ma iwe kembei‘raŋ sumbuunu ta zin kuumbu kantikewe lela i.’ ”✡

14 Yesu imbotmbot la urumkwoono, mi wal matan pisŋan minarapeŋan pakan timar kini, mini iurpe zin ma nin ambai. 15 Mizin bibip kizin patoronŋana kanmi zin ŋgarŋan ki tutu tire uraatabibip ta ni ikamam na, mi tileŋ zinnaŋgaŋ munmun ta timbotmboturum kwoono na, tipakurkur Yesumi kalŋan izalla ta kembei: “Hosana!Tapakur Dabit Lutuunu!” 16 To ninpuliizi mi tiso lae pa Yesu ma tiso: “A,sua ta tizzo i, nu talŋomma leŋ som?”Yesu ipekel kwonma iso: “E, nio aŋleŋkek. Mi parei? Niom kapaata sua kiAnutu som? Sua ta kembei:Anutu, nu itum ur zin naŋgaŋ mun-

mun mi pikinbe tiwit urum!” ✡

17Yesu iso sua tana, to izem zin matimbotmbot, mi imiili ma ila pa karBetania, mi ikeene pa mbeŋ tana.

Yesu ipiri sua pa ke fik(Mk 11:12-14,20-24)

* 21:5: Sion na, kar Yerusalem zaana toro. ✡ 21:5: Yesa 62:11; Sek 9:9 † 21:9: Hosana na, suambukuunu kizin Israel. Ka uunu ta kembei: ‘ikamke.’ Sombe tipakur tomtom biibi sa mi tiyotyooto pini,na tiboboobo ta kembei: “Hosana, Hosana!” ✡ 21:9: Mbo 118:26 ✡ 21:13: Yesa 56:7 ✡ 21:13:Yer 7:11 ✡ 21:16: Mbo 8:2

Page 42: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 21:18 39 Matai 21:3318 Berek su na, Yesu imiili ma ila

mini pa Yerusalem. Iwwa ma ilami peteli su zaala lwoono. 19 Tanamataana ila na, ire ke fik ta imendersu zaala zilŋaana na. To ipa ma ilabe ikam ka ŋonoono. Tamen ila na,indeeŋe ŋonoono sa som. Ruunumen. Tana iso pa ke tana ma iso:“Indeeŋe ta tiŋgi mi ila na, nu kopiyooto mini ŋonoono sa som.” Isosua tana na, ke tana ruunu imelle maimap, mi imeete pataaŋa.✡ 20Naŋgaŋkini tire mos tana na, timurur pa mitiso: “Wai, parei ta ke tiŋgi karaumenmi imeete?”

21Mi Yesu ipekel kwonma iso: “Nioaŋso kat piom: Sombe leleyom iweru som mi kuurla kat, inako karaobe kakam kembei ta nio aŋkam pa ketaiŋgi. Mi tina men som. Ko karaobe kakam uraata bibip pakan tomini.Kembei ta abal tiŋga. Sombe koso beizemmuriini mi ila itop sula tai, nakombulu tana ipet.✡ 22Pa sombe kuurlakatmi kusuŋAnutu pa koroŋ sa, inakoni ikam piom.”✡

Zin bibip tiwi Yesu pa asiŋ ta iuri pauraata kini?

(Mk 11:27-33; Lu 20:1-8)23 Yesu imiili ma ilela siiri ki Urum

Merere leleene mini, mi ikamam suaki Anutu pizin tomtom ma imbotm-bot. Mi zin bibip kizin patoronŋanakan ziŋan zin peeze kan pakan timartipet kini, to tiwi i. Tiso: “Lak, uraatata kamamna, nu zompa? Mi asiŋ iurupa?”✡

24 Yesu ipekel kwon ma iso:“Wiŋana tiomambai. Mi nio aŋsombeaŋwi yom pa tio ta i. Sombe kepekel,inako aŋpekel niom tiom. 25 Lak,Yoan ta muŋgu ikamam yok pizintomtom na, asiŋ iuri pa uraata kini?Ni ta imbotmbot saamba a, som zintomtom?” Mi zin tipekel karau som.Tiparwwi zin ma tiso: “Wai, iŋgi kozoko toso parei? Pa sombe toso Ni taimbotmbot saamba a iuri, to ni ko isopiti ta kembei: ‘Kena parei ta niomkuurla sua kini som?’ 26 Mi sombe

toso: ‘A Yoan, tomtom tiuri pa uraatakini,’ inako iwal biibi ti timaŋga piti.Pa zin timap tipou Yoan ma tiso niAnutu kwoono.”

27 Tana tipekel Yesu kwoono matiso: “Ii, niam amute som.” To Yesukadoono isu mi iso pizin. Iso: “Ke-nako nio tomini, irao be aŋso yom paNi ta iur yo pa uraata tio i na som.”

Sua tooroŋana pa zin naŋgaŋ ru28 Mi Yesu iso pizin ma iso: “Lak,

niom kakam ŋgar be parei? Tomtomta, ni lutuunu bizin ru. Aigule ta, ni ilaki lutuunu ta, mi iso pini ta kembei.Iso: ‘Lutuŋ, koozi la pa baen lene mikam uraata.’ 29 Mi lutuunu ipekelkalŋaana ma iso: ‘E-e, nio mburoŋsom.’ Mana kaimer itooro ŋgar kini,to ila mi ikam uraata.

30 “Tona tomtom tana ila ki lutu-unu toro, mi iso pini be ni tomini ilaikam uraata. Mi lutuunu tina, ni iyoksorok ma iso: ‘E, nio ko aŋla.’ Tamenila som. 31 Lak, naŋgaŋ iŋgoi ta itotamaana leleene?”

Mi zin tiso: “Lutuunu mataanakana.”

To Yesu iso: “Nio aŋso kat piom.Zin wal sananŋan ta tiyyo takes na,ziŋan zin moori zaala lwoono kanna, zin timuŋmuuŋgu piom mi tilatimbot lela Anutu peeze kini leleene.32 Pa Yoan imar be iso yom pa zaalandeeŋeŋana ki Anutu,mi tamenniomkuurla kini som. Mi zin wal sananŋanta tiyyo takes na, ziŋan zin moorizaala lwoono kan na, zin tiurla kini.Mi niom kere zin titooro lelen, tamenituyom kotooro leleyom mi kuurlakini som.”✡

Sua tooroŋana pa zin wal uraata kan(Mk 12:1-12; Lu 20:9-19)

33 Mi Yesu iso pizin mini ma iso:“Kuŋgun talŋoyom mi keleŋ suatooroŋana toro ti. Toono katuunu ta,ni iurpe toono kini mi ipaaza ke baenpa. Mi ipo siiri ma iliu, mi iurpe baenpiiziŋanamuriini, to ipo beeze ta isalakor, bekena uraata kan timbot sala mimatan lala pa baen lene. Iurpe koroŋ

✡ 21:19: Lu 13:6+ ✡ 21:21: Mt 17:20 ✡ 21:22: Mt 7:7+, 18:19; Yo 14:13+ ✡ 21:23: Yo 2:18;Ŋgo 4:7 ✡ 21:32: Lu 7:29+

Page 43: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 21:34 40 Matai 22:8ta boozomen ma imap, to izem lakizin wal uraata kan naman be matanpa, mi imaŋga ma izem kar kini, miila imbot pa lele pakaana toro.✡

34 “Imbot imbot ma indeeŋe mai kibaen keŋana, to iŋgo mbesooŋo kinipakan ma tila kizin wal uraata kantana be tikam baen kini pakan maimar. 35 Tamen tila na, mbesooŋota, zin uraata kan tikiskisi ma tibalisi.Mi toro na, tipuni ma imeete. Mitoro na, tipuni pa pat. 36 To baenkatuunu iŋgo mbesooŋo kini pakantomen ma tila. Mi zin tomini, uraatakan tikam mbulu raraate men pizin.37 Kaimer to iŋgo itunu lutuunu maila. Pa ikam ŋgar ta kembei. Iso:‘Lutuŋ ŋonoono, nako len ŋger pinimi tipou i.’ 38 Tana iŋgo lutuunu maila. Beso ber na, molo mi uraata kantiparso pizin ma tiso: ‘Ouo kere. Iŋgabiibi itunu lutuunu ta imar a. Ni tabeimender pa koroŋ ti pa kaimer mi iwekatuunu. Lak, kozo tupunima imeete.Naso koroŋ ti imbot ma iwe lende.’✡39 To timaŋga na tikiskisi, mi tiyaarutataati pera siiri ndemeene, mi tipunima kup.”✡

40 Yesu iso sua tana ma imap, toiwi zin. Iso: “Lak, ina kozoko baenkatuunu ikam parei pa wal uraata kantana?” 41 Mi zin tipekel kalŋaana matiso: “Kola ikas zin wal sananŋan tanama timetmeete lup. Meeteŋana kizinko sananŋana kat. Mi iur wal pakanbe timboro baen lene kini tana. Besomai ki baen keŋana, tona zin ko tikambaen ŋonoono ila kini.”✡

42 To Yesu iso pizin mini ma iso:“Sua ki Anutu ta tibeede se ro na,niom kapaata som? Sua ta isombe:Pat ta zin ruumu poŋana kan matan

repiili mi tipiri lae lene na,pat tamen tana, ta ko tipamender

ruumu sala ma imbol.Mbulu tina ipet pa Anutu itunu mbu-

raana.Mi amre na, ipa ndel kat.”✡

43-44 Mi Yesu iso seeŋge sua minima iso: “Mi wal ta so titutkat zin salapat tana, nako tisaana kat. Mi sombepat tana itop sala ŋwan ma ipun zin,inako tiron imurummurum ma imap.Tana nio aŋso kat piom: Anutu koitatke peeze kini piom, mi iur la walpakan naman, bekena tipiyooto kaŋonoono ma ipet.”✡

45 Zin bibip kizin patoronŋana kanmi zin tutu kan tileŋ sua tooroŋan kiYesu na, tikilaala kembei ni iso suatana ise kizin. 46 Tana tisombe tikisi.Tamen timoto kan. Pa zin iwal biibitire Yesu kembei ni Anutu kwoono.✡

22Sua tooroŋana pa bobi ki Anutu(Lu 14:15-24)

1To Yesu ikam sua tooroŋan pakanmini pizin tomtom. Iso: 2 “Peeze kikar saamba na, ka mbulu kembei taking ta. Ni isombe ikam kini pa ula kilutuunu. 3Tana ikam sua ila pizin walpakan pa ula tabe ipet i. Mi iparaŋraŋkoroŋ ta boozomen makiŋ, to iŋgombesooŋo kini mini ma tila be tiyozin leembe. Tamen tila na, zin leembemburan be timar som. 4 Tana iŋgombesooŋo pakan mini, mi iso pizinma iso: ‘Zin wal ta aŋboobo zin betimar na, kala mi koso pizin ta kem-bei: ‘Kini ma buzur, ta aŋparaŋraŋpataaŋa kek. Tana kamarmi takan ulaka kini.’ 5 Tamen zin leembe tikamŋgar pa bobi tana som. Mi tila pauraata kizin kizin. Pakan tila pa mok-leene, mi pakan tila be tikam ŋgomopa koroŋ kizin. 6Mi pakan na, tikiskiszin mbesooŋo ki king, mi tikam bakaipizin, mi tipun zin ma timetmeete.

7 “Tabe tipas king tana keteene maketeene malmal kat. To iŋgo zinmalmal kan kini ma tila, mi tikas zinwal ta tipun mbesooŋo kini na matimetmeete lup, mi titun kar kizin.8 Kaimer to, iboobo mbesooŋo kinipakan ma timar, mi iso pizin ta kem-bei. Iso: ‘Aiss, lutuŋ kini kini ula kana

✡ 21:33: Mbo 80:8+; Yesa 5:1+ ✡ 21:38: Mt 27:18 ✡ 21:39: Ibr 13:12 ✡ 21:41: Ŋgo 13:46,28:28 ✡ 21:42: Mbo 118:22+; Ŋgo 4:11; Ro 9:33; 1Pe 2:4+ ✡ 21:43-44: Yesa 8:14+; Ro 9:33; 1Pe 2:8✡ 21:46: Mt 21:26

Page 44: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 22:9 41 Matai 22:31-32ta aŋparaŋraŋ makiŋ kek. Mi zin walta muŋgu aŋboobo zin be timar na,aŋur motoŋ pizin sorok. Aŋdemeerema aŋso ko zin wal ambaimbaiŋan.Mi iŋgi som.✡ 9 Kena kala mini, mikapa pa zaala lwonlwonmi koso pizinwal ta boozomen be timar ma tikankini ki lutuŋ. Pa iŋgi koroŋ isu maisaana kek.’

10 “Tana zin mbesooŋo tila pa zaalalwonlwon mi tiyo wal ta boozomenma timar ma ruumu tana bok kat.Tikam zin wal ambaimbaiŋan, mi walsananŋan tomini.

11 “Tikanan ma timbotmbot, toking ilela be ire zin leembe. Mi iretomtom ta, ni iur mburu ki ula sommi imar sorok.✡ 12 Tana iwi i ma iso:‘Ndaŋ, parei ta nu ur mburu ki ulasom, mi mar le ti sorok?’ Mi tomtomtina, ni le sua sa som. 13 To king isopizin mbesooŋo kini ma iso: ‘Kopokumbuunu ma namaana, mi kipiri ipera zugut lene. Lele tana ka tomtombizin tiyakyak mi zoŋon ŋekŋek matimbotmbot.’ ”✡

14 To Yesu iparwai sua kini ma iso:“Bobi ki Anutu ila pizin iwal biibi. Mitamen ka tataŋa men, ta ni ikam zin.”

Wiŋana pa takes piriŋana(Mk 12:13-17; Lu 20:20-26)

15 To zin tutu kan tila tilup zin mitiru zaala pa Yesu. Tisombe titoombipa wiŋana pakan. Beso ni ipekelŋoobo, to iwe le uunu. 16 Tana tiŋgonaŋgaŋ kizin pakan ziŋan Erot walkini pakan ma tila ki Yesu, mi kwonimbeeze pini ma tiso: “Mos katu-unu, niam amute: Nu tomtom ki suaŋonoono men. Nu mototo zin tom-tom som, mi lae ki tomtom sa som.Nu zzo katkat zin tomtom pa Anutuzaala kini, mi kamam sua ŋonoonomen pizin. 17 Tana so kat piam. Nure be parei? Iti sombe tigiibi takes ilaki Kaisa, ko indeeŋe pa tutu kiti, somsom?”

18 Mi Yesu, ni iute ŋgar kizinsananŋana kek. Tana iso pizin ma iso:“Niom pakamkaamŋoyom! Parei ta

koso kotoombo yo? 19Pat ta tiwirri patakes na, kakam tasa imar ma aŋre.”Tana tikam pat denari ta ila kini. 20Mini iteege, to iwi zin. Iso: “Lak, asiŋruŋguunu mi zaana ti?”

21 Zin tiso: “Ina Kaisa tau.” To Yesuiso: “Tana. Koroŋ ta Kaisa zaana pa,to ila kini. Mi koroŋ ki Anutu na, ilaki Anutu.”✡ 22 Tileŋ sua kini tana na,timurur pa. To tizemi mi tila len.

Wal meeteŋan ko timaŋga mini, somsom?

(Mk 12:18-27; Lu 20:27-40)23 Indeeŋe aigule tana na, zin

sadusi pakan tomini timar ki Yesu.Zin sadusi na, Yuda pakan ta tiurlakembei Anutu ko irao ipei zinmeeteŋan ma timaŋga mini som.✡24Tana timar ki Yesu,mi tiwi ima tiso:“Mos katuunu, Mose iso ta kembei:Sombe tomtom sa iwoolo moori matipeebe sa som mi imeete, to tiziinibela iwoolo ka nooro. Beso tipeebema iŋgi, tona pikin tana ikel toonokolmanŋana ta imeete na.✡ 25 Lak,lwoono ta na, toŋmatiziŋ tiam lamatami ru. Timbotmbot ma muŋgamuŋgaiwoolo. Mi ikam kelŋana sa som, miimeete. To tiziini ta ito i na, ikam kanooro. 26 Mi tipeebe sa som, mi nitomini ra, imeete. To tiziini ta iwe telpa na, ikam mbulu raraate men. Takembei kembei ma zin lamata mi rutana timetmeete lup. Mi len kelŋan sasom. 27Tokaimerna,moori tomini, niimeete. 28 Lak, indeeŋe mbeŋ kaimerma zin meeteŋan tisombe timaŋgamini pa naala, nako moori tina iwetomtom iŋgoi kusiini? Pa zin lamatami ru ta tiwooli na.”

29 Yesu ipekel kwon ma iso: “Aiss,niom tina, kuute Anutu mburaana misua kini risa som kat. Tanata kakamkat ŋgar som. 30Mbeŋ kaimer, sombeAnutu ipei zin meeteŋan ma timaŋgamini pa naala, na tomtom ko tipar-woolo zin mini som. Pa zin ko kembeizin aŋela ta timbot saamba a. 31-32Mimaŋgaŋana kizin wal meeteŋan, inaniom katalli pa kat. Parei, sua ta

✡ 22:8: Ŋgo 13:46 ✡ 22:11: Tur 3:4+, 19:8 ✡ 22:13: Mt 8:12 ✡ 22:21: Un 1:27; Ro 13:7; 1Pe2:17 ✡ 22:23: Ŋgo 23:8 ✡ 22:24: Lo 25:5

Page 45: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 22:33 42 Matai 23:7Anutu ikam piom na, kapaata som?Sua ta iso ta kembei:Nio iŋgi Anutu ki Abaraam, Isak, mi

Yakop.✡“Sua tana iswe kembei wal tel

tana matan yaryaara ma timbotmbotraama Anutu. Mibe timeete ma tilalen kat, so ni irao ipaata itunu beAnutu kizin som.”✡

33 Zin iwal biibi tileŋ sua kini tinana, timurur pa mi sua imap.

Tutu mataana kana(Mk 12:28-34; Lu 10:25-28)

34 Zin tutu kan tileŋ kembei Yesuipiri sua pizin sadusi ma sua kizinimap, to tila tilup zin. 35 To tomtomkizin ta, tau ni le ŋgar biibi pa tutuna, ni isombe itoombo Yesu. 36 Tanaila ipet ki Yesu, mi iwi i. Iso: “Moskatuunu, tutu iŋgoi ta ilip pa tutu taboozomen?”

37Yesu ipekel kwoono ma iso:“Ur lelem ila ki Merere Anutu ku

raama ŋgar kumimburommaimap ma iwe ni lene men.✡

38 “Tutu tiŋgi ta biibi kat mi iwemataana pa tutu ta boozomen. 39 Mitutu biibi toro ta ka ŋgar igarau, inata kembei:Ur lelem pizin tomtom kembei ta

lelem pa itum.✡ 40 “Tutu taboozomen ki Mose mi sua tamuŋgu Anutu kwoono bizintiso na, timap ma timbot lelatutu ru taiŋgi lelen.”✡

Mesia ko iyooto pa Dabit be parei?(Mk 12:35-37; Lu 20:41-44)

41 Zin tutu kan tilup zin ma tim-botmbot, mi Yesu iwi zin ma iso:42 “Lak, Mesia tabe imar i, niomkakam ŋgar pini be parei? Ko ipet paasiŋ popoŋana kini?”

Mi zin tiso: “Ni ko ipet pa Dabit.”✡43 To Yesu iwi zin mini ma iso:

“Kena parei ta Bubuŋana ipei ŋgar kiDabit ma ipaata Mesia be Biibi kini?✡44 Pa Dabit iso ka sua ta kembei:

Merere Anutu iso pa Biibi tio ta kem-bei:

‘Mar mbulem su ta nomoŋ woono ima irao aŋkoto kom koi bizin ma

mburan imap kat,mi kumbum ise ŋguren.’✡

45 “Tana Dabit itunu ipaata Mesiabe Biibi kini. Lak, popoŋana sa kiDabit ko irao be ilip pini be parei?”

46 Tileŋ sua kini tana ma sua imap.Tomtom sa irao be ipekel kwoonosom. Tana indeeŋe tana mi ila na,tomtom sa iwi i pa kosa sa mini som.Pa timoto.

23Mbulu pakurŋana kizin tutu kan mi

zin ŋgarŋan ki tutu(Mk 12:38-39; Lu 11:43,46, 20:45-46)

1 Tona Yesu iso pizin iwal biibiziŋan naŋgaŋ kini. 2 Iso: “Kere.Zin tutu kan mi zin ŋgarŋan ki tututikam Mose muriini be tikam tutupizin tomtom. 3 Tana sua boozomenta so tikam piom, na kozo keleŋ lami koto. Mi mbulu kizin na, kotopepe. Pa sua kizin ta tizzo na, zituntikamam ka mbulu som.✡ 4 Mi tiyyotutu namannaman boozomen, tabetikam pataŋana biibi pizin tomtom.Tamen zitun tiur naman kunuunurisa be tiuulu zin na som.✡ 5 Mbulukizin ta munŋaana men na, tikamampa tomtom matan men. Kere. Ko-roŋ kizin ta sua ki Anutu imbot lami tiwwo sala ndomon mi ila na-man ŋgureene na, ina bibip kat. Ilippizin tomtom pakan. Mi kere mburuta tizebzeebe zin pa i, ka moren-moren mololo, bekena tomtom tiremi tipakur zin.✡ 6 Mi sombe tilapa kini kanŋana, som tilela lupŋanamuriini, to loŋa mi tiserseere ma tilabe mbulen se mbalia mataana kana tazin wal zanŋan murin na.✡ 7Mi lelenbe tiwwa pa kar keteene, bekena tom-tom tire zin mi tiso sua pakurŋana

✡ 22:31-32: Kam 3:6 ✡ 22:31-32: Kam 3:6; Ŋgo 7:32; Ibr 11:16 ✡ 22:37: Lo 6:5 ✡ 22:39:Wkp 19:18; Mt 19:19 ✡ 22:40: Mt 7:12; Ro 13:10; Ga 5:14 ✡ 22:42: Yo 7:42 ✡ 22:43: Ŋgo2:30 ✡ 22:44: Mbo 110:1; Ŋgo 2:34+; 1Kor 15:25; Ibr 1:13 ✡ 23:3: Mal 2:7+ ✡ 23:4: Ŋgo 15:10✡ 23:5: Kam 13:9; Lo 6:8; Mt 6:1+ ✡ 23:6: Mt 6:5; Lu 14:7

Page 46: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 23:8 43 Matai 23:23-24pizin. Mi lelen be tomtom tipaata zinbe ‘mos katuunu.’

8 “Tamen niom na, tomtomtipakur yom ma tipaata yom be ‘moskatuunu’ pepe. Niom ta boozomenkaparwatwaata yom be toŋmatiziŋmen. Paso, niom leyom mos katuunutamen ŋonoono ta imbotmbot. Inanio tau. 9 Mi niom irao be kapakurtomtom toono kana sa mi kapaatibe tomoyom na pepe. Pa Tomoyomtamen ŋonoono na, Ni ta imbotmbotsaamba a. 10 Mi wal tipaata yom bebiibi kizin pepe. Pa biibi tiom tamenŋonoono ta Mesia. 11 Tomtom tasombe leleene be iwe biibi piom, nabela ikoto itunu ma iwe mbesooŋopiom.✡ 12 Pa tomtom ta sombeipakurkur itunu, na Anutu ko ikotoi. Mi tomtom ta sombe ikototo itunumi imbesmbeeze pizin tomtom, naAnutu ko ipakuri.✡

Yesu iŋgal zin tutu kan mi zinŋgarŋan ki tutu matan

(Mk 12:40; Lu 11:39-42,44,52)13 “Niom tutu koyom mi niom

ŋgarŋoyom ki tutu na, tembel yomkek! Niom kembel pakaamŋana paurlaŋana tiom. Ituyom kombotmbotlela peeze ki kar saamba som. Mi walta so tikam kinkiini be timbot lela, nakapakaala zaala pizinmi kepeteke zin.

14 “Niom tutu koyom mi niomŋgarŋoyom ki tutu, tembel yomkek! Niom kembel pakaamŋana paurlaŋana tiom! Pa niom koroŋ tokawadatke zin noroŋa bekena kekemleyom ruumu kizin ramaki mburukizin. Mi kapakaam ma kakamamsuŋŋana mololo. Tana kadoono tabekakam pa mbulu tiom tana, ko soroksom kat.]

15 “Niom tutu koyom mi niomŋgarŋoyom ki tutu, tembel yomkek! Niom kembel pakaamŋana paurlaŋana tiom! Pa niom kawwa palele ta boozomen ta irao tai mi toonobe kakam tomtom lelen ma tigaabayom mi tiwe naŋgaŋ tiom. Mi zin wal

ta kakam zin na, niom kekeske zin pambulu tiom sananŋana, ma tila tilippiom kat. Tana kaimer ko niomŋanmi kala leyom ta kar sanaana.

16 “Tembel yom kek! Pa niom mo-toyom pisŋoyom. Tamen kosombekoso zin tomtom pa Anutu zaalakini. Niom kapakankaana zin tom-tom ma kozzo pizin ta kembei: ‘Tom-tom sa sombe ipaata Urum Mererezaana bekena ipombol sua kini, nasua tina ko imbol pe som. Mi sombeipaata mburu milmilŋana ta imbotlela Urum Merere na zaana, tona suakini ko imbol kat. Irao be itoorokalŋaana mini na som.’✡ 17 Niommotoyom pisŋoyom mi talliŋoyomkat! Koroŋ iŋgoi ta potomŋana katma ilip? Urum Merere, som mburumilmilŋana ta imbot lela? Som.Mburu, ina koroŋ sorok. Ina urumta ikam mburu tana ma iwe koroŋpotomŋana. 18 Mi kakam mbulu torota kembei tomini. Pa koso: ‘Tomtomsa isombe imbuk sua sa mi ipaataartaal zaana bekena ipombol sua kini,na sua kini tana ko imbol pe som. Misombe ipaata patoronŋana ta imbotsala artaal na zaana, tona sua kini koimbol kat. Irao be itooro kalŋaanamini na som. 19 Motoyom pisŋoyomkat! Pa koroŋ iŋgoi ta potomŋana katma ilip? Artaal, som patoronŋana taimbot sala artaal? Som. Patoronŋana,ina koroŋ sorok. Ina artaal ta ikampatoronŋana tana ma iwe koroŋ po-tomŋana. 20 Tana sombe tomtomsa ipaata artaal bekena ipombol suakini, ina ni ilup artaal ramaki kakoroŋ boozomen ta timbot sala na.21 Mi sombe ipaata Urum Merere beipombol sua kini, ina kembei ipaataAnutu zaana pa tomini. Pa UrumMerere, ina Anutu muriini. 22 Misombe ipaata saamba bekena ipombolsua kini, ina kembei ni ipaata Anutuzaana mi Anutu muriini peeze kanatomini. Paso, Anutu ni imbotmbot tatina.✡

23-24 “Niom tutu koyom mi niomŋgarŋoyom ki tutu, tembel yom

✡ 23:11: Mt 20:26; Lu 22:26; Pil 2:5+ ✡ 23:12: Lu 14:11, 18:14; 1Pe 5:6; Yems 4:10 ✡ 23:16: Mt15:14 ✡ 23:22: Yesa 66:1; Mt 5:34

Page 47: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 23:25 44 Matai 23:36

kek! Niom kembel pakaamŋanapa urlaŋana tiom! Pa motoyomiŋgalŋgal be kikinin zeere tiomsoroksorok mataana kana be kakamla ki Anutu, kembei ta tutu isona. Ina ambai. Tamen tutu bibipŋonoono, ina kakam ŋgar pa som!Tutu ta kembei: Kitiiri kat pataŋanakizin tomtom, mi kuurpe ma ambai.Kumuŋai zin tomtom. Mi koto suatiom mbukŋana. Tutu tel ti mi tutupakan tomini, sombe koto to ambai.Niom motoyom pisŋoyom! Ko kosozin tomtom pa Anutu zaala kini beparei? Ŋonoono, tutu namannamanmunmun ta boozomen na, niommotoyom iŋgalŋgal be koto. Tamentutu bibip ŋonoono na, kototo som.Niom kembei zin wal ta tisepet lokonpa yambon ma ila ne. Mi mbili biibikat ta tutu iŋgalsek pa na, tire som,mi tiwon men.✡

25 “Niom ŋgarŋoyom ki tutu miniom tutu koyom, tembel yomkek! Niom kembel pakaamŋana paurlaŋana tiom! Niom kembei mboorota ndemeene iŋgeeze kat mi leleenena imukmuk. Pa mbulu tiom matkana na, kuurpema ambai pa tomtommatan. Tamen leleyom na, bokpa ŋgar sananŋana. Pa motoyomkoroŋŋoyom mi kakamam ŋgar paituyom men.✡ 26 Niom tutu koyomtina, niom motoyom pisŋoyom!Kuurpe leleyom muŋgu. Naso mbulutiom mat kana iŋgeeze tomini.✡

27 “Niom ŋgarŋoyom ki tutu miniom tutu koyom, tembel yomkek! Niom kembel pakaamŋanapa urlaŋana tiom! Niom kembeimeeteŋan murin ta tipeŋgeeze matkana ma iŋgeeze kat. Mi leleene kanana, bok pa uri tirontiron mi koroŋbuzanŋan boozo.✡ 28 Ina raraatemen piom. Pa mbulu tiom mat kanana, tomtom tire ma tiso ko niomndeeŋeŋoyom. Tamen leleyom na,bok kat pa mbulu pakaamŋana mi

sananŋana.✡Yesu iswe kadoono kizin tutu kan mi

zin ŋgarŋan ki tutu(Lu 11:47-51)

29 “Niom ŋgarŋoyom ki tutu miniom tutu koyom, tembel yomkek! Niom kembel pakaamŋanapa urlaŋana tiom! Motoyom ilapa Anutu kwoono bizin mi zin walndeeŋeŋan ta muŋgu tumbuyombizin tipun zin ma timetmeete na.Zin wal tana, ta koozi kuurpe naalakizin ma iŋgeeze kat bekena kapakurzin. 30 Mi koso ta kembei: ‘Aiss,niam be ambot pa mazwaana tana, soamgaaba tumbuyam bizin pa mbuluta tikam pa Anutu kwoono bizin tanana som.’ 31 Tana niom keswe katituyom. Zin wal ta tipunun Anutukwoono bizin ma timetmeete na,popoŋana kizin ta niom na!✡ 32 Kenakoposop uraata ki tumbuyom bizinma imap kat!

33 “Niom sananŋoyom kembei tamooto. Mooto sananŋana lutuunubizin ta niom na! Ko kala koyom?Anutu kola iur kadoono piom mi ipiriyom sula kar sanaana.✡ 34 Tana nioaŋso kat piom ta kembei: Nio ko aŋgozin wal ŋgarŋan, mi Anutu kwoonobizin, mi zin tomtom tabe tipauteyom pa mbulu ki Anutu. Mi tom-tom kizin pakan na, niom ko kupunzin ma timetmeete. Mi pakan, nakokupun zin sala ke pambaaraŋana. Mipakan, nako kabalis zin lela lupŋanamuriini tiom, mi keketo zin pa kar taboozomen.✡ 35 Tana kadoono tabeise tiom i, ko sorok som. Pa walboozomen ta titekteege sorok zaabapizin wal ndeeŋeŋan na, kadoonokizin sananŋana ta iŋgi be ise tiomi. Indeeŋe ta Abel, mi imar imarma ipet ki Bereki lutuunu Sakaria taimbot kolouŋana pa artaal uunu lelaUrum Merere mi kupuni mi imeetena, mbulu sananŋan ta boozomentana ka kadoonokola ise tiom.✡ 36Nio

✡ 23:23-24: Wkp 27:30; Mika 6:8 ✡ 23:25: Mk 7:4 ✡ 23:26: Mt 15:20; Tit 1:15 ✡ 23:27: Ŋgo23:3 ✡ 23:28: Lu 16:15 ✡ 23:31: Ŋgo 7:52 ✡ 23:33: Mt 3:7 ✡ 23:34: Ŋgo 5:40, 22:19;2Kor 11:24; Ibr 11:36+ ✡ 23:35: Un 4:8; Ibr 11:4

Page 48: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 23:37 45 Matai 24:15aŋso kat piom: Niom ta kombotmboti, ko kere sua ta boozomen ti iurŋonoono.”

Yesu leleene isaana pa Yerusalem(Lu 13:34-35)

37 Yesu imaŋga to iso: “O karYerusalem, kar Yerusalem! Anutukwoono bizin ta niom kembelkasŋana kek. Mi zin ŋgoŋana kinita ni iŋgo zin piom na, ku'unun zinpa pat ma timetmeete. Mi nio na,leleŋ be aŋkokor yom ma kamar,kembei ta man ikuubukaala lutuunubizin. Tamenniom leleyompio som.✡38 Tana Anutu ko izem yom ma UrumMerere tiom imborene sorok.✡ 39 Panio aŋso kat piom ta kembei: Niom kokere motoŋ mini som ma irao ituyomkosombe:Merere, ko ipombol tomtom ti mi

ikampe i.Pa ni ikam ruŋguunu ta imar i.”✡

24Yesu iso pa Urum Merere reegeŋana(Mk 13:1-2; Lu 21:5-6)

1Yesu izemUrumMererema ila, mizin naŋgaŋ kini tikoŋuru i mi tisombetiso i pa urum tana mi ruumu pakanta timbot raama. 2Mi ni iso pizin maiso: “Ŋonoono kat. Koroŋ boozomentiŋga ta kere la pa a, kaimer ko tireegema tipiri kiŋakiŋa ma tisu len lup.Kan koroŋŋan risa ko imbot se muri-ini mini na som.” ✡

Pataŋana boozo kola iwedet manaurum reegeŋana

(Mk 13:3-13; Lu 21:7-19)3 Tona Yesu ila ma isala abal Olib,

mi mbuleene su ma imbotmbot. Minaŋgaŋ kini tila tipet kini, to zin menziŋan Yesu timbot mi tiwi i. Tiso:“Biibi, so kat piam. Sua ta so paurum reegeŋana na, uraata tana koiur ŋonoono ŋiizi? Mi sombe mi-iliŋana ku mi toono swoono ka noligarau, inako ka kilalan pareiŋana?”

4 Yesu ipekel kwon ma iso: “Mo-toyom iŋgalŋgal ituyom! Kokenatomtom sa ipandelndel yom. ✡ 5 Pawal boozo kola timaŋga, mi tipaatasorok nio zoŋ mi tiso: ‘Iŋgi nio Mesiatau.’ Mi wal boozomen ko tikan lasua kizin pakaamŋana. ✡ 6Mi sombekeleŋ malmal ka orooro, som malmalbibip urun, na keteyom guruk mi ko-moto pepe. Pa mbulu ta kembenakola ipet. Mi toono swoono, nako zen.7 Pa toono ta boozomen ka tomtombizin kola tiparkam malmal pizin. Miking ta ko ikam malmal pa king kilele toro. Yeŋyeeŋge bibip kola titoktoono, mi lele pakan ko tikan peteele.✡ 8 Pataŋana boozomen tana, inaiwemataana pa pataŋana bibip pakantabe tipet pa kaimer i.

9“To koyomkoi bizin ko tikamyom,mi tiur yom la zin peeze kan namanbe tiseeze motoyommi tipun yommakemetmeete. Mi toono ta boozomenkan tomtom bizin kola tiur koi piompaso, niom kototo yo. ✡ 10 Mbulutana iso ipet, to tomtom boozo kotizem urlaŋana kizin, mi tiparwe kankoi, mi tiparswe zin la ki kan koi bizin.11Mi wal boozomen kola timaŋga, mitipakaam kembei zin Anutu kwoonobizin. Mi tomtom boozomen ko tikanla kalŋan. ✡ 12 Mi wal boozomen kolelen par pizin mini som. Pa mbulusananŋana kola ipet ma iwe biibi.✡ 13 Tamen tomtom ta so imendermbolŋana, mi ikis urlaŋana kini mairao swoono, inakoAnutu ikamke imaimbot ambai. ✡ 14 Mi ko tisoyaarauruunu ambaiŋana tiŋgi pa peeze kikar saamba ma irao toono muŋgu,bekena tomtom ta boozomen tileŋ,tona toono swoono. ✡

Pataŋana biibi kat kola ikam zinYerusalem kan

(Mk 13:14-23; Lu 21:20-24)15 “Kaimer ko kere wal pakan tipa-

mender koroŋ sananŋana kat lela lele✡ 23:37: Ŋgo 7:59 ✡ 23:38: 1Kin 9:7+; Yer 12:7, 22:5; Mt 24:15 ✡ 23:39: Mbo 118:26 ✡ 24:2:Lu 19:44 ✡ 24:4: Ep 4:14; 2Tes 2:1+; 1Yo 4:1 ✡ 24:5: Ŋgo 5:36+; 1Yo 2:18 ✡ 24:7: Tur 6:3+✡ 24:9: Mt 10:22; Yo 15:18 ✡ 24:11: 1Tim 4:1+; 2Pe 2:1; 1Yo 4:1 ✡ 24:12: 2Tim 3:1+; Tur 2:4✡ 24:13: Mt 10:22 ✡ 24:14: Mt 10:18, 28:19; Mk 13:10

Page 49: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 24:16 46 Matai 24:33potomŋana, to lele tana isaana kat.Ka sua Anutu kwoono Daniel iso tamuŋgukek. (Tomtom ta sombe ipaatasua ti, na ni itunu irao ikam ŋgar paka uunu.) ✡ 16 Mbulu tana iso ipet,na zinwal ta timbotmbot lele pakaanaki Yudea na, loŋa mi tiko ma tisala palele abalabalŋana. 17 Tana tomtom saisombe imbot ruumu kini ka pooto,na ilela ruumu be ikam koroŋ kini sapepe. Kaŋkaŋ pataaŋa ma ila. 18 Misombe tomtom sa imbot mokleenekini mi ikamam uraata, na iloondoma ila ruumu mini be ikam mburukini toro sa pepe. Ni tomini, kaŋkaŋpataaŋa ma ila. 19Zin moori ta sombekoponŋan mi zin ta pemyamŋan pamazwaana tana, na ra, tembel zinkek. Pa pataŋana biibi kola ikamzin. 20 Tana kusuŋ pa Anutu. Kokenambulu tana ipet pa gorgor ki yaŋ,som aigule potomŋana tabe ketendesu pa i. To niom irao koko som,mi pataŋana ikam yom. 21 Pataŋanatana, ko sananŋana kat ma ilip papataŋana boozomen ta tipet pa toonokek na. Indeeŋe mata popoten taAnutu iur saamba mi toono, mi imarimar ma indeeŋe koozi na, pataŋanasa ta kembei ipet pasa zen. Mi kaimerko pataŋana toro sa ta kembei ipetmini som. ✡ 22 Pataŋana tana, sombeAnutu ipemet loŋa som, inako tom-tom sa irao imbot na som. Tamenni kopoono pizin wal kini ta iroogozin pa itunu kek, tana kola ipemet maimap karau men.

23 “Mbulu tana iso ipet, mi sombetomtom sa iso piom ma iso: ‘KereMesia ta itunu tis’, som ‘Ni imbotm-bot tiŋga’, na kuurla sua kini pepe.✡ 24 Pa wal pakamkaamŋan kolatimaŋga, mi tipakaam zin tomtommatiso zin Mesia, som Anutu kwoono sa.Mi ko titooro mos boozo, mi tikamuraata bibip pakan, bekena tipakaamzin tomtom pa. Mi Anutu wal kinita ni iroogo zin pa itunu na tomini,

wal tana ko titoombo be tipakaamzin. ✡ 25-26 Keleŋ! Koroŋ boozomentana ipet zen, mi iŋgi aŋsotaara yompataaŋa. Tana sombe tomtom sa isopiom ma iso: ‘Kere. Mesia ta ila maimbotmbot lele bilimŋana tiŋga!’ nakala pepe. Mi sombe tiso: ‘Mesia taimbotmbot lela ruumu leleene a!’ nakuurla sua kizin pepe. ✡ 27 Pa Tom-tom Lutuunu isombe imiili ma imarmini, na ni ko isu kembei ta lolo ikambil ma ikakat saamba. Tana tomtomirao toono ta boozomen ko tire i.

28 “Lele ta sombe koroŋ buzaana saimbotmbot pa, inako man aŋkor tilatindou zin la ma bok. ✡

Miiliŋana ki Tomtom Lutuunu(Mk 13:24-27; Lu 21:25-28)

29 “Pataŋana boozomen tanasombe tipet lup, inako molo somto zoŋ mataana imeete. Mi puulutomini, ko iyaara mini som. Mi pitikko tizem murin mi titoptop. MiAnutu ko itok zin koroŋ mburanŋanta timbot sala maŋaanaŋana na.✡ 30 To kilalan sa ko ipet salamaŋaanaŋana be iso zin tomtom paTomtom Lutuunu be imiili. Tana zintomtom ta timbot toono na, kolatitaŋtaŋ, mi tire sala pa TomtomLutuunu imbot lela miiri tieene, miisu raama mburaana mi azuŋka kinibiibi kat. ✡ 31 Tona koroŋ sa kembeita twiiri ko itaŋ ma kalŋaana biibi, miTomtom Lutuunu iŋgo zin aŋela kinima tila tipa pa lele ta boozomen betiyogeege zin wal ta ni iroogo zin paitunu na, ma tila tilup zin la kini. ✡

Sua tooroŋana pa ke fik(Mk 13:28-31; Lu 21:29-33)

32 “Kere la pa ke fik mi kakam ŋgarpa. Ke tana isombe iruŋ, tona kik-ilaala kembei iŋgi be zoŋ biibi isu.33 Ina zaala raraate men pa mbulu taaŋzzo yom pa i. Niom sombe kerembulu ta boozomen tana tiwedet, to

✡ 24:15: Dan 9:27, 11:31, 12:11 ✡ 24:21: Dan 12:1; Yoel 2:2 ✡ 24:23: 2Tes 2:1+ ✡ 24:24: Lo13:1+; 2Tes 2:8+; Tur 13:13+ ✡ 24:25-26: Lu 17:23+ ✡ 24:28: Lu 17:37 ✡ 24:29: Ezek 32:7; Yoel2:10,31; 2Pe 3:10 ✡ 24:30: Dan 7:13; 1Tes 4:16+; Tur 1:7 ✡ 24:31: Yesa 27:13; 1Kor 15:52; 1Tes 4:16

Page 50: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 24:34 47 Matai 25:7kikilaala ta kembei: Miiliŋana ki Tom-tom Lutuunu, ta ka nol igarau kek.34 Nio aŋso kat piom: Wal ta koozikan i, ko timap pa toono zen, mitire uraata boozomen tiŋgi ipet. ✡35Saambami toono kola timbiriizi matila len. Tamen sua tio ko irao be ilalene na som. Ko imbotmbot men takembei. ✡

Miiliŋana ki Tomtom Lutuunu na,tomtom sa iute ka nol som

(Mk 13:32-37; Lu 17:26-30,34-36)36 “Nol tabe koroŋ ta boozomen

tana tipet pa i, na tomtom sa iutesom. Aŋela ta timbot saamba natiute som, mi Lutuunu tomini, iutesom. Tamaana itutamen ta iute.✡ 37-39 Miiliŋana ki Tomtom Lutu-unu ko kembei nonor biibi ta ipetpa mazwaana ki Noa na. Indeeŋetana, tomtom matan sorok ma tim-botmbot. Tikilaala mbulu tabe ipetpizin i som. Tikanan ma tiwinin, mitiparwolwoolo zin, ma ila indeeŋe kataigule ta Noa bizin tilela wooŋgo na.Tona nonor ipet ma ipambiriizi zintomtom ma timap lup. Mi sombeTomtomLutuunu imiilima imarmini,inako mbulu raraate men tau. ✡40 Nol kini iso ipet, mi tomtom rutimbot mokleene mi tikamam uraata,inako tikam ta, mi ta imbot. 41 Misombe moori ru tikamam uraata pakini urpeŋana ila mbata, inako mbuluraraate men tau. Tikam ta, mi ta im-bot. 42 Tana motoyom iŋgal ituyom!Pa nol tabe biibi tiom imiili pa i, inaniom kuute som. ✡ 43 Lak. Sombe ru-umu katuunu sa iute nol tabe tomtomkuumbuŋana imar pa i, ko ikeene?Som. Ko ipamatmaata ma imbotm-bot. Kokena tomtom kuumbuŋanatana ipetepaala ruumu kini mi ilela.✡ 44 Tana niom ta kembena. Kozokuurur motoyom ma kombotmbot.Pa nol ki Tomtom Lutuunu na, niomkuute som. Ni ko imar kembei tapamururŋana.”

Zin mbesooŋo bela tiurur matan matimbotmbot

(Lu 12:41-48)45 To Yesu ikam sua tooroŋana ti.

Iso: “Mbesooŋo ta so ni mata seŋanami le ŋgar ambaiŋana, inako biibi kiniiuri be imboro ruumu ka uraata miirre waene bizin pa kan kini. ✡ 46Misombe biibi kini ila lele sa ma imiilima imar mini, mi indeeŋe mbesooŋotana ikamam kat uraata kini, inakombesooŋo tana ikam kampeŋana am-baiŋana. 47 Nio aŋso kat piom: Biibikini ko iuri ma iwe mataana be im-boro koroŋ kini ta boozomen. ✡

48 “Tamen sombe ni mbesooŋosananŋana, mi ikam ŋgar ta kembei.Iso: ‘Aa, biibi tio ko loŋa imar nazen.’ 49 To imaŋga mi ipun sorokwaene bizin, mi igaaba zin winŋanakan mi ziŋan tiwinin ma tikanan matigadgaada, na kozo ire i. 50-51 Pa biibikini ko imar mi ipamururi. Tonabeikam zaaba pini, mi ipiri i ma ilaigaaba zin wal ta tikam pakaamŋanapa urlaŋana kizin na, ma ziŋan tilalele sananŋana, mi tiyakyakmi zoŋonŋekŋek ma timbotmbot. ✡

25Sua tooroŋana pa tamuriŋ laamuru

1 “Indeeŋe nol tabe Tomtom Lutu-unu imiili ma imar pa i, na peeze kikar saamba, nako ka mbulu kembeitamuriŋ laamuru ta titeege lam kizinmi tila be tizza pa tomooto ula kana.✡ 2-4Lamata na, kankaanaŋan. Tikamlam kizin ma tila, tamen tikam lenkerasin raama som. Mi zin lamatatomen na, len ŋgar. Tikam lam kizinmi tikam len kerasin raama. 5 Mitomooto ula kana tana, ni loŋa imarsom. Tabe zin tamuriŋ tina matanŋenŋeene ma tisaana kat.

6 “Mi so mbeŋ lukutuunu na, tileŋwal kalŋan isala ma tiso: ‘Ouo, ula katomooto ta imar i. Kamar ma kerei!’ 7 To tamuriŋ laamuru tina burup

✡ 24:34: Mt 16:28 ✡ 24:35: Mt 5:18 ✡ 24:36: Ŋgo 1:7; 1Tes 5:1+ ✡ 24:37-39: Un 7:21+; Lu12:40; 1Pe 3:20; 2Pe 3:6 ✡ 24:42: Mt 25:13 ✡ 24:43: 1Tes 5:2+; 2Pe 3:10; Tur 16:15 ✡ 24:45:1Kor 4:2 ✡ 24:47: Mt 25:21+ ✡ 24:50-51: Mt 8:12 ✡ 25:1: Tur 19:7; Lu 12:35

Page 51: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 25:8 48 Matai 25:26ma timaŋga be tiurpe lam kizin. 8Mizin kankaanaŋan timaŋga na, tiso pazin tau len ŋgarŋan na, ma tiso: ‘Ai,kere leyam kerasin sa. Pa niam tiam,ta iŋgi be imap i.’ 9 Mi zin tau lenŋgarŋan na, tipekel kwon ma tiso: ‘E-e, amrao amuulu yom na som. Iŋgiirao piam men. Kala kiŋgiimi leyom.’10 To moori kankaanaŋan tina tila betiŋgiimi len kerasin. Mi molo som na,tomooto ula kana imar ipet. Tana zintamuriŋ ta len ŋgarŋan na, timaŋgama tila kini mi ziŋan tila ma tilelaruumu ula kana. Tilela, mi kataamaimar kolok la.

11 “Kaimer na, zin lamata tomen tatimar titut kataama mi tiso: ‘O biibi,sol kataama piam lak!’ ✡ 12 Tamentomooto ula kana tana iso pizin maiso: ‘Ou, niom ziŋoi? Nio aŋute yomsom. Kala leyom.’ ” ✡

13 To Yesu ipemet sua kini ma iso:“Tana motoyom iŋgalŋgal. Pa noltabe Biibi tiom imiili pa i, na niomkuute som.” ✡

Sua tooroŋana pa mbesooŋo tel(Lu 19:11-27)

14 Mi Yesu ikam sua tooroŋanatoro ma iso: “Peeze ki Anutu, nakoka mbulu kembei ta tomtom ta.Ni isombe imaŋga ma ila pa lelemolo. Tana iboobo zin mbesooŋokini ma timar, to iur koroŋ kini taboozomen ila naman be timboromibe tikam uraata pa. 15 Mi iur patikot zin tataŋa irao ŋgar kizin kizin.Iur pat munŋaana lamata (kembei5,000 kina) ila ki mbesooŋo ta. Mimunŋaana ru (2,000 kina) ila ki toro,mi munŋaana ta (1,000 kina) ila kitoro. Tona izem zin mi ila. ✡

16 “Mbesooŋo ta ikam patmunŋaana lamata na, ni loŋa miimaŋga pa ka uraata. Tabe ipeebemuŋaana lamata (5,000) tomen maisala ki ma iwe munŋaana laamuru(10,000 kina). 17 Mi ni ta ikammunŋaana ru na, ikammbulu raraate.

Tabe ipeebe munŋaana ru tomen maisala ki ma iwe munŋaana paŋ (4,000kina). 18 Tamen mbesooŋo ta ikammunŋaana ta na, ni ila itwi pat kibiibi kini tina isula toono, mi iturkema imbotmbot.

19 “Timbotmbot ma moloŋana ri,mana biibi kizin imiili ma imar mini.To iboobo zin ma timar bekena iti-iri zin pa uraata kizin. 20 Tomtomta ikam pat munŋaana lamata na,iteege munŋaana laamuru ma ilaiur su biibi kereene uunu mi isopini ta kembei. Iso: ‘Biibi re.Pat ku munŋaana lamata ta ur marnomoŋ, ta aŋkamuraata pama ipeebemunŋaana lamata tomen ma isala kima iwe munŋaana laamuru na. Kamkoroŋ ku tis!’ 21 Tana biibi kini isopini ma iso: ‘Yo barau! Nu mbesooŋoambaiŋom kat. Pa motom se mi kamkat uraata pa koroŋ musaari. Tana koaŋuru be mboro koroŋ bibip pakan.Mar ruumu tio be itiŋan tombotmbotmi menmeen ti.’ ✡

22 “To mbesooŋo ta ikam patmunŋaana ru na, ila ipet kini mi iso:‘Biibi re. Pat munŋaana ru ta ur marnomoŋ, ta aŋkamuraata pama ipeebemunŋaana ru tomen ma isala ki maiwe munŋaana paŋ. Kam koroŋ kutis!’ 23 Tana biibi kini iso pini ma iso:‘Yo barau! Nu mbesooŋo ambaiŋomkat. Pa motom se mi kam kat uraatapa koroŋ musaari. Tana ko aŋurube mboro koroŋ bibip pakan. Marruumu tio be itiŋan tombotmbot mimenmeen ti.’

24 “Kaimer to, ni ta ikam patmunŋaana ta na, ila ipet kini mi iso:‘Biibi, nio aŋute nu tomtom toro. Panumuŋaiŋai zin tomtom risa som. Mimbotmbot se wal pakan uraata kizintieene. 25 Tana aŋmoto u mi aŋlaaŋturke koroŋ ku isula toono. Re patku tis. Kam lem koroŋ.’ 26 Biibi kiniiso pini ma iso: ‘Oo, nu mbesooŋosananŋom mi ŋgwolŋom kat! Nusombe nio aŋmuŋaiŋai zin tomtom

✡ 25:11: Lu 13:25+ ✡ 25:12: Mt 7:23 ✡ 25:13: Mt 24:42 ✡ 25:15: Ro 12:6+; 1Kor 12:7+; Ep4:7-11 ✡ 25:21: Mt 24:45+; Lu 16:10; 1Kor 4:2

Page 52: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 25:27 49 Matai 25:44risa som. Mi aŋbotmbot se wal pakanuraata kizin tieene, na? 27 Nakenauunu parei ta nu ur pat tio ti ilela ru-umupat kana, be ipepeebe som? Nasoaŋmar to aŋkam pat tio ŋonoono migegeene ri isala ki.’ 28 To biibi iso pambesooŋo kini pakan ma iso: ‘Pat taimbot la to ti namaana na, katatkepini mi kakam la ki tomtom ta lemunŋaana laamuru na! 29 Pa tomtomta sombe le koroŋ imbot mi ikamuraata pa, inako ikam le pakan isala kima ni irao kat pa koroŋ ta boozomen.Mi ni ta le koroŋ ri, mi ikam uraatapa som, inako titatke pini. ✡ 30 Mimbesooŋo sananŋana tiŋgi, kakamimi kipiri i pera zugut lene, be itaŋtaŋmi zoŋoono ŋekŋek ma imbotmbot.’✡

Tomtom Lutuunu ko iur kadoonopizin tomtom

31 “Kaimer, sombe Tomtom Lutu-unu imar raama zin aŋela mi iswemburaana biibi, nako mbuleene isemuriini peeze kana be itiiri zin tom-tom. ✡ 32 Mi ko tiyo zin karkarita boozomen ma timap timender sukereene uunu. Tonabe ni ipitpeleelezin ma tiwe wal uunu ru, kembeita mboroŋan kizin mbili ipitpeleelezin sipsip ma tila timbot ndel, mimekmek tila timbot ndel. ✡ 33 Zinwal ndeeŋeŋan na, ni ko iur zin matila timbot su namaana woono. Misananŋan, nako tila pa namaana ŋas.

34 “To King ko iso pizin wal ta tim-bot la namaana woono na ma isombe:‘Niom tana kamar kolouŋana. Pakampeŋana ki Tamaŋ Anutu ta isetiom kek. Kamar, kakam matamurkini, mi kelela kar ta ni ikamam peezepa i. Muŋgu kek, indeeŋe ni iursaamba mi toono zen na, ni iurpe kartiŋgi piom. ✡ 35 Pa indeeŋe ta niopetel yo na, kere koŋ kini ma aŋkan.Mi miri yo na, kakam koŋ yok maaŋwin. Mi aŋwe leembe mi leŋ muriŋbe aŋbot pa som na, kakam yo lela

ruumu tiom. 36Mi leŋ mburu som na,kakam leŋ ma aŋpakaala yo pa. Mimete ikam yo na, komboro yo. Mitiur yo lela ruumu sanaana na, kamarkolou yo.’

37 “Tona zin wal ndeeŋeŋan tinako timaŋga, mi tiwi i ma tiso:‘Wai Merere, sua ku tana, niamamkankaana pa. Nu so nu petelu,mi amkam kom kini. Mi miri u, miamkam kom yok. 38Mi we leembe malem murim som, mi amkamu ma marruumu tiam. Mi amkam lem mburube zeebu pa. 39Mi amre umete ikamu,mi amboro u. Mi tiuru lela ruumusanaana leleene, mi ama amlou u.Mbulu boozomen tana, niam amkampu ŋiizi?’

40 “Tona king ko ipekel kwon maiso: ‘Nio aŋso kat piom ta kem-bei: Mbulu ta kakamam pizin waltio sorrokŋan tau muŋgu niomŋankombotmbot na, ina nio aŋre kembeikakam pio tau.’ ✡

41 “Tona ni ko itoori ma kereeneila kizin wal ta timbot la namaanaŋas na, mi iso pizin ma iso: ‘Niomwal sananŋoyom. Anutu kete mal-malŋana kini imbotmbot se tiom.Tana koko molo pio. Kala ma kusulaleyom you sananŋana ta tiurpe paSadan ziŋan aŋela kini pataaŋa kekna. ✡ 42 Pa indeeŋe ta nio petel yona, kakam koŋ kini sa som. Mi miriyo na, kakam koŋ yok som. 43 Miindeeŋe ta aŋwe leembemi leŋmuriŋsa be aŋbot pa som na, kakam yolela ruumu tiom som. Mi kakam leŋmburu be aŋpakaala yo pa som. Mimete ikamyona, komboro yo som. Miaŋbot lela ruumu sanaana na, kamarkolou yo som.’

44 “Tona zin ko timaŋga, mi tiwii ma tiso: ‘Wa Merere, sua ku tana,niam amkankaana pa. Nu so muŋgunupetelu,mimiri u,miwe leembe,milem mburu som, mi mete ikamu, mimbot lela ruumu sanaana, mi tamenniam amuulu usom. Mbulu tana,

✡ 25:29: Mt 13:12; Mk 4:25; Lu 8:18 ✡ 25:30: Mt 8:12 ✡ 25:31: Mt 16:27, 19:28; Tur 20:11+✡ 25:32: Ezek 34:17; Ro 14:10; 2Kor 5:10 ✡ 25:34: Ep 1:4 ✡ 25:40: Mt 10:42; Mk 9:41; Ibr 6:10✡ 25:41: Mt 7:23; Tur 20:10

Page 53: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 25:45 50 Matai 26:21niam amkam pu ŋiizi?’ 45 Mi Kingko ipekel kwon ma iso: ‘Nio aŋso katpiom: Zinwal tio sorrokŋan tamuŋguniomŋan kombotmbot na, indeeŋe takipizil ndemeyom pa kizin tasa miku'uuli som na, kipizil ndemeyom piotau.’ ”

46 To Yesu iposop sua kini ma iso:“Zin wal ta kembei, Anutu ko iziiri zinma tila len be tikam kadoono kizin.Kadoono tana ko imbotmbot se kizinma alok. Mi zin wal ndeeŋeŋan na, niko ikam zinma tila timbotmbot raamima alok.” ✡

26Zin bibip timbuuru pa Yesu(Mk 14:1-2; Lu 22:1-2; Yo 11:45-53)

1 Yesu iso sua ta boozomen tanama imap, to iso pizin naŋgaŋ kinima iso: 2 “Niom kuute: Malama, tosuŋŋana biibi ki Pasoba ipet. Mi Tom-tom Lutuunu ko tikami mi tiuri laka koi bizin naman be tipuni sala kepambaaraŋana.”✡

3 Indeeŋe tana na, zin bibip kizinpatoronŋana kan ziŋan zin peeze kanpakan tilup zin lela ruumu ki Kaipas,ta biibi kizin patoronŋana kan na.4 Mi tirru zaala keŋana sa pa Yesu betikami, mi tipuni ma imeete. 5 Mitiparso pizin ma tiso: “Irao takamipa mazwaana ki lupŋana biibi taiŋgipepe. Kokena zin iwal biibi timaŋgami tikam malmal.”

Moori ta iliŋ ŋgere sala Yesu uteene(Mk 14:3-9; Yo 12:1-8)

6 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini timbotm-bot ruumu ki Simon ta kar Beta-nia. Simon tana, muŋgu mbetmbeetesananŋana ikami. 7 Tikanan kini matimbotmbot, mi moori ta, ni ikamŋgere kuziiniŋana ta ka kadoono biibikat na, mi imar ma iliŋ sala Yesuuteene.✡ 8 Naŋgaŋ kini tire na, iraolelen som. Tana tiso: “Waii, mooriti ipasaana sorok koroŋ tiŋgi paso!9 Ŋgere ti na, ka pat ta sorok som. Betoŋgomoono, so takam pat biibi betu'uulu zin wal sorrokŋan pa.”

10 Tamen Yesu iute ŋgar kizin kek.Tana iso pizin ma iso: “Kumbuulukwoyom pa moori ti paso? Iŋgi niikam mbulu ambaiŋana pio. 11 Zinwal sorrokŋan koniomŋan kombotm-bot ma alok. Mi nio, nako itiŋantombotmbot ma molo som. 12 Ŋgereti, ni iliŋ salakaala yo bekena iurpeyo pa koŋ mete. 13 Tana nio aŋsokat piom: Kaimer sombe tomtom ti-soyaara uruŋ ma irao karkari, inakotiwidit mbol pa mbulu ta ni ikam pioi, bekena tomtom matan kiskis.”

Yudas iyok be iswe Yesu(Mk 14:10-11; Lu 22:3-6)

14To naŋgaŋ laamurumi ru ki Yesutana, tomtom kizin ta, zaana YudasIskariot, ni imaŋga mi ila kizin bibipkizin patoronŋana kan. 15 Mi iwi zinma iso: “Lak, nio sombe aŋur Yesuima nomoyom, nako kakam leŋ soko-rei?” To zin tikam pat silba tomootalaamuru ise namaana mi ila. 16 Tanaindeeŋe tina mi ila na, Yudas irruzaala be iur Yesu ila naman.

Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tikan Pasobaka kini

(Mk 14:12-21; Lu 22:7-14,21-23; Yo13:21-30)

17 Timbot ma aigule mataana kanaki lupŋana biibi tabe zin Yuda tilupzinmi tikan narabu ta ka yis somŋanai, to naŋgaŋ ki Yesu timar kini mitiwi i. Tiso: “Lak. Kini ki Pasoba,ko amurpe pu isu swoi?”✡ 18 Mi niiso pizin ma iso: “Kelela pa kar biibi,to kere tomtom ta imbotmbot. Kosopini ta kembei. Koso: ‘Mos katuunutiam iso nol kini igarau kek. Tanaleleene be ziŋan naŋgaŋ kini tikankini ki Pasoba lela ruumu ku.’ ”

19 Tana naŋgaŋ kini tito kalŋaana,mi tiparaŋraŋ kini mi koroŋ taboozomen pa suŋŋana ki Pasoba.20 Timbotmbot ma zoŋ isula, to Yesuziŋan naŋgaŋ kini mbulen isu pa kinikanŋana. 21 Tikanan ma timbotmbot,mi Yesu isu ma iso pizin. Iso: “Nio

✡ 25:46: Yo 5:29; Ro 2:7+; Tur 20:15 ✡ 26:2: Kam 12:1+; Mt 20:18 ✡ 26:7: Lu 7:37+ ✡ 26:17:Kam 12:3+, 12:18+

Page 54: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 26:22 51 Matai 26:41aŋso kat piom, tomtom tiom tasa kolaiur yo la koŋ koi bizin naman.”

22 Naŋgaŋ kini tileŋ sua tana na,lelen ipata kat. Mi zin tataŋa timaŋgami tiwi i. Tiso: “Biibi, sua ku tana, nuso pio?”

23Mi ni ipekel kwon ma iso: “Tom-tom ta niamru amtizik narabu isulambooro tamen, ina ni tau.✡ 24 TanaTomtom Lutuunu kola tipuni maimeete. Ka sua imbot pataaŋa kek. Mitomtom tabe iswe i la ka koi bizin i, natembeli kek! Naana ra ipeebi som, sondabok!”

25 To Yudas tabe iswe i na, imaŋgami iwi i. Iso: “Biibi, sua ku tana, nu sopio?” Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Sua ta itum so na.”

Temen pemetŋana(Mk 14:22-26; Lu 22:14-20; 1Kor 11:23-

25)26Tikananma timbotmbot,mi Yesu

ikam narabu ma isuŋ pa, to itettema irao zin naŋgaŋ kini. Mi iso:“Kakam mi kakan. Iŋgi nio mozoŋŋonoono.”✡ 27 Tona ikam mboorobaen ma isuŋ pa, mi ikam la kizin miiso: “Is. Niom ta boozomen kakammikiwin. 28 Iŋgi nio siŋiŋ, ta ko ireeremaisu be ireege sanaana kizin tomtomboozomen, mi iwe zaala popoŋanabe ziŋan Anutu tiparlup zin ma tiwetamen.✡ 29Nio aŋso kat piom. Nio koaŋwin baen mini som ma ila indeeŋeta itiŋan tulup ti su kar ki Tamaŋ,to aŋwin mini baen popoŋana isutana.”✡

30 Tikan makiŋ, to timbo mboesuŋŋana kana ta, mi tizem ruumu mitisala pa abal Olib.✡

Yesu iso Petrus ko iwatkaali(Mk 14:27-31; Lu 22:31-34; Yo 13:36-38)

31To Yesu iso pizin naŋgaŋ kini maiso: “Mbulu tabe ipet pio pa mbeŋ takoozi, kola ikam niom ta boozomenma kotop pa urlaŋana tiom mi kipizil

ndemeyom pio. Pa sua ki Anutu im-bot pataaŋa kek ta kembei:Nio ko aŋpun mboroŋan kizin sipsip,to zin sipsip ko tiko papirik lup.✡

32 “Tamen kaimer sombe aŋmaŋgamini pa naala, nako aŋmuuŋgu maaŋla aŋsa yom su Galilea.”✡

33 To Petrus imaŋga ma iso: “Inakozin pakan. Mi nio, nako aŋrao aŋ-top mi aŋpizil ndemeŋ pu na som.”34 Mi Yesu iso pini ma iso: “Petrus,nio aŋso kat pu. Mbeŋ ta koozi nukola watkaala zoŋ pa tel, mana manitaŋ.”✡ 35 Mi Petrus ipekel kwoonoma iso: “Asiŋ iso u? So tipunu, nakotipun yo tomini ma ituru mi temet-meete raraate. Mi irao aŋwatkaalazomna som. Som kat.” Mi zin naŋgaŋpakan tomini tiso sua raraate men.

Yesu isuŋ su lele Getsemane(Mk 14:32-42; Lu 22:39-46)

36 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tipa matila tipet lele ta, zaana Getsemane.Tona iso pizin ta kembei. Iso: “Mbu-leyom isu tiŋgi ma kombotmbot, minio aŋlae tiŋga be aŋsuŋ.” 37 To ikamPetrus mi Zebedi lutuunu bizin ru maziŋan tila. Mi Yesu tiŋisŋiizi ikamimi leleene ipata biibi kat. 38 Tanaiso pizin ma iso: “Aiss, leleŋ ipatakat. Leleŋ pataŋana taiŋgi be ipun yoma aŋmeete i. Tana kapamatmaataraama yo mi itiŋan tombotmbot.”✡

39 Ni iso makiŋ, to izem zin matimbot, mi ipa ma ilae ri. To iŋgunkumbuunu, mi ituundu su toono maisuŋ. Iso: “O Tamaŋ, irao be tatkembooro * taiŋgi pio? Iŋgi nio aŋso. Minu itum tau.”✡

40 Isuŋ makiŋ, mi imiili ma imar,to ire naŋgaŋ kini tel tina tikenne.Tana iso pa Petrus ma iso: “O niomtel, parei? Irao be kapamaata raamayo risa som? 41 Niom kapamaata mikusuŋ. Kokena toomboŋana ikamyom to kotop. Pa lelende na, mata

✡ 26:23: Mbo 41:9 ✡ 26:26: 1Kor 11:23+ ✡ 26:28: Kam 24:8; 1Kor 10:16; Ibr 9:28 ✡ 26:29:Tur 21:5 ✡ 26:30: Mbo 118:29 ✡ 26:31: Sek 13:7; Yo 16:32 ✡ 26:32: Mt 28:7,16 ✡ 26:34:Mt 26:69+ ✡ 26:38: Yo 12:27 * 26:39: Mbooro, ina imender pa Anutu kete malmalŋana kini misanaana ka kadoono tabe Yesu ibaada i. ✡ 26:39: Mt 6:10; Ibr 5:7+ ✡ 26:41: Mt 6:13; Ro 7:18; Ga5:17

Page 55: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 26:42 52 Matai 26:61leŋleŋ. Mi kulindi na, mburaana iraosom.”✡

42 To izem zin mi ilae be isuŋ minima iwe ru pa. Iso: “Tamaŋ, mbooroti, sombe lelem be tatke pio som, natoŋgo. Nio ko aŋkam mi aŋwin la.Nu itum lelem tau.” 43 Isuŋ ma imap,tona imiili ma ila mini. Mi ire naŋgaŋkini tikenne men. Paso, matan ikamsanaana zin ma tisaana kat.

44 Tana izem zin, mi ila ma isuŋmini. Ipoto suŋŋana kini ma iwe telpa,✡ 45 tona imiili ma imar mini kizinnaŋgaŋ, mi iso pizin ma iso: “Wai!Niom kekennemen? Kamaŋga lak. Panol tabe tiur Tomtom Lutuunu ila zinwal sananŋan naman, ta iŋgi ipet kek.46Kamaŋga mi tala. Pa kere. Tomtomta ila iswe yo la koŋ koi bizin, ta iwwama imar i.”✡

Tikam Yesu ma tila(Mk 14:43-50; Lu 22:47-53; Yo 18:3-12)

47Yesu izzo sua tinama imbotmbot,mi Yudas ziŋan zin iwal biibi ta timarraama buza mi zaaba. Wal tana, zinbibip kizin patoronŋana kan ziŋan zinpeeze kan pakan kizin Yuda tiŋgo zinma timar. (Yudas tana, ni tomtom tata imbot la Yesu naŋgaŋ kini laamurumi ru na.) 48 Mi Yudas isotaara zinkek ta kembei. Iso: “Kere. Tomtomta sombe aŋbeŋbeeŋe pini, ina ni tau.Kikisi.”

49 Tana iwal biibi tina tipet to,Yudas ikoŋuru Yesu ma ila, mi isopini. Iso: “Mos katuunu, mbeŋ am-baiŋana!” To imbeŋbeeŋe pini. 50 MiYesu iso pinima iso: “Toroŋ,mbulu ti,ta mar pa i?” Iso sua tina, to tikiskisi,mi tikami be tila. 51 To naŋgaŋ kinita, ni ipas buza kini, mi ipiri na isaptomtom ta talŋaana ma itop su. Tom-tom tana, ni mbesooŋo ki biibi kizinpatoronŋana kan. 52 Tamen Yesu isopa naŋgaŋ kini tana ma iso: “Hait!Zeebe buza ku tana isulamuriinimini.Pa wal boozomen ta titeege buza na,kaimer ko imiili pizin.✡ 53 Nu ute

som? Nio sombe aŋboobo TamaŋAnutu be iuulu yo, so loŋa men miiŋgo aŋela munŋaana ka tieene matisu be tiporoukaala yo. 54 Tamensombe aŋkam ta kembena, ko suaki Anutu iur ŋonoono be parei? Pambulu ti na, ka sua imbot pataaŋakek.”

55 To iso pa iwal biibi tina ma iso:“Wai! Nio ti tomtom malmalŋoŋsa, ta kamar ramaki buza ma zaababe kakam yo i? Aigule boozomenta itiŋan tombotmbot Urum Mererekwoono, mi aŋkamam sua piom na.Parei ta kakam yo pataaŋa som?✡56 Ambai. Toŋgo. Pa mbulu taboozomen ti bela ipet. Naso sua taAnutu kwoono bizin tibeede na, iurŋonoono.” Iso sua tana, to naŋgaŋkini ta boozomen tizemi mi tiko matila len.✡

Tipamender Yesu isu zin peeze kankeren uunu

(Mk 14:53-65; Lu 22:54-55,63-71; Yo18:13-14,19-24)

57 Wal ta tikiskis Yesu na, tikamimi tila tiuri lela ruumu ki Kaipasleleene. Kaipas, ni biibi kizin pa-toronŋana kan. Mi zin ŋgarŋan kitutu ziŋan zin peeze kan pakan to-mini tilup zin su ruumu tina ma tim-botmbot. 58 Mi Petrus, ni itokelkeelima ila. Ila ma igarau ruumu tanakwoono, to mbuleene isu, mi ziŋanzin menderŋan timbotmbot mi tirrelae pa Yesu: Ko tikamparei pini? 59Mizin bibip kizin patoronŋana kan ziŋanzin peeze kan ta boozomen titoombobe tiru tomtom pakan be tipombolsua pakaamŋana pa Yesu. Naso iwele uunu be tipuni pa. 60Mi wal boozotimaŋga mi tiŋgal sua pakaamŋanapini. Tamen sua kizin sa indeeŋe som.Tona wal ru timaŋga mi tiso:✡ 61 “A,niam amleŋ to ti iso ta kembei: ‘Nioaŋrao be aŋreege urum biibi ki Anutuma isu lene, mi aŋpamender mini paaigule tel men.’ ”✡

✡ 26:44: 2Kor 12:8 ✡ 26:46: Yo 14:31 ✡ 26:52: Un 9:6; Tur 13:10 ✡ 26:55: Lu 19:47, 21:37✡ 26:56: Mbo 88:8; Mt 26:31 ✡ 26:60: Kam 20:16; Lo 19:15 ✡ 26:61: Yo 2:19+; Ŋgo 6:14

Page 56: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 26:62 53 Matai 27:462 To biibi kizin patoronŋana kan

imaŋga mi iso pa Yesu ma iso: “Sua tatigibgiibi puna, nu raobepekel som?”63 Mi Yesu iso sua sa som. Imaanemen. To biibi tana iso pini mini maiso: “Nio aŋso pu ta kembei: Kozo sokat sua ŋonoono piam ila Anutu matayaryaaraŋana mataana. Nu Mesia tauAnutu Lutuunu, som som?”✡

64 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Sua ta itum so na. Mi nio aŋso kat paniom ta boozomen ta kembei: Kaimerto niom ko kereTomtom Lutuunu, ni mbuleene ise

muriini ta imbot la Anutumbolkeŋkeŋŋana namaanawoono. Mi ko kere ni imbotse miiri tieene saamba kanami imiili ma imar.”✡

65 Biibi kizin patoronŋana kan ileŋsua tina na, ipas keteene. To iraazamburu kini mi iso: “Oo imap! Tanaturu tomtom toro sa be iso ka suapaso? Buri na tapas sua ila itunukwoono i. Niom ituyom kombot mikeleŋi. Ni ipasaana sua pa Anutukek.✡ 66 Lak, niom koso parei?” Mizin tipekel kwoono ma tiso: “Sua sasom. Ina uunu kini tina tabe imeetepa tau.”✡

67 Tona tipures la mataana, mitipuni. 68 Mi tipeeze paŋaana, mitipeŋeu ima tiso: “NuMesiamiAnutukwoono, na? Kena so lak. Asiŋ taipunu na?”✡

Petrus iwatkaala Yesu zaana(Mk 14:66-72; Lu 22:56-62; Yo 18:15-

18,25-27)69 Indeeŋe tina, Petrus ni imbutul-

tulma imbotmbot ruumukwoono. Mimbesooŋo moori ta, ni imar kini toiso: “Ai, nu tana tomini, niomru Yesuta ki Galilea na kawwa.” 70 TamenPetrus kwoono imbol mi iso ila iwalbiibi matan ta kembei: “Wa! Sua tazzo i, nio aŋkankaana pa.” 71 To izemmuriini mi ruk ma iperae ŋana ri maimbotmbot. To moori toro ire i. Miiso pizin wal ta ziŋan timendernder

na, ma iso: “To ti, nio aŋre i ziŋanYesu ki Nasaret tiwwa.” 72 Mi Petrusiwatkaali mini, mi kwoono imbol maiso: “E-e, ŋonoono kat ta kor a, tom-tom tana, nio aŋute i som.”

73 Timbot ri, to zin wal tatimendernder tina, tikoŋuru Petrusma timar mi tiso: “Wai, nu tina,niomŋan tau. Pa kalŋoyom mbukun-bukun raraate.” 74 Tabe Petrusimaŋga ma kwoono imbol mi iso:“Ŋonoono kat, tomtom ta niom kozzopini na, nio aŋute i risa som. Sombeaŋpakaam, na Anutu ipasaana yolak!” Indeeŋe tana na, man itaŋ. 75ToPetrus mataana ila pa sua ta Yesu isopini ma iso: ‘Mbeŋ ta koozi, nu kolawatkaala zoŋ pa tel, mana man itaŋ.’Tana iyooto ma ipera mat, mi itaŋ maiyeryer.✡

27Tikam Yesu ma tila ki Pilatus(Mk 15:1; Lu 23:1-2; Yo 18:28-32)

1 Timbot ma mbeŋbeŋŋana, to zinbibip kizin patoronŋana kan ziŋanzin peeze kan timap ma tilup zin betipombol Yesu ka sua be tipuni maimeete. 2 To tipo i, mi tikami ma tilatiuri la Pilatus namaana. Pa ni gabanaki Rom.

Yudas ikeene ŋgureene(Ŋgo 1:18-19)

3 Yudas ta iur Yesu ila ka koi bizinnaman na, ileŋ kembei sua imbol kekbe tipun Yesu ma imeete, to leleeneipata kat pa mbulu ta ikam na. Tanaikam pat kini mozooroŋan tomootalaamuru, mi ila be ipimiili pizin bibipkizin patoronŋana kan mi zin peezekan. Ila ipet kizin, to iso:✡ 4 “Is, pattiom tis! Nio aŋkam sanaana biibikat. Pa tomtom ta le uunu sa isaanasom, ta aŋsegeedi ma aŋuri sorok imanomoyom ma iŋgi be imeete i.” Mizin tipekel kwoono ma tiso: “Ina nukoroŋ ku. Niam koroŋ tiam som.”

✡ 26:63: Yesa 53:7; Mt 27:12 ✡ 26:64: Mbo 110:1; Dan 7:13; Mt 24:30 ✡ 26:65: Ŋgo 14:14; Mt 9:3;Yo 10:33 ✡ 26:66: Wkp 24:16; Yo 19:7 ✡ 26:68: Yesa 50:6, 53:5 ✡ 26:75: Mt 26:34 ✡ 27:3:Mt 26:14+

Page 57: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 27:5 54 Matai 27:265To Yudas iswiiri pat tina isu keren

uunu ta Urum Merere leleene, mi iy-ooto ma ila, mi ikeene ŋgureene maimeete. 6 Zin bibip kizin patoronŋanakan tiyogeege pat tana, to tiso: “Pattiŋgi, iŋgi kembei siŋ ki tomtom kakadoono. Tana irao be tuur sulapelpeele ki Urum Merere pepe. Ko-kena tomolo tutu.” 7 Tiso sua pa matiyok raraate, to tikam pat tina mitiŋgiimi toono pakaana kizin wal tatiurpewe kuuru na. Mi tiso lele tiko imbot pizin wal ta Yuda somŋani be titwi zin meeteŋan kizin isula.8Uunu tina ta tipaata lele tana zaanabe ‘Toono ki siŋ’. Mi zaana tina, tiwat-waata men ma imar indeeŋe koozi.

9-10 Tabe sua ki Anutu kwoonoYeremia iur ŋonoono. Sua ta kembei:Pat silba tomoota laamuru ta zin Is-

rael tiur ma iwe kembei tom-tom taiŋgi kadoono, ina tikamma tiŋgiimi toono pakaanakizin wal ta tiurpewe kuuruna. Tito sua ta Merere iur piona. ✡

Tipamender Yesu su Pilatus kereeneuunu

(Mk 15:2-5; Lu 23:3-5; Yo 18:33-38)11 To tikam Yesu ma tila tipa-

menderi su gabana ki Rom kereeneuunu. Mi ni iwi i. Iso: “Parei, nutana, ta king kizin Yuda?” Yesu ipekelkwoono ma iso: “Sua ta so na.”

12 To zin bibip kizin patoronŋanakan ziŋan zin peeze kan timaŋga mitiŋgal sua pini. Mi ni ipekel kalŋansom.✡ 13Tana Pilatus iso pini ta kem-bei: “Nu leŋ zin som? Zin timbel suaŋgalŋana pu.” 14Mi sua ta tiŋgalŋgalpini na, Yesu ipekel sa som. Imaanemen. Tabe Pilatus ikam ŋgar boozo.

Pilatus iyok be tipun Yesu ma imeete(Mk 15:6-15; Lu 23:13-25; Yo 18:39–

19:16)15 Lupŋana biibi tana iso iwedet,

na gabana ki Rom ikamam mbuluta kembei: Ni iwi zin iwal biibi pazin wal ta timbotmbot lela ruumu

sanaana leleene na. Beso lelen pakizin tasa, to izemi ma iyooto sorok.16Mi indeeŋemazwaana tina na, tom-tom sananŋana ta, zaana Barabas, niimbotmbot lela ruumu sanaana. Niuruunu irao karkari lup. 17 Tana iwaltimar tilup zin, to Pilatus iwi zin. Iso:“Tomtom iŋgoi ta niom leleyom beaŋzemi ma ima. Barabas, som Yesuta tipaati be Mesia na?” 18 Pa Pilatus,ni iute: Zin bibip kizin Yuda matanmburmbur pa Yesu, tanata tikami maimar kini.✡

19 Pilatus imbutultul ise suaurpeŋana muriini ma imbotmbot,mi kusiini ikam sua ma imar. Iso:“Tomtom ndeeŋeŋana tina, mbuulipepe. Pa mbeŋi nio aŋmiu pini, taikam ma koozi leleŋ ipata kat.”

20 Mi zin bibip kizin patoronŋanakan ziŋan zin peeze kan tikuru ziniwal lelen, tana tiwi Pilatus be izemBarabas ma iyooto, mi ipun Yesuma imeete. 21 Tabe Pilatus iwi zinmini ma iso: “Wal ru ta timbotmboti, niom leleyom be aŋzem asiŋ maima?” Mi zin tipekel kwoono ma tiso:“Barabas!”

22 To iwi zin mini ma iso: “Miparei pa Yesu ta tipaati be Mesia na?Ko aŋkam parei pini?” Mi zin taboozomen tikor kwon ma tiso: “Punisala ke pambaaraŋana!” 23 Tabe Pila-tus iwi zin mini. Iso: “Mi ni ikam sombulu sananŋana i?” Mi zin kezenkeke la pini ma tiso: “Puni sala kepambaaraŋana!”

24ToPilatus ire kembei sua kini iraosom, mi rimen to malmal isu. Tabeikam yok sula mbooro ma iŋguurunamaana ila wal matan, mi iso pizinta kembei: “Tomtom tiŋgi, sombeimeete, na nio leŋ uunu sa som. Inaniom uunu tiom.”✡

25Mi iwal biibi tilup kwon ma tiso:“Ambai. Siŋ kini ka kadoono ise tiammi lutuyam bizin tomini!”✡

26 Tona Pilatus izem Barabas maiyooto. Mi Yesu na, ikami mi iuriila zin malmal kan naman ma tibalisi,

✡ 27:9-10: Sek 11:12+ ✡ 27:12: Yesa 53:7 ✡ 27:18: Yo 11:47+, 12:19 ✡ 27:24: Lo 21:6+; Mt27:4 ✡ 27:25: Mt 23:35; Ŋgo 5:28

Page 58: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 27:27 55 Matai 27:48to tikami ma tila be tipuni sala kepambaaraŋana.

Malmal kan tipeŋeu Yesu(Mk 15:16-20; Yo 19:2-3)

27 To zin malmal kan ki Rom tikamYesu ma tilela gabana ki Rom ru-umu kini leleene. Mi tiboobo waenbizin pakan ma timar mi ziŋan tiliuYesu. 28 To tikinke mburu kini maisu, mi tikam mburu siŋsiŋŋana mitipiri sala ŋwaana. 29Mi tikam wooromatanmatanŋana, mi tital ma tiursala uteene. Mi tiur teene ila na-maana woono ma iwe kembei ta tete.To tiŋgun kumbunmbukuunu pinimitipeŋeu i. Tiso: “Aa, king kizin Yuda,niam ampakuru!” 30 To tipureskaali,mi tikam teene ma tirourou salauteene.✡ 31 Tipeŋeu i makiŋ, totikinke mburu siŋsiŋŋana ma isu, mitiur itunu mburu kini ila niini mini.To tikami ma tila be tipuni sala kepambaaraŋana.

Tipun Yesu sala ke pambaaraŋana(Mk 15:21-32; Lu 23:26-43; Yo 19:17-27)

32 Tiyooto pa ruumu ki gabana, mitiwwama tila pa zaala na, tise ki tom-tom ta ki Kairini. Zaana Simon. Tozinmalmal kan tiyasasaari be ikwaarake pambaaraŋana ki Yesu. 33 Tila matipet lele ta zaana ‘Golgata’. (Golgataka uunu ta kembei: ‘Lele ki tomtomuteene putuunu.’) 34Tona tikam baenma titooro raama koroŋ pakpakŋanabe Yesu iwin. Mi ni itoombo ten na,leleene pa som.✡

35 To tipuni sala ke pambaaraŋana.Mi tikam mburu kini ma tisombetiparrai pizin. Tana tikam mbuluta be tire so tomtom tabe ikam somburu i.✡ 36 Tirai mburu makiŋ, tombulen isu ma timbotmbot, mi tim-boro i. 37 Mi uunu kini ta imeetepa i na, tibeede ka sua sotaaraŋanaise koroŋ pakaana mi tipakap la kepambaaraŋana kini. Imbot kor pauteene. Sua sotaaraŋana ta kembei:“Iŋgi Yesu, king kizin Yuda.” 38 Mi

tipun tomtom kuumbuŋan ru tomenila ke pambaaraŋana. Ta imbot la kinamaana woono, mi toro imbot ila kiŋas.✡

39 Zin wal ta tilala ma timarmar mitire sala pini na, uten suksuk sala pini,mi tigibgiibi sua repiiliŋana pini matiso:✡ 40 “Ywee, kam kosa kusa tau.Nu sombe reege Urum Merere ma isulene, to pamender mini pa aigule teltau! Mburom so kamke itum kek!Sombe nu Anutu Lutuunu ŋonoono,na su pa ke pambaaraŋana ku tina.”✡41Mi zin bibip kizin patoronŋana kanziŋan zin ŋgarŋan ki tutumi zin peezekan tomini tirepiili i ma tiso: 42 “Niimbot be iuluulu zin wal pakan. Miparei ta irao be iuulu itunu som?Tomtom tiŋgi iso ni king kizin Israel.Ambai. Kozo tombot mi tere i ten.Sombe izemke pambaaraŋanama isu,nako tuurla kini.✡ 43Mi iso ni AnutuLutuunu, mi iurla kat kini. Tanatombot mi tere ten. Ko Anutu leleenepini, mi ikamke i ma isu, som som?”✡44Mi tomtom kuumbuŋan ru ta tipunzin raami na, ziru tomini tipasomi, mitiso sua raraate men.

Yesu imeete(Mk 15:33-41; Lu 23:44-49; Yo 19:28-30)

45Zoŋmataana ikam kembei aigulepalakuutu, to zoŋ mataana imeete mizugut biibi izuk toono tana ma imapma imbot irao zoŋ mataana ikam tel.46 To Yesu iboobo ma kalŋaana biibi.Iso: “Eli, Eli lama sabaktani?” Sua tinaka uunu ta kembei:Anutu tio, Anutu tio, parei ta

nu pizil ndemem pio?✡47Tomtom pakan ta timbotm-bot kolouŋana na, tileŋ suakini tana, to tiso: “Aa, keleŋ.Iŋga iboobo Anutu kwoonoIlia.” 48 To tomtom kizin ta, niiloondo ma ila ikam koroŋ taizenzen yok na, ma itizik sulabaen pakpakŋana, mi ipo lake molo. To isara sala ki Yesu

✡ 27:30: Yesa 50:6 ✡ 27:34: Mbo 69:21 ✡ 27:35: Mbo 22:18 ✡ 27:38: Yesa 53:12 ✡ 27:39:Mbo 22:7, 109:25 ✡ 27:40: Mt 26:61; Yo 2:19 ✡ 27:42: Yo 1:49, 12:13 ✡ 27:43: Mbo 22:8✡ 27:46: Mbo 22:1 ✡ 27:48: Mbo 69:21

Page 59: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 27:49 56 Matai 28:5be isemsem.✡ 49 Mi tomtompakan tiso: “Tombot mi tere iten. Ko Ilia imar ma ikamke ima iŋgi.”

50 To Yesu iyak ma kalŋaana biibi,mi izem itunu mi imeete. 51 Indeeŋetana, kawaala biibi ta imbot lela UrumMerere leleene na, rek sala kor mituŋ sula meleebe. Mi yeŋyeeŋge bi-ibi itok toono ma pat bibip timapal-paala.✡ 52 Mi Anutu wal kini po-tomŋan boozomen ta timeete ma tilakek na, naala kwon ikaaga, mi burupma timaŋga mi matan iyaara mini.53 Mi tizem naala kizin, mi tila tiwwama indeeŋe ta Yesu imaŋga mini panaala, to tilela kar biibi Yerusalem, mitomtom boozo tire zin.

54 Beso zin malmal kan ziŋan bi-ibi kizin ta timborro Yesu na, tireyeŋyeeŋge tana mi mbulu boozomenta iwedet, na timoto kan mi tiso:“Ŋonoono kat, tomtom ti, ni AnutuLutuunu.”

55Mi zinmoori pakan ta ziŋan Yesutimbot Galilea mi timar, mi timbesm-beeze pini na, zin timbot molo mi tirelala pini. 56 Zin moori tina, kizin ruzan ta Maria, ta ki kar Magdala, miMaria toro ta Yosep ma Yems nan i.Mi Zebedi kusiini igaaba zin tomini.

Titwi Yesu(Mk 15:42-47; Lu 23:50-56; Yo 19:38-42)

57-58 Timbotmbot ma rou, to tom-tom mbio uunu ta, zaana Yosep. Nikar kini Arimatea. Mi ni naŋgaŋ kiYesu tomini. Ila ki Pilatus mi iwi i paYesu putuunu be ikamma ilami itwi i.Tana Pilatus iso pizinmenderŋan kinima tila tikamYesu putuunuma isumitikam la kini. 59 Tona Yosep ikami maizuki pa kawaala ŋgeezeŋana, 60 miiuri lela naala kini popoŋana ta tiurpelela raŋ sumbuunu na. To ipatim-bil pat biibi ta ma ila isekaala naalakwoono pa. Iposop uraata makiŋ,to izem naala tana mi ila.✡ 61 MiMaria ta Magdala i ziru Maria toro,timbutultul ma timbotmbot, mi tirelala pa naala.

Zin menderŋan timenderkaala naalaki Yesu

62 Aigule tabe tiparaŋraŋ koroŋpa aigule potomŋana na imap, toaigule potomŋana ipet. To zin bibipkizin patoronŋana kan ziŋan zin tutukan tila ki Pilatus mi tiso pini. Tiso:63 “Biibi, niam motoyam iŋgalŋgalsua ki tomtom pakaamŋana tana.Indeeŋe ni imbot mataana iyaryaaramen na, iso ta kembei: ‘Nio koaŋmeete, mi so koŋ mbeŋ iwe tel pa,to aŋmaŋgamini.’ 64Tana ur sua pizinmenderŋan ku be timenderkaalanaala kini mi timboro kat ma iraoka mbeŋ tel imap. Kokena naŋgaŋkini tila tikem putuunu ma tila tiur lalele toro, mi tipakaam ma tiso Anutuipei i ma burup ma imaŋga mini. Topakaamŋana kizin tana ko ilip papakaamŋana mataana kana.”

65 Tana Pilatus iso pizin ta kem-bei: “Zin menderŋan timbotmbot a.Mi niom ituyom kala mi kuur zinbe timenderkaala naala kwoono mimatan pa.” 66 Tana tizem Pilatus, mitila ma tipokaala naala kwoono matuŋ kat, mi tiur zin menderŋan betimboro.

28Yesu burup ma imaŋga pa naala(Mk 16:1-10; Lu 24:1-12; Yo 20:1-10)

1 Aigule potomŋana kizin tabeketen su pa i, imap ma ilae, mi aigulemataana kana ipet, to mbeŋbeŋŋanami Maria ki Magdala ziru Maria torotila be tilou naala. 2 Molo som na,yeŋyeeŋge biibi kat itok toono, miaŋela ki Anutu ta imbot saambami isu mi ipatimbil pat ma ilae panaala kwoono. To mbuleene isala maimbotmbot. 3Aŋela tina kuliini iyaarakembei ta lolo niini, mi mburu kiniikokou kat. 4 Tana zin menderŋantina tire i na, motoŋana biibi ikam zinmi timeete katkat ma tisu tikenne.

5 To aŋela tina iso pa moori rutana ma iso: “Komoto pepe! Nioaŋute: Niomru kamar be kuru Yesu

✡ 27:51: Kam 26:31+; Ibr 6:19+, 10:19+ ✡ 27:60: Yesa 53:9

Page 60: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Matai 28:6 57 Matai 28:20ta tipuni ma imeete sala ke pam-baaraŋana na. 6 Mi ni imbotmbot timini som. Imaŋga kek, kembei tamuŋgu itunu iso na. Kamar ma keremuriini ta ikeene pa na. ✡ 7 To loŋakala ma kosotaara zin naŋgaŋ kini takembei. Koso: ‘Ni burup ma imaŋgamini pa naala kek. Mi ko imuuŋguma ila Galilea be izza yom. Kala kepetkini, to ko kere i. Sua ta aŋso yomna.”✡

8 Tabe moori ru tina menmeen zinkat, mi tamen timoto tomini. To ka-rau men mi tizem naala, mi tiloondoma tila be tisotaara zin naŋgaŋ kini.9 Tiloondo ma tila mi molo som na,Yesu itunu ipet kizin mi iso: “Oniomru, aigule ambaiŋana!” Tonaziru tila titop su kereene uunu mititeege kumbuunu mi tipakuri. 10 MiYesu iso pizin mini ma iso: “Komotopepe! Kala mi koso pa tiziŋ bizin betila Galilea, to tire yo.” ✡

11 Tana moori ru tina tiwwa pa za-ala ma tila, mi zin menderŋan pakanta timborro naala na, zin tomini tilapa Yerusalem be tisotaara zin bibipkizin patoronŋana kan pa mbulu taipet pizin su naala uunu na. 12 To zinbibip kizin patoronŋana kan ziŋan zinpeeze kan tilup zin, mi timbuk sua betikam zin menderŋan tina len pat bi-ibi bekena tipakaala kwon pa. Kokenatiso sua tiŋgi ma ila irao iwal. Tisopizin ta kembei: 13 “Kala na, keswesua ti pepe. Koso ta kembei: ‘Niamamkeenemeete pa mbeŋ, mi zin naŋ-gaŋ kini timar ma tikem putuunu matila len.’ ✡ 14 Mi sombe gabana kiRom ileŋ koroŋ ti uruunu, na niamko amurpe ŋgar kini mi amso niomleyom uunu sa som.” 15 Tana zinmalmal kan tikam pat tina mi tila, totikam kembei ta zin bibip tiso pizinna. Tanata zin Yuda tiwiditmbol tiŋgima imar indeeŋe koozi.

Yesu ipet kizin naŋgaŋ kini(Mk 16:14-18; Lu 24:36-49; Yo 20:19-23;

Ŋgo 1:6-8)

16 To naŋgaŋ kini laamuru mi tatito Yesu kalŋaana, mi tila Galileama tilup zin sala lele mbukuunu tama timbotmbot. ✡ 17 Beso tire ina, tilek kumbun pini mi tipakuri.Tamen tomtom kizin pakan lelen iweru. 18 To Yesu ikoŋuru zin ma ila,mi iso: “Koroŋ ta boozomen ta im-bot saamba mi toono na, Anutu iurma imap imbot la nio kopoŋ mbar-maana kek. ✡ 19 Tana kala makarao pa lele ta boozomen mi kakamwal ta boozomen ma tiwe naŋgaŋtio. Kakam yok pizin mi kapaataTamaana, Lutuunu mi Bubuŋana Po-tomŋana zan ise kizin. ✡ 20 Mi suaboozomen ta aŋur piom na, kapautezin pa be tikis mi tito. Mi keleŋ.Nio ko aŋbotmbot raama yom to-tomen, mi aŋboro yomma irao toonoswoono.” ✡

✡ 28:6: Mt 12:40, 16:21 ✡ 28:7: Mt 26:32 ✡ 28:10: Ibr 2:11 ✡ 28:13: Mt 27:64 ✡ 28:16:Mt 26:32 ✡ 28:18: Dan 7:14; Yo 13:3; Ep 1:20+ ✡ 28:19: Mk 16:15+; Ŋgo 1:8, 8:15+ ✡ 28:20: Yo14:23

Page 61: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 1:1 58 Markus 1:18

Uruunu ambaiŋana kiYesu Krisi ta MarkusibeedeYoan, tomtom ki yok kamŋana iurpe

zaala pa Yesu Krisi(Mt 3:1-12; Lu 3:1-18; Yo 1:19-28)

1 Iŋgi aruunu ambaiŋana ki AnutuLutuunu Yesu Krisi. Uraata kiniimaŋga ta kembei.

2 Muŋgu Anutu kwoono Yesayaibeede ka sua ma iso ta kembei:Nio ko aŋgo tomtom tasa be iwe

kwoŋ.Mi ni ko imuuŋguma iurpe zaala pu.✡3 Kalŋaana ta iboboobo su lele bil-

imŋana.Iso: ‘Kuurpe zaala pa Merere!Kapazal zaala pini.’✡

4 Sua tana iur ŋonoono se ki Yoanta ikamam yok pizin tomtom. Pani ila pa lele bilimŋana, mi ikamamsua pizin tomtom be titooro lelenmi tikam yok. Naso Anutu ireegesanaana kizin.✡ 5Miwal ta boozomenki lele pakaana ki Yudea, ziŋan zinYerusalem kan timap ma tilala kiniisu yok Yordan. Mi tizzwe sanaanakizin ila kini, mi ni ikamam yok pizinisu tana.

6 Yoan, ni izebzeebi pa mburu tatiurpe pa kamel rumuunu na, miipezekat lwoono pa pus. Mi siizi taiwe ka kini, mi bigil suruunu ta iweka yok. 7 Mi ni ikamam sua pizintomtom ta kembei: “Tomtom tabeimar kaimer pio i, ni mburaana ilippio. Tana aŋre ituŋ kembei aŋraopini risa som kat. Uraata sorokŋanakembei aŋtuundu mi aŋputke kumbuketeene ka wooro, ina tomini, aŋraoaŋkam pini na som.✡ 8 Pa nio aŋkamyok men piom. Mi ni, nako ikamBubuŋana Potomŋana ma isalakaalayom.”✡

Yoan ikam yok pa Yesu(Mt 3:13-17; Lu 3:21-22)

9Yoan ikamam uraata kini, mi Yesuizem kar Nasaret ki Galilea, mi ipama ila ipet ki Yoan isu yok Yor-dan. To Yoan ikam yok pini sutana. 10 Beso Yesu ise pa yok, mimataana isala na, ire saamba ima-paalami kwoono ikaaga, to Bubuŋanaisu kembei mbalmbal mi imbot salaŋwaana.✡ 11 To tileŋ kalŋaana ta im-bot saamba mi isu ma iso ta kembei:“Nu na, nio lutuŋ ŋonoono. Nio leleŋambai pu mi leleŋ pu ilip.”✡

Sadan itoombo Yesu(Mt 4:1-11; Lu 4:1-13)

12 Tona loŋa men mi Bubuŋanaimaŋga pa Yesu ma izem yok Yordan,mi ila ipet lele bilimŋana. 13 Ni im-botmbot lele tana pa aigule tomtooru.Mi Sadan ila ma iwedet kini be ito-mtoombi. Mi ni imbotmbot raamazin buzur saŋsaŋŋan, mi zin aŋelatimbesmbeeze pini.✡

Yesu ikam uraata isu Galilea miiboobo zin naŋgaŋ paŋ

(Mt 4:12-22; Lu 4:14-15, 5:1-11; Yo1:35-42)

14 Yoan ikamam uraata kini, mitikiskisi ma tizeebi lela ruumusanaana. Tona Yesu ila ipet lelepakaana ki Galilea, mi imaŋga beizzoyaryaara uruunu ambaiŋana kiAnutu. 15 Ikamam sua pizin tomtomta kembei: “Keleŋ! Nol ki Anututabe iswe peeze kini ma ipet mat, taimar igarau kek. Tana kezem mbulutiom sananŋana, kotooro leleyom, mikuurla uruunu ambaiŋana!”✡

16 Aigule ta na, Yesu ipiyalyaala patai Galilea ka peende ma ila. Mi iretoŋmatiziŋ ru, Simon ma Andreas, ti-waswaazama timbotmbot. Pa ziru na,tomtom ye kan. 17 Ire zin, to iso pizin.Iso: “Ai, niomru tina, kamar koto yo.Nio ko aŋpaute yom be kakam zintomtom.” 18To loŋa men mi tizem pukizin, mi tito i ma ziŋan tila.

✡ 1:2: Mal 3:1; Mt 11:10; Lu 7:27 ✡ 1:3: Yesa 40:3, 57:14; Yo 1:23 ✡ 1:4: Ŋgo 13:24, 19:4 ✡ 1:7:Ŋgo 13:25 ✡ 1:8: Ŋgo 2:4, 11:16 ✡ 1:10: Yesa 64:1 ✡ 1:11: Mbo 2:7; Yesa 42:1; Mt 12:18; Mk9:7 ✡ 1:13: Un 2:19–3:7; Mbo 91:11+; 1Kor 15:47 ✡ 1:15: Mt 3:2; Ga 4:4

Page 62: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 1:19 59 Markus 1:4119 Tiwwa ma tilae ri to, Yesu

mataana ila na, ire Zebedi lutuunubizin ru, Yems ziru tiziini Yoan, tim-botmbot se wooŋgo mi tiurpewe pukizin. 20 Ire zin na, loŋa men miiboobo zin be timar tito i. Tana zirutizem taman ziŋan uraata kan kizinpakan ma timbotmbot wooŋgo, mitimar tito Yesu ma ziŋan tila.

Yesu iziiri bubuŋana sananŋana patomtom ta

(Lu 4:31-37)21 Tiwwa ma tila tipet kar Kape-

naum. Mi timbot ma ila aigule po-tomŋana, to Yesu ilela lupŋana muri-ini mi ikamam sua pizin tomtom.22 Zin iwal tileŋ sua kini ma kwonitaanda pa. Pa ni ikamam sua kembeita zin ŋgarŋan ki tutu na som. Izzokatkat sua raama mburaana, kembeitomtom ta zaana pa uraata kini.✡23 Lupŋana muriini kizin leleene na,tomtom ta imbotmbot. Ni, bubuŋanasananŋana izeebi. Indeeŋe ta Yesuikamam sua pizin tomtom na, tom-tom tana iboobi ma kalŋaana biibi miiso: 24 “Aii, Yesu ki Nasaret, nu sombekamparei piam? Iŋgimar be pambiri-izi yam? Nio aŋkilaalu kek. Nu Anututomtom kini potomŋana.”✡

25 Tamen Yesu iŋasaari ma iso:“Hait, mane mi yooto pini!” 26 Tabebubuŋana sananŋana tina iyelkatkattomtom tina, mi iyak ma kalŋaanabiibi, to iyooto ma ila ne.✡ 27 Ziniwal tana tirembulu tinama timorsoppa Anutu mburaana. Mi tiparwwi zinma tiso: “Wai, mbulu ti, pareiŋana?Iŋgi sua popoŋana ta mburaanaŋanakat. Pa ni iurur sua pizin bubuŋanasananŋan, mi zin tomini tileŋleŋ lakalŋaana.” 28 Tabe loŋa men miYesu uruunu irak ma irao pa kar taboozomen ki lele pakaana ki Galilea.

Yesu iziiri mete pizin wal boozomen(Mt 8:14-17; Lu 4:38-41)

29 Tiyooto pa lupŋana muriini, toloŋa men mi tila pa ruumu ki Petrusziru Andreas. Mi Yoan ziru Yems, ta

tigaaba zin ma ziŋan tila. 30 Simonrwoono mooribi, ni kuliini ibayou katma ikenne. Tabe loŋa men mi tiso-taara Yesu pini. 31 To Yesu ila kini maiteege namaana, mi iwiti ma imaŋga.Tana mete iko pini mi niini ambaimini, to ila ma iurpe kan kini.

32 Rou ma zoŋ isula na, zin iwaltiyyo meteŋan kizin ta boozomenziŋan zin wal ta bubuŋana sananŋantizeebe zin na ma tila ki Yesu. 33 Zinkar kan timap ma timar tilup zin suruumu kwoono. 34 Mi Yesu iurpetomtom boozomen pa mete matak-iŋa ma nin ambai, mi iziiri bubuŋanasananŋan boozomen pizin tomtomtomini. Mi bubuŋana sananŋan na,tikilaali kek. Tana ni ipeteke zin betiso ka sua pepe.✡

Yesu izzoyaryaara sua isu Galilea(Lu 4:42-44)

35 Aigule toro mbeŋbeŋŋana na,Yesu imaŋga mi izem kar, mi ila palele ta ka tomtom somŋana i bekenaitutamen imbot mi isuŋ.✡ 36 Mi Si-mon ziŋan waene bizin tila be tirui. 37 Tila ma tindeeŋi, to tiso pinima tiso: “Wai, nu mar lele ti paso!Iwal biibi ta tirru u a.” 38 Yesu ipekelkwon ma iso: “E-e, pa iŋgi be tala pakar pakan ta koloulouŋan i, bekenaaŋkam sua ki Anutu pizin tomini.Pa nio aŋmar pa uraata ta kembei.”39 Tana imaŋga mini, mi ipa pa karta boozomen ki Galilea ma ila. Miikamam Anutu sua kini pizin tomtomlela lupŋana murin kizin, mi izirziiribubuŋana sananŋan pizin tomtom.

Yesu iurpe tomtom ta mbetmbeetesananŋana ikami

(Mt 8:1-4; Lu 5:12-16)40 Tomtom ta, ni mbetmbeete

sananŋana ikami. Imar ki Yesu miiŋgun kumbu mbukuunu su kereeneuunu, mi itaŋroro i ma iso: “O yae,sombe lelem isaana pio, na nu raoziiri mete tio ti ma kuliŋ iŋgeezemini.” 41 Tana Yesu leleene isaanapini, mi iteegi ma iso: “E, nio leleŋ

✡ 1:22: Mt 7:28+ ✡ 1:24: Mt 25:41; Mk 15:39; Yems 2:19 ✡ 1:26: Mk 9:26 ✡ 1:34: Mk 1:24,3:11+; Lu 4:41 ✡ 1:35: Mbo 5:3; Mt 14:23; Mk 6:46

Page 63: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 1:42 60 Markus 2:17be aŋuulu u. Kulim ambai lak.” 42Miloŋa men mi mete tana iko pini makuliini iŋgeeze mini. 43-44 To Yesu iursua mbolŋana pini ta kembei. Iso:“Leŋ kat! Sombe la, na so tomtomsa pa mbulu ti pepe. Kaŋkaŋ ma la,mi pamaala itum pa patoronŋanaka tomtom sa muŋgu. Mi kampatoronŋana pa Anutu mi pakuripa kulim ta iŋgeeze na, kembei tatutu ki Mose iso. Naso ipombol zinpatoronŋana kan be tiurla tio.”✡45 Tamen tomtom tina, ni ito suaki Yesu som. Ila na, loŋa men miisoyaara uraata tana uruunu pizintomtom boozomenma ila. Tabe Yesu,ni irao ilela kar sa leleene mini som.Ni imbotmbot lele bilimŋana men.Tamen zin karkari tikoŋuru ima tilalakini.

2Yesu iurpe tomtom narapeŋana ta(Mt 9:1-8; Lu 5:17-26)

1 Yesu imbotmbot su lele tina maaigule pakan ilae, to imiili ma ilamini pa kar Kapenaum. Mi zin waltileŋ uruunu kembei ni imiili ma imarimbotmbot ruumu kini, 2 to tomtomboozomen timokor lela ruumu kinima bok ma bok kat. Zin iwal biibimete. Tabe tipakaala kataama mazalan som. Yesu ikamam sua ki Anutupizin, 3-4mi tomtompaŋ tisiŋ tomtomnarapeŋana tama timar beYesu iurpei. Tamen len zaala sa be tilela na som.Tana tikam narapeŋana tina mi tisalapa ruumuuteene, to tipetepismi titu ima isulama indeeŋe kat Yesu kereeneuunu. 5 Yesu ire wal tina urlaŋanakizin imbol kat. Tana iso pa tomtomnarapeŋana tina ta kembei: “Tiziŋ,sanaana ku ta aŋreege kek.” ✡

6 Zin ŋgarŋan ki tutu pakan ta tim-botmbot tana, tileŋ Yesu sua kini, tolelen iur pini ta kembei: 7 “Ai, to ti isosua kembeia paso? Iŋga sa ipasaanasua pa Anutu na! Tomtom sa iraobe ireege sanaana na som. Anutuitutamen ta irao.” ✡ 8 Mi Yesu,

ni iute ŋgar kizin kek. Tana isu miiso pizin. Iso: 9-10 “Parei ta leleyomiurur mi kakamam ŋgar boozo. Suataŋgoi ta imarra be aŋso: Aŋso patomtom narapeŋana ti be aŋreegesanaana kini, som aŋso pini be burupma imaŋga, mi ilekmburu kini, mi ipama ila? Mi leleŋ be niom kuute kat takembei: Tomtom Lutuunu, ni zaanabe ireege sanaana kizin tomtom isutoono.” Iso sua tana ma imap, toiso pa tomtom narapeŋana tana maiso: 11 “Nio aŋso pu: Maŋga, lek miku, mi la pa ruumu ku.” ✡ 12 Towal ta boozomen tikormatan panara-peŋana tina, mi ni imaŋga ma ilekmi kini, mi ila lene. Mi zin iwal tatire mos tina na, timurur pa Anutumburaana mi tikam ŋgar boozo pa.Mi tipakur Anutu ma tiso: “Wai, tamuŋgu mi imar na, tere mbulu sa takembei pasa zen.” ✡

Yesu iso pa Lebi ma ito i(Mt 9:9-13; Lu 5:27-32)

13ToYesu izem kar tina, mi ipiyaalamini pa tai Galilea ka peende. Mi iwalbiibi ta tito i mi ziŋan tiwwa ma tila.14 Iwwa ma ila, mi ire Alpeus lutuunuLebi, ni tomtom ta iyyo takesŋana i,imbutultul su uraata kini muriini miikamam uraata. Yesu ire i, to iso pini.Iso: “Mar to yo.” Tana Lebi imaŋga,mi ito i ma ziŋan tila.

15 Kaimer to Lebi iso pa Yesu ziŋannaŋgaŋ kini be tila tikan kini isu ru-umu kini. Mi wal pakan ta tiyyotakesŋan i mi wal sananŋan pakan,ta timar mi ziŋan tikanan kini matimbotmbot. Pa wal ta kembei na,boozomen ta titoto Yesu. 16 Zintutu kan pakan ta len ŋgar biibi patutu na, tire Yesu ziŋan zin wal tatiyyo takesŋan i mi wal sananŋantina tikanan kini ma timbotmbot, totimaŋga na tiso pizin naŋgaŋ kini.Tiso: “Wai, parei ta biibi tiom ziŋanzin wal sananŋan tina tikanan kinila mbata?” ✡ 17 Yesu talŋaanaikam la pa sua tana, to iso pizin ma

✡ 1:43-44: Wkp 14:1+ ✡ 2:5: Lu 7:48 ✡ 2:7: Mbo 32:5; Yesa 43:25; 1Yo 1:9 ✡ 2:11: Yo 5:8;Ŋgo 3:6 ✡ 2:12: Mt 9:33 ✡ 2:16: Mt 11:19; Lu 15:1+

Page 64: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 2:18 61 Markus 3:2

iso: “Parei, tomtom ta iurpewe zinmeteŋan i, ko ila pizin wal ta nin am-baimbaiŋan? Som. Ni ilala be iuuluzin wal meteŋan. Mi nio ta kembena.Aŋmar be aŋboobowal ndeeŋeŋan nasom. Nio aŋmar pizin wal sananŋan.”✡

Wiŋana pa mbulu ki kiniŋgalsekŋana

(Mt 9:14-15; Lu 5:33-35)18 Yoan ta ikamam yok pizin tom-

tom na, naŋgaŋ kini ziŋan naŋgaŋkizin tutu kan tiŋgalseksek zitun pakini kanŋana, bekena matan iŋgal katAnutu. Tana aigule ta na, wal pakantila ki Yesu mi tiwi i ta kembei. Tiso:“Naŋgaŋ ki Yoan ziŋan naŋgaŋ kizintutu kan, zin tiŋgalseksek zitun pakini kanŋana bekena matan iŋgal katAnutu. Mi uunu parei ta naŋgaŋ kutina titoto mbulu tana som?” 19 Yesuipekel kwon ma iso: “Sombe tikamkini biibi pa ula popoŋana sa, inakoparei pa wal ta timar pa kini kanŋanana? Ko lelen ipata mi tikan kini som?Som. Ko tikan. Pa tomooto ta iwoolopopoŋana na, ni imbotmbot raamazin, tana lelen ambai. 20 Mi kaimer,ma sombe wal sa timarmi tikam tom-tom ula kana tina ma izem zin, tonatoroono bizin ko lelen ipata pini, mitiŋgalsek zitun pa kini kanŋana.”

Zaala muŋguŋana irao igaaba zaalapopoŋana na som

(Mt 9:16-17; Lu 5:36-39)21Yesu iseeŋge sua kiniminima iso:

“Kawaala muŋguŋana ta imaraazakek na, ko tesesekaala pa kawaalasuruunu ta popoŋana i? Ina som.Kokena kawaala popoŋana suruunuiselul ma iwe musaari, to kawaalamuŋguŋana tana imaraaza ma biibikat. 22 Mi yok baen ta kembena.Ko tiliŋ popoŋana isula baen putu-unu muŋguŋana? Inako som tomini.Kokena baen popoŋana iti putuunumuŋguŋana, to imapaala mi baen

borok su lene. Som. Baen popoŋanabela isula putuunu popoŋana.” ✡

Yesu ta imborro aigule potomŋana(Mt 12:1-8; Lu 6:1-5)

23 Indeeŋe aigule potomŋana takizin Yuda tabe keten su pa i na, Yesuziŋan naŋgaŋ kini tiwwa pa zaala taila pa wit lene. Mi naŋgaŋ kini ti-wwa ma tila, mi tikewe ŋonon pakan.✡ 24 Mi tutu kan pakan tire zin, totimaŋga mi tiso pa Yesu ta kembei.Tiso: “Ai re! Iŋgi sa aigule potomŋanatabe ketende su pa i. Naŋgaŋ ku tinatikewe wit ŋonon paso? Pa mbuluta kembei na, tutu iŋgalsek pa.” ✡25-26 Yesu ipekel kalŋan ma iso: “Suata iso pa mazwaana ta king Dabitziŋan wal kini petel zin ma tiru zalanna, niom kapaata som? Sua tana isota kembei: Indeeŋe Abiatar iwe biibikizin patoronŋana kan na, Dabit ilelabeeze ki Anutu mi ikan narabu po-tomŋana ta tiurur la Anutu kereeneuunu na. Narabu tana, ka ŋgalsek-iŋana. Pa tutu iso zin patoronŋanakan men ta tirao be tikan. Mi som.Dabit ikamma ikan, mi ikampizinwalkini ma tikan tomini. Mi ka sua sasom.” ✡

27 To Yesu iposop sua kini mi iso:“Aigule potomŋana tabe ketende isupa i, ina Anutu iur be iwe pataŋanapizin tomtom som. Ina, ni iur bekenaiuulu zin. ✡ 28 Tana aigule po-tomŋana tabe ketende isu pa i, Tom-tom Lutuunu ta imborro.” ✡

3Yesu iurpe tomtom nama kaa-

maŋana pa aigule potomŋana(Mt 12:9-14; Lu 6:6-11)

1 Indeeŋe aigule potomŋana torotabe keten su pa i na, Yesu ilelalupŋana muriini mini, mi tomtomnama kaamaŋana ta, ni imbotmbotlela lupŋana tana. 2 Mi tutu kanpakan, zin tireudut Yesu, beso ni

✡ 2:17: Lu 19:10; 1Tim 1:15 ✡ 2:22: Ŋgo 15:1-29; Ro 10:4; Ibr 8:13 ✡ 2:23: Lo 23:25 ✡ 2:24:Kam 20:10, 34:21 ✡ 2:25-26: 1Sam 21:4+; Wkp 24:5+ ✡ 2:27: Kam 23:12 ✡ 2:28: Kol 2:16-17

Page 65: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 3:3 62 Markus 3:25

iurpe tomtom tina pa aigule po-tomŋana, tonabe iwe le uunu be tiŋ-gal mataana pa. 3 Tana Yesu iso patomtom nama kaamaŋana tina maiso: “Maŋga mi mender la iwal biibimatan.”

4 Tona iwi zin tutu kan ma iso:“Mbulu pareiŋana ta ito kat aigulepotomŋana ka tutu. Takam mbuluambaiŋana, som takam mbulusanaŋana? Tu'uulu zin tomtom, somtapasaana zin?” Yesu igiibi sua tina,mi zin len sua sa som. Timaane men.✡ 5 Tona igeede zin raama keteenemalmal. Mi tamen leleene ipata pizintomini. Paso ŋgar kizin imbol kat.Irao titooro zin na som. To iso patomtom nama kaamaŋana tina maiso: “Swooro nomom.” Beso iswooronamaana na ambai. 6 Tabe zin tutukan tana timaŋga ma tizem lupŋanamuriini, mi tila ma ziŋan zin wal tatilae ki Erot na, tilup zin mi timbuuruYesu kana be tipuni ma imeete. ✡

Iwal biibi tito Yesu(Mt 12:15-16; Lu 6:17-19)

7 To Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tizemlele tina, mi tisula pa tai Galilea. Miiwal biibi ki Galilea, ta tito zin maziŋan tila. 8 Mi zin wal ta Yudea kan,Yerusalem kan, Idumea kan, mi zinwal pakan ta timbot Yordan pakaanambaaga, mi lele pakaana ki kar Tiromi Sidon na tomini, zin tileŋ Yesuuruunu pa uraata bibip ta ni ikamamma iwedet na, to timap ma tila be tirei. 9 Yesu ire zin wal biibi tana, to isopizin naŋgaŋ kini be tire le wooŋgo sabe ise. Kokena iwal biibi tisala pini.10 Pa ni iurpe zin meteŋan boozo manin ambai kek. Tana wal meteŋanboozomen tizorzooro ma tipusuksukzin tomtombe tila tigarau imi titeegi.

11Mi zin bubuŋana sananŋan tire ina, titoptop su kumbuunu uunu, mikalŋan izalla ma tiso: “O biibi, nuAnutu Lutuunu tau!” ✡ 12 TamenYesu iŋasaara zin mi ipeteke zin betiswe i pizin tomtom pepe.

Yesu ipeikat naŋgaŋ laamuru mi ruma tiwe lene

(Mt 10:1-4; Lu 6:12-16)13 Kaimer to Yesu iwwa ma isala

abal ta, mi iboobo tomtom pakan tani leleene iur pizin na, ma tila kini.14-15 To ipeikat tomtom laamuru miru be tigaabi ma ziŋan tiwwa, mibeiŋgo zin ma tila tisoyaara Anutu suakini. Mi ikam len mburan be tiziiribubuŋana sananŋan pizin tomtom.

16 Zin laamuru mi ru ta ni iur zinpa uraata na, zan ta kembei: Simon(ni, Yesu ipaata zaana toro be Petrus),17 Yems ziru tiziini Yoan (wal ru tina,Zebedi lutuunu bizin. Mi zan torotipaata tisombe Boanerges. Zaanatana ka uunu ta kembei: ‘Lolo lutuunubizin’.) ✡ 18 To Andreas, Pilip, Ba-tolomai, Matai, Tomas mi Yems toro,ta Alpai lutuunu i, Tadeus, Simon (niigabgaaba zin wal ta tisombe tikammalmal pa Rommi tiziiri zin na), 19miYudas Iskariot ta kaimer iur Yesu ilaka koi bizin naman.

Tiso Yesu ikam Sadan mburaana(Mt 12:22-32; Lu 11:14-23, 12:10)

20 Tona Yesu ila ma ilela ruumu ta.Mi wal boozo ta tila timokor la kinimini. Tabe ziŋan naŋgaŋ kini tirao beketen su mi tikan kan kini na som. ✡21 Mi indeeŋe Yesu tiziini bizin tileŋuruunu, to tila be tikiskisi. Pa tiso koŋgar kini ikankaana. ✡

22 Mi zin ŋgarŋan pakan ki tutu tatimbot Yerusalem mi timar na, tiŋgalsua pini ta kembei. Tiso: “Belse-bul, biibi kizin bubuŋana sananŋanta izeebi mi ipombolmboli, tanata nile mburaana be iziiri zin bubuŋanasananŋan.” ✡

23To Yesu iboobo zinma timar kini,mi ikam sua tooroŋana ti pizin. Iso:“Lak, ko Sadan iur koi pa itunu walkini mi iziiri zin? 24 Parei, lele sa,sombe ka tomtom bizin tibalak zitunmi tiparkam malmal pizin, ko timbotambai? Som. 25 Mi sombe ruumu saka tomtom bizin tiparwe kan koi mi

✡ 3:4: Lu 14:3 ✡ 3:6: Mt 22:15+; Yo 5:16 ✡ 3:11: Mk 1:24,34; Lu 4:41; Ŋgo 19:15 ✡ 3:17: Lu9:54 ✡ 3:20: Mk 6:31 ✡ 3:21: Yo 7:5, 10:20 ✡ 3:22: Mt 9:34

Page 66: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 3:26 63 Markus 4:12tiporrou, ko ruumu tana irao be im-bot? Som. 26 Tana Sadan ta kembena.Sombe iur koi pa itunu mi wal kinimi tiparkamam malmal pizin, inakozaana mi mburaana imap.

27 “Parei, ko tomtom sa irao be ilelasorok ruumu ki tomtom ta ni mbu-raana biibi na, mi iyo mburu kini?Som. Bela ipun ruumu katuunu mamburaana imap mi ipo namaana mikumbuunu, tonabe iyo koroŋ kini taboozomen. ✡ 28Nio aŋso kat piom takembei: Sanaana ta boozomen kizintomtom, mi sua sananŋan boozomenta tiwirri pa Anutu, inako Anutu iraoireege pizin. 29Tamen sua sananŋanata so tipiri pa Bubuŋana Potomŋana,inako Anutu ireege pizin na som. Somma som kat. Ko imbotmbot ma alok.”✡

30 Yesu iso sua tana pizin paso,zin tisombe bubuŋana sananŋana taizeebi.

Yesu naana mi toŋmatiziŋ kini(Mt 12:46-50; Lu 8:19-21)

31 Tona Yesu naana mi tiziini bizintimar ma timbot mat, mi tiso lela pinibe ipet ma zin tire i. 32 Tana Yesuimbotmbot lela iwal biibi lelen,mi suaikami ta kembei: “Ai, nom ma tizimbizin ta timar timbotmbotmat a. Tisotire u.” 33 Tamen Yesu ipekel kwonma iso: “Anaŋ ma tiziŋ bizin ziŋoi?”34 Tona mataana ikam zin wal ta tiliui, mi iso ta kembei: “Kere. Wal ti tanio anaŋ ma tiziŋ bizin. 35 Pa wal taso tileŋleŋ la sua ki Anutu mi titoto,ina zin ta ko tiwe nio anaŋ mi tiziŋ miluŋri bizin.” ✡

4Sua tooroŋana pa kini iweniwen

tiyaaraŋana(Mt 13:1-9; Lu 8:4-8)

1 To Yesu ipera pa tai Galilea kapeende, mi imaŋga mini be ikam suaki Anutu pizin tomtom. Mi iwal bi-ibi ta timokor la kini. Tana iru za-laana ma som, to ilu i se wooŋgo mambuleene isu, mi tipusuki ma iperae

ŋana ri. Mi iwal biibi tana timaram-raama su peendemi tiur talŋan pa suakini. 2 Mi Yesu ipaute zin pa koroŋboozomen ila sua tooroŋan. Ni isopizin ta kembei: 3 “Kuŋgun talŋoyommi keleŋ. Lwoono ta na, tomtom ta, niikam kini iweniwen, mi ila mokleenekini be itiyaara. 4 Itiyaryaara ma ilana, pakan titoptop su zaala keteene.Mi man timar ma tire su pa, to tiŋakan ma tila. 5 Mi pakan na, titoptopsu toono ta raŋ biibi imbot meleebena. Tana tisula kat toono leleene som,mi karau men mi tindomdom. 6 Besozoŋ ise ma mataana kat, to run imellema timetmeete. Paso, uranuran isulakat toono leleene som. 7 Mi pakanna, titoptop su toono pakaana taworwooro matanmatanŋan tindom-dom pa i. Beso worwooro tindomna, tikaukau kini tana ma isaana.Tabe kini iweniwen tana tipiyootoŋonoono som. 8 Mi pakan na, titop-top su toono pakaana ta ambaiŋana.Tana tise to, titum ambai ma tipiy-ooto ŋonoono. Kiini pakan tipiyootoŋonon boozo, pakan boozo kat, mipakan boozo ma ilip.”

9 Yesu iso sua tana ma imap,to ipombol ta kembei: “Niom sotalŋoyom, na keleŋ sua ti mi kakamŋgar pa.”

Uunu ta Yesu ikamam sua ila suatooroŋan

(Mt 13:10-17; Lu 8:9-10)10 Kaimer ma zin iwal biibi tila len

mana, Yesu ziŋan naŋgaŋ kini laa-muru mi ru mi wal pakan, zin mentimbotmbot. To zin tiwi i pa suakini tooroŋaŋan. 11 Mi ni iso pizinma iso: “Peeze ki Anutu na, ka ŋgarturkeŋana. Mi iŋgi Anutu isombeipeeze ŋgar tana ma imbot mat piom.Mi zin wal ta timbot lela peeze kiAnutu leleene som na, tileŋleŋ suakini ila sua tooroŋan men.12 Kokena titooro lelen mi Anutu

ireege sanaana kizin.Tanata tirre pamatan, tamen tikilaala

som.✡ 3:27: Kol 2:15; 1Yo 3:8, 4:4; Tur 20:2 ✡ 3:29: Mt 12:31+; Lu 12:10; Ibr 10:26+ ✡ 3:35: Yo 15:14;Ro 8:29; Ibr 2:11+ ✡ 4:12: Yesa 6:9+; Yo 12:40; Ŋgo 28:26+; Ro 11:8

Page 67: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 4:13 64 Markus 4:32

Mi talŋan ileŋleŋ, tamen tikam ŋgarpa ka uunu som.”✡

Yesu ipeeze sua ta ni itooro pa kiniiweniwen tiyaaraŋana

(Mt 13:18-23; Lu 8:11-15)13 To Yesu iwi zin ma iso: “Niom

sombe kakankaana pa sua ti ka uunu,inako kikilaala sua tooroŋan pakankan un be parei? 14 Kini iweni-wen ta tomtom tana itiyaryaara, inaAnutu sua kini.✡ 15 Kini iweniwenta titoptop su zaala keteene na, inaise kizin wal ta tileŋ sua ki Anutu,mi karau men Sadan imar mi itatkesua tana pizin. 16 Mi kini iweni-wen pakan ta titoptop su toono taraŋ biibi imbot meleebe na, ina isekizin wal ta tileŋ sua ki Anutu, miloŋa men tikan la mi menmeen zinpa. 17 Tamen sua tina isula kat le-len som. Tana tiurla mazwaana ri-men, mi sombe pataŋana sa indeeŋezin, som wal pakan tiseeze matanpa uunu tau titoto sua ki Anutu, tokarau men mi tizem urlaŋana kizin.18 Mi kini iweniwen ta titoptop sutoono pakaana ta worwooro matan-matanŋan tindomdom pa i, ina isekizin wal ta tileŋ Anutu sua kini.19 Tamen tikam ŋgar biibi mete papataŋana ta izze kizin i, mi koroŋmatakiŋa ki toono ipalpaala matan,ma lelen ilip pa koroŋ pakan. Tabekoroŋ soroksorok tina ikaukau zin,ma urlaŋana kizin ipiyooto ŋonoonoambaiŋana sa som.✡ 20 Mi toonopakaana ambaiŋana ta kini iweniwenpakan titoptop su pa na, ina ise kizinwal ta tileŋ Anutu sua kini, mi tikamma imbol pizin. Tabe urlaŋana kizinipiyooto ka ŋonoono. Pakan tipiy-ooto uraata ambaimbaiŋan boozo,pakan boozo kat, mi pakan boozo mailip.”✡

Sua tooroŋana pa lam(Lu 8:16-18)

21 Yesu iso mini ma iso: “Parei?Sombe tutun lam sa, ko tuur lela

mbalia kopo mbarmaana, som tuku-tunkaala pa timbiiri? Som. Iti tuururse kor.✡ 22 Tana koroŋ turkeŋan,inako kaimer tiswe ma ipet mat. Mikoroŋ zukŋan, inako kaimer tipeezema borok su.✡ 23 Niom so talŋoyom,na keleŋ sua tio ti mi kakam ŋgar pa.”

24 Mi Yesu iso pizin mini ma iso:“Sua ta niom keleŋleŋ i, na kakamkat ŋgar pa. Pa mbulu pareiŋana taso kakam pa sua tana, inako kere kapekelŋana, mi ko ilip.✡ 25 Pa tomtomta so ikam ŋgar pa sua ki Anutu, miikam ka uraata, inako Anutu ikam leŋgar pakan ma isala ki. Tamen ni taikam ŋgar pa som, mi ikam ka uraatasom na, ŋgar kini musaari tina, Anutukola itatke pini.”✡

Yesu itooro sua pa kini iweene taindom ma ise

26 Yesu iso mini ma iso: “Peezeki Anutu na, ka mbulu kembei tatomtom ta. Ni ikam kini iweni-wen ma itiyaryaara isu mokleene.27-28 Itiyaara makiŋ, to imbotmbotmi iurur mataana pa toono be ikamma kini indom ma ise mi ipiyootoŋonoono. Tana ni ikenne pa mbeŋ,mi iloulou pa aigule, mi toono itunuiputum kini tina. Mi mbulu tabe kiniitum pa i, ina ni iute som. Loŋa menmi ber ma ise, to iur kiini ma isala,iur ruunu, to ŋonoono.✡ 29Mi sombeŋonoono irao pa kanŋana mi maika nol ipet, na katuunu ko iŋgo zinuraata kan ramaki buzama tila tiyem-but, mi tiyo ma tila ruumu kini.”✡

Yesu itooro sua pa zeere mastet(Mt 13:31-34; Lu 13:18-19)

30 Yesu ikam sua tooroŋana minimi iso ta kembei: “Peeze ki Anutuna, ka mbulu pareiŋana? Ko aŋso seki sokorei, to kakam ŋgar pa? 31 Inakembei ta mastet iweene. Koroŋ tinana, somto kat pa koroŋ iweniwen taboozomen isu toono ti. 32 Tamensombe tapaaza sula toono, na indom

✡ 4:14: 1Pe 1:23 ✡ 4:19: Mt 19:23+; Lu 12:15; 1Tim 6:9,17; 1Yo 2:15+ ✡ 4:20: Yems 1:25✡ 4:21: Mt 5:15; Lu 11:33 ✡ 4:22: Mt 10:26; Lu 12:2 ✡ 4:24: Mt 7:2; Lu 6:38 ✡ 4:25: Mt13:12, 25:29; Lu 19:26 ✡ 4:27-28: Yems 5:7 ✡ 4:29: Tur 14:15+

Page 68: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 4:33 65 Markus 5:14-15ma ise, mi isala ma ilip pa zin zeerepakan ma iwe kembei ta ke i. Mi iurnamannaman bibip ma iur narenrenpizin man tabe tipo len ŋgini sala.”✡

33 Tana Yesu ikam sua ki Anutu ilasua tooroŋan boozomen ta kembei.Pa isombe ikam sua ta irao pa ŋgarkizin bekena tileŋ mi tikam ŋgar pa.34 Tana iwal biibi na, ni ikamam suatooroŋan men pizin. Mi sombe ziŋannaŋgaŋ kini men timbotmbot, tonaiwesweeze sua uunu ta boozomenpizin.

Yesu ipunmeete miiri ma duubu(Mt 8:23-27; Lu 8:22-25)

35 Timbotmbot ma rou, to Yesuiso pizin naŋgaŋ kini ma iso: “Ayo,tamaŋga mi takam wooŋgo ma talaembaaga.” 36 Tana tizem zin iwal biibitina ma timbotmbot, mi naŋgaŋ kinitiyo zin se wooŋgo ta Yesu imbotm-bot sala na, ma tila. Mi wooŋgopakan tomini tigaaba zin ma ziŋantila. 37 Tila lukutuunu, to miiri ipolma mburaana, mi ipei duubu ma ise.Tabe ikam ma lele isaana kat, mitai borokborok sula wooŋgo leleenemabe wooŋgo imon. 38Mi Yesu, ni iuruteene se kiliigi mi ikenne ta wooŋgombuleene a. Tana naŋgaŋ kini tipaii mi tiso: “Wae, mos katuunu, re iti!Iŋgi be tomon i!”

39 To Yesu imaŋga mi iŋasaara mi-iri. Mi iso pa duubu: “Hai! Urnim. Polmini pepe!” Tona miiri imap mi taunbiibi isu. 40 To Yesu iso pizin naŋgaŋkini ma iso: “Komoto sorok paso?Urlaŋana tiom imbol zen?” 41 To mo-toŋana biibi ikam zin ma tikam ŋgarboozo. Mi tiparso sua pizin ma tiso:“Wai, to ti ni pareiŋana, ta miiri maduubu tomini tileŋleŋ la kalŋaana?”✡

5Yesu iziiri bubuŋana sananŋan pa

tomtom ta(Mt 8:28-34; Lu 8:26-39)

1 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tila tipetlele pakaana kizin Gerasa, ta imbot la

tai pakaana mbaaga na. 2-3Yesu izemwooŋgo mi ilu i su peende na, tom-tom ta ikoŋuru i ma imar. Tomtomtana bubuŋana sananŋana ikami maimbotmbot lela raŋ sumbunsumbunta tiurur zin wal meeteŋan lela i. Mitomtom tirao be tikiskisi mi tipo ina som. 4 Pa titomtoombo be tipokumbuunu ma namaana pa re mi senna, ni iyatutut zin mi iko ma ila ne.Tana tomtom tirao be tiyaraami nasom. Pa ni mburaana ilip kat. 5 Nira, ikennekaala mataana som. Mbeŋma aigule na, iwwa le sorok pa su,mi imbotmbot ta zinmeeteŋanmurinma iyakyak mi itartaara itunu pa pat.

6 Ni imbot molo mi mataana ila naire Yesu. To iloondo ma ila itop sukereene uunu. 7-8 Tona Yesu iso pabubuŋana sananŋana tana be iyootopa tomtom tana. Tabe ni iboobose pini ma iso: “Aii, Yesu, Anutukor kana Lutuunu, iŋgi ko kam pareipio? Nio aŋtaŋroro u pa Anutu zaana,seeze motoŋ pepe!” ✡ 9 To Yesu iwii. Iso: “Ai, nu zom asiŋ?” Mi ni ipekelma iso: “Nio zoŋ Legion. * Pa niam taiwal kat.”

10 To bubuŋana sananŋana tinaitaŋroro i be iziiri zin pa lele tanapepe. 11 Lele tana na, ŋge uunu bi-ibi kat ta tikanan sala abal zilŋaanama timbotmbot. 12 Tana bubuŋanasananŋan tina tiso pini ma tiso: “A,yok piam ma amla amloondo pizinŋge tiŋga.”

13 Ni iyok pizin, tona tiyooto patomtom tana mi tila tiru pizin ŋge.Ŋge uunu tana biibi kat, kembeimunŋaana ru (2,000) ma iŋgi. To zinŋge tana tiko, mi tiparkamtoto zinma tila pa yok tatiliuŋana kezeene,to tizirir pa dogo ma tisula, mi tiwinkatkat yok ma timetmeete lup.

14-15 Zin tomtom ta timborro ŋgeŋan i, tire mbulu tina, to tiko matila mi tizzo uruunu pizin tomtom taboozomen ma irao kar ma ila. Tabetomtom timeke ma tila be tire kat

✡ 4:32: Mt 24:14 ✡ 4:41: Mbo 65:7, 89:9, 107:29 ✡ 5:7-8: Mt 25:41; Mk 1:24; Yems 2:19 * 5:9:Wal zaaba kan 6,000 na, tipaata zin be ‘legion.’

Page 69: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 5:16 66 Markus 5:40mbulu ta ipet na. Tipet ki Yesuna, tire tomtom ta muŋgu bubuŋanasananŋan boozomen tizeebi na, ŋgarkini ambai mini, mi iurpe ruŋguunuma ambai, mi imbutultul ma imbotm-bot. Wal tana tire i na, motoŋana biibiikam zin. 16 Mi zin wal tau timbotm-botma tire kat mbulu ta Yesu ikam patomtom tina mi zin ŋge na, tipit mbolpa ma iwal tileŋ. 17 Tona iwal tanatimaŋga mi timaŋmaŋ Yesu be izemlele kizin, mi ila pa lele pakaana torosa. 18 Tana Yesu ila ma ise wooŋgomini. Beso ila na, tomtom tana ikambiluuŋu be ziŋan tila. 19 Tamen Yesuiyok pini som, mi iso pini ta kembei.Iso: “Miili ma la kar ku, mi so zin toŋ-matiziŋ ku pa mbulu ta Anutu ikampu na. Pa ni imuŋai u mi ikam uraatabiibi pu.” 20 Tana tomtom tina ila, miisoyaara sua pa uraata biibi ta Yesuikam pini na isu kar ta boozomen taimbot lele pakaana ki Dekapolis na.Mi wal boozomen ta tileŋ sua kini na,timurur pa Anutu mburaana. Tikamŋgar pa ma tirao som.

Yesu iurpe moori ta, mi ipei Yairuslutuunu moori ma imaŋga mini

(Mt 9:18-26; Lu 8:40-56)21 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tikam

wooŋgo, mi timiili ma timar minipa tai pakaana mbaagi, to zin iwalbiibi timar ma timokor la kini supeende, mi ziŋan timbotmbot. 22 Mimboroŋan ta ki lupŋana muriini, za-ana Yairus, ni ila ipet ki Yesu, mi itopsu kumbuunu uunu, 23 to itaŋroro ima iso: “O biibi, lutuŋ moori ra, metebiibi ikami mabe imeete. Mar ruumutiomanomom isalakaali, bekena niiniambai mini. Kokena imeete.”

24 Tana Yesu imaŋga mi ziru tipama tila. Mi iwal biibi ta tikuutimi tiparzalla pizin ma ziŋan tila.25 Tiwwa ma tila na, tindeeŋe moorita. Ni, mete kizin moori ikami maikisi pa ndaama laamuru mi ru kek.26 Ni ilala kizin tomtom ta tiurpewezin meteŋan i, mi ire yoyouŋana bi-ibi ila naman, mi ipasaana koroŋkini ta boozomen pizin bekena tiuuli.

Tamen tikam, na som. Mete kini tanaipasaani mabe isaana kat. 27 Mooritana ileŋ Yesu uruunu kek. Tanaitokelkeeli ma ila be iteege mburukini. 28 Pa ikam ŋgar ta kembei: “Oo,sombe aŋteege lae pa mburu kini ko-roŋŋana risa, to mete tio imap.”

29 Beso iteegi na, iyamaana itunukembei mete kini imap ma niini am-bai. 30 Mi indeeŋe tana, Yesu iya-maana itunu kembei mburaana riizemi. Tana mataana imiili pizin iwalbiibi tana mi iwi zin. Iso: “Asiŋ taiteege mburu tio?” ✡ 31 Mi naŋgaŋkini tipekel kwoono ma tiso: “Nu wipaso? Zin iwal biibi ta tizalla piti i,motom ma re zin som?” 32 TamenYesu mata rru tomtom ta iteegi na.33 Beso moori tina iyamaana itunukembei mete kini imap na, motoŋanaikami mi kete kutkut. To ikoŋuruYesu ma ila itop su kereene uunu, miiswe mbulu ta ipet pini na. 34 TanaYesu iso pini. Iso: “O luŋri, urlaŋanaku ta iuulu uma nim ambai. La raamalelem ambai. Pa pataŋana ku ta imapkat.” ✡

35 Yesu izzo sua pa moori tina maimbotmbot, mi wal ta timbot Yairusruumu kini na, tikam lutuunu mooriuruunu ma timar, mi tiso lae paYairus. Tiso: “Ou kolman, segeedesorok tomtom biibi tana ma ila ru-umu ku pepe. Pa lutum moori ipaskek.” 36 Tamen Yesu ileŋ sua tatiso pa Yairus na, iso pini ta kembei:“Moto pepe. Kis urlaŋana ku. Panio aŋbotmbot.” 37 To iso pizin iwalbiibi be timbot, mi ikam Petrus ziruYems mi tiziini Yoan men ma ziŋantila. 38 Tiwwa ma tila tipet ruumu kiYairus. Mi Yesu ileŋ tiŋiizi biibi izalla,mi ire zin wal tizzu ma tizze, 39 toilela ruumu leleene mi iso pizin. Iso:“Parei ta kataŋtaŋma koyo orooro bi-ibi ma kembei? Morri tana, ni imeetesom. Iŋga sa ikeene na.” 40 Zin tileŋsua kini tana na, tiseeŋge pini. Tanaiziiri zin ma tiyooto lup. To ikammorri tana tamaana ma naana, minaŋgaŋ kini tel tina, mi ziŋan tilela

✡ 5:30: Lu 6:19 ✡ 5:34: Mk 10:52; Lu 7:50, 17:19; Ŋgo 14:9

Page 70: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 5:41 67 Markus 6:16ruumu leleene ta morri ikenne pa na.41 To Yesu iteege su pa namaana miiso: “Talita kum!” (Sua ti ka uunu takembei: ‘Morri, nio aŋso pu: maŋga!’)✡ 42 To ni burup ma imaŋga mi iwwapataaŋa. Morri tina, ka ndaama laa-muru mi ru. Zin wal ta tire mos tinana, tiŋa naman. Paso, tikam ŋgar pama tirao som. ✡ 43 Mi Yesu iŋgalsekpizin be tiso uruunu pa tomtom sapepe. Tona iso pa tamaana ma naanabe tikam lutunmoori ka kini ma ikan.

6ZinNasaret kan tiurla ki Yesu sommi

tirepiili i(Mt 13:53-58; Lu 4:16-30)

1 Yesu izem lele tana, mi imiili maila pa itunu kar kini. Mi naŋgaŋkini tito i ma ziŋan tila. 2 Indeeŋeaigule potomŋana tabe keten su pai na, Yesu ilela lupŋana muriini miikamam sua ki Anutu pizin tomtom.Mi wal boozomen ta tileŋ sua kini na,timurur pa ŋgar kini ma tiso: “Wai, totiŋgi ikam mbulu boozomen tiŋgi beparei? Asiŋ ipaute i, ta le ŋgar biibita kembei? Mi parei ta ni irao ikammos bibip ta kembei? ✡ 3Ni kar torosa bekena takankaana pini? To ti, nitomtom ki iwwo ruumu tau. NaanaMaria, mi tiziini bizin Yems, Yose, Yu-das, mi Simion, ziŋan lunuri bizin, taniamŋan ambotmbot i.” Tana tirepi-ili i mi tiurla kini som. ✡ 4 TabeYesu iso pizin ma iso: “Anutu kwoonosa, sombe ikam uraata su itunu karkini, nako wal kini mi toŋmatiziŋ kinimatan pasomi. Mi sombe ila lele toro,nako len ŋger pini mi tiwit uruunu.”✡

5Tana Yesu irao be itooro mos biibisa isu tana na som. Tamen namaanaisalakaala zin meteŋan tataŋa ma ninambai. 6 Mi ikam ŋgar boozo pa zinwal kini. Parei ta tiurla kini som?

Yesu iŋgo naŋgaŋ kini laamurumi ruma tila pa uraata

(Mt 10:5-15; Lu 9:1-6)

Tona Yesu imaŋga ma izem karkini, mi iwwa pa kar ta boozomen miikamamAnutu sua kini pizin tomtom.7 Mi ilup naŋgaŋ kini laamuru mi ru,mi iur zin se ruŋa pa uraata, be tilama tiziiri bubuŋana sananŋan. 8-9 Miiur sua pizin be tila na, tipa raamamburu boozo pepe. Irao tikam kinipepe, pelpeele pepe, pat pepe, mimburu keeneŋana pepe. Tiur kum-bun keteene mi titeege len tete menbe tipa pa. Ina irao. 10 Mi iso pizinta kembei. Iso: “Niom sombe kala pakar sa, mi tikam yom ma tiur yom paruumu tasa, na kombotmbot ruumutina men ma irao kezem kar tana.11 Mi sombe kar sa tileŋ yom som,mi titit yom, na kitirke ululu kizin pakumbuyomma isu lene, mi kezem zinma kala leyom. Naso iwe kilalan pizinpa sanaana kizin.” ✡

12 Tana naŋgaŋ kini tila mitizzoyaryaara sua pizin tomtomboozomen be tizem sanaana kizin mititooro lelen. 13Mi tizirziiri bubuŋanasananŋan boozomen pizin tomtom,mi tizulzuulu ŋgere ise zin meteŋankulin, mi tiurpewe zin ma nin ambai.✡

Yoan ta yok kamŋana ka tomtom naimeete

(Mt 14:1-12; Lu 9:7-9)14 Yesu uruunu ila ma irao lele ta

boozomen kek. Tabe king Erot, ni ileŋuruunu tomini. Pa tomtom pakantiso ta kembei: “Iŋga ko Yoan som?Tomtom ta muŋgu ikamam yok piziniwal, mi imeete ma ila, ta iŋga burupma imaŋga mini a. Tanata le mbu-raana biibi kat.” ✡ 15 Mi pakan tiso:“Soom. Iŋga Anutu kwoono Ilia taimiili ma imar mini a.” Mi pakantiso: “E-e. Iŋga ko Anutu kwoono torosa, raraate kembei ta Anutu kwoonobizin ta muŋgu tikamam uraata na.”✡

16 Mi Erot ileŋ Yesu uruunu na,iso: “Iŋga ko Yoan tau. Tomtom taaŋpunima imeete, ta imaŋgaminima

✡ 5:41: Lu 7:14 ✡ 5:42: Yo 5:21, 11:43; Ro 4:17 ✡ 6:2: Yo 7:15 ✡ 6:3: Yo 6:42 ✡ 6:4:Yo 4:44 ✡ 6:11: Ŋgo 13:51 ✡ 6:13: Yems 5:14+ ✡ 6:14: Mk 8:28 ✡ 6:15: Mt 16:14; Yo4:19, 9:17

Page 71: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 6:17-20 68 Markus 6:35imbotmbot a.” 17-20 Ni iso ta kembeipaso, ikam ŋgar pa mbulu ta muŋguikam pa Yoan na. Mbulu ta kembei:Muŋgu Erot iwoolo kana toono Pilipkusiini, zaana Erodias. Tana Yoan ilaki Erot, mi iyaambi ma iso pini takembei. Iso: “Mbulu ta kam pa tomPilip kusiini, ina nu molo pa tutu.” ✡

Sua tana ikam ma Erodias keteenemalmal pa Yoan. Tana iru zaala beipuni ma imeete. Tamen itoomboma som. Paso, Erot ire Yoan kembeini tomtom ndeeŋeŋana mi tomtompotomŋana ki Anutu. Tana imoto i,mi ipeteke waene be ipasaani pepe.Mi iso ma tikam Yoan ma tila tipoi, mi tiuri lela ruumu sanaana maimbotmbot. Yoan imbotmbot lela ru-umu sanaana leleene, mi ikamam suapa Erot. Mi indeeŋe ta Erot ileŋleŋ suakini na, dadaru ikamami pa. Tamennileleene be ileŋleŋ men.

21 Timbot ma kaimer to zaala ipetpa Erodias be ipun Yoan. IndeeŋeErot mbeŋ kini na, ni ikam kini bi-ibi, mi ilup zin wal ta timuŋmuuŋgupa uraata kini na, raama zin bibipkizin malmal kan mi zin peeze kan kiGalilea be ziŋan tikan kini mi men-meen zin. 22 To Erodias lutuunumoori ilela ruumu leleene, mi irak sukeren uunu ma ambai kat. Tabe ipasErot ziŋan zin wal tina keten. TanaErot isu mi iso: “Wai, sokorei sa tanu sombe wi yo pa, na nio ko aŋkampu!” 23 To ipombol sua kini ma imbolkat. Iso: “Ŋonoono kat, sokorei sa tanu sombe wi yo pa, na nio ko aŋkampu men tau. Sombe lelem be aŋpeetekoroŋ tio ta boozomen, ramaki toonotaiŋgi ta aŋborro na, ma pakaana iwelem, nako aŋkam ta kembei!”

24Erot iso sua tana, tomorri tina iy-ooto ma ila, mi iwi naana. Iso: “Parei,ko aŋwi pa leŋ sokorei?” Naana ipekelkalŋaana ma iso: “Wi pa Yoan tayok kamŋana ka tomtom na, uteene.”25 Tana ni iloondo ma ila ki Erot minimi iso: “Nio leleŋ be yembut Yoan tayok kamŋana ka tomtomna ŋgureene

ta buri, mi uteene isula timbiiri, mikam pio.”

26King Erot ileŋ sua tina na, leleeneipata biibi kat. Tamen irao be ititkalŋaana na som. Pa ipombol suama iso ŋonoono kat isu wal biibi tinakeren uunu ma tileŋ kek. 27-28 Tanaloŋamenmi iŋgomenderŋana kini tama ila pa ruumu sanaana, be iyembutYoan ŋgureene mi ikam uteene maimar. Menderŋana tana ila ma iyem-but Yoan ŋgureene makiŋ, to ikamuteene mi iur sula timbiiri, mi ikamma imar, mi iur la ki morri tina. To niikam ma ila ki naana.

29 Indeeŋe naŋgaŋ ki Yoan tileŋYoan uruunu na, tila ma tikam putu-unu, mi tila titwi i lela raŋ sumbuunu.

Yesu iputu tomtom munŋaanalamata (5,000)

(2Kin 4:42-44; Mt 14:13-21; Lu 9:10-17;Yo 6:1-14)

30 Kaimer to Yesu ŋgoŋana kinitimiili ma ziŋan Yesu tilup mini, mitisotaari pa uraata mi sua boozomenta tikam pizin tomtom na. ✡ 31 Miiwal biibi timarmar ma tilala. TabeYesu ziŋan naŋgaŋ kini tirao be ketensu ma tikan kan kini na som. TanaYesu iso pizin ta kembei: “O naŋgaŋtio, kamaŋga ma tala lele bilimŋanasa bekena iti men tombotmbot miketende su ri.” ✡ 32 Tana tila ma tisewooŋgo ta, mi tisombe zin men tilalen toono pakaana sa ta ka tomtomsomŋana. 33Tamenwooŋgo ikowomaila, mi iwal tire la pizin mi tikilaalazin. To tiloondo pa peende ma tikon-zaala zin mi timuuŋgu ma tila tizzazin.

34 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini sor lelapeende na, ire zin iwal biibi tana maleleene isaana pizin. Pa ire zin kembeisipsip ta len mboroŋan sa som mitimbot sorok. Tabe imaŋga mi ikamsua ki Anutu pizin mi ipaute zin pakoroŋ boozo. ✡ 35 Timbotmbot malele be rorou, to naŋgaŋ kini tila kinimi tiso pini. Tiso: “Lak, iŋgi rou kekmi tombot lele ta ka kini somŋana i.

✡ 6:17-20: Wkp 18:16 ✡ 6:30: Lu 10:9+, 10:17 ✡ 6:31: Mk 3:20 ✡ 6:34: Mt 9:36

Page 72: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 6:36 69 Markus 7:1-436 Tana so pizin wal be tila pa kar takoloulouŋan i ma tiŋgiimi kan kini.”

37Yesu ipekel kwon ma iso: “Soom.Niom ituyom kakam kan kini matikan.” Mi zin tipekel kwoono matiso: “Wai, mi niam leyam pat denari200 sa be amgiimi iwal biibi ti kankini? Wal ti sorok?” ✡ 38 Mi Yesuiso pizin ma iso: “Kala kere. Koyomnarabu piizi ta imbotmbot?” Tana tilatire, to timiili ma timar, mi tisotaarita kembei: “Iŋgi ye luluunu tamen,mi narabu lamata ti.” 39 To Yesuiur sua pizin naŋgaŋ kini be tila mitiso zin iwal biibi tana be mbulen isumbutmbuutu mi timbot la utumbu-unu. 40Tana zin mbulen su mi timbotla utumbuunu. Uunu pakan na, tom-tom kembei tomto lamata, mi uunupakan na, tomtom kembei tomtoorulaamuru.

41 Tona Yesu ikam narabu zaraabalamata mi ye luluunu ta tana, mimataana isala kor mi isuŋ pa. To itetenarabu mi izarra la kizin naŋgaŋ kini,mi tila ma tirai pizin tomtom. Mi yeru tina tomini, ina ni iyapalpaala miizarra la kizin, mi zin tila tirai pizintomtom ta boozomen. 42 Mi tom-tom boozomen tina tikan ma koponisaana. 43 Mi narabu mi ye surun-surun ta imbotmbot na, naŋgaŋ kinitiyogeege sula kiri laamuru mi ru mabokbok. 44 Wal ta tikan narabu tanana, tinin zin tomooto men ma tiraokembei munŋaana lamata (5,000).

Yesu ipa se tai(Mt 14:22-33; Yo 6:15-21)

45 To loŋa men mi Yesu iur suapizin naŋgaŋ kini be tise wooŋgo mitimuuŋgu ma tila pa kar Betsaida taimbot tai pakaana mbaaga na. Mini itunu imbot ma iur zin iwal biibima tila len lup. 46 Tona imiili naisala pa abal ta be imbot mi isuŋ.✡ 47 Mbeŋ na, wooŋgo ila ma ipeetetai lukutuunu kek. Mi Yesu ituta-men ta imbotmbot toono uunu. 48Niire la pizin naŋgaŋ kini na, kembeitiseebe miiri mi mburan papiriizi pa

puze. Ni imbotmbot ma lele imarmar,to imaŋga ma ipa se tai kuliini miikoŋuru zin naŋgaŋ kini ma ila. Ilama isombe ikonzaala zin, 49 to tire laepini na tiso ko kon sa ta ipa se taikuliini. Tana tiŋarakrak ma kalŋansanaana. 50 Pa zin ta boozomen tirei, mi timoto kan ma tisaana. To Yesuloŋa men mi iso pizin. Iso: “Hai!Komoto paso? Kakam ŋgar boozopepe. Iŋgi nio tau.” 51 Tona ise kizin.Isala wooŋgo na, miiri imap mi taunisu. Naŋgaŋ kini tire mos tina na,timurur pa. Tikam ŋgar pa ma tiraosom. 52 Paso, lelen imun kat. Mos tani ikam pa narabu, ina ipei ŋgar kizinrisa som. ✡

Yesu iziiri mete pizin tomtom isu karGenesaret

(Mt 14:34-36)53ToYesu ziŋan naŋgaŋ kini tilama

sor lela kar Genesaret. 54Tilu zin su pawooŋgo na, iwal biibi tikilaala Yesu.55 Tabe tiloondo ma tila mi tiso uru-unuma irao lele tana. Tana tileŋ Yesuuruunu beso imbot swoi na, tisiŋ zinmeteŋan mi tikoŋuru i ma tila. 56 MiYesu ipa ma ila pa kar bibip mi karmunmunmi su tomini. Mi indeeŋe tasombe ni ipet kar sa, na zin wal tiyyometeŋan kizin ma tila tiluplup zin sukar keteene, mi titaŋroro i be iraozin wal meteŋan titeegi, som titeegemburu kini kwopiriini men. Mi walboozomen ta titeegi na, mete kizinimap mi nin ambai. ✡

7Tutu ki Anutu ilip pa tutu kizin kol-

man(Mt 15:1-9)

1-4 Zin tutu kan ziŋan zin Yudapakan tomini, zin timbolmbol pa tutukizin kolman. Ŋgar kizin ta kembei:Sombe tikan kini, na bela tiŋguurukat naman muŋgu, tona tikan. Misombe tila nol muriini ma timiili matimar, na bela tikam yok ma titiyaarasala ŋwan be tiŋguuru wal buŋin maila lene, tona tikan kini. Tana zin len

✡ 6:37: Yo 6:7 ✡ 6:46: Mk 1:35 ✡ 6:52: Mk 8:17 ✡ 6:56: Mt 9:20, 14:36; Ŋgo 19:12

Page 73: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 7:5 70 Markus 7:21-22tutu boozo ta kembei. Tutu pakan isopa kuuru ma mbooro ŋguuruŋana mitutu pakan iso pa koroŋ pakan.✡

Zin tutu kan pakan ziŋan zinŋgarŋan ki tutu tizem Yerusalem mitimar ki Yesu, mi tire naŋgaŋ kini titotutu ki naman ŋguuruŋana som, mitikan kini. Tana tire ma ambai som.Pa naŋgaŋ kini naman iŋgeeze som,mi titeege kini ma tikan.✡

5 Tabe tisu to tiwi Yesu. Tiso:“Naŋgaŋ ku tina tiŋguuru naman sommi tikan sorok kini. Parei ta tim-ololo tutu kizin kolman?” 6 Yesuipekel kwon ma iso: “Niom tinapakamkaamŋoyom! Muŋgu Anutukwoono Yesaya ibeede sua ta indeeŋekat yom. Iso ta kembei:Wal taiŋgi, zin tipakurkur yo sorok pa

kwon.Tamen lelen na, imbot molo kat pio.7 Pa tipaute zin tomtom pa tutu kizin

kolman, mi tiso ina tutu kiAnutu.

Tana mbulu ta tikamam be timbesm-beeze pio na, iwe koroŋsorok.”✡

8 Mi Yesu iso pizin mini ma iso:“Tutu ta Anutu iur na, niom kezemma imborene. Mi tutu ta tumbuyombizin tiur, ta iŋgi kikiskis, mi kakamma imbol piom.” 9Mi iseeŋge sua kinita kembei: “Ŋonoonokat, niomkipizilndemeyom pa tutu ki Anutu, bekenamotoyom iŋgal ituyom tutu tiom mikoto. Mbulu tana, niom karao pa kat.10 Nio aŋso paso, Mose ibeede tutupataaŋa kek ta kembei:Lem ŋger pa tomom ma nom mi

mbeeze pizin.Mi tomtom ta sombe mata pasom

tamaana ma naana, somikam sua sananŋana pizin na,kupuni ma imeete.✡

11-12 “Mi niom na, kakamam takembena som. Pa kozzo ta kembei:Sombe tomtom sa le koroŋ be iuulutamaanamanaana pa,mi tamen ikam

pizin som, mi iso pizin ma iso: ‘O,koroŋ ti, nio aŋrao aŋkam piom som.Pa iŋgi aŋur ma iwe Anutu lene kek.’Tomtom sa iso ikam ta kembei, naniom kepeteke i som, mi kopombolibe iuulu tamaanamanaana som. 13Takembena ta niom kakamam Anutusua kini ma iwe koroŋ sorok, mi ka-pakurkur zin kolman tiom tutu kizinma ilip. Mi mbulu tiom boozomenraraate men.”

Koroŋ ta ikam tomtom ma isaana paAnutu mataana

(Mt 15:10-20)14Tona Yesu iboobo zin iwal ma tila

kini mini, mi iso pizin ta kembei: “Oniom ta boozomen, kuŋgun talŋoyompa sua tio ti mi kakam ŋgar pa kauunu. 15-16 Koroŋ ta sombe tomtomtiteege mi tikan ma isula pa kopon,ina irao be ikam zin ma tisaana paAnutu mataana na som. Mi koroŋta tomtom lelen iur pa ma iyootoma ipet, ta ikam zin ma tisaana.”✡17 Ni iso sua tana makiŋ, to izem ziniwal tina ma timbot, mi ila pa ru-umu. To zin naŋgaŋ kini tiwi i beipeeze sua tina ka uunupizinma tileŋ.18Tabe ni iso pizin: “Wai, niom tominikakankaana? Ŋgar tiom ikam sua tirisa som? Koroŋ boozomen ta teteegemi takanan ma isula pa kopondo, inairao be ipasaana iti pa Anutumataanana som. 19 Pa ina ikam kosa sa palelende som. Isula pa kopondo men,mi molo som, to isu lene.” (Yesu suakini ti, ka uunu ta kembei: Koroŋta boozomen ambai pa kanŋana. Saipasaana iti pa Anutu mataana som.)

20 Mi Yesu iso mini ma iso:“Mbulu ta imbot pa tomtom lelenmi iyooto ma ipet, ta ipasaanazin pa Anutu mataana. 21-22 Paso,ŋgar sananŋan boozomen ta imbotla tomtom lelen, ta ipiyotyootombulu sananŋan. Mbulu ta kembei:Tuur nol, takam kuumbu, tupunsorok tomtom ma imeete, tapasaanaula, matanda berber, takam zigzik,mbulu pakaamŋana, mbulu kizin

✡ 7:1-4: Mt 23:25+; Yo 2:6 ✡ 7:1-4: Lu 11:38 ✡ 7:7: Yesa 29:13; Kol 2:20+; Tit 1:14 ✡ 7:10:Kam 20:12, 21:17 ✡ 7:15-16: Ŋgo 10:14+; Ro 14:14,20; 1Tim 4:4

Page 74: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 7:23 71 Markus 8:6me ma ŋge, matanda mburmbur,tipiri sua sananŋana, tapakur itundumi terepiili waende bizin, takammbulu sananŋan bozboozo. 23 Tanamotoyom iŋgal! Mbulu sananŋanboozomen ta iyotyooto pa lelendei, ta ikam ti ma tasaana pa Anutumataana.”

Urlaŋana biibi ki moori ta Yudasomŋan i

(Mt 15:21-28)24 To Yesu imaŋga mini mi izem

lele tina ma ila pa lele pakaana takar bibip ru, Tiro mi Sidon, timbot pana. Ni ipa ma ila, to ike sala ruumuta. Kokena tomtom tire i. Tamen ikena, irao som. 25-26 Pa moori ta, nilutuunu moori, bubuŋana sananŋanaizeebi ma igadgaada kat. Ileŋ Yesuuruunu, to loŋa men mi ila ipet kini.Mi moori tina, ni Yuda som. Ni Griknan ta ki toono Ponisia ta imbot lelepakaana ki Siria na.

Ni ila ipet ki Yesu, to itop sukereene uunu mi itaŋroro i be iziiribubuŋana sananŋana tanapa lutuunumoori. 27 Tamen Yesu ipekel kwoonoma iso: “Wai, kini kizin pikin, koiti loŋa mi tigiibi su ma me tikan?Som. Bela pikin tikan muŋgu.” *28 Mi moori ipekel kwoono ma iso:“Merere, ina ŋonoono. Tamen sombepikin tikanan kini mi muunu itoptopsu, inako iwe me kan.” 29 To Yesu iso:“Ina nu pekel kat. Miili ma la ruumuku. Pa bubuŋana sananŋana iko palutum moori kek.”

30 Beso moori tana imiili ma ilaruumu na, ire lutuunu moori niiniambai mi ikenne sala mbalia kini.Bubuŋana sananŋana iko pini kek.

Yesu iurpe tomtom ta, ni talŋaanaimun mi kwo somŋana

31 Tona Yesu imaŋga mini ma izemlele pakaana ki Tiro, mi ila ipet karSidon. To ila ipet lele pakaana kiDekapolis, mi iyembut ma ilae pa taiGalilea.✡ 32 Ipet lele tana to, tikamtomtom ta ma tila kini. Tomtom

tana, ni talŋaana imunmi kwoono isokat sua som. Tana titaŋroro Yesu beiur namaana isalakaali mibe iurpe i.33 Tana Yesu ikami ma ziru tilae ri,to izeebe namaana ru ila tomtom tinatalŋaana. To ikiziu se nama lutuunumi ipakap se tomtom tina miaana.✡34 To mataana isala pa saamba, miiyataaŋa ma biibi, mi iso pa tomtomtina ma iso: “Epata!” (Sua tina, kauunu ta kembei: ‘Kaaga’.)

35 To loŋa men mi tomtom tinatalŋaana ikam pus mi kwoono ikamkak, mi iso kat sua.✡ 36 To Yesuiŋgalsek pizin iwal be tiso uruunupepe. Tamen iso na som. Pa tire katkek. Tabe kaŋkaŋ ma tila mi tisoy-aara uruunu. 37 Mi wal boozomen tatileŋ na, timorsop biibi kat mi tiso:“Wae, tomtom ti, ni irao kat. Koroŋboozomen ta ikamam na, ambai men.Pa zin talŋan munŋan tileŋ sua, mikwon munŋan tiso sua.”

8Yesu iputu wal munŋaana paŋ

(4,000)(Mt 15:32-39)

1 Indeeŋe mazwaana tana na, iwalbiibi tilup zin mar ki Yesu mini. Tim-botmbot ma kini kizin imap, to Yesuiboobo naŋgaŋ kini ma timar, mi isopizin ma iso: 2 “Nio leleŋ isaana pizinwal taiŋgi. Pa itiŋan tombot pa aiguletel ma kini kizin imap kat. 3 Misombe aŋkam kan kini som, mi aŋurzin sorok ma tila len raama petel zin,inako mburan imap su zaala lwoono.Pa zin pakan, tipa paimoloma timar.”4Naŋgaŋ kini tipekel kwoonoma tiso:“Wai,mi ko takamkini swoimi tuputuzin wal ta kembei! Pa iŋgi sa tombotlele bilimŋana na.” 5 To Yesu iwi zin.Iso: “Narabu tiom piizi ta imbotmbotna?” 6 Zin tiso: “Lamata mi ru.”

To ni iur sua pizin iwal ma mbulenisu. Mi ikam narabu lamatami ru tinami isuŋ pa makiŋ, to itete mi izarrala kizin naŋgaŋ kini, bekena tila ma

* 7:27: Sua ki Yesu ka uunu ta kembei: Uraata kini ko ila pa zin Yuda men muŋgu. Mana kaimer to ilapizin wal ta Yuda somŋan i. ✡ 7:31: Mt 15:29+ ✡ 7:33: Mk 8:23; Yo 9:6 ✡ 7:35: Yesa 35:5+

Page 75: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 8:7 72 Markus 8:28

tirairai pizin. Tana tito kalŋaana, mitikam ma tila tirai pizin. 7Mi ye kizinmunmun pakan timbotmbot tomini.Ina tikam la kini mi ni isuŋ pa, toiso pizin ma tila tirairai pizin iwal.8 Iwal biibi tina tikan ma irao zin, totiyogeege kini surunsurunma tizeebezin sula tiigi lamata mi ru ma bokbok.9 Zin iwal ta tikan kini tina na, tininzin ma tirao kembei munŋaana paŋ(4,000). Tikanmakiŋ to, Yesu iso pizinbe timureege mi timilmiili ma tila pakar kizin kizin. 10Mi ni ziŋan naŋgaŋkini loŋa men mi tise wooŋgo, mi tilapa lele pakaana ta zaana Dalmanuta.

Zin tutu kan tisombe tire mos sa(Mt 16:1-4)

11 To zin tutu kan pakan timarki Yesu mi ziŋan tiparzorzooro matitoombi. Tisombe ni ikam mos satabe iswe kembei ni iwwa raamasaamba mburaana, to tire mi tiurlakini. ✡ 12Tana Yesu niini gesges pizinmi iyataaŋa ma biibi ma iso: “O yae,niom tomtom ta koozi kombotmbotna, uunu parei ta kamaŋmaŋ be keremos? Nio aŋso kat piom ta kembei:Anutu ko ikammos sa ma ipet be kerena som. Som kat.” ✡ 13Tona izem zin,mi ziŋan naŋgaŋ kini tise wooŋgo mitila mini pa tai pakaana mbaaga.

Yis ki Erot ziŋan zin tutu kan(Mt 16:5-12)

14 Naŋgaŋ kini matan mbeleelema tikam kan kini boozo som.Tikam narabu zaraaba tamen.15 Timbotmbot se wooŋgo, mi Yesumataana ila pa mbulu ki Erot ziŋanzin tutu kan ta ire kembei ambaisom. Tana imaata kwoono pizinnaŋgaŋ kini ma iso: “Motoyom iŋgalituyom, mi kere yom pa yis ki Erotziŋan zin tutu kan!” ✡ 16 Mi naŋgaŋkini tikam kat ŋgar pa sua kini som.Tabe tiparzzo pizin ma tiso: “Iŋgiko iso piti paso, matanda mbeleelemi takam kanda narabu som tau.”17 Mi Yesu ikam la pa ŋgar kizin,tana iso pizin ma iso: “Wae, niom

koyyo kwoyom pa koyom narabupaso? Kakam kat ŋgar zen? Kikilaalazen? Koroŋ sa ipei ŋgar tiom som?✡ 18-19 Niom motoyom, ma keresom? Mi talŋoyom ma keleŋ som?Motoyom la pa mos ta aŋkamam na.Indeeŋe ta aŋtete narabu lamata menpizin iwal munŋaana lamatama tikanma irao zin na, ituyom koyogeegesurunsurun isula kiri piizi?” Zintipekel ma tiso: “Laamuru mi ru.”✡ 20 To iwi zin mini. Iso: “Mi parei?Indeeŋe ta aŋtete narabu lamata miru pizin tomtom munŋaana paŋ matikanna, niomkoyogeege surunsurunisula tiigi piizi?” Zin tipekel ma tiso:“Lamatami ru.” 21Tona Yesu iso pizinma iso: “Ta tina. Niom kikilaala zen?”

Yesu iurpe tomtom mata pisŋana taisu kar Betsaida

22 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tila matipet kar Betsaida, mi wal pakantikam tomtom mata pisŋana ta matila kini. Mi titaŋroro i be iteegi miiurpe i. 23 Tana Yesu iteege matapisŋana tina namaana, mi ikami maziru tizem kar mi tilae zilŋaana. Toipures la tomtom tana mataana, minamaana isalakaali, mi iwi i ma iso:“Parei, re lele, som som?” 24 To tom-tom tina mataana se pini, mi iso: “E!Aŋre zin tomtom tiwwa. Tamen aŋrekat zin som. Aŋre zinna, kembei ta ke,mi tiwwa.” 25 Tana Yesu iur namaanaise mataana mini. Tona mataanaikam pakmi ire kat lele. 26Mi Yesu isopini ta kembei. Iso: “Maŋga ma la paruumu ku. Mi lae kar pepe.” To izemima ila.

Petrus iswe kat kembei Yesu ni Mesia(Mt 16:13-20; Lu 9:18-21)

27 Tona Yesu ziŋan naŋgaŋ kinitimaŋgamini, mi tila be tire karmun-mun ta timbot kolouŋana pa kar Sis-area Pilipai. Tiwwa pa zaala ma tila,mi Yesu isu to iwi zin. Iso: “Lak, nioti, tomtom tikam ŋgar pio be parei?”28 Zin tipekel kwoono ma tiso: “Walpakan tisombe nu Yoan, ta muŋgu

✡ 8:11: Mt 12:38; Lu 11:16; Yo 6:30 ✡ 8:12: Lu 11:29 ✡ 8:15: Lu 12:1; 1Kor 5:6+; 1Pe 2:1✡ 8:17: Mk 6:52 ✡ 8:18-19: Mk 4:12; Ŋgo 28:26+

Page 76: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 8:29 73 Markus 9:9ikamam yok pizin tomtom na. Mipakan tisombe nu Anutu kwoono Ilia.Mi pakan tiso nu Anutu kwoono torosa.”

29 To Yesu iwi zin mini ma iso:“Mi niom na, koso nio asiŋ?” Petrusipekel kwoono ma iso: “NuMesia tau,ulaaŋa biibi tiam Israel.” ✡ 30 Petrusiso, to Yesu kwoono imbol pizin betiswe i la ki tomtom toro sa pepe.

Yesu iso zin pa meeteŋana kini(Mt 16:21-23; Lu 9:22)

31 Tona Yesu imaŋga be ipaute zinnaŋgaŋ pa meeteŋana kini. Iso pizinta kembei: “Tomtom Lutuunu bela irepataŋana boozo. Pa zin peeze kan, mizin bibip kizin patoronŋana kan, mizin ŋgarŋan ki tutu ko lelen pini som,mi tipuni ma imeete. Tamen mbeŋiwe tel pa, to Anutu ipei i ma burupma imaŋga mini.” 32 Yesu iturke suatana pizin som. Ni iswe kat. TabePetrus ikami ma ziru tibeleu lae, toimaŋga mi iyaambi. 33 Tamen Yesuitoori ma mataana ila kizin naŋgaŋkini, to isu mi iyaamba Petrus ma iso:“Sadan, ko molo pio. Ŋgar ku kembeiAnutu ŋgar kini som. Ina nu kamŋgarkembei zin tomtom men.”

Zaala tabe toto Yesu pa(Mt 16:24-28; Lu 9:23-27)

34 Tona Yesu iboobo zin iwal biibiziŋan naŋgaŋ kini ma tila kini, mi isopizin ta kembei: “Tomtom sa isombeigaaba yo ma iwe leŋ, na bela ikotoitunu, mi ikwaara ke pambaaraŋanakini, mi ito yo. ✡ 35 Pa tomtom sa,sombe ikamŋgar biibi pa itunu kuliinimen, inako ikam mbotŋana ŋonoonota ki Anutu i som. Mi tomtom saisombe izem kat itunu pio mi uru-unu ambaiŋana, nako ikammbotŋanaŋonoono ta ki Anutu i. ✡ 36Mi parei?Sombe tomtom sa ikam koroŋ toonokana ta munŋaana men, mi tamenitunu kunuunu ila lene, ko ambai?Som. 37 Pa ni le zaala sa be ikamkunuunu tana ma imiili na som. ✡

38 “Koozi, tomtom boozo tipizilndemen pa sua mbukŋana ta tikampa Anutu na, mi tikamammbulu boz-boozo. Tana kere yom. Pa tomtomta sombe iwatkaala nio zoŋ mi suatio ila tomtom matan, na indeeŋeta Tomtom Lutuunu ziŋan zin aŋelapotomŋan tisombe timiili ma timarraama Tamaana mburaana biibi, nani ko iwatkaala tomtom tana zaanatomini.” ✡

91 Mi Yesu iso mini ma iso: “Nio

aŋso kat piom, niom pakan ta itiŋantombotmbot i, ko kemeete zen, mikere Anutu iswe peeze kini raamamburaana biibi.” ✡

Yesu ruŋguunu itooro ma iwemilmilŋana

(Mt 17:1-13; Lu 9:28-36)2 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini timbotm-

bot ma kan mbeŋ lamata mi ta ilae,tona ikam Petrus, Yems, mi Yoan mazin paŋ men tisala pa abal uteene takor a. 3 Timbotmbot mi molo som na,zin tel tana tire Yesu ruŋguunu itooromi mburu kini ikokou kat ma imilmil.Tomtom toono kana sa irao be iŋgu-uru mburu ma ikokou kat kembeiasom. 4 To naŋgaŋ kini tel tina matanila na, tire Ilia ziru Mose tipet maziŋan Yesu tizzo sua.

5 To Petrus imaŋga na iso la paYesu. Iso: “Mos katuunu, iŋgi ambaikat. Pa itiŋan ta tombotmbot i. Miparei, ko ampo beeze tel sa? Ta pu,ta pa Mose, mi ta pa Ilia?” 6 Sua tina,Petrus iso sorok. Pa ziŋanwaenebizintimoto biibi kat. 7Molo som mi miiritieene isu ma izukkaala zin. To tileŋkalŋaana ta imbot lela miiri tieene miipet ma iso ta kembei: “Lutuŋ tamenŋonoono ta nio leleŋ pini ilip kat tatina. Keleŋ la kalŋaana!” ✡ 8 Toloŋa men mi matan ise na, tire Yesuitutamen. Tomtom toro sa som.

9 Tizem abal mi tiwwa ma tisulana, Yesu kwoono imbol pizin be tiswe

✡ 8:29: Yo 6:68+, 11:27 ✡ 8:34: Mt 10:37+ ✡ 8:35: Lu 17:33; Yo 12:25 ✡ 8:37: Mbo 48:7+✡ 8:38: Mt 10:33; Ro 1:16; 2Tim 2:12 ✡ 9:1: Mt 16:28; Lu 9:27 ✡ 9:7: Kam 40:34+; Mt 3:17; Ŋgo3:22; 2Pe 1:17+

Page 77: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 9:10 74 Markus 9:29mbulu ta tire na uruunu pizin walpakan karau pepe. Imbotmbot masombe TomtomLutuunu imaŋgaminipa naala, tona tiswe ma ipet. 10 Tananaŋgaŋ kini tipo sua tana ise ndomon,mi zitun tiparwwi zin ma tiso: “Wai,sua ta ni iso pa maŋgaŋana pa naalana, ina ka uunu parei?” 11 To tiwiYesu ma tiso: “Parei ta zin ŋgarŋan kitutu tisombe Ilia bela imiili ma imarmuŋgu, tona Mesia?” ✡ 12-13 Mi niipekel kwon ta kembei. Iso: “E, inaŋonoono. Ilia bela imar muŋgu, miipazal koroŋ ta boozomen. Mi nioaŋso piom. Sua tina iur ŋonoono iseki Yoan kek. Motoyom iŋgal mbulu tatikam pini na. Tito zitun ŋgar kizinmi tiseeze sorok mataana, kembei taka sua imbot ta muŋgu kek. Kenakoparei pa sua ta muŋgu tibeede paTomtom Lutuunu? Sua ta kembei:‘Zin ko tiseeze mataana, mi tirepiilii.’ ” ✡

Yesu iziiri bubuŋana sananŋana panaŋgaŋ ta

(Mt 17:14-21; Lu 9:37-43a)14Zin timiilima timarmi tipet kizin

naŋgaŋ pakan ki Yesu, to tire zin iwalbiibi timar tiliu zin ma timbotmbot.Mi ŋgarŋanpakanki tutu timbotmbotraama zin, mi ziŋan tiparzorzooro pasua. 15 Iwal biibi tire Yesu, to timururmi loŋa tiloondoma tila be tire i. 16ToYesu iwi zin ma iso: “Niom kaparzor-zooro pa so sua i?”

17 Tomtom ta imbotmbot la iwalbiibi tina lelen, ni imaŋga mi ipekelkwoono ma iso: “Mos katuunu, niolutuŋ ta bubuŋana sananŋana izeebima kwoono imun. Tana iŋgi aŋkamima ama ku i. 18 Lutuŋ ti, re besokoroŋ tana imaŋga pini, to ipalkeetiisu toono ma zoŋoono ŋekŋek, katoptoobo izzu, mi ikadat ma mbu-raana imap. Tana aŋwi zin naŋgaŋku be tiziiri bubuŋana tana ma ila ne.Tamen titoombo na tirao som.”

19 Yesu ipekel kalŋaana ma isopizin: “Aiss, niom tina ko som kat!

Leyom urlaŋana sa som. Itiŋan tem-bel mbotŋana kek. Tana aŋso ko ŋgartiom ipet risa? Mi iŋgi som. Ambai.Kakam naŋgaŋ tina ma imar.” 20Tanatikami ma ila kini. Beso bubuŋanasananŋana tana ire Yesu na, imaŋgapa naŋgaŋ tina, mi ipalkeeti su toonoma ikadat ma ka toptoobo izzu. 21 ToYesu iwi tamaana ma iso: “Mete tiikami ta muŋgu mi imar, som taburi?” Tamaana ipekel kwoono maiso: “Wai, indeeŋe ta ni naŋgaŋŋanami imar. 22 Lwoono pakan, sombeimaŋga pini, to ipiri i sala you. Milwoono pakan na, ipundu i sula yok.Pa isombe ipasaana kati. Tana lelemisaana piam, mi sombe nu rao, nauulu yam.” 23 Tabe Yesu iso: “Wai,nu wi yo kembena paso. Ina imbot laurlaŋana men tau. Tomtom ta sombeiurla, na ni ko itat pa kosa sa som.”✡ 24 Tabe naŋgaŋ tina tamaana loŋamen mi itaŋroro Yesu ma iso: “Nioaŋurla. Mi tamen urlaŋana tio imbolsom. Pombol yo!”

25 Yesu mataana ila na, ire zin iwalbiibi ta timekewe ma timarmar. Tanaiŋasaara bubuŋana sananŋanama iso:“Nu tana, ta kamam naŋgaŋ ti makwoono mi talŋaana imun na, nioaŋur sua pu be zemi ta buri. Mikozo loondo pini mini pepe.” 26 Tokoroŋ tina iyak ma kalŋaana sanaana,mi iyelkatkat naŋgaŋ tina ma itopsu toono, mana iyooto pini ma ilalene. Iyooto ma ila na, naŋgaŋ tinamataana mburri mi imetekat su maimbotmbot. Iwal tina tire i mi tiso:“Wei, a ra, imeete kek!” 27 TamenYesu iteege namaana mi iwiti, to bu-rup ma imaŋga imender.

28Uraata tana imap, tona Yesu ilelapa ruumu leleene. Mi ziŋan naŋgaŋkini men timbotmbot. To tiwi i matiso: “Parei ta niam ti amrao be amzi-iri koroŋ tana som?” 29 Yesu ipekelma iso: “Zaala toro sa som. Bela[taŋgalsek itundupa kini kanŋanami]tusuŋ, tona tarao tiziiri koroŋ ta kem-bei.”

✡ 9:11: Mal 4:5; Mt 11:14 ✡ 9:12-13: Mbo 22:1+; Yesa 53:3; Lu 1:17 ✡ 9:23: Mt 17:20; Mk 11:23;Yo 11:40

Page 78: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 9:30 75 Markus 9:48Yesu iso mini pa meeteŋana kini ma

iwe ru pa(Mt 17:22-23; Lu 9:43b-45)

30 Tona Yesu ziŋan naŋgaŋ kinitizem lele tina, mi tikewemi tiwwa palele pakaana ki Galilea. Mi ni leleenebe tomtom tiute pai kizin som. 31 Paikamam sua pizin naŋgaŋ kinima izzopizin ta kembei: “Tomtom Lutuunu,ni ko tikamima tiuri la tomtompakannaman, mi zin ko tipuni ma imeetema kup. Tamen ko ka mbeŋ iwetel pa, tona burup ma imaŋga mini.”32 Tamen zin naŋgaŋ tikam ŋgar pasua kini ka uunu som. Mi lelen be tiwii som. Pa timoto.

Asiŋ ta ni zaana biibi ma ilip?(Mt 18:1-5; Lu 9:46-48)

33Tiwwama timar tipet Kapenaum,mi tilela ruumu leleene, to Yesu iwizin naŋgaŋ kini. Iso: “Lak, iti tawwama tamar pa zaala na, niom kaparzor-zooro pa so sua i?” 34 Mi zin tipekelkalŋaana som. Timaane men. Patiparzorzooro pa kizin asiŋ ta ko za-ana biibi ma ilip. 35To Yesumbuleeneisu mi iso pizin. Iso: “O, kamar tismi keleŋ. Tomtom ta sombe leleenebe iwe mataana, na irao ipumuuŋguitunu som. Bela ikoto itunu mi im-beeze pizin tomtom ta boozomen.”✡ 36 Tona ikwaara naŋgaŋ musaanata ma tila, mi ipamenderi la lukutu-unu mi iso pizin naŋgaŋ kini ta kem-bei: “Tomtom sa sombe ikam naŋgaŋmunmun ta kembei, mi imbeeze pinipa nio zoŋ, na ni imbeeze pio tau.37 Mi tomtom ta sombe imbeeze pio,ina ni imbeeze pio men som. Niimbeeze pa Tamaŋ Anutu ta iŋgo yoma aŋmar i tomini.” ✡

Lelende ambai pizin wal ta timbotlupŋana toro tomini

(Lu 9:49-50)38 Yoan isu to iso pa Yesu ma iso:

“Mos katuunu, niam amre tomtom ta,ni izirziiri bubuŋana sananŋan pa nu

zom. Mi ni igabgaaba iti som. Tanaampeteke i.” 39 Tamen Yesu iso pizin:“E-e, kepeteke i pepe. Pa tomtom tasombe ipaata nio zoŋ ma itooro mosbiibi sa, inako ni irao be loŋa mi iyyokwoono pio na som. ✡ 40Mi tomtomta sombe iwe kanda koi som, na nigaabaŋanda. ✡ 41 Nio aŋso kat piomta kembei: Kozobe tomtom sa ikamkoyom yok risa ma kiwin pa uunu taukeweMesia lene kek, ina tomtom tinakola ikam le kadoono. ✡

Watŋana ka sua(Mt 18:6-9; Lu 17:1-2)

42 “Naŋgaŋ popoŋana tasa ta iurlatio na, sombe tomtom sa iwati maitop pa urlaŋana kini, na tomtomtana, tembeli kek. Sombe tikam patbiibi ma timbit la ŋgureene, mi tilatipundu i sula mozo lukutuunuma ilane, to ambai.

43-44 “Nomom tasa isombeiyaryaaru u ma kamam mbulusananŋana, na ambai be yembutma ila ne. Kokena imbot, to ikamma tigiibu sula lem kar sanaana taka you imapmap som. Tana toŋgo.Nomom tamen ina irao. Pa kaimer kokam mbotŋana mata yaryaaraŋana.✡ 45-46 Mi kumbum ta kembena.Sombe tasa ipawa u be kamammbulusananŋana, na ina tomini, yembutma ila ne. Kokena imbot, to ikam matigiibu sula lem kar sanaana. Tanatoŋgo. Kumbum tamen, ina irao.Pa kaimer ko kam mbotŋana matayaryaaraŋana. 47 Mi motom tomini.Tasa isombe iyaryaaru u pa mbulusananŋana, na paima isu lene. Toŋgo.Motom tamen, ina irao. Pa kaimer kolela kar ki Anutu. Kokenamotom torotana imbot, to ikam ma tigiibu sulalem kar sanaana. ✡ 48 “Pa kar tana, kamotmooto sananŋan ta timetmeetesom. Mi ka you ta kembena, koimbotmbot ma alok. ✡

✡ 9:35: Mt 20:26+, 23:11; Mk 10:43+ ✡ 9:37: Mt 10:40; Yo 13:20 ✡ 9:39: 1Kor 12:3 ✡ 9:40: Mt12:30; Lu 11:23; 1Kor 3:1-9 ✡ 9:41: Mt 10:42 ✡ 9:43-44: Mt 5:30 ✡ 9:47: Mt 5:29 ✡ 9:48:Yesa 66:24 * 9:49: You iwe kin pa: 1) kadoono urŋana ki mbeŋ kaimer, 2) Bubuŋana Potomŋana, mi3) toomboŋana. Mi Wok Pris 2:13 iso ta kembei: Tai iwe kin pa sua mbukŋana ki Anutu.

Page 79: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 9:49 76 Markus 10:2149 “Patoronŋana ta izalla you na,

titiyaryaara tai * isala bekena iurpema iŋgeeze. Mi tomtom ta kem-bena. You kola ipet pizin tomtom taboozomen. ✡

50 “Tai na, koroŋ ambaiŋana.Tamen sombe mburaana imap, nairao tuurpe mini na som. Tai taimbot sula leleyom na, kikiskis, mileleyom par piom mi kaparlup yomma kombotmbot.” ✡

10Sua pa ula yembutŋana(Mt 19:1-12; Lu 16:18)

1 Yesu imaŋga mini ma izem leletina. Mi ila pa pakaana ki Yudea,to indu yok Yordan ma ilae mbaaga.Mi iwal biibi ta timokor la kini mini,tana ni ito mbulu kini mi ikamam suapizin.

2 Mi zin tutu kan pakan tila kinibe titoombi. Tana tiwi i ma tiso:“Lak, tutu kiti iso parei? Irao zintomooto tiyembut ula kizin mi tiziirikusin bizin ma tila len, som som?”3 Yesu ipekel kwon ma iso: “Tutu taMose ikam piom na, iso parei?” 4 Zintiso: “Mose iso ta kembei: Sombetomooto sa ibeede ula yembutŋana kasua ise ro pakaana sa, na ni irao beiyembut ula kini.” ✡ 5 To Yesu isopizin ma iso: “Ina ŋonoono. Mi uunutau Mose ibeede tutu tana piom, inaimbot la sanaana ta imbol la leleyomtau. 6 Mi indeeŋe mata popoten taAnutu iur saamba mi toono na, ni iurtomooto mi moori. ✡ 7 Uunu tinata tomooto izem tamaana ma naana,mi ziru moori tiparlup zin ma tiwetamen. ✡ 8 Tana ziru irao timbotndelndelŋa mini som. Paso, tiparlupzin ma tiwe tamen kek. 9Mi koroŋ taAnutu ilup ma iwe tamen na, tomtomsa irao be iyembut na som.”

10 Timiili ma tila ruumu, tona naŋ-gaŋ kini tiwi Yesu mini pa sua tina.11Mini ipekel kwonma iso: “Tomooto

sa isombe iziiri kusiini ma ila lene,mi iwoolo moori toro, ina ni ipasaanamboti ki kusiini mi imolo ula ka tutu.12Mi moori ta kembena. Sombe izemkusiini ma imborene, mi iwoolo kanatomooto toro, ina ni ipasaana ula katutu.” ✡

Yesu ipombol zin naŋgaŋ munmun(Mt 19:13-15; Lu 18:15-17)

13 Tomtom pakan tikam lutunbizin ma tila ki Yesu bekena iteegezin. Tamen naŋgaŋ kini timaŋgami tiŋasaara zin. 14 Yesu ire mbulutana, to keteene malmal pizin mi iso:“Ai, kapakaala zin paso? Pa peezeki Anutu ka tomtom bizin, ina takembei. Tana kezem zin ma timar.✡ 15Nio aŋso kat piom: Bela kotooroŋgar tiom ma kewe kembei ta zinpikin, tona karao be kombot la peezeki Anutumi kelela kar kini.” ✡ 16Tonaikam zin munmun ma imbaraara zin,mi namaana sala zin tataŋa uten miipombol zin.

Mbio uunu ta imar ki Yesu(Mt 19:16-30; Lu 18:18-30)

17 Yesu imaŋga mini pa pai kini.Som, mi tomtom ta, ni ikoŋurui ma ila ma iŋgun kumbuunu sukereene uunu, mi iwi i. Iso: “Moskatuunu, nu ambaiŋom. Ko aŋkamparei, to aŋkam mbotŋana matayaryaaraŋana?” 18 Yesu ipekelkwoono ma iso: “Parei ta nu sombenio ambaiŋoŋ? Anutu itutamen ta niambaiŋana. Tomtom toro sa som.19 Nu ute tutu kek. ‘Pun tomtomma imeete pepe, pasaana ula pepe,kem pepe, pombol sua pakaamŋanapepe, watke lem koroŋ pepe, lemŋger pa tomom ma nom mi mbeezepizin.’ ” ✡ 20 To tomtom tina ipekelkwoono ma iso: “Wai mos katuunu,tutu soŋana? Tutu ta boozomentana, ta naŋgaŋŋoŋ mi aŋto aŋto maimar indeeŋe koozi.” 21 Yesu ire i na,leleene pini. Tana iso pini ta kembei:“Ambai. Mi koroŋ tamen ta kam zen.

✡ 9:49: Ezek 43:24 ✡ 9:50: Mt 5:13; Lu 14:34+; Ro 12:18 ✡ 10:4: Lo 24:1+; Mt 5:31 ✡ 10:6:Un 1:27, 5:2 ✡ 10:7: Un 2:24; Ep 5:31 ✡ 10:12: Mt 5:32; 1Kor 7:10+ ✡ 10:14: 1Kor 14:20; 1Pe2:2 ✡ 10:15: Mt 18:3 ✡ 10:19: Kam 20:12+; Lo 5:16+; Ro 13:9

Page 80: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 10:22 77 Markus 10:39La mi kam ŋgomo pa koroŋ ku taboozomen. Mi rai ka pat pizin walta sorrokŋan i. Naso kam lem koroŋŋonoono ta izza u su kar saamba. Mimar to yo.” ✡ 22Tomtom tina ileŋ suatana na, irao pa leleene som. To izemYesu, mi ila raama leleene ipata. Pani le koroŋ boozo kat.

23 Tona Yesu mataana ila lae pa zinnaŋgaŋ kini, mi iso pizin ta kembei.Iso: “Zin wal ta mbio uunu na, inakoipata pizin be tiwe Anutu lenemi tim-botmbot lela peeze kini leleene.” ✡24Naŋgaŋ kini tileŋ sua tina na, tikamŋgar boozo pa. Tamen Yesu iso pizinmini ma iso: “O tiziŋan, ina ipatapizin tomtom be tiwe Anutu lene mitimbot lela peeze kini leleene. 25Kere.Mbili sa isombe itoombo be iloondopa sor sumbuunu, ko irao? Som. Mizin mbio uunu na, ka ŋgar tamen tau.Sombe zitun titoombo be tiwe Anutulenemi timbot lela peeze kini leleene,nako ipata kat pizin. Tirao som kat.”26Naŋgaŋ kini tileŋ sua ti na, timururmi tikam ŋgar biibi pa. Tana tiso pinima tiso: “Wai, kenako asiŋ ta Anutuikamke ima imbot ambai?” 27To Yesumataana ila kizin mi iso: “Tomtom zi-tun sombe titoombo, nako tirao som.Mi sombe Anutu iuulu zin, nako tirao.Pa Anutu, ni itat pa kosa sa som.”

28 To Petrus imaŋga mi iso pini maiso: “Lak re. Niam ti, amzem ko-roŋ tiam ta boozomen ma imborenelup, mi iŋgi amtoto u i. Ko pareipiam?” 29 Yesu ipekel kwoono maiso: “Nio aŋso kat piom. Tom-tom sa isombe izem ruumu kini, somtoŋmatiziŋ kini, som tamaana manaana, som lutuunu bizin, som mok-leene kini pa nio zoŋ mi uruunu am-baiŋana, 30 inako ikam kampeŋanata ilip ma ilip kat pa koroŋ ta izemna. Pa indeeŋe ta tomtom tanaimbot toono na, ni ko ikam le ru-umu, ma toŋmatiziŋ, ma pikin, manaana ma tamaana bizin, ma mok-leene boozomen. Tamen ko tiseezemataana pa nio zoŋ tomini. Mi

indeeŋe mbeŋ kaimer, nako ikammbotŋana mata yaryaaraŋana.

31 “Tamenwal boozomen tamuŋgutiwe mataana, inako tila tikemer.Mi zin tau kaimer kan, nako tiwemataana.” ✡

Yesu iso mini pa meeteŋana kini maiwe tel pa

(Mt 20:17-19; Lu 18:31-34)32 Yesu imuuŋgu, mi naŋgaŋ kini

tito i ma ziŋan tisombe tisala paYerusalem. Tiwwama tila, mi naŋgaŋkini tikamam ŋgar boozo. Mi zin walta ziŋan tila na, timoto kan. TanaYesu ikam naŋgaŋ kini laamuru mi ruma timet lae,mi isotaara zin pambulutabe ipet pini i. 33 Iso: “Keleŋ. Iŋgibe tasala pa Yerusalem i. Mi TomtomLutuunu, ni ko tikami ma tiuri la zinbibip kizin patoronŋana kan ziŋan zinŋgarŋan ki tutu naman. Mi zin ko tiursua be imeete, mi tiuri la kizin walta Yuda somŋan i naman. 34 Mi zinko tipeŋeu i, tipureskaali, tibalisi, mitipuni ma imeete. Tamen ko ka mbeŋiwe tel pa, tona burup ma imaŋgamini pa naala.”

Wiŋana ki Yems ma Yoan(Mt 20:20-28)

35 Tona Zebedi lutuunu bizin ru,Yems ziru Yoan, tila ki Yesu mi tisopini ta kembei. Tiso: “Mos katuunu,niam amso amwi u pa koroŋ ta benu kam piam.” 36 Tana Yesu iwi zinma iso: “Sokorei ta leleyom pa beaŋkam piom?” 37 Zin tiso: “Kaimerma nu sombe swe mburom mi zombiibi ma ipet mat, na niam leleyambe kam niamru ma ambot su zilŋomuunu. Ta imbot la nomom woono mitoro imbot la ŋas.” 38 To Yesu isopizin ta kembei: “Koroŋ ta niomrukiwi yo pa na, ina kuute ka pataŋanasom. Kere. Mbooro tabe nio aŋwinla i, niomru karao be kiwin la tomini?Mi pataŋana biibi tabe isalakaala yo i,niomru karao be kakam?” ✡ 39 Zirutipekel kwoono ma tiso: “E, niamruamrao.” To Yesu iseeŋge sua mini

✡ 10:21: Mt 6:19+; Ŋgo 2:45, 4:32+; 1Tim 6:17+ ✡ 10:23: Mk 4:19; 1Tim 6:9+; Yems 5:1+ ✡ 10:31:Mt 20:16; Lu 13:30 ✡ 10:38: Mk 14:36; Lu 12:50

Page 81: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 10:40 78 Markus 11:9ma iso pizin ta kembei: “Ŋonoono,mbooro tabe nio aŋwin la i, ina niomkola kiwin la. Mi pataŋana tabeisalakaala yo i, inako isalakaala yomtomini. ✡ 40 Mi muriyom ta niomrukoso pa na, ina uraata tio som. Inakoroŋ ki Tamaŋ Anutu. Mi zin waltabe timbot zilŋoŋ uunu i, ina ni iurzin pataaŋa kek. Zin ta ko timbot pa.”

41 Naŋgaŋ pakan tileŋ Yems ziruYoan sua kizin, to ketenmalmal pizin.42Tabe Yesu iso pizin ma timar, mi isopizin. Iso: “Mbulu ki toono na, niomkuute kek. Zin bibip kizin karkarita Yuda somŋan i, tipakurkur zitunmi matan pasom zin wal ta timbotla kopon mbarmaana na. Mi zin walta zanŋan i, na tikototo zin tomtom.✡ 43 Tamen niom na, kakam mbuluta kembena pepe. Tiom tasa isombeleleene be iwe biibi piom, na belaikoto itunu ma iwe mbesooŋo piom.✡ 44 Mi tiom tasa isombe leleenebe iwe mataana piom, na bela iwembesooŋo sorokŋana kat pizin wal taboozomen. ✡ 45Pa ina mbulu ki Tom-tomLutuunu tomini. Kere. Ni imar betomtom timbeeze pini na som. Imarbe itunu imbeeze pizin tomtom, mibeizem kat itunu ma imeete pizin tom-tom boozomen bekena iŋgiimi zin matiwe lene.” ✡

Yesu iurpe Patimai mataana(Mt 20:29-34; Lu 18:35-43)

46-47 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tilatipet kar Yeriko. To ziŋan iwal biibitizemkarma tilae ri, mi tomtommatapisŋana ta imbotmbot, zaana Patimai.Ni Timai lutuunu. Imbutultul su zaalazilŋaana be izuŋzuŋ le koroŋ. Mi ileŋkembei tomtom ta imar i na Yesu kiNasaret, to imaŋga mi kalŋaana biibima iso: “O Dabit Lutuunu, muŋai yolak!”

48 Wal pakan tiŋasaari mi tiso pinibe imaane. Tamen som. Kalŋaanabiibi kat ma iso: “O Dabit Lutuunu,muŋai yo lak!” 49 Tana Yesu imender

mi iso: “Koso i ma imar.” Tana ti-boobo mata pisŋana tina ma tiso: “A,lelem ambai mi maŋga. Pa iso mar pube la ma re i.” 50 Tana tomtom tinailu i ma imaŋga. To ipiri mburu kinikor kana itop isu lene, mi ila ki Yesu.51 Ila to Yesu iwi i. Iso: “Nu lelembe aŋkam parei pu?” Mata pisŋanaiso: “Amos katuunu, nio leleŋ be aŋrelele.” 52Tabe Yesu iso pini ma iso: “Lalak! Urlaŋana ku ta iuulu umamotomambai.” To loŋa men mi mataanaikam pak mi ire lele. Tana ito Yesu miziŋan tila pa zaala. ✡

11Yesu isala pa Yerusalem(Mt 21:1-11; Lu 19:28-40; Yo 12:12-19)

1 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tipa matimar kolouŋana pa Yerusalem, mitila tipet kar Betpage mi Betania, tatimbot sala abal Olib lwoono na. 2 ToYesu iŋgonaŋgaŋkini ru be timuuŋguma tisala. Iso pizin ta kembei: “Kasalapa kar ta imbot mar kembei. Besokala kepet, nako kere doŋki popoŋanata, ta timbiti lae ma imbotmbot. Inatomtom sa isala ndemeene mi ipa pazen. Kuputke i, mi kakami ma kusu.3Mi sombe tomtom sa iwi yomma iso:‘Ina kakami sorok paso?’ Tona kosopini ta kembei: ‘Merere, ni le uraatari pini. Mako ipimiili i ma loŋa menmi imar mini.’ ”

4 Beso ziru tila na, tire doŋkipopoŋana ta. Ina timbiti lae ruumu taimbot kolouŋana pa zaala na. Mi tilatiputke i to, 5wal pakan ta timendern-der kolouŋana na, tiwi zin: “Ai, inakuputke i sorok paso?” 6 Ziru tipekelkwon ma tiso sua kembei ta Yesu isopizin na. Tona wal tana tiyok pizin,mi ziru tikami ma tila. 7 Tikami matisula ki Yesu, to tikinke mburu kizinmat kana, mi tipeele sala doŋki nde-meene. To Yesu isala mi mbuleeneise. 8Mi wal boozo tiwar mburu kizinsu zaala be tipakuri. Mi pakan na,tila tiyembut komkom, mi tikam matimar mi tisan su zaala tomini. 9 To

✡ 10:39: Ŋgo 12:2; Pil 3:10; 2Tim 2:11+; Tur 1:9 ✡ 10:42: Lu 22:25+ ✡ 10:43: Mt 23:11; Mk 9:35;Lu 9:48 ✡ 10:44: 1Pe 5:3 ✡ 10:45: Yo 13:14; Pil 2:7; 1Tim 2:5+ ✡ 10:52: Mt 9:22; Mk 5:34

Page 82: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 11:10 79 Markus 11:25wal pakan timuuŋgu pini mi pakantikemer, mi kalŋan izalla ma tiso:“Hosana! Merere ko ipombol tomtom

ti mi ikampe i.Pa ni ikam Merere ruŋguunu ta imar

i!✡10Tomtom ta buri imar i ko ikam

peeze kembei muŋgu tum-bundu Dabit ikamam na. TanaAnutu ko ipomboli mi ikampei.

Hosana! Tapakur Merere zaana maisala ta kor a!

11 Yesu isala Yerusalem ma ilelasiiri ki Urum Merere leleene na,mataana rikrik be itiiri koroŋ taboozomen. Tamen lele igarau bembeŋ. Tana ziŋan naŋgaŋ kini laa-muru mi ru tizem urum, mi timiilimini ma tila pa kar Betania.

Yesu ipiri sua pa ke fik(Mt 21:18-19)

12 Tikeene ma berek su, to Yesuziŋan naŋgaŋ kini timaŋga matizem kar Betania, be tisala mini paYerusalem. Tiwwa pa zaala lwoonoma tila, mi Yesu peteli. 13 Tabemataana ila na, ire la pa ke fik taimendernder. Mi mazwaana tanamai ki ke fik ŋonoono som. Tamentataŋa ta ŋonon. Mi ire kembei ketana iurpe i be ŋonoono, tana ikoŋuruma ila be ikam ka ŋonoono. Tamenila na, ire ŋonoono sa som. Ruunumen. 14 Tana Yesu iso pa ke tana maiso: “Indeeŋe ta tiŋgi mi ila na, nu kopiyooto mini ŋonoono sa be tomtomtikan na som.”✡

Yesu iso sua tana na, naŋgaŋ kinitileŋ.

Yesu iziiri zin wal pa Urum Merere(Mt 21:12-17; Lu 19:45-48; Yo 2:13-22)

15 Zin tiwwa ma tila tipet karYerusalem, to Yesu iwwama ilela siiriki Urum Merere leleene. Mi imaŋ-gayaara zin wal ta tikamam ŋgomopa koroŋ kizin isu urum kwoonona. Ni imaŋga pa mbalia ta zin

wal tiparpekelkel pat zalla na, ramakimbalia kizin wal ta mbulen izze mitikamam ŋgomo pa man mbalmbalna. 16 Mi zin wal ta tikwarra mburu,mi tiyembutmbut pa siiri ki UrumMerere leleene na, ni ipeteke zin betikam mini pepe. 17 Tona ikam suapizin tomtom ma iso: “Niom kuutesom? Sua ki Anutu iso pataaŋa kek takembei:Urum tio, ko tipaata ma tiso ina

suŋŋana muriini kizin karkarita boozomen.✡

“Tamen niom kakam ma iwe kem-bei: raŋ sumbuunu ta zin kuumbukantikewe lela i!”✡

18 Zin bibip kizin patoronŋana kanmi zin ŋgarŋan ki tutu tileŋ sua tina,to tisombe tiru zaala sa be tipuni maimeete. Pa sua kini ikamma iwal biibilelen imap ma ila kini. Tabe zin bibiptimoto i.

19Rorou na, Yesu ziŋan naŋgaŋ kinitizem kar Yerusalem mi tila.

Urlaŋana na, mburaana biibi(Mt 21:20-22)

20 Tikeene ma berek, to Yesu ziŋannaŋgaŋ kini tiwwa ma tisula pa za-ala. Mi tire la pa ke fik ta Yesu ipirisua pa na, imeete sula ta uunu miisala. 21 Tana Petrus mataana ila pasua ki Yesu, mi iso pini ta kembei:“Mos katuunu re! Ke ta neeri pirisua pa na, ta imeete kek!” 22-23 TonaYesu iso pizin ma iso: “Kuurla katki Anutu. Pa nio aŋso kat piom takembei: Tomtom sa isombe iso paabal ti be izemmuriini mi ila itop sulatai, mi sombe leleene iwe ru som, miiurla kembei sua kini ko iur ŋonoono,inako Anutu ikammbulu tanama ipetpini.✡ 24 Tana nio aŋso piom. Niomsombe kusuŋ Anutu ma kiwi i pa ko-roŋ sa, mi sombe kuurla kembei niileŋ suŋŋana tiom kek, inako kere kaŋonoono.✡

[ 25 “Mi niom sombe kusuŋ, miŋgar tiom ilala pa sosor sa ta waeyombizin tikam piom, na kuurpe leleyom

✡ 11:9: Mbo 118:25+ ✡ 11:14: Lu 13:6 ✡ 11:17: Yesa 56:7 ✡ 11:17: Yer 7:11 ✡ 11:22-23:Mt 17:20; Lu 17:6 ✡ 11:24: Yo 14:13; Yems 1:5+ ✡ 11:25: Mt 5:23, 6:14+; Kol 3:13

Page 83: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 11:26 80 Markus 12:10pizinmi kezemŋgar pa sanaana kizin.Naso Tomoyom ta imbot saamba aireege sanaana tiom tomini.✡ 26 Misombe kuurpe leleyom pa waeyombizin som, mi kezem ŋgar pa sanaanakizin som, inako sanaana tiom tomini,Anutu ireege som.”]

Zin bibip tiwi Yesu pa asiŋ ta iuri pauraata kini

(Mt 21:23-27; Lu 20:1-8)27 Zin tisala ma tipet Yerusalem

mini, mi Yesu iwwa lela siiri ki UrumMerere leleene. Mi zin bibip kizinpatoronŋana kan, mi zin ŋgarŋan kitutu ziŋan zin peeze kan tire i, totimar kini mi tiwi i. Tiso: 28 “Lak,uraata ta kamam na, nu zom pa? Miasiŋ iuru pa?”✡ 29 Yesu ipekel kwonma iso: “Wiŋana tiom ambai. Minio aŋsombe aŋwi yom pa tio ta i.Mi sombe kepekel, inako nio tominiaŋpekel niom tiom, mi aŋso yom paasiŋ ta iur yo pa uraata tio ti. 30 Lak!Yoan ta muŋgu ikamam yok pizintomtom na, asiŋ iuri pa uraata kini?Ni ta imbotmbot saamba a, som zintomtom?”

31Mi zin tipekel karau som. Tipar-wwi zin ma tiso: “Wai, iŋgi kozo kotoso parei? Pa sombe toso ‘Ni taimbotmbot saamba a iuri’, to ni ko isopiti ta kembei: ‘Kena parei ta niomkuurla sua kini som?’ 32-33 Mi sombetoso: ‘A Yoan na, tomtom ta tiuri pauraata kini’, ko ambai?” (Tiso ta kem-bei paso, tomtom timap tipou Yoanma tiso ni Anutu kwoono ŋonoonotau.) Tana timoto, mi tipekel sua kiYesu ta kembei. Tiso: “Ii, niam amutesom.” To Yesu kadoono isu mi isopizin ta kembei: “Kenako nio tominiirao be aŋso yom pa Ni ta iur yo pauraata tio i na som.”

12Sua tooroŋana pa zin wal uraata kan(Mt 21:33-46; Lu 20:9-19)

1Tona Yesu imaŋga mi ikamam suapizin ila sua tooroŋana. Iso: “Tomtomta, ni iurpe toono kini be ipaaza ke

baen pa. Mi ipo siiri ma iliu, mi iurpebaen piiziŋana muriini, to ipo beezeta isala kor, bekena zin uraata kantimbot sala mi matan lala pa baenlene. Iurpe koroŋ ta boozomen maimap, to izem la kizin wal uraatakan naman be matan pa, mi imaŋgama izem kar kini, mi ila imbot lelepakaana toro.✡

2 “Imbot imbot ma indeeŋe mai kibaen keŋana, to iŋgo mbesooŋo kinita ma ila kizin wal uraata kan, bekenaikam baen ŋonon pakan ma imar.3Tamenmbesooŋo kini tana iwwamaila ipet kizin uraata kan na, tikiskisimi tibalisi. To tiseri ma namaanamenmi ila ne. 4 Tona baen katuunu iŋgombesooŋo kini toro ma ila. Mi ni to-mini, zin uraata kan tipeeze paŋaanami tipamiaŋi. 5 To baen katuunu iŋgombesooŋo kini toro ma iwe tel pa maila. Beso ila ipet na, zin tipuni maimeete. Mi mbesooŋo kini pakan na,wal tana tikam mbulu raraate menpizin. Pakan, tibalis zin. Mi pakan na,tipun zin ma timetmeete.

6 “Baen katuunu inok inok ma som,to mataana ila pa itunu lutuunu taleleene pini ilip kat na ma iso: ‘O, niosombe aŋgo lutuŋ ŋonoono, nako zinlen ŋger pinimi tipou pini.’ Tana iŋgoi ma ila. 7 Beso zin uraata kan matanila mi tire lutuunu imar na, timaŋgami tiparso pizin ma tiso: ‘Ouo kere!Biibi itunu lutuunu ta imar i. Ni tabeimender pa koroŋ ti pa kaimer miiwe katuunu. Lak, kozo tupuni maimeete. Naso koroŋ ti imbot ma iwelende!’✡ 8 To timaŋga na tikiskisi, mitipuni ma imeete, to tipiri i lae siirindemeene.”✡

9 Yesu iso sua tana ma imap, to iwizin ma iso: “Lak, ina kozoko baenkatuunu ikamparei pizinwal tana? Nikola imar ma ikas zin ma timetmeetelup, mi ikam baen lene kini tana maiur la wal pakan naman be timborokat.”✡ 10 To iseeŋge sua kini mi iso:“Sua ki Anutu ta tibeede se ro na,niom kapaata som? Sua ta isombe:

✡ 11:28: Yo 2:18; Ŋgo 4:7 ✡ 12:1: Mbo 80:8+; Yesa 5:1+ ✡ 12:7: Mt 27:18 ✡ 12:8: Ibr 13:12✡ 12:9: Ŋgo 13:46, 28:28

Page 84: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 12:11 81 Markus 12:28Pat ta zin wal ruumu poŋana kan

matan repiili, mi tipiri lae lenena,

pat tamen tana, ta ko tipamenderruumu sala ma imbol.

11 Mbulu tina ipet pa Anutu itunumburaana.

Mi amre na, ipa ndel kat.”✡12 Zin bibip kizin Yuda tileŋ sua

tooroŋana tana na, tikilaala kembeiYesu iso sua tana ise kizin. Tanatatisombe tikisi pataaŋa. Tamen timotokan pizin iwal biibi, tana tizemi maimbotmbot, mi tila len.

Wiŋana pa takes piriŋana(Mt 22:15-22; Lu 20:20-26)

13 Kaimer, mana tiŋgo tutu kanpakan ziŋan Erot wal kini pakan matila ki Yesu be titoombi pa wiŋanapakan. Beso ni ipekel ŋoobo, to iwele uunu. 14 Tana timar tipet kini,mi kwon imbeeze pini ma tiso: “Moskatuunu, niam amute: Nu tomtom kisua ŋonoono men. Nu moto tomtomsa som, mi zzo katkat sua ŋonoonomen pizin tomtom, bekena paute zinkat pa Anutu zaala kini. Tana so katpiam. Nu re be parei? Iti sombe tigiibitakes ila ki Kaisa, ko indeeŋe pa tutukiti, som som? Ko takam pini, somtakam som?” 15 Tamen Yesu, ni iutepakaamŋana kizin kek. Tana isu miiso pizin: “Parei ta koso kotoomboyo? Pat ta tiwirri pa takes na, kakamtasa imar ma aŋre.” 16 Tana tikampat denari ta ila kini. Mi ni iteege, toiwi zin. Iso: “Lak, asiŋ ruŋguunu mizaana ti?” To tiso: “Ina Kaisa tau.”17 Tona Yesu iso: “Tana. Koroŋ taKaisa zaana pa, to ila kini. Mi koroŋki Anutu na, ila ki Anutu.” Tileŋpekelŋana kini tana mi timurur pa.✡

Wal meeteŋan, ko timaŋga mini, somsom?

(Mt 22:23-33; Lu 20:27-40)18-19 Zin sadusi na, Yuda pakan

ta tiurla kembei Anutu ko ipei zinmeeteŋan ma timaŋga mini som.Tana Yesu imbotmbot, mi zin sadusi

pakan timar kini mi tiwi i ta kem-bei. Tiso: “Mos katuunu, Moseibeede tutu piti ta kembei. Sombetomooto sa iwoolo moori ma tipeebesa som, mi imeete, to tiziini belaiwoolo ka nooro. Beso ipeebe ma iŋgito, pikin ikel toono kolmanŋana taimeete na.✡

20 “Lak, lwoono ta na, toŋma-tiziŋ lamata mi ru. Timbotmbotma muŋgamuŋga iwoolo. Mi ikamkelŋana sa som, mi imeete. 21 Totiziini ta ito i na, ikam ka nooro.Mi tipeebe sa som, mi ni tomini ra,imeete. Mi tiziini ta iwe tel pa na,ikam mbulu raraate men. 22 Ta kem-bei kembei ma zin lamata mi ru tanatimetmeete lup. Mi len kelŋana sasom. To kaimer na, moori tomini, niimeete. 23 Lak, indeeŋe mbeŋ kaimerma zin meeteŋan tisombe timaŋgamini pa naala, na moori tina ko iwetomtom iŋgoi kusiini? Pa zin lamatami ru ta tiwooli na.”

24 Yesu ipekel kwon ma iso: “Aiss,niom tina kuute Anutu mburaana misua kini risa som kat, tanata kakamŋgar ŋoobo. 25 Indeeŋe mbeŋ kaimerma zin meeteŋan tisombe timaŋgamini pa naala, na tomtom ko tipar-woolo zin mini som. Pa zin kokembei zin aŋela ta timbot saambaa.✡ 26-27 Mi maŋgaŋana kizin walmeeteŋan, ina niom katalli pa kat.Parei, mazwaana ta Anutu ipet kiMose na, kapaata ka mbol som? In-deeŋe tana, ni iwe kembei you taikanan la ke leleenena,mi iso paMosema iso:Nio iŋgi Anutu ki Abaraam, Isak, mi

Yakop.✡“Sua tana iswe kembei zin matan

yaryaara ma timbotmbot raamaAnutu. Mibe timeete ma tila len kat,so ni irao ipaata itunu be Anutu kizinsom.”

Tutu mataana kana(Mt 22:34-40; Lu 10:25-28)

28 Timbotmbot ma tomtomŋgarŋana ta ki tutu, ni imar mi ileŋ

✡ 12:11: Mbo 118:22+ ✡ 12:17: Un 1:27; Ro 13:7; 1Pe 2:17 ✡ 12:18-19: Lo 25:5; Ŋgo 23:8✡ 12:25: 1Kor 15:42+, 15:52 ✡ 12:26-27: Kam 3:6; Ŋgo 7:32; Ibr 11:16

Page 85: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 12:29 82 Markus 12:44

Yesu ziŋan zin Sadusi tiparzorzooropa sua. Mi ire kembei Yesu ipekel katwiŋana kizin, tana imar kini mi iwi ita kembei. Iso: “Tutu iŋgoi ta ilip patutu ta boozomen?”

29 Yesu ipekel kwoono ma iso:“Tutu mataana kana ta kembei:O niom Israel keleŋ! Merere Anutu

kiti, ni itutamen ta Merereŋonoono. ✡

30 Tana ur lelem ila ki Merere Anutuku, raama ŋgar ku mi mburom, maimap ma iwe ni lene men. ✡

31 “Mi tutu biibi toro ta iwe ru pa,ina ta kembei:Ur lelem pizin tomtom kembei ta

lelem pa itum.“Tutu lwoono ru tina ta tilip pa

tutu ta boozomen.”✡32 Tomtom ŋgarŋana ki tutu tina

ileŋ, to iso pa Yesu ma iso: “Moskatuunu, nu so kat! Sua ta so na, inaŋonoono men. Pa Merere Anutu, niitutamen taMerere ŋonoono. Mereretoro sa som.✡ 33 Tanata tuur lelendeila kini raama ki ŋgar kiti mi mbu-randa ma imap ma iwe ni lene men.Mi tuur lelende pizin tomtom kembeita lelende pa itundu. Pa iti sombetakan la tutu lwoono ru men ti mituurpe, inakoAnutu ire kembei ilip papatoronŋana boozomen ta tenennesala artaal mi patoronŋana pakan to-mini.”✡

34 Yesu ire kembei tomtom tanaipekel kat raama ŋgar, tana iso pinima iso: “Nu mbot molo pa peeze kiAnutu som.” Indeeŋe tana mi ila na,zin tiwi Yesu pa kosa sa mini som. Patimoto.

Mesia ko iyooto pa Dabit be parei?(Mt 22:41-46; Lu 20:41-44)

35 Indeeŋe Yesu ikamam sua pizintomtom lela Urum Merere lene na,iwi zin ma iso: “Lak! Parei ta zinŋgarŋan ki tutu tisombe Mesia koiyooto pa king Dabit popoŋana kini?Pa muŋgu Bubuŋana Potomŋana ipeiŋgar ki Dabit, mi ni iso ta kembei:

36MerereAnutu iso pa Biibi tioma iso:Mar mbulem su nomoŋ woonoma irao aŋkoto kom koi bizin ma

mburan imap kat,mi kumbum ise ŋguren.✡

37 “Tana Dabit itunu ipaata Mesiabe Biibi kini. Lak, popoŋana sa kiDabit ko irao be ilip pini be parei?”

Iwal biibi ta tileŋleŋ Yesu sua kinina, menmeen zin mi lelen ambai kat.

Mbulu pakurŋana kizin ŋgarŋan kitutu

(Mt 23:1-36; Lu 20:45-47)38 Yesu ikamam sua pizin mi iso

ta kembei: “Motoyom iŋgal ituyompizin ŋgarŋan ki tutu. Pa zin lelenbe tirru pa mburu kizin ta mololo i.Mi tiwwa pa kar keteene, bekena tom-tom tire zin mi tiso sua pakurŋanapizin. 39 Mi sombe tilela lupŋanamuriini, som tila pa kini kanŋana, toloŋa mi tiserseere ma tila be mbulense mbalia mataana kana ta zin walzanŋan murin na. 40 Mi zin koroŋto tiwadatkewe zin noroŋa bekenatikem len ruumu kizin ramaki mburukizin. Mi tipakamkaam ma tikamamsuŋŋana mololo. Tana kadoono tabetikam pa mbulu kizin tana, ko soroksom kat.”

Patoronŋana ki nora tuunu ta(Lu 21:1-4)

41 Yesu mbuleene isu kolouŋanapa kolekta muriini, mi mataana ilalapizin iwal biibi ta tilala ma tiurur patizulla. Mi zin mbio uunu boozo tatimar ma tipiri pat bibip. 42 Yesuimbotmbot, mi nora ta, ra, imar maipiri pat siŋsiŋŋan ru ta munmun i.43 Yesu ire mbulu ki nora tana, toiboobo naŋgaŋ kini ma timar, mi isopizin ta kembei: “Ai, kere nora tuunutiŋga. Nio aŋso kat piom. Pat ta niipiri sula kolekta na, ilip pa tomtomta boozomen tiŋgi. 44 Paso, zin pakanna, koroŋ kizin boozo ta imbotmbotmi tipiri rimen. Mi ni na som. Pat kiniri tabe imboro i, ta imap lup ma isula.Tana itunu ko imbot sorok.”✡

✡ 12:29: Lo 6:4+ ✡ 12:30: Lo 10:12+ ✡ 12:31: Wkp 19:18; Ga 5:14; 1Tim 1:5; Yems 2:8 ✡ 12:32:Lo 4:35,39 ✡ 12:33: 1Sam 15:22; Yesa 45:21 ✡ 12:36: Mbo 110:1; Ŋgo 2:34+; 1Kor 15:25; Ibr 1:13✡ 12:44: 2Kor 8:1-12

Page 86: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 13:1 83 Markus 13:1413

Yesu iso pa Urum Merere reegeŋana(Mt 24:1-2; Lu 21:5-6)

1 Yesu izem urum lene, mi isombeiyooto ma ila. Som, mi naŋgaŋ kinita, ni imaŋga mi iso pini. Iso: “Moskatuunu re! Pat ta tipo urum ti pana, ŋgeezeŋan mi bibip men! Mizin ruumu tiŋgi ta kembena. Tilipkat!” 2 Yesu ipekel kalŋaana mi iso:“Ruumu bibip ta rre zin ti, kaimerko tireege ma tipiri kiŋakiŋa ma kanmburu tisu len lup. Kan koroŋŋanrisa ko imbot semuriinimini na som.”✡

Pataŋana boozo kola iwedet manaurum reegeŋana

(Mt 10:17-22, 24:3-14; Lu 21:7-19)3 Tizem Urum Merere mi tipa ma

tila ma tisala abal Olib, to Yesumbuleene su mi ire la pa urum. Im-botmbot mi Petrus, Yems, Yoan, miAndreas tila kini mi tiwi i. Tiso:4 “Biibi, so kat piam. Sua ta kooziso pa urum tiŋga reegeŋana na, koiur ŋonoono ŋiizi? Mi sombe ka noligarau, inako ka kilalan pareiŋana?”

5 Yesu ipekel kwon ma iso: “Mo-toyom iŋgalŋgal ituyom. Kokenatomtom sa ipandelndel yom. ✡ 6 Pawal boozo kola timaŋga mi tipaatasorok nio zoŋ mi tiso: ‘Ulaaŋa tabeimar i, na nio tau.’ Mi wal boozomenko tikan la sua kizin. ✡

7 “Mi sombe keleŋ malmal kaorooro, som malmal bibip urun na,keteyom guruk mi komoto pepe. Pambulu ta kembena kola iwedet. Mitoono swoono, nako zen. 8 Pa toonota boozomen ka tomtom bizin kolatiparkam malmal pizin. King ta koikam malmal pa king ki lele toro.Yeŋyeeŋge kola titok toono pakan, milele pakan ko tikan peteele. Pataŋanaboozomen tana, ina iwe mataana papataŋana bibip tabe tipet pa kaimer i.✡

9 “Mi motoyom iŋgal ituyom! Pakoyom koi bizin ko tikam yom, mi

tipamender yom su zin wal peeze kanmatan, mi tibalis yom lela lupŋanakizin murin. Mi ko tikam yom matipamender yom la zin king mi zinbibip keren uunu, mi tiŋgal mo-toyom. Paso, niom kototo yo tau.Mi mbulu tina ko iwe zaala piom bekeswe uruŋ mi kopombol sua tio ilamatan. ✡ 10 Mi bela tisoyaara uru-unu ambaiŋana ma ila irao karkarita boozomen muŋgu, to mbulu tanaipet.

11 “Mi sombe tikam yom mi tipa-mender yom la zin bibip matan betitiiri sua tiom, na kopoyom rru mimotoyom rru sua tabe koso i pepe.Pa indeeŋe ta so tipamender yom,na Anutu itunu ko iso yom pa suatabe koso i. Tana ŋgar ta so ise paleleyom pa mazwaana tana, na kosomen tau. Pa ina niom ituyom leleyommi koso som. Ina imar pa BubuŋanaPotomŋana tau. ✡

12 “Indeeŋe mazwaana tana, tom-tom ko tiur toŋmatiziŋ kizin ila walpakan naman be tipun zin ma timet-meete. Mi zin kolman ko tikam takembena pa lutun bizin. Mi zin naŋ-gaŋ ko tizooro taman ma nan bizin,mi tiur zin la wal pakan naman betipun zin ma timetmeete. 13 Mi tom-tom ta boozomen ko tiwe koyom koi.Paso, niom kewe leŋmi kototo yo tau.Tamen tomtom ta sombe imendermbolŋanami ikiskis urlaŋana kini mairao swoono, na Anutu ko ikamke imaimbot ambai. ✡

Pataŋana biibi kat kola ikam zinYerusalem kan

(Mt 24:15-28; Lu 21:20-24)14 “Kaimer ko kere wal pakan tipa-

mender koroŋ sananŋana kat ilelalele potomŋana ta ka ŋgalsekiŋana.To lele tana isaana kat ma imborene.(Tomtom sa isombe ipaata sua ti na,itunu irao be ikam ŋgar pa ka uunu.)Mbulu tana iso ipet, na zin wal tatimbotmbot lele pakaana ki Yudea

✡ 13:2: Lu 19:44 ✡ 13:5: Ep 4:14; 2Tes 2:1+; 1Yo 4:1 ✡ 13:6: Ŋgo 5:36+; 1Yo 2:18 ✡ 13:8:Tur 6:3+ ✡ 13:9: Ŋgo 18:12; Tur 2:10 ✡ 13:11: Lu 12:11+ ✡ 13:13: Yo 15:18,20; Tur 2:7,11, 3:5

Page 87: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 13:15 84 Markus 13:35na, loŋa mi tiko ma tisala pa leleabalabalŋana. ✡ 15 Tana tomtom saisombe imbotmbot sala ruumu kinika pooto, na ilela ruumu be ikamkoroŋ kini sa pepe. Kaŋkaŋ pataaŋama ila. ✡ 16 Mi sombe tomtom saimbotmbotmokleene kinimi ikamamuraata, na iloondo ma ila ruumuminibe ikam kawaala kini toro sa pepe. Nitomini, kaŋkaŋ pataaŋa ma ila. 17 Zinmoori ta sombe koponŋan mi zin tapemyamŋan pa mazwaana tana, nara, tembel zin kek. Pa pataŋanabiibi kola ikam zin. 18 Tana kusuŋpa Anutu. Kokena mbulu tana ipetpa gorgor ki yaŋ. 19 Pa pataŋanatana, ko sananŋana kat ma ilip papataŋana boozomen ta tipet pa toonokek na. Indeeŋe mata popoten taAnutu iur saamba mi toono, mi imarimar ma indeeŋe koozi na, pataŋanasa ta kembei ipet pasa zen. Mi kaimerko pataŋana toro sa ta kembei ipetmini som. ✡ 20 Pataŋana tana, sombeMerere ipemet loŋa som, inako tom-tom sa irao imbot na som. Tamenni kopoono pizin wal kini ta iroogozin pa itunu kek, tana kola ipemet maimap karau men.

21 “Mbulu tana iso ipet, mi sombetomtom sa iso piom ma iso: ‘Kere.Mesia ta itunu tis!, som ‘Ni imbotm-bot tiŋga!’, na kuurla sua kini pepe.✡ 22 Pa wal pakamkaamŋan kolatipet, mi tipakaam ma tiso ta kembei:‘Nio Mesia’, som ‘Nio Anutu kwoono.’Mi ko titooro mos boozo mi tikamuraata bibip pakan bekena tipakaamzin tomtom pa. Mi Anutu wal kini tani iroogo zin pa itunu na tomini, waltana ko titoombo be tipakaam zin. ✡23 Keleŋ, koroŋ boozomen tana ipetzen, mi iŋgi aŋsotaara yom pataaŋa.Tana motoyom iŋgal ituyom.

Miiliŋana ki Tomtom Lutuunu(Mt 24:29-31; Lu 21:25-28)

24 “Pataŋana boozomen tana ti-sombe tipet lup, inako molo som to

zoŋ mataana imeete. Mi puulu to-mini, ko iyaara mini som. 25 Mi pitikko tizemmurinmi titoptop, mi Anutuko itok zin koroŋ mburanŋan ta tim-bot sala maŋaanaŋana na. 26 Tonatomtom kola tire sala pa Tomtom Lu-tuunu imbot lelamiiri tieenemi imiilima isu raama mburaana biibi kat miazuŋka kini. ✡ 27 Mi ni ko iŋgozin aŋela kini ma tila tipa pa lele taboozomen irao toono mi saamba kaseŋgaaŋa bekena tiyogeege zin walkini ta ni iroogo zin pa itunu na, matila tilup zin la kini. ✡

Sua tooroŋana pa ke fik(Mt 24:32-35; Lu 21:29-33)

28 “Kere la pa ke fik mi kakam ŋgarpa. Pa ke tana isombe iruŋ, tonakikilaala kembei iŋgi be zoŋ biibi isu.29 Ina zaala raraate men tau pa mbuluta aŋzzo yom pa i. Niom sombe kerembulu ta boozomen tana tiwedet, tokikilaala ta kembei: Miiliŋana ki Tom-tom Lutuunu, ta ka nol igarau kek.30Nio aŋso kat piom: Wal ta koozi kani ko timap pa toono zen,mi tire uraataboozomen tiŋgi ipet. 31 Saamba mitoono kola timbiriizi. Tamen sua tioirao be ila lene na som. Ko imbotmbotmen ta kembei. ✡

Miiliŋana ki Tomtom Lutuunu na,tomtom sa iute ka nol som

(Mt 24:36-44)32 “Nol tabe koroŋ ta boozomen

tana tipet pa i, na tomtom sa iutesom. Mi aŋela ta timbot saamba natiute som, mi Lutuunu tomini, iutesom. Tamaana itutamen ta iute. ✡33 Tana motoyom iŋgalŋgal ituyom.Pa nol tana, niom kuute som. 34 Koipet kembei ta tomtom ta, ni ikamŋgar be ila pa lele molo. Tana izemruumu kini ila mbesooŋo kini namanbe timboro, mi iur len uraata ikotzin tataŋa. Mi isotaara tomtom taimborro kataama na, be iur mataanapini mibe izza i. Tona izem zin mi ila.✡ 35 Nio aŋso piom. Motoyom iŋgal

✡ 13:14: Dan 9:27, 11:31, 12:11 ✡ 13:15: Lu 17:31 ✡ 13:19: Dan 12:1; Yoel 2:2 ✡ 13:21: 2Tes2:1+ ✡ 13:22: Lo 13:1+; 2Tes 2:9+; Tur 13:13 ✡ 13:26: Dan 7:13; 1Tes 4:16+; Tur 1:7 ✡ 13:27:Mt 13:41 ✡ 13:31: Mbo 102:25+, 119:89; Mt 5:18 ✡ 13:32: Ŋgo 1:7; 1Tes 5:1+ ✡ 13:34: Mt25:14; Lu 12:35+

Page 88: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 13:36 85 Markus 14:16ituyom. Pa nol tabe ruumu katuunuimiili ma imar pa i, ina niom kuutesom. Ko indeeŋe rorou, som mbeŋlukutuunu, som lele imarmar, sommbeŋbeŋŋana. ✡ 36 Kokena ni imarkaraumenna, ire yomkekeenemeete.37 Sua ti aŋso piom, mi ila pizin walta boozomen tomini. Kapamatmaatama kombotmbot, mi kuur motoyompa biibi tiom!”

14Zin bibip timbuuru pa Yesu(Mt 26:1-5; Lu 22:1-2; Yo 11:45-53)

1 Pasoba mi lupŋana biibi kizinYuda tabe tikan narabu ta ka yissomŋana i na, ka mbeŋ ru men im-botmbot be ipet. Tana zin bibip kizinpatoronŋana kan ziŋan zin ŋgarŋanki tutu tilup zin, mi tirru zaala keŋanasa pa Yesu be tikami, mi tipunima imeete. 2 Mi tiparso pizin matiso: “Kozo takami pa mazwaana kilupŋana biibi taiŋgi pepe. Kokena ziniwal biibi timaŋga mi tikam malmal.”

Moori ta iliŋ ŋgere sala Yesu uteene(Mt 26:6-13; Yo 12:1-8)

3 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini timbotm-bot ki Simon ta kar Betania. Si-mon tana, ni muŋgu mbetmbeetesananŋana ikami. Zin mbulen isuma tikanan kini ma timbotmbot, mimoori ta, ni ikam ŋgere kuziiniŋanata ka kadoono biibi kat na, mi imar.To ibokat ŋgere putuunu kwoono miiliŋ sala Yesu uteene. 4 Mi wal pakanta ziŋan Yesu timbotmbot na, tirena irao lelen som. Tana tiyo kwonpini ma tiso: “Wai, moori ti ipasaanasorok ŋgere paso? 5 Ŋgere ti na,ka pat ta sorok som. Be toŋgo-moono, so takam pat biibi kembei 300denari mi kwoono be tu'uulu zin sor-rokŋan pa!” Tana tiyaambi. 6 TamenYesu iso: “Kumbuulu kwoyom pinipaso? Mbulu ta ni ikam pio na, am-baiŋana kat. 7 Pa wal sorrokŋan koniomŋan kombotmbot ma alok. Tanamazwaana boozomen ta niom sombeleleyom be ku'uulu zin, inako karao

be ku'uulu zin. Mi nio, nako itiŋantombotmbotmamolo som. 8Koroŋ tani irao be ikampio, ta ikamkek. Ŋgereti, ni iliŋ salakaala yo bekena iurpeyo pa koŋ mete.✡ 9 Tana nio aŋsokat piom: Kaimer sombe tomtom ti-soyaara uruŋ ma irao karkari, inakotiwidit mbol pa mbulu ta ni ikam pioi, bekena tomtom matan kiskis.”

Yudas iyok be iswe Yesu(Mt 26:14-16; Lu 22:3-6)

10To naŋgaŋ ki Yesu laamurumi rutana, tomtom kizin ta, zaana YudasIskariot, ni imaŋga ma ila kizin bibipkizin patoronŋana kan, mi iso pizinta kembei: Ni ko iurpe zaala pizin betikam Yesu. 11 Mi tileŋ sua kini na,lelen ambai kat mi timbuk sua pini betikam le pat. Ziŋan timbuk suamakiŋ,tona Yudas ila ma irru zaala be iurYesu ila naman.

Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tikan Pasobaka kini

(Mt 26:17-25; Lu 22:7-14,21-23; Yo13:21-30)

12 Timbot ma aigule mataana kanaki lupŋana biibi tana ipet. Mi inaaigule tabe tipun zin sipsip pa Pasobai. Tana naŋgaŋ kini tiwi Yesu ma tiso:“Lak, kini ki Pasoba na, ko amurpepu isu swoi?”✡ 13 Tana Yesu iŋgonaŋgaŋ kini ru be tila. Mi isotaarazin ta kembei. Iso: “Kelela pa karbiibi, to kere tomtom ta ikwaara yokkuuruŋana, mi ikoŋuru yom ma ima.Koto i, 14 mi kere, beso isala ruumutasa, to koto i ma kelela. Mi kosopa ruumu katuunu ta kembei. Koso:‘Mos katuunu tiam ikamwiŋana pu takembei: Ruumu leleene iŋgoi tabe niziŋan naŋgaŋ kini timbot pa mi tikankini ki Pasoba i?’

15 Ni ko iso yom pa ruumu leleenebiibi ta imbot kor mi tiurpe ma ambaipataaŋa kek. Tana kuurpe kanda kiniisu tana.”

16 Yesu iso sua ma imap, tonanaŋgaŋ kini ru tana tizemi, mi ti-wwa ma tila kar biibi. Mi tire ko-roŋ ta boozomen ila itoptop kat la

✡ 13:35: Lu 12:38 ✡ 14:8: Yo 19:40 ✡ 14:12: Kam 12:6+

Page 89: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 14:17 86 Markus 14:37Yesu kalŋaana. Tana tiparaŋraŋ kinimi koroŋ ta boozomen pa suŋŋanaki Pasoba. 17 Timbotmbot ma zoŋisula, toYesu ziŋannaŋgaŋkini pakantimar, mi mbulen su pa kini kanŋana.18 Tikanan ma timbotmbot, mi Yesuisu ma iso: “Nio aŋso kat piom. Tom-tom tiom tasa kola iur yo la koŋ koibizin naman. Tomtom tau itiŋantakanan kini i.”✡ 19 Naŋgaŋ kinitileŋ sua tana na, lelen ipata. Tozin tataŋa timaŋga mi tiwi i. Tiso:“Sua ku tana, nu so pio?” 20 Yesuiso pizin: “Niom laamuru mi ru tana,tiom tasa ko ikam. Tomtom tana,niamru amtizik narabu isula mboorotamen. 21 Tana Tomtom Lutuunukola tipuni ma imeete. Ka sua imbotpataaŋa kek. Mi tomtom tabe iswe i laka koi bizin i na, tembeli kek! Naanara, ipeebi som, so ndabok!”

Temen pemetŋana(Mt 26:26-30; Lu 22:14-20; 1Kor 11:23-

25)22Tikananma timbotmbot,mi Yesu

ikam narabu ma isuŋ pa, to itette mairao zin naŋgaŋ mi iso: “Kakam makakan. Iŋgi nio mozoŋ ŋonoono.”23Tona ikammbooro baenma isuŋ pa,mi ikam la ki naŋgaŋ kini, mi zin taboozomen tiwin. Tiwin makiŋ, to niiso: 24 “Ina nio siŋiŋ, ta ko ireere maisu, mi iwe zaala be Anutu ziŋan zintomtom boozomen tiparlup zin matiwe tamen.✡ 25 Nio aŋso kat piom.Nio ko aŋwin baen mini som, mi ilaindeeŋe ta aŋwin baen popoŋana lelaAnutu kar kini.”

26 Tikan makiŋ, to timbo mboesuŋŋana kana ta, mi tizem ruumu mitisala pa abal Olib.✡

Yesu iso Petrus ko iwatkaali(Mt 26:31-35; Lu 22:31-34; Yo 13:36-38)

27 Mi Yesu iso pizin naŋgaŋ kinima iso: “Mbeŋ ta koozi, niom taboozomen ko kotop pa urlaŋana tiommi kipizil ndemeyom pio. Pa sua kiAnutu imbot pataaŋa kek ta kembei:

Nio ko aŋpun mboroŋan kizin sipsip,mi zin sipsip ko tiko papirik lup.✡

28 Tamen kaimer sombe aŋ-maŋga mini pa naala, nakoaŋmuuŋgu ma aŋla mi aŋsayom su Galilea.” 29 To Petrusimaŋga mi iso: “Inako zinpakan. Mi nio, nako aŋraoaŋtop mi aŋpizil ndemeŋ puna som.” 30 Mi Yesu iso pinima iso: “Petrus, nio aŋso katpu. Mbeŋ ta koozi, nu kolawatkaala zoŋ pa tel, manaman itaŋ ma iwe ru pa.” 31MiPetrus kwoono imbol ma im-bol kat ma iso: “Asiŋ iso u?So tipunu, nako tipun yo to-mini ma ituru mi temetmeeteraraate. Mi irao aŋwatkaalazom na som. Som kat!” Mi zinta boozomen tiso sua raraatemen.

Yesu isuŋ su lele Getsemane(Mt 26:36-46; Lu 22:39-46)

32 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tipa matila tipet lele ta, zaana Getsemane.Tona iso pizin ta kembei: “Mbuleyomsu tiŋgi ma kombotmbot, mi nio aŋlaaŋsuŋ.” 33 To ikam Petrus, Yems,mi Yoan ma ziŋan tila. Yesu leleeneipata biibi kat, mi ikam ŋgar boozopa pataŋana tabe ise kini i. 34 Tanaiso pizin ma iso: “Aiss, leleŋ ipatakat. Leleŋ pataŋana taiŋgi be ipun yoma aŋmeete i. Tana kapamatmaatami itiŋan tombotmbot.”✡ 35 Pa Yesuiute: Nol kini ta ipet kek. Tana izemzin ma timbot, mi ipa ma ilae ri. Toiŋgun kumbuunu isu toono mi isuŋAnutu, be sombe itunu leleene, nakoipiŋgis pataŋana tana ma imbot molopini. 36 To iso: “O Abba * Tamaŋ, nutat pa kosa sa som. Tatke mboorotaiŋgi pio. Iŋgi nio aŋso. Mi nu itumtau.”

37 Isuŋ makiŋ, mi imiili ma imar,to ire naŋgaŋ kini tel tina tikenne.Tana iso pa Petrus. Iso: “Simon, nu

✡ 14:18: Mbo 41:9 ✡ 14:24: Kam 24:8; 1Kor 10:16; Ibr 8:8+, 9:16+ ✡ 14:26: Mbo 118 ✡ 14:27:Sek 13:7 ✡ 14:34: Yo 12:27 * 14:36: Yesu izzo Aramea kalŋan. Zin Aramea tiwatwaata tamanbizin be ‘Abba’.

Page 90: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 14:38 87 Markus 14:61kenne? Irao be pamaata risa som?38Niom kapamaata mi kusuŋ. Kokenatoomboŋana ikam yom to kotop. Palelende na, mata leŋleŋ. Mi kulindi namburaana irao som.”✡

39 To izem zin mi ila ma ipotosuŋŋana kini mini. 40 Isuŋ ma imap,tona imiili ma ila mini. Mi ire zinnaŋgaŋ kini tikenne men. Paso,matan ikam sanaana zin ma tisaanakat. Tana len sua sa be tiso pini nasom. 41 Yesu ila isuŋ mini ma iwetel pa. Mi imiili ma imar mini, toiso pizin: “Wai, malaiŋana ikam yomma kekenne men? Irao tana! Panol tabe tiur Tomtom Lutuunu ila zinwal sananŋan naman, ta iŋgi ipet kek.42Kamaŋga mi tala. Pa kere: Tomtomta ila iswe yo la koŋ koi bizin, ta iwwama imar i!”

Tikam Yesu(Mt 26:47-56; Lu 22:47-53; Yo 18:3-12)

43 Yesu izzo sua mi molo som na,Yudas ziŋan zin iwal biibi ta timarraama buza mi zaaba. (Yudas tana, nitomtom ta ta imbot la Yesu naŋgaŋkini laamuru mi ru na.) Wal tana, zinbibip kizin patoronŋana kan ziŋan zinŋgarŋan ki tutumi zin peeze kan kizinYuda tiŋgo zin ma timar. 44Mi Yudasisotaara zin kek ta kembei. Iso: “Kere.Tomtom ta sombe aŋbeŋbeeŋe pini,ina ni tau. Kikiskisi mi komboro katima kala.” 45 Tana zin iwal biibi tinatimar tipet to, Yudas ikoŋuru Yesuma ila, mi iso pini: “Mos katuunu!”Mi imbeŋbeeŋe pini. 46 To tikiskisYesu, mi tikami be tila. 47 Mi naŋgaŋkini ta, tau imender kolouŋana, niimaŋga na ipas buza kini mi ipiri na,isap tomtom ta talŋaana ma itop su.Tomtom tana, ni mbesooŋo ki biibikizin patoronŋana kan. 48 To Yesuiso pa iwal biibi tana. Iso: “Wai,nio ti tomtom malmalŋoŋ sa, ta ka-mar ramaki buza ma zaaba be kakamyo i? 49 Aigule boozomen ta itiŋantombotmbot la UrumMerere kwoonomi aŋkamam sua piom na. Pareita kakam yo pataaŋa som? Ambai.

Toŋgo. Iŋgi be sua ki Anutu ta tibeedemuŋgu kek na, iur ŋonoono.” 50Ni isosua tana, to naŋgaŋ kini ta boozomentizemi, mi tiko ma tila len.✡

51 Naŋgaŋ kaibiim ta, ni ikawaalipa kawaala kokouŋana mi ito Yesu.Mi zin malmal kan tiso tikami tomini.52 Tabe ni imaŋga to, kawaala kiniipurus ma itop su lene, mi iko ma ilalene.

Tipamender Yesu isu zin peeze kankeren uunu

(Mt 26:57-68; Lu 22:54-55,63-71; Yo18:13-14,19-24)

53 To tikam Yesu ma tila ruumu kibiibi kizin patoronŋana kan. Mi zinpatoronŋana kan, ziŋan zin ŋgarŋanki tutu mi zin peeze kan tilup zin suruumu tana ma timbotmbot. 54 MiPetrus, ni itokelkeeli ma ila. Ilama igarau ruumu tana kwoono, tombuleene su you uunu, mi ziŋan zinmenderŋan timbotmbot ma you ilolozin.

55 Mi zin bibip kizin patoronŋanakan ziŋan zin peeze kan ta boozomentitoombo be tiru tomtom pakan betipombol sua pakaamŋana pa Yesu.Naso tirao be tipuni ma imeete.Tamen tiru ma som. 56 Ŋonoono,wal boozo timaŋga mi tipombol suapakaamŋana pini. Tamen sua kizinila iwe mataana tamen som. Tom-tom ta iso sua ta, mi toro iso toro.✡57 Tona zin tomtom pakan timaŋgami tipombol sua pakaamŋana ti pini.Tiso: 58 “A! Niam amleŋ ni itunu isota kembei: UrumMerere biibi ta tom-tom tipo pa naman ti na, ni ko ireegema isu lene. Mi ko ipamender toro paaigule tel men. Mi urum toro tana koimaŋga pa tomtom mburan som.”✡59 Tamen zin tomini, tiso sua raraatesom. Tiso ndelndelŋa.

60 To biibi kizin patoronŋana kanimaŋga ma imender su zin iwal kerenuunu, mi iwi Yesu. Iso: “Sua ta ti-gibgiibi pu na, nu rao be pekel som?”61Mi Yesu ipekel sua sa som. Imaanemen. Tabe biibi tana iwi i mini ma

✡ 14:38: Ro 7:23; Ga 5:17 ✡ 14:50: Mbo 88:8; Mk 14:27 ✡ 14:56: Kam 20:16; Lo 19:15 ✡ 14:58:Yo 2:19; Ŋgo 6:14

Page 91: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 14:62 88 Markus 15:7iso: “Kozo so kat sua ma amleŋ. NuMesia? Nu Anutu ta tapakurkuri naLutuunu?”✡ 62 Yesu ipekel kwoonoma iso: “E!Nio tau. Mi kaimer toniomko kere:Tomtom Lutuunu, ni mbuleene ise

muriini ta imbot la Anutumbolkeŋkeŋŋana namaanawoono. Mi ko kere ni imbotse miiri tieene saamba kanami imiili ma imar.”✡

63 Biibi kizin patoronŋana kan ileŋsua tina na, ipas keteene. To iraazamburu kini mi iso: “Oo imap. Turutomtom toro be iso ka sua paso? Burina tapas kat sua ila itunu kwoono i.64Niom ituyom kombot mi keleŋi. Niipasaana sua pa Anutu kek. Lak, niomkoso parei?” Tona zin ta boozomentimaŋga mi tiso: “Tomtom ta kem-bena imbot pepe. Ina uunu kini tinatabe imeete pa i!”✡ 65 Mi tomtomkizin pakan timaŋga mi tipures lamataana, mi tizuk mataana, mi tilulnaman mi tipuni. Mi tipeŋeu i matiso: “Nu Anutu kwoono, na? Kenaso lak! Asiŋ ta ipunu na?” Tozin menderŋan kadoono tikami mitipuni.

Petrus iwatkaala Yesu zaana(Mt 26:69-75; Lu 22:56-62; Yo 18:15-

18,25-27)66-67 Petrus imendernder

kolouŋana pa you ta ikanan la ruumuka siiri leleene na, ma ilolo i. Mimbesooŋo moori ta ki biibi kizinpatoronŋana kan, ni imar ma ire i, toigeedi ma iso: “Ai, nu tomini, niomruYesu ki Nasaret kawwa.” 68 TamenPetrus iwatkaali ma iso: “Wa, sua taso na, nio aŋute som. Aŋkankaanapa.” To izem muriini mi ruk ma iperaŋana. 69 Mbesooŋo moori tina irePetrus mini, to iso pizin wal ta ziŋantimendernder na, ma iso: “Kere to tis.Ni tomini ziŋan tau.” 70Tamen Petrusiwatkaali mini.

Timbot ri, to zin wal ta ziŋantimendernder tina na, timaŋgami tiso pa Petrus mini ta kembei:

“Ŋonoono kat. Nu tina niomŋantau. Pa nu sa tomtom ki Galilea na.”71 Tabe Petrus imaŋga mi kwoonoimbol ma iso: “Ŋonoono kat. Sombeaŋpakaam na, Anutu itunu ipasaanayo lak! Tomtom ta niom kozzopini na, nio aŋute i risa som kat!”72 Indeeŋe tana na, man itaŋ mini maiwe ru pa. To Petrus mataana ila pasua ki Yesu ta iso pini ma iso: ‘Mbeŋta koozi, nu kola watkaala zoŋ pa tel,mana man itaŋ ma iwe ru pa.’ TabePetrus leleene isaana kat, mi itaŋ maiyeryer.

15Yesu imender su Pilatus kereene

uunu(Mt 27:1-2,11-14; Lu 23:1-5; Yo 18:28-

38)1 Timbot ma mbeŋbeŋŋana, to zin

bibip kizin patoronŋana kan ziŋan zinpeeze kan mi zin ŋgarŋan ki tututimap ma tilup zin, mi timbuk sua paYesu. To tipo i mi tikami ma tila tiurila Pilatus namaana. 2Pilatus ikami, toiwi i ma iso: “Parei, nu tana, ta kingkizin Yuda?” Yesu ipekel kwoono maiso: “Sua ta so na.” 3To zin bibip kizinpatoronŋana kan timaŋga mi tiŋgalsua boozo pini. 4 Tana Pilatus iwi imini ma iso: “Parei, nu rao be pekelkwon som? Pa re. Zin timbel suaŋgalŋana pu.” 5 Tamen Yesu ipekelsua sa som. Imaanemen. Tabe Pilatusikam ŋgar boozo.✡

Pilatus iyok be tipun Yesu ma imeete(Mt 27:15-26; Lu 23:13-25; Yo 18:39–

19:16)6 Lupŋana biibi tana iso iwedet,

na gabana ki Rom ikamam mbulu takembei: Zin wal ta timbotmbot lelaruumu sanaana leleene na, sombeiwal biibi tiwi i pa kizin tasa be iy-ooto, to izemi ma ila sorok. 7 Indeeŋemazwaana tina na, tomtom ta, zaanaBarabas, ni ziŋanwal pakan timbotm-bot lela ruumu sanaana tomini. Uunukizin ta kembei: Muŋgu timaŋga matikam malmal be tiziiri zin Rom. Mi

✡ 14:61: Yesa 53:7 ✡ 14:62: Mbo 110:1; Dan 7:13; Tur 1:7 ✡ 14:64: Wkp 24:16; Yo 19:7 ✡ 15:5:Yesa 53:7

Page 92: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 15:8 89 Markus 15:33malmal tana na, tipun tomtom pakanma timetmeete.

8Tana iwal biibi tila tilup la ki Pila-tus, mi timaŋga na tiwi i be ito mbulutana mi ikam tomtom kizin sa ma iy-ooto. 9-10Mi Pilatus, ni iute: Zin bibipkizin Yudamatanmburmbur pa Yesu,tanata tikami ma tiuri la namaana.Tana iwi zin ma iso: “Parei, niomleleyom be aŋzem king tiom Yuda maima?”

11 Tamen zin bibip kizin pa-toronŋana kan tikuru zin iwal lelenbe tiyok la kalŋaana pepe mi tiwi ibe izem Barabas ma iyooto.✡ 12 TabePilatus iwi zin mini ma iso: “Mi pareipa tomtom ta niom kosombe ni kingtiom Yuda. Ko aŋkam parei pini?”13To tiboobominimi kalŋan izallamatiso: “Puni sala ke pambaaraŋana!”14 Tabe Pilatus iwi zin mini ma iso:“Mi ni ikam sombulu i?” Mi zin kezenkeke la pini ma tiso: “Puni sala kepambaaraŋana!” 15 Pilatus leleene beikam iwal biibi tina ma lelen ambai,tana izemBarabasma iyooto. Mi Yesuna, iuri la zin malmal kan naman matibalisi, to tikami ma tila be tipunisala ke pambaaraŋana.

Malmal kan tipeŋeu Yesu(Mt 27:27-31; Yo 19:2-3)

16 Zin malmal kan tikam Yesu matilela gabana ki Rom ruumu kinileleene. Mi sua ikam zin malmalkan ta boozomen ma timar tilup zin,17-18 to tikammburu totoŋana kembeita kizin king i, mi tigiibi se regeene.Mi tikamwooromatanmatanŋana,mitital ma tiur sala uteene. To tiyoty-ooto pini ma tiso: “Aa, king kizinYuda. Niamampakuru!.” 19Mi tiballisuteene pa teene, mi tipureskaali, mitiŋgungun kumbun mbukuunu pini.20 Tipeŋeu i makiŋ, to tikinke mburutotoŋana ma isu, mi tiur itunu mburukini ila niini. To tikami ma tila betipuni sala ke pambaaraŋana.

Tipun Yesu sala ke pambaaraŋana(Mt 27:32-44; Lu 23:26-43; Yo 19:17-27)

21-22 Tiwwa ma tila pa zaala, mitindeeŋe tomtom ta, zaana Simon. Niimbot pa su mi imar be ilela pa karbiibi. Ni tomtom ki kar Kairini. Milutuunu bizin ru, zan Alisande maRupus. Timar tindeeŋi, to tiyasasaaribe ikwaara ke pambaaraŋana ki Yesu.Mi ziŋan tila ma tipet lele ta zaanaGolgata (Golgata ka uunu ta kem-bei: Lele ki tomtom uteene putu-unu).✡ 23 Mi tisombe tikam Yesu kayok baen ta titooro ramaki koroŋ tatisombe mir * na. Tamen ni leleenebe iwin som. 24-25 To tipuni sala kepambaaraŋana. Indeeŋe tana, zoŋmataana ikam kembei lamata mi paŋ.Mi tisombe tiparrai mburu kini mairao zin. Tana tikam mbulu ta betire so tomtom tabe ikam so mburui.✡ 26 Mi uunu kini tabe imeete pai, ina tibeede ta kembei: ‘Iŋgi kingkizin Yuda.’ 27-28 Mi tipun tomtomkuumbuŋan ru tomen sala ke pam-baaraŋana. Ta imbot la ki Yesu na-maana woono, mi toro imbot la kiŋas.✡ 29 Zin iwal ta tilala timarmarmi tire sala pini na, uten suksuk salapini, mi tigibgiibi sua repiiliŋana pinima tiso: “Ywee, kam kosa kusa tau.Nu sombe reege Urum Merere ma isulene, to pamender mini pa aigule teltau!✡ 30 Mburom mi kamke itumma su pa ke pambaaraŋana ku tina.”31Mi zin bibip kizin patoronŋana kantomini, ziŋan zin ŋgarŋan ki tututipeŋeu i ma tiparzzo pizin ta kembei:“Ni imbot be iuluulu zin wal pakan.Mi parei ta irao be iuulu itunu som!32 Ni isombe ni Mesia mi king kizinIsrael. Ambai. Kozo tombot mi terei ten. Sombe izem ke pambaaraŋanama isu, nako tuurla kini!” Mi zintomtom ru ta tipun zin raami na, zintomini kwon pasomi.

Yesu imeete(Mt 27:45-56; Lu 23:44-49; Yo 19:28-30)

33Zoŋmataana ikam kembei aigulepalakuutu, to zoŋ mataana imeete mizugut biibi izuk toono tana ma imap,

✡ 15:11: Ŋgo 3:13+ ✡ 15:21-22: Ro 16:13 * 15:23: Mir na, koroŋ ta ipunmeete yoyouŋana.✡ 15:24-25: Mbo 22:18 ✡ 15:27-28: Yesa 53:12 ✡ 15:29: Mbo 22:7, 109:25; Yo 2:19

Page 93: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 15:34 90 Markus 16:7mi imbot ma irao zoŋ mataana ikamtel. 34 To Yesu iboobo ma kalŋaanabiibi. Iso: “Eloi, Eloi lama sabaktani!”Sua ti ka uunu ta kembei:Anutu tio, Anutu tio! Parei ta nu pizil

ndemem pio?✡35 Tomtom pakan ta timbotmbot

kolouŋana na, tileŋ sua kini tana,to tiso: “Aa keleŋ, ni iboobo Anutukwoono Ilia.” 36To tomtom ta iloondoma ila ikam koroŋ ta izenzen yok na,ma itizik sula baen pakpakŋana, miipo la kemolo. To isara sala ki Yesu beisemsem. Mi iso ta kembei: “Tombotmi tere i ten. Ko Ilia imar mi ikinkei ma isu pa ke pambaaraŋana kini maiŋgi.”✡ 37TonaYesu iyakmakalŋaanabiibi, mi iyataaŋama ka bolboolo ipol.

38 Indeeŋe tana, kawaala biibi taimbot lela Urum Merere leleene na,rek sala ki kor mi tuŋ sula meleebe.39 Beso biibi kizin malmal kan taimendernder su Yesu kereene uununa, ire Yesu iyataaŋa mi ka bolbooloipol na, iso ta kembei: “Ŋonoonokat, tomtom ti ni Anutu lutuunu. Pameeteŋana kini ipa ndel kat!”✡ 40Mimoori pakan ta timbotmbot molo rimi matan lala pa Yesu. Zan ta kem-bei: Maria ta ki kar Magdala, Mariatoro ta Yems ta naŋgaŋ i ma Yosenan na, mi Salume. 41 Indeeŋe taYesu imbotmbot Galilea mi ikamamuraata kini na, zin moori ti ta titotoi mi timbesmbeeze pini. Mi zinmoori ta ziŋan Yesu tiwwa ma timarYerusalemna, boozomen timbotmbotmi tire meeteŋana kini.

Titwi Yesu(Mt 27:57-61; Lu 23:50-56; Yo 19:38-42)

42-43Aigule tana ina aigule tabe zinYuda tiparaŋraŋ koroŋ kizin pa aigulepotomŋana tabe keten su pa i. Tanatimbotmbot ma rou, to Yosep ki Ari-matea imar ipet. Tomtom tina, niimbot la lupuuŋubiibi kizin peeze kankizin Yuda, mi tomtom boozomenmatan se kini. Mi ni tomini iururmataana pa peeze ki Anutu be ipetmat.

Yosep tana imoto sommi ila ki Pila-tus, mi iwi i be ikam Yesu ma ila itwii. 44 Pilatus ileŋ kembei Yesu imeetekarau men, to ikam ŋgar boozo. Tanaiboobo biibi kizin malmal kan maimar, mi iwi i pa Yesu: Ni imeete makup kat? 45 Biibi kizin malmal kaniso: “E.” Tabe Pilatus iyok pa Yosep beikam Yesu ma ila. 46 Tana Yosep iŋgi-imi kawaala kokouŋana ta, mi ikamma ila. Mi ikam Yesu putuunu maisu, to izuki pa kawaala tana, mi iurilela naala lene ta tiurpe lela raŋ sum-buunu pataaŋa kek. To ipatimbil patbiibi ta ma ila isekaala naala kwoono.47 Mi Maria ki Magdala ziru Maria taYose naana i timbotmbot mi tire la palele ta tiur Yesu ilela pa na.

16Yesu burup ma imaŋga pa naala(Mt 28:1-8; Lu 24:1-12; Yo 20:1-10)

1 Aigule potomŋana kizin tabeketen su pa i imap ma ila, tona Mariaki Magdala, ziru Maria ta Yems naanai, mi Salume, zin tel tila tiŋgiimikoroŋ kuzinŋan, mi tikam ma tila betisuulu seYesuputuunu. 2Tana aigulemataana kana, mbeŋbeŋŋana ta zoŋpok ma ise na, zin timaŋga mi tiwwama tila pa naala. 3-4 Tiwwa ma tilapa zaala lwoono, mi tiparzzo pizinta kembei. Tiso: “Iŋgi kozo ko asiŋipatimbil pat biibi pa naala kwoonopiti?” Tipet naala mi matan ila na,tire pat biibi tana imbot mini muriinisom, mi kembei ta tipatimbil mailae kek. 5 To tilela pa naala leleene.Tilela na, tire naŋgaŋ ta iru pa mburukokouŋana mi mbuleene isu maimbotmbot la ki naman woono. Tirei na, timorsop mi motoŋana biibiikam zin. 6 To ni iso: “Komoto pepe.Nio aŋute: niom kurru Yesu ki karNasaret ta tipuni ma imeete sala kepambaaraŋana na. Mi ni imbotmbotti mini som. Ni burup ma imaŋgama ila kek. Kere. Muriini ta tiuripa ta ti. 7 Tana kala mi koso uruunupizin naŋgaŋ kini. Mi motoyom iŋgalPetrus tomini bekena kosotaari. Koso

✡ 15:34: Mbo 22:1 ✡ 15:36: Mbo 69:21 ✡ 15:39: Mk 1:24

Page 94: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Markus 16:8 91 Markus 16:20pizin ta kembei: Yesu, ni imuuŋgumaila Galilea be izza yom. Kala kepetkini, to ko kere i kembei ta muŋgu niiso piom na.”

8 To tiyooto ma tipet mat, mi tikoma tila len. Pa motoŋana biibi ikamzin ma ŋgar kizin imap. Mi tiso koroŋtana pa tomtom sa som.

Yesu ipet ki Maria ki Magdala(Mt 28:9-10; Yo 20:11-18)

9 Aigule mataana kana,mbeŋbeŋŋana na, Yesu burup maimaŋga pa naala mi ila ipet ki Mariata ki kar Magdala muŋgu. Mariatina, ta muŋgu Yesu iziiri bubuŋanasananŋan lamata mi ru pini na. ✡10 Maria ire i, to ila ma isotaarazin wal ta tigabgaaba Yesu na. Palelen izanzaana mi titaŋtaŋ pini matimbotmbot. 11Ni iso pizin ta kembei:Ni ire kat Yesu pa mataana kek. Nimataana iyaryaara ma imbotmbot.Tamen tileŋ na, tiurla sua kini som.

Yesu ipet ki naŋgaŋ kini ru(Lu 24:13-35)

12 Kaimer to naŋgaŋ ru ki Yesutizem kar biibi, mi tiwwa pa zaala matila na, ni ipet kizin isu zaala lwoono.Tamen ruŋguunu ipa ndel. 13 Zirutire i, to tiloondo ma timiili mini betisotaara zin naŋgaŋ pakan. Tamenziru sua kizin tana, tiurla som tomini.

Yesu ipet ki naŋgaŋ kini laamuru mita

(Mt 28:16-20; Lu 24:13-53; Yo 20:19-23;Ŋgo 1:6-8)

14 Kaimer, mana naŋgaŋ kini laa-muru mi ta, zin tilup zin mi tikanankini ma timbotmbot. Mi Yesu ipetkizin mi iyaamba zin. Paso ni imaŋgamini pa naala, mi wal pakan tire imi tila tiso uruunu pizin kek. Tamenŋgar kizin imbol mi tiurla som. ✡

15 Mi ni iso pizin ma iso: “Kala makapa pa toono ta boozomenmi kosoy-aara uruŋ ambaiŋana pizin tomtomta munŋaana men ta timbotmbot su

toono na. ✡ 16 Wal ta so tiurla mitikam yok, inako Anutu ikamke zinma timbot matan yaryaara. Mi zinwal ta so tiurla som, inako Anutu iurkadoono pizinma tila len. ✡ 17Miwalta so tiurla, nako aŋkam len mburanbe titooro mos pakan ma ipet. Mosta kembei: Zin ko tiziiri bubuŋanasananŋan pizin tomtom pa nio zoŋ,mi tiso sua ila karkari kalŋan ta zi-tun tiute som. ✡ 18 Mi so titeegemooto sananŋana sa, som tiwin koroŋsananŋana sa, nako irao be ipasaanazin na som. Mi sombe tiur namansala zin meteŋan, nako nin ambai matimaŋga mini.” ✡

Yesu isala pa saamba(Lu 24:50-53; Ŋgo 1:9-11)

19 Merere Yesu iso sua pizin naŋ-gaŋ kini makiŋ, to Anutu ikami maisala pa kar saamba, mi mbuleene suAnutu namaana woono. ✡ 20 Minaŋgaŋ kini tila mi tisoyaara uruunuambaiŋana ma irao lele ta boozomen.Mi Merere igabgaaba zin pa uraatakizin, mi ipombolmbol zin ma titor-tooro mos pakan ma iwedet, bekenatomtom tikilaala kembei sua kizin suaŋonoono. ✡

✡ 16:9: Lu 8:2 ✡ 16:14: 1Kor 15:5+ ✡ 16:15: Mt 28:19; Ŋgo 1:8; Kol 1:23 ✡ 16:16: Yo 3:18,36,12:48; Ŋgo 2:38; Ro 10:9 ✡ 16:17: Ŋgo 5:16, 8:7, 10:46; 1Kor 12:10,28 ✡ 16:18: Lu 10:19; Ŋgo 3:7+,28:3+; 1Kor 12:9; Yems 5:14+ ✡ 16:19: Mbo 110:1; Ŋgo 2:33+, 7:55; Ro 8:34; Ibr 1:3 ✡ 16:20: Ŋgo4:29, 14:3; Ibr 2:3

Page 95: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 1:1-2 92 Lukas 1:22

Uruunu Ambaiŋana taLukas Ibeede

Sua Sotaaraŋana ki Lukas1-2O biibi tio Teopilus, uraata biibi,

ta iur ŋonoono ma ipet la mazwandakek. Mi indeeŋe ta imaŋga matapopoten mi imar na, wal pakan, zintimbotmbot mi tire kat pa matan.Zin tina ta tipombolmbol ka sua mitikiskis ka uraata. Mi tizzoyaryaarasua tana ma niam amleŋ, mi tomtompakan tibeede ka mbol kek.✡

3-4 Mi nio ta kembena. Aŋwinanaana zin wal ta tiute kat uraatatana bekena ituŋ aŋute la ta uunu miimar. Mi aŋpazal ka mbol ma iŋgeezekek, ta iŋgi aŋbeede ima bekena nuute kat ta kembei: Sua ta zin tipauteu pa na, ina ŋonoono men.✡

Aŋela iso pa pepe ki Yoan5 Indeeŋe ta king Erot imborro

lele ta zin Yuda timbotmbot pa na,patoronŋana ka tomtom ta, zaanaSakaria, ni imbotmbot. Ni imbotla lupŋana ki Abia pa uraata ki pa-toronŋana. Kusiini zaana Elisabet.Mi ni ziru un imar pa Aron. 6 Ziruwal ndeeŋeŋan pa Anutu mataana.Pai kizin ta munŋaana men, ta titotoAnutu kalŋaana mi tutu kini. Mbulukizin sa isaana som. 7 Tamen zirutipeebe sa som. Pa Elisabet, ni koposomŋana. Mi ziru tiwe kolman kek.✡

8-9 Aigule ta na, lupŋana ki Abiakadoono tila be tikam uraata suMerere kereene uunu. Mi mbulukizin ta kembei: Sombe tila, tonatikam mbulu sa be tire asiŋ ta irao beineene koroŋ kuziiniŋana isu Anutumataana. Tana tikam, mi Sakaria za-ana ipet. 10Tana ni ilela UrumMereremi ikamam uraata tana. Mi iwal biibina, timbotmbot mat mi tizuŋzuŋ.

11 Ni ikamam uraata mi molo somna, Merere aŋela kini ipetmi imendersu you muriini zilŋaana ta imbotla ki Sakaria namaana woono na.12 Sakaria ire i, to imorsop mi mo-toŋana biibi ikami. 13 Tamen aŋelaiso pini. Iso: “Sakaria, moto pepe.Suŋŋana ku, ta Merere ileŋ kek.Kusim Elisabet, ni kola ipeebe lempikin tomooto ta. Pikin tana, kozopaata zaana be Yoan. 14 Nu kolelem ndabok mi menmeenu biibipini. Mi nu itum tamen som. Tomtomboozomen komenmeen zin pini. 15Pani ko iwe biibi pa Anutu mataana.Mi ni ko irao iwin baen som, yokmbolŋana som. * Indeeŋe ta niimbot lela naana kopoono mi ila na,Bubuŋana Potomŋana ko izeebi.✡

16 Mi ni ko ikam zin Israelboozomenma titooro lelen, mi timiilimini ki Merere Anutu kizin. 17 Ni koikam ŋgar mi mburaana kembei taAnutu kwoono Ilia, mi imuuŋgu paMerere mi iurpe zaala pini. Ko itoorozin kolman ma lelen ila ki lutun bizinmini, mi ikam zin wal zorzooroŋanma tito ŋgar ambaiŋana kizin walndeeŋeŋan. Naso ikam zin tomtomma tiurpe zitun, mi tizzaMerere kizintabe imar i.”✡

18Sakaria isu to iwi aŋela. Iso: “Suaku tana, ko aŋurla be parei? Pa iŋginiamru waeŋbi amwe kolman kek.”✡

19 Aŋela ipekel kwoono maiso: “Iŋgi nio Gabriel tau. Nioaŋmendernder su Anutu kereeneuunu. Mi ni itunu ta iŋgo yo maaŋmar i, bekena aŋso sua pu miaŋkam uruunu ambaiŋana ti pu.✡

20 Mi leŋ. Sua tio ti kola iurŋonoono. Tamen nu urla som. Tanako irao so sua som, mi kwom imunmairao sua ti iur ŋonoono.”

21Sakaria imbotmamolo lela urumleleene. Tabe zin iwal tinaamima sommi tikam ŋgar boozo pini. 22 Beso

✡ 1:1-2: Ŋgo 1:1+; Ibr 2:3; 1Pe 5:1; 1Yo 1:1 ✡ 1:3-4: 2Tim 3:14; 2Pe 1:16 ✡ 1:7: Un 16:1 * 1:15:Yoan ko itombulu kizin Nasiri. Zin Nasiri na, wal ta tisombe tiwe Anutu lene kat. Tana tiŋgalseksek zitunpambulu pakan kembei yokmbolŋanawinŋanami ute ruunu pupŋana. ✡ 1:15: Nam6:1+ ✡ 1:17:Mal 3:1, 4:5+; Mt 3:3; Mk 9:12 ✡ 1:18: Un 18:11 ✡ 1:19: Dan 8:16, 9:21; Ibr 1:14

Page 96: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 1:23 93 Lukas 1:48ni iyooto ma ipet na, irao be iso suapizin mini som. Iurur namaana men.Paso, kwoono imun kek. Tabe ikamma tomtom tiso Anutu ko ikammbulusa pini lela urum leleene ma iŋgi.

23 Imbotmbot ma uraata kiniimap, tona imiili ma ila pa kar kini.24 Timbotmbot ma waenebi Elisabetkopoono. To imbot ruumu men papuulu lamata. 25 Mi iso: “Iŋgi kotomtom matan pasom yo mini som.Pa Merere mataana iŋgal yo, mi ikamuraata ti pio.”✡

Aŋela isotaaraMaria pa pepe ki Yesu.26 Elisabet puulu kini iwe lamata

mi ta, to Anutu iŋgo aŋela Gabrielma ila kar Nasaret, ta imbot lelepakaana ki Galilea na, 27mi ila ipet kimoori metet ta, zaana Maria. Mooritana, tiroogi kek pa tomtom ta, zaanaYosep. Yosep tana, ni uunu imar paking Dabit.✡

28 Tana aŋela ila ipet ki Maria, miiso pini ta kembei. Iso: “Maria, aiguleambaiŋana. Merere, ni leleene pu miikampe u biibi kat. Mi ni imbotmbotraamu.”

29Maria ileŋ sua tana na, ikam ŋgarboozo pa. Iso: “Wai, sua tiŋgi ka uunube parei?”

30Tona aŋela iso pini: “Maria, motopepe. Pa kampeŋana ki Anutu, ta iseku kek. 31Leŋ. Nu ko kopom,mi peebepikin tomooto ta. Kozo paata zaanabe Yesu.✡

32 Lutum tana ko iwe tomtom za-anaŋana, mi tipaati be Anutu korkana Lutuunu. Ni, Merere Anutu koiuri be ikam tumbuunu Dabit muriinipeeze kana.✡

33 Mi peeze kini ko irao imap nasom. Ko imboro Yakop wal kini maalok.”✡

34Tona Maria iso pa aŋela: “Iŋgi kombulu tana ipet pio be parei? Pa nioniamru tomooto sa amkeene zen.”

35 To aŋela ipekel kwoono ma iso:“Bubuŋana Potomŋana ko imar ise

ku, mi Anutu kor kana mburaana koisalakaalu. Tana pikin tabe peebi i, nani potomŋana. Mi ko tipaati be AnutuLutuunu.✡

36Mi leŋ. Nommusaana Elisabet taiwe kolmannan kek mi muŋgu tiwat-waati be kopo somŋana na, ni tominikopoono, mi iŋgi ka puulu iwe lamatami ta kek. 37 Pa Anutu, ni itat pa kosasa na som.”✡

38 To Maria iso: “Ambai, nio iŋgimbesooŋo sorok ki Merere. Sombesua ku tana iur ŋonoono pio, ina tatina.” To aŋela izemi mi ila.

Maria ilou Elisabet39 Aigule pakan ilae, to Maria

imaŋga, mi karau ma ila pa karta, ta imbot la lele abalabalŋanaki Yudea. 40 To ilela ruumu kiSakaria mi ikam aigule ambaiŋanapa Elisabet. 41 Indeeŋe Elisabet ileŋMaria kalŋaana na, pikin imuzik lelakopoono mi Bubuŋana Potomŋanaizeebe Elisabet.✡

42 To kalŋaana biibi ma iso: “OMaria, kampeŋana biibi ki Anututa isalakaalu ma lip pa moori taboozomen. Mi kampeŋana kini koimbotmbot se ki pikin tabe peebi na.43 Nio pareiŋoŋ, ta Merere tio naanaimar ma ilou yo? 44 Pa re. Indeeŋeta aŋleŋ kalŋom na, pikin ta imbotkopoŋ leleene i, imuzik raama men-meeni. 45Kampeŋana kiMerere ko iseku. Pa nu urla kembei sua ta ni iso pu,inako iur ŋonoono.”

Maria mboe kini(1Sam 2:1-10)

46-47 Tona Maria isu mi iso:“Merere, ni biibi ŋonoono ta ilip pa

koroŋ ta boozomen.Tana nio leleŋ imap ipakuri.Nio menmeen yo pa Anutu. Pa ni

ulaaŋa tio.✡48Pa niombesooŋo kini sorokŋoŋ tau.Tamen ni mataana iŋgal yo mi ipakur

yo.✡ 1:25: Un 30:23 ✡ 1:27: Mt 1:6+; Lu 2:5 ✡ 1:31: Yesa 7:14; Mt 1:21; Lu 2:21 ✡ 1:32: Mbo2:6+, 89:26+; Yesa 9:6+; Mk 5:7 ✡ 1:33: Dan 2:44, 7:14; Ibr 1:8 ✡ 1:35: Mt 1:18+; Mk 5:7, 15:39✡ 1:37: Un 18:14; Mt 19:26; Ro 4:21 ✡ 1:41: Lu 1:15 ✡ 1:46-47: Mbo 34:2+; 1Tim 2:3, 4:10

Page 97: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 1:49 94 Lukas 1:72-73Tana koozi mi ila na, tomtom

boozomen ko tizzo pa kam-peŋana ki Merere ta ise tio.✡

49 Pa ni mbura keskeezeŋana. Mizaana na, potomŋana.

Mi imbel uraata biibi kat pio.✡50 Zin tomtom ta timototo i mi

tileŋleŋ la kalŋaana na,muŋaiŋana kini imbotmbotse kizin, mi iseeŋge iseeŋgema ila.✡

51 Ni iswe mburaana mi ikam uraatabibip.

Pa zin tomtom ta tipakurkur zitun na,ni iyaŋgwiiri zin ma timbotleŋaleŋa.✡

52 Mi zin bibip ta tikamam peezena, ni itatke zin pa murinpeeze kana, mi tisu ma tiwepaŋaeŋae sorok.

Tamen zin wal sorrokŋan ta tikototozitun mi tipase pini na, niipakur zin.✡

53 Wal ta petel zin na, ni itunuikam koroŋ ambaimbaiŋanboozomen pizin, mi tikan matirao.

Mi zin ta len koroŋ boozo na, ni iserzin ma naman men mi tilalen.✡

54-55 Muŋgu ikam sua mbukŋana patumbundu bizin ta kembei: Niko imuŋai Abaraam mi zinpopoŋana kini, mi iseeŋgeiseeŋge ma ila.

Tanata mataana iŋgal zin mbesooŋokini Israel, mi imuŋai zin miiuulu zin.”✡

56 Maria imbotmbot ki Elisabet mairao puulu tel ma iŋgi, mana imiili maila kar kini mini.

Pepe ki Yoan57 Indeeŋe Elisabet ikam tomtom

na, ipeebe pikin tomooto ta. 58 Mitoŋmatiziŋ kini mi wal ta tigarau ina, tire kampeŋana biibi ta Merere

ikam pini, to zin ta boozomen ziŋanElisabet menmeen zin. 59 Aigule iwelamata mi tel pa na, zin timar betireete pikin tina. Mi tiso tipaatatamaana zaana Sakaria pini.✡

60 Tamen naana iso: “Som! Nizaana Yoan.”

61To tiso pini. Tiso: “Ina ambai. Minu um bizin mi imar na, kawatwaatapisis tana?”

62 Tana tiurur naman pa tamaanabe tire: Ko ni iur pikin zaana asiŋ.63To Sakaria iso pizinma tikam koroŋki bude imar, be ni ibeede. Besoibeede na, ibeede ta kembei: Ni za-ana Yoan. Tabe zin wal tikam ŋgarboozo. 64 To molo som mi Sakariakwoono ikam kak, miaana igolok, miipakurkur Anutu. 65 Tabe iwal biibita kar kan i motoŋana ikam zin pambulu ta ipet na. Mi tiso ka sua mairao lele abalabalŋana ta boozomenki Yudea. 66 Mi wal boozomen tatileŋ na, tikam ŋgar boozo pa ma tiso:“Wai, pikin ti, kaimer ko pareiŋana?”Pa tire kembei Anutu mburaana im-botmbot se kini.

Sakaria mboe kini67 Bubuŋana Potomŋana izeebe

pikin tamaana Sakaria, to iwe Anutukwoono, mi iso kalŋaana ta kembei:68 “Iti tapakur Merere Anutu ki Israel.Pa ni imar kek be itatke wal kini pa

pataŋana kizin.✡69 Iŋgi be ipamender lende ulaaŋa

mburaanaŋana mi ipakuri.Ulaaŋa tana ko ipet la uunu ki mbe-

sooŋo kini Dabit.✡70Mi ina ito sua ta muŋgu kat ni iswe

la kizin wal potomŋan ta tiweni kwoono na.

Pa iso ta kembei. Iso:✡71Ni ko ikamke iti pa kanda koi bizinmi wal boozomen ta tiurur koi piti

na.✡72-73 Pa muŋgu ni imbuk sua pa tum-

bundu Abaraam mi ipombol✡ 1:48: Mbo 138:6; Lu 11:27 ✡ 1:49: Mbo 71:19, 111:9, 126:2+ ✡ 1:50: Kam 20:6; Mbo 103:13-18✡ 1:51: Lu 18:9+; 1Pe 5:5 ✡ 1:52: Mbo 113:7, 147:6; Mt 23:12; Kol 2:15 ✡ 1:53: Mbo 34:10, 107:9;Lu 6:21 ✡ 1:54-55: Un 17:7; Mbo 98:3; Mika 7:20; Ro 11:28; Ga 3:16 ✡ 1:59: Un 17:12 ✡ 1:68:Mbo 72:18, 111:9; Lu 7:16 ✡ 1:69: 1Sam 2:1; Mbo 18:2, 89:17 ✡ 1:70: Ro 1:2; Tit 1:2 ✡ 1:71:Mbo 106:10

Page 98: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 1:74 95 Lukas 2:13sua tana ma imbol kat. Sua takembei:

Ni ziru ko tiparlup zinma tiwe tamen,mi imuŋaiŋai Abaraampopoŋana kini ma alok.

Mi iŋgi ni mataana iŋgalŋgal suambukŋana potomŋana tana taikam pa tumbundu bizin na,✡

74 be itatke iti la kanda koi bizin na-man.

Naso tomoto mini som, mi tembesm-beeze pini.✡

75 Mi takam mbulu ta potomŋanami ndeeŋeŋana men pa nimataana ma irao swondo.”✡

76To Sakaria iso pa lutuunu ta kem-bei:“O lutuŋ ri, nu tana ko tipaatu be

Anutu kor kana kwoono.Paso, nu ko muuŋgu pa Merere,mi urpe zaala pini.✡77 Mi ko pei ŋgar kizin wal kini pa

zaala tabe ni ireege sanaanakizin pa i.

Naso ikamke zin ma timbot ambai.✡78Pa Anutu kiti, ni leleene itaŋtaŋ piti

mi imuŋaiŋai iti.Tana ni ko ikam azuŋka kini saamba

kanama iyaara su piti, kembeita zoŋ pok ma ise.

79 Mi iur mat piti iwal ta zugutizukkaala iti mi tombot la za-ala ki meeteŋana na.

Mi ipazal pai kiti be tapa pa zaala kini.Naso itiŋan Anutu taparlup ti ma

tewe tamen, mi tombot am-bai.”✡

80 Tana pikin tana itumtum raamaBubuŋanamburaanama iwe tomtom.To ila imbotmbot su lele bilimŋanama irao imaŋga pa uraata kini ila zinIsrael matan.✡

2Pepe ki Yesu(Mt 1:18-25)

1 Indeeŋe mazwaana tana na, KaisaAugustus iur sua be wal boozomenta timbot la Rom kopo mbarmaanana, timap ma tila be tikam zan se ro.2 Iŋgi zan urŋana mataana kana taipet indeeŋe Kirinius ikamam peezepa lele pakaana ki Siria na. 3Tana iwaltimap ma tilala pa kar kizin kizin betiur zan.

4 Mi Yosep tomini, ni izem karNasaret ta imbot Galilea na, mi isalapa kar ki Dabit, zaana Betelem, taimbot Yudea na. Paso, ni uunu ipet laki Dabit.✡

5-6Tana ni ziruMaria ta tiroogi pinibe iwooli na, tila be tiur zan. Indeeŋeziru timbotmbot Betelem na, Mariakopoono iwe roŋroŋ kana be ikamtomtom. 7 Mi ipeebe pikin tomootomuŋgamuŋga, to izuki pa kawaala, miipegeeni sula koror ta imbot la mbilimurin na. Tana timbotmbot raamazin mbili. Paso, len murin toro sa betimbot pa i som.

Aŋela tipet kizin mboroŋan kizin sip-sip

8Kar zilŋaana na, mboroŋan pakantimborro sipsip kizin pambeŋ. 9Molosom na, aŋela ki Merere ipet kizin.To azuŋka ki Merere iyaara su ma iliuzin. Tabe motoŋana biibi ikam zin matisaana kat. 10 Tamen aŋela iso pizin.Iso: “Komoto pepe. Keleŋ. Nio aŋmarbe aŋso yom pa uruunu ambaiŋanatabe ikam yom ta munŋaana men mamenmeen yom biibi.✡

11 Mbeŋ ta koozi, Ulaaŋa tiom, nitipeebi isu kar ki Dabit kek. Ni Mesia,mi ni Merere tiom.✡

12 Mi koroŋ tiŋgi ko iwe kilalanpiom: Kala, to ko kere pikin ta tizukipa kawaala, mi ikenne sula koror taimbot la mbili murin na.”

13 Molo som na, iwal munŋaanamen ki kar saamba timekema tisu, mitigaaba aŋela tana ma tipakur Anutupa mboe ta kembei. Tiso:

✡ 1:72-73: Un 17:1+, 22:16+; Mbo 105:8+; Ibr 6:13+ ✡ 1:74: Ro 6:18,22; 1Yo 4:17+; Ibr 9:14 ✡ 1:75:Ep 4:24; 2Tim 1:9; Tit 2:11+; 1Pe 1:15; 2Pe 1:4 ✡ 1:76: Yesa 40:3; Mal 3:1, 4:5; Mt 3:3, 11:9 ✡ 1:77:Yer 31:34; Mt 1:21; Lu 3:3 ✡ 1:79: Yesa 9:1+; Mt 4:16; Yo 8:12; Ŋgo 26:18 ✡ 1:80: Lu 2:40,52✡ 2:4: 1Sam 16:1; Yo 7:42 ✡ 2:10: Ŋgo 13:52; Ro 15:13 ✡ 2:11: Yesa 9:6; Mt 1:16,21; Ŋgo 2:36;Yo 3:17; 1Yo 4:14

Page 99: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 2:14 96 Lukas 2:34-3514 “Tapakur Anutu ta imbot kor a. Pa

ni zaana biibi.Wal ta so ni leleene pizin, nako lelen

ndabok.Pa iŋgi sua luumuŋana * isu toono

kek.”✡15Tona zin aŋela tizem zin, mi timi-

ili ma tisala saamba mini. Mi zinmboroŋan tiparso pizin ma tiso: “Ou,tamaŋga ta buri mi tala Betelem betere koroŋ ta Merere iso piti pa na.”

16 Tana loŋa men mi tila. Mi tin-deeŋe Maria ziru Yosep, mi pikin taikenne sula koror. 17 Tila ma tire i,tona tipit mbol pa sua ta aŋela isopa pikin tana. 18 Mi zin tomtom tatileŋ sua kizin mboroŋan na, timaptimurur pa. 19 Tamen Maria ikamŋgar pa mbulu ta boozomen tana maiur se ndomoono.✡

20 Kaimer na, zin mboroŋan timiilima tila, mi tipakurkur Anutu mi ti-widit uruunu pa uraata boozomen tatileŋ mi tire na. Paso, ila itoptop katla aŋela kalŋaana tau.

Maria ziru Yosep tikam Yesu ma ilaUrum Merere be tireeti

21 Aigule lamata mi tel ilae, toreeteŋana ka nol ipet. Mi tipaatazaana be Yesu. Pisis tana, Mariakopoono zen mi aŋela iso la kini.✡

22 Timbotmbot ma irao nol tabetiurpe zitun ma tiŋgeeze mini paAnutu mataana kembei ta tutu kiMose iso na, to tikam pikin tina, mitisala pa Yerusalem be tiuri ma iweMerere lene.✡

23 Pa ka sua tibeede ila Merere tutukini pataaŋa kek ta kembei:Pikin tomooto boozomen ta muŋga-

muŋga na, bela kakam zin matiwe Merere lene.✡

24 Tana ziru tila tiur pikin ma iweMerere lene, mi tipatoron Merere pambalmbal munmun ru, bekena Maria

iŋgeeze mini pa Anutu mataana. Titotutu ta Merere iso na.✡

Mboe mi sua ki Simeon25 Tomtom ta, zaana Simeon, ni

imbotmbot Yerusalem. Ni tomtomndeeŋeŋana mi imoto Anutu miileŋleŋ la kalŋaana. Mi iururmataanapa mazwaana tabe Anutu ikam zinIsrael ma timbot ambai mini. MiBubuŋana Potomŋana imbotmbotraami.✡

26 Mi Bubuŋana Potomŋana iso ikek ta kembei: Ni ko imbotmbot miire Mesia ki Merere, mana imeete.27 Yesu naana ma tamaana tikamima tilela Urum Merere be tikampini kembei ta tutu iso na. Mi in-deeŋe tana, Bubuŋana ipaŋgutŋgu-utu Simeon ma imbotmbot lela UrumMerere leleene kek. 28 Tana ni irepikin, to ikami mi imbaraari. Miipakur Anutu ma iso:29 “O Merere, sua ta nu mbuk pa mbe-

sooŋo ku, ta iŋgi iur ŋonoonokek.

Tana sombe aŋmeete, na aŋmeete lak.Nio ko aŋma raama leleŋ am-bai.✡

30-31 Pa Ulaaŋa ta ŋgo i ma imar beikamke zin tomtom i,

ta swe i pizin tomtom ma tire i kek.Mi ituŋ aŋre kati tomini.✡32 Ni ta ko iur mat pizin wal ta Yuda

somŋan i.Mi ikam zin wal ku Israel ma zan iwe

biibi.”✡33 Yesu tamaana ziru naana tileŋ

sua ta Simeon iso pa lutun na, tikamŋgar boozo pa. 34-35 Tona Simeonipombol ziru tomini, mi iso paYesu naana Maria ta kembei: “Leŋ.Pikin taiŋgi ko iwe uunu pizin Israelboozomenma titoptop. Mi boozomenna, ni ko iwe zaala pizin be Anutu iwitzin. Pa ni ta ko iswe kat Anutu mbulukini pizin tomtom, mi ikam ma ŋgarta imbot la lelen na ipet mat. Tamen

* 2:14: Sua luumuŋana ti na, ka uunu ta kembei: Zaala tabe itiŋan Anutu taparlup ti ma tewe tamenna Yesu tau. ✡ 2:14: Yesa 57:19; Lu 19:38; Yo 14:27; Ro 5:1; Ep 2:14 ✡ 2:19: Lu 2:51 ✡ 2:21:Un 17:10; Mt 1:21,25 ✡ 2:22: Wkp 12:2+ ✡ 2:23: Kam 13:2,12 ✡ 2:24: Wkp 12:8 ✡ 2:25:Yesa 40:1 ✡ 2:29: Un 46:30; Pil 1:23 ✡ 2:30-31: Yesa 40:5, 52:10; Lu 3:6 ✡ 2:32: Yesa 42:6,49:6; Ŋgo 13:47, 26:23

Page 100: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 2:36 97 Lukas 3:2tomtom ko tikam sua boozo pini. Minu tomini ko yamaana kembei buzamataanaŋana iŋgal lelem.”✡

Merere kwoono Ana izzo Yesu ka sua36 Mi Anutu kwoono moori ta, ni

imbotmbot urum lene tomini. Nizaana Ana, mi tamaana Panuel. Uunuipet la ki Aser. Ni ra, iwe kolman-nan kek. Muŋgu ziru waene timbotirao ndaama lamata mi ru men, towaene imeete. 37 Tabe ni iwe norama imbotmbot mi iŋgi ndaama kiniirao tomto paŋ kwoono paŋ (84). Mini imbesmbeeze pa Anutu lela urumlene ikot mbeŋ ma aigule. Izemzemsom. Mi iŋgalseksek itunu pa kinikanŋana pa aigule pakan mi izuŋzuŋmen.✡

38 Indeeŋe kat ta Yosep bizin tim-botmbot urum lene na, Ana imarekizin, to ipakur Anutu mi izzo pikintana ka sua ila kizin iwal ta tiururmatan pa Anutu be ikamkeYerusalemna.✡

39 Yosep ziru Maria tikam uraataboozomen ta tutu ki Merere iso namakiŋ to, timiili ma tila pa kar kizinNasaret ta imbot Galilea na.✡

40 Mi pikin itum ma iwe kaibiŋanami ikam ŋgar ambaiŋana ki Anutumaimbol pini. Mi kampeŋana ki Anutuimbotmbot se kini.✡

Yesu naŋgaŋŋana mi ila UrumMerere

41 Ndaama ta boozomen Yesunaana ma tamaana tilala Yerusalempa lupŋana biibi ki Pasoba.✡

42 Indeeŋe Yesu ndaama kini iwelaamuru mi ru na, ni ziŋan titombulu tana mi tisala pa Yerusalem.43-44 Lupŋana imap, tona Yosep ziruMaria timaŋga be timiili pa kar kizin.Mi Yesu, ni imborene su Yerusalem.Mi tamaana ma naana tiute som. Tin-demeere ma tiso ko ni ziŋan walpakan timuuŋgu ma tila kek. Tiwwama tila mi rou na, tikir mataana. Tabe

tila ki toŋmatiziŋ kizin ma tiwi zinpini. 45 Tamen tindeeŋi som. Tanatimiili ma tila mini pa Yerusalem betiru i. 46 Tiru i ma aigule iwe tel pa i,to tindeeŋi lela UrumMerere leleene.Ni ziŋan zin wal ta tikamam sua pizintomtom i timbutultul, mi ileŋleŋ zinmi ikamamwiŋanapizin. 47Mi zinwalta tileŋ i na, kwon itaanda paŋgar kinimi pekelŋana kini.✡

48Beso tamaana ma naana tire i na,timurur. Mi naana ila ma iso pini.Iso: “Wai lutuŋ, parei ta kammbulu takembei pa niamru tomom? Kopoyamrru pu ma ambel ruŋom kek.”

49 To ni iso: “Wa, kuru yo paso?Niom kuute som? Nio bela aŋbotlela Tamaŋ urum kini mi aŋgaabi pauraata kini.”✡

50 Tamen ziru tikam ŋgar pa suakini tina som.✡

51 To ziŋan timaŋga, mi timiili matila paNasaret. Mi ni ileŋleŋ la kalŋanmen. Mi mbulu ta boozomen tanana, naana ikam ŋgar pa ma iur sendomoono.✡

52 Mi Yesu itumtum, mi ŋgar kiniizze pa koroŋ ki Anutu. Tana Anutuleleene ndabok pini. Mi zin tomtomta kembena. Lelen ndabok pini.✡

3Yoan, tomtom ki yok kamŋana(Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Yo 1:19-28)

1 Indeeŋe ta Kaisa Tiberius ika-mam peeze pa toono biibi ki Romma irao ka ndaama lamoro mata i,na Pontius Pilatus ni gabana ki lelepakaana ki Yudea, mi Erot imborrolele pakaana ki Galilea, mi toono Pilipimborro lele pakaana ki Iturea maTrakonitis, mi Lisanius imborro lelepakaana ki Abilene. 2 Mi Anas ziruKaipas ta bibip kizin patoronŋanakan.✡ Indeeŋe mazwaana tana, Yoanta Sakaria lutuununa, imbotmbot lelebilimŋana mi Anutu kalŋaana imar

✡ 2:34-35: Yesa 8:14; Mt 21:42+; Yo 19:25; Ro 9:32+; 1Kor 1:23; 2Kor 2:16; 1Pe 2:7+ ✡ 2:37: 1Tim5:5 ✡ 2:38: Yesa 52:9; Lu 1:68 ✡ 2:39: Mt 2:23 ✡ 2:40: Lu 1:80, 2:52 ✡ 2:41: Kam 23:14+✡ 2:47: Mt 7:28 ✡ 2:49: Yo 2:16 ✡ 2:50: Mk 9:32; Lu 9:45, 18:34 ✡ 2:51: Kam 20:12; Lu 2:19✡ 2:52: Lu 2:40 ✡ 3:2: Mt 26:3; Yo 18:13; Ŋgo 4:6

Page 101: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 3:3 98 Lukas 3:20kini. 3 Tana Yoan imaŋga ma iwwa palele boozomen ta timbot tigarau yokYordan na, mi izzoyaryaara sua piziniwal be titooro lelen mi tikam yok.Naso Anutu ireege sanaana kizin.✡

4Tana sua ki Anutu kwoono Yesayata tibeede se ro na, iur ŋonoono. Suata kembei:Kalŋaana ta iboboobo su lele bil-

imŋana ma iso:Kuurpe zaala pa Merere!Kapazal zaala pini.5 Lele ŋgoloblooboŋan ta boozomen

na, bela timun.Mi abal ma lele dogodogoŋan ta

boozomen na, kataara zin mararaate.

Zaala kokoogoŋan na, kapazal zin.Mi zaala sananŋan na, kuurpe ma

ambai.6 Mi tomtom ta boozomen ko tire

uraata biibi tabe Anutu ikambekena ikamke zin tomtom pai.✡

7Zin iwal biibi ta timar kini be ikamyok pizin na, ni izzo pizin ta kembei:“Niom tina sananŋoyom kat kembeimooto sananŋana lutuunu bizin! Lak,asiŋ iso yom, ta iŋgi kamar ti be kokopa Anutu kete malmalŋana kini?✡

8 Kozobe kotooro kat leleyom, sokipiyooto ka mbulu ambaimbaiŋanpakan. Mi iŋgi som. Niom kozzoAbaraampopoŋana kini ta niom. Am-bai. Mi kapase pa koroŋ tana pepe.Pa nio aŋso kat piom: Anutu, ni iraoiso pizin pat tiŋgi ma timaŋgami tiweAbaraam popoŋana kini.✡

9Mi kere. Ke boozomen ta tipiyoty-ooto ŋonon ambaimbaiŋan som na,iŋgi be nakabasi ikan zin ma tisu lenbe tisala you.”✡

10 To zin iwal tiwi i. Tiso: “Wai.Kena ko amkam parei?” 11 Tana Yoanipekel kalŋan ma iso: “Tomtom sasombe le kawaala ru, na ikam tasa patomtom ta lene som na. Mi tomtom

ta sombe ka kiniŋana, na ni ikam takembena tomini.”✡

12 Mi zin wal ta tiyyo takesŋan i,timar be tikam yok tomini. Tana tisopini ma tiso: “Mos katuunu, parei paniam ti? Ko amkam parei?”✡

13 Yoan iso pizin ma iso: “Sombekoyyo takes na, koyyo men ta irao pakin ta zin bibip tiur piom na. Koyopakan ma isala ki pepe.”✡

14Tomalmal kan pakan tomini tiwii ma tiso: “Mi niam na, ko amkamparei?” Mi ni iso pizin: “Keseezetomtom matan mi kapamoto zin mikapakaam zin be kakam kuumbu pakoroŋ kizin pepe. Kadoono ta so bibiptiom tikam piom na, leleyom ambaipa. Pa ina irao.”

15 Iwal biibi tiurur matan pa Mesiabe imar. Tana tire uraata ki Yoan mitikam ŋgar boozo ma tiso Yoan ti koMesia ma iŋgi. 16 Mi Yoan isu to isopizin iwal biibi tana ta kembei: “Nioiŋgi aŋkam yok piom. Mi tomtom tamburaana ilip kat pio, ta iŋgi be imari. Nio aŋre ituŋ kembei aŋrao pini risasom kat. Uraata sorokŋana kembeikumbu keteene ka wooro putkeŋanana, ina tomini, aŋrao aŋkam pini nasom. Mi ni ta ko ikam BubuŋanaPotomŋana raama you ma isalakaalayom.✡

17Koroŋ imbot la namaana keteenekek be ipeleele kini. Ambaimbaiŋanko izulla kiri kini mi ikam ma ilaruumu kini. Mi sananŋan ramakimusmuuzu, nako ni itun pa you tairao imap na som.”✡

18 Yoan ipombolmbol zin tomtompa sua pakan tomini, mi izzoyaryaarauruunu ambaiŋana pizin bekena tileŋmi titooro lelen. 19Kaimer to iyaambaErot ta imborro lele pakaana ki Galileana. Paso, ni iwoolo kana toono kusiiniErodias, mi ikamam mbulu sananŋanpakan tomini. 20 To Erot ikam mbulu

✡ 3:3: Ŋgo 22:16; 1Pe 3:21 ✡ 3:6: Mbo 98:2; Yesa 40:3-5, 52:10 ✡ 3:7: Mt 12:34, 23:33 ✡ 3:8:Mt 7:17+; Yo 8:33,39; Ro 2:28+; Ga 3:7 ✡ 3:9: Mt 7:19 ✡ 3:11: Mt 25:35+; 2Kor 8:14; Yems 2:15+;1Yo 3:17 ✡ 3:12: Lu 7:29 ✡ 3:13: Lu 19:8 ✡ 3:16: Mt 3:11; Yo 1:33; Ŋgo 1:5, 2:3 ✡ 3:17:Mt 13:30 ✡ 3:20: Mt 14:3+; Mk 6:17+

Page 102: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 3:21 99 Lukas 4:6-7

toro mini ma isala ki, mi izeebe Yoanlela ruumu sanaana.✡

Yesu ikam yok(Mt 3:13-17; Mk 1:9-11)

21 Indeeŋe ta zin iwal biibi tikamamyok na, Yesu tomini, ni ila ma ikamyok. Ikam yok makiŋ, mi izuŋzuŋ maimbotmbot, to saamba ikaaga,✡

22 mi Bubuŋana Potomŋana iwekembei mbalmbal, mi isu ma imbotsala ŋwaana. To tileŋ kalŋaana taimbot saamba mi isu ma isombe: “Nuna, nio lutuŋ ŋonoono. Nio leleŋambai pu, mi leleŋ pu ilip.”✡

Yesu uunu bizin ta ipet pa i(Mt 1:1-17)

23 Yesu ndaama kini iwe tomootalaamuru, mi imaŋga pa uraata kini.Zin tomtom tire i kembei ni Yoseplutuunu. Mi Yosep, ni tamaana Eli.✡

24 Eli tamaana Matat, Matattamaana Lebi, Lebi tamaana Melki,Melki tamaana Yana, Yana tamaanaYosep, 25 Yosep tamaana Matatias,Matatias tamaana Amos, Amostamaana Naum, Naum tamaana Esli,Esli tamaana Nagai, 26Nagai tamaanaMaat, Maat tamaana Matatias,Matatias tamaana Semein, Semeintamaana Yosek, Yosek tamaanaYoda, 27 Yoda tamaana Yoanan,Yoanan tamaana Resa, Resa tamaanaZerubabel, Zerubabel tamaanaSealtiel, Sealtiel tamaana Neri, 28Neritamaana Melki, Melki tamaana Adi,Adi tamaana Kosam, Kosam tamaanaElmadam, Elmadam tamaana Er,29 Er tamaana Yosua, Yosua tamaanaElieser, Elieser tamaana Yorim, Yorimtamaana Matat, Matat tamaana Lebi,30 Lebi tamaana Simeon, Simeontamaana Yuda, Yuda tamaana Yosep,Yosep tamaana Yonam, Yonamtamaana Eliakim, 31 Eliakim tamaanaMelea, Melea tamaana Mena, Menatamaana Matata, Matata tamaanaNatan, Natan tamaana Dabit, 32 Dabittamaana Yesi, Yesi tamaana Obet,Obet tamaana Boas, Boas tamaanaSalmon, Salmon tamaana Nason,✡

33 Nason tamaana Aminadap,Aminadap tamaana Admin, Admintamaana Ani, Ani tamaana Ezron,Ezron tamaana Peres, Peres tamaanaYuda,✡

34 Yuda tamaana Yakop. Yakoptamaana Isak, Isak tamaana Abaraam,Abaraam tamaana Tera, Teratamaana Naor, 35 Naor tamaanaSerug, Serug tamaana Reu, Reutamaana Peleg, Peleg tamaana Eber,Eber tamaana Sela, 36 Sela tamaanaKainan, Kainan tamaana Apaksad,Apaksad tamaana Sem, Sem tamaanaNoa, Noa tamaana Lamek, 37 LamektamaanaMetusela,Metusela tamaanaEnok, Enok tamaana Yaret. Yarettamaana Malalel, Malalel tamaanaKenan. 38 Kenan tamaana Enos, Enostamaana Set, Set tamaana Adam,Adam tamaana Anutu.✡

4Sadan itoombo Yesu(Mt 4:4-11; Mk 1:12-13)

1 Bubuŋana Potomŋana izeebeYesu, to izem yok Yordan, miBubuŋana ipaŋgutŋguuti ma ilaiwwa pa lele bilimŋana pa aiguletomtooru. 2 Mi Sadan iwedet kini miitomtoombi. Mazwaana tana, Yesuikan kini sa som, tabe petelima isaanakat.

3 Tana Sadan ipet kini mi iso: “Lak,nu sombe Anutu Lutuunu, na ur suapizin pat ti, bekena iwe kom kini makan.” 4 Tamen Yesu ipekel kwoonoma iso: “Sua imbot pataaŋa kek takembei:Kini men ko irao ikis tomtom sa ma

imbot ndabok na som.”✡5 Tona Sadan ikami ma tisala lele

ta imbot kor kat. To karau men miiso i pa lele mi toono ta boozomenma imap. 6-7 Mi iso pini ma iso: “Re.Koroŋ tau ndabokbokŋan mi zanŋanmi mburanŋan taiŋgi, nio ko aŋkamma iwe lem. Pa koroŋ ta boozomentaiŋgi imar nomoŋ kek. Tana sombeleleŋ be aŋkam pa tomtom sa, na irao

✡ 3:21: Yo 1:32 ✡ 3:22: Mbo 2:7; Yesa 42:1; Mt 17:5; Yo 1:32; Ŋgo 10:38 ✡ 3:23: Lu 4:22; Yo 6:42✡ 3:32: Rut 4:17-22 ✡ 3:33: Un 29:35 ✡ 3:38: Un 1:27 ✡ 4:4: Lo 8:3; Yesa 55:1-2

Page 103: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 4:8 100 Lukas 4:23aŋkam pini. Mi nu itum tau. Sombelek kumbum pio mi pakur yo, na ko-roŋ taiŋgi ko imap ma iwe lem.”✡

8 Tamen Yesu ipekel kwoono maiso: “Sua imbot pataaŋa kek ta kem-bei:Lek kumbum pa Merere Anutu ku mi

mbeeze pa ni itutamen.”✡9 Mi Sadan ikam Yesu ma tila

Yerusalem, mi tisala pa UrumMerereuteene, to iso lae pa Yesu ma iso:“Sombe nu Anutu Lutuunu, na mbotti mi lu u ma sula. 10-11 Pa sua imbotpataaŋa kek ta kembei:Ni ko iur sua pizin aŋela kini be tim-

boro u mi matan pu.Mi zin ko tisiibu,kokena punu se pat.”✡

12 Tamen Yesu ipekel kwoono maiso: “Tamen sua lwoono toro iso takembei:Nu irao toombo sorok Merere Anutu

ku mburaana pepe.”✡13 Tana Sadan itoombo Yesu pa za-

ala ta boozomenma som, to izemi maimbot ŋana ri.✡

Yesu imaŋga pa uraata kini isuGalilea

(Mt 4:12-17; Mk 1:14-15)14 Toomboŋana tana imap na,

Bubuŋana Potomŋana mburaanaizeebe kat Yesu. To imaŋga mi imiilima ila pa Galilea. Mi uruunu irakma irao lele. 15 Ni ikamam sua pizintomtom isu lupŋana muriini kizinkizin, mi iwal biibi ta tileŋ sua kinina, tiwidit uruunu.

ZinNasaret kan tiurla ki Yesu sommitirepiili i

(Mt 13:53-58; Mk 6:1-6)16Yesu ila kar kiniNasaret. Indeeŋe

ta ni musaanami imar na, imbotmbotkar ta tana. Mi indeeŋe aigule po-tomŋana tabe keten su pa i na, ilelalupŋana muriini. Pa mbulu kini takembeaŋana. Ni ilela, to imaŋga mi

imender la iwal biibi matan be ipaatasua.✡

17 Mi tisara ro ta sua ki Anutukwoono Yesaya imbot se na ila kini,to ipeele ma indeeŋe sua ta iso takembei. Isombe:18-19 Merere Bubuŋana mburaana ise

tio kek.Pa ni iroogo yo mi iur yo be aŋla

aŋsoyaara uruunu ambaiŋanapizin tomtom ta timbot ŋoobona.

Mi iŋgo yo be aŋso pizin wal ta timbotla kan koi bizin naman na takembei:

“Koyooto ma kala. Kosa sa ipakaalayom mini som.”

Mi zin wal ta matan pisŋan na, iŋgi bematan peere.

Mi zin wal ta tomtom tiseseezematanmi tikototo zin na, nio aŋmarbe aŋtatke zin pa pataŋanakizin.

Mi aŋmar be aŋsoyaara sua pizintomtom ta kembei: Nol tabeMerere iswe kat kampeŋanakini i, ta ipet kek.”✡

20 Yesu ipaata sua ma imap, to ilekro mi iur la ki urum tuunu. Tonambuleene su be iso ka ŋgar pizin.Tabe zin iwal ta timbot tina tikormatan pini. 21Mi ni imaŋga pa sua takembei: “Sua ta keleŋleŋ i, koozi iurŋonoono kek.”

22 Iwal biibi tileŋleŋ sua ta ni izzo pakampeŋana ki Anutu na, tiwit uruunumi tikam ŋgar boozo pa. To tisu natiparzzo pizin. Tiso: “Wai, to ti, niYosep lutuunu tau. Mi parei ta ni iraoizzo sua ta kembei?”✡

23 Tana Yesu iso pizin ta kembei:“Nio aŋute. Niom iŋgi be koso yo pasua ta gorgori tizzo na ma kosombe:‘Nu tomtom ta urpewe zin tomtompa mete kizin na, motom iŋgal beurpe itummuŋgu. Mbulu ta amleŋ nukamam su kar Kapenaum na, parei ta

✡ 4:6-7: Yo 12:31; 2Kor 4:4; 1Yo 2:15+ ✡ 4:8: Lo 6:13, 10:20 ✡ 4:10-11: Mbo 91:11+ ✡ 4:12:Lo 6:16; 1Kor 10:9 ✡ 4:13: Ibr 2:18, 4:15 ✡ 4:16: Mt 2:23 ✡ 4:18-19: Yesa 61:1+; Yo 3:34; 2Kor6:2 ✡ 4:22: Mk 1:22; Yo 6:42, 7:15 ✡ 4:23: Mk 1:21+

Page 104: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 4:24 101 Lukas 4:42kam su tiŋgi som? Pa iŋgi sa itum karku na.’ ”✡

24To Yesu iseeŋge sua kini mini maiso: “Nio aŋso kat piom: Tomtom ta soiwe Anutu kwoono, na itunu wal kiniko tiur lelen pini som.✡

25 Mbulu ta ipet muŋgu na, mo-toyom iŋgal som? Indeeŋe gorgor kiAnutu kwoono Ilia na, yaŋ isu sompa ndaama tel mi pakaana. Tanapeteele biibi ikam zin. Mi Israel nanna, noroŋa boozomen timbotmbot.✡

26 Tamen Anutu iŋgo Ilia ma ila beiuulu kizin tasa na som. Ni iŋgo i maila ki nora ta, ta imbot su kar Sarapetta imbot lele pakaana ki Sidon na.✡

27 Mi indeeŋe gorgor ki Anutukwoono Elisa tomini na, zin Israeltomtom kizin boozomen ta mbetm-beete sananŋana ikam zin. TamenElisa iurpe tomtom kizin tasa som.Iurpe Naeman itutamen ma mete ikopini. Naeman tana tomini, tomtom kilele pakaana toro zaana Siria.”✡

28 Iwal biibi ta timbotmbot lelalupŋana leleene na, tileŋ Yesu suakini, to keten ibeleu kat. 29 Tanatimaŋga mi tiziiri i pa kar, totiyaaru tataati ma tisala pa lelendomoonoŋana ta kar kizin imbotpa na. Mi tisombe tipiri i sula palele sipkatŋana. 30 Som, mi ni ipa pamazwan, mi ibeleuma imar ila lene.✡

Yesu iziiri bubuŋana sananŋana patomtom ta

(Mk 1:21-28)31Yesu imaŋga mi isula pa kar ta ki

Galilea, zaana Kapenaum. Mi indeeŋeaigule potomŋana tabe keten su pai na, ni ikamam sua pizin tomtom.32 Mi zin tileŋ sua ma kwon itaanda.Pa ni izzo katkat sua raamamburaanakembei ta tomtom ta zaana pa uraatakini.✡

33 Mi lupŋana muriini leleene na,tomtom ta imbotmbot. Ni, bubuŋanasananŋana izeebi. Tana iboobo mi

kalŋaana izalla ma iso: 34 “Aii, Yesu kiNasaret, nu sombe kam parei piam?Iŋgi mar be pambiriizi yam? Nioaŋkilaalu kek. Nu Anutu tomtom kinipotomŋana.”✡

35 Tamen Yesu iŋasaari ma iso:“Hait, mane mi yooto pini!” Tonabubuŋana sananŋana ipalkeete tom-tom tana isu iwal biibi keren uunu miiyooto pini. Mi ikam kosa sa pini som.

36 Zin iwal biibi tire mbulu tinama timurur pa Anutu mburaana. Totiparso pizin ma tiso: “Iŋgi sua tipareiŋana? Iŋgi kembei tomtom tiŋgile mburaanami zaana be iur sua pizinbubuŋana sananŋan ma tiyooto matila len.” 37 Iŋgi uunu tiŋgi tabe Yesuuruunu irakma irao lele pakaana tina.

Yesu iziiri mete pizin wal boozomen(Mt 8:14-17; Mk 1:29-34)

38ToYesu imaŋgama izem lupŋanamuriini tana, mi ilela Simon ruumukini. Mi Simon rwoono mooribi, nikuliini ibayou kat ma ikenne. Tabetitaŋroro Yesu be iuuli. 39 Tona Yesuila ma imender salakaali, mi iyaambamete tana be iyooto pini. To mooribitana, burup ma imaŋga, mi ila iurpekan kini.

40 Rou ma zoŋ isula na, zin iwaltiyyo zin tomtom kizin ta metematakiŋa ikam zin na, ma tilala kinibe iuulu zin. Mi ni iur namaanasalakaala zin tataŋa, mi iurpe zinma nin ambai lup. 41 Mi bubuŋanasananŋan tomini tiyotyooto pizintomtom, mi kalŋan izalla ta kor ama tizzo: “Nu Anutu Lutuunu tau.”Tamen ni iyaamba zin mi ipeteke zinbe tiswe i pepe. Paso, zin tiute: Ni taMesia.✡

Yesu izzoyaryaara sua pizin tomtom(Mk 1:35-39)

42 Mbeŋbeŋŋana mi Yesu imaŋgama ila pa lele ta ka tomtom somŋanai bekena itutamen imbot. Mi som. Patomtom pakan tiru i ma timar. Beso

✡ 4:24: Mt 13:57; Yo 4:44 ✡ 4:25: 1Kin 17:1, 18:1; Yems 5:17+ ✡ 4:26: 1Kin 17:8+ ✡ 4:27:2Kin 5:1+ ✡ 4:30: Yo 8:59, 10:39 ✡ 4:32: Mt 7:28+; Yo 7:46 ✡ 4:34: Mt 8:29; Mk 1:24; Yems2:19 ✡ 4:41: Mk 1:24+, 3:11+ ✡ 4:42: Mbo 5:3; Mt 14:23; Mk 6:46

Page 105: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 4:43 102 Lukas 5:17tindeeŋi na, tisombe tiruuti. Kokenaizem zin.✡

43 Tamen ni imaŋga mi iso: “Som.Nio bela aŋla ma aŋsoyaara uruunuambaiŋana pa peeze ki Anutu ila karbibip pakan tomini. Pa Anutu iŋgo yopa uraata ta kembei.”✡

44 Tana ni iwwa pa lele pakaanata zin Yuda timbotmbot pa na, miizzoyaryaara sua lela lupŋanamuriinikizin kizin.

5Yesu iboobo zin naŋgaŋmataana kan(Mt 4:18-22; Mk 1:16-20)

1Aigule ta na, Yesu imendernder supeende ki yok tatiliuŋana Genesaret.Mi zin iwal biibi timokor la kini, mitiliu i ma sik be tileŋ len sua ki Anutu.2Mi ni mataana ila na, ire wooŋgo ruta tiyaaru sala ma timbotmbot. Pakatuunu bizin tisu ma tila tiŋgurŋgu-uru pu kizin. 3 Wooŋgo ta na, kiSimon. Tana Yesu ila ma iso pini beiyaaru ma isula. To ise mi tikeltapaarima tiperae ŋana ri. Tana ni mbuleenesala wooŋgo tana, mi ikam sua piziniwal biibi.

4 Ikam sua pizin ma imap, to isolae pa Simon: “Kozo ŋgaltekeere rimi teperae liŋana, to pu tiom isula.Pa iŋga ye murin.” 5 Simon ipekelkalŋaana ma iso: “Wai mos katuunu,mbeŋi amnok amnokma som. Tameniŋgi nu so, tana ko pu isula.” ✡

6Beso timaŋgapana, pube rek. 7Totikoolo lela pa waen bizin be tikamwooŋgo toro ma tipet mi tiuulu zin.Zin timar mi tikinke zin ye pa pu matisula wooŋgo ru mabe timonmon.

8 Simon Petrus ire mbulu tana na,itop su Yesu kereene uunu mi iso:“Biibi, mbot molo pio. Pa nio tomtomsananŋoŋ.” ✡

9-10 Ni iso ta kembei paso, ziŋanwaene bizin ta timbot wooŋgo na,tire mbulu ki ye kamŋana tana ipandel kat. Tabe timurur pa Anutumburaana. Mi zin men som. Yems

mi Yoan ta Zebedi lutuunu bizin mitigabgaaba Petrus pa uraata na, zintomini timurur pa.

Tamen Yesu iso pa Petrus ma iso:“Moto pepe. Indeeŋe ta koozi ma ilana, nu ko kam zin tomtom ta kembei.”11 Tana tiyaaru wooŋgo kizin ma ti-sala peende, to tizem koroŋ kizin tamunŋaana men ma imborene lup, mitito i. ✡

Yesu iurpe tomtom ta mbetmbeetesananŋana ikami

(Mt 8:2-4; Mk 1:40-45)12 Indeeŋe Yesu imbotmbot kar

ta na, tomtom ta, ni mbetmbeetesananŋana ikam kati. Imar ma ireYesu, to itop su kereene uunu, miitaŋroro i ma iso: “O biibi, sombelelem isaana pio, na nu rao ziiri metetio ti ma kuliŋ iŋgeeze mini.”

13 Mi Yesu namaana ila ma iteegi,mi iso: “E, nio leleŋ be aŋuulu u.Kulim ambai lak.” To loŋa men mimete tana iko pini ma kuliini iŋgeezemini.

14 To Yesu ipeteke i be iso tomtomsa pa mbulu tana pepe. Mi iso pini.Iso: “La ma pamaala itum pa pa-toronŋana ka tomtom sa muŋgu. Tokam patoronŋana pa kulim ta iŋgeezena, kembei ta tutu ki Mose iso na.Naso ipombol zin patoronŋana kan betiurla tio.” ✡

15 Tamen uraata kini uruunu irakma iwe biibi ma ilala, tabe zin iwaltimekewe ma tilala kini be tileŋleŋimibe iurpewe zin pa mete kizin. 16Milwoono pakan na, ni izemzem ziniwal, mi ilala pa lele bilimŋana beizuŋzuŋ. ✡

Yesu iurpe tomtom narapeŋana ta(Mt 9:1-8; Mk 2:1-12)

17 Aigule ta na, Yesu ikamam suapizin tomtom. Mi zin tutu kan miŋgarŋan pakan ki tutu, ta ziŋan tim-botmbot. Wal tana, pakan timar pakar ta boozomen ki Galilea, pakantimar pa Yudea, mi pakan timar pa

✡ 4:43: Lu 8:1; 1Kor 9:16 ✡ 5:5: Yo 21:3+ ✡ 5:8: Yesa 6:5; 1Tim 1:15+ ✡ 5:11: Lu 5:28, 14:33;Pil 3:7+ ✡ 5:14: Wkp 14:1+; Lu 17:14 ✡ 5:16: Mt 14:23; Mk 1:35, 6:46

Page 106: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 5:18 103 Lukas 5:35Yerusalem. Mi Merere mburaana im-bot se ki Yesu, tana ni irao be iurpezin meteŋan. 18 Timbotmbot mi walpakan tisiŋ tomtom narapeŋana tama timar. Mi tirru zaala be tikami matilela ruumu mi tiuri su Yesu kereeneuunu. 19 Tamen zalan sa som. Paiwal biibi mete. Tana tikami ma tisalapa ruumu uteene, to tipetepis ruumuuteene, mi titu i ma isula ma indeeŋekat Yesu ziŋan iwal biibi keren uunu.

20 Yesu ire wal tina urlaŋana kizinimbol kat. Tana iso pa tomtom nara-peŋana tina ma iso: “Tiziŋ, sanaanaku ta aŋreege pu ma ila ne kek.” ✡

21Tabe zin tutu kanmi zin ŋgarŋanki tutu tisu mi tiparzzo pizin. Tiso:“Iŋgi so tomtom ta ipasansaana suapa Anutu i? Tomtom sa irao be ireegesanaana? Anutu itutamen ta irao.” ✡

22 Mi Yesu, ni iute ŋgar kizin kek.Tana ipekel kwon ma iso pizin. Iso:“Wai, parei ta leleyom iurur mi kaka-mam ŋgar boozo? 23-24 Sua taŋgoita imarra be aŋso? Aŋso pa tomtomtaiŋgi be aŋreege sanaana kini, somaŋso pini be burup ma imaŋga miipa? Mi leleŋ be niom kuute kat takembei: Tomtom Lutuunu, ni zaanabe ireege sanaana kizin tomtom isutoono.” Iso sua tana ma imap, toiso pa tomtom narapeŋana tana takembei: “Nio aŋso pu: Maŋga, lek miku, mi la pa ruumu ku.” ✡

25 To wal ta boozomen tikor matanpa narapeŋana tina, mi ni imaŋga mailek mi kini, mi iwidit Anutu uru-unu mi ila pa ruumu kini. 26 Mi ziniwal ta tire mos tana na, timurur paAnutu mburaana mi tipakur zaana.Mimotoŋana biibi ikam zinma tiso takembei: “Wai, mbulu ta koozi tere na,ipa ndel kat. Takam ŋgar pa ma taraosom.”

Yesu iso pa Lebi ma ito i(Mt 9:9-13; Mk 2:13-17)

27 Yesu izem kar tina, mi ila, to iretomtom ta iyyo takes ŋana i, zaanaLebi. Ni imbutultul su uraata kini

muriini. Yesu ila to iso pini. Iso:“Mar to yo!” 28 To Lebi imaŋga maizem koroŋ kini tamunŋaanamenmaimborene, mi ito Yesu. ✡

29 Kaimer to Lebi ikam kini biibipa Yesu isu ta ruumu kini a. Mi walboozo ta tiyyo takesŋan i, ziŋan zintomtom pakan timar ma ziŋan tim-botmbot mi tikanan kini. 30 Wal tutukanpakan ziŋan gaabaŋan kizin ta lenŋgar biibi pa tutu i tire mbulu tana,to timaŋgami tikam ŋunuŋŋunuŋ pa.Mi tiso pizin naŋgaŋ ki Yesu ma tiso:“Wai, parei ta niom tina kagabgaabazin wal ta tiyyo takesŋan i mi zin walsananŋan ma niomŋan kakanan mikiwinin la mbata?” ✡

31Yesu ipekel kwon ma iso: “Parei?Tomtom ta iurpewe zin meteŋan i, koila pizin wal ta nin ambaimbaiŋan?Som. Ni ilala be iuulu zin meteŋan.32 Mi nio ta kembena. Aŋmar beaŋboobo zin wal ndeeŋeŋan na som.Aŋmar be aŋboobo zin wal sananŋanbekena titooro lelen mi tizem mbulukizin sananŋana.” ✡

Wiŋana pa mbulu ki kiniŋgalsekŋana

(Mt 9:14-15; Mk 2:18-20)33 To zin tiso: “Zin naŋgaŋ ki

Yoan na, tiŋgalseksek zitun pa kinikanŋana bekena matan iŋgal Anutumi tikamam suŋŋana. Mi zin tutukan tomini, naŋgaŋ kizin tikamamta kembei. Tamen nu ku na, som.Tikanan ma tiwinin pa aigule taboozomen.”

34 Tona Yesu ipekel kwon ma iso:“Ambai. Mi ta sombe tikam kini bi-ibi pa ula popoŋana sa, mi ni ziŋantoroono bizin timbotmbot, ko kuurŋgalseki pizin pa kini kanŋana? Som.✡

35 Mi kaimer, ma sombe wal satimar mi tikam tomtom ta iwoolopopoŋana na ma izem zin, tonatoroono bizin tana ko lelen ipata mitiŋgalsek zitun pa kini kanŋana.”

✡ 5:20: Lu 7:48 ✡ 5:21: Mbo 32:5; Yesa 43:25; Mika 7:18; Lu 7:49 ✡ 5:23-24: Yo 5:8 ✡ 5:28:Lu 5:11, 14:33; Pil 3:7+ ✡ 5:30: Lu 15:1+ ✡ 5:32: Yo 3:17; 1Tim 1:15 ✡ 5:34: Yo 3:29

Page 107: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 5:36 104 Lukas 6:15Zaala muŋguŋana irao igaaba zaala

popoŋana na som(Mt 9:16-17; Mk 2:21-22)

36 Yesu iso makiŋ, mi ikam suatooroŋana taiŋgi pizin tomini:Isombe: “Lak, ko teyembut kawaalapopoŋana pakaana mi tesesekaalala ki kawaala muŋguŋana? Som.Kokena ipasaana kawaala popoŋana.Mi tomini, kawaala popoŋana tana,ko raraate pa muŋguŋana som. 37 Miyok baen popoŋana ta kembena. Kotiliŋ sula baen putuunu muŋguŋana?Inako som tomini. Kokena baenpopoŋana iti putuunu muŋguŋana,to imapaala mi baen borok su lene.To baen raama putuunu tisaana lup.38 Som. Baen popoŋana bela isulaputuunu popoŋana. ✡

39 Mi zin wal ta tiwinin baenmuŋguŋana na, lelen pa popoŋanasom. Pa ina kola tiso ta kembei: ‘E-e,kanda muŋguŋana men imar. Pa inaambai.’ ” ✡

6Yesu ta imborro aigule potomŋana(Mt 12:1-8; Mk 2:23-28)

1 Indeeŋe aigule potomŋana takizin Yuda tabe keten su pa i, na Yesuziŋan naŋgaŋ kini tiwwa pa zaala taila pa wit lene. Mi naŋgaŋ kini tiwwama tila, mi tikewe ŋonon ma tim-bulmbuulu se naman be kulin ikampokpok mi tikanan.✡

2 Mi tutu kan pakan tire zin, totiwi zin. Tiso: “Ai, iŋgi sa aigulepotomŋana tabe ketende su pa i.Kekewe wit ŋonon paso? Pa mbulu takembei na, tutu iŋgalsek pa.”✡

3 Yesu isu to ipekel kwon ma iso:“Sua ta iso pamazwaana ta king Dabitziŋan wal kini petel zin ma tiru zalanna, niom kapaata som? 4 Sua tana isota kembei: Mazwaana tana, Dabit ilelabeeze ki Anutu, mi ikam narabu po-tomŋana ta tiurur la Anutu kereeneuunu na. Narabu tana, ka ŋgalsek-iŋana. Pa tutu iso zin patoronŋana

kan men ta tirao be tikan. Mi som.Dabit ikam ma ikan, mi ikam pizinwal kini ma tikan tomini. Mi ka suasa som.”✡ 5 To Yesu iseeŋge suakini ma iso: “Aigule potomŋana tabeketende su pa i, na Tomtom Lutuunuta imborro.”✡

Yesu iurpe tomtom nama kaa-maŋana pa aigule potomŋana

(Mt 12:9-14; Mk 3:1-6)6 Indeeŋe aigule potomŋana toro

tabe keten su pa i na, Yesu ilelalupŋana muriini ta, mi ikamam suaki Anutu pizin tomtom. Mi tomtomta imbotmbot lela lupŋana tana. Ninamaana woono ikaama. 7 Mi zinŋgarŋan ki tutu ziŋan zin tutu kanpakan tireudut Yesu, beso ni iurpetomtom tina pa aigule potomŋana,tonabe iwe le uunu be tiŋgal mataanapa. 8 Tamen Yesu, ni ikam la ŋgarkizin kek. Tana iso pa tomtom namakaamaŋana tina ma isombe: “Maŋgami mender la iwal biibi matan.” To niimaŋga ma imender.

9 Mi Yesu iwi zin ma iso: “Lak.Aŋwi yom. Mbulu pareiŋana taito kat aigule potomŋana ka tutu.Takammbulu ambaiŋana, sommbulusananŋana? Tu'uulu zin tomtom,som tapasaana zin?”

10Mimataana ikam zin iwal makiŋ,to iso pa tomtom tana. Iso: “Swooronomom.” Beso iswooro namaana na,ambai. 11 Tabe zin tutu kan ketenibeleu kat mi tiparso pizin ma tiso:“Iŋgi kozo ko takam parei pini?”

Yesu ipeikat naŋgaŋ laamuru mi ruma tiwe lene

(Mt 10:1-4; Mk 3:13-19)12Mbeŋ ta na, Yesu isala abal ta be

isuŋ pa Anutu. Izuŋzuŋ ma ila berek,13 to iboobo zin naŋgaŋ kini ma timar,mi ipeikat tomtom kizin laamuru miru, mi iur zin pa uraata be tiwe leŋgoŋana. 14 Wal tina zan ta kembei:Simon (ni, Yesu ipaata zaana torobe Petrus) mi tiziini Andreas, Yemsma Yoan, Pilip, Batolomai, 15 Matai,

✡ 5:38: Ŋgo 15:1+; Ro 10:4; Ibr 8:13 ✡ 5:39: Ro 10:16 ✡ 6:1: Lo 23:25 ✡ 6:2: Kam 20:10,34:21 ✡ 6:4: Wkp 24:5+; 1Sam 21:1+ ✡ 6:5: Kol 2:16+

Page 108: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 6:16 105 Lukas 6:28Tomas, Yems ta Alpai lutuunu i, Si-mon (ni igabgaaba zin wal ta tisombetikam malmal pa Rom mi tiziiri zinna), 16 Yudas ta Yems lutuunu, miYudas Iskariot ta kaimer iur Yesu ilaka koi bizin naman.

Yesu ikam sua pizin tomtommi iurpezin meteŋan

(Mk 3:7-12)17 To Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tisula

ma timender su lele keteeneŋana.Lele tina, ina zin iwal biibi timar tim-bot. Zin wal ta titoto i na, ziŋanwal boozo kat ki Yudea, Yerusalem,mi zin sousou uunu kan ki Tiro miSidon tomini. 18 Zin timar be tileŋi,mibe iurpe zin pa mete kizin. Mi zintau bubuŋana sananŋan tipasansaanazin na, ni izirziiri bubuŋan tana pizin.19 Mi zin iwal biibi tana tiliu i ma tit-omtoombo be titeegi men tau. Paso,mburaana biibi iyotyooto pini, mi ika-mam ma tomtom boozomen nin am-bai mini.

Zin wal tabe menmeen zin(Mt 5:1-12)

20 Yesu mataana ila kizin naŋgaŋkini, mi iso ta kembei:“Niomwal ta leyom koroŋ somŋoyom

na, leleyom ambai pa kam-peŋana ki Anutu ta imbotm-bot se tiom.

Pa iŋgi kombot lela peeze ki Anutukek.✡

21 Mi niom ta koozi petel yom i,na leleyom ambai, pa kam-peŋana ki Anutu ta imbotm-bot se tiom.

Pani ko ikamkoyomkinimi karao kat.Mi niom ta koozi leleyom ipata mi

kataŋtaŋ i, na leleyom ambaipa kampeŋana ki Anutu ta im-botmbot se tiom.

Pa niom ko leleyom ambai kat mikeseeŋge.✡

22 “Mi niom ta so kototo TomtomLutuunu, mi ikam ma tomtom tiurkoi piom, mi tiziiri yom pa lupŋana

kizin, mi tipiri sua repiiliŋana piom,mi tipasaana zoyomma tire yomkem-bei wal sananŋoyom kat, na leleyomambai pa kampeŋana ki Anutu ta im-botmbot se tiom.✡

23 Leleyom ambai mi kululu yomraama menmeen yom biibi. Pakadoono tiom biibi, ta izza yomta saamba a. Kere. Mbulu tanapopoŋana som. Muŋgu tumbun bizintomini, tikamam mbulu raraate menpa Anutu kwoono bizin.✡

Zin wal tabe lelen ipata24 “Aiss, niom ta koozi leyom koroŋ

boozo ma karao kat, na ra,tembel yom kek.

Pa koroŋ tiom ambaiŋana ta kakampataaŋa kek.✡

25 Mi niom ta koozi karao kat pakoyom kini, na ra, tembel yomkek.

Pa niom ko petel yom ma kombotŋoobo.

Mi niom ta koozi leleyom ambai katmi kezeŋzeeŋge, na ra, tembelyom kek.

Pa niom ko leleyom ipata, mi kataŋma keyeryer.✡

26 “Mi niom ta wal boozomen ti-widit uruyom na, tembel yom kek. Pamuŋgu zin wal ta tipakamkaam matiso sorok be zin tiwe Anutu kwoonobizin na, tumbuyom bizin tipakurkurzin ta kembena.✡

Tuur lelende pa kanda koi bizin(Mt 5:38-48)

27 “Niom ta keleŋleŋ yo i, nio aŋsopiom ta kembei: Kuur leleyom pakoyom koi bizin, mi kakamam mbuluambaiŋanamenpizinwal ta tiurur koipiom.✡

28 Zin wal ta so tiwirri suasananŋana piom na, kuzuŋzuŋMerere be ikampe zin. Mi zin tomtomta so tikamam mbulu sananŋanapiom na, kuzuŋzuŋ pizin.✡

✡ 6:20: Mt 25:34; Yems 2:5 ✡ 6:21: Mbo 126:5+; Yesa 55:1+; Tur 7:16+ ✡ 6:22: Yo 15:19, 16:2;1Pe 4:14 ✡ 6:23: Ŋgo 5:41, 7:52; 1Tes 2:15 ✡ 6:24: Lu 16:25; Yems 5:1 ✡ 6:25: Yesa 65:13✡ 6:26: Yo 15:19; 1Yo 4:5; Yems 4:4 ✡ 6:27: Ro 12:20 ✡ 6:28: Lu 23:34; Ŋgo 7:60

Page 109: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 6:29 106 Lukas 6:4429Sombe tomtom sa ipeeze poŋom,

na pekel namaana pepe. Tooru miipeeze pakaana tomini. Mi sombetomtom sa ikam mburu ku kor kana,na kam meleebe kana ma ila pini to-mini. Ruutu pepe.✡

30 Zin tomtom ta sombe tisuŋu palen koroŋ, na kam pizin. Mi sombetomtom sa ikam koroŋ ku sa, na sopini be ipimiili pepe.✡

31Mbulu ta niom leleyombe zinwaltikam piom, na niom kupumuuŋgupizin.✡

32 “Niom sombe kuurur leleyompizin wal ta lelen piom men, na asiŋko ipakur yom? Som. Pa zin walsananŋan tikamam ta kembena to-mini. 33 Mi sombe kakampe zin walta tikampe yom men, na asiŋ koipakur yom? Som. Pa ina, zin walsananŋan tikamam ta kembena to-mini. 34Mi niom sombe kakamam ko-roŋ tiom ilala pizin tomtom ta niomkuute zin tirao be tipekel, na asiŋko ipakur yom? Som. Pa ina, zinwal sananŋan tikamam ta kembenatomini. Pa bela tiute kembei zin kotikam len pekelŋana ta ikot kat ko-roŋ kizin, tona tiyok pizin tomtom betikam koroŋ kizin. 35 Tamen niomna, kuur leleyom pa koyom koi bizin,mi kakampe zin. Kakam koroŋ pizinraama leleyom. Mi kuur motoyompa leyom pekelŋana sa pepe. Nasokakam mbulu ki Tomoyom Anutu korkana, mi ni ikam leyomkadoono biibi.Pa zin wal sananŋan mi zin wal tamatan mbeleele pa kampeŋana kinina, ni ikampewe zin men.✡

36 Tana leleyom izanzaana pizintomtom, mi ku'uluulu zin kembei To-moyom Anutu ikamam.

Tere waende bizin kembei walsananŋan pepe

(Mt 7:1-6)37 “Kere waeyom bizinmi loŋa koso

zin sananŋan pepe. Kokena Anutu ire

yom tomini kembei wal sananŋoyom.Mi kaŋgal waeyom bizin matan pepe.Kokena niom tomini, Anutu iŋgalmo-toyom. Tana kumuŋai waeyom bizin,mi kezemŋgar pa sanaana kizin. NasoAnutu imuŋai yom tomini mi ireegesanaana tiom.✡

38 “Ku'uluulu zin tomtom. Nasokendeeŋe leyom ulaaŋa pakan to-mini. Pa mbulu mi koroŋ ambaim-baiŋan ta so kakam pizin tomtom,inako kere ka pekelŋana ta ilipma ilipkat. Pa mbulu mi koroŋ ta so kakampizin tomtom, ta ko imiili piom.”✡

39 Yesu ikam sua tooroŋana taiŋgipizin tomini. Iso: “Parei? Sombetomtom mata pisŋana tasa imuuŋgumi iso waene toro ta mata pisŋana ipa zaala, ko ziru titop sula naala som?Som. Ko titop.✡

40 Mi naŋgaŋ ta buri ikamam ŋgari, ko irao be ilip pa kolman ta ipautei? Som. Tamen naŋgaŋ tana, sombeikam kat ŋgar, inako iwe kembei takolman ta ipaute i na.✡

41-42 “Re. Ke pakaana biibi ta imbotla motom na, yamaana som? Kenaparei ta loŋa kwom la pa ke tipiini rita imbot la toŋmatiziŋ kumataanana,mi su ma so pini: ‘A barau, ke tipiiniri ta imbot la motom na, nio aŋsombeaŋuulu u mi aŋpai ma isu lene.’ Inanu kam pakaamŋana! Pai nu ku tabiibi na ma isu muŋgu. Naso re kattipiini ta imbot la toŋmatiziŋ ku tanamataana na, mi irao pai ma isu lene.✡

Ke ŋonoono ta iswe ke pareiŋana(Mt 7:16-18, 12:33-35)

43 “Ke ambaiŋana ko irao ipiy-ooto ŋonoono sananŋana sa na som.Mi ke sananŋana ta kembena. Koirao ipiyooto ŋonoono ambaiŋana sana som. 44 Tana iti tere la pa keŋonoono, tona tikilaala. Ke am-baiŋana, som sananŋana. Parei,ko worwooro matanmatanŋana ipiy-ooto kanda ŋonoono ambaiŋana sa

✡ 6:29: 1Kor 6:7 ✡ 6:30: Lo 15:7+; 1Yo 3:17 ✡ 6:31: Mt 7:12 ✡ 6:35: Ro 5:8 ✡ 6:37:Mt 6:14; Ro 2:1; Yems 2:13 ✡ 6:38: Tut 19:17; Mk 4:24; Ga 6:7+ ✡ 6:39: Mt 15:14 ✡ 6:40: Mt10:24+; Yo 13:16, 15:20 ✡ 6:41-42: Ro 2:1+

Page 110: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 6:45 107 Lukas 7:14be teke? Som. 45 Ina raraatemen pizin tomtom. Wal ambaim-baiŋan na, tipiyotyooto mbulu am-baimbaiŋan ta imbotmbot la lelenna. Mi wal sananŋan na, tipiyotyootombulu sananŋan ta imbotmbot la le-len na. Pa ŋgar ta lelende bok pa, taiwedet pa kwondo.

Tomtom ru tipo ruumu(Mt 7:24-27)

46 “Parei ta niom kawatwaata yo beMerere, Merere, tamen kototo sua tiosom?✡

47Tomtom ta so imar tio mi ileŋleŋla sua tio mi itoto na, tomtom tina, nipareiŋana? Ko aŋso yom pini.✡

48 Ni kembei tomtom ta iso iporuumu, mi ikel kitiimbi muriini maisula kat ta raŋ na. Beso yaŋ mosooloisu ma wo ipet mi itok ruumu tana,na irao imuzu na som. Paso, tom-tom tana, ni ipo ruumu mbolŋanakat. 49 Tamen tomtom ta ni ileŋleŋsorok kalŋoŋ, mi itoto som, ni kembeitomtom ta ipo ruumu pa ke kaskas,mi iur sorok su toono. Tabe indeeŋeyaŋ biibi ma wo ipet, to loŋa menmi ruumu tana borok su lene, mi kamburu ta boozomen porokporok maimap.”

7Yesu iurpe mbesooŋo ta ki biibi kizin

malmal kan(Mt 8:5-13)

1 Yesu ikam sua tana pizin tom-tom ma imap, to imaŋga ma ila pakar Kapenaum. 2 Mi tomtom ta kiRom, ta imborro zin wal malmal kantomto lamata na, ni imbotmbot. Mini le mbesooŋo ambaiŋana ta, ta nileleene pini ilip. Mimbesooŋo tina, nimete biibi ikami mabe imeete. 3 Tanaindeeŋe biibi tana ileŋ Yesu uruunu,tona iŋgo zin kolman pakan kizinYuda ma tila be tiso pa Yesu ma imarbe iurpe mbesooŋo kini ma niini am-bai. 4Tana timar ki Yesu, mi titaŋroroi ma tiso: “Ou, ko irao be mar miuulu tomtom tiŋga. Pa ni tomtom

ambaiŋana. 5 Ni iur kat leleene pitiYuda, mi ipo leyam lupŋana muriinita.”

6 To ziŋan Yesu timaŋga ma tila.Tigarau ruumu, mi biibi kizin malmalkan iŋgo wal kini pakan ma tila tisopa Yesu. Tisombe: “Merere, biibitiam iso pu ta kembei. Iso: ‘Mbuuluitum pa pai pepe. Pa nio tomtomambaiŋoŋ som. Tana leleŋ be nu marruumu tio pepe. 7Uunu tiŋgi tabe re,ituŋ irao aŋma som. Mi nio aŋurlata kembei: Nu sombe ur sua men, nambesooŋo tio ko niini ndabok. 8 Panio aŋute pa ituŋ. Nio ti aŋbot lazin bibip pakan kopon mbarman. Mizin malmal kan pakan timbot la niokopoŋ mbarmaana. Tana sombe aŋsopa tiŋgi ma aŋso: ‘La!’ nako ila. Misombe aŋso pa tiŋga: ‘Mar!’ nakoimar. Mi sombe aŋso pa mbesooŋotio: ‘Kam ta kembei.’ nako ikam.’ ”

9Yesu ileŋ sua kizin tanana, imururpa. To itoori mi iso pizin iwal tatitoto i na. Iso: “Nio aŋso kat piom.Nio aŋdeeŋe tomtom sa ki Israel taurlaŋana kini imbol kembeiwal taiŋgibiibi kizin na som.”✡

10Tona zinwal ta biibi tana iŋgo zinma tila na, timiili ma timar ruumu.Tipet ruumu na, tire mbesooŋo ki bi-ibi tau, ni niini ambai ma imbotmbot.

Yesu ipei nora ta lutuunuma imaŋgamini

11 Aigule toro na, Yesu imaŋga maila pa kar Nain. Mi zin naŋgaŋ kiniziŋan zin iwal biibi tito i ma tila.12Tilama tigarau zaala kwoono ki kar,to tire wal pakan tisiŋ uri ta ma tizemkar mi timar. Tomtom meeteŋanatana, ina ra, nora lutuunu ta ituta-menŋana. Tabe iwal biibi ki kar tina,tigaabi mi ziŋan tipa ma timar.

13 Merere ire nora tana ma leleeneisaana pini. To iso lae pini. Iso: “Abarau, taŋ pepe!” 14 Mi ipa ma ilama iteege ke poŋana ta uri imbot salana, to zin tomtom ta tisiŋi na tuŋ matimbotmbot. Mi Yesu iso: “Naŋgaŋ,nio aŋso pu: Maŋga!”✡

✡ 6:46: Yems 2:26 ✡ 6:47: Ro 2:13; Yems 1:22 ✡ 7:9: Mt 15:28 ✡ 7:14: Lu 8:54; Ŋgo 9:40

Page 111: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 7:15 108 Lukas 7:3315 To tomtom meeteŋana tana bu-

rup ma imaŋga, mi imbutul mi izzosua. To Yesu ikami mi iuri ila kinaana.✡

16 Tabe motoŋana biibi ikam ziniwal, mi tiwit Anutu uruunu matiso: “Wai, iŋgi ko Anutu kwoonozaanaŋana ta imbotmbot mazwandai. Iŋgi Anutu mataana iŋgal iti walkini mi iuulu iti kek.”✡

17 Tana Yesu uruunu irak ma iraotoono ta boozomen kizin Yuda mi karzilŋanzilŋan tomini.

Yoan iŋgo naŋgaŋ kinima tila ki Yesu(Mt 11:2-19)

18 Yoan naŋgaŋ kini tila ma tisoYoan pambulu boozomen ta Yesu ika-mam na. Tabe Yoan iboobo naŋgaŋkini ru, 19mi iŋgo zinma tila kiMererebe tiwi i ta kembei: “Ulaaŋa tabe imari, ina nu tau? Som amsa tomtom torosa?”

20Tana ziru tila ma tipet ki Yesu, totiso: “Yoan ta yok kamŋana tomtomna, iŋgo yam ma amar be amwi u:Ulaaŋa tabe imar i, nu tau? Som amsatomtom toro sa?”✡

21 Indeeŋe mazwaana tana Yesu,ni iurpewe zin tomtom boozomen tamete matakiŋa ikam zin na. Mi izirzi-iri bubuŋana sananŋan, mi iurpewetomtom boozomen ta matan pisŋanna, ma tire lele mini. 22 TanaYesu ipekel wiŋana kizin ma isombe:“Uraata ta kerre mi sua ta keleŋleŋ i,kimiili ma kala, to koso Yoan pa. Kosopini: Matan pisŋan tire lele, mi nara-peŋan tipa, kulinmbetmbeeteŋan na,kulin iŋgeeze mini, talŋan munŋantileŋ sua, meeteŋan timaŋga, mi uru-unu ambaiŋana ilala pizin wal ta tim-bot ŋoobo na. 23 Mi tomtom ta soleleene iwe ru pio som, mi ikiskisurlaŋana kini, nako menmeeni pakampeŋana ki Anutu tabe ise kini i.”✡

24-25 Yoan ŋgoŋana kini timiili matila, to Yesu iso pizin iwal biibi paYoan. Iso: “Indeeŋe ta niom kalalele bilimŋana be kere Yoan na, koso

ko kere sokorei? Me wiini ta miiriipamirri i? Som tomtom sa ta iru pamburu ambaimbaiŋan? Ina som! Pazin wal ta tirru pa mburu ambaim-baiŋan ta kadon bibip i, mi zin mbiouunu na, zin timbotmbot ruumu kizinking. Mi irao tizem murin ambaim-baiŋan tana na som. 26 Lak! Kenakala be kere sokorei? Anutu kwoonosa, na? Mi keleŋ. Nio aŋso kat piom:Yoan tina, ni zaana ruk ten ŋana paAnutu kwoono bizin ta boozomen.27 Ina ni ta tibeede ka sua pataaŋa kekta kembei:‘Re. Nio ko aŋgo tomtom tasa be iwe

kwoŋ.Mi ni ko imuuŋgumi iurpe zaala pu.’✡

28 Nio aŋso kat piom. Walboozomen ta nan bizin tipeebe zinsu toono ti na, tasa zaana biibi mailip pa Yoan na som. Tamen tomtomsorokŋana sa, isombe ikilaala katpeeze ki Anutu mi imbot lela, na niilip pa Yoan.”

29Tomtom tamunŋaanamen ziŋanzin wal ta tiyyo takesŋan i, tileŋ suatana na, tikam ŋgar pa mi tiso: “OAnutu, mbulu kini, ina indeeŋemen.”Pa zin tiurla sua ki Yoan mi tikam yokkek.✡

30 Tamen zin tutu kan mi zinŋgarŋan ki tutu na, titit uraata taAnutu isombe ikam pizin. Pa tiurlasua ki Yoan som, tana tikam yoksom.✡

31Yesu ikam sua tooroŋana ma iso:“Iŋgi ko aŋso parei pizin wal ta koozitimbotmbot i? Wal ti pareiŋan? 32Zinkembei pikin ta timbutultul isu karketeene, mi tiboboobo la pa waenbizin ma tiso:‘Niam amse kombom piom,mi niom karak som.Mi ambo lelaŋ,mi niom kataŋ som.’

33 “Pa Yoan, ta yok kamŋana katomtom na, ni imar na iwinin baensommi igabgaaba zin tomtom pa kini

✡ 7:15: 1Kin 17:17+; 2Kin 4:32+ ✡ 7:16: Lu 1:68,76, 24:19; Yo 4:19 ✡ 7:20: Mal 3:1 ✡ 7:23:Yesa 29:18+, 35:5+, 61:1; Lu 4:18 ✡ 7:27: Mal 3:1; Mk 1:2 ✡ 7:29: Lu 3:12 ✡ 7:30: Mt 21:32

Page 112: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 7:34 109 Lukas 8:2biibi kanŋana som. Mi niom leleyompini som, mi kosombe ni bubuŋanasananŋana izeebi. 34 To TomtomLutuunu imar mi ikanan ma iwinin.Tamen niom leleyom pini som to-mini, mi kosombe: ‘Iŋgi to tau iga-bgaaba zin wal sananŋan mi zin tautiyyo takesŋan i, mi ziŋan timbel kinikanŋana mi baen winŋana’.✡

35 Tamen Anutu ŋgar kini, ina biibimi indeeŋe men. Tana zin tomtom tatitoto ŋgar ki Anutu na, zin tikilaalakembei ŋgar tana, ina indeeŋe men.”

Mbulu ta tomtom tutu kana ta mimoori sananŋana ta tikam pa Yesu

36 Zin tutu kan, tomtom kizin ta,zaana Simon, iso pa Yesu be ila ruumukini ma ziŋan tikan kini. Yesu ila maziŋan mbulen su pa kini kanŋana.✡

37 Moori ta ki kar tana, ni moorisananŋana. Ileŋ kembei Yesu im-botmbot la ruumu ki tomtom tanapa kini kanŋana, to ikam ŋgere kuzi-iniŋana mi ila. 38 Ila to mbuleeneisu ta Yesu kumbuunu uunu, mi itaŋ-taŋ ma mata luluunu itoptop se Yesukumbuunu. Mana imus pa ute ruunu,mi imbeŋbeeŋe pini. To isu na, iliŋŋgere kuziiniŋana ise Yesu kumbu-unu.

39 Ruumu katuunu ta iboobo Yesuma ila na, ni ire mbulu tina, to iso paitunu. Iso: “Wai, sombe tomtom tiŋgi,ni Anutu kwoono ŋonoono, so ikilaalamoori ta itekteegi na kek. Pa ni samoori sananŋana na.” 40 Yesu isu miiso: “Simon, nio leŋ sua ri tabe aŋsopu.”

Simon iso: “Mos katuunu, so lak!”41 To Yesu iso: “Tomtom ru tila ki

tomtom ta, mi tikam mbun la kini.Ta ikam pius tomtooru laamuru, toroikam pius lamata. 42 Tamen kaimerziru len pat sa be tikot som. Totomtom tana imuŋai zin, mi iyembutmbun kizin ma imborene. Lak, wal rutana, iŋgoi ko leleene pa tomtom tanailip?”

43 Simon iso: “Inako tomtom taikam mbun biibi mi koroŋ katuunuimuŋai i na.” Mi Yesu iso: “Ambai, nuso kat.”

44To itoori ma kereene ila ki mooritau, mi iso pa Simon: “Lak, nu so pio,ta aŋmar ruumu ku ti. Tamen nu kamleŋ yok sa be aŋguuru kumbuŋ? Som.Mi remoori ti. Ni iŋguuru kumbuŋ pamata luluunumi imus pa ute ruunu.✡

45Mi nu mbeŋbeeŋe pio som. Mi nina, imbeli. Pa indeeŋe ta aŋle aŋbotti na, ni imbeŋbeeŋe pa kumbuŋ miinoknok men i. 46 Mi nu liŋ ŋgererisa isala uteŋ som. Tamen ni na, iliŋŋgere kuziiniŋana ise kumbuŋ.✡

47 “Tana nio aŋso pu. Ŋonoono,moori ti sanaana kini biibi. Tamensanaana kini ta boozomen, nioaŋreege ma imap lup. Tanata ni iurkat leleene pio. Mi ni ta indemeerema isombe le sanaana musaari, inakoiur kat leleene pio som.”✡

48 To Yesu iso pa moori tana:“Sanaana ku ta boozomen, nioaŋreege kek.”✡

49 Tabe wal ta ziŋan tikanan na,tikam ŋgar boozo ma tiso: “To ti,ni asiŋ ta iso ni irao be ireegesanaana?”✡

50Mi Yesu iso pa moori: “Urlaŋanaku ta ikamke u kek. La raama lelemambai.”✡

8Zin moori ta tigabgaaba Yesu bizin

ma ziŋan tiwwa1 Kaimer mana, Yesu imaŋga pa

pai mini. Ila kar ta, ikam uruunuambaiŋana pizin pa peeze ki Anutumakiŋ, to ila kar toro. Ta kembei miiwwa pa kar bibip mi kar munmunta boozomen, mi izzo zin pa uruunuambaiŋana. Mi naŋgaŋ kini laamurumi ru, 2 ziŋan zinmoori pakan ta Yesuiziiri bubuŋana sananŋanmimetemaiko pizin na, tigabgaabi ma ziŋan tila.Zin moori tana zan ta kembei: Mariaki Magdala (ni ta Yesu iziiri bubuŋana

✡ 7:34: Lu 5:29+, 15:1+ ✡ 7:36: Lu 11:37 ✡ 7:44: Un 18:4 ✡ 7:46: Mbo 23:5 ✡ 7:47:Mbo 32:1 ✡ 7:48: Mt 9:2; Mk 2:5+; Lu 5:20+ ✡ 7:49: Mt 9:3; Mk 2:7 ✡ 7:50: Mt 9:22; Mk 10:52;Lu 17:19, 18:42

Page 113: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 8:3 110 Lukas 8:18sananŋan lamata mi ru ma tiko pinina), 3 Yoana ta kusiini Kuza na (Kuzatana, ni iuluulu Erot pa uraata pakan),to Susana, mi zin pakan tomini. Zinmoori tana ra, tiuluulu Yesu ziŋannaŋgaŋ kini pa kan kini ma len koroŋpakan.✡

Sua tooroŋana pa kini iweniwentiyaaraŋana

(Mt 13:1-9; Mk 4:1-9)4 Mazwaana ta, iwal biibi kizin

karkari timarmar ki Yesu be tileŋ sua.Mi ni ikam sua tooroŋana taiŋgi pizin.Isombe:

5 “Lwoono ta na, tomtom ta, niikam kini iweniwen mi ila mokleenekini be itiyaara. Itiyaryaara ma ila na,pakan titoptop su zaala keteene matomtom tipadagdaaga, mi man timarma tire su pa, to tiŋa kan ma tila.6 Mi pakan titoptop su toono ta raŋbiibi imbot meleebe na. Tabe tindomma tise ma timetmeete. Pa toonokerekereŋana mi ka yok somŋana.7 Mi pakan na, titoptop su lele taworwooro matanmatanŋan tindom-dom pa i. Beso worwooro tindomna, tikaukau kini tana ma isaana kat.8 Mi pakan na, titoptop su toono am-baiŋana. Tana titum ma tise mi tipiy-ooto ŋonon boozo kat kembei tomtolamataŋa.”

Yesu ikam sua tooroŋana tanamakiŋ, to kalŋaana biibi ma isombe:“Niom so talŋoyom, na keleŋ sua timi kakam ŋgar pa.”

9 To naŋgaŋ kini tiwi i pa suatooroŋana tiŋgi uunu.

Uunu ta Yesu ikamam sua ila suatooroŋan

(Mt 13:10-17; Mk 4:10-12)10Mi Yesu iso: “Peeze ki Anutu na,

ka uunu turkeŋana. Mi iŋgi Anutuisombe ipeeze ŋgar tana ma imbotmat piom. Mi zin pakan na, tileŋleŋsua kini la sua tooroŋana men. TabeMatan irre, mi tikilaala som.Mi talŋan ileŋleŋ, tamen tikam kat

ŋgar pa ka uunu som.✡

Yesu ipeeze sua ta ni itooro pa kiniiweniwen tiyaaraŋana

(Mt 13:18-23; Mk 4:13-20)11 “Mi sua tooroŋana tiŋgi, ina ka

uunu ta kembei: Kini iweniwen, inaAnutu sua kini.✡

12Mi iweniwen ta titoptop su zaalaketeene na, ina ise kizin wal ta tileŋsua. To Sadan loŋa imar mi itatke suata imbot la lelen na. Kokena tiurla,to Anutu ikamke zin. 13 Mi pakan tatitoptop su toono ta raŋ biibi imbotmeleebe na, ina ise kizin wal ta tileŋsua ki Anutu, mi nin se mi menmeenzin pa. Tamen sua tina isula katlelen som. Tana tiurla pa mazwaanarimen, mi sombe toomboŋana sa in-deeŋe zin, to karau men mi tizemurlaŋana kizin. 14Mi kini iweniwen tatitoptop su lele ta worwooro matan-matanŋan tindomdom pa i, ina ise kizinwal ta tileŋ sua ki Anutu,mi tamentikam ŋgar biibi mete pa pataŋanata izze kizin i, mi koroŋ matakiŋaki toono ipalpaala matan. Tabe ko-roŋ soroksorok tina ikaukau zin, maurlaŋana kizin ipiyooto ŋonoono am-baiŋana sa som.✡

15Mi iweniwen ta titoptop su toonoambaiŋana, ina zin tomtom ta lelenŋgeezeŋan. Tana tileŋ sua ki Anutu,mi tiur kat lelen pa, tikiskis ma im-bol pizin, mi timender mbolŋana, mitipiyooto ka ŋonoono.”✡

Sua tooroŋana pa lam(Mk 4:21-25)

16 Yesu iseeŋge sua kini ma iso:“Parei, sombe tutun lam sa, ko tuku-tunkaala pa kuuru, som tuur lelambalia kopo mbarmaana? Som. Itituurur se kor. Naso iur mat pizintomtom ta tile ruumu na.✡

17 Pa koroŋ zukŋan ta boozomen,inako kaimer tipeeze ma borok su.Mi koroŋ turkeŋan ta boozomen, kotiswe ma timbot mat lup.✡

18 Tana kuŋgun talŋoyom kat mikakam ŋgar pa sua ta keleŋleŋ i. Paso,tomtom ta sombe ikam ŋgar pa sua

✡ 8:3: Mt 27:55 ✡ 8:10: Yesa 6:9+; Ŋgo 28:26; Ro 11:8 ✡ 8:11: 1Pe 1:23 ✡ 8:14: 1Tim 6:9-17;2Tim 4:10 ✡ 8:15: Ibr 10:36; Yems 1:25 ✡ 8:16: Mt 5:15; Lu 11:33 ✡ 8:17: Mt 10:26; Lu 12:2

Page 114: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 8:19 111 Lukas 8:35ki Anutu mi ikam ka uraata, nakoAnutu ikam le ŋgar pakan ma isala ki.Tamen tomtom ta sombe indemeeresorok kembei ni irao pa sua ki Anutu,mi ikam ka uraata som, ina ŋgar kinimusaari tina, Anutu kola itatke pini,mi ni imbot sorok.”✡

Yesu naana mi toŋmatiziŋ kini(Mt 12:46-50; Mk 3:31-35)

19 Indeeŋe tana, Yesu naana mitiziini bizin timar mi tisombe tire i.Tamen iwal biibi mete. 20 Tabe walpakan tila, to tisotaari. Tiso: “Ai, nomma tizimbizin ta timenderndermat a,mi lelen be tire u.”

21 Yesu ipekel kwon ma iso: “Nionaŋgoŋ bizin mi tiziŋ bizin, ina zinwal tiŋgi ta tileŋleŋ Anutu sua kini mititoto ka mbulu.”✡

Yesu ipunmeete miiri ma duubu(Mt 8:23-27; Mk 4:35-41)

22 Aigule ta na, Yesu isu to iso panaŋgaŋ kini. Iso: “Ouo, tamaŋgami takam wooŋgo mi talae mbaaga.”Tana baram sala wooŋgo ta, mi tipetma tila. 23 Tiyaara ma tila, mi Yesumata ŋenŋeene. Tabe isu ma ikeene.Tilala mi molo som na, miiri ipol. Toipei duubu ma lele isaana kat. Mitai borokborok sula wooŋgo leleenemabe timon.

24 Tabe naŋgaŋ kini tila ma tipaiYesu. Tiso: “Wai biibi, iŋgi be tusulalende i.” To Yesu imaŋga, mi iŋasaarala pa miiri ma duubu. To taun isu.25Mi Yesu isu to iso pizin naŋgaŋ kini.Iso: “Parei ta niom loŋa mi kezemurlaŋana tiom?”

Mi naŋgaŋ kini, motoŋana biibiikam zin mi tikam ŋgar boozo. Totiparwwi zin ma tiso: “Wai, tomtomtiŋgi, ni pareiŋana, ta iur sua, mimiiri ma duubu tomini tileŋleŋ lakalŋaana.”✡

Yesu iziiri bubuŋana sananŋana patomtom ta

(Mt 8:28-34; Mk 5:1-20)26 Tona le isala mini, mi tiyaara ma

tila tipet lele pakaana ki Gerasa, ta

imbot la tai Galilea pakaana mbaagana. 27 Tila ma sor lela, to Yesu ilu isu peende ma ila. To tomtom ta kikar tana ikoŋuru i ma imar. Tomtomtana, ni bubuŋana sananŋan tizeebita muŋgu kek mi imar. Ni irru pamburu som, mi imbotmbot la ruumusom. Mi muriini na, raŋ sumbun-sumbun ta tiurur zin wal meeteŋantilelala na.

28-29 Ire Yesu, to iyak mi ila itop suYesu kereene uunu. Tona Yesu iur suapa bubuŋana tana be iyooto pini. Mini kalŋaana izalla ma iso: “Aii, Yesu,Anutu kor kana Lutuunu, iŋgi ko kamparei pio? Nio aŋtaŋroro u. Seezemotoŋ pepe.” Tomtom tana, gor-gori ta sombe bubuŋana sananŋanaimaŋga pini, to tomtom tiwwo kum-buunu ma namaana pa re mi sen betikisi ma iur niini. Tamen ni inin ko-roŋ tana som. Iyatutut ma tizzu len,mi bubuŋana sananŋana ipirie i maikowo ma ila ne pa lele bilimŋana.✡

30 To Yesu iwi i. Iso: “Ai, nu zomasiŋ?” Ni ipekel ma iso: “Nio zoŋLegion. Pa iŋgi niam iwal kat.” Ni isota kembei paso, bubuŋana sananŋanta tiloondo pini na, wal sorok som.31 To titaŋroro Yesu be iziiri zin matila timbot sula naala ta usomŋana ipepe.✡

32 Lele tina na, ŋge uunu biibi katta tikanan sala abal zilŋaana ma tim-botmbot. Tana bubuŋana sananŋantina titaŋroroYesube iyokpizin,mibetila tiru pizin ŋge. 33Ni iyok pizin, totiyooto pa tomtom tana, mi tila matiru pizin ŋge. To ŋge tana tiparkam-toto zin ma tila pa yok tatiliuŋanakezeene, to tizirir pa dogo ma tisula,mi tiwin katkat yok ma timetmeetelup.

34Zinwal ta timborro ŋgeŋan i, tirembulu tina, to tiko ma tila mi tizzouruunu pizin tomtom ta boozomenma irao kar ma ila. 35 Tabe tomtomtimeke ma timar be tire kat mbulu taipet na. Tipet ki Yesu na, tire tomtomta bubuŋana sananŋan tiko pini na,

✡ 8:18: Mt 13:12, 25:29 ✡ 8:21: Yo 15:14+; Ro 8:29; Ibr 2:11+ ✡ 8:25: Mbo 65:7, 89:9, 107:29✡ 8:28-29: Mt 25:41; Yems 2:19 ✡ 8:31: Tur 9:2

Page 115: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 8:36 112 Lukas 9:1

ŋgar kini ambai mini, mi izeebi pamburu, mi imbutultul su Yesu kum-buunu uunu ma imbotmbot. Wal tinatire i na, motoŋana ikam zin. 36To zinwal ta timbotmbot mi tire kat mbulutanapamatanna, tipitmbol pa uraatata Yesu ikam pa tomtom tana ma iwaltileŋ. 37 To zin tomtom ki lele tana,motoŋana biibi kat ikam zin lup. Tanatimaŋmaŋ Yesu be izem zin mi ila ne.TanaYesu ziŋannaŋgaŋkini tisulamatise wooŋgo be timiili ma tila.

38Som,mi tomtom ta zin bubuŋanasananŋan tiko pini na, imar to ikambiluuŋu be ziŋan Yesu tila. TamenYesu iyok pini som, mi iso pini takembei. Iso: 39 “Som. Miili ma la karku, mi so zin pa uraata biibi ta Anutuikam pu na.” Tana ni imiili ma ila,mi izzo uraata ta Yesu ikam pini na,uruunu ma irao kar.

Yesu iurpe moori ta, mi ipei Yairuslutuunu moori ma imaŋga mini

(Mt 9:18-26; Mk 5:21-43)40 Zin iwal biibi tire Yesu imiili, to

menmeen zin biibi mi tikami. Pa tizzai tau. 41 Mi molo som na, tomtomta imborro lupŋana muriini na, za-ana Yairus, ni imar ma itop su Yesukumbuunu uunu, mi itaŋroro i be zirutila ruumu kini. 42 Pa lutuunu mooriikamam be imeete. Lutuunu mooritana, ni itutamenŋana, mi ndaamakini irao kembei laamuru mi ru.

Yesu iwwa ma ila, mi iwal biibitikuuti mi tiparzalla pizin ma ziŋantila. 43 Tiwwa ma tila mi tindeeŋemoori ta. Ni mete kizin moori ikisipa ndaama laamuru mi ru kek, mitomtom sa irao be iuuli i na som.44 Tana ni itokelkeele Yesu ma ila, miiteege lae pa mburu kini kwopiriini.To loŋa men mi mete kini imap.

45To Yesu iwi zin. “Wai, asiŋ iteegeyo?” Mi zin tiso: “E-e, niam som.” ToPetrus isu ma iso: “Mos katuunu, inatomtom sa ko isala puma iŋgi. Pa iŋgiiti iwal biibi.”

46TamenYesu iso: “Soom. Tomtomsa iteege yo kek. Pa aŋyamaana kem-beimburoŋ ri izem yo.” 47Tanamoori

ire kembei le zaala sa be iwatkaalaitunu na som. Tabe kete kutkut miila, to itop su Yesu kumbuunu uunu,mi iso pa uunu ta ni iteegi ma ziniwal tileŋ. Mi iso zin tomini pa Yesumburaana tau ikammamete kini loŋamen mi imap. 48 To Yesu isu na isopini. Iso: “Luŋri, urlaŋana ku ta iuuluu ma nim ambai. La raama lelemambai.”

49Yesu izzo sua pinima imbotmbot,mi tomtom ta, ni imbot ruumu kiYairus mi imar. To iso lae pa Yairusma iso: “Ou kolman, segeede soroktomtom biibi tana ma ila ruumu kupepe. Pa lutum moori ipas kek.”50 Yesu ileŋ na, iso lae pa Yairus: Iso:“Moto pepe. Kis urlaŋana ku. Lu-tum moori ko imaŋga mini. Pa nioaŋbotmbot.”

51 Tila tipet ruumu ki Yairus, toYesu iziiri zin wal ma tiyooto lup, miikam Petrus, Yoan, Yems, mi pikintamaana ma naana. Ina zin men taziŋan tilela ruumu. 52 Indeeŋe tanana, tiŋiizi isu ma isaana pa morri tau.Yesu isu to iso pizin. Iso: “Kataŋ pepe.Ni imeete som. Iŋga sa ikeene na.”✡

53 Tileŋ sua kini tana na, tiseeŋgepini. Pa zin tiute ni ipas kek. 54 MiYesu ila, to iteege su pa namaana,mi kalŋaana biibi ma iso: “Morri,maŋga.”✡

55 To bubuŋana iru pini mini,mi burup ma imaŋga pataaŋa. MiYesu iso pizin be tikam ka kinima ikan. 56 Morri tana naana matamaana tire uraata tana ma ŋgarkizin imap. Tamen Yesu iŋgalsekpizin be tiso uruunu pizin tomtomma tileŋ pepe.✡

9Yesu iŋgo zin naŋgaŋ kini laamuru

mi ru pa uraata(Mt 10:1-15; Mk 6:7-13)

1 Kaimer mana Yesu ilup zin naŋ-gaŋ kini laamuru mi ru, mi iur zin pauraata, mi ikam len mburan be tizi-iri bubuŋana sananŋan ta boozomen

✡ 8:52: Yo 11:11+ ✡ 8:54: Yo 5:21, 11:43; Ro 4:17 ✡ 8:56: Lu 5:14

Page 116: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 9:2 113 Lukas 9:19mi tiurpe zin tomtom pa mete kizin.2 Mi iŋgo zin ma tila be tisoyaara suapizin tomtompapeeze ki Anutu,mibetiurpe zinmeteŋanma nin ndabok. ✡

3 Mi iso pizin ta kembei: “Kala, nakapa raama mburu boozo pepe. Tanakoroŋ kembei tete, pelpeele, kini, pat,mimburu keeneŋanana, kakampepe.✡

4 Mi sombe kala pa kar sa mi tiuryom pa ruumu tasa, na kombotmbotruumu tina men ma irao kezem kartana. 5 Mi sombe kar sa tikam yomsom, mi titit yom, na kitirke ululukizin pa kumbuyom ma isu lene, mikezem zin ma kala leyom. Naso iwekilalan pizin pa sanaana kizin.” ✡

6 Iso pizin makiŋ, to tila ma tiwwapa kar ta boozomen, mi tizzoyaryaarauruunu ambaiŋana pizin tomtom, mitiurpewe zin pa mete kizin.

Erot ikam ŋgar boozo pa Yesu(Mt 14:1-2; Mk 6:14-16)

7 Erot, biibi ta imboro lele pakaanaki Galilea na, ileŋ Yesu uruunu pauraata ta ni ikamam na, to ikam ŋgarboozo pa. Pa tomtom pakan tiso takembei: “Iŋga Yoan ta imeete maila, ta ko burup ma imaŋga mini a.”8 Mi pakan tiso: “Soom. Iŋga Anutukwoono Ilia ta ipet mini a.” Mipakan tisombe: “E-e. Iŋga ko Anutukwoono toro sa ta imeete muŋgu kekmi imaŋga mini a.” 9 Tamen Erotitunu iso: “Yoan na, nio aŋyembutŋgureene ma put kek. Mi iŋgi asiŋtoromini ta aŋleŋleŋ uruunu i?” Tabeirru zaala be ire i. ✡

Yesu iputu tomtom munŋaanalamata (5,000)

(2Kin 4:42-44; Mt 14:13-21; Mk 6:30-44;Yo 6:1-13)

10 Kaimer to Yesu ŋgoŋana kinitimiili ma ziŋan Yesu tilup mini, mitiwidit mbol pa uraata boozomen tatikamam na. Tona ni ikam zin maziŋan tiko ma tila pa lele pakaanaki kar Betsaida bekena zin men tim-botmbot. 11 Tamen iwal biibi tileŋ

urun, to tito zin. Mi Yesu, ni leleeneambai pizin iwal biibi tana, mi izzozin pa peeze ki Anutu, mi iurpe zinmeteŋan kizin ma nin ndabok.

12 Timbotmbot ma lele ikamam berou, to naŋgaŋ kini tila kini mi tisopini. Tiso: “Biibi o, so pizin iwal tibe tila pizin kar ta koloulouŋan ti, matiru kan kinimi tirumurin be tikeene.Pa re. Iŋgi tombot lele ta ka kinisomŋana i.”

13 Mi Yesu iso pizin. Iso: “Soom.Niom ituyom kakam kan kini matikan.”

To tiso: “Wai, niam ti amraobe amputu zin iwal tiŋgi? Walti sorok? Niam iŋgi narabu tiamzaraaba lamata men, raama ye lulu-unu ta. Parei, nu sombe amla miamgiimi kan kini?” 14 Tiso ta kembeipaso, wal tana, tinin zin tomootomenma irao kembei munŋaana lamata(5,000).

Tona Yesu iso pizin: “Kuur zin tom-tom ma irao tomtooru laamuruŋa pauunu uunu.”

15Tana tila ma tiur zin makiŋ, tonatiso pizin iwal biibi tana ma mbulensu. 16 To Yesu ikam ye luluunu tami narabu zaraaba lamata tana, mimataana isala kor, mi isuŋ. To itetemi izarra la kizin naŋgaŋ kini, mitila ma tirai pizin tomtom. 17 Mizin iwal tikan ma kopon isaana. Misurunsurun ta imbotmbot na, naŋgaŋkini tiyo sula kiri laamuru mi ru mabokbok.

Petrus iswe kat kembei Yesu ni Mesia(Mt 16:13-20; Mk 8:27-30)

18 Aigule ta na, Yesu itutamen ika-mam suŋŋana kini. Mi naŋgaŋ kinina, timbotmbot raami. To isu na iwizin: “Lak, nio ti, tomtom tikam ŋgarpio be parei?”

19Naŋgaŋ kini tipekel kalŋaana matiso: “Wal pakan tisombe nu Yoan tamuŋgu ikamam yok pizin tomtom na.Mi pakan tisombe nu Anutu kwoonoIlia. Mi pakan tisombe nu Anutukwoono toro sa ta muŋgu imeete maila kek, mi iŋgi imaŋga mini.” ✡

✡ 9:2: Mt 28:19+; Mk 16:15+ ✡ 9:3: Lu 10:4 ✡ 9:5: Lu 10:4+; Ŋgo 13:51 ✡ 9:9: Lu 23:8✡ 9:19: Lu 9:7+

Page 117: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 9:20 114 Lukas 9:3820 To Yesu iwi zin mini mi iso: “Mi

niom na, koso nio asiŋ?” Petrusimaŋga ma ipekel kalŋaana ma iso:“Nu Mesia tau. Anutu iŋgo u ta mar.”✡

21 Tana Yesu isu to kwoono imbolpizin be tiswe i la ki tomtom toro sapepe.

Yesu iso pa meeteŋana kini(Mt 16:21-23; Mk 8:31-33)

22 Tona Yesu iso: “Tomtom Lutu-unu, ni bela ibaada pataŋana boozomi ire yoyouŋana biibi. Pa zinpeeze kan, ziŋan zin bibip kizin pa-toronŋana kan, mi zin ŋgarŋan kitutu, ko tititi. Mi ko tipunima imeete.Tamen mbeŋ iwe tel pa, to Anutu ipeii ma burup ma imaŋga mini.”

Zaala tabe toto Yesu pa(Mt 16:24-28; Mk 8:34–9:1)

23 Mi Yesu iso pizin iwal ta kem-bei. Iso: “Tomtom sa isombe igaabayo ma iwe leŋ, na bela ikoto itunu,mi ikwaara ke pambaaraŋana kini paaigule ta boozomen, mi ito yo. ✡

24 Pa tomtom sa isombe ikam ŋgarbiibi pa itunu kuliini men, inako ikammbotŋana ŋonoono ta ki Anutu i som.Mi tomtom sa isombe izem kat itunupio, inako ikammbotŋanaŋonoono taki Anutu i. ✡

25 Mi parei? Sombe tomtom saikam koroŋ toono kana ta munŋaanamen ma imap, mi tamen itunukunuunu ila lene, ko ambai? Som.

26 “Tomtom sa sombe imoto, miiwatkaala nio zoŋ mi sua tio ila tom-tommatan, na indeeŋe ta so TomtomLutuunu ziŋan zin aŋela mburanŋantimiili, mi iswe itunu mburaana miazuŋka kini biibi, ramaki Tamaanamburaana ma ipet mat, na ni koiwatkaala tomtom tana zaana tomini.✡

27 “Mi keleŋ. Nio aŋso katpiom: Tomtom tiom pakan ta itiŋantombotmbot i, ko kemeete zen, mikere Anutu peeze kini ipet mat.”

Yesu ruŋguunu itooro ma iwemilmilŋana

(Mt 17:1-8; Mk 9:2-8)28 Yesu iso sua tana ma imap, mi

aigule lamata mi tel ilae, to ikamPetrus, Yoan, mi Yemsma ziŋan tisalapa abal be tisuŋ. 29 Yesu izuŋzuŋ mailala, mi ruŋguunu itooro mi mburukini iwe kokouŋana mi imilmil kat.30-31Tomolo sommi tomtomru,Mosemi Ilia, tipet kini raama azuŋka. Miziŋan tizzo pa uraata ta Anutu iur pinibe ikam su Yerusalem mi zaala tabeizem toono ma isala mini pa saambai. ✡

32 Mi Petrus ziŋan waene bizin na,matan ikam sanaana zin ma tikeen-emeete. To timaŋga ma matan ikampak na, tire azuŋka ki Yesu, mi wal ruta ziŋan Yesu timendernder na. ✡

33Timbotmbot mi wal ru tana tika-mam be tizem Yesu to, Petrus imaŋgami iso la pa Yesu. Iso: “Wai moskatuunu, iŋgi ambai kat. Pa itiŋanta tombotmbot i. Mi parei, ko ampobeeze tel sa? Ta pu, ta pa Mose, mi tapa Ilia?” Sua ti ni iso sorok.

34 Petrus izzo sua, mi miiri tieeneisu ma izukkaala zin. Tabe motoŋanabiibi ikam zin. ✡

35 To tileŋ kalŋaana ta imbot lelamiiri tieene mi imar ma iso ta kem-bei. Iso: “Lutuŋ tamen ŋonoono taaŋroogi mi aŋuri pa uraata ta tina.Keleŋ la kalŋaana!” ✡

36 Sua tana imap, mi zin naŋgaŋmatan ila na, tire Yesu itutamen im-botmbot. Mi uraata biibi ta tire na,loŋa mi tiso uruunu pa tomtom sasom. Timbotmbot ma kaimer manatiso.

Yesu iziiri bubuŋana sananŋana panaŋgaŋ ta

(Mt 17:14-20; Mk 9:14-29)37 Timbotmbot ma aigule toro, to

tizem abal mi timiili mini ma tisula.Mi tise kizin iwal biibi ta timar be tirei. 38 To tomtom ta, ta imbotmbot laiwal biibi tina lelen na, ni itaŋroro

✡ 9:20: Yo 6:68+, 11:27 ✡ 9:23: Mt 10:38; Lu 14:27 ✡ 9:24: Mt 10:39; Lu 17:33; Yo 12:24+✡ 9:26: Mt 10:33; Lu 12:9; 2Tim 2:12 ✡ 9:30-31: Lu 9:22, 13:33 ✡ 9:32: Kam 34:29; Yo 1:14; 2Pe1:16+ ✡ 9:34: Kam 40:34+ ✡ 9:35: Mbo 2:7; Yesa 42:1; Lu 3:22

Page 118: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 9:39 115 Lukas 9:58Yesu ma iso: “Mos katuunu, re. Iŋgilutuŋ tamen ŋonoono ta ti. 39 Ni,bubuŋana sananŋana ikamami. Rebeso koroŋ tana imaŋga pini, to ipal-keeti su toono, mi iyakyak ma bi-ibi. Mi ikadat mi ka toptoobo izzu.Tana ipasaana kati. Mi izemzemisom. 40 Tana aŋtaŋroro zin naŋgaŋku be tiziiri bubuŋana tana ma ila ne.Tamen titoombo ma tirao som.”

41 To Yesu iso: “Aiss, niom walta koozi kombotmbot i, ko som kat!Leyom urlaŋana sa som. Niomzorzooroŋoyom kat. Itiŋan tembelmbotŋana kek. Tana aŋso ko ŋgartiom ipet risa? Mi iŋgi som. Ambai.Kam lutum ma niomru kamar.”

42 Naŋgaŋ tana iwwa ma imar, mibubuŋana sananŋana tana imaŋgapini mini ma ipalkeeti su toono miikadat. Mi Yesu iŋasaara bubuŋanasananŋana tana, to izem naŋgaŋ tanami iyooto. Mi ni iurpe i ma niinindabok, mi iuri la ki tamaana mini.43 Tabe ikam ma zin iwal sua kizinimap. Pa timurur pa Anutumburaanatau.

Yesu iso mini pa meeteŋana kini maiwe ru pa

(Mt 17:22-23; Mk 9:30-32)Zin iwal tikamam ŋgar boozo pa

uraata ta Yesu ikamam na, mi Yesuiso pizin naŋgaŋ kini ta kembei. Iso:44 “Kozo kopo sua tio ti ise ndo-moyom. Tomtom Lutuunu, ni kotikami ma tiuri la tomtom pakan na-man be tipuni ma imeete.” ✡

45 Tamen naŋgaŋ kini, tikilaala suakini tana ka uunu som. Pa ike pizin.Mi lelen be tiwi i som. Pa timoto. ✡

Asiŋ ta ni zaana biibi ma ilip?(Mt 18:1-5; Mk 9:33-37)

46 Timbotmbot mi naŋgaŋ kinitimaŋga na, tiparzooro pa kizin asiŋta ko zaana biibi ma ilip. ✡

47MiYesu ikam la pa ŋgar kizin kek.Tana ikam naŋgaŋ musaana ta maimar imender su zilŋaana uunu, 48mi

iso pizin: “Tomtom sa isombe ikampikin tiŋgimi imbeeze pini panio zoŋ,na ni imbeeze pio tau. Mi tomtomta sombe imbeeze pio, na ni imbeezepa Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i tomini.Tana tiom tasa isombe ikoto itunumaiwe kembei mbesooŋo sorok, ina ni tazaana biibi kat.” ✡

Tomtom ta so iwe kanda koi som, nani iwe gaabaŋanda

(Mk 9:38-40)49 Yoan ileŋ sua tana to iso: “Bi-

ibi, niam amre tomtom ta, ni izirziiribubuŋana sananŋan pa nu zom. Mi niigabgaaba iti som. Tana ampeteke i.”

50 Tamen Yesu iso pini: “E-e,kepeteke i pepe. Pa tomtom tasombe iwe koyom koi som, na nigaabaŋoyom.” ✡

Zin Samaria kan tipizil ndemen paYesu

51 Yesu ka nol igarau kek beAnutu ikami ma isala pa kar saamba.Tabe leleene imet kat be isala paYerusalem. ✡

52 Mi iŋgo zin tomtom pakan matimuuŋguma tila kar ta ki Samaria betiurpe koroŋ pini. 53 Tamen zin tom-tom ki kar tana lelen be tikami som.Paso, ni isombe isala pa Yerusalem. ✡

54Mi naŋgaŋ kini ru, Yemsmi Yoantileŋ, to timaŋga mi tiso: “Merere,parei? Ko amso pa you ma isu pasaamba mi ikan wal tana?” ✡

55 Tamen Yesu itoori mi iyaambalae pizin. 56 Tona ziŋan naŋgaŋ kinitimaŋga mi tipa ma tila pa kar toro.

Wal pakan ta tiso tito Yesu(Mt 8:19-22)

57Tiwwa pa zaala, mi tomtom ta isuna iso pa Yesu. Iso: “Biibi, lele sa ta nuso la pa i, na nio ko aŋto u men.”

58Mi Yesu iso pini: “Me saŋsaŋŋanna, lenmurin ta toono sumbuunu. Miman na, len ŋgini. Tamen TomtomLutuunu, ni le muriini sa be imbot pami keteene su na som.” ✡

✡ 9:44: Lu 9:22 ✡ 9:45: Lu 18:34 ✡ 9:46: Mk 10:35+; Lu 22:24+ ✡ 9:48: Mt 10:40; Lu 10:16;Yo 13:20 ✡ 9:50: Mt 12:30; Lu 11:23; 1Kor 3:1-9 ✡ 9:51: Ŋgo 21:12+ ✡ 9:53: Yo 4:9 ✡ 9:54:2Kin 1:10+; Mk 3:17 ✡ 9:58: 2Kor 8:9; Pil 2:6+

Page 119: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 9:59 116 Lukas 10:1559Mi tomtom toro imar, to Yesu iso

pini. Iso: “To yo.”Tamen ni iso: “Biibi, parei? Ko irao

aŋmiili, ma aŋturke tamaŋ mataanamuŋgu, mana aŋto u?”

60 Tamen Yesu iso pini: “Nasom. Zin wal ta timbot la zaalaki meeteŋana na, zin irao titwi zinmeeteŋan. Mi nu la, mi soyaara suapizin tomtom pa peeze ki Anutu.”

61To tomtom toro imar kini mi iso:“Biibi, nio leleŋ be aŋto u. Tamenaŋso aŋla ma aŋsotaara zin wal tio,mi niamŋan amparteege nomoyammuŋgu, tonabe aŋmar aŋto u.”

62 Tamen Yesu iso pini: “Som.Tomtom sa isombe iteege peeze pawooŋgo, mi mataana imilmiili, inakowooŋgo irao iko kat som. Tomtomta kembei, ni irao be ikam uraata papeeze ki Anutu na som.” ✡

10Yesu iŋgo zin naŋgaŋ tomto tel laa-

muru mi ru (72)1 Kaimer to Yesu ipeikat tomtom

tomto tel laamuru mi ru (72) tomen,mi iur zin se ruŋa pa uraata betimuuŋguma tila pa kar boozomen tani isombe ila pa i.✡

2Mi iso pizin ta kembei: “Kere. Kinimetmetŋana na, biibi kat. Tamen waluraata kan tabe tikam na, zin rimen.Tana kusuŋ pa kini katuunu be iŋgozin uraata kan pakan ma tila pa kiniŋgaamaŋana.✡

3 Niom kembei sipsip ta iŋgi beaŋgo yomma kala kombot la me mal-malŋanmazwan. Tana sombe kala, namotoyom iŋgal ituyom.✡

4 Mi kapa raama kautu, sompelpeele, som kumbuyom keteene sapepe. Mi sombe kese kizin tomtom suzaala lwoono, na koyo kwoyom pa suaboozo pepe.✡

5 “Mi ruumu ta sombe kala pa, naloŋa mi kupumuuŋgu sua luumuŋana

pa ruumu katuunu bizin ma koso:‘Anutu ko imboro yom ma kombotambai.’ 6Mi sombe ruumu katuunu nitomtom ambaiŋana, to pombolŋanatiom ko imbotmbot se kini. Mi sombesom, nako imiili ma ima tiom mini.7 Mi ruumu ta so kala pa, na kom-botmbot men ruumu ta tina. Kapapa ruumu pakan pepe. Mi kini mayok ta so tikampiom, inako iwe leyomkadoono. Kakan mi kiwin men. Paniom kakam uraata pizin tau.✡

8 Tana sombe kala kar sa, mitikampe yommi tikam koyom kini, nakepeleele pepe. Kakan men.✡

9 Mi kuurpe zin meteŋan ki kartina ma nin ndabok, mi koso pizin takembei. Koso: ‘Iŋgi peeze ki Anutuimar igarau yom kek!’ 10-11 Tamen,sombe kala kepet kar sami tikam yomsom, to kala kar keteene mi kitirkeululu ki kar tana pa kumbuyom, mikoso pizin: ‘Kere. Ululu tiom ta imbotla kumbuyam, ta iŋgi amtirke leyomkoroŋ ma isu lup. Pa iŋgi peeze kiAnutu imar piom, tamen kitit.’ ”✡

12 To Yesu iseeŋge sua ma iso takembei: “Nio aŋso kat piom: Kar satisombe tikam ta kembei, na mbeŋkaimer zin kola tikam pataŋana mailip kat pa kar Sodom.✡

Yesu iyaamba zin kar ta tiurla kinisom

(Mt 11:20-24)13 “Oora, niom Korazin koyom mi

Betsaida koyom na, tembel yom kek!Mos bibip ta tipet su kar tiom na,kozobe zin wal matan munŋan ki karTiro ma Sidon tire koroŋ ta kembei,so lelen ipata pa sanaana kizin matiŋgun muuŋgu pa, mi titooro lelenta alok kek. 14 Nio aŋso piom: In-deeŋe mbeŋ kaimer ma sombe Anutuiur kadoono pizin tomtom, na ni koleleene imiili ri pizin. Tamen niom,nako som kat. 15 Mi niom Kapenaumkoyom na, niom kosombe Anutu koiwit yomma kasala kar saamba? Som!

✡ 9:62: Lu 17:32; Pil 3:13+ ✡ 10:1: Mk 6:7; Ŋgo 13:2, 15:39+ ✡ 10:2: Mt 9:37+; Yo 4:35 ✡ 10:3:Mt 10:16; Ŋgo 20:29; 1Kor 15:32 ✡ 10:4: 2Kin 4:29; Lu 9:3+ ✡ 10:7: Mt 10:10; 1Kor 9:11+; 1Tim5:18 ✡ 10:8: 1Kor 10:27 ✡ 10:10-11: Lu 9:5; Ŋgo 13:51, 18:6 ✡ 10:12: Un 19:24+; Mt 10:15✡ 10:15: Yesa 14:13+

Page 120: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 10:16 117 Lukas 10:31Niom ko kusula kat ta kar sanaana a.✡

16 “Niom wal ta kewe ŋgoŋana tiona, tomtomsa isombe ileŋ la sua tiom,na ni ileŋ la sua tio. Mi tomtom ta soitit yom, na ni itit yo tau. Mi zin walta titit yo, ina zin titit Ni ta iŋgo yomaaŋmar i.”✡

Zin tomto tel laamuru mi ru timiili17 Zin tomtom tomto tel laamuru

mi ru tila tipa pa sua makiŋ, to timi-ili ma timar raama lelen ambai mitiso pa Yesu. Tiso: “Merere, sombeamur sua pizin bubuŋana sananŋanpa nu zom, na zin tomini tileŋleŋ lakalŋoyam!”

18 Yesu isu to iso pizin. Iso:“Iŋgi kembei aŋre Sadan itop pa karsaamba mi isu karau men kembei talele ikimit i.✡

19 Tana keleŋ. Nio aŋkam leyommburoyom bekena niom karao ka-padaaga mooto sananŋan mi zirku-umbu, mi kokoto Tomtom Sanaanamburaana. Tana kosa sa ko irao beipasaana yom kat na som.✡

20 Tamen niom menmeen yom pabubuŋana sananŋan ta tileŋleŋ lakalŋoyom na pepe. Pa uunu ŋonoonotabe menmeen yom pa i, ina ta kem-bei: Zoyom tibeede se ro ki karsaamba kek.”✡

21 Yesu iso sua tana makiŋ, miBubuŋana Potomŋana ikami maleleene ambai ma ambai kat. Tanaisu mi iso: “O Tamaŋ, nu Merere kisaamba mi toono, nio aŋpakuru. Pakoroŋ ta nu turke pizin wal ŋgarŋan,ta iŋgi swe pizin wal tau len ŋgar biibisom ma kembei ta zin pikin i. Tabezin timbot mat pa. E Tamaŋ, mi inanu to itum lelem tau.✡

22 “Koroŋ ta munŋaana men, taTamaŋ iur mar nomoŋ kek. Tom-tom sa kuliini irou kat Lutuunu som.Tamaana itutamen. Mi Tamaana takembena. Tomtom sa kuliini irou katisom. Lutuunu itutamen, mi zin tau

Lutuunu ipeikat zin be iswe Tamaanapizin. Ina zin men tina ta tiute i.”✡

23 Tona Yesu itoori ma kereene ilakizin naŋgaŋ kini, mi iso lae pizin maiso: “Niom ta kerre uraata ti na, le-leyom ambai pa kampeŋana ki Anututa ise tiom na!✡

24 Pa nio aŋso kat piom: MuŋguAnutu kwoono bizin mi zin bibip kitoono boozomen lelen ilip be tirekoroŋ ta niom kerre i. Tamen tiresom. Mi lelen be tileŋ koroŋ ta niomkeleŋleŋ i. Tamen tileŋ som.”✡

Mbulu ambaiŋana ki tomtomSamaria ta

(Lu 18:18-30)25 Tomtom ta, ni le ŋgar biibi pa

tutu, imaŋga mi iso itoombo Yesu.Tana ikam wiŋana pini ma iso: “Moskatuunu, ko aŋkam parei, to aŋkammbotŋanamata yaryaaraŋana?” 26MiYesu iso pini. Iso: “Sua ta imbot latutu na, paata na iso parei?”

27 To tomtom tana iso:Ur lelem ila ki Merere Anutu ku,

raamamburommi ŋgar kumaimap ma iwe ni lene men.

Mi ur lelem pa waem bizin kembei talelem pa itum.”✡

28 Yesu ileŋ na iso pini: “Ambai,nu pekel kat. Kozo kamam ta kem-bena, to Anutu ikam mbotŋana matayaryaaraŋana pu.”✡

29 Tamen tomtom tina, ni leleenebe tire i kembei mbulu kini indeeŋekat pa tutu tina. Tana iso paYesuminima iso: “Wai, mi waeŋ bizin ziŋoi tabeaŋur leleŋ pizin i?”

30 Yesu ipekel kwoono ma iso:“Kembei ta tomtom ta. Ni imbotYerusalem, mi isombe ipa ma isula pakar Yeriko. Izulla pa zaala lwoono,mi zin kuumbuŋan tipet kini, to tipunkati ma ruŋguunu isaana, mi ime-tekat ma isu imbotmbot. Mi tikemmburu kini ta boozomen, mi tiko matila len. 31Molo som na, patoronŋana

✡ 10:16: Mt 10:40; Yo 13:20; 1Tes 4:8; 1Yo 4:6 ✡ 10:18: Mk 3:27; Yo 12:31; Tur 12:7+, 20:2+ ✡ 10:19:Mbo 91:13; Mk 16:18; Ro 8:37+; Ŋgo 28:5 ✡ 10:20: Kam 32:32; Dan 12:1; Mt 7:22; Pil 4:3; Ibr 12:23; Tur3:5, 20:12, 21:27 ✡ 10:21: 1Kor 1:20,26+, 3:18+ ✡ 10:22: Mt 28:18; Yo 1:18, 3:35, 10:15, 17:26✡ 10:23: Mt 13:16+ ✡ 10:24: 1Pe 1:10+ ✡ 10:27: Wkp 19:18; Lo 6:5 ✡ 10:28: Wkp 18:5; Ezek20:11+; Ro 13:8+; Ga 3:12

Page 121: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 10:32 118 Lukas 11:7ka tomtom ta, ni ipa ma isu. Iwwa maisula, mi ire la pa tomtom ta ikenne suzaala ma imbotmbot. To ipa lae zaalazilŋaana, mi izemi ma imar ila lene.32Mi urum tuunu ta, ta kembena. Isupa zaala tamen tau. Isula na, ire tom-tom tana ikenne su ma imbotmbot.To ni tomini ire su pini, mi ipasalimi imar ila. 33 To tomtom ta ki lelepakaana ki Samaria, ni ipa ma isulapa zaala tina tomini. Iwwa ma isulami ire tomtom tana, to leleene isaanapini.✡

34 Tana ikoŋuru i ma ila, mi iliŋŋgeremabaen siŋiini izze zaaba kwonmuriini, mi ipo. Tona iwiti se doŋkikini, mi ikami ma ila ruumu kizinleembe, mi imboro i. 35 Timbotmbotma aigule toro, to iweene pat denariru pa kautu kini, mi ikam pa ruumukatuunu ma iso pini. Iso: ‘Pat ruti ima ku be imboro tomtom ti. Misombe pat tina imap, na uluuli mairao aŋmar mini, to aŋkot pat ku.’ ”

36 Yesu iso sua tana makiŋ, to iwitomtom ŋgarŋana ki tutu. Iso: “Lak,wal tel tana, nu kam ŋgar pizin beparei? Tomtom iŋgoi ta iur katleleene pa tomtom ta zin kuumbuŋantikam zaaba pini na?”

37 Tomtom ŋgarŋana ki tutu iso:“Tomtom ta imuŋai i na.” Tona Yesuiso pini: “Ta tina. La mi kam mbuluraraate men.”

Yesu ila ilou Mata ma Maria38Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tiwwama

tila tipet kar ta. Mi moori ta, ni zaanaMata, ikami ma ila ruumu kini.✡

39 Mi Mata tiziini moori Maria, nimbuleene su Yesu kumbuunu uunumi ileŋleŋ sua kini. 40Tamen Mata, niimbesmbeeze pizin leembe. Tana tataikami, mi izzu ma izze pa uraata. Toimaŋga na iso: “Merere, nu kam ŋgarpio risa som? Parei ta nio ituŋ tamenaŋkamam uraata, mi tiziŋ moori im-bomboorene sorok? So pini ma imariuulu yo lak!”

41 Merere ipekel kalŋaana ma iso:“O Mata, nu zzu ma zze pa uraata,

mi kamamŋgar pa koroŋ boozomete.42Mi koroŋ tamen, ta so kam, ina irao.Maria, ni ikam koroŋ ambaiŋana mailip. Mi koroŋ tana na, irao titatkepini na som.”✡

11Yesu ipaute naŋgaŋ kini pa suŋŋana

ka mbulu(Mt 6:9-13)

1 Aigule ta na, Yesu izuŋzuŋ su leleta. Isuŋ makiŋ, mi naŋgaŋ kini ta,isu mi iwi lae pini ma iso: “Merere,so yam pa zaala ki suŋŋana kembei taYoan ikam pa naŋgaŋ kini na.”

2 Tabe Yesu iso pizin. Iso: “Keleŋ.Sombe kusuŋ, to koso ta kembei:‘NiamTomoyam, nu zom iwal ko tipo-

tom pa.Kam zin tomtom ma tito peeze ku.✡3 Ur koyam kini pa aigule ta

boozomen.✡4Reege sanaana tiam.Pa niam tomini amzemzem ŋgar pa

sanaana boozomen ta tomtomtikamam piam na.

Mi ziiri toomboŋana ma imbot molopiam.’ ”✡

5Tona Yesu iseeŋge sua kini ma isopizin: “Sombe guraaba ku sa imbotlele molo mi ima pa mbeŋ lukutuunu,mi sombe nu kom kosa sa be kampini som, inako kam so? Nu ko la kitorom sa mi so pini: ‘Ou toroŋ, kamnarabu zukŋana tel sa imar be aŋkamma aŋla. 6Pa guraaba tio ta imbot lelemolo mi imar, mi iŋgi koŋ kosa sa beaŋkam pini som!’

7 “Tamen takankaana pa. Ko toromtana mburaana som ma iŋgi, miipekel kalŋom ma iso: ‘Aiss, pages-ges yo paso? Pa niamŋan lutuŋbizin amkotkaala kataama, mi amsumuriyam kek. Iŋgi be amkeene i. Iraoaŋmaŋga mi aŋkam kosa sa pu nasom.’

✡ 10:33: Yo 4:9 ✡ 10:38: Yo 11:1, 12:2+ ✡ 10:42: Mbo 27:4, 73:25; Mt 6:33 ✡ 11:2: 1Kor15:24+; Tur 11:15 ✡ 11:3: Mbo 23:1; Pil 4:19; 1Tim 6:8 ✡ 11:4: Mt 18:21+; Yo 17:15; Ep 4:32; 2Tes3:3

Page 122: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 11:8 119 Lukas 11:24-258 “Lak, parei? Sombe ni ipekel ta

kembei, ko zemi? Som. Nu ko no-knok sua pini. Mi nio aŋso kat piom.Ŋonoono, torom tana, ni niini gesges.Tamen ni kola ileŋ la kalŋommi iuuluu pa koroŋ boozomen ta nu ru zaalapa. Pa sombe iuulu u som, to itunuuruunu isaana.✡

Anutu ko ileŋ suŋŋana kiti. Pa nikampeŋana katuunu

(Mt 7:7-11)9 “Tana nio aŋso piom: Kiwi, to

kakam. Kuru, to kendeeŋe. Kututkataama, to kataama ikaaga piom.✡

10 Pa sombe tomtom sa iwi, nakoikam. Mi tomtom ta so iru, nako in-deeŋe. Mi tomtom ta so itut kataama,nako kataama ikaaga pini. 11 Parei?Sombe pikin tasa iwi tamaana pa kaye, ko tamaana ikamkamooto sa? 12Osombe iwi i pa ka man kutuluunu, koikam ka zirkuumbu sa? Som. 13 Lak,niom na sananŋoyom. Tamen mbulutabe kakam pa lutuyom bizin na,niom kuute. Tanata kakamam koroŋambaimbaiŋan pizin. Mi Tomoyom taimbot saamba a, kampeŋana kini ilipkat piom. Tana zin wal ta so tisuŋ i paBubuŋana Potomŋana, na ni ko ikampizin.”✡

Tiso Yesu ikam Sadan mburaana(Mt 12:22-30; Mk 3:22-27)

14 Tomtom ta, ni bubuŋanasananŋana ikami ma kwoono imun.Mi Yesu iziiri bubuŋana sananŋanatana ma iyooto pini, to tomtom tanaiso sua. Tabe iwal biibi tire mi kwonitaanda pa. 15 Tamen tomtom pakantimaŋga mi tiso: “Iŋga sa Belsebul,biibi kizin bubuŋana sananŋan taipombolmboli. Tanata le mburaanabe iziiri zin bubuŋana sananŋanma tiyooto.” 16 Mi pakan na, tisotitoombo Yesu. Tisombe ni itooromos sa tabe iswe kembei ni iwwaraama saamba mburaana, to tiurlakini.✡

17 Mi Yesu, ni iute ŋgar kizin kek.Tana iso pizin: “Parei, lele sa, sombeka tomtom bizin tibalak zitun mitiparkammalmal pizin, ko timbot am-bai? Som. Ko tiparkazas zin malele tana bilim. Mi ruumu tomini.Sombe ka tomtombizin tikam ta kem-bei, inako tireege ruumuma borok sulene.✡

18 “Mi Sadan ta kembena. Sombezin wal ta ni ikamam peeze pizin i,tibalak zitun mi tiparkamam malmalpizin, nako peeze kini imbol be parei?Kere. Niom tina kosombe Belse-bul ta ipombolmbol yo, mi aŋzirziirizin bubuŋana sananŋan ma tiyoty-ooto. 19 Kena parei pa naŋgaŋ tiomta tizirziiri zin na? Asiŋ ipombolmbolzin? Sua ta kipiri pio, ta imiili paituyomma isweŋgar tiomsananŋana.20 Tamen sombe Anutu mburaanata ipombolmbol yo mi aŋzirziiri zinbubuŋana sananŋan, ina iswe kembeipeeze ki Anutu ipet mat ma imbot lamazwoyom kek.✡

21 “Mi tomtom sa ta ni mbu-raanaŋana i, sombe iur mburukini malmal kana ila niini lup,mi imenderkalkaala ruumu kinimbolŋana, nako koroŋ kini boozomenimbot ambai. 22 Tamen, sombetomtom toro sa, ta mburaana ilip katna, imar mi ziru tikam malmal, inakoilip pini. Tonabe iyo mburu malmalkana boozomen ta tomtom mataanakana ipase pa na, mi iyo le koroŋ kinipakan tomini, mi irai ma irao waenebizin.✡

23“Tomtom ta so igabgaaba yo som,ina ni iwe koŋ koi. Mi sombe tomtomsa, iuluulu yo be aŋluplup zin tomtomsom, na ni kembei iyaŋgwirŋgwiirizin.”✡

Sua tooroŋana pa bubuŋanasananŋana ta ila mi imiili mini

(Mt 12:43-45)24-25 Yesu iseeŋge sua kini mini ma

iso: “Bubuŋana sananŋana sa, sombeiru pa tomtom sa mi iyooto mini,

✡ 11:8: Lu 18:1+ ✡ 11:9: Mk 11:24; Yo 15:7; 1Yo 5:14+ ✡ 11:13: Yo 4:10, 7:38+, 14:16+; Ŋgo 2:38✡ 11:16: Mt 12:38, 16:1; Mk 8:11 ✡ 11:17: Mt 9:4 ✡ 11:20: Kam 8:19; Lu 17:21 ✡ 11:22: Kol2:15; 1Yo 3:8, 4:4; Tur 20:2 ✡ 11:23: Mk 9:40; Lu 9:50

Page 123: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 11:26 120 Lukas 11:41inako iwwa le sorok pa lele bilimŋana,mi irumuriini be imbot pami keteenesu. Mi sombe iru ma som, nako iso:‘A, nio iŋgi ko aŋmiili ma aŋla aŋloumuriŋ muŋguŋana mini.’ Mi so imi-ili ma ila muriini muŋguŋana tana,mi ire kembei tisiiri ma iŋgeeze kek,26 nako ila mini mi iyo waene bizinlamata mi ru tomen ta tilip pini pambulu sananŋana na, ma ziŋan timarmi tiru pa tomtom tana ma timbotm-bot. Tabe ni isaana kat. Muŋgu na pesom, mi iŋgi isaana ma isaana kat.”✡

27 Yesu izzo sua tana, mi moorita imbot lela iwal biibi mazwan, niimaŋga to iso la pini ma iso: “Moorita ipeebumi ipiwinupa tui na, ni ikamkampeŋana biibi!”✡

28 Tamen Yesu iso: “Ina ŋonoono.Tamen zin wal ta tikan la sua ki Anutumi titoto, ina zin tomini tikam kam-peŋana biibi.”✡

Yona iwe kilalan(Mt 12:38-42)

29 Tomtom boozo timarmar, toYesu imaŋga mi ikam sua pizin. Iso:“Wal ta koozi timbotmbot i, zinsananŋan kat. Pa tiso tire mos sa pamatan, to tiurla. Mi mos tamen kem-bei ta muŋgu ipet pa Anutu kwoonoYona na, mos tamen tina ta ko Anutuikam pizin. 30 Pa muŋgu Yona iwe ki-lalan pizin tomtom ki Ninibe, mi ipeiŋgar kizin pa mbulu kizin sananŋan.Mi Tomtom Lutuunu ko ikam mbuluraraate men pizin tomtom ta koozitimbotmbot i.✡

31 Indeeŋe mbeŋ kaimer ma Anutuiso iur kadoono pizin tomtom na,moori zaanaŋana ta muŋgu ikamampeeze pa lele pakaana ta mbuleenekat na, ni tomini ziŋan zin tomtom takoozi timbotmbot i, ko timaŋga. Mini ko iŋgal matan pa zooroŋana kizin.Paso, ni iute Anutu som, tamen imbelpai pa lele molo mi imar, bekena ileŋŋgar ta Anutu ikam pa king Salumo

na. Mi iŋgi tomtom ta ilip pa Salumo,ta koozi imbotmbot i.✡

32 Mi zin Ninibe kan tomini. Ziŋanzin tomtom ta koozi timbotmbot i, kotimaŋga mi tiŋgal matan. Pa muŋguzin tileŋ sua ki Yona, mi titooro lelen.Mi iŋgi tomtom ta ilip pa Yona, takoozi imbotmbot i.✡

Mat mi zugut(Mt 5:14-16, 6:22-23)

33 “Parei, sombe tutun lam sa, kotuturke? Som. Iti tuur se kor, bekenazin tomtom ta tile na, timbot la mattomini.✡

34 Iti matanda ta iurur mat piti.Tana sombe matanda ambai, ina iswekembei mat imbot la lelende kek. Misombematanda isaana, ina iswe kem-bei tombot la zugut lene men. 35Tanamotom iŋgalŋgal itum. Kokena nundemeere sorok ma so ko mat imbotla lelem, mi tamen ko zugut ma iŋgi.36 Tana sombe koroŋŋom sa ikamzugut ka mbulu sa som mi mbotmbotla mat leleene men, nako kembei talam iyaara kat pu i.”

Mbulu sananŋana kizin tutu kan mizin ŋgarŋan ki tutu

(Mt 23:1-36; Mk 12:38-40)37 Yesu ikamam sua tana, mi tom-

tom ta kizin wal tutu kan, ni iso pinibe ziru tila ma tikan kini la mbata.38Tila mambulen su pa kini kanŋana.Mi tomtom tina ire Yesu iŋguuru na-maana som, mi ikan kini, tabe ikamŋgar boozo.✡

39 To Merere iso pini. Iso: “Aiss,niom tutu koyom, kakam ŋgar bi-ibi pa koroŋ mat kana men kembeita mbooro ma kuuru ŋguuruŋana.Tamen leleyomna, bok pa kuumbumimbulu sananŋan ta boozomen.✡

40 Niom talliŋoyom kat! Parei,Anutu ikam ŋgar pa koroŋ mat kanamen, mi lelende som? 41 Tamen

✡ 11:26: Yo 5:14; Ibr 6:4+; 2Pe 2:20+ ✡ 11:27: Lu 1:28,42,48 ✡ 11:28: Lu 8:15,21; Yo 14:21;Yems 1:25 ✡ 11:30: Yona 1:17, 2:10, 3:4 ✡ 11:31: 1Kin 10:1+; 2Sto 9:1+ ✡ 11:32: Yona 3:5+✡ 11:33: Mt 5:15; Mk 4:21; Lu 8:16; Pil 2:15+ ✡ 11:38: Mt 15:1+; Mk 7:1+ ✡ 11:39: Mk 7:4; Tit1:15 ✡ 11:41: Yesa 58:6+; Lu 12:33; Tit 1:15; Yems 1:27

Page 124: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 11:42 121 Lukas 12:3

sombe kuur leleyom pizin wal sor-rokŋan mi ku'uulu zin, nako koroŋ tamunŋaana men iŋgeeze piom.✡

42 “Niom tutu koyom na, tembelyom kek! Pa motoyom iŋgalŋgalbe kikinin zeere tiom soroksorokmataana kana be kakam la ki Anutu.Mi ina ambai. Tamen tutu bibipŋonoono, ina kakam ŋgar pa som!Tutu ta kembei: Takam mbulundeeŋeŋanamen, mi tuur kat lelendepa Anutu mi zin tomtom. Niomsombe koto tutu, na bela koto tututa boozomen, tona ambai.✡

43 “O niom tutu koyom na, tembelyom kek! Pa sombe kelela lupŋanamuriini, na niom leleyom be mbu-leyom izze mbalia ta wal zanŋanmurin na. Mi sombe tipakur yom isukar keteene, to leleyom ndabok miniyom ise.✡

44 Aiss, tembel yom kek! Niomkembei wal lepen ta tomtom tire som,tana tiso ko lele ambaiŋana men, mitilala mi timarmar pa.”

45 To tomtom ta, ni zin wal ta ŋgarkizin ilip pa tutu i, iso pa Yesu. Iso:“Biibi, sua ta piri na, ipamiaŋ yamtomini.”

46 Tabe Yesu iso pini. Iso: “Aiss,niomwal ta ŋgar tiom iliplip pa tutu i,niom tomini tembel yom kek! Pa tututiom ikamam pataŋana boozomenpizin tomtom. Ŋonoono, tutu tanaipata piom som. Mi zin na, ipata pizin.Tamen kuur nomoyom kunuunu risabe ku'uulu zin na som.✡

47-48 “Mi Anutu kwoono bizin tamuŋgu tumbuyom bizin tipun zin matimetmeete lup, ta koozi kuurpewelepen be iŋgeeze kat. Tamenmbulu takakamam, ina iswe kembei ŋgar tiomraraate kembei ta tumbuyom bizin,mi koyok pa mbulu kizin sananŋana.Tana tembel yom kek.✡

49 Tanata Anutu iswe ŋgar kini bi-ibi ma iso ta kembei: ‘Nio ko aŋgozin wal ta tiwe nio kwoŋ na, mi zin

ŋgoŋana tio. Mi pakan na, tomtom kotipun zin ma timetmeete. Mi pakan,nako tiseeze matan.’ 50-51Mi kadoonosananŋana kizin wal boozomen tatipun sorok Anutu kwoono bizin, in-ako ise tiom. Indeeŋe ta Anutu iursaamba mi toono, mi meeteŋana kiAbel, mi imar imar ma meeteŋanaki Anutu kwoono Sakaria ta tipunisu artaal uunu lela urum lene na,mbulu sananŋan ta boozomen tanaka kadoono kola ise kizin tomtom takoozi timbotmbot i. E, nio aŋso piom:Niom ta ko kere kadoono kizin.✡

52 “O niom wal ta ŋgar tiom iliplippa tutu i, tembel yom kek! Pa sua kiAnutu ta iwe zaala pizin tomtom betiute kati na, niom keswe pizin som.Mi ituyomkombot lela peeze ki Anutusom, mi zin wal ta tikamam be tilelana, kapakalkaala zaala pizin.”

53 Yesu ikam sua tana ma imap,to imaŋga be izem zin. Som, mizin tutu kan mi zin ŋgarŋan ki tutuketen malmal kat pini. Tana timaŋgami tikam wiŋana boozo pini, 54 besoipekel ŋoobo ma iŋgi, tona iwe leuunu be tikami.

12Takam pakaamŋana pa urlaŋana

pepe(Mt 10:26-27, 16:6; Mk 8:15)

1 Iwal ta munŋaana ka tieene kattimar tilup zin mi tiparzalla pizin matimbotmbot. Mi Yesu imaŋga pa suakamŋanama iso lae pizin naŋgaŋ kinimuŋgu. Isombe: “Kozo kere yompa yis kizin tutu kan. Yis tana, inapakaamŋana ta tikamam pa urlaŋanakizin na.✡

2 Pa koroŋ zukŋan ta boozomen,nako tipeeze ma borok su. Mi koroŋturkeŋan ta boozomen, nako kaimertiswe ma imbot mat.✡

3 Tana sua ta koso la zugut lene,nako tiswe ma ipet mat pa aigule. Misua ta kumburumrum pa lela ruumu

✡ 11:42: Lo 6:5; Mika 6:8 ✡ 11:43: Lu 14:7, 20:46 ✡ 11:46: Ŋgo 15:10; Ga 5:1 ✡ 11:47-48:Ŋgo 7:51+ ✡ 11:50-51: Un 4:8; 2Sto 24:20+ ✡ 12:1: Mt 16:6; Mk 8:15; 1Kor 5:6+; 1Pe 2:1 ✡ 12:2:Mk 4:22; Ro 2:16; 1Kor 4:5; Ibr 4:13

Page 125: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 12:4 122 Lukas 12:21leleene, inako tisoyaara isu kar ke-teene.

Komoto pepe(Mt 10:28-31)

4 “O toroŋan, nio aŋso piom. Zintomtom ta tiso tipun yom ma kemet-meete na, komoto zin pepe. Pa sombetipun yom ma kemeete, ina imap tatina. Kaimer na, zin ko tirao be tikamkosa sa toro piom mini na som.✡

5Mi Anutu, to komoto i. Pa ni mbu-raana biibi. Irao be ipun tomtom maimeete. Mi irao iziiri kunuunu tominima ila imbot kar sanaana. Tana aŋsopiom: Komoto Anutu itutamen tau.✡

6 “Kakam ŋgar pa man kimbinbin.Ina man sorokŋana. Irao tiŋgiimilamata pa pat siŋsiŋŋan ru. TamenAnutu, ni mataana mbeleele tasa nasom. 7 Mi niom na, ndomoyomŋoyom. Kilip kat pizin man kimbin-bin. Uteyom runrun na, Anutu ininma imap. Tana komoto koyompepe.✡

8 “Nio aŋso kat piom. Sombe tom-tom sa iswe kembei ni iwe leŋ ilatomtom matan, na Tomtom Lutuunuko iswe i tomini kembei ni naŋgaŋkini ila zin aŋela ki Anutu matan.✡

9 Tamen, sombe tomtom saiwatkaala nio zoŋ ila tomtom matan,na Tomtom Lutuunu ko iwatkaalitomini ila zin aŋela ki Anutu matan.✡

10 “Tomtom sa, isombe igiibi suasananŋana pa Tomtom Lutuunu,na sanaana kini tina Anutu ko iraoireege pini. Tamen sombe igiibi suasananŋana pa Bubuŋana Potomŋana,nako Anutu ireege pini na som.✡

11 “Mi sombe tikam yom ma tipa-mender yom lela lupŋana muriini,som zin bibip mi zin peeze kan kerenuunu, na kopoyom rru mi kuru zaalapa sua pareiŋana tabe kepekel pa i napepe.✡

12Pamazwaana tana Bubuŋana Po-tomŋana itunu ko ikam ŋgar piommiiso yom pa sua tabe koso i.”

Sua tooroŋana pa mbio uunu ta nitalliŋana kat

13 To tomtom ta, ni imbot lela iwalbiibi lelen, mi iso la pa Yesu ma iso:“Mos katuunu, so pa atoŋ be ipeetekoroŋ ta tomoyam iur piam nama nioleŋ pakaana.”

14 Tamen Yesu ipekel ma iso: “Wai,asiŋ iur yo be aŋtiiri sua tiom miaŋpeete koroŋ tiom?” 15Tona iseeŋgesua kini, mi iso pizin iwal ta kembei.Isombe: “Motoyom iŋgal ituyom: Ko-kenamotoyomberber pa koroŋboozomi motoyom koroŋŋoyom. Pa sombetomtom sa, ni irao kat pa koroŋ taboozomen ki toono, na koroŋ tanamen ko irao be ikami ma imbot nd-abok na som.”✡

16 Tona ni ikam sua tooroŋanataiŋgi pizin. Isombe: “Kembei tambio uunu ta. Ni toono kini mbuy-eene biibi, tabe koroŋ kini boozomenta iwaswaaza na, titum ma tizze maŋonon ta sorok som kat. 17To tomtomtana imbot ma sommi ikam ŋgar. Iso:‘Wai, iŋgi kozo ko aŋkam parei pa kinitio ti? Ko aŋur ila parei? Pa muriinitiŋgi na, irao som.’ 18 To imaŋga miiso pa itunu ta kembei: ‘Oo, iŋgi koaŋkam ta kembei: Ko aŋreege did-itu munmun tiŋgi, mi aŋpo bibipŋan.Naso aŋdaaba kini ma koroŋ tio tamunŋaana men lela. 19 Toinabe aŋ-maŋga mi aŋso pa ituŋ ma aŋsombe:Aa buri, kini ta aŋdaaba lela muriinitiŋgi, ta ko imboro yoma irao ndaamaboozomen. Tana buri be keteŋ su,mi aŋkam kat mboti ambaiŋana. Koaŋkanan ma aŋwinin, mi aŋbotmbotmen ta kembei.’✡

20 “Tamen Anutu iso pini ta kem-bei: ‘A, nu tana talliŋom kat! Mbeŋta koozi ko meete. Mi koroŋ tandoundou na, ko asiŋ ikam?’ ”✡

21Tona Yesu ipemet sua kini ma isota kembei. Iso: “Mbulu raraate men,ta ko ipet pizin wal ta tindoundou

✡ 12:4: Ibr 13:6 ✡ 12:5: Ibr 10:31; Yems 4:12 ✡ 12:7: Lu 21:18; Ŋgo 27:34 ✡ 12:8: Tur 3:5✡ 12:9: Mk 8:38; Lu 9:26; 2Tim 2:12; 1Yo 2:23 ✡ 12:10: Mt 12:31+; Mk 3:28+; Ibr 6:4+, 10:26; 1Yo 5:16✡ 12:11: Mk 13:11; Lu 21:14+ ✡ 12:15: Mbo 62:10; Lu 4:4; 1Tim 6:6-17 ✡ 12:19: 1Kor 15:32;Yems 5:5 ✡ 12:20: Mbo 39:4-6, 49:16+, 52:7; Yems 4:14

Page 126: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 12:22-23 123 Lukas 12:40

len koroŋ boozo su toono, mi tamenkoroŋ ŋonoono ta ki Anutu i, na zintirao pa som.”✡

Anutu ko mataana piti(Mt 6:25-34)

22-23 To Yesu iso pizin naŋgaŋkini. Isombe: “Tana kopoyom rru pakoyom kini mi leyommburu pepe. Pakoroŋ kulindi kana men kembei kinimi mburu, ina irao ikam ti ma tombotndabok na som.✡

24 Kere. Zin man tiwaswaaza kini,som titoutou kini ma tidabdaaba lelaruumu? Som. Anutu itunu ipututuzin. Mi niom na, kilip kat pizin man.25Mi parei? Sombe tiom tasa iru zaalabe iseeŋge itunu swoono ma imbotmoloŋana ri, ko irao? Som. 26 Misombe karao be kakam koroŋ riŋa takembei som, na parei ta kopoyom rrupa koroŋ pakan?

27 “Mi kere aigau boozomen ta tizzena, tikamam uraata sa? Som. Mizitun tiurpewe len mburu be tizeebezin pa i? Som. Mi nio aŋso kat piom:Muŋgu, king Salumo, ni izebzeebi pamburu milmilŋan ta ndabokbokŋankat. Tamenmburu kini sa irao kembeiaigau tiŋgi na som.✡

28 Mi aigau tiŋgi, iŋgi koroŋ sorok.Koozi timbot. Gaaga tila len. TamenAnutu itunu ta iurpe ma ambai kat.Lak, sombe ni mataana iŋgalŋgalkoroŋ soroksorok ta kembei, nakomataana iŋgalŋgal yom pa leyommburu tomini. Oo niom, urlaŋanatiom musaari mete!✡

29Tana kopoyom rru pa koyom kinima yokmi kakamŋgar boozo pa pepe.30 Pa ina, zin karkari ta tiute Anutusom, ta tikamam ŋgar biibi pa koroŋta kembei. Tamen niom, sombe kuruzoloyom pa koroŋ sa, na Tomoyomiute kek. 31 Tana bela kakam kinkiinipa peeze kini muŋgu, to ni ikam zinkoroŋ taiŋgi ma ito ma ima.”✡

Tupun mburanda pa koroŋ ŋonoono(Mt 6:19-21)

32Yesu iso: “Oniomsipsip ki Anutu,niom wal boozoŋoyom som. Mi ko-moto pepe. Pa Tomoyom, ni leleenebe ikam yom ma kombot lela peezekini leleene mi kelela kar saamba.✡

33 Tana koŋgomoono koroŋ tiom,mi karai ka pat pizin wal ta len koroŋsomŋan i. Naso kuurpe leyom kaututa irao be isaana som, mi imbotmbotma alok su kar saamba. Mi ina walkuumbuŋan tirao be tikem som. Mirap tomini, irao be ipasaana som.✡

34 Pa lele ta so nu re kembei koroŋku ŋonoono imbotmbot pa, inako urlelem imap ma ilala pa lele ta tana.”

Zin mbesooŋo be tiurur matan pamiiliŋana ki biibi kizin

(Mt 24:45-51; Mk 13:32-37)35 “Kutun lam tiom ma ikanan, mi

kuurpe ituyom ma kazza.✡36 Kembei zin mbesooŋo ta tiurur

matan pa biibi kizin ta imbot ula uununa, beso imiili mi itut kataama, naloŋa mi tisol pini. 37 Nio aŋso piom:Zin mbesooŋo ta sombe biibi kizinimar, mi ire zin tiurur matan pinimi tizza i, inako lelen ambai pa kam-peŋana tabe ise kizin i. Nio aŋso katpiom: Biibi kizin ko iselek mburu kinimi iurpe itunu pa uraata, to iso pizinma mbulen isu be tikan kini, mi itunuimbesmbeeze pizin.✡

38 “Tana sombe biibi kizin imar pambeŋ lukutuunu, som man itaŋtaŋ,mi ire zin tizza i, inako lelen ambai pakampeŋana tabe ise kizin i.

39 “Lak, sombe ruumu katuunu iutenol tabe tomtom kuumbuŋana imarpa i, ko izem ruumu kini ma im-borene sorok mi ila? Som. Koimenderkaala ruumu kini ma im-botmbot. Kokena tomtom kuum-buŋana tana ipetepaala ruumu miilela.✡

40 Tana niom ta kembena. Kozokuurur motoyom ma kombotmbot.

✡ 12:21: Mt 6:19+; 1Tim 6:18+; Yems 2:5 ✡ 12:22-23: Pil 4:6; Ibr 13:5; 1Pe 5:7 ✡ 12:27: 1Kin10:4+; 2Sto 9:3+ ✡ 12:28: Mt 10:29 ✡ 12:31: Mbo 37:4,25; Ro 14:17 ✡ 12:32: Mt 25:34; Tur 1:6✡ 12:33: Lu 18:22; Ŋgo 2:45; 1Tim 6:18+ ✡ 12:35: Mt 25:1+; Pil 3:20; 1Tes 5:4; 1Pe 1:13 ✡ 12:37:Yo 13:4 ✡ 12:39: 1Tes 5:2+; 2Pe 3:10; Tur 3:3

Page 127: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 12:41 124 Lukas 12:59Pa nol ki Tomtom Lutuunu na, niomkuute som. Ni ko imar kembei tapamururŋana.”✡

41 To Petrus iso: “Merere, suatooroŋana tana, nu so piammen, somso pizin iwal biibi?”

42 Merere ipekel kwoono ma iso:“Mbesooŋo ta so ni mata seŋana mile ŋgar ambaiŋana, nako biibi kiniiuri be imboro ruumu ka uraata mibeirre waene bizin pa kan kini. 43 Misombe biibi kini ila lele sa, mi imi-ili ma imar mini, mi indeeŋe mbe-sooŋo tana ikamam kat uraata kini,inako mbesooŋo tana leleene ambaipa kampeŋana tabe ise kini i. 44 Nioaŋso kat piom: Biibi kini ko iuri maiwe mataana be imboro koroŋ kini taboozomen.✡

45 “Tamen sombe mbesooŋo tanaikam ŋgar ta kembei. Iso: ‘Aa, biibi tioko loŋa mi imar na zeen.’ To imaŋgama ipun sorok zin mbesooŋo pakan,mi igaaba zin winŋana kan mi ziŋantiwininma tigadgaada, na kozo ire i.✡

46 Pa biibi kini ko imar ma ipamu-ruri. Tonabe ikam zaaba pini, mi ipirii ma ila igaaba zin wal ta tiurla somna.

47 “Mbesooŋo sa, sombe iutembuluta biibi kini leleene pa i, mi tameniurpe ka uraata som, inako tibalisi makuliini berebere.✡

48Mi sombe mbesooŋo sa iute som,mi ikamŋoobombulu, inako biibi kinileleene imiili ri pini mi iseeze katmataana som. Pa tomtom ta so Anutuikam le koroŋ biibi, na ni bela ipimi-ili ma biibi. Mi sombe tomtom sa,Anutu indemeeri mi iur koroŋ biibiila namaana be ikam uraata pa, inakoAnutu iurmataana pini be ipimiili mabiibi.✡

Yesu ko iwe uunu pizin tomtom betiparyapaala zin

(Mt 10:34-36)49 “Nio ti aŋmar be aŋpiri you isu

toono. Mi so you tana ikananpataaŋa,so leleŋ ndabok. 50 Tamen pataŋana

biibi tabe isalakaala yo i, ina iwwai. Tana leleŋ ipata ma ipata kat.Mi ko aŋbotmbot ta kembei ma iraopataŋana tana ikam yo, mi aŋbaadama imap.✡

51 Parei? Niom koso ko nio aŋmarbe aŋlup zin tomtom ma lelen iwetamen? Ina som. Pa nio ko aŋweuunupizin be tiparyapaala zin ma timbotndelndelŋa. 52 Pa indeeŋe koozi miila na, lupŋana kizin toŋmatiziŋ koimureege, mi lelen iwe tamen minisom. Sombe zin lamata, nako tel tim-bot pakaana, ru timbot pakaana. 53Mizin kolman ziŋan lutun bizin ko tilupzin mini som, mi tiparmbot molopizin. Mi zin kolmannan ta kembena.Ko ziŋan lutun moori bizin tilup zinmini som, mi tiparmbot molo pizin.Mi ziŋan rwon moori bizin tomini, kotikam mbulu raraate men tau.”✡

Kilalan(Mt 16:2-3)

54 Yesu iso pizin iwal mini maisombe: “Keleŋ. Niomsombekeremi-iri tieene izukzuk re uunu ri, to loŋami koso: ‘O, iŋgi be yaŋ imar i.’ Mi yaŋimar. 55 Mi sombe kayamaana miiriiloondo ki iwaara, to kosombe: ‘Iŋgibe lele ilomo mini.’ Mi lele ilomo.56Niomwal ta kakamam pakaamŋanapa urlaŋana tiom! Pa lele na, niomkarao be kikilaala. Mi mbulu ta kooziiwedet i, parei ta karao be kikilaalasom?

Loŋa mi tuurpe lelende pa kanda koibizin

(Mt 5:25-26)57 “Mbulu ndeeŋeŋana na, niom

kuute kek. Mi parei ta kusu mi katallipamini? 58Sombe tomtomsa ikamambe ipamenderu pa sua, na mbotmbotpepe. Loŋamenmi toombo be la kini,mi niomru kuurpe leleyom. Kokenani ikamu ma niomru kala ki biibi taitirtiiri sua i. To biibi tana iuru lazin menderŋan naman, mi tipiri ulela ruumu sanaana. 59 Mi nio aŋsokat pu. Nu ko irao yooto karau na

✡ 12:40: Mk 13:33; Tur 16:15 ✡ 12:44: Lu 19:17+ ✡ 12:45: 2Pe 3:3 ✡ 12:47: Yems 4:17✡ 12:48: Wkp 5:17; Ro 2:12+; 1Tim 1:13 ✡ 12:50: Mk 10:38+; Yo 12:27 ✡ 12:53: Mika 7:6

Page 128: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 13:1 125 Lukas 13:19

som. Kombotmbot ma irao posop katkadoono ta tiur pu na.”✡

13Sombe totooro lelende som, inako

tala lende1 Indeeŋe mazwaana tina, tomtom

pakan timar mi tisotaara Yesu pa zinGalilea kan pakan ta tikamam pa-toronŋana ila ki Anutu, mi Pilatusipun zin ma siŋin ireere sala artaalki patoronŋana tana. 2 Tana Yesuiso pizin ma iso: “Wal tana, niomkakam ŋgar pizin be parei? Sanaanakizin ilip pizin Galilea kan pakan, tanapataŋana ta kembei ise kizin?✡

3 Nio aŋso piom: Som kat! Mikeleŋ. Sombe kotooro leleyom sommi kezem sanaana tiom som, na niomta munŋaana men ko kamap ma kalaleyom kembei ta zin na.✡

4 Mi zin wal lamoro mata mi telta ruumu ute ŋgutŋguutuŋana zaanaSiloam ipol salakaala zin ma timet-meete na, niom kakam ŋgar pizin beparei? Sanaana kizin ilip pizin walpakan ki Yerusalem? 5Nio aŋso piom:Som kat! Mi sombe kotooro leleyommi kezem sanaana tiom som, inakokala leyom tomini raraate kembei tazin.”

Yesu ikam sua tooroŋana pa ke taŋono somŋana

6ToYesu ikam sua tooroŋana taiŋgipizin. Isombe: “Ke fik ta imender labaen lene ki tomtom ta. Ni ila na,mataana izalla pa uteene be iru kaŋonoono. Mi som. 7 To isu na isopa mbesooŋo kini ta imborro baenlene na ta kembei. Iso: ‘Leŋ! Nioaŋbelmbel lele ti marŋana pa ndaamatel i, be aŋru ke tiŋgi ka ŋonoono.Mi ŋonoono sa som. Tana taara maisu lene. Kokena ikam sorok toonombuyeene.’✡

8 Tamen tomtom ta imborro baenlene na, iso pini ta kembei: ‘O biibi,

pasaana paso? Imbotmbot mi aŋ-toombo ma aŋkamam toono ila uunupa ndaama tasa.✡

9 Mi ndaama toro, to tere. Sombeŋonoono, inako kena. Mi so som,inako tataara ma isu lene.’ ”

Yesu iurpe moori ta pa aigule po-tomŋana

10 Indeeŋe aigule potomŋana ta na,Yesu ni ikamam sua pizin tomtomilela lupŋana muriini. 11 Mi moorita, ni bubuŋana sananŋana ipasaanima ikunkun ki pai ma irao ndaamalamoro mata mi tel kek. Irao iswoorondemeene risa som. 12-13MiYesu ire i,to iboobi ma ila kini, mi iur namaanaisalakaali mi iso pini. Iso: “Moori,mete ku ko ikisu mini som.” To loŋamen iswooro ndemeene, mi imenderkat mi ipakur Anutu.

14 Tamen tomtom ta imborrolupŋana muriini na, ni keteenemalmal. Pa Yesu iurpe moori tanapa aigule potomŋana tau. Tanata isopizin iwal ma isombe: “Aiss, parei taniom kamar be iurpe yom pa uraatalene som? Iŋgi sa aigule potomŋanatabe ketende su pa i.”✡

15 Tabe Merere iso: “Niomwal pakamkaamŋoyom! Niom taboozomen kuputkewe mbili tiom, mikakamam zin ma tilala tiwinin kanyok pa aigule potomŋana.✡

16 Mi moori ti, ni Abaraampopoŋana kini. Tamen Sadan ikisipa ndaama lamoro mata mi tel kek.Parei? Ko irao tatatke i pa pataŋanakini pa aigule potomŋana som?”✡

17Yesu ka koi bizin tileŋ pekelŋanakini na, kanmiaŋ. Mi zin iwal biibi na,menmeen zin pa uraata mburanŋanmi ndabokbokŋan ta ni ikamam na.

Yesu itooro sua pa zeere mastet(Mt 13:31-32; Mk 4:30-32)

18 To Yesu iso: “Peeze ki Anutu na,ka mbulu pareiŋana? Ko aŋso se kisokorei, to kakam ŋgar pa? 19 Inakembei mastet iweene musaari kat

✡ 12:59: Mt 18:34+ ✡ 13:2: Yo 9:2+ ✡ 13:3: Mbo 7:12 ✡ 13:7: Mt 3:10, 7:19; Yo 15:2,6✡ 13:8: Ro 2:4; 2Pe 3:9,15 ✡ 13:14: Kam 20:8+ ✡ 13:15: Lu 14:5; Yo 7:22+ ✡ 13:16: Yesa58:6+; Lu 6:9 ✡ 13:19: Mt 24:14

Page 129: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 13:20 126 Lukas 14:1ta tomtom ikam, mi ila ipaaza sulamokleene kini. Mi kaimer to indomma iwe biibi kembei ta ke i, mi iurnamannaman boozo. Tana zin mantila ma tipo len ŋgini isala.”✡

Sua tooroŋana pa yis(Mt 13:33)

20 To Yesu iso mini. Iso: “Peezeki Anutu ka mbulu, nako aŋso se kisokorei toro? 21 Ina kembei ta yis.Sombemoori sa ikammi itooro raamapalawa biibi, to koroŋ ri tana irao izilpa palawa biibi tana ma imap.”

Zaala ta ila pa kar saamba na,kwoono musaana

(Mt 7:13, 14:21-23)22 Yesu isombe isala pa Yerusalem.

Ni ipa ma ila, beso indeeŋe kar tasa,to ikam sua pizin, mi imaŋga mini maila. Ta kembei kembei mi ila. 23 Mitomtom ta, isu to iwi i. Iso: “Merere,parei? Wal tabe Anutu ikamke zin i,ko rimen ŋonoono?”

24 Yesu iso pizin ma iso: “Karsaamba na, ka kataamamusaari. Tanakakam kinkiini be kelela. Pa tomtomboozomen ko titoombo be tilela matirao som.✡

25 “Tana kere. Pa kaimer ru-umu katuunu ko imaŋga mi ikotkaalakataama. Indeeŋe tana, niom sombekombotmbot mat mi kutut kataamama koso: ‘Merere, sol kataama piamlak!’, nako ni ipekel ma iso: ‘Niomziŋoi? Nio aŋkankaana piom.’✡

26 Tona niom ko kamaŋga mi koso:‘Wai, parei ta nu kankaana piam?Muŋgu itiŋan takanan ma tiwinin, minu kamam sua piam isu kar tiam na.’

27 Tamen ni ko iso piom mini maisombe: ‘Nio aŋkankaana piom. Niomso kar i? Kala leyom. Pa niom walsananŋoyom.’✡

28 “Mi niom sombe kere Abaraam,Isak, Yakop,miAnutu kwoonobizin taboozomen ziŋan Anutu tilup zin lelakar kini, nako zoŋoyom ŋekŋek mikataŋtaŋ. Paso, niom, nako tipiri yompera mat kek. Zoyom sa mini som.✡

29 Mi tomtom ko timar pa toonota boozomen, be mbulen su pa kinikanŋana lela Anutu kar kini.✡

30 Tana kere. Zin wal ta timarkaimer, nako timuuŋgu. Mi zin tautimuuŋgu, nako tikemer.”✡

Yesu leleene isaana pa Yerusalem(Mt 23:37-39)

31 Indeeŋe tana, zin tutu kan pakantimar ki Yesu mi tiso pini. Tiso: “Aa,maŋga ma zem lele tiŋgi, mi ko mala lem lele toro sa. Pa Erot isombeipunu.”

32 Yesu ipekel kalŋan ma iso: “Tori tana, ni irao kat pa ŋgar bozboozo!Kala ma koso pini ta kembei: ‘Nioiŋgi aŋzirziiri bubuŋana sananŋanmiaŋurpewe zin tomtom ta koozi, gaaga,mi ko malama, to aŋposop uraata tioma imap.’ 33 Tana nio ko aŋkam paita koozi, gaaga mi malama. Pa sombetipun Anutu kwoono sama imeete, nabela tikam su Yerusalem.”

34 To Yesu iseeŋge sua kini maiso: “O Yerusalem, Yerusalem!Anutu kwoono bizin ta niom kembelkasŋana kek. Mi zin ŋgoŋana kinita ni iŋgo zin piom i, na kupununzin pa pat ma timetmeete. Mi niona, gorgori leleŋ be aŋkokor yom makamar kembei ta man ikuubukaalalutuunu bizin. Tamen leleyom piosom. 35 Tana Anutu ko izem yom maUrum Merere tiom imborene sorok.Mi nio aŋso kat piom ta kembei: Niomko kere motoŋ mini som ma iraoituyom kosombe:✡‘Merere ko ipombol tomtom ti mi

ikampe i.Pa ni ko ikam ruŋguunu ta imar i!’ ”✡

14Yesu iurpe tomtommeteŋana toro pa

aigule potomŋana1Aigule potomŋana toro tabe keten

su pa i na, Yesu ila ruumu ki biibi takizin wal tutu kan be ziŋan tikan kini.

✡ 13:24: 1Kor 9:24+; Pil 2:12+ ✡ 13:25: Mt 25:10+ ✡ 13:27: Mt 25:41 ✡ 13:28: Mt 8:11+,13:42, 24:51 ✡ 13:29: Mt 8:11+; Lu 14:15; Tur 19:9 ✡ 13:30: Mt 19:30, 20:16 ✡ 13:35: Mt23:37+; Lu 21:20,24 ✡ 13:35: Mbo 118:26 ✡ 14:1: Lu 11:37

Page 130: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 14:2 127 Lukas 14:19

Mi tomtom pakan ta ziŋan timbotm-bot mi tireuduti. ✡

2Molo som na, tomtom ta, ta kum-buunumi namaana izarzar na, ni ilelami imender su Yesu kereene uunu.3 Tabe Yesu imaŋga to, iwi lae pizinwal tutu kan ziŋan zin ŋgarŋan kitutu ma iso: “Lak, tutu kiti iso parei?Ko irao tuurpe zin tomtom pa aigulepotomŋana, som som?” ✡

4 Mi zin tipekel sua sa som.Timaane men. To Yesu iteege su pinima niini ambai, mi iso pini ma ilalene.

5Tona Yesu iso pizin ta kembei. Iso:“Parei, kozobe tiom tasa lutuunu, sommbili kini sa itop sula yok sumbuunupa aigule potomŋana tabe ketende supa i, ko ire i mi imbotmbot? Som. Inakola ila karau men, mi imaati ma ise.”✡

6 To sua kizin imap. Pa Yesu ipiri lama koŋ.

Tapakur itundu pepe. Tokoto itundu7 Yesu ire wal pakan ta timar pa

kini kanŋana na, tikoŋuru mbaliamataana kana. Tabe ikam suatooroŋana tiŋgi pizin. ✡

8 Iso: “Sombe tomtom sa iso pube la mi niomŋan kakan kini ulakana, na mbulem isu sorok lele ta tiurpizin bibip i pepe. Pa takankaana pa.Sombe tomtom toro, ta zaana biibima ilip pu i, ni ima tomini, 9 inakokini tamaana ima mi iso: ‘Ou, maŋgami tomtom ti mbuleene su.’ Tona komaŋga raama kom miaŋ, mi miili mala mbulem su ta kaimer kat. 10 Tanakam mbulu ta kembei pepe. Sombesua ikamu be la pa kini kanŋana, nambulem isu mbalia ta kaimer kat.Naso kini tamaana ima, mi iso pu maiso: ‘O toroŋ, maŋga mi mar mbulemisu mbalia ambaiŋana tis.’ Naso kem-bei ni ipakuru ila iwal biibi matan.11 Pa tomtom ta sombe ipakur itunu,nako tikoto i. Mi tomtom ta sombeikototo itunu, inako tipakuri.” ✡

12 Tona Yesu iso mini pa kinitamaana ta kembei: “Sombe kam kini

biibi sa, na boobo zin guraaba ku, somtoŋmatiziŋ ku, som wal ku, som zinmbio uunu ta timbot kolouŋana puna pepe. Pa wal ta kembei, kaimerko tipekel mbulu ku mi tiboobu pakini kanŋana. Tona lem kadoonoambaiŋana toro sa pa kaimer i som.13 Tana kam mbulu ta kembei pepe.Sombe kam kini biibi sa, to boobozin wal sorrokŋan, zin kaamaŋan, zinnarapeŋan, mi zin matan pisŋan. ✡

14 Naso ndeeŋe lem kampeŋanaambaiŋana. Pa zin na, tirao betipekel mbulu ta nu kam pizin nasom. Tamen indeeŋembeŋ kaimermiAnutu isombe ipei zin wal ndeeŋeŋanma timaŋga mini pa naala, to Anutuitunu ko ikam lem kadoono am-baiŋana kat.” ✡

Sua tooroŋana pa bobi ki Anutu(Mt 22:1-10)

15 Timbotmbot ma tikanan kini, mitomtom ta, ni ileŋ sua tana, to isu naiso pa Yesu. Iso: “Waii, zin wal ta sotilelamambulen sumi tikan kini biibiisu kar ki Anutu, ina zin tina ko lelenambai mi tindeeŋe kampeŋana biibikat.” ✡

16 To Yesu ipekel kwoono mi ikamsua tooroŋana tiŋgi. Iso: “Lwoono tana, tomtom ta, ni isombe ikam kinibiibi. Tabe ikam sua ma ila pizintomtom boozomen be timarma ziŋantikan kini tana. 17 Tiparaŋraŋ koroŋmakiŋ to, kini tamaana iŋgo mbe-sooŋo kini ma ila mini be iso pizintomtom ta sua ikam zin kek na takembei: ‘Ouo, kamar ta buri. Pa koroŋta boozomen amurpe lup kek.’

18“Tamen zin tomtomtambesooŋoila pizin na, mburan be tila som. Tabetiurur sua ila kena, ila kena. Tomtommataana kana imaŋga na iso: ‘Aiss,nio ti ko irao aŋma na som. Pa buriŋonoono ta aŋgiimi toono pakaanata. Tana iŋgi be aŋla mi aŋtiiri i.’19 Mi toro na iso: ‘Aiss, nio ti tominiirao aŋma som. Pa buri ŋonoono ta

✡ 14:3: Mt 12:10; Lu 6:9 ✡ 14:5: Mt 12:11; Lu 13:15 ✡ 14:7: Mt 23:6 ✡ 14:11: Mt 23:12; Lu18:14; Yems 4:6; 1Pe 5:5 ✡ 14:13: Lo 14:29 ✡ 14:14: Yo 5:29 ✡ 14:15: Lu 13:29; Tur 19:9

Page 131: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 14:20 128 Lukas 15:4

aŋgiimi bapalo laamuru. Tana iŋgi beaŋla mi aŋtoombo zin pa uraata i.’

20Mi tomtom toro na iso ta kembei:‘Nio buri ta aŋwoolo i. Irao aŋma nasom.’ ✡

21 “Mbesooŋo tana imiili ma ila, miiso uunu kizin tana ila ki biibi kini maileŋ. To biibi kini keteene malmal, miiso pinima iso: ‘Kena loŋamimiili mala pa zaala lwonlwon, mi yo zin walsorrokŋan, kaamaŋan, narapeŋan, mimatan pisŋan ma timar.’ ✡

22Tanambesooŋo tana ilami iso zinmakiŋ, to imiili ma imarmi iso: ‘Biibi,kalŋom ta aŋla aŋso pizin ma timarkek. Tamen ruumu leleene imbotm-bot i. Bok zen.’

23 “Tona biibi iso pini ma iso: ‘Kenala mini, mi wwa kiŋakiŋa pa zaalanamannaman ta boozomen, mi maŋ-maŋ zin tomtom ma timar bekenaruumu tio bok. 24 Mi keleŋ. Nio aŋsokat piom ta kembei. Zin tomtom tamuŋgu bobi tio ila pizin mi mburansom na, kizin tasa ko irao kwoonoiteege kini tio tiŋgi na som. Som masom kat!’ ” ✡

Bela takam kat ŋgar muŋgu, manatewe naŋgaŋ ki Yesu

(Mt 10:37-38)25 Iwal biibi ta titoto Yesu ma ziŋan

tila. To Yesu itoori ma iso pizin. Iso:26 “Tomtom sa, sombe leleene be itoyo, mi tamen ikam ŋgar biibi mete patamaana ma naana, som kusiini malutuunu bizin, som toŋmatiziŋ kini,som ikam ŋgar biibi mete pa itunukuliini, inako irao be iwe naŋgaŋ tiona som. 27 Mi sombe tomtom saleleene be ito yo, tamen ikwaara kepambaaraŋana kini som, inako ni to-mini irao be iwe naŋgaŋ tio na som.✡

28 “Kembei ta niom, sombe tomtomtiom sa leleene iur be ipo ruumu tauteene molo, nako mbuleene isu mimataana iurur pa pat ma ire pat iraobe ruumu imun, tonabe imaŋga pa ka

uraata. 29 Kokena kitiimbi men isula,mana kaimer ni irao be iposop som.Tona tomtom tire i mi matan pasomi. 30Mi tiso pini ma tisombe: ‘To tana,imaŋmaŋ pa ruumu poŋana ta ipomaisala kek?’

31 “Mi king ta so ikam malmal paking toro, na ta kembena. Komataanasu pa wal kini muŋgu ma ire. Sombeni le malmal kan muŋaana laamurumen, mi king toro ni le malmal kanmunŋaana tomoota, ko ni irao pini,som som? 32 Beso som, inako loŋamen mi iŋgo tomtom kini pakan matila be tipunmeete malmal.” ✡

33Tona Yesu iposop sua kini mi iso:“Mi niom ta kembena. Bela kezemkoroŋ tiom ta munŋaana menma im-borene, tona karao be kewe naŋgaŋtio. ✡

Tai ka sua(Mt 5:13; Mk 9:50)

34 “Tai, ina koroŋ ambaiŋana.Tamen sombe isaana, nako tuurpemini be parei? Som. ✡

35 Tana ko tipiri ma ila ne. Pairao ipembeeze toono mini som. Miirao totooro raama bapalo tieene betuurpe mokleene pa na som. Tana kauraata sa mini som. Sua ta aŋso maima na. Mi niom so talŋoyom, inakokeleŋ mi kakam ŋgar pa.”

15Sua tooroŋana pa sipsip ta imbiriizi(Mt 18:12-14)

1 Aigule ta na, wal pakan ta tiyyotakesŋan i ziŋan wal sananŋan pakantila ma timokor la ki Yesu be tileŋsua kini. 2 Tabe zin tutu kan mi zinŋgarŋan ki tutu timaŋga, to tikamŋunuŋŋunuŋ ma tiso: “Wai, parei tato ti leleene pizin wal sananŋan maziŋan tikanan kini la mbata?” ✡

3ToYesu ikam sua tooroŋana taiŋgipizin. Iso: 4 “Lak, kozobe tomtomtiom tasa imborro zin sipsip tomtolamata, mi sombe tasa imbiriizi, inako

✡ 14:20: 1Kor 7:33 ✡ 14:21: Ep 2:11+ ✡ 14:24: Mt 21:43; Ŋgo 13:46 ✡ 14:27: Mt 16:24+; Lu9:23+; Yo 16:33; 2Tim 3:12 ✡ 14:32: 2Kor 5:20 ✡ 14:33: Lu 5:11,28; Pil 3:7+ ✡ 14:34: Ibr 6:4-6✡ 15:2: Lu 5:30; Ŋgo 11:3; Ga 2:12

Page 132: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 15:5 129 Lukas 15:24ikam parei? Ni ko izem zin tomtopaŋ lamoro mata mi paŋ (99) tana matimbotmbot su lele bilimŋana, mi ilairu sipsip tamen ta isaŋsaŋ na. ✡

5 Iru i, iru i ma sombe indeeŋi, toiwiti ma iuri se regeene, 6 mi ikwaarima imiili pa kar. Tona iboobo walkini mi zin wal ta ruumu kizin timbotkolouŋana na ma timar, mi iso pizin.Iso: ‘Ouo, kamar ma tulup ti mi itiŋanmenmeen ti. Pa sipsip tio ta imbiriizi,ta iŋgi aŋdeeŋi kek.’ ✡

7 “Nio aŋso kat piom. Tomtomsananŋana sa isombe itooro leleene,na kar saamba kan ko tikam mbuluraraate men. Ko tikam orooro biibiisala, mi lelen ambai kat pa tomtomtina ma ilip pa wal tomto paŋ lamoromata mi paŋ (99) ta tindemeere sorokkembei zin wal ndeeŋeŋan mi titoorolelen som.

Sua tooroŋana pa pat ta imbiriizi8 “Mi moori sa, sombe ni le pat

milmilŋan laamuru imbotmbot, mi sotamen sa imbiriizi, inako ikam parei?Ni ko itun lam,mi isiiri ruumu leleenema ipitiiri kat, ma irao indeeŋe pattana. 9 Mi re beso indeeŋe, nakoloŋa mi iboobo zin wal kini mi zinmoori ta timbotmbot kolouŋana na,mi iso pizin: ‘Ouo, kamar ma tulup timi itiŋan menmeen ti. Pa pat tio taimbiriizi, ta iŋgi aŋdeeŋe kek.’

10 “Nio aŋso kat piom: Sombetomtom sananŋana sa itooro leleene,na zin aŋela ki Anutu tikam mbuluraraate men. Ko menmeen zin biibikat pa tomtom tamen ŋonoono tana.”

Sua tooroŋana pa tomtom ta iur katleleene pa lutuunu bizin ru

11 To Yesu ikam sua tooroŋanatiŋgi. Iso: “Kembei ta tomtom ta,ni lutuunu bizin ru. 12 Timbot malwoono ta na, lutuunu kaimerŋanai imaŋga to iso pa tamaana. Iso:‘Tamaŋ, rai koroŋ ku ma nio leŋ imarpataaŋa.’ Tabe taman irai koroŋ makolmanŋana lene, kaimerŋana lene.

13-14 “Aigule pakan ilae, to lutuunukaimerŋana i, iyauyau koroŋ kini taboozomen, mi iko ma ila lele molo.Ila ipet lele tana na, ipasaana patkini ma imap pa mbulu soroksorokta boozomen. To isu imbot ŋoobo.Mi peteele biibi isu lele tana. Tabeikam ma mbotŋana kini ambai somkat. 15Tona ilama iwi kartu ta, bekenaikam uraata pini. Ila to tomtom tinaiŋgo i ma ila be imboro zin ŋge kini.16Mi ni ra, peteli ma isaana kat. Tabeirru zaala be ikam ŋge kini kizin risama ikan be ikoto keteene pa. Tamentiyok pini som.

17 “Imbotmbotma ŋgar kini ipet, toitwer la pa mboti ki tamaana ziŋanmbesooŋo kini. Iso: ‘A tina ko! Tamaŋmbesooŋo kini na, iŋga tikan tikanma som, mi ka lwoono isu imborene.Mi nio tiŋgi, iŋgi be aŋmeete pa koŋkini i. 18 Kena ko aŋmaŋga ta buri miaŋla ki tamaŋ. Mi sombe aŋla aŋpetkini, to aŋso pini ta kembei. Aŋso:Tamaŋ, nio aŋkam sanaana pa Anutumataana, mi aŋkam ŋoobo mbulu pu.Nio sananŋoŋ kat. ✡

19Tana kozo paata yo be lutumminipepe. Mi parei, ko irao yok pio beaŋkam uraata pu kembei mbesooŋo?’

20 “Tona ni imaŋga na imiili ma ilaki tamaana. Iwwa ma ila na, molomi tamaana ire la pini. Ikilaali, toleleene isaana pini mi iloondo maila. Ila to, isou i mi itaŋ. 21 To niiso pa tamaana. Iso: ‘Tamaŋ, nioaŋkam sanaana pa Anutu mataana,mi aŋkam ŋoobo mbulu pu. Niosananŋoŋ kat. Tana kozo paata yo belutum mini pepe.’

22 “Tamen tamaana iyembut suakini, mi iboobo zin mbesooŋo kini matimar, mi iso pizin. Iso: ‘Loŋa mikakam mburu ndabokŋana kat imarbe lutuŋ izeebi pa. Mi kakamkukuugutio isala namaana, mi kakam kumbuketeene ila kumbuunu. 23 Mi kalama kere mbili ndekndekŋana tasa, tokupuni be takam kini biibi mi lelendeambai pini. 24 Pa lutuŋ ti, iti toso

✡ 15:4: Mbo 119:176; Ezek 34:11,16; Lu 19:10 ✡ 15:6: 1Pe 2:25 ✡ 15:18: Mbo 51:4

Page 133: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 15:25 130 Lukas 16:8

ko ni imeete ma ila ne kek. Tamenni imeete som. Mataana yaryaara,mi koozi imar ipet mini. Ni, tosoko imbiriizi kek. Tamen som. Koozitendeeŋi mini.’ Tana tilup zin matikan kini mi menmeen zin. ✡

25 “Tikamam, mi lutuunu ta kol-manŋana i, imbot mokleene mi imar.Iwwa ma imar igarau ruumu, mi ileŋtizze kombom mi tirakrak ma kalŋanizalla. 26 Tabe imar na, iboobo mbe-sooŋo ta, mi iwi i. Iso: ‘Iŋga walkalŋan izalla paso? Uraata sa?’ 27 Mimbesooŋo ipekel kalŋaana ma iso: ‘E,tomom leleene ambai kat mi ipunmbili ndekndekŋana ta. Pa tizim rita toso ko imeete, ta imiili ma imarimbotmbot a.’

28 “Tomtom kolmanŋana i ileŋ suatana na, keteene malmal mi mbu-raana be ilela ruumu som. Tabetamaana iyooto ma ipet kini, toimaŋmaŋi be ilela. 29 Tamen niipekel tamaana kalŋaana ma iso: ‘Re.Ndaama ndaama ta tamar i, mi nioaŋzooro la kalŋom pa tasa? Som. Nioaŋbelmbel mbesooŋo pu. Mi nu kamkosa sa pio som. Mekmek lutuunusorokŋana tomini, nu kam tasa piobekena niamŋan waeŋ bizin amkanmi menmeen yam pa? Som. 30 Milutum tina, ni ila ma ziŋan moorizaala lwoono kan tipasaana koroŋ kuma imap, mi imiili ma imar na, nuŋgal mbili ndekndekŋana ma isala kimini. Re. Mbulu ku tina indeeŋe?’

31 “To tamaana iso pini. Iso: ‘Olutuŋ, nu ituru ta tombotmbot i. Mikoroŋ tio ta boozomen, ina nu ku tau.32Mi tizim ri ta toso ko ni imeete maila ne kek, ta koozi imiili ma imarmataana yaryaara. Ni, toso ko im-biriizi kek. Mi som. Koozi tendeeŋimini. Tana sombe takam kini biibi mimenmeen ti pini, ina indeeŋe.’ ”

16Sua tooroŋana pa mbesooŋo

sananŋana ta iru zaala be imbot ambaipa kaimer

1 Yesu ikam sua tooroŋana tiŋgipizin naŋgaŋ kini. Iso: “Lwoono tana, mbio uunu ta, ni le mbesooŋota imborro koroŋ kini. Mi biibi kiniileŋ kembei mbesooŋo tana ikamamkat uraata som, 2 to iboobi ma imar,mi iso pini. Iso: ‘Lak, nio aŋleŋ suapakan pa uraata ku, mi aŋute som:Ko ŋonoono, o ŋonoono som? Tanauraata ta kamam na, karau men mibeede ka sua ise ro, mi kam ma imarbe aŋtiiri. Pa iŋgi be numap pa uraatai.’

3 “Mbesooŋo imbot ma som, to isopa itunu. Iso: ‘Wai, iŋgi ko aŋkamparei? Pa iŋgi be biibi tio iyembutyo pa uraata i. Mi nio mburoŋ iraobe aŋkam uraata mat kana som. Mikoŋmiaŋ be aŋsuŋ zin wal pa leŋ pat.’4 Imbotmbot mi irru ŋgar. To ŋgar taipet pini. Tana iso: ‘Aa, buri! Motoŋiŋgal zaala ta kek. Iŋgi ko aŋkammbulu tabe ikamzin tomtomma lelenambai pio. Beso aŋmap pa uraata,tona tomtom pakan ko tiboobo yo maaŋla ruumu kizin mi aŋbot se kizin.’

5 “Tana imaŋga na iso la pizin waltataŋa ta len mbun imbot la ki biibikini na be timar. Tomtom mataanakana imar ipet kini na, mbesooŋo iwilae pini. Iso: ‘Ai, nu mbun ku piizi?’6 Mi ni ipekel ma iso: ‘Ŋgere kesŋanatomto lamata.’

To iso pini: ‘Is, kam mbun ku karo ti, mbulem su, mi beede karautomtooru laamuru men ise. Mi pakanimborene.’ 7 To iwi lae pa toro. Iso:‘Mi nu na, mbun ku piizi?’

Ni ipekelma iso: ‘Bek tomto lamatata bokbok pa kini wit.’

To mbesooŋo iso pini: ‘Is, kammbun ku ka ro ti, mi beede tomto paŋmen ise. Mi tomoota imborene.’

8 “Biibi ileŋ mbesooŋo kinisananŋana tana uruunu, to iwitzaana. Paso, ni ikam kat ŋgar miindeeŋe zaala tabe imbot ambai pa.

“Tomtomta titotoŋgar ki toonona,tilip pa zin wal ta timbot la mat kiAnutu leleene. Pa zin wal toono kanna, len ŋgar biibi mi tiute kat zaala

✡ 15:24: Ep 2:1,5

Page 134: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 16:9 131 Lukas 16:24

tabe tikam mbotŋana ambaiŋana isutoono. Mi ŋgar tana, ta ikamampeezepizin pa mbulu ta tiparkamam pizin.✡

9 Tana niom ta kembena. Kuruzaala be kombot ambai. Karai ko-roŋ tiom ki toono pizin tomtom.Naso lelen piom. Mi sombe koroŋta boozomen ki toono imap, tonatikamyom raama lelen ambai, mi kalamuriyom ta saamba a, mi kombotm-bot ma alok. ✡

Koroŋ saamba kana ta koroŋŋonoono.

10 “Tomtom ta sombe mataana isemi imboro kat koroŋ musaana, nakoirao imboro koroŋ biibi tomini. Mitomtom ta sombe ikam pakaamŋanami ipasaana koroŋ musaana, nakoipasaana koroŋ biibi tomini. ✡

11 Tana niom sombe komboro katkoroŋ toono kana som, inako Anutuindemeere yom pa koroŋ ŋonoono kisaamba be parei? 12 Mi parei, sombetomtom sa iur koroŋ kini ima be kom-boro, mi sombe komboro kat som, naasiŋ ko ikam leyom koroŋ ŋonoonoma ima be komboro? Som.

13 “Tomtom sa ko irao be imbeezekat pa bibip ru na som. Pa ina koiur leleene pa ta, mi ileŋ la sua kini.Mi toro, nako iur koi pini mi irepiilii. Tana niom sombe kembeeze paAnutu mi koroŋ sa ki toono, nakokarao som.” ✡

14Zin tutu kan na, matan moniŋan.Tana tileŋ sua ki Yesu tana, to tikamsua repiiliŋana pini. 15 Tabe Yesuiso pizin: Iso: “Niom kakamammbulu tiom ambaimbaiŋan ilala tom-tom matan bekena tire yom kembeiwal ndeeŋeŋoyom. Tamen Anutu,ni iute leleyom ma imap. Mi keleŋ!Koroŋ ta tomtom tire kembei ko-roŋ ŋonoono mi tipakur, ina Anutuire kembei koroŋ sananŋana kat, mileleene pa risa som. ✡

Tutu ki Anutu mi peeze kini16 “Tomtom timbot la zaala ki Mose

ziŋan Anutu kwoono bizin ma imarimiili su ta Yoan ikam yok pizin tom-tom. To peeze ki Anutu ipet mat, mika tomtombizin timaŋga be tisoyaarauruunu. Tanata tomtom tikam kaisi-igi mi tirru zaala be timbot lela peezekini mi tilela kar kini. ✡

17 “Saamba mi toono ko timbiriizima tila len. Tamen tutu ka budekimbiŋana risa ko irao imbiriizima ilalene na som. ✡

18 “Tomooto sa sombe iziiri kusiinima ila lene, mi iwoolo moori toro, nani ipasaana ula ka tutu. Mi sombetomooto sa iwoolo moori ta kusiiniiziiri i na, na ni tomini ipasaana ula katutu.” ✡

Mbio uunu mi Lazarus19 Yesu ikam sua tooroŋana

tiŋgi. Iso: “Kembei ta mbio uunuta. Aigule ta boozomen, ni irrupa mburu totoŋan ta ŋgeezeŋanakat. Mi mbotŋana kini na, ambaikomboono. Mi imbomboorene takembei. 20 Mi tomtom sorokŋanata, ni imbotmbot tomini. ZaanaLasarus. Ni mbetmbeete iloli masik, mi ila ikenne su mbio uunu tanakataama kini kwoono. 21 Pa peteli maisaana. Tana ilala tina be ikanan kakini muunu ta itoptop pa mbalia kimbio uunu mi tiwirri pera mat na.Ni imbotmbot tina, mi me tilala betinemnem mbetmbeete kini.

22 “Ikamam ta kena kena mara, imeete. To aŋela tikami maisala saamba, mi tiuri la muriinindabokŋana ta imbot isu Abaraamzilŋaana uunu. Mi mbio uunu tomini,ni imeete ma titwi i.

23 “Mi isula Andewa ma ire yoy-ouŋana biibi kat. Be mataana isalakor na, ire la pa Abaraam ziru Lasarustimbutultul ma timbotmbot. 24 Toiboobo. Iso: ‘Oo tamaŋ Abaraam,muŋai yo lak! Ŋgo Lasarus ma imar

✡ 16:8: Yo 12:36; Ep 5:8; 1Tes 5:5 ✡ 16:9: Mt 6:19+; Lu 12:33 ✡ 16:10: Lu 19:17+ ✡ 16:13:Mt 6:24 ✡ 16:15: Mbo 7:9; Mt 23:28; Lu 10:29, 18:9+ ✡ 16:16: Mt 11:12+; Ro 10:4 ✡ 16:17:Mbo 119:89; Yesa 40:8; Mt 5:18; Lu 21:33; 1Pe 1:25 ✡ 16:18: Mt 5:32, 19:9; Ro 7:2+; 1Kor 7:10+

Page 135: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 16:25 132 Lukas 17:10

iur nama lutuunu isula yok, mi ipem-beeze mioŋ risa. Pa iŋgi aŋre yoy-ouŋana biibi isu you tiŋgi.’ ✡

25 Tamen Abaraam iso: ‘Ooi lutuŋ,motom la pa mbotŋana ku ta kamsu toono na. Ambai komboono. MiLasarus na, imbot ŋoobo kat. Tanaburi, ni leleene ndabokmi imbotmbotambai su kar taiŋgi, mi nu rre yoy-ouŋana biibi isu tana. ✡

26Mi re lele sipkatŋana biibi ta im-botmbot la mazwanda i. Sombe tom-tom tiam tasa leleene be ima, nakoirao som. Mi niom ta kembena, tiomtasa ko irao imar ti na som.’

27 “To mbio uunu itaŋroro i ma iso:‘O tamaŋ, kena ŋgo Lasarus ma imiilima isula ki wal tio ta timbot tamaŋruumu kini na, 28bekena isope zin. Patiziŋ bizin lamata, ta timbotmbot a.Kokena timar sorok lele tiŋgi. Pa leletiŋgi ambai som kat.’ ✡

29 Mi Abaraam iso pini ta kembei.Iso: ‘Mi tizim bizin tiute sua ki Mosemi Anutu kwoono bizin pakan kek.Sombe tileŋ la kalŋan, inako timbotambai.’ ✡

30 “Mi mbio uunu ipekel mini maiso: ‘E-e tamaŋ, ina irao som. Belatomtom meeteŋana sa imaŋga, miila ma iso zin, tona tiurla mi titoorolelen.’ 31 Tamen Abaraam iso: ‘Inana som. Sombe tileŋ la Mose ziŋanAnutu kwoono bizin kalŋan som,nako irao tiurla ki tomtom ta burupma imaŋga pa naala i som tomini.’ ”✡

17Watŋana ka sua(Mt 18:6-7,21-22; Mk 9:42)

1Yesu iso pizin naŋgaŋ kini ta kem-bei. Iso: “Watŋana boozo kola in-deeŋe zin tomtom, mi ikam zin matitop pa sanaana. Mi tomtom tasombe iwe zaala pa tomtom toro beitop pa sanaana, na ra, tembeli kek.2 Sombe tikam pat biibi ma timbit

ila ŋgureene, mi tila tipundu i sulamozo lukutuunu ma ila lene, to am-bai. Kokena imbot, to iwe zaala pazin naŋgaŋ popoŋan taiŋgi ma kizintasa itop pa sanaana. 3Tanamotoyomiŋgalŋgal ituyom!

“Toŋmatiziŋ ku tasa isombe ikamŋoobo mbulu sa, na yaambi. Misombe ileŋ la kalŋom mi itooroleleene, to motom mbiriizikaalasanaana kini mi lelem ambai pini. ✡

4 Sombe ni ikam ŋoobo mbulu pupa lamata mi ru pa aigule tamen, miimama mi izzo pu ta kembei: ‘Nioleleŋ ipata pa mbulu ta aŋkam pu na,’to motom mbiriizikaala sanaana kinimi lelem ambai pini mini.”

5 To ŋgoŋana kini timaŋga mi tisopini. Tiso: “Merere, nakena kozopombol urlaŋana tiamma imbol kat!”

6 Merere ipekel kalŋan ma iso:“Niom sombe leyom urlaŋana risa,inako karao be koso pa ke biibi tiŋgita kembei: ‘Puru itum, mi la mendersula mozo lukutuunu.’ Mi ke tana koileŋ la kalŋoyom. ✡

Mbesooŋo ki Merere ko ikam mbulupareiŋana?

7 “Kozobe lem mbesooŋo sa taikelel toono pu, som imborro mbiliku, mi sombe rou ma uraata kiniimap, mi imar pa ruumu, nako soparei pini? Ko loŋa men mi so pini beila keteene su mi ikan ka kini? 8 Som.Nu ko so pini ma sombe: ‘La, kelumi urpe koŋ kini, mi mbesmbeeze pioma aŋkan ma aŋwin muŋgu, mananu kadoono ketem su mi kan kom.’✡ 9 Mi parei? Sombe mbesooŋo kutana ileŋ la kalŋom, mi ikam uraatata boozomen tana, ko iur mataana pube pakuri? Som. Pa ina ni uraatakini. 10 Ina raraate men piom. Sombekakam uraata boozomen ta Anutu iurma nomoyom, na kozo koso men takembei. Koso: ‘Amkam mbulu sa tabetipakur yam pa i na som. Pa niamiŋgi mbesooŋo sorok ki Anutu. Tabe

✡ 16:24: Yesa 66:24; Mk 9:48 ✡ 16:25: Mbo 17:14; Lu 6:24 ✡ 16:28: Ŋgo 2:40 ✡ 16:29:Yesa 8:20; Yo 5:39-47; Ŋgo 15:21 ✡ 16:31: Yo 11:44+, 12:10+ ✡ 17:3: Mt 18:15; Ep 4:32; Yems 5:19+✡ 17:6: Mt 17:20; Mk 11:23 ✡ 17:8: Lu 12:37 ✡ 17:10: Mt 25:30; 1Kor 9:16+

Page 136: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 17:11 133 Lukas 17:31motoyam iŋgalŋgal uraata tiam miamkamam.’ ” ✡

Yesu iurpe tomtom laamuru tambetmbeete sananŋana ikam zin

11Yesu iwwa be isala pa Yerusalem.Mi ila ma indeeŋe lele pakaana kiSamaria mi Galilea kan kambasa, toisombe ilela kar ta. 12 Iwwa ma ilela,mi tomtom meteŋan laamuru ki kartana tise kini. Zin tina mbetmbeetesananŋana ikam zin. 13 Tana timbotmolo, mi tiboboobo la pini ma tiso:“Yesu, biibi tiam, muŋai yam lak!” ✡

14 Yesu ire zin, to leleene isaanapizin ma iso: “Kala ma koso ituyompizin patoronŋana kan.” Tana tizemi,mi tipa ma tila. Tiwwa pa zaalalwoono, mi mete iko pizin ma kuliniŋgeeze. ✡

15 To kizin ta i, ire itunu kembeikuliini iŋgeeze na, kalŋaana izalla miiwidit Anutu uruunu, mi imiili ma ilaki Yesu mini. 16 Ila ipet kini, to itopsu kumbuunu uunu, mi ipakuri raamaleleene ambai kat. Mi tomtom tina, niYuda som. Ni ki Samaria. ✡

17 Tabe Yesu iso: “Wai, niom tom-tom laamuru, ta aŋurpe yom makuliyom iŋgeeze na. Mi lamata paŋtila parei? 18Parei ta lele toro ka tom-tom taiŋgi itutamen imiili ma imar beipakur Anutu zaana?” 19 To Yesu isopini. Iso: “Maŋga mi la raama lelemambai. Pa urlaŋana ku, ta iuulu u.” ✡

Peeze ki Anutu ko ipet mat ŋiizi?20 Zin tutu kan pakan timaŋga mi

tiwi Yesu ma tiso: “Peeze ki Anutu koipet mat ŋiizi?”

Yesu ipekel kwon ma iso: “Peeze kiAnutu ko ipet mat be tomtom tire pamatan na som. 21 Tana tomtom sa koirao iso: ‘Kere. Peeze ki Anutu tis’,o ‘imbot taŋga,’ na som. Pa peeze kiAnutu imbot la leleyom.” ✡

Nol ki Tomtom Lutuunu be imiili(Mt 24:23-28,37-41; Mk 13:14-23)

22 Yesu iso pizin naŋgaŋ kini. Iso:“Mazwaana sa kola imar. Tona niomko kakam siliigi be loŋa kere nol kiTomtomLutuunu ipet. Tamenko loŋakere na zeen. 23 Tana kere yom. Pawal pakan kola tiso piom ta kembei:‘A, kere itunu tis!’, som ‘Itunu taŋga!’Tamen niom keleŋ la sua kizin pepe,mi kala kagaaba zin pepe. ✡

24 Pa sombe nol ki Tomtom Lutu-unu ipet, inako ni isu kembei ta loloniini iyaara ma ikakat saamba. ✡

25 Tamen mbulu tana ko ipet loŋana zen. Pa bela Tomtom Lutuunuimbotmi ibaada pataŋana boozomen.Mi tomtom ta koozi timbotmbot i kolatititi. ✡

26 “Nol kini isombe igarau, nakotomtom tikamammbulu raraate menkembei ta mazwaana ki Noa na. ✡

27 Indeeŋe tana, tomtom matanlawelawe, mi tikanan ma tiwinin, mitiparwolwoolo zin, ma ila indeeŋe kataigule ta Noa ilela wooŋgo. Tonanonor ipet ma ipambiriizi zin matimap ma tila len.

28 “Mi ina ko raraate kembei tamazwaana ki Lot na tomini. Pa in-deeŋe tana, tomtom tikanan ma ti-winin, tiparŋgimgiimi koroŋ kizin,tiwaswaaza kini, mi tiwwo ruumuma ila 29 indeeŋe aigule ta Lot izemkar Sodom. To you raama ka kakoita kuziini sananŋana kat na, imbotsaamba mi baram baram su, mi ipam-biriizi zin ma timap ma tila len. ✡

30 Mi nol ki Tomtom Lutuunu tabeiswe mburaana ma ipet mat i, koraraate men tau. ✡

31 “Nol tana isombe ipet, mi sombetomtom sa imbot ruumu kini kapooto, na irao imiili ma ilela ruumube iyo mburu kini na pepe. Mi sombetomtom sa imbot mokleene kini miikamam uraata, na ni ta kembena.Irao imiili ma iyomburu kini na pepe.✡

✡ 17:13: Wkp 13:45+ ✡ 17:14: Lu 5:14 ✡ 17:16: Yo 4:9 ✡ 17:19: Mt 9:22; Lu 7:50 ✡ 17:21:Yo 18:36; Ro 14:17 ✡ 17:23: Lu 21:8; 2Tes 2:1 ✡ 17:24: 1Tes 4:16+ ✡ 17:25: Mk 8:31; Lu 9:22✡ 17:26: Un 6:5–7:1 ✡ 17:29: Un 18:20–19:25; 2Pe 2:6; Yud 7 ✡ 17:30: 2Tes 1:7+ ✡ 17:31:Mt 24:17+; Mk 13:15+ ✡ 17:32: Un 19:26

Page 137: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 17:32 134 Lukas 18:1332 Pa motoyom iŋgal mbulu ta ipet

pa Lot kusiini na. ✡33 Tomtom ta sombe ŋgar kini ilala

pa mbotŋana ki toono mi ikiskis, in-ako ila lene. Mi tomtom ta sombeŋgar kini ilala pa mbotŋana ki toonosom, inako imbot ambai. ✡

34 “Nio aŋso piom. Indeeŋe mbeŋtana, sombe tomtom ru tikeene salambalia ta, nako tiyake ta, mi tizem tama imbot. ✡

[ 35 Mi sombe moori ru tikamamuraata ila mbata, inako raraate men.Tiyake ta, mi tizem ta ma imbot. 36Misombe tomooto ru tilup zin pa uraatasu mokleene, nako tiyake ta, mi tizemta ma imbot.”]

37Naŋgaŋkini tileŋ sua tana, to tiwii. Tiso: “Merere, mbulu ta zzo pai, ko ipet swoi?” Yesu ipekel kwonma iso: “Kere. Lele ta sombe koroŋbuzaanaŋana sa imbotmbot pa, inakoman aŋkor tila mi tindoundou pa betikan.” ✡

18Tusuŋ taparpaara. Naso tere

ŋonoono1 To Yesu ikam sua tooroŋana tiŋgi

pizin naŋgaŋ kini bekena ipaute zinbe tisuŋ taparpaara, mi nin gesges papepe. ✡

2 Iso: “Kembei ta kar ta, biibi kizinta itirtiiri sua i, ni imototo Anutusom, mi ikamam ŋgar pizin tomtomsom. 3Mi kar tana na, ka nora ta im-botmbot tomini. Ni koroŋ to inoknoklalaŋana ki biibi tana, mi itaŋroro i takembei: ‘Uulu yo pa sua tio lak! Mi urkadoono pa koŋ koi.’

4 “Maŋaana molo ta ila kek na, niinoknok ta kembei. Mi biibi tanaleleene be ileŋi som. Ma kaimer toisu mi iso pa itunu ma iso: ‘Nio tiaŋmototo Anutu som, mi aŋkamamŋgar pa tomtom sa som. 5 Tamen niŋgesges kek pa norabi ti pataŋana kinita imarmar tio pa i. Tana ko aŋre i

mi aŋuuli pa sua kini. Kokena aŋuulisom, to inoknok ma ko ikelwai motoŋma isu lene.’ ” ✡

6 To Yesu iseeŋge sua ma iso: “Lak,sua ta tiiriŋana ka tomtom sananŋanatana iso na, keleŋ kek? 7 Sombe tom-tom sananŋana ta kembeia ileŋ nor-abi tana sua kini mi iuuli, na Anutu koikam parei pizin wal ta itunu ipeikatzin mi ikam zin ma tiwe lene na?Sombe zin titaŋroro i pa mbeŋ maaigule, ko ileŋtut zin? ✡

8 Som. Ko loŋa menmi ikammbulundeeŋeŋanama iuulu zinpapataŋanakizin. Tamen wal urlaŋan ta kem-bei, sombe Tomtom Lutuunu imiilima imar mini, ko indeeŋe sa imbot sutoono?” ✡

Tapakur itundu pepe9 Yesu ikam sua tooroŋana tiŋgi

pizin wal pakan ta tire zitun kembeizin ndeeŋeŋan, mi matan repilpiilitomtom pakan. ✡

10 Iso: “Lwoono ta na, tomtom rutisala Urum Merere be tisuŋ. Ta na,tomtom tutu kana. Mi toro na, tom-tom ta iyyo takesŋana i. 11 Ni ta tutukana na, ila to, imender mi isuŋ laleleene ta kembei. Iso: ‘O Anutu. Nioleleŋ ambai kat pu. Pa nio ti mbulutio ipa ndel pa wal pakan. Aŋka-mam kuumbu som, aŋkamam ŋoobozin tomtom som, mi aŋbulmbuulu zinmoori som. Mi nio kembei ta to taiyyo takesŋana tiŋga na som. ✡

12 Nio ti aŋkamam katkat mbulu.Pa aigule ruruŋa ikot wik tataŋa na,aŋgalsek ituŋ pa kini kanŋana miaŋzuŋzuŋ men. Mi koroŋ tio taboozomen na, aŋpetpeete ma iweuunu laamuruŋa, mi aŋkamam tataŋama iwe lem.’ ✡

13 “Ni izzo ta kembei, mi tomtomta iyyo takesŋana i, ilela to imbot laezilŋaana. Mi mataana ise kor som.Ituundu mi itaŋ. Paso, leleene ipatapa sanaana kini. Tana iso men ta

✡ 17:33: Mt 10:39; Lu 9:24; Yo 12:25 ✡ 17:34: Mt 24:40+; 1Tes 4:17 ✡ 17:37: Mt 24:28 ✡ 18:1:Ep 6:18; Kol 4:2; 1Tes 5:17 ✡ 18:5: Lu 11:7+ ✡ 18:7: Mbo 88:1; Tur 6:10 ✡ 18:8: 2Tim 3:1+✡ 18:9: Lu 16:15 ✡ 18:11: Yesa 1:15; Tur 3:17 ✡ 18:12: Mt 23:23 ✡ 18:13: Mbo 51:1; Yesa57:15

Page 138: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 18:14 135 Lukas 18:31kembei: ‘O Anutu. Nio ti, tomtomsananŋoŋ. Muŋai yo lak!’ ” ✡

14 To Yesu iseeŋge sua kini mi iso:“Nio aŋso kat piom: Tomtom ta iyyotakesŋana i, ta ikam kat mbulu paAnutu mataana. Tana ni iyooto maila na, Anutu ire i kembei tomtomndeeŋeŋana. Mi ni ta tutu kana i,na som. Pa tomtom ta sombe ipakuritununa, Anutu ko ikoto i. Mi tomtomta sombe ikoto itunu, na Anutu koipakuri.” ✡

Yesu ipombol zin naŋgaŋ munmun(Mt 19:13-15; Mk 10:13-16)

15Tomtompakan tikam pikinmun-munma tila ki Yesu bekena iteege zin.Mi naŋgaŋ kini tire zin, to timaŋgamitiŋasaara zin.

16 Tamen Yesu iboobo zin pikin matimar kini, mi iso: “Ai, kapakaala zinpaso! Pa peeze ki Anutu ka tomtombizin, ina ta kembei. Tana kezem zinma timar. ✡

17Nio aŋso kat piom. Bela kotooroŋgar tiom ma kewe kembei ta zinpikin, tona karao be kombot la peezeki Anutu mi kelela kar kini.” ✡

Mbio uunu ta ila ki Yesu(Mt 19:16-30; Mk 10:17-31)

18 Tomtom peeze kana ta kizinYuda, ni imar ki Yesu, mi iwi ima iso: “Mos katuunu, nu am-baiŋom. Ko aŋkam parei mi Anutuikam mbotŋana mata yaryaaraŋanapio?”

19 Yesu ipekel kwoono ma iso:“Parei ta nu sombe nio ambaiŋoŋ?Anutu itutamen ta ni ambaiŋana.Tomtom toro sa som. 20 Tutu, nu utekek: ‘Pasaana ula pepe, pun tomtomma imeete pepe, kem pepe, pombolsuapakaamŋanapepe,mi lemŋger patomomma nommimbeeze pizin.’ ”✡

21 To tomtom tana ipekel ma iso:“Wai, tutu soŋana? Tutu ta boozomentana, ta naŋgaŋŋoŋ mi aŋto aŋto maimar indeeŋe koozi.” 22 Yesu ileŋ toiso: “Ambai. Mi koroŋ tamen ta so

kam, to imap. La mi kam ŋgomopa koroŋ ku ta munŋaana men, mirai ka pat pizin wal ta sorrokŋan i.Naso kam lem koroŋ ŋonoono su karsaamba. To mar mi to yo.” ✡

23 Tomtom tana ileŋ na, leleeneipata. Paso, ni le koroŋ boozo kat.

24 Yesu ire kembei tomtom tanaleleene ipata, to isu mi iso: “Zin walta mbio uunu na, inako ipata pizin betiwe Anutu lene mi timbotmbot lelapeeze kini leleene. ✡

25 Kere. Mbili sa isombe itoombobe iloondo pa sor sumbuunu, ko irao?Som. Mi zin mbio uunu na, ka ŋgartamen tau. Sombe zitun titoombo betiwe Anutu lene mi timbot lela peezekini leleene, inako ipata kat pizin.Tirao som kat.”

26 Tabe zin wal ta tileŋleŋ Yesu na,tisu mi tiso: “Wai, kena ko asiŋ tabeAnutu ikamke i ma imbot ambai?”

27 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Tomtom zitun sombe titoombo,nako tirao som. Mi Anutu na, ni itatpa kosa sa som.”

28 To Petrus imaŋga mi iso: “Miparei pa niam ti? Pa iŋgi amzem ko-roŋ tiam ta boozomen ma imborenelup mi amtoto u i.” ✡

29 Yesu iso pizin ma iso: “Nio aŋsokat piom. Tomtom sa sombemataanaise pa peeze ki Anutu, mi izem ru-umu kini, som kusiini, som toŋma-tiziŋ kini, som tamaana ma naana,som lutuunubizin, 30 inako ikamkam-peŋana biibi isu toono ma ilip katpa koroŋ ta izem na. Mi kaimer koikam mbotŋana mata yaryaaraŋanatomini.”

Yesu iso mini pa meeteŋana kini maiwe tel pa

(Mt 20:17-19; Mk 10:32-34)31To Yesu ikam zin naŋgaŋ kini laa-

muru mi ru ma tilae, mi iso pizin. Iso:“Keleŋ. Iŋgi be tasala pa Yerusalemi. Mi sua boozomen ta Anutu kwoono

✡ 18:14: Lu 14:11; Ro 4:5; Yems 4:6; 1Pe 5:5+ ✡ 18:16: 1Kor 14:20; 1Pe 2:2 ✡ 18:17: Mt 18:3✡ 18:20: Kam 20:12+; Ro 13:9 ✡ 18:22: Mt 6:19+; Lu 12:33; Ŋgo 2:45; 1Tim 6:17+ ✡ 18:24: Lu8:14; 1Tim 6:9+; Yems 5:1+ ✡ 18:28: Mt 4:19+; Lu 5:11 ✡ 18:31: Mbo 22; Yesa 53:3+; Mt 16:21; Lu24:44

Page 139: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 18:32 136 Lukas 19:13bizin tibeede pa Tomtom Lutuunu na,kola iur ŋonoono. ✡

32 Pa ni ko tiuri ila zin wal ta Yudasomŋan i naman. Mi zin ko tipeŋeui, mi tipamiaŋi, mi tipureskaali. Miko tibalisi, mi tipuni ma imeete.33 Tamen ko ka mbeŋ iwe tel pa, tonaburup ma imaŋga mini pa naala.”34 Yesu izzo na, naŋgaŋ kini tikamŋgar pa sua kini risa som. Pa ka uunuike pizin.

Yesu iurpe tomtom matapisŋana ta(Mt 20:29-34; Mk 10:46-52)

35 Yesu ila igarau kar Yeriko, miindeeŋe tomtom matapisŋana ta.Ni imbutultul su zaala zilŋaana beizuŋzuŋ le koroŋ. 36Mi ileŋ iwal biibitimar mabe tizemzemi ma tila, to iwizin. Iso: “Ou, parei?”

37Mi zin tiso pini ta kembei: “Wai,Yesu ki Nasaret ta imar ma iŋgi be ilai.”

38 Tomtom tana ileŋ, to kalŋaanabiibi ma iso: “Yesu, Dabit Lutuunu,muŋai yo lak!”

39 To zin tomtom ta muŋga kan itiŋasaaramiili pini be imaane. Tamenni iboobo mini mi kalŋaana kat maiso: “Oo Dabit Lutuunu, muŋai yolak!”

40 Tabe Yesu imender, mi iso pizinbe tikami ma imar. Imar kolouŋanana, Yesu iwi i. Iso: 41 “Nu lelem beaŋkam parei pu?” Mi ni iso: “Merere,nio leleŋ be urpemotoŋmi aŋre lele.”

42 To Yesu iso pini ma iso: “Re lelelak! Urlaŋana ku ta iuulu u.” 43 Toloŋa men, mi tomtom matapisŋanatana mataana ikam pak mi ire lele.Tana itoto Yesu mi ziŋan tila, miipakurkur Anutu zaana. Mi iwal bi-ibi ta timbotmbot mi tire mos tinana, timap ma tipakur Anutu zaanatomini. ✡

19Yesu ma Sakaius

1 Yesu iwwa ma ilela pa kar Yeriko.2 Mi tomtom ta imbotmbot, zaana

Sakaius. Ni biibi kizin wal ta tiyyotakesŋan i. Mi ni mbio uunu kat.3 Sakaius tana leleene be iute Yesuni tomtom pareiŋana. Tana ikamkinkiini be ire i. Tamen ni kumbuunukatŋana mete. Tabe irao ire i nasom. Pa iwal biibi. 4 Tana iloondo maimuuŋgu ma ila to, ire ke ta. Tanaisala ma imbotmbot, beso Yesu imarto ire i.

5 Yesu iwwa ma ila mi indeeŋeke tana uunu. To mataana sala paSakaius, mi iso pini. Iso: “Sakaius, nolku ta koozi be aŋma ruumu ku. Tanaloŋa mi su.” 6 Sakaius ileŋ na, leleeneambai kat pa Yesu. Tana karaukarauma isu, mi ikami ma ziru tila ruumu.

7 Tamen iwal biibi tire Yesu ikammbulu tana na, irao lelen som. Tabetikam ŋunuŋŋunuŋ pa ma tiso: “Wai,to ti ila ma iwe leembe pa tomtomsananŋana taŋga paso?”✡

8 Sakaius isu to iso pa Yesu. Iso:“Merere leŋ! Koroŋ tio, ko aŋpeetema pakaana ila pizin wal sorrokŋan taburi. Mi sombe aŋwatke leŋ koroŋ kitomtom sa, nako aŋkot pa paŋ.”✡

9To Yesu iso: “Koozi Anutu ikamkeruumu ti ka tomtom bizin kek.Pa tomtom ti, ni tomini Abaraampopoŋana kini.✡

10 Mi Tomtom Lutuunu, ni imar beiru zin tomtom ta tisaŋsaŋ pa Anutuzaala kini na mibe ikamke zin.”✡

Uraata ta Merere iur mar namandana, matanda iŋgal be takam

(Mt 25:14-30)11 Indeeŋe tana, Yesu imar igarau

kar Yerusalem kek. Mi ikamam suapizin tomtomma tileŋleŋ. Mi zin tisokomolo som, toAnutu iswe peeze kinima ipet kat mat. Tana Yesu ikam suatooroŋana taiŋgi pizin.✡

12 Iso: “Kembei ta tomtom ta. Nizaana biibi, mi iso ila lele pakaanatoro ta imbotmolo na, be tiuri ma iweking pa itunu lele kini. Ma ko kaimerto imiili ma imar mini. 13Tana iboobombesooŋo kini laamuru ma timar, to

✡ 18:43: Yo 9:1+ ✡ 19:7: Lu 5:30, 7:34, 15:2 ✡ 19:8: Kam 22:1+; Wkp 6:1+; Lu 3:13 ✡ 19:9:Ga 3:7,29 ✡ 19:10: Mbo 23; Ezek 34:11+; Lu 15:1+ ✡ 19:11: Ŋgo 1:6

Page 140: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 19:14 137 Lukas 19:33irai pat milmilŋan ma irao zin makiŋ,mi iso pizin. Iso: ‘Nio iŋgi be aŋla i. Mipat ta aŋkamma irao yomkek. Sombeaŋla aŋbotmbot taŋga, na niom belakakam uraata pa pat tana, be ipeebe.’Ni iso sua ma imap, to imaŋga pa paima ila.✡

14 “Mi tomtom tana, lele kini katomtom bizin lelen pini som. Tanatiŋgo wal pakan ma tito i ma tilapa lele molo tana, mi tiso ka sua takembei. Tiso: ‘Tomtom taiŋgi, niamleleyam be ni imboro yam ma iweking piam na som.’✡

15 Tamen zin bibip ki lele toro tanatileŋ la kalŋan som. Mi tiur tomtomtana ma iwe king pa lele kini. Tonani imiili ma ila kar kini mini. Ipet to,iso la pizin mbesooŋo kini ma timarbe tiso i pa uraata kizin. Ko tiyaarupat pispiiziŋa papat tamuŋguni ikampizin na.

16 “Tomtom mataana kana imar toiso: “Biibi, pat milmilŋana ta, taur mar tio, ta aŋkam uraata pa maipeebe laamuru tomen tis.’ 17 Biibiileŋ to iso pini. Iso: ‘Yo barau! Numbesooŋo ambaiŋom kat. Pa motomseŋom mi kam kat uraata pa koroŋmusaari. Tana ko aŋuru ma mborokar laamuru.’✡

18 “Mi mbesooŋo toro imar to iso:‘Biibi, pat milmilŋana ta, ta kam martio ta aŋkam uraata pa ma ipeebe patlamata tomen tis.’ 19 Tana biibi isopini. Iso: ‘Kena ko nu mboro karlamata.’

20 “Tona mbesooŋo toro ta iwe telpa i, imar na iso: ‘Biibi, re patmilmilŋana ku ta tis. Nio aŋzuk pakawaala pakaana taiŋgi, mi aŋturkelem koroŋ ma imbotmbot. 21 Pa nioaŋmoto u. Nu tomtom toro. Pa numuŋaiŋai zin tomtom risa som. Mimbotmbot se wal pakan uraata kizintieene.’

22 “To biibi tana ipekel kwoono maiso: ‘O nu tina, mbesooŋo sananŋomkat! Sua ta ipet pa itum kwom, taiwe uunu pu be aŋgal motommi aŋur

kadoono pu. Pa nu sombe nio tom-tom toro. Mi aŋmuŋaiŋai zin tom-tom som. Mi nu so nio aŋbotmbotse wal pakan uraata kizin tieene na?23Nakena uunu parei ta nu ur pat tiotana ilela ruumupat kana be ipepeebesom? Naso aŋmar to aŋkam pat tioŋonoono mi leŋ gegeene ri isala ki.’

24 “To iso pizin wal pakan tatimendernder kolouŋana na. Iso: ‘Patta imbot la to tina namaana, katatkepini, mi kakam la ki mbesooŋo taitekteege pat laamuru na.’ 25 Mi zinta timbotmbot na tiso: ‘E-e, biibi. Inaila ki tomtom toro. Pa ni na, ikamlaamuru kek.’ 26 Tamen biibi tanaiyembut sua kizin ma iso: ‘Som. Panio aŋso kat piom: Zin wal ta sombelen koroŋ mi tikam uraata pa, inakotikam len koroŋ pakan ma isala ki.Mi tomtom ta so le koroŋ ri, mi ikamuraata pa som, inako titatke koroŋtana pini, mi ni imbot sorok.✡

27Mi koŋ koi bizin ta lelen be aŋwekingmi aŋboro zin som na, kakam zinma kamar, mi kakas zin su kereŋ uunuma timap.’ ”

Yesu isala pa Yerusalem(Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Yo 12:12-19)

28 Yesu ikam sua tooroŋana tanamakiŋ, to imaŋga mini ma imuuŋgu,mi iwal biibi tito i ma ziŋan tisala paYerusalem. 29 Ila ila ma igarau pakar Betpage mi Betania ta timbot paabal Olib lwoono na. To iŋgo naŋgaŋkini ru be timuuŋgu ma tisala. 30 Iso:“Kozo kasala pa kar ta imbot markembei. Beso kala kepet kar, to kokere doŋki popoŋana ta, ta timbitilae ma imbotmbot. Ina tomtom sambuleene ise ndemeene mi ipa pazen. Kuputke i, mi kakami ma kimiilima kusu. 31 Mi sombe tomtom sa iwiyom ma iso: ‘Wai, ina uunu parei takuputke i na?’ To koso ta kembei:‘Merere, ni le uraata ri pini.’ ”

32 Beso ziru tila na, tire koroŋ taboozomen timbotmbot lamurin kem-bei ta ni iso na. 33 Tila ma tiputkewedoŋki, mi katuunu bizin tiso la pizin

✡ 19:13: Ro 12:6+; 1Kor 12:7+; Ep 4:7-13 ✡ 19:14: Yo 1:11 ✡ 19:17: Mt 24:45+; Lu 16:10; 1Kor 4:2✡ 19:26: Mt 13:12; Mk 4:25; Lu 8:18

Page 141: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 19:34 138 Lukas 20:4ma tiso: “Ai, niomru kuputke doŋkitiam tana paso?” 34 To ziru tipekelkwon ma tiso: “Merere, ni le uraatari pini.”

35 Tiso ta kembei, to tikam doŋkima tisula ki Yesu. To tikinke mburukizin mat kana, mi tipeele sala doŋkindemeene. Mi tiuulu Yesu be isala.36Ni ise doŋki ma ilala na, zin timuŋ-muuŋgu pini mi tiwar mburu kizinmat kana su zaala bekena tipakuri.

37 Tila ma tizirir pa dogo ma tisulabe tisala mini pa Yerusalem, to ziniwal ta titoto i ŋan i, menmeen zinbiibi kat. Mi timaŋga mi kalŋan izallama tipakurkur Anutu zaana. Paso,tikam ŋgar pa uraata bibip boozomenta tire kek na. 38Tana kalŋan izallamatizzo:“Merere ko ipombol king ti ma

ikampe i!Pa ni ikam Merere ruŋguunu ta imar

i.Anutu ta imbotmbot saamba a leleene

iluumu pizin wal kini.Tana tapakur zaana biibi ma isala kor

kat!”✡39 Tabe zin tutu kan pakan ta ziŋan

tiwwa i, tiso lae pa Yesu. Tiso: “Biibi,peteke zin naŋgaŋ kube timaane lak!”40Tamen Yesu iso pizin: “Wa! Kozobezinwal taiŋgi timaane, so pat timaŋgama tikam orooro biibi.”✡

Yesu itaŋ pa Yerusalem41 Yesu iwwa ma ila mi ire sala pa

Yerusalem, to leleene isaana pa miitaŋ. 42 Mi iso: “O niom Yerusalemkoyom, koozi kozobe kuute zaala tabekombot ambai pa i, so ambai. Mi iŋgisom. Pa zaala tana, ike piom.✡

43-44 Tana mazwaana sa kola imar.To koyom koi bizin timar ma tiliuyom, mi tiurpe len zaala be tilema kartiom. Mi ko irao koko na som. Pa tiliuyom kek. Tana ko timaŋga piom, mitikas yom ramaki lutuyom bizin makamap lup. Mi ko tireege kar tiomma

isu lene. Ka koroŋŋana risa ko imbotse muriini mini som. Paso, Anutu,ni ima piom kek be iuulu yom tau.Tamen niom kikilaali som.”✡

Yesu iziiri zin tomtom pa UrumMerere

(Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Yo 2:13-22)45 Yesu iwwa ma ilela siiri ki Urum

Merere leleene, mi ire zin wal tika-mam ŋgomo pa koroŋ kizin. To imaŋ-gayaara zin, mi iziiri zin ma tiperamat, 46mi iso: “Tibeede sua ki Anutupataaŋa kek ta kembei:Urum tio, ina suŋŋana muriini.✡

“Tamen niom kakam ma iwe kem-bei sumbuunu ta zin kuumbu kantikewe lela i!” *✡

47 Indeeŋe mazwaana tana mi ila,Yesu keteene isu som. Aigule taboozomen na, ilala Urum Merere miikamam sua pizin tomtom. Tabe zinpatoronŋana kan ziŋan zin ŋgarŋanki tutu mi zin peeze kan tirru zaala betipuni ma imeete. 48Tamen tikammasom. Pa iwal biibi timokorkor la kinibe tileŋ sua kini.

20Zin bibip tiwi Yesu pa asiŋ ta iuri pa

uraata kini(Mt 21:23-27; Mk 11:27-33)

1 Aigule ta na, Yesu, imbotmbotlela siiri ki Urum Merere leleene,mi ikamam sua pizin tomtom mi iz-zoyaryaara uruunu ambaiŋana pizin.Mi zin bibip kizin patoronŋana kan,ziŋan zin ŋgarŋan ki tutumi zin peezekan tilup zinmi tila tipet kini. 2To tisopini ta kembei. Tiso: “Ai, nu so yamlak. Uraata ta kamam na, nu zom pa?Mi asiŋ iuru pa?”✡

3Yesu ipekel kwonma iso: “Wiŋanatiom tana ambai. Mi nio aŋsombeaŋwi yom pa tio ta i. 4 Lak, Yoan tamuŋgu ikamam yok pizin tomtom na,asiŋ iuri pa uraata kini? Ni ta im-botmbot saamba a, som zin tomtom?”

✡ 19:38: Mbo 118:26; Lu 2:14; Ro 5:1; Ep 2:14 ✡ 19:40: Hab 2:11 ✡ 19:42: Mt 13:13+; Ro 11:8✡ 19:43-44: Mika 3:12; Lu 21:6 ✡ 19:46: Yesa 56:7 * 19:46: Yesu iyaamba zin paso, koroŋta tomtom tiŋgimgiimi lela urum be tikam patoronŋana pa i, na katuunu bizin tiurur kadon ma isala takor a. Mi tipase pa urum tana be ikamke zin pa Anutu kete malmal kana kini. ✡ 19:46: Yer 7:11✡ 20:2: Yo 2:18; Ŋgo 4:7

Page 142: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 20:5 139 Lukas 20:215 Mi zin tipekel karau som. Tipar-

wwi zin ma tiso: “Wai, iŋgi kozo kotoso parei? Pa sombe toso: Ni ta im-botmbot saamba a iur Yoan pa uraatakini, to ni ko iso piti ta kembei: ‘Kenaparei ta niom kuurla kini som?’ 6 Misombe toso: ‘A Yoan, tomtom tiuri pauraata kini’, ina kozo ko iwal biibi titimaŋga piti mi tipun ti pa pat. Patimap ma tiurla kat ta kembei: Yoanni Anutu kwoono ŋonoono.”✡

7 Tana zin tiso: “Ii, niam ti amutesom. Yoan uraata kini tana imar kiparei?” 8 To Yesu kadoono isu mi isopizin ta kembei: “Kenako nio tomini,irao be aŋso yom pa Ni ta iur yo pauraata tio i na som.”

Sua tooroŋana pa zin wal uraata kan(Mt 21:33-46; Mk 12:1-12)

9 Tona Yesu imaŋga mini mi ikamsua tooroŋana taiŋgi pizin iwal. Iso:

“Kembei ta tomtom ta, ni ipaaza kebaen isula toono kini, mi izem la kizinuraata kan naman be matan pa. Toimaŋgama izem kar kini, mi ila imbotlele pakaana toro.✡

10 Imbot imbot ma indeeŋe mai kibaen keŋana, to iŋgo mbesooŋo kinita ma ila kizin uraata kan, bekenaikam kana baen ŋonon pakan maimar. Tamen mbesooŋo kini tanaiwwa ma ila mi ipet kizin uraata kanna, tibalisi. To tiseri ma namaanamen mi imiili ma ila ne. 11 Tona baenkatuunu iŋgo mbesooŋo kini toro maila. Tamen ni tomini, tibalisi mitipamiaŋi. To tiseri ma namaanamenmi imiili ma ila ne. 12 Tona baenkatuunu iŋgo mbesooŋo kini toro maiwe tel pa ma ila. Beso ila ipet na,ni tomini, tipuni tipuni ma ruŋguunuisaana, to tiseri ma ila ne.

13 “Baen katuunu ire ma som, to isuna iso: ‘Wai, a iŋgi kembei men, manako aŋkam parei? Kenako aŋgo ituŋlutuŋ tamenŋana ila. Pa ni, nako lenŋger pini mi tipou i.’

14 “Tana iŋgo lutuunu ma ila. Besober na, molo mi, uraata kan tiparsopizin ma tiso: ‘Ouo, kere. Iŋga biibi

itunu lutuunu ta imar a. Ni tabeimender pa koroŋ ti pa kaimer. Lak,kozo tupuni ma imeete. Naso koroŋ tiimbot ma iwe lende.’✡

15 Tana ni ipet, to tiyaaru tataatipera siiri ndemeene, mi tipuni makup.”✡

Yesu iso sua tana ma imap, to iwizin. Iso: “Lak, ina kozo ko baen katu-unu ikam parei pizin wal tana? 16 Nikola imar mi ikas zin ma timetmeetelup, mi ikam baen lene kini tana maiur la wal pakan naman be timborokat.” Zin iwal tileŋ sua kini tana, totiso: “E-e, so kembena pepe.”✡

17 To Yesu igeede zin mi iso:“Nakena ko parei pa sua ki Anutu taisombe:Pat ta zin ruumu poŋana kan matan

repiili mi tipiri lae lene na,pat tamen tana, ta ko tipamender

ruumu sala ma imbol. ✡18 Mi wal ta so titutkat zin sala pat

tana, inako tisaana kat. Mi sombe pattana itop sala ŋwan ma ipun zin, in-ako tiron murummurum ma imap.”✡

19 Zin ŋgarŋan ki tutu ziŋan zinbibip kizin patoronŋana kan tileŋ suatooroŋana tana na, tikilaala kembeiYesu iso sua tana ise kizin tau. Tanatisombe tikiskisi pataaŋa. Tamen tim-oto kan pizin iwal biibi. Tabe tikamisom.

Wiŋana pa takes piriŋana(Mt 22:15-22; Mk 12:13-17)

20 Zin ŋgarŋan ki tutu ziŋan zinbibip kizin patoronŋana kan tirruYesu le uunu. Tana tiŋgo tomtompakan ta tipakaam kembei zin lelenkat be tileŋleŋ sua ki Yesu. Tamen zintila be tireuti mi titoombi pa wiŋanapakan. Beso ipekel ŋoobo sua, to iwele uunu be tiuri ila gabana ki Romnamaana. 21 Tana zin pautu tana tilama tiso lae pa Yesu. Tiso: “Mos katu-unu, niam amute: Nu nin tomtom sasom, mi lae ki tomtom sa som. Nutomtom ki zzo sua ŋonoono men, mi

✡ 20:6: Mt 14:5; Lu 7:29 ✡ 20:9: Mbo 80:8+; Yesa 5:1+ ✡ 20:14: Mt 27:18 ✡ 20:15: Ibr 13:12✡ 20:16: Ŋgo 13:46, 28:28 ✡ 20:17: Mbo 118:22 ✡ 20:18: Yesa 8:14+; Dan 2:34+

Page 143: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 20:22 140 Lukas 20:43

paute katkat zin tomtom pa Anutuzaala kini. 22 Tana so yam lak. Tutukiti iso parei? Iti sombe tigiibi takesila ki Kaisa, ko indeeŋe, som som?”

23Tamen Yesu, ni iute pakaamŋanakizin kek. Tana isu mi iso pizin. Iso:“Pat ta tiwirri pa takes na, kakam tasaimar ma aŋre.” 24Tikam ta ila kini, toiwi zin. Iso: “Lak, asiŋ ruŋguunu mizaana ti?” To tiso: “Ina Kaisa tau.”

25 To Yesu iso: “Tana. Koroŋ taKaisa zaana pa na, ambai be imiili maila ki itunu. Mi koroŋ ki Anutu, to ilaki Anutu.”✡

26 Yesu ipekel ma len sua sa som.Timaane men. Pa titoombo betipakaami ila iwal biibi matan, tamentirao som.

Wal meeteŋan ko timaŋga mini, somsom?

(Mt 22:23-33; Mk 12:18-27)27 Zin sadusi na, zin Yuda pakan

ta tiurla kembei Anutu ko ipei zinmeeteŋan ma timaŋga mini som.Tana Yesu imbotmbot, mi zin sadusipakan timar kini mi tiwi i ta kembei.Tiso:✡

28 “Mos katuunu, Mose ibeede tutupiti ta kembei: Sombe tomooto saiwoolo moori ma tipeebe sa som,mi imeete, to tiziini bela iwoolo kanooro. Beso ipeebe ma iŋgi, to pikinikel toono kolmanŋana ta imeetena.✡

29 Lak, lwoono ta na, toŋmatiziŋlamata mi ru. Timbotmbot mamuŋgamuŋga iwoolo. Mi ikamkelŋana sa som, mi imeete. 30 Totiziini ta ito i na ikam ka nooro.Mi tipeebe sa som, mi ni tomini ra,imeete. 31 To tiziini ta iwe tel pa na,ikam mbulu raraate men. Ta kembeikembei ma zin lamata mi ru tana,timetmeete lup. Mi len kelŋan sasom. 32Tokaimerna,moori tomini, niimeete. 33 Lak, indeeŋe mbeŋ kaimerma zin meeteŋan tisombe timaŋgamini pa naala, nako moori tina iwe

tomtom iŋgoi kusiini? Pa zin lamatami ru ta tiwooli na.”

34 Yesu ipekel kwon ma iso: “Zintomootomamoori ta timbot su toonoti na, tiparwolwoolo zin. 35-36 Mizin wal ta Anutu ire zin kembei walndeeŋeŋan, mi ipei zin ma timaŋgamini be timbot kar kini, nako irao betiwoolo mini som, mi timeete minisom. Pa zin ko kembei ta zin aŋela. Mimaŋgaŋana kizin ta ko iswe kembeizin Anutu lutuunu bizin.✡

37 Mi niom na, sombe kakam katŋgar pa sua ki Mose, so kikilaala kem-bei Mose tomini iso zin meeteŋan kotimaŋga mini. Iŋgi aŋso pa sua tani ibeede pa mazwaana ta Anutu ipetkini na. Indeeŋe tana, Anutu iwekembei you ta ikanan la ke leleene na,mi iso pa Mose ma iso:Nio iŋgi Anutu ki Abaraam, Isak, mi

Yakop.✡38 Sua tana iswe kembei zin matan

yaryaara ma timbotmbot raamaAnutu. Mibe timeete ma tila lenkat, so ni irao ipaata itunu be Anutukizin na som. Pa Anutu wal kini taboozomen na, timbotmbot matanyaryaara men. Irao meeteŋana ikiszin na som.”✡

39 Zin ŋgarŋan ki tutu pakan tileŋsua ki Yesu tana, to timaŋga na tiso:“O mos katuunu, pekelŋana ku tanaambai kat.” 40 Tana kaimer tomtomtiwi i pa kosa sa mini som. Pa timoto.

Mesia ko iyooto pa Dabit be parei?(Mt 22:41-46; Mk 12:35-37)

41Yesu imaŋga to iwi zin. Iso: “Lak,parei ta tisombe Mesia, ko iyooto paking Dabit popoŋana kini? 42Pa Dabititunu ibeede sua ise ro ki mboe takembei:Merere Anutu iso pa Biibi tio.‘Mar mbulem su ta nomoŋ woono,43 ma irao aŋkoto kom koi bizin ma

mburan imap kat,mi kumbum ise ŋguren.’✡

✡ 20:25: Un 1:27; Lu 23:2; Ro 13:7; 1Pe 2:17 ✡ 20:27: Ŋgo 23:8 ✡ 20:28: Lo 25:5 ✡ 20:35-36:Yo 1:12; 1Kor 15:42,49,52 ✡ 20:37: Kam3:6; Ŋgo 7:32; Ibr 11:16 ✡ 20:38: Ro 6:10+, 14:8+ ✡ 20:43:Mbo 110:1; Ŋgo 2:34+; 1Kor 15:25; Ibr 1:13

Page 144: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 20:44 141 Lukas 21:1244Tana Dabit itunu ipaata Mesia be

Biibi kini. Lak, popoŋana sa ki Dabitko irao be ilip pini be parei?”

Mbulu pakurŋana kizin ŋgarŋan kitutu

(Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 11:37-54)45 Iwal biibi timbotmbot, mi tileŋ

Yesu iso pizin naŋgaŋ kini ta kembei.Iso: 46 “Motoyom iŋgalŋgal ituyompizin ŋgarŋan ki tutu. Pa zin lelenbe tirru pa mburu kizin ta mololo i.Mi tiwwa pa kar keteene, bekena tom-tom tire zin mi tiso sua pakurŋanapizin. Mi sombe tilela pa lupŋanamuriini, som tila pa kini kanŋana, toloŋa mi tiserseere ma tila be mbulense mbalia mataana kana ta zin walzanŋan murin na. 47 Mi zin koroŋto tiwadatkewe zin noroŋa, bekenatikem len ruumu kizin ramaki mburukizin. Mi tipakamkaam ma tikamamsuŋŋana molo. Tana kadoono tabetikam pa mbulu kizin tana, ko soroksom kat.”

21Nora ta ipiri pat sula Anutu pelpeele

kini(Mk 12:41-44)

1 Yesu imbotmbot mi mataana ilana, ire zin mbio uunu ta tiurur patizulla kolekta muriini i. 2 Molo somna, ire nora ta. Ila to ipiri patsiŋsiŋŋan ru ta munmun i. 3 Ire i,to iso: “Ai, kere nora tuunu tiŋga.Nio aŋso kat piom. Pat ta ni ipirisula kolekta na, ilip pa zin tomtomta boozomen tiŋgi. 4 Paso, zin pakanna, koroŋ kizin boozo imbotmbot mitipiri rimen. Mi ni na som. Pat kiniri tabe imboro i, ta imap lup ma isula.Tana itunu ko imbot sorok.” ✡

Yesu iso pa Urum Merere reegeŋana(Mt 24:1-2; Mk 13:1-2)

5 Timbotmbot, mi naŋgaŋ kinipakan tisu to, kwon imbesmbeeze paUrum Merere. Tiso: “Urum ta a, tipoma tipeŋgeeze pa pat ndabokŋan takan mos yaryaaraŋan ma ambai kat!

Pa tomtom boozomen lelen ambai paAnutu tabe tipiri naman pa.”

6 Tana Yesu isu to iso pizin. Iso:“Kere. Koozi iti tombotmbot mi terela pa urum tiŋga. Mi talala ma sombeka nol ipet, to tireege ma isu lene. Kakoroŋŋana risa ko imbot se muriinimini na som.” ✡

Pataŋana boozo kola iwedet manaurum reegeŋana

(Mt 24:3-14; Mk 13:3-13)7 Tabe zin tiwi i. Tiso: “Mos

katuunu, sua ta so pa urumreegeŋanana, ko iur ŋonoono ŋiizi? Mi sombeka nol igarau, inako ka kilalanpareiŋana?”

8To Yesu ipekel kwon ma iso: “Mo-toyom iŋgalŋgal ituyom! Kokena walpakan tipandelndel yom. Pa walboozo kola timaŋga mi tipaata soroknio zoŋ mi tiso: ‘Ulaaŋa tabe imar i,na nio tau’, mi ‘Toono swoono ka nol,ta iŋgi be ipet i.’ Tamen niom sombekeleŋ sua ta kembei, na koto zin pepe.✡

9 Mi sombe keleŋ malmal bibip,som wal pakan ta tiparyaŋgwiiri zinna urun, na keteyom guruk mi ko-moto pepe. Pa mbulu ta kembenakola iwedet. Mi toono swoono nakozen.”

10 To Yesu iseeŋge sua kini ma iso:“Pa toono ta boozomen ka tomtombizin kola tiparkam malmal pizin.King ta ko ikammalmal pa king ki leletoro. ✡

11Yeŋyeeŋge bibip kola itok toono.Mi peteele, mi mete sananŋan kolaipet pa lele pakan mi ipasaana kat zintomtom. Mi uraata bibip matakiŋakola ipet mi ipa sala maŋaanaŋana.Tanamotoŋana biibi ko ikam zin tom-tom. ✡

12 “Tamen uraata ta boozomen tinako ipet zen, mi tikis yom ma tiseezemotoyom. Ko tipamender yom lelalupŋanamurinmurin, mi tizeebe yomlela ruumu sanaana. Mi ko tikam yomma tipamender yom la zin kingmi zin

✡ 21:4: 2Kor 8:1,12 ✡ 21:6: Lu 19:44 ✡ 21:8: Ep 4:14; 2Tes 2:1+; 1Yo 4:1 ✡ 21:10: Tur 6:3+✡ 21:11: Yoel 2:31; Tur 6:12+

Page 145: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 21:13 142 Lukas 21:31

bibip keren uunu tomini. Paso, niomkezzwe nio uruŋ mi kopombolmbolsua tio. ✡

13Mi mbulu tana ko iwe zaala piombe kosoyaara uruŋ pizin. ✡

14 Tana kuurpe ŋgar tiom pataaŋabe kemendermbolŋana. Mi kuruŋgarma sua tabe koso i pepe. ✡

15 Pa nio ituŋ ko aŋpazal ŋgar misua piom. Tana ko kupumun koyomkoi bizin kwon, mi kakam zin ma tiruzalan pa sua. ✡

16 Indeeŋe mazwaana tana na,ituyom tomoyom ma noyom bizin,toŋmatiziŋ tiom, wal tiom, mitoroyom bizin ko tiur yom la koyomkoi bizin naman. Mi niom pakan,nako tipun yom ma kemetmeete. ✡

17 Mi tomtom ta boozomen kotimap tiur koi piom. Paso, niom ko-toto yo tau. ✡

18 Tamen komoto pepe. Ŋonoono,kuliyom ko ire yoyouŋana. TamenAnutu ko mataana piom. Tanauteyom ruunu tasa ko irao ila lene nasom. ✡

19 Tana kemender mbolŋana mikikis urlaŋana tiom. Naso kakammbotŋana mata yaryaaraŋana. ✡

Pataŋana biibi kat kola ikam zinYerusalem kan

(Mt 24:15-21; Mk 13:14-19)20 “Niom sombe kere zin malmal

kan timar ma tiliu Yerusalem, tonakuute: Nol tabe tireege Yerusalemma isu lene, ta ka nol igarau kek.21 Mbulu tana iso ipet na, zin wal tautimbotmbot lele pakaana ki Yudea na,loŋa mi tiko ma tisala pa lele abala-balŋana. Mi zin tau timbotmbot karYerusalem na, tizem kar biibi mi tikoma tila len. Mi zin tau timbotmbotYerusalemzilŋanzilŋanna, kozo tilelakar biibi mini pepe. Kaŋkaŋ pataaŋama tila len. 22 Pa indeeŋe tana, sua

boozomen ki Anutu ta tibeede kek na,kola iur ŋonoono, mi zin Yuda tirekadoono pa mbulu kizin sananŋana.✡

23 Zin moori ta sombe koponŋanmi zin ta pemyamŋan pa mazwaanatana, na ra, tembel zin kek. Pa Anutuko iswe kete malmalŋana pizin tom-tom ta timbotmbot toono tiŋgi, mipataŋana biibi ikam zin. ✡

24 Tana tomtom pakan ko timet-meete pa buza kwoono, mi pakan kotikoki zin ma tila timbot leŋaleŋa pakarkari ta boozomen mazwan. Mizin wal ta Yuda somŋan i ko tipadag-daaga Yerusalem ma irao mazwaanata Anutu iur pizin na imap. ✡

Miiliŋana ki Tomtom Lutuunu(Mt 24:29-31; Mk 13:24-27)

25 “To mbulu pakan ko ipet pa zoŋma puulu mi zin pitik be iwe kilalan.Mi toono na, pataŋana ko ikam zintomtom ma tiseŋeeŋe. Pa tai kolaisaana ma isaana kat. ✡

26 Mi koroŋ mburanŋan ta timbotsalamaŋaanaŋanana, Anutu kola itokzin. Tana tomtom ko tikam ŋgar matiso: ‘Wai, pataŋana biibi sa ko iwwai.’ Tana ko ikam zin ma timoto kanmi mburan imap kat. 27Tona tomtomkola tire sala pa Tomtom Lutuunuimbot lela miiri tieene, mi imiili maisu raama mburaana mi azuŋka kinibiibi kat. ✡

28 Tana kere, beso uraata ti imaŋ-gaŋga, to leleyomambaimi niyom ise.Pa ina be ulaaŋa tiom isu.”

Sua tooroŋana pa ke fik(Mt 24:32-35; Mk 13:28-31)

29To Yesu ikam sua tooroŋana tiŋgipizin. Iso: “Kere la pa ke fik mike pakan tomini, mi kakam ŋgar pa.30 Sombe tiruŋ, tona kikilaala kembeiiŋgi be zoŋ biibi isu. 31 Ina zaalararaate men tau pa mbulu ta aŋzzo

✡ 21:12: Ŋgo 16:23, 22:19,30, 24:1+, 25:23+; 2Kor 11:24 ✡ 21:13: Ŋgo 4:5+, 9:15, 22:1+, 24:10+, 26:1+✡ 21:14: Mt 10:19+; Lu 12:11+ ✡ 21:15: Ŋgo 6:10 ✡ 21:16: Ŋgo 7:59, 12:2 ✡ 21:17: Mt10:22; Yo 15:18,20 ✡ 21:18: Mt 10:30; Lu 12:7 ✡ 21:19: Ibr 10:36; Tur 2:7 ✡ 21:22: Yer 5:29;Dan 9:26+; Hos 9:7; 1Tes 2:14 ✡ 21:23: 1Kor 7:26 ✡ 21:24: Mbo 79:1; Lu 20:16; Ro 11:25; Tur 11:2✡ 21:25: 2Pe 3:10+; Tur 6:12+ ✡ 21:27: Dan 7:13; Mt 26:64; 1Tes 4:16+; Tur 1:7

Page 146: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 21:32 143 Lukas 22:13yom pa i. Niom sombe kere mbulu taboozomen tana tiwedet, to kikilaalata kembei: Iŋgi be Anutu iswe katpeeze kini ma ipet mat isu toono.

32 “Nio aŋso kat piom: Wal takoozi timbotmbot i ko timap pa toonozen, mi tire uraata ta boozomen mentaiŋgi ipet. 33 Saamba ma toono kolatimbiriizi ma tila len. Tamen suatio na, irao be ila lene na som. Koimbotmbot men ta kembei. ✡

Tapamatmaata mi matanda iŋgalŋ-gal itundu

34 “Kere yom. Kokena kiwinin makakankaana, som kakam ŋgar boozopa pataŋana ki toono, to ikam yomma kakam ŋgar pa miiliŋana ki Tom-tom Lutuunu som, mi ni ipamorsopyom kembei ta kilis. Tana motoyomiŋgalŋgal ituyom. ✡

35Pambulu tabe ipet pa aigule tanana, tomtom sa ko irao iko pa na som.Ko ise kizin tomtom ta boozomen tatimbotmbot su toono. 36 Tana ka-pamatmaata totomen, mi kuzuŋzuŋAnutu be ipombol yom mibe ke-mender mbolŋana. Naso pataŋanatana irao ipasaana yom som, misombe kemender la Tomtom Lutuunumataana, nako komoto som.”

37 Indeeŋe mazwaana tana na,aigule ta boozomen, Yesu ilala maikamam sua pizin tomtom lela UrumMerere. Beso rorou na, ilala abalOlib be imbotmbot pa mbeŋ. 38 Tanaaigule ta boozomen, zoŋ ise na, ziniwal biibi tilala urum leleene be tileŋi.

22Zin bibip timbuuru pa Yesu(Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Yo 11:45-53)

1 Timbotmbot ma suŋŋana biibikizin Yuda ta tipaata be Pasoba na, kanol igarau be tila tilup zin, mi tikannarabu ta ka yis somŋana i.✡

2 Mi zin bibip kizin patoronŋanakan ziŋan zinŋgarŋanki tutuna, tilupzin, mi tirru zaala be tipun Yesu ma

imeete. Mi lelen be iwal biibi tiutesom. Pa timoto zin.✡

Yudas iyok be iswe Yesu(Mt 26:14-16; Mk 14:10-11)

3 To naŋgaŋ ki Yesu laamuru mi rutana, tomtom kizin ta, zaana YudasIskariot. Ni Sadan izeebi,✡

4 to imaŋga mi ila kizin bibip kizinpatoronŋana kan mi zin menderŋanki urum, mi ziŋan timbuuru pa Yesu.Mi Yudas isotaara zin pa zaala tabeiur Yesu ila naman i. 5 Zin tileŋ na,lelen ambai mi tiso tikam Yudas lepat. 6 Mi ni iyok pa sua kizin. To ilama iru zaala be iur Yesu ila naman. Miisombe ikam ki keŋana. Kokena iwalbiibi tiute.

Naŋgaŋ ki Yesu tiurpe Pasoba ka kini(Mt 26:17-25; Mk 14:12-21; Yo 13:21-

30)7 To aigule tabe tikan narabu ta ka

yis somŋana i ipet. Mi ina aigule tabetipun zin sipsip pa Pasoba i.✡

8 Tana Yesu iŋgo Petrus ziru Yoan.Iso: “Niomru kala be kuurpe kandakini pa Pasoba.”

9 To ziru tiwi i. Tiso: “Mi lelem beamla amurpe isu swoi?”

10 Mi Yesu iso: “Kelela kar biibi,to kere tomooto ta ikwaara yok kuu-ruŋanami ikoŋuru yomma ima. Kotoi mi kere, beso isala ruumu tasa, tokoto i ma kelela. 11 Mi koso pa ru-umu katuunu ta kembei. Koso: ‘Moskatuunu tiam iso pu ta kembei: Ru-umu leleene kizin leembe iŋgoi tabeziŋan naŋgaŋ kini timbot pa mi tikanPasoba ka kini i?’ 12 Mi ni ko isoyom pa ruumu leleene biibi ta im-bot kor mi tiurpe ma ambai pataaŋakek. Tana niomru kaparaŋraŋ koroŋta boozomen isu tana.”

13 Beso ziru tila na, tire koroŋ taboozomen ila itoptop kat la Yesukalŋaana. Tana tiparaŋraŋ kini makoroŋ ta boozomen pa Pasoba.

✡ 21:33: Mbo 119:89; Yesa 40:8; Mt 5:18; 1Pe 1:25 ✡ 21:34: Mt 24:42+; Mt 25:13+; Ro 13:11+; Ep 5:18;1Tes 5:2+; 1Pe 4:7; 2Pe 3:10; Tur 16:15 ✡ 22:1: Kam 12:15+ ✡ 22:2: Mbo 2:2; Ŋgo 4:27 ✡ 22:3:Yo 13:2,27 ✡ 22:7: Kam 12:18+

Page 147: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 22:14 144 Lukas 22:32Yesu ziŋan naŋgaŋ kini tikan Pasoba

ka kini(Mt 26:26-30; Mk 14:22-26; 1Kor 11:23-

25)14Zoŋ isula na, Yesu ziŋan ŋgoŋana

kini tila ma mbulen su pa kinikanŋana. 15 Mi ni isu ma iso pizin.Iso: “Nio aŋurur motoŋ pa mbeŋta taiŋgi be itiŋan tumbutultul mitakan Pasoba ka kini tiŋgi muŋgu,mana aŋbaada pataŋana mi aŋreyoyouŋana. 16 Mi nio aŋso piom:Imap ta ti. Ko aŋkan Pasoba ka kinimini somma irao Pasoba ka ŋonoonoipet isu Anutu kar kini, to aŋkan.”✡

17 To ikam mbooro ma isuŋ pa, miisara la kizin mi iso: “Kakam mbooroti mi kiwin ma irao yom. 18 Nio aŋsopiom: Nio ko aŋwin baen mini somma irao Anutu iswe peeze kinima ipetkat mat.”

19 To ikam narabu ma isuŋ pa, miitette ma irai pizin mi iso: “Iŋgi niomozoŋ ŋonoono. Pa nio ko aŋkammuriyom mi aŋmeete piom. Mbuluti, kozo kakamam bekena motoyomiŋgalŋgal yo.”✡

20 Tikan kini makiŋ, to Yesu ikammbulu raraatemen tau pa baen. Ikammbooro, mi iso: “Iŋgi nio siŋiŋ tabeireere ma isu piom, mi iurpe zaalapopoŋana piom be niomŋan Anutukaparlup yom ma kewe tamen.✡

21 Mi keleŋ. Iti ta tombotmbot mitakanan kini ila mbata i, tiom tasa koiur yo la koŋ koi bizin naman.✡

22 Pa zaala ta Anutu iur pa TomtomLutuunu be ito na, ni bela ito. Mitomtom tabe iur yo la koŋ koi bizinnaman i, na tembeli kek.”✡

23 Yesu iso sua tana, to naŋgaŋkini timaŋga mi tiparwwi zin ma tiso:“Wai, kiti asiŋ ta irao ikam mbulu takembei?”

Tomtom pareiŋana tabe iwe biibi i(Mt 20:25-27; Mk 10:42-44)

24 To zin naŋgaŋ timaŋga mi tipar-zorzooro pa asiŋ ta ni zaana biibi mailip kat.✡

25 Tabe Yesu iso pizin. Iso: “Mbuluki toono na, niom kuute kek. Zinking kizin karkari tipakurkur zitun,mi tikototo wal kizin. Mi zin peezekan kizin lelen be zin wal ta timbot lakoponmbarmaana na, kwon imbesm-beeze pizin pa uraata ta tikamam na.26 Tamen niom na, koto zin pa mbulukizin tana pepe. Tiom tasa isombeleleene be iwe mataana piom, na belaikoto itunu mi imbesmbeeze piomkembei ta tiziyom bizin ta kaimerŋani tikamam. Mi tomtom ta so ikamampeeze piom, na bela ikoto itunu maiwe kembei ta mbesooŋo.✡

27 Lak, aŋwi yom. Asiŋ ta ni bi-ibi? Ni ta mbuleene isu mi ikan kini,som ni ta iŋgal tomtom kan kini miimbesmbeeze pizin? Ina tomtom tambuleene isu mi ikan na! Mi kere.Iŋgi nio aŋbesmbeeze piom kembei tambesooŋo i.✡

28 “Nio, pataŋana boozo in-deŋdeeŋe yo. Tamen niom kezem yosom, mi iŋgi kagabgaaba yo men.✡

29-30 Ambai. Mi Tamaŋ Anutu, niiur yo be aŋkam peeze pa koroŋ taboozomen. Tana nio ta kembena. Iŋgiaŋur yom be kaimer to kombot salamuriyom peeze kana isu kar tio, mikakampeezepa zin Israel unbizin laa-muru mi ru. Mi ko itiŋan takanan matiwinin ila mbata ma tombotmbot.”✡

Yesu iso Petrus ko iwatkaali(Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Yo 13:36-

38)31 Yesu isu to iso pa Petrus. Iso: “O

Simon, Simon, re u! Pa iŋgi TomtomSanaana, irru zaala be itok urlaŋanatiom.✡

32Tamen nio aŋsuŋ pu kek: Kokenazem kat urlaŋana ku. Tana kaimer

✡ 22:16: Lu 13:29, 14:15; Tur 19:9 ✡ 22:19: 1Kor 10:17 ✡ 22:20: Kam 24:8; 1Kor 10:16; Ibr9:12+, 10:10 ✡ 22:21: Mbo 41:9; Yo 13:21+ ✡ 22:22: Ŋgo 1:6, 2:23 ✡ 22:24: Mk 9:34+; Lu 9:46✡ 22:26: 1Pe 5:3 ✡ 22:27: Mt 20:28; Lu 12:37; Yo 13:12+; Pil 2:7 ✡ 22:28: 2Kor 1:7; 2Tim 2:12✡ 22:29-30: Mt 19:28; Lu 14:15; Tur 3:21, 19:9 ✡ 22:31: 2Kor 2:11; 1Pe 5:8 ✡ 22:32: Yo 17:9+,21:15+

Page 148: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 22:33 145 Lukas 22:53ma sombe urlaŋana ku imiili ma im-bol mini, tona pombol toŋmatiziŋ kuti.”✡

33 Tabe Petrus isu mi iso: “Merere,inako zin pakan. Mi nio na, iraoaŋzemu na som. Som ma som kat!Sombe tiuru la ruumu sanaana, inakoituru mi tala. Miso tipunu ma meete,nako tipun yo tomini ma ituru mitemetmeete raraate!”

34To Yesu iso pini. Iso: “Petrus, nioaŋso kat pu. Mbeŋ ta koozi, nu kolawatkaala zoŋ pa tel, mana man itaŋ.”

Yesu isope zin naŋgaŋ kini pa mburutabe tikam mi tipa raama i

35 Tona Yesu iwi zin naŋgaŋ kinima iso: “Lak, muŋgu indeeŋe taaŋgo yom pa uraata na, aŋso piomta kembei: Kapa raama kautu pepe,pelpeele pepe,mi kumbuyomketeenepepe. Tana nomoyom men mi kala.Mi parei, mazwaana tana, niom kuruzoloyom pa leyom koroŋ sa, somsom?” Mi zin tiso: “Som. Niam amraopa koroŋ ta boozomen.”✡

36 To Yesu iso: “Tana. Tamen buri,sombe kala, na kala raama kautu tiommi pelpeele tiom. Mi sombe tomtomsa, ni le pat be iŋgiimi buza som, nakozo ila mi iŋgomoono mburu kinibekena iŋgiimi le buza tasa. 37 Panio aŋso kat piom. Mbeŋ ta koozi,sua ta tibeede muŋgu kek na, ko iurŋonoono ise tio. Sua ta kembei:Zin tire i kembei ta tomtom

sananŋana sa.Pa sua boozomen ta muŋgu tizzo setio, iŋgi buri be iur ŋonoono i.”✡

38 Naŋgaŋ kini tiso: “Merere, buzaru tis.” Yesu iso pizin: “Ina irao.”

Yesu isuŋ su lele Getsemane(Mt 26:36-46; Mk 14:32-42)

39 Yesu ito mbulu kini ta ikamamna, mi izem kar biibi be isala abal Olib.Mi naŋgaŋ kini tito i ma ziŋan tila.40 Tila tipet, to iso pizin. Iso: “Niomkombotmbot ti mi kusuŋ. Kokenatoomboŋana sa ikam yom.”✡

41 To izem zin, mi ilae ri na, iŋgunkumbu mbukuunu mi isuŋ. 42 Iso:“O Tamaŋ, sombe lelem, na tatkembooro taiŋgi pio. Iŋgi nio aŋso. Minu itum tau.”✡

43 Ni izuŋzuŋ, mi aŋela ta, im-bot saamba mi isu kini be ipomboli.44 Pa Yesu leleene ipata mi ikamamsuŋŋana mbolŋana kat. Tabe ikamma mburaana be imap. Tana ka uzeraama siŋ ndoŋdoŋ sula toono.✡

45 Isuŋ makiŋ, to imaŋga, mi imiilima ila be ire zin naŋgaŋ kini. Mizin tikeene ma tizemke zin kat. Palelen isaana kat, tabe ka malaiŋanaikam zin. 46 Tana ni isu na iso pizin.Iso: “Wai, kekeene rimos! Kamaŋgami kusuŋ. Kokena toomboŋana ikamyom to kotop.”

Tikam Yesu(Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Yo 18:3-11)

47 Yesu izzo sua tana, mi molo somna, Yudas iyaaru zin iwal ma timar.(Yudas tana, ni tomtom ta ta imbot laYesu naŋgaŋ kini laamuru mi ru na.)Ikoŋuru Yesu ma ila, to imbeŋbeeŋepini. 48Mi Yesu iso pini: “Wai Yudas,iŋgi mbeŋbeeŋe pa Tomtom Lutuunube uri la ka koi bizin naman?”

49 Naŋgaŋ kini ta timbotmbotraami na, tire ma irao lelen som kat.To tiso: “Merere parei, ko ampas buzami amkas zin?”

50 To tomtom kizin ta, ni imaŋgana ipas buza kini, mi ipiri na isaptomtom ta talŋaana woono ma itopsu. Tomtom tana, ni mbesooŋo kibiibi kizin patoronŋana kan. 51TamenYesu iso: “Hait, imbot. Kezem zin mitikam.” To iteege lae pa mbesooŋotana talŋaana, mi iurpe ma ambaimini.

52 Mi Yesu iso pizin patoronŋanakan ziŋan zinmenderŋan ki urum, mizin mboroŋan ta timar be tikam i na.Iso: “Wai, nio ti tomtom malmalŋoŋsa, ta kamar ramaki buza ma zaaba bekakam yo i? 53Aigule ta boozomen taitiŋan tombotmbot la Urum Merere

✡ 22:35: Mt 10:9; Lu 9:3 ✡ 22:37: Yesa 53:12; Lu 24:26+ ✡ 22:40: Mt 6:13 ✡ 22:42: Mt 6:10;Yo 6:38 ✡ 22:44: Yo 12:27; Ibr 5:7

Page 149: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 22:54 146 Lukas 23:4

kwoono mi aŋkamam sua piom na.Parei ta kakam yo pataaŋa som? Am-bai. Kakam yo lak. Pa iŋgi mazwaanata zugut mburaana ikamam peeze.Tana nol tiom ta ti.”✡

Petrus iwatkaala Yesu zaana(Mt 26:57-58,69-75; Mk 14:53-54,66-72;

Yo 18:12-18,25-27)54To tikiskis Yesu, mi tikamima tila

ruumuki biibi kizin patoronŋana kan.Mi Petrus, ni itokelkeele zin ma ila.55 Mi tomtom pakan tindou you isubiibi ruumu kini kwoono, mi timbu-tultulma timbotmbot. TanaPetrus ilaigaaba zin. 56Molo som na, mbesooŋomoori ta, ni imar ma ire Petrus im-botmbot you uunu. To igeedi ma iso:“To ti, ni tomini ziŋan Yesu tiwwa.”57TamenPetrus iwatkaalima iso: “Wamoori, nu so sorok. To tana, nio aŋutei som.”

58 Timbotmbot, mi tomtom toroimar. Mi ikilaali to iso: “Ai, nu tanatomini, niomŋan tau.” Tamen Petrusiso: “E-e. Nio som kat.”

59 To timbotmbot ma moloŋana ri,mana tomtom toro ire i. To imaŋga nakwoono imbol ma iso: “Ouo, to ti, iŋgizin tau! Pa ni sa tomtom ki Galileana.” 60 Tamen Petrus iso: “Ai, sua kutana, nio aŋute risa som.” Indeeŋekat Petrus izzo sua tana na, man itaŋ.61 To Merere itoori mi mataana ila kiPetrus. Mi Petrus ire i, to mataana lapa sua ta muŋgu Yesu iso pini na. Suata isombe: “Mbeŋ ta koozi, nu kolawatkaala zoŋ pa tel, mana man itaŋ.”62 Tana Petrus imaŋga mi iyooto maipera mat, to itaŋ ma iyeryer.

Tipeŋeu Yesu mi tipuni(Mt 26:67-68; Mk 14:65)

63-64 Indeeŋe tana, zin menderŋanta timborro Yesu na, timaŋga betipeŋeu i. Tisu to, tizuk mataana mitiununi. Mi tiwwi i ma tizzo: “OAnutu kwoono, so lak. Asiŋ ta ipununa?” 65Mi timbel sua repiiliŋana pini.

Tipamender Yesu isu zin peeze kankeren uunu

(Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Yo 18:19-24)

66 Timbotmbot ma ila berek, tozin peeze kan kizin Yuda, ziŋan zinbibip kizin patoronŋana kan, mi zinŋgarŋan ki tutu tilup zin, mi tikamYesu ma ila imender su keren uunu.Mi tiwi i ma tiso: 67-68 “Lak, sombe nuMesia, na so kat ta buri!”

Yesu ipekel kwon ma iso: “Sombeaŋso piom, na niom ko kuurla kalŋoŋsom. Mi sombe aŋwi yom pa koroŋsa, na niom ko kepekel som tomini.69 Tamen koozi mi ila na,Tomtom Lutuunu ko mbuleene su

Anutu mbolkeŋkeŋŋana na-maana woono.” ✡

70 Tabe tilup kwon ma tiso: “Kenako nu Anutu Lutuunu tau?” Yesuipekel kalŋaana ma iso: “Sua taituyom koso na.”

71 Tona timaŋga mi tiso: “Oo imap.Turu tomtom toro be iso ka sua paso?Buri na tapas kat sua ila itunu kwoonoi.”

23Yesu imender su Pilatus kereene

uunu(Mt 27:1-2,11-14; Mk 15:1-5; Yo 18:28-

38)1 Tona zin bibip timap ma timaŋga

mi tikam Yesu ma tiuri la ki Pilatus.2 Mi tiŋgal sua boozo pini. Tiso:“Tomtom tiŋgi, niam amkami paso, niipandelndel yam Yuda mi isokere ziniwal be tipiri takes ila ki Kaisa pepe.Mi ipakuri ma iso ni Mesia mi king.”✡

3 Tabe Pilatus iwi Yesu ma iso:“Parei, nu tana, ta king kizin Yuda?”Yesu ipekel kwoonoma iso: “Sua ta sona.”✡

4 To Pilatus iso pizin bibip kizinpatoronŋana kan ziŋan zin iwal biibi.Iso: “To ti, nio aŋdeeŋe le uunu saisaana som.”✡

✡ 22:53: Lu 19:47, 21:37; Yo 12:27 ✡ 22:69: Mbo 110:1; Dan 7:13; Ŋgo 7:56; Ibr 1:3, 8:1 ✡ 23:2:Mt 17:27; Lu 20:25; Ŋgo 17:7 ✡ 23:3: 1Tim 6:13 ✡ 23:4: 1Pe 2:22

Page 150: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 23:5 147 Lukas 23:285 Tamen zin kwon imbol ma tiso:

“Ai, to tina, ni ikamam sua pizintomtom mi ikurru lelen pa lele taboozomen tiam Yuda. Imaŋga su taGalilea, mi imar imar, ma iŋgi buriipet taiŋgi.”

Tiur Yesu ila ki Erot6 Pilatus ileŋ sua kizin tana, to iwi

zin ma iso: “O to ti, ni ki Galilea?” Mizin tiso: “E, ni tomtom ki Galilea.”

7 Pilatus ileŋ kembei Yesu imar palele pakaana ta Erot ikamam peeze pana, to iuri ma ila kini. Pa indeeŋemazwaana tana, Erot, ni imbotm-bot Yerusalem tomini. 8-9 Mazwaanamolo ta ila a, Erot ileŋleŋYesu uruunumi ikam kinkiini be ire i. Pa leleene beire Yesu itooro mos pakan. Tana Yesuila ipet kini, to ni leleene ambai miikam wiŋana boozo pini. Tamen Yesuipekel sua sa som.✡

10 Mi zin bibip kizin patoronŋanakan, ziŋan zin ŋgarŋan ki tutu tatimbotmbot na, timbel sua ŋgalŋanapa Yesu. 11 Mi Erot ziŋan zin malmalkan kini na, tikam mbulu repiiliŋanapa Yesu mi tipeŋeu kati. Tisu to, tiurmburu ambaimbaiŋan ise regeene,mi tipimiili i ma ila mini ki Pilatus.12Muŋgu na, Erot ziru Pilatus tiparwekan koi. Tamen indeeŋe aigule tinami ila, to ziru tiparlup zinmi lelen parpizin.✡

Pilatus iyok be tipun Yesu ma imeete(Mt 27:15-26; Mk 15:6-15; Yo 18:39–

19:16)13 Yesu ila ipet ki Pilatus mini, to

ni iboobo zin bibip kizin patoronŋanakan ziŋan zin peeze kan mi iwal biibima timar, 14 mi iso pizin. Iso: “Niomtana, ta kakam tomtom tiŋgi ma imartio, mi koso ni ikurru zin iwal lelen.Mi ituyom kombotmbotmi aŋtiiri suakini na, aŋdeeŋe kembei ni le uunusa isaana kembei ta kozzo na som.15Mi Erot tomini iru le uunu ma som.Tanata ipimiili i ma imar kiti. Tana toti, ni le uunu sa tabe imeete pa i som.16Kenako aŋbalisimen,mi aŋzemimaila?” [ 17 Indeeŋe lupŋana biibi tana

na, Pilatus bela izem tomtom tasa maiyooto pa ruumu sanaanama ila lene.]

18 To iwal biibi tilup kwon, mikalŋan izalla ma tiso: “To tana, punima imeete. Mi Barabas na, zemi maiyooto mi imar tiam.” 19Barabas tina,ni imbotmbot lela ruumu sanaanapaso, igabgaaba wal pakan ta timaŋgama tikam malmal pa gabman ki Romisu Yerusalem, mi tipun tomtompakan ma timetmeete.

20 Pilatus, ni leleene be izem Yesuma ila lene. Tana itoombo suapizin mini. 21 Tamen kalŋan iza-lla ma tizzo ta kembei: “Puni salake pambaaraŋana, puni sala ke pam-baaraŋana!”

22 Tinoknok to Pilatus iso la pizinmini ma iwe tel pa. Iso: “To ti,aŋpuni sorok paso? Ni ikam mbulusananŋana sa? Nio aŋre kembei ni leuunu sa tabe imeete pa i som. Iŋgi koaŋbalisi men, mi aŋzemi ma ila ne.”

23 Iso ta kembei, tamen zin tiyoksom. Timap ma kalŋan izalla beipun Yesu ma imeete sala ke pam-baaraŋana. Tana Pilatus itoombo beipeteke zin ma irao som. 24-25 To ileŋla kalŋan, mi izem tomtom ta zin iwallelen pini na, ma iyooto pa ruumusanaana. Ni ta igabgaaba zin wal tatikamam malmal pa gabman ki Rommi tipun wal pakan ma timetmeetena. Mi Yesu na, Pilatus ito iwal biibitana lelen, mi iuri la zin malmal kannaman be tipuni ma imeete.

Tikam Yesu ma tila be tipuni(Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Yo 19:17-

27)26Tana zin malmal kan tikam Yesu,

mi tiwwa ma tila pa zaala na, tise kitomtom ta ki Kairini, zaana Simon.Ni iwwa ma imar be ilela pa kar bi-ibi. To tisasaara lae pini, mi tiur kepambaaraŋana ki Yesu ise regeenemakadoono ikwaara. Mi ito Yesu maziŋan tila. 27 Mi zin iwal biibi katta titoto Yesu ma tilala. Mi mooriboozomen ta ziŋan tiwwa na, lelenisaana pini mi tikamam tiŋiizi biibi.28 Tamen Yesu itoori mi iso pizin.

✡ 23:8-9: Yesa 53:7; Lu 9:9 ✡ 23:12: Ŋgo 4:27

Page 151: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 23:29 148 Lukas 23:49Iso: “Niom Yerusalem nan, kataŋ piopepe. Kataŋ pa ituyom mi lutuyombizin. 29 Pa kaimer nol tasa kola ipet,to tomtom ko titwer mi tiso ta kem-bei: ‘O tina! Zin moori ta tipepeebesom, mi zin tau len pikin somŋan i, nalelen ambai pa kampeŋana ta ise kizini!’✡

30 Indeeŋe mazwaana tana, tom-tom kola timaŋga mi tiso pizin abalta kembei: ‘Kopol salakaala yam mikokoto yam!’✡

31 Tana niom motoyom iŋgalituyom. Pa sombe tikam mbulu takembei pa tomtom ta le uunu saisaana som, nako mbulu pareiŋanaipet piom?”✡

Tipun Yesu sala ke pambaaraŋana32 Mi wal sananŋan ru tomen, ta

tikam zin ma tila be tipun zin raamaYesu. 33 Timar ma tipet lele ta za-ana ‘Tomtom Uteene Putuunu’ na,to tipun Yesu ziŋan wal ru tana lake pambaaraŋan, mi tipamender zin.Wal ru tana, ta imbot la Yesunamaanawoono, mi toro imbot la ki ŋas.

34Timbotmbotmi Yesu iboobo. Iso:“O Tamaŋ, reege sanaana kizin. Pambulu ta tikamam i, zin tikankaanapa.” To zinmalmal kan tisombe tipar-rai mburu kini. Tana tikam mbulu ta,be tire so tomtom tabe ikam somburui.✡

35 Mi zin iwal biibi na, timendern-der mi tirre la pa Yesu ziŋan walru tana. Mi zin peeze kan tominitimbotmbotmi timbel sua repiiliŋanapini ma tiso: “Ni imbot be iulu-ulu zin wal pakan. Mi ni itunu nasom. SombeniMesiamiAnutu iroogi,nakena ikamke itunu lak!”✡

36 Mi zin malmal kan tominitipeŋeu i. Tila kini mi tikam yokpakpakŋana mi tisara sala pini beiwin.✡

37 Mi tiso pini ma tiso: “Nu sombeking kizin Yuda, na kamke itum lak!”

38 Mi bude ta imbot sala Yesu kepambaaraŋana kini uteene, ta iso takembei: “Iŋgi king kizin Yuda.” 39Miwal sananŋan ru ta timbotmbot salake pambaaraŋan na, kizin ta ikam suarepiiliŋana pa Yesu ma iso: “A, nuta sombe nu Mesia na? Nakena uuluitum mi niamru tomini.”

40 Tabe toro iŋasaara lae pini maiso: “Hai, nu moto kom pa Anutusom? Nu ituru ko temetmeete raraatekembei ta ni. 41 Mi pataŋana ta iturutabaada i, iŋgi indeeŋe men. Paso,ikot mbulu kiti sananŋana. Mi ni na,le sanaana sa som.”✡

42 To iso mini. Iso: “Yesu, sombelela kar ku, na motom ŋgal yo.” 43 ToYesu iso pini. Isombe: “Nio aŋso katpu: Koozi, ko ituru tombot lele tandabokŋana kat.”

Yesu imeete(Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Yo 19:28-

30)44-45 Zoŋ mataana ikam kembei

palakuutu ma iŋgi, to zoŋ mataanaimeete mi zugut biibi izuk toonotana ma imap, mi imbot ma irao zoŋmataana ikam tel. To kawaala biibi taipakaala urum leleene ta potomŋanakat na, rek ma iwe ru.✡

46 Mi Yesu kalŋaana biibi ma iso:“Tamaŋ, iŋgi aŋur ituŋ ima nomomi.” Iso ta kembei, mi iyataaŋa ma kabolboolo ipol.✡

47 Biibi kizin malmal kan ire mbuluta ipet, to iwit Anutu uruunu ma iso:“Ŋonoono kat. Tomtom ti, ni tomtomndeeŋeŋana kat. Ni le uunu sa isaanasom.” 48Mi iwal biibi ta timar be tirelen uraata tana na, ŋgar kizin ipet, tolelen ipata mi titaŋtaŋ mi timilmiilima tila kar.

49Mi Yesu gaabaŋana ta boozomenziŋan zin moori pakan ta ziŋanYesu timbot Galilea mi timar na,timendernder moloŋana ri mi tirrela pini.✡

✡ 23:29: Mt 24:19; Lu 21:23 ✡ 23:30: Yesa 2:19; Hos 10:8; Tur 6:16 ✡ 23:31: 1Pe 4:17+ ✡ 23:34:Mbo 22:18; Mt 5:44; Ŋgo 3:17, 7:60 ✡ 23:35: Mbo 22:7 ✡ 23:36: Mbo 69:21 ✡ 23:41: Lu 23:33;Yo 8:46; Ibr 4:15 ✡ 23:44-45: Yoel 2:31; Ibr 9:3,8 ✡ 23:46: Mbo 31:5; Ŋgo 7:59; 1Pe 2:23 ✡ 23:49:Mbo 38:11; Lu 8:2+

Page 152: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 23:50-51 149 Lukas 24:18Titwi Yesu(Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Yo 19:38-

42)50-51 Yuda ta, ni zaana Yosep mi

kar kini ta Arimatea. Mi ni tomtomambaiŋana mi ndeeŋeŋana, mi iururmataana pa peeze ki Anutu be ipetmat. Mi ni imbot la lupuuŋu biibikizin peeze kan kizin Yuda tomini.Tamenmbulu ta zin tikam pa Yesu na,ni igaaba zin pa som. 52 Tana indeeŋeta Yesu imeete na, ni ila ki Pilatus, miiwi i be ikam Yesu putuunumi ila itwii. 53 Pilatus iyok pini, to ila ikam Yesuma isu pa ke pambaaraŋana, mi izukipa kawaala kokouŋana, mi ila iuri lelaraŋ sumbuunu ta tiurpe pataaŋa kekma iwe naala na. Naala tana tiurtomtom sa ilela zen.

54 Aigule tana na, zin Yuda betiparaŋraŋ koroŋ kizin ta boozomenbekena keten su pa aigule po-tomŋana. Mi iŋgi rou, tana aigulepotomŋana imar igarau kek.

55 Zin moori Galilea kan ta titotoYesu na, ziŋan Yosep tila ma tipetnaala uunu. Mi tire Yesu putuunu kanakene, 56 to timiili ma tila kar, mitiparaŋraŋ Yesu le ŋgere ta kuzinŋani. Mi aigule potomŋana ki Anutu imarkek. Tana tikam uraata sa mini som.Tito tutu kizinma timbot karmi ketensu.

24Yesuburupma imaŋgamini panaala(Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Yo 20:1-10)

1Aigule potomŋana imapmi aigulemataana kana ipet, to mbeŋbeŋŋanami zinmoori tikam ŋgere kuzinŋan tatiurpe kek na, mi tila be tilou naala.2 Tila tipet na, tire pat biibi imbotnaala kwoono mini som ma kembeita tipatimbil ma ilae. 3 To tilela.Tilela na, tire Yesu putuunu imbotmini som. 4 Tabe tikam ŋgar boozo.Molo som na, wal ru ta tiru pa mburumilmilŋana kat na, tipet kizin. ✡

5-6 Zin moori tire zin aŋela na, tim-oto. Tabe tiŋgun kumbun mi titu-undu su toono. Mi wal ru tana tiso

pizin. Tiso: “Ai, niom na kamar makuru tomtom mata yaryaaraŋana ilameeteŋanmurin paso? Ni imbotmbotti mini som. Imaŋga kek. Parei,sua ta muŋgu iso yom su Galilea na,motoyom mbeleele? 7 Ta isombe:‘Tomtom Lutuunu, bela tiuri la zinwal sananŋan naman, mi tipuni maimeete sala ke pambaaraŋana. Miko mbeŋ iwe tel pa, to imaŋga matayaryaara mini.’ ” ✡

8 Zin tiso, to zin moori matan la paYesu sua kini tana.

9 To zin moori tizem naala, mitimiili ma tila, mi tisotaara zin naŋ-gaŋ laamuru mi ta, mi wal pakan.10-11Moori tana zan ta kembei: Mariaki Magdala, Yoana, Maria toro taYems naana i, mi zin moori pakantomini. Tiso zin ŋgoŋana pa mbuluboozomen ta ipet pizin na. Tamenzin ŋgoŋana tiurla som. Pa tiso kotiyo kwon ma iŋgi. 12 Mi Petrus, nasom. Imaŋga mi iloondo ma ila tanaala uunu a. Ila ipet na, ituundu mimataana ilela. To ire kawaala ta tizukYesu pa na men ta imbotmbot. Mikoroŋ toro sa som. Tana izem naalami imiili ma ila. Mi ikam ŋgar boozopa mbulu ta ipet na.

Yesu ipet ki naŋgaŋ ru isu zaala ta ilapa kar Emaus na

(Mk 16:12-13)13 Aigule tamen ta tina na, Yesu

naŋgaŋ kini ru tisombe tila pa karEmaus. Kar tana, imbot molo ri paYerusalem. 14 Ziru tiwwa mi tiparzzopizin pa mbulu boozomen ta ipet na.15-16 Sua izalla ma tiwwa, mi Yesuitoto zin ma ila ise kizin. To ziŋantiwwa ma tila. Tamen koroŋ sa ikamma tirao be tikilaali som. 17 Ni isu naiwi lae pizin. Iso: “Ou, niomru kozzopa so sua i?”

To ziru timender mi tigeede laepini. Tamen ŋgar kizin sa ambaisom mi lelen ipata. 18 Tana kizinta, ta zaana Kelopas na, imaŋga toiwi lae pa Yesu. Iso: “Wai, a nutina ko mbot swoi ta kam wiŋana takembena? Mbulu ta neeri ŋonoono

✡ 24:4: Ŋgo 1:10 ✡ 24:7: Lu 9:22, 18:31+

Page 153: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 24:19 150 Lukas 24:42-43ipet na, tomtom boozomen ta timbotYerusalem a tiute makiŋ. Mi nu itumtamen som?”

19Tabe ni iwi zinma iso: “Sombului?”

To ziru tiso: “Wai, mi mbulu tatikam pa Yesu ki Nasaret na. Ni Anutukwoono ŋonoono. Sua kini mi uraatakini ta mburaanaŋana men. Tabeikam ma niam tomtom boozomenamre i kembei ni, Anutu imbotmbotraami. ✡

20-21 Mi amdemeere kembei niulaaŋa biibi tabe ikamke zin Israel papataŋana kizin. Tamen zin bibip kizinpatoronŋana kan ziŋan zin peeze kankiti tiuri sorok ila gabana ki Romnamaana. To ni iur sua ma tipunima imeete sala ke pambaaraŋana tauriizi. ✡

22 “Tamen mankwooni mbulu toroipet piam. Zin moori tiam pakanta mbeŋbeŋŋana mi tila naala uunu.23Tamen tila na, tire i som. Mi mbulutoro ipet pizin tomini. Aŋela pakantipet kizin, mi tiso pizin ta kembei:‘Yesu imbot mataana yaryaara.’ 24 Totimiili ma timar mi tisotaara yam.Tabe ammurur, mi wal tiam pakantila be tire. Beso tila na, kembei tazin moori tiso na. Tiru Yesu ma som.Tiŋgi tabe ikam yam ma amkam ŋgarboozo.” ✡

25 Yesu imaŋga mi iso pizin. Iso:“Wai, niom tina leyom ŋgar som?Sua boozomen ta Anutu kwoono bizintiso na, parei ta kuurla karau som?26Pa sua imbot pataaŋa kek ta kembei:Mesia bela ire yoyouŋana mi ibaadapataŋana boozomen ta kembei, toisala kar saamba be ikam zaana biibi.”✡

27To ni ipei ŋgar kizin pa suamata-mur boozomen ta izze kini na. Ipit lata Mose ibeede na, mi imar imar maindeeŋe sua ki Anutu kwoono bizin taboozomen. ✡

28 Tiwwa ma timar kwa uunu, toni be izem zin mi kaŋkaŋ ma ila.

29 Tamen ziru tiruuti. Tiso: “Ai, lapepe. Miili ma mar mi itiŋan tombot.Pa iŋgi rou kek.” Tana Yesu ila maziŋan timbot.

30Tila timbotmbot ma iŋgi be tikankini. Tana Yesu ikam narabu ma isuŋpa, to itete mi isara la pizin. 31 Tonamatan ikam pak, mi tikilaali. Tamenni karau men mi imbiriizi la mazwan.32Ziru tipargeede zinma som,mi tiso:“Wai, tamar pa zaala, mi ni iwesweezesua ki Anutu piti na, lelende ikamuraata biibi kat. Tayamaana kembeita you ikanan lela lelende i.”

33 To ziru burup na tizemkini kanŋana, mi timiili mini paYerusalem. Tila na, tindeeŋe zinnaŋgaŋ laamuru mi ta, ta ziŋan walpakan tilup zin ma timbotmbot.34 Ziru tipet na, zin wal ta tilup zinna, tiso pizin ma tiso: “Ŋonoono kat.Merere, ni imaŋgami ila ipet ki Simonkek.” ✡

35 Tona ziru tomini tiso pizin pambulu ta ipet pizin su zaala lwoonona. Mi tiso pizin ta kembei: Indeeŋeta ni itete narabu na, matan ikampak.

Yesu ipet kizin naŋgaŋ kini(Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Yo 20:19-23;

Ŋgo 1:6-8)36 Ziru tizzo sua, mi molo som na,

Yesu itunu ila ipet la mazwan mi isopizin. Iso: “Leleyom ambai.”

37 Tamen zin timorsop, mi mo-toŋana biibi ikam zin. Pa tiso kotire kon. 38 To Yesu iso pizin. Iso:“Wai, parei ta kakamam ŋgar boozomi leleyom iwe ru? 39-40 Kere zaabakwo muriini ta imbot la nomoŋ makumbuŋ i. Iŋgi nio ituŋ tau. Kamarmi keteege kat yo. Kon, ni mazaanami tiroono kembei nio i? Som.” ✡

41To zinmenmeen zin biibi. Tamenlelen iwe ru mi tikamam ŋgar boozo.Tabe Yesu isu to iso pizin: “Lak, kinisa imbotmbot i?” ✡

42-43 Tana tikam ye neeneŋana su-ruunu ila kini, to tirre i mi ni ikan.

✡ 24:19: Mt 21:11; Yo 6:14; Ŋgo 2:22 ✡ 24:20-21: Lu 1:68, 2:38, 19:11; Ŋgo 1:6, 13:27+ ✡ 24:24:Yo 20:3+ ✡ 24:26: Lu 9:22; Ŋgo 17:3; Ibr 12:2; 1Pe 1:10+ ✡ 24:27: Un 3:15; Lo 18:15; Mbo 22; Yo1:45 ✡ 24:34: 1Kor 15:4+ ✡ 24:39-40: 1Yo 1:1 ✡ 24:41: Yo 21:5; Ŋgo 10:41

Page 154: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Lukas 24:44 151 Lukas 24:5344 Tona Yesu iso pizin. Iso: “Kere.Sua ta muŋgu itiŋan tombotmbotmi aŋzzo yom pa, ta iŋgi koozi iurŋonoono i. Pa sua ta imbot la Mosetutu kini, mi bude ki Anutu kwoonobizin, mi mboe pakan tomini, suamatamur ta munŋaana men ta tiso setio i, na bela iur ŋonoono.” ✡

45 Iso ta kembei, to ipei ŋgar kizinpa sua ki Anutu ta tibeede kek na,bekena tiute kat ka uunu. ✡

46 Iso: “Sua imbot pataaŋa kek takembei: Mesia, ni bela ire yoyouŋana,mi imeete ma aigule iwe tel pa, tonaimaŋga mini. ✡

47 Mi uraata tiŋgi, bela tisoyaarauruunu su Yerusalem muŋgu, manaila ma irao karkari ta boozomen.Ko tiso ta kembei: Tomtom belatitooro lelen mi tizem mbulu kizinsananŋana, mi tiurla ki Mesia, tonaAnutu ireege sanaana kizin. ✡

48Mi niom ta kere kat uraata taiŋgipa motoyom na, bela kala mi kopom-bol ka sua. ✡

49 Tamen kala loŋa pepe. Kom-botmbot kar ti mi kazza ma iraosua mbukŋana ki Tamaŋ iur ŋonoonopiom,mi aŋgomburaana ta imbot kora ma isu isalakaala yom, to kala.” ✡

Yesu isala pa saamba(Mk 16:19-20; Ŋgo 1:9-11)

50 Timbotmbot ma Yesu ikam zinnaŋgaŋ kini ma tila tigarau kar Be-tania. To iwit namaana isala kor, miipombol zin. 51 Ipombolmbol zin, miTamaana ikami ma izem zin mi isalapa saamba. ✡

52 Tana zin tire i to, tilek kumbunmi tipakuri. Imap na, timiili mini matila Yerusalem raama lelen ambai mimenmeen zin biibi kat. ✡

53 To indeeŋe tina mi ila na, tilu-plup zin lela Urum Merere ka siirileleene, mi tipakurkur Anutu zaana.✡

✡ 24:44: Mbo 2, 16, 22, 69, 72, 110, 118 ✡ 24:45: Ŋgo 16:14 ✡ 24:46: Ŋgo 17:3 ✡ 24:47: Mt28:19; Ŋgo 1:8, 2:38; Ŋgo 10:42+, 13:38; 1Tim 3:16 ✡ 24:48: Yo 15:27; Ŋgo 1:8,21+, 2:32 ✡ 24:49:Yesa 44:3; Yoel 2:28; Yo 14:16, 15:26, 16:7; Ŋgo 1:4, 2:4; Ga 3:14 ✡ 24:51: Yo 20:17 ✡ 24:52: Yo14:28, 16:22 ✡ 24:53: Ŋgo 2:46, 5:42

Page 155: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 1:1 152 Yoan 1:19-20

Uruunu ambaiŋana taYoan ibeede

Sua ta iswe Anutu ŋgar kini, ta iwetomtom ma isu toono kek

1 Indeeŋe mata popoten ta saambami toono ipet zen na, Sua ta isweAnutu ŋgar kini, ni imbotmbot. Mini imbotmbot raama Anutu, mi niAnutu.✡ 2 Tana indeeŋe ta matapopoten mi imar na, ni imbotmbotraama Anutu. 3 Ni ta iwe zaala pakoroŋ ta boozomen ma tipet. Ko-roŋ sa ipet pa zaala toro sa som.✡4 Mbotŋana kini uunu na, ni itunutau. Mi mbotŋana kini ta iurur matpizin tomtom.✡ 5Mat tana iyaryaarapa zugut leleene, mi zugut mburaanairao be ilip pini na som.✡

6Tomtom ta, Anutu iŋgo i ma imar.Ni zaana Yoan.✡ 7Ni imar be ipombolmat tana ka sua, mibe ikam tomtomta boozomen ma tiurla ki mat tana.✡8 Mi Yoan, ni mat tana som. Imar beipombol ka sua men.✡ 9 Tana matŋonoono ta iyaryaara pizin tomtomta boozomen ma ipeyei ŋgar kizin, taiŋgi isu toono i.✡

10Koroŋ boozomen ta timbot toonona, ni itunu ta iwe zaala pa ma tipet.Tamen isu toono na, zin wal toonokan tikilaali som.✡ 11 Mi imar paitunu lele kini na, wal kini lelen pinisom.✡12 Tamen wal boozomen ta tiur lelen

pini mi tiurla kini na, ni ikamzin ma tirao be tiwe Anutulutuunu bizin.✡

13 Wal tana, siŋ ki taman ma nanbizin ikam zinma tiwe Anutu lutuunu

bizin som. Mi tomtom sa ki toono tiŋgar kini, sommbulu kini ikamzinmatiwe Anutu lutuunu bizin som. Anutuitunu ta ikam zin ma tiwe lutuunubizin.✡

14 Tana kere. Sua ta iswe Anutuŋgar kini, ta iwe tomtom ma isutoono, mi imbot la mazwanda kek! Miiswe Anutu mburaana mi mbulu kinindabokŋana, mi niam amrre kat pamotoyam kek. Tana amkilaali kembeini Anutu Lutuunu tamenŋonoono. Nizaanaŋana, mi ipa kat ki Tamaana. Miiswe kat kampeŋana mi sua ŋonoonoki Anutu.✡

15 Yoan, ni ipaŋarai kalŋaana, miipombol sua kini ma iso ta kembei:“Tomtom tiŋgi ta muŋgu aŋso yompini ma aŋsombe: ‘Tomtom ta, ni itoyo ma iwwa i. Mi ni zaana ilip pio. Panio aŋsu zen na, ni imbotmbot.’ ”✡

16 Iti boozomen ta tamap takamamkoroŋ ambaimbaiŋan ta munŋaanamen ilala kini. Pa ni ta kam-peŋana katuunu. Kere. Kampeŋanamuŋguŋana, ta ni ipekel pa kam-peŋana ta biibi ma ilip.✡ 17 Pa Moseta iwe zaala pa tutu. Mi Yesu Krisi,ni iswe kat kampeŋana ki Anutu misua ŋonoono.✡ 18Tomtom tasa ire katAnutu pasa zen. Mi Anutu Lutuunutamenŋana ta ni Anutu, mi imbotm-bot la Tamaana kereene uunu na, nitina ta iswe kat Anutu piti.✡

Yoan ta ikamam yok pizin tomtomna, ipombol Yesu sua kini

(Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Lu 3:1-18)19-20Yoan, ni ipombolYesu ka sua ta

kembei: Indeeŋe zin bibip kizin Yudata timbot kar Yerusalem na, tiŋgopatoronŋana ka tomtom bizin pakanraama urum tuunu pakan ma tila kinimi tiwi i pa uraata kini na, ni iur sua

✡ 1:1: Un 1:1; Yo 10:30, 17:5; Pil 2:6; 1Yo 1:1+; Tur 19:13 ✡ 1:3: 1Kor 8:6; Kol 1:16+; Ibr 1:2 ✡ 1:4:Yo 5:26, 8:12, 9:5, 12:46 ✡ 1:5: Yo 3:19 ✡ 1:6: Mt 3:1 ✡ 1:7: Yo 1:15,34 ✡ 1:8: Yo 1:19,3:28+ ✡ 1:9: Yo 8:12; 2Kor 4:6; 1Yo 2:8 ✡ 1:10: Yo 1:3 ✡ 1:11: Yesa 53:3; Ŋgo 13:46; Yo 3:11,12:37+ ✡ 1:12: Yo 3:15; Ro 8:14+; Ga 3:26; 1Yo 3:1+ ✡ 1:13: Yo 3:3,5+; Tit 3:5+; 1Yo 3:1-9, 4:7, 5:1+✡ 1:14: Kam 33:18, 40:34; Pil 2:7; 1Tim 3:16; Ibr 2:14; 1Yo 1:1+ ✡ 1:15: Mt 3:11 ✡ 1:16: Ro 5:17;Ep 1:6+ ✡ 1:17: Ro 3:24, 10:4; Ibr 8:6, 10:1 ✡ 1:18: Kam 33:20; Mt 11:27; Yo 14:9; Kol 1:15; Ibr 1:3* 1:19-20: Mesia, ina Iburu kalŋan. Ka uunu ta kembei: ‘Ulaaŋa ta Anutu iroogi mi iuri be iuulu zin walkini.’ Mi zin Grik tiso la kalŋan ta kembei: ‘Krisi.’ ✡ 1:19-20: Yo 3:28

Page 156: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 1:21 153 Yoan 1:41ila kena kena som. Ni iso kat pizin maiso: “Nio ti, Mesia * som.”✡

21Tana tiwi i mini ma tiso: “Kenakonu Anutu kwoono Ilia tau?” Mi ni iso:“Som.”✡

To tiso: “Wai, kenako nu Anutukwoono zaanaŋana tau amzza i beimar i?” Mi ni ipekel mini ma iso:“Som.”✡

22 Tabe tiwi i mini ma tisombe:“Wai, nakena nu so tomtom i? Miuraata ta kamam na, ka uunu parei?Itum sope yam lak. Beso amiili maamla, tona amsotaara zin wal ta tiŋgoyam ma amar i.” 23 Tana Yoan isu toiso: “Muŋgu Anutu kwoono Yesayaiso ta kembei:Kalŋaana ta iboboobo isu lele bil-

imŋana.Iso: ‘Kapazal zaala pa Merere!’✡Sua tina, ni iso pio tau.”

24-25 To tutu kan pakan ta tigaabawal tana na, timaŋga mi tiwi i. Tiso:“Lak. Nu sombe nu Mesia som, mi Iliasom, mi Anutu kwoono zaanaŋana taamzza i som. Nakena parei ta nu ka-mam yok pizin tomtom?” 26-27 Yoanipekel kwon ma iso: “Ŋonoono. Nioaŋkamam yok pizin tomtom. Tamentomtom ta, ni ito yo ma iwwa i. Niimbotmbot la mazwoyom, mi kiki-laali som. Mi nio aŋre ituŋ kem-bei aŋrao pini risa som kat. Uraatasorokŋana kembei kumbu keteene kawooro putkeŋana, ina tomini aŋraoaŋkampini na som. Pa ni ilip kat pio.”

28 Mbulu boozomen tana ipet isukar Betania, ta imbot yok Yordanpakaana ta zoŋ izze pa i. Pa Yoanikamam yok pizin tomtom isu leletana.

Yesu ni sipsip ki Anutu29 Timbot ma aigule toro na, Yoan

ire Yesu ipaŋuru i ma imar. To iso:“Kere. Iŋga sipsip ki Anutu ta imar i.Ni ta ko ikam sanaana kizin tomtomtoono kan ma ila lene.✡ 30 Tomtomtiŋga ta muŋgu aŋso yom pini maaŋsombe: ‘Tomtom ta, ni ito yo ma

iwwa i. Tamen ni ilip pio. Pa nio aŋsuzen na, ni imbotmbot.’ 31 Ŋonoono,muŋgu nio tomini aŋkilaala kati som.Mi iŋgi aŋmar mi aŋkamam yok pizintomtom bekena aŋurpe zaala pini.Naso Anutu iswe ima imbotmat pizinIsrael.”

32 Mi Yoan ipombol mini sua kinima iso ta kembei: “Nio motoŋ aŋrekat Bubuŋana izem saamba, mi isukembei mbalmbal, ma imbot salaŋwaana.✡ 33 Ŋonoono, muŋgu nioaŋkilaala kati som. Tamen Ni ta iŋgoyoma aŋmar be aŋkamyokpizin tom-tom na, isotaara yo ta kembei: ‘Re.Sombe Bubuŋana isu ma imbot salatomtomsaŋwaana, na tomtom tina tako ikam Bubuŋana Potomŋana pizintomtom.’✡ 34 Mi keleŋ. Nio aŋre katmbulu tana pa motoŋ kek. Tana aŋsokat piom ta kembei: Tomtom tiŋgata Anutu ipeikati. Ni Anutu Lutuunuŋonoono.”✡

Yesu ikam zin naŋgaŋ mataana kan(Mt 4:18-22; Mk 1:16-20; Lu 5:2-11)

35 Aigule toro na, Yoan ziŋan naŋ-gaŋ kini ru timendernder mini matimbotmbot. 36 Ni ire la pa Yesuiwwa ma ila, to iso pizin. Iso: “Kere.Iŋga sipsip ki Anutu.”✡ 37 Naŋgaŋru tana tileŋ sua tina, to timaŋga mitila tito Yesu. 38 Yesu mataana imiilina, ire ziru tito i ma timar. To iwizin. Iso: “Ou, niomru na parei?” Zirutiso: “Rabi, numbotmbot swoi?” (Sua‘rabi’ na, ka uunu ta kembei: ‘moskatuunu.’) 39 Mi ni ipekel kwon maiso: “Kamarma tala to kere.” Indeeŋetana na, rorou kek. Tana ziru tila matire ruumu ta ni imbotmbot pa na,mi ziŋan timbotmbot mi tizzo sua mambeŋ.

40 Naŋgaŋ ru ta tileŋ sua ki Yoanmi tito Yesu na, kizin ta zaana An-dreas. Mi tiziini ta Simon Petrusna. 41 Timbotmbot, som mi Andreasimaŋga mi kaŋkaŋma ila be ire tiziiniSimon. Ila ma indeeŋi, to iso pini

✡ 1:21: Mal 4:5; Mt 11:14 ✡ 1:21: Lo 18:5 ✡ 1:23: Yesa 40:3 ✡ 1:29: Kam 12:3+; 1Kor 5:7;1Pe 1:19; Tur 5:6, 13:8 ✡ 1:32: Mt 3:16 ✡ 1:33: Yo 14:16, 15:26; Ŋgo 2:1+ ✡ 1:34: Mt 3:17✡ 1:36: Yo 1:29

Page 157: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 1:42 154 Yoan 2:10ta kembei: “Ai, niam amdeeŋe Mesiakek.” (Sua ‘Mesia’ na, ka uunu raraatekembei ta ‘Krisi’.) 42 Tana Andreasikam tiziini Simonmaziru tila ki Yesu.Mi Yesu igeede Simon, to iso: “Nu tinaSimon, Yoanes lutuunu. Mi kaimer kotipaata zom be Kepas.” (Pisis ‘Kepas’na, zin Grik tipaata tisombe ‘Petrus.’)†✡

Yesu ikam Pilip ziru Natanael matiwe naŋgaŋ kini

43 Aigule toro na, Yesu isombe ipama ila pa lele pakaana ki Galilea.Tana ila ma indeeŋe tomtom ta, za-ana Pilip. To iso pini: “Mar to yo.”44 Pilip, ni tomtom ki kar Betsaida.Ni ma Andreas mi Simon na, zin karta. 45 Timbotmbot mi Pilip imaŋgama ila, to indeeŋe waene ta, zaanaNatanael. Mi iso pini ta kembei: “Leŋ.Tomtom ta muŋgu Mose ibeede kasua imbot se tutu ki Anutu, mi Anutukwoono bizin tibeede ka sua tomini,ta amdeeŋi kek! Ni tomtom ki karNasaret. Zaana Yesu. Mi tamaanaYosep.”✡

46 Tamen Natanael iso pini: “Waa,kar Nasaret irao be ipiyooto koroŋambaiŋana sa?” To Pilip iso pini:“Kena mar ma tala to itum re kat!”✡

47 Yesu ire Natanael ipaŋuru i maimar, mi iso ka sua ta kembei: “Kere.Iŋga tomtom ta itoto mbulu ŋonoonokizin Israel mi izzo sua ŋonoonomen.Ni le pakaamŋana sa som.”✡ 48 TabeNatanael iwi i ma iso: “Nu ute yo beparei?” Mi Yesu ipekel kwoono maiso: “Nio aŋre u mbulem su ta ke fikuunu muŋgu, mana kaimer Pilip imato iboobu.” 49 Tabe Natanael ipekelkwoonoma iso: “Mos katuunu, AnutuLutuunu ŋonoono ta nu na. Nu taking kizin Israel.”✡

50 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Parei Natanael, sua tio ta aŋsombeaŋre u su ke fik uunu, ta ikamu maurla tio i? Leŋ. Kaimer nu kola re

uraata bibip pakan ta ilip pa koroŋtana.” 51 To iso pizin mini ta kembei:“Nio aŋso kat piom. Kaimerniomkolakere saamba ikaaga, mi zin aŋela kiAnutu tizalla ma tizzu. Pa TomtomLutuunu, ta ko iwe zaala pizin.”✡

2Yesu itooro yok ma iwe baen isu kar

Kana1Aigule ru ilae ma aigule ta iwe tel

pa na, ula ipet su kar Kana ta imbotGalilea na. Yesu naana, ni ila pa ulatana tomini. 2 Mi Yesu ziŋan naŋgaŋkini tomini, sua ikam zin be tila tireula tana. 3 Timbotmbot mi kini ulakana ila be tikan. Tikanan ma tiwininma tilala, som mi baen imap. TabeYesu naana isu to iso pini: “A baenkizin ta imap kek.” 4 Mi Yesu ipekelkwoono ma iso: “Anaŋ, nu so paso?Ina koroŋ kiti som. Pa nol tio ipetzen.” 5 To naana iso pizin mbesooŋota timborro temen tana ma isombe:“Kere. Ni isombe iso piom pa koroŋsa, na kakam men.”

6 Ruumu tana na, ka kuuru bibipkat lamata mi ta, ta timbotmbot. *Kuuru tana be tiŋgurŋguuru namanma kumbun pa, to tiŋgeeze pa Anutumataana, kembei ta tutu kizin Yudaiso na.✡ 7 Tana Yesu imaŋga ma isopizin mbesooŋo ta kembei. Iso: “Keseyok sula kuuru tana ma bokbok.”Tana tileŋ la kalŋaanami tise yok sulakuuru tana ma bokbok lup. 8 To isopizin ta kembei: “Yok tana, kesepetrisa mi ila ki tomtom ta imborro kinina ma itoombo ten.” Tana tileŋ la suakini, mi tikam ma tila. 9Beso tomtomtana itoombo na, yok tana itoori maiwe baen kek. Tana mata rru ka uunumi iso: “Wai, baen ti imbot swoi taimar i?” Mi zin mbesooŋo ta tiseyok na, zin tiute uunu. Tona tomtomtana iboobo tomooto ula kana ma ilakini, 10 mi iso pini ma isombe: “Kinikamŋana ta gorgori na, takamam yok

† 1:42: Pisis Kepas mi pisis Petrus na, kan un ta kembei: ‘pat.’ ✡ 1:42: Mt 16:18 ✡ 1:45: Un3:15, 49:10; Yesa 7:14; Mt 2:23 ✡ 1:46: Yo 7:41,42,52 ✡ 1:47: Mbo 32:2; Ro 2:28, 9:6+ ✡ 1:49:Mt 2:2, 16:16, 27:42; Yo 12:13 ✡ 1:51: Un 28:12 * 2:6: Kuuru tataŋa na, lelen irao be tise yokkembei 20, som 30 galon, o 100 lita, to bok. ✡ 2:6: Mk 7:3+

Page 158: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 2:11 155 Yoan 3:3

baen ta ambaiŋana kat ila pizin walma tiwin muŋgu. Mi sombe tiwin maisooŋo zin zen, tonabe takam baen taambai pe som nama ila. Mi baen tiŋgita ambaiŋana kat. Parei ta nu ruutu,ma buri mi kam ma imar?”

11 Ina mos mataana kana ta Yesuikam bekena iswe zaanamimburaanabiibi. Ni itooro su kar Kana ki Galilea.Tana zin naŋgaŋ kini tire to tiurlakini.

12 Ula tana imap, tona Yesu ziŋannaana ma tiziini bizin, mi zin naŋgaŋkini timiili ma tila mini pa kar Kape-naum, mi timbotmbot tana pa aigulepakan.

Yesu imaŋgayaara zin wal ŋgomokan ilela Urum Merere

(Mt 21:12-13; Mk 11:15-17; Lu 19:45-46)

13 Pasoba, lupŋana biibi kizin Yudabe matan iŋgal mazwaana ta Anutuikamke tumbun bizin isu Aikuptu na,ka nol igarau kek. Tana Yesu isala paYerusalem. 14Ni imbotmbotmi ire zinwal tiŋgomonmoono makau ma sip-sipmaman isuUrumMerere kwoono.Mi ire zin wal ta tiparpekelkel pat natomini, zin mbulen su mbalia kizinma timbotmbot. 15 Tana ikam retuntun ma ilup la mbata, mi iketozin wal ta tiŋgomonmoono sipsip mimakau na ma tiko molo pa urumkwoono. Mi imaŋga pa mbalia kizinwal ta tiparpekelkel pat na, ma patkizin imiyaryaara su toono. 16 To isopizin wal ta tikamam ŋgomo pa manta kembei: “Kakam koroŋ tiom tanama ila lene! Kakam urum potomŋanaki Tamaŋ Anutu ma iwe nol muriinipaso?” 17Tabe zin naŋgaŋ kini matanila pa sua ki Anutu suruunu ta iso takembei:Nio leleŋ pa urum ku potomŋana ilip,

tanata aŋkam kaisiigi pa beaŋurpe. Tamen ko iwe zaalapio be aŋmeete.✡

Yesu itunu ko ikam Urum Mereremuriini

18 Zin bibip kizin Yuda tire mbulutana, mi tiso pini ta kembei: “Nu sotomtom ta kam mbulu ti? Tooro mossa ma amre kat. Naso amute nu zompa uraata ti.”✡ 19MiYesu ipekel kwonma iso: “Niom koso kereege urumtaiŋgi ma isu lene, na nio ko aŋpa-mender mini pa aigule tel.”✡ 20 Tabezin Yuda tiso: “Wa, urum biibi taiŋgi,tikamam uraata pa ma irao ndaamatomtooru lamatami ta (46) kek. Mi nusombe rao pamender mini pa aiguletel men?” 21 Tamen Yesu iso sua tanaise ki urum kizin som. Ni iso pa itunu.Pa ni ta iwe kembei Urum Merereŋonoono.✡ 22 Tana kaimer indeeŋeta ni burup ma imaŋga mini pa naalana, naŋgaŋ kini matan ila pa sua kinitana, mi tiurla sua ta muŋgu tibeedena, ramaki sua ta Yesu itunu iso na.✡

Wal boozo tiso tiurla ki Yesu. Mitiurla kat som

23 Yesu imbotmbot Yerusalem palupŋana biibi tana na, itortooro mosboozo ma tiwedet. Tabe tomtomboozo tire mi tiurla kini. 24 Tamenni iurla kizin som. Paso, ni iutetomtom ta boozomen lelen ma imap.25 Tomtom sa irao be ipaute i pa wallelen na som. Pa ni itunu iute tomtomlelen lup.✡

3Yesu ziru Nikodemus tiso sua

1 Tomtom tutu kana ta, ni zaanaNikodemus. Mi kaunsil biibi ta tika-mam peeze pizin Yuda na, ni zaanaimbot la tomini. ✡ 2 Mbeŋ ta na, niila ki Yesu, mi iso pini ta kembei: “Omos katuunu, niam amute: Nu, Anutuiŋgo u ma mar be paute zin tomtom.Pa sombe Anutu ilae ki tomtom som,na ni irao be itooro mos boozomenkembei ta nu kamam na som.” ✡ 3MiYesu ipekel kwoonoma iso: “Nio aŋsokat pu ta kembei: Bela tomtom iwe

✡ 2:17: Mbo 69:9; Mal 3:1+ ✡ 2:18: Mt 12:38, 16:1 ✡ 2:19: Mk 14:58; Ŋgo 6:14 ✡ 2:21: 1Kor3:16; 2Kor 6:16; Ep 2:21+ ✡ 2:22: Mbo 16:10; Lu 24:8,27 ✡ 2:25: Mbo 139:1+; Mk 2:8; Yo 6:64; Tur2:23 ✡ 3:1: Yo 7:50, 19:39 ✡ 3:2: Yo 9:16, 10:38, 14:11; Ŋgo 2:22

Page 159: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 3:4 156 Yoan 3:21popoŋana, * tona ni irao be ire peezeki Anutu.” ✡

4 Mi Nikodemus ipekel ma iso:“Wae. Sua ku tina, nio aŋkankaana paka uunu. Tomtom ta sombe iwe kol-man kek, nako irao be iwe popoŋanamini be parei? Ko tomtom sa iraobe itoori ma ilela naana kopoono beipeebi mini?”

5 Yesu ipekel kwoono ma iso: “Nioaŋso kat pu ta kembei: Bela tom-tom iwe popoŋana pa yok raamaBubuŋana, tona ni irao be imbot lapeeze ki Anutu mi ilela kar kini. ✡6 Koroŋ ta tomtom toono kan tipiy-ooto na, koroŋ ki toono. Mi ko-roŋ ta Bubuŋana ipiyooto na, ko-roŋ ki Bubuŋana. ✡ 7 Kokena numurur pa sua ta aŋso pu ma aŋ-sombe: Bela Anutu itooro yom makewe popoŋoyom. 8 Re. Miiri zalaanata imbot ki parei mi imar, mi imapsu swoi na, iti tuute som. Pa ni itotoitunu zalaana men. Mi iti tarao betere miiri som. Teleŋ men kalŋaanami tikilaala. Mi ina raraate men pauraata ta Anutu Bubuŋana ikamampizin tomtom be itooro zin ma tiwepopoŋan na.”

9 Nikodemus ileŋ sua tana to iso:“Wai, mbulu tina ko ipet be parei?”10 Mi Yesu ipekel kalŋaana ma iso:“Wae! Zin Israel tire u kembei nu zombiibi pa uraata ki pauteŋana. Pareita su mini, mi so nu kankaana pa suatio ti? 11 Nio aŋso kat pu ta kembei:Koroŋ ta niam amute, ta amzzo pa. Paniam amre kat pa motoyam. Tanataampombolmbol ka sua. Tamen niomkakan la sua tiam som. ✡ 12 Iŋgi aŋsosua pa mbulu ta iwedet su toono, mitamen niom kuurla som. Tana sombeaŋso pa koroŋ saamba kana, nako ku-urla be parei? Som. 13 Asiŋ isala karsaamba kek bekena ire mi iso ka sua?

Tomtom sa som. Tomtom Lutuunuitutamen ta imbot kar saamba mi isu.✡

14-15 Muŋgu Mose iurpe mootokunuunu ta, mi iur sala ke maipamender. Beso tomtom tire lapa, to timeete som. Ina raraate paTomtom Lutuunu. Bela tiuri sala kemi tipamenderi, tona wal boozomenta so tiurla kini mi tisekapkap la kini,nako tikam mbotŋana ki Anutu taiseeŋge iseeŋge ma ila. ✡

16 “Pa Anutu, ni iur kat leleenepizin tomtom toono kan. Tanataiŋgo Lutuunu tamen ŋonoono ma isupizin. Mi sombe tiurla kini, nakotisaana ma tila len som. Som kat.Zin ko tikam mbotŋana ki Anutu taiseeŋge iseeŋge ma ila. ✡ 17 PaAnutu, ni iŋgo Lutuunu ma isu toonotaiŋgi be ipamender zin tomtom maiur kadoono pizin na som. Ni iŋgo ima isu bekena ikamke zin. ✡ 18 Tanatomtom ta sombe iurla ki Anutu Lu-tuunu, inako Anutu ipamenderi maiur kadoono pini na som. Tamensombe tomtom sa iurla kini som, nani kembei tomtom tau zin bibip titiirisua kini ma imap kek mi izza men beikam le kadoono. Paso, ni iurla kiAnutu Lutuunu tamenŋana som. ✡

19 Sombe Anutu iur kadoono pizintomtom, nako ka uunu ta kembei:Mat ta isu toono kek. Tamen tomtommbulu kizin ta boozomen isaana lup.Tana lelen pa mat tana som, mi lelenpa zugut ilip. ✡ 20Pawal boozomen tatikamammbulu sananŋana na, tiururkoi pa mat mi timbotmbot molo pa.Kokena mat iswe mbulu kizin. ✡21 Mi zin tau titoto sua ŋonoono kambulu na, lelen be timar ma timbotla mat leleene. Paso, mat izzwe zinkembei Anutu ta ipombolmbol zinmatikamam mbulu tana.” ✡

* 3:3: Zaala toro tabe totooro sua ti na ta kembei: “Bela mburaana kor kana itooro tomtom ma iwepopoŋana, tona ni irao be ire peeze ki Anutu.” ✡ 3:3: Mbo 51:10; Ezek 36:25+; Yo 1:12+; 1Kor 2:14;2Kor 5:17; Ga 6:15; Yems 1:18; 1Pe 1:23 ✡ 3:5: Yo 7:37+; Ep 5:26; Tit 3:5+; 1Pe 3:21 ✡ 3:6: Mbo51:5; Yo 1:13; 1Kor 15:50 ✡ 3:11: Yo 1:11 ✡ 3:13: Yo 3:31; 1Kor 15:47; Ep 4:9+ ✡ 3:14-15: Nam21:4+; Yo 3:36, 6:47, 20:31 ✡ 3:16: Yo 10:28; Ro 5:8, 8:32; 1Yo 5:10+ ✡ 3:17: Lu 19:10; Yo 12:47;1Tim 1:15 ✡ 3:18: Mk 16:16; Yo 5:24; Ŋgo 4:12; Ro 8:1 ✡ 3:19: Yo 1:4+, 8:12 ✡ 3:20: Ep 5:11+✡ 3:21: 1Yo 1:7+

Page 160: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 3:22 157 Yoan 4:6Yoan iswe kat Yesu uunu

22 Yesu ziŋan zin naŋgaŋ kinitimbotmbot, mi kaimer to tizemYerusalem, mi tila ma tiwwa pa lelepakaana ki Yudea. Timbotmbot tana,mi ni ikamam yok pizin tomtom.23 Mi Yoan tomini ikamam yok pizintomtom isu kar Aenon ta igaraupa kar Salim na. Pa lele tana naka yokŋana. Mi tomtom boozotimokorkor lala kini be ikam yokpizin. 24 Indeeŋe tana, Erot iur Yoanilela ruumu sanaana zen. ✡

25 Aigule ta na, naŋgaŋ pakan kiYoan ziŋan tomtom ta, tiparzorzooropa weŋana ka tutu. † 26 To tila kiYoan mi tiso pini ta kembei: “Moskatuunu o, re. Tomtom ta muŋguniomru kombotmbot Yordan pakaanambaaga, mi nu pombol zin tomtombetiurla kini, ta zin iwal timap ma tilalakini ma ikamam yok pizin a.” ✡ 27MiYoan ipekel kwon ma iso: “Ambai.Mbulu ta kembeia irao ipet sorok nasom. Anutu ipombolmboli, ta ni ika-mam a. ✡ 28 Motoyom iŋgal. Muŋguituyom kombotmbot, mi keleŋ sua taaŋso piom ma aŋso: Nio Mesia som.Nio na, Anutu iŋgo yo ma aŋmuuŋgube aŋurpe zaala pini men.” ✡ 29 ToYoan ikam sua tooroŋana ti ise kini ziru Yesu. Iso: “Sombe tomootosa iwoolo, na moori tana iwe lene.Mi sombe ula kizin ipet na, tomoototoroono ta iurpe zaala pa ula kizin na,ni leleene ndabok. Paso, uraata kinita iur ŋonoono ma ziru tiwoolo kek.Mi nio ta kembena, leleŋ ndabok kat.✡ 30 Yesu, ni zaana be izalla ma iwebiibi. Mi nio zoŋ, inabe izzu.”

Tomtom ta imbot saamba mi isu31 Yoan, ni tomtom ki toono men.

Paso ni ipet pa toono taiŋgi. Tana niirao iso pa koroŋ ki toono men. Mini ta imbot saamba mi isu na, ni ilippa koroŋ ta boozomen. ✡ 32 Koroŋ

ta tomtom saamba kana tana ire katpa mataana mi ileŋ pa talŋaana, taizzo pa. Tamen tomtom sa ikan la suakini som. ✡ 33 Mi sombe tomtom saikan la sua kini, na iswe kembei niiurla Anutu sua kini, ina sua ŋonoono.✡ 34 Pa tomtom ta Anutu iŋgo i maisu na, ni izzo Anutu kalŋaana. MiAnutu ikam Bubuŋana pini na, irre kisom. Imap ma ise kini. ✡ 35Tamaana,ni leleene pa Lutuunu, mi iur koroŋta boozomen ma imap ila namaanakek. ✡ 36Tana tomtom ta sombe iurlaki Lutuunu, na ni ikam mbotŋana kiAnutu ta iseeŋge iseeŋge ma ila. Mitomtom ta so izooro Lutuunu, nakoikam mbotŋana tana som. Som kat.Anutu kete malmalŋana ko imbotm-bot se kini, mi iseeŋge iseeŋge ma ila.✡

4Yesu ziru Samaria nan ta tizzo sua

1 Mazwaana tana na, zin tutu kantileŋ sua ta kembei: Yesu ikamamtomtom boozomen ma tiwe naŋgaŋkini, mi ikamam yok pizin. Tananaŋgaŋ kini tiwe boozo ma tilip paYoan kini kek. 2 Sua tina ŋonoono.Tamen Yesu itunu ikamam yok pizintomtom som. Naŋgaŋ kini men tatikamam. 3 Yesu ileŋ kembei zin tutukan tirre pa uraata kini, to izem lelepakaana ki Yudea, mi isombe imiilima ila mini pa lele pakaana ki Galilea.4Mi lele pakaana ki Samaria imbot lazaala tabe ni ito ma ila pa i.

5Tana ni ipama ilami ipet Samaria,to ilae kar Sikar. Kar tana igaraupa toono pakaana ta muŋgu Yakopikam pa lutuunu Yosep na. ✡ 6 Miyok touŋana ta muŋgu Yakop ikel na,imbot lele ta tina. Yesu, ni imbel paima niini isaana. Tana keteene isu

✡ 3:24: Mk 6:14+ † 3:25: Zin Yuda len tutu boozo pa weŋana. Ka ŋgar ta kembei: Zin sombe titotutu tana, nako tiwe ŋgeezeŋan pa Anutu mataana. ✡ 3:26: Yo 1:29,35 ✡ 3:27: 1Kor 3:5+; Yems1:17 ✡ 3:28: Yo 1:20,23 ✡ 3:29: Mt 9:15 ✡ 3:31: Yo 8:23; Ro 9:5; 1Kor 15:47 ✡ 3:32: Yo1:10+, 3:11, 12:37+ ✡ 3:33: Ro 3:4 ✡ 3:34: Yesa 42:1; Lu 4:14; Ŋgo 10:38 ✡ 3:35: Mt 11:27,28:18; Ibr 2:8 ✡ 3:36: Yo 5:24, 6:47; Ro 1:17; 1Yo 5:10+ ✡ 4:5: Un 48:22

Page 161: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 4:7-8 158 Yoan 4:27yok tana zilŋaana ma imbotmbot. In-deeŋe tana, zoŋ mataana ikam aigulepalakuutu.

7-8 Ni imbotmbot, mi naŋgaŋ kinitila pa kar be tiŋgiimi kan kini. Molosom na, Samaria nan ta, ni imar be iseka yok. Mi Yesu iso pini ma isombe:“Ou, kam koŋ yok risa imar aŋwin. Pamiri yo.” 9 Tabe moori tana iso pinima isombe: “Wae, nu na Yuda, mi nioiŋgi Samaria nan. Parei ta nu wi yo pakom yok?” Ni iso sua tana paso, zinYuda ziŋan Samaria tiparluplup zinsom, mi tikanan mi tiwinin la mbatasom. ✡

10 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Nio iŋgi aŋwi u pa koŋ yok. Mibenu kilaala kat yo mi ute koroŋ taAnutu isombe ikam pu, so nu wi yo,to aŋkam yok mata yaryaaraŋana pu.Yok tana irereere totomen.” 11 Tomoori iso pini: “Biibi, nu lem kuurusa som. Mi yok touŋana tiŋgi na, yokimbot sula ta meleeba. Kenako kamyokmata yaryaaraŋana tana beparei?12Nu ute: Yok tiŋgi, tumbundu Yakopikel piam ta alok kek. Mi ni itunuziŋan lutuunu bizin mi zin mbili kinitiwinin yok ta tiŋgi. Mi nu tana sokam ma lip pini, ta sombe kam yoktoro sa ma ipet?”

13Tana Yesu ipekel kwoono ma iso:“Tomtom ta sombe iwin yok taiŋgi,nakomiri imini. 14Mi sombe iwin yokta aŋso aŋkampini, inako kaimermiriimini som. Pa yokmata yaryaaraŋanatabe aŋkam pini i, ko iwe kembeiyok bukbukŋana mi izze pa leleene,mi ikami ma imbot mata yaryaara.”✡ 15 Moori ileŋ sua tana, to isombe:“Wai biibi, kena kam koŋ yok tanaimar. Naso kaimer miri yo mini som.Pa ina aŋre na, irao be iuulu yo. Paasiŋ toro ko imarmar lele tiŋgi mini.”

16 To Yesu iso pini: “La ma kamkusim, mi niomru kimiili ma kamar.”17 Mi moori ipekel kwoono ma iso:“Nio kusiŋ somŋoŋ.”

Tana Yesu iso pini ma iso: “Nusombe kusim som, ina so kat.18 Tamen nu woolo pa lamata kek. Mitomooto ta buri niomru kombotmbotna, ina kusim ŋonoono som. Tana suaku ŋonoono men.”

19 Tabe moori iso pini: “O biibi,nio aŋkilaalu kek. Nu sa Mererekwoono na. ✡ 20 Lak, muŋgu niamSamaria tumbuyam bizin tiluplup zinmi tizuŋzuŋ sala abal tiŋga. TamenniomYuda kosombe iti bela tuzuŋzuŋsu Yerusalem men. Kena lele iŋgoitabe tuzuŋzuŋ su pa i?” ✡

21 To Yesu iso pini. Iso: “Moori,urla sua tio ti. Molo som to tom-tom ko matan ila mini pa abal tiŋga,som kar Yerusalem, be timbot pa mitikam suŋŋana pa Tamanda Anutu nasom. ✡ 22 Niom Samaria koyomkuute kat Merere ta kuzuŋzuŋ pini isom. Mi niam Yuda, to amute Merereta amzuŋzuŋ pini i. Paso, ulaaŋa kiAnutu na iyooto piam Yuda. ✡ 23 Leŋ.Mazwaana sa kola imar. Mi iŋgi kanol igarau kek. To Bubuŋana koikampeeze pizin tomtomma suŋŋanakizin ito sua ŋonoono, mi tisuŋ katpa Tamanda Anutu raama lelen. PaTamanda Anutu ni irru zin wal tatizuŋzuŋ ta kembei. ✡ 24 Anutu,ni Bubuŋana. Tana wal ta tisombetisuŋ pini na, bela Anutu Bubuŋanaikampeeze pizinma suŋŋana kizin itosua ŋonoono, mi tisuŋ raama lelen,to Anutu leleene ambai pa suŋŋanakizin.”

25Yesu iso sua tanamakiŋ to, mooriiso: “Nio aŋute: Mesia, ni kola imar.Mi isombe imar, nako ipeeze koroŋta boozomen ma imbot mat piam.”(Sua ‘Mesia’ ti na, ka uunu ta kembei:‘Krisi’.) 26 To Yesu iso pini ma iso:“Tomtom tina, ina nio tau.” ✡

27Ni izzo pini, mi naŋgaŋ kini timartipet. Mi tire la pa Yesu ziru mooritana tizzo sua, to tikam ŋgar boozopa. Tamen kizin tasa iwi i pa sua

✡ 4:9: Mt 10:5; Lu 9:52+; Yo 8:48; Ŋgo 10:28 ✡ 4:14: Yesa 44:3; Yo 6:35, 7:37+; Tur 21:6, 22:17✡ 4:19: Lu 7:16; Yo 6:14 ✡ 4:20: Lo 12:5+; Mbo 122:1+ ✡ 4:21: Zep 2:11; Mal 1:11; 1Tim 2:8✡ 4:22: Lu 24:47; Ro 3:1+, 9:4+ ✡ 4:23: Yo 1:17; Pil 3:3 ✡ 4:26: Mt 26:63+; Yo 9:35+

Page 162: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 4:28 159 Yoan 4:52sa som. 28 To moori tana izem yokputuunukinima imbotmbot,mi imiilima ila kar. Mi iso pizin wal ma iso:29 “Ai, kamar ma tala tere tomtom taimbot tiŋga. Pa ni iswe kat mbulu tioboozomen ta aŋkamam ta muŋgu miimar. Ko ni Mesia som?” 30 To waltana tizem kar, mi tila be tire Yesu.

31 Indeeŋe moori tana izem Yesuma ila na, zin naŋgaŋ kini tiso paYesuma tiso: “Mos katuunu, kan komkoroŋ sa lak!” 32 Tamen ni iso pizinma iso: “Nio koŋ kini imbotmbot i.Mi tamen niom kuute som.” 33 Tanazin tiparso pizin ma tiso: “Asiŋ ikamka kini ma ikan?” 34 Mi Yesu isopizin. Iso: “Keleŋ. Kini tio, ina takembei: Bela aŋto katNi ta iŋgo yomaaŋmar i leleene, mi aŋposop uraatakini ma imap kat. Ina ta ipombolm-bol yo kembei ta kini. ✡ 35 Niomkozzo ta kembei: ‘Puulu paŋ tomen,to kini imetmet.’ Tamen nio aŋsopiom: Ina ila mete. Motoyom se mikitiiri. Kini boozo imetmet kek. ✡36 Tana tomtom ta iŋgamgaama kinina, inamnaama som. Ikamam uraatakini, mi biibi kini ikamam le kadoono.Tana tomtom ta iwaswaaza kini, mitomtom ki kini ŋgaamaŋana na, ziruko lelen ambai. Pa uraata kizin ta iŋgiiur ŋonoono i. Mi ŋonoono tana koimbotmbot ma alok. ✡ 37 Tana sua tagorgori iwedet pa kwondo ta iŋgi iurŋonoono i. Sua ta kembei: ‘Tomtomta, ni iwaswaaza kini. Mi toro, nile uraata be iŋgaama.’ 38 Nio aŋuryom kek be kala mi kaŋgaama kinipa mokleene ta niom ituyom kakamuraata pa som. Tana kini ŋonoonotabe kakam i, ina wal pakan uze kizintieene.”

39 Zin Samaria kan boozo ki kartana tileŋ sua ki moori tana, to tiurlaki Yesu. Pa moori tana ipombol suakini ma isombe: “Ni iswe kat mbulutio boozomen ta aŋkamam ta muŋgumi imar indeeŋe koozi.” 40 Tana zinSamaria kan timar ki Yesu, mi tiruuti

be ziŋan timbot. To imbot kizin pambeŋ ru. 41 Mi wal boozomen tatigaaba zin wal mataana kanmi tiurlakini. Pa tileŋ sua ila ni itunu kwoonotau. ✡ 42 Mi tiso pa moori tana takembei: “Muŋgu niam amleŋ sua kumen, mi amurla ki tomtom taiŋgi. Mikoozi na, amleŋ kat sua ila ni itunukwoono. Tana amute: Iti tomtomtoono kanda na, ulaaŋa kiti ta ti.” ✡

Yesu iurpe menderŋana ta lutuunuma niini ambai

43 Tana Yesu imbot kar tana pambeŋ ru, to imaŋga mini mi ila paGalilea. 44 Mi muŋgu ni iso ta kem-bei: “Anutu kwoono sa, sombe ikamuraata isu itunu lele kini, nako tom-tom matan pasomi.” 45 Beso ila ipetGalilea na, zin Galilea kan lelen am-bai pini mi tikami. Paso, ziŋan Yesutimbot Yerusalem pa lupŋana biibi kiPasoba, mi tire uraata boozomen ta niikam su tana.

46 To Yesu imiili ma ila mini pakar Kana ki Galilea. Kar tana, tamuŋgu ni ila pa mi itooro yok ma iwebaen. Mi menderŋana ta ki king, niimbotmbot. Ni lutuunu ta mete biibiikami ma ikenne ta kar Kapenauma. ✡ 47 Tana menderŋana tina ileŋYesu uruunu kembei izem Yudea maimar pa Galilea kek, to iloondo maila kini, mi itaŋroro i be isula karkini, mi iurpe lutuunu ma niini am-bai. Pa mete ikam kati mabe imeete.48 Mi Yesu iso pini ta kembei: “Waii,niom sombe kere mos mburanŋan miuraata bibip som, nako kuurla som.”✡ 49 Mi menderŋana tana iso pini.Iso: “Biibi, loŋa mi su. Kokena lu-tuŋ imeete.” 50 To Yesu iso pini maisombe: “La! Lutum ko imbot.” Tanamenderŋana tina iurla Yesu kalŋaanami ila.

51 Ni iwwa ma ila pa zaala, mi in-deeŋe zin mbesooŋo kini timar. Totiso pini: “Lutum niini ambai kek.”52 Tana iwi zin ma iso: “Zoŋ mataanaikam piizi mi mataana ikam pak?”

✡ 4:34: Yo 6:38, 17:4 ✡ 4:35: Mt 9:37; Lu 10:2 ✡ 4:36: 1Kor 3:6+ ✡ 4:41: Ŋgo 8:5+ ✡ 4:42:Lu 2:11; 1Yo 4:14 ✡ 4:46: Yo 2:1+ ✡ 4:48: Mt 16:1+; Yo 2:18; 1Kor 1:22

Page 163: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 4:53 160 Yoan 5:19Zin tiso: “Neeri, zoŋ mataana imoloaigule palakuutu, to kuliini iluumu,mi mataana pit se.” 53 To pikintamaana mataana iŋgal. Indeeŋe katmazwaana ta tina na, Yesu iso pini maisombe: “La. Lutum ko niini ambai.”Tabe ni ziŋanwal kini timapma tiurlaki Yesu. 54 Tana indeeŋe Yesu izemlele pakaana ki Yudea mi imiili ma ilapa Galilea na, itooromos toro tanamaiwe ru pa.

5Yesu iurpe tomtomkaamaŋana ta isu

yok tatiliuŋana Betesda1 Kaimer mana lupŋana biibi toro

kizin Yuda ipet. Tana Yesu isala paYerusalem. 2 Ni ipa ma ila ipet yoktatiliuŋana ta imbot Yerusalem na.Yok tana imbot igarau pa siiri kwoonokizin sipsip. Mi tipaata zaana la Iburukalŋan be Betesda. * Ina, beezelamata timbot se kezeene. 3 Gorgoriwal meteŋan boozomen timbotmbotlela beeze tana lelen. Pakan matanpisŋan, pakan melekŋan, mi pakankaamaŋan. Timbotmbot tana mitizza. [Beso yok ka belut ise, tonaloloŋamenmi tila tilu zin sula. 4Paso,lwoono tataŋa Anutu aŋela kini isula,mi ikam ma ka belut ise. To tomtomta sombe ilu i sula muŋgu, inakometekini sa tina iko pini ma niini ambai.]

5 Tomtom kaamaŋana ta, ni imbotyok tana kezeene. Ni imbotmbot takembeima iraondaama tomoota lam-oromatami tel (38) kek. 6Yesu ila ipetmi ire i ikennema imbotmbot. Mi ileŋkembei ni ikaama ta alok kek mi imar,to iso pini: “Parei? Nu lelem sombenim ambai?”

7 Tomtom kaamaŋana tana ipekelkwoono ma isombe: “Biibi, nio leŋtomtom sa tabe iur yo sula yok tabelutŋana i som. Mi sombe ituŋaŋtoombo be aŋsula, na aŋrao som.Pa tomtom pakan tikonzaala yo matisula kek.”

8 Tana Yesu iso pini ta kembei:“Maŋga, lek mi ku, mi pa ma la.”✡ 9 To loŋa men mi imaŋga ma ilekmi kini, mi ikam ma iwwa. Tamenaigule tana, ina aigule potomŋanakizin Yuda be keten su. 10 Tana zinbibip kizin Yuda tire tomtom tana,to tiyaambi. Tiso: “Ai, iŋgi aigulepotomŋana kiti tabe ketende su pa i.Nu irao kam mi ku tana mi baada nasom. Pa tutu iŋgalsek pa.”

11 Tamen ni ipekel kwon ma iso:“Mi tomtom ta iurpe yo na, ni iso piobe aŋkammi tiomi aŋpa.” 12Tabe tiwii: “Asiŋ iso pu ta kembena?” 13Tamenni ikankaana pa Yesu. Pa Yesu ibeleuma itop la iwal biibi lelen kek.

14 Kaimer to Yesu indeeŋe tomtomtana isu Urum Merere kwoono miiso pini: “Re. Iŋgi nim ambai kek.Kozo zem mbulu ku sananŋana. Ko-kena pataŋana biibi kat indeeŋu.” ✡15 Tona tomtom tana ila mi iso pizinbibip kizin Yuda ta kembei: “Tomtomta iurpe yo ma niŋ ambai na, Yesutau.”

16 Yesu, ni ikamam mbulu ta kem-bei pa aigule potomŋana, tabe zinbibip kizin Yuda tirru zaala pini betiseeze mataana. 17 Tamen Yesu isopizin: “Ta muŋgu mi imar na, Tamaŋikamam uraata totomen. Tana niota kembena. Aŋkamam uraata men.”✡ 18 Uunu tina tabe ipas keten matisombe tipunima imeete. Pa tisombeni imololo aigule potomŋana ka tutu.Mi iŋgi ikam mbulu toro ma isalaki. Pa isombe Anutu na, ni Tamaana.Tana zin tire i kembei ni ipakur itunuma raraate kembei ta Anutu. ✡

Tamaana iur Lutuunu pa uraata kini19 Tana Yesu ipekel kwon ma iso:

“Ŋonoono kat. Nio aŋso piom takembei: Lutuunu, ni irao be ikamsorok uraata sa pa itunu ŋgar kinina som. Som kat. Pa ni irre la kiTamaana men tau. Koroŋ ta so niire Tamaana ikamam, to ni ikamam.

* 5:2: Yok tana, tipaata zaana toro be Betsata. ✡ 5:8: Mt 9:6 ✡ 5:14: Mt 12:43+; Yo 8:11; 2Pe2:20+ ✡ 5:17: Yo 9:4, 14:10 ✡ 5:18: Yo 10:30,33, 19:7 ✡ 5:19: Yo 8:28+, 14:10

Page 164: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 5:20 161 Yoan 5:36Pa koroŋ boozomen ta Tamaana ika-mam na, Lutuunu ikamam tomini.✡ 20 Pa Tamaana, ni leleene ilippa Lutuunu, tanata izzo i pa uraataboozomen ta ikamam na. Mi ko isoi pa uraata bibip pakan ta ilip pauraata boozomen taiŋgi. To niomko kumurur pa. ✡ 21 Tamaana,ni ipeyei zin tomtom meeteŋan matimaŋga matan yaryaara mini. Mi inararaate pa Lutuunu. Zin wal ta so nileleene iur pizin na, ni ipayaryaarazin mi ikamammbotŋana ta ki Anutui pizin. ✡ 22 Mi uraata ki tiiriŋanatomini, Tamaana ikamam som. Niiur uraata tana ma imap lup ila Lutu-unu namaana kek. ✡ 23 Naso tom-tom ta boozomen tipakur Lutuunuraraate kembei ta tipakur Tamaana.Mi sombe tomtom sa ipakur AnutuLutuunu som, ina ni ipakur Tamaanata iŋgo i ma isu i som tomini. ✡

24 “Nio aŋso kat piom ta kembei:“Tomtom ta so ileŋ la kalŋoŋ mileleene iurla ki Ni ta iŋgo yo maaŋmar i, na ni ikam mbotŋana kiAnutu kek. Mi ni le uunu sa tabeikam kadoono pa i mini na som.Tana ni izem zaala ki meeteŋana,mi imbot la zaala ki mbotŋana matayaryaaraŋana kek. ✡ 25Ŋonoono kat.Nio aŋso piom ta kembei: Mazwaanasa kola imar. Mi iŋgi ka nol igaraukek. To zin wal ta timbot la zaala kimeeteŋana na, ko tileŋ Anutu Lutu-unu kalŋaana. Mi wal boozomen ta sotileŋ la kalŋaanami tito i, inako tikammbotŋana ki Anutu ta iseeŋge iseeŋgema ila. ✡ 26 Pa Tamaana, mbotŋanakini uunu na ni itunu tau. Mi ni iurmburaana tana ila ki Lutuunu kek beikam ta kembena tomini. ✡ 27 MiTamaana iur Lutuunu be itiiri zintomtom mi iur kadoono pizin. Paso,ni Tomtom Lutuunu.

28 “Kozo kumurur pa sua tio taiŋgi

pepe. Nol tabe zin meeteŋan taboozomen tileŋ Anutu Lutuunukalŋaana, mi tizem naala lene ma tisemat i, ina kola imar. ✡ 29 To wal tamuŋgu tikamam mbulu ambaiŋana,nako timaŋga mini mi timbot matanyaryaara ma alok. Mi zin tau tikiskismbulu sananŋana, inako timaŋgamini be tikam kadoono pa mbulukizin tana. ✡ 30 Nio aŋrao be aŋkamkoroŋ sa pa ituŋ leleŋ na som. Pasua ta aŋleŋleŋ la Anutu kwoono,ta ikamam peeze pio i. Tana sombeaŋtiiri zin tomtom pa mbulu kizin,inako aŋkam ma indeeŋe men. Paso,nio aŋtoto ituŋ leleŋ som. Nio aŋtotoNi ta iŋgo yo ma aŋmar i leleene.” ✡

Koroŋ pakan ta tipombol sua ki Yesumi tiswe kembei ni Anutu Lutuunu

31 Yesu iso mini ma iso: “Sombenio ituŋ tamen aŋso koŋ sua, mi leŋpombolŋana toro sa som, na niom kokuurla sua tio som. 32Tamen tomtomtoro imbotmbot mi ipombolmbol suatio. Mi nio aŋute ni izzo sua ŋonoonomen. Ina nio Tamaŋ. ✡

33 “Mi indeeŋe ta niom koŋgo walpakan ma tila ki Yoan be tiwi i piona, ni tomini ipombol sua ŋonoono,mi iso pizin tomtom be tiurla tio.✡ 34 Ŋonoono, nio ituŋ na aŋpasepa tomtom sa be ipombol sua tio nasom. Iŋgi aŋpei ŋgar tiom pa men,bekena Anutu ikamke yom ma kom-bot ambai. 35 Yoan, ni kembei kai taiyaryaara pizin tomtom mi iurur matpizin. Mi mazwaana rimen ŋonoonota ni imbotmbot raama yom na, niommenmeen yom pa mat kini tana.

36“Tamenkoroŋbiibi ta ipombolm-bol sua tio mi ilip pa sua ki Yoan, inauraata tio. Pa uraata boozomen taTamaŋ iurmar nomoŋmi aŋkamam i,ina iswe kat ta kembei: Tamaŋ Anututa iŋgo yo ma aŋmar i. ✡

✡ 5:20: Yo 3:35; 2Pe 1:17 ✡ 5:21: Yo 11:25; Ro 4:17; 1Kor 15:45; Ep 2:5 ✡ 5:22: Mt 25:31; Ŋgo10:42, 17:31 ✡ 5:23: Lu 10:16; Pil 2:10+; 1Yo 2:23 ✡ 5:24: Yo 3:16, 6:40, 8:51; 1Yo 5:13 ✡ 5:25:Ga 2:20; Ep 2:1,5; Kol 2:13 ✡ 5:26: Yo 1:4 ✡ 5:28: 1Kor 15:52; 1Tes 4:16 ✡ 5:29: Mt 25:46;Ŋgo 24:15; Ro 2:7+; Tur 20:12 ✡ 5:30: Yo 8:16; Tur 19:11 ✡ 5:32: Mt 3:17; Yo 8:18 ✡ 5:33: Yo1:29,35 ✡ 5:36: Yo 10:25, 14:11

Page 165: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 5:37 162 Yoan 6:12-1337 “Mi Tamaŋ Anutu ta iŋgo yo ma

aŋsu toono na, ni tomini ipombolsua tio. Tamen niom keleŋ kalŋaanasom, mi kere ruŋguunu pasa zen.38 Mi sua kini imbot la leleyom som.Paso, ni ta Anutu iŋgo i ma isutoono i na, niom kuurla kini som.39 Niom kawatwaata Anutu sua kini,mi kakam kinkiini be kuute ka uunupaso, kendemeere kembei sua tana koiwe zaala piom be kakam mbotŋanamata yaryaaraŋana. Mi sua kini tina,ina ipombol sua tio tau. ✡ 40 Tamenniom leleyom be kamar tio mi kakammbotŋana mata yaryaaraŋana som.

41 “Nio ti aŋkamam be tomtom ti-wit uruŋ pa na som. ✡ 42 Mi niomna, aŋkilaala yom kek. Niom kuurleleyom pa Anutu risa som. 43 Pa iŋgiaŋkam Tamaŋ ruŋguunu ta aŋmar i.Tamen niom leleyom be kakam yo mikakan la sua tio na som. Mi sombetomtom sa ito itunu ŋgar kini miimar, na niom loŋamenmi kakamimikakan la sua kini. 44 Mi sombe tom-tom tiwit uruyom, to leleyomndabok.Tamen pakurŋana ŋonoono ta imarpa Anutu itutamen na, niom kakamkinkiini pa som. Tana ko kuurla beparei? ✡

45 “Kokena niom koso nio ko aŋgalmotoyom isu Tamaŋ kereene uunu.Na som. Pa ni tabe iŋgal motoyomi, na Mose tau. Ni ta kapase pinima koso tutu kini ko ikam yom makombot ambai. ✡ 46 Kozobe kuurlasua kini, so kuurla tio tomini. Pa suata ni ibeede na, iso ise tio tau. ✡ 47Miiŋgi niom kuurla sua kini som. Tanako kuurla tio be parei? Som.” ✡

6Yesu iputu tomtom munŋaana

lamata (5,000)(Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lu 9:10-17)

1 Kaimer mana Yesu imaŋga toila pa tai Galilea pakaana mbaaga.(Yok tina, zaana toro Tiberias.) 2 Miwal biibi kat ta tito i ma ziŋan tila.Paso, tire kat mos bibip ta ni ika-mam pizin meteŋan na. 3 Yesu ziŋannaŋgaŋ kini tisala lele mbukuunuta, to mbulen isu ma timbotmbot.4 Indeeŋe tana, Pasoba, lupŋana biibikizin Yuda taumatan iŋgalmazwaanata Anutu ikamke tumbun bizin suAikuptu na, ka nol igarau kek. *

5 Yesu mbuleene isu ma imbotm-bot, mi mataana ila na, ire iwal biibitana tikeete ma timar kini. Tabe iwilae pa Pilip ma iso: “Iti ko takam kiniswoi be takampizin iwal biibi taiŋgi?”6 Sua taiŋgi, ni iso bekena itoombourlaŋana ki Pilip. Mimbulu tabe ikami, na leleene iur pa kek. 7 Mi Pilipipekel kwoono ma iso: “Wae, wal tisorok? Iti lende pat biibi iŋgoi betiŋgiimi kan kini pa? Sombe tiŋgiimikan kini risa be tikoto keten pa, napat denari tomto laamuru irao somtomini.”

8 To naŋgaŋ kini toro, zaana An-dreas, ni Simon Petrus toono na, isolae pa Yesu ma iso:✡ 9 “Mi naŋgaŋ tati, ni ikam ka narabu mbutkaalaŋanalamata, mi ye munmun ru. Tamenkini ri ta kembei ko irao pizin iwalbiibi ti?” 10-11 Tona Yesu iso pizinnaŋgaŋ kini ma iso: “Kala koso piziniwal ma mbulen isu.” Lele ta tim-bot pa na, mbutmbuutuŋana. Iwalbiibi tana mbulen su makiŋ to, Yesuikam narabu tana mi isuŋ pa, mi iraipizin. To ikam mbulu raraate men paye tomini. Mi tomtom ta boozomentikan ma isooŋo zin. Iwal biibi tana,tinin zin tomooto kizin men ma tiraokembei munŋaana lamata (5,000). Mimoori ma pikin na, ninŋan som.

12-13 Zin ta boozomen tikan mairao zin, to Yesu iso pizin naŋgaŋkini ma iso: “Kala koyogeege kini

✡ 5:39: Lu 24:44; Ŋgo 13:27; Ro 1:2, 2:17+ ✡ 5:41: Ga 1:10; 1Tes 2:6 ✡ 5:44: Mt 23:5+; Yo 12:43;Ro 2:29 ✡ 5:45: Yo 9:28; Ro 2:17 ✡ 5:46: Un 3:15, 22:18, 49:10; Kam 12:21; Lo 18:15+ ✡ 5:47:Lu 16:31 * 6:4: Pasoba iwedet pa ndaama ta boozomen. Yoan ibeede sua pa Pasoba tel. Sua pakaanata iwe ru pa na, iso pa Pasoba mataana kana. Mi iŋgi Pasoba ta iwe ru pa. ✡ 6:8: Yo 1:40+

Page 166: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 6:14-15 163 Yoan 6:36

kalwonkalwon ta tizem ma imbotm-bot a. Kokena tapasaana kini.” Tanatila ma tiyogeege kini kalwon kalwontana, mi tizeebe sula kiri laamuru miru ma bokbok.

14-15 Iwal biibi tana tire mos tinato, timaŋga ma tiso: “Ŋonoono kat.Anutu kwoono zaanaŋana ta tizzopini be isu toono na, tomtom tati!” Tabe timaŋga ma tisombe tipa-menderi pataaŋa ma iwe king pizin.Mi Yesu ikam la pa ŋgar kizin kek.Tana izem zin mini, mi isala pa leleabalabalŋana be itutamen imbot.✡

Yesu ipa se tai(Mt 14:22-33; Mk 6:45-52)

16 Zin naŋgaŋ ki Yesu timbotm-bot ma rou, to tisula pa peende.17 Tinamnaama Yesu ma som, to tiluzin se wooŋgo be timiili ma tila pakar Kapenaum ta imbot tai pakaanambaaga. Indeeŋe tana, lele guruŋkek. 18 Tipeeze ma tila mi molosom na, miiri ipol ma mburaana, miipei duubu. 19 Mburan papiriizi papuze ma tila tipeete tai lukutuunu, tomatan imiili na, tire Yesu iwwa se tai,mi ipaŋuru zin ma imar. Tabe timoto.20 Mi Yesu iso pizin. Iso: “Kamaane.Komoto pepe. Iŋgi nio tau.” 21 Tonalelen ambai, mi tikami ma ise kizin,mi ziŋan tila. Mimolo somna, sor lelalele tabe tila pa i.

Zin iwal tiru Yesu22-23 Zin iwal biibi tana tizza sorok

Yesu ma ila aigule toro. To tikamŋgar boozo pini. Pa tire wooŋgotamen ŋonoono ta neeri naŋgaŋ kinitikam ma tila na. Mi tamen Yesu,ni ziŋan som. Timbotmbot, mi tirewooŋgo pakan ki kar Tiberias tilelalele ta Merere isuŋ pa kini mi iputuzin tomtom isu pa na. 24 Tana iwalbiibi tina tiru Yesu bizin ma som, totilulu zin se wooŋgo tina, mi tila paKapenaum be tiru i.

Yesu, ni kini mata yaryaaraŋana

25Wal tana tila mi tindeeŋe Yesu sutai pakaana mbaaga, to tiwi i. Tiso:“Mos katuunu, nu pa parei, ta marlele ti?” 26 Mi Yesu ipekel kwon maiso: “Nio aŋso kat piom. Mos bibip takere na, niom kikilaala kan un ta kuruyo ma kamar i na som. Iŋgi kototoyo pa koyom kini men. Pa kakan maisooŋo yom tau. 27 Keleŋ. Kini taloŋa izanzaana na, kupun mburoyompa pepe. Kakam kinkiini pa kini matayaryaaraŋana tabe ikis yom ma aloki. Kini tina, Tomtom Lutuunu ta koikam piom. Pa mos bibip ta TamaanaAnutu ipombolmboli ma ikamam, taiwe kin pini kembei ni zaana pa uraatata kembena.”✡

28 Tabe zin tiwi i ma tiso: “KenakoAnutu leleene be amkam so uraata i?”

29 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Uraata ta Anutu leleene pa bekakam, ina ta kembei. Kuurla kitomtom tau Ni iŋgo i ma imar i.”✡

30-31 Tana zin timaŋga mi tiwi i.Tiso: “Kena tooro mos sa ma amrekat. Naso amurla ku. Re. Muŋgutumbuyam bizin tikanan kini mannasu lele bilimŋana. Pa sua ki Anutu isota kembei:Ni ikam kini saamba kana pizin ma

tikan.✡Mi nu na, ko kam so?”✡

32 Yesu ipekel kwon ma iso: “Nioaŋso kat piom. Niom koso Mose ikamkini saamba kana pa tumbuyom bizinma tikan. Na som. Pa kini ŋonoonota ki saamba i, ta iŋgi Tamaŋ Anutuikampiom i. 33Kini tana na, ni ta izemsaamba mi isu be ikam mbotŋana kiAnutu pizin tomtom toono kan.”✡

34 To zin tiso pini: “Wai biibi, kenakam kini tana imar be amkanan miimbotmbot ta kembei.”

35 Mi Yesu iso pizin: “Nio ituŋ takini mata yaryaaraŋana. Tomtomta sombe imar tio, inako peteli minisom. Mi sombe tomtom sa iurla tio,inako miri i mini som.✡ 36 Mi kem-bei ta aŋso ma ila na. Niom kere

✡ 6:14-15: Lo 18:15,18; Mk 6:46 ✡ 6:27: Yesa 55:2; Mt 4:4; Yo 6:48+ ✡ 6:29: 1Yo 3:23 ✡ 6:30-31:Kam 16:4,15; Mbo 78:24, 105:40 ✡ 6:30-31: Mt 12:38, 16:1 ✡ 6:33: Yo 3:13,31; 1Yo 5:11 ✡ 6:35:Yesa 55:2; Yo 6:48

Page 167: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 6:37 164 Yoan 6:58kat mburoŋ kek, mi tamen kuurla tiosom. 37 Mi zin tau Tamaŋ Anutu iurzin be tiwe leŋ i, na zin ta boozomenkola timar tio. Mi tomtom ta sombeimar tio mi iwe leŋ kek, na nio ko iraoaŋziiri i mini na som. Som kat.✡

38 “Pa nio aŋbot saamba mi aŋsutoono be aŋkam koroŋ sa irao ituŋleleŋ na som. Nio aŋsu be aŋto Nita iŋgo yo ma aŋsu i leleene. 39 Mini leleene ta kembei: Zin wal tau niiur zin be tiwe leŋ na, irao aŋzemtasa ma ila lene na som. Som kat.Ni leleene be mbeŋ kaimer to aŋpeizin ta boozomen ma timap timaŋgamatan yaryaara mini.✡ 40 Pa walboozomen ta so tikilaala Lutuunu mitiurla kini, na Tamaŋ Anutu leleenebe tikam mbotŋana kini, mibe aŋpeizin ma timaŋga matan yaryaara pambeŋ kaimer.”✡

41Zin Yuda tileŋ sua tana na, tikamŋunuŋŋunuŋ pini. Pa ni iso ta kem-bei: Kini ta imbot saamba ma isutoono, ina ni itunu. 42 Mi tikam suaboozo pini ma tiso: “Ywee, iŋga saYesu ta Yosep ma Maria lutun na.Iti takankaana pini? Ni iso imbotsaamba mi isu be parei?”✡

43 Tabe Yesu ipekel kwon ma iso:“Niom kaparkam ŋunuŋŋunuŋ, mikakamam sua boozo paso? 44Tomtomsa ko itunu leleene mi imar tio sorokna som. Bela Tamaŋ ta iŋgo yoma aŋsu i, ikam uraata pa leleenemi iyaaru i, to imar tio. Mi tom-tom ta kembena na, nio kola aŋpei ima burup ma imaŋga mini pa mbeŋkaimer.✡

45 “Muŋgu Anutu kwoono bizintibeede sua ta kembei:Anutu ko ipaute tomtom ta

boozomen.✡Mi wal ta boozomen ta so tileŋleŋ laTamaŋ sua kini mi tikamam ŋgar lakini, inako timar tio. 46 Tomtom saire kat Tamaŋ pasa zen. Mi ni ta ziru

Anutu timbotmbot mi imar i, to irekati.✡

47 “Nio aŋso kat piom: Tomtomta sombe iurla tio, na ni ikammbotŋana ta ki Anutu i kek.✡ 48 Panio ituŋ ta kini mata yaryaaraŋana.49Tumbuyom bizin ta muŋgu tikanankini manna isu lele bilimŋana na,timetmeete lup kek. 50 Tamentomtom ta sombe ikan kini tau imbotsaamba mi isu i, inako imeete maila ne som. 51 Mi kini tana, ina nioituŋ tau. Ina nio mozoŋ ŋonoono. Panio ko aŋzem ituŋ ma aŋmeete pizintomtom toono kan, bekena tikammbotŋana ta ki Anutu i. Tana tomtomsa isombe ikan kini tana, inako imbotma alok.”✡

52 Yesu iso sua tana, to zin Yudatimaŋga mi tiparzorzooro raamaketen malmal. Tiso: “Wai, to tiŋgaiso ikam be iti takan kanda mazaana?Mana ko parei?” 53 Tana Yesu isopizin: “Nio aŋso kat piom. Sombekakan Tomtom Lutuunu mazaanasom, mi kiwin siŋiini som, nakoirao kakam mbotŋana ta ki Anutui na som.✡ 54 Mi sombe tomtomsa ikanan mozoŋ mi iwinin siŋiŋ,na ni ikam mbotŋana ta ki Anutui kek. Mi indeeŋe mbeŋ kaimer, tonio ko aŋpei i ma burup ma imaŋgamini. 55 Paso, nio mozoŋ, ina iwekini ŋonoono. Mi siŋiŋ, ina iwe yokŋonoono. 56Tomtom ta sombe ikananmozoŋ mi iwinin siŋiŋ, na niamruamparlup yam ma amwe tamen, miambotmbot ta kembei.

57“Tamaŋ ta iŋgo yoma aŋsu toonoi, ta mbotŋana mata yaryaaraŋanakatuunu. Mi ni ta ipombolmbol yo miaŋkamam mburoŋ lala kini. Mi inararaate men pa tomtom ta ikamammburaana marmar tio. Nio ko aŋkammbotŋana ta ki Anutu i pini. 58 Kinita aŋzzo pa i, imbot saamba mi isu.Mi ipa ndel pa kini manna ta muŋgu

✡ 6:37: Mt 11:28; Yo 10:28+ ✡ 6:39: Yo 10:28+; Ro 8:29+, 8:38+; Pil 1:6; 1Pe 1:5 ✡ 6:40: Yo 3:16,11:25+ ✡ 6:42: Mt 13:54+; Yo 7:27+ ✡ 6:44: Yer 31:3; Yo 12:32; Ŋgo 13:48; 1Kor 2:14 ✡ 6:45:Yesa 54:13; Yer 31:34; Ibr 8:10; 1Yo 2:27 ✡ 6:46: Kam 33:20; Yo 1:18 ✡ 6:47: Yo 3:36; 1Yo 5:13✡ 6:51: Ibr 10:5,10 ✡ 6:53: Mt 26:26+

Page 168: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 6:59 165 Yoan 7:9tumbuyom bizin tikanan. Pa tikanan,mi tamen kaimer timetmeete ma tilalen lup. Mi tomtomta sombe ikankinitaiŋgi, inako imbot mata yaryaara maalok.”

59 Sua tana, Yesu ikam lela lupŋanamuriini ta Kapenaum a.

Sua mata yaryaaraŋana60-61 Wal boozomen ta titoto Yesu

na, tileŋ sua kini tana to, tikamŋunuŋŋunuŋ pa ma tiso: “A, sua ti,ipata mete. Asiŋ irao ikan la?” MiYesu, ni ikam la pa ŋgar kizin kek.Tana iso pizin ma iso: “Parei, suataiŋgi ipasaana leleyom mabe kezemyo i? 62 Ambai. Mi talala masombe kere Tomtom Lutuunu imiilima isala mini pa lele tau muŋgu niimbotmbot pa na, inako koso parei?✡63Bubuŋana tamen ta ipayaryaara zintomtom mi ikamam mbotŋana ta kiAnutu i pizin. Mi tomtom toono kanmburan na iuulu risa som. Sua taaŋzzo piom i, ta ko iwe zaala piombe kakam Bubuŋana mi mbotŋana taki Anutu i.✡ 64 Tamen niom pakanna, kuurla som.” Yesu iso sua tanapaso, indeeŋe ta ni imaŋga pa uraatakini mi imar na, ni ikilaala zin wal tatiurla kini som. Mi tomtom tabe iswei ila ki ka koi bizin na, ni tomini, Yesuikilaali.

65 Mi Yesu iseeŋge sua kini maisombe: “Uunu tina ta aŋso piom maaŋsombe: Tomtom sa ko irao itunuleleenemi imar tio sorok na som. BelaTamaŋ Anutu ikam uraata pa leleene,to imar.”✡

66 Yesu iso sua tana, to wal boozota muŋgu titoto i na, tizemi mi tilalen. Kaimer ziŋan tiwwa mini som.67 Tana Yesu iwi naŋgaŋ kini laamurumi ru ta kembei: “Parei? Niom tominileleyom be kala leyom?”

68Simon Petrus ipekel kalŋaanamaiso: “Biibi, amla ko amla ki asiŋ toro?Pa sua ku ta izzo yam pa zaala tabeamkammbotŋana ki Anutu ta iseeŋge

iseeŋge ma ila.✡ 69 Niam amkilaalukek, mi amurla ku ta kembei: Nutomtom potomŋana ki Anutu.”✡

70 Tabe Yesu ipekel kwoono ma iso:“Niom laamuru mi ru taiŋgi, nio ituŋta aŋpeikat yom. Tamen tomtomtiom ta, ni iwe Tomtom Sanaana lenekek.” 71Sua taiŋgi, ni iso se ki Yudas taSimon Iskariot lutuunu na. Ŋonoono,ni naŋgaŋ ki Yesu. Tamen kaimer ilama iswe i ila ki ka koi bizin.✡

7Yesu tiziini bizin tiurla kini som

1 Uraata tana imap, to Yesu iwwapa lele pakaana ki Galilea men. Pa niiute zin bibip kizin Yuda tirru zaala betipunima imeete. Tana leleene be im-bot pa Yudea mini som. 2Mi lupŋanabiibi toro kizin Yuda ka nol igarau.Lupŋana tana, tikam be matan iŋ-gal mazwaana ta tumbun bizin tiwwapa lele bilimŋana mi timbotmbot labeeze men.✡ 3 Tana Yesu tiziini bizintiso pini ma tisombe: “A, zem leleti, mi la pa Yudea. Naso naŋgaŋ kupakan ta timbotmbot tiŋga tire uraatata kamam na tomini. 4 Pa tomtomsa isombe ikam be uruunu irao lele,na irao ikam uraata kini ki keŋana nasom. Tana swe uraata ku tina ila iwalbiibi matan bekena tire kat.” 5 ZinYesu tiziini bizin ŋonoono. Tamentiurla kini som. Tanata tipiri sua tanapini.✡

6 Tabe Yesu ipekel kwon maiso: “Niom koso kala, na kala. Pamazwaana ta boozomen na ambaipiom. Mi nio na, nol tio igarau zen.7 Zin tomtom toono kan irao tiurkoi piom na som. Mi nio na, tiururkoi pio. Paso, aŋzzwe mbulu kizinsananŋan ma iwedet mat.✡ 8 Niomkasala be kere lupŋana biibi tiŋga.Mi nio, nako aŋsama som. Pa nol tioigarau zen.” 9 Yesu iso pizin ma tila,mi ni imbot Galilea.

✡ 6:62: Mk 16:19; Ŋgo 1:9+; Ep 4:8 ✡ 6:63: 2Kor 3:6; 1Pe 1:23 ✡ 6:65: Yo 6:44 ✡ 6:68: Yo6:63 ✡ 6:69: Mt 16:16; Yo 18:2+ ✡ 6:71: Mt 26:14+ ✡ 7:2: Wkp 23:33 ✡ 7:5: Mbo 69:8;Mk 3:21 ✡ 7:7: Yo 3:19+, 15:18+

Page 169: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 7:10 166 Yoan 7:32Yesu isala pa Yerusalem mi ire

lupŋana biibi10 Yesu tiziini bizin tila lup pa

lupŋana biibi tana, mi kaimer mana,ni ipa zaala leleene kana ma ila ipet.11 Indeeŋe lupŋana biibi tana na, zinbibip kizin Yuda tikir mataana. Totisombe: “A niom kere. Anoŋ ko imar,som som?” 12 Mi iwal biibi tiparm-burumrum zin pini. Pakan tiso: “Nitomtom ambaiŋana.” Mi pakan tiso:“Som, ni ipandelndel zin tomtom.”13 Tamen tiso kat ka sua ma ipet matsom. Paso, timoto zin bibip kizinYuda.

14 Timbotmbot pa lupŋana biibitanama tila tise lwoono, to Yesu iwwama isala pa UrumMerere be ikam suapizin tomtom. 15 Mi zin bibip kizinYuda tileŋ sua kini tana, to tikamŋgarboozo pa. Tiso: “Wai, to ti, tomtomŋgarŋana sa ipaute i pa sua uunu som.Mi ikam ŋgar biibi ti be parei?”✡

16Tabe Yesu iso: “Ŋgar ta aŋkamampiom i, ina nio sua tio som. Ina Nita iŋgo yo ma aŋsu toono i sua kini.✡17 Mi sombe tomtom sa leleene beito Anutu leleene, inako ikilaala takembei: Sua ta aŋkamam piom i, inaipet pa ituŋ leleŋ na som. Imar paAnutu. 18 Tomtom ta sombe iso suapa itunu ŋgar kini, na ni ikamam paitunu zaana. Mi tomtom tau ikamkinkiini be ipakur Ni ta iŋgo i maimar i, na pakaamŋana sa imbot laleleene som. Sua kini ŋonoono men.19 Muŋgu, Mose ikam tutu piom. Mitamen tiom tasa ito kat som. Tanauunu parei ta kosombe kupun yo maaŋmeete?”✡ 20 Zin iwal tileŋ sua kinitanami tiso pini: “Wai, asiŋ ta isombeipunu ma meete? Nu tina, bubuŋanasananŋana sa ko izeebu kek, tanatapiri sorok sua tana.”✡

21 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Nio aŋtooro mos tamen ŋonoono paaigule potomŋana, mi niom kakamŋgar boozo pa.✡ 22-23 Kere. MuŋguMose iur tutu piom pa reeteŋana. Mi

ni imuuŋgu pa som. Tumbundu bizinta tiwe mataana pa. Tamen ni ta iurka tutu. Mi niom leleyombe koto tutukini tana, tanata keretreete lutuyombizin. Tamen mazwaana pakan na,uraata ki reeteŋana iwedet pa aigulepotomŋana. Lak, sombe niom ituyomkakamam uraata tana pa aigule po-tomŋana, na uunu parei ta keteyommalmal pio pa aŋurpe tomtom nara-peŋana ta ma niini ambai pa aigulepotomŋana?✡ 24 Kakam ŋgar pa ko-roŋ mat kana men pepe. Kokenakakam ŋgar sananŋana sorok. Kom-bot mi kitiiri kat muŋgu, mana kososua. Naso sua tiom indeeŋe.”

Tomtom tikam ŋgar pa Yesu ma tisoko ni Mesia

25 Yesu izzo sua, mi wal pakan kiYerusalem timaŋga ma tiso: “Parei?Tomtom ta zin bibip kiti tikamam betipuni, ta itunu ti?✡ 26 Mi kere. Iŋgini izzo sua ila iwal biibi matan, mizin bibip kiti tikam kosa sa pini som.Kenako tiurla kini som? Soom, zintiute i kek. Ni Mesia tau. 27 Tamentomtom tiŋgi, iti tiute kar kini. Misombe Mesia itunu imar, na tomtomsa ko iute zalaana ta imar pa i som.”

28 Yesu, ikamam sua pizin tomtomtaUrumMerere kwoono,mi kalŋaanabiibi ma iso: “Waii, niom koso kuuteyo mi zoloŋ ta aŋmar pa i? Keleŋ.Nio aŋmar pa ituŋ ŋgar tio na som.Som kat. Mi Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i,mbulu mi sua kini, ina ŋonoono men.Tamenniomkuute i som. 29Mi nio na,aŋute i. Pa aŋbot kini mi ni iŋgo yo, taaŋmar i.”✡

30Zin tileŋ sua kini tana, to tisombetikisi pataaŋa. Mi som. Pa nol kiniipet zen. 31 Mi tomtom boozomen tatimbot mi tileŋleŋi na, tiurla kini matiso: “Kaimer sombeMesia itunu imarma iŋgi, ko irao be ilip pa tomtomtaiŋgi pa mos kamŋana? Som. Mesiata ti.”

32 Sua tana, zin iwal biibi timbu-rumrum ki ma irao kwon. Tabe

✡ 7:15: Mt 13:54; Ŋgo 4:13 ✡ 7:16: Yo 14:24 ✡ 7:19: Ŋgo 7:38,53; Ro 2:17+ ✡ 7:20: Mk 3:22✡ 7:21: Yo 5:2+ ✡ 7:22-23: Un 17:9+; Wkp 12:3 ✡ 7:25: Yo 5:18 ✡ 7:29: Mt 11:27; Yo 10:15

Page 170: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 7:33 167 Yoan 7:53zin tutu kan tileŋ to, ziŋan zinbibip kizin patoronŋana kan tiŋgo zinmenderŋan pakan ma tila be tikisYesu.

33 Tana Yesu iso: “Nio ko itiŋantombotmbot rimen ŋonoono, toaŋzem yom mi aŋmiili ma aŋla ki Nita iŋgo yoma aŋmar i.✡ 34Mi niom kokikir motoŋ. Pa lele tabe nio aŋla pai, na niom ko karao be kala na som.”✡

35Tabe zin bibip kizin Yuda tiparwizin ma tiso: “Ni ko ila swoi tabe tere imini som? Ko iso ila ki waende bizinpakan tau tila timbotmbot leŋaleŋaraama zin Grik a mi ipaute zin Griktomini? 36 Pa isombe: Iti ko tikirmataana. Mi lele tabe ni ila pa i, naiti ko tarao be tala na som. Sua kinitana na, ka uunu parei?”

Yok mata yaryaaraŋana37 Lupŋana biibi tana ka aigule

kaimer kana, ina aigule biibi kat. In-deeŋe aigule tana na, Yesu imaŋga,mikalŋaana biibi ma isombe: “Tomtomsa sombe miri i, na imar tio bekenaaŋkam ka yok ma iwin.✡ 38 Pa suaki Anutu imbot pataaŋa kek ta kem-bei: Tomtom ta sombe iurla tio, nayokmata yaryaaraŋana ko bukbukmaizze pa leleene.”✡ 39 Sua tina, Yesuiso se ki Bubuŋana ta kaimer izeebezin wal ta tiurla kini. Tamen indeeŋetana, Bubuŋana isu ma izeebe katzin tomtom zen. Paso, Yesu isalapa saamba mini be ikam zaana biibizen.✡

Iwal biibi tiparbalak zinma tiparzor-zooro pa Yesu

40Tileŋ sua ki Yesu tanami tomtompakan tiso: “Ŋonoono kat. Anutukwoono ta tazza i, ta itunu ti.”✡ 41Mipakan tiso: “Som. Tomtom taiŋgi,ni Mesia tau.” Mi pakan tiso: “E-e. Mesia ko ipet pa lele pakaana kiGalilea som. 42 Pa sua ki Anutu isota kembei: ‘Mesia ko ipet pa Dabit

popoŋana kini, mi ko tipeebi su karBetelem, ta Dabit kar kini.”✡ 43 Tanawal biibi tana tiparbalak zinma tipar-zorzooro pa Yesu. 44 Mi tomtompakan tisombe tikiskisi pataaŋa. Misom. Tomtom sa imbuuli som.

Zin bibip kizin Yuda tiurla ki Yesusom

45 Tana zin menderŋan ta tiŋgo zinma tila be tikam Yesu na, naman menmi timiili ma tila kizin bibip kizin pa-toronŋana kan mi zin tutu kan. Tabezin bibip tana tiwi zin ma tiso: “Pareita kakami ma kamar som?” 46 Mizin menderŋan tipekel kwon ma tiso:“Wai, ta muŋgu mi imar na, tomtomsa ikam sua kembei ta tomtom tiŋgasom.”✡

47 To zin tutu kan tiyaamba zinma tiso: “Wai, niom tomini kakanla sua kini pakaamŋana? 48 Kakamŋgar. Niam tutu koyam ti, niamŋanzin bibip pakan, tiam tasa iurla suakini? Som.✡ 49 Zin iwal biibi ta lenŋgar somŋanmi titalli pa tutu kiMosena, zin men ta tiurla kini. Mi toŋgozin. Anutu kete malmalŋana kini koimbotmbot se kizin.”

50 Zin bibip tana, tomtom kizin ta,zaana Nikodemus. Ni ziŋan timbotm-bot. Ni ta muŋgu ila ki Yesu maziru tizzo sua na. Tana isu to isopizin. Iso:✡ 51 “Ai keleŋ. Iti irao tuursorok kadoono sananŋana pa tomtomsa pepe. Tutu kiti iso ta kembei: Belateleŋ sua kini muŋgu mi titiiri katuunu, tona tuur kadoono.”✡

52 Mi zin tipekel kwoono ma tiso:“Nu tina sombe lae kizin Galilea kantomini? Tiiri kat Anutu sua kini mikam ŋgar pa. Anutu kwoono sa iraobe ipet pa Galilea na som.” 53 To tisuna tikam pirik ma tilala len pa ruumukizin kizin.

8Yesu imuŋai moori ta ipasaana ula

✡ 7:33: Yo 12:35 ✡ 7:34: Yo 8:21, 13:33+ ✡ 7:37: Yesa 55:1; Yo 4:10,14; Tur 22:17 ✡ 7:38:Yesa 12:3, 44:3, 58:11; Ezek 47:1+; Sek 14:8 ✡ 7:39: Yoel 2:28; Yo 14:16+; Ŋgo 2:4 ✡ 7:40: Lo 18:15+;Yo 6:14 ✡ 7:42: Mbo 132:11; Mika 5:2; Mt 2:5+ ✡ 7:46: Mbo 45:2; Mt 7:28+ ✡ 7:48: Yo 12:42;1Kor 1:26, 2:8 ✡ 7:50: Yo 3:1+, 19:39 ✡ 7:51: Lo 1:16+

Page 171: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 8:1 168 Yoan 8:221 Yesu izem kar biibi mi isala pa

abal Olib mi imbot tana pa mbeŋ.2 Mankwoono mbeŋbeŋŋana, to imi-ili ma ilela mini pa Urum Merere.Mi iwal biibi tila ma tiliukaali, to nimbuleene isumi ikam sua pizin. 3-4Niikamam sua ma imbotmbot, mi zinŋgarŋan ki tutu ziŋan zin tutu kanpakan tikis moori ta, mi tikami matila tipet kini. To tipamender mooritana ila iwal biibi matan, mi tiso paYesu. Tiso: “Mos katuunu, re. Mooritaiŋgi ziru tomooto ta timbotmbot,mi wal pakan tindeeŋe zin. Tana niipasaana ula ka tutu. 5MiMose, ni iurtutu mbolŋana piti ma iso: Moori takembei, to takam pat mi tupuni maimeete ma ila ne. Mi nu so parei?”✡ 6 Ina, zin tiso bekena titoombi. Patirru zaala be tiŋgal sua pini. TamenYesu ipekel kwon karau som. Imaanemen, mi ituundu ma irris su pa toonopa namaana lutuunu.

7 Zin tiwisese i ma timbotmbot,mi ni mataana pok se mi iso pizin.Iso: “Tiom tasa sombe le sanaanasa som, na ipumuuŋgu pat piriŋanapa moori ti.” ✡ 8 To ituundu miirris su pa toono mini. 9 Zin tileŋsua tana, to tataŋa tipazas zin. Kol-man kizin timuuŋgu, mi naŋgaŋ kizintito zin ma tiyooto ma tila len. Mimoori tana itutamen ta imenderndersu Yesu kereene uunu. 10 To Yesumataana pok se mini, mi iwi moori.Iso: “Moori, wal ta tiŋgal motomna, tila parei? Tasa imbot som?”11 Mi moori iso: “Biibi, timap matila lup kek.” To Yesu iso: “Kenakonio tomini, aŋgal motom som. Lalem. Tamen kaimer kam sanaanamini pepe.” ✡

Yesu, ni mat ki toono12 Yesu iso pizin iwal biibi mini ma

isombe: “Nio ituŋ ta mat ki toono.Tana tomtom sa isombe ito yo, inakoiwwa la zugut lene mini som. Pa matko iyaryaara pini, mi izzo i pa zaalatabe ikam mbotŋana ki Anutu pa i.”

✡ 13 Zin tutu kan tileŋ, mi tiso pini.Tiso: “Sombe nu itum tamen pombolsua ku, na irao amurla na som. Pa suata kembei, ina imbol som.” 14Mi Yesuipekel kwon ma iso: “Ina ŋonoono.Iŋgi nio aŋpombol ituŋ sua tio. Misua tio taiŋgi sua ŋonoono. Paso, leleta aŋmar pa i, mi iŋgi be aŋmiili maaŋla pa mini i, na nio aŋute. Mi niomna, kuute lele tana som. ✡ 15 Niomkitiiri kat zin tomtom som. Pa kototoŋgar tiom toono kana men, tanatakakamamsorokŋgar sananŋanapizintomtom. Mi nio na, aŋkamam ta kem-bei pa tomtom sa som. 16 Mi sombeaŋtiiri zin tomtom, nako aŋkam maindeeŋe men. Paso, nio ituŋ tamenaŋkam som. Tamaŋ ta iŋgo yo maaŋsu toono i, ta igabgaaba yo mi ni-amru amkamam. 17 Tutu tiom isota kembei: Tomtom ru bela tiso suatamen, tona sua kizin imbol, mi tuutekembei ina sua ŋonoono. ✡ 18 Iŋginio aŋpombol ituŋ sua tio. Mi Tamaŋta iŋgo yo ma aŋmar i, ni ipomboltomini. Tana sua tio ŋonoono.” ✡

19To zin tiso pini ma tiso: “Tomomtana, imbotmbot swoi?” Mi Yesuipekel kwon ma iso: “Niom kikilaalayo som, mi Tamaŋ tomini, kuute isom. Mibe kikilaala yo, so kuuteTamaŋ tomini.” ✡ 20Yesu imbotmbotlele ta tiwirri pat pa uraata ki UrumMerere na, mi iso sua tana. Mi tom-tom sa imbuuli som. Paso, nol kiniipet zen.

Yesu iso lele tabe ni ila pa i, na zintirao be tila som

21 Yesu iseeŋge sua kini ma iso:“Talala mako kikir motoŋ. Tamenko kuru yo ma som, mi kemetmeeteraama sanaana tiom. Tana lele tabenio aŋla pa i, na niom ko karao be kalana som.” ✡

22 Tabe zin Yuda tiparwi zin matiso: “Wai, ni iso lele tabe ni ila pa i,na iti tarao be tala som. Kenako isoipun itunu ma imeete ma iŋgi?”

✡ 8:5: Wkp 20:10; Lo 22:22+ ✡ 8:7: Mt 7:1+; Ro 2:1,22 ✡ 8:11: Yo 3:17, 5:14 ✡ 8:12: Mbo27:1; Yesa 49:6; Lu 2:32; Yo 1:4+; 2Kor 4:6 ✡ 8:14: Yo 5:31+, 7:28+, 9:29 ✡ 8:17: Lo 19:15; Mt 18:16✡ 8:18: 1Yo 5:9 ✡ 8:19: Yo 14:7; 1Yo 2:23 ✡ 8:21: Yo 7:34, 13:33

Page 172: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 8:23 169 Yoan 8:4423Mi Yesu iso pizin ma iso: “Keleŋ.

Niommuriyom ta tiŋgi. Mi nio muriŋna, imbot ta kor a. Niom tomtomtoono koyom. Mi nio tomtom toonokoŋ som. ✡ 24Uunu tina ta aŋso yompataaŋa ta kembei: Niom kola kemet-meete raama sanaana tiom mi kalaleyom. Pa Ni ta zaana NIO AŊBOTM-BOT na, nio tau. Tana niom kosokuurla sua tio som, nako kemetmeeteraama sanaana tiom, mi kala leyom.”✡

25 Zin tileŋ sua tana mi tiso: “Minu tina asiŋ kat?” Tana Yesu isopizin. Iso: “Nio aŋso yom ta muŋgukek. 26 Nio leŋ sua boozomen tabeaŋgal motoyom pa i. Mibe aŋkam takembei, so sua tio indeeŋe men. PaNi ta iŋgo yo ma aŋmar i, na sua kiniŋonoono men. Mi sua ta aŋleŋleŋ lakini, ta aŋkamam pizin tomtom i.”

27 Sua tana, ni iso ise ki TamaanaAnutu. Tamen zin tikilaala som.28 Tana iseeŋge sua kini mini ma iso:“Niom sombe kapamender TomtomLutuunu ma isala kor, tona ŋgar tiomipet mi kikilaala yo ta kembei: Ni tazaana NIO AŊBOTMBOT na, nio tau.Mi nio aŋkam koroŋ sa pa ituŋ ŋgartio som. Pa sua ta aŋleŋleŋ la kiTamaŋ, ta aŋkamam pizin tomtom i.✡ 29 Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i, naizemzem yo som. Ni igabgaaba yototomen. Paso, nio aŋtoto leleenepa koroŋ ta boozomen.” 30 Yesu izzosua tana, mi wal boozo ta tileŋleŋ natiurla kini.

Ziŋoi ta Abaraam lutuunu bizinŋonoono

31 Yesu iso pizin Yuda ta tiurla kinina ma iso: “Niom sombe kikiskissua tio mi kototo, inako kewe naŋ-gaŋ tio ŋonoono. 32 Tona kuute suaŋonoono,mi sua ŋonoono ko ikammakewe mbesooŋo sorok mini som.” ✡33 Tileŋ sua tana, to timaŋga ma tiso:“Wae, mi niam popoŋana ki Abaraam

tau. Niam ti amwe mbesooŋo pasazen. Parei ta nu so niam ko amwembesooŋo mini som.” ✡

34 Tana Yesu ipekel kwon ma iso:“Nio aŋso kat piom. Wal boozomenta tikamam sanaana na, zin tiwembe-sooŋo pa sanaana. Pa sanaana ikiskiszin, mi tirao be tizem na som. ✡35 Iti tuute: Mbesooŋo, ni imbotmbotraama biibi kini ma alok na som. Miso Lutuunu, na ni imbot raami maalok. ✡ 36 Tana sombe Anutu Lutu-unu itatke yompa sanaanamburaana,inako itatke yom kat. ✡ 37 Ŋonoono,niom popoŋana ki Abaraam. Tamensua tio le zalaana sa be imbot la le-leyom na som. Tanata kurru zaala bekupun yo ma aŋmeete. 38 Koroŋ taTamaŋ iso yo pa kek, ta iŋgi aŋzzoyompa i. Mi niom ta kembena. Mbuluta niom tomoyom iso yompa, ta kaka-mam i.”

39 To tipekel kwoono ma tiso:“Niam tomoyam ta Abaraam.” MiYesu iso pizin: “SombeniomAbaraamlutuunu bizin ŋonoono, so kotombulu kini. ✡ 40 Mi iŋgi som. Paaŋso yom pa sua ŋonoono boozomenta aŋkam la ki Tamaŋ na, tamenŋgar tiom imbol be kupun yo maaŋmeete. Mi Abaraam, ni ikammbulu sa ta kembena som. 41 Inaniom kapa ki tomoyom tau.” Mi zintipekel kwoono ma tiso: “Niam tizaala lwoono koyam? Niam tomoyamtamen ŋonoono ta Anutu.”

42 Tabe Yesu ipekel kwon ma iso:“Sombe niom Anutu lutuunu bizinŋonoono, so kuur leleyom pio kek.Paso, nio aŋbot kini ta aŋmar i. Nioaŋto ituŋ leleŋ ta aŋmar i na som. Niiŋgo yo ta aŋsu i. ✡ 43 Parei ta kakamŋgar pa sua tio som? Talŋoyom imunkek, tanata karao be keleŋ la suatio som. ✡ 44 Keleŋ kat. Niomtomoyom ta Sadan! Tanata kototoni leleene. Pa ta muŋgu mi imar

✡ 8:23: Yo 3:31 ✡ 8:24: Kam 3:14; Yo 3:18 ✡ 8:28: Yo 5:30, 12:32, 14:24 ✡ 8:32: Ro 6:18,8:2; Ga 5:1 ✡ 8:33: Lu 3:8+ ✡ 8:34: Ro 6:16+; 2Pe 2:19 ✡ 8:35: Un 21:10; Ga 4:30 ✡ 8:36:Ibr 2:14+; 1Yo 3:6,9 ✡ 8:39: Mt 3:9; Ro 2:28; Ga 3:7,29 ✡ 8:42: Yo 16:27+; 1Yo 5:1 ✡ 8:43: Ro8:7; 1Kor 2:14

Page 173: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 8:45 170 Yoan 9:4-5na, ni ikazas zin tomtom. Mi ni lesua ŋonoono sa som. Pa ina im-bot molo pini. Ni pakaamŋana katomtom. Ina mbulu kini ŋonoono.Pa pakaamŋana boozomen katuunuta ni. ✡ 45 Mi nio na, aŋzzo suaŋonoono men piom. Tamen niom ko-toto mbulu ki tomoyom tana, tanatakuurla sua tio som. 46 Som parei?Niom tina, asiŋ ire kat yo aŋkam sosorsa? Som. Mi sombe nio leŋ uunusa isaana som, mi aŋzzo sua ŋonoonomen piom, na parei ta kuurla sua tiosom? ✡ 47 Tomtom ta sombe iweAnutu lene, nako ileŋleŋ la Anutukalŋaana. Mi niom Anutu wal kinisom, tanata keleŋleŋ la sua kini som.”✡

Indeeŋe ta Abaraam isu zen na, Yesuni imbotmbot

48 Yesu iso sua tana, to zin bibipkizin Yuda tipekel kalŋaana ma tiso:“Wae, iŋgi kembei ta amso ma ilakek. Nu tina kankaana kat pa Anutu,kembei ta zin Samaria kan. Bubuŋanasananŋana sa ko izeebu kek!” ✡49 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Nioti, bubuŋana sananŋana sa izeebe yosom. Iŋgi aŋpakur Tamaŋ zaana tau.Tamen niom kerepiili yo. 50 Iŋgiaŋkamam be ituŋ zoŋ iwe biibi som.Uraata tana ki Tamaŋ. Pa ni ta ti-iriŋana katuunu. ✡ 51 Nio aŋso katpiom: Tomtom sa sombe ikiskis suatio, inako imeete ma ila ne na som.”✡

52-53 Zin tileŋ sua tana, mi tiso:“A buri na, amkilaala katu. Nu sabubuŋana sananŋana izeebu na. PaAbaraam ziŋan Anutu kwoono bizinta boozomen timetmeete lup kek. Miiŋgi nu sombe wal ta tiurla sua ku,mi tikiskis ma titoto, nako timeetema tila len som. Parei, nu so lippa tumbuyam Abaraam?” 54 Mi Yesuipekel kwon ma iso: “Kozobe nio aŋ-pakur ituŋ, so aŋkamam leŋ sorok.

Mi Tamaŋ itunu, ta iwidit nio uruŋ.Ni ta niom kawatwaati be Anutu tiomna. 55 Tamen niom kuute i risasom. Mi nio na, aŋute kati. Tanataaŋleŋleŋ la kalŋaana mi aŋtoto suakini. Mi sombe aŋso aŋute i som, soaŋkam pakaamŋana kembei ta niomna. 56 Muŋgu tumbuyom Abaraam,ni iurur mataana pa mazwaana tabenio aŋbot su toono i. Tana ikam mamenmeeni kat. Mi mataana la pa na,leleene ambai kat.” ✡

57Tabe zinYuda tipekel kwoonomatiso: “Ai, nu kom ndaama tomtoorulaamuru zen. Mi nu pakuru mi so reAbaraam?” 58 To Yesu iso: “Nio aŋsokat piom. Abaraam tana, ni isu zen,mi NIO AŊBOTMBOT.” ✡ 59 Sua kinitana ipas zin Yuda keten, tabe tikampatmi tiso tipuni. Tamen ni ibeleuleuma izem Urum Merere, mi imar samma ila ne.

9Yesu iurpe tomtom matapisŋana ta

1 Yesu iwwa ma ila na, ire tomtommatapisŋana ta. Ni ta kembeiŋanami naana ipeebi. 2 Mi naŋgaŋ kinitiwi i ma tiso: “Mos katuunu, uunuki asiŋ ta tomtom ti mataana ipis maisu? Uunu imbot la ni itunu sanaanakini, som tamaana ma naana sanaanakizin?” ✡

3 Yesu ipekel kwon ma iso: “Uunuta tomtom ti mataana ipis imbotla ni itunu sanaana kini som, mitamaana ma naana sanaana kizinsom. Pataŋana ta ipet pini, inabe iwezaala pa Anutu ma iswe mburaana miuraata kini ma tomtom tire kat. ✡4-5 Iŋgi kembei aigule. Pa nio aŋbotm-bot toono mi aŋurur mat pizin tom-tom toono kan. Tana zoŋ mataanaiyaryaara ta kembei, mi takam uraataki Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i pataaŋa.Pa molo som to mbeŋ imar. Tonatomtom sa ko irao ikam uraata minisom.” ✡

✡ 8:44: Un 3:4, 4:9; 1Yo 3:8 ✡ 8:46: 2Kor 5:21; Ibr 4:15; 1Pe 2:22; 1Yo 3:5 ✡ 8:47: Yo 10:26+,18:37; 1Yo 4:6 ✡ 8:48: Mk 3:21+; Yo 7:20, 10:20 ✡ 8:50: Yo 5:41, 7:18 ✡ 8:51: Yo 5:24, 11:26✡ 8:56: Ibr 11:13 ✡ 8:58: Kam 3:14; Yo 1:1; Kol 1:17; Tur 1:8 ✡ 9:2: Lu 13:2+ ✡ 9:3: Yo 11:4✡ 9:4-5: Yo 1:4+, 5:17, 8:12, 12:35

Page 174: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 9:6 171 Yoan 9:296 Yesu iso sua tana makiŋ to, iro

su pa ululu ma ise nama keteene,mi ikiziu kauziini ise, mi ipaŋoneŋ.To imoono la tomtom tana mataana,✡ 7 mi iso pini: “La ma ŋguurumotom sula yok tatiliuŋana Siloam.”(Zaana Siloam ka uunu ta kembei:‘Ŋgoŋana’) Beso tomtom tana ileŋ laYesu kalŋaana, mi ila ma iŋguurumataana na, mataana ikam pak mi irelele. To imiili ma ila ruumu kini.

8 Tana wal pakan ki kar tina, ziŋantomtom pakan ta muŋgu tire tomtomtana izuŋzuŋ le koroŋ na, timaŋgamatiso: “Wai, tomtom ta muŋgu imbu-tultul mi izuŋzuŋ le koroŋ, ta itunuti?” 9 Mi pakan tiso: “E! Ni tau.”Mi pakan tiso: “E-e, ni som. Iŋgi kotomtom toro. Mi ko ruŋgun raraatema iŋgi.” To ni itunu imaŋga mi iso:“Som. Iŋgi nio tau.”

10Tabe zin tiwi ima tiso: “Sombului ta ipet pu, ta kam ma motom ipeeremi re lele na?” 11 Ni ipekel kwonma iso: “Tomtom ta zaana Yesu, niipaŋoneŋ ululuma imoono ilamotoŋ,mi iso pio be aŋla aŋguuru motoŋsula yok tatiliuŋana Siloam. Tanaaŋto kalŋaana na, loŋamenmimotoŋikam pak ma aŋre lele.” 12 To zin tiwii mini ma tiso: “Mi tomtom tana ilaparei?” Mi ni iso: “Ii, nio aŋute i?”

Zin tutu kan titiiri uraata ki Yesu13 To tikam tomtom tana ma tila

kizinwal tutu kan. 14Pa aigule ta Yesuikam uraata pa mataana na, aigulepotomŋana kizin be keten su. 15 Tanazin tutu kan tomini tiwi i ma tiso: “Numotom ipeere be parei?” Mi ni isopizin: “Ni ikam tiiŋgi ma imoono lamotoŋ, mi aŋla aŋguuru motoŋ, tomotoŋ ikam pak.”

16 Tana tutu kan pakan tiso: “Tom-tom tana, ni Anutu iŋgo i som. Pa niitoto aigule potomŋana ka tutu som.”Mi pakan tiso: “Soom. Kozobe ni tom-tom sananŋana, so irao itooro mosbiibi ta kembena?” Tana tiparbalakzin. 17 To tiwi tomtom ta Yesu iurpei na mini ma tiso: “Nu ta iurpe u mamotom ambai na, kam ŋgar pini be

parei?” Ni ipekel kwon ma iso: “NiAnutu kwoono.”

18 Ŋonoono, tomtom tana naanaipeebi na, mata pisŋana. Mi buri,ni mataana ipeere. Tamen zin bibipkizin Yuda tiurla som. Tana tiboobotamaana ma naana ma timar, 19 mitiwi zin. Tiso: “Tomtom ti, iŋgi lu-tuyom ŋonoono? Parei, indeeŋe takepeebi ma isu na, ni mataana ipis,som som? Mi parei ta buri mataanaipeere ma ire lele?”

20 Mi tamaana ma naana tiso:“Tomtom ti, iŋgi niam lutuyam. Niisu raama mataana ipis. 21 Tamenuunu tau mataana ipeere pa i, miasiŋ ta ikam mbulu tana pini, inaniam amkankaana pa. Ni naŋgaŋ?Mi kena kiwi i. To itunu iso.” 22 Zintiso ta kembei paso, timoto zin bibipkizin Yuda. Pa zin timbuk sua kekta kembei: Tomtom sa isombe iurlakembei Yesu ni Mesia, inako tiziiri ipa lupŋana kizin ma imbot mat. Iraoigaaba zin pa suŋŋana ma koroŋ minisom. ✡ 23Uunu tana, ta tamaana manaana tiso: “Ni naŋgaŋ? Kena kiwi i.”

24 Tana tiso la pa tomtom tana maimar kizin mini, mi tiso pini. Tiso:“Kozo so kat sua ŋonoono piam ilaAnutu mataana. Niam ti amute: Totana, ni tomtom sananŋana.” 25Mi niipekel kwon ma isombe: “Ni tomtomsananŋana, som tomtom ambaiŋana,ina leŋ sua sa pa koroŋ tana som. Mikoroŋ tamen ta nio aŋute kat na takembei: Muŋgu motoŋ ipis. Mi buritaiŋgi motoŋ ipeere ma aŋre lele.”

26Tana tiwi iminima tiso: “Ni ikamparei pu? Ni ipeeremotom be parei?”27 To ni ipekel kwon ma iso: “Wai,sua ta aŋso ma keleŋ kek. Tamenniom kakan la kalŋoŋ som. Uunuparei ta konoknok wiŋana? Kenakoniom tomini leleyom be kewe naŋgaŋkini?”

28Tabe zin keten malmal, mi tigiibisua repiiliŋana pini ma tiso: “Nu tawe to tana naŋgaŋ kini. Mi niam na,ki Mose. 29 Pa niam amute: Mose,ni ikam kat sua ila Anutu kwoono.Mi to tana na, amkankaana pini. Ni

✡ 9:6: Mk 7:33 ✡ 9:22: Ŋgo 26:9+

Page 175: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 9:30 172 Yoan 10:10iwwa le parei ta imar ipet i.” 30 Tabetomtom ta muŋgu mataana ipis na,ipekel kwon ma iso: “Waai! Tomtomtana ipeere motoŋ. Mi iŋgi kusu minimi koso kakankaana pini? Niom tinako leyom ŋgar? Motoyom mar. 31 Itituute: Anutu, ni irao be ileŋ la zin walsananŋan kalŋan na som. Ni ileŋleŋzin wal ta timototo i mi tileŋleŋ lakalŋaana. ✡ 32 Ta muŋgu muŋgumi imar na, teleŋ tomtom sa uruunupa mos ta kembei i som. 33 Tomtomtaiŋgi, sombe ni imar pa Anutu som,so irao be ikam uraata biibi sa takembei na som.”

34Sua kini tana ipas kat keten. Tabetigiibi sua pini ma tiso: “Ai nu tina na,nom ipeebuma su raama sanaana! Minu sombe paute yam?” Tiso pini takembena, to tiziiri i pa lupŋana kizinma imbot mat.

Wal ta matan munŋan pa mbulu kiAnutu

35 Yesu ileŋ tomtom tana uruunukembei tiziiri i pa lupŋana kizin, toila na indeeŋi mi iwi i. Iso: “Parei?Nu lelem iurla ki Tomtom Lutuunu,som som?” 36Mi ni ipekel kwoonomaiso: “Biibi, Tomtom Lutuunu tana, niasiŋ? So yo pini bekena aŋurla kini.”37 To Yesu iso: “Nu re i kek. Nio taituru tozzo sua i.” ✡ 38 Tana tomtomtina iso: “Merere, nio aŋurla ku.” Miilek kumbuunu pini mi ipakuri.

39 To Yesu iso: “Marŋana tio, inabeiswe zin tomtom. Pa nio aŋsu toonoti bekena zin wal tau matan munŋanna, matan ipeere. Mi zin tau tisombematan peereŋan, nako matan imun.”✡

40 Yesu izzo sua tana na, zin tutukan pakan timbotmbot kolouŋanapini ma tileŋi. Tana tiso pini: “Parei,nu so niam ti motoyam munŋoyam?”41 Mi Yesu iso pizin ma iso: “Ko-zobe motoyom munŋoyom, so leyomuunu sa som. Tamen niom koso mo-toyom peereŋoyom mi kombot mat

kek. Tanata iwe uunu piom ma kom-botmbot raama sanaana tiom.” ✡

10Yesu itooro sua pa mboroŋan kizin

sipsip1 To Yesu iso: “Nio aŋso kat piom.

Tomtom ta isombe ilela pa siiri kizinsipsip, na ni bela iloondo pa siirikwoono. Mi sombe tomtom sa ipa lezaala toro, mi ilu i sula, na ni kuum-buŋana mi zigzikŋana. ✡ 2 Mi ni tasombe ipa kat pa siiri kwoonomi ilela,ina ni mboroŋan ŋonoono kizin sip-sip. ✡ 3 Tana tomtom ta imborro siirikwoono na, ni ko isol kataama pinibe ilela. Mi zin sipsip kini ko tileŋleŋla kalŋaana. Mboroŋan ŋonoono, niiute zan lup. Mi iboboobo zin tataŋama tila kini be ikam zin ma tipet mat.✡ 4Mi sombe zin ta boozomen tiyootoma tipet lup, tona ni imuuŋgu pizin,mi zin tito i ma ziŋan tila. Pasotikilaala kalŋaana. ✡ 5 Mi sombetomtom toro sa iboobo zin, inako zintileŋ la kalŋaana som. Ko tiko pini.Paso, tikilaala kalŋaana som.”

6Yesu itooro sua taiŋgi pizin,mi zintikankaana pa ka uunu.

Yesu ni mboroŋan ŋonoono kizin sip-sip

7 Tana Yesu iseeŋge sua kini maiso: “Nio aŋso kat piom: nio ituŋ tasiiri kwoono ta zin sipsip tilelala pa i.8 Wal boozomen ta timuuŋgu pio mitipakaam zin tomtom, ina zin kuum-buŋan mi zigzikŋan. Tamen, zin sip-sip tikan la kalŋan som. 9 Nio ituŋ tasiiri kwoono. Tana tomtom ta sombeimar tio be ilela siiri, inako aŋkamkei ma imbot ndabok. Mi ni ko iraoilelala mi iwedet pa siiri, mi ikamamka kini ambaiŋana. ✡ 10 Mi tomtomkuumbuŋana, ni ilela siiri pa uunutamen tau. Inabe ikem zin sipsip,mi ipun zin ma ipasaana zin. Tamennio na, aŋmar be aŋkam mbotŋanandabokŋana ta ilip kat pizin tomtom.

✡ 9:31: Mbo 66:18; Yems 5:16+ ✡ 9:37: Yo 4:26 ✡ 9:39: Mt 13:11+; Yo 3:19, 12:47+ ✡ 9:41:Yo 15:22+ ✡ 10:1: Yo 10:8,10 ✡ 10:2: Yo 10:11 ✡ 10:3: Mika 2:12 ✡ 10:4: Yo 10:14✡ 10:9: Yo 14:6; Ep 2:18; Ibr 10:19

Page 176: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 10:11 173 Yoan 10:3311 “Nio mboroŋan ambaiŋoŋ kizin

sipsip. Paso, mboroŋan ambaiŋana,ni izemzem itunu kat bekena iuuluzin sipsip kini. ✡ 12-13 Mi tomtomta sombe ni sipsip katuunu som, miiute uraata ki sipsip mboroŋana som,mi imborro zin sipsip pa le kadoonomen, na ni ko ikam kat uraata som.Sombe ire me saŋsaŋŋana sa imar, toizem zin sipsip, mi iko ma ila lene.Tabe me saŋsaŋŋana tana imar maipasaana zin sipsip, mi imaŋgayaarazin ma tiko papirik. Paso, tomtomtana, ni iur leleene pizin sipsip som,mi ikamam pa le kadoono men. ✡

14-15 “Nio mboroŋan ambaiŋoŋkizin sipsip. Niamŋan zin sipsip tioamparute yam kembei ta niamruTamaŋ amparute yam i. Mi nioko aŋzem ituŋ ma aŋmeete bekenaaŋuulu zin. ✡

16 Tamen nio leŋ sipsip pakan to-mini. Zin timbot siiri ti leleene som.Mi nio leŋ uraata be aŋkam zin matimar tito yo tomini. Naso tileŋ lakalŋoŋ, mi ziŋan sipsip tio pakantiparlup zin ma tiwe lupŋana tamen,mi len mboroŋan tamen. ✡

17 “Tamaŋ leleene pio ilip kat.Paso, nio ko aŋzem ituŋ ma aŋmeete.Tamen kaimer ko aŋmaŋga motoŋyaryaara mini. ✡ 18 Tomtom sa iraobe ipun yoma aŋmeete sorok na som.Bela ituŋ aŋyok, tona aŋmeete. Miiŋgi aŋyok kek. Pa nio mburoŋ iraobe aŋzem ituŋ ma aŋmeete, mibe aŋ-maŋga motoŋ yaryaara mini. Mbulutana, nio aŋto Tamaŋ kalŋaana patabe aŋkam i.”

19 Zin Yuda tileŋ sua kini tana, totiparbalak zin mini. 20 Tomtom kizinboozo tiso: “Teleŋ sua kini paso?Tomtom ti, ŋgar kini ikankaana kat.Bubuŋana sananŋana sa ko izeebi.” ✡

21 Mi pakan tiso: “Som. Bubuŋanasananŋana isombe izeebe tomtomtasa, ko irao iso sua ta kembei? Somkat. Mi kere. Bubuŋana sananŋanasa irao be iurpe tomtommata pisŋanama ire lele?” ✡

Yuda tipizil ndemen pa Yesu22 Timbot ma kaimer suŋŋana

biibi kizin Yuda tabe matan iŋgalmazwaana ta tisuŋ pa Urum Mereremi tikaaga kataama mini na, ka nolipet. Mi lele ilomo, 23 tana Yesu iwwapa pooto biibi ta imbot igarau UrumMerere na. Pooto tana, tipaata KingSalumo zaana pa. 24Mi zin bibip kizinYuda timar ma tiliu i, mi tiso pini:“Niam ambel naamaŋom kek. Ŋiizi naswe kat itum? Nu Mesia, som som?”

25-26 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Nio aŋso yom kek. Pa uraataboozomen ta aŋkam pa Tamaŋ zaana,ina iswe kat yo mi ipombol sua tio.Tamen niom leleyom be kuurla som.Paso niom sipsip tio som. ✡ 27 Misipsip tio na, zin tileŋleŋ la kalŋoŋmi titoto yo. Mi nio aŋute zin lup,28mi aŋkammbotŋana ki Anutu pizin.Tana zin ko timetmeete ma tila lenna som. Mi tomtom sa ko irao beisan zin la nomoŋ na som. ✡ 29 PaTamaŋ iur zin ma tiwe leŋ kek. Mi nimburaana ilip pa koroŋ ta boozomen.Tana tomtom sa ko irao be isan zinla ni namaana na som. Som ma somkat. ✡ 30Nio niamru Tamaŋ na, niamtamen tau.” ✡

31 Zin Yuda tileŋ sua kini tana,to timaŋga mini mi tikam pat matisombe tipuni. ✡ 32 Tabe Yesuiso pizin: “Uraata ambaimbaiŋanboozomen ki Tamaŋ, ta aŋkam makere kek. Mi uraata iŋgoi ta ipasaanaleleyom ma koso kupun yo pa i?”33 Mi zin tipekel kwoono ma tiso: “E-e. Niam amso ampunu pa uraataambaiŋana sa som. Amso ampunu

✡ 10:11: Mbo 23:1; Ezek 34:8+; Yo 15:13; Ibr 13:20; 1Pe 2:24; Tur 7:17 ✡ 10:12-13: Ŋgo 20:28+✡ 10:14-15: Mt 11:27; 2Tim 2:19; 1Pe 2:25; 1Yo 3:16 ✡ 10:16: Yo 11:51+; Ŋgo 10:34; Ep 2:11+✡ 10:17: Pil 2:8+; Ibr 2:9 ✡ 10:20: Yo 8:48,52 ✡ 10:21: Yo 9:32+ ✡ 10:25-26: Yo 5:36,8:47, 14:11; 1Yo 4:6 ✡ 10:28: Yo 6:39; Ro 8:38+; 2Tes 3:3 ✡ 10:29: Yo 14:28, 17:2+ ✡ 10:30: Yo1:1, 17:11,21+ ✡ 10:31: Yo 8:59 ✡ 10:33: Wkp 24:16; Mt 26:65; Yo 5:18

Page 177: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 10:34-35 174 Yoan 11:16paso, nu tomtom ki toono. Mi tamenpakur itum ma sombe nu raraate paAnutu. Tana nu tina pasaana sua paAnutu.” ✡

34-35 To Yesu ipekel kwon ma iso:“Mi niom kuute som? Sua lwoono taimbot la tutu tiom ma iso ta kembei:Zinwal zanŋan ta Anutu ikam sua kinipizin na, ni ipaata zin be ‘anutu’. Miiti tuute sua kini, ina ŋonoono men.Irao itooro na som. ✡ 36 Mi nio na,Tamaŋ Anutu ta iur yo pa uraata, miiŋgo yo ma aŋsu toono i. Tana niosombe aŋpaata ituŋ be Anutu Lutu-unu, na parei ta kosombe aŋpasaanasua pini? 37 Nio sombe aŋkamamTamaŋ uraata kini som, na kuurla tiopepe. 38 Tamen iŋgi aŋkamam uraatakini tau. Tana sombe kuurla sua tiosom, na kere uraata ta aŋkamam na,mi kuurla. Naso ŋgar tiom ipet mikikilaala yo ta kembei: Nio niamruTamaŋ ta amparlup yam ma amwetamen.” ✡

39 Zin Yuda tileŋ sua kini tana, totitoombo be tikisi mini. Tamen niibeleu, mi izem zin ma ila ne.

40 Ni ila to indu yok Yordan, miila ipet mini pa lele ta muŋgu Yoanimbotmbot pa mi ikamam yok pizintomtom na. Ni imbotmbot tana, 41miiwal biibi tila kini ma tiso: “Yoan,ni itooro mos sa som. Tamen suaboozomen ta iso pa tomtom taiŋgina, ŋonoono men.” 42 Tana walboozomen ta timbot lele tana na,tiurla kini.

11Meeteŋana ki Lasarus

1-2Tomtom ta ki kar Betania, zaanaLasarus. Ni mete ikami. Ni ziŋanlunuri bizin ru, Mata mi Maria, tim-botmbot. Maria tana, ta kaimer iliŋŋgere kuziiniŋana ise Yesu kumbu-unu, mi imus pa ute ruunu na. ✡3 Tana Lasarus mete ikami, to mooriru tana tikam sua ma ila pa Yesu matiso: “Biibi, toyamLasarus ta nu lelem

pini ilip, tamete biibi ikamima isaanakat.”

4 Yesu ileŋ sua tana, to iso: “Metetana ipet be ikam ma Lasarus imeetepa i na som. Inako iwe zaala pa Anutube iswemburaana. Naso ziru Lutuunuzan iwe biibi.” ✡

5 Yesu, ni leleene ilip pa Mata zirutiziini moori Maria mi ton Lasarus.6 Mi ileŋ kembei Lasarus mete bi-ibi ikami na, loŋa mi ila ire i som.Imbotmbot lele tana pa ka mbeŋ rutomen, 7 mana iso pizin naŋgaŋ kinima iso: “Ouo, iti timiili ma tala minipa lele pakaana ki Yudea.”

8 Mi naŋgaŋ kini tipekel kwoonoma tiso: “Mos katuunu, buri ŋonoonota wal tana tisombe tipunu pa pat. Miiŋgi sombe miili ma la mini?” ✡

9 Ni ipekel kwon ma iso: “Waa,zugut ka nol ipet zen. Iŋgi aigule biibita Anutu iur piti be takam uraata.Tana zin ko tirao be tikam kosa sa pitiloŋa na som. Tomtom ta sombe ipa paaigule, inako itutkati som. Pa mat kitoono, ta iyaara pini. ✡ 10Mi sombeniipa pambeŋ, inako itutkati. Paso, matiyaara pini som.” ✡ 11ToYesu iseeŋgesua kini ma iso: “Torondo Lasarus,ni ikenne a. Mi nio ko aŋla be aŋpaii ma imaŋga mini.” 12 Tabe naŋgaŋkini tipekel kwoono ma tiso: “Biibi,sombe ni ikenne lene a, nako niiniambaimbai kek.”

13 Yesu, ni iute Lasarus imeete kek.Tamen ni ipambaara ka sua, tabe naŋ-gaŋ kini tikam kat ŋgar som, mi ti-sombe Lasarus ikennemen. 14-15TanaYesu iso kat pizin ma iso: “Lasarus,ni imeete ma kup kek. Pa nio loŋami aŋla aŋurpe i som. Mi iŋgi ambaibekena tala ma kere, to iuulu yommakuurla. Tana nio leleŋ ambai. Ayo,kamaŋga mi tala tere i.”

16TabeTomas, ta tipaata zaana torobe Didimus na, iso pa waene bizin maiso: “Toŋgo, tala. Sombe tipun biibikiti, na tipun iti tomini. Naso itiŋanmi temetmeete raraate.” ✡

✡ 10:34-35: Mbo 82:6; Mt 5:18 ✡ 10:38: Yo 14:10+, 17:21 ✡ 11:1-2: Lu 10:38+ ✡ 11:4: Yo9:3 ✡ 11:8: Yo 8:59, 10:31 ✡ 11:9: Yo 9:4+ ✡ 11:10: Yo 12:35 ✡ 11:16: Yo 14:5, 20:24+

Page 178: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 11:17 175 Yoan 11:43Yesu, ni maŋgaŋana mi mbotŋana

mata yaryaaraŋana katuunu17 Yesu ziŋan naŋgaŋ kini timaŋga

ma tila, mi tigarau kar Betania na, ileŋkembei Lasarus, ni imeete ma titwi i,mi imbot pa ka mbeŋ paŋ kek. 18 KarBetania tana, ina imbot kolouŋanapa kar biibi Yerusalem. Irao kembeikilomita tel ma iŋgi. 19 Tana Yudaboozo, ta timar ma ziŋan Mata maMaria timbotmbot be tipalumluumulelen pa ton Lasarus ta imeete na.

20 Indeeŋe Mata ileŋ Yesu uruunukembei iwwa ma imar na, iyooto maila be ire i. Mi Maria, ni imbotmbotmen ruumu. 21 Mata ila ipet ki Yesu,to iso pini ma iso: “O Merere, kozobenu mbot taiŋgi, so atoŋ imeete som.22 Mi tamen nio aŋute: Nu sombesuŋ Anutu pa koroŋ sa, nako ileŋ lakalŋom.”

23 To Yesu iso pini: “Tom ko burupma imaŋga mini.” 24 Mi Mata ipekelkwoono ma iso: “E. Nio aŋute. Mbeŋkaimer iso ipet mi Anutu ipei zinmeeteŋan ma timaŋga mini, to ni koburup ma imaŋga mini.” ✡

25 Tona Yesu iso pini: “Leŋ. Nioituŋ ta maŋgaŋana mi mbotŋanamata yaryaaraŋana katuunu. Tom-tom ta sombe iurla tio mi imeete, nameeteŋana ko irao ikisi na som. Kolaimaŋga mini. ✡ 26 Mi tomtom tasombe ikam mbotŋana ta ki Anutu imi iurla tio, inako irao imeete ma ilane na som. Parei, nu urla sua taiŋgi,som som?”

27 Mata ipekel kwoono ma iso: “E,Merere nio aŋurla kat ta kembei: NuMesia. Anutu Lutuunu tamen ta nuna. Ni iŋgo u ta su toono ti, kembeita sua iso pataaŋa kek.” ✡

Yesu itaŋ pa Lasarus28 Mata ziru Yesu tizzo sua tana

makiŋ, toMata imiilima ila pa ruumu,mi imburum lae pa tiziini moori maiso: “Mos katuunu ta imar kekma im-botmbot a. Mi iso ire u.” 29Maria ileŋ

sua tana na, loŋa men mi iyooto maila ire Yesu. 30 Indeeŋe tana, Yesu berpet kar zen. Imbotmbot men lele tamuŋgu Mata ila ipet kini pa na. 31 Zinwal ta ziŋan Maria timbotmbot mitipalumluumu leleene na, tire Mariaburup ma imaŋga mi izem ruumu maila, to tito i ma ziŋan tila. Pa tiso koila pa naala ki Lasarus be itaŋ pini.

32 Maria ila ipet ki Yesu, to itopsu kereene uunu mi iso: “O Merere,kozobe numbot, so atoŋ imeete som.”33Yesu ire ni ziŋan zin iwal biibi tanatitaŋ, to leleene isaana, mi keteenemalmal tomini. * 34To iwi zin ma iso:“Lasarus, kitwi i sula swoi?” Mi zintiso pini: “Merere, mar tala to re.”

35 To Yesu mata luluunu isu. ✡36 Mi iwal biibi tiso: “Kere. Ni

leleene pa Lasarus ilip.” 37Mi tomtomkizin pakan tiparso pizin ma tiso: “Mini ta iurpe tomtommata pisŋana tau.Kozobe ni imbotmbot, so tomtom tiimeete som.”

Yesu ipei Lasarus ma imaŋga mini38 Yesu ire mbulu ma keteene

malmal pa meeteŋana mini. Tabeipaŋuru naala ki Lasarusma ila. Naalatana, tikel lela raŋ, mi tipakaalakwoono pa pat biibi. 39 Ni ila maipet naala uunu to iso: “Kuzuuru pattana ma ilae.” To Mata, ta tomtommeeteŋana tana lunuri na, iso paYesu. Iso: “E-e Merere, kembenapepe. Pa niam amtwi i ma ka mbeŋpaŋ kek. Ko kuziini ma iŋgi.”

40Mi Yesu iso pini: “Mata, nio aŋsopu na, nu leŋ som? Nu sombe urla,nako re Anutu iswe kat mburaanata buri.” 41 To tizuuru pat ma ilaepa naala kwoono, mi Yesu mataanaisala kor, mi iso: “O Tamaŋ, nio leleŋambai pu mi aŋpakuru. Pa suŋŋanatio, nu leŋ kek. 42 Nio aŋute: Nuleŋleŋ kalŋoŋ totomen. Mi aŋso suati bekena zin wal taiŋgi tiurla kembei:Nu ta ŋgo yo ma aŋmar i.” 43 Ni

✡ 11:24: Dan 12:2; Yo 5:28, 6:39+ ✡ 11:25: Yo 1:4+; Kol 3:4; 1Kor 15:52+; 1Tes 4:16+ ✡ 11:27: Mt16:16; Yo 6:69 * 11:33: Yesu keteene malmal pizin tomtom som. Ni keteene malmal pa sanaana mimeeteŋana, mi pataŋana ta meeteŋana ikamam pizin tomtom. ✡ 11:35: Lu 19:41 ✡ 11:43: Lu7:14; Yo 5:25

Page 179: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 11:44 176 Yoan 12:6iso sua tana makiŋ, to kalŋaana bi-ibi ma iso: “Lasarus, yooto ma pet!”✡ 44 To Lasarus imaŋga ma ipet,ramaki mburu ta tizuki pa mi tiurilela naala leleene na. Ipet to, Yesuiso pizin: “Kepeezemburu ta imbot lanamaana, kumbuunu,mimataana na.Naso ipa kat ma ila.”

Zin bibip timbuuru pa Yesu(Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lu 22:1-2)

45 Zin Yuda ta timar ki Maria na,tire uraata tana, to tomtom kizinboozo tiurla ki Yesu. 46 Tamen tom-tomkizin pakan tila kizin tutu kan,mitiŋgal talŋan pa uraata tana. 47 Tabezin bibip kizin patoronŋana kan mizin tutu kan tila ma ziŋan zin peezekan kizin Yuda tilup zin mi tiso:“To tana, iŋgi kozo ko takam pareipini? Pa ni itortooro koroŋ boozomete. 48 Sombe tepeteke i som, miinoknok men ta kembei, inako tom-tom ta boozomen tiurla kini mi titoi. Tona zin Rom ko timar mi tireegeUrum Merere kiti, mi tiyaŋgwiiri itima itundu tarao be tomboro lele kitimini som.”

49Timbotmbot mi tomtom kizin ta,zaana Kaipas, ni iwe mataana pizinpatoronŋana kan pa ndaama tana.Imaŋga mi iso pizin ma iso: “Niomleyom ŋgar sa som! 50 Kakam parei,ta katalli ta kembena. Kere. Ni tom-tom tamen ŋonoono. Sombe ikammurindi mi imeete piti, inako ambaipiti. Kokena imbot, to itiŋan zin iwalbiibi tamapma tala lende.” 51Ndaamatana, Kaipas iwe mataana pizin pa-toronŋana kan. Tana sua ta ni isopa Yesu ko ikam zin Yuda murin miimeete pizin na, iso sorok pa itunuŋgar kini som. Ina, Anutu ikam peezepini ma iso sua tana. Tana kaimerindeeŋe Yesu imeete na, sua kini tanaiur ŋonoono. ✡ 52 Mi Yesu imeetepizin Yuda men som. Ni imeetepa Anutu lutuunu bizin boozomen tatimbot leŋaleŋa na, bekena ilup zinma tiwe lupŋana tamen. ✡

53 Indeeŋe aigule tina mi ila na, zinbibip kizin Yuda timbuuru Yesu kanabe tipuni ma imeete. 54 Tana ni ipa sematan mini som. Izem zin, mi ila pakar Eparaim ta imbot lele bilimŋanazilŋaana na, mi ziŋan naŋgaŋ kinitimbotmbot tana.

55 Timbotmbot to lupŋana biibikizin Yuda, ta tipaata be Pasoba na,ka nol igarau. Tana iwal karkari tiza-lla pa Yerusalem be tiurpe zitun matiŋgeeze pa Anutumataana kembei tatutu kizin iso na, mana Pasoba ipet.✡ 56 Mi timbotmbot Urum Mererekwoono mi tikir Yesu mataana, totiparso pizin ta kembei: “Oo, niomkakam ŋgar be parei? Lupŋana biibiti, ni ko imar pa?” 57Mi zin bibip kizinpatoronŋana kan mi zin tutu kan tiursua pizin iwal biibi kek. Beso tire Yesuimbot lele sa, na loŋami sua ikam zin,bekena tikisi.

12Maria iliŋ ŋgere kuziiniŋana ise Yesu

kumbuunu(Mt 26:6-13; Mk 14:3-9)

1 Aigule lamata mi ta imbotmbot,tonabe lupŋana biibi ki Pasoba ipet.Mi Yesu ila ipet kar Betania. Kar tanaki Lasarus, tomtom ta Yesu ipei i maimaŋga mini pa naala na.✡ 2 TanaYesu ziŋan naŋgaŋ kini tila tipet, mikar tana tikam kini pini. LasarusziŋanYesu bizin tikanan kini na, Matani imbotmbot mi irre zin pa kan ko-roŋ. 3 Tikanan ma timbotmbot, miMaria ikam ŋgere kuziiniŋana ta kakadoono biibi kat, ma iliŋ se Yesukumbuunu, mi imus pa ute ruunu.Mi ŋgere tana kuziini irao ruumuleleene.

4 Tamen Yudas Iskariot, naŋgaŋ kiYesu ta kaimer iuri la ka koi bizinnaman na, imaŋga mi iso: 5 “Waii,pasaana sorok ŋgere tana paso! Ko-zobe imbot ma tala toŋgomoono, sotakam pat ta sorok som kat. Iraokembei 300 denari ma iŋgi. Tonatu'uulu zin wal sorrokŋan pa.” 6 Sua

✡ 11:51: Un 50:20 ✡ 11:52: Yo 10:16, 17:20+; Ep 2:11+; 1Yo 2:2 ✡ 11:55: Kam 12:1+ ✡ 12:1:Yo 11:1+

Page 180: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 12:7 177 Yoan 12:27tana, ni iso raama leleene som. Pani ikamam ŋgar pizin wal sorrokŋansom. Ni tomtom kuumbuŋana. Miimborro kautu kizin, tanata ikamambekena itunu ikamam pakaana. 7 ToYesu iso pini: “Wa, mbuulu sua pinipepe. Sombe ni leleene be ikammbulu ti pio, nambotmi ikam. Pa iŋgiikam pataaŋa pa koŋ mete. 8 Zin walsorrokŋan ko niomŋan kombotmbottotomen. Mi nio na som.”

9 Zin iwal biibi tileŋ kembei Yesuimbotmbot kar Betania, to timeke matila be tire i. Mi tiso tire Lasarustomini. Pa Yesu ipei i ma burupma imaŋga mini pa naala tau. 10 Tozin bibip kizin patoronŋana kan tim-buk sua be tipun Lasarus ma imeetetomini. 11 Pa Yuda boozo ta tileŋLasarus uruunumi tire kat i na, tizemzin bibip tana, mi tiur lelen ila kiYesu.✡

Yesu isala pa Yerusalem(Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lu 19:28-40)

12Timbotmaaigule toro to, zin iwalbiibi ta tila timbotmbot Yerusalempa lupŋana biibi tana na, tileŋ Yesuuruunu be isala pa Yerusalem. 13Tanatikam ni runrun, mi tila be tire i mitiloolo pini. Tiso:“Hosana! Tapakur Anutu kiti zaana!Merere ko ipombol tomtom taiŋgi. Pa

ni ikam Merere ruŋguunu taimar i.

Merere ko ikampe king kiti Israel!”✡14 To Yesu ikam doŋki popoŋana

ta ma mbuleene ise, mi ipa ma isalapa Yerusalem. Tabe sua ki Merere tamuŋgu tibeede se ro na, iur ŋonoono.Sua ta kembei:15Niom Sion koyom, komoto pepe.Kere. King tiom isama i!Ni mbuleene ise doŋki popoŋana ma

ima i.✡16 Mbulu tana ipet na, zin naŋgaŋ kiYesu tikankaana pa ka uunu. Tamenkaimer indeeŋe tau ni imeete mi isalamini pa saamba ma ikam zaana biibi,to matan iŋgal mbulu boozomen ta

tikam pini na, mi tikilaala kembei suatana, tibeede pini tau.

17-18Uunu ta iwal biibi tana tila matire Yesu na, ta kembei: Indeeŋe tauni ipei Lasarus ma imaŋga mini panaala na, iwal biibi ta ziŋan tiwwana, timbot mi tire mos tana. Tanatila mi tipombol ka sua pizin tomtomboozomen ma tileŋ. 19 Beso zin tutukan tire zin iwal biibi tana ziŋan Yesutiwwa mi tiloloolo pini na, tiparsopizin ma tiso: “Wai! Iŋgi ko takamma som. Pa iwal munŋaana men, tatimap ma titop la kini kek.”

Zin Grik pakan tisombe tire Yesu20 Zin Grik pakan tisala ma timbot

Yerusalem pa lupŋana biibi tana to-mini. 21 Tana tila ki Pilip, (ni kar kiniBetsaida ta imbot Galilea na), mi tisopini: “Biibi, niam leleyam be amreYesu.”✡

22 Tana Pilip ila ma iso pa An-dreas, mi ziru tila ma tiso pa Yesu.23 Mi Yesu ipekel kwon ma iso: “Noltabe Tomtom Lutuunu iswe kat mbu-raana mi mbulu kini ndabokŋana miikam zaana biibi, ta iŋgi imar ipetkek.✡ 24 Nio aŋso kat piom: Kiniiweene sa, sombe isula toono som,nako indom ma ise be parei? Som.Ko imbot sorok. Mi sombe isulatoono, nako popoŋana indom ma ise,mi iur ŋonoono boozo. Pa belakini iweene tana isula toono, tonaipiyooto popoŋana.✡ 25 Tomtom tasombe ikam ŋgar biibi mete pa itunukuliini isu toono, inako ila lene. Mitomtom ta sombe ikam ŋgar pa itunusom, nako ikam mbotŋana ki Anututa irao imap na som.✡ 26 Tomtom taso imbeeze pio, na bela ito yo. Nasolele tabe nio aŋla mi aŋbot pa i, nani tomini ko imbot pa. Mi tomtomta sombe imbesmbeeze pio, na Tamaŋko ipakuri.✡

Yesu iso pa meeteŋana kini27 “Nio leleŋ ipata biibi kat. Pa

iŋgi nol tio ipet kek. Mi ko aŋso✡ 12:11: Yo 12:17+ ✡ 12:13: Mbo 118:25+ ✡ 12:15: Yesa 62:11; Sek 9:9 ✡ 12:21: Ŋgo10:34+, 11:20 ✡ 12:23: Yo 1:14, 13:31+, 17:1 ✡ 12:24: 1Kor 15:36 ✡ 12:25: Mt 10:39, 16:25✡ 12:26: Yo 14:3, 17:24; 1Tes 4:17

Page 181: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 12:28 178 Yoan 12:47parei? Ko aŋso: ‘Oo Tamaŋ, tatke yopa pataŋana biibi ti.’ E-e, kembenapepe. Pa uunu tina ta aŋsu toono.✡28 O Tamaŋ, swe mburom mi mbuluku ndabokŋana pizin tomtom. Nasotipakur nu zom!”

Yesu iso sua tana, to Anutukalŋaana ta imbot saamba mi isu. Iso:“Nio aŋswe ituŋ pizin tomtom kek, mikola aŋswe mini.”✡

29 Zin iwal ta ziŋan timbotmbot mitileŋ sua tana na, pakan tiso lele iku-ruŋ. Mi pakan tiso: “A! Iŋga ko aŋelasa ta iso sua pini na.”✡

30 Tamen Yesu iso pizin: “Sua taniom keleŋ na, isu be iuulu yo na som.Inabe iuulu yom.✡ 31 Iŋgi be Anutuiswe kat sanaana kizin tomtom toonokan, mi iur kadoono pa. Mi iŋgi beiziiri ni ta ikamam peeze pa toono tima ila ne. *✡ 32 Iŋgi nio aŋbotmbotsu toono. Mi kaimer sombe tiwit yoma aŋsala kor, tona nio ko aŋyaarutomtom ta boozomenma timar tio.”✡33 Sua tana, ni iso bekena iswe zaalatabe imeete pa i.

34 Zin iwal tileŋ sua kini tana, totipekel kwoonoma tiso: “Sua ta imbotla tutu kiti na, iso ta kembei: Mesiako imbotmbot ma alok. Kena pareita nu so Tomtom Lutuunu, bela tiwitima isala kor? Tomtom Lutuunu tana,ni asiŋ?”✡ 35 To Yesu iso pizin. Iso:“Molo som, to mat izem yom. Tanamat imbotmbot ta kembei, mi kapa pami kakamam kambulu pataaŋa. Kere:Kokena zugut mburaana ikoto yom.Pa tomtom ta sombe iwwa pa zugutleleene, inako ikankaanapa zaala tabeila pa i.✡ 36 Tana mat iyaryaara takembei mi kuurla kini pataaŋa. Nasokewe mat lutuunu bizin.”

Yesu iso sua tana makiŋ, to izemzin, mi ila ma ike pizin.

Zooroŋana kizin Yuda37 Ŋonoono, Yesu itooro mos

boozomen ma zin Yuda tire. Tamentiurla kini som.✡ 38 Tabe sua tamuŋgu Anutu kwoono Yesaya ibeedena, iur ŋonoono. Sua ta kembei:O Merere, niam amkam sua ku pizin

na zin tiurla? Som.Mi nu swe mburom pizin na, tikam

ŋgar pa? Som.✡39 Mi Yesaya iso iti pa uunu tau zintiurla som. Pa iso ta kembei:40Anutu ni ipumunmatanmi isekaala

ŋgar kizin kek.Tanatamatan imunmi ŋgar kizin ipet

som.Uunu tina ta titooro lelen som,mi lelen be timar tio mi aŋurpe zin

som.✡41 Sua tana, Yesaya iso paso, muŋgukat ire la pa mbulu mi uraata ki Yesutabe zaana iwe biibi pa i. Tanata isosua tana pini.

42 Indeeŋe tana, zin peeze kan kizinYuda tomini, tomtom kizin boozotiurla ki Yesu. Tamen tiswe urlaŋanakizin ma ipet mat som. Paso, timo-toto zin tutu kan: Kokena tiziiri zinpa lupŋana kizin. 43 Tana zin lelenilip pa pakurŋana kizin tomtom. Mipakurŋana ŋonoono ta imar pa Anutuna, tikam ŋgar pa pe som.✡

Yesu ipemet sua pizin iwal biibi44 Yesu imaŋga mi kalŋaana biibi

ma iso: “Tomtom ta sombe iurla tio,na iurla tio men som. Ina ni iurla kiNi ta iŋgo yo ma aŋmar i tomini.✡45 Mi tomtom ta sombe ire yo, inaire Ni ta iŋgo yo ma aŋmar i tomini.46 Nio aŋsu toono be aŋur mat pizintomtom. Tana zin wal ta sombe tiurlatio, na tasa ko imbot la zugut lenemini som.✡

47 “Mi sombe tomtom sa ileŋleŋsorok sua tio, mi itoto som, ina

✡ 12:27: Mt 26:38+; Lu 12:50; Ibr 5:7 ✡ 12:28: Mt 3:17 ✡ 12:29: Kam 19:16; Mbo 29:3; Tur 4:5✡ 12:30: Yo 11:42 * 12:31: Ni ta ikamam peeze pa toono, ina Sadan tau. Mi indeeŋe Yesu imeete miimaŋga mini pa naala na, ipunmeete Sadan mburaana. ✡ 12:31: Lu 10:18; Yo 16:11; Ep 2:2; Kol 2:15;Tur 12:9, 20:2+ ✡ 12:32: Yo 3:14, 8:28; Ro 5:18 ✡ 12:34: Mbo 89:36+, 110:4; Yesa 9:6+; Dan 7:14✡ 12:35: Yo 8:12, 11:9+; Ep 5:8; 1Yo 1:7 ✡ 12:37: Yo 1:11; Ro 10:16 ✡ 12:38: Yesa 53:1; Ro 10:16✡ 12:40: Yesa 6:9+; Mt 13:15 ✡ 12:43: Yo 5:44; Ga 1:10 ✡ 12:44: Mt 10:40 ✡ 12:46: Yo 1:4,8:12

Page 182: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 12:48 179 Yoan 13:17nio ituŋ ko aŋpamenderi mi aŋurkadoono pini na som. Pa aŋsutoono be aŋtiiri zin tomtom mi aŋurkadoono pizin na som. Aŋmar beaŋkamke zin.✡ 48Mi motoyom iŋgal!Tomtom ta sombe ipizil ndemeenepio mi izooro sua tio, inako ire kakadoono pa mbeŋ kaimer. Pa sua taaŋso na, ko iwe uunu pini be ikamkadoono tana.✡ 49 Pa sua ta aŋkampiom na, ituŋ leleŋ mi aŋso som.Tamaŋ ta iŋgo yo ma aŋmar i, ni izzopio ta aŋso. 50 Mi nio aŋute: Suakini ta ni iur, ina ta iwe zaala pizintomtom be tikam mbotŋana ki Anututa iseeŋge iseeŋge ma ila. Tana sua taaŋso, ina Tamaŋ iso yo pa ta aŋso.”

13Yesu iŋguuru naŋgaŋ kini kumbun

1 Aigule tamen imbotmbot, tonabelupŋana biibi ki Pasoba ipet. Mi Yesu,ni iute: Nol kini tabe izem toono timi imiili ma ila ki Tamaana mini na,igarau kek. Ta muŋgu mi imar na,ni iurur kat leleene pizin wal kini tatitoto i su toono na. Mi ikiskis mbulutana ma ila irao iswe kat ka ŋonoonopa meeteŋana kini.✡

2 Rou na, Yesu ziŋan naŋgaŋ kinitikanan kinima timbotmbot. Indeeŋetana, Yudas ta Simon Iskariot lutu-unu na, Tomtom Sanaana ipei ŋgarsananŋana pini kek be ila ma isweYesu ila ki ka koi bizin. 3 Mi Yesu, niiute: Tamaana iur koroŋ ta boozomenma imbot la ni namaana kek. Mi niimbot ki Anutu ta isu i. Mi kaimerko imiili ma isala ki Anutu mini.✡4 Tana izem kini kanŋana, mi imaŋgama ikinke mburu kini mat kana maisu, mi ikam kawaala musaana ta maipezekat ila lwoono. 5 Tona iliŋ yokisula kuuru, mi imaŋga be iŋguurunaŋgaŋ kini kumbun, mi imus pakawaala ta ipezekat la lwoono na.✡

6 Ni iŋgurŋguuru ma ila indeeŋeSimon Petrus. To Simon iso pini:“Wai Merere, nu mbesooŋo sorok sata sombe ŋguuru kumbuŋ i?”

7 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Mbulu tabe aŋkam pu i, na nu ute kauunu som. Mi kaimer, to ko kilaalaka uunu.” 8 To Petrus kwoono imbolma iso: “Nu ko irao ŋguuru kum-buŋ na som kat!” Mi Yesu iso pini:“Sombe aŋguuru u som, na gaabaŋoŋnu som.”✡ 9Tabe Simon Petrus ipekelkwoono ma iso: “O Merere, nakenaŋguuru kumbuŋ men pepe. Ŋguurunomoŋ mi uteŋ tomini.”

10 Mi Yesu iso pini ma isombe:“Tomtom ta iwe ma iŋgeeze kek, in-ako iwe mini na som. Ina kaimerto iŋguuru kumbuunu men. Niom tina, kewe ŋgeezeŋoyom kek. Tamenniom ta boozomen som.”✡ 11Yesu isosua tana paso, ni iute tomtom ta itutkana kek. Tanata iso zin ta boozomenŋgeezeŋan som.

12 Yesu iŋguuru naŋgaŋ kini kum-bun ma imap, to iur mburu kini ilamini, mi imiili ma ila muriini. To iwizin. Iso: “Parei, mbulu ta aŋkampiomi, niom kikilaala ka uunu, som som?13 Niom kawatwaata yo be biibi tiommi tomtom ta ikamam ŋgar piom.Mi sua tiom tina, ina indeeŋe. Paina nio tau.✡ 14 Kere. Sombe nioti, ta Merere tiom mi aŋkamam ŋgarpiom na, aŋkoto ituŋ mi aŋguurukumbuyom, na niom tomini leyomuraata be kakam mbulu raraate menpar piom.✡ 15 Mbulu ti, nio aŋbukmataana pa, bekena niom kere mikakam kembei ta nio aŋkam piom i.✡16 Nio aŋso kat piom, mbesooŋo sairao be ilip pa biibi kini na som. Miŋgoŋana sa irao be ilip pa tomtomta iŋgo i na som.✡ 17 Tana zaalataiŋgi niom kere kek. Mi sombe koto,inako leleyom ambai mi kampeŋanaki Anutu imbot se tiom.✡

✡ 12:47: Yo 3:17, 4:42; 1Yo 4:14 ✡ 12:48: Lo 18:19; Yo 3:18 ✡ 13:1: Pil 2:8; 1Yo 3:16 ✡ 13:3:Mt 28:18; Yo 3:35; 1Kor 15:27 ✡ 13:5: Mt 20:28; Lu 22:27; Pil 2:7+ ✡ 13:8: Tit 3:5; Ibr 10:22✡ 13:10: Yo 15:3 ✡ 13:13: 1Kor 8:6; Pil 2:11; Kol 2:6 ✡ 13:14: Lu 22:25+; Ga 5:13; 1Pe 5:5✡ 13:15: Mt 11:29; Pil 2:5; 1Pe 2:21; 1Yo 2:6 ✡ 13:16: Mt 10:24+ ✡ 13:17: Mt 7:24; Yems 1:25

Page 183: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 13:18 180 Yoan 13:3818 “Sua ti, nio aŋso pa niom ta

boozomen som. Pa nio ituŋ aŋpeikatyom mi aŋute yom lup. Mi tomtomtiom ta, ni igaaba yo som. Tamentoŋgo. Pa sua ki Anutu bela iurŋonoono. Sua ta kembei:Tomtom ta niamru amkanan kini la

mbata, ta isu mi iwe koŋ koi.✡19 Kere. Mbulu tana ipet zen, miiŋgi aŋsotaara yom pa pataaŋa. Besokaimer ipet, tonabe kuurla tio ta kem-bei: NI TA IMBOTMBOT TOTOMENna, nio tau. 20 Nio aŋso kat piom takembei: Tomtom ta sombe ikam zinŋgoŋana tio mi imbeeze pizin, na niikam yo tau. Mi tomtom ta sombeikam yo, na ni ikam Tamaŋ tau iŋgoyo ma aŋmar i tomini.”✡

Yesu mi Yudas(Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lu 22:21-

23)21Yesu iso sua tana, to leleene ipata

biibi kat mi iso: “Nio aŋso kat piom.Tomtom tiom ta, ko iur yo la koŋ koibizin naman.”

22 Tabe naŋgaŋ kini matan parŋ-gal zin. Pa zin tikankaana pa: Koiso pa asiŋ kat? 23 Naŋgaŋ kini taYesu leleene pini ilip na, ni imbotkolouŋana pini.✡ 24 Tana SimonPetrus mataana ila kini mi iso: “Wi ilak. Iso pa asiŋ?”

25 To naŋgaŋ kini tana ruk ma ilakolouŋana ki Yesu, mi iwi lae pini maiso: “Merere, sua tana, nu so pa asiŋ?”

26 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Tomtom ta so aŋtizik narabu sulayambon mi aŋkam pini, ina ni tau.”Tona ikam narabu suruunu, mi itiziksula yambon, mi iur la ki Yudas taSimon Iskariot lutuunu na. 27 Indeeŋeta Yudas ikam narabu tana na, Sadanizeebi. To Yesu iso pini ma iso: “Ko-roŋ ta nu sombe kam, na loŋa menmi kam.” 28 Ni iso sua tana pa Yudasna, tomtom kizin sa ikam ŋgar pasom. 29 Mi zin pakan tiso ko Yesu isopini be ila ma iŋgiimi koroŋ pakan palupŋana biibi tana, som ila be ikam

koroŋ sa pizin wal sorrokŋan. Paso,Yudas imborro kautu kizin.

30 Yudas ikam narabu suruunutana, to loŋa men mi iyooto ma iperamat. Indeeŋe tana, zugut kek.

Tutu popoŋana31-32 Yudas izem zin mi ila, to Yesu

iso pizin ma iso: “Iŋgi be TomtomLutuunu iswekatmburaanamimbulukini ndabokŋana mi ikam zaana biibi.Mi ni ko ikamma Anutumburaanamimbulu kini ndabokŋana ipet mat to-mini. Naso ikam Anutu zaana ma iwebiibi kat. Mi Anutu ta kembena. Koipakur Lutuunu zaana ma iwe biibi.Molo som to ikam.✡ 33 O tiziŋan, nioko itiŋan tombot mamolo som. Mi kokikir motoŋ. Tana sua ta muŋgu aŋsopizin Yuda, ta iŋgi aŋso piom tomini.Lele tabe nio aŋla pa i, niom ko karaobe kala ta buri na som. 34 Keleŋ. Iŋgiaŋkam tutu popoŋana piom ta kem-bei: Leleyom par piom. Pa nio aŋurleleŋ piom. Tana niom ta kembena.Kuur leleyom par piom.✡ 35 Niomsombe kuur leleyom par piom, nakotomtom tikilaala yom kembei niomnaŋgaŋ tio ŋonoono.”

Petrus ko iwatkaala Yesu zaana(Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lu 22:31-

34)36 Yesu iso sua tana makiŋ, mi

Petrus iwi ma iso: “Merere, nu ko laswoi?” Mi Yesu ipekel kwoonoma iso:“Nu rao to yo ta burima la pa lele tabeaŋla pa i na som. Tamen kaimer ko toyo ma mar.”✡

37 Tabe Petrus iwi i mini ma iso:“Merere, parei ta nu sombe nio aŋraoaŋto u ta buri som? Nio aŋrao aŋzemituŋ ma aŋmeete pu.” 38 To Yesu isopini ma iso: “Ma ko ŋonoono? Panio aŋso kat pu: Mbeŋ ta koozi, nuko watkaala nio zoŋ pa tel, mana manitaŋ.”

✡ 13:18: Mbo 41:9 ✡ 13:20: Mt 10:40; Lu 10:16 ✡ 13:23: Yo 19:26, 20:2, 21:7 ✡ 13:31-32:Yo 12:23, 17:5 ✡ 13:34: Mk 12:31; Yo 15:12+; 1Pe 1:22; 1Yo 2:3, 3:11 ✡ 13:36: Yo 21:18+; 2Pe 1:14

Page 184: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 14:1 181 Yoan 14:1914

Yesu ta iwe zaala pizin tomtombe tilaki Tamaana

1 To Yesu iso pizin naŋgaŋ kini maiso: “Niom kopoyom rru pepe. Niomkuurla ki Anutu. Kuurla tio tomini.✡ 2-3 Tamaŋ ruumu kini na, leleeneboozomen. Kozobe leleene boozosom, so aŋso yom ta kembena som.Iŋgi be aŋla mi aŋurpe zaala piom.Naso karao be kala pa muriyom tana.Mi sombe aŋla mi aŋurpe zaala tanapiom, na niom kuute: Nio ko aŋmiilima aŋmar mini, mi aŋkam yom maitiŋan tala lele tio, bekena kombotraama yo. ✡ 4 Mi lele tabe aŋla pa i,ina niom kuute ka zaala kek.”

5 To Tomas iso pini ma isombe:“Merere, niam ti amkankaana pa leletabe la pa i. Ko amute ka zaala beparei?” ✡ 6 Mi Yesu ipekel kwoonoma iso: “Wai Tomas, nio ituŋ ta zaala,mi sua ŋonoono, mi mbotŋana matayaryaaraŋana katuunu. Zaala tamenŋonoono ta nio i. Toro sa imbot betomtom tito ma tila ki Tamaŋ na som.✡ 7Niom sombe kuute yo, nako kuuteTamaŋ tomini. Tana indeeŋe ta tiŋgimi ila na, niom ko kuute i. Paso, kerekati kek.” ✡

8To Pilip iso pini: “Merere, Tomomtana, so i piam mi amre i, tona irao.”

9 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Wai Pilip, itiŋan tembel mbotŋanakek. Mi nu kilaala yo zen? Tomtom taso ire yo, na ni ire Tamaŋ tau. Parei tanu wi yo mini ta kembena? ✡ 10 Suata aŋso nio niamru Tamaŋ amparlupyammaamwe tamenna, nuurla som?Sua ta aŋzzo piom i, na aŋzzo pa ituŋ

ŋgar tio som. Ina imar pa Tamaŋ taimbot la leleŋ mi ipiyotyooto uraatakini i. ✡ 11 Tana sua ta aŋsombenio niamru Tamaŋ amparlup yam maamwe tamen na, niom irao kuurla. Misombe sua tio ikam yom ma kuurlasom, na motoyom ise ki uraata taaŋkamam na mi kakam ŋgar pa. ✡

12 “Nio aŋso kat piom: Tomtom tasombe iurla tio, inako ikam uraatakembei ta nio aŋkamam. Som. Uraatakini ko ilip pa uraata tio. * Paso,nio iŋgi be aŋzem toono mi aŋla kiTamaŋmini. ✡ 13Mi koroŋ boozomenta niom kosombe kiwi pa nio zoŋ,inako aŋkam piom. † Naso Lutuunuikam Tamaana zaana ma iwe biibi. ✡14Tana koroŋ ta so kiwi pa nio zoŋ, nanio ko aŋkam piom.

Yesu iso ni ko iŋgo Bubuŋana Po-tomŋana ma isu

15 “Niom sombe leleyom pio, namotoyom ŋgal tutu tio mi koto. ✡16-17 Mi nio ko aŋwi Tamaŋ be ikamUlaaŋa toro ma isu be ipombol yom.Ulaaŋa tana na, Bubuŋana. Ni izzwesua ŋonoono men. Mi ni ko imbotm-bot raama yom ma alok. Tomtomtoono kan, zin tirao be tikami som. Patire i som, mi tikilaali som. Mi niomna, kuute i. Pa ni imbotmbot raamayom, mi kaimer ko izeebe yom. ✡

18 “Tana nio sombe aŋla, nakoaŋzem yomma kombot sorok kembeita zin moondo i na som. Nio koaŋmar tiom mini. ✡ 19 Molo somto tomtom toono kan ko tire yo minisom. Mi niom, nako kere yo. Paso, niokola aŋmaŋga ma motoŋ iyaryaara

✡ 14:1: Mt 6:25; Yo 14:27; Pil 4:6+; 1Pe 5:7 ✡ 14:2-3: Yo 12:26; 2Kor 5:1+; Ibr 11:16; 1Tes 4:16+✡ 14:5: Yo 11:16, 20:24+ ✡ 14:6: Yo 10:9, 11:25; Ep 2:18; Ibr 10:19+ ✡ 14:7: Yo 8:19 ✡ 14:9:Yo 12:45; 2Kor 4:4; Kol 1:15; Ibr 1:3 ✡ 14:10: Yo 7:16+ ✡ 14:11: Yo 5:36, 10:38 * 14:12: IndeeŋeKrisi imbot su toono na, ni ikam uraata pa lele kizin Israel men. Mi isala pa saamba, to iŋgo Bubuŋanamaisu. Tana koozi Bubuŋana imbotmbot pa lele ta boozomenmi ikamam uraata pizin karkari ta boozomen.Mi indeeŋe Krisi ikamam uraata isu toono na, tomtom tikilaala kat uraata kini uunu som. Mi koozi na,uraata kini uunu imbot kat mat. Ina uunu ru ta Yesu iso uraata kizin urlaŋana kan ko ilip pa ni kini.✡ 14:12: Mk 16:16+; Lu 10:17; Ŋgo 2:43, 5:12 † 14:13: Sua ti ka uunu ta kembei: Sombe tiwi pa koroŋta irao Krisi leleene mi ŋgar kini, nako ni ndomoono pa mi Anutu ikam piti. ✡ 14:13: Mt 7:7; Yo15:7; Yems 1:5+; 1Yo 3:22, 5:14 ✡ 14:15: Yo 15:10+; 1Yo 2:3+, 5:3 ✡ 14:16-17: Yo 15:26, 16:7,13+;1Kor 2:14 ✡ 14:18: Mt 28:20; Ŋgo 2:4

Page 185: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 14:20 182 Yoan 15:5mini. Tana niom tomini ko kakammbotŋana popoŋana. 20 Mazwaanatana na, ŋgar tiom ko ipetmi kikilaalakat kembei: Nio aŋbot raama Tamaŋ,mi niom kombot raama yo, mi nioaŋbot raama yom. Iti ta boozomentaparlup ti ma tewe tamen. ✡

21 “Tomtom ta sombe mataana iŋ-galŋgal tutu tio mi itoto, ina ni ta iurleleene pio. Tomtom ta kembena na,Tamaŋ ko leleene pini. Mi nio tominiko leleŋ pini, mi aŋswe ituŋ pini.” ✡

22 Yesu iso ta kembei, to Yudas isopini ma isombe: “Merere, parei ta nusombe swe itum piam men, mi iwalbiibi na som?” Yudas tana, ni YudasIskariot som. Ni Yudas toro. ✡

23 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Tomtom ta sombe iur leleene pio,inako mataana iŋgalŋgal sua tio miitoto. Tomtom ta kembena, Tamaŋko iur leleene pini, mi ni ko iwe ni-amru Tamaŋ muriyam be ambot lela.✡ 24 Tamen tomtom ta sombe iurleleene pio som, inako ito sua tio som.Sua ta keleŋleŋ i, ina nio ituŋ sua tiosom. Ina imar pa Tamaŋ ta iŋgo yomaaŋmar i.

25 “Kere. Iŋgi itiŋan tombotm-bot, mi aŋso yom pa sua taiŋgi.26 Tamen molo som to aŋzem yom.Tana Tamaŋ ko iŋgo Ulaaŋa toroma isu be ikam ruŋguŋ, mi ipom-bol yom. Ina Bubuŋana Potomŋana.Mi ni ko ipaute yom pa koroŋ tamunŋaana men, mi ipei ŋgar tiompa sua boozomen ta aŋkam piom na,bekena motoyom kiskis. ✡

27 “Nio iŋgi be aŋzem yom i. Tanaaŋsombe aŋkam ma leleyom ambai.Mi nio sombe aŋkamma leleyom am-bai, nako aŋkam kat. Pa nio aŋka-mam kembei ta wal toono kan som.Tana kopoyom rru pepe, mi komotopepe. ✡ 28 Nio aŋso piom kek takembei: Nio ko aŋzemyom. Tamenko

aŋmiili ma aŋmar tiommini. Mi niomsombe leleyom pio, so menmeen yompa pai tio ta iŋgi be aŋmiili mi aŋlaki Tamaŋ mini i. Pa Tamaŋ, ni ilippio. ✡ 29 Tana koroŋ ta boozomentaiŋgi, iŋgi aŋsotaara yompapataaŋa.Beso kaimer ma iur ŋonoono, tonaipei ŋgar tiommi kuurla kat. 30 Iŋgi beaŋposop sua tio. Pa Tomtom Sanaanatau ikamampeezepa toono ti, ni iwwama imar igarrau kek. Ni mburaanairao be ilip pio na som. ✡ 31 Tamenzin tomtom toono kan bela tiute takembei: Nio aŋur leleŋ pa Tamaŋ, miaŋtoto kat kalŋaana pa uraata ta niiur mar nomoŋ na. Tana kamaŋga.Tezem lele taiŋgi mi tala. ✡

15Yesu ikam sua tooroŋana pa ke baen

1 “Nio ituŋ ta ke baen tau ipiy-otyooto ŋonoono ambaimbaiŋan. MiTamaŋ, ni baen katuunu.✡ 2 Mizin wal ta tisekapkap mar tio, tatiwe kembei ke baen namannaman.Ke baen namannaman boozomen taŋonon somŋan i, na Tamaŋ iyem-butmbut zin ma tila len. Mi na-mannaman boozomen ta tipiyoty-ooto ŋonon ambaimbaiŋan i, ina niiurpewe zin bekena tiŋgeeze mibeŋonon ipet ma boozo.✡ 3 Niom na,sua ta aŋso ma keleŋ, ta iurpe yomma kewe ŋgeezeŋoyom kek.✡ 4 Kozokesekapkap mar tio totomen. Nasoaŋsekap kat ma tiom. Motoyom lapa baen namaana. Sombe tiyembutma isu lene, mi imbot ndel pa kiini,ko irao be iur ŋonoono? Som. Belaisekap kat la kiini, tona iur ŋonoono.Mi niom ta kembena. Sombe kesekap-kap kat mar tio som, inako urlaŋanatiom iur ŋonoono sa som.✡

5 “Nio ituŋ ta ke baen, mi niomna baen namannaman. Tomtom ta

✡ 14:20: Yo 17:21 ✡ 14:21: 1Yo 2:5, 5:3 ✡ 14:22: Ŋgo 10:41+ ✡ 14:23: 1Kor 3:16, 6:19; 2Kor6:16; Tur 3:20 ✡ 14:26: Lu 24:49; Yo 15:26, 16:13; 1Yo 2:20,27 ✡ 14:27: Yo 16:33; Ro 5:1; Pil 4:7; Kol3:15 ✡ 14:28: Mt 16:27; Yo 14:2+ ✡ 14:30: Mk 3:23+; Yo 12:31; Ep 2:2 ✡ 14:31: Yo 8:29, 10:18;Pil 2:8; Ibr 5:8 ✡ 15:1: Mbo 80:8+; Yesa 5:1+ ✡ 15:2: Mt 3:10, 7:19+, 13:8; Ga 5:22+ ✡ 15:3: Yo13:10, 17:17; Ep 5:26; 1Pe 1:22 ✡ 15:4: Kol 1:23, 2:7

Page 186: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 15:6 183 Yoan 15:24sombe isekapkap mar tio, mi nioaŋsekapkap la kini mi aŋpombolm-boli, inako ipiyooto ŋonoono am-baimbaiŋan boozo. Mi sombe som,inako som. Pa niom karao be kakamkoroŋ sa pa ituyom mburoyom nasom.✡ 6Mi tomtom ta sombe isekap-kap mar tio som, na ni kembei ke na-maana meeteŋana ta tisebut ma itopsu lene, mi tipiri lae be you ikan.✡7 Niom sombe kesekapkap mar tiomi kikiskis sua tio ma imbotmbot laleleyom, mi sombe kiwi pa koroŋ sa,nako kakam.✡ 8 Mi sombe kipiyootoŋonoono ambaimbaiŋan boozo, nakokakamma tomtom tipakur Tamaŋ za-ana pa. Mbulu ta kembei ko iswekembei niom naŋgaŋ tio ŋonoono.✡9Nio aŋur leleŋ piom raraate kembeita Tamaŋ iur leleene pio. Tana kakamŋgar pa mbulu tio tana, mi kom-botmbot la totomen. 10 Niom sombemotoyom iŋgal tutu tio mi kototo,inako iswe kembei kakamam ŋgar pambulu tio ta aŋur leleŋ piom na, mikombotmbot la mbulu tana. Kembeinio. Aŋleŋleŋ la Tamaŋ tutu kini, miaŋkamam ŋgar pa mbulu kini ta niiur leleene pio na, mi aŋbotmbot lambulu tana.✡

11 “Sua taiŋgi, nio aŋso piombekena aŋkam ma leleyom ndabokma ndabok kat kembei ta nio i. 12Nioaŋur tutu piom ta kembei: Kuurleleyom par piom, kembei ta nioaŋur leleŋ piom. Pa ina tutu tioŋonoono.✡ 13 Tomtom sa isombeizem itunu ma imeete pa toroonobizin, inako iswe kembei ni iur katleleene pizin. Pa mbulu toro sa ko ilippa mbulu tana na som.✡ 14 Mi niomna, sombe motoyom iŋgal tutu tio mikototo, inako iswe yom kembei niomna toroŋ bizin ŋonoono.✡ 15Tana nio

ko aŋpaata yombembesooŋo tiominisom. Iŋgi ko aŋpaata yom be toroŋbizin. Pa mbesooŋo sa iute kat uraatata biibi kini ikamam i na som. Miniom na, kuute. Paso, sua boozomenta aŋleŋ la ki Tamaŋ, ta aŋso yompa ma kuute kek.✡ 16 Niom ituyomleleyom mi kamar koto yo som. Niota aŋpeikat yom mi aŋur yom be kalama kakam uraata, mibe uraata tiomiur ŋonoono boozo tabe imbot maalok. Mi niom sombe kiwi Tamaŋ pakoroŋ sa, na ni ko ikam piom. Pa niota ndomoŋ pa.✡ 17Tana nio aŋur tutupiom ta kembei: Kuur leleyom parpiom. Ina tutu tio ŋonoono.”✡

Wal toono kan ko tiur koi pizin naŋ-gaŋ ki Yesu

18 “Sombe wal toono kan tiur koipiom, namotoyom iŋgal: Mbulu tana,zin tikam pio muŋgu.✡ 19 Niomsombe kala ma kagaaba zin wal toonokan pambulu kizin, so zin lelen piom.Paso, kewe kembei zin. Mi iŋgi som.Pa nio aŋpeikat yom la mazwan makewe leŋ kek. Tanata zin tiurur koipiom.✡ 20 Motoyom iŋgal sua tio.Mbesooŋo sa ko irao ilip pa biibi kinina som. Tana zin wal ta tiseezemotoŋ, nako tiseeze niom motoyomtomini. Mi zin tau tileŋleŋ la sua tio,inako tileŋ la sua tiom tomini.✡ 21 Paniom kewe leŋ kek. Tana mbulu taboozomen taiŋgi, zin ko tikam piom.Paso, Ni ta iŋgo yo ma aŋsu toono tina, zin tiute i risa som.✡ 22Nio sombeaŋmar ma aŋkam sua pizin som, soAnutu ire zin kembei len uunu sa som.Mi iŋgi aŋmar mi aŋpaute zin kek.Tamen lelen pio som. Tana len sua samini som. Pa sanaana kizin ta imbotmat kek.✡ 23Tomtom ta sombe iur koipio, ina ni iur koi pa Tamaŋ tomini.24 Uraata bibip ta aŋkam la mazwan

✡ 15:5: 2Kor 3:5; Pil 4:13 ✡ 15:6: Mt 3:10+, 7:19 ✡ 15:7: Yems 5:16; 1Yo 5:14+ ✡ 15:8: Mt5:16; Lu 6:43 ✡ 15:10: 1Yo 5:3 ✡ 15:12: Yo 13:34+; 1Tes 4:9; 1Pe 4:8; 1Yo 3:11 ✡ 15:13: Ro 5:7+;Ep 5:2; 1Yo 3:16 ✡ 15:14: Mt 12:50; Yo 14:23 ✡ 15:15: Un 18:17; Ŋgo 20:27; Yems 2:23 ✡ 15:16:Mt 28:19; Yo 14:13; Ep 1:4 ✡ 15:17: Yo 13:34 ✡ 15:18: Mt 10:22; 1Yo 3:13 ✡ 15:19: Lu 6:22;Yo 17:14; 1Yo 4:5 ✡ 15:20: Mt 10:24+; 2Tim 3:12; 1Yo 4:6 ✡ 15:21: Mt 5:10+; Yo 16:2+ ✡ 15:22:Lu 12:47; Yo 9:41; Ro 1:20; Yems 4:17

Page 187: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 15:25 184 Yoan 16:17na, tomtom toro sa ikam pasa zen.Uraata tana sombe aŋkam som, so zinlen uunu sa som. Tamen nio aŋmarmi aŋkam uraata tanama tire kat kek.Mi tamen tiur koi pa niamru Tamaŋ.25 Zin tikam mbulu tana paso, sua tamuŋgu tibeede la tutu kizin na belaiur ŋonoono. Sua ta kembei:Zin tiur koi pio sorok.”✡

26To Yesu iseeŋge sua kini mini maiso: “Ulaaŋa tabe imar mi ipombolyom i, ni imbot ki Tamaŋ. Mi nioko aŋgo i ma isu piom. Ni Bubuŋanata izzo sua ŋonoono men. Mi ni koipombol sua tio.✡ 27Mi niom tomini,ko kopombol sua tio. Paso, indeeŋeta aŋmaŋga pa uraata tio mi imar in-deeŋe koozi na, itiŋan tombotmbot.✡

161 “Sua ta boozomen ti, nio aŋso

yom pa kek bekena aŋpombol yom.Kokena kotop pa urlaŋana tiom. 2 Pazin ko tiziiri yompa lupŋana kizin. Mimazwaana sa kola imar, tona tomtomsa isombe ipun yom ma kemetmeete,na ni ko indemeere kembei imbeezekat pa Anutu. ✡ 3Mbulu tana, zin kotikam piompaso, tiute niamru Tamaŋsom. ✡ 4 Sua taiŋgi, nio aŋso piombeso kaimer ma tikam mbulu tanapiom, to motoyom iŋgal sua tio ti, miipombol yombekemendermbolŋana.

Uraata ki Bubuŋana Potomŋana“Sua taiŋgi, muŋgu nio aŋso piom

som. Paso, nio itiŋan tombotmbot.5Mi iŋgi be aŋzemyommi aŋla kiNi taiŋgo yo ma aŋmar i. Tamen tomtomtiom sa iwi yo pa lele tabe aŋla pa isom. 6 Ŋonoono, sua ta aŋzzo piomi ko ikam yom ma leleyom ipata kat.7Tamen nio aŋso kat piom ta kembei:Sombe aŋzem yom som, inako Ulaaŋatana irao imar piom som. Mi sombe

aŋla, nako aŋgo i ma imar piom. Tananio sombe aŋzem yom mi aŋla, inakoambai piom. ✡ 8Ulaaŋa tana isombeimar, to iswe mbulu sananŋana kizintomtom toonokanma ipetmat,mi isozin pa mbulu iŋgoi ta ndeeŋeŋana paAnutu mataana, mi kadoono urŋanatabe ipet pa kaimer i. 9 Zin tikamsanaana paso, tiurla tio som. ✡ 10Mimbulu ndeeŋeŋana na, nio sombeaŋmiili ma aŋla ki Tamaŋ, mi kere yomini som, tona iswe kembei nio tom-tom ndeeŋeŋoŋ pa Anutu mataana. *✡ 11Mi kadoono urŋana, ina kola ipet.Pa biibi ki toono ti na, Anutu iur lekadoono ma imender kek. ✡

12 “Nio leŋ sua boozomen tabe aŋsopiom. Mi irao aŋso ta buri na som. Pako ipata piom. 13Mi Bubuŋana, ni izzosua ŋonoono men. Tana ni isombeimar, nako ipazal ŋgar tiom, mi isoyom pa sua ŋonoono ta boozomen,mi mbulu pakan tabe ipet pa kaimeri tomini. Mi ni ko iso sua sa pa itunuŋgar kini na som. Sua tau ileŋ la kiTamaŋ men, to iso. ✡ 14 Ni ko ikamma nio zoŋ iwe biibi. Pa ni ko ipauteyom pa uraata tio, mi mbulu tio, mikoroŋ tio pakan. 15 Tamaŋ koroŋ kinita munŋaana men na, nio koroŋ tiotau. Tanata aŋso piom ta kembei:Bubuŋana ko ipaute yom pa uraatatio, mbulu tio, mi koroŋ tio pakan.” ✡

Naŋgaŋ ko lelen ipata, mi kaimer tolelen ambai mini

16 Mi Yesu iso sua mini ma iso:“Molo som to kikir motoŋ. Mi talaerimen, to kere yo mini.”

17 Tabe naŋgaŋ kini pakan tipar-wwi zin ma tiso: “Sua taiŋgi ka uunuparei? Pa ni iso piti ma isombe, molosom to tikir mataana. Mi talae rimen,to tere i mini. Mi iso mini ma iso ila ki

✡ 15:25: Mbo 35:19, 69:4 ✡ 15:26: Lu 24:49; Yo 16:14; Ŋgo 2:33; 1Yo 5:7 ✡ 15:27: Lu 24:48; Ŋgo1:8; 2Pe 1:16; 1Yo 1:1+ ✡ 16:2: Mt 24:9; Ŋgo 26:9+ ✡ 16:3: Yo 15:21; Ro 10:2; 1Tim 1:13 ✡ 16:7:Yo 14:16,26, 15:26 ✡ 16:9: Yo 15:22 * 16:10: Zin Yuda pakan tikam ŋgar ŋooboma tiso Yesu itotombulu ki Anutu som. Tamen, indeeŋe ni isala pa saamba na, iswe kembei Anutu leleene ambai pini miuraata kini. ✡ 16:10: Ro 1:4 ✡ 16:11: Yo 12:31; Ibr 2:14 ✡ 16:13: Yo 14:17, 14:26; 1Kor 2:10;1Yo 2:27 ✡ 16:15: Mt 11:27; Yo 17:10

Page 188: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 16:18 185 Yoan 17:4Tamaana. 18 Sua kini ta ‘molo som’ ti,ka uunu parei? Iti takankaana pa.”

19 Mi Yesu ikam la pa wiŋana kizinkek. Tana iso pizin ma iso: “Parei,sua tau aŋsomolo som to kikirmotoŋ,mi talae rimen, to kere yo mini, inakaparwwi yom pa ka uunu? 20 Nioaŋso kat piom: Niom ko kakam tiŋiizibiibi mi leleyom ipata kat. Mi zinwal toono kan, inako menmeen zin.Tamen talae ri, to niom ko menmeenyom mini. 21 Kembei ta moori tabeikam tomtom i. Ni iyamaana yoy-ouŋana biibi. Mi sombe ikam tom-tom ma isu, nako mataana mbeleeleyoyouŋana tana. Paso, ni menmeenipa pikin popoŋana tana. 22 Mi niomta kembena. Koozi leleyom ipata.Tamen sombe aŋmar ma kere motoŋmini, nako menmeen yom biibi mileleyom ndabok kat. Mi leleyom nd-abokŋana tana na, tomtom sa ko iraoitatke piom na som. ✡

23 Indeeŋe tana na, niomko kombotmat pa koroŋ ta boozomen. Tana kokiwi yo pa koroŋ sa ka uunumini som.Mi nio aŋso kat piom: Niom sombekiwi Tamaŋ be ikam leyom koroŋ sapa nio zoŋ, na ni ko ikam piom. 24 Tamuŋgu mi imar na, niom kiwi i beikam leyom kosa sa pa nio zoŋ zen.Mi nio aŋso piom: Kiwi, tona kakam.Naso leleyom ndabok ma ndabok kat.✡

Yesu ilip pa toono mburaana25 “Sua taiŋgi nio aŋkamam ila sua

tooroŋana. Mi nol tio iso ipet, tonaaŋkam sua tooroŋana piommini som.Ko aŋso kat yom pa Tamaŋ. 26 Mimazwaana tana isombe ipet, na nioko aŋwe kwoyommini be aŋwi Tamaŋpa leyom koroŋ sa na som. Niomituyom ko kiwi i pa nio zoŋ. 27 Pani tomini leleene piom. Paso, niomleleyom pio mi kuurla tio ta kembei:Nio aŋbot kini ta aŋmar i. 28Ŋonoonokat, muŋgu nio aŋbot ki Tamaŋ mi

aŋsu toono. Mi iŋgi be aŋzem toonoti, mi aŋmiili ma aŋla kini mini.”

29Yesu iso sua tana, to naŋgaŋ kinitiso: “Biibi, muŋgu nu kamam suapiam ilala sua tooroŋan. Mi buri na,zzo katkat. 30 Tana niam amkilaalukembei nu ute koroŋ ta boozomen.Tomtom lelen iurur pa wiŋana kizinbe tiwi u, na nu kam la pa ŋgar kizinkek. Tana amurla ku ta kembei: Nu,Anutu iŋgo u ta mar i.”

31 Mi Yesu ipekel kwon ma iso:“Ambai. Mi ko kuurla kat? 32Nol tio taigarau kek. Mi sombe ipet, to niom kokakam pirik ma kala leyom, mi kezemyo ma ituŋ tamen aŋbotmbot. Tamennio ko ituŋ tamen kat na som. PaTamaŋ, ni ko imbotmbot raama yo. ✡33 Sua taiŋgi, nio aŋso piom bekenakesekap mar tio. Naso leleyom am-bai men mi kombotmbot. Ŋonoono,iŋgi kombotmbot la wal toono kanmazwan, tana ko kendeeŋe pataŋana.Tamen kemender mbolŋana. Pa nioaŋlip pa toono mburaana kek.” ✡

17Yesu isuŋ mi iur itunu ila Anutu

namaana1 Yesu iso sua tana ma imap, tona

mataana isala kor mi isuŋ. Iso: “OTamaŋ, iŋgi nol tio ipet kek. Tana sweLutum ramaki mburaana mi mbulukini ndabokŋana. Naso ni zaanaiwe biibi, mi ikam ma nu zom to-mini iwe biibi. ✡ 2 Pa nu ur tom-tom ta boozomen ma timbot la Lu-tum kopo mbarmaana kek, bekenaikam mbotŋana ku pizin tomtom tamunŋaana men ta ur zin ma tiwe nilene na. ✡ 3 Anutu tamen ŋonoonota nu na. Mi mbotŋana ku ta kamampizin tomtom, ina ta kembei: Tomtomtiute katu, mi tiute Yesu Krisi ta ŋgoi ma isu na. ✡ 4 Uraata boozomenta ur mar nomoŋ, ina nio aŋkam maimap kek, bekena aŋswe mburom mimbulu ku ndabokŋana isu toonomibe

✡ 16:22: Lu 24:52; Yo 20:20; 1Pe 1:8 ✡ 16:24: Mt 7:7; Yo 15:11 ✡ 16:32: Mt 26:31,56; Yo 8:29✡ 16:33: Yo 14:27; Ro 8:35+; 1Yo 4:4, 5:4 ✡ 17:1: Yo 12:23 ✡ 17:2: Dan 7:14; Mt 28:18; Yo 6:39✡ 17:3: Yo 3:16; Pil 3:8+; 1Pe 1:3; 1Yo 5:20 ✡ 17:4: Yo 4:34, 13:31, 19:30

Page 189: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 17:5 186 Yoan 17:24zom iwe biibi. ✡ 5 O Tamaŋ, muŋgukat, indeeŋe ta nu ur toono zen na, nuituru tombotmbot lela azuŋka leleenemi nio zoŋ biibi. Mi iŋgi nio leleŋ bekam yo ma aŋma ku mini be aŋbotraamu, mibe zoŋ iwe biibi kembei tamuŋgu na. ✡

Yesu isuŋ pizin naŋgaŋ kini6 “O Tamaŋ, zin tomtom ta nu tatke

zin pizin wal toono kan mi kam zinma tiwe leŋ na, nio aŋswe zom pizinma tiute u. Zin wal ku tau. Mi nukam zin ma tiwe leŋ, tana iŋgi tikanla sua ku kek. ✡ 7 Mi iŋgi tiute takembei: Koroŋ boozomen ta kammartio na, katuunu ta nu itum. 8Pa sua takammar tio, ta aŋso pizin ma tikan lakek. Mi iŋgi tiute kat ta kembei: Nioaŋbot ku ta aŋmar i. Tana zin tiurla takembei: Nu ŋgo yo ta aŋmar i.

9 “Tamaŋ, suŋŋana tio ti ima kupizin wal ti. Pa zin wal ku tau. Mi nukam zinma tiwe leŋ. Mi zin wal toonokan na, aŋsuŋu pizin som. ✡ 10Koroŋtio ta boozomen, ina nu koroŋ ku.Mi koroŋ ku ta boozomen ina koroŋtio. Zin wal tio ti ta tiswe mbulu tiondabokŋana, mi tikam ma zoŋ iwebiibi. 11 Nio ko aŋbot su toono mamolo som. Pa iŋgi be aŋzem mi aŋmaku i. Tamen zin, nako timbotmbot.O Tamaŋ, nu Potomŋom. Poroukaalazin, mi pombol zin be tikiskis mbuluku ndabokŋana mi zom ta kam pio miaŋswepizinna. Naso tilup zinma tiwetamen kembei ta ituru i. ✡ 12 Indeeŋeta niamŋan ambotmbot na, nio ituŋmotoŋ pizin mi aŋporoukalkaala zin.Mi zom mi mbulu ku ndabokŋana takam pio na, aŋswe pizin. Tanatatikiskis zommimbulu ku tanami tim-bot ambai. Tasa ila lene som. Tamentomtom tabe ila ne, ta ila kek. Pa suata tibeede pataaŋa kek na, bela iurŋonoono. ✡

13 “Nio iŋgi be aŋzem zin wal ti miaŋma i. Tana niamŋan ambotmbotmen su toono, mi aŋkam sua taiŋgibekena lelen ndabok ma ndabok katkembei ta nio i. ✡ 14Wal ti, nio aŋkamsua ku pizin ma tileŋ kek. Tanatatiwe kembei ta nio, mi titoto ŋgartoono kana mini som. Uunu tina tazin wal toono kan tiurur koi pizin. ✡15 Iŋgi nio aŋwi ube tatke zinpizinwaltoono kan som. Tamen poroukaalazin pa Tomtom Sanaana. ✡ 16 Pa walti, tigaaba yo kek. Tana niamŋan kitoono mini som.

17 “Sua ku na sua ŋonoonomen. Misua ku ta ko iwe zaala pizin be nutooro zin ma tiwe wal ku potomŋan.✡ 18Nu ŋgo yo ma aŋsu toono, ta iŋginio kadoono aŋgo zin ma tila pizintomtom toono kan. ✡ 19 Nio iŋgiaŋzem ituŋ ima nomom be aŋkamuraata ta ur pio na. Naso aŋkam zinma tiwe wal ku potomŋan. ✡

Yesu isuŋ pizin wal urlaŋana kan taboozomen be tiparlup zin ma tiwe tamen

20 “Suŋŋana tio ti ima ku pizin walti men som. Pa zin wal tabe kaimertileŋ sua kizinmi tiurla tio i, na aŋsuŋpizin tomini. 21Tamaŋ, lup zin raamaituru ma itiŋan tewe tamen, kembeita ituru tulup ti ma tewe tamen. Nasowal toono kan tiurla ta kembei: Nuŋgo yo ta aŋmar i. ✡

22Mbulu ku ndabokŋana ta zom bi-ibi pa i, ta kampiomi aŋswe pizin kek,bekena tiparlup zin ma tiwe tamenkembei ta nu ituru i. 23Tana itiŋan kotaparlup ti ma tewe tamen kat. Nasowal toono kan tikilaala ta kembei: Nuŋgo yoma aŋsu, mi nu lelem pizinwalta tiurla tio na, raraate kembei ta nulelem pio. ✡

24 “O Tamaŋ, zin wal ta nu kam zinmar nomoŋ kek na, nio leleŋ be zintimbotmbot raama yo isu lele tabe nioaŋma aŋbot pa i, mibe tire azuŋka tio

✡ 17:5: Yo 1:1+; Pil 2:6; Ibr 1:3 ✡ 17:6: Yo 6:37+, 10:29, 17:26 ✡ 17:9: Yo 6:37+, 10:29 ✡ 17:11:Yo 10:29+; 2Tes 3:3; 1Pe 1:5; Yud 24+ ✡ 17:12: Mbo 41:9; Yo 6:39,70 ✡ 17:13: Yo 15:11 ✡ 17:14:Yo 15:19; 1Yo 2:15+ ✡ 17:15: Mt 6:13; 2Tes 3:3; 1Yo 5:18 ✡ 17:17: Yo 15:3; 1Pe 1:22 ✡ 17:18:Mt 28:19; Yo 20:21 ✡ 17:19: 1Kor 1:2,30; Ibr 10:10 ✡ 17:21: Ro 12:5; Ga 3:28; Ep 4:3+ ✡ 17:23:Yo 16:27

Page 190: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 17:25 187 Yoan 18:18mi mburoŋ. Indeeŋe ta nu ur kosa sazen na, nu lelem pio ilip, tanata kamazuŋka mi mburom tana pio. ✡ 25 OTamaŋ, nu ndeeŋeŋom. Wal toonokan tiute u som. Mi nio na, aŋute u.Mi wal ti, zin tikilaala kembei nu taŋgo yo ma aŋmar i. 26 Mi nio aŋswezom mi mbulu ku ndabokŋana pizinkek. Mi ko aŋzzwe men. Naso lelenpar pizin kembei ta nu lelem pio, minio ko aŋbotmbot la lelen.”

18Tikam Yesu(Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lu 22:47-

53)1Yesu isuŋ makiŋ to, ziŋan naŋgaŋ

kini tizem kar biibi, mi tisula tinduyok Kidron ma tisala pa olib lene ta.2 Lele tana Yudas, tomtom tabe iurYesu ila ka koi bizin naman na, niiute tomini. Paso, Yesu ziŋan naŋgaŋkini tiluplup zin su lele tana. 3 TanaYudas ikam zin menderŋan pakan tazin bibip kizin patoronŋana kan mizin tutu kan tiŋgo zin na, mi ziŋanzin malmal kan pakan kizin Rom ti-wwa ma tila pa lele tana. Tiwwaraama mburu kizin malmal kana, mititeege kai mi lam ma tila. 4 Mbulutabe ipet pini i, Yesu iute lup. Tanaizem olib lene tana, mi ipaŋuru zinma ila, mi iwi zin. Iso: “Niom kuruasiŋ?” 5 Mi zin tiso: “Niam amruYesu ki Nasaret.” To ni iso: “NIOAŊBOTMBOT.” Mi Yudas ta iur Yesuila ka koi bizin naman na, ni tominiziŋan timendernder.

6 Indeeŋe ta Yesu iso pizin ma iso:“NIO AŊBOTMBOT,” to rukma timiili,mi timalaala ki ndemen ma tila titop-top su. ✡ 7 To ni iwi zin mini ma iso:“Niom kuru asiŋ?” Mi zin tiso: “Niamamru Yesu ki Nasaret.”

8-9 Mi ni iso: “Nio aŋso piom kek.NIO AŊBOTMBOT. Sombe leleyom bekakam yo, ina ambai. Mi kezem zinwal tio ti ma tila.” Tabe sua kini ta isokek na iur ŋonoono. Sua ta kembei:

‘Zin wal ta nu ur zin mar nomoŋ na,aŋzem tasa ma ila lene som.’ ✡

10 Simon Petrus, ni le buza mal-mal kana ta imbotmbot. Tana ipasbuza tana mi ipiri na, isap tomtom tatalŋaanawoono. Tomtom tana, zaanaMalkus. Mi ni mbesooŋo ki biibi kizinpatoronŋana kan. 11 To Yesu iso paPetrus ma isombe: “Hait! Zeebe buzaku tana isula muriini mini. Parei,mbooro ta Tamaŋ iur pio be aŋwin lai, ko aŋwin som?”

Tikam Yesu ma ila ki Anas12 Tona zin malmal kan ziŋan biibi

kizin mi zin menderŋan kizin Yudatikam Yesu ma tipo namaana, 13 mitikami ma tila ki Anas be ileŋ suakini. Anas tina, ni Kaipas rwoonobi.Mi Kaipas, ni iwe biibi pizin pa-toronŋana kan pa ndaama tana. 14Nita muŋgu isope zin peeze kan kizinYuda ta kembei: Yesu, ni tomtomtamen ŋonoono. Sombe ikam zintomtommurinmi imeete pizin, inakoambai. Kokena imbot to iwal biibi tilalen. ✡

Petrus iwatkaala Yesu zaana(Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lu 22:55-

57)15 Simon Petrus ziru naŋgaŋ toro

tito Yesu ma tila tipet ruumu ki biibikizin patoronŋana kan. Naŋgaŋ torotana ni, biibi kizin patoronŋana kaniute i. Tana igaaba Yesu ma ziru tilelapa ruumu kwoono ma timbotmbot.16 Mi Petrus, ni imbotmbot mat tasiiri kwoono a. Tana naŋgaŋ torotana ila ma isope moori ta imborrokataama na pini, to ikam Petrus mailela tomini. 17 To moori tana iwi laepa Petrus ma iso: “Ai, nu tina, naŋgaŋki tomtom tiŋga tomini?” Mi Petrusiso: “E-e, nio som.” 18Mazwaana tana,lele ilomo. Tana zin mbesooŋo mi zinmenderŋan tindou you ma timbotm-bot you uunu. Mi Petrus tomini ilamaziŋan timendernder mi you ilolo zin.

Anas iwisese Yesu(Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lu 22:66-

71)✡ 17:24: Yo 12:26; 1Tes 4:17 ✡ 18:6: Kam 3:14 ✡ 18:8-9: Yo 17:12 ✡ 18:14: Yo 11:49+

Page 191: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 18:19 188 Yoan 18:3719 To biibi kizin patoronŋana kan

imaŋga, mi iwi Yesu pizin naŋgaŋ kinimi sua ta ni ikamam pizin tomtom.20Mi Yesu ipekel kwoonoma iso: “Nioaŋturkewe ki sua tio som. Aŋzzokatkat su mat keteene men. Gorgorita aŋzzo lela lupŋana murin, somaŋkamam su Urum Merere kwoono.Pa ina lele ta zin Yuda tiluplup zin pa.21 Tana nu wi yo paso? Wi zin wal tatileŋleŋ yo na. Pa zin tileŋ sua tio matiute lup kek.”

22Yesu iso sua tana, tomenderŋanata imender su zilŋaana uunu i, ipeezelae pa Yesu paŋaana mi iso: “Nu sosua ta kembena ila biibi kizin pa-toronŋana kan mataana paso? Komŋger pini som?”

23 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“So yo lak. Nio aŋso ŋoobo so sua i?Mi sombe sua tio ambai men, na pareita nu pun yo sorok?”

24 Tona Anas izemi, mi tikami maila ki Kaipas ta biibi toro kizin pa-toronŋana kan na. Mi wooro ta tipoi pa na, imbotmbot men la namaana.

Petrus iwatkaala Yesu zaana mini(Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lu 22:58-

62)25 Petrus, ni imendernder men ta

you uunu mi you ilolo i. Tana zinwal ta ziŋan timbotmbot na, tire laepini i tiso: “O, nu tana ko naŋgaŋ kitomtom tiŋga tomini, na?” TamenPetrus iwatkaali ma iso: “E-e, niosom.”

26 To mbesooŋo ki biibi kizin pa-toronŋana kan ta Petrus isap talŋaanana, toŋmatiziŋ kini ta, imaŋga mi isopa Petrus ma iso: “Waii, mi nu tinata aŋre u niomŋan kombotmbot oliblene na.” 27 Tamen Petrus iwatkaalimini ma iso sua tana ŋonoono som.Indeeŋe tana, man itaŋ.

Tipamender Yesu ila Pilatus kereeneuunu

(Mt 27:1-2,11-14; Mk 15:1-5; Lu 23:1-5)28 Mankwoono mbeŋbeŋŋana na,

tikam Yesu ma tizem Kaipas, mi tilaki Pilatus. Pa ni gabana ki Rom. Mi

zin bibip kizin Yuda ta ziŋan tila na,tilela ruumu leleene som. Timbotm-bot mat. Paso, matan iŋgal kembeinol tabe tikan Pasoba ka kini i, na iga-rau kek. Tana timoto: Kokena titeegekoroŋ sa kizin Rom, to tiŋgeeze paAnutu mataana mini som. 29 TanaPilatus iyooto ma ipet kizin, mi iwizin. Iso: “Tomtom ti, ni le so uunu i,ta kakami ma imar tio?”

30 Mi zin tipekel kwoono ma tiso:“Wai, sombe ni tomtom sananŋanasom, so amkami sorok ma ima ku?”

31 Tana Pilatus iso: “Kena kakamima kala, mi ituyom kuurpe sua kinikembei ta tutu tiom iso na.”

Mi zin tipekel kalŋaana ma tiso:“Mi niam amrao be ampun tomtom sama imeete na som. Pa zoyam sa pauraata ta kembena som.” 32 Sua kizintana indeeŋe kat sua ta muŋgu Yesuiso pa zaala tabe ni imeete pa i. Pa suakini tana bela iur ŋonoono.

33 To Pilatus imiili ma ilela miniruumu kini, mi iso ma tikam Yesu mailela kini. To iwi i. Iso: “Parei? Nu tinata king kizin Yuda tau?” ✡

34 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Wiŋana tana ipet pa itum lelem, somtomtom pakan tiso u pio ta wi pa i?”

35Mi Pilatus ipekel kwoono ma iso:“Nio tomtom ki Yuda be aŋute suati? Iŋgi nu itum wal ku mi zin bibipkizin patoronŋana kan, ta tiuru marnomoŋ. Tana so lak. Nukamsombului?”

36 To Yesu iso: “Koroŋ ta nio aŋka-mam peeze pa i, ina koroŋ ki toonosom. Mi be koroŋ ki toono, so waltio tiporoukaala yo ma zin Yuda tiraobe tikam yo som. Tamen koroŋ tanio aŋkamam peeze pa i, ina koroŋ kitoono som.” ✡

37 Tabe Pilatus iwi i mini ma iso:“Kena ko nu king sa?”

Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Sua ta so na. Pa tipeebe yo ma aŋsutoono ti be aŋpombol sua ŋonoono.Tana tomtom sa sombe leleene be itosua ŋonoono, inako ileŋ la kalŋoŋ.” ✡

✡ 18:33: Mt 2:2 ✡ 18:36: Dan 2:44, 7:14; Lu 17:21; Ro 14:17 ✡ 18:37: Yo 8:47; 1Tim 6:13✡ 18:38: Yo 14:6

Page 192: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 18:38 189 Yoan 19:1538To Pilatus iwi i mini ma iso: “Sua

iŋgoi ta sua ŋonoono?” ✡Pilatus iur sua be tipun Yesu ma

imeete(Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lu 23:13-25)

Tona Pilatus iyooto ma ipera matmini, mi iso pizin Yuda. Iso: “Nioaŋdeeŋe tomtom ti le uunu sa som.39 Kere. Ndaama ta boozomen,sombe lupŋana biibi taiŋgi ipet, naaŋzemzem tomtom tiom tasa taimbotmbot lela ruumu sanaana na,ma iyooto sorok. Parei? Ko aŋtombulu tana,mi aŋzemking tiomYudati ma iyooto ma ila lene?”

40Mi zin tipekel kwoonoma kalŋanbiibi ma tiso: “Niam leleyam pinisom! Barabas imar!” Barabas tana,ni ikamammalmal be iziiri gabman kiRom. ✡

191 Tona Pilatus iur Yesu ila zin

malmal kan naman be tibalisi pare. 2 Tibalisi makiŋ, to tikam wooromatanmatanŋana ma tiperek ma iwekembei ta mogar, mi tiur sala uteene.Mi tikam kawaala totoŋana kembei takizin king i, mi tipeele sala ŋwaana, totilala mi tituntuundu pini, mi tikamsua repiiliŋana pini ma tizzo: 3 “Aa,tapakur king kizin Yuda ti lak!” Mipakan tipeeze paŋaana.

4 To Pilatus ipera kizin iwal biibimini mi iso: “Kere. Iŋgi be aŋkamtomtom ti ma ipet tiom mini, bekenakuute kat ta kembei: Nio aŋdeeŋe leuunu sa som.” 5 Tana tikam Yesuma ipet mat raama wooro matan-matanŋana ta imbot sala uteene mimburu totoŋana ta imbot sala ŋwaanana. Mi Pilatus iso pizin ma iso: “Kere.Tomtom tis!”

6 Zin bibip kizin patoronŋana kanmi zin menderŋan matan tire i, totimaŋga mi kalŋan izalla ma tiso:“Puni sala ke pambaaraŋana! Punisala ke pambaaraŋana!” Tabe Pilatusiso pizin: “Kena niom ituyom kakamimi kupuni sala ke pambaaraŋana. Pa

nio na, aŋdeeŋe le uunu sa tabe aŋurkadoono pini pa i na som.”✡

7 Tamen zin Yuda tipekel kwoonoma tiso: “Tutu tiam iso ta kembei:Ni bela imeete. Pa ipakur itunu maisombe ni Anutu Lutuunu tau.”

8 Pilatus ileŋ sua kizin tana, mimotoŋana biibi ikami. 9 Tana ilelaruumu leleene mini mi iwi Yesu. Iso:“Nu tomtom pareiŋom? Numar pa sozaala i?” Tamen Yesu ipekel kwoonosom. Imaane men. 10 Tabe Pilatusiso pini: “Parei, nu pekel kalŋoŋ som?Re. Iŋgi nu mbot la nio nomoŋ.Sombe aŋzemu ma la, nako la. Misombe aŋso be tipunu ma meete salake pambaaraŋana, inako meete salake pambaaraŋana.”

11 To Yesu ipekel kwoono ma iso:“Sombe Anutu izem yo la nomomsom, so nu rao be kam kosa sa pio nasom. Mi tomtom ta iur yo ma nomomi, na ni tembeli kek. Pa sanaana kinita biibi ma ilip.”✡

12 Pilatus ileŋ sua tana, to iso ikambe izemi ma ila lene. Tamen zin Yudatikelkel ma tizzo: “Sombe nu zemima ila lene, inako nu Kaisa gaabaŋanasom. Pa tomtom ta so ipakur itunuma iso iwe king, na ni ikamam beizooro Kaisa tau.”✡

13 Pilatus ileŋ sua kizin tana, toikam Yesu ma iyooto mat, mi Pilatusmbuleene ise sua urpeŋanamuriini taimbot su lele ta tipaata zaana ila Yudakalŋan be ‘Gabata’ na. (‘Gabata’ kauunu ta kembei: lele ta tiurpe pa pat.)14 Indeeŋe tana, zoŋ mataana igarauaigule palakuutu. Mi aigule tana, in-abe tiurpe kinima koroŋ ta boozomenpa Pasoba ka aigule potomŋana tabeipet i. To Pilatus imaŋga ma iso pizinYuda. Iso: “Kere. King tiom ta itunuti.”

15 Mi zin tipekel kalŋaana ma tiso:“E-e, tomtom tana, puni ma ila ne! Ilane! Puni sala ke pambaaraŋana!”

Tabe Pilatus iwi la pizin mini maiso: “Parei, niom leleyom be aŋpunking tiom ti sala ke pambaaraŋana?”

✡ 18:40: Ŋgo 3:14 ✡ 19:6: Ŋgo 3:13+ ✡ 19:11: Yo 10:18, 18:28+; Ŋgo 2:23; Ro 13:1 ✡ 19:12:Lu 23:2

Page 193: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 19:16 190 Yoan 19:33

Mi zin bibip kizin patoronŋana kantipekel kwoonoma tiso: “Niam leyamking toro sa som. Kaisa itutamen taking tiam.”

16 Tana Pilatus ileŋ la kalŋan, miiur Yesu ila zin malmal kan naman betipuni ma imeete.

Tipun Yesu sala ke pambaaraŋanama imeete

(Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lu 23:26-43)

17 To tikam Yesu ma tila karzilŋaana, mi Yesu itunu ikwaarake pambaaraŋana kini mi tisala palele ta tipaata be ‘Uteene putuunu.’Iburu kalŋan tisombe ‘Golgata’.✡18 Tipet lele tana, to tipuni la kepambaaraŋana. Mi tipun tomtom rutomen. Ta imbot la Yesu namaanawoonomi toro imbot la namaana ŋas.Mi Yesu, ni imbot lukutuunu.

19 Mi Pilatus iso ma tibeede suasotaaraŋana ise ke pakaana ta, mitiur sala ke pambaaraŋana. Sua so-taaraŋana tana iso ta kembei: “Yesuki Nasaret, king kizin Yuda.” 20 Suatana, tibeede la Iburu kalŋan,mi Latinkalŋan, mi Grik kalŋan tomini. Lele tatipun Yesu pa na, imbot kolouŋana pakar biibi Yerusalem. Tana wal boozotiwwama tirre sala pa bude tana. 21Tozin bibip kizin patoronŋana kan tila kiPilatus mi tiso pini: “Nu beede sua takembena paso? Bela beede ta kembei:‘Tomtom ti iso ni king kizin Yuda.’ ”

22 Tamen Pilatus ipekel kwon maiso: “Toŋgo. Sua ta aŋbeede kek na,imbot pataaŋa.”

23 Zin malmal kan tipun Yesu salake pambaaraŋana makiŋ to, tikammburu kini, mi tiur ma iwe pakaanapaŋ, mi tiparrai pizin. Mi tikammburu kini biibi ta munŋaana na,24 mi tiparso pizin ma tiso: “Mburubiibi taiŋgi, irao be taraaza pepe.Kenako imbot ta kembei, mi takammbulu sa be tere asiŋ tabe ikam.”Tabe sua ki Anutu ta muŋgu tibeedena, iur ŋonoono. Sua ta kembei:

Mburu tio, tiparrai pizin. Mi mburutio biibi na, tiru zaala pa betire asiŋ tabe ikam.✡

Tana mbulu ta zin malmal kan tikamna, indeeŋe kat sua tana.

25-26 Yesu naana ziru naanamusaana, mi Maria ta Kleopaskusiini, mi Maria ki Magdala, minaŋgaŋ ta Yesu leleene pini ilip na,timendernder su ke pambaaraŋanauunu. Beso Yesu mataana isuna, ire naana ziru naŋgaŋ tanatimendernder ma timbotmbot. Tanaiso pa naana ma iso: “Anaŋ, re lutumtina.”✡ 27 To iso mini pa naŋgaŋ tinama iso: “Re nom tina.” Indeeŋe tanama ila na, naŋgaŋ tina ikam Yesunaana ma ila ruumu kini, mi imborroi.

Yesu imeete(Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lu 23:44-

49)28 To Yesu iute ta kembei: Uraata

kini ta boozomen, ni iposop ma imaplup kek. Tana iso: “Miri yo!” Suatana, ni iso bekena sua ki Anutu tatibeede muŋgu kek na iur ŋonoono.29 Mbooro ta, tise baen pakpakŋanaisula ma imbotmbot. Tana tikamke namaana mi tipo koroŋ ta ila, totitizik sula baen pakpakŋana tana, mitikam la Yesu kwoono.✡ 30 Ni isem-semmakiŋ, to iso: “Uraata ta aŋposopma imap lup kek.” Tona ka bolbooloipol, mi izem itunu ma imeete.

Tiŋgal Yesu ŋgiliini31 Aigule tana, inabe tiparaŋraŋ

koroŋ ta boozomen pa aigule po-tomŋana tabe ipet. Tana zin bibipkizin Yuda tila ki Pilatus, mi tiwii be iso pizin malmal kan ma tilatipetekatkat zin uri kumbun. Nasotimetmeete karau, mi tikam zin matila titwi zin. Kokena timbotmbotsala ke pambaaraŋana kizinma aigulepotomŋana tana ipet. Pa ina suŋŋanabiibi. 32 Tana zin malmal kan tilama tipetekat tomtom ru ta tipun zinraama Yesu na kumbun. 33 Beso tilaki Yesu na, tire i imeete ma kup

✡ 19:17: Ibr 13:12 ✡ 19:24: Mbo 22:18 ✡ 19:25-26: Yo 13:23 ✡ 19:29: Mbo 22:15, 69:21

Page 194: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 19:34 191 Yoan 20:14kek. Tana tipetekat kumbuunu som.34 Tamen zin malmal kan, tomtomkizin ta, ikam izi mi iŋgal sala pa Yesuŋgiliini na, siŋ ramaki yok isu.✡

35 (Tomtom ta ire kat mbulu tanaipet, ta iŋgi ipombol ka sua, bekenaniom kuurla tomini. Mi ni iute: Suakini, ina ŋonoonomen. Pa ni ire kat taiso.) 36Mbulu ru ti ipet pa Yesu, tanasua ki Anutu ta tibeede muŋgu kek naiur ŋonoono. Sua ta kembei:Zin ko irao tipetekat tiroono sa ma

ipol na som.✡37Mi sua toro iso ta kembei:Zin ko tire sala pa tomtom ta tiŋgali

na.✡Titwi Yesu(Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lu 23:50-

56)38 Mbulu boozomen tana ipet lup,

to Yosep ki kar Arimatea ila ma iwiPilatus pa Yesu be ikami ma ila itwii. Yosep tina, ni naŋgaŋ ki Yesutomini. Tamen imototo zin bibipkizin Yuda, tana iswe urlaŋana kinima ipet mat som. Pilatus iyok pini,to ni ikam Yesu. 39 Mi Nikodemus tamuŋgu ila ki Yesu mi ziru tizzo suapa mbeŋ na, ikam ŋgere kuziiniŋanabiibi mi igaaba Yosep ma ziru tikamYesu ma tila.✡ 40 Tikami ma tilanaala, to tito mbulu kizin Yuda tatikamam pizin uri i, mi tikaukau i pakawaala surunsurun, mi tiliŋ ŋgeretana isala. 41-42 Lele ta tipun Yesu isupa na, na ke lene ambaiŋana ta imbotkolouŋana pa. Mi ke lene tana na,naala popoŋana ta imbotmbot. Uri saikeene lela pasa zen. Tana Yosep ziruNikodemus tikam Yesu, mi tiuri lelanaala tana. Pa aigule tana, inabe zinYuda tiparaŋraŋ koroŋ ta boozomenpa aigule potomŋana tabe ipet i.

20Yesu imaŋga mini(Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lu 24:1-12)

1 Aigule potomŋana imap maka mankwoono, mbeŋbeŋŋana na,

Maria ki Magdala ila be ilou naala.Ipet na ire pat ta isekaala naalakwoono na, tipatimbil ma ilae kek.2Tana iloondo ma ila ki Simon Petrusmi naŋgaŋ toro ta Yesu leleene piniilip na, mi iso pizin ta kembei: “Ai,Merere na, wal sa ko tikoki i pa naalama tila kek. Mi amkankaana pini. Kotiuri ila parei?”

3Tabe Petrus ziru naŋgaŋ toro tanatimaŋga be tila pa naala. 4 Zirutiloondo ma tila na, Petrus ikamammi naŋgaŋ tana loŋa ma ila ipetnaala uunu muŋgu. 5 To ituundu, mimataana lela naala leleene na, ire lapa kawaala ta tipiu Yesu pa na, pi-uŋana ma imbotmbot. Mi ni ilela katnaala leleene som. 6Mi Simon Petrusna som. Ila ma kaŋkaŋ ma ilela.Ilela to, irre su pa kawaala ta tipiuYesu pa na, piuŋana ma timbotmbot.7Mi kawaala ta muŋgu tipakaala Yesumataana pa na, imbot raama kawaalapiuŋana tana som. Lekŋanama imbotndel. 8 Tona naŋgaŋ toro tana ilelakat naala leleene tomini. Mi ire koroŋboozo tana, to iurla kat. 9 (Ŋonoono,sua ki Anutu iso pataaŋa kek ta kem-bei: Yesu bela imeete mi imaŋga minipa naala. Tamen ŋgar kizin ikam katsua tana ka uunu zen.) ✡ 10 Toziru tizem naala, mi timiili ma tila paruumu kizin.

Yesu ipet ki Maria ta ki Magdala na(Mt 28:9-10; Mk 16:9-11)

11 Maria imiili ma imar ipet naalamini, to imendernder su naalakwoono, mi itaŋtaŋ ma imbotmbot.Beso ituundu mi mataana ilela naalaleleene na, 12 ire aŋela ru ta tiru pamburu kokouŋanna, timbutul se Yesumuriini ta muŋgu imbot pa na. Taimbot la ki uteene, mi toro imbot laki kumbuunu. 13To aŋela ru tana tiwii. Tiso: “A barau, taŋtaŋ paso?” Mi niipekel kwon ma iso: “Wal sa tikamMerere tio ma ila ne kek. Mi nioaŋkankaana pa. Ko tiuri ila parei?”

14 To mataana ilae na, ire Yesuitunu imendernder su ndemeene

✡ 19:34: 1Yo 5:6+ ✡ 19:36: Kam 12:46; Mbo 34:20 ✡ 19:37: Mbo 22:16+; Sek 12:10; Tur 1:7✡ 19:39: Yo 3:1+, 7:50 ✡ 20:9: Mbo 16:10

Page 195: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 20:15 192 Yoan 21:1uunu. Tamen ikilaali som. 15 To Yesuiwi i ma iso: “A barau, nu ru asiŋ tataŋtaŋ na?”

Mi Maria iso ko ni tomtom ta im-borro lele tana. Tana iso pini ma iso:“Biibi, sombe nu kam Merere tio, naso yo pini, mi aŋla aŋkami.”

16 To Yesu ipaata kat zaana mi iso:“Maria!” Tana Maria ikilaala nagerkini, to itoori mi iso: “Wai, Rabboni!”(Rabboni, ina Iburu kalŋan. Mi kauunu ta kembei: ‘mos katuunu’.) Toila mi iteegi.

17 Tamen Yesu iso pini: “Wa! Zemyo. Pa iŋgi aŋsala ki Tamaŋ zen. Miilima la ki tiziŋ bizin, mi so pizin takembei: Iŋgi be aŋmiili ma aŋsala kiTamaŋ. Mi ni Tomoyom tomini. Mi niAnutu tio, mi Anutu tiom tomini.” ✡

18Tana Maria ila ipet kizin naŋgaŋ,mi isotaara zin ta kembei: “Nio aŋrekat Merere pa motoŋ.” Mi iso zin pasua ta Yesu iso pini na.

Yesu ipet kizin naŋgaŋ kini(Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Lu 24:36-

49)19 Indeeŋe aigule mataana kana

tana ka mbeŋ na, zin naŋgaŋ ki Yesutilup zin lela ruumu leleene. Mikataama ila ma tuŋ. Pa timoto zinYuda tau. Timbotmbot mi molo somna, Yesu ipet kizin mi iso pizin. Iso:“Leleyom ambai.” 20 To iso zin panamaana mi ŋgiliini, mi zin tire i mitikilaali kembei ni Merere kizin. Tabeikam ma lelen ambai ma tau ambaikat. 21 To Yesu iso pizin mini ma iso:“Leleyom ambai. Iŋgi nio aŋgo yomma kala, kembei ta Tamaŋ iŋgo yo maaŋmar i.” ✡ 22 Tona iwi Bubuŋanama ila pizin mi iso: “Kakam BubuŋoŋPotomŋana ta ima na. 23 Tomtom tasombe Anutu ireege sanaana kini kek,na niom irao kopomboli ma koso pinita kembei: ‘Anutu ireege sanaana kukek.’ * Mi sombe kereege pini som,nako sanaana kini tana imbotmbotmen.” ✡

Yesu ipet ki Tomas24 Yesu ipet kizin naŋgaŋ kini na,

kizin ta, zaana Tomas, ni ziŋan tim-botmbot som. Tomas tana zaana toroDidimus. ✡ 25 Tana kaimer, Tomasila ipet kizin, mi zin tiso Yesu uruunupini. Tiso: “Ai, niam amre Mererekiti kek.” Tamen Tomas ipekel kwonma iso: “Wa, ina sa kapakaam na.Nio aŋurla som. Kena so ituŋ aŋrekat kiruuŋu muriini mi izi muriini pamotoŋ, mi nomoŋ ilela, to aŋurla.”

26 Aigule lamata mi ru ilae na,naŋgaŋ kini tilup zin mini ma tim-botmbot. Mi kataama ta boozomentikotkaala lup. Indeeŋe tana, Tomastomini ziŋan timbotmbot. Molo somna, Yesu ipet la mazwan mi iso: “Le-leyom ambai.” 27 Mi mataana ila kiTomas, to iso pini: “Lelem iwe ru nd-abok. Mar ma nomom ilela kiruuŋumuriini mi izi muriini, mibe urla.”

28 To Tomas iso pini ma iso: “Oo,ŋonoono kat. Nu Merere tio, miAnutu tio!”

29 Mi Yesu iso pini: “Nu re kat yokek, tana urla. Mi wal ta sombe tirekat yo som, mi tamen tiurla, na zin komenmeen zin pa kampeŋana ki Anututabe ise kizin i.” ✡

Ro ti ka uunu30 Indeeŋe ta Yesu ziŋan naŋgaŋ

kini tiwwa na, ni itooro mosboozomen ma tire kat pa matan.Tamenmos boozomen tana, kanmbolise ro ti som. ✡ 31Mi sua boozomen taimbot se ro ti, ina be ipei ŋgar tiommikuurla ta kembei: Yesu, ni Mesia miAnutu Lutuunu ŋonoono. Mi sombekuurla kini, inako ni ndomoono pa,mi kakam mbotŋana ki Anutu taiseeŋge iseeŋge ma ila. ✡

21Yesu ipet ki naŋgaŋ kini isu yok tatil-

iuŋana Tiberias ka peende1 Kaimer to Yesu ila ipet kizin naŋ-

gaŋ kini isu yok tatiliuŋana Tiberias✡ 20:17: Ibr 2:11+ ✡ 20:21: Mt 28:19 * 20:23: Zaala toro tabe totooro sua ti na, ta kembei:‘Niom sombe kereege sanaana ki tomtom sa, na sanaana kini reegeŋana.’ ✡ 20:23: Mt 16:19+, 18:18✡ 20:24: Yo 11:16, 14:5 ✡ 20:29: Yo 3:16; 2Kor 5:7; 1Pe 1:8 ✡ 20:30: Yo 21:25 ✡ 20:31: Ro1:17; 1Yo 5:13

Page 196: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 21:2 193 Yoan 21:22ka peende. Ipet ta kembei: 2 SimonPetrus, Tomas (ta zaana toro Didimusna), Natanael (ni kar kini Kana taGalilea na), Zebedi lutuunu bizin ru,mi naŋgaŋ ru tomen ta ziŋan tim-botmbot. 3To Simon Petrus isu mi isopa waene bizin tana. Iso: “Nio iŋgiaŋla aŋwaaza kanda i.” Mi zin pakantiso: “Soom. Niam ko itiŋan.” Tanatise wooŋgo mi tila, to titekteegi mamankwoono. Tamen tikam ye sa som.✡ 4 Lele imarmar mi Yesu ila ipet maimendernder su peende. Mi tire lapini, tamen tikilaali som. 5 To ni iwila pizin ma iso: “Ou tiziŋan, kakamkoyom ye sa?”

Mi tipekel kwoono ma tiso: “Wai,som kat.”

6 To ni iso pizin ma iso: “Kenakotoombo ma kipiri pu isula kinomoyom woono ten.” Tana tipiri puisula. Beso tiyo ma ise na, tirao som.Pa ye tila ma bok kat. 7 Tona naŋgaŋta Yesu leleene pini ilip na, iso laepa Petrus ma iso: “Ouo, iŋga Mereretau!” Petrus ileŋ sua kini tana, naloŋa menmi iur mburu kini mat kanaila niini mini, mi ilu i sula ma ilelapa peende. 8-9 Mi naŋgaŋ pakan, zintimbot wooŋgo mi tiyaaru pu ta bokpa ye na, mi tito i ma tilela pa peende.Pa zin timbot molo pa peende som.Tilela peende, to tire narabu ma yeimbot sala you. 10 Tona Yesu iso pizinma iso: “Ye ta buri kakamma kele na,pakan imar.”

11Tana Simon Petrus iperama isalawooŋgo, mi iyaaru pu raama ye mailela pa peende. Pu tina, ye tilela mabok kat mabe rek. Mi ye ta sorok som.Ye ta bibip men. Mi tinin zin na iraotomto lamata, tomtooru, laamuru mitel (153). 12 To Yesu iso pizin ma iso:“Kamar ma kakan kini.” Naŋgaŋ kinitiute: Ni Merere kizin. Tamen tasakwoono ikam kak ma iwi kati som.13 To Yesu namaana ila pa narabu maye mi irai pizin. ✡

14 Yesu imeete mi imaŋga mini panaala na, ipet kizin naŋgaŋ kini pa ru.

Mi toro ti ta iwe tel pa.Yesu iur Petrus pa uraata mini

15 Zin tikan kini ma imap, to Yesuiwi Simon Petrus ma iso: “Simon,Yoan lutuunu, parei? Nu lelempiomailip pa zin pakan taiŋgi, som som?”Petrus ipekel kwoono ma iso: “E!Merere, nu ute nio leleŋ pu.” Mi Yesuiso pini: “Kena putu zin sipsip tiolutunlutun.” ✡

16 To Yesu iwi i mini ma iwe rupa. Iso: “Simon, Yoan lutuunu, nulelem pio ilip, som som?” Mi ni ipekelkalŋaana ma iso: “E! Merere nu utenio leleŋ pu.” Mi Yesu iso pini ma iso:“Kena motom pizin sipsip tio.”

17 To Yesu iwi i mini ma iwe telpa. Iso: “Simon, Yoan lutuunu, nulelem pio, som som?” Tabe Petrusleleene ipata. Pa Yesu ikam wiŋanatana pini pa tel kek. Tana ipekelkwoono ma iso: “E! Merere nu utekoroŋ ta boozomen. Nu ute nio leleŋpu.” Mi Yesu iso pini ma iso: “Putuzin sipsip tio. ✡ 18 Nio aŋso kat puta kembei: Indeeŋe ta nu kaibiŋomna, itum urur mburu ku. Mi leleswoi ta nu lelem pa be la na, nula men. Tamen kaimer, sombe wekolman, nako swooro nomom ma ila,mi tomtom toro ko iur mburu ku ilanim, mi iyaaru u ma la pa lele ta nulelem pa som i.” 19 Sua ti, Yesu isose ki meeteŋana ki Petrus. Pa kaimermeeteŋana kini tana ko iwe zaala beAnutu zaana iwe biibi. Mi Yesu isopini mini ma iso: “To yo!” ✡

Naŋgaŋ ta Yesu leleene pini ilip20 To Petrus mataana imiili na, ire

naŋgaŋ ta Yesu leleene pini ilip na, niito zin ma ziŋan tila. Muŋgu indeeŋeta tikanan kini na, naŋgaŋ tana, taimbot kolouŋana pa Yesu mi iwi i paasiŋ tabe iuri la ka koi bizin naman.✡ 21 Tana Petrus mataana ila kini, miiwi Yesu pini ma iso: “Biibi, mi pareipa tomtom tiŋga?”

22 Mi Yesu ipekel kwoono ma iso:“Oo, ina nio ituŋ tau. Sombe leleŋbe ni imbotmbot ma irao aŋmiili ma

✡ 21:3: Lu 5:4+ ✡ 21:13: Yo 6:11; Ŋgo 10:41 ✡ 21:15: Ŋgo 20:28; 1Pe 5:2 ✡ 21:17: Lu 22:61+✡ 21:19: Mk 1:16+; 2Pe 1:14 ✡ 21:20: Yo 13:23+

Page 197: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yoan 21:23 194 Yoan 21:25aŋmarmini, ina koroŋku som. Ina ko-roŋ tio. Tamennu to yo.” 23Uunu tinata kaimer sua irak ma irao naŋgaŋkini ta boozomenma tiso naŋgaŋ kinitana ko irao imeete som. Tamen Yesuiso sua ta kembei som. Ni iso men takembei: “Sombe nio leleŋ be naŋgaŋtiŋga imbotmbot ma irao aŋmiili maaŋmar mini, ina koroŋ tio. Mi inakoroŋ ku som.”

24 Naŋgaŋ tana, ta ire kat koroŋta boozomen taiŋgi. Tanata ipombolka sua, mi ibeede ise ro ti. Mi niamamute: Sua kini na, sua ŋonoonomen. ✡

Sua pemetŋana25 Yesu ikam uraata boozomen.

Tamenuraata kini pakan tibeede se rosom. Mibe tibeede ma imap lup, soro tana munŋaana ka tieene. Sombetotoombobe tuurpemuriini isu toonoti, nako tarao som. ✡

✡ 21:24: Yo 19:35 ✡ 21:25: Yo 20:30

Page 198: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 1:1-3 195 Ŋgo 1:16-19

Uraata Kizin Ŋgoŋana KiYesu

1-3 O Tiopilus, sua mi uraatamataana kan boozomen ta muŋguYesu ikam, ta aŋbeede se ro tiomataana kana. *✡

4Aigule ta na, ni ziŋan timbotmbotmi tikanan kini, mi ni iur sua pizinma iso: “Kozo kezem Yerusalem loŋapepe. Kombot mi kazza. Pa koroŋ taTamaŋ imbuk sua pa, ta iŋgi be iurŋonoono i. Ka sua ta nio aŋso makeleŋ kek.✡ 5 Yoan, ni ikam yok menpizin tomtom. Mi niom na, molo somto Anutu ikam Bubuŋana Potomŋanama isalakaala yom.”✡

Yesu isala pa saamba(Mk 16:19-20; Lu 24:50-53)

6 Tana zin wal ta ziŋan Yesu tim-botmbot na, tiwi i. Tiso: “Biibi, parei?Iŋgi nol tabe pamender yam Israelmini be amkam peeze pa toono i?”✡

7 To Yesu ipekel kwon ma iso: “O,uraata tina ka nol, ina imbot la Tamaŋitunu leleene. Pa ni ta imboro. Mi inaniom koroŋ tiom be kuute na som.✡8 Mi keleŋ. Bubuŋana Potomŋanaisombe imar ma isalakaala yom, toin-abe kakam mburaana, mi kamaŋgami kosoyaara uruŋ pizin tomtom bekopombol sua tio. Ko kakam isuYerusalem muŋgu, mana kapa paYudea, to kala pa Samaria, mi kalakarao lele pakaana ta boozomen.”✡

9 Yesu iposop sua tana, to tizemruumu mi tisala pa lele mbukuunuOlib. Tirre i, mi miiri tieene izukkaali,mi Anutu ikami ma isala pa saamba.✡10 Matan izalla be tirre kinkiini i, mi

molo som na, wal ru tipet kizin maziŋan timendernder. Mburu kizinkokouŋan men. Timaŋga na tiso:✡11 “O niom tomtom ki Galilea, parei takemendernder mi motoyom izalla pasaamba? Keleŋ. Yesu ta Anutu ikamima izem yom mi isala pa saamba a,kaimer ni kola imiili mini ma isu takembena.”✡

Matias ikel Yudas12 To tizem abal Olib, mi timiili

mini ma tisala pa Yerusalem. (Lelembukuunu tana imbot kolouŋanapa Yerusalem. Sombe tasala, nairao aigule potomŋana ka pai.)✡13-14Tipet kar na, tisala ruumu leleenekor kana ta tiluplup zin pa i. Zin tatiŋgi: Petrus ziru Yoan, mi Yems,Andreas, Pilip, Tomas, Patolomai,Matai, Yems toro ta Alpai lutuunui, Simon (ni igabgaaba zin wal tatisombe tikam malmal pa Rom mitiziiri zin pa Israel na), mi Yudas taYems lutuunu na. Ziŋan Maria taYesu naana i, mi moori pakan, miYesu tiziini bizin tomini. Zin tanakoroŋ to tiparluplup zin mi tizuŋzuŋ.

15 Indeeŋe mazwaana tana na,aigule ta, zin wal ta titoto Yesu i tilupzin. Zin ko kembei tomto lamatatomoota (120). To Petrus imaŋgami iso ta kembei. 16-19 Iso: “O niomtoŋmatiziŋ tio, kere. Muŋgu, Yesuipeikat Yudas mi itiŋan tawwa mitakamam uraata ki Merere tiŋgi.Tamen ni isu mi iwe zaala pa Yesuka koi bizin, ta tikami. To ikammbulukini sananŋana tana ka pat, mi isuiŋgiimi toono pakaana pa. To ila itopsu toono, mi ipetepaala kopoono makoponkopon ipet. Mi zin Yerusalemkan ta munŋaana men tileŋ, tabetipaata toono tana la zitun kalŋan ma

* 1:1-3: Ro mataana kana tana, ina uruunu ambaiŋana ta Lukas ibeede.’ Sua mi uraata kini tana imarimar ma Anutu ikami ma isala pa saamba mini. Mi iŋgi be aŋseeŋge sua tio pa sua mi uraata kini pakan.Indeeŋe tau Yesu imeete mi imaŋga mini, mi aigule tomtooru ta iparto i tana na, ni ila iwedet kizinŋgoŋana kini ta itunu ipeikat zin na. Mi izzwe itunu pizin pa zaala boozo. Pa isombe zin tire kati. Nasotiute kat tau ni imaŋga kek. Mi izzo zin pa peeze ki Anutu, mi ikam ma Bubuŋana Potomŋana iso zinpa uraata pakan tomini. ✡ 1:1-3: Lu 1:1+, 9:51, 24:13+; Yo 20:19+; 1Kor 15:5+ ✡ 1:4: Lu 24:49;Yo 14:16+; Ŋgo 2:33 ✡ 1:5: Lu 3:16 ✡ 1:6: Mika 4:8; Lu 24:21 ✡ 1:7: Mk 13:32+; 1Tes 5:1+✡ 1:8: Lu 24:47+; Ŋgo 2:1+ ✡ 1:9: Mk 16:19; Lu 24:50+ ✡ 1:10: Lu 24:4 ✡ 1:11: Mt 26:64;1Tes 4:16; Tur 1:7 ✡ 1:12: Lu 24:52

Page 199: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 1:20 196 Ŋgo 2:14tiso Akeldama. (Zaana tana ka uunuta kembei ‘Toono ki siŋ.’) Mbulu tanaka sua, muŋgu Bubuŋana Potomŋanaiswe la ki Dabit.✡ 20Pamboe suŋŋanakana ta ki Dabit iso ta kembei:Muriini ta ni imbotmbot pa na, ko

bilim.Tomtom sa ko imbotmbot pa som.✡Mi sua lwoono toro iso ta kembei.Iso: “Kozo tomtom toro ikam muri-ini mi ikeli pa uraata.”✡ Sua tanaiur ŋonoono kek. Pa Merere suakini ta boozomen bela iur ŋonoono.21-22 Tana tomtom sa bela imar miiŋgal yam ma munŋoyam mini. Nasoamap ma ampombol sua pa maŋ-gaŋana ki Yesu. Tana tere tomtomkitisa tau igabgaaba iti, mi itiŋan Yesutawwa. Indeeŋe tau uraata ki Yoan payok kamŋana, mi imar imarma aiguleta Anutu ikami ma izem ti, mi isala pasaamba mini.”✡

23Petrus iso sua tana, to tiurwal ru:Yosep Barsabas ta zaana toro Yastusna, mi Matias. 24 Tipamender ziruzan makiŋ to, tisuŋ. Tiso: “O Merere,nu ute leleyam lup kek. Tana wal ruti, so yam pa tomtom iŋgoi ta itumroogi✡ 25 be ikam Yudas muriini, miiwe ŋgoŋana ku mi ikam uraata pu.Pa Yudas ta ipizil ndemeene pa uraataku, mi imeete ma ila lene pa muriinitau nu ur pini pataaŋa kek na.” 26 Totikam ma Matias zaana ipet. TabeMatias ikam Yudas muriini, mi iweŋgoŋana ki Yesu,mi iŋgal zin laamurumi ta ma ila imun mini.

2Bubuŋana Potomŋana isu

1 Indeeŋe aigule ki Pentekos * na,zin urlaŋana kan timap ma tilup zinma timbotmbot.✡ 2 Mi molo som na,tileŋ koroŋ kembei ta miiri biibi i.Imbul ki saamba, mi isu ma izeeberuumu leleene ta timbotmbot pa i.✡3 To tire koroŋ kembei ta you miaana

ipet, mi imureege ma isala tomtomtataŋa uten ma ikot zin.✡ 4 TanaBubuŋana Potomŋana izeebe zin waltana lup, mi iparaurau kwon ma tisosua ila karkari kalŋan.✡

5 Indeeŋe tana, zin Yuda boozota timbotmbot leŋaleŋa irao lelepakaana ta boozomen na, zin tilatimbotmbot Yerusalem tomini.Zin wal ki titoto mbulu ki Anutu.6 Timbotmbot mi tileŋ la pa, totimokor la pataaŋa. Mi zin wal taBubuŋana Potomŋana izeebe zin na,sua kizin ikam ma iwal biibi tau ŋgarkizin imap. Pa tileŋleŋ kat la pa zitunkalŋan tau. 7 Tabe kwon itaanda mitikamam ŋgar boozo. Tiso: “Wai, aniom, wal tiŋgi tikam parei kembei?Zin iŋgi sa Galilea kanmen. 8Mi pareita iti tomtom tataŋa teleŋleŋ zin tizzosua lala itundu kalŋanda kat kembei?9 Iti tamar pa lele pakaana ki Partia,Midia, mi Elam, mi Mesopotamia,Yudea mi Kapadosia, mi Pontus maAsia, 10-11 mi Pirigia ma Pampilia,mi Aikuptu, mi lele pakaana ki Libiata kolouŋana pa Kairini na, mi Kritmi Arabia. Mi tomtom kiti pakantimar pa Rom tomini. Mi zin Romkan na, pakan zin Yuda ŋonoono.Mi pakan na, zin wal ta titooro zinma tiwe Yuda i. Tamen sua ta waltaiŋgi tikamam pa Anutu uraata kinibibip, ta iti tamap teleŋleŋ la itundukalŋanda.” 12Tana zin iwal tana kwontaanda lup. Pa tikankaana pa mbulutiŋgi. Mi tiparwwi zin ma tiso: “Wai,iŋgi parei?” 13 Mi pakan na, tikamseŋge pizin ma tiso: “Ou, niom iwal,iŋgi sa tiwin na.”

Mos ta Petrus ikam pizin iwal biibi14 Petrus ziŋan zin ŋgoŋana laa-

muru mi ta timbotmbot, mi imaŋgana iso ma kalŋaana biibi. Iso: “NiomYuda mi niom wal boozomen takombotmbot Yerusalem i, kuŋgun

✡ 1:16-19: Mbo 41:9; Mt 27:3+; Yo 6:70+ ✡ 1:20: Mbo 69:25 ✡ 1:20: Mbo 109:8 ✡ 1:21-22:Lu 24:48+ ✡ 1:24: Yo 2:25; Tur 2:23 * 2:1: Pentekos, ina suŋŋana biibi ta kizin Yuda. Zin tilupzin pa Pasoba, mi aigule tomtooru laamuru ilae, to Pentekos ipet. ✡ 2:1: Kam 23:16 ✡ 2:2: Ezek37:9+; Yo 3:8 ✡ 2:3: Kam 3:2; Mt 3:11 ✡ 2:4: Mk 16:17; Yo 7:37+, 14:16; Ŋgo 4:31, 10:44+, 19:6✡ 2:14: Mt 16:19

Page 200: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 2:15 197 Ŋgo 2:30talŋoyom pio, mi nio ko aŋso yompa mbulu tiŋgi ka uunu.✡ 15 Niomkoso zin wal tiŋgi tiwin. Mi iŋgi zoŋise zen. Lak, winŋana sa, tiwininpa mazwaana ta kembei? Som.✡16 Keleŋ. Mbulu ti ka sua, ta Anutukwoono Yoel iso ta muŋgu kek. Miiŋgi buri iur ŋonoono i. Sua ta kem-bei:17 Anutu iso: Indeeŋe mazwaana

kaimer kana ma uraata tio isoipet kat mat, †

na nio kola aŋkam Bubuŋoŋma isalakaala tomtom tamunŋaana men.

To lutuyom bizin ma lutuyom mooribizin ko tiwe nio kwoŋ mi tisokalŋoŋ pizin tomtom.

Mi zin naŋgaŋ kaibiim ko tikeene-tondo.

Mi Anutu ko iswe koroŋ pakan pizinkolman ila miuŋana.✡

18 Mi zin mbesooŋo mi mbesooŋomoori tio ta kembena.

Indeeŋe mazwaana tana na, nio koaŋkamBubuŋoŋma isalakaalazin.✡

19 Mi nio ko aŋkam uraata bibip maipet sala maŋaanaŋana,

mi aŋkam mos mburanŋan isu toonotomini.

Ko kembei ta siŋ, you, mi you kakoi tabuk ma ise i.

20Pa zoŋ kola iyaara mini som, mi lelezugut. Mi puulu mataana koisiŋsiŋ.

Uraata tana kola ipet muŋgu, mananol biibi ki Merere be iswemburaana ma ipet kat mat.✡

21 Mi wal boozomen ta so titaŋroroMerere be iuulu zin, na niko ikamke zin ma timbot am-bai.✡

22 “Tana niom tomtom ki Israel,keleŋ sua tiŋgi. Uraata mburanŋan

mi mos bibip ta Yesu ki Nasaret ikamla mazwoyom na, niom kuute lupkek. Uraata ta Anutu ipomboli maikam, ina iswe i kembei: Ni Anutuiŋgo i.✡ 23 Anutu, ni itunu ŋgarkini mi iur Yesu pataaŋa kek be imanomoyom. Tanata niomŋan zin Romkan tau titoto tutu som na, kupunima imeete sala ke pambaaraŋana.✡24Tamenmeeteŋana irao ikisi na som.Pa Anutu itatke i pa meeteŋana mbu-raana, mi iwiti ma burup ma imaŋgapa naala.✡ 25 Ka sua, Dabit iso tamuŋgu kek. Pa iso:Nio aŋre Merere imbotmbot kereŋ

uunu totomen.Ni imbotmbot raama yo mi ikiskis yo.

Tana kosa sa ko irao ikam yoma aŋtop na som.

26 Iŋgi tabe ikam yo ma leleŋ ambaikat,

mi aŋso sua raama menmeen yo.Ŋonoono, nio ko aŋmeete. Pa nio

tomtom toono koŋ.Tamen kopoŋ rru som. Iŋgi aŋm-

botmbot mi aŋurur motoŋ pumen tau.

27 Pa nu irao zem yo ma aŋmeete miaŋsula Andewa be aŋbot nasom.

Nu irao zemmbesooŋo kupotomŋanama ibuuzu na som.

28 Nu patooŋo yo pa za-ala ki mbotŋana matayaryaaraŋana.

Mi nu ko kam yo ma aŋbot su keremuunu, mi kam ma leleŋ nd-abok men.✡

29 “O atoŋan mi tiziŋan. Nio leleŋbe aŋso kat yom pa tumbundu Dabit.Ni imeete ma titwi i ta muŋgu kek.Ma naala kini ta imbotmbot menkar ti.✡ 30 Tamen Dabit, ni Anutukwoono. Mi ni iute tau Anutu imbuksua mbolŋana pini be kaimer to iur

✡ 2:15: 1Tes 5:7 † 2:17: Mazwaana kaimer kana imaŋga pa meeteŋana mi maŋgaŋana ki Yesu. Miko ila ila ma toono swoono. Mi ka kilalan biibi na uraata ki Bubuŋana Potomŋana. ✡ 2:17: Yesa 44:3;Ezek 39:29; Yo 7:37+ ✡ 2:18: Ŋgo 21:9 ✡ 2:20: Mt 24:29+, 27:45 ✡ 2:21: Yoel 2:28+; Ŋgo 4:12;Ro 10:13 ✡ 2:22: Yo 5:36 ✡ 2:23: Yesa 53:10; Ŋgo 4:28 ✡ 2:24: Lu 24:5; Ŋgo 3:15 ✡ 2:28:Mbo 16:8+ ✡ 2:29: 1Kin 2:10; Ŋgo 13:35+ ✡ 2:30: 2Sam 7:12+; Mbo 89:3+, 132:11

Page 201: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 2:31 198 Ŋgo 3:2popoŋana kini sa ma iwe king kembeini itunu.✡ 31 Ni ire mbulu tabe ipetpa kaimer i. Tanata iso pamaŋgaŋanaki Mesia, mi iso Anutu ko irao izemima imeete mi isula Andewa be imbotna som. Mi irao izemi ma ibuuzu nasom.✡

32 “Mi Yesu ta amzzo yom pini i,ta Anutu iwiti ma burup ma imaŋgamini pa naala. Niam ta boozomenti amre kat pa motoyam, tanata am-pombolmbol ka sua. 33 Ni, Anutuipakuri, mi iuri ma imbot la namaanawoono. Mi Tamaana ikam BubuŋanaPotomŋana pini kek. Ito itunu suakini mbukŋana tau. Bubuŋana tana,ta Yesu kadoono ikam ma isalakaalayam, mi iŋgi kere mi keleŋ i.✡ 34 MiDabit itunu na, isala saamba som.Tamen ni iso ta kembei. Iso:Merere iso pa Biibi tio ta kembei:Mar mbulem su ta nomoŋ woono i35 ma irao aŋkoto kom koi bizin ma

mburan imap kat,mi kumbum ise ŋguren.’✡

36 “Tana niom Israel ta munŋaanamen, keleŋ kat. Yesu ta kupunima imeete sala ke pambaaraŋana, taAnutu iuri ma iwe Merere mi Mesia.”

Wal boozomen tiurla37 Tomtom tileŋ la pa sua tana ma

ambai som. Pa sua iŋgal zin. To tisuna tiso pa Petrus bizin. Tiso: “Waitoyamŋan, kenako amkam parei?”✡

38Petrus ipekel kwonma iso: “Kozokamap kotooro leleyom, mi kakamyokpaYesuKrisi zaana. Naso sanaanatiom ila ne, mi ni ipomoozo yom maikam Bubuŋana Potomŋana piom.✡39 Pa sua mbukŋana ti, iŋgi ima paniom Israel niomŋan lutuyom bizin,mi zin iwal karkari ta timbot lelemolona tomini. Pawal boozomen ta sombeMerere Anutu kiti iboobo zin na, suambukŋana tiŋgi imar pizin.”✡

40 Petrus iso sua tiŋgi mensom. Kwoono imbol pizin pa sua

boozomen. Pa isombe ikam zin matiurla ki Krisi. Tana iso pizin maiso: “Motoyom iŋgal mi kuru zaalapa ituyom be kombot ambai. Paiŋgi kombot la wal sananŋan lelen.Kokena niomŋan kala leyom.”✡41Aigule tana na, zin tau tiurla Petruskalŋaana,mi tikamyokmi tila tigaabazin wal urlaŋana kan na, zin kokembei munŋaana tel (3,000) ma iŋgi.42 Mi zin tiurur kat lelen pa sua kizinŋgoŋana ki Yesu, mi tiluplup zin pasuŋŋana mi kini kanŋana.

Mbulu kizinwalmataana kan ki Krisi43 Zin ŋgoŋana ki Yesu tikamam

uraata bibip mi titortooromos boozo.Tabe tomtom ta boozomen tire mitimoto kan. Pa tire kat Anutu mbu-raana tau.✡ 44 Mi zin urlaŋana kantiluplup zin, mi tiparkamam zin maambai. Tomtom sa irao kwoono imbolpa koroŋ kini sa be iwe itutamen lenei na som. Koroŋ kizin ta munŋaanamen, ta tiparrai pizin men.✡ 45 Patikamam mburooŋo pa koroŋ kizin,mi tiparrai pizin pakan ta len somi. Tabe zin ta boozomen len koroŋirao.✡ 46-47 Mi aigule ta boozomentilala ma tiluplup zin su UrumMererekwoono. Mi tiparluplup zin la ru-umu kizin kizin pa suŋŋana mi kinikanŋana. Mi tikanan kini raama lelenambai men, mi tiwidit Anutu zaana.Paso, tiur kat lelen pini. Tana tom-tom timap ma lelen pizin. Mi zinwal ta Merere ikamam uraata pizinbe ikamke zin na, ni ipaŋgutŋguutuzin ikot aigule ta boozomen, ma tilalatigabgaaba zin wal urlaŋana kan.

3Petrus iurpe tomtom kumbu kaa-

maŋana ta1 Aigule ta, zoŋ mataana ikam tel

na, Petrus ziru Yoan tisala pa UrumMerere. Pa suŋŋana rou kana beimaŋga. 2 Ziru tiwwa ma tisala na,tomtom kaamaŋana ta, tikami ma

✡ 2:31: Mbo 16:10 ✡ 2:33: Yo 14:26; Pil 2:9 ✡ 2:35: Mbo 110:1 ✡ 2:37: Ibr 4:12 ✡ 2:38:Mk 16:16; Lu 24:47; Ŋgo 3:19 ✡ 2:39: Yesa 57:19; Yo 10:16; Ŋgo 14:27; Ep 2:13+ ✡ 2:40: Ga 1:4; Pil2:15 ✡ 2:43: Ŋgo 5:12; 2Kor 12:12 ✡ 2:44: Lu 12:33, 18:22; Ŋgo 4:32+ ✡ 2:45: 2Kor 8:13

Page 202: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 3:3 199 Ŋgo 3:22tiuri su urum kwoono ta tipaata beKataama Kwoono ta Ambaiŋana Katna. Tomtom tana, naana ipeebi na,ni ta kembeaŋana. Tana aigule taboozomen tiziŋziŋi ma timar, mi tiurimi imbotmbot. Beso tomtom timarbe tiloondo pa urum na, izarra na-maana pizin pa le koroŋ. 3 Ikamam takembea, mi ire Petrus ziru Yoan tilamabe tilela. To isuŋ ziru pa le pat.4 Ziru tigeede su pini, mi Petrus iso:“Motom mar!” 5 Tana tomtom imbotmi iur mataana pizin. Pa indemeereiso ko tikam le koroŋ sa.

6 Tamen Petrus iso pini. Iso: “Abarau, pat silba mi gol na, leŋ sa som.Mi koroŋ ta, ta imbotmbot i. Iŋgi beaŋkam pu. Nio aŋso pu pa Yesu Krisiki Nasaret zaana: Maŋga mi pa!”✡

7-8 To iteege su pa namaana woonomi iwiti. Beso burup na imaŋgaŋgato, siŋ iloondo pa kumbuunu uranu-ran, mi iyamaana kembei kuliini ikampirik. Ipa ma ila ri, to ilulu i raamamenmeeni biibi, mi ipakurkur Anutuzaana, mi ziŋan tilela pa urum.✡9 Wal matan la na, tire ni iwwa miipakurkur Anutu ma ikamam. 10 Mitikilaali kembei ni ta muŋgu imbotm-bot Kataama Kwoono ta AmbaiŋanaKat, mi izarra namaana pa le pat.Tabe timurur pambulu ta ipet pini na,mi kwon itaanda. Tikam ŋgar pini matirao som.

Mos ta Petrus ikam su Urum Mererekwoono

11 Tomtom tana isou kiskis Petrusziru Yoan ma ziŋan timbotmbot, miiwal biibi tilonloondo ma tila kizinta Pooto ki Salumo a. Pa timururpa mos ta ipet na. 12 Petrus irezin, to iso pizin. Iso: “O niom Is-rael, parei ta kumurur pa uraata tiŋgimi kegeede yam? Tomtom ti, niamamkamima ipa pa ituyammburoyam,som mbulu tiam sa ta ndabokŋanai na som. 13 Keleŋ kat. Anutu ki

tumbundu bizin, Anutu ki Abaraam,Isak mi Yakop, ina ni ikam mbesooŋokini Yesuma isala saamba kek be ikamzaana biibi. Mi Yesu tana, ta ikammbulu tiŋgi. Ni ta kakami ma ilabe tipuni na. Pilatus ire i ma isoizemi. Mi niom koso: ‘E-e. Niamleleyam pini som. Puni ma imeete.’✡14 Kere. Tomtom potomŋana mindeeŋeŋana, ta niom leleyom pinisom. Mi tomtom sananŋana ta ipu-nun zin tomtom, ta koso pizin matiputke i mi ima tiom na.✡ 15 Tanani ta mbotŋana mata yaryaaraŋanakatuunu i, ta niom kupuni ma imeete.Tamen ni, Anutu ipei i ma burup maimaŋga mini pa naala. Niam tiŋgiamre kat ki motoyam. Tanata am-pombolmbol ka sua i.✡ 16 Mi kosa sasom. Yesu zaana tau. Waende ti, niomkuute pataŋana kini kek. Mi ni iurlami ipase pa Yesu zaana, tanata ikamima niom ta boozomen kere ni niinindabok.✡

17 “O atoŋan ma tiziŋan, nio aŋute.Ina niomŋan zin bibip tiom kikilaalaYesu som, tanata kakam mbulu tanapini.✡ 18 Mi ina zaala ki Anututau. Ni itunu ipazal, bekena suakini boozomen ta muŋgu iso la kikwoono bizin na iur ŋonoono. Suatana iso ta kembei: Mesia kini koire yoyouŋana biibi.✡ 19 Tana niomkere be kipizil ndemeyom pa mbulutiom sananŋana, mi kotooro yom, mikimiili ma kala ki Anutu. Naso niimus sanaana tiommi ila ne. Mi niomso kakam ta kembei, inako Merereipayaryaara yom,✡ 20 mi iŋgo Mesiata ni itunu iuri piom na ma imiilimini.✡ 21 Pa ni bela imbotmbot menta saamba a ma irao mazwaana tabeAnutu iurpe koroŋ ta boozomen maambai mini. Ito sua kini mbukŋana taiso la ki kwoono bizin ta muŋgu kekna.✡ 22 Pa Mose iso ta kembei. Iso:Merere Anutu tiom ko ipamender

✡ 3:6: Ŋgo 14:10 ✡ 3:7-8: Ŋgo 5:15+, 9:34+, 14:8+; Yems 5:14+ ✡ 3:13: Kam 3:6; Lu 23:18+✡ 3:14: Lu 23:18+ ✡ 3:15: Lu 24:48; Ŋgo 1:8, 2:24,32+ ✡ 3:16: Lu 17:19; Ŋgo 4:10 ✡ 3:17:Lu 23:34; Ŋgo 13:27; 1Kor 2:8; 1Tim 1:13 ✡ 3:18: Mbo 22; Yesa 53:5+; Lu 24:26,44; Ŋgo 2:23; 1Pe 1:10+✡ 3:19: Ŋgo 2:38 ✡ 3:20: Ŋgo 1:11; 1Tes 4:16 ✡ 3:21: Mt 19:28; Ro 8:19+; 2Pe 3:13

Page 203: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 3:23 200 Ŋgo 4:12tomtom tiom sa ma iwekwoono kembei ta nio i. Miniom kozo keleŋ la kalŋaanapa koroŋ ta munŋaana men.23 Mi sombe tomtom sa ileŋisom, nako Anutu ipambiriizi ima ila lene kat. Kokena igaabawal kini.✡

24 “Tana kere. Pa muŋgu ta Anutukwoono Samuel mi imar na, Anutukwoono bizin tiso sua pa mazwaanata tiŋgi.✡ 25 Iŋgi matamur ki Anutukwoono bizin, ta imar kiti tomtom tapopoŋana kizin i. Pa sua mbukŋanakini ta ni ikam la ki tumbundu bizin,ta iŋgi iur ŋonoono piti i. Motoyomiŋgal sua ta muŋgu iso pa Abaraamna. IsombePopoŋana ku ko iwe zaala be

kampeŋana biibi ise kizin walboozomen ta timbotmbot sutoono na.✡

26 “Tana kere. Anutu ipei mbe-sooŋo kini Yesu ma burup ma imaŋgamini pa naala kek. Mi ni isombeipumuuŋgu kampeŋana kini piom.Tanata iŋgi ikam Yesu uruunu maimar piom muŋgu, bekena ikam yomma kipizil ndemeyom pa mbulu tiomsananŋana.✡

4Tipamender Petrus ziru Yoan

1 Petrus ziru Yoan tizzo sua pizintomtom, mi zin patoronŋana kanpakan ziŋan biibi kizin menderŋanta timborro Urum Merere i, mi zinsadusi pakan timar. 2 Timar raamaketenmalmal kat pa Petrus ziru Yoan.Pa ziru tikamam sua pizin tomtommitizzo ta kembei: Wal ta so tisekap la kiYesu, nako timaŋga mini pa naala.✡3 Mi rorou kek. Tana tila ma tikiskiszin, mi tiur zin lela ruumu sanaanapataaŋa be tinaama sua. Ziru be tim-bot tana, mi tikeene ma aigule toro.

4 Mi zin tomtom tau tileŋ sua kizinna, boozomen tiurla. Tabe tila tigaabazin ta muŋguŋan na, to zan isala kat.Zin tomtom tirao kembei munŋaanalamata (5,000).

5 Aigule toro na, zin peeze kankizin Yuda, ziŋan zin mboroŋan mizin ŋgarŋan ki tutu tilup zin suYerusalem. 6 Mi bibip kizin wal pa-toronŋana kan ta Anas, Kaipas, Yoan,mi Alisande na, mi wal kizin pakan,ziŋan tau. 7 Timbotmbot, mi tikamPetrus ziru Yoan ma timar na, tipa-mender ziru ila keren uunu. To tiwizinma tiso: “Ai, niomru kakamuraatati pa asiŋ zaana mi mburaana?”✡

8 To Bubuŋana Potomŋana izeebePetrus, mi imaŋga to iso pizin.Iso: “Niom peeze koyom mi niommboroŋan. 9 Parei? Koozi niom ko-sombe kiwi yam pambulu ambaiŋanatau ipet pa tomtom kaamaŋanati, mi zaala tau ni niini ambai, takoboobo yam i? 10 Nakena niom taboozomen keleŋ kat. Mi niom mensom. Zin Israel ta munŋaana men.Iŋgi kosa sa som. Mi Yesu Krisi kiNasaret ta kupuni ma imeete sala kepambaaraŋana, mi Anutu ipei i maburup ma imaŋga pa naala na. Ina nizaana mi mburaana, ta ikamma niomkere tomtom kaamaŋana taiŋgi niiniambai mi imendernder la motoyomi.✡ 11 Yesu ta muŋgu tibeede ka suata kembei:Pat ta niom wal tau kowwo ruumu

na, motoyom repiili mi kipirilae lene na, pat tamen tana, tako tipamender ruumu sala maimbol.✡

12 “Ni itutamen ta ulaaŋa kiti.Sombe turu ulaaŋa la ki tomtom torosa, ina tarao tendeeŋe som. Pa tom-tom ta tirao toono ti, na sa zaana iraoiuulu kat iti ma tombot ndabok nasom. Pa Anutu iur ni itutamen.”✡

✡ 3:23: Lo 18:15+; Ŋgo 7:37 ✡ 3:24: Lu 24:27 ✡ 3:25: Un 12:3, 18:18, 22:18; Ga 3:8 ✡ 3:26:Ŋgo 13:46, 22:21; Ro 1:16 ✡ 4:2: Mt 22:23; Ŋgo 17:18 ✡ 4:7: Mt 21:23 ✡ 4:10: Ŋgo 3:13+✡ 4:11: Mbo 118:22; Mt 21:42 ✡ 4:12: Mt 1:21; Yo 14:6; Ŋgo 10:43; Ro 10:13

Page 204: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 4:13 201 Ŋgo 4:3213 Timbotmbot mi tire Petrus ziru

Yoan timoto som mi tizzo katkat sua,to timurur pizin. Pa tiute zin tomtomkar kanmen. Tila skul biibi som. Tanatikilaala zin kembei ziŋan Yesu tiwwatau. 14 Mi tire tomtom ta tiurpe ima niini ambai i, ziŋan timender matimbotmbot, tabe len sua sa som mitimaane men. 15 To tiser Petrus ziruYoan pa lupŋana kizin ma tipera mat,mi zin be tiso kan sua. 16 Mi timaŋgana tiparwi zin. Tiso: “Lak, iŋgi kozoko takam parei pizin? Pa mos biibita ziru tikam na, ina ipet kat mat,mi iwal biibi ta timbot Yerusalem itiute lup kek. Tana iti tosombe takambe tawatkaala, nako takam ma taraosom.✡ 17 Mi bela tupunmeete suatiŋgi ma imborene kat. Kokena irakma wal pakan tileŋ mi tiurla. Kozotakam sua pamotoŋana pizin mi te-peteke zin be tiso sua pa tomtom sapa Yesu zaana mini pepe.”

18 Tiso makiŋ, to tiboobo Petrusziru Yoan ma tile mini na, kwonimbol pizin be tikam sua sa pizintomtom pa Yesu zaana mini pepe.✡19 Tamen ziru tipekel ma tiso: “Wai,kena niom ituyom kitiiri. Ko parei?Amleŋ la niom kalŋoyom, som Anutukalŋaana? Mbulu iŋgoi ta indeeŋe paAnutu mataana?✡ 20Pa koroŋ biibi taniam amre mi amleŋ kek. Tana iŋgiirao amaane na som. Ko amzzo menta kembei.”

21Tiso ta kembei, tabe zin bibip tisuma tise pizin, mi tikam sua pamo-toŋana pizin mini. Mana tizem zinma tila. Tana zin bibip tana tiru zaalabe tiseeze matan ma som. Pa iwaltimap tire uraata tanama lelen ambaimi tipakur Anutu pa. 22 Pa tomtomkaamaŋana ta mos tana ipet pini maniini ndabok na, ndaama kini ilip patomtooru kek.

Suŋŋana kizin wal urlaŋana kan23 Petrus ziru Yoan tiyooto na,

kaŋkaŋ ma tila ki waen bizin, mitiso zin pa sua ta zin bibip kizinpatoronŋana kan mi zin mboroŋan

tikam pizin na. 24 To waen bizin tileŋna, tilup lelen mi tikam suŋŋana ilaki Anutu ta kembei. Tiso: “O Merere,nu tamburom keskeezeŋommi koroŋimap katuunu. Nu ur saamba mitoono, mi tai raama koroŋ boozomenmen ta timbot pa.✡ 25 Itum BubuŋomPotomŋana ta ikam peeze pa tum-buyam Dabit ta mbesooŋo ku na, maiso ta kembei:Parei ta zin karkari keten malmal mi

kalŋan izalla?Wal matan munŋan timburmbuuru

sorok paso?26 Zin king ki toono ziŋan zin peeze

kan tilup zin,mi tikam kumbun be ziŋanMereremi

Mesia kini tiporou.✡27 “Mi iŋgi sua tiŋgi iur ŋonoonokek. Pa nu itum roogo mbesooŋoku potomŋana Yesu, mi uri ma iweMesia. Tamen Erot ziru Pilatusziŋan zin wal ta Yuda somŋan i mizin Israel, ta tilup zin su kar bi-ibi ti mi tipuni ma imeete.✡ 28 Mitimaŋga ma tikam mbulu ti na, itop-top la zaala tau nu itum lelem iurpa pataaŋa kek be ipet ta kembena.✡29 Merere, sua pamotoŋana ta tika-mam piam i, nu leŋ kek. Tana pombolniam mbesooŋo ku be amoto pepe,mibe amender mbolŋana pa sua kukamŋana.✡ 30 Swe mburom mi urpezin meteŋan mi kammos bibip pakanma ipet pa mbesooŋo ku potomŋanaYesu zaana.”

31 Tisuŋ makiŋ, to kembei ta yeŋy-eeŋge itok pa lele tau tilup zin pa i,mi Bubuŋana Potomŋana izeebe zinta boozomen. Tana timoto som, mitimendermbolŋana paAnutu sua kinisoyaaraŋana.✡

Zin urlaŋana kan tiparlup lelen32 Zin urlaŋana kan ta munŋaana

men lelen mi ŋgar kizin iwe tamen.Mi tomtom sa irao kwoono mbol pakoroŋ kini sa be iwe itutamen lene i

✡ 4:16: Yo 11:47 ✡ 4:18: Ŋgo 5:28,40 ✡ 4:19: Ŋgo 5:29 ✡ 4:24: Kam 20:11 ✡ 4:26: Mbo2:1+ ✡ 4:27: Lu 23:7+ ✡ 4:28: Ŋgo 2:23 ✡ 4:29: Ŋgo 3:13, 13:46; Ep 6:19+; Pil 1:14 ✡ 4:31:Ŋgo 2:2+

Page 205: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 4:33 202 Ŋgo 5:15som. Koroŋ kizin ta munŋaana men,ta tiparrai pizin men.✡ 33 Mi uraatakizin ŋgoŋana ta tipombolmbol suapa maŋgaŋana ki Merere Yesu na,mburaana biibi. Mi kampeŋana biibiimbotmbot raama zin urlaŋana kanta boozomen. 34 Mi tomtom kizinsa imbot ŋoobo som. Pa zin ta lentoonomi ruumu na, tiurur ŋgomo pa.Beso tikam ka pat, 35 to tikam ma tiurla kizin ŋgoŋana. Toinabe zin tiraipizinwal tau len koroŋ sommi timbotŋoobo i.✡

36-37Tikamam ta kembei, tana tom-tom ta ki mutu Saiprus, zaana Yosep,ni tomini iur ŋgomo pa toono kini. Totiŋgiimi, mi ikam ka pat ma ila iur lakizin ŋgoŋana. Yosep tana, ni uunuipet la ki Lebi. Mi zin ŋgoŋana tileelezaana be Panabas. (Pisis Panabas kauunu ta kembei: ‘Tomtom ki ipom-bolmbol zin tomtom’.)✡

5Mbulu pakaamŋana ki Ananias ziru

kusiini Sapira1 Tomtom toro, ni zaana Ananias.

Mi kusiini zaana Sapira. Ni zirutomini tiur ŋgomo pa toono kizinpakaana, mi wal tiŋgiimi. 2 Tamenziru tisu mi tikam pakaamŋana. Papat ta tisombe tiurma iwe Anutu lenena, tiruutu pakaana ma imbot pizin.Mi pakaanamen, Ananias ikamma iurla kizin ŋgoŋana, mi iso: “Is. Iŋgi patmunŋaana ta ti.” ✡

3TamenPetrus ileŋ na, iso pini. Iso:“Wai, Ananias. Parei ta nu zem Tom-tom Sanaana ma izeebu, mi ruutu patpakan? Parei? Nu so kam be pakaamBubuŋana Potomŋana? ✡ 4 Indeeŋeta nu kam ŋgomo pa toono ku tanazen, ina nu koroŋ ku. Mi kaimer matomtom tiŋgiimi mi kam ka pat, inatomini koroŋ ku men. Nu itum tamboro. Mi sokorei ikamu ta lelem iurpa mbulu ta kembena? Ina nu kam

pakaamŋana piam tomtom som. Inanu kam pa Anutu tau.” ✡

5 Ananias ileŋ men sua tiŋgi miimalaala. Itop su ma kup. Beso tom-tom tileŋ uruunu na, motoŋana biibiikam zin lup. 6 To naŋgaŋ timar matizuki pa kawaala, mi tisiŋi ma tilatitwi i.

7 Timbot ma moloŋana ri, manaAnanias kusiini ile. Mi mbulu ta ipetpa Ananias na, ni iute som. 8 Ile na,Petrus imaŋga mi iwi i. Iso: “Ai, nuso lak. Nu niomru kusim Ananias,toono ka ŋgomo munŋaana men tati?” Moori ipekel ma iso: “E, ŋgomota tina.”

9To Petrus iso pini. Iso: “Lak, pareita niomru kulup leleyom mi koso ko-toombo Merere Bubuŋana? Leŋ. Walta titwi kusim ta timbotmbot kataamandemeene i. Mi nu ko tisiŋu ma peratomini.”

10 Lak molo? Moori imalaala ma ilaituti su Petrus kumbuunu uunu makup. Naŋgaŋ tile ma tire i kup suma imbotmbot, to tiroŋrooŋgima tiy-ooto, mi tila titwi sula waene zilŋaanauunu. 11 Uraata ti ipet ma lupŋanaki Krisi ziŋan zin wal pakan tileŋ, tomotoŋana biibi ikam zin lup.

Zin ŋgoŋana titooro mos bibip pakan12 Yesu ŋgoŋana kini timbotmbot

mi titortooro mos mi uraata bibipboozomen pizin tomtom. Mi zinurlaŋana kan na, tiluplup zin se pootoki Salumo ta imbot Urum Mererezilŋaana na. ✡ 13 Mi tomtom tilama tigabgaaba zin sorok na som. Patimoto. Tamen iwal biibi na, matanise kizin mi tiwidit urun. 14 Tabemoori ma tomooto na, iwal ma iwalkat ta tiurla ki Merere, mi tila tigab-gaaba zin ma tiwe boozo. 15Mi uraataboozomen ta iwedet. Tabe tomtomtikamam zin meteŋan kizin izze kepoŋana ma mi kizin, mi tikamam zinma tilala zaala. Pa tikam ŋgar ta kem-bei: Sombe Petrus ipa ma ila igarauzin, mi so kunuunu men isalakaala

✡ 4:32: Lu 12:33, 14:33; Lu 18:22; Ŋgo 2:44+ ✡ 4:35: 2Kor 8:13+ ✡ 4:36-37: Ŋgo 9:27, 11:22,30,13:2 ✡ 5:2: Yos 7:1-26 ✡ 5:3: Lo 23:21+; Lu 22:3 ✡ 5:4: Mt 23:27+ ✡ 5:12: Ŋgo 2:43; 2Kor12:12 ✡ 5:15: Mt 9:21, 14:36; Ŋgo 19:12

Page 206: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 5:16 203 Ŋgo 5:33zin, toinabemburaana iyooto pini, miiuulu zin ma nin ndabok. ✡ 16Mi karta timbot kolouŋana paYerusalemna,ta kembena. Tikamam zin meteŋankizinmawal kizin pakan ta bubuŋanasananŋan tipasansaana zin na, mitilala Yerusalem. To timokor men lakizin ŋgoŋana, mi zin tiurpe zin manin ambai lup. ✡

Zin bibip kizin Yuda tiseeze zinŋgoŋana matan

17 Zin ŋgoŋana tikamam takembena, tabe biibi kizin walpatoronŋana kan, ziŋan gaabaŋanakini boozomen ta zin sadusi na, ŋgarsananŋana izeebe zin ma matanmburmburmi ketenmalmal kat pizinŋgoŋana. Paso, tire uraata kizinilonloondo raama mburaana. 18 Tabetimaŋga, to karau lae pizin,mi tizeebezin lela ruumu sanaana. ✡

19 Mi mbeŋ na, aŋela ki Merere taila, to isol ruumu sanaana ka kataamapizin, mi ikam zin ma tiyooto matipera mat. ✡ 20 To iso pizin. Iso:“Kala ta Urum Merere kwoono, mikoso kat zin tomtom pa mbotŋanapopoŋana ti ka zaala.”

21 Tana berek su na, tiloondo paUrum Merere, mi timaŋga ma tikamsua pizin tomtom. Tito sua ta tileŋkek na. Tikamam mi, biibi kizin pa-toronŋana kan ziŋan zin gaabaŋanakini, tiboobo zin peeze kan kizin Is-rael ziŋan zinmboroŋan ta boozomenma timar be tilup zin. Tilup zinma timbotmbot, mi tiŋgo menderŋanpakan ma tila ruumu sanaana betikam zin ŋgoŋana. 22 Beso tiwwa matilela ruumu sanaana na,matan ru zinma som. Tana timiili ma tila lupŋana,to tisotaara zin. 23 Tiso: “Wai,niam amla ruumu sanaana na, kakataama kotkaalaŋana, mi zin ta tim-borro kataamaŋan i, timendernder.Tamen amkaaga kataama ma amlelana som. Tomtom som.” 24 Biibi kizinmenderŋan ta timborroUrumMerere

i ziŋan bibip kizin patoronŋana kantileŋ sua sotaaraŋana tiŋgi na, tikamŋgar boozo. Tiso: “Wai, iŋgi kozo koparei?”

25Be molo som na, tomtom ta imarmi isotaara zin. Iso: “A, niom nakombotmbot? Mi zin wal ta kezeebezin lela ruumu sanaana, ta tikamamsua pizin tomtom ta Urum Mererekwoono a.” 26 Biibi kizin menderŋanileŋ sua tana na, imaŋga mi iyo zintomtom kini, to pai. Kaŋkaŋ pataaŋama tila be tikam zin. Tamen ruŋgunkembei malmal mi tila tikam zin som.Pa timoto kan. Kokena zin iwal biibitimaŋga pizin, mi tipun zin pa pat.

27-28Tila tikam zin ŋgoŋana makiŋ,to timiili ma tila mi tipamender zinla zin bibip matan. Mi biibi kizinpatoronŋana kan iyaamba zin. Iso:“Kapaata to tana zaana ndabok! Niomtalŋoyom som? Niam kwoyam imbolpiom kek. Irao koso zin tomtom patomtom tana pepe. Mi iŋgi kosoy-aara uruunu ma irao Yerusalem kek.Parei? Niom koso kakam be kuur siŋkini ka kadoono ise tiam?” ✡

29 Petrus ziŋan ŋgoŋana pakantipekel kwon ma tiso: “Niam ti amraoamto sorok sua ki tomtom sa na som.Bela indeeŋeAnutu ŋgar kini to amto.✡ 30 Keleŋ. Yesu ta niom kupunima imeete sala ke pambaaraŋana, taAnutu ki tumbundu bizin ipei i maimaŋga mini kek. ✡ 31 Mi ipakuri miiuri la itunu namaana woono, mi iwekoroŋ imapkatuunukek. Mi ni ulaaŋakiti. Tana ni ta ko itooro iti Israel,mi ireege sanaana kiti ma ila ne. ✡32Mi niam tiŋgi amre kat uraata kini,tanata ampombolmbol koroŋ tiŋgi kasua. Mi niam men som. BubuŋanaPotomŋana tomini ipombolmbol suati. Ni, Anutu ikami pizin tomtom taboozomen ta titoto sua kini na.” ✡

Ŋgar ambaiŋana ki Gamaliel33 Zin tileŋ sua tana, to keten

ibeleu kat ma tiso tipun zin ŋgoŋana✡ 5:16: Mt 8:16 ✡ 5:18: Ŋgo 4:3 ✡ 5:19: Mbo 34:7, 146:7; Ŋgo 12:7+, 16:26 ✡ 5:27-28: Mt23:35, 27:25; Ŋgo 4:18 ✡ 5:29: Ŋgo 4:19; Ga 1:10; 1Tes 2:4 ✡ 5:30: Ga 3:13 ✡ 5:31: Mk 16:19;Lu 24:47+; Ŋgo 2:38, 3:19 ✡ 5:32: Lu 24:48; Yo 15:26+

Page 207: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 5:34 204 Ŋgo 6:7ma timetmeete ma tila len pataaŋa.34 Tamen tomtom ta ki lupŋana tana,zaana Gamaliel. Ni tomtom za-anaŋana kizin ŋgarŋan ki tutu. Mi ziniwal tau matan izze kini. Imaŋga toiso pa waene bizin. Iso: “Ai, kakamwal tinama tiperamatmuŋgu.” 35Zinŋgoŋana tipera, to ni iso pa lupŋanatana. Iso: “Niom Israel, keleŋ. Kum-buulu zin loŋa pepe. Timbot mi ititakam kat ŋgar muŋgu, tona tuur lenzaala sa. 36Motoyom imiili pa Teudas.Ndaama pakan ta ila kek na, ni imaripet, mi izzo pa itunu be ni tomtomtoro. Ma tomtom tau sorok som (400),ta tila tito i. Lak, koozi imbotmboti? Som. Tipuni ma imeete, to naŋ-gaŋ kini tikam pirik, mi kosa sa som.37Ni imar ila, to kaimermamazwaanata tikam tomtom zan na, Yudas kiGalilea imar ipet,mi ipese zin tomtomma tito i, mi tila be tiziiri gabmanki Rom. Tamen ni tomini, tipuni maimeete, mi tomtom kini tisu ma tiwepaŋaeŋae sorok. 38 Tana koozi, nioleleŋ be aŋsope yom ta kembei: Waltina, kumbuulu zin pepe. Kezem zinma tila. Pa takankaana pa ŋgar miuraata kizin. Sombe ki toono, nakotikam ma som. ✡ 39 Tamen sombeuraata ti imar pa Anutu, na niom kokarao be kokoto zin na som. Tanakere yom. Kokena niomŋan Anutukoporou.” ✡

40 Sua ki Gamaliel ikam ma titooroŋgar kizin. Tana tiboobo zin ŋgoŋanama tilela mini, to tibalis zin, mi tiŋ-galsek pizin be tilami tiso zin tomtompa Yesu zaana mini pepe. To tizemzin ma tila. 41 Zin ŋgoŋana tizemlupŋana mi tila na, lelen ambai katma menmeen zin biibi. Paso, tire takembei: Sombe tomtom tipamiaŋ zin,mi tibaada pataŋana pa Yesu zaana,ina kembei pakurŋana. ✡

42 Mi uruunu ambaiŋana soy-aaraŋana na, tizem risa som. Aiguleta boozomen tikamam sua pizin

tomtom su UrumMerere kwoono. Mitilala ruumu kizin tomtom tomini matizzo zin bekena tiute: Yesu, ni Mesia.

6Tiur wal lamata mi ru be tiuulu zin

ŋgoŋana1 Indeeŋe mazwaana tana, zin wal

ta titoto Yesu i timasak ma tiweboozo. To zin Yuda tau tizzo Grikkalŋan i, tisumi tikam sua boozo pizinwal tau tizzo Iburu kalŋan i. Tiso:Kini raiŋana mi koroŋ reegeŋana tagorgori tikamam na, tirre zin noroŋakizin Yuda ta tizzo Grik i som. 2 Tabezin ŋgoŋana laamuru mi ru tiboobowal boozomen ta titoto Yesu i matilup zin, mi tiso pizin. Tiso: “Niomtoŋmatiziŋ tiam, kere. Sombe amzemsua ki Anutu soyaaraŋana, mi am-boro kini ma koroŋ raiŋana, ko Anutuleleene ambai? Som. 3 Tana niomkaparre yom, mi kuur leyom tom-tom lamata mi ru sa tau urun am-baimbaiŋan, mi len ŋgar ambaiŋana,mi Bubuŋana ikamam peeze pizin.To amur zin ma timender pa uraatataiŋgi. ✡ 4 Mi niam ti, nako ambotkat pa suŋŋana mi ambesmbeeze paMerere pa sua kini soyaaraŋana.” ✡

5 Wal ta boozomen tileŋ ma titiirisua ta zin ŋgoŋana tipiri na, mi tiyokpa. To tiur Setepan (ni BubuŋanaPotomŋana izeebe kati mi urlaŋanakini imbol kat), mi Pilip, Prokorus,Nikeno, Timon, Pamenas mi Nikolasta ki kar Antiok na. (Nikolas ti, naanama tamaana Yuda som. Mi ni itoorima iwe Yuda.) 6Mi tikam wal lamatami ru tana ma tila kizin ŋgoŋana, tozin tiur naman sala uten ma tisuŋpizin bekena tiur zin pa uraata. * ✡

7 Mi mazwaana tana, Anutu suakini mburaana ma ila pizin tomtomboozomen. Tabe zin wal ta titotoYesu i tiwe boozo kat su Yerusalem.Mi zin patoronŋana kan ta kembena,

✡ 5:38: Mt 15:13 ✡ 5:39: Lu 21:15 ✡ 5:41: Mt 5:10+; Ŋgo 14:22; Pil 1:29; 1Pe 4:13 ✡ 6:3:1Tim 3:2+; Tit 1:6+ ✡ 6:4: Ro 1:9 * 6:6: Wal lamatami ru ta tiur zin pa uraata na, zin ta boozomentizzo Grik kalŋan. Pa pisis kizin na, kizin Grik. ✡ 6:6: Ŋgo 13:3; 1Tim 4:14 ✡ 6:7: Ŋgo 12:24, 19:20

Page 208: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 6:8 205 Ŋgo 7:7tomtom kizin boozo tileŋ la sua mitiurla. ✡

Titeege Setepan8 Setepan, ni tomtom tau Merere

mburaana mi kampeŋana kini biibiimbotmbot se kini. Tana itortoorouraata mburanŋan mi mos bibip matomtom tire. ✡ 9 Tamen zin Yudapakan ki lupŋana ta, ta timbotm-bot. Wal tana, muŋgu tiwe mbesooŋopizin tomtom pakan. Tamen buri na,tomtom sa imboro zin mini som. Mitimar pa kar Kairini, mi kar Aleksan-dria, mi lele pakaana ki Silisia, mi lelepakaana ki Asia. Timaŋga mi ziŋanSetepan tiparzooro pa sua. 10 Tamentirao i som. Pa Bubuŋana Potomŋanaipazalzali pa sua ta ni izzo pa Anutuŋgar kini. ✡ 11 To tiru zaala pini,mi tipese tomtom pakan ma tila mitiso sorok sua pakaamŋana ta kembei.Tiso: “Niam ti amleŋ Setepan ipirisua repiiliŋana pa Mose, mi Anututomini.” ✡

12Tikam sua ta kembei, tabe tikuruzin ŋgarŋan ki tutu mi zin mboroŋanziŋan iwal biibi lelen ma timaŋga mititeege Setepan. To tila mi tipa-menderi la lupŋana biibi kizin walpeeze kan matan. 13 Mi tisokere zintomtomma timaŋga mi tipombol suapakaamŋana pa Setepan. Tiso: “Toti, gorgori iwirri sua sananŋana paUrum Merere potomŋana tiŋgi mitutu ki Mose. Izemzem som. 14 Paniam amleŋi isombe Yesu ki Nasaret,kola ireege urum ti ma isu lene, miitooro mbulu mi tutu ta Mose ikampiti na tomini.” ✡

15 Beso zin peeze kan tau timbutulpa lupŋana tana tileŋ ta kembei na,timap ma tikor matan pa Setepan. Mitire ruŋguunu na, kembei ta aŋela i.

7Sua ki Setepan

1To biibi kizin patoronŋana kan iwiSetepan ma iso: “Lak, sua ta tiso na,ŋonoono?”

Anutu ipet ki Abaraam isu lelepakaana ki Mesopotamia

2Mi Setepan ipekel kwoonoma iso:* “O atoŋan mi tamaŋan, kuŋguntalŋoyom mi keleŋ sua tio ti. Muŋgukat, indeeŋe tamanda Abaraam ila itusu kar Aran zen, mi imbotmbot menta Mesopotamia na, Anutu ta azuŋkakatuunu na ila ipet kini,✡ 3mi iso pinita kembei. Iso:Zem toono ku ramaki wal ku, mi

maŋga ma la pa toono tabeaŋso u pa i.✡

4 “Tana Abaraam izem lele pakaanaki Mesopotamia ta toono kizin Kaldiana, mi ila itu su kar Aran. Tamaanaimeete mi kaimer mana, Anutu isopinimini, to isiri i ma imar lele ta buritombotmbot pa i.✡ 5 Mi Abaraam,Anutu ikam toono pakaana risa maiwe lene kat i na som. Tamen imbuksua pini be ikam toono tiŋgi pini mipopoŋana kini tabe tipet pa kaimer i.Ŋonoono, mazwaana tana, Abaraamipeebe pikin sa zen. Tamen Anutuikam sua mbukŋana tana pini.✡ 6 MiAnutu isope i tomini ta kembei:Kaimer popoŋana ku ko tiwe leembe

pa lele toro. Mi lele tanaka tomtom bizin ko tikam zinma tiwe len mbesooŋo, mi tis-eseeze matan ma irao ndaama400.✡

7 Tamen kaimer to nio kola aŋurkadoono pa toono tana ka tomtombizin mi aŋpokot mbulu kizin, miaŋkam zin popoŋana kuma tizem leletana,mi timiilima timarmini be tisuŋpio isu toono ti.✡

✡ 6:8: Ŋgo 2:43 ✡ 6:10: Lu 21:15 ✡ 6:11: Mt 26:59+ ✡ 6:14: Mt 5:17; Mk 14:57+; Yo 2:20+;Ŋgo 7:49 * 7:2: Sua ki Setepan na, ka uunu ru. Ta na, Zin Yuda tikam ŋgar biibi kat pa toono kizinmi urum kizin ta imbot Yerusalem. Tamen Anutu imbot lele tana men som. Lele swoi ta wal kini timbotpa na, na ni imbotmbot raama zin. Mi uunu toro na, ta muŋgu mi imar, zin Yuda timbel Anutu kwoonobizin zooroŋana. ✡ 7:2: Un 11:31 ✡ 7:3: Un 12:1 ✡ 7:4: Un 12:4+ ✡ 7:5: Un 12:7, 17:8;Ibr 11:13 ✡ 7:6: Un 15:13+; Kam 12:40 ✡ 7:7: Kam 3:12

Page 209: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 7:8 206 Ŋgo 7:288 “Mi Anutu iur reeteŋana ma iwe

kilalan pa sua ta imbuk la ki Abaraamna. Tana Abaraam ipeebe Isak mi im-bot pa kozolwoono lamata mi tel, toireeti. To Isak ipeebe Yakop mi ireeti.Mi Yakop ta kembena. Ipeebe lutuunubizin laamuru mi ru na, ireete zintomini. Mi zin tina ta tiwe undubizin.✡

Anutu imbotmbot raama Yosep isuAikuptu

9 “Yakop lutuunu bizin tana timbotma matan mburmbur pa Yosep, totoŋgomooni ma ila Aikuptu mi iwembesooŋo su tana. Tamen Anutuimbotmbot raami,✡ 10 mi itatke i papataŋana kini ta munŋaana men. Miikam ŋgar ambaiŋana pini. Tabe kingkizin Aikuptu leleene pini, to iuri maikam peeze pa ruumu kini ramaki ko-roŋ kini ta boozomen mi toono biibita Aikuptu a tomini.✡

11 “To peteele biibi ipun zinAikuptu ta boozomen ziŋan zinKanaan ma timbot ŋoobo kat. Ikamma tumbundu bizin tiru kan kini mamaŋaanakaala zin.✡ 12-13 Yakopbiimbotmbot mi ileŋ kembei kini witimbot ta Aikuptu a, to isu na iŋgolutuunu bizin ma tisula Aikuptu betiŋgiimi kan kini. Tikam kini makiŋto, timiili ma tila ki taman mini. Inapai kizin mataana kana. Timbot totisula mini pa Aikuptu ma iwe ru pa.Indeeŋe tana, Yosep iswe itunu pizin.Tabe king kizin Aikuptu, ni tominiiute Yosep wal kini.✡ 14 Tona Yosepiso la pa tamaana mi toono ma tiziinibizin be tiyauyau mi timar kini. Zinwal ta tisula na, zin tomto tel lamoromata (75).✡ 15 Tana Yakopbi isulaAikuptu, mi ziŋan lutuunu bizin tatimetmeete su ta tiŋga.✡ 16 Mi titwizin isu Aikuptu som. Tikam zin, mitimiili ma tila pa kar Sekem, mi titwizin sula naala ta Abaraam iŋgiimi laki Amor lutuunu bizin na.✡

Mose17 “Tumbundu bizin ta timbot

Aikuptu na, timasak ma tiwe boozokat to, sua mbukŋana ta Anutu ikamla ki Abaraam na, ka nol igarau beAnutu ikam ma iur ŋonoono.✡ 18 Toking toro imaŋga ma ikam peezepa Aikuptu. Mi ni ikam ŋgar paYosep som. 19 King tina imaŋgama ikam pakaamŋana pa tumbundubizin, mi iseeze kat matan. Mi iursua mbolŋana pizin be tikam lutunbizin popoŋan ta buri tipeebe zin i,mi tizem zin ma timboren bekenatimetmeete ma tila len.✡

20 “Indeeŋe gorgor tana na, Mosetipeebi ma isu. Ni pikin kaibiim, mikampeŋana ki Anutu imbotmbot sekini. Tuyeete bizin tikam peŋ pinima irao puulu tel,✡ 21 to tizemi suyok kezeene, mi king lutuunu moorikadoono ikami ma iwe lene, mi ilaimborro i.✡ 22Mose itumma iwe tom-tom, mi ikam ŋgar kizin Aikuptu maimap. Mi ni tomtom mburaanaŋana,mi sua kini tomini mburaanaŋana.

23 “Imbotmbot ma ndaama kinitomtooru, to ikam ŋgar be ila ilou zinwal kini Israel.✡ 24 Ila to ire tomtomta ki Aikuptu ipunun sorok tomtom taki Israel. Tana iloondo ma ila na ilaeki Israel tana, mi ipun Aikuptu tanama kup bekena ipokot mbulu kini.25 Mi iso ko wal kini tikilaala kembeini, Anutu ipeikati be ikamke zin papataŋana kizin. Tamen som.

26 Aigule toro na, Israel ru tipor-rou. Mi Mose ila ma ire zin, toitoombo be ipeteke zin mibe ilup le-len. Tana iso pizin ma isombe: ‘Wai,niomru na sa toŋmatiziŋ na! Ka-parpun yom ma kembena paso?’✡27 Tamen ni ta namaana imuuŋgu pamalmal na, imaŋga to ipusuk Mosema ilae zilŋaana mi iso: ‘Nu tina,asiŋ iuru be we biibi piam mi urpepataŋana tiam? 28 Parei? Nu so punyo kembei ta neeri kam pa Aikuptu

✡ 7:8: Un 17:10+, 35:18 ✡ 7:9: Un 39:2,21+ ✡ 7:10: Un 41:37+ ✡ 7:11: Un 41:54, 42:1+✡ 7:12-13: Un 42:1+, 45:1-16 ✡ 7:14: Un 45:9+, 46:26+ ✡ 7:15: Un 46:1+, 49:33 ✡ 7:16: Un23:3+, 33:18+, 50:7+ ✡ 7:17: Kam 1:7 ✡ 7:19: Kam 1:9+ ✡ 7:20: Kam 2:2; Ibr 11:23 ✡ 7:21:Kam 2:3+ ✡ 7:23: Kam 2:11+; Ibr 11:24+ ✡ 7:26: Kam 2:13+

Page 210: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 7:29 207 Ŋgo 7:43tana na?’ 29 Mose ileŋ sua tana, toimaŋga na iko ma ila lele molo takizin Midian. Ila iwe leembe isu tana,mi imbot ma iwoolo, mi ipeebe pikintomooto ru.✡

30 “Ndaama tomtooru tomen imapma ila, mi kaimer to aŋela ta ilaipet kini su lele bilimŋana ta imbotigarau abal Sinai na. Imar kem-bei you miaana ta ibilbil lela kematanmatanŋana leleene.✡ 31 Mosemata kunduunu ikam you, mi imurur.To iso ipa ma ila kolouŋana be irekat. Som, mi ileŋ Merere kalŋaana.32 Isombe:Iŋgi nio Anutu ki tumbum bizin tau.

Nio Anutu ki Abaraam, Isak,mi Yakop.✡

Mose ileŋ tomotoŋana biibi ikami, miiturke mataana.

33 Mi Merere iso pini mini. Iso:“Kinke kumbum keteene. Pa toono tanu mendernder pa i, ina potomŋana.34 Leŋ. Nio aŋre zin Aikuptu kantiseeze zin wal tio Israel matan matimbot ŋoobo kat. Tiŋiizi kizin aŋleŋkek. Mi pataŋana kizin, nio aŋute maimap. Tanata iŋgi aŋsu be aŋtatke zinla zin Aikuptu naman. Mi nu mar. Panio aŋsombe aŋgo u be miili ma la paAikuptu.”✡

Zooroŋana kizin Israel buriŋana som.Ta muŋgu mi imar

35 “Ina Mose tina, ta muŋgu le-len pini som mi tisombe: ‘Nu tina,asiŋ iuru be we biibi piam mi urpepataŋana tiam?’ Mi tomtom tamen tatina, ta Merere itunu iŋgo aŋela maila ipet kini su lele bilimŋana, mi iuribe ikam peeze pizin Israel, mibe iwetun. 36Mini tina, ta ikamzinma tizemAikuptu, mi itortooro uraata bibip mimos boozomen isu Aikuptu, mi TaiSiŋsiŋŋana, mi lele bilimŋanama iraondaama tomtooru.✡ 37 Mi ni tina, taiso pizin Israel ma iso:

Kaimer, Anutu ko iur tomtom tiom sabe iwe kwoono kembei ta nioi.✡

38 “Mose ziŋan tumbundu bizin, tatiwe lupŋana ki Anutu isu lele bil-imŋana na. Mi ni ziru aŋela, ta tizzosua sala abal Sinai na, mi ikam suamata yaryaaraŋana mi iso zin Israelpa, ta imar imar ma iti takamam i.✡

39 “Tamen tumbundu bizin lelen betileŋ la Mose kalŋaana som. Titit suakini, mi lelen be timiili pa Aikuptu.40 To tisu mi tiso pa Aron. Tiso:Urpe lende merere pakan be

timuuŋgu piti, mi tiso iti pazaala. Pa tizimMose ta ikam tima tezem Aikuptu ma tamartaiŋgi na, amkankaana pini.Ko kosa sa ikami ma ila nekek.✡

41 “To timaŋga na tiurpe mererepakaamŋana ma ruŋguunu kembei tamakau lutuunu. Mi tiyyo zin koroŋma tikam patoronŋana be tipakur ko-roŋ tau zitun tiurpe pa naman na, mimenmeen zin pa.✡ 42 Tana kaimerAnutu ipizil ndemeene pizin, mi izemzin ma timbeeze pa pitik ma pu-ulu ramaki koroŋ boozomen ta tim-bot saamba na irao zitun lelen maŋgar kizin. Ka sua imbot la sua tamuŋgu Merere kwoono bizin tibeedena. Isombe:O niom Israel, ndaama tomtooru ta

kawwa isu lele bilimŋana mikakamam zin mbili ma koroŋpa patoronŋana na, kakam sapio? Som.✡

43 Pa leleyom imbot molo pio. Tanatakuurpe merere pakaamŋanaMolok muriini,

mi kiziŋziŋ ramaki mererepakaamŋana Repan ta pitiki kunuunu.

Ina merere tiom tina ta ituyom ku-urpe bekena kelek kumbuyompizin.

✡ 7:29: Kam 2:15+ ✡ 7:30: Kam 3:1+ ✡ 7:32: Kam 3:6 ✡ 7:34: Kam 3:5+ ✡ 7:36: Kam7:11,14-17; Mbo 105:27 ✡ 7:37: Lo 18:15; Ŋgo 3:22 ✡ 7:38: Kam 19:1–20:17 ✡ 7:40: Kam32:1+, 32:23 ✡ 7:41: Mbo 106:19 ✡ 7:42: Mbo 81:12; Yer 19:13

Page 211: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 7:44 208 Ŋgo 7:60Tana iŋgi ko aŋmaŋga piom, mi

aŋziiri yom ma kala kewepaŋaeŋae sorok pa lele molota imbot Babilon mbuleenekat.

Muŋgu zin Israel len urum ŋonoonosa som

44 “Indeeŋe tau tumbundu bizintiwwa isu lele bilimŋana na, tiwwaraama beeze potomŋana ta iswe kem-bei Merere, ni imbotmbot raama zin.Beeze tana, Merere itunu ipatooŋoMose pa, mi kwoono imbol pini beito ka mos ta ire sala abal na miipo kat.✡ 45 Tumbundu bizin tiziŋziŋbeeze tana ma tila, to kadoono isu kilutun bizin. Tila tipet toono Kanaanto, Anutu iziiri ka tomtom bizin matila len, mi Yosua ikam zin Israel matila tikam len. Mi beeze tana imbotimbot ma indeeŋe gorgor tau kingDabit ikamam peeze pizin Israel na.✡46 Dabit, Anutu leleene pini. Tanaimaŋga to iwi ten Anutu ki Yakop.Beso iyok, to iurpe le muriini sa beimbotmbot pa.✡ 47 Tamen ni itunuipo urum sa som. Lutuunu Salumo taipo.✡

48 “Tamen Anutu kor kana kat, niimbotmbot lela ruumu tau tomtomtiwwo pa naman i som. Pa Anutukwoono ta iso ta kembei:✡49 Merere iso: Saamba, ina nio muriŋ

peeze kana.Mi toono, ina kumbuŋ muriini.Mi ruumu soŋana ta koso kopo pio i?Som leŋ lele tau be aŋmbormbooreŋ

pa i iŋgoi?✡50 Som. Pa koroŋ ta munŋaana men

tiŋgi, nio ituŋ ta aŋur zin.”51 To Setepan iso pizin wal ta tipa-

menderi na ta kembei. Iso: “Niomtina kapa kat ki tumbuyom bizin.Pa niom zorzooroŋoyom, mi ŋgartiom imbol kat. Reeteŋana ŋonoono

ta ki lelende i, na niom kuute risasom. Pa motoyom munŋoyom, mitalŋoyom pampamŋoyom kembei zinwal ta tiute Anutu som i. Gorgorikozorzooro Bubuŋana Potomŋana.✡52 Kere. Anutu kwoono bizin taboozomen, tumbuyom bizin tizemtasa? Som. Anutu kwoono bizinta muŋgu tisoyaara sua pa TomtomNdeeŋeŋana tabe imar na, tipun zinma timap. Beso itunu imar na, takembena. Niom kusu kuuri la ka koibizin naman, mi kupuni ma imeete.✡53 Ŋonoono. Tutu ta aŋela tiwe zaalapama isu na, niomkakamkek. Tamenkoto som.”✡

Tipun Setepan ma imeete54 Tileŋ sua tana, to ipas kat keten

mi tikarut zurun pini. 55 TamenSetepan, ni Bubuŋana Potomŋanaizeebe kati, mi mataana sala saambato, ire Anutu azuŋka kini biibi, miire Yesu imendernder la Tamaana na-maana woono.✡ 56 To iso: “Kere.Nio aŋre saamba ikaaga, mi TomtomLutuunu, ni imendernder la Anutunamaana woono!”✡

57 Aa, iŋgi tileŋ sua koroŋŋanari tiŋgi, tabe orooro biibi isala, mitizeeze talŋan, mi borok ma tila. 58Totiyaaru tataati ma tila mi tizem karna, tikor naman pini pa pat. Mizin wal ta tipombol sua pakaamŋanapa Setepan na, tizun mburu kizinmat kana, mi tila tindou su naŋgaŋkaibiim ta kumbuunu uunu. ZaanaSaul.✡ 59 Pat itoptop zalla Setepanŋwaana, mi ni isuŋ. Iso: “O MerereYesu, kam kunuŋ.”✡ 60 To iŋgunkumbuunu, mi kalŋaana biibi ma iso:“O Merere, sanaana tau tikam pio i,na pokot pepe. Reege pizin.” Iso takembei, mi itop su ma kup.✡

✡ 7:44: Kam 25:9,40, 26:30; Ibr 8:5 ✡ 7:45: Yos 3:14+, 18:1, 23:9 ✡ 7:46: 2Sam 7:1+; Mbo 132:1+✡ 7:47: 1Kin 6:1+ ✡ 7:48: Ŋgo 17:24 ✡ 7:49: Yesa 66:1+; Mt 5:34+ ✡ 7:51: Kam 32:9; Lo10:16; Yesa 63:10; Ro 2:28+ ✡ 7:52: Mt 23:31+; Lu 13:34; 1Tes 2:15 ✡ 7:53: Kam 20:1; Ŋgo 7:38; Ga3:19; Ibr 2:2 ✡ 7:55: Mk 16:19; Lu 22:69 ✡ 7:56: Mbo 110:1; Ro 8:34; Kol 3:1; Ibr 12:2 ✡ 7:58:Ŋgo 22:20; Ibr 11:37 ✡ 7:59: Mbo 31:5; Lu 23:46 ✡ 7:60: Mt 5:44; Lu 23:34

Page 212: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 8:1 209 Ŋgo 8:238

Saul iseeze zin urlaŋana kan matan1Saul, ni imbotmi iremeeteŋana ki

Setepan na, iyok pa men tau.Mi indeeŋe aigule tana na, timaŋga

be tikammalmal taumusaana som palupŋana ki Krisi ta imbot Yerusalem a.Tiseeze kat matan, tabe tiko papiriklup ma tilala pa Yudea ma Samariama. Mi zin ŋgoŋana men ta timbotm-bot Yerusalem.✡ 2Mi Setepan na, walpakan ta titoto Anutu mbulu kini na,titwi i. Mi timbel tiŋiizi pini. 3 MiSaul, ni imaŋga pa lupŋana ki Krisi,mi isombe ipambiriizi zin ma timapkat. Tana isinin zin ruumu, mi iyaarutataata zin tomooto ma moori mailala iurur zin lela ruumu sanaana.✡

Pilip ikam uraata isu Samaria4Zin tau tiko papirikŋan i, na tiwwa

mi tizzoyaryaara uruunu ambaiŋanapizin tomtom isu kar ta boozomen tatila pa i. 5 Tana Pilip ta kembena,ni isula pa kar biibi ki Samaria, miizzoyaryaara Krisi uruunu isu tana.✡6 Iwal biibi tileŋ sua ta ni izzo, mitire mos ta itortooro, to timap tiŋguntalŋan pini. 7 Pa bubuŋana sananŋantiŋarakrak mi tiyotyooto pizin tom-tom boozomen. Mi wal kaamaŋanmanarapeŋan boozomen, ta ni iurpe zinma nin ambai lup.✡ 8 Tana zin tom-tom ki kar tana menmeen zin biibikat.

Simon ta tomtom ki naborou9 Kar tana, tomtom ta imbotmbot.

Zaana Simon. Mi ni ikamam naborou.Tabe zin Samaria kan tire i ma kwonitaanda pini. Mi ni ipakurkur itunuma kembei ta ni tomtom biibi sa.✡10 Ikam ma zin tomtom ta boozomentimokorkor la kini. Wal zanŋanmi zinsorrokŋan tomini. Mi tizzo ta kembei.Tiso: “Wai, to ti, ni mburaana kembeiAnutu itunu. Ko ikam Anutu ruŋgu-unu ma iŋgi?” 11 Mi naborou kinita gorgori ikamam na, tomtom tire

ma kwon itaanda pa. Tana tizemzemisom. 12 Tamen Pilip izzoyaryaarasua pa uruunu ambaiŋana, mi Anutupeeze kini, mi Yesu Krisi zaana, totomtom tiurla mi tikamam yok. Zintomooto mi moori tomini.✡ 13 MiSimon tomini, iurla mi ikam yok. In-deeŋe tana mi ila na, izemzem Piliprisa som kat. Itoto i ila kena. Itoto i ilakena. Pa Pilip itortooro uraata bibipma koroŋ boozo. Tabe Simon irre makwoono itaanda.

14 Beso zin ŋgoŋana ta timbotmbotYerusalem na, tileŋ kar Samariauruunu kembei tikan la Anutu suakini kek, to tiŋgo Petrus ziru Yoanma tisula be tire zin. 15 Ziru tisulama tipet, to tisuŋ pa Anutu be ikamBubuŋana Potomŋana pizin walpopoŋan ta tiurla. 16Pa tomtom kizinsa ikam Bubuŋana Potomŋana zen.Tikam yokmen paMerere Yesu zaanabekena tiwe lene. 17 Tana Petrus ziruYoan tiur naman isalakaala zin, mitikam Bubuŋana Potomŋana.✡

18 Simon ta tomtom ki naborou na,ire zin ŋgoŋana naman izalakalkaalazin tomtom mi tikamam Bubuŋana,to iur sorok pat ila kizin miiso: 19 “Aiss, nio ti aŋso aŋgiimimburoyomtina. Beso tomtomsa imarmi nomoŋ isalakaali, tonabe ikamBubuŋana Potomŋana.”

20 Tabe Petrus imaŋga na iso pini.Iso: “Wai Simon, koroŋ ta Anutuitunu leleene mi ikam piti sorok, tanu su mini ma sombe ŋgiimi pa pat?Na nu ko la lem raama pat silba kutana.✡ 21 Nu tina, itiŋan temenderpa uraata tiŋgi som. Pa lelem miŋgar ku indeeŋe pa Anutu mataanasom.✡ 22 Tana tooro lelem, zem ŋgarku sananŋana tina, mi toombo tenma suŋ pa Merere. Mi re. Ko ireegesanaana ku, o som? 23 Pa nio aŋre ukembei lelem bok pambulu ki motomberber, mi sanaana ikis katu kek.”✡

✡ 8:1: Ŋgo 1:8, 11:19 ✡ 8:3: 1Kor 15:9; Ga 1:13,23; Pil 3:6; 1Tim 1:13 ✡ 8:5: Ŋgo 6:5, 21:8✡ 8:7: Mk 16:17+ ✡ 8:9: Ŋgo 13:6+ ✡ 8:12: Ŋgo 2:38 ✡ 8:17: Ŋgo 2:4, 19:1+ ✡ 8:20: Mt10:8; Ŋgo 2:38 ✡ 8:21: Mbo 78:37; Ep 5:5 ✡ 8:23: 1Tim 6:9; Ibr 12:15

Page 213: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 8:24 210 Ŋgo 9:1-224 To ŋgar ki Simon ipet, mi isu

na iso: “Wai, kena niomru kusuŋ paMerere pio. Kokena sua tiom tana iurŋonoono pio.”

25 Petrus ziru Yoan tipombol suaki Merere mi tiso zin Samaria kanpa makiŋ, to timiili ma tisala miniYerusalem. Ziru tiwwa ma tila na,tikamamuruunuambaiŋanapizin karpakan ki Samaria ta timbot zaalazilŋanzilŋan. Ta kembei, mi tila tuŋla Yerusalem.

Pilip ikam uruunu ambaiŋana pa bi-ibi ta imar pa lele pakaana ki Etiopia

26 To Merere aŋela kini ta, ipetki Pilip mi iso: “Maŋga ma sala paYerusalem. Tona to zaala ta ipa palele bilimŋana ma isula pa kar Gazana.” 27 Pilip ileŋ sua ti, to imaŋgapa pai. Ila zaala lwoono na, ise kitomtom ta, ni imar pa lele pakaanaki Etiopia. * Mi tomtom tana, nizaana biibi. Imborro pat mi koroŋzanŋan ki Kandake, ni moori ta im-borro lele pakaana ki Etiopia na. †✡28 Tomtom tana isala pa Yerusalempa suŋŋana, mi suŋŋana tana imap.Tana ni mbuleene sala karis kini,mi iŋgi be imiili mini pa kar kini i.Karis ikowo, mi ni iwatwaata sua tamuŋgu Anutu kwoono Yesaya ibeedena. 29 Pilip ise kini, to Bubuŋana isopini. Iso: “Koŋuru karis tiŋga ma lakolouŋana.”

30 To Pilip iloondo ma ila karisuunu. Ila na, ileŋ tomtom tana iwat-waata ro ta Yesaya ibeede na. TanaPilip iwi lae pini. Iso: “Ai, sua tawatwaata na, ute ka uunu?”

31 Mi ni ipekel kwoono ma iso:“Wai, aŋute ko aŋute be parei? Belatomtom sa iso yo pa.” To iso pa Pilipma isala kini ta karis a. 32 Mi sualwoono ta tomtom tana iwatwaata na,iso ta kembei:Ni kembei sipsip ta tikami be tipuni.

Mi imaane kembei sipsip lutuunu taiur niini mi tipup rumuununa.

Pa iso sua sa som.33Ni, tipasomi mi tipamenderi.Mbulu ta tikam pini na, indeeŋe som.Mi ni le tomtom sa be imender pini

som.Asiŋ ko ipit mbol pa popoŋana kini?

Som.Pa swoono ko imap karau men.”✡

34 Tana biibi kizin Etiopia isu to iwilae pa Pilip. Iso: “A, nu so yo lak.Sua tiŋgi, Anutu kwoono tana iso paitunu, som iso pa tomtom toro sa?”35 Tona Pilip kwoono ila pa sua tana,mi iso seeŋge ma ila, mi izzo i pauruunu ambaiŋana ki Yesu. [ 36 Tilalama tindeeŋe yok ta, to biibi tana isuna iso: “Mi parei pio? Irao aŋkamyok? Pa yok ta, ta tamar i.”✡ 37 Pilipipekel kwoono ma iso: “Nu sombe urlelem imap ila ki Merere, ina ta tina.Rao kam yok.” Ni ipekel kwoono maiso: “E, nio aŋurla. Yesu Krisi, niAnutu lutuunu.”]

38 To ikam ma karis imender maimbot, mi ziru Pilip tisula yokmaPilipikam yok pini. 39-40Ziru tizem yok matise, to biibi tana ire Pilip mini som.Pa Merere Bubuŋana, ta iwiti ma ilaiuri su kar Asdot. Tana Pilip iwwa pakar ta boozomen ki lele pakaana tana,mi izzo uruunu ambaiŋana pizin maila ipet kar Sisarea. Mi biibi tana, niimiili ma ila kar kini raamamenmeeni biibi kat.✡

9Yesu itooro Saul(Ŋgo 22:3-16, 26:9-18)

1-2 Indeeŋe mazwaana tana, ŋgarsananŋana izebzeebe men Saul, mi niikamam sua pamotoŋana pizin wal tatitoto Merere na. Pa isombe ipun zinma timetmeete lup. Imbot ma som,mi ikam ŋgar. Iso: “O, nio ko aŋla

* 8:27: Etiopia, ina lele pakaana ta ki Aprika. Mi imbotmolo kat pa Yerusalem. † 8:27: Tomtom tina,tipal lembeene ma isu. Pa mazwaana tana tikamam mbulu ta kembei pizin tomooto ta tikamam uraatapa king ma kwin. Kokena timbuulu moori kizin sa. Buk Lo 23:1 iso wal ta kembei irao tigaaba Anutu walkini pa suŋŋana kizin som. Tamen sua ti iswe kembei Anutu iyok pizin wal ta kembei raraate kembei tawal pakan. ✡ 8:27: Mbo 68:31, 87:4 ✡ 8:33: Yesa 53:7+ ✡ 8:36: Ŋgo 2:38, 10:47 ✡ 8:39-40:Ŋgo 21:8

Page 214: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 9:3 211 Ŋgo 9:22kar Damaskus tomini. Beso aŋdeeŋetomtom pakan ta titoto zaala ki Yesuisu tana, to aŋyo zin ma timar taYerusalem i.” Tana ila ma ire biibikizin patoronŋana kan, mi iwi i beibeede sua yokŋana pini. To ikam maila be lupŋana kizin Yuda ta timbotkar Damaskus na tire. Naso zaanaimbot mat pa uraata kini.

3 Saul imbel pai. Ila ila ma iga-rau kar Damaskus na, azuŋka tauimbot saamba mi ikelyaara su pinima kembei ta lele ikimit i. 4 Tabeitop su toono, mi ileŋ sua ta kembei:“Saul, Saul, parei ta nu noknokmotoŋseezeŋana?”

5 Saul ipekel ma iso: “O biibi, nuasiŋ?” To pekelŋana imar. Iso: “Iŋginio Yesu ta nu seseeze motoŋ na. ✡6Maŋga ta buri mi lela kar, to leŋ suapa mbulu tabe kam i.”

7Mi zin wal ta ziŋan Saul tiwwa na,len sua som. Timbot mi tire men. Patileŋleŋ sua ta imarmar, mi tire tom-tom sa som. 8 Saul burup ma imaŋgana, irao ire lele som. To titeegi mitilela kar Damaskus. 9Nimataana ipisma imbot pa aigule tel. Mi mazwaanatana, ikan kini sa som, iwin yok sasom.

10Kar Damaskus na, tomtom ta tauitoto Yesu i, ni imbotmbot. ZaanaAnanias. Ni ikeenetondo, mi ileŋMerere iso sua pini ma iso: “Ananiaso!” Ananias iso: “Oi Merere, nioaŋbotmbot i!”

11 To Merere iso pini. Iso: “Maŋgami la pa zaala ta tipaata tisombe Za-lŋana na. La to, lela ruumu ki Yudasmi wi pa tomtom ta ki kar Tasus,zaana Saul. Pa izuŋzuŋ a. 12 Iŋgaikeenetondo u, mi ire u pa ma lakini mi nomom isalakaali, to mataanaikam pak mini.”

13To Ananias iso: “MiMerere, tom-tom tina, wal boozo tiso uruunu maaŋleŋ kek. Wal ku potomŋan ta tim-bot Yerusalem a, ni ikamam mbulusananŋan boozomen pizin. ✡ 14 Mizin bibip kizin patoronŋana kan tiuri

ma zaana be ikammbulu raraate menpizin wal tau tizuŋzuŋ pa nu zom isukar ti tomini.”

15 Tamen Merere iso pini ma iso:“Soom. La. Pa tomtom tana, nio ituŋaŋpeikati be ikam uraata tio, mibeiswe zoŋ ila ki zinwal ta Yuda somŋani, mi zin king, mi zin Israel matantomini. ✡ 16Mi pataŋana tabe ibaadapa nio zoŋ kana, ina nio ituŋ ko aŋso ipa.” ✡

17 To Ananias ila mi kaŋkaŋ mailela ruumu ki Yudas. Ilela na, iurnamaana ru isala Saul ŋwaana, miisombe: “O tiziŋ Saul, Merere Yesu, tanu mar pa zaala mi ni ipet ku na, niisombe nu re lele mini mi BubuŋanaPotomŋana izeebu. Tanata iŋgo yoma aŋmar i.” 18 Molo som na, koroŋta ipakaala Saulmataana na, ikampokmi itop su. To ire lele mini. Mi isuna ikam yok pataaŋa. ✡ 19 Kaimerma ikan kini, tomburaana imiili mini.To ziŋan zin wal ki kar Damaskus tatitoto Yesu i, timbot su Damaskus paaigule pakan.

Saul imaŋga pa sua soyaaraŋana isuDamaskus

20 Saul inamnaama som. Imaŋgapataaŋa na ilelala lupŋana murinkizin Yuda, mi izzoyaryaara sua takembei: Yesu, ni Anutu Lutuunu.21 Tabe zin wal tau tileŋ i na, timaptimurur pini. To tisu mi tiso takembei: “Wai, to ta koroŋ mi ikam-yaryaara zin wal ta tizuŋzuŋ pa Yesuzaana isu Yerusalem, ta iŋgi isu mi isomini kembei? Iti toso ko imar be iyozin wal ki kar tiŋgi ta titoto Yesu i, matila kizin bibip kizin patoronŋana kanta Yerusalem a.” ✡

22Anutu ipombolmbol Saul ma suakini mburaanaŋana kat. Tabe ikammazinYuda ta timbotmbotDamaskusmi tileŋi na, tiru zalan pa sua. Pa izzopa suamuŋguŋana ta iur ŋonoono iseki Yesu. Tana sua kini iswe kat takembei: Yesu, ni Mesia. ✡

✡ 9:5: 1Kor 15:8 ✡ 9:13: Ŋgo 8:3 ✡ 9:15: Ŋgo 26:16+; Ro 1:5; Ga 1:15+; 1Tim 1:12 ✡ 9:16:Lu 21:12+; Ŋgo 20:23; 2Kor 6:4+, 11:23+; 2Tim 2:9 ✡ 9:18: Ŋgo 2:38 ✡ 9:21: Ŋgo 9:2+; Ga 1:23✡ 9:22: Ŋgo 5:42, 17:3, 18:5

Page 215: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 9:23 212 Ŋgo 9:4223 Zin Yuda timbot ma aigule

boozomen ilae, to tisu mi timbuurukana. 24 Mbeŋ ma aigule tizaŋzaaŋisu ta zaala kwoono. Beso tire i, totipuni ma imeete. Tamen tiŋgal Saultalŋaana pa kiizi kizin tana, 25 mimbeŋ ta na, wal pakan ta titoto Yesui, tiuri sula tiigi, mi tipabeleu i pa siirindemeene, mi titu i ma isula. ✡

Saul ila Yerusalem26 To Saul iko ma ila pa Yerusalem.

Ila ipet to, isombe igaaba zin wal tautitoto Yesu i. Mi zin tiurla kembeini itoori ma iwe Yesu lene i na som.Tana timoto i lup. ✡ 27 TamenPanabas, ni iwe zaala pini. Ikami maila kizin ŋgoŋana, mi iso zin pambuluta pet pa Saul na. Iso: ‘Saul ila maMerere ipet kini isu zaala lwoono, miiso sua pini. To Saul ila Damaskus,mi imender mbolŋana, mi ikam suapizin tomtom pa Yesu zaana. Imotosom.’ ✡ 28 Tileŋ sua tana, to lelenambai pa Saul, mi ni igabgaaba zinmaziŋan timbotmbot ta Yerusalem. Mini imender mbolŋana kat, mi iwwapa Yerusalem, mi ikamam sua pizintomtom pa Yesu zaana. 29 Ni ziŋanzin Yuda ta tizzo Grik kalŋan i tipar-zorzooro pa sua, to timaŋga na tisotikam be tipuni ma imeete. 30 Tamenzin toŋmatiziŋ ki Krisi tileŋ sua tana,to tikamima tisula kar Sisarea, to tiurima ila lene pa kar kini Tasus.

31 Tona lupŋana ki Krisi ta timbotirao lele pakaana ki Yudea, Galilea, miSamaria na, timbot ambai. Kosa saimbuulu zin mini som. Mi BubuŋanaPotomŋana ipombolmbol zin, mi tim-ototo Merere mi titoto mbulu kini.Tana timasaksak ma tiwe boozo. ✡

Petrus iurpe tomtom narapeŋana taisu kar Lidda

32 Petrus, ni izzu ma izze pa leleta boozomen. Aigule ta na, isulakar Lidda be ilou Anutu wal kini po-tomŋan ta timbot tana. 33 Ila ipetna, indeeŋe tomtom narapeŋana ta,zaanaAineas. Ni ra, imbel keeneŋana.

Pa ikeene pa ndaama lamata mi telkek. 34 Petrus ila ire i, to iso pini. Iso:“Aineas, Yesu Krisi iurpe u ma nimndabok. Maŋga mi lek murim.” Iso takembei mi Aineas burup ma imaŋgapataaŋa. ✡ 35 Zin Lidda kan mi Saronkan ta munŋaana men na, tire i, totitooro lelen mi tiurla ki Merere.

Petrus ipei moori ta ma imaŋga miniisu kar Yoppa

36Kar Yoppa na,moori ta itoto Yesui imbotmbot, zaana Tapita. (Tipaatapisis tana ila Grik kalŋan, tisombeDorkas.) Ni ikamam uraata ambaim-baiŋan boozomen mi iuluulu zin waltau timbot ŋoobo pa kan kini ma lenmburuma. Tanawelu kini ambaiŋanakat. ✡ 37 Indeeŋe mazwaana tana, nimete ikami ma imeete. Tana tiurpe i,mi tiuri sala ruumu leleene ta imbotkor na ma imbotmbot. 38 Kar Liddami Yoppa na, tipargarau zin. Tanazin wal ta titoto Yesu i tileŋ kem-bei Petrus imar imbotmbot Lidda, totiŋgo wal ru ma tila, mi tisotaari pamooribi tau. Tiso: “Aiss Petrus, niamleyam pataŋana ta, ta amar i. Parei?Ko irao mar ma itiŋan tala ta buri?”

39To ziŋan Petrus tila. Tipet kar na,tikam Petrus ma isala ruumu leleeneta imbot kor na. Per sala na, zinnoroŋa ra, tila ma tiliu i. Mi titaŋ-taŋ, mi tiso i pa mburu ta Tapitabiimbotmbotmata yaryaarami ikamampizin na. 40 Petrus isu na iser zinwal ta timbot ruumu leleene na, matiyooto lup. Tiyooto makiŋ na, iŋgunkumbu mbukuunu mi isuŋ. To itoorima kereene ila ki uri mi iso pini. Iso:“Tapita, maŋga!” ✡

Molo som na, moori mataana ikampak, mi ire Petrus. To imaŋga mimbuleene su. 41 Petrus iteege supa namaana mi iwiti ma imaŋgaimender, to iboobo zin noroŋa miAnutu wal kini ma timar na, tireTapita mataana iyaara mini ma im-botmbot. 42 Uraata ti uruunu irak

✡ 9:25: 2Kor 11:32+ ✡ 9:26: Ga 1:17+ ✡ 9:27: Ŋgo 4:36; 1Kor 9:1, 15:8 ✡ 9:31: Ŋgo 2:41+,4:32+ ✡ 9:34: Ŋgo 3:6, 14:8+, 28:8+; Yems 5:14+ ✡ 9:36: 1Tim 2:10, 5:10; Tit 3:8 ✡ 9:40: Mk5:41+; Lu 7:14; Yo 11:43+; Ŋgo 20:9+

Page 216: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 9:43 213 Ŋgo 10:22ma irao kar biibi Yoppa. Tabe tom-tom boozo tiurla ki Merere. 43 MiPetrus, ni izem kar Yoppa loŋa som.Ila ki Simon tau ikamam uraata pabuzur kulin na, ma ziru timbot pamazwaana ri.

10Konili iso la pa Petrus be imar

1 Kar Sisarea na, tomtom ta im-botmbot, zaana Konili. Ni biibi takizin malmal kan ta timar pa toonoItali na. Imborro tomtom tomtolamata. 2 Mi ni Yuda som. Tamenziŋan wal boozomen ta timbot ru-umukini na, timototo Anutumi titotombulu kini, mi tigabgaaba zin Yudapa suŋŋana kizin. Mi ni ikamamsorokkoroŋ boozo pizin Yuda ta timbotŋoobo i. Mi ni tomtom ki izuŋzuŋ paAnutu totomen.

3 Aigule ta na, zoŋ mataana ikamkembei tel, mi ni ikeenetondo. Miire kat aŋela ki Anutu ta imar kini miiboobi. Iso: “Konili o!”

4 Konili igeedi mi imoto. Imbot masom mi iso: “Biibi, parei?”

Mi aŋela iso pini. Iso: “Suŋŋanaku ramaki mbulu ku ambaiŋana tauluulu zin sorrokŋan i, na Anutu irekek. Mi mataana iŋgalŋgal mi leleeneambai pa kembei ta patoronŋana am-baiŋana.✡ 5 Kar Yoppa na, tomtomta imbotmbot, zaana Simon Petrus.Ŋgo wal pakan ma tila kini be tikami.6 Imbotmbot ki Simon toro ta ikamamuraata pa buzur kulin na. Ruumu kiniimbot ta tai a.”✡

7Aŋela iso sua tanamakiŋ, to izemimi ila lene. To Konili iboobo mbe-sooŋo kini ru ta tikamam uraata paruumu kini na, mi tomtom kini mal-mal kana ta tau imbesmbeeze pini.Tomtom tana, ni tomini itoto mbuluki Anutu. 8 Konili iso zin pa mbuluboozomen ta ipet na makiŋ, manaiŋgo zin ma tila pa kar Yoppa.

Petrus ikeenetondo(Ŋgo 11:5-14)

9 Aigule toro, zoŋ mataana ikamkembei palakuutu na, zin tel tanatiwwa ma tigarau kar Yoppa. In-deeŋe tana, Petrus isala pa pootota imbot ruumu uteene na be isuŋ.10 Imbotmbot ma peteli, to iso ikanka kini. Tikamam uraata pa ka kini,mi ni isu na ikeenetondo. 11Mataanaisala na, ire saamba ikaaga mi ko-roŋ kembei ta kawaala biibi i, tim-buk tumbuntumbun paŋ, mi titu maisu. 12 Mi buzur matakiŋa ta tisulakawaala tana. Kar kan, su kan, koroŋkarraŋan, mi zin man ta tirrie salamaŋaanaŋana na. 13 Molo som na,ileŋ sua ta kembei: “Petrus, maŋga,pun zin mi kan.”

14 Mi Petrus iso: “E-e Merere, iraoaŋkan na som kat. Pa muŋgu muŋgumi imar na, kwoŋ iteege koroŋ sata kembei pasa zen. Koroŋ pakantina ambai pa kanŋana som. Pa tutuiŋgalsek pa.”✡

15 To ileŋ sua mini ma iwe ru pa.Iso: “Koroŋ ta Anutu itunu ikam maiwe ŋgeezeŋana na, nu re kembeisananŋana pepe.”✡ 16 Iso ta kembeipa tel, mi kawaala imiili ma isala minipa saamba.

17 Petrus imaŋga ma ikamam ŋgarboozo pa koroŋ ta ire na, mi tom-tom tel ta Konili iŋgo zin na, timarmi tindeeŋe Simon ruumu kini matimender su kataama kwoono. 18 Totiwi ma tiso: “Simon ta zaana toroPetrus na, imbotmbot, som som?”

19 Petrus ikamam ŋgar pa koroŋ taire na, mi Bubuŋana iso pini. Iso:“Simon, tomtom tel tiru u a. 20Maŋgama sula re zin. Mi lelem iwe ru pepe.La gaaba zin ma niomŋan kala. Paiŋga nio aŋgo zin ta timar na.” 21TanaPetrus isula kizin to iso: “Nio ta ituŋti. Mi parei ta kamar kuru yo?”

22 To tiso: “Konili ta imborrozin malmal kan tomto lamata i, niiŋgo yam ta amar i. Ni tomtomndeeŋeŋana, mi imototo Anutu miitoto mbulu kini. Tana Yuda taboozomen timap tiwidit uruunu.

✡ 10:4: Tur 8:4 ✡ 10:6: Ŋgo 9:36 ✡ 10:14: Wkp 11:1+ ✡ 10:15: Mk 7:14+; Ro 14:14-20; 1Tim4:3+

Page 217: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 10:23 214 Ŋgo 10:41Neeri ŋonoono, ni ikeenetondo miire aŋela potomŋana ta ipet kini.Mi iso pini be iboobu ma la ruumukini, mi kam sua pakan pini ma ileŋ.”23Petrus imaŋga na ikam zinma tilelapa ruumu tau ni imbotmbot pa i.

Petrus ila ki KoniliTikeene ma aigule toro to, ziŋan

Petrus timaŋga ma tila. Mi zin toŋ-matiziŋ pakan ta ki kar Yoppa i tominitigaaba zin. 24 Tiwwa ma tila maaigule toro to tipet Sisarea. Mi Konili,ni iyogeege zin wal kini mi waenebizin pakan tomini, mi ziŋan tinam-naama zin ma timbotmbot. 25 Petrusila mabe iloondo pa ruumu, mi Koniliila to itop su kumbuunu uunu bekenaipakuri. 26 Tamen Petrus ipeteke i maiso: “Wa, kam kembena paso? Maŋga!Pa nio iŋgi tomtom raraate kembei tanu na.” To iwiti ma imaŋga.✡

27Ziru tizzo suama tilela na, Petrusmataana pokpok pizin iwal biibi tatilup zin ma timbotmbot. 28 To isopizin. Iso: “Ou, niom kuute lupkek. Niam Yuda, tutu tiam imenderta kembei. Zin wal ta Yuda somŋani na, irao amgaaba zin som, amgarauzin som. Tamen Anutu, ni iso yo kekta kembei: Irao aŋur ŋgalseki pa tom-tom sa na som. Mi irao aŋso tomtomsa, ni sananŋana pa Anutu mataanana som.✡ 29Tana sua tiom ila, mi iŋgiaŋmar i. Aŋkam zooroŋana som. Lak,parei?”

30 Konili iso: “Wai! Mi nio ti,uriiza, zoŋ mataana ikam tel kem-bei ta buri na, aŋzuŋzuŋ su ruumutio ti. Mi molo som na, aŋre tom-tom ta. Mburu kini milmilŋana.Imar imender su kereŋ uunu mi iso:31 ‘Konili o, suŋŋana ku, Anutu ileŋkek. Mi mbulu ku ambaiŋana tauluulu zin sorrokŋan na, ni mataanaiŋgalŋgal.✡ 32Tana ŋgowal pakanmatila kar Yoppa be tikam Simon ta za-ana toro Petrus na. Imbotmbot ki Si-mon toro ta ikamam uraata pa buzur

kulin na. Ruumu kini imbotmbot tatai a.’ 33 Tanata aŋgo zin tomtom matima ku karau men. Ma iŋgi mar maambai kat. Mi niam munŋoyam taamar amlup yam su taiŋgi pa Anutumataana. Tana sua ta munŋaana mentauMerere iurma ku be kam piamna,so ma amleŋ.”

Zaala ikaaga pizin wal ta Yudasomŋan i

34 To Petrus imaŋga mi iso: “Oo,buri na, ŋgar tio ipet mi aŋkilaala i.Ŋonoono kat. Merere, ni iur leleenepizin wal pakan, mi wal pakan somna som.✡ 35 Ni iur leleene pizin walta boozomen. Tana tomtom ta sombeimoto i, mi ikamammbulu ta indeeŋemen pa ni mataana, na ta tina. Ni,Merere leleene pini.✡ 36 Ŋonoono,uruunu ambaiŋana ta iso iti pa zaalatabe itiŋan Anutu taparlup ti ma tewetamen pa i, na Anutu ipumuuŋgupiam Israel. Zaala tana imbot lauraata ki Yesu Krisi. Mi ni Mererekizin tomtom ta boozomen.✡

37-38 “Mi uraata biibi tau ipet mairao lele pakaana ki Yudea na, niomko keleŋ sa kek. Indeeŋe tau Yoanikamam sua pizin tomtom pa yokkamŋana na, Yesu ki Nasaret, niimaŋga pa uraata kini isu Galilea. Ni,Anutu iroogimi iuri pa uraata kini. Paisilou i pa Bubuŋana Potomŋana, miipomboli pa itunu mburaana. Tanataizzuma izze pauraata ambaimbaiŋan,mi iurpewewal boozomen ta TomtomSanaana mburaana ikototo zin na. Pani, Anutu imbotmbot raami tau.✡

39 “Uraata kini boozomen ta ika-mam su lele pakaana ki Yudea miYerusalem na, niam ti amre kat pamotoyam. Tanata ampombolmbol kasua. Uraata kini tana, ta ikam matipuni ma imeete sala ke.✡ 40 Tamenaigule iwe tel pa, to Anutu ipei i maburup ma imaŋga mini pa naala, miipatooŋi pizin tomtom pakan ma tirekati. 41 Mi indeeŋe ta ni imaŋga pa

✡ 10:26: Ŋgo 14:15; Tur 19:10, 22:8+ ✡ 10:28: Ŋgo 15:8+; Ep 2:11+ ✡ 10:31: 1Kor 15:58; Ibr 6:10✡ 10:34: Mt 16:19; Ro 2:11; Ep 6:9; 1Pe 1:17 ✡ 10:35: Ro 2:10+; 1Kor 12:13; Ga 3:28; Ep 3:6; Kol 3:11✡ 10:36: Ro 10:12; Ep 2:14; Kol 1:20; Tur 17:14 ✡ 10:37-38: Yesa 61:1 ✡ 10:39: Ŋgo 2:32, 5:30

Page 218: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 10:42 215 Ŋgo 11:14naala na, ila ipet kizin iwal boozo som.Niam men ta ipet tiam mi amre i,mi niamŋan amkan kini. Pa Anutuipeikat yam tamuŋgukekbe amenderpa sua kini mi ampombol.✡ 42 Mini itunu iur sua piam be amsoyaarasua pizin Israel ta kembei: Ni, Anutuiuri be itiiri zin tomtom pa mbulukizin, mibe iur kadoono pizin. Zin tamatan yaryaaraŋan,miwalmeeteŋantomini.✡ 43Mi Anutu kwoono bizin taboozomen, sua kizin ipombol sua kinima iso ta kembei: Wal boozomen ta sotiurla kini, inako ni iwe zaala pizin beAnutu ireege sanaana kizin.”✡

Anutu ikam Bubuŋana Potomŋanapizin wal ta Yuda somŋan i

44 Petrus izzo sua tana, miBubuŋana Potomŋana tau isu maisalakaalawal ta boozomen ta tileŋleŋsua i. 45-46 Zin Yuda pakan ta tiurla kiKrisi mi ziŋan Petrus timar na, tireBubuŋana isalakaala zin wal tana,mi tileŋ zin tizzo karkari kalŋan mitipakurkur Anutu, to timurur mitisombe: “Wai, wal tiŋgi, zin Yudasom. Mi iŋgi Anutu ikam pizin takembei tomini?”✡

47 To Petrus isu mi iso: “Asiŋirao iŋgalsek pizin wal ti be tikamyok? Som. Zin iŋgi tikam BubuŋanaPotomŋana raraate kembei ta iti.”✡48 Tana Petrus iso pizin ma tikamyok pa Yesu Krisi zaana. Kaimermana tibiigi Petrus ma ziŋan timbotpa aigule pakan.

11Petrus isope zin Yerusalem kan pa

uraata kini(Ŋgo 10:9-44)

1 Zin ŋgoŋana ziŋan zin toŋma-tiziŋ ki Krisi ta timbotmbot irao lelepakaana ki Yudea na, tileŋ zin walta Yuda somŋan i urun kembei zintomini tikan la Anutu sua kini kek.2 Tabe Petrus isala Yerusalem na, zintau timbolmbol pa tutu ki Mose mi

reeteŋana na, tiyyo kwon pini. 3 Tiso:“Petrus o, nu tina la ma niomŋan zinwal ta tireete zin som na, kakanankini isu ruumu kizin, na?”

4 Petrus imaŋga to isinin mbuluboozomen ta ipet pini na. Iso:5 “Keleŋ, nio ti aŋbotmbot ta karYoppa, mi aŋzuŋzuŋ. Mi aŋkeene-tondo, mi motoŋ sala na, aŋre koroŋkembei ta kawaala biibi i. Timbittumbuntumbun paŋ mi titu ma isu.Isu isu ma isu ta kereŋ uunu i. 6 Mimotoŋ isula kawaala leleene na, aŋrebuzur matakiŋa. Kar kan, su kan,pakan ta tikarra i, mi man ta tirriesala maŋaanaŋana i tisula ma bok.7 Molo som na, aŋleŋ kalŋaana ta isota kembei: ‘Petrus o, maŋga! Pun zin,mi kan.’

8 “To aŋso: ‘E-e Merere, irao aŋkanna som kat. Pa muŋgu muŋgu miimar na, koroŋ ta kembei isula kopoŋpasa zen. Koroŋ pakan tina ambai pakanŋana som. Pa tutu iŋgalsek pa.’✡

9 “To sua imbot saamba mi isu maiwe ru pa. Iso: ‘Koroŋ ta Anutu itunuikam ma iwe ŋgeezeŋana na, nu rekembei sananŋana pepe.’✡ 10 Iso takembei pa tel, to koroŋ ta boozomenimiili ma isala mini pa saamba.

11 “Molo som na, tomtom tel kikar Sisarea ta tiŋgo zin pio na, timartimender ruumu tau nio aŋbotmbotpa i, ka kataama kwoono. 12 MiBubuŋana iso pio be leleŋ iwe rupepe, mibe aŋgaaba zin ma niamŋanamla. Zin toŋmatiziŋ lamata mi tati tomini. Niamŋan amla mi amlelatomtom tana ruumu kini. 13 To ru-umu katuunu imaŋga na iso piam takembei. Ni ire aŋela ta ila ipet kinisu ruumu kini mi iso: ‘Ŋgo wal pakanma tila kar Yoppa be tikam Simon tazaana toro Petrus na ma imar. 14Pa niko ikam sua piom. Mi sua kini ko iwezaala pu mi wal boozomen ta timbotruumu ku na be Anutu ikamke yom.’

✡ 10:41: Lu 24:36+ ✡ 10:42: Mt 28:19+; Ŋgo 17:31; Ro 14:9+; 2Kor 5:10 ✡ 10:43: Yesa 53:5; Ro10:9; 1Yo 2:2,12 ✡ 10:45-46: Mk 16:17; Ŋgo 2:4, 11:15; Ga 3:14 ✡ 10:47: Ŋgo 15:8+ ✡ 11:8:Wkp 11:1+ ✡ 11:9: Mk 7:14+; Ro 14:14-20; 1Tim 4:3+

Page 219: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 11:15 216 Ŋgo 11:3015 “Tana aŋmaŋga be aŋso sua,

mi Bubuŋana Potomŋana isu maisalakaala zin. Ikam raraate kembeitau mata popoten ikam piti na.16 To motoŋ iŋgal Merere kalŋaanata isombe: ‘Yoan ikam yok pizintomtom. Mi niom, nako kakamBubuŋana Potomŋana ma isalakaalayom.’✡ 17 Kere. Muŋgu iti tuurla kiMerere Yesu Krisi, mi Anutu ikamBubuŋana piti. Mi ni ikamkoroŋpizinwal tana raraate men kembei ta ikampiti na. Kena nio asiŋ ta aŋrao beaŋzooro Anutu? Pa koroŋ tiŋgi imarpa ni itunu tau.”✡

18 Tileŋ ta kembei to, timbuulu suapini mini som. Mi tipakur Anutuzaana ma tiso: “Ŋonoono kat. Anutu,ni ipomoozo zin wal ta Yuda somŋan itomini, mi ikam zin ma titooro lelen,bekena tikam mbotŋana ta ki Anutui.”✡

Lupŋana ki Krisi ta imbot su karAntiok

19 Indeeŋe tipun Setepan miimar na, wal ki Krisi tibadbaadapataŋana biibi pa sua ki Merere. Tanatimureege, mi tiko kiŋakiŋa pa lelepakaana ki Ponisia, mutu Saiprus,mi kar Antiok. Tiwwa na, tikamamsua pizin Yuda men.✡ 20 Mi tomtomkizin pakan ta timar pa mutu Saiprusmi lele pakaana ki Kairini na, tila pakar Antiok, to tiso zin Grik tomini pauruunu ambaiŋana ki Merere Yesu.21Mi tiwwa raama Merere mburaana,tana iwal biibi ki kar tana tiurla kiMerere mi titooro lelen.✡

22 Uraata ti uruunu ila ipet taYerusalem mi lupŋana ki Krisi tileŋ,to tiŋgo Panabas ma ila kar Antiok be

ire zin.✡ 23 Ila ma ipet na, ire kam-peŋana biibi ki Anutu ta imbotmbotse kizin, tanamenmeeni pa. Mi ipom-bolmbol zin iwal ma izzo pizin be tiurlelen imap ila ki Merere mi tikiskisurlaŋana kizin.✡ 24 Pa Panabas, nitomtom ambaiŋana. Urlaŋana kiniimbol kat, mi Bubuŋana Potomŋanaizeebe kati. Mi mazwaana tana, walboozomen tiurla ki Mereremi tigaabawal kini.✡

25ToPanabas ila Tasus be iru Saul.✡26 Iru i iru i ma indeeŋi to ikami maziru timiili ma tila mini pa kar Antiok.Mi ndaama munŋaana tina, Panabasziru Saul ziŋan lupŋana ki Krisi taimbot kar tana na tiparluplup zin. Miziru tikamam sua pizin iwal biibi. ZinAntiok kan ta titoto Yesu i, ta matapopoten mi tomtom tiwatwaata zinbe ‘Kristen.’✡

27 Indeeŋe mazwaana tana na,Merere kwoono bizin pakan timbotYerusalem mi tisula kar Antiok.28 To tomtom kizin ta, zaana Agabus,Bubuŋana ipazali mi imaŋga toipityaara sua pa peteele biibi tabe isupa toono ta boozomen. (Peteele tanaipet indeeŋe Klodias iwe Kaisa miimborro lele.)✡ 29 To zin wal ta titotoYesu i, tilup zin mi tikam naman ikotzin be tiuulu zin toŋmatiziŋ kizin tatimbotmbot lele pakaana ki Yudea na.Tikam irao zitun pat kizin.✡ 30 Tikamta kembei to, tikam seŋgeeri kizin seki Panabas ziru Saul. Mi ziru tikammatila tiur la kizin mboroŋan ta timbotYerusalem na.✡

12Tiseeze zin urlaŋana kanmatanmini

✡ 11:16: Mt 3:11; Ŋgo 1:5 ✡ 11:17: Ŋgo 10:47, 15:8+ ✡ 11:18: Ro 10:12+, 15:9,16 ✡ 11:19: Ŋgo8:1,4 ✡ 11:21: Ŋgo 13:1+, 14:26+, 18:22+ ✡ 11:22: Ŋgo 8:14+ ✡ 11:23: Ŋgo 14:22 ✡ 11:24:Ŋgo 2:41, 4:36+ ✡ 11:25: Ŋgo 9:27,30 ✡ 11:26: 1Pe 4:16 ✡ 11:28: Ŋgo 21:10 ✡ 11:29: Ro15:26; 1Kor 16:1; 2Kor 8:1+, 9:1 ✡ 11:30: Ŋgo 12:25 * 12:1: Sua ki Merere iso pa tomtom boozota zan Erot. Indeeŋe Yesu isu na, Erot mataana kana ikamam peeze pizin Israel. Ni ta ipun zin pikin kiBetelem ma timetmeete. Mi ni lutuunu zaana Erot tomini. Lutuunu tana, ta ipun Yoan ma imeete, miigaaba Kaipas mi Pontius Pilatus ma tipun Yesu. To isu mini pa Erot ta iwe tel pa. Sua pakaana ti isopa Erot tana. Ni Erot mataana kana tumbuunu. Erot ta iwe tel pa ta ipun Yems ma imeete, mi kaimermotmooto tikani. To ni lutuunu, zaana Erot Agripa, ta kaimer tipamender Paulus ila kereene uunu. Kambol imbot la sua pakaana 25:13–26:32.

Page 220: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 12:1 217 Ŋgo 12:191 Indeeŋe mazwaana tana na, king

Erot * ni imaŋga, mi ikis tomtompakan ta timbot lela lupŋana ki Krisii be iseeze matan. 2 Iso ma tikamYems ta Yoan toono na, mi tiyem-but ŋgureene pa buza ma imeete.✡ 3 Mi ire kembei zin Yuda lelenambai pa uraata tana, tona imaŋgana ikis Petrus tomini. Uraata tinaipet indeeŋe zin Yuda tilup zin betikan narabu ta ka yis somŋana na.✡ 4 Tana Erot ikam Petrus to, ilaiuri lela ruumu sanaana. Mi iurila kizin menderŋan lamoro mata mita be matan pini. Zin menderŋantana na, paŋpaŋa timbot la uunutataŋa mi tiparpekelkel zin. Pa Erotikam ŋgar ta kembei. Lupŋana bi-ibi ki Pasoba isombe imap, to ikamPetrus mi ipamenderi ila iwal biibimatan. 5 Tana Petrus, tiuri lela ru-umu sanaana ma imbotmbot. Tamenlupŋana ki Krisi, zin tiur lelen imapmi tizuŋzuŋ mbolŋana pa Anutu beiuuli. ✡

Aŋela itatke Petrus pa ruumusanaana

6 Indeeŋe nol tabe Erot ikam Petrusma iyooto pa ruumu sanaana be ipa-menderi na ka mbeŋ na, menderŋanru timenderkalkaala Petrus, mi niikenne su ziru mazwan. Ni, tipoi pa re ru. Mi menderŋan pakantimendernder su kataama kwoonotomini be timboro ruumu sanaana.7 Molo som na, aŋela ki Merere taimar. Mi azuŋka kini iyaara lela ru-umu sanaana tana leleene. To aŋelaipai Petrusma iso: “A,maŋga ta buri!”Izzo sua tana, mi re ta tipo Petrus pana, imet ma isu lene.

8Toaŋela iso pinimini. Iso: “Urpusku mi kumbum keteene ila.” Petrusizeebi pa mburu kini makiŋ, to aŋelaiso pini. Iso: “Ur mburu ku matkana isala regem mi to yo.” 9 TonaPetrus ito i mi ziru tiyooto pa ru-umu sanaana. Tamen ni le ŋgar sapa mbulu ta aŋela ikam pini i som.

Iso ko ikeenetondo ma iŋgi. 10 Zirutila ma tizem menderŋan uunu ta, totila tizem toro, mana timar kataamambolŋana ta ila pa zaala kwoono na.Tipa ma timar to, kataama itunuikaaga sorok, mi ziru tiyooto. Tizemruumu sanaana mi titoto zaala matilala mi molo som na, aŋela izemi. ✡

11 To Petrus ŋgar kini ipet mi iso:“O, iŋgi buri na aŋkilaala i. IŋgiAnutu iŋgo aŋela kinima imar bekenaitatke yo pa Erot namaana mi mbuluboozomen ta zin Yuda tisombe tikampio i.”

12 Petrus ikilaala mbulu ta ipetpini to, ikoŋuru ruumu ki Maria, taYoan Markus naana na. Ruumu tanaleleene na, wal boozomen ta tila tilupzin pa, mi tizuŋzuŋ ma timbotm-bot. ✡ 13 Petrus ila na ipitpit laepa kataama. To mbesooŋo moorita, zaana Roda, ila be isol kataama.14 Som, mi ikilaala Petrus kalŋaana.Tomenmeeni biibi kat, mi iloondomailela kizin iwal biibi ma iso: “Aleei,Petrus itunu ta imendernder kataamakwoono a!” 15 To zin tiso: “Waa,nu kankaana. Petrus imbot ruumusanaana leleene.” Mi Roda kwoonoimbol ma iso: “Soom, ni tau.” To zintiso: “Inako aŋela kini ma iŋgi.”

16 Mi Petrus ni imbotmbot matmen mi ipunun kataama. Beso tisolkataama na, tire i to timurur. 17 Tokalŋan izalla. Tamen ni iur namaanapizin be timaane. To ipit mbol pazaala ta Merere ikami ma iyooto paruumu sanaana na. Ipit ma imap, miiso pizin be tila tisotaara Yems † mitoŋmatiziŋ pakan tomini pa mbulu taipet pini na. To izem zin, mi ikoma ilalele toro.

18 Tikeene ma aigule toro, zoŋ isena, orooro tau sorok som isala. Pa zinmenderŋan tiru Petrus zalaana. Tiso:“To tana ko sokorei ikami?” 19 Erotileŋ sua tana, to iso pizin menderŋanbe tila tiru i. Tamen tiru i ma som. Toiwisese zin. Iwi zin ma som to, iur suami tikam zin ma tila be tiur kadoono

✡ 12:2: Mt 4:21, 20:22+ ✡ 12:3: Kam 12:15, 23:15 ✡ 12:5: Ro 15:30+; Ep 6:18 ✡ 12:10: Mbo34:7; Ŋgo 5:19, 16:25+; 2Kor 1:10 ✡ 12:12: Ŋgo 12:5,25, 15:37+ † 12:17: Yems ti, ni Yesu tiziiniŋonoono.

Page 221: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 12:20 218 Ŋgo 13:12pizin. Mana kaimer to Erot imaŋga naizem lele pakaana ki Yudea, mi isulaimbot kar Sisarea.

Meeteŋana ki Erot20 Erot, ni keteene malmal kat pa

kar ru, Tiro mi Sidon. Tana kar rutana tilup zin mi tila be tire i. Pasotiŋgimgiimi kan kini ta king lele kinia. Mi timoto: Kokena ni iruutu pizin.Tana tila na loŋa mi tikam Blastusleleene. Pa Blastus tana, ni imborroking ruumu kini. Mana tila ki Erotitunu be ziŋan tiparurpe lelen. Tisosua kizin ma ileŋ, to iur nol pizin beipekel kalŋan.

21 Indeeŋe nol tana ipet na, Erotizeebi pa mburu milmilŋana ki king,mi ila imbutul sala sua urpeŋanamuriini be ikam sua pizin tomtom.22 Mi zin tomtom ta tileŋleŋ la pakalŋaana na, kalŋan zalla ma tizzo:“To iŋga tomtom som. Iŋga ko Anututau!” 23 Tizzo na molo? Merere aŋelakini ituti ma kaŋ kuruŋ su. Pa ipakuritunu ma isombe ikam Anutu muriinimi zaana ilip. Tana motmooto tikanketenketen ma imeete.

Panabas ziru Saul timiili pa Antiok24MiMerere sua kini na, mburaana

mi ila ma ila. ✡ 25 Mi Panabasziru Saul na, tiposop uraata kizinisu Yerusalem makiŋ to, tikam YoanMarkusmi ziŋan timiilima tisulaminipa kar Antiok. ✡

13Tiur Panabas ziru Saul pa uraata

1 Lupŋana ki Krisi ta imbot sukar Antiok na, Merere kwoono bizinpakan mi zin tau tipaute zin tom-tom pa sua ki Merere na, ta zantis: Panabas, Simion ta tipaati beAigap na, Lusius ta imar pa lelepakaana ki Kairini na, Manaen tamuŋgu iwe Erot toroono na, mi Saul.2 Aigule ta na, tiŋgalsek zitun pakini kanŋana bekena timbot kat pasuŋŋana. Tizuŋzuŋ, mi Bubuŋana

Potomŋana iso pizin ta kembei. Iso:“Kozo kuur Panabas ziru Saul betikam uraata ta aŋroogo zin pa na.”✡3Tana tisuŋ mi kaimer, to tiur namansalakaala zin, mi tiur zin ma tila.✡

Saul ziru Panabas tila mutu Saiprus4 Tana Bubuŋana Potomŋana iŋgo

Panabas ziru Saul ma tila pa uraata.Tisula kar Selusia, to tikam wooŋgomi tikwai ma tila pa mutu Saiprus.5 Tilela kar Salamis, to tilala lupŋanamurin kizin Yuda mi tizzoyaryaaraAnutu sua kini. Mi Yoan Markus,ni igaaba zin tomini be iuulu zin pauraata.✡

6 Tiwwa pa mutu tana ma timartipet kar biibi Papos. Tipet Papos,to tindeeŋe Yuda ta. Ni tomtomnaborouŋanami ipakamkaamkembeini Anutu kwoono. Zaana Bar-Yesu.✡7 Mi ni igabgaaba Sergius Paulusta ni biibi mi imborro mutu tana.Sergius Paulus, ni tomtom ŋgarŋana,mi leleene be ileŋ sua ki Anutu. Tabeiso la pa Panabas ziru Saul be timarkini. 8 Tomtom naborouŋana tanazaana toro Elimas. Pisis tana ka uunuta kembei: ‘tomtom yaambaŋana.’ Mini izorzooro ziru kwon. Pa leleenebe biibi ki mutu tana iurla ki Krisipepe. 9 To Bubuŋana Potomŋanaizeebe Saul, ta tipaata zaana torobe Paulus na, mi igeede la pa tom-tom naborouŋana tana, 10 mi iso:“Hai, nu tina ta urur koi pa mbulundeeŋeŋan ta munŋaana men. Mimbulu pakaamŋan ta boozomen na,nu rao pa kat. Tomtom Sanaana lutu-unu ta nu na! Nu pandelndel zin tom-tom pa zaala ndeeŋeŋana ki Mererepaso? Ŋiizi na zem mbulu ku tana?✡11 Iŋgi be re kat Anutu mburaana. Niko ipumunmotomma ipis kat ma raore lele som. Mi ko mbot ta kembei marisa.”

Molo som na, zugut izukkaali masik. To isu na izoromrom, mi irule tomtom sa be iteege namaana miiuuli. 12 Mi biibi ki mutu tana ire

✡ 12:24: Ŋgo 6:7, 19:20; Kol 1:6 ✡ 12:25: Ŋgo 11:29+, 12:12 ✡ 13:2: Ŋgo 9:15; Ro 10:15; Ep 3:7+;1Tim 2:7 ✡ 13:3: Ŋgo 6:6, 14:26 ✡ 13:5: Ŋgo 13:13, 15:37+ ✡ 13:6: Ŋgo 8:9+ ✡ 13:10: Mt13:38; Yo 8:44; 1Yo 3:8

Page 222: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 13:13 219 Ŋgo 13:27-28mbulu ta ipet na, to iurla kat. Miimurur pa sua ki Merere ta tipaute ipa na mburaana.

Paulus ziru Panabas tila kar Antiokta Pisidia a

13 Paulus ziŋan waene bizin tikamwooŋgo isu Papos, mi tikwai ma tilami tilela kar Perga, ta imbot lelepakaana ki Pampilia na. Timbot tana,mi Yoan Markus izem zin mi imiilima ila lene pa Yerusalem.✡ 14 ToPaulus bizin tizem Perga mi tisala pakar Antiok ta imbot lele pakaana kiPisidia na. Timbot ma indeeŋe aigulepotomŋana kizin Yuda be keten su,to tilela lupŋana muriini kizin mambulen su. 15Kaimer ma tipaata tutuki Mose mi sua ki Merere kwoonobizin makiŋ, to zin mboroŋan kilupŋana muriini tana tiso pa Paulusziru Panabas. Tiso: “Ou, niom toŋma-tiziŋ ru tana, sombe leyom sua sa bekopombol zin wal tiŋgi pa, na koso.”✡

Mos ta Paulus ikam pizin Yuda isukar Antiok

16 To Paulus imaŋga imender, miiur namaana pizin be matan ila kini,mi isu na iso: “O niom tomtom kiIsrael mi niom pakan ta komototoAnutu mi kototo mbulu kini na, kuŋ-gun talŋoyom mi keleŋ! 17 Muŋgu,Anutu kiti Israel, ni itunu ipeikattumbundu bizin, mi ikam zin ma tiwelene. Mi indeeŋe mazwaana ta tilatiwe leembe isu Aikuptu na, ni ikamzin ma urun iwe biibi kat, mi iswemburaana biibi, mi iyaaru zin matizem Aikuptu.✡ 18 Mi indeeŋe tautiwwa isu lele bilimŋana pa ndaamatomtooru na, timbel zooroŋana. TabeAnutu niini gesges pizin. Tamen niizem kat zin som, mi mataana pizin.✡19Tiwwama tipet toono Kanaan to, niipambiriizi lele pakaana lamata mi ruka tomtom bizin, mi iur toono kizinma iwe zin Israel len.✡ 20 Uraata taboozomen tana ikam ndaama 450, to

zin Israel tikam toono Kanaanma iwelen kat.

“Kaimer mana, Anutu iur zin bibiptau len ŋgarŋan i be tikam peezepizin, mi imar imar ma indeeŋemazwaana ki Samuel ta Anutukwoono na. 21 Tona zin tisu natitaŋroro Anutu pa len king. Tanani iur Saul ta Kis lutuunu na, ma iweking pizin. Saul tana, uunu kini ipetpa Benyamen. Mi ni imboro Israel pandaama tomtooru.✡ 22Tamen kaimerna, Anutu iziiri i, mi iur Dabitma ikamSaul muriini. Mi iwit Dabit uruunuma iso ka sua ta kembei:Aa, Dabit ta Yesi lutuunu na, nio leleŋ

pini ilip. Pa ni itoto kat leleŋ.Ni ko ito ŋgar tio pa koroŋ taboozomen.✡

23 “Imar imar ma Anutu iur Yesuta iyooto pa Dabit popoŋana kini na,ma iwe ulaaŋa pizin Israel. Ito suakini mbukŋana tau.✡ 24 Indeeŋe Yesuimaŋga pa uraata kini zen na, Yoanimuuŋgu pini mi ikamam sua pizinIsrael ta boozomen be titooro lelenmi tikam yok.✡ 25 Ni ikamam uraatata Anutu iur la namaana na, mabeimap, to iwi zin. Iso: ‘Ou, niom kosonio asiŋ? Nio ti, tomtom ta kuururmotoyom pini i som. Mi tomtomtana, ni itoto yo ma iwwa i. Nio aŋreituŋ kembei aŋrao pini risa som kat.Uraata sorokŋana kembei kumbu ke-teene kawooro putkeŋana, ina tominiaŋrao aŋkam pini na som. Pa ni ilipkat pio.’ ”✡

26 To Paulus iseeŋge sua kini maiso: “O niom toŋmatiziŋ tio, niomta Abaraam popoŋana kini, mi niompakan ta komototo Anutu mi kototombulu kini na tomini, keleŋ. Sua taiso pa ulaaŋa tabe imar i, iŋgi imarpiti tau.✡ 27-28 Tamen zin Yerusalemkan ziŋan zin peeze kan kizin tikilaalaYesu som. Ŋonoono, tiwatwaata sua

✡ 13:13: Ŋgo 13:5, 15:37+ ✡ 13:15: Lu 4:16+ ✡ 13:17: Kam 6:6+, 12:51 ✡ 13:18: Kam 16:8;Nam 14:33+; Mbo 95:10; Ŋgo 7:36 ✡ 13:19: Lo 7:1; Mbo 78:55; Ŋgo 7:45 ✡ 13:21: 1Sam 8:4+, 10:17+✡ 13:22: 1Sam 13:14, 15:23+, 16:12+; Mbo 89:20 ✡ 13:23: Mbo 132:11; Lu 1:32 ✡ 13:24: Lu 3:3✡ 13:25: Lu 3:16 ✡ 13:26: Lu 24:47; Ŋgo 2:39, 3:26

Page 223: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 13:29 220 Ŋgo 13:45ki Anutu kwoono bizin ikot aigule po-tomŋan ta boozomen. Tamen tikamŋgar pa som. Tanata tiseeze sorokYesu mataana, mi timaŋmaŋ Pilatus,tabe ni iur sua ma tipuni ma imeete.Mi Yesu, ni le uunu sa isaana som.Mi mbulu ta tikam pini, ina ikam masua ki Anutu kwoono bizin ta tawat-waata na, iur ŋonoono.✡ 29 Pa mbuluboozomen ta ipet pini na, Anutukwoono bizin tiso ka sua pataaŋakek. Tana tikam mbulu ta boozomentana makiŋ, to tikami ma isu pake pambaaraŋana, mi tila tiuri lelanaala.✡ 30 To Anutu ipei i ma burupma imaŋga mini.✡ 31 Mi ilala iwedetkizin tomtom taumuŋgu ziŋan tiwwata Galilea mi tila tipet Yerusalem na.Wal tana, ta koozi tipombolmbol suakini, mi tikamam sua pizin wal kitiIsrael.✡

32 “Mi niam tiŋgi amar be amkamuruunu ambaiŋana ti piom. Kere. Suata muŋgu Anutu imbuk pa tumbundubizin, ta iŋgi ikam ma iur ŋonoonopiti kek.✡ 33 Pa ni ipei Yesu maimaŋga pa naala kek. Ka sua imbot lamboe suŋŋana kana ta iwe ru pa. Iso:Nio lutuŋ ta nu na.Koozi nio aŋwe tomom.✡

34 “Tana Anutu ipei i ma burup maimaŋga mini kek. Mi ko irao imeetema isulamini naala be ibuuzu na som.Ka sua imbot pataaŋa kek ta kembei:Nio aŋbuk sua mbolŋana pa Dabit

be aŋkampe i pa koroŋmatakiŋa ta ndabokbokŋanmi potomŋan. Mi koroŋta boozomen tana, nio kolaaŋkam piom.✡

35 “Mi sua lwoono toro iso ta kembei.Iso:Nu ko irao zem mbesooŋo ku po-

tomŋana ma ibuuzu na som.✡

36 “Kere. Dabit, ni imbeeze paAnutu mi ito ŋgar kini ma iraomeeteŋana kini. To titwi i sula ki tum-buunu bizin ma ibuuzu.✡ 37Tamen nitau Anutu ipei i ma burup ma imaŋgapa naala na, ni irao imeete mini maibuuzu na som.

38-39 “Tana niom toŋmatiziŋ tio,keleŋ! Niam amso kat piom ta kem-bei: Yesu ta iwe zaala piti be Anutuireege sanaana kiti. Tana tomtom saisombe iurla kini, inako Anutu ire ikembei ni tomtom ndeeŋeŋana. Pasanaana boozomen ta tutu ki Moseirao be iurpe som, mi ikam ti matasaana pa Anutu mataana na, Yesu,ni irao iurpe.✡

40 “Tana kere yom. Kokena kititulaaŋa ta iŋgi Anutu ikam piti, tombulu ta Anutu kwoono bizin tiso pana ipet piom. Ka sua imbot ta kembei:41 Niom wal ta kerepiili sua ki Anutu

na, kere yom!Pa uraata popoŋana tabe aŋkam ma

kere i, ko ipa ndel kat.Tabe ipet pizin wal pakan mi keleŋ

uruunu men, so kuurla som.Tana niom ko kwoyom taanda pa mi

kakam ŋgar pa ma som, mikala leyom.”✡

42 Paulus iso sua ma imap, to ziruPanabas be tiyooto pa lupŋana muri-ini. Som mi timaŋga ma tiwi zirubeso aigule potomŋana toro ipet, totimiili mi tiso zin pa sua tana mini.43 Lupŋana imureege na, zin Yudaŋonoono, mi wal pakan ta titoorozin ma tiwe Yuda i mi timarmar pasuŋŋana na, boozomen tito ziru maziŋan tila. Mi ziru tipombol zin betikiskis kampeŋana mi muŋaiŋana kiAnutu.✡

44 Timbot ma aigule potomŋanaipet mini, to kar kan timekema timapma kar putuunu. Pa timar tilup zinbe tileŋ sua ki Merere tau. 45 Zin

✡ 13:27-28: Mt 27:20+; Lu 23:18+; Ŋgo 3:14+ ✡ 13:29: Lu 23:50+, 24:44; Yo 19:36+ ✡ 13:30: Mt28:6 ✡ 13:31: Yo 20:19+; Ŋgo 1:3, 2:32 ✡ 13:32: Un 12:3; Ro 1:2, 4:16 ✡ 13:33: Mbo 2:7;Mt 3:17; Ibr 5:5 ✡ 13:34: Yesa 55:3 ✡ 13:35: Mbo 16:10; Ŋgo 2:27,31 ✡ 13:36: Ŋgo 2:29✡ 13:38-39: Ŋgo 2:38; Ro 3:28; Ga 2:16; 1Yo 2:2,12 ✡ 13:41: Hab 1:5 ✡ 13:43: Ŋgo 11:23, 14:22

Page 224: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 13:46 221 Ŋgo 14:10bibip kizin Yuda tire iwal biibi tanatila be tileŋ Paulus ziru Panabas, tomatan mburmbur ma tau tisaana kat.Tana timaŋga mi ziŋan Paulus tipar-zorzooro pa sua. Mi tiwirri sua repiil-iŋan boozo pini.✡

46 Tamen Paulus ziru Panabas tim-oto som. Timender mbolŋana, mikwon imbol kat ma tiso: “Ina som.Anutu isombe ipumuuŋgu sua kinipiom. Tamen iŋgi niom kitit. Paniom, ina motoyom iŋgal ituyom bekakam mbotŋana ki Anutu ta iseeŋgeiseeŋge ma ila na som. Tana iŋgi koaŋzemyommakomboreyom,mi amlakizin wal ta Yuda somŋan i.✡ 47 PaMerere iur sua piam kek ta kembei.Iso:Nio aŋur u be la mi ur mat pizin wal

ta Yuda somŋan i.Naso we zaala pa toono ta boozomen

be tikam ulaaŋa tio.”✡48 Iŋgi sua ti ila ma zin wal ta Yuda

somŋan i tileŋ, to lelen ambai katpa Merere sua kini mi tipakurkur suatana. Mi zin wal tau Anutu iroogo zinpataaŋa kek be tikam mbotŋana kinina, tiurla.✡

49 Tana Merere sua kini irak mairao lele pakaana tina. 50 Tamen zinbibip kizin Yuda timaŋga ma tipesezin bibip ki kar tana, ziŋan zin moorizanŋan pakan ta tigabgaaba zin Yudapa suŋŋana kizin. Tona timaŋgapa Paulus ziru Panabas ma tiseezematan, mi tiser zin pa lele kizin matila len.✡ 51 Tana ziru titir ululupa kumbun pizin bekena iwe kilalanpa sanaana kizin, mi tiwwa ma tilakar Ikonium.✡ 52 Mi zin wal ki karAntiok ta titoto Yesu na, BubuŋanaPotomŋana izeebe zin lup, ma lelenambai kat.✡

14Paulus ziru Panabas tikam uraata su

kar Ikonium1 Mbulu raraate men ta ipet su kar

Ikonium. Paulus ziru Panabas tilatipet to, tilela lupŋana muriini kizinYuda, mi tikam sua pizin. Mi sua kiziniŋgal tomtom boozomen ma tiurla kiYesu. Zin Yuda, mi pakan ta Grik itomini.

2 Tamen zin Yuda ta tiurla som na,tikuru zin wal ta Yuda somŋan i lelen.Tabe lelen pizin toŋmatiziŋ ki Krisimini som. 3 Tana Paulus ziru Panabastimbot kar tana ma moloŋana ri, mitimender mbolŋana mi tizzoyaryaaraMerere uruunu. Mi tipombolmbolsua pa kampeŋana kini. Mi Anutuipombolmbol sua ta ziru tizzo na,mi ikamam len mburan. Tabe titor-tooro mos ma uraata bibip pakan maiwedet. ✡ 4Tana iwal biibi ki kar tanatisu to tiwe ru. Pakaana tilae kizinYuda, mi pakaana tiyo se ki ŋgoŋanaru tana. ✡

5 To zin wal ta Yuda somŋan i miYuda pakan, ziŋan zin bibip kizintilup lelen be tipasaana ziru, mibetipun zin pa pat. ✡ 6 Mi Paulusziru Panabas talŋan ikam sua ti, totiko ma tila pa lele pakaana ki Likoniami timbot kar Listara mi kar Derbe.Mi tilalae pa kar munmun ta timbotkolouŋana na tomini, ✡ 7 mi tizzo-yaryaara uruunu ambaiŋana pizin.

Mbulu ta ipet su kar Listara mi karDerbe

8 Tomtom kumbuunu sananŋanata, imbotmbot kar Listara. Irao ipana som. Ni ta kembeaŋana, mi naanaikami ma isu. 9 Paulus izzo sua na,ni imbutultul mi ileŋleŋ. To Paulusigeede la pini, mi ire kembei ni iurlama Anutu irao iurpe i. ✡ 10 Tanakalŋaana biibi ma iso: “Ai, nu tana,burup ma maŋga mender.” Tomtom

✡ 13:45: 1Tes 2:15+ ✡ 13:46: Mt 21:41; Ŋgo 3:26+, 18:6; Ro 1:16 ✡ 13:47: Yesa 42:6, 49:6; Lu 2:32✡ 13:48: Ro 8:29+ ✡ 13:50: 2Tim 3:11 ✡ 13:51: Mt 10:14 ✡ 13:52: Ŋgo 16:34; Ro 14:17; 1Pe1:8 ✡ 14:3: Mk 16:20; Ŋgo 5:12; 2Kor 12:12 ✡ 14:4: Lu 12:51+; Ŋgo 28:25 ✡ 14:5: 2Tim 3:11✡ 14:6: Mt 10:23 ✡ 14:9: Mt 9:28+ ✡ 14:10: Mk 2:11; Ŋgo 3:6, 9:34, 28:8+; Yems 5:14+

Page 225: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 14:11 222 Ŋgo 14:26tana inaunau som. Burup ma imaŋgami iwwa pataaŋa. ✡

11 Zin iwal biibi ki lele pakaana kiLikonia na, tire Paulus ikam uraatatana, to kalŋan isala mi tiso la zi-tun kalŋan ma tiso: “Wai. Iŋgi zinmerere kiti, ta tisu ma tiwe tomtomi.” ✡ 12 Tona tiboobo merere kizinGrik zaana Zeus, * ise ki Panabas.Mi Paulus na, tiboobo Ermes zaanapini. Pa Paulus ta imuŋmuuŋgu pasua. 13 Kar tana zilŋaana na, mererepakaamŋana Zeus urumkini imbotm-bot. Tana patoronŋana ka tomtomta ki urum tina, ni ziŋan zin iwaltikam mbili pakan mi aigau ma timarzaala kwoono be tikam patoronŋanapa Panabas ziru Paulus.

14 Tamen ziru tikilaala mbulu taiŋgi be ipet i, to tiraaza mburu kizin,mi wis ma tilela ta iwal biibi lelen.15 Mi kalŋan biibi ma tiso: “Wai,iŋgi parei ta koso kakam piam takembei? Niamru ti, tomtom kem-bei ta niom na. Iti raraate mentau. Niamru amar be amsoyaara uru-unu ambaiŋana piom. Merere tiomsoroksorok na, kezem zin ma tim-boren. Mi kuur leleyom ila ki Anutuŋonoono ta mata yaryaaraŋana na.Pa ni ta iur saamba, iur toono, iur tai,mi koroŋ boozomen ta timbotmbotpa. ✡ 16 Muŋgu, ni izem zin tomtomma tiwwa ma tikamam mbulu iraozitun lelen mi ŋgar kizin. ✡ 17 Tamenni ikewe piti som. Pa ikamam koroŋambaimbaiŋan ma imarmar ta gor-gori. Ikamam leyom yaŋ ta imbotsaambami isu, mi iurur gorgor ki maipa koroŋ ta boozomen. Mi ikamamkoyomkini boozo bekena leleyomnd-abok, mi menmeen yom pa. Mbulukini boozomen tana izzwe kembei niimbotmbot.” ✡ 18 Sua tiŋgi, ziru tisopaso, zin iwal biibi tana ŋgar kizin

imbol be tikam patoronŋana sa paziru. Mi rimen mi tikam. Tamen zirutipetekewe zin, tabe tikam som.

19 To zin Yuda pakan ta timbot karIkoniummi kar Antiok ta ki Pisidia na,timar. Timar ma tikuru zin iwal lelenbe tizem Paulus bizin mi tilae kizin.To timaŋga na tipun Paulus pa pat,mi tiyaaru tataatima tila kar zilŋaana.Pa tiso ko imeete kek. ✡ 20 Tamenwaene bizin ta titoto Yesu i, tila tiliu i,to ni imaŋgami ziŋan timiili ma tilelakar mini. Tikeene ma aigule toro to,ziru Panabas timaŋga mi tila pa karDerbe.

Ziru timiili pa kar Antiok ta ki Siriana

21 Paulus ziru Panabas tipet karDerbe to tizzo uruunu ambaiŋana isutana. Tikam ma tomtom boozo tiurlami lelen be tito Yesu. To timiili matila kar Listara, to tila kar Ikonium.Mana tila kar Antiok ta ki Pisidia na.22 Mi tipombolmbol zin wal ta titotoYesu imi kwon imbol pizin be tikis katurlaŋana kizin. Mi tiso pizin ta kem-bei: “Bela temender mbolŋana mitabaada pataŋana boozo, to tombotlela peeze ki Anutu mi tala kar kini.”✡ 23Ziru tiwwa na, tiurur zin tomtomma tiwe mboroŋan be tikam peeze palupŋana ki Krisi ikot kar tataŋa. Mitiŋgalseksek zitun pa kini kanŋanamitizuŋzuŋ, mi tiur zin ilaMerere, ta zintiurla kini i, namaana. To tizem zin. ✡

24 Tipa pa lele pakaana ki Pisidiama imap. To tila tipet lele pakaana kiPampilia. 25 Tiso uruunu ambaiŋanaisu kar Perga, mana tisula kar Atalia.26 To tikam wooŋgo su tina, mi tikwaima timiili ma tila mini kar Antiok.Pa zin toŋmatiziŋ ki Krisi ta timbotkar tana, ta muŋgu tiur Paulus ziruPanabas pa uraata, mi tisuŋ Anutube ikampe zin mi mataana pizin. Mi

✡ 14:11: Ŋgo 28:6 * 14:12: Zin Grik, merere kizin boozo. Zin tiurla ta kembei. Zeus, ni mererebiibi kat ta ilip pizin merere kizin ta boozomen. Mi Ermes, ni merere toro ta iwe Zeus kwoono mi izzozin tomtom pa sua kini. ✡ 14:15: Un 1:1+; Ŋgo 10:26; 1Kor 8:4; 1Tes 1:9 ✡ 14:16: Mbo 81:12; Ŋgo17:30; 1Pe 4:3 ✡ 14:17: Mbo 104:27+, 147:8; Mt 5:45; Ŋgo 17:27; Ro 1:20 ✡ 14:19: 2Kor 4:9, 11:25;Ga 6:17; 2Tim 3:11 ✡ 14:22: Mt 7:14, 16:24; Ŋgo 11:23; 1Tes 3:3+; 2Tim 3:12 ✡ 14:23: Ŋgo 6:6,13:1+; Tit 1:5 ✡ 14:26: Ŋgo 13:1+

Page 226: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 14:27 223 Ŋgo 15:14iŋgi tila ma tikam uraata ma imap, tatimiili ma timar mini i. ✡

27 Tana timar tipet kar Antiok, toziŋan lupŋana ki Krisi tilup zin mitiwiditmbol pa uraata ta Anutu ipom-bol zin pa ma tikam na. Mi tiso pizinta kembei: Anutu, ni ikaaga kataamapizin wal ta Yuda somŋan i mi zintiurla kek. 28 Mi ziŋan waen bizinta titoto Yesu i ta ki kar tana timbelmbotŋana.

15Wal pakan kwon imbol pizin wal ta

Yuda somŋan i be tito tutu ki Mose1 To tomtom pakan timbot Yudea

mi tisula kar Antiok. Mi timaŋgama tizzo pizin toŋmatiziŋ ta ki Krisii ta kembei. Tiso: “Ai, niom walta Yuda somŋoyom i, bela koto tutumi mbulu ta Mose iur na, mi tireeteyom, tona Anutu ikamke yom. Misombe koto som, inako Anutu ikamkeyom som.” 2 Paulus ziru Panabastileŋ sua tana na, keten malmal pa.Tabe ziŋan tiparzooro. Timbel suasoŋana. To tilup lelen, mi tiur Paulusziru Panabas mi waen bizin pakanta ki Antiok na be tisala Yerusalem,mi tire zin ŋgoŋana pakan ziŋan zinmboroŋan, mi tiurpe pataŋana ti.✡

3 Tana lupŋana ki Krisi iurpe za-ala pizin, mi tiur zin ma tila. Ti-wwa pa lele pakaana ki Ponisia maSamaria, mi tizzotartaara zin toŋma-tiziŋ ta timbot tana ta kembei: Walboozomen ta Yuda somŋan i, titoorolelen mi tiurla ki Merere kek. Tanawaen bizin tileŋma lelen ambai kat.✡4 Tila tipet Yerusalem, to lupŋana kiKrisi ziŋan zin ŋgoŋanamimboroŋanlelen ambai pizin mi tikam zinma tilaruumu kizin. Mi zin tipit mbol pauraata ta Anutu ipombol zin pa matikam na, mi waen bizin tana tileŋ.

5 To zin tutu kan pakan tau tiurlaki Krisi na, timaŋga mi tiso: “Som.Ina kembena pepe. Zin wal ta Yudasomŋan i, sombe tiurla ki Krisi, na

bela tereete zin mi tuur sua pizin betito tutu ki Mose, tona ambai.”

Lupŋana biibi ta ipet su Yerusalemmi iur zaala pizin wal tau Yuda somŋani

6 Tabe zin ŋgoŋana mi mboroŋantilup zin, mi titiiri sua taiŋgi. 7 Tinoksua ma molo, mana kaimer to Petrusimaŋga mi iso: “O atoŋan mi tiz-iŋan, niom kuute. Anutu, ni ipeikat yo la mazwoyom ta alok kek, miiŋgo yo ma aŋla kizin wal ta Yudasomŋan i bekena aŋkam uruunu am-baiŋana pizin. Mi zin tileŋ na tiurla.✡8 Mi Anutu, ni iute iti tomtom le-lende lup kek. Tanata ikam BubuŋanaPotomŋana pizin raraate kembei tamuŋgu ikam piti na, bekena iswekembei ni leleene ambai pizin to-mini.✡ 9Mbulu ta ni ikam piti mi zin,ina raraate men. Ikam ndelndelŋasom. Pa urlaŋana kizin ta ikam maAnutu ipus zin ma lelen iŋgeeze.✡10 Mi iŋgi parei ta kusu mi koso kuurpataŋana ise kizin wal popoŋan tatitoto Yesu i? Niom kere. Tumbundubizin ta muŋgu muŋgu mi imar maisu kiti i, iti tarao be toto kat tutu?Som. Tana kere yom. Kokena kozooroAnutu ŋgar kini, to kapamalmal ke-teene.✡ 11 Ina som. Pa iti tuurla takembei: Muŋaiŋana kiMerere Yesu taikamke iti. Koroŋ toro sa som. Mi zinta kembena tomini.”✡

12Wal tana tileŋ, mi timap timaanemen. To tiŋgun talŋan pa Panabasziru Paulus. Pa ziru tiwidit mbol pamos pakan mi uraata bibip ta Anutuipombol zin pa ma tikam la zin walta Yuda somŋan i mazwan na. 13 Tisomakiŋ, to Yems imaŋga mi iso: “Oniom toŋmatiziŋ tio, keleŋ sua tioti! 14 Merere, ni mataana iŋgalŋ-gal zin wal ta Yuda somŋan i, mileleene be ikam zin tomini ma tiwewal kini bekena tipakur zaana. Suatiŋgi popoŋana piti som. Indeeŋe taSimon ila mi ikam sua pizin wal ta

✡ 15:2: Ga 3:5,10, 5:2+; Pil 3:2+; Kol 2:16+ ✡ 15:3: Ŋgo 11:18, 14:27 ✡ 15:7: Mt 16:19; Ŋgo 10:9-44,11:18 ✡ 15:8: Ŋgo 10:43+ ✡ 15:9: Ŋgo 10:43; Ro 10:9+ ✡ 15:10: Lu 11:46; Ga 3:10 ✡ 15:11:Ro 3:24,28; Ga 2:16; Ep 2:5+; Tit 3:4

Page 227: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 15:15 224 Ŋgo 15:33Yuda somŋan i na, Anutu ikaaga zaalapizin. Ka sua ta ni ila leleene pa katma teleŋ kek.✡ 15 Mi Anutu kwoonobizin tiso sua tamen tau. Pa tibeedesua ta kembei:16Kaimer to aŋmiili mini.Toinabe aŋurpe ruumu ki Dabit ta

borok su lene na,mi aŋpamender mini.✡17Naso ipei ŋgar kizin tomtom pakan.To wal boozomen tau Yuda somŋan

ta aŋroogo zin kek be tiwe leŋ,nako tikam kinkiini be tiuteyo.

18 Sua tiŋgi na, Merere kalŋaana.Itunu iswe ta muŋgu kek.”✡

19 To Yems iso seeŋge. Iso: “Tananio aŋre ta kembei: Zin wal tau Yudasomŋanmi iŋgi titooro lelenma tiurlaki Merere i, iti irao tuur pataŋanabiibi ise kizin sorok pepe. 20 Misokembena, na iti bela tebeede ro tasaila, mi tosotaara zin pa tutu iŋgoi tabetito i. Tutu ta kembei: Kini ta tipakurzin merere pakaamŋan pa i, na zinirao tikan pepe. Mi siŋ mi buzursiŋŋana ta kembena, irao tikan pepe.Mi tiyaraama zitun: Kokena timoloula ka tutu.✡ 21 Pa ta muŋgu mi imarna, tutu kiMose ka tomtombizin tiraokarkari lup. Mi aigule potomŋana taboozomen na, tiwatwaata tutu tanailela lupŋana murin kizin Yuda.”

Ro ta tibeede pizin wal ta Yudasomŋan i

22 To zin ŋgoŋana ziŋan zinmboroŋan mi waen bizin taboozomen ta timbot lupŋana tana,tilup lelen mi ŋgar kizin, mi tiurtomtom kizin pakan be tiwe kwon,mibe tigaaba Paulus mi Panabas maziŋan tisula pa Antiok. Tana tiurYudas ta zaana toro Barsabas na, miSilas. Pa ni ziru ta zin toŋmatiziŋ kiKrisi matan ise kizin. 23 Mi tiur roila kizin be tikam ma tila. Ro tana,tibeede sua ta kembei ise:

“Niam ŋgoŋana niamŋan zinmboroŋan amkam aigule tiam imapiom toŋmatiziŋ tiam ta kombotAntiok, mi Siria, mi Silisia na. Niomta Yuda som mi kuurla i.

24 “Niam taiŋgi amleŋ kembei tom-tom tiam pakan tima, mi tiso suapakan ta ikam yom ma leleyom ipatami kakam ŋgar boozo. Tamen waltana, niam amgo zin som. 25 Tanataamlup yam, mi niam ta boozomenamyok raraate men be amur tom-tom tiam pakan ma tiwe kwoyam, miamgo zin ma tima i. Mi Panabasziru Paulus, tomtom kiti ru ta le-leyam pizin kat na, ko ziŋan tima.26 Ziru tana tizem kat zitun pa uraataki Merere kiti Yesu Krisi, mi tiururzitun ila zaaba kwoono pa ni zaana.✡27 Tana niam iŋgi amgo Yudas maSilas be tikamro tima tima. Mi ziru kotiso pa kwon tomini. 28 Niam taiŋgi,Bubuŋana Potomŋana ta ikam peezepiam mi amyok raraate ta kembei:Niam ko irao amur tutu boozo piomna som. Kokena amkam pataŋanapiom. Mi tutu ta tiŋgi: 29 Kini tatipakur zin merere pakaamŋan pa i,na kakan pepe. Mi siŋ mi buzursiŋŋana ta kembena, kakan pepe. Mikomolo ula ka tutu pepe. Tana sombekagabiizi ituyom kat pa mbulu takembei, na niom ko kakam katmbulu.Sua ta tana. Ambai. Amzem su ti.”✡

Zin Antiok kan lelen ambai pa rokizin Yerusalem kan

30 Zin tomtom ta tiŋgo zin i, tisulama tipet kar Antiok, to ziŋan zintoŋmatiziŋ tana tilup zin mi tiur rotana ila kizin. 31 Beso tipaata mitileŋ sua pombolŋana tiŋgi na, le-len ambai kat mi menmeen zin pa.32Yudasmi Silas, ziruMerere kwoonobizin. Tana tikam sua boozomenpizinAntiok kan bekena tipombol zin matimender mbolŋana. 33 Ziŋan timbotpa mazwaana ri, mana kaimer to, zinAntiok kan tiur zin raama lelen am-bai, mi timiili ma tisala mini kizin

✡ 15:14: Ŋgo 15:7+ ✡ 15:16: Amos 9:11+ ✡ 15:18: Yesa 45:21 ✡ 15:20: Un 9:4; Kam 20:3+;1Kor 6:18, 8:7+, 10:14+; Ga 5:19+; Ep 5:3; 1Tes 4:3 ✡ 15:26: Ŋgo 9:23+, 14:19; 1Kor 15:30 ✡ 15:29:Tur 2:14, 20

Page 228: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 15:34 225 Ŋgo 16:10wal ta tiŋgo zin na. [ 34 Tamen Silasleleene be imiili som. Tabe ziŋantimbotmbot ta tina.]

35 Mi Paulus ziru Panabas na, tim-botmbot su Antiok ma moloŋanari. Mi ziŋan waen bizin boozomentiparluplup zin, mi tikamam sua kiMerere pizin mi tipaute zin pa.

Paulus ziru Panabas tiparzem zin36 Timbotmbot ma Paulus isu to

iso pa Panabas. Iso: “Ouo, iturutimiili ma tapa pa karkari, mi tolouwaende bizin ta muŋgu tosoyaara suaki Merere pizin na. Timbot ambai,som som?” 37 Mi Panabas, ni leleenebe ikam Yoan Markus ma ziŋan tila.✡38 Tamen Paulus itiiri na, ambai betikami som. Pa kena so pai mataanakana i ziŋan tipa pa sua, mi tila tilama uraata imap, so ambai. Mi inasom. Pa indeeŋe ta zin tila Pampiliami timaŋga be tipa pa sua na, YoanMarkus izem zin, mi ila lene.✡

39 Tana ziru tisu ma keten malmalmi tiparzooro pa. Tabe tiparzem zin.Panabas isu na karau pa Markus, toziru tikam wooŋgo, mi tikwai ma tilapamutu Saiprus. 40MiPaulus, ni ikamSilas. Tana zin toŋmatiziŋ ki Krisitiur zin la Merere namaana, mi tisuŋMerere be ikampe zin mi mataanapizin,✡ 41 to Paulus ziru Silas timaŋgama tila mi tiwwa pa lele pakaana kiSiria ma Silisia, mi Paulus ipombolm-bol lupŋana ki Krisi ta timbot leletana.

16Timoti ila ma igaaba Paulus ziru

Silas1 Paulus ziru Silas tiwwa ma tila

tipet kar Derbe, to tila pa kar Listara.Kar tana, naŋgaŋ ta tau itoto Yesu i,ni imbotmbot. Zaana Timoti. Naana,ni Yuda nan. Mi iurla ki Krisi. Mi

tamaana na, ni Grik. ✡ 2 Zin toŋma-tiziŋ ki Krisi ta timbot kar Listara mikar Ikonium na, timap tiwidit Timotiuruunu. 3 Tana Paulus leleene beikami ma ila igaabi ma ziŋan tila pauraata. Tana iso mi tireeti. Ikamta kembei paso, zin Yuda boozomenta timbotmbot lele tana na, zin tiuteTimoti tamaana ni Grik. Kokena tiyokwon pini. ✡

4 Tona Paulus bizin timaŋga minipa pai. Mi tila ma tiwwa pa kar taboozomen, mi tizzotartaara waenbizin pa sua kizin ŋgoŋana mimboroŋan ta timbot Yerusalem na.Mi tipombol zin be tito zin tutu ta zinYerusalem kan timbol pa. ✡

5 Tana zin lupŋana ki Krisi,urlaŋana kizin izze be imbol kat. Miaigule ta boozomen tomtom popoŋantiwedet mi tikanan la sua kizin. Tabetimasak ma tiwe boozo. ✡

Merere iboobo Paulus be ila mi isoy-aara uruunu ambaiŋana pizinMasedoniakan

6 Paulus bizin tipa pa lele pakanki Pirigia mi Galesia. Mi tila lelepakaana ki Asia som. Pa BubuŋanaPotomŋana ipeteke zin be tikam suapizin Asia kan pepe. 7Tiwwa ma tipetlele pakaana ki Misia, to tiso tilae palele pakaana ki Bitinia. Tamen YesuBubuŋana iyok pizin som. 8 Tanatipa pa lele pakaana ki Misia men, mitisula tipet kar Troas.

9 Mbeŋ ta na, Paulus ikeenetondo,mi ire tomtom ta ki lele pakaana kiMasedonia imendernder. Mi tom-tom tana itaŋroro i ma iso: “Nutana kozo mar ta Masedonia i beuulu yam.” 10 Paulus ikeenetondomakiŋ, to niamŋan * Paulus amaŋgama kaŋkaŋ pataaŋa be amla pa Mase-donia. † Paso, amkilaala mbuluboozomen ta ipet na ta kembei: IŋgiMerere iboobo yam be amsoyaara

✡ 15:37: Ŋgo 13:5; Kol 4:10; 2Tim 4:11; 1Pe 5:13 ✡ 15:38: Ŋgo 13:13 ✡ 15:40: Ŋgo 13:3 ✡ 16:1:Ŋgo 14:6+; 1Kor 4:17, 16:10; 2Kor 1:19; Pil 2:19+; 1Tim 1:2; 2Tim 1:2 ✡ 16:3: 1Kor 9:20 ✡ 16:4: Ŋgo15:28+ ✡ 16:5: Ŋgo 2:42+, 4:32+ * 16:10: Sua “niamŋan” ti iswe ta kembei: Indeeŋe Paulus bizintimbot Troas na, Lukas ila igaaba zin. † 16:10: Masedonia, ina lele pakaana ta ki Yurop. Tana indeeŋePaulus ila ma ikam sua pizin, ina mazwaana mataana kana ta uruunu ambaiŋana ila pa zin Yurop kan.

Page 229: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 16:11 226 Ŋgo 16:27uruunu ambaiŋana pizin wal ta tim-bot lele pakaana tana.

Paulus bizin tila kar Pilipai11 Niam amse wooŋgo mi le isala,

to amzem Troas mi amyembut maamla mutu Samotaras. Be kozeeremini na, amla sor lela Neapolis. 12 Toampa toono mi amlela ta kar Pilipai.Pilipai, ina kar biibi ta ki lele pakaanaki Masedonia. Mi zin Rom kan ta tiurkar tina. Amla to ambot pa aigulepakan.

13 Indeeŋe aigule potomŋana kizinYuda be keten su, to amzem kar biibi,mi amla ta yok kezeene a. Pa ina leleta zin Yuda tiluplup su pa i be tisuŋ.To mbuleyam su mi amkamam suapizinmoori pakan ta tilup zin su tana.14Zinmoori tana, kizin ta zaana Lidia.Ni moori ki kar Tiatira. Mi uraatakini ta iŋgomonmoono mburu ta kanmos totoŋan mi ambaimbaiŋan kat.Ni Yuda som. Mi iurla ki Anutu, miigabgaaba zin Yuda pa suŋŋana kizin.Ileŋleŋ sua ki Paulus na, Merere ikamuraata pa leleene ma iurla. ✡ 15 Tanaziŋan wal kini ta timbot ruumu kinina, timap ma tikam yok. Mana isopiam. Iso: “Niom sombe kere kembeiaŋurla kat ki Merere, na kamar talaruumu tio.” Itunu imaŋmaŋ yam, toniamŋan amla ruumu kini. ✡

Tiur Paulus ziru Silas lela ruumusanaana

16 Indeeŋe aigule ta na, niam am-sombe amla mini pa suŋŋana muriinitana. Tana amla na amse ki moorita ni mbesooŋo sorok. Moori tana,ni irao iswe koroŋ turkeŋan pakan.Pa bubuŋana sananŋana iru pini tau.Mi pat ta ni ikamam pa uraata kinitana na, sorok som. Mi pat tana, niikamam mi iurur la kizin bibip kini.17 Moori tana ire yam, to itokelkeeleyam, mi iboboobo ma iso: “Ai, kere.Wal ti, zin mbesooŋo ki Anutu korkana kat. Iŋgi timar be tiso yompa zaala tabe Anutu ikamke yom pa

i.” ✡ 18 Inoknok ta kembei paaigule boozoŋana ri. Tabe Paulus ileŋileŋ ma keteene malmal, to itoori miiŋasaara bubuŋana sananŋana tana.Iso: “Hai! Nio aŋur sua pu pa YesuKrisi zaana. Zem moori tina mi yootota buri.” To bubuŋana sananŋana ikopa moori pataaŋa. ✡

19 To zin bibip ki moori tana ketenmalmal kat pa Paulus ziru Silas. Patire kembei zaala kizin ta tikamampatpa i, ina imun kek. Tana tikam zin, mitiyaaru tataata zinma tila kar keteenebe tipamender zin ila zin bibipmatan.✡ 20 Tikam zin ma tila zin peeze kankeren uunu, to tiŋgal sua pizin. Tiso:“Wal tiŋgi, zin Yuda. Mi timar kar kitima tikamammbulu boozo ta ipasaanamboti ki kar. ✡ 21Mi timolo tutu kititomini. Pa tipesese zin tomtom betikam mbulu pakan ta iti Rom kandairao takam som.”

22 Iwal biibi tileŋ sua tana to,tigaaba zin mi tiŋa ziru. Zin peezekan timaŋga na tisoma tiraazamburukizin be tibalis zin. 23 Tona tikamteene mi tibalis zin ma ruŋgun isaanakat. Mana tila tipiri zin lela ruumusanaana. Mi tiur sua pa menderŋanata imborro kataama i ta kembei:Sombe ikotkaala kataama, na bela na-maana tuŋ pa. ✡ 24 Ni ileŋ, to ikamzinmi ipiri zin lela ruumu leleene kat.Mi kumbun ma naman tiloondo pa kepatanpatan ta bibip i, mi tipoŋgeere.

25 Indeeŋe mbeŋ lukutuunu na,Paulus ziru Silas tizuŋzuŋ mi tim-bombo mboe pa Anutu. Mi walpakan ta ziŋan timbotmbot lela ru-umu sanaana na, tiŋgun talŋan mitileŋleŋ zin. ✡ 26 Molo som na,toono ikam kat. Yeŋyeeŋge bi-ibi kat itok ruumu sanaana ma kakataama ta boozomen tikaaga lup.Mi re ma koroŋ ta tiwwo zin pa na,titoptop lup pa naman ma kumbun.✡ 27 Menderŋana ta imborro zin i,ikenne. Beso burup ma imaŋga be

✡ 16:14: Lu 24:45; Yo 6:44; Ŋgo 13:48; 2Tes 2:13+ ✡ 16:15: Ŋgo 16:33, 18:8; 1Kor 1:16 ✡ 16:17: Mk1:24,34 ✡ 16:18: Mk 16:17; Ŋgo 5:16, 8:7 ✡ 16:19: Ŋgo 19:25+ ✡ 16:20: Ŋgo 17:6 ✡ 16:23:2Kor 6:5, 11:23+; 1Tes 2:2 ✡ 16:25: Mbo 119:62; Ep 5:19 ✡ 16:26: Ŋgo 5:19, 12:7+

Page 230: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 16:28 227 Ŋgo 17:5mataana ila na, kataama tamunŋaanamen, ta kakaagaŋan men. Tana isoko zin tomtom tiko ma tila len lupkek. Tabe ŋgelbuk ikami, to ipas buzakini, mi iso ikuruumu itunu ma kup.28 Tamen Paulus loŋa kalŋaana biibima iso pini. Iso: “Ai! Pasaana itumpepe. Niam munŋoyam ta ambotm-bot i.”

29Tomenderŋana tina isoma tikamkai imar bekena lele mat. Mi wisma ila kizin, to itop su Paulus maSilas kumbun uunu. Pa motoŋanabiibi ikami tau. 30 Mana ikam zin matiyooto,mi iwi zin. Iso: “Bibip tio, iŋgiko aŋkam parei mi Anutu ikamke yoma aŋbot ndabok?” ✡

31 Ziru tiso pini. Tiso: “Urla kiMerere Yesu. Naso ni ikamke u mizin wal ta niomŋan kombot ruumuku na tomini.” ✡ 32 To ziru tikamsua ki Merere pini mi wal boozomenta ni ziŋan timbot ruumu kini na.33Mbeŋ tamen ta tina, ni ikam zirumiiŋguuru zaaba kwon murinmurin, mini ziŋan wal kini ta boozomen tikamyok. ✡ 34To ikam Paulus ziru Silas matisala tikan kini ta ruumu kini. Mi nimenmeeni kat. Paso, ziŋan wal kini,ta iŋgi tiurla ki Anutu i. ✡

35 Aigule toro, zoŋ ise na, zin bibipki kar tiŋgomenderŋan pakanma tilaruumu sanaana mi tiso: “Wal ru tina,kozo zem zin ma tila len.”

36 To menderŋana ta imborrokataama i, ila ma isotaara Paulus pasua tana. Iso: “Zin bibip tiso mar takembei: Niomru Silas irao kala leyom.Tana iŋgi aŋzem yom i. Niomru kalaraama leleyom ambai!”

37 Tamen Paulus iso pizinmenderŋan ta timar na ma iso: “Nana som. Zin bibip tina timolo tutuki Rom kek. Pa niamru ti, tomtomki Rom. Mi zin titiiri kat uunu tiamsom, mi tibalis yam sorok ila iwalbiibi matan. To tipiri yam sorok ilelaruumu sanaana. Mi iŋgi tisu mini matiso tiser yam ki keŋana? Irao amleŋ

zin na som. Bela zitun timar ta ti, mitikam yam ma amla.” ✡

38 To zin menderŋan tila mi ti-sotaara zin bibip pa sua ki Paulus.Beso tileŋ kembei Paulus ziru Silas,zin tomtom ki Rom, to timoto kan.39 Tana zitun tila ma ziŋan tiurpe le-len, tona tikam ziru ma tiyooto, mitiwi zin be tizem kar tana.

40 Ziru tizem ruumu sanaana mitila, to kaŋkaŋ pa ruumu ki Lidia. Tilatina to, tindeeŋe toŋmatiziŋ pakan taki Krisi i. Mi tipombol zin pa suapakan, tona tizem zin ma timbot, miziru tila len.

17Paulus ziru Silas tila ta Tesalonika a

1 Paulus ziru Silas tipa ma tila pakar Ampipolis ma kar Apolonia, totizem mi tila kar Tesalonika. Mi kartina, lupŋana muriini kizin Yuda taimbotmbot. 2 Tana Paulus ito mbulukini, mi ikoŋuru lupŋana muriinitana. Ni imbotmbot kar tina pa wiktel. Mi aigule potomŋan ta boozomentau zin Yuda keten su pa i, na niilelala lupŋana muriini kizin, mi ika-mam mos pa Anutu sua kini, mi ito-mtoombo be ipei ŋgar kizin. 3 Ziŋanwal kar kan tizzo sua, mi ni iwesweezekat sua ki Anutu ta iso pa Mesia belaire yoyouŋana mi imeete, to imaŋgamini pa naala. Mi iso sua tana iurŋonoono se ki Yesu. Tana iso pizin miiso: “Keleŋ. Yesu ta aŋzzo yom pinii, ni Mesia tau.” ✡ 4 Tomtom kizinpakan tileŋ sua tiŋgi na, tire kembeisua ŋonoono. Tana tila ma tigaabaPaulus ziru Silas. Mi zin iwal biibi kiGrik ta tiurla ki Anutu mi tigabgaabazin Yuda pa suŋŋana kizin i, ziŋan zinmoori zanŋan pakan, ta tila tigaabazin tomini.

5 Tamen zin Yuda tire iwal biibitimokor la kizin, to matan mburm-bur. Tana tila tiyo tomooto sananŋanpakan ta tiwwa len sorok i ma tilupzin, mi timaŋga be tikuru zin kar kanlelen. Be molo som na, orooro biibi

✡ 16:30: Lu 3:10, 10:25; Ŋgo 2:37 ✡ 16:31: Yo 3:16,36, 6:47; 1Yo 5:10+ ✡ 16:33: Ŋgo 2:41, 16:15,18:8; 1Kor 1:16 ✡ 16:34: Ŋgo 13:52; Ro 14:17; Ga 5:22; 1Pe 1:8 ✡ 16:37: Ŋgo 22:25 ✡ 17:3: Lu24:26,45+; Ŋgo 3:18, 18:28

Page 231: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 17:6-7 228 Ŋgo 17:22isala. To wis ma tila Yason ruumukini, be tiru Paulus ziru Silas. Besotindeeŋe zin ma iŋgi, to tiso tikamzin ma tipamender zin ila iwal biibimatan. ✡ 6-7 Tamen tila tiru zinma som. To tiyaaru tataata Yasonmi toŋmatiziŋ pakan ta ki Krisi i, mitikam zin ma tila kizin peeze kan kikar. Mi kalŋan izalla ma tiso: “Wal taYason ikam zin ma tila timbot ruumukini na, tipa pa lele ta boozomen mitipesese zin tomtom be tikam mbulubozboozo. Mi iŋgi buri timar tipet karkiti i. Wal tana tizorzooro tutu taubiibi itunu ŋonoono ki Rom iur na. Patisombe king toro imbotmbot tomini.Zaana Yesu.” ✡ 8 Iŋgi tipiri sua tiŋgiila, to zin iwal biibi ziŋan zin peezekan ki kar timaŋga ma tikam oroorobiibi pa. 9 Tona zin peeze kan tisopa Yason ziŋan waene bizin ma tikampat pakan ma ila imbot kizin bekenaipamoto zin. Beso tikam mbulu torosa mini som, to pat kizin imiili. Tiŋgi-imi makiŋ, mana zin peeze kan tizemzin ma tila.

Paulus ziru Silas tila kar Berea10 Timbot ma mbeŋ to, zin toŋ-

matiziŋ ta ki Krisi i karau men mitiur Paulus ziru Silas ma tila pa karBerea. Ziru tila tipet na, kaŋkaŋ matila pa lupŋana muriini kizin Yuda.11 Zin Yuda ki Berea na, ŋgar kizinambaiŋana. Tiliplip pizin Tesalonikakan. Pa tiŋgun talŋan pa sua, milelen ilip be tikam kat ka uunu. Tanaaigule ta boozomen tiwatwaata sua kiAnutu, mi titirtiiri sua ta Paulus izzona: Ko sua kini ŋonoono, som som? ✡12 Tabe zin Yuda boozo tiurla. Mi zinGrik nan ta zanŋan na, ziŋan tomootopakan tiurla tomini.

13 Beso zin Yuda ta ki kar Tesa-lonika tileŋ Paulus uruunu kembeiikamam Anutu sua kini isu kar Bereatomini na, timar be tikuru zin iwallelen mi tipese zin. 14 Tamen zintoŋmatiziŋ ta ki Krisi i loŋa men mitiur Paulus ma ipera lene tai. Mi Silasziru Timoti na, timbot men Berea.

15 Zin tau tiur Paulus na, ziŋan tipama tila ta kar zaanaŋana Atens a. ToPaulus iso pizin ta kembei: “Kimiilima kalamini pa Berea, to koso pa Silasma Timoti be loŋa timar.”

Paulus imbot kar biibi Atens16 IndeeŋePaulus imbotmbotAtens

mi inamnaama Silas ziru Timoti na,keteene malmal mi leleene ipata biibikat. Pa irre la pa kar lene na, bok katpamerere pakaamŋan kunun. 17Tanani ilelala lupŋana muriini kizin Yuda,mi ziŋan zin Yuda mi wal pakan tatiurla ki Anutu mi tigabgaaba zinYuda pa suŋŋana kizin na, tizzo sua.Mi aigule ta boozomen na, ziŋan zinwal ta timarmar pa nol muriini i to-mini, ni ziŋan tizzo sua.

18 Zin wal ŋgarŋan tau tipaute zintomtom pa ŋgar bibip i, timbot lauunu ru. Ta, tipaata zin be Epikurean.Mi uunu toro na, tipaata zin be Stoik.Ina zin tomini ziŋan Paulus tiparzor-zooro. To pakan timaŋga mi tiparsopizin ma tiso: “A, niom kere. To na,iyyo kwoono paso? Ina sa ileŋ la kizinwal pakan, ta izzo na.” Mi pakantiso: “E-e, iŋgi ko isombe ikam matuurla kizin merere sorok ta kizin walpakan.” Tiso ta kembei paso, Paulusizzo pa uruunu ambaiŋana ki Yesu mimaŋgaŋana kini tau.

19Tabe timaŋga mi titeege lae pini,to tikami ma tila pa lupŋana kizinbiibi ta zaana Areopagus na. To tisopini. Tiso: “Lak, niam leleyam beamkam kat sua ta nu zzo pa na. 20 Pakoroŋ pakan ta amleŋ nu zzo i, inapopoŋana piam. Tana leleyam be nuso mini mi amkam kat ka uunu.” 21Pazin tomtom ki Atens mi zin leembeta timbotmbot tana na, re beso tileŋsua popoŋana sa ta buri ipet i, na iraotilae timaare som. Timap ma kwonitekteege len mi timbombooren.

Mos ta Paulus ikam pizin Atens kan22 To Paulus imaŋga mi imender

la lupŋana tana matan mi iso: “Oniom tomtom ki Atens, nio aŋkilaala

✡ 17:5: Ŋgo 13:45; Ro 16:21; 1Tes 2:2,16+ ✡ 17:6-7: Lu 23:2; Yo 19:12; Ŋgo 16:20 ✡ 17:11: Yo5:39

Page 232: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 17:23 229 Ŋgo 18:4

yomkembei niomkosombe kembeezekat pizin merere ta boozomen. 23 Paaŋwwa pa kar lene ti, mi aŋrre zin ko-roŋ tau kuzuŋzuŋ pizin i na, aŋdeeŋeartaal ta. Mi bude ta imbot se i, inaiso ta kembei. Iso: ‘Merere ta niamamute zaana som, ta ampo artaal tipini.’ Lak, Merere soŋana? Ni tauniom kuute i som mi kuzuŋzuŋ pini i,ta nio aŋzzoyaryaara uruunu piom i.

24 “Ni Anutu ta iur toono mi ko-roŋ ta munŋaana men ta timbot pa.Saamba mi toono katuunu ta ni. Miurum suŋŋana kana ta tomtom zituntiwwo pa naman na, ni imbotmbot pasom. ✡ 25 Som ni iru sokorei bekenatomtom tikampini? Som. Pa ni itunu,ta ikam ma tomtom ta boozomenmatan yaryaaraŋan, mi ikam koroŋ tamunŋaana men pizin. ✡ 26 Muŋgukat, ni iur tomtom tamen ŋonoono.To tomtom tamen ŋonoono tina,ta tomtom ta boozomen un tipetpini, mi timasak ma tirao toonota boozomen. Mi muŋgu kek, niitunu ŋgar kini mi leleene iur pa lelepakaana boozomen tabe tomtom tim-botmbot pa. Mi iur len mazwaanabe timbot su toono kizin kizin. ✡27Anutu ikam ta kembena bekena ipeiŋgar kizin tomtom ma tikam kinkiinibe tiute i. Mi iti kembei tomtommata pisŋana ta izoromromkosa sa beikam. Tamen Anutu, ni imbot molopa tomtom sa som. ✡ 28 Pa pai kitimimboti kiti ta tombot su toono tiŋgina, iti tombot se kini men tau. Miina kembei ta tomtom tiommboe kanpakan tisombe: ‘Iti ta boozomen na,Ni lutuunu bizin.’ ✡

29 “Tana sombe Anutu lutuunubizin iti, na irao takam ŋgar ma tosoni kembei koroŋ kunun ta tomtomtiurpewepapatmilmilŋanna som. PaAnutu ŋonoono na, ni kembei mereresoroksorok ta tomtom matan iur, mizitun tikammos pa naman keteene na

som. ✡30 “Ŋonoono, muŋgu zin tomtom

kembei matan munŋan ma tiute isom. Tanata Anutu iŋgal matan pasanaana kizin som. Mi koozi, ni iursua pizin tomtom boozomen ta tim-bot irao lele ta munŋaana men betizem kat mbulu kizin sananŋan mititooro lelen. ✡ 31 Pa ni itunu iurnol pataaŋa kek be itiiri iwal ta timaptimbot su toono ti pa mbulu kizinmi iur kadoono pizin. Mi kadoonotabe ikam pizin i, ko indeeŋe men.Mi tomtom ta, Anutu iuri ma zaanaimender pa uraata tana kek. Mi iwalta munŋaana men tirao be tikilaalipaso, ni, Anutu ipei i ma burup maimaŋga pa naala kek.” ✡

32 Indeeŋe ta tileŋ Paulus kwoonola pa sua lwoono tau “burup maimaŋga pa naala kek” na, tomtomkizin pakan tiseeŋge pini. Mi pakanna, tiso pini ma tiso: “Kozo kaimerto so sua tana mini ma amleŋ.” 33 ToPaulus izem zin mi ila. 34 Mi tomtompakan tiurla, tana tila tigaabi. Zin tatito i ŋan na, kizin ta zaana Dionisis.Ni tomtom ki lupŋana biibi tana. Mimoori ta, zaana Damaris, ni iurla to-mini. Mi zin pakan.

18Paulus ikam uraata su kar Korin

1 To Paulus izem Atens mi ila karKorin. 2 Ila to indeeŋe Yuda ta. Za-ana Akwila. Ni, naana ipeebi su lelepakaana ki Pontus. Mi waene zaanaPrisila. Ziru timbot Itali mi timar. PaKlodias, ta Kaisa ki Rom na, iur suabe zin Yuda ta timbotmbot kar biibiRom na, timap ma tizem Rom mi tilalen. ✡ 3Paulus ila be ire ziru, to ziŋantimbotmbot mi tikamam uraata pambili kulinma koroŋ, be tisesema iwekembei ta sel. Pa uraata ta ziru waenetikamam, ina Paulus uraata kini to-mini be ikam le pat. ✡ 4 Mi aigulepotomŋan ta munŋaana men tau zin

✡ 17:24: Un 1:1+; Ŋgo 7:48+, 14:15 ✡ 17:25: Mbo 50:10+ ✡ 17:26: Un 2:7 ✡ 17:27: Mbo145:18; Ro 1:20 ✡ 17:28: Kol 1:17; Ibr 1:3 ✡ 17:29: Yesa 40:18+; Ro 1:22+; Ŋgo 19:26 ✡ 17:30:Lu 24:47; Ŋgo 14:16; Ro 3:25; Tit 2:11+ ✡ 17:31: Mbo 9:8, 96:13; Ŋgo 2:24, 10:42 ✡ 18:2: Ro 16:3;1Kor 16:19; 2Tim 4:19 ✡ 18:3: Ŋgo 20:34; 1Kor 4:12; 1Tes 2:9; 2Tes 3:7+

Page 233: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 18:5 230 Ŋgo 18:22Yuda keten su pa i na, Paulus ilelalalupŋana muriini kizin, mi ziŋan zinYudami zinGrik tizzo sua. Pa iso ikamzin ma tiurla.

5 Indeeŋe Silas ziru Timoti tizemMasedonia mi timar tipet na, Paulusizem uraata ta ikamam pa mbilikulin na, mi mataana iŋgalŋgal suakamŋana men. Ni izzokatkat pizinYuda ta kembei: Mesia kizin na Yesutau. 6 Tamen zin tizorzoori mi tiwirrisua sananŋan boozo pini. Tabe itirululu pa mburu kini ma isu pizin, miiso la nin. Iso: “Ambai. Mi sombekala leyom, na niom uunu tiom tau.Mi kuur mar tio pepe. Iŋgi buri beaŋzem kat yom, mi aŋla kizin wal taYuda somŋan i.” ✡

7 To izem zin, mi ila imbot kiTitius Yastus. Ni Yuda som. Miiurla ki Anutu mi igabgaaba zin Yudapa suŋŋana kizin. Mi ruumu kiniigarau lupŋana muriini kizin Yuda.8Mboroŋan mataana kana ta ikamampeeze pa lupŋana muriini tana, nizaana Krispus. Ni ziŋan zin wal tatimbot ruumu kini na, timap tiurla kiMerere. Mi zin men som. Tomtomboozomen ki Korin ta tileŋleŋ sua na,tiurla mi tikam yok. ✡

9 Mbeŋ ta na, Paulus ikeenetondo,mi ire Merere ipet kini ma iso: “Motokom pepe, mi maane pa sua pepe.Tekteege sua ta kembena. ✡ 10 Pa nioaŋbotmbot raamu. Mi tomtom sa koikam malmal pu be ipasaanu na som.Pa kar ti, iŋgi nio wal tio boozomenta timbotmbot i.” ✡ 11 Tana Paulusimbot kar Korin ma irao ndaama tami pakaana, mi ikamam sua ki Anutupizin.

12 Indeeŋe ta Galio imborro lelepakaana biibi ki Akaia na, zin Yudatilup lelen mi timaŋga pa Paulus. Totikami ma tila tipamenderi ila Galiomataana. 13 Tila to tiso: “To ti, niipandelndel zin tomtom, mi iso ikambe itooro zin ma tito zaala popoŋanapa suŋŋana ta tikamam pa Anutu i.

Tana ni ikamam zooroŋana pa tutu kiRom.”

14 Paulus be kwoono ikaaga pa sua.Som mi, Galio iso pizin Yuda. Iso:“Niom Yuda keleŋ. Sombe tomtomti ikammbulu sananŋana ŋonoono satabe kakami ma kamar pa i, so iraoaŋleŋ yommi itiŋan tuurpe. 15Mi iŋginiomŋan kaparzooro pa sua mi tututiom Yuda men, mi tomtom zan makoroŋ ta kembei. Tana niom ituyomkuurpe. Pa nio leleŋ be aŋtiiri suasorok ta kembena som.” ✡ 16 Toiser zin ma tipera mat. 17 To iwalbiibi timaŋga pizin mi tipun Sostenespataaŋa isu sua urpeŋana muriinitana. Pa ni ta imborro lupŋana muri-ini kizin Yuda isu kar tana. Tikamamna, Galio mataana ila pizin risa som.

Paulus imiili mini ma ila pa kar An-tiok ta Siria a

18 Paulus ziŋan zin toŋmatiziŋ kikar Korin timbot ma moloŋana ri,mana iteege naman mi izem zin. Paisombe imiili ma ila lele pakaana kiSiria mini. Mi Prisila mi Akwilatigaabi. Tizzawooŋgo su kar Kenkrea,mi tipup Paulus ute ruunu ma isulene. Pa ina iwe kilalan pa suambolŋana ta ni imbuk pa Anutu na.Mana wooŋgo ilela be ikam zin. ✡

19-21 Tikwai ma tila tipet kar Epe-sus, to Paulus ilela lupŋana muriinikizin Yuda ma ziŋan zin Yuda tipar-zorzooro pa sua. Zin Epesus kan tisotiruuti be ziŋan timbot ma moloŋanari. Tamen ni ipiyar. To iteege na-man mi iso pizin. Iso: “Anutu itunutau. Sombe leleene be aŋmiili maaŋma tiom mini, nako kena.” Iso takembei, mi keŋ se wooŋgo mini beila pa Sisarea. Mi Prisila ziru Akwilana, timboren Epesus. ✡ 22 Paulus ilaipet kar Sisarea, to kaŋkaŋ ma isalaYerusalem be ire lupŋana ki Krisi maziŋan tiso sua ri. Mana isula mini pakar Antiok.

✡ 18:6: Ezek 33:7+; Mt 10:14+; Ŋgo 13:46; Ro 1:16 ✡ 18:8: Ŋgo 16:15,33; 1Kor 1:14 ✡ 18:9: Ŋgo23:11; 1Kor 2:3 ✡ 18:10: Mt 28:20; Yo 10:16 ✡ 18:15: Yo 18:31; Ŋgo 23:29, 25:18+ ✡ 18:18:Nam 6:18; Ŋgo 21:24 ✡ 18:19-21: Ro 1:10; 1Kor 4:19; Ibr 6:3; Yems 4:15

Page 234: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 18:23 231 Ŋgo 19:12Paulus imaŋga pa pai kini ta iwe tel

pa23Ni imbot moloŋana ri isu Antiok,

mana imaŋga mini pa pai ma iwwapa lele pakan ki Galesia mi Pirigia, miipombolmbol zin wal ki lele tana tatitoto Yesu i.

Apolos ikam Anutu sua kini isu karEpesus mi Korin

24 Yuda ta, ni imar kar Epesus.Zaana Apolos, mi kar kini Aleksan-dria. Mi ni tomtom ŋgarŋana mikwo suaŋana. Mi ikam kat ŋgar pasua ki Anutu. 25-26 Ni, tipaute i pazaala ki Merere kek. Tana sua kinita izzo pa Yesu na, indeŋdeeŋe men.Mi izzo katkat sua raama leleene, miikamam sua mbolŋana pizin tomtom.Tamen iute yok kamŋana ki Yoanmen. Tana imaŋga be ikam sua lelalupŋanamuriini kizinYuda,mi Prisilaziru Akwila tileŋi, to tikami ma tilaruumu kizin, mi tisope i pa zaala kiAnutu bekena iute kat.

27 Apolos, ni leleene be ila lelepakaana ki Akaia tomini. Mi zin toŋ-matiziŋ ki kar Epesus tiso tipomboli.Tana tibeede ro ta ila kizin Akaia kanta titotoYesu i,mi tisotaara zin be tiurmatan pini. Beso ila ipet to tikami.Apolos ila ipet Akaia na, iuulu kat zinwal ta Anutu ikampe zin ma tiurlakek na. ✡ 28 Pa ni izzwe katkat suaki Anutu pizin tomtom. Mi ziŋanzin Yuda tiparzorzooro ila iwal biibimatan, mi imenderndermbolŋanamiikototo zin. Tabe ikam ma tomtomtikilaala ta kembei: Yesu, ni Mesia. ✡

19Paulus ikam Anutu sua kini isu kar

Epesus1 Indeeŋe Apolos imbotmbot kar

Korin na, Paulus iwwa pa karkari tatimbotmbot abal uteene na, mi ipom-bolmbol zin urlaŋana kan ma ila ilama isula kar Epesus. Ila mi indeeŋewal pakan ta titoto Yesu i, 2 to iwi

zin. Iso: “Parei, indeeŋe ta niom ku-urla na, kakam Bubuŋana Potomŋanatomini, som som?”✡ Mi zin tipekelma tiso: “E-e, niam amleŋ sua sa paBubuŋana Potomŋana som.”

3 Paulus iso: “Ambai. Mi yokkamŋana pareiŋana ta tikam piomna?” To tiso: “Yok kamŋana ta kiYoan na.”✡

4 Tabe Paulus iso: “Yok kamŋanaki Yoan, ina iwe kilalan pizin wal tatitooro lelen mi tizem sanaana kizin.Mi Yoan iso pizin tomtom be tiurla kitomtom toro tabe imar pa kaimer na.Mi ina Yesu tau.”✡ 5 Tileŋ na, tikamyok pataaŋa pa Merere Yesu zaana.6 Mi Paulus iur namaana isalakaalazin, to Bubuŋana Potomŋana imarisalakaala zin lup. To timaŋga na,tiso sua ila karkari kalŋan, mi tiweAnutu kwoonoma tiso kalŋaana pizintomtom.✡ 7 Zin tomooto tana kokembei laamuru mi ru sa.

8 Mi puulu tel, ta Paulus ziŋan zinYuda tiparzorzooro pa Anutu peezekini lela lupŋana muriini kizin. Niimototo som. Kwoono imbol mi iz-zokatkat sua. Pa iso ikam zin matiurla. 9 Tamen zin pakan na, ŋgarkizin imbol. Tabe tiurla som, mi tipirisua sananŋana pa Merere zaala kiniila iwal biibi matan. To Paulus izemzin, mi ikam zin wal ta titoto Yesui ma tila. Mi aigule ta boozomenziŋan tiluplup zin lela ruumu biibi kiTiranus, mi tizzo sua.✡ 10Tikamam takembei ma irao ndaama ru. Tabe zinYuda mi Grik ta timbot lele pakaanabiibi ki Asia na, timap tileŋ Mereresua kini.✡

Seba lutuunu bizin11 Anutu ipombolmbol Paulus ma

itortooro mos mburanŋan ma ti-wedet. Mos tana tipa ndel kat.✡12 Ikamamma sombekoroŋ kini riŋar-iŋa kembei ta kawaala kini pakan-pakan na ila ise wal meteŋan, to

✡ 18:27: 1Kor 3:6 ✡ 18:28: Ŋgo 9:22 ✡ 19:2: Yo 7:39; Ŋgo 2:38, 8:16, 10:44 ✡ 19:3: Mk 1:4;Ŋgo 1:5 ✡ 19:4: Mt 3:11+ ✡ 19:6: Ŋgo 2:4, 8:17, 10:44+ ✡ 19:9: 2Kor 6:14+ ✡ 19:10: Kol1:6 ✡ 19:11: Ŋgo 5:12+, 14:3; 2Kor 12:12 ✡ 19:12: Mk 16:17+; Ŋgo 5:15

Page 235: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 19:13 232 Ŋgo 19:29nin ndabok. Mi zin tau bubuŋanasananŋan tiru pizin na, tiyotyootopizin ma nin ambai.✡

13 Zin Yuda pakan ta tizirziiribubuŋana sananŋan na, zin tim-botmbot i. Mi tiwwa ma tiso tiziiribubuŋana sananŋan pizin tomtom paMerere Yesu zaana tomini. Tana tizzosorok pizin bubuŋana sananŋan takembei: “Yesu ta Paulus izzoyaryaarauruunu i, ta nio aŋmender se ni zaanami aŋur sua piom be koyooto.”✡ 14MiYuda ta, zaana Seba. Ni biibi ta kizinpatoronŋana kan na, lutuunu bizinlamata mi ru ta tikamam ta kembeitomini.

15 Tamen aigule ta na, tikam takembei, mi bubuŋana sananŋanaipekel kalŋan ma iso: “Yesu, nioaŋute i. Mi Paulus na, aŋleŋleŋuruunu. Mi niom tina na, aŋkankaanapiom.”✡ 16 To tomtom tau bubuŋanasananŋana izeebi na, imaŋga mi ipunzin ma ruŋgun isaana. Pa mburaanailip kat pizin. Mi iraraazamburu kizinma isu lene lup. To timaŋga na tikopa ruumu tana ma tila len.

17 Zin Yuda ma zin Grik taboozomen ta timbot kar Epesus na,tileŋ urun, to motoŋana biibi ikamzin, mi tiwidit Merere Yesu zaanama isala ta kor a. 18 Mi wal urlaŋanboozomen timar ma tizzwe mbulukizin sananŋan ila iwal matan. 19 Miwal boozomen ta tikamam naborouna, timar raama ro kizin ta naboroukan sua izze i. To iwal biibi tirre, mitiswiri sala you ma ikan ma imap.Beso titoombo tirobon ro kizin tanakadoono na, sorok som kat Ko iraokembei pat milmilŋan 50,000 ma iŋgi.20 Ina zaala tana ta Merere ipombolsua kini ma irak ma irao lele. Pa suailoondo raama mburaana. Tabe zinwal ta tiurla i, timasakma tiwe boozo.

21 Uraata ti ilae, mana kaimer toBubuŋana ipazal Paulus, mi ni ikamŋgar be ipa ma ila pa lele pakaanaki Masedonia ma Akaia, tona imiilimini pa Yerusalem. Mi ikam ŋgar

ta kembei. Iso: “Aŋla tiŋga muŋgu,mi kaimer to ko aŋla aŋre zin Romkan tomini.”✡ 22Tana iŋgo Timoti miErastus, gaabaŋana ru ta tiuluuli pauraata i, be timuuŋgu ma tila Mase-donia. Mi ni imbot ŋana ri isu lelepakaana ki Asia.

Malmal biibi ipet su Epesus23 Indeeŋe mazwaana tana, Merere

zaala kini iwe uunu pa malmal biibima ipet su kar Epesus.✡ 24 Tomtomta, ni zaana Demitrius. Ni uraata kinibe iurpewe zin koroŋ pa pat silba. Mikoroŋ ta, ta ni iurpewe zin na, inaurum ki merere Artemis kunun. *Zin uraata kan kini timbelmbel patkamŋana pa koroŋ ta tana. 25 TanaDemitrius iboobo zin uraata kan kinima timar, mi ziŋan tomtom pakan tauraata kizin raraate na, tilup zin. Toimaŋga na iso pizin.

Iso: “Ou, niom kuute, iti uraata kititiŋgi ta tayaryaaru pat boozo pa i.26 Mi Paulus tana, niom ituyom kerei mi keleŋi lup kek. Ni kwombolŋana,mi inoknok sua ta kembei: ‘Mererekunun ta tomtom tiurpe pa namanna, ina Merere ŋonoono som.’ Tanaipandelndel zin Epesus kan boozo matitooro zin kek. Mi iŋgi be ikam Asiaka tomtom bizin ma timap i.✡ 27Tanaaŋso kere iti kek? Pa iŋgi be toporousala pataŋana i. Pa to tana ko ikamikam ma tomtom tirepiili uraata kiti.Mi tina men som. Ko ikam pataŋanapa merere kiti zaanaŋana Artemis to-mini. Pa ina kola ikam ma urum kiniiwe koroŋ sorok. Mi Artemis zaanata kembena. Koozi zin iwal biibi kiAsia mi toono ta boozomen tipakuri.Tamen Paulus ko ikam ma iwe koroŋsorok.”

28 Zin tileŋ sua tana, to ipas ketenma tau timaŋga ma kalŋan izalla matiso: “Artemis, ni merere kiti Epesus.Ni ta zaana biibi tau!”

29 Molo som na, orooro isala mairao kar biibi. To keten malmal mi

✡ 19:13: Mk 9:38 ✡ 19:15: Mk 1:34 ✡ 19:21: Ro 1:11+, 15:23 ✡ 19:23: 2Kor 1:8+ * 19:24:Artemis, ni merere pakaamŋana kizin Grik. Mi ni moori. ✡ 19:26: Mbo 115:4; Yesa 44:10+; Ŋgo 17:29;Tur 9:20

Page 236: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 19:30 233 Ŋgo 20:9titeege lae pa Gaius ziru Aristakus. Paziŋan Paulus tiwwa tau. Wal ru tina,zinMasedonia kan. Karau lae pizinmitiyaaru tataata zinma tila lele tau iwalbiibi tiluplup zin su pa i. 30 Paulus,ni iso ila ipet iwal biibi matan be isosua pizin. Tamen wal pakan ta titotoYesu i tipeteke i. 31Mi guraaba pakanki Paulus ta timborro lele pakaana kiAsia na, zin tomini tipeteke la pini beila iso ruŋguunu pizin iwal biibi tanapepe.

32 Mi iwal biibi ta timbotmbot na,tikamam orooro ma kalŋan izalla takor a. Tomtom pakan kalŋan izallapa koroŋ ta, mi pakan tizzo len sorokpa sua toro. Pa zin boozo ta timartilup zin na, tiute lupŋana tana kauunu som. 33 To zin Yuda timaŋga natipusuk Alisande ma ila ta mataana a.Mi tomtompakan tire i, to tiso ko ni taiweuunupamalmal tana. ToAlisandeiur namaana pizin iwal biibi be leleikam kiŋ mibe isope zin. 34Tamen zinmatan ila na, tikilaali kembei ni Yuda.To tilup kwonmi kalŋan isala ta kor a.Tiso: “Artemis, ni merere kiti Epesus.Ni ta zaana biibi tau!” Tinoknok takembei ma irao mazwaana moloŋanari.

35-36Tana kuskus ki Epesus imaŋga,to zin timaane mi tiŋgun talŋan pini.To ni iso: “O niom tomtom ki Epesus,toono ta boozomen tiute iti makiŋ. Ititiŋgi ta tomborro merere zaanaŋanaArtemis urum kini ramaki kunuunuta imbot saamba, mi itop ma isu na.Tomtom sa irao izooro iti pa koroŋtaiŋgi na som. Tana kakam mbulukankaanaŋana pepe. Kamane! 37 Pawal ta kakam zin ma timar i, zintipasaana urum ka kosa sa som. Mitikam sua repiiliŋana sa pa merereArtemis som. 38 Sombe Demitrius miwaene bizin ta ziŋan tikamam uraatana len sua sa pa tomtom sa, na iraotimbot ma ni ka aigule. Pa zin bibip kititirtiiri sua i, ta timbotmbot i. Tanazin irao tila kizin, to ziŋan tiurpe sua.39 Mi sombe sua pakan sa ta leleyombe koso, na kuur la lupŋana ki kar

namaana be titiiri mi tiurpe. Nasokoto tutu kiti. 40 Pa koozi iti tososorpambulu kek. Tere na, orooro tiŋgi kauunu sa som. Mbulu ta koozi kakamna, sombe tiwi iti pa ka uunu, kotepekel be parei?” 41 Tana iso makiŋ,mi kaimermana iso: “Kala leyom!” Totimureege ma tila len.

20Paulus ila ire zin Masedonia kan mi

zin Grik1 Orooro biibi tana imap, mana

kaimer to Paulus iboobo zin wal tatitoto Yesu i ma tila tilup zin, miisotaara zin kembei ni be izem zin.Tila mi ni ipombol zin pa sua pakan,to izem zin ma timbot, mi imaŋgama ila pa Masedonia. 2 Iwwa maila beso ipet lele sa mi indeeŋe walpakan ki Krisi, to ipombol zin pa suaboozo, mana ipa mini. Iwwa ma ilami ipet lele pakaana kizin Grik, 3 toimbot pa puulu tel. To iso imaŋga miikam wooŋgo be ila lele pakaana kiSiria. Som mi ileŋ kembei zin Yudatimbuuru kana. To itoori mini be ipapa lele pakaana ki Masedonia.✡ 4 Miwal ta ni ziŋan tila ta zan tis: Sopatata Pirus lutuunu i, ni ki kar Berea,mi Aristakus ziru Sekundus ki karTesalonika, mi Gaius ki kar Derbe, miTimoti, mi Tikikus ziru Tropimus kiAsia. 5Zin tina timuuŋguma tila tizzayam su kar Troas. 6 Mi niam pakanna, ambot kar Pilipai pa lupŋana biibiki narabu ta yis somŋana i. Ina imap,to amla ma amkamwooŋgo. Amkowopa aigule lamata, mana amlela Troas.To amdeeŋe zin. Mi ambot Troas paaigule lamata mi ru.

Paulus ipei Yutikus ma imaŋga mini7-8 Indeeŋe aigulemataana kanana,

niam amlup yam pa kini kanŋana misuŋŋana lela ruumu leleene ta imbotkor. Mi Paulus ziŋan zin tomtom tizzopa sua ki Anutu ma ila mbeŋ lukutu-unu. Pa aigule toro to pai. Mi titunlam boozomen.✡ 9 Mi naŋgaŋ ta, nizaana Yutikus. Imbutultul se miiri

✡ 20:3: 2Kor 11:26; 1Tes 2:15+ ✡ 20:7-8: Yo 20:1+; 1Kor 16:2

Page 237: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 20:10 234 Ŋgo 20:29kwoonomi iŋgungun talŋaana pa sua.Paulus ziŋan zin tomtom tizzo matizzo be molo som na, Yutikus mataŋenŋeene. To itur ma som mi imbot.Ta kembei men ma ikanamaala itunurisa som. Tabe imalaala to iwwa. Itoppa ruumu leleene ta kor a ta iwe tel pai, mi isula ta toono a. Wis ma tila benaman su pini na, Yutikus ni imeetema kup kek. 10 Tamen Paulus isulatoono, to isala ŋwaana mi isou i. Toiso pizin. Iso: “Leleyom ipata pepe. Nimataana iyaara mini kek.”✡ 11 Paulusimiili ma isala mini, to titete narabuma tikan, mi ni izzo sua pizin maberek su. To izem zin mi pai.✡ 12 MiYutikus na, tikami ma tila ruumu kinimi lelen ambai kat. Paso, ni mataanayaryaara ma imbot.

Paulus izem kar Troas mi ila karMiletus

13 Paulus iurpe zaala piam be amsewooŋgo, mi amuuŋgu ma amla karAsos, to amsa i isu tana. Mi itunu na,ipa toono. 14 Imar ma indeeŋe yam suAsos, to amkami mi amkwai ma amlamutu Mitilene. 15Amkeene ma aiguletoro na, amla amdeeŋe mutu Kios.Kozeere na, amar ampetmutu Samos.Mi kozeere mini na, kaŋkaŋ ma amlaamkam kar Miletus. 16 Paulus ipiyar.Pa leleene be ila Yerusalem, manalupŋana biibi ki Pentekos ipet. Tanaleleene be ilela ta kar Epesus som. Paimoto: Kokena ilela, to imbotmbotmamolo su lele pakaana ki Asia.

Paulus ipombol zinmboroŋan ki Epe-sus pa sua pakan

17 Tana Paulus imbot kar Miletus,mi ikam sua ma ila pa lupŋana kiKrisi ta imbot kar Epesus na, bemboroŋan kizin timar. 18 Timar tipet,to iso pizin. Iso: “Keleŋ. Indeeŋeaigule mataana kana ta aŋmar aŋpetlele pakaana ki Asia, mi imar imarma indeeŋe koozi na, mbulu tio taaŋkamam na, niom kere kek. 19 ZinYuda timbukmbuk koŋ kiizi totomen,

mi tikamam pataŋana boozo pio, mitomtom tipamiaŋ yo kat. Tamen nioaŋkototo ituŋ, mi aŋbesmbeeze paMerere raama tiŋiizi. 20 Mi niomkuute: Sua boozomen ta irao be iuuluyom na, aŋwatkaala sa piom som.Aŋzzo sua su mat keteene, mi aŋ-mama ruumu ma aŋzzo yom pa to-mini.✡ 21 Kwoŋ imbolmbol pizinYuda, mi zin Grik tomini, be tizemsanaana kizin, mibe titooro ŋgar kizinma ila ki Anutu, mi tiurla ki Mererekiti Yesu.✡

22 “Mi buri na, Bubuŋana Po-tomŋana imaŋga pio be aŋlaYerusalem. Mi aŋkankaana pa. Kombulu pareiŋana ipet pio su tana?✡23Nio aŋutemen tau kar boozomen taaŋlala pa i, na Bubuŋana Potomŋanaizzo yo ta kembei: Ruumu sanaana,mi pataŋana boozo ta izza yo a.✡24 Tamen nio aŋre ta kembei: Ituŋmbotŋana tio, ina koroŋ sorok. Paaŋkamam ŋgar men pa uraata taMerere kiti Yesu iur mar nomoŋ i beaŋkiskis mi aŋposop kat. Uraata tanana, ta kembei: Uruunu ambaiŋana taiso pa muŋaiŋana mi kampeŋana kiAnutu na, bela aŋso pizin tomtom mikwoŋ imbol pa.✡

25 “Kere. Niom tiŋgi, muŋgu nioaŋbotmbot la mazwoyom mi aŋzzoyom pa peeze ki Anutu. Mi iŋgi burina, aŋute kat tau tiom tasa ko iraoire motoŋ mini som. 26 Tana koozinio aŋso kat yom ta kembei. Sombetomtom tiom tasa ila lene, ina uunutio som.✡ 27 Pa nio aŋwatkaala suasa piom som. Ŋgar ta boozomen kiAnutu, ta aŋso yom pa ma imap lup.

28 “Motoyom iŋgal ituyom, mi sip-sip boozomen ki Anutu ta BubuŋanaPotomŋana iur yom be komboro zinna. Komboro kat lupŋana ki Anutu.Pa ni iŋgiimi zin pa itunu Lutuunusiŋiini.✡ 29 Mi nio aŋute. Sombe

✡ 20:10: 2Kin 4:32+; Ŋgo 9:40 ✡ 20:11: Lu 22:19 ✡ 20:20: Mbo 40:10 ✡ 20:21: Ŋgo 2:38✡ 20:22: Ŋgo 20:16 ✡ 20:23: Ŋgo 9:16 ✡ 20:24: Ŋgo 21:13; 2Kor 4:1; Ga 1:1; Pil 1:20; 2Tim 4:7;Tur 12:11 ✡ 20:26: Ezek 3:17+; Ŋgo 18:6 ✡ 20:28: 1Tim 4:16; 1Pe 1:18+, 5:2+; Tur 5:9 ✡ 20:29:Mt 7:15; Yo 10:12; 2Pe 2:1

Page 238: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 20:30 235 Ŋgo 21:10aŋzem yom, inako wal pakan timarkembei ta me saŋsaŋŋan, mi tigaabayom ma tipasaana Anutu wal kini.✡30 Mi niom ituyom tomini, tomtomtiom pakan kola timaŋga, to tipabog-boogo sua ŋonoono, mi tiyaaru walpakan ta titoto Yesu i be tito zin.✡31 Tana kere yom pizin. Mi motoyomŋgal ndaama tel ta itiŋan tombotm-bot na. Mazwaana tana, nio aŋmaanepiom som. Aŋzzopewe yom tataŋa pambeŋ ma aigule raama tiŋiizi.✡

32 “Mi iŋgi buri aŋso aŋur yomla Anutu namaana. Tana kwoŋ im-bol piom ta kembei: Motoyom iŋgalAnutu sua kini ta iso pa muŋaiŋanakini. Pa ina ko ipombol yom, miiuulu yom be kakam matamur kiniambaiŋana ta ni imbuk sua pa be ikampizin wal kini.✡ 33 Indeeŋe ta itiŋantombotmbot na, nio motoŋ berber patomtom sa pat kini, som mburu kinisa be aŋkam leŋ i som.✡ 34 Niomituyom kere kek. Koroŋ ta iuluuluyo raama zin gaabaŋoŋ ti, ina iwedetpa uraata ta ituŋ aŋkamam pa nomoŋna.✡ 35 Aŋkamam ta kembei paso,aŋsombe aŋwe kin ambaiŋana piom.Pa iti sombe takam uraata ma biibi,nako lende koroŋma irao, mi tarao betu'uulu zin wal ta len koroŋ somŋan i.Matanda ŋgal Merere Yesu sua kini taiso: ‘Ŋonoono, iti sombe tikam lendekoroŋ, na menmeen ti pa. Mi sombeitundu tu'uulu zin tomtom pa koroŋkiti, nako ikam ma menmeen ti biibikat.’ ”✡

36 Paulus iso sua tana ma imap to,ziŋan tilek kumbun mi tisuŋ. 37Tisuŋmakiŋ, to timaŋga mi tila tisou i, miziŋan titaŋ. 38 Lelen isaana kat pa sualwoono ri ta isombe zin ko tirao betire mataana mini som. Tana titaŋmakiŋ, mi tiuri ila wooŋgo.

21Paulus ila Yerusalem

1Niam amparzem yam na, zin tim-bot mi niam ampet. Mi amkwaima kaŋkaŋ ma amla pa mutu Kos.Kozeere mini na, amla mutu Rodos.To amla mi amlela Patara. 2 AmlelaPatara, to amdeeŋe wooŋgo toro tabeikakat ma ila pa lele pakaana ki Pon-isia. Tana amlu yam se mi amla.3 Amkowo amkowo ma amre la pamutu Saiprus. To amzem ma im-borene, mi ampa ndapet men, miamkoŋuru toono biibi Siria. Amla naamlela kar Tiro. Pa kar tana, ta gor-gori wooŋgo tana izemzem mburu supa i. 4-5Amla amru zin wal ki kar tanata titoto Yesu i, to niamŋan ambotpa aigule lamata mi ru. Pa amzzawooŋgo tau. Mi Merere Bubuŋanaipatooŋo zin pa mbulu tabe ipet paPaulus i, tabe tibiigi i be imbot. Ko-kena isala Yerusalem. Niamŋan am-botmbot, to amzem zin mi amla. Walboozomen ta titoto Yesu i, ziŋanwaenbizinmi lutun bizin, ta timap tiur yamma amzem kar mi ampera tai. Am-pera tai na, amlek kumbuyammi am-suŋ su peende. ✡ 6To amparzem yammi niam amla ma amsala wooŋgo, mizin ra, timiili ma tila kar.

7To ampet mini, mi wooŋgo ikomaamla mi amlela kar Tolemais. Amretoŋmatiziŋ pakan,mi niamŋan ambotpa aigule ta. 8 To kozeere mini na,amzem zin, mi amla ampet kar Sis-area. To amla ambot ruumu ki Pilip.Ni tomtomki izzo uruunu ambaiŋana.Wal lamatami ru tamuŋgu tiur zin betiuulu zin ŋgoŋana pa uraata na, kizinta ta tiŋgi. ✡ 9Ni lutuunumoori bizinpaŋ ta tiwoolo zen. Mi zin tiwe Anutukwoono bizin. Pa ni ipatoŋtooŋo zinpa koroŋ pakan.

10Niamŋan ambot pa aigule pakan,mana Merere kwoono ta, zaanaAgabus, ni imbot Yudea mi isu.

✡ 20:30: 1Tim 1:3-19+; 1Yo 2:19 ✡ 20:31: Mk 13:37; 1Tes 2:11 ✡ 20:32: Ŋgo 14:23; Ep 1:18; Kol1:12; 1Pe 1:4+ ✡ 20:33: 1Kor 9:11+; 2Kor 2:17, 7:2; 1Tes 2:5 ✡ 20:34: Ŋgo 18:3; 1Kor 4:12; 2Kor12:14+; 1Tes 2:9 ✡ 20:35: 2Kor 9:8; Ep 4:28; 1Tes 4:11+; 1Tim 6:18 ✡ 21:4-5: Ŋgo 20:36 ✡ 21:8:Ŋgo 6:5, 8:5

Page 239: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 21:11 236 Ŋgo 21:2711 Imar tiam, to ikam lae pa pus kiPaulus, mi ipo itunu namaana makumbuunu pa, mi iso: “BubuŋanaPotomŋana iso ta kembei: Mbuluraraatemen ko ipet pa pus ti katuunu.Pa zin Yuda ta timbot Yerusalem akola tipo namaana ma kumbuunu, mitiuri la kizin wal ta Yuda somŋan inaman.” ✡

12 Amleŋ sua tiŋgi to niamŋanwaeyam bizin tana leleyam be Paulusisala Yerusalem pepe. Tana am-toombo be amruuti. 13 Tamen ni isopiam ma isombe: “Ah, tiŋiizi tiomtiŋgi parei? Koso kakam be kaparrukopoŋ pa pataŋana tiŋgi? Sombetipo yo su Yerusalem, na tipo yo lak!Mi sombe tipun yo ma aŋmeete paMerere Yesu zaana, ina ambai to-mini.” ✡

14 Tana amso ma som. Pa ni itunuimbol. To leyam sua sa mini som,mi amso: “Ambai, imbot la ki Merereitunu leleene tau.”

15 Sua tana imap tona, amkammburu tiam mi amsala pa Yerusalem.16 Wal pakan ki Sisarea ta titoto Yesui, tiurur yam, mi niamŋan amap maamla ruumu ki Nason, to ambot. Na-son tana, ni tomtom ta kizin walmataana kan ta titoto Yesu i. Mi nitomtom ki mutu Saiprus.

Paulus ila ipet Yerusalem17 Amsala Yerusalem mi zin toŋ-

matiziŋ ta timbot tina tire yam, tolelen ambai kat mi timar tikam yamma amla. 18 Kozeere mini na, ni-amŋan Paulus amla be amre Yems.Mi amla na, zin mboroŋan kizin taboozomen timar timbotmbot tomini.19 To Paulus ila ma ire zin, mi ipitmbol pa uraata boozomen ta Anutuipomboli pa ma ikam la zin wal taYuda somŋan i mazwan na.

20 Tileŋ to tipakur Anutu zaana pa.To tisu mini mi tiso pa Paulus. Tiso:“Toyam, re. Zin Yuda boozo kat ta

tiurla ki Yesu i. Mi zin timap tim-bol kat pa tutu. ✡ 21 Mi urum na,imar ma zin tileŋ kek. Pa tomtompakan tipiŋgisŋgis sua ku ma tiso zinYuda ta timbotmbot la zinwal taYudasomŋan i mazwan na, nu zzo pizinbe tipizil ndemen pa tutu ki Mose mimbulu kiti muŋguŋan, mibe tireetelutun bizin pepe. ✡ 22 Tana iŋgi kotakampareimi tupunmeete sua tana?Pa tomtom ko tileŋ urum kembei numar kek, to dudut ma timar mi tikammbulu sa.

23 “Tana leŋ la sua tiam ti mi kamta kembei. Tomtom paŋ ta timbotm-bot i. Zin timbuk sua pa Anutukek. 24 La kizin ma niomŋan kuurpeyom be kewe ŋgeezeŋoyom pa Anutumataana, mi uulu zin mi giibi pat pauten ruunu pupŋana. * Naso tomtomta boozomen ki kar ti tire mi tiso: ‘O,to ti uruunu ta imar ma teleŋ na, inapakaamŋana. Pa iŋgi ni itoto mentutu ki Mose.’ ✡

25 “Mi wal urlaŋan ta Yuda somŋani na, niam amur zaala pizin kek miambeede ro ila pizin, mi amso pizinbe tikan kini ta tipakur zin mererepakaamŋan pa i pepe, tikan siŋ pepe,tikan buzur siŋŋana pepe, mi timoloula ka tutu pepe.” ✡

26Tikeenema aigule toro to, Paulusila ikam tomtom paŋ tana, mi ziŋantila be tiurpe zin ma tiwe ŋgeezeŋanpa Anutu mataana. Ni ila UrumMerere, to iur sua sotaaraŋana kizinise: Ko tikam aigule piizi be tiurpezitun ma imap, mana tikam pa-toronŋana ma ikot zin.

Zin Yuda titeege Paulus su UrumMerere

27Aigule lamatami ru tana be imap.Som mi, Yuda pakan ta timar pa lelepakaana ki Asia na, tire Paulus im-botmbot UrumMerere kwoono. Tabetila tikuru zin iwal lelen, to tila mi

✡ 21:11: Ŋgo 20:23, 21:33 ✡ 21:13: Lu 9:51; Ŋgo 20:24 ✡ 21:20: Ŋgo 15:1,5 ✡ 21:21:1Kor 7:18+; Ga 3:10+, 5:2+, 6:15; Kol 2:16+ * 21:24: Zin Yuda tikamam mbulu ta kembei: Sombetomtom sa imbuk sua mbolŋana pa Anutu, na ni, tipupi somma ila ila beso sua kini iur ŋonoono, to ikampatoronŋana pa mbili pakan. Tana zin urlaŋana kan ki Yerusalem lelen be Paulus iŋgiimi zin mbili patomtom paŋ taiŋgi. Naso iswe kembei ni itoto men tutu. ✡ 21:24: Ŋgo 18:18; 1Kor 9:20 ✡ 21:25:Ŋgo 15:29

Page 240: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 21:28 237 Ŋgo 22:5tikiskis lae pini. 28Mi kalŋan izallamatizzo: “Ou, niom tomtom ki Israel, ka-mar mi ku'uulu yam lak! Tomtom tauiwwa pa lele ta boozomenmi ikamamsua pizin tomtom ta munŋaana menkembei iti ramaki tutu kiti mi UrumMerere potomŋana tiŋgi na koroŋsorok, ta itunu tis! Mi buri ŋonoono,ni ikam mbulu toro ma isala ki. Paiyo Grik pakanma tilela UrumMererepotomŋana ti ma tau tipasaana maisaana kat. ✡ 29 (Zin tiso ta kem-bei paso, muŋgu tire Tropimus ta kikar Epesus i ziru Paulus tiwwa paYerusalem. Tana tikam ŋgar sorokma tiso ko Paulus ikami ma ziru tilelaUrum Merere ka siiri.) ✡

30 To zin Yerusalem kan timap matimaŋga ma kalŋan isala. Mi tilon-loondo ma timar tile urum lene, totiyasasaara Paulus mi tiyaaru tataatima tipera mat, mi tikotkaala kataamapataaŋa. 31 Tiso tikam be tipuni makup. Tamen sua ikam biibi ŋonoonota imborro zin malmal kan ki Rom i.Tiso pini ta kembei: Zin Yerusalemkan ta timap ma tikamam malmalbiibi. 32 Tabe tikamam, mi biibiŋonoono tana wis ma isu raama zinmalmal kan kini mi zin bibip kizin.Zin Yuda tipunun Paulus, mi tire biibitana ziŋan zin malmal kan kini tuŋsula, to tizemi.

33 Biibi tana ila ipet kizin, tona isoma tikiskis Paulus, mi tipo namaanapa re ru. To iwi zin. Iso: “To tiŋgi,ni asiŋ? Mi ikam so mbulu i?” ✡34 Iwal biibi ta timbotmbot i, pakantimaŋga ma tiso pa sua uunu ta. Bepakan timaŋga, to tiso pa uunu toro.Tabe tikam ma biibi tana ipas kat suaŋonoono sa som. Pa tiso sua ndel-ndelŋa, mi orooro kizin isalamete. Tobiibi tana isoma tikamPaulusmi tiurilela ruumu mbolŋana ta zin malmalkan timbotmbot pa na. 35 Zin malmalkan ziŋan Paulus tipa ma tila ndeeteuunu, to tikwaari. Pa iwal biibi tautiso tikam be tiyatuti. 36Mi iwal biibitana titoto zin ma tila, mi timap ma

kalŋan izalla ma tiso: “A, ila lene.Kupuni ma imeete!” ✡

Paulus iso sua pizin iwal biibi37 Zin malmal kan be tikoki Paulus

ma tilela ruumu kizinmbolŋana. Sommi, Paulus iwi lae pa biibi kizin. Iso:“Irao be aŋso sua pumuŋgu?” To biibitana iso: “Wai! Mi nu zzoGrik kalŋan?38 Pa nio aŋkam ŋgar pa tomtom kiAikuptu ta uriizi ŋonoono ipese walzigzikŋan munŋaana paŋ (4,000) miiyaaru zin ma tila pa lele bilimŋanabe tikam malmal na. Tabe aŋso ko nutau.”

39 To Paulus iso: “E-e, nio ti Yuda.Aŋmar pa Tasus, ta kar zaanaŋana kiSilisia na. Parei? Irao yok pio mi aŋsosua pizin iwal tiŋgi muŋgu?”

40 Biibi tana iyok pini, to Paulusimender sala ndeete, mi iur namaanabe iso sua. Iwal biibi tire i, to leleikam kiŋ. Mi ni iso sua pizin ila zitunkalŋan ta Iburu i. Iso:

221 “O atoŋan ma tamaŋan, kuŋgun

talŋoyom. Pa nio leleŋ be aŋso uunutio ma keleŋ kat.”

2 Tileŋi iso Iburu kalŋan, to leleikam kiŋ.

3Mi ni iso: “Nio ti Yuda. Tipeebe yosu kar Tasus ta ki Silisia na. Tamenniomusaari mi tikam yoma aŋmar aŋbotkar tiŋgi. Mi aŋkan su tiŋgi ma aŋwekaibiŋoŋ. Mi tutu ki tumbundu bizinna, Gamalielbi ipaute yo pa ma imap.Mi nio aŋkam kinkiini be aŋto katmbulu ki Anutu kembei ta koozi niomta boozomen kakamam i. ✡ 4 Zinwal ta titoto zaala popoŋana tiŋgi na,muŋgu aŋbelmbel matan seezeŋana.Mi tomtom kizin pakan na, aŋpunzin ma timetmeete. Mi pakan na,aŋyaryaaru zin ma aŋla aŋurur zinlela ruumu sanaana. Zin tomooto,mi moori tomini. ✡ 5 Biibi kizinpatoronŋana kan ziŋan zin peeze kanta boozomen tiute mbulu tio. Zintirao be tipombol sua tio ti. Pa zin ta

✡ 21:28: Ŋgo 6:13, 24:5+ ✡ 21:29: Ŋgo 20:4 ✡ 21:33: Ŋgo 20:23, 21:11 ✡ 21:36: Lu 23:18,21;Ŋgo 22:22 ✡ 22:3: Ŋgo 5:34+; Ga 1:13+; Pil 3:5+ ✡ 22:4: Ŋgo 8:3; 1Kor 15:9; 1Tim 1:13

Page 241: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 22:6 238 Ŋgo 22:25tiyok mi tikam ro imar tio, to aŋkamma aŋso aŋla kizin toŋmatiziŋ kiti tatimbot kar Damaskus na. Pa aŋsoaŋla be aŋkam zin tomtom ta titotozaala tiŋgi na, mi aŋyo zin ma timarYerusalem be tiseeze matan.

Paulus iso pa mazwaana ta itooroleleene

(Ŋgo 9:1-18, 26:9-18)6 “Tana aŋmaŋga pa pai, mi aŋwwa

ma aŋla aŋgarau kar Damaskus. Zoŋmataana ikam kembei aigule palaku-utu mi molo som na, azuŋka imbotsaamba mi ikelyaara su ma iliu yo makembei ta lele ikimit i. 7 To aŋtop sutoono mi aŋleŋ sua ta isu pio ma isota kembei. Iso: ‘Saul, Saul, parei tanu noknok motoŋ seezeŋana?’ 8 Miaŋpekel ma aŋso: ‘O Biibi, nu asiŋ?’To pekelŋana imar. Iso: ‘Iŋgi nio Yesuki Nasaret ta nu seseeze motoŋ na.’✡ 9 Sua tana, waeŋ bizin ta niamŋanamla na, tileŋ som. Tigeede men, patire azuŋka men.

10 “To aŋwi. Aŋso: ‘Biibi, kenakoaŋkam so?’ Mi Merere ipekel kalŋoŋma iso: ‘Maŋga mi lela Damaskus, toleŋ sua pa uraata boozomen ta leleŋiur pa kek be kam i.’ 11 Waeŋ bizintimar na, titeege nomoŋ mi amlelakar Damaskus. Pa azuŋka mburaanamete. Tabe ikam yo ma aŋrao aŋrelele som.

12 “Kar tana, tomtom ta imbotm-bot, zaana Ananias. Ni iur kat leleenepa Anutu, mi itoto tutu. Mi Yudata boozomen ki lele tana matan isekini. 13 Ni ikoŋuru yo ma imar, toimender lae zilŋoŋ uunu mi iso: ‘Otiziŋ Saul, motom kam pak lak!” Tokarau men mi motoŋ iyaara mi aŋrei. 14 To imaŋga mi iso: ‘Anutu ta kitumbundu bizin, ta itunu ipeikatu beipaute u pa ŋgar kini mi leleene, mibere kat Tomtom Ndeeŋeŋana, * mi leŋsua ila ni itunu kwoono. ✡ 15Mi nu be

pombol sua kini ila wal ta boozomenmatan, mi so zin pa koroŋ ta nu leŋmire kat pa motom na. ✡ 16Tana maŋgata buri, kam yok, mi suŋ pa ni zaanabe ipusu pa sanaana ku ma ila ne.’ ✡

17 “Uraata tana imap, tona aŋmiilima aŋla Yerusalem mini. Aŋbotmi aigule ta na, aŋlela UrumMerere be aŋsuŋ. Aŋzuŋzuŋ na,18 aŋkeenetondo mi Merere iso suapio. Iso: ‘Loŋa mi zem Yerusalem taburi. Pa wal tina, re beso swe uruŋpizin, na irao tileŋu som.’

19 “Nio aŋsu to aŋso: ‘Biibi,wal tiŋgi, zin tiute: Muŋgu nioaŋlonloondo pa lupŋana murin taboozomen, mi aŋtekteege zaaba pizinwal ta tiurla ku na, mi aŋyyo zinma aŋurur zin lela ruumu sanaana.20 Mi indeeŋe ta tipun Setepan maimeete, mi siŋiini ireere paso, izzwenu urum na, nio aŋbotmbot mi aŋyokpa mbulu tana. Mi aŋmendernderraama mburu kizin wal ta tipununi.’✡

21 “Tamen Merere iso pio. Iso:‘Maŋga. Pa iŋgi aŋgo u be la pa lele tamolo kat. Nu ko la kizin wal ta Yudasomŋan i.’ ” ✡

Paulus iso ni ki Rom22 Iwal biibi tiŋgun talŋan ma ilala,

beso tileŋ Paulus iso ta kembei, totimaŋga na kalŋan isala. Tiso: “A,to na, kala kupuni ma imeete lak!Imbot ko ikam so?” ✡ 23 Mi ti-boboobo ma tiwirri mburu kizin, mititiyaryaara toono zalla kor. † 24 Tanabiibi ŋonoono kizin malmal kan isoma tikam Paulus mi tilela ruumumbolŋana ta zin malmal kan tim-botmbot pa na. Mi iso pizin be tilelato tibalis Paulus pa wooro matan-matanŋana, mi tiwisese i bekenaipeeze kat uunu tau zin iwal biibikalŋan izalla pini pa i.

25 Tana tilela mi tipo i be tibal-isi. Som mi, Paulus iso la pa biibi

✡ 22:8: 1Kor 15:8; Ga 1:15+ * 22:14: Tomtom Ndeeŋeŋana na, Yesu tau. ✡ 22:14: Ga 1:12+; Ep3:2+ ✡ 22:15: Ŋgo 23:11, 26:16 ✡ 22:16: Ro 10:13; 1Pe 3:21 ✡ 22:20: Ŋgo 7:58, 8:1 ✡ 22:21:Ŋgo 9:15, 26:17+; 1Tim 2:7 ✡ 22:22: Ŋgo 21:36 † 22:23: Zin Yuda, sombe tileŋ sua ta ambai somkat, to tikam mbulu ta kembei.

Page 242: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 22:26 239 Ŋgo 23:10tau imborro zin malmal kan i. Iso:“Parei? Tomtom ta ni ki Rom na,sombe kendeeŋe le uunu sa som, koirao kabalisi sorok?” ✡ 26 Biibi ileŋsua tana, to ilami iso pa biibi ŋonoonokizin malmal kan. Iso: “Iŋgi ko parei?Pa tomtom taiŋgi, ni ki Rom.”

27 Tabe biibi ŋonoono tana ila maiwi Paulus. Iso: “Ai, so kat. Nu tina,tomtom ki Rom?” Paulus iso: “E. Niotomtom ki Rom.” 28Biibi tana imaŋgato iso: “Nio ti aŋgiibi pat zaanaŋanabe aŋwe tomtom ki Rom.” To Paulusiso: “Mi nio na, aŋgiimi som. Patamaŋ ta ipeebe yo na, ni ki Rom.”

29 Tabe zin ta timar mi timendern-der be tiwi Paulus i, timilmiili matimar tila len. Mi biibi ŋonoono tanaire ma imoto kana. Pa Paulus, ni kiRom. Mi ni iso pizin ma tipo i sorok.

Paulus imender su zin bibip kerenuunu

30 Kozeere mini na, biibi ŋonoonokizin malmal kan iso ipas kat suauunu. Parei ta zin Yuda tiŋgal sua paPaulus? Tana iboobo zin bibip kizinpatoronŋana kan ziŋan zin peeze kanta boozomen ma tilup zin. To ilama iputke Paulus, mi ikami ma ilaipamenderi su keren uunu.

231 Paulus ire la pizin peeze kan

mi iso: “O niom toŋmatiziŋ tio, tamuŋgu mi imar indeeŋe koozi na,nio aŋyamaana ituŋ kembei aŋkamŋoobo mbulu sa pa Anutu mataanasom.”✡ 2Biibi kizin patoronŋana kan,zaana Ananias, ileŋ sua tana, to isola pizin wal ta timender kolouŋana ima tipeeze lae pa Paulus kwoono.✡3 To Paulus iso pini. Iso: “Nu tina,Anutu ko ipunu tomini. Nu kembeididi ta ibuuzu kek, mi timusmus penkokouŋanama ise sorok. Pambulu kumat kanamen ta iŋgeeze. Mi lelemnasom. Numbulem su tina be tiiri yo patutu tau. Tamen itum molo tutu kek.Pa so pizin ma tipun yo sorok.”✡

4 Zin wal tau timender kolouŋanapa Paulus na, timaŋga to tiso: “Wai,kwom pasom biibi kizin patoronŋanakan paso? Ni sa Anutu tomtom kinina!”

5Paulus ipekelma iso: “Oniom toŋ-matiziŋ tio, nio aŋkilaala kembei nibiibi kizin patoronŋana kan na som.Mibe aŋkilaali, so aŋso sua ta kembeisom. Pa sua ki Merere imbot pataaŋakek ta kembei:Tomtom peeze kana ta imborro yom

na, piri sua sananŋana sa pinipepe.”✡

6 Paulus, ni iute zin peeze kan tanalup kek. Zin timbot la uunu ru. Pakanna, zin sadusi. Mi pakan na, zin tutukan. Tabe Paulus kalŋaana mi isola pizin. Iso: “Niom toŋmatiziŋ tio,keleŋ. Nio ti tutu koŋ tau. Mi tamaŋma anaŋ tomini na, zin tutu kan. Nioaŋurur motoŋ pa maŋgaŋana kizinmeeteŋan, tanata tipamender yo pai.”✡

7-8 Paulus ipiri sua ti, to zin peezekan tana timureege pataaŋa. Pa zinsadusi na, tiurla ta kembei: Sombetomtom sa imeete, na irao imaŋgamini som. Mi tiso aŋela sa imbotsom, bubuŋana sa som. Mi zin taututu kan i na, urlaŋana kizin toro. Patiso zin meeteŋan kola timaŋga mini,aŋela timbotmbot, mi bubuŋan to-mini timbotmbot.✡ 9Tana kalŋan iza-lla katma tiparzorzooroma ila to, walŋgarŋan pakan tau tutu kan i kalŋansala ma tiso: “Ai, niam amtiiri na,tomtom ti, ni ikam mbulu sananŋanasa som. Ko bubuŋana sa, som aŋela saiso sua sa pini ma iŋgi.”✡

10 Biibi ŋonoono kizin malmal kanire ma ambai som. Pa sua iporoumete. Tabe iso pizin malmal kankini ma tila tikoki Paulus la zin peezekan tina naman, mi tikami ma tilelaruumu kizin mbolŋana. Pa imoto:Kokena tiyatut Paulus.

✡ 22:25: Ŋgo 16:37 ✡ 23:1: Ŋgo 24:16; 1Kor 4:4; 2Kor 1:12; 2Tim 1:3 ✡ 23:2: Yo 18:22+ ✡ 23:3:Lo 25:1+; Mt 23:27+ ✡ 23:5: Kam 22:28 ✡ 23:6: Ŋgo 24:21, 26:5+; Pil 3:5 ✡ 23:7-8: Lu 20:27✡ 23:9: Ŋgo 25:25

Page 243: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 23:11 240 Ŋgo 23:3011 Mbeŋ na, Merere ipet ki Paulus

mi ipomboli. Iso: “Paulus, moto pepe.Mender mbolŋana. Pa uruŋ ta swesu Yerusalem, inako swe su Rom to-mini.”✡

Zin Yuda timbuuru Paulus kana12Kozeere mini na, Yuda pakan tila

tilup zin be timbuuru pa Paulus. Totimbuk sua mbolŋana kat pa Mererezaana be tikan kini som, tiwin yoksom ma irao tipun Paulus ma imeete.13 Zin wal ta timbuuru pini na, zinkembei tomtoorumi kwoono sa. 14Totimaŋga na tila tire zin bibip kizin pa-toronŋana kanmi zin mboroŋan. Tilato tiso: “Ou, niam taiŋgi ambuk suambolŋana kat pa Merere zaana kekta kembei: Koozi mi ila na, kwoyamko iteege kini sa som ma irao ampunPaulus ma imeete. 15 Tana niomŋanzin peeze kan pakan kala ki biibiŋonoono kizin malmal kan, mi kosopini ta kembei. Koso: ‘Kam Paulusmi kusu. Pa niam amsombe ampaskat sua kini uunu.’ Niom koso kakamta kembei, na niam ti ko amzaŋzaaŋi.Beso isu to loŋa ampuni. Mi irao imaripet lele tiŋgi na som.”

16 Tamen Paulus woono, nitalŋaana ikam kiizi kizin kek. Tanaila ma ilela ruumu mbolŋana kizinmalmal kan mi isotaara Paulus. 17 ToPaulus iboobo la pa biibi tau imborrozin malmal kan na ma imar, mi isopini. Iso: “Kam naŋgaŋ ti ma ilaki biibi tiom ŋonoono. Pa ni le suari be iso pini.” 18 Ikami ma tila kibiibi ŋonoono tana, to iso: “Paulusta imbotmbot ruumu sanaana na,iso pio, tabe aŋkam naŋgaŋ tiŋgi maniamru amar. Pa ni le sua ri be isopu.”

19 Biibi ŋonoono ila to iteege naŋ-gaŋ tina namaana mi ziru men tilae.To iwi i. Iso: “Parei, nu lem so sua i, tamar pio pa i?”

20 To naŋgaŋ tina iso: “Zin Yudatilup lelen ma iwe tamen, mi tisotipun Paulus ma imeete. Iŋgi komolo som to sua ikamu be berek, to

kam Paulus ma kusula pa lupŋanabiibi kizin peeze kan be tipas kat suakini uunu. Mi ina sua ŋonoono som.21 Tana leŋ zin pepe. Pa zin kem-bei tomtooru mi kwoono sa, ta kotizaŋzaaŋi su zaala. Mi timbuk suambolŋana kat pa Merere zaana kekbe tikan kini som, tiwin yok som mairao tipun Paulus ma imeete. Iŋgatiurur matan ta timbotmbot a. Besoyok pizin, to tikam mbulu tana.”

22 Biibi ŋonoono ileŋ sua tana tokwoono imbol pini. Iso: “Sua ta so yoi. Kozo so pa tomtom toro sa pepe.Kokena wal pakan tiute kembei nu tamar mi so yo na.” Iso ta kembei, miiso pini ma ila lene.

Tikam Paulus ma isula Sisarea23 Biibi ŋonoono tana imaŋga to

iboobo bibip ru kizin malmal kan matimar, mi iso pizin. Iso: “Kala ma kerezin malmal kan tomto laamuru (200),mi zin hos kan tomto tel laamuru (70),mi izi kan tomto laamuru (200) betisula pa Sisarea pa mbeŋ ta koozi.24Mi kere hos pakanpa Paulus tomini.Kozo komboro kati ma imbot ambaimen ma irao ila ipet ki gabana kitiPeliks.” 25Mi ibeede sua sotaaraŋanata kembei. Iso:

26 “O biibi tio ŋonoono, gabana Pe-liks. Nio Klodias Lisius aŋkam aiguletio ima ku.

27 “Tomtom taiŋgi, zin Yuda tikisimi tipasaani mabe imeete. Tamen nioaŋmar raama zin malmal kan tio, toamkamke i pizin. Pa aŋleŋ kembeini tomtom ki Rom.✡ 28 Mi nio leleŋbe aŋpas kat uunu kini. Parei tazin tikamam sua boozo pini. Tanaaŋkami ma ila pa lupŋana biibi kizinpeeze kan. 29Tamen aŋla ma aŋdeeŋekembei, ni le uunu sa tabe ilela ruumusanaana, som imeete pa i som. Zinkwon ikanani sorok. Mi ina tiparzor-zooro pa zitun tutu kizin tau.✡ 30 Miaŋleŋ kembei wal pakan tikamam totiŋgi kuziini, tana loŋa men mi aŋserima ima ku na. Mi aŋur sua pizin Yuda

✡ 23:11: Ŋgo 18:9, 27:23+ ✡ 23:27: Ŋgo 21:30+, 22:25+ ✡ 23:29: Lu 23:14+; Ŋgo 18:14+, 25:25,26:31

Page 244: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 23:31 241 Ŋgo 24:15be tima ku, to ziŋan tikam sua su takerem uunu na.”

31 Tana zin malmal kan tito sua kibiibi kizin, mi ziŋan Paulus timaŋgapa mbeŋ. Tila tila ma ta Antipatris a.32 Tikeene ma aigule toro to, zin tautipa toono i timiiliminima tila ruumukizin mbolŋana ta Yerusalem a. Mizin tau tise hos i, ziŋan Paulus tila.33 Tikami ma tila tipet kar Sisarea, totisara ro ila ki gabana, mi tiur Paulusila kini. 34Gabana ipaata ro makiŋ, toiwi Paulus: Ni imar pa lele pakaanaswoi? Mi Paulus iso ni imar pa Silisia.35 To gabana iso pini. Iso: “Ambai.Mbotmi zin tau tiŋgal sua pu na timarmuŋgu, toinabe aŋtiiri sua tiom.” Togabana iso pizin menderŋan be tikamPaulus ma tila ruumu biibi ta muŋguErot ipo na, mi timboro i isu tana.

24Paulus ziŋan zin Yuda timender su

Peliks kereene uunu1 Aigule lamata ilae to, Ananias ta

biibi kizin patoronŋana kan na, ziŋanzin mboroŋan pakan, mi tomtomŋgarŋana ta ni zaana Tertulus, tisulapa Sisarea be ziŋan Paulus timenderla gabana kereene uunu, mibe tiŋgalsua pini. Tertulus tana, ni iute kattutu ki Rom. Mi uraata kini be iuluuluzin tomtom pa sua kizin. 2-3 Tanatiboobo Paulus ma ilela kizin, to Ter-tulus imaŋga mi iso sua kini. Iso:

“O biibi tiam Peliks, niam tiŋgi le-leyam ambai kat pu. Pa mazwaanata kamam peeze pa lele tiŋgi na,niam ambot ambai men. Mi koroŋboozomen tamuŋgu isaana, ta iŋgi nupazalzal mabe ambai lup. Tana lelepakaana ti, niam amap ma leleyampu. Panuuluulu yampakoroŋmatak-iŋa boozo. 4 Tamen ko irao aŋyaarusua ma molo som. Tana aŋwi u be leŋsua tiam katŋana ri ti.

5 “To ti, niam amre i na, mbulukini ambai som kat. Ni kembei tamete sananŋana i. Pa ipeyei malmalboozomen ma tiwedet la zin Yuda

mazwan irao toono ta boozomen. Mizin wal ta titoto Yesu ki Nasaret mitipabogboogo sua ki Merere na, nita imuŋmuuŋgu pizin. ✡ 6 Miitoombo be ipasaana Urum Mereretomini. Iŋgi tabe amkisi. [Mi niamamso ituyam ampamenderi mi amti-iri mbulu kini pa tutu tiam. 7 Tamenbiibi kizin malmal kan Lisius imar, toimaŋga piammi isani la nomoyammiikami ma ila. 8 To Lisius iur sua piambe amar ku i.] Tana nu itum wi i, tore kat uunu ta niam ampamenderi pai. Pa sua tiam ti, pakaamŋana som.Ŋonoono men.”

9Tertulus iso sua tanamakiŋ to, zinYuda pakan timaŋga mi tipombol suata ni iŋgal pa Paulus na.

Paulus iso sua kini10 To Peliks iyembut sua kizin, mi

iur namaana pa Paulus be iso sua.Paulus imaŋga to iso:

“O gabana Peliks, nio aŋute:Ndaama ndaama ta nu mbel suaurpeŋana pa lele ti kek. Tana nio leleŋambaimi aŋso sua tio ti ima ku. 11Suatiŋgi ipata pu som. Nu rao ute karaumen. Re. Uriizi, aigule laamuru miru men ta ila kek na, nio aŋsala paYerusalem be aŋsuŋ. 12 Mi niamrutomtom sa amparzooro lela UrumMerere som, mi aŋkuru tomtom lelenlela lupŋana muriini kizin, som karleleene ma iŋgi som tomini. Zin walta tiŋgal sua pio i, tomtom kizin saire yo aŋkam mbulu ta kembei nasom. 13 Tana sua kizin, ina zin tiso.Mi sokorei toro tabe ipombol? Som.

14 “Tamen sua kizin koroŋŋana ri,ta aŋyok pa. Zaala ki Krisi ta zintizzo be pakaamŋana, ina nio aŋtoto.Mi ina nio aŋzuŋzuŋ men pa Anututa muŋgu tumbuyam bizin tizuŋzuŋpini na. Mi sua ta Merere kwoonobizin tibeede na, ramaki koroŋ tamunŋaana men ta indeeŋe tutu kiMose, ina nio aŋurla men i. ✡ 15 Nioniamŋan zin wal tiŋgi amurmotoyampa koroŋ tamen tau. Pa amso Anutu,ni kola ipei zin tomtom ma timaŋga

✡ 24:5: Ŋgo 16:20, 17:6, 21:28 ✡ 24:14: Ŋgo 26:22, 28:23; 2Tim 1:3

Page 245: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 24:16 242 Ŋgo 25:6mini pa naala be tikam kadoono kizin.Wal ndeeŋeŋan, mi wal sananŋan to-mini. ✡ 16 Tanata nio gorgori aŋka-mam kinkiini be leleŋ iŋgeeze, mibeaŋkam kat mbulu pa Anutu mataanami tomtom matan tomini. ✡

17 “Nio aŋzem Yerusalem mi aŋbotlele pakaana toro pa ndaama boozokek. Tanata iŋgi aŋla mini be aŋurnomoŋ ila pizin wal tio, mibe aŋkampatoronŋana pakan tomini. ✡ 18 Minio aŋto mbulu mi aŋurpe ituŋ maaŋgeeze muŋgu, mana aŋlela UrumMerere lene be aŋkam uraata tiŋgi.Mi nio ituŋ tamen kat ta aŋlela. Tom-tom toro sa igaaba yo som. Miaŋkam orooro sa som, kosa sa kem-bena som. ✡ 19 Aŋkamam uraatatiŋgi ma aŋbotmbot, mi Yuda pakanta timar pa lele pakaana ki Asia na,tindeeŋe yo. Ina zin ta tiwe uunupa sua tiŋgi. Mi wal tina, sombelen sua pio, na ambai be zitun timarmi tiso kat sua kizin isu kerem uunuma leŋ. 20 Mi sombe som, na zinwal tiŋgi ta niamŋan amendernder i,zitun irao tiso kat uunu tio ma teleŋ.Nio aŋkam ŋoobo so mbulu i? Pa uri-izi, indeeŋe ta tipamender yo ila zinpeeze kanmatan ta Yerusalem na, zintimbotmbot. 21 Nio aŋso ko tikamampa sua lwoono ta, ta kalŋoŋ biibi pama tileŋ. Sua ta kembei: ‘Koozi, niosua indeeŋe yo mi aŋmar amender sukereyom uunu ti paso, aŋurla kembeizin meeteŋan kola timaŋga mini.’ ” ✡

22 Peliks, ni ikankaana pa zaala kiKrisi som. Tana ileŋ, to ipeteke suama imbot mi iso: “Kezem su tana.Tombot ma biibi kizin malmal kanLisius itunu imar, toinabe aŋtiiri suatiom.” 23 To iur sua pa biibi kizinmalmal kan be iur Paulus lela ruumusanaana mi mataana pini. Mi iraoikampataŋana biibi pini pepe. Sombewal kini tila ma tiso tire i pa kopoonoma koroŋ, na irao iyok pizin. ✡

Paulus izzo pa zaala tabe tuurla kiYesu Krisi i

24 Aigule pakan ilae mi kaimermana, Peliks ziru waene Drusilatimar. Drusila, ni Yuda nan. TanaPeliks iso la pa Paulus ma imar, toPaulus izzo sua pa zaala tabe tuurlaki Yesu Krisi i, mi ni ileŋleŋ. 25 BesoPaulus kwoono iyabakes lae pambulundeeŋeŋana, mi mbulu ki tagabiiziitundu, mi kadoono urŋana tabe ipetpa mbeŋ kaimer i, na sua iŋgal Peliksma imoto. To iyembut sua. Iso:“Ambai. Irao ta ti. La muŋgu. Miko aŋre lwoono toro sa, to aŋboobumini.” 26 Mi Peliks, ni iurur mataanapa Paulus. Pa iso ko ni ikam le pat sa.Tiŋgi tabe iboboobi ma ilala kini beziru tizzo sua.

27 Ndaama ru ilae, tona Peliks isumi Porsius Pestus ikam muriini. MiPeliks, ni leleene be zin Yuda lelenpini. Tana izem Paulus ma imbotm-bot lela ruumu sanaana,mi ni imappauraata.

25Paulus imender su Pestus kereene

uunu1 Pestus imar ipet Sisarea be iteege

uraata kini. Mi aigule tel ilae mana,izem Sisarea mi isala pa Yerusalem.2 Isala to, zin bibip kizin patoronŋanakan ziŋan zin bibip pakan kizin Yudatila kini mi tiŋgal sua pa Paulus. 3Tilato loŋa mi tikuru leleene bekena ilaekizin, mibe ikam Paulus ma isala paYerusalem. Pa timbuk Paulus ka ki-izi kek be tipunke i su zaala lwoono.4Tamen Pestus iso pizin. Iso: “Paulus,ni imbotmbot ruumu sanaana leleeneta Sisarea a. Mi nio iŋgi be aŋsulai. 5 Sombe ni ikam ŋoobo mbulu sa,na zin bibip tiom pakan timar maniamŋan amsula, tona tiso ka sua isutiŋga.”

6 Pestus ziŋan timbotmbot maaigule ko laamuru sa ma iŋgi, manaisula Sisarea. Kozeere mini na, ila mambuleene su sua urpeŋana muriini,

✡ 24:15: Yo 5:28+; Ŋgo 23:6, 26:6+; 2Kor 5:10 ✡ 24:16: Ŋgo 23:1; 1Kor 4:4; 2Kor 1:12; 2Tim 1:3✡ 24:17: Ro 15:25+; 2Kor 8:1+; Ga 2:10 ✡ 24:18: Ŋgo 21:26+ ✡ 24:21: Ŋgo 23:6+ ✡ 24:23:Ŋgo 27:3, 28:16

Page 246: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 25:7 243 Ŋgo 25:25mi iso be tikam Paulus ma imar.7 Paulus imar ipet to, zin Yuda tautimbot Yerusalem mi timar i, tilama tiliu i. Mi tigiibi sua boozo pini.Tiso ni ikammbulu ta sananŋana kat.Tamen sua kizin tana, ka pombolŋanasa som.

8 To Paulus ipekel kalŋan ma iso:“Nio ti aŋkam ŋoobo mbulu sa paYuda tutu kizin som, Urum Mereresom, mi Kaisa som tomini.” ✡

9 Mi Pestus, ni ikamam be Yudalelen pini. Tana imaŋga to iwi tenlae pa Paulus. Iso: “Parei, ko irao seYerusalem, mi mender su kereŋ uunuta tiŋga?” 10 Paulus iso: “Wai, mi leletabe aŋla ma aŋkam sua isu pa i, inaruumu ki Kaisa ta iŋgi aŋbotmbot pai. Som nu re kembei nio aŋkam ŋoobombulu sa pizin Yuda? Lak, ina tina,nu itum ute kek. 11 Mi sombe aŋkammbulu sa ta sananŋana kat ma irao beaŋmeete pa i, na tipun yo lak. Iraoaŋko pa kadoono tio na som. Tamensombe zin Yuda ti, sua kizin ŋonoonosom, na tomtom sa irao iur yo sorok lanaman na som. Ambai. Nio aŋso aŋreKaisa itunu mi ni itiiri sua tio.” ✡

12 Pestus ileŋ Paulus iso ta kembei,to ilama ziŋan zin ŋgarŋan kini pakantizzo sua. Mana iso pa Paulus. Iso:“Nu sombe la mi re Kaisa tau. Tanako la ma re i.”

Pestus isope king Agripa13 Timbot ma king Agripa ziru

lunuri Benis timar tipet Sisarea betilou Pestus. 14Ziŋan timbot pa aigulepakan, tana Pestus izzo pa sua tatikam pa Paulus na, ma king Agripaileŋleŋ. Iso: “Tomtom ta, tau Peliksiuri lela ruumu sanaana ma imbotm-bot, mi ni imap pa uraata. 15 Mi in-deeŋe ta nio aŋsala Yerusalem na, zinbibip kizin patoronŋana kan ziŋan zinmboroŋan kizin Yuda tiŋgal sua pini,mi timaŋmaŋ yo be aŋur kadoonopini. 16 Mi nio aŋpekel sua kizin takembei. Aŋso: ‘Keleŋ. Niam Romkoyamna, mbulu tiam ta kembei som.

Sombe wal pakan tiŋgal sua pa tom-tom sa, na irao amuri sorok ila namanna som. Bela ni ziŋan tiso sua pa, miitunu iso uunu kini muŋgu.’

17 “Tana nio aŋmiili ma aŋsulaminina, niamŋan mi amar. Be ampetSisarea na, aŋnaunau som. Ambotma aigule toro, to mbuleŋ su suaurpeŋanamuriini, mi aŋboobo Paulusma ilela pataaŋa. 18 Beso ka koi bizintimaŋga be tiŋgal sua pini na, aŋsoko tiso pa mbulu pakan ta sananŋanŋonoono. Sommi som. 19Tiso kat suasa som. Ziŋan Paulus tiparzorzooropa urlaŋana kizin, mi tizzo pa tomtomta, zaana Yesu. Zin na, tiso ni imeetekek. Mi Paulus izzo be ni imbot matayaryaaramen i. 20Tana aŋleŋ na, ŋgartio sa ambai som. Irao be aŋkam katŋgar pa sua ti be aŋurpe na som. Tanaaŋwi i beso parei na, isala Yerusalem,tonabe imender mini pa sua tiŋgi.21 Tamen ni ipemet sua, mi kwoonoimbol be Kaisa itunu itiiri sua kini.Tana aŋur sua pizin menderŋan betimboro i ma irao aŋuri la ki Kaisa.”

22 To Agripa iso pa Pestus. Iso: “Minio ti leleŋ be ituŋ aŋleŋi tomini.”

Tabe Pestus iso: “Ambai. Gaaga toleŋi.”

Tipamender Paulus su king Agripakereene uunu

23 Aigule toro na, king Agripa ziruBenis timar ma ziŋan zin wal zanŋanki kar tana mi zin bibip kizin malmalkan tilela ruumu leleene biibi ta zinbibip tiluplup zin pa i. Mi tikammbulu boozo be tipakur Agripa ziruBenis. To Pestus iso, mi tikam Paulusma imar ilela. ✡ 24 Pestus imaŋgato iso: “O king Agripa mi niom taukamar ma itiŋan tombot tiŋgi, koozikere mar pa tomtom tiŋgis. Tom-tom tiŋgi, ta zin Yuda ta boozomentimaŋmaŋ yo pini isu Yerusalem miisu tiŋgi tomini. Timap ma kalŋansala ma tisombe to ti, ni imbot pepe.Imeete ma ila ne. ✡ 25Mi nio na, aŋrekembei ni ikam mbulu sananŋana sa

✡ 25:8: Ŋgo 24:12, 28:17 ✡ 25:11: Ŋgo 28:19 ✡ 25:23: Lu 21:12+ ✡ 25:24: Yo 19:5+

Page 247: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 25:26 244 Ŋgo 26:16tabe imeete pa i som. Tamen ni itunuisombe ila ki Kaisa be ni itiiri sua kini.Tanata aŋsombe aŋuri ma ila Rom.26 Tamen aŋdeeŋe sua ŋonoono sa patomtom ti bekena aŋbeede se ro maila ki Kaisa i na som. Tanata aŋkamima imar imender su kereyom uunubekena kitiiri uunu kini. Pa aŋso nu,king Agripa, niomŋan zin wal tiŋgikoso ka sua, tonabe aŋbeede uunukini ise ro. 27 Pa sombe sua izal som,mi tuur sorok tomtom sa ma ila kiKaisa, ina mbulu kankaanaŋana. Belatebeede kat uunu kini ise ro mi ni iparaama, to ambai.”

26Paulus iso sua su kingAgripa kereene

uunu(Ŋgo 9:1-18, 22:3-16)

1 Tana king Agripa iso pa Paulus.Iso: “Iŋgi be nu kadoono so sua ku.”

Tana Paulus iur namaana, miimaŋga to iso uunu kini: 2 “Oking Agripa, koozi nio leleŋ ambai.Pa aŋmar ma aŋmender su nuitum kerem uunu be aŋpekel suaboozomen ta zin Yuda tiŋgal pio na.3 Pa mbulu tiam Yuda mi sua pakanta amparzorzooro pa i, na nu ute lupkek. Tana aŋsombe aŋwi u ten. Koirao be ŋgun talŋom mi leŋ mar pakalŋoŋ? Pa sua tio ko moloŋana ri.Kokena nim gesges ma iŋgi.

4 “Mbulu tio tau naŋgaŋŋoŋ miimar indeeŋe koozi na, zin Yuda taboozomen tiute lup kek. Mbulu tiota aŋkam su ituŋ kar tio, mi kaimeraŋkam su Yerusalem na, ike pizinsom. 5 Tana indeeŋe ta taŋga mitamar i na, zin tiute yo lup kek. Misombe lelen pa, na irao tipombol suatio ti. Indeeŋe ta nio naŋgaŋŋoŋmi imar na, aŋgabgaaba zin wal tutukan ta timbol kat pa tutu mi suŋŋanatiam i. Amlip pizin Yuda pakan. ✡6 Mi koozi na, tipamender yo su tiŋgipaso, nio aŋurur motoŋ pa koroŋ am-baiŋana ta Anutu imbuk sua pa ila

ki tumbuyam bizin tau. ✡ 7 Suambukŋana tana, ta niam Yuda uunulaamuru mi ru amurur motoyam pa,mi amzuŋzuŋ Anutu pa ikot mbeŋmaaigule be iur ŋonoono. O king, nioaŋurur motoŋ pa koroŋ ambaiŋanatana, tanata ikam ma zin Yuda tiŋgalsua pio. 8 Lak, parei ta niom tinakere kembei Anutu ni irao be ipei zinmeeteŋan ma timaŋga mini som?

9 “Muŋgu, nio tomini aŋkamamkaisiigi be aŋpasaana Yesu ki Nasareturuunu. Mi aŋdemeere aŋso kombulu ta aŋkamam, ina ambai. ✡10 Mbulu tana, aŋkam su Yerusalemmuŋgu. Zin bibip kizin patoronŋanakan ta tiyok pio, tanata aŋzebzeebeAnutu wal kini potomŋan boozomenlela ruumu sanaana. Mi nio ti aŋyokbe tipun zin ma timetmeete tomini.11 Tana aŋwwa pa lupŋana murin taboozomen, mi aŋkamam pataŋanapizin wal tau tiurla ki Yesu i, miaŋseseeze matan. Mi aŋmaŋmaŋ zinbe tipasaana Yesu zaana. Aŋmalmalpizin biibi kat. Tana aŋwwapakarkarita lele molo na tomini be aŋru zin.

12 “Uunu tina ta aigule ta, nio aŋpama aŋso aŋla ta kar Damaskus a.Uraata ta aŋso aŋkam su tana, nio zoŋpa. Pa zin bibip kizin patoronŋanakan tipombol sua ma tiyok pio tabeaŋla. 13 O king, nio aŋwwa pa zaalalwoonoma zoŋmataana ikam kembeipalakuutu. Mi molo som na, aŋreazuŋka ta imbot saamba mi ikelyaarasu ma iliu yo raama waeŋ bizin makembei ta lele ikimit i. Mi mburaanabiibi kat. Ilip pa zoŋmataana. 14 Ikamma niam iwal mi amtoptop su toono.To aŋleŋ sua ta iso la Iburu kalŋanmaisombe: ‘Saul, Saul, parei ta noknokmotoŋ seezeŋana? Zooroŋana ta ka-mam, ina ipata pu. Pa ina kembei ururitum ila zaaba kwoono.’ 15 Tabe aŋwi:‘Biibi, ina nu asiŋ?’

“To Merere iso: ‘Mi iŋgi nio Yesuta nu seseeze motoŋ na. 16 Burupma maŋga mender. Iŋgi aŋpet ku be

✡ 26:5: Ŋgo 23:6; Pil 3:5 ✡ 26:6: Ŋgo 23:6, 28:20; Ro 15:8; 2Kor 1:20 ✡ 26:9: Ŋgo 8:3; 1Kor 15:9;Ga 1:13; 1Tim 1:13

Page 248: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 26:17 245 Ŋgo 27:2aŋuru ma kam uraata pio. Koroŋ taburi rre i, ramaki koroŋ pakan tabeaŋswe ma ku pa kaimer i, nu ko so zintomtom pa, bekena pombol sua tio.17Nio ko aŋkamke u pa wal ku, mi zinwal ta Yuda somŋan i tomini. Mi iŋgiaŋgo u be la kizin tomtommi pei ŋgarkizin 18 ma matan ikam pak. Nu betooro zin ma tipizil ndemen pa zugutmi tipet mat, mi kam zin ma tizemSadan mburaana, mi tiur lelen ila kiAnutu. Naso aŋreege sanaana kizin,mi timar tigaaba zin wal tau tiurla tiomi tiwe wal potomŋan ta ki Anutu i.’✡

19 “O king Agripa, re. Koroŋ ta karsaamba iswe mar tio na, irao aŋzoorona som. 20 Tana mataana mi aŋzzo-yaryaara ka sua isu Damaskus. To isuYerusalem, to isu lele ta boozomen kiYudea. Mana ila kizin wal ta Yudasomŋan i tomini. Nio aŋzzo pizintomtom be tipizil ndemen pa mbulukizin sananŋana, mi tiur lelen ila kiAnutu, mi tikam kat mbulu. Nasotiswe kembei titooro kat lelen. ✡21 Iŋgi uunu tiŋgi ta zin Yuda tikiskisyo la Urum Merere kwoono, mi tisotikam be tipun yo. 22 Tamen nio aŋreulaaŋa biibi kat imarmar pa Anutu,ma irao indeeŋe koozi. Tanata aŋ-mendernder mbolŋana, mi aŋpom-bolmbol sua ki Yesu ila zin wal taboozomen matan. Zin zanŋan, mi zinsorrokŋan tomini. Mi sua ta aŋka-mam i na, popoŋana som. Ina aŋtomen Mose mi Anutu kwoono bizinkalŋan. Pa sua ta muŋgu tiso, ta iŋgiiur ŋonoono kek. ✡ 23 Pa tiso Mesia,ni ko ire yoyouŋana, mi iwe mataanapa maŋgaŋana kizin wal meeteŋan.Mi ni ko isoyaara sua tabe ikam zinYuda mi zin wal ta Yuda somŋan i matimbot mat.” ✡

24 Paulus iso sua kini ma indeeŋetiŋgi, to Pestus imaŋga mi kalŋaanabiibi ma iso: “Ai Paulus, nu

kankaanaŋom kat. Kam ŋgar biibimete ta ipatalli u na!” ✡

25To Paulus iso: “O biibi tio Pestus,nio ti kankaanaŋoŋ som. Nio aŋzzosua ŋonoono men raama ŋgar tau.26 Tanata aŋmototo som, mi aŋzzokatkat sua. Sua ti, king Agripa ni iutema imap. Pa mbulu ta boozomen ti,sa ike som. 27 Lak, king Agripa, nioaŋwi u. Nu urla Anutu kwoono bizinkalŋan, som som? E, nio aŋute. Nuurla.”

28 Tabe king Agripa iso: “WaiPaulus, iŋgi so tooro yo karau men beaŋwe Krisi lene ta buri?”

29Paulus iso: “O, so buri, buri. Misokaimer, kaimer. Mi nio aŋsuŋ Anutupu mi zin wal ta tileŋleŋ sua i tominibe kuurla mi kewe kembei ta nio i.Mi tamen nio leleŋ be tipo nomoyomma kumbuyom ma tiur yom lela ru-umu sanaana kembei ta tikam pio napepe.”

30 To king ziŋan gabana Pestus miBenismi zin tau timbotmbotnaburupma timaŋga. 31 Tiyooto ma tila na,tiparzzo pizin. Tiso: “To ti, ni ikamŋoobo mbulu sa tabe ilela ruumusanaana, som imeete pa i na som.” ✡

32 To Agripa isu na iso pa Pestus.Iso: “Tomtom ti, ni iso ila ki Kaisa mani itiiri sua kini. Pepe so tezemi, miiyooto ma ila ne.” ✡

27Paulus ikam wooŋgo be ila pa Rom

1 Zin timbuk sua be niam amkwaima amla Itali. Tana tikam Paulusziŋan wal pakan ta timbot lela ruumusanaana na, ma tiur zin la Yulius na-maana. Yulius, ni biibi kizin malmalkan. Imborro zin malmal kan tomtolamata ki Kaisa itunu tau. 2 Amla mawooŋgo ta ki kar Adramitium imar.Mi iŋgi iso imiili mini ma ila pa karpakan ki Asia. Tana amse mi leisala ma amla. Mi tomtom ta ki karTesalonika ta imbot la lele pakaana

✡ 26:18: Yo 8:12; Ŋgo 2:38; Ep 1:18, 5:8; Kol 1:13; 1Pe 2:9 ✡ 26:20: Mt 3:8; Ŋgo 9:20+ ✡ 26:22:Lu 24:27,44+; Yo 5:46; Ŋgo 10:43; Ro 3:21 ✡ 26:23: 1Kor 15:20,23; Kol 1:18 ✡ 26:24: Yo 10:20; 1Kor2:14; 2Kor 5:13 ✡ 26:31: Lu 23:14+; Ŋgo 23:9, 25:25 ✡ 26:32: Ŋgo 25:11

Page 249: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 27:3 246 Ŋgo 27:24ki Masedonia na, igaaba yam ma ni-amŋan amla. Zaana Aristakus.

3 Aigule toro na, amlela kar Sidon.Mi Yulius leleene ambai pa Paulus,tana izemi ma ila kizin guraaba kinibekena tire i pa kopoonoma koroŋ. ✡

4 To amzem Sidon mi ampet minina, amko pa mutu Saiprus leleeneta miiri ilonloondo pa som i. Paamseebe miiri biibi tau. 5 Amko maampa ndapet men, mi amla Silisia maPampilia. To amyembutma amlae na,amlela karMira ta imbot lele pakaanaki Lisia a. 6 Amlela tina, mi biibikizin malmal kan ire wooŋgo kizinAleksandria ta isombe ila Itali. To isopiam ma ŋes lae wooŋgo tina.

7 Wooŋgo iko riŋariŋa. Tabe amkoamko ma molo mana, amso amlelaNidus. Som mi, miiri biibi kat maamselaala na amrao som. Tana amkopa toono uunu ma amla, to ambeleupa mutu Krit zuruunu ta iyaara maipera. Tipaata be Salmone. To mututana ipakaala miiri. 8 Amkosal toono,mi amkowo riŋariŋa, mi amla amlama sor lela lele ta tipaata be ‘MaataAmbaiŋana’ na. Imbot kolouŋana pakar Lasea.

9 Indeeŋe tana, ambel koŋanakek. Mi iŋgi be lele isaana ma iraokwaiŋana mini som. Pa aigule biibiki Sanaana Urpeŋana ila ne kek. *Tana Paulus imaŋga mi isope zin. Iso:10 “Keleŋ. Nio aŋre tai iŋgi be isaana i.Sombe tepet mini, inako tendeeŋepataŋana biibi. Kokena wooŋgomi mburu kiti ila ne, mi iti itundutomini.” 11 Tamen biibi kizin malmalkan, ni iurla sua ki Paulus som. Miikanan la ki ni ta itekteege peezeki wooŋgo i mi wooŋgo katuunu.12 Timbot ma som mi miiri swoonoipet. Tabe lele ta wooŋgo ipot pa i,ambai som. To iwal biibi lelen be tilapa maata toro ta imbot kar Peniksa. Pa lele tina na, miiri pe som. Iraotimbot pa ma miiri isu. Maata tina,ina imbot ta mutu Krit a. Imbot la kipakaana ta zoŋ isula na.

Miiri biibi ma lele isaana13 Miiri riŋariŋa ta ipa ki meleeba

mi ise. Tabe zin wooŋgo kan tinde-meere ma tiso ko ambai pizin. Tanatiyaaru pat ise, to amko ma amsalmen pa mutu Krit. 14 Molo som na,miiri biibi imaŋga. Ipa ki ndaleami ipet ma indeeŋe yam. 15 Miiriimar ma amtoombo be amkunyaaraduubu. Tamen som. To amsur men.16 Amla ma amko pa mutu musaanata zaana Kauda na ndemeene, toipakaala miiri. Tana amso amyaaruwooŋgo musaari ta timbit la wooŋgombuleene ima ise. Mimiirimburaanamen. Tabe ambel uraata pa wooŋgomusaari tana. 17 To amyaaru ma ise,mi zin pakan tipo wooŋgo biibi pa repakan bekena tipombol. Mi timoto:Kokena duubu ipiri wooŋgo ma isalamagat biibi ta igarau Aprika na. Tabetipun le, mi wooŋgo itunu rukrukma ilala. 18 Lele isaana kat ma tauruŋguyam isaana lup. Tabe kozeereto tipiri mburu pakan ila ne. 19Aiguleiwe tel pa na, tikam mburu wooŋgokana pakan,mi tipiri sula len tai. 20Milele na, isaana kat. Aigule boozo, zoŋiyaara risa som. Mi pitik ta kembena.Sa imbot mat som. Tabe ikam maamso ko irao ambot na som. Amlaleyam.

21 Zin tomtom tikan kini som, mitimbot sorok men pamazwaana molokek. Tana Paulus imaŋga na iso pizin.Iso: “Kozobe niom kakan mar tio matezem Krit pepe, so iti irao tendeeŋepataŋana tiŋgi som, mi mburu kiti sairao ila ne som. 22Mi toŋgo. Nio aŋsoaŋpombol yom ta kembei. Komotopepe. Pa iti ti, tasa ko irao ila ne nasom. Wooŋgo men ta ko ila ne. 23 Pambeŋi, Anutu tio ta aŋbesmbeeze pinii, iŋgo aŋela kini ta ma imar imbot suta zilŋoŋ uunu mi iso pio. ✡ 24 Iso:‘Paulus, moto pepe. Nu kola la mapet ki Kaisa. Pa Anutu leleene iurta kembei. Mi Anutu, ni muŋaiŋanakatuunu. Tana ni ko mataana pa walboozomen ta niomŋan kamar i ma

✡ 27:3: Ŋgo 24:23, 28:16 * 27:9: Aigule tana, ina suŋŋana biibi kizin Yuda. Iwedet pa Septemba.✡ 27:23: Ŋgo 23:11; Ro 1:9

Page 250: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 27:25 247 Ŋgo 28:4irao tasa ila lene som.’ ” 25 To Paulusiseeŋge sua kini mini ma iso: “Tananio aŋso piom: Komoto pepe. Pa nioaŋurla ki Anutu. Koroŋ ta ni iso yo pa,inako iur ŋonoono. 26Tamen iti ti kolatala ma tosoolo sala mutu sa.”

Wooŋgo isaana27 Amzurzur ma aigule laamuru mi

paŋ imap, to amla tai pakaana tatipaata be Adria na. Indeeŋe mbeŋlukutuunu na, zin wooŋgo kan tisoko amgarau toono kek. 28 Beso tikinyok na, tire kembei mozo biibi imbot.Timbot rimen mi tikin mini, to tireise. 29Tabe timoto ma tiso ko wooŋgoila ma ituti sala patmbu sa ma iŋgi.Tona tila wooŋgo mbuleene, mi ti-pusuk pat bibip paŋ ta re ikan ma tuŋi, ma tisula tai bekena tibiigi wooŋgo.Mi tizuŋzuŋ be loŋa mi berek. 30 Mizin tau tikamam uraata pa wooŋgo i,na tila ta wooŋgo zuruunu, to tiputkewooŋgo musaari mi tipeleŋ ma isulabe tiko ma tila len. Pa matan iŋgalzitunmen. Tana tipakaam zin tau tisewooŋgo na, mi tiso tila be tipusuk patpakan isula ki muŋga bekena tibiigiwooŋgo. 31 Tamen Paulus imaŋga toiso pizinmalmal kan ziŋan biibi kizin.Iso: “Kere zin wal ta tikamam uraatapa wooŋgo ti. Sombe tizem wooŋgomi tila len, tona niom ko irao kom-bot ambai som.” 32 Tabe zin malmalkan timaŋga na tiyembut wooro pawooŋgo musaari, mi itop ma ila ne.

33 Berek zen mi Paulus iso pizin taboozomen be tikan kini. Iso: “Ou,niom ti kakan koyom kini. Pa ititoporou sala pataŋana ti ma kom-botmbot ki kopoyom men ma iŋgiaigule iwe laamuru mi paŋ i. 34 Tanaaŋsombe kakan koyom kini sa ta buribe ipombol yom. Pa iti ta boozomenko tombot ambai. Tomtom tiom sako irao uteene ruunu sa ipas ma ilalene na som.” ✡ 35 Iso pizin makiŋto, ikam narabu mi isuŋ pa Anutuila iwal biibi matan. To ite kana maikan. ✡ 36 Tanata ipombol ŋgar kizin

pa, to lelen ambai mi timap ma tikankini. 37 Niam tomto laamuru tomtotel lamoro mata mi ta (276), ta amsewooŋgo i. 38Tikan irao zitun lelen makopon bokbok, to tila ma tipiri mburupakan ila ne tai, bekena wooŋgo ipotma ise ŋana.

39 Berek su na, matan lae toonouunu. Tamen tikilaala lele som. Mitire lele lumbuunuŋana tau, to matanito ma ila na, tire la pa maaŋga.Tana tiso tikam wooŋgo ma tilela.40 Timaŋga na tiyembut re pa zin patta tibiigi wooŋgo pa i ma titoptopsula len. Mi tiyembutmbut lae pa reta timbit peeze pa i ma putput. Totiyaaru le ma isala. Pa tiso tilela patoono uunu. 41Tamen wooŋgo ikomaila, mi wooŋgo ndomoono isoolo salamagat. Mi mbuleene na iwwa. Tabeduubu ipun ipun ma imapaala la kimbuleene. ✡

42 To zin malmal kan timaŋga na,tiso tipun zin tomtom ta ruumusanaana kan i. Kokena tiyaago matila, to tiko ma tila len. 43 Mi biibikizin malmal kan na, leleene be tipunPaulus ma imeete pepe. Tana ipetekezin ma tikam mbulu tina som. Mi isopizin be zin tau tiute yaagoŋana na,loŋa tilu zin sula mi tiyaago ma tilatoono uunu. 44Mi wal biibi na, zin betire len ke pakanpakan tau duubu iki-ili pa wooŋgo i, tona tizze mi tiyaagoraama ma tilela toono uunu. Amkamta kembei, tabe niam ta boozomenmiamla amsala toono ma ambot ambai.

28Amla amse mutu Malta

1 Amlela toono uunu, tona amleŋkembei mutu tiŋgi zaana Malta. 2 Zintomtom tau timbot mutu tiŋgi, kam-peŋana kizin ilip pa wal pakan. Timarmi tire yam, to tindou you ma iloyam. Pa yaŋ tomini ma lele ilomo.3 Paulus ila iyo ke ma iliigi, mi ikamma imar, mi iur sala you mataana beikut. Molo som na, mooto sananŋanapus ma ipet pa ke liigiŋana, mi ila maiŋakiskis lae pa Paulus namaana. 4Zin

✡ 27:34: Lu 12:7 ✡ 27:35: Mt 15:36; 1Tim 4:4+ ✡ 27:41: 2Kor 11:25

Page 251: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 28:5 248 Ŋgo 28:21mutu tana tire mooto imbotmbot laPaulus namaana, to tiparso pizin matiso: “Wai, to ti ko ipun tomtom sama imeete som? Ŋonoono, miiri maduubu na, ni iko pa. Mi merere kitita ipokotkot mbulu i na, * irao ileelina som.” 5Tamen Paulus itirkemoototana isala le you ma you ikani, mikosa sa ipet pini som.✡ 6 Ikam mazin tomtom tiurur matan pini. Pa tisoko izarzar ma iŋgi, som itop su maimeete. Tamen kosa sa ipet pini som.To tisu na titooro ŋgar kizin ma tiso:“Wai, to tiŋgi ko merere sa.”✡

7 Biibi ki mutu tana, ni zaana Pub-lius. Mi lele kini igarau. Imar maire yam, to ikam yam ma amla ambotruumu kini pa aigule tel. 8 Publiustamaana, ni ibayyou ma kopo suru-unu ramaki siŋ. Tabe ikenne menta muriini. Tana Paulus ila to ilelama ire i. Mi imaŋga to iur namaanaisala ŋwaana, mi isuŋ pa Merere, toniini ndabok.✡ 9 Zin mutu kan tirembulu tana, to tila tiyo zin meteŋanta boozomen ma timar. Mi Paulusisuŋ pizin ma nin ndabok lup mitilala. 10 Tabe koroŋ ta boozomentau tipakur yam pa men. Beso am-paraŋraŋ koroŋ tiam be ampet na,zin timar ma tiuulu yam pa koroŋboozomen ta leleyam pa i.

Amla ampet Rom11 Indeeŋe ta miiri biibi mi imar na,

wooŋgo ta kizin Aleksandria imbotsu mutu tana. Wooŋgo ndomoonona, merere boogo ru kunun imbotla. Zan Kasto mi Poluks. Tana niamambot pa puulu tel ma miiri imap,mana kaimer to, amkamwooŋgo tanama amla. 12 Amla amla ma amlelaSirakus, to ambot pa aigule tel. 13 Toamzem kar tina, mi amko mini maamla amlela Regium. Amkeene maaigule toro na, miiri ipa ki meleebemi ise. Aigule ru ta amkowo amkowoma amla ampet kar Puteoli. 14Amlela

tina, to amdeeŋe toŋmatiziŋ pakan taki Krisi i. To tikam yam ma amla, miniamŋan ambot pa aigule lamata miru. Mana amaŋgamini pa pai be amlaRom.

15Miwaeyambizin ta timbot Rom atileŋ uruyam kek. Tana tomtom kizinpakan tizem kar, mi tipa ma timartau nol muriini ki kar Apius na. Mipakan timar pa kar toro ta ruumu telkizin leembe timbotmbot pa na, mitizza yam su tana. Amar mi Paulus irezin, to ipakur Merere pa kampeŋanakini. Pa kembei mbulu tana ipomboli.16Amla ampet kar biibi Rom na, tiyokpa Paulus be itutamen ila imbot ndel.Ziru menderŋana tamen be mataanapini.✡

Paulus ikam uruunu ambaiŋana isukar biibi Rom

17 Aigule tel ilae mana, Paulus isola pizin bibip kizin Yuda be timar.Timarma tilup zin, to ni iso pizin. Iso:“O niom toŋmatiziŋ tio, keleŋ. Nio ti,aŋzooro zin wal kiti pa kosa sa som,mi aŋzooro mbulu sa ta ki tumbundubizin na som. Tamen titeege yo sorokisu Yerusalem, mi tiur yo la zin Romnaman.✡ 18 Mi zin Rom titiiri yo masom, to tisombe tizem yo ma aŋlaleŋ. Pa tire yo na, kembei aŋkamŋoobo mbulu sa tabe aŋmeete pa isom.✡ 19 Tamen zin Yuda tinoknoksua ŋgalŋana pio, tabe leŋ zaala sasom. To aŋso: ‘Kena nio aŋso aŋlaaŋre Kaisa itunu be itiiri sua tio.’ Minio ituŋ na, leleŋ be aŋgal sua sapa wal tio som. 20 Iŋgi uunu tiŋgita aŋboobo yom ma kamar, bekenaaŋre yom mi aŋso sua ma keleŋ. Pakoroŋ ta iti Israel boozomen tuururmatanda pa i, ta nio aŋurla tomini.Nio, tipo nomoŋmi tiur yo lela ruumusanaana pa uunu ta tiŋgi.”✡

21To zin tiso: “Ambai. Mi zin Yudeakan tibeede sua sotaaraŋana sa pumaimar piam som. Mi tomtom sa imbot

* 28:4: Wal taiŋgi, zin Kristen som. Merere ta tiso pa na, ina Merere Anutu som. Ina zin zitun mererekizin. ✡ 28:5: Mk 16:18; Lu 10:19 ✡ 28:6: Ŋgo 14:11 ✡ 28:8: Mk 16:18; Ŋgo 3:2+; Ŋgo9:34, 14:8+; Yems 5:14+ ✡ 28:16: Ŋgo 24:23, 27:3 ✡ 28:17: Ŋgo 21:33 ✡ 28:18: Ŋgo 26:31+✡ 28:20: Ŋgo 2:31+, 26:6+; Ro 15:8; 2Tim 2:8+

Page 252: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Ŋgo 28:22 249 Ŋgo 28:31Yudea mi imar be iŋgal sua pu i som.22Mi iŋgi itummar na ambai. Pa amsoamleŋ kat sua ku. Pa niam amutementa kembei: Lele tamunŋaanamenkantomtom bizin tiwirri sua sananŋanapa lupŋana tiom ta tiŋgi.”✡

23To tiur len aigule toro tabe ziŋantilup zinmini. Aigule tana, zoŋ ise na,tomtom boozomen timeke ma timar,to tila ruumu tau Paulus imbotmbotpa i. Mi ni ipaute zin pa sua, mi ilalaleleene pa ma tileŋleŋ ma ila mbeŋ.Izzo zin pa peeze ki Anutu, mi izzo zinpa tutu tau imar pa Mose mi Anutukwoono bizin na. Iso ikam be ipa-tooŋo Yesu pizin, mibe ikam zin matiurla.✡ 24 Tomtom pakan tileŋ suakini ma iŋgal zin, to tiurla. Mi pakanna, tiurla som. 25 Zitun timaŋga natiparzorzooro pa sua ma burupburupbe tiyooto. To sua kaimer kana taPaulus ipemet pizin mi timureege i,na iso ta kembei. Iso: “O, sua taBubuŋana Potomŋana ipazal Anutukwoono Yesaya pa mi iso pa tum-bundu bizin, ta iŋgi indeeŋe kat yom.Pa iso ta kembei. Iso:26 La kizin wal tiŋgi mi so zin. So:Niom ti ko kuurur talŋoyom ma

keleŋleŋ sua. Mi ko kakamŋgar pa ka uunu som.

Ko kerre ki motoyom. Tamen ŋgartiom ko ipet som.

27 Pa wal ti, ŋgar kizin imbol kat.Zitun tizeeze talŋan mi tipumun

matan.Pa lelen be tikilaala som,mi lelen be matan ire mi talŋan ileŋ

som.Pepe so ŋgar kizin ipet,mi titooro lelen,mi timar tio be aŋurpe zin.’✡

28“Tananio leleŋbeniomkuute katta kembei: Zaala tau Anutu ikamkewezin tomtom pa i, na uruunu ila pizinwal ta Yuda somŋan i kek. Mi zin kotileŋ la.”✡

[ 29 Paulus iso makiŋ, mi zin Yudatiyotyooto na, tiparzorzooro pa suami tilala.]

30 Mi ndaama ru kat, ta Paulus im-botmbot ruumu tau itunu iŋgiimi beimbotmbot pa, mi irre wal boozomenta timarmar kini na. 31 Ni imototosom. Izzokatkat sua pa Anutu peezekini, mi ikamam sua pizin tomtompa Merere Yesu Krisi. Mi tomtom saipeteke i som.✡

✡ 28:22: Ŋgo 24:5; 1Pe 2:12, 4:14 ✡ 28:23: Lu 24:27+ ✡ 28:27: Yesa 6:9+; Mt 13:13+; Ro 11:18✡ 28:28: Mbo 67:2; Lu 3:6; Ŋgo 13:46+; Ro 11:11 ✡ 28:31: Ep 6:19

Page 253: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 1:1 250 Rom 1:17

Ro Ta Paulus IbeedePizin Rom1 Nio Paulus ta aŋbeede ro ti. Nio

mbesooŋo ki Yesu Krisi. Ni itunu taipeikat yo, mi iboobo yo ma aŋweŋgoŋana kini. Tanata aŋzzoyaryaarauruunu ambaiŋana ki Anutu.✡

2 Uruunu ambaiŋana tiŋgi, ni im-buk sua pa, mi ipatooŋo la ki kwoonobizin, ma tibeede se ro kini po-tomŋana ta muŋgu kek.✡ 3-4 Mi inaiso pa Lutuunu Yesu Krisi. Ni Mererekiti. Indeeŋe ta tipeebi ma isu iwetomtom na, ni popoŋana ki Dabit. Miindeeŋe ta burupma imaŋga panaala,ina iswe kat ta kembei: Ni AnutuLutuunu mburaanaŋana, mi ni po-tomŋana kembei Anutu itunu.✡ 5 Minio na, Yesu Krisi ikampe yo mi iuryo ma aŋwe ŋgoŋana kini, bekenaaŋkam zin karkari ta boozomen taYuda somŋan i ma tiurla kini mi titoi. Naso aŋkam zin ma tipakur nizaana.✡ 6 Mi sua tiŋgi indeeŋe yomRom koyom tomini. Pa Anutu ibooboyom ma kewe Krisi lene kek.

7 Tana niom Rom koyom ta Anutuiur leleene piom, mi iboobo yomma kewe wal kini potomŋan kek na,nio aŋbeede ro tiŋgi ima piom taboozomen.

Tamanda Anutu mi Merere kitiYesu Krisi ko tikampe yom, mitimboro yom ma kombot ambai.Ŋonoono.✡

Paulus leleene be ila mi ire zin Romkan

8 Sua tio mataana kana, ina ta kem-bei: Niom ta boozomen tana kakamyo ma leleŋ ambai kat, mi aŋpakurAnutu tio pa Yesu Krisi zaana. Paurlaŋana tiom uruunu tizzo ma iraolele ta boozomen kek.✡ 9-10 Anutu ta

aŋur leleŋ imap ila kini, mi aŋbesm-beeze pini, mi aŋzzoyaryaara uruunuambaiŋana ki Lutuunu na, ni iute takembei: Nio motoŋ iŋgalŋgal yompa suŋŋana tio totomen. Mi iŋgiaŋzuŋzuŋi beso parei na, itunu iur leŋzaala sa be aŋma mi aŋre yom.✡ 11 Paleleŋ ilip be aŋre yom mi aŋpombolyom pa koroŋ ambaimbaiŋan pakanta ki Bubuŋana i.✡ 12 Mi niom to-mini ko kopombol yo. Naso itiŋantaparpombol ti pa urlaŋana kiti.✡

13 O niom toŋmatiziŋ tio, nio leleŋbe kuute kat ta kembei: Ta muŋgu miimar na, leleŋ be aŋma mi aŋre yom.Pa aŋso aŋre uraata tio iur ŋonoonopakan ila mazwoyom tomini, kembeita aŋre su lele pakan kizin wal taYuda somŋan i. Tamen mazwaanaboozomen ta aŋmaŋga be aŋma, nasom. Koroŋ pakan ipakalkaala yo.Tabe ikamam ma aŋma aŋre yomsom.✡

14 Pa nio ti, aŋyamaana kembeimbun tio biibi imbotmbotmen i. PasoAnutu, ni ikampe yo mi imuŋai yo bi-ibi. Tana aŋso aŋkam uraata pizin walta boozomen, bekena aŋpokot mbuntio tana. Zin Grik, mi zin wal ta Griksomŋan i tomini. Mi zin ŋgarŋan,mi zin wal ta len ŋgar somŋan i to-mini.✡ 15 Uunu tina ta aŋkam siliigibe aŋma mi aŋsoyaara uruunu am-baiŋana piom wal ta kombot Rom natomini.

Uruunu ambaiŋana iswe zaala tabetewe ndeeŋeŋanda pa Anutu mataana

16 Nio ti, koŋ miaŋ pa uruunu am-baiŋana som. Pa ina zaala tau Anutuizzwe mburaana pizin wal boozomenta tiurla na, mi ikamkewe zin matimbot ambai. Mataanami ikam pizinYuda muŋgu. Mana ikam pizin wal taYuda somŋan i tomini.✡ 17Pa uruunuambaiŋana, ta izzwe zaala tau Anutu

✡ 1:1: Ŋgo 9:15; Ga 1:15 ✡ 1:2: Lu 24:25+; Yo 5:39; Ro 16:25+ ✡ 1:3-4: Mt 1:1+; Ibr 1:5 ✡ 1:5:Ŋgo 26:16+; Ro 16:26; 1Kor 15:9+; Ga 1:15+ ✡ 1:7: 1Kor 1:2+; Ga 1:3 ✡ 1:8: Ro 16:19; Kol 1:3+✡ 1:9-10: 1Tes 3:10; 2Tim 1:3 ✡ 1:11: Ro 12:6+; 1Kor 12:7+ ✡ 1:12: Ibr 10:24 ✡ 1:13: Ro15:22+ ✡ 1:14: 1Kor 9:16 ✡ 1:16: Mk 8:38; Ŋgo 3:26, 13:46; Ro 5:9+; 1Kor 1:18+; 2Tim 1:8

Page 254: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 1:18 251 Rom 1:29ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda pa nimataana. * Zaala tana ki urlaŋanamen. Kembei ta sua ki Merere tatibeede pataaŋa kek na isombe:Tomtom ta so iurla, nako iwe

ndeeŋeŋana mi ikammbotŋana ta ki Anutu i.✡

Anutu kete malmalŋana kini izzekizin tomtom pa sanaana kizin

18 Anutu ta imbot saamba a, niizzwe kete malmalŋana kini pizinwal boozomen ta titoto mbulu kinisom. Mi zin wal tau tikamammbulu bozboozo ta indeeŋe som, mitipakalkaala sua ŋonoono pa mbulukizin sananŋan na, ni iurur kadoonopizin.✡ 19-20 Mi sombe Anutu iurkadoono pizin, na len sua sa som.Pa ni ipaute zin tomtom pa mbulukini pakan ma timbot mat pa kek.Ŋonoono, tomtom tire i som. Tamenindeeŋe tau ni iur saamba ma toonomi imar na, tirre zin koroŋ ta ni iurna. Mi nama muriini tana ipaute zinpa mbulu kini pakan kek. Mbuluta kembei: Ni mburaana biibi, mimburaana tana ko imbotmbot maalok. Mi ni ipa ndel kat piti tomtommi koroŋ ta boozomen. Pa ni Anututau.✡

21 Pa tomtom ta boozomen tiutelup. Anutu, ni imbotmbot. Tamentipakuri som, tipou i som. Mi le-len ambai pini pa kampeŋana kinisom, mi tikamam ŋgar pa koroŋsoroksorok ta ŋonoono somŋana i.Tanata ŋgar kizin ikankaana lup, mimatan imun pa koroŋ ki Anutu.✡22 Zitun tiso zin len ŋgar biibi. Tamenzin kankaanaŋan kat.✡ 23 Pa Anutuŋonoono ta zaana biibi, mi mburaanabiibi, mi imbotmbot ma alok i, na tip-izil ndemenpini, mi lelen be timbeezepini som. Mi tisu mi timbesmbeeze

pa koroŋ soroksorok ta zitun tiurpepa naman na, ma iwe tomtom, somman, som mbili, som koroŋ karraŋanruŋgun. Tana koroŋ tabe loŋamenmiisaana i, ta zin tiso timbeeze pa.✡

24 Uunu tina ta Anutu izem zinma tikam mbulu irao zitun lelen miŋgar kizin sananŋana. Tana tikamammbulu ki me ma ŋge ta iŋgeeze somna, mi tiparpamiaŋ zitun.✡ 25 Paso,tipizil ndemen pa sua ŋonoono kiAnutu, mi lelen pa ŋgar pakaamŋanailip, mi timbesmbeeze pa zin koroŋta Anutu iur zin na, mi tipakurkurzin. Mi ni ta iur zin koroŋ tana matipet na, tipakuri som, mi timbeezepini som. Mi iti, nako lelende ambaipini mi tapakuri pa kampeŋana kinitotomen. Ŋonoono.✡

26 Tana zin tipizil ndemen paAnutu, mi ni izem zin ma timbot latuntunŋana ki kulin be tikam mbuluta pamiaŋŋana biibi na. Mbulu kizinirao ŋgar sa som. Pa zin moori tizemmbulu ki ula, mi ziŋan zin mooripakan tikenne.✡ 27 Mi zin tomootota kembena. Tuntunŋana ise pizin,to tizem mbulu ki ula, mi ziŋan zintomooto pakan tikenne. Tana tipaŋoobo pa zaala ki Anutu, mi mbulusananŋana ta tiparkamam pizin taiwe len kadoono. Mi ina indeeŋemen.✡

28Zin lelen be tikam ŋgar pa Anutusom, tanata izem zin ma ŋgar kizinitalli kat, mi tikamam mbulu ta iraoŋgar sa som.✡ 29 Tere zin na, kembeizin bok pa mbulu sananŋan matakiŋaboozomen ta ambai som kat. Pa tika-mam mbulu kizin me ma ŋge i. Mimatan koroŋŋan kat. Tiurur koi pizintomtom. Matan mburmbur. Titek-teege siŋ pizin tomtom. Tiparzor-

* 1:17: Zin wal ta tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana na, Anutu ire zin kembei len uunu sa tabe niiur kadoono pizin pa i na som. Tana sombe mbeŋ kaimer ipet mi ni itiiri zin pa mbulu kizin, inako isopizin ta kembei: “Niom tina, Lutuŋ ikam yom ma kewe ndeeŋeŋoyom kek. Tana nio irao aŋur kadoonosa piom na som.” ✡ 1:17: Hab 2:4; Ro 3:21+; Ga 3:11; Pil 3:9 ✡ 1:18: Mbo 7:11; Yo 3:36; Ep 5:6; Kol3:6 ✡ 1:19-20: Mbo 19:1+; Ŋgo 14:17+ ✡ 1:21: Un 8:21; Ep 4:17+ ✡ 1:22: 1Kor 1:20,27, 3:18+✡ 1:23: Lo 4:16+; Mbo 106:20; Ŋgo 17:29 ✡ 1:24: Mbo 81:12; 1Kor 6:18; Ep 4:18+; 1Pe 4:3 ✡ 1:25:1Tes 1:9; 2Tes 2:10; 1Yo 5:20 ✡ 1:26: Wkp 18:22+; Ep 5:11+ ✡ 1:27: Un 19:5; 1Kor 6:9,18; 1Tes 4:4+✡ 1:28: Ro 1:22

Page 255: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 1:30 252 Rom 2:13zooro. Tipakamkaam. Tikamam ŋgarsananŋana pizin tomtom. Tinininkao.✡ 30Tiŋgalŋgal sua. Tiurur koi paAnutu. Matan repilpiili zin tomtommi tikototo zin. Tipakurkur zitun.Tiwidit zitun urun. Matan rru mbulusananŋan ta popoŋan i be tikam. Mitizorzooro pa taman ma nan bizin.31 Tana tikankaana kat. Mi sua kizinna, irao tendemeere na som. Mi tiu-rur lelen pizin toŋmatiziŋ kizin som,mi timuŋaiŋai tomtom sa som. 32 Mizin tiute: Anutu iur sua pataaŋa kekta kembei: Wal ta so tikamam mbuluta kembei, ina ambai be timetmeetema tila len. Tamen tinoknok men. Miso wal pakan tikam ta kembei tomini,to zin lelen ambai pizin mi tipombolzin.✡

2Zaala tau Anutu itiiri iti pa mbulu

kiti1 Mi nu tomtom ta so tirtiiri zin

tomtom pakan pambulu kizin, mi zzobe zin sananŋan na, kozo re u. Pambulu ta tikamam, ina nu tomini ka-mam. Tana sua ta zzo pizin, ina nu zzopa itum tau. Nu lem sua sa som. Pa nusananŋom raraate kembei ta zin na.✡2 Mi iti tuute: Zin wal ta so tikamammbulu sananŋana, na Anutu kola iurkadoono pizin. Mi ina indeeŋemen.✡3 Tana parei? Nu ta sombe tirtiiriwal pakan pa mbulu kizin mi zzo bezin sananŋan, mi tamen itum kamammbulu sananŋana raraate kembei tazin na, nu so ko mbot? Som. Nutina, Anutu kola iur kadoono pu to-mini. 4 Re. Iŋgi Anutu ikampe u miimuŋai u biibi kat. Pa ni izza u, miloŋa ipokot sanaana ku som. Parei?Kampeŋana mi muŋaiŋana kini tana,nu re kembei koroŋ sorok? Nu utesom? Ni ikamampu ta kembei bekenare mi tooro lelem.✡

5 Tamen ŋgar ku imbol, mi lelembe tooru som. Mi ina nu ndoundoulem kadoono sananŋana. Be mbeŋkaimer, ma Anutu isombe iswe ketemalmalŋana kini ma ipet kat mat,mi iur kadoono ndeeŋeŋana pizintomtom, to kam kadoono ku tana.✡6 Pa Anutu kola iur kadoono pizintomtom ta boozomen ikot mbulukizin kizin.✡ 7 Tana zin wal ta sotipiyotyooto mbulu ambaiŋana, mitikamam kinkiini be timbot raamaAnutu lela azuŋka kini leleene maalok, mibe Anutu iwit urun, na zinko tikam mbotŋana ki Anutu tabeiseeŋge iseeŋge ma ila.✡ 8Mi zin walta somatan iŋgal zitunmen, mi titotosua ŋonoono som,mi tinoknokmbulusananŋana, na Anutu ko keteenemal-mal pizin mi iur kadoono pizin.✡9 Tana wal boozomen ta so tikamammbulu sananŋana, na pataŋana miyoyouŋana biibi ko ikam zin ma tiruzalan. Komataanami ipet pizin Yuda.Mana ipet pizin wal ta Yuda somŋani.✡ 10Miwal boozomen ta so tikamammbulu ambaiŋana, nako ziŋan Anututiparlup zin ma timbot ambai lelaazuŋka kini leleene, mi Anutu iwiturun. Ko mataana mi ipet pizin Yuda.Mana ipet pizin wal ta Yuda somŋani tomini.✡ 11 Pa Anutu, ni ikamammbulu ndelndelŋa pizin tomtom som.Ni ikamam mbulu raraate men pizintomtom ta boozomen.✡

12 Ŋonoono, zin wal ta Yudasomŋan i, tiute tutu ki Mose som.Tana Anutu irao itiiri zin pa tututana som. Mi koroŋ pakan na, tiute.Tamen tito som. Sanaana kizin tana,ta ko ikam zinma tila len. Mi zin Yudana, tiute tutu ki Mose. Tana Anutu koitiiri zin pa tutu tana. 13Mi kere yom.Pa tutu leŋŋana men ko irao ikamti ma tewe ndeeŋeŋanda pa Anutumataana na som. Bela urlaŋana kitiipiyooto mbulu ta tutu iso pa na,

✡ 1:29: Ga 5:19+ ✡ 1:32: Mbo 50:18; Ro 6:21,23 ✡ 2:1: Mt 7:1+; Yo 8:7+ ✡ 2:2: 1Kor 4:5✡ 2:4: Kam 34:6+; Ep 2:4+; 2Pe 3:9,15 ✡ 2:5: Ro 1:18; Tur 6:17 ✡ 2:6: Mbo 62:12; Mt 16:27; 2Kor5:10; Tur 22:12 ✡ 2:7: Mt 25:46 ✡ 2:8: Mt 7:18; Ro 1:18; 2Tes 1:6+, 2:12 ✡ 2:9: Lu 12:47+; Ro1:16; 1Pe 4:17 ✡ 2:10: Ŋgo 10:34+; Ro 2:26; Yems 2:24 ✡ 2:11: Ep 6:9; Kol 3:25; 1Pe 1:17 ✡ 2:13:Mt 7:21; Yems 1:22+, 2:22,24; 1Yo 3:7

Page 256: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 2:14 253 Rom 3:1tona Anutu ire iti kembei tomtomndeeŋeŋanda.✡

14 Zin wal ta Yuda somŋan i, titumraama tutu ki Mose som. Tamensombe tikamam mbulu kizin ma in-deeŋe pa tutu ki Anutu, ina iso iti takembei: Mbulu ambaiŋana mi mbulusananŋana na, zin tikilaala.✡ 15 Tanambulu ambaiŋana ta tikamam, inaiswe kembei: Anutu ibeede tutu kiniila lelen kek. Mi koroŋ toro iswe to-mini. Sombe tikammbulu sananŋanasa, na tiyamaana zitun kembei tikamŋoobo. Mi sombe tikam mbulu am-baiŋana, na tiyamaana zitun kembeitikam ŋoobo mbulu sa som.✡ 16 Tanaindeeŋe mbeŋ kaimer, Anutu ko iurYesu Krisi be itiiri zin tomtompa ŋgarkizin turkeŋana. Uruunu ambaiŋanata aŋzzoyaryaara na, iso ta kembei.✡

Anutu kete malmalŋana kini im-botmbot se kizin Yuda tomini

17 Mi nu ta so paata itum be Yudana, parei pu? Pa nu tina pase pa tutube ikamu ma mbot ambai. Mi nimse ma zzo: “Niam Yuda ta amute katAnutu.”✡ 18 Mbulu ta Anutu leleenepa, ina nu ute. Mi koroŋ ta ambaiŋanama ilip, ta tutu ipaute u pa ma yokpa kek. 19-20 Tana nu kamam ŋgar paitum ma sombe ŋgar ambaiŋana misua ŋonoono ta imbot la tutu ki Mosena, nu ute lup kek. Mi nu sombe sozin matan munŋan pa zaala ki Anutu,mi ur mat pizin wal tau timbot zugutleleene na. Mi nu sombe pazal zin walta len ŋgar somŋan i, mi paute zin walta ŋgar kizin ipet zen i.✡

21 Lak, nu ta sombe paute zin walpakan na, parei ta paute itum som?Re. Nu kamam sua pizin tomtom betikem pepe. Mi parei pa itum? Kemsom?✡ 22Mi nu zzo pizin tomtom betipasaana ula pepe. Itum pasaana ulasom? Mi nu zzo be lelem pizinmererepakaamŋan risa som. Mi parei paitum? Sei lem urum kizin ka koroŋ sa

som?✡ 23Tana nu ta nim se pa tutumipase pa na, itum molo tutu som kek?Re: Kokena molo tutu, to pasaanaAnutu uruunu. 24 Sua ki Merere isokom sua muŋgu kek ta kembei:Mbulu tiom ta ikamam ma zin wal ta

Yuda somŋan i kwon pasomAnutu.✡

Reeteŋana ŋonoono, ina koroŋ ki le-lende

25 Nu sombe toto tutu, na mbuluki reeteŋana ko iuulu u. Mi sombemololo tutu, na reeteŋana ku ko iwekoroŋ sorok. PaAnutu ko ire u raraatekembei zinwal ta tireete zin somna.✡26Mi sombe tomtom sa, ni tireeti som,mi tamen urlaŋana kini ipiyotyootombulu ta tutu iso pa na, ina ni ko iweAnutu tomtom kini raraate kembei tazinwal ta tireete zin na.✡ 27Ŋonoono,tutu ta tibeede se ro na, niom Yudakuute. Mi tireete yom kek. Tamensombe komololo tutu, na kere yom.Pa zin wal ta tireete zin som, mitamenmatan iŋgalŋgal tutu kambulumi titoto, nako tiwe uunu piom beAnutu iŋgalmotoyommi iur kadoonopiom. Pa mbulu kizin ilip piom kek.✡

28-29 Tomtom ta so zaana Yuda mitireeti kek, mi tamen itoto tutu kambulu som, ina ni Yuda ŋonoonosom. Ni Yuda ka woono men. Pambulu ŋonoono ki Yuda, ina koroŋki lelende. Mi reeteŋana ŋonoono takembena. Ina koroŋ ki kulindi som.Ina koroŋ ki lelende. Reeteŋana takembei na, tutu ta tibeede se ro na,irao ikam piti som. Ina imar pa uraataki Bubuŋana Potomŋana. Mi tomtomta so ikam reeteŋana ta kembena, nani iurur mataana pizin tomtom betiwit uruunu som. Tamen Anutu, niko iwit tomtom tana uruunu.✡

3Anutu itoto sua kini

1 Sua tio tana ko ipei wiŋana takembei: “Kena parei pizin Yuda? Len

✡ 2:14: Ŋgo 10:35 ✡ 2:15: Yer 31:31+; Ibr 8:10 ✡ 2:16: 1Kor 4:5; 2Kor 5:10 ✡ 2:17: Mbo147:19+; Mt 3:9; Ro 9:4+ ✡ 2:19-20: Mt 15:14; Yo 9:40+; 2Tim 3:5 ✡ 2:21: Mbo 50:16+; Mt 23:3+✡ 2:22: Mt 5:27+ ✡ 2:24: Ezek 36:20+; 2Pe 2:2 ✡ 2:25: Ga 5:3 ✡ 2:26: Ro 2:7,10; Ga 5:6✡ 2:27: Mt 12:41+ ✡ 2:28-29: Ro 9:6+; 1Kor 4:5; 2Kor 3:6; Ga 6:15; Pil 3:3; Kol 2:11+

Page 257: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 3:2 254 Rom 3:17kosa sa tabe ikam zin ma tilip pizinwal pakan i som? Mi reeteŋana to-mini. Iuulu zin be parei?” 2 Wai!Mbulu ambaimbaiŋan matakiŋa taipet pizin Yuda. Mataana mi tileŋAnutu itunu kalŋaana, mi ni iur suakini tana ila naman be matan pa.✡3 Ŋonoono, sua ta ziŋan Anutu tim-buk na, Israel pakan tito som. Miparei? Ko mbulu kizin tana ikamma Anutu tomini mataana mbeleelesua kini mbukŋana, mi ito som? Nasom.✡ 4 Pa niam amso ta kembei:Tomtom ta boozomen tipakaam lak.Mi Anutu, ni izzo sua ŋonoono menmi itoto sua kini. Kembei ta sua kinita tibeede pataaŋa kek na iso:Anutu, sua ku iswe kembei nu kamam

mbulu ndeeŋeŋana men.Kozobe titiiru pa mbulu ku, so tin-

deeŋe lem uunu sa isaanasom.✡

5 Mi nio aŋute. Wal pakan ta tika-mam ŋgar ki toono na, ko tisu mi tisosua kankaanaŋana ta kembei: “Anutumbulu kini indeeŋe som. Pa sanaanatiam, ina iuluuli. Pa ikam ma mbulukini ndeeŋeŋana imbot kat mat. Ko-zobe niam amkam sanaana som, so nizaana biibi pambulu kini ndeeŋeŋanabe parei? Tana parei ta ni keteenemalmal mi iurur kadoono pa sanaanatiam? Koroŋ so ni leleene ambaipiam!”✡ 6 Ina ko som ma som kat.Anutu, ni ikamammbulu ndeeŋeŋanamen. Mi be som, so ni irao itiiri katzin tomtom ta timbot su toono na, miiur kadoono pizin pa mbulu kizin beparei?✡

7 Mi tomtom toro ko imaŋga miiso sorok ta kembei: “Mbulu tiopakaamŋana ta iwe zaala pa Anutube zaana iwe biibi. Pa ina ikam mambulu kini ta izzo sua ŋonoono menna, imbot kat mat. Mi so kembena,na uunu parei ta ni iso nio tom-tom sananŋoŋmi isombe iur kadoono

pio? 8 Koroŋ so tonoknok mbulusananŋanamen. Naso tu'uulimi ikamzaana biibi pa muŋaiŋana kini.” Nioaŋute: Wal pakan tiŋgalŋgal soroksua pio ma tizzo nio aŋkamam suakankaanaŋana ta kembena. Wal tana,Anutu itunu ko iur kadoono pizin. Misombe ikam ta kembei, ina indeeŋemen.✡

Tomtom ta boozomen tizem Anutuzaala kini kek

9Tana ko toso parei? Zin Yuda tilippizin wal ta Yuda somŋan i? Somkat! Pa nio aŋso ma imbot mat kek.Iti tomtom ta boozomen ta sanaanaikis ti lup. Zin Yuda mi zin wal taYuda somŋan i tomini.✡ 10 Ka sua tatibeede pataaŋa kek:Tomtom sa, ni ndeeŋeŋana som.✡11Mi tomtom sa ikam kat ŋgar som.Sa ikam kinkiini be iute Anutu mi ito

mbulu kini som.12 Pa timap ma tizem zaala kini kek.

Tipiyooto mbulu ambaiŋanasa som.

Tana tomtom sa ikamam mbulu nd-abokŋana na som. Som masom kat.

13 Sua mbuyeeneŋana ta iwedet pakwon. Mi lelen na, tisotipasaana zin tomtom.

Zin mian bogboogoŋan mitipakamkaam.

Mi zin kembei ta mooto sananŋana.Paso, kwon bok pa suasananŋana ta ipasansaana zintomtom.✡

14Tana kwon kalaana somkat. Pa gor-gori ta tiwirri sua sananŋanakat.✡

15 Zin tilonloondo be titeege siŋ pizintomtom.

16 Mi tiwwa raama mbulu boozomenta ipasansaana zin tomtommiikamam pataŋana pizin.

17 Tana zaala ambaiŋana ki taparlupti ma tewe tamen na, zin tiuterisa som.✡

✡ 3:2: Mbo 147:19+; Ŋgo 7:38; Ro 9:4 ✡ 3:3: Ro 9:6, 11:29; 2Tim 2:13; Ibr 4:2 ✡ 3:4: Mbo 51:4,116:11 ✡ 3:5: Ro 3:8, 6:1-15 ✡ 3:6: Un 18:25 ✡ 3:8: Ro 6:1,15+ ✡ 3:9: Ro 1:18+; Ga 3:22✡ 3:10: Mbo 14:1+, 53:1+ ✡ 3:13: Mbo 5:9, 140:3 ✡ 3:14: Mbo 10:7 ✡ 3:17: Yesa 59:7+; Lu1:79

Page 258: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 3:18 255 Rom 3:3118 Mi Anutu na, timototo i som, mi

tileŋleŋ la kalŋaana som. Somkat.✡

Tutu ipumun iti tomtom taboozomen kwondo

19 Sua tana indeeŋe zin wal taYuda somŋan i mi zin Yuda to-mini. Pa iti tuute: Anutu sua kini taboozomen, ina ni iur pizin Yuda betito. Tamen tito som. Tana iti tom-tom ta boozomen ta tamap tombotsu toono ti na, tutu imbot be ipumunkwondo lup, mibe ipei ŋgar kiti matikilaala itundu ta kembei: Anutukete malmalŋana kini imbotmbot sekiti. Pa takam ŋoobo kek.✡ 20 Tanambulu ki toto tutu, ina ko iwe zaalapa tomtom sa be iwe ndeeŋeŋana paAnutu mataana na som. Som ma somkat. Tutu imbot be ipei ŋgar kiti matikilaala sanaana kiti.✡

Zaala ta Anutu ikam ti ma tewendeeŋeŋanda

21 Mi koozi na, Anutu iswe zaalatoro piti be tewe ndeeŋeŋanda pa nimataana. Zaala tana, ki tutu toŋanasom. Tamen tutu mi sua ta muŋguAnutu kwoono bizin tibeede na, tipa-tooŋo iti pa zaala tana.✡ 22Zaala tanaki urlaŋana. Pa wal boozomen ta sotiurla ki Yesu Krisi, inako Anutu irezin kembei wal ndeeŋeŋan. Zin Yuda,mi zin wal ta Yuda somŋan i tomini.Pa iti ta boozomen na raraate men.✡23 Tamap ma takam sanaana lup. Miina ikam ma tombot molo pa Anutumimbulu kini ndabokŋana. Pambulukiti irao som.✡ 24 Tamen Anutu, nimuŋaiŋana katuunu. Tanata imuŋaiiti, mi iur lende zaala toro be tewendeeŋeŋanda. Zaala tana imbot lauraata ki Yesu Krisi. Pa sanaana kitika kadoono, ta ni ibaada kek. Tanani itatke iti pa pataŋana ki sanaanakiti.✡ 25 Ni, Anutu iuri ma siŋiini

ireere ila iwal biibi matan, bekenaibaada sanaana kiti ka kadoono miipunmeete Anutu kete malmalŋanakini. Tana zin tomtom ta so tipase pauraata kini tana, na ni ireege sanaanakizin. Mi ina iswe kembei Anutumbulu kini indeeŋemen. Mi beAnutuikam mbulu tana som, so mbulu kiniindeeŋe som. Paso wal boozomenta muŋgu tikamam sanaana na, niiyaramraama kete malmalŋana kini,mi iurur kadoono pizin som.✡ 26 Mikoozi tomini, Anutu mbulu kini taimuŋaiŋai zinwal urlaŋan pa sanaanakizin, ina indeeŋe men. Paso, Krisiibaada sanaana kizin ka kadoono kek.Tana sombe Anutu ipaata zin wal tatiurla ki Yesu na be wal ndeeŋeŋan,ina indeeŋe men.✡

27 Mi so kembena, na asiŋ iraoipakur itunu pa mbulu kini am-baiŋana? Som. Pakurŋana ta kembeina, sa mini som. Pa iti toto kat tutu,to tapakur itundu. Mi iŋgi som. Iŋgitombot la zaala ki urlaŋana men.✡28 Pa tuurla ta kembei: Urlaŋana menta iwe zaala piti be tewe ndeeŋeŋandapa Anutu mataana. Mi mbulu ki tototutu, na som.✡

29 Mi parei? Anutu, ni Anutukizin Yuda men? Som. Ni Anutukizin wal ta Yuda somŋan i tomini.✡30 Pa Anutu tamen ta imbotmbot. Mini iur zaala tamen pizin tomtom taboozomen. Zin Yuda ta titoto mbuluki reeteŋana, mi zin wal ta tito mbulutana somna tomini. Mi zaala tana, inata kembei: Zin sombe tiurla, inako niire zin kembei wal ndeeŋeŋan.✡ 31Miparei? Sombe tapakur urlaŋana maiwe koroŋ biibi, ko takamma tutu iwekoroŋ sorok? Som kat. Pa urlaŋana taipeeze kat tutu ka uunu, mi ipiyoty-ooto ka mbulu.✡

✡ 3:18: Mbo 36:1 ✡ 3:19: Ro 3:9,23, 4:15 ✡ 3:20: Mbo 143:2; Ro 7:7; Ga 2:16, 3:11; Tit 3:5✡ 3:21: Un 15:6; Ŋgo 10:43, 15:11; Ro 4:6; Pil 3:9 ✡ 3:22: Ro 1:17, 10:12; Ga 3:28; Kol 3:11 ✡ 3:23:Ro 11:32; Ga 3:22 ✡ 3:24: Ro 5:1; Ep 1:7, 2:8; Kol 1:14; Tit 3:5 ✡ 3:25: Ŋgo 13:38+; 2Kor 5:19; Kol1:20; Ibr 9:12+ ✡ 3:26: Mbo 51:4; Ga 2:16 ✡ 3:27: 1Kor 1:29+; Ro 4:5; Ep 2:9 ✡ 3:28: Ro 3:20,8:3; Ga 2:16; Ep 2:8+ ✡ 3:29: Ŋgo 10:34+; Ro 9:24+, 10:12; Ga 3:28 ✡ 3:30: Ŋgo 15:9+; Ro 4:11+; Ga3:8 ✡ 3:31: Mt 5:17; Ro 8:3+, 13:10; Ga 5:22+

Page 259: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 4:1 256 Rom 4:164

Abaraam mi Dabit tipatooŋo iti pazaala ki urlaŋana

1 Iti matanda miili pa Abaraam taniam Yuda amyooto pini na. Ko tosoparei pini? 2 Mbulu kini ambaiŋanaikami ma iwe ndeeŋeŋana pa Anutumataana? Som. Pa sombe kembena,to ni irao ipakur itunu mi niini se. Miiŋgi som. 3 Pa sua ki Anutu isombe:Abaraam iurla ki Anutu, tanata Anutu

ipomoozi ma ire i kembei nitomtom ndeeŋeŋana.✡

4 Iti tuute: Sombe tomtom sa ikamuraata, mi biibi kini ikam le kadoono,na tere kadoono kini tana kembei po-moozoŋana som. Pa ina ikot uraatakini men.✡ 5 Mi tomtom ta so ipasepa itunu mbulu kini, som uraata kiniambaiŋana sa som, mi ipase menpa Anutu tau ikamam iti tomtomsananŋanda ma tewe ndeeŋeŋanda i,na tomtom ta kembena ta Anutu ipo-moozi, mi ikami ma iwe ndeeŋeŋanapa urlaŋana kini.✡ 6-8Dabit tomini isoka ŋgar tamen. Pa sua kini isombe:Zin wal ta so tipaŋoobo pa zaala ki

Anutu,mi Anutu imuŋai zin ma ireege

sanaana kizin,nako lelen ambai pa kampeŋana biibi

ta ise kizin na.Pa tomtom ta sombe Anutu mataana

ila pa sanaana kini mini som,na ni tana ko leleene ambai kat pa

kampeŋana biibi tana.✡Sua taiŋgi iso iti ta kembei: Iti sombetuurla men, ina irao. Anutu ko ipo-moozo ti, mi ire iti kembei tomtomndeeŋeŋanda. Mi uraata toro sa som.Tana tomtom ta kembei, nako leleeneambai kat. Pa ina Anutu ikampe i mabiibi.✡

9 Mi ziŋoi ta ko tikam kampeŋanatana? Zin Yuda men ta tireete zin,som zin wal ta tireete zin som natomini? Takam ŋgar pa Abaraam

mini. Niam amso kek: Ni iurla,tanata Anutu ire i kembei tomtomndeeŋeŋana. 10 Lak, Abaraam iwendeeŋeŋana be parei? Ni tireeti,mana iwe ndeeŋeŋana? Som. Ni iwendeeŋeŋana muŋgu, mana tireeti.11 Tana indeeŋe Abaraam tireeti zenna, urlaŋana kini, ta ikami ma iwendeeŋeŋana. To imbot imbot makaimer to tireeti. Tana Anutu ikammbulu ki reeteŋana pini bekenaipomboli, mibe iwe kilalan pinikembei ni iwe ndeeŋeŋana kek.Naso Abaraam iwe wal urlaŋan taboozomen taman. Tana zin wal taso tireete zin som, mi tiurla menbekena tiwe ndeeŋeŋan pa Anutumataana, ina tiwe Abaraam lutuunubizin tomini.✡ 12 Mi wal reeteŋan takembena. Sombe tipase pa reeteŋanakizin tana som, mi titoto zaala kiurlaŋana kembei tamanda Abaraamikamam pa mazwaana ta tireeti zenna, zin tomini tiwe lutuunu bizin.

Urlaŋana ta iwe zaala pa suambukŋana be iur ŋonoono

13 Muŋgu, Abaraam iurla, tanaiwe ndeeŋeŋana pa Anutu mataana.To Anutu imbuk sua pini mi zinpopoŋana kini,mi iso zin zanbe tikamtoono ta boozomen. Sua mbukŋanatana, Anutu ikam pini pa uunu tauni itoto tutu i na som.✡ 14 Mi ko-zobe tapase pa mbulu ki tutu toŋanabe ikam ti ma zanda pa matamur kiAnutu, so tarao be takam matamurtana som. To sua mbukŋana tana iwekoroŋ sorok. Mi urlaŋana ta kem-bena. Iwe koroŋ sorok. 15 Pa iti taboozomen tomololo tutu. Tana tutuikamma Anutu kete malmalŋana kiniimbotmbot se kiti. Mi be tutu imbotsom, so iti tarao be tomolo tutu som.To lende uunu sa isaana som.✡

16 Mi Anutu, ni leleene be sua kinimbukŋana iur ŋonoono pa Abaraampopoŋana kini ta boozomen. ZinYuda ta titoto tutu ki Mose na, mi

✡ 4:3: Un 15:6; Ga 3:6; Yems 2:23 ✡ 4:4: Ro 11:6 ✡ 4:5: Yo 6:29; 2Kor 5:21; Pil 3:9 ✡ 4:6-8:Mbo 32:1+; 2Kor 5:19 ✡ 4:6-8: Ro 3:28; Ga 2:16 ✡ 4:11: Un 17:10+; Ro 4:16+; Ga 3:7+ ✡ 4:13:Un 17:4+; Ga 3:18,29; Ibr 11:9 ✡ 4:15: Ro 5:13, 7:7+; 1Kor 15:56; Ga 3:10

Page 260: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 4:17 257 Rom 5:5zin wal pakan ta titoto Abaraampa urlaŋana kini na tomini. Pa ititomtom ta tuurla na, iti ta boozomentamanda ta Abaraam. Tanata Anutuikampe iti, mi iur lende zaala torobe tere sua kini mbukŋana kaŋonoono. Zaala tana na, urlaŋanatau.✡ 17 Kembei sua ta tibeedepataaŋa kek na iso:Nio ko aŋkamu ma we zin karkari ta

boozomen taman.✡Tana Abaraam iwe kembei ititamanda pa Anutu mataana. Pa nita ipatooŋo iti pa zaala ki urlaŋana,mi iurla ki Anutu tau irao be ipeizin meeteŋan ma timaŋga, mi sombeleleene be koroŋ sa ipet, na iso menpa kwoono mi koroŋ tana ipet.✡

Abaraam iwe kin ambaiŋana pambulu ki urlaŋana

18 Muŋgu Anutu imbuk sua paAbaraam ta kembei: “Popoŋana kukola timasak ma tiwe munŋaana katieene.” Mi Abaraam iute: Sua tanana, zaala sa be iur ŋonoono som.Tamen iurla kat kembei Anutu, iraobe ikam mbulu tana ma ipet, mi iu-rur mataana pa. Tanata ikam ma niiwe zin karkari ta boozomen taman.✡19 Indeeŋe mazwaana tana, Abaraamiute: Ni iwe kolman ma mburaanaimap kek. Pa ndaama kini igaraupa tomto lamata. Mi Sara tomini,ni iwe kolmannan kek. Tabe iraoipeebe na som.✡ 20 Tamen Abaraamleleene iwe ru pa sua mbukŋana kiAnutu som. Urlaŋana kini imbol maimbotmbot. Mi urlaŋana kini tanaipombolmboli, tanata ikamam ŋgarpa sua mbukŋana ki Anutu men, miipakurkuri pa. 21 Pa ni iurla katta kembei: Sombe Anutu imbuk suapa koroŋ sa, ina ni mburaana iraoikam ma sua kini tana iur ŋonoono.✡

22 Abaraam urlaŋana kini ta kem-bei, tanata sua isombe: “Anutu ipo-moozi, mi ire i kembei ni tomtomndeeŋeŋana.”

23 Sua lwoono tana, tibeede paAbaraam itutamen som. Tibeede pititomini.✡ 24 Pa sombe tuurla ki Anututa ipei Merere kiti Yesu ma imaŋgamini pa naala, nako Anutu ipomoozoiti tomini, mi ire iti kembei tomtomndeeŋeŋanda.✡ 25 Pa Anutu izemYesu ila tomtom naman, mi tipunima imeete bekena ireege sanaana kiti.Mi ipei i ma imaŋga mini, tana itituute: Ni ikam iti tomtom urlaŋandama tewe ndeeŋeŋanda kek.✡

5Anutu, ni ikam koroŋ boozo piti kek

1 Tana, urlaŋana ta iwe zaala pitima tewe ndeeŋeŋanda pa Anutumataana kek. Mi so kembena, naitiŋan Anutu taparwe kanda koi minisom. Pa Merere kiti Yesu Krisi taikam ma itiŋan Anutu taparlup tima tewe tamen kek. ✡ 2 Tana ititomtom ta tuurla kini na, ni iwezaala piti ma koozi tombotmbot lelaAnutu kampeŋana kini leleene mitarao be tagarau Anutu. Tanata itimenmeen ti ma nindi se, mi tu'ururmatanda pa nol tabe Anutu ikam tima tala tombot raami lela azuŋkakini leleene i. ✡ 3 Mi tina mensom. Sombe pataŋana ikam ti, namenmeen ti pa tina tomini. Pa itituute: Ina ipombol ti be temendermbolŋana. ✡ 4 Mi sombe temendermbolŋana mi tabaada pataŋana maimap, inako ikam ti ma lelende imetkat la ki Anutu. To ketende gurukpa kosa sa mini som, mi tombolma tombotmbot, mi tazza koroŋambaiŋana tabe Anutu ikam piti i.✡ 5 Mi iti ko tasa i sorok na som. Pa

✡ 4:16: Ro 3:24, 15:8; Ga 3:7,22 ✡ 4:17: Un 17:4+ ✡ 4:17: Yo 5:21; Ep 2:1-5; Ibr 11:3,19 ✡ 4:18:Un 15:5; Ibr 11:11 ✡ 4:19: Un 17:17, 18:11; Ibr 11:11+ ✡ 4:21: Mbo 115:3; Mt 19:26 ✡ 4:23:Ro 15:4 ✡ 4:24: Ŋgo 2:24, 13:30; Ro 10:9 ✡ 4:25: Ro 5:9, 8:32; 2Kor 5:21; Ga 1:4 ✡ 5:1: Ŋgo10:36; Ro 3:28+; 2Kor 5:19; Ep 2:13+; Kol 1:20 ✡ 5:2: Ep 2:5+, 3:12; Ibr 2:10+, 10:19 ✡ 5:3: Ŋgo 5:41;2Kor 12:10; Yems 1:2+; 1Pe 1:5+, 3:14 ✡ 5:4: Ibr 6:18+, 10:36; Yems 1:12 ✡ 5:5: Mbo 22:5; Ro 8:15;2Kor 1:22; Ga 4:6

Page 261: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 5:6 258 Rom 5:17Anutu ikam Bubuŋana ma isalakaalaiti kek. Mi Bubuŋana tana ikamamti ma tayamaana la lelende kembeiAnutu, ni leleene piti ilip. ✡

6 Kere. Muŋgu iti tuute Anutusom, mi lende mburanda sa be takammbulu ambaiŋana sa som. Tamen in-deeŋe kat ka nol na, Yesu Krisi imeetepiti tomtom sananŋanda. ✡ 7 Lak,so tomtom i ta irao izem itunu maimeete, bekena iuulu tomtom toro?Som. Inako wal rimen ŋonoono. Miko tizem zitun sorok pa tomtom taboozomen som. Bela tomtom ta nindeeŋeŋanami ambaiŋana kat mi zinlelen pini ilip, to ko irao tizem zitunpini. 8 Mi Anutu ikam ta kembenasom. Pa indeeŋe ta iti tombotm-bot men la zaala sananŋana na, Krisiimeete piti. Ina iswe kat kembeiAnutu leleene piti ilip. ✡ 9 Misombe Krisi siŋiini ikam ti ma tewendeeŋeŋanda kek, na parei? Ko niirao igedgeede iti, mi Anutu ketemalmalŋana kini tabe ipet pa mbeŋkaimer i ise kiti? Na som. Ni koikamke iti pa tina tomini. ✡ 10 Pakere. Muŋgu iti tewe Anutu ka koibizin. Tamen meeteŋana ki Lutuunuta ikam ma itiŋan Anutu taparlup tima tewe tamen kek. Mi so kembena,na iti tuute: Lutuunu ta imaŋga minipa naala mi imbot mata yaryaara maalok i, ni kola ikamke iti ma tombotambai. ✡ 11 Mi koroŋ toro tomini.Iti tapakur Anutu pa Merere kiti YesuKrisi zaana, mi menmeen ti biibi pini.Pa ni ta ikam ma koozi itiŋan Anututaparlup ti ma tewe tamen.

Adam ikam ti ma tasaana pa Anutumataana. Mi Yesu Krisi ikam ti ma tewendeeŋeŋanda pa Anutu mataana

12 Iti tuute: Muŋgu tomtom tamenta iwe zaala pa sanaana ma ipet patoono. Mi sanaana kini tana, ta ikamtomtom ta boozomen ma tisaana lup,mi iwe zaala pa meeteŋana ma ipet.

Tanata meeteŋana ila ma ikam tom-tom ta boozomen. ✡ 13-14Mi indeeŋeta Adam mi ila Mose na, tomtomtimbot mat pa Anutu tutu kini som.Paso, tutu ki Mose imar zen. Tamenmazwaana tana tomtom timetmeete.Ina iso iti ta kembei: Sanaana im-botmbot. Ŋonoono, zin tomtom tatimbot pa mazwaana tana na, tikamsanaana kembei Adam som. Pa tiuteAnutu tutu kini som. (Uunu tina tazin len uunu pa sanaana kizin som).Tamen Anutu ire zin kembei timbotlela Adam sanaana kini leleene, tanameeteŋana izemzem zin som. TanaAdam, ni iwe kin pa Ni ta imar pakaimer na. ✡ 15-16 Pa Adam, ni tom-tom tamen ŋonoono. Mi mbulu kinita izooro Anutu kalŋaana, ta ikammatomtom ta boozomen timetmeete. MiYesu Krisi, ni tomini tomtom tamenŋonoono. Tamen uraata kini ikampetomtom ta boozomen mi iwe zaalapizin be muŋaiŋana mi kampeŋanaki Anutu ise kizin ma biibi. Tanambulu ta zooroŋana ki Adam ipiy-ooto, mi mbulu ta muŋaiŋana mikampeŋana ki Anutu ipiyooto, nararaate kat som. Pa sanaana tamenŋonoono ki Adam, ta ipasaana itita boozomen ma iwe uunu piti beAnutu iur kadoono piti mi temet-meete ma tala lende. Tamen indeeŋeiti ta boozomen tembel zooroŋanakek na, Anutu isu na ipomoozo iti,mi ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda. ✡17 Tana muŋgu tomtom tamen izooroAnutu kalŋaana. Mi ina iwe zaalapa meeteŋana ma ipet mi imborrotomtom ta boozomen. Mi muŋaiŋanami kampeŋana ki Anutu, ina mbu-raana biibi. Ilip kat pa meeteŋanamburaana. Mi tomtom tamen ta iwezaala piti be takam muŋaiŋana mikampeŋana kini tana. Ni Yesu Krisi.Tana zin wal ta so tikam muŋaiŋanami kampeŋana kini biibi tana ma iwelen bekena tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu

✡ 5:6: Ro 4:25; Ga 4:4+; Kol 2:13 ✡ 5:8: Yo 3:16, 15:13; 1Pe 3:18; 1Yo 4:10 ✡ 5:9: 1Tes 1:10✡ 5:10: Ro 8:34; 2Kor 5:18+; Ep 2:16; Kol 1:20+ ✡ 5:12: Un 2:17, 3:6,19; Mbo 51:5; Ro 6:23; 1Kor 15:21+✡ 5:13-14: Ro 4:15; 1Kor 15:21+ ✡ 5:15-16: Ro 3:23+; 2Kor 5:14+ ✡ 5:17: Yo 1:16, 10:10; Tur 22:5

Page 262: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 5:18-19 259 Rom 6:13mataana, nako tikam mbotŋana ta kiAnutu i, mi tikam peeze kembei zinking ma alok. ✡

18-19 Tana muŋgu tomtom tamenŋonoono izooro Anutu kalŋaana miikam sanaana. Mi ina ikam tomtomta boozomen ma tiwe wal sananŋanpa Anutu mataana ma len uunu beAnutu iur kadoono pizin ma tila len.Mi Krisi ta kembena. Ni tomtomtamen ŋonoono. Mi ito Anutu tutukini ma imap. Mbulu kini tana, taiwe zaala pizin tomtomboozomenmatiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana.Naso tikam mbotŋana ki Anutu. ✡

20 Tutu imar pizin tomtom bekenasanaana kizin ipet mat. Naso tiki-laala kembei sanaana kizin biibi kat.Tamen muŋaiŋana ki Anutu na, ilipma ilip kat pa sanaana kizin tom-tom. ✡ 21 Tana muŋgu, sanaanami meeteŋana ta timborro iti. Mikoozi na, Merere kiti Yesu Krisi ikamti ma tewe ndeeŋeŋanda kek. Tanakampeŋana mi muŋaiŋana ki Anututa imborro iti. Naso takam mbotŋanakini tabe iseeŋge iseeŋge ma ila. ✡

6Itiŋan Krisi temeete kek. Tana tamap

pa sanaana kamŋana1 Tana iŋgi ko toso parei? Sombe

Anutu imuŋai iti sorok, mi ikam ti matewe ndeeŋeŋanda kek, ko tonoknoksanaana bekena muŋaiŋana kini tanaipet ma iwe biibi? ✡ 2 Som kat!Pa iti tomtom ta tuurla na, tamap pasanaana kek kembei ta wal meeteŋan.Parei, ko tusu mi tombot la zaala kisanaana mini? ✡ 3 Niom kuute som?Iti ta boozomen takam yok bekenatesekap la ki Krisi, mibe tagaabi pameeteŋana kini. ✡ 4 Tana zaalaki Krisi ta iti tototo. Pa ni imeetemi Tamaana mburaana ndabokŋana

ipei i ma burup ma imaŋga mini panaala. Mi iti ta kembena. Indeeŋeta takam yok, ina kembei itiŋan Krisitemeete ma titwi iti, bekena takamlende mbotŋana popoŋana ta am-baiŋana i. ✡

5 Mi sombe tesekap la ki Krisi,mi tagaabi pa meeteŋana kini, inakotagaabi pamaŋgaŋana kini tomini, mitakammbotŋanapopoŋana kembei tani na. ✡ 6 Pa iti tuute: Lelendemuŋguŋana ta sananŋana i, ina tipunraama Yesu sala ke pambaaraŋanakek bekena mburaana imap. Nasotewembesooŋo pa sanaanamini som.✡ 7 Pa tomtom ta sombe igaaba Krisipa meeteŋana kini, na Anutu itatkei pa sanaana mburaana kek. Tanasanaana zaana be imboro i mini som.✡

8 Tana iti tuurla ta kembei: Sombetagaaba Krisi pa meeteŋana kini, in-ako tamaŋga mi takam mbotŋanapopoŋana tomini kembei ta ni. ✡ 9 Itituute: Anutu ipei Krisi ma imaŋgamini pa naala kek. Tana ni iraoimeete mini som, mi meeteŋana im-boro i mini som. ✡ 10 Pa ni imeetepa sanaana pa tamen ŋonoono, tonaisala ki Anutu. Mi koozi ni imbotmbotbe imbeeze pa Anutu mi ikam maAnutu zaana iwe biibi. ✡

11 Tana niom ta kembena. Kakamŋgar pa ituyom ta kembei. Koso:“Niam tomtom ta amsekap la kiYesu Krisi i na, amap pa sanaanakamŋana, kembei zin tomtom tatimeete ma timap pa toono na. Miiŋgi ambotmbot be ambesmbeeze paAnutu mi ampakur zaana.” Kozokakam ŋgar ta kembei, to ambai. ✡12 Pa niom kuute: Kaimer ko kemet-meete. Tana kezem sanaana mi le-leyom muŋguŋana ma ikamam peezepiom mini pepe. ✡ 13 Motoyom

✡ 5:18-19: Ro 6:23; Pil 2:8; Ibr 5:8+; 1Yo 2:2 ✡ 5:20: Yo 15:22; Ro 3:20, 7:7+; Ga 3:19 ✡ 5:21:Ro 6:23 ✡ 6:1: Ro 3:5+ ✡ 6:2: 2Kor 5:14+; Ga 2:20; Kol 3:3+; 1Pe 2:24 ✡ 6:3: Ga 2:20, 5:24✡ 6:4: 2Kor 5:17; Ep 2:5+, 4:22+; Kol 2:12 ✡ 6:5: Ro 8:11; Pil 3:10+; 2Tim 2:11 ✡ 6:6: Ga 5:24,6:14; Ep 4:22; Kol 3:5,9; 1Yo 3:9 ✡ 6:7: Yo 8:32+; Ro 8:2; 2Kor 3:17; 1Pe 4:1 ✡ 6:8: Ro 8:11; Ga 2:19+;Pil 3:10+; 2Tim 2:11 ✡ 6:9: Ŋgo 2:24; Tur 1:18 ✡ 6:10: Ibr 7:27, 9:26+; 1Pe 3:18 ✡ 6:11: 2Kor5:14+; Ga 2:20; Kol 3:3+; 1Pe 2:24 ✡ 6:12: Un 4:7; Mbo 119:133

Page 263: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 6:14 260 Rom 7:3iŋgalŋgal ituyom raama koroŋŋoyomkembei ta kumbuyom mi nomoyommi kwoyom ma iŋgi. Kokena kezemzin ma tiwe sanaana lene be tikammbulu sananŋana. Pa muŋgu niomkembei zin tomtom meeteŋan. Mikoozi na, Anutu ipei yommakamaŋgapa mbotŋana popoŋana kek. Tanakuur ituyom ramaki koroŋŋoyom taboozomen ma kewe Anutu lene kat,mi kakammbulu ta ndeeŋeŋanamen.✡ 14 Pa iŋgi kombot la zaala kitutu mini som. Iŋgi kombot la zaalaki kampeŋana mi muŋaiŋana. Tanasanaana zaana sa be imboro yomminisom. ✡

Tewe mbesooŋo pa sanaana minipepe

15Mi parei? Sombe tombot la zaalaki tutumini som,mi tombot la zaala kikampeŋana mi muŋaiŋana, ko tono-knok sanaana? Som kat! ✡ 16 Niomkuute som? Sombe koyok pa tomtomsa be imboro yom, mi kototo ŋgarkini, na niom kewe mbesooŋo pinikek. Tana kere: Kokena kewe mbe-sooŋo pa sanaana, to ikamma kemet-meete. Kewe mbesooŋo pa Anutu mikototo i. Naso mbulu tiom indeeŋemen. ✡ 17 Ŋonoono, muŋgu niomkewe mbesooŋo pa sanaana. Tameniti tapakur Anutu! Pa indeeŋe tatikam sua ki Anutu piom na, kuurleleyomma imap pa sua tanami koto.Tana koozi sua tana ta imborro yommi ikamam peeze piom. 18 Muŋgusanaana ikototo yom. Tamen Anutuitatke yom pa sanaana mburaana masanaana zaana sa be imboro yomminisom. Tana iŋgi kewe mbesooŋo pambulu ndeeŋeŋana. ✡

19 Nio aŋute: Iti tomtom toonokanda na, lelende be tewe mbesooŋosom. Mi iŋgi aŋso sua se kimbulu ki mbesooŋo bekena aŋuuluyom ma kakam kat ŋgar. Muŋgu

niom kezemzem ituyom ma kewembesooŋo pa mbulu zooroŋanami mbulu ta iŋgeeze som na. Mikoozi na, ka ŋgar tamen tau. Belakezem ituyom ma kewe mbesooŋopa mbulu ndeeŋeŋana. Naso kewepotomŋoyom. ✡

20 Indeeŋe tau kembesmbeezepa sanaana na, kewe mbesooŋo pambulu ndeeŋeŋana som. 21 Mi kere.Mbulu ta kakamam pa mazwaanatana na, iuluulu yom risa? Som.Koozi motoyom la pa mi koyommiaŋ. Pa ina mbulu tabe ikam yomma kemetmeete ma kala leyom. ✡22 Mi koozi na, Anutu itatke yompa sanaana mburaana ma sanaanazaana sa be imboro yom mini som.Mi kewe mbesooŋo pa Anutu kek. Inaiuulu kat yom. Pa ipiyotyooto mbulupotomŋana piom, mi iwe zaala piombe kakam mbotŋana ki Anutu tabeiseeŋge iseeŋge ma ila. ✡

23 Zin wal ta so timbesmbeeze pasanaana, na meeteŋana ta ko iwe lenkadoono. Mi iti tomtom ta tesekapla ki Merere kiti Yesu Krisi i, naAnutu ipomoozo iti mi ikam lendembotŋana kini tabe iseeŋge iseeŋgema ila. ✡

7Zin urlaŋana kan timbot la zaala ki

tutu mini som1 Niom toŋmatiziŋ tio, tutu ka

mbulu na, niom kuute kek. Tutu, inaimborro zin wal matan yaryaaraŋanmen. Mi zin wal ta timetmeete kekna, tutu le sua sa pizin mini som.2 Kembei ta moori ulaŋana sa. Tutuiso ni bela imbot ki kusiini ma iraomeeteŋana iyembut ziru. Mi sombekusiini imeete, na tutu tana imboromoori tana mini som. ✡ 3 Tanasombe kusiini imbotmbot men, mimoori tana izemi mi ila ki tomoototoro, na imolo ula ka tutu. Mi sombe

✡ 6:13: Ro 12:1; 2Kor 5:14+; Kol 3:5; 1Pe 4:2 ✡ 6:14: Ro 7:4+, 8:2; Ga 5:18; 1Yo 3:6 ✡ 6:15: Ro 6:1;1Kor 9:21; Ga 2:17+; 1Yo 3:9 ✡ 6:16: Yo 8:34; 2Pe 2:19 ✡ 6:18: Yo 8:32; Ro 8:2; 1Pe 2:16 ✡ 6:19:Ro 12:1 ✡ 6:21: Ro 8:13; Ep 5:12; Pil 3:19 ✡ 6:22: 1Pe 2:16 ✡ 6:23: Un 2:17; Ezek 18:4; Yo3:16; Ro 5:18; Yems 1:15 ✡ 7:2: 1Kor 7:39

Page 264: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 7:4 261 Rom 7:17kusiini imeete, mi moori tana iwoolotomooto toro, na imolo ula ka tutusom. Paso, meeteŋana ki kusiiniiyembut ula kizin, tana tutu ula kanaimboro i mini som. ✡

4 Niom toŋmatiziŋ tio, ina raraatemen piom. Pa niom kagaaba Krisi pameeteŋana kini, mi sanaana tiom kakadoono ta tutu iso pa na, Krisi ibaadakek. Tana koozi kamap pa zaala kitutu, mi kewe tomtom toro lene kek.Ina ni ta burup ma imaŋga mini panaala bekena ikam ti ma tipiyoty-ooto mbulu ambaimbaiŋan ta Anutuleleene pa i. ✡

5 Muŋgu, indeeŋe ta lelendemuŋguŋana men imborro iti, na tutuipeyei mbulu ki lelende muŋguŋana.Tana nindi izze pa mbulu sananŋanbozboozo tabe ikam ti ma temet-meete ma tala lende i. ✡ 6 Mi koozina, iti tagaaba Krisi pa meeteŋanakini kek. Tana zaala ki tutu ta muŋguimborro iti na, imborro iti mini som.Iŋgi tamap pa zaala muŋguŋana kitutu ta tibeede se ro na, mi tototozaala popoŋana ta ki Bubuŋana i, mitembesmbeeze pa Anutu. ✡

Tutu ipei ŋgar kiti ma tikilaalasanaana kiti

7 Tana iŋgi ko toso parei? Tutu,ina koroŋ sananŋana? Som kat!Sombe tutu imbot som, so aŋkilaalakat sanaana tio som. Kembei tambuluki matanda berber. Nio aŋkilaalasanaana tana paso, tutu iso ta kembei:“Motom berber pepe.” Mi be tututana imbot som, so nio irao aŋkilaalasanaana tio som. ✡ 8Tamen tutu tanaimbot, tabe ipiyooto sanaana ta imbotla leleŋ i ma ipet mat. Pa ikam mamotoŋ berber pa koroŋ matakiŋa taboozomen! Mi be tutu imbot som, sosanaana le mburaana somma kembeiimeete kek. ✡ 9 Tana indeeŋe tauaŋute tutu zen na, aŋbot ambai. Mi

kaimer, indeeŋe ta tutu imar na, ikamma sanaana imaŋga raama mburaanabiibi. Tabe ikam yo ma aŋmeete.10 Kere. Tutu ta Anutu iur bekenatakam mbotŋana kini, ta ikam yo maaŋmeete! ✡ 11 Paso, tutu iwe zaala pasanaana ma ipet, tabe ipakaam yo, miipun yo ma aŋmeete. *

12Kena ko toso parei pa tutu? Tutu,ina koroŋ sananŋana? Som kat! Inakoroŋ ambaiŋana mi potomŋana. Mimbulu ta tutu iso pa na tomini, inapotomŋana, mi ndeeŋeŋana, mi am-baiŋana. ✡

13 Lak, koroŋ ambaiŋana tana, taipun yo ma aŋmeete? Som. Sanaanata imbot la leleŋ i, ta ikam yo maaŋmeete. Tana kere. Sanaana itoorotutu ta koroŋ ambaiŋana na, ma iwekoroŋ sananŋana pio. Pa sanaanaikam yo ma aŋmololo tutu, tabe iweuunu pio be Anutu iur kadoono pioma aŋmeete. Mbulu tana iswe katkembei sanaana, ina koroŋ ambai somkat. ✡

Mbulu ambaiŋana ta lelende pa betakam, na takamam som. Pa lelendemuŋguŋana imbotmbot men raama iti

14 Iti tuute: Tutu, ina koroŋki Bubuŋana. Mi nio na, leleŋmuŋguŋana ta imbotmbot raamayo men i. Nio iŋgi kembei tasanaana iŋgiimi yo ma aŋwe lenekek be aŋbesmbeeze pini. ✡ 15 Nioaŋkankaana pa mbulu ta aŋkamami. Pa mbulu ta leleŋ pa, na aŋkamamsom. Mi mbulu ta leleŋ pa som kat, taiŋgi aŋkamam i. ✡ 16Mi sombe leleŋpa mbulu sananŋana ta aŋkamam isom, ina iswe kembei leleŋ ŋonoonona, aŋyok pa tutu, mi aŋre tutukembei koroŋ ambaiŋana. 17 Tanambulu tio sananŋan, nio ituŋ leleŋmiaŋkamam som. Iŋgi imar pa sanaana

✡ 7:3: Mt 5:32; Lu 16:18 ✡ 7:4: Ro 6:3; Ga 2:19+, 5:18+; Kol 2:14 ✡ 7:5: Ro 6:21, 8:8; Ga 5:19;Yems 1:15 ✡ 7:6: Ro 6:4, 8:2+; 2Kor 3:6 ✡ 7:7: Kam 20:17; Ro 3:20 ✡ 7:8: Yo 15:22; Ro 4:15✡ 7:10: Un 2:16–3:7; Wkp 18:5 * 7:11: Wal ŋgarŋan pakan tiso ta kembei. Ŋonoono, iŋgi Paulus isosua se ki itunu. Mi ni ikam ŋgar pa mbulu ta ipet pa Adam ziru Eba. ✡ 7:12: Mbo 19:7+; Ga 3:21; 1Tim1:8 ✡ 7:13: Ro 6:23 ✡ 7:14: Mbo 51:5; Ro 3:9, 6:15 ✡ 7:15: Ga 5:17; 1Yo 1:8+

Page 265: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 7:18 262 Rom 8:10ta imbot la leleŋ i. 18Nio aŋute kat takembei: Koroŋ ambaiŋana sa imbotla leleŋ som. Iŋgi aŋso pa leleŋ tamuŋguŋana i. Pa nio leleŋ be aŋkammbulu ambaiŋanamen. Tamen aŋraosom. ✡ 19 Tana mbulu ambaiŋanata leleŋ pa be aŋkam na, aŋkamamsom. Mi mbulu sananŋana ta leleŋpa som kat, ta iŋgi aŋkamam i. 20 Misombe leleŋ pa mbulu sananŋan taaŋkamam i som, ina iswe kembei nioituŋ leleŋmi aŋkamam som. Ina imarpa sanaana ta imbotmbot la leleŋ i.

21 Tana nio aŋre mbulu ti iwedetpio. Sombe leleŋ be aŋkam mbuluambaiŋana sa, na irao aŋkam kat nasom. Pa sanaana ta imbotmbot raamayomen i. 22Mi nio ituŋ leleŋ ŋonoonona, aŋso aŋto kat tutu ki Anutu, mileleŋ pa ilip. ✡ 23 Tamen iŋgi aŋrekembei mburaana toro imbotmbot laleleŋ mi ikamam uraata pio i. Mimburaana tana ziruAnutu tutu kini taŋgar tio iyok pa i tiporrou. Pa sanaanata imbotmbot la leleŋ i, ina ikiskis yoma kembei leŋ zaala som. ✡

24Oora nio. Leleŋ muŋguŋana ti, tako ikam yo ma aŋmeete. Mi asiŋ koirao be itatke pio? ✡ 25 Nio aŋpakurAnutu mi leleŋ ambai pini. Pa ni iurMerere kiti Yesu Krisi be itatke pio.

Tana nio ituŋ ŋgar tio aŋso aŋbeezepa Anutu mi aŋto tutu kini. Tamenleleŋ ta muŋguŋana i, ina iso imbeezepa sanaana. ✡

8Mbotŋana kizin wal ta Bubuŋana

ikamam peeze pizin1-2 Sua boozomen ta aŋso ma ila

kek na, ka uunu ta kembei: Iti walta tesekap la ki Yesu Krisi i na, lendeuunu sa mini tabe Anutu iur kadoonopiti pa i na som. Pa Bubuŋanata ikamam mbotŋana ki Anutu piti

i, itatke iti pa zaala ki sanaana mimeeteŋana kek.✡ 3 Tana koroŋ tatutu irao be ikam som, ta Anutuitunu ikam piti. Pa ni iute: Ŋgar kilelende muŋguŋana na, imbol metepiti. Tanata iŋgo itunu Lutuunu maisu iwe tomtom kembei ta iti, mi kuli-ini ire yoyouŋana,mi imeete piti tom-tom sananŋanda. Tana sanaana kitika kadoono, ta Anutu ikam se ki Krisilup kek, mi mbulu ta tutu iso pa na,Krisi ito ma imap.✡ 4 Naso tipiyoty-ooto mbulu ndeeŋeŋanda ta tutu isopa na. Iŋgi aŋso pa iti tomtom ta to-toto ŋgar ki lelende muŋguŋana minisom, mi tototo peeze ki Bubuŋanana.✡

5 Zin tomtom ta lelen muŋguŋanaikamam peeze pizin i, na ŋgar kizinilala pa koroŋ ta ki lelen muŋguŋanamen. Mi zin tomtom ta Bubuŋanaikamam peeze pizin i, na ŋgar kizinilala pa koroŋ ta ki Bubuŋana i.✡ 6Zintomtom ta ŋgar kizin ilala pa koroŋ kilelen muŋguŋana men na, timbotm-bot la zaala ki meeteŋana. Mi zintau tikamam ŋgar ta ki Bubuŋana i,na timbotmbot la zaala ki mbotŋanamata yaryaaraŋana, mi ziŋan Anututiparlup zin ma tiwe tamen kek.✡7 Tomtom ta so ŋgar kini imap mailala pa koroŋ ki leleene muŋguŋanamen, na ni iwe Anutu ka koi. Pa nileleene be tutu ki Anutu ikam peezepini som. Mi ni irao be ito tutu tanasom.✡ 8 Tana zin tomtom ta lelenmuŋguŋana ikamam peeze pizin i, nazin tirao be tikam mbulu sa ta Anutuleleene pa i na som. Somma som kat.

9 Mi niom na, leleyom muŋguŋanaikamam peeze piom som. Pa sombeAnutu Bubuŋana imbot la leleyom, naBubuŋana tana kola ikampeeze piom.Mi sombe tomtom sa, Krisi Bubuŋanaimbot la leleene som, na ni tomtomki Krisi som.✡ 10 Ŋonoono, niom ko

✡ 7:18: Un 6:5, 8:21 ✡ 7:22: Mbo 1:2, 119:35 ✡ 7:23: Ga 5:17; Yems 4:1; 1Pe 2:11 ✡ 7:24:Ro 6:6, 8:2 ✡ 7:25: Yo 8:36; 1Kor 15:57 ✡ 8:1-2: Yo 8:36; Ro 5:16, 6:14+; 2Kor 3:6 ✡ 8:3: Ŋgo13:38+; Ro 7:18; 2Kor 5:21; Ibr 10:1+ ✡ 8:4: Ro 3:31, 13:10; Ga 5:22+ ✡ 8:5: Yo 3:6; 1Kor 2:14+; Ga5:19+ ✡ 8:6: Ro 5:1, 6:21+; Ga 6:8 ✡ 8:7: 1Kor 2:14; Kol 1:21; Yems 4:4 ✡ 8:9: 1Kor 3:16, 6:19;Ga 5:22+; 1Yo 4:13

Page 266: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 8:11 263 Rom 8:24kemeete. Ka uunu imbot la ki sanaanatau. Tamen sombe Krisi imbotmbotla leleyom, na kewe ndeeŋeŋoyompa Anutu mataana kek. TanataBubuŋana ipiyotyooto mbotŋana kiAnutu piom.✡ 11 Pa Anutu, ni ipeiYesu Krisi ma imaŋga mini pa naalakek. Mi sombe Anutu Bubuŋana im-botmbot la leleyom, na ni ko ikammaBubuŋana tana mburaana ipei yomtomini ma burup ma kamaŋga raamakuliyom popoŋana.✡

Uraata ta Bubuŋana ikamam paAnutu lutuunu bizin

12 Tana niom toŋmatiziŋ tio,iti lende uraata be toto ŋgar kiBubuŋana. Mi toto ŋgar ki lelendemuŋguŋana mini pepe.✡ 13 Pa sombekoto ŋgar ki leleyom muŋguŋana,ina kozo ko ikam ma kemetmeetema kala leyom. Mi sombe ka-pase pa Bubuŋana mburaana mikupunmetmeete mbulu boozomenki leleyom muŋguŋana, inako kakammbotŋana ta ki Anutu i.✡

14 Pa zin tomtom ta AnutuBubuŋana ikamam peeze pizin, tatiwe Anutu lutuunu bizin. 15 MiBubuŋana ta Anutu ikam piti na, niirao ikam ti ma tewe mini kembeita zin mbesooŋo tau timototo zinbibip kizin na som. Ni izzo piti takembei: “Anutu lutuunu bizin taniom na.” Mi ni ikamam ti ma tozzota kembei: “O, Abba tamaŋ.”✡ 16TanaBubuŋana Potomŋana itunu mi ŋgarta imbotmbot la lelende i, ziru tilupmi tizzo piti ta kembei: “Niom tana,Anutu lutuunu bizin.”✡ 17 Mi sombetewe Anutu lutuunu bizin kek, na itizanda be takam matamur ambaiŋanata Anutu isombe ikam pizin wal kini.Mi iti men som. Itiŋan Krisi ko takammatamur tana. Pa sombe tabaadapataŋana pa Krisi zaana isu toono ti,

inako kaimer to itiŋan Krisi tombotndabok lela azuŋka kini leleene.✡

Anutu kola ikam ti ma tala tombotraami lela azuŋka kini leleene

18 Pataŋana boozomen ta kooziiwedet i, nio aŋre kembei koroŋsorok. Paso, mbotŋana ndabokŋanatabe Anutu ipiyooto piti pa kaimeri, ina ko ilip kat pa pataŋana tana.✡19 Kere. Koroŋ boozomen ta Anutuiur zin na, tiyakyaaga ŋguren, mi tiu-rur matan ma timbotmbot. Pa lelenbe tire kat nol tabe Anutu ipamaalalutuunu bizin ma timbot kat mat.✡20-21 Pa buri ti, sanaana ikam ma ko-roŋ boozomen ta Anutu iur zin na,tisaana lup. Tikamam katkat uraatakizin som, mi loŋa men mi tizanza-ana. Mi ina zitun lelen mi tikamam takembena som. Ina tito Anutu leleene.Tamen Anutu ko izem zin ma tim-boren ta kembena ma alok na som.Kaimer, ni kola itooro zin ma tiwe nd-abokŋan kat kembei ta lutuunu bizin.To koroŋ sananŋana sa ko irao imbu-ulu zin mini som. Tanata iŋgi tiururmatan pa ma timbotmbot.✡

22 Iti tuute: Ta muŋgu mi imar maimarmar men i, koroŋ boozomen taAnutu iur zin na, tikaraŋesŋeeze matimbotmbot, kembei moori ta ikampikin i. 23 Mi zin men som. Iti taAnutu ipomoozo iti mi ipumuuŋguBubuŋana piti na tomini. Tetwer lapa kar saamba mi tozzo ta kembei:“Ŋiizi na Anutu ikam ti ma tewe nilutuunu bizin kat, mi itatke iti pasanaana mburaana, mi ikam lendekulindi popoŋana?”✡ 24 Ŋonoono,Anutu ikamke iti kek. Tamen terekat ka ŋonoono zen. Tanata iŋgitu'urur matanda pa ma tombotmbot.Pa koroŋ ta takam zen, to tu'ururmatanda pa. Mi sombe tere kat kaŋonoono kek, na irao tuur matanda

✡ 8:10: Ro 6:23; Ga 2:20; Ep 3:17 ✡ 8:11: Ro 6:5; 1Kor 6:14; 2Kor 4:14 ✡ 8:12: Ro 6:14 ✡ 8:13:Ro 6:23; Ga 5:24, 6:8; Kol 3:5+ ✡ 8:15: Ga 4:6; 2Tim 1:7; 1Yo 4:18 ✡ 8:16: Yo 1:12; 2Kor 1:22✡ 8:17: Ga 3:29, 4:7; Pil 1:29; 2Tim 2:11+; Tur 21:7 ✡ 8:18: 2Kor 4:17; Pil 3:20+ ✡ 8:19: Kol 3:4;1Yo 3:2 ✡ 8:20-21: Un 3:17+, 5:29; 2Pe 3:13; Tur 21:1,5 ✡ 8:23: 2Kor 5:2+; Ga 5:5; Pil 1:23, 3:21✡ 8:24: 2Kor 5:7; Tit 3:7 ✡ 8:25: Ibr 11:1

Page 267: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 8:25 264 Rom 8:38-39pa mini som.✡ 25 Mi iti tuute: Ko-roŋ ta tu'urur matanda pa i, na itikola takam. Tanata temenderndermbolŋanami tanamnaamamen tau.✡

26 Mi koroŋ toro tomini. Iti mbu-randa biibi som. Tamen Bubuŋanaimarmar mi iuluulu iti be tabaadapataŋana kiti. Mi sombe lelende ipatakat, mi tuute som: Ko tusuŋ be parei,mi toso so sua i, na Bubuŋana itunuizuŋzuŋ piti, mi ipazalzal suŋŋanakiti.✡ 27Mi suŋŋana ta Bubuŋana ika-mam pa Anutu wal kini na, itoto katAnutu leleene. Mi Anutu ta itirtiirilelende i, ni iute ŋgar ki Bubuŋana.Tana ni ko ileŋ suŋŋana tana.

Kosa sa ko irao be ipasaana kat iti nasom

28 Iti tuute: Mbulu boozomen taiwedet i, ina Anutu itortooro ma iwekoroŋ ambaimbaiŋan pizin wal tautiur lelen pini i. Mi ina zin wal tani itunu leleene mi iboobo zin matiwe lene na.✡ 29 Pa zin wal ta niipeikat zin pataaŋa kek, ta ni leleeneiur be ikam zin ma tiwe kembei taitunu Lutuunu Krisi na. Naso Lutu-unu tana iwe muŋgamuŋga, mi tiziinima lunuri bizin boozo.✡ 30Mi zin walta ni leleene iur pizin, ta ni iboobozin ma tiwe lene. Mi zin wal ta niiboobo zin, ta ni ikam zin ma tiwendeeŋeŋan. Mi zin wal ta ni ikam zinma tiwe ndeeŋeŋan na, ni ko ikiskiszin ma ila ila irao timbot lela azuŋkakini leleene.✡

Kosa sa ko irao be itatke iti pamuŋaiŋana ki Anutu na som

31 Tana ko toso parei? SombeAnutu itunu ilae kiti, na asiŋ ko iraobe ipasaana iti? Som.✡ 32 Pa kere.Anutu iruutu itunu Lutuunu piti som.Ni iyok pini ma isu toono mi ikammurindi ma imeete. Mi sombe Anutuikampiti ta kembena, ko iruutu koroŋkini pakan? Som. Ina iswe kembei ni

ko ikampe iti pa koroŋ ta munŋaanamen.✡

33 Mi asiŋ ko ipamender iti pasanaana kiti? Som. Pa Anutu ipei katiti ma tewe lene, mi ikam ti ma tewendeeŋeŋanda kek.✡

34 Mi asiŋ ko iur kadoono pitipa sanaana kiti? Som. Pa YesuKrisi imeete piti, mi Anutu ipei i maimaŋga mini kek. Mi koozi ni im-botmbot la Anutu namaana woono,mi izuŋzuŋ piti a.✡

35 Mi sokorei ta irao be itatke itipa muŋaiŋana ki Krisi? Ko pataŋanasa? Som tombot ŋoobo? Som tiseezematanda? Som peteele? Som tombotsorok? Som koroŋ sananŋana torosa ta ikamam be ipasaana iti? Sombuza kwoono? Som kat. 36 Ŋonoono,mbulu boozomen tana iwedet piti. Kasua imbot pataaŋa kek ta kembei:Niam ti amwe lem kek, tanata gorgori

tikazas yam sorok ma amet-meete i.

Tire yam kembei sipsip ta timbit zinbe tipun zin i.✡

37 Tamen koroŋ ta boozomen tanairao ikam kosa sa piti na som. Pa Nita iur kat leleene piti, ta ikamam matiliplip pa koroŋ ta boozomen tana.✡

38-39 Tana nio aŋurla kat ta kem-bei: Muŋaiŋana ki Anutu ta imarpa Merere kiti Yesu Krisi na, ko-roŋ sa ko irao itatke iti pa na som.Tana meeteŋana, mbotŋana ki toono,mbulu sa ta koozi iwedet i, mbulusa tabe ipet pa kaimer i, aŋela sa,bubuŋana sananŋana sa, koroŋ mbu-raanaŋana toro sa, koroŋ sa ta imbotkor, som koroŋ sa ta imbot meleebena, koroŋ boozomen ta Anutu iurzin na, tasa ko irao itatke iti pamuŋaiŋana ki Anutu na som. Sommasom kat.✡

✡ 8:26: Yo 14:16; Ep 6:18 ✡ 8:28: Un 50:20; Ep 1:11; 2Tim 1:9 ✡ 8:29: 2Kor 3:18; Ep 1:5,11; Kol1:5,11,15+; 1Pe 1:2; 1Yo 3:2 ✡ 8:30: Yo 10:27+; Ro 9:23+; Ep 1:5,11; 2Tim 1:9; 1Pe 2:9 ✡ 8:31: Mbo56:4; Ibr 13:6 ✡ 8:32: Un 22:13; Yo 3:16 ✡ 8:33: Yesa 50:8+; Tur 12:10+ ✡ 8:34: Mbo 110:1;Ro 8:1; Ibr 7:25; 1Yo 2:1 ✡ 8:36: Mbo 44:22; 1Kor 4:9, 15:30+ ✡ 8:37: Yo 16:33; 1Kor 15:57; 2Kor2:14; 1Yo 4:4; Tur 12:11 ✡ 8:38-39: Ep 1:21; Kol 2:15; 1Pe 3:22

Page 268: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 9:1 265 Rom 9:159

Paulus leleene ipata kat pizin Israelta tiurla ki Krisi som

1 Sua ta nio buri be aŋso i,pakaamŋana som. Mi iŋgi aŋso raamaleleŋ. Pa nio tomtom ki Krisi. MiBubuŋana Potomŋana ta ikamampeeze pio i, ni ikam yoma aŋute kat takembei: Sua ti, sua ŋonoono. 2-3 Nioti, gorgori ta aŋkamam ŋgar pizin waltio Israel na, leleŋ izanzaana pizin mileleŋ ipata kat. Pa niam uyam tamentau. Tana leleŋ ilip be Anutu ikamkezin. Mi iŋgi aŋrru zaala be aŋuulu zin.Mi so parei na, irao aŋyok pa ituŋ besanaana kizin ka kadoono ise tio maaŋla leŋ, mi zoŋ imap pa Krisi.✡

Anutu ikam koroŋ boozo pizin Israel4 Pa kere. Anutu ikam koroŋ boozo

pizin Israel. Ni ikam zin ma tiwelutuunu bizin. Mi muŋgu imbotm-bot la mazwan, mi izzwe mburaanami azuŋka kini pizin. Ziŋan Anututimbuk sua boozo bekena tiparlup zinma tiwe tamen. Mi zin ta tikamtutu. Anutu itunu ipaute zin pazaala mi mbulu ki suŋŋana. MiAnutu imbuk sua pizin pa koroŋboozo.✡ 5 Abaraam, Isak, mi Yakoppopoŋana kizin ta zin i. Mi siŋkizin, ta imar imar ma Krisi ipet.Krisi, ni Anutu. Mi imborro koroŋ taboozomen. Tana iti tapakur ni zaanatotomen. Ŋonoono.✡

Ta muŋgu mi imar na, Abaraampopoŋana kini pakan na, Israel ŋonoono,mi pakan na som

6 Ŋonoono, koozi zin Israel boozotiurla ki Krisi som. Mi kokena tososuambukŋana ta Anutu ikam pizin naiur ŋonoono som. Na som. Pa kere.Zin Israel timap ma tiwe Anutu walkini ŋonoono som. Pakan men.✡ 7MiAbaraam popoŋana kini ta kembena.Zin wal ta tiyooto la kini na, timapma

tiwe popoŋana kini ŋonoono som. PaAnutu iso pa Abaraam ta kembei:Popoŋana ku ŋonoono ko tipet la ki

Isak men.✡8 Sua ti ka ŋgar ta kembei. Anutu,ni ikam ŋgar pa siŋ som. Tana zinwal ta tiyooto pa siŋ ki Abaraam na,timap ma tiwe Anutu lutuunu bizinsom. Mi zin wal ta sua mbukŋanaki Anutu ipiyooto zin na, zin men taAnutu ire zin kembei lutuunu bizin.✡9Pa sua ta Anutu imbuk la ki Abaraamna, iso ta kembei:Talala beso ka nol ipet, to aŋmiili ma

aŋmarmini. Mi sombe aŋmar,na kusim Sara ko ipeebe lempikin tomooto kek.✡

Anutu itoto itunu leleene mimuŋaiŋana kini, mi ipeikat zin tomtom

10 Mi tina men som. Muŋgutumbuyam Isak ziru Rebeka tipeebeboogo ru.✡ 11-12Mi pikin ru tana tisuzen mi, Anutu iso pa Rebeka ma iso:Kaimer pikin muŋgamuŋga ko

iwe mbesooŋo pa pikin takaimerŋana na.✡

Kere. Mazwaana tana, pikin ru tanatikam kosa sa zen. Tikam mbulu am-baiŋana sa som, sananŋana sa som.Tamen kan sua imuuŋgu pataaŋa.Mbulu tana iso iti ta kembei: SombeAnutu ipeikat tomtom sa, na uunuimbot la ki tomtom tana itunu mbulukini, som uraata kini sa na som. InaAnutu ito itunu leleene mi ŋgar kinimi ikam mbulu tana pini.✡ 13 MiAnutu sua kini lwoono toro iso kaŋgar raraate men. Iso:Yakop na, nio leleŋ pini mi aŋkami.

Mi Isau na som.✡

14Kenako toso parei? Anutumbulukini indeeŋe som? Som.✡ 15 Pa kere.Muŋgu ni iso pa Mose ma iso:

✡ 9:2-3: Kam 32:32; Ro 10:1 ✡ 9:4: Un 17:2, 28:14+; Kam 4:22, 19:5 ✡ 9:5: Mt 1:1+; Yo 1:1; Ro1:3+, 11:28 ✡ 9:6: Yo 8:39+; Ro 2:28+; Ga 6:15+ ✡ 9:7: Un 21:12; Ibr 11:18 ✡ 9:8: Ga 3:29,4:23,28 ✡ 9:9: Un 18:10,14 ✡ 9:10: Un 25:21 ✡ 9:11-12: Un 25:23 ✡ 9:11-12: Ro 8:29+;Ep 2:8 ✡ 9:13: Mal 1:2+ ✡ 9:14: Lo 32:4; Mbo 92:15 ✡ 9:15: Kam 33:19

Page 269: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 9:16 266 Rom 9:30Nio, sombe leleŋ isaanapa tomtomsa,

mi leleŋ be aŋmuŋai i, inakoaŋmuŋai i.✡

16 Tana sombe Anutu ikam ti, nauunu imbot la itundu uraata kiti, sommbulu kiti ta lelende pini i na som.Ina ni ikam ti irao itunu muŋaiŋanakini men tau.✡ 17Mi sua lwoono toroiso pa sua ta Anutu ikam pa king kizinAikuptu na. Iso ta kembei:Nio aŋuru ma we king bekena we za-

ala pio mi aŋswe mburoŋ maipet mat. Naso kaimer tiwitnio zoŋ, mi tisoyaara uruŋ mairao toono ta boozomen.✡

18 Tana iti tuute: Sombe Anutuleleene be imuŋai tomtom sa, naimuŋai i. Mi sombe leleene be ikamta kembei som, na izem tomtom tanama ila ito itunu leleene sananŋana.✡

19 Mi tomtom tiom sa ko imaŋgami iso: “Wai, sombe Anutu ikamamta kembena, na uunu parei ta keteenemalmal pa sanaana kiti? Asiŋ iraoizooro ŋgar kini?”✡ 20 Mi pekelŋanatio ta kembei: Nu so tomtom i tasombe we biibi pa Anutu, mi peleelipa mbulu kini? Nu sa musmuuzu mikoroŋ sorok ki toono na! Parei, kokuuru iso pa tomtom ta imbuuzi nama iso: “Uunu parei ta nu urpe yota kembei?” Som.✡ 21 Tomtom taimbusmbuuzu toono ma iwe kuuruna, ni itoto itunu leleene mi iurpewezin kuuru. Tana ni irao ikam toonondouŋana ta, mi iurpe pakaana maiwe kuuru ambaiŋana kat be imbot pauraata biibi sa. Mi pakaana na, ikamma iwe kuuru ta sorok i.✡

22-23 Mi Anutu, ni ikam mbuluraraate men. Pa ni leleene be iswemuŋaiŋana kini, ramakimburaanamimbulu kini tau keteene malmal pasanaana mi iurur kadoono pa. Mi zinkuuru ta kete malmalŋana kini im-botmbot se kizin i, na ni ipasansaanazin karau som. Iyaramraama kete

malmalŋana kini, mi inamnaama zin.Paso, ni mataana iŋgalŋgal zin kuuruta ni leleene iur pizin be imuŋai zinna. Kuuru tana, ni isombe ipaute zinpa mbulu kini ndabokŋan matakiŋata boozomen, mi ikam zin ma tim-bot raami lela azuŋka kini leleene.✡24 Mi kuuru tana na ziŋoi? Ina walboozomen ta ni iboobo zin ma tiwelene na. Zin Yuda men som. Zin walta Yuda somŋan i tomini. 25 Kembeita Anutu kwoono Hosea iso:Zin wal ta nio wal tio som na, nio ko

aŋpaata zin be “wal tio.”Mi ni ta muŋgu leleŋ pini som, nako

aŋso pini ta kembei: “Nioleleŋ pu.”✡

26 Mi lele ta muŋgu tomtom timbotpa, mi Anutu iso pizin ma iso:“Niom wal tio som.”

Na lele tamen ta tina ta zin kotimbot pa, mi Anutu matayaryaaraŋana iso pizinma iso:“Nio lutuŋ bizin ta niomna.”✡

27 Mi Yesaya, ni ipaŋarai kalŋaanapizin Israel ma iso:Ŋonoono, zin Israel boozo kat ma

kembei ta magargaara taikana. Tamen zin tomtomkizin tabe aŋkamke zin matimbot ambai na, zin rimenŋonoono.✡

28 Pa kadoono ta Merere isombe iurpizin tomtom toono kan na, ni koikam pizin karau men. 29Mi ina kem-bei sua lwoono toro ta muŋgu Yesayaiso na.MalantoMererembura keskeezeŋana

ipotom tomtom tiam pakanma timbot be tipepeebe. Pepe,so amap ma amla leyamkembei ta zin Sodom maGomora.✡

Zin Israel lelen be tito zaala kiurlaŋana som

30 Tana ko toso parei? Zin wal taYuda somŋan i, ta muŋgu tikamamkinkiini be tiwe ndeeŋeŋan pa Anutu

✡ 9:16: Ep 2:8+; 2Tim 1:9; Tit 3:5 ✡ 9:17: Kam9:16 ✡ 9:18: Kam4:21, 14:4,17; Ro 11:25 ✡ 9:19:Dan 4:32+ ✡ 9:20: Yesa 45:9, 64:8 ✡ 9:21: 2Tim 2:20 ✡ 9:22-23: Ro 2:4, 8:28+ ✡ 9:25:Hos 2:23; 1Pe 2:10 ✡ 9:26: Hos 1:10 ✡ 9:27: Un 22:17; Yesa 10:22+; Ro 11:5 ✡ 9:29: Un 19:24+;Yesa 1:9 ✡ 9:30: Ro 1:16+, 3:22, 4:5; Ga 2:16; Pil 3:9

Page 270: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 9:31 267 Rom 10:13mataana som, ta koozi tiurla mi tiwendeeŋeŋan kek.✡ 31 Mi zin Israel nasom. Ŋonoono, tikamam kinkiini katpa tutu. Pa tiso ko iwe zaala pizin betiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataana.Tamen tikam ma som.✡ 32 Paso, le-len be tito zaala ki urlaŋana som, mitipase pa zitun mbulu kizin ambaim-baiŋan. Tabe ikam ma zin kembeititutkat kumbun la patmi tisursurmatila.✡ 33Kembei ta sua ki Merere iso:Re. Nio aŋur pat ta isu abal Sion.Pat tana, tomtom pakan ko titutkat

kumbun la, mi sursur ma tila.Mi pakan na, pat tana ko ikam zin ma

timelmel.Tamen zin tomtom ta so tipase pini

mi tiurla kini, na tasa ko kamiaŋ som. Zin ta boozomenko nin se. Pa zin kola tireurlaŋana kizin ka ŋonoono.✡

10Zin Israel ŋgar kizin ipet pa Anutu

zaala kini zen1 O niom toŋmatiziŋ tio, koroŋ ta,

ta nio leleŋ pa ilip. Ina nio aŋsoAnutu ikamke zin wal tio Israel tondabok. Tanata gorgori aŋzuŋzuŋpizin.✡ 2 Nio ti aŋute kat zin,tana aŋrao aŋso kan sua. Ŋonoono,zin tikamam kaisiigi be timbeeze paAnutu. Tamen tikam kat ŋgar som,mi tikamam sorok.✡ 3 Pa zaala tauAnutu ikam ti ma tewe ndeeŋeŋandapa i, ina ŋgar kizin ipet pa zen. Tanatatizorzooro pa, mi tiso tipase pa zitunmbulu kizin mi uraata kizin be ikamzin ma tiwe ndeeŋeŋan.✡ 4 Tamenzaala ki tutu na, imar imiili su ta Krisii. Pa wal boozomen ta sombe tiurlakini, na ni itunu ko ikam zin ma tiwendeeŋeŋan pa Anutu mataana.✡

Zaala ki tutu mi zaala ki urlaŋana

5 Zaala ki tutu na, muŋgu Moseibeede ka sua ta kembei. Iso: “Tom-tom ta sombe ito kat tutu, inakoimbot ambai.” Ina zaala tabe tewendeeŋeŋanda pa tutu.✡

6 Mi zaala tabe tewe ndeeŋeŋandapa urlaŋana na, imarra. Pa zaala tanaiso piti ta kembei: “Kokena kakamŋgar boozo ma kosombe: ‘Aiss, asiŋko irao be isala pa saamba?’ ” Som. PaKrisi isu toono kek. 7“Mi kokena koso:‘Asiŋ irao be isula ta meeteŋan murina, mi ipei Krisi?’ ” Som. Pa Anutu ipeiKrisi ma imaŋga mini pa naala kek.8 Sua ti ka ŋgar ta kembei:Anutu sua kini imbotmbot molo piti

be turu na som. Pa imbotmbotla kwondo mi lelende kek.✡

Lak, so sua i? Ina sua ta amzzo-yaryaara pa urlaŋana na. 9 Mi suatana iso ta kembei: Nu sombe sweurlaŋana ku ila iwal biibi matan maso: “Yesu, ni Biibi tio,” mi sombelelem iurla kembei Anutu ipei i maimaŋga mini pa naala kek, inakoAnutu ikamke u ma mbot ambai.✡10Pa sombe lelende iurla, inakoAnutuikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda. Misombe teswe urlaŋana kiti ila iwalbiibi matan, inako Anutu ikamke itima tombot ambai. 11Pa sua ki Merereisombe:Zin tomtom ta so tipase pini mi tiurla

kini, na tasa ko ka miaŋ som.Zin ta boozomen ko nin se. Pazin kola tire urlaŋana kizin kaŋonoono.✡

12 Sua tana ikam iti ta boozomen. ZinYuda, mi zin wal ta Yuda somŋan i to-mini. Pa Anutu, ni Biibi kizin tomtomta boozomen. Mi ni ikampewe kat walboozomen ta titaŋroro i be iuulu zinna.✡ 13 PaWal boozomen ta so titaŋroro Merere

be iuulu zin, na ni ko ikamkezin ma timbot ambai.✡

✡ 9:31: Ro 10:2+, 11:7; Ga 5:4 ✡ 9:32: Lu 2:34; 1Kor 1:23 ✡ 9:33: Mbo 118:22; Yesa 8:14, 28:16; Mt21:42; 1Pe 2:6+ ✡ 10:1: Ro 9:3 ✡ 10:2: Ŋgo 22:3; Ga 1:14 ✡ 10:3: Ro 9:31+; Pil 3:9 ✡ 10:4:Mt 5:17; Ro 7:4+; 2Kor 3:6; Ga 3:24+; Ibr 8:13 ✡ 10:5: Wkp 18:5; Lu 10:27+; Ga 3:12 ✡ 10:8: Lo30:11-14 ✡ 10:9: Mt 10:32; Yo 3:15; Ŋgo 16:31 ✡ 10:11: Mbo 25:3; Yesa 28:16; Ro 9:33 ✡ 10:12:Ŋgo 10:34+; Ro 3:22,29; Ga 3:28 ✡ 10:13: Yoel 2:32; Ŋgo 2:21

Page 271: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 10:14 268 Rom 11:4Zooroŋana kizin Israel na, ka uunu

somŋana. Pa tileŋ uruunu ambaiŋanakek

14Tamen sombe tomtom tiurla kinisom, inako titaŋroro i be iuulu zinbe parei? Mi sombe tileŋ sua som,inako tiurla kini be parei? Mi sombetomtom tisoyaara sua pizin som, in-ako tileŋ be parei?✡ 15 Mi sombewal pakan tiŋgo zin tomtom ma tilabe tisoyaara sua som, inako tisoyaarabe parei? Mi zin Israel na, tomtomtila ma tisoyaara uruunu ambaiŋanapizin kek. Pa sua ki Merere isombe:Tomtom lelen ambai kat pizin wal ta

tikam uruunu ambaiŋana matimar.✡

16 Tamen zin Israel boozo tikan lauruunu ambaiŋana som. Kan sua taYesaya iso pataaŋa kek. Sua ta kem-bei:Merere, asiŋ iurla sua tiam? Som.✡17 Tana sua ta teleŋleŋ, ta ipeiurlaŋana. Mi sua tana, teleŋleŋla kizin wal ta tizzoyaryaara Krisiuruunu na.

18 Kenako toso parei pizin Israel?Zin tileŋ uruunu ambaiŋana zen?Soom. Zin tileŋ kek. Pa sua ki Merereisombe:Kalŋan ila ma irao lele ta boozomen

ma karkari tileŋ lup.Pa sua kizin ila ma irao toono kek.✡

19 Mi parei? Kenako zin Is-rael tirao be tikam kat ŋgar paAnutu zaala kini somma iŋgi?Soom. Zin tirao. Pa zin matanmunŋan ta tikamam ŋgar pa.Mose iso kan sua tamuŋgukekta kembei:

Zin wal ta zan somŋan, mi len ŋgarsomŋan i na, nio ko aŋkam zinma tiwe leŋ.

Mi mbulu ambaiŋana tabe aŋkampizin i, ko ikam yom maketeyommalmal mi motoyom

berber.✡ 20 Mi kere. Yesayaiso kat ta kembei:

Zin wal ta tikamam kinkiini be tiuteyo som na, zin tana ta tin-deeŋe yo.

Mi zin wal ta tirru yo som, ta aŋsweituŋ pizin.✡

21 Tamen zin Israel na, ni iso kansua ta kembei:Niom wal ta keleŋsil sua mi ko-

zorzooro na, gorgori ta nioaŋzarra nomoŋ piommi aŋzzayom be kamar. Mi som.✡

11Anutu, ni ipizil kat ndemeene pizin

Yuda som1 Kenako toso parei? Anutu, ni

ipizil kat ndemeene pizin Israel kek?Som kat! Kere. Nio ti, tomtomki Israel tomini. Nio popoŋana kiAbaraam, mi uŋ ipet la ki Benyamen.Mi nio aŋurla ki Krisi.✡ 2Tana Anutu,ni ipizil kat ndemeene pizin Israelsom. Pa ni leleene iur pizin pataaŋakek. Motoyom ila pa mbol ki Ilia taimbot la Merere sua kini na. Ilia iswesanaana kizin Israel ila ki Anutu, miitaŋroro i ma iso:3 O Merere, zin tikas kwom bizin

ta boozomen ma timetmeetelup.

Mi patoronŋana murin ku ta kem-bena. Tirekreege zin ma tisulen lup.

Tana iŋgi nio ituŋ tamen kat taaŋbotmbot i. Mi tikamam betipun yo tomini.✡

4Mi Anutu ipekel sua kini be parei?Iso:Soom. Zin tomtom tio 7,000 tomen

ta aŋkiskis zinma timbotmbotna. Mi zin tina tilek kumbunpa merere pakaamŋana Baalpasa zen.✡

✡ 10:14: Ŋgo 8:30+ ✡ 10:15: Yesa 52:7; Ep 6:15 ✡ 10:16: Yesa 53:1; Yo 12:38; Ibr 4:2 ✡ 10:18:Mbo 19:4; Mt 24:14, 28:19; Kol 1:6,23 ✡ 10:19: Lo 32:21; Ro 11:11,14 ✡ 10:20: Yesa 65:1; Ro 9:30✡ 10:21: Yesa 65:2 ✡ 11:1: Mbo 94:14; 2Kor 11:22; Pil 3:5 ✡ 11:3: 1Kin 19:10+ ✡ 11:4: 1Kin19:18

Page 272: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 11:5 269 Rom 11:165 Koozi na, ka ŋgar raraate men

tau. Zin Israel pakan ta Anutu ikampezin mi ipeikat zin ma tiwe lene, tatimbotmbot i.✡ 6 Zin na, Anutuire la pa mbulu mi uraata kizin, miipeikat zin na som. Ina ni itunuleleene mi imuŋai zin. Mi be ire la pambulu mi uraata kizin mi ipeikat zin,so muŋaiŋana kini tana, muŋaiŋanaŋonoono som.✡

7 Tana ko toso parei? Zin iwalbiibi ki Israel timbelmbel uraata betiwe ndeeŋeŋan pa Anutu mataanama som. Mi zin wal rimen ŋonoonota Anutu ipeikat zin la zin Israelmazwan, ta tiwe ndeeŋeŋan. Mi zinpakan na, Anutu izem zin ma tila titozitun lelen sananŋana.✡ 8 Kembei tasua lwoono ta iso:Anutu ikam zin ma matan mbeleele

zitunkembei zinwal ta tikeen-emete i. Tanata matan imun,mi talŋan pampam.

Mi mbulu tina, ta iseeŋge iseeŋge maimarmar men i.✡

9Mi Dabit iso kan sua tomini ta kem-bei:Mbalia ta kini kizin imbot se na, ko

iwe kembei ta kilis pizin, miikam zin ma titop ma tisaanakat. Naso tikam kadoono pasanaana kizin. *✡

10 Mi matan ko imun ma sik ma tiremini som.

Mi pataŋana tabe ise kizin i, ko ikamzin ma tikunkun mi timbom-booren ta kembena.

Zooroŋana kizinYuda iwe zaala pizinwal ta Yuda somŋan i

11 Iŋgi aŋso aŋwi mini pa zin Yudata titutkat zin la Krisi ma timelmel na.Ko tisu ma timboren ta kembei, mi

zan imap kat? Soom. Kola timaŋgamini. Mi kere. Zooroŋana kizin, taiwe zaala pizin wal ta Yuda somŋani be Anutu ikamke zin. Pa Anutuisombe zin Yuda tire la pa mbulu am-baiŋana ta ni ikamampizin wal pakani, mi matan berber pa.✡ 12 Kakamŋgar. Indeeŋe ta zin Yuda tipizil nde-men pa Anutu mi titop pa zaala kini,ina iwe zaala pizin tomtomboozomenta timbot toono na, be tikam kam-peŋana biibi. † Pa indeeŋe tana,kampeŋana biibi ila pizin wal ta Yudasomŋan i. Mi so kembena, na iti tuute:Sombe zin Yuda timapma titooro zin,inako ipiyooto kampeŋana ta soroksom kat.✡

13 Ayo, iŋgi be aŋso sua piom walta Yuda somŋan i. Pa nio, Anutuiŋgo yo be aŋkam uraata piom. Miuraata tio ti, nio aŋre kembei uraatabiibi mi uraata ŋonoono. Tana aŋsoaŋkam ma aŋkam kat.✡ 14 Naso zinwal tio Israel tire mar pa koroŋ am-baimbaiŋan ta Anutu ikamam piomi, mi matan berber pa. To ko iwezaala pizin pakan be Anutu ikamkezin tomini ma timbot ambai.✡ 15 Pakere. Indeeŋe ta zin Yuda tizooro maAnutu ipizil ndemeene pizin, ina iwezaala pizin wal boozomen ta timbottoono na, be ziŋan Anutu tiparlupzin ma tiwe tamen. Tana talala masombe Anutu ikam zin Yuda tominima timiili mini, na tuute: Iŋgi bezin meeteŋan timaŋga. 16 Iti tuute:Zin Yuda, sombe tiurpe narabu, namataana mi tikam pakaana ta maila be iwe Anutu lene. Mi ina iwekilalan kembei narabu ta boozomentana, koroŋ ki Anutu. Mi ke olib takembena. Sombe uunu iwe Anutu

✡ 11:5: Ro 9:27 ✡ 11:6: Ro 4:4+, 9:15+; Ep 2:8; Ga 3:18 ✡ 11:7: Ro 9:31; 2Kor 3:14 ✡ 11:8: Lo29:3+; Yesa 29:10; Yo 12:40; Ŋgo 28:26+ * 11:9: Wal ŋgarŋan pakan tiso sua ti na, ka uunu ta kembei:Tutu ta Anutu ikam pizin Israel, ina koroŋ ambaiŋana. Tamen zin tikam ŋgar biibi mete pa tutu tana mitipase pa, tabe ipakaala ŋgar kizin ma lelen pa Krisi som. Tana tutu, ta koroŋ ambaiŋana na, iwe kembeikoroŋ sananŋana pizin. ✡ 11:9: Mbo 69:22+ ✡ 11:11: Ŋgo 13:46; Ro 10:19 † 11:12: Zooroŋanakizin Yuda ta ikam ma tipun Yesu sala ke pambaaraŋana. Mi meeteŋana kini tana, ta iwe zaala piti beAnutu ikamke iti. To indeeŋe zin Yuda tiseeze zin ŋgoŋana matan na, tikam ma zin ŋgoŋana tiko paYerusalem. Mi ina iwe zaala pizin wal ta Yuda somŋan i be tileŋ uruunu ambaiŋana. ✡ 11:12: Ro11:25 ✡ 11:13: Ŋgo 9:15 ✡ 11:14: Ro 10:19

Page 273: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 11:17 270 Rom 11:28lene, inako namannaman tomini tiweAnutu lene. ‡✡

Terepiili zin Yuda pepe. Tomotokanda. Pa Anutu ko ileele iti som

17 Zin Israel na, zin kembei ke olibŋonoono ta tapaaza i. Mi niom walta Yuda somŋoyom i na, niom kembeiolib sorok ta su leleene kana i naman-naman. Koozi, iŋgi kembei Anutu ise-bogboogo olib ŋonoono tana naman-naman pakan ma tisu len, mi ikamyom ma ila iŋgalseŋseeŋge yom la,bekena kakam murin. Tana niomŋannamannaman pakan ta timbotmbotna, kakamam toono mbuyeene lalaki olib tana uranuran.✡ 18 Tamenkokena niyom ise sorok, mi kapakurituyom ma koso: “Niam tiŋgi amlippa olib namannaman ta Anutu ise-boogo zin ma tisu len kek na.” Kakamkembena pepe. Pa niom na, ke na-mannaman men. Niom kopombol keuranuran som. Ke uranuran ta ipom-bolmbol yom na.✡

19 Mi niom pakan ko kamaŋga makoso: “Mi olib namannaman tana,Anutu isebogboogo zin bekena niamamkam murin tau.” 20 Ina ambai.Mi Anutu, ni isebogboogo zin matisu len paso, tiurla som tau. Miniom ta kakam murin na tomini.Bela kikiskis urlaŋana tiom, to kom-botmbot la muriyom. Tana kapakuryom pepe. Komoto koyom.✡ 21 Pakere. Olib ŋonoono namannaman na,Anutu ileele zin? Som. Mi niom takembena. Ni ko irao ileele yom nasom.

22 Tana motoyom iŋgal ituyom.Ŋonoono, Anutu, ni muŋaiŋana katu-unu. Tamen ni ileleele iti som. Kere.Zin Yuda ta tipizil ndemen pini matitopna, ni ileele zin som. Miniomna,ni imuŋai yom. Tamen bela kikiskismbulu kini, to kombotmbot men la

muŋaiŋana kini leleene. Mi kere besosom, na niom tomini, ni ko isebog-boogo yom ma kusu leyom.✡ 23 Mizin Yuda, sombe titooro zin mi tiurla,inako Anutu iŋgalseŋseeŋge zin lamurin mini. Ni irao ikam ta kembei.24 Pa niom wal ta Yuda somŋoyomi, niom kembei ke olib sorok ta suleleene kana i. Niom koyooto pa olibŋonoono som. Tamen Anutu ikamyom, mi iŋgalseŋseeŋge yom la olibŋonoono ma kewe ke tana namanna-man kek. Mi sombe ni ikam piom takembena, na ni irao ikam olib itununamannaman ta tisu len na, mi timiilima tila murin mini.

Kaimer zin Yuda ko titooro zin25 Niom toŋmatiziŋ tio, sua tio

taiŋgi na, ka uunu biibi mi turkeŋana.Kokena kakankaana pa, to kapakuryom sorok. Ka uunu ta kembei: ZinIsrael pakan ta Anutu izem zinma tilatito zitun lelen sananŋana na, ni koizem zin ma timboren ta kembei maalok na som. Ko timbotmbot ta kem-bei ma Anutu iyo zin wal pakan mairao pa ka kin muŋgu,✡ 26 to ikamkezin Israel ma timap. Pa ka sua imbotpataaŋa kek.Ulaaŋa ko imbot abal Sion mi imar.Mi ni ko ikam ma Yakop popoŋana

kini tizem kat mbulu kizinsananŋana.✡

27 Mi nio ko aŋur zaala popoŋanapizin be niamŋan amparlupyam ma amwe tamen, miaŋreege sanaana kizin.✡

28 Tana koozi, zin Israel ta tizor-zooro uruunu ambaiŋana na, tiwekembei Anutu ka koi bizin. Mi ina iwezaala pizin wal ta Yuda somŋan i bekampeŋana ise kizin. Tamen Anutu,ni ipeikat zin Israel mi leleene pizinmen. Paso, ni mataana ise ki tumbun

‡ 11:16: Narabu pakaana ta imuuŋgu ma ila, ina imender pa wal rimen kizin Israel ta koozi timuuŋgumi tiurla ki Krisi i. Mi ke olib uunu, ina imender pa Israel un bizin kembei ta Abaraam, Isak, ma Yakop taAnutu imbuk sua pizin na. Koroŋ ru tana, ta ikamma Anutu irao ipizil kat ndemeene pizin Israel na som.✡ 11:16: Nam 15:17+ ✡ 11:17: Yer 11:16; Yo 15:2+; Ep 2:11+ ✡ 11:18: Yo 4:22 ✡ 11:20:Yesa 66:2; 1Kor 10:12; Pil 2:12; 1Pe 1:17 ✡ 11:22: Yo 15:2+; 1Kor 15:2; Ibr 3:14 ✡ 11:25: Lu 21:24;Yo 10:16; Tur 7:9 ✡ 11:26: Mbo 14:7; Yesa 59:20 ✡ 11:27: Yesa 27:9; Yer 31:33+; Ibr 8:8, 10:16✡ 11:28: Lo 10:15; Ro 9:5

Page 274: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 11:29 271 Rom 12:7bizin.✡ 29 Mi sombe Anutu iboobotomtom sa ma iwe lene, na ni iraoitooro ŋgar kini mini na som. Misombe ipomoozo tomtom pa koroŋsa, na ni irao itatke koroŋ tana pinimini na som.✡

30 Muŋgu, niom wal ta Yudasomŋoyom i kozorzooro Anutu.Tamen zooroŋana kizin Yuda iwezaala piom, tanata koozi kakammuŋaiŋana ki Anutu kek.✡ 31 Miina raraate men pizin Yuda tau.Koozi tizorzooro. Tamen kaimer,muŋaiŋana tau Anutu izzwe piomwal ta Yuda somŋoyom i, ko iwezaala pizin be zin tomini tikammuŋaiŋana kini. 32 Pa Anutu izemtomtom ta boozomen ma zooroŋanakizin ikaukau zin. Naso tomtom tamunŋaana men tipase pa muŋaiŋanakini men.✡

Tapakur Anutu. Pa ni ŋgar kini biibi33 Wai! Anutu ni koroŋ imap katu-

unu. Mi ŋgar kini ta kembena. Bi-ibi ma ilip kat. Ni iute koroŋ taboozomen. Asiŋ irao be iute zaalakini, mi ikam ŋgar pa mbulu ta niikamam piti tomtom? Som.✡34 Pa asiŋ iute Merere ŋgar kini?Mi asiŋ irao be ipazali?✡35Mi asiŋ ikam koroŋ sa pini be ikot?

Som.✡36 Pa ni ta iur koroŋ ta boozomen,

mi iwe koroŋ ta boozomen un. Mini iwe zaala pa koroŋ ta boozomen,mi koroŋ ta boozomen na, ni kinimen. Tana iti tapakurkuri totomen.Ŋonoono.✡

12Anutu imuŋai iti biibi, tana tezem

itundu ma tewe ni lene kat1 Tana niom toŋmatiziŋ tio, kere.

Anutu leleene isaana piti mi imuŋai

iti biibi. Uunu tina ta aŋso aŋpom-bol yom be kezem ituyom ma keweni lene kat. Naso kewe kembei pa-toronŋana mata yaryaaraŋana ta po-tomŋana, mi Anutu leleene pa ilip.Pa niom sombe kakam kat ŋgar pamuŋaiŋana ki Anutu, inako kembeezepini ta kembei. Mi mbulu ta kembei,ina suŋŋana ŋonoono.✡ 2 Mi kereyom. Kokena kapa pai tiom ma kem-bei zin wal tau titoto ŋgar mi mbuluki toono na. Bela Anutu itooro ŋgartiom ma iwe popoŋana kat. Nasombulu tiom itooro, mi karao be kuutembulu ambaiŋana mi ndabokŋana taAnutu leleene pa i, mi leleyom bekakam mbulu tana tomini.✡

Iti lende uraata matakiŋa ma ikot ti3Anutu, ni ikampe yo mi iur yo ma

aŋweŋgoŋana kini, tana aŋso aŋpom-bol yom ta boozomen ta kembei: Ka-pakur ituyom sorok pepe. Kakam katŋgar pa ituyom. Urlaŋana ta Anutuikam piom, ina ko iwe kin piom,mi ipaute yom kembei niom tomtompareiŋoyom.✡

4 Iti tomtomna, koroŋŋanda boozo.Kumbundu, namanda, kwondo, makoroŋŋandapakan. Mi koroŋŋanda taboozomen na, len uraata ndelndelŋama ikot zin.✡ 5 Ina raraate menpiti tomtom ta tesekap la ki Krisi i.Iti kembei tomtom tamen namaanama kumbuunu mi koroŋŋanŋan taboozomen ta tilup ma tiwe tomtomtana.✡ 6 Pa Bubuŋana ikampewe iti,mi ipombolmbol ti be takam uraatamatakiŋa. Tana matanda siŋsiŋ pauraata kiti kiti mi takam kat. Sombeni iur ti ma tewe Anutu kwoonobe toso kalŋaana pizin tomtom, namatanda iŋgal be toso sua ta indeeŋemen pa urlaŋana kiti.✡ 7 Mi sombeikam lende uraata be tembeeze pizintomtom, na tembeeze kat. Sombe iur

✡ 11:29: Nam 23:19; Ro 8:28+; 2Tim 2:13 ✡ 11:30: Ep 2:2; Kol 3:7 ✡ 11:32: Ro 3:9; Ga 3:22✡ 11:33: Yop 11:7+; Mbo 92:5 ✡ 11:34: Yesa 40:13; 1Kor 2:16 ✡ 11:35: Yop 35:7, 41:11 ✡ 11:36:1Kor 8:6; Kol 1:16; Ibr 2:10; Tur 4:11 ✡ 12:1: Yo 4:24; Ro 6:13; 1Kor 6:20; 1Pe 2:5 ✡ 12:2: Ep 4:23,5:17; Pil 1:10; 1Yo 2:15+ ✡ 12:3: Ep 4:7; 1Pe 4:10+ ✡ 12:4: 1Kor 12:12+; Ep 4:16 ✡ 12:5: 1Kor12:12-27; Ep 4:4,25 ✡ 12:6: 1Kor 12:4-11; Ep 4:11+; 1Pe 4:10+

Page 275: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 12:8 272 Rom 13:1ti be tapaute zin tomtom, na tapautekat zin. 8Mi sombe ikam lende uraatabe topombol zin tomtom, namatandaiŋgal be topombol zin. Sombe itilende uraata be tarai koroŋ pizin tom-tom, na matanda iŋgal be tarai raamaŋgar ambaiŋana. Mi sombe ni iurti be takam peeze pizin tomtom, namatanda se pa uraata tana. Mi sombeiti lende uraata be tu'uulu zin tom-tom pa pataŋana kizin, na tu'uulu zinraama lelende ambai.✡

Mbulu kizin wal tau tikilaala katmuŋaiŋana ki Anutu

9 Sombe kuur leleyom pizintomtom, na kapakaam pa pepe. Kuurkat leleyom pizin. Mbulu sananŋanna, kombot molo pa. Mi mbuluambaimbaiŋan, tona kikiskis.✡10 Niom kaparwe toŋmatiziŋ ki Krisikek, tana ku'urur kat leleyom parpiom. Mi kokototo ituyom, mikiwidit waeyom bizin.✡ 11 Sombekembeeze pa Merere, na motoyompot pa pepe. Motoyom zze pa. Youki Bubuŋana ta imbot la leleyom na,ko ipayaryaara yom be kakamam takembei.✡ 12 Koroŋ ambaiŋana tatu'urur matanda pa mi tazza i, koipombol yom ma leleyom ndabokkat ma kombotmbot. Mi sombepataŋana sa ikam yom, na kemendermbolŋana. Mi motoyom iŋgal bekuzuŋzuŋ totomen.✡ 13Sombe Anutuwal kini potomŋan pakan timbotŋoobo, na ku'uulu zin. Mi sombeleembe tima, na kakam zin ma kalapa ruumu tiom.✡

14 Sombe wal pakan tiseeze mo-toyom, na kusuŋ sosor pizin pepe.Kusuŋ Merere be ikampe zin.✡ 15 Zinwal ta so menmeen zin, na kagaabazin ma niomŋan menmeen yom. Mizin ta so titaŋ, na kagaaba zin ma

niomŋan kataŋ. 16 Kaparlup leleyommi ŋgar tiom ma iwe tamen. Mikapakur ituyom pepe. Kokena kagab-gaaba zin wal ta zanŋan men na,mi kombotmbot molo pizin wal sor-rokŋan. Mi kapase pa ituyom ŋgartiom pepe.✡

17 Sombe tomtom sa ikam mbulusananŋana piom, na kopokot pambulu sananŋana pepe. Kakamamkinkiini pa mbulu ta iŋgeeze pizinwal ta boozomen matan.✡ 18 Mi ko-toombo be niomŋanwal ta boozomenkaparlup leleyom ma kombot ambai.Tanambulu boozomen tabe ilup yom,mi karao be kakam, na kakam.✡19 O niom toŋmatiziŋ tio, mbulusananŋana ta so tikam piom, nakepekel pepe. Kezem la Anutunamaana. Mi ni itunu ko iur len zaalasa. Pa sua ki Merere iso ta kembei:Mbulu sananŋana na, nio ko aŋur

kadoono pa.Tana kuur la nomoŋ. Pa nio ituŋ ko

aŋpokot.✡20 Tana kepekel mbulu sananŋana

pepe. Pa sua lwoono toro iso ta kem-bei:Sombe kom koi sa peteli, na kam ka

kini.Mi so miri i, na kam ka yok.Naso kami ma ka miaŋ pa mbulu

kini.✡21 Tana kezem mbulu sananŋana

ma ikoto yom pepe. Bela kokotombulu sananŋana pa mbulu am-baiŋana.

13Tombot la zin bibip kopon mbarman

1 Wal ta boozomen bela timbot lazin bibip tau tikamam peeze piti isutoono i koponmbarman. Pa zin peeze

✡ 12:8: Ŋgo 20:28; 2Kor 9:6-13; 1Pe 5:2 ✡ 12:9: Mbo 34:14; 2Kor 6:6; 1Tim 1:5; 1Pe 1:22 ✡ 12:10:Ga 5:26; Pil 2:3; 1Tes 4:9; Ibr 13:1; 1Pe 1:22 ✡ 12:11: Ŋgo 18:25; 1Tes 5:19; Tur 3:15 ✡ 12:12: Ro5:2, 15:13; Kol 4:2; 1Tes 5:16+; Yems 1:4 ✡ 12:13: 1Kor 16:1+; 2Kor 8:7; Ibr 13:2; 1Pe 4:9 ✡ 12:14:Mt 5:44+; 1Kor 4:12; 1Pe 3:9 ✡ 12:16: Mbo 131:1+; Ro 15:5+ ✡ 12:17: Mt 5:39; Ro 14:16; 2Kor 8:21;Pil 4:8; 1Tes 5:15 ✡ 12:18: Mt 5:9,39; Ro 14:19; 2Tim 2:24; Ibr 12:14 ✡ 12:19: Lo 32:35; Mbo 94:1;Ibr 10:30 ✡ 12:20: Kam 23:4+; Tut 25:21+; Mt 5:44

Page 276: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 13:2 273 Rom 13:14kan ta timborro iti i, na tikamamsorok som. Ina Anutu itunu ta iururaata tana ila naman be tikam. ✡2 Tana sombe tomtom sa izooro lazin peeze kan kalŋan, na ni izooroAnutu. Pa Anutu ta iur wal ta kembeibe tikam peeze piti. Tana tomtomta so izooro zin, nako ire kadoono pambulu kini tana. 3 Lak, wal pareiŋanta timototo zin peeze kan? Zin tatikamam mbulu ambaiŋana? Som.Ina zin ta tinoknok mbulu sananŋanana. Tana nu sombe lelem be zin peezekan tikam kosa sa pu som, na kammbulu ambaiŋana men. Naso lelenambai pu mi tiwit urum, mi motosom. 4Pa zin peeze kan, ina zin tominimbesooŋo ki Anutu. Ni iur zin betiuulu u ma mbot ambai. Tamen nusombe noknok mbulu sananŋana taAnutu keteene malmal pa i, na kozore u. Pa Anutu ikam zin peeze kan lenmburan mi zan be tiur kadoono pizinwal tau tikamam mbulu sananŋanana. Mi ko irao tileelu na som. 5 Tanaiti ta boozomen bela tombot la zinpeeze kan kopon mbarman mi teleŋla kalŋan. Kokena takam mbulusananŋana ta Anutu keteene malmalpa i, to tikam ni ruŋguunu mi tiurkadoono piti. Mi tomini itundu kotayamaana la lelende kembei takamŋoobo mbulu pa Anutu mataana. ✡

6Uunu tina ta kiwirri takes tomini.Pa zin peeze kan na, zin mbesooŋo kiAnutu. Uraata ta gorgori tikamamna,tikamam pini tau. 7 Tana motoyomiŋgal be kakam kat mbulu pizin bibipta boozomen. Sombe tiboobo yom patakes, na kipiri. Mi zin tabe komotozin i, na komoto zin. Mi zin tabekopou zin mi kapakur zin na, kakampizin ta kembei. ✡

Tuur lelende pizin tomtom. Nasotipiyooto tutu ka mbulu ŋonoono

8 Niom koso kakam mbun, naikeene ma molo pepe. Loŋa mi

kokot. Mi iti ta boozomen na, lendembun biibi ta imbotmbot. Tokot natarao som. Mbun tina ta kembei:Iti bela tuur lelende pa tomtom taboozomen. Pa tomtom ta sombe iurleleene pizin tomtom, na ni ipiyoototutu ka mbulu ŋonoono. ✡ 9 Pa tututa munŋaana men kembei “Pasaanaula pepe,” “Pun tomtom ma imeetepepe,” “Kem pepe,” “Motom berberpepe,” mi tutu pakan, ina ta timaptimbot la tutu ti leleene: “Ur lelempizin tomtom, kembei ta lelem paitum.” ✡ 10 Pa sombe tuur lelendepizin tomtom, inako takam mbulusananŋana sa pizin som. Tana taka-mam ta kembei. Naso tipiyooto tutuka mbulu ŋonoono. ✡

Mat ta iŋgi be ipet i11Tananiombela kakamamta kem-

bena. Paso niom kikilaala mazwaanatiŋgi kek. Kekeene ndabok. Kamaŋga!Pa mazwaana tabe Anutu ikamke iti i,ka nol ta igarau kek. Indeeŋe ta tuurlamata popoten na, nol tana kembeiimbot molo ri. Mi iŋgi imar igaraukek. ✡ 12 Zugut ta iŋgi be imap i,mi lele imarmar kek. Tana tezem katzugut ka mbulu ma imborene lup, mitakam mat ka mbulu ma iwe lende,kembei tomtom ta izeebi pa mburuki malmal na. ✡ 13 Kozo takammat ka mbulu men. Mi mbulu kitulup ti pa winŋana mi takam mbulubozboozo, mbulu ki urŋanol, mbuluta kanda miaŋ som mi takamammbulu soroksorok isu mat keteene,mbulu ki taparzorzooro, mi mbulu kimatanda mburmbur na, takam minipepe. ✡ 14 Tana kakam mbulu kiMerere Yesu Krisi ma iwe leyom mikombot lela. Mi mbulu sananŋana talelende muŋguŋana imaŋgaŋga pa i,na kuru zaala pa pepe. ✡

14Sombe wal pakan tito zaala toro be

✡ 13:1: Yo 19:11; Tit 3:1; 1Pe 2:13+ ✡ 13:5: 1Pe 2:19 ✡ 13:7: Mt 22:21 ✡ 13:8: Mk 12:31;Ro 3:31; Ga 5:14; Kol 3:14 ✡ 13:9: Kam 20:13+; Wkp 19:18 ✡ 13:10: Mt 22:40; Ro 3:31; 1Kor 13:4+;Ga 5:6; Yems 2:8 ✡ 13:11: 1Kor 7:29+; Ep 5:14; 1Tes 5:5+ ✡ 13:12: Ep 5:11, 6:11+; Kol 3:8; 1Yo 2:8✡ 13:13: Lu 21:34; Ga 5:19+; Ep 5:18; 1Pe 4:3; 1Yo 1:8 ✡ 13:14: Ga 3:27; Kol 3:10; 1Pe 2:11

Page 277: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 14:1 274 Rom 14:14timbeeze pa Krisi, na toyo kwondo pizinpepe, mi itiŋan taparzooro pa pepe

1 Tomtom ta sombe urlaŋana kiniimbol som, mi leleene be igaaba yompa suŋŋana, na koyok pini mi kakamimen tau. Kokena koyo kwoyom pinipa mbulu mi ŋgar kini pakan ta ipandel pa niom tiom na.✡ 2 Kembei tatomtom pakan, zin tiurla kembei ko-roŋ ta boozomen ki kanŋana makiŋ.Mi tomtom pakan na, urlaŋana kizinimbol som, tana tiur ŋgalseki pabuzur ta boozomen be tikan pepe,mi tikanan kini mi zeere men. Patimoto. Kokena tikan, to tiŋgeeze paAnutumataana som.✡ 3Tana tomtomta so ikanan koroŋ ta boozomen, namataana repiili waene toro ta iururŋgalseki pa koroŋ pakan na pepe. Mitomtom ta so iurur ŋgalseki pa ko-roŋ pakan mi ikanan som, na ni takembena. Ire waene toro ta ikanankoroŋ ta boozomen na kembei tom-tom sananŋana pepe. Pa waene torotana, ni tomini Anutu ikami ma iwelene kek.✡ 4 Mi nu asiŋ ta sombetiiri Merere mbesooŋo kini pa mbulukini? Sombe Merere leleene ambaipini, som leleene ambai pini som, inakoroŋ ki Merere. Mi ni ko leleeneambai pini. Pa ni irao be ipomboli maimender mbolŋana.✡

5Tomtom pakan tire kembei aigulepakan na potomŋan. Tipa ndel paaigule pakan. Mi tomtom pakan na,tire kembei aigule ta boozomen, inararaate men pa Anutu mataana. Inaambai. Tamen tomtom ta boozomenbela tiurla kat kembei mbulu ta titotoi, ina indeeŋe pa Anutu ŋgar kini,to ambai.✡ 6 Zin tomtom ta tipo-tom pa aigule pakan na, tikamam paMerere. Mi zin ta tikanan buzur na,tikamam pa Merere, mi lelen ambaipini mi tipakurkuri pa. Mi zin tautiurur ŋgalseki pa koroŋ pakan mi

tikanan som na, zin tomini tikamammbulu tana paMerere, mi lelen ambaipini, mi tipakurkuri.✡ 7 Pa iti tombotsu toono ti be tembeeze pa itundumen som. Mi kanda mete ta kem-bena. Itundu tomborro som.✡ 8 Tanasombe tombot, na tombot be tem-beeze pa Merere, mibe tapakur ni za-ana. Mi sombe temeete, na tombotm-bot men la ni namaana. Tana itisombe tombot, som temeete, na itikoroŋ kini men tau.✡ 9 Pa Krisi, niimeete mi imaŋga mataana yaryaaramini bekena iwe biibi pizin wal taboozomen. Zin meeteŋan, mi zin taumatan iyaryaara na tomini.✡ 10 Minu so tomtom i, ta su mi sombe ti-iri zin toŋmatiziŋ ku ta ki Krisi i pambulu kizin? Mi motom repiili zinpaso? Pa iti ta boozomen ko tamapma temender su Anutu kereene uunube itiiri iti mi iur kadoono piti.✡ 11Kasua imbot pataaŋa kek ta kembei:NioMerere ta aŋbotmbotma alok. Mi

aŋur sua mbolŋana ta kembei:Tomtom ta boozomen kola timap ma

tilek kumbun pio,mi tiso: “Ŋonoono kat. Anutu, nu ta

biibi.”✡12 Tana iti ta boozomen, itundu

tataŋa ko temender la Anutu kereeneuunu ma toso sua kiti be ni ileŋ miitiiri.✡

Takam ŋgar pa waende bizin. Ko-kena takam zin ma titop

13 Iŋgi kembei tabe aŋso piom.Iti tapartiiri iti pa mbulu kiti mitaparrepiili iti mini pepe. Mi ŋgarkiti imbol be takam mbulu sa tabeipasaana Krisi wal kini lelen pepe. Ko-kena takam zin ma titop pa urlaŋanakizin.✡ 14 Pa Merere Yesu ikamyo ma aŋute kat ta kembei: Ko-roŋ boozomen ta takanan na, sasananŋana pa Anutu mataana som.Tamen sombe tomtom sa ikam ŋgar

✡ 14:1: Ro 15:1; 1Kor 8:9+, 9:22 ✡ 14:2: Un 1:29, 9:3 ✡ 14:3: Kol 2:16 ✡ 14:4: Mt 7:1;Yems 4:11+ ✡ 14:5: Ga 4:10; Kol 2:16+ ✡ 14:6: 1Kor 10:30+; 1Tim 4:3+ ✡ 14:7: 2Kor 5:15; Ga2:20; 1Pe 4:2 ✡ 14:8: Lu 20:38; Pil 1:20; 1Tes 5:10 ✡ 14:9: Ŋgo 10:36; 2Kor 5:15 ✡ 14:10: Mt25:31+; Ŋgo 17:31; 2Kor 5:10 ✡ 14:11: Yesa 45:23; Pil 2:10+ ✡ 14:12: Mt 12:36; 2Kor 5:10; 1Pe 4:5✡ 14:13: Mt 18:6+; 1Kor 8:9, 10:32; 2Kor 6:3; Pil 1:10

Page 278: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 14:15 275 Rom 15:6pa koroŋ sama iso koroŋ tana iŋgeezepa Anutu mataana som, na ire i.Pa sombe ikan koroŋ tana, na ikamsanaana.✡ 15 Mi nu ta so urlaŋanaku imbol na tomini. Re u. Kokenakan koroŋ sa ma pasaana toŋmatiziŋku ta ki Krisi i ŋgar kini, to nu tombulu ki lelende par pitimini som. Patoŋmatiziŋ ku tana, ni, Krisi imeetepini. Ko nu su mini mi kan soroksu kereene uunu be pasaana urlaŋanakini?✡ 16 Tana niom sombe kikilaalakek kembei koroŋ ta boozomen am-bai pa kanŋana, ina ambai. Mi kereyom. Kokena ŋgar tiom tana iweuunu pizin tomtom be tiyyo kwonpiom.✡ 17 Pa sombe tombot la peezeki Anutu, inako takam ŋgar biibi pakoroŋ pareiŋan tabe takanan mi ti-winin i na som. Ko tombot la peezeki Bubuŋana Potomŋana, mi taka-mam mbulu ndeeŋeŋana, mi itiŋantaparlup tima tewe tamen,mi lelendendabok.✡ 18Tomtom ta so imbeeze paAnutu pa zaala ta kembei, nako Anutuleleene ambai pini. Mi mbulu kini koambai pa tomtom matan.✡

19 Tana iti bela takam kinkiinipa koroŋ boozomen tabe ilup tima tewe tamen, mibe taparpombolti.✡ 20 Kokena kini iwe uunu piomma kapasaana Merere uraata kini.Ŋonoono, kini ta boozomen iŋgeezepa Anutu mataana. Tamen sombetomtom sa ikan koroŋ sa, mi ikammawaene toro itop pa urlaŋana kini, nani ikam sanaana.✡ 21 Tana nu sombekan buzur sa, som win yok baen sa,som kam mbulu toro sa, mi mbulu kutana ikam toŋmatiziŋ ku ta ki Krisi ima itop, na mbulu ku tana indeeŋesom. Tana ambai be kam pepe.

22 Tana koroŋ boozomen ta kem-bei, sombe nu urla kembei koroŋambaiŋana, som sananŋana, ina am-bai. Mi ŋgar ku tana, ina koroŋ ki

itum mi Anutu. Tomtom ta sombembulu kini ambai pa Anutu mataanami iyamaana kembei ikam ŋoobosom, nako menmeeni pa kampeŋanatana.✡ 23 Tamen tomtom ta sombeleleene iwe ru pa koroŋ sa, mi ikansorok, na ikam ŋoobo. Paso mbuluta ni ikam, ina imar pa urlaŋanakini som. Mi mbulu boozomen taurlaŋana ipiyooto som, ina sanaana.

15Takam ŋgar pa itundu men pepe.

Takam ŋgar pa waende bizin1 Iti ta sombe urlaŋana kiti imbol

na, takam ŋgar pa itundu men pepe.Takam ŋgar pizin wal ta urlaŋanakizin imbol zen na, mi takam mbuluta irao pa lelenmi ŋgar kizin.✡ 2Tanaitundu tataŋa irao tu'uulu zin toŋma-tiziŋ kiti ta ki Krisi i, mi takam mbuluta irao pa lelen mi ŋgar kizin. Nasotopombol zin pa urlaŋana kizin.✡3 Kakam ŋgar pa Krisi. Ni ikam ŋgarpa itunu men som. Pa sua ki Merereiso ta kembei:O Anutu, sua repiiliŋana ta tipiri pu,

ta ise tio tomini.✡4 Sua boozomen ki Merere ta

tibeede se ro na, ina imbot be ipauteiti, mi ipotor lelende, mi ipombol tibe temender mbolŋana mi tabaadapataŋana. Naso lelende iwe rusom, mi tombotmbot mi tazza koroŋambaiŋana tabe ni ikam piti pakaimer i.✡

5 Anutu ta ipombolmbol ti betemender mbolŋana mi tabaadapataŋana na, ni itunu ko ikam yomma kaparlup leleyom mi ŋgar tiomma iwe tamen, mi kototo Yesu Krisi.✡6Naso kulup leleyom, kulup kwoyom,mi kapakur Anutu tau Merere kitiYesu Krisi Tamaana na.✡

✡ 14:14: Mk 7:14+; Ŋgo 10:15; 1Kor 8:7+; 1Tim 4:4+; Tit 1:15 ✡ 14:15: 1Kor 8:11+ ✡ 14:16: Tit 2:5✡ 14:17: Lu 17:20; Ro 5:1; Ga 5:22+ ✡ 14:18: 2Kor 8:21 ✡ 14:19: Ro 15:2; 1Kor 14:12; Ibr 12:14✡ 14:20: Ro 14:14+; 1Kor 8:9,13; Tit 1:15 ✡ 14:22: 1Yo 3:21 ✡ 15:1: Ro 14:1; Ga 6:1+; 1Tes 5:14✡ 15:2: 1Kor 10:24; Pil 2:4+ ✡ 15:3: Mbo 69:9; Yo 6:38 ✡ 15:4: Ro 4:23+; 1Kor 10:11; 2Tim 3:16+✡ 15:5: Ro 12:16; 1Kor 1:10; Pil 2:2 ✡ 15:6: Mbo 34:3; Ŋgo 4:24

Page 279: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 15:7 276 Rom 15:20Krisi imar pizin Yudamen som. Imar

pizin tomtom ta boozomen7 Tana nio aŋso piom ta kembei:

Niom ta boozomen na toŋmatiziŋ kiKrisi. Tana leleyom ambai par piommi kaparkam yom, kembei ta Krisileleene ambai piom mi ikam yom na.Naso kakam ma Anutu zaana iwe bi-ibi.✡ 8Pa Krisi, ni iwembesooŋo pizinYuda bekena ikam ma sua ta muŋguAnutu imbuk pa tumbun bizin na, iurŋonoono.✡ 9 Naso tomtom tikilaalakembei Anutu itoto sua kini, mi zinwal ta Yuda somŋan i tiwit Anutuuruunupamuŋaiŋana kini tomini. Miina ito sua ta tibeede muŋgu kek. Suata kembei:Uunu tina ta nio ko aŋbot la zin wal ta

Yuda somŋan i mazwan,mi aŋwidit urum mi aŋbombo mboe

bekena aŋpakur zom.✡ 10 Misua lwoono toro iso ta kembei:

Niom wal ta Yuda somŋoyom na,kagaaba Anutu wal kini, miniomŋan menmeen yompini.✡ 11 Mi sua lwoono torotomini iso ta kembei:

Niom wal ta Yuda somŋoyom na, ka-pakur Merere zaana.

Niom karkari ta boozomen, kombomboemi kiwit uruunu.✡ 12MiYesaya tomini iso ka sua. Paiso:

Popoŋana zaanaŋana tasa ki Yesi koipet.

Mi ni tana, ta ko Anutu iuri ma iwebiibi be ikam peeze pizin karta boozomen.

Tana zin wal ta Yuda somŋan i, kotipase pini mi tiur matan pakoroŋ ambaiŋana tabe ni ikampizin i.✡

13 Anutu ta tu'urur matanda pini i,ko ikam yom ta kuurla na ma leleyom

ambai, mi kombot ambai kat. MiBubuŋana Potomŋana mburaana koipombol yom be kombot, mi kazza ko-roŋ ambaiŋana kat tabe Anutu ikampiti i. Ŋonoono.✡

Mbulu ta Paulus ikamam uraata kini14 O niom toŋmatiziŋ tio, nio

aŋute: Niom karao kat pa mbuluambaiŋana, mi ŋgar matakiŋa taboozomen. Mi niom ituyom karao bekaparpaute yom pa sua ki Merere.✡15-16 Sua pakan ta aŋbeede se ro ti, inambolŋana. Tamen leleyom isaana papepe. Pa iŋgi aŋso bekena aŋpei ŋgartiom pa mini. Pa Anutu ikampe yo,mi iur yo ma aŋwe mbesooŋo ki YesuKrisi be aŋsoyaara uruunu ambaiŋanaki Anutu pizin wal ta Yuda somŋan i.Mi leleŋ be aŋkam zin ma tiwe Anutulene, mibe Bubuŋana Potomŋanaikam uraata pizin ma tiwe potomŋan.Naso tiwe kembei patoronŋana taAnutu leleene pa ilip.✡

17Nio leleŋ ambai mi aŋpakur YesuKrisi. Pa ni ipombolmbol yo pa uraatata aŋkamam pa Anutu na.✡ 18 Nioleleŋ be aŋso pa wal pakan uraatakizin na som. Leleŋ be aŋso men paituŋ uraata tio ta aŋkamam bekenaaŋyaaru zin wal ta Yuda somŋan ima tila ki Anutu mi tito mbulu kini.Mi ituŋ tamen na, aŋrao aŋkam kosasa som. Krisi ta ipombolmbol suatio mi uraata tio.✡ 19 Mi Bubuŋanamburaana ta izze tio. Tanata ikamma aŋtortooro mos ma uraata bibip.Tana indeeŋe ta kar Yerusalem, miimar imar ma ipet lele pakaana kiIlirikum na, aŋwwa mi aŋzzo uruunuambaiŋana ki Krisi pizin ma tileŋ lupkek.✡ 20 Pa nio ti, leleŋ ilip be aŋkamuruunu ambaiŋana isu lele pakan tautiute Krisi zen na. Pa nio zoŋ pauraata ta kembei. Naso kembei ituŋaŋpo kat ruumu ma imap. Pa leleŋ be

✡ 15:7: Ro 14:1+ ✡ 15:8: Mt 15:24+; Ŋgo 3:25+; 2Kor 1:20 ✡ 15:9: Mbo 18:49; Yo 10:16; Ro11:30 ✡ 15:10: Lo 32:43 ✡ 15:11: Mbo 117:1 ✡ 15:12: Yesa 11:1,10; Mt 12:21; Tur 5:5, 22:16✡ 15:13: Ro 14:17; 1Kor 4:20 ✡ 15:14: 2Pe 1:12; 1Yo 2:21 ✡ 15:15-16: Ŋgo 9:15; Ro 11:13; Ga 2:7+✡ 15:17: Kol 1:29 ✡ 15:18: Ŋgo 15:12; 2Kor 3:5, 10:15; 1Tes 1:5 ✡ 15:19: Ŋgo 19:11; 1Kor 2:4;2Kor 12:12 ✡ 15:20: 2Kor 10:15+

Page 280: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 15:21 277 Rom 16:6aŋpo ruumu sala kitiimbi ta tomtomtoro ipaaza na som.✡ 21 Tana iŋgiaŋtoto zaala ta kembei. Mi ka suaimbot se bude pataaŋa kek:Zin wal ta tisoyaara uruunu pizin zen,

nako tire.Mi zin ta tileŋ sua kini zen, nako

tiute.✡Paulus isombe ila mi ire zin Rom kan

22 Nio, gorgori aŋkamam ŋgarbe aŋma Rom ma aŋre yom. Mitamen som. Pa aŋkamam ŋgar biibipizin wal tau tileŋ sua zen na.✡23-24 Tamen buri na, aŋre kembei zinlele boozomen ta muŋgu aŋkamamuraata pizin na, leŋ uraata sa pizinmini som. Mi iŋgi aŋso aŋla pa lelepakaana ki Spen. Tana ko aŋma maaŋre yom, mi itiŋan tombot risa mitozzo lende sua muŋgu, tona ku'uuluyo pa pai tio, mi aŋmaŋga mini miaŋla pa Spen. Pa ndaama ndaama taleleŋ aŋso aŋma ma aŋre yom.✡

25Tamen iŋgi ko aŋla pa Yerusalemmuŋgu, mi aŋuulu Anutu wal kini tatimbot su tana.✡ 26 Pa zin wal kiMasedoniami Akaia na, zitun lelenmitilup pat pakan, mi tiur mar nomoŋkek, be aŋkam ma aŋla, mi aŋur laki Anutu wal kini ta timbot ŋoobo suYerusalem a.✡ 27 Mbulu kizin tina,zitun lelen mi tikam. Mi ina indeeŋemen. Paso zin Yuda ta tiwe zaalapizin wal ta Yuda somŋan i ma tikamkoroŋ ambaimbaiŋan ta ki kunundui. Tana zin wal ta Yuda somŋan i,na kembei len mbun biibi imbot kizinYuda. Mi sombe tipimiili koroŋ am-baimbaiŋan ta ki toono i ma ila be iu-ulu zin, ina ambai.✡ 28 Tana nio aŋsoaŋboro kat pat ti ma irao aŋur se zinYerusalem kan naman muŋgu, tonaaŋmamaaŋre yom,mi aŋla pa Spen.✡29 Mi nio aŋute: Sombe aŋma, nakoitiŋan taparpombol ti, mi kampeŋanaki Krisi ko ise kiti ma biibi.✡

30-31 O niom toŋmatiziŋ tio, itiŋantuurla ki Merere kiti Yesu Krisi, miBubuŋana ikam ti ma lelende parpiti kek. Tana nio aŋtaŋroro yompa Merere kiti Yesu Krisi zaana.Kuzuŋzuŋ mbolŋana pa Anutu beiporoukaala yo pizin Yudea kan tatiurla ki Krisi som na, mibe aŋkam katuraata tio ma ambai men pa Anutuwal kini ta timbot Yerusalem amatan.Naso kagaaba yo ma kembei itiŋantoporou pa uraata ki Yesu Krisi.✡32 Mi kaimer, sombe Anutu leleene,inako aŋma mi aŋre yom raama leleŋndabok. Tona keteŋ su, mi itiŋantombotmbot mi taparpombolmbol ti.

33 Anutu ta ikam ti ma tombot am-bai, na ni itunu ko imbot raama yomta boozomen. Ŋonoono.

16Paulus ikam aigule ambaiŋana kini

pizin Rom kan1 Nio leleŋ be aŋsotaara yom pa

lunduri ta zaana Pibi. Ni imbesm-beeze pa wal ki Krisi ta tiluplup zinsu kar Kenkria na. 2 Mi ni moori kiMerere. Pa iuluulu katwal boozomen,mi iuluulu yo tomini. Tana leleŋ bekakami ma niomŋan kombot. Pa inambulu tabe takam pa Anutu wal kinipotomŋan. Mi sombe ni le pataŋanasa, na ku'uuli.

3Kakam aigule tio ila ki Prisila ziruwaene Akwila. Pa ziru tigabgaabayo pa uraata ki Yesu Krisi.✡ 4 Mitizem kat zitun pio, mi rimen mitimeete. Tana leleŋ ambai kat pizinmi aŋwidit urun. Mi nio ituŋ tamensom. Lupŋana ta boozomen kizin walta Yuda somŋan i na, tiwidit uruntomini.

5 Mi zin wal ki Krisi ta tiluplup zinlela Prisila mi Akwila ruumu kizin na,kakam aigule tio pizin tomini. Kakamaigule tio ila ki Epenetus. Ni tomtommataana kana ki Asia ta itoori ma iweKrisi lene na, mi leleŋ pini ilip.✡ 6Mi

✡ 15:21: Yesa 52:15 ✡ 15:22: Ro 1:13 ✡ 15:23-24: 1Kor 16:6 ✡ 15:25: Ŋgo 19:21, 20:22, 24:17✡ 15:26: 1Kor 16:1+; 2Kor 8:1, 9:2,12; Ga 2:9 ✡ 15:27: 1Kor 9:11; Ga 6:6 ✡ 15:28: 2Kor 8:20+✡ 15:29: Ro 1:11 ✡ 15:30-31: 2Kor 1:11; Kol 4:3 ✡ 16:3: Ŋgo 18:2-26; 2Tim 4:19 ✡ 16:5:1Kor 16:15

Page 281: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 16:7 278 Rom 16:24kakam aigule tio ila ki Maria. Pa niimbelmbel uraata piom. 7 Mi kakamaigule tio ila ki Andronikus ziru Yu-nias. Ziru toŋmatiziŋ tio, mi muŋguniamŋan ambot lela ruumu sanaana.Mi ziru ŋgoŋana ki Krisi tomini. Tanawal boozomenmatan ikot se kizin. Miziru tiwe Krisi lene muŋgu, mana nio.

8 Kakam aigule tio ila ki Ampliatustomini. Pa Merere ikam yo ma leleŋpini ilip. 9 Mi kakam aigule tio ila kiwaende Urbanus ta igabgaaba iti pauraata ki Krisi i, mi ila ki waeŋ toroStakis tomini. Pa nio leleŋ pini ilip.10 Mi kakam aigule tio ila ki Apeles.Ni tomtom ambaiŋana ki Krisi. Pani ibaada pataŋana pa Krisi zaana, miimender mbolŋana. Tana ni irao pauraata. Mi kakam aigule tio ila kiAristobulus bizin. 11Mi kakam aiguletio ila ki toŋmatiziŋ tio Erodian. Mikakam aigule tio ila kizin wal ki Nar-sisus ta tiwe Merere lene kek na.

12 Kakam aigule tio ila ki Tripenaziru Triposa. Pa moori ru tina tim-belmbel uraata pa Merere. Mi kakamaigule tio ila ki Pesis. Ni moori torota ikamam uraata biibi pa Merere, mileleŋ pini ilip. 13 Mi kakam aiguletio ila ki Rupus ziru naana. Rupus,ni ikamam mbesooŋo ambaiŋana katpa Merere. Mi naana, ni kembei nionaŋgoŋ tomini.✡ 14 Mi kakam aiguletio ila ki Asinkritus, Pelegon, Emes,Patorobas, Emas, mi zin toŋmatiziŋpakan ki Krisi ta ziŋan timbotmbotna. 15 Mi kakam aigule tio ila ki Pilo-logus, Yulia, mi Nereus ziru lunuri, miOlimpas ziŋan wal boozomen ki Krisita ziŋan timbotmbot na.

16Niom ta boozomen kewe toŋma-tiziŋ ki Krisi kek. Tana kaparteegenomoyommi leleyom par piom.✡

Lupŋana boozomen ki Krisi ta tim-bot lele pakaana ti na, tikam aigulekizin piom tomini.

Sua pemetŋana

17O niom toŋmatiziŋ tio, zin wal tatizorzooro pa sua tau tipaute yom pama keleŋ kek, mi tirekreege lupŋanatiom, mi tiwadat zin tomtom matitoptop pa urlaŋana kizin na, kereyom mi kombot molo pizin.✡ 18 Pasua kizin mbuyeeneŋana iyaryaaruzin wal ta ŋgar kizin kembei ta zinpikin ima titoptop. Zinwal ta kembei,zin timbesmbeeze paMerere kiti Krisisom. Ina zin matan iŋgalŋgal zitunmen.✡

19 Mi niom tina na, kakam yo maleleŋ ndabok kat. Pa tiso uruyom pambulu tiom tau kototo Merere na, mairak ma irao lele ta boozomen kek.Nio leleŋ be niom kuute kat mbuluambaiŋana. Mi so mbulu sananŋana,na motoyom iŋgal be kombotmbotmolo pa.✡

20 Anutu ta ilup ti ma tewe tamen,mi ikam ti ma tombot ambai na,molo som to ikam yomma kaparaamaSadan ŋgureene.✡

Kampeŋana ki Merere kiti YesuKrisi ko ise tiom. Ŋonoono.

21Timoti, ta igabgaaba yo pa uraatai, ni ikam aigule kini piom tomini. Mitoŋmatiziŋ tio tel, zan Lusius, Yason,mi Sosipater, zin tomini tikam aigulekizin piom.✡

22Mi iŋgi nio Tesis. Paulus izzo suami aŋbedbeede se ro ti. Aigule tio imapiom pa Merere zaana.

23 Gaius tomini ikam aigule kinipiom. Ni tomtom ki ikamam zinleembe. Tana nio aŋbotmbot ti na,aŋbot se kini. Miwal ki Krisi ta timbotkar ti mi tiluplup zin lela ruumu kinina, tikam aigule kizin piom tomini.Mi Erastus, tomtom ta imborro pat kikar ti, ni ziru toŋmatiziŋ kiti Kwartustikam aigule kizin piom tomini.✡[ 24 Kampeŋana ki Merere kiti YesuKrisi ko ise tiom. Ŋonoono.]

Paulus ipakur Anutu✡ 16:13: Mk 15:21 ✡ 16:16: 1Kor 16:20; 2Kor 13:12; 1Tes 5:26; 1Pe 5:14 ✡ 16:17: 1Kor 5:9+;2Tes 3:6,14; 2Tim 3:5; Tit 3:10; 2Yo 10 ✡ 16:18: Pil 3:18+; Kol 2:4; 2Pe 2:3 ✡ 16:19: Mt 10:16;Ro 1:8; 1Kor 14:20 ✡ 16:20: Un 3:15; 1Kor 16:23; 1Tes 5:28; Tur 22:21 ✡ 16:21: Ŋgo 16:1+, 20:4✡ 16:23: Ŋgo 19:29; 1Kor 1:14

Page 282: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Rom 16:25 279 Rom 16:2725 Uruunu ambaiŋana ta aŋzzo-

yaryaara pa Yesu Krisi i, ina ko iwezaala piom be Anutu ipombol yomma kemender mbolŋana. Ŋonoono,ta muŋgu muŋgu mi imar na, uru-unu ambaiŋana tana ike.✡ 26 TamenAnutu kwoono bizin tizzo ka sua. Miiŋgi Anutu mata yaryaaraŋana ta im-botmbot ma alok i, iswe uruunu am-baiŋana tana ma ipet mat kek. Mi niiur suambolŋana be sua tana ila pizinkarkari ta boozomen. Naso tiurla kiKrisi mi tito i.✡ 27 Anutu tana, niitutamenŋana. Mi ŋgar kini na, biibikat. Tana iti ko tapakurkuri pa YesuKrisi zaana ma alok. Ŋonoono.✡

✡ 16:25: 1Kor 2:7; Ep 3:9,20; Kol 1:26+; 2Tim 1:9+ ✡ 16:26: Ro 1:5; Tit 1:2+ ✡ 16:27: Ro 11:36;1Tim 1:17, 6:16; Yud 25

Page 283: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 1:1-2 280 1 Korin 1:18

Ro Mataana Kana TaPaulus Ibeede PizinKorin1-2Nio Paulus. Anutu itunu leleene

mi iboobo yo, mi iur yo ma aŋweŋgoŋana ki Yesu Krisi. Niamrugaabaŋoŋ Sostenes ambeede ro tiŋgiima piom wal ki kar Korin ta kom-bot lela lupŋana ki Anutu na. Niomwal ta kesekap la ki Yesu Krisi na, niikam yom ma kewe Anutu wal kinipotomŋan kek. Mi Anutu ibooboyom be kewe ni lene kat mibe kakammbulu potomŋana. Mi niom mensom. Niomŋan karkari boozomen tatizuŋzuŋ pa Merere kiti Yesu Krisi na.Pa Yesu Krisi, ni Biibi kizin, mi Biibikiti tomini.✡

3 Tamanda Anutu mi Merere YesuKrisi ko tikampe yom, mi timboroyom ma kombot ambai. Ŋonoono.

Paulus leleene ambai pa kampeŋanabiibi ta ise kizin Korin

4 Gorgori na, nio leleŋ ambai paAnutu mi aŋpakurkuri piom. Pa YesuKrisi iwe zaala piom ma kampeŋanabiibi ki Anutu ise tiom. 5 Niom ke-sekap la ki Krisi, tanata Anutu ikamyom ma karao kat pa koroŋ matak-iŋa. Ŋgar ma sua ma.✡ 6 Mi inaiswe kembei: Uruunu ambaiŋana kiKrisi ta muŋgu amsoyaara piom, inakakamma imbol piomkek. 7Tana iŋgikombotmbot mi kazza Anutu be isweMerere kiti Yesu Krisi ma ipet mat, mini ipombolmbol yombe kakamuraatamatakiŋa boozomen ta ki Bubuŋanai.✡ 8-9 Mi Anutu itunu ko ipombolm-bol yom ma kemender mbolŋana mairao toono swoono. Naso nol kiMerere kiti Yesu Krisi iso ipet, tonaleyom uunu sa isaana som. Pa Anututa iboobo yom ma niomŋan Lutuunu

Yesu Krisi kaparlup yom na, ni itotosua kini. Tana iti irao tapase pini.✡

Zin Korin tiparyapaala zin10-11O niom toŋmatiziŋ tio, nio aŋ-

sombe aŋpombol yom pa Merere kitiYesu Krisi zaana ta kembei: Kulupleleyom mi ŋgar tiom ma iwe tamenkat, mi koso sua raraate men. Kokenakaparyapaala yom. Pa Kloe wal kinipakan timar mi tisotaara yo piom takembei: Ŋoŋi boozo imbot la maz-woyom.✡ 12 Iŋgi aŋso pa mbulu tiomtau kaparyapaala yom ma kozzo takembei: “Niam ti amtoto ŋgar kiPaulus,” som “Niam amtoto ŋgar kiApolos,” som “Niam amtoto ŋgar kiPetrus,” som “Niam ti amtoto Krisi.”Mbulu ta kembei irao yom makiŋ.✡

13 Lak, aŋso aŋwi yom. Krisi, tisu-paali ma iwe pakan pakan? SomPaulus ikam muriyom, mi tipuni maimeete sala ke pambaaraŋana piom?Som niom kakam yok pa Paulus za-ana? 14 Nio leleŋ ambai pa Anutupaso, aŋkam yok piom som. Malantoaŋkam pa Krispus mi Gaius men.✡15 Tana tomtom sa irao imender miiso: “Nio ti aŋkam yok pa Pauluszaana,” na som. 16 O ŋonoono, nioaŋkam yok pa Setepan mi wal kinitomini. Mi zin pakan na, motoŋiŋgal mini som. Aŋkam yok pizin,o som.✡ 17 Pa Krisi, ni iŋgo yoma aŋla be aŋkam yok pizin tomtomsom. Ni iŋgo yo be aŋsoyaara uru-unu ambaiŋana. Mi ni leleene beaŋkam sua mbuyeeneŋana kembei tazin ŋgarŋan ki toono i tikamam napepe. Pa sua ta kembena ko ikoto kepambaaraŋana ki Krisima iwe kembeikoroŋ sorok.✡

Meeteŋana ki Krisi iswe kat Anutumburaana mi ŋgar kini

18 Sua ta iso pa meeteŋana kiKrisi sala ke pambaaraŋana na, zin

✡ 1:1-2: 1Kor 6:11; 2Tim 1:9 ✡ 1:5: 1Kor 12:7+; 2Kor 8:7 ✡ 1:7: Pil 3:20; 1Tes 1:10; Tit 2:13✡ 1:8-9: Pil 1:6; Kol 1:22; 1Tes 3:13, 5:23+; 1Pe 5:10; 1Kor 10:13; 1Yo 1:3 ✡ 1:10-11: Ro 12:16; 2Kor13:11; Pil 2:2, 3:16; 1Pe 3:8 ✡ 1:12: Yo 1:42; Ŋgo 18:24+; 1Kor 3:4 ✡ 1:14: Ŋgo 18:8; Ro 16:23✡ 1:16: 1Kor 16:15 ✡ 1:17: 1Kor 2:1+; Ga 1:15+; 2Pe 1:16

Page 284: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 1:19 281 1 Korin 2:2wal tabe tila len i tire kembei suakankaanaŋana. Tamen iti ta Anutuikamam uraata piti be ikamke iti na,tikilaala ta kembei: Meeteŋana kini taiswe kat Anutu mburaana.✡ 19Ka suaimbot pataaŋa kek ta kembei:Wal ŋgarŋan na, Anutu ko itatke ŋgar

kizin, mi ipasaana ma iwe ko-roŋ sorok.

Zinwal ta len ŋgar biibi na, ni ko ikamma ŋgar kizin iur ŋonoonosom.✡

20 Tana wal ŋgarŋan, mi zin talen ŋgar biibi pa tutu na, mi zinwal ta tizorzooro pa sua ma ŋgar pamazwaana taiŋgi na, ko toso pareipizin? Pa ŋgar ta tomtom toonokan tipakurkur na, Anutu iso iti pata kembei: Ina ŋgar kankaanaŋanakat.✡ 21Anutu ŋgar kini biibi. Ni iute:Iti tomtom toono kanda na, ŋgar kitiirao ikam tima tuute i na som. Tanatani iur zaala toro pizin wal urlaŋan beikamke zin pa i. Mi sua ki Anutu taamzzoyaryaara i, ta iso yom pa zaalatana. Zaala tana, wal toono kan tirekembei mbulu kankaanaŋana.✡ 22 Pazin Yuda tiso tire mos bibip to tiurla.Mi zin Grik na, tikam kinkiini betikam ŋgar biibi.✡ 23 Tamen niam na,amzzoyaryaara sua pa meeteŋana kiKrisi sala ke pambaaraŋana. Sua tana,sombe zin Yuda tileŋ, na tiurla som,mi lelen pa som kat. Mi so zin wal taYuda somŋan i tileŋ, na tire kembeiŋgar kankaanaŋana.✡ 24 Tamen itita Anutu iboobo iti ma tewe lene na,iti Yuda, mi zin wal pakan tomini,iti tuute: Krisi ta iswe kat Anutumburaana mi ŋgar kini biibi.✡ 25 Paŋgar ki Anutu ta tomtom tire kembeiŋgar kankaanaŋana, ina ilip pa ŋgarkizin tomtom. Mi mbulu ki Anutu tatomtom tire kembei mburaana som,ina ilip pa tomtom mburan.✡

26 O niom toŋmatiziŋ tio, kakamŋgar pa ituyom. Niom wal ta Anutuiboobo yom ma kewe lene na, niompareiŋoyom? Wal toono kan tire yomboozo kembei leyom ŋgar biibi? Som.Mi niom boozo mburoyom biibi som,mi zoyom biibi som.✡ 27 Pa zin walta tomtom toono kan tire zin kembeiwal kankaanaŋan, ta Anutu ipeikatzin ma tiwe lene, bekena ipamiaŋ zinwal ŋgarŋan ki toono. Mi zin walta tomtom toono kan tire zin kembeimburan bibip som, ta Anutu ipeikatzin ma tiwe lene, bekena ipamiaŋ zinwal tau mburan bibip i.✡ 28-29 Mi zinwal ta tomtom toono kan tirepilpiilizin ma tiso zin sorrokŋan, ta Anutuipeikat zin ma tiwe lene. Naso iswezin wal zanŋan ki toono kembei zantina koroŋ sorok, mi tomtom sa iraoipakur itunu ila Anutu kereene uunusom.✡

30 Anutu itunu, ta ikam yom makesekap la ki Yesu Krisi. Mi YesuKrisi, ta iswe ŋgar biibi ki Anutu piti,mi ikam ti ma tewe ndeeŋeŋanda paAnutu mataana, mi ipeyei mbulu po-tomŋana piti, mi ikamke iti.✡ 31 Tanatoto sua ta tibeede se ro pataaŋa kek.Tapakur koroŋ toro sa pepe. Tapakur

Merere itutamen.✡

21 Niom toŋmatiziŋ tio, motoyom

iŋgal. Indeeŋe ta nio aŋma mi aŋ-soyaara sua ki Anutu piom na, aŋkamsua mbuyeeneŋana kembei ta walkwon suaŋan tikamam na som. Miaŋzzo pa ŋgar bibip ta ki toono ina som. Aŋzzo katkat sua pa Anutuŋgar kini biibi ta muŋgu ike mi iŋgiipet mat kek.✡ 2 Paso, indeeŋe taaŋma ma aŋbotmbot la mazwoyomna, ŋgar tio imbol be aŋzzo men paYesu Krisi, mi meeteŋana kini sala ke

✡ 1:18: Ŋgo 17:18; Ro 1:16; 1Kor 2:14; 2Kor 4:3 ✡ 1:19: Yesa 29:14 ✡ 1:20: Yesa 19:12; Lu 10:21;Ro 1:22,28; 1Kor 3:18 ✡ 1:21: Mt 11:25+ ✡ 1:22: Mk 8:11; Yo 4:48; Ŋgo 17:18,32 ✡ 1:23: Yo6:60+; Ŋgo 22:22; Ro 9:32; 1Kor 2:14 ✡ 1:24: Ro 1:16; Kol 2:3 ✡ 1:25: 2Kor 13:4 ✡ 1:26: Lu16:15; Yo 7:48; Yems 2:1+ ✡ 1:27: Mt 11:25; Yems 2:5 ✡ 1:28-29: Ro 3:27; Ep 2:9 ✡ 1:30: Yo17:19; Ro 4:25; 2Kor 5:21 ✡ 1:31: Yer 9:23+; 2Kor 10:17 ✡ 2:1: 1Kor 1:17 ✡ 2:2: Ga 6:14; Pil3:8

Page 285: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 2:3 282 1 Korin 2:16pambaaraŋana.✡ 3 Mazwaana tana,motoŋana biibi ikam yo ma mburoŋimap, mi aŋyamaana ituŋ kembeiaŋrao somkat.✡ 4Tana indeeŋe ta aŋ-soyaara uruunu ambaiŋana piom na,aŋzzo sua mbuyeeneŋana kembei tazin ŋgarŋan ki toono tikamambekenatiyaryaaru zin tomtom na som. MiAnutu Bubuŋana ta ikamam uraatamburaanaŋana piom, mi ipombolm-bol sua tio.✡ 5 Tana urlaŋana tiomimendernder se tomtom ŋgar kizinsom. Imendernder se Anutu itunumburaana.✡

Bela Anutu Bubuŋana ikam peezepiti, to takam kat ŋgar

6-7 Mi zin wal ta tikam ŋgar kiAnutu ma imbol pizin na, amzzo zinpa ŋgar kini biibi ta muŋgu ike miiŋgi ipet mat kek. Ŋgar tana, indeeŋetoono ipet zen na, Anutu leleene iurpa, bekena ikam ti ma tombot raamilela azuŋka kini leleene. Mi ŋgartana ipa ndel kat pa ŋgar ta tomtomtipakurkur pa mazwaana taiŋgi, miŋgar kizin bibip ki toono tabe tila leni.✡ 8 Zin bibip tana, kizin tasa ikilaalaAnutu ŋgar kini som. Mi be tikilaala,so tipun Merere kiti ta azuŋka katu-unu i sala ke pambaaraŋana som.✡9Ŋgar ta amzzo pa i na, tibeede ka suamuŋgu kek ta kembei:Koroŋ ta Anutu iparaŋraŋ pizin wal

tau tiur lelen pini na, muŋgutomtom tire som, tileŋ som,mi tikam ŋgar pa som.✡

10 Mi niam na, Anutu ikamBubuŋana piam, mi Bubuŋana tanaiswe koroŋ tana piam kek. PaBubuŋana, ni irre koroŋ ta boozomen.Anutu ŋgar kini turkeŋana kattomini, Bubuŋana iute.✡ 11 Kere.

Asiŋ iute tomtom toro leleene maimap? Som. Ni itutamen ta iute katleleene. Mi ina raraate pa Anutu.Bubuŋana men, ta iute Anutu leleenema imap.✡ 12 Niam taiŋgi amkamŋgar ki toono som. Amkam ŋgarki Bubuŋana ta imar pa Anutu na.Mi Bubuŋana tana, ta ipaute yampa koroŋ ambaimbaiŋan ta Anutuipomoozo iti pa kek na.✡ 13 Miiŋgi amzzo pa koroŋ ta tana. Tanasua ta amzzo i, imar pa tomtomŋgar kizin som. Ina, BubuŋanaPotomŋana ta ipaute yam pa. Migorgori ta amwesweeze sua ta imarpa Bubuŋana na, amtoto peeze kiBubuŋana. *✡

14 Tomtom ta sombe ŋgar ki toonoikamam peeze pini na, ni irao be ikamŋgar pa koroŋ ta ki Anutu Bubuŋanai na som. Ni ire koroŋ tana kem-bei koroŋ kankaanaŋana. Pa belaBubuŋana ipei ŋgar piti, to takamkat ŋgar pa koroŋ ta ki Bubuŋanai. Uunu tina ta tomtom toono kan,ŋgar kizin irao ipet pa koroŋ ta kiBubuŋana i na som.✡ 15 Mi tomtomta sombe Bubuŋana ikamam peezepini, na ni irao be ikilaala koroŋ taboozomen. Iŋgoi ta ambaiŋana, miiŋgoi ta sananŋana. Tomtom ta kem-benana, wal ta tikamamŋgar ki toonona, irao tiyo kwon pini na som.✡ 16Pazin wal ta tikamam ŋgar ki toono na,Kizin asiŋ ta iute kat ŋgar ki Merere,

som irao be ipaute i pa koroŋpakan? Som.

Mi niamna, ŋgar ki Krisi ta ikamampeeze piam.✡

3Mbulu kizin Korin iswe zin kembei le-

len muŋguŋana ikamam peeze pizin men✡ 2:3: Ŋgo 18:9; 2Kor 10:1,10, 11:30 ✡ 2:4: 2Pe 1:16 ✡ 2:5: 1Kor 4:20; 2Kor 4:7, 6:7; 1Tes 1:5✡ 2:6-7: Ro 16:25+; 1Kor 1:28; Ep 3:5,9; Kol 1:26; Pil 3:15; Ibr 5:14 ✡ 2:8: Lu 23:34; Yo 16:3; Ŋgo 13:27;2Kor 3:14 ✡ 2:9: Yesa 64:4; Yer 3:16 ✡ 2:10: Mt 13:11; Yo 16:13; 1Yo 2:27 ✡ 2:11: Ro 11:33+✡ 2:12: Ro 8:9 * 2:13: Zaala toro ta tarao be totooro sua suruunu ti na, ta kembei: “Mi zin wal tautikam ŋgar ta ki Bubuŋana i na, amwesweeze sua ŋonoono ta imar pa Bubuŋana na pizin.” ✡ 2:13:1Kor 1:17, 2:4; 2Pe 1:16 ✡ 2:14: Yo 6:44, 14:17; Ro 8:5+; 1Kor 1:18,23 ✡ 2:15: 1Tes 5:21; 1Yo 2:20,5:20 ✡ 2:16: Ro 11:34

Page 286: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 3:1 283 1 Korin 3:161O niom toŋmatiziŋ tio, muŋgu nio

irao aŋkam sua piom kembei ta aŋka-mam pizin wal tau Bubuŋana ikamampeeze pizin i na som. Pa mazwaanatana, niom kakam kat ŋgar pa mbuluki Krisi zen. Ŋgar tiom kembei tazin pikin. Pa leleyom muŋguŋanata ikamam peeze piom.✡ 2 Tanatanio aŋkam kini mbolŋana piom som.Aŋkam tui men. Pa mazwaana tana,niom karao pa kini mbolŋana zen. Mikoozi na, raraate men. Karao zen.✡3 Pa leleyom muŋguŋana ta ikamampeeze piom men. Kere mbulu takakamam i. Ŋoŋi imbotmbot la maz-woyom, kakamam kaisiigi pa ituyomŋgar tiom, mi kakamam be kokotowaeyom bizin. Mbulu tiom tana isweyom kembei leleyom muŋguŋana taikamam peeze piom men. Niom kapapai tiom kembei zin wal ta titoto ŋgarki toono na.✡ 4 Pa sombe kaparya-paala yom, mi tomtom tiom pakantiso: “Niam amtoto ŋgar ki Paulus,”mi pakan tiso: “Niam amtoto ŋgarki Apolos,” na mbulu tiom tana isweyom kembei kototo ŋgar ki toonomen.

Zin wal ta tikamam uraata ki Mererena, zin ta boozomen mbesooŋo kini men

5 Apolos, ni asiŋ? Mi Paulus, niasiŋ? Niamru iŋgi mbesooŋo men taamwe zaala piom ma kuurla ki Krisii. Mi Merere, ni iur leyam uraatandelndelŋa. Uraata tana, ta amka-mam i. 6 Nio ta aŋpaaza kini. MiApolos, ni mataana pa, mi ipun ropa. Mi Anutu ta ikam ma kini ise.7 Tana tomtom ta iwaswaaza kini na,ni zaana biibi som. Mi tomtom tamataana pa na, ni tomini zaana biibisom. Anutu itutamen ta zaana biibi.Pa ni ta ikamam ma kini izze. 8 Tanatomtom ta iwaswaaza kini, mi ni tamataana pa na, ziru raraate men. Mikaimer Anutu ko ikam len kadoonoma ikot uraata kizin kizin.✡ 9 Tana

niamru amgabgaaba Anutu pa uraatakini. Mi lupŋana tiom ta iwe kembeimokleene ki Anutu mi kembei ta ru-umu kini.✡

Wal ta so tipombol lupŋana ki Krisipa sua ki Anutu na, zin kembei tipo ru-umu pa Anutu

10Nio kembei tomtom ta ni le ŋgarbiibi pa ruumu poŋana. Pa uraatata muŋgu aŋkam la mazwoyom, inakembei ta aŋpaaza kitiimbi pa ruumuki Anutu. Uraata tana, Anutu itunuta ikampe yo mi ikam leŋ ŋgar pa.To tomtom toro imar ito yo, mi iŋgiiseeŋge uraata pa, mi iwwo ma iza-lla. Niam wal ta amkamam uraatana, niam tataŋa bela motoyam iŋgaluraata tiam tiammi ampo kat.✡ 11MiYesu Krisi ta iwe kembei kitiimbi paruumuki Anutu be imender se. Koroŋtoro sa irao na som. Kitiimbi tana,nio aŋpaaza kek.✡ 12 Wal uraata kanta tiwwo ruumu ma izalla na, pakantiwwo pa koroŋ ŋonoono kembei tagol, silba, ma pat ndabokbokŋan. Mipakan na, tiwwo pa koroŋ soroksorokkembei ta kema riemi kooto. 13Talalama sombe nol biibi ipet raama you,mi Anutu itiiri zin tomtom pa mbulukizin, tona uraata kizin tomtom taboozomen kola ipet mat. Pa you *ko itoombo uraata kizinmi iswe zin.✡14Tomtom ta so iwwo ruumuki Anutupa koroŋ ŋonoono, na you tana koirao ikam kosa sa pa uraata kini som,mi ni ko ikam le kadoono ambaiŋana.15 Mi sombe tomtom sa iwwo pa ko-roŋ soroksorok, na you tana ko ikanuraata kini ma imbiriizi ma ila ne lup.Mi rimen ŋonoono mi ni itunu ila netomini. Tamen som. Ni ko imbotambai, kembei tomtom ta you ikananruumu kini, mi namaana men, mi ikoma ipet mat.

16Niom kuute som? Lupŋana tiomta iwe kembei Anutu urum kini. Mi

✡ 3:1: Ep 4:13+ ✡ 3:2: Ibr 5:12+; 1Pe 2:2 ✡ 3:3: 1Kor 1:10+, 11:18; Ga 5:19+; Yems 3:16 ✡ 3:8:Ŋgo 18:1+, 19:1; 1Kor 4:15; 2Kor 3:3+; Ga 6:3; 2Yo 8 ✡ 3:9: Mt 13:3+; 2Kor 6:1; Ep 2:20+; Ibr 3:3+✡ 3:10: Ro 15:20; 1Kor 4:15, 15:10; 2Pe 3:15 ✡ 3:11: 2Kor 11:4; Ep 2:20; 1Pe 2:4+ * 3:13: You ti,ina sua tooroŋana pa tiiriŋana biibi tabe ipet pa mbeŋ kaimer. ✡ 3:13: 1Kor 4:5

Page 287: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 3:17 284 1 Korin 4:7Anutu Bubuŋana imbotmbot la maz-woyom.✡ 17 Tana kere. Sombe tom-tom sa ipasaana urum kini tana, na nitomini, Anutu ko ipasaani. Pa urumkini na, koroŋ kini potomŋana. Milupŋana tiom ta iwe kembei urumkini.

Iti tapase pizin tomtom mi nindi isepizin pepe

18 Kere. Kokena kapakaam ituyom.Sombe tomtom tiom sa ikam ŋgarpa itunu kembei ni irao kat pa ŋgarta tomtom tipakurkur pa mazwaanata taiŋgi, na bela ipizil ndemeene paŋgar tana,mi ikoto itunuma iwe kem-bei tomtom kankaanaŋana. Naso niirao ikam ŋgar ŋonoono ta ki Anutui.✡ 19 Pa ŋgar ta tomtom toonokan tipakurkur, ina Anutu ire kembeiŋgar kankaanaŋana. Ka sua tibeedepataaŋa kek:Zin ŋgarŋan ki toono na, ŋgar kizin

tana ko iwe kembei ta kilispizin beAnutu ikeene zin pa.✡

20Mi sua lwoono toro iso ta kembei:Merere, ni iute: Wal ŋgarŋan ki

toono na, ŋgar kizin ŋonosomŋana.✡

21 Tana tapase pizin tomtom minindi se pizin pepe. Pa koroŋ taboozomen, ina timbot be iuulu yom.22 Paulus, Apolos, Petrus, toono ti,mbotŋana tiom, meeteŋana, koroŋ tatimbot ta buri, mi koroŋ tabe tipet pakaimer i tomini. Koroŋ ta boozomentana, ina niom tiom men. 23Mi niomta boozomen ki Krisi. Mi Krisi, ni kiAnutu.✡

4Anutu itunu ko itiiri zin mbesooŋo

kini1 Tana tomtom irao tikam ŋgar

piam ta kembei: Niam iŋgi mbesooŋoki Krisi. Mi Anutu indemeere yam,

mi iur sua kini imar nomoyam beamboro. Sua tana, muŋgu ike. Miiŋgi Anutu iswe ma imbot mat kek. ✡2Mbesooŋo ta so biibi kini indemeerimi iur uraata ila namaana, na ni belamata siŋsiŋ pa uraata tana mi ikamkat. To biibi kini leleene ambai pauraata kini. ✡ 3 Mi nio na, sombeniom, som tomtom pakan kere yokembei nio ambaiŋoŋ, som sananŋoŋ,na aŋkam ŋgar biibi pa koroŋ ta kem-bena som. Mi ituŋ ta kembena. Iraoaŋso nio ambaiŋoŋ, som sananŋoŋna som. 4 Ŋonoono, aŋyamaana ituŋkembei aŋkam ŋoobo mbulu sa som.Tamen irao aŋdemeere sorok mi aŋsombulu tio ta boozomen indeeŋe menpa Anutu mataana na som. Aŋbot miaŋzza Merere itunu be itiiri yo. Tonaaŋute kat. Aŋkam ambai, som aŋkamambai som. ✡ 5 Tana niom ta kem-bena. Irao loŋa kitiiri zin tomtom mikoso zin sananŋan, som ambaiŋan napepe. Kombotmi kazza nol kiMerere.Pa ni isombe imiili ma imar, tona iswekoroŋ ta tike lela zugut leleene na,ramaki ŋgar boozomen ta imbot latomtom lelen na, ma ipet mat. TonaAnutu ko ipakur ti ikotmbulu kiti kiti.✡

Mbulu ki ŋgoŋana ŋonoono ki Krisi6 O niom toŋmatiziŋ tio, sua

boozomen tana, nio aŋso se ki ituŋmi Apolos bekena aŋuulu ŋgar tiom.Pambulu tiam, ina iwe kin ambaiŋanapiom. Kokena niom ta kototo tomtomta na, kapakur yom mi koso kilip pawaeyom bizin ta titoto tomtom toro.Pa mbulu ta kembei, ina imolo suata tibeede pataaŋa kek. ✡ 7 Lak,nu tina, asiŋ iuru ma lip pa waembizin pakan? Mi parei, koroŋ ku saimar pa itum mburom, som ŋgar ku?Som. Koroŋ ku ta boozomen imar pakampeŋana ki Anutu men. Zaala toro

✡ 3:16: 1Kor 6:19; 2Kor 6:16; Ep 2:21+; Ibr 3:6; 1Pe 2:5 ✡ 3:18: Ga 6:3 ✡ 3:19: Yop 5:13; 1Kor1:20, 2:6 ✡ 3:20: Mbo 94:11 ✡ 3:23: Ro 14:8; 1Kor 11:3; 2Kor 10:7 ✡ 4:1: 1Kor 3:5; 2Kor 6:4;1Pe 4:10 ✡ 4:2: Lu 12:42 ✡ 4:4: Mbo 143:2; Ŋgo 23:1; Ro 2:13 ✡ 4:5: Ro 2:1,16,29; 1Kor 3:8;2Kor 5:10; Tur 20:12 ✡ 4:6: Ro 12:3 ✡ 4:7: Yo 3:27; Ro 12:6; Yems 1:17; 1Pe 4:10

Page 288: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 4:8 285 1 Korin 5:1sa som. Nakena uunu parei ta nim semi pakur itum? ✡

8 Aiss, niom tina na, karao kat pakoroŋ ta boozomen! Pa kozzo ta kem-bei: Leyom koroŋ boozo ma karaokat. Mi kilip piam ma kewe king kek.* Mi niam, na ra zeen. Kozobe suatiom tana ŋonoono, so ndabok! Toitiŋan tewe king mi takamam peeze.Mi som. ✡

9Pa nio aŋre kembei Anutu iur yamŋgoŋana ki Krisi ma amkemer kat.Niam kembei wal sananŋan ta tiursua be timeete ila iwal biibi matanbekena zin tire len. Mi zin wal ta tirreyam na, tomtom men som. Zin aŋelatomini. ✡ 10 Niam ambesmbeezepa Krisi, mi tomtom tire yam kembeikankaanaŋoyam kat. Mi niom na,koso karao kat pa ŋgar ki Krisi! Niamna, mburoyam biibi som. Mi niomna, mburoyom biibi kat. Niom na,tomtom tipakurkur yom. Mi niamna, tirepilpiili yam. Niom tina karaokat! ✡ 11 Ta muŋgu mi imar indeeŋekoozi na, niam ambotmbot raamapetel yam mi miri yam. Mi amze-bzeebe yam pamburu mararaazaŋan,mi tipunun yam sorok. Mi gorgoriamwwa men, tana leyam muriyamsa tabe ambot pa i na som. ✡12 Ambelmbel uraata pa nomoyam.Sombe tomtom tipiri sua sananŋanapiam, na amsuŋ Anutu be ikampezin. Mi sombe tiseeze motoyam paKrisi zaana, na amendermbolŋanamiambaada men. ✡ 13 Sombe tiŋgal suapiam, na ampimiili pa sua ambaiŋana.Tana tamuŋgumi imar na, niamkem-bei musmuuzu ki toono. Pa tomtomtirepilpiili yam ma tire yam kembeisorrokŋoyam kat.

Paulus leleene be zin Korin tito i pambulu kini

14 Sua tana, nio aŋbeede piombekena aŋpamiaŋ yom pa i na som.Nio leleŋ piom, mi aŋre yom kembeilutuŋ bizin niom. Tanata iŋgi aŋ-pazal yom. 15 Pa sombe niom leyomtomtom piizi sa ta tipaute yom paKrisi, na tomoyom boozo som. To-moyom tamen ta nio i. Pa indeeŋe taaŋkam uruunu ambaiŋana piom, mikuurla ma kewe Yesu Krisi lene na,aŋwe kembei tomoyom. ✡ 16 Tanaaŋso aŋpombol yom be koto mbulutio. ✡ 17 Uunu tina ta aŋgo Timotima ima. Ni na, nio leleŋ pini ilip,mi aŋdemeere kati. Pa Merere ilupyamma aŋre i kembei lutuŋ ŋonoono.Ni ko ipei ŋgar tiom pa mbulu tabewal ki Krisi tito. Mbulu tana, nioituŋ aŋkamam, mi aŋpaute lupŋanaki Krisi pa irao lele ta boozomen. ✡

18 Nio aŋute: Tomtom tiompakan tikam ŋgar kembei nio koirao aŋma aŋre yom mini som.Tanata tipakurkur zitun mi tikamamzooroŋana biibi. 19 Tamen sombeMerere leleene pa, inako molo somto aŋma. Tona aŋre zin wal tatipakurkur zitun mi tizorzooro na,mi aŋute kat zin. Tizzo sua men, somtikam Bubuŋana mburaana tomini?✡ 20 Pa wal ta timbot lela peeze kiAnutu na, tizzo sua pa kwonmen som.Tizzwe Bubuŋana mburaana ramaki.✡ 21 Tana parei? Niom leleyom paso mbulu i? Ko aŋma raama teene beaŋbalis yom pa, som aŋma raama sualuumuŋana mi mbulu ki lelende parpiti?

5Zin Korin bela tiziiri tomtom

sananŋana pa lupŋana kizin1 Ayo, iŋgi be aŋpazal yom pa

mbulu pakan ta kakamam i. Nio aŋleŋ* 4:8: Sua ki Merere iso ta kembei: SombeMesia imar raamamburaana pambeŋ kaimer, tona ziŋan walkini ko tikam peeze pa koroŋ ta boozomen. Zin Korin tikam ŋgar ŋoobo ma tiso mbulu tana ipet pizinkek. ✡ 4:8: Tur 3:17+ ✡ 4:9: Ro 8:36; 1Kor 15:30+; 2Kor 6:9; Ibr 10:33 ✡ 4:10: Ŋgo 26:24; 1Kor2:3; 2Kor 13:9 ✡ 4:11: Ŋgo 23:2; Ro 8:35; 2Kor 11:23+ ✡ 4:12: Mbo 109:28; Mt 5:44; Ŋgo 18:3+; Ro12:14 ✡ 4:15: Ŋgo 18:11; Ga 4:19 ✡ 4:16: 1Kor 11:1; Pil 3:17; 1Tes 1:6; 2Tes 3:9 ✡ 4:17: Ŋgo19:22; Pil 2:19+ ✡ 4:19: 1Kor 16:5; 2Kor 1:15 ✡ 4:20: 1Kor 2:4+; 1Tes 1:5

Page 289: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 5:2 286 1 Korin 5:13

uruyom kembei kakamam mbulukizin me ma ŋge. Mi tomtom tiomta, ni ikam tamaana waene popoŋanami ziru tiwwa. Mbulu ta kembei na,ambai som kat. Kere. Zin wal tatiute Anutu som na, tasa irao ikammbulu ta kembei? Som.✡ 2 Nakenakapakur yom mi koso niom karao katpa mbulu ki Anutu be parei? Sombeniom kakam kat ŋgar, so leleyomipata kat mi kataŋ pa mbulu tana,mi kiziiri tomtom tana ma imbot matpa lupŋana tiom kek. Mi iŋgi som.3-5 Ŋonoono, mazwaana ti, nio itiŋantombotmbot som. Tamen ŋgar tio na,imbotmbot raama yom ma kembeita itiŋan tombotmbot. Tomtom taikam mbulu tana na, nio aŋkam ŋgarkek pa kadoono tabe ise kini i. Tananio aŋso piom pa Merere kiti YesuKrisi zaana ta kembei: Niom sombekulup yom, mi sombe Merere kitiYesu mburaana imbotmbot raamayom, mi Bubuŋana ilup ti ma kembeinio aŋbot raama yom tomini, tonakiziiri tomtom tana pa lupŋana tiomma imbot mat, bekena iyamaana katpeeze ki Sadan. Naso ŋgar kini ipetmi izem ŋgar kini muŋguŋana maimborene. Mi sombe nol ki MerereYesu ipet, na ni ko imbot ambai.✡

6 Mbulu tiom ta kapakurkur yomma koso karao kat pambulu ki Anutu,ina ambai som. Niom kuute som?Yis musaari, ina irao ikam uraata papalawa biibi.✡ 7 Mbulu sananŋanaki tomtom tana, ina kembei ta yismuŋguŋana. Tana kigiibi ma ilane. Naso lupŋana tiom iwe kembeinarabu popoŋana ta ka yis somŋanai. * Ŋonoono, niom kewe popoŋoyomkek. Pa Krisi, tipuni ma imeete kek.Ni patoronŋana kiti, kembei sipsip tatipunun zin pa Pasoba na.✡ 8 Tanaiti irao takam Pasoba ka mbulu pamazwaana ta boozomen, mi men-

meen ti, tapakurkur Merere, taka-mam mbulu ŋgeezeŋana, mi tototosua ŋonoono. Mi ŋgar sananŋanaramaki ka mbulu ta boozomen na,kipiri ma ila ne lup, kembei ta yismuŋguŋana. Imbot raama yom minipepe. Naso kewe kembei narabu ta kayis somŋana i.✡

9 Muŋgu nio aŋbeede ro piom miaŋso piom ta kembei: Zin wal tautikamam mbulu kizin me ma ŋge na,kombot molo pizin.✡ 10-11 Sua tana,nio aŋso pizin iwal biibi ta timbotm-bot toono mi tikamammbulu tana nasom. Aŋso pizin wal urlaŋan menta tikamam mbulu tana. Pa sombeleleyom be kombot molo pizin walmatan munŋan ta tikamam mbulukizin me ma ŋge, som matan ko-roŋŋan, som tiwatkewe len koroŋkizin wal pakan, som timbesmbeezepizin merere pakaamŋan, na niombela kezem kat toono ti! Tanasombe tomtom sa iso ni toŋma-tiziŋ ki Krisi, mi tamen ikamammbulu kizinmema ŋge, sommataanakoroŋŋana, som imbesmbeeze pizinmerere pakaamŋan, som igibgiibi suasananŋana pizin tomtom, som iwininma zaza, som iwatkewe len koroŋkizin wal pakan, na tomtom ta kem-bena, niom kombotmolo pini. Mi kinikanŋana tomini, kagaabi pa pepe.✡

12 Zin wal ta timbot lela lupŋana kiKrisi som na, iti lende uraata be titiirizin pambulu kizin na som. Tamen zinwal ta timbot lela lupŋana ki Krisi na,niombela kitiiri zin pambulu kizinmikapazal zin. 13 Mi zin wal ta timbotlela lupŋana ki Krisi som na, Anutuitunu ko itiiri zinmi iso zin ambaiŋan,som sananŋan.

Tana kakam kembei ta sua kiMerere iso na:Tomtom sananŋana sa isombe imbot

la mazwoyom, na kiziiri i ma✡ 5:1: Lo 27:20; Ep 5:3 ✡ 5:3-5: Mt 18:18+; Kol 2:5; 1Tim 1:20; 1Pe 4:6 ✡ 5:6: Mt 16:6+; Ga 5:9;Yems 4:16 * 5:7: Narabu ta ka yis somŋana i, ina iwe kin pa mbulu ambaiŋana kizin wal ki Krisi. Miyis na, iwe kin pa wal sananŋan mi mbulu kizin. ✡ 5:7: Kam 12:3-21; Yo 1:29; 1Pe 1:19 ✡ 5:8:Kam 12:18 ✡ 5:9: 2Kor 6:14; Ep 5:11; 2Tes 3:14 ✡ 5:10-11: Mt 18:17; Yo 17:15; Ro 16:17; 1Kor10:27; 2Tes 3:6 ✡ 5:13: Lo 13:5

Page 290: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 6:1 287 1 Korin 6:15imbot mat.✡

6Zin wal urlaŋan irao tiparpamender

zin ila zin bibip ki toono matan pepe1 Niom sombe ŋoŋi imbot la maz-

woyom, na parei ta leleyom be kuursua tiom ila Anutu wal kini namanbe tiurpe som? Kere. Niom ka-parpamendernder yom ila zin bibip kitoono ta tiute Anutu som na matan.Mbulu tiom tana, koyom miaŋ pasom? 2 Niom kuute som? Indeeŋembeŋ kaimer ma Anutu isombe itiirizin tomtom toono kan na, wal kinipotomŋan ko tigaabi pa uraata tana.Mi so kembena, na parei ta karao bekuurpe pataŋana munmun ta timbotla mazwoyom ta buri i som?✡ 3Niomkuute som? Iti ko titiiri zin aŋela.Tana iti irao tuurpe pataŋana ta kitoono ti tomini.✡ 4Aŋsomini. Sombepataŋana sa imbot la mazwoyom, naparei ta ku'urur ila zin bibip ki toononaman be tiurpe? Zin zan be tim-boro lupŋana ki Krisi? 5 Koyom miaŋsom? Parei, tomtom tiom tasa leŋgar irao be iurpe zin toŋmatiziŋ kiKrisi sua kizin som? 6-7 Tamen niomkototo zaala ta kembei som. Iŋgikapamendernder waeyom bizin ta kiKrisi i ila zin bibip ki toono ta tiurlasomna keren uunu. Kere. Mbulu tanaambai?

Mbulu tiom tana iswe yom kembeikotop pa mbulu ki Krisi kek. Sombetomtom tikam ŋoobo yom, som tikemkoroŋ tiom, na toŋgo pa. Tikam lak!Niom irao kumuŋai zin.✡ 8 Tamenniom kakamam ta kembei som, miituyom kakamam ŋoobo zin tomtom,mi kekemem koroŋ kizin. Mi mbulutana, kakamam pa toŋmatiziŋ tiom taki Krisi i!

9 Niom kuute som? Zin wal taso tikamam mbulu ndeeŋeŋana som,nako tirao be tilela Anutu kar kinisom. Tana kapakaam ituyom pepe.

Wal ta so tikamam mbulu kizin mema ŋge, mi wal ta timbesmbeezepizin merere pakaamŋan, mi wal tatipasaana ula, mi zin tomooto tatiparmbulmbuulu zin,✡ 10mi wal ku-umbuŋan, mi wal ta matan koroŋŋan,miwal ta tiwininma zaza,miwal ta ti-gibgiibi sua sananŋana pizin tomtom,mi wal ta tiwatkewe len koroŋ kizintomtom pakan na, wal boozomen takembei, kizin tasa ko irao be ilelaAnutu kar kini na som. 11 Muŋgutomtom tiom pakan tikamam mbuluta kembei tomini. Tamen Yesu Krisindomoono piom, tanata Anutu kitiBubuŋana mburaana ipus yom, miikam yom ma kewe wal kini po-tomŋan, mi kewe ndeeŋeŋoyom pamataana.✡

Iti tewe kembei Urum Merere beBubuŋana Potomŋana imbot lela. Tanatuurnol pepe

12 Wal pakan tizzo ta kembei:“Mbulu ta boozomen na, niam amraobe amkam. Ŋgalseki sa som.” Inaambai. Tamen mbulu ta boozomeniuluulu iti som. Mi tomini, nioleleŋ be aŋwe mbesooŋo pa koroŋsananŋana sa na som.✡

13 Mi tomtom pakan tizzo ta kem-bei: “Mbulu ta so amkam pa kuliyam,ina koroŋ sorok ki toono men. Kem-bei kini, ina koroŋ ki kopoyam. Mikopoyom, ina imbot be kini izulla.Mi kaimer na, Anutu ko ikam koroŋru tana ma tila len.” Ina ŋonoono.Tamen kulindi, ina imbot be ikammbulu kizin me ma ŋge na som. Inaimbot be imbeeze pa Merere. Pa inakoroŋ ki Merere.✡ 14 Kere. MuŋguAnutu mburaana ipei Merere kiti maimaŋga pa naala. Mi kaimer, ni koipei iti tomini ma tamaŋga kulindimunŋaana.✡

15Niom kuute som? Kuliyom tana,ina koroŋ ki Krisi. Pa niom ta kewe

✡ 6:2: Mt 19:28; Tur 20:4 ✡ 6:3: 2Pe 2:4; Yud 6 ✡ 6:6-7: Mt 5:39+; Lu 6:29; Ro 12:17+; 1Tes 5:15;1Pe 3:9 ✡ 6:9: Ga 5:19+; Ep 5:5; Ibr 12:14; Tur 22:15 ✡ 6:11: Ep 2:1+; Kol 3:7+; Tit 3:3+; Ibr 10:22;1Pe 1:2 ✡ 6:12: 1Kor 10:23 ✡ 6:13: Ro 14:17; Kol 2:22+; 1Tes 4:3+ ✡ 6:14: Ro 8:11; 2Kor 4:14;Ep 1:19+

Page 291: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 6:16-17 288 1 Korin 7:12kembei Krisi namaana, ma kumbu-unu ma koroŋŋanŋan ta boozomen.Parei, sombe tulup Krisi koroŋŋanasa raama moori zaala lwoono kana,ko ambai? Som kat!✡ 16-17 Kakamŋgar. Sombe tomtom sa ziru moorizaala lwoono kana tiparlup zin, naziru tiwe kembei tomtom ta. Pa suaimbot pataaŋa kek:Ziru ko tiparlup zin ma tiwe tamen.✡

Tamen tomtom ta sombeBubuŋana ikami ma iwe Merere lene,na ni ziruMerere tiparlup zinma tiwetamen. Parei, ko tomtom ta kembenaisu mini mi ilup raama moori zaalalwoono kana?✡

18 Tana kombot molo pa mbulukizin me ma ŋge. Pa sanaanaboozomen ta tomtom tikamam, inakembei imbot mat pa kulin. Tamensombe takammbulu kizinmema ŋge,na takamsanaanapa itundukulindi.✡19 Niom kuute som? Kuliyom tana,ina iwe kembei Urum Merere beBubuŋana Potomŋana ta Anutu ikampiom na imbot lela. Tana niomkomboro ituyom mini som.✡ 20 PaAnutu iŋgiimi yom pa kadoono biibima kewe lene kek. Tana mbulu takakamam pa kuliyom, ina be ipakurAnutu.✡

7Paulus ipazal zin Korin pa ula ka

ŋgar pakan1Ayo, iŋgi be aŋpekelwiŋanapakan

ta imbot la ro tiom ta kebeede maimar na. Niom kozzo ta kembei:“Sombe tomooto ila ki moori som, inaambai.” 2 Tamen mbulu kizin me maŋge ta ipet ma iwe biibi kek. Tanasombe tomooto ziru kusiini tiparm-bot molo pizin, na tirre be tiparlupzin mini. 3 Sombe moori sa leleenebe ziru kusiini tikeene, na kusiini iraoiyok pini. Mi tomooto ta kembena.Sombe kusiini leleene be ziru tikeene,

na ni irao iyok pini. Pa ina mbuluki ula.✡ 4 Moori, ni imborro itunukuliini som. Waene ta imborro. Mitomooto ta kembena. Ni imborroitunu kuliini som. Waene ta imborro.5 Tana kuruutu kuliyom pa kusiyombizin pepe. Tamen sombe niomrukusim koyok raraate be kasapaara pambulu ki ula pa mazwaana rimenbekena kombot kat pa suŋŋana, inaambai. Sua sa som. Mi kaimer tokaparlup yom mini. Kokena karao bekayaraama ituyom som, to Sadan iwatyomma kotop. 6Tana nio aŋsope yomta kembei: Sombe leleyom be kas-apaara pa mbulu ki ula pa mazwaanarimen, na irao. Mi kakam ma iwetutu piom pepe. 7 Mi nio leleŋ aŋsotomtom ta boozomen tiwe kembeita nio i mi tiwoolo som, to ndabok.TamenAnutu iurmbotŋanamatakiŋapiti. Mi mbulu pareiŋana ta so ni iurpiti, na kampeŋana kini ko imbotm-bot raama.✡

8 Mi niom kisa ma noroŋa na, nioaŋso piom ta kembei: Niom sombekowoolomini som,mi kombot kembeita nio i, ina ambai. 9 Tamen sombekarao be kayaraama ituyom som, nakowoolo koyom! Kokena kowoolosom, to leleyom imaŋgaŋga pa mbulusananŋana.✡

10 Mi wal ulaŋan na, nio aŋur suapizin ta kembei. Mi sua ti, nio suatio som. Iŋgi Merere itunu kalŋaana.Moori irao izem kusiini mi iyembutula kizin na pepe. 11Mi sombe moorisa izem kusiini, na irao iwoolo minipepe. Som na imiili ma ila ki kusiini,mi ziru tilup zinmini. Mi zin tomootota kembena. Irao tiyembut ula kizinpepe.✡

12 Mi niom pakan na, nio leŋ suapiom ta kembei. Mi iŋgi Merere suakini som. Iŋgi ituŋ aŋso. Sombe to-mooto urlaŋana sa kusiini iurla som,mi tamen kusiini iyok be imbot raami,

✡ 6:15: Ro 12:5; 1Kor 12:27; Ep 5:30 ✡ 6:16-17: Un 2:24 ✡ 6:16-17: Yo 17:21+; Ro 8:9+; 1Kor12:13; Ep 4:4 ✡ 6:18: Ro 6:12+; 1Tes 4:3; Ibr 13:4 ✡ 6:19: Ro 14:7+; 1Kor 3:16+; 2Kor 6:16 ✡ 6:20:Yo 15:8; 1Kor 7:23; Ga 3:13; Ibr 9:12; 1Pe 1:18+ ✡ 7:3: Kam 21:10; 1Pe 3:7 ✡ 7:7: Mt 19:11+; 1Kor12:4,11 ✡ 7:9: 1Tim 5:14 ✡ 7:11: Mk 10:11+

Page 292: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 7:13 289 1 Korin 7:28na tomooto tana iyembut ula kizinpepe. 13 Mi sombe moori urlaŋanasa kusiini iurla som, mi kusiini iyokbe imbot raami, na moori tana tominiiyembut ula kizin pepe. 14 Pa mooriurlaŋana ko iwe zaala pa kusiini taiurla somna be iweAnutu lene. Mi to-mooto urlaŋana ko iwe zaala pa kusi-ini ta iurla som na be iwe Anutu lene.Mi sombe keyembut ula tiom, inakokapakaala zaala pa lutuyom bizin betiŋgeeze pa Anutu mataana. Tameniŋgi timbot la zaala tabe tiwe Anutulene i kek.

15 Tamen sombe tomtom urlaŋanasa kusiini iurla som, mi imaŋmaŋbe iyembut ula kizin, na tomtomurlaŋana tana irao iyok pini, mi izemima ila. Ka ŋgalseki sa som. Pa Anutuiboobo iti be tombot la mbulu lu-umuŋana men.✡ 16Mi niom moori takuurla na, kuute som. Ko kewe zaalapa kusiyom bizin be Anutu ikamkezin ma iŋgi. Mi niom tomooto takembena. Kuute som. Ko kewe zaalapa kusiyombizin be Anutu ikamke zinma iŋgi.✡

Mbotŋana pareiŋana taso Anutuikam piti, na lelende ambai pa men

17Mbotŋana pareiŋana ta so Anutuikam piti, na lelende ambai pa men.Tana mbotŋana kiti ta takamam in-deeŋe Anutu iboobo iti ma tewe Krisilene na, tombot men ta kembei miila. Sua ti, nio aŋpaute zin lupŋanaki Krisi pa irao lele ta boozomen.18 Tana sombe tomtom sa tireeti miAnutu iboobi, na ni itoombo be iurpekuliini pepe. Mi sombe tomtomsa tireeti som mi Anutu iboobi, nairao ikam ŋgar pa reeteŋana pepe.19 Pa sombe tireete iti, som tireete itisom, ina koroŋ sorok. Mi mbulu taumatanda iŋgalŋgal Anutu tutu kinimitototo, ina koroŋ ŋonoono.✡ 20 Tanambotŋana kizin tomtom tataŋa tatikamam indeeŋe Anutu iboobo zinna, irao tikiskis men. 21 Sombe tom-tom sa ikamu ma mbotmbot kini be

mbesmbeeze pini, mi Merere iboobuma we lene, na lelem ipata pa uraataku tana pepe. Tamen sombe zaalaambaiŋana sa ipet pu be zem uraataku tana, na nu rao zem. 22 Pa tom-tom ta so iwe mbesooŋo pa tomtomtoroma imbotmbot,miMerere iboobima iwe lene, na Merere ire i kembeini mbesooŋo mini som. Ŋonoono,mbesooŋo tana ko imbesmbeeze menpa biibi kini. Tamen Merere itatkei pa sanaana ta muŋgu imborro ina. Mi tomtom ta ni mbesooŋo som,mi imborro itunu mi Anutu iboobina, ni iwe mbesooŋo pa Anutu.✡23 Mi niom na, Anutu iŋgiimi yompa kadoono biibi ma kewe lene kek.Tana kusu mini ma kewe mbesooŋopa ŋgar soroksorok kizin tomtompepe.✡ 24 Tana niom toŋmatiziŋ tio,mbotŋana kiti ta takamam indeeŋeAnutu iboobo iti na, iti irao tikiskismen mi tembesmbeeze pa Anutu.

Sua ta ila pizin wal ta tiwoolo zen25 Mi zin tamuriŋ ma naŋgaŋ ta

tiwoolo zen na, nio leŋ sua pizin to-mini. Mi iŋgi tutu ki Merere som.Iŋgi ituŋ sua tio. Tamenmuŋaiŋana kiMerere imbotmbot se tio. Tana niomirao kendemeere sua tio ti mi keleŋla kalŋoŋ.✡ 26 Nio aŋre ta kembei:Tomtom sa isombe iwoolo kek, somiwoolo zen, na imbot men ta kembeimi ila to ambai. Pa iŋgi be toporousala pataŋana biibi i. 27 Mi nu sombembuk sua pa moori sa be wooli, nareege sua kumbukŋana tana pepe. Misombe woolo zen na, kam kinkiini bewoolo pepe. 28 Tamen sombe woolo,ina ambai tomini. Sanaana sa som. Mimoori ta kembena. Sombe iwoolo, naikam sanaana som. Mi nio aŋute: Walulaŋan ko tindeeŋe pataŋana boozoisu toono ti. Mi leleŋ be pataŋanata kembei indeeŋe yom pepe. Tanataaŋkam sua ti piom.

Takam ŋgar biibi pa koroŋ toono kanpepe

✡ 7:15: Ro 12:18, 14:19 ✡ 7:16: 1Pe 3:1 ✡ 7:19: Yo 15:14; Ro 2:25; Ga 5:6, 6:15 ✡ 7:22: Yo8:36; Ga 5:13; Ep 6:6; Plm 16; 1Pe 2:16 ✡ 7:23: 1Kor 6:20; 1Pe 1:18+ ✡ 7:25: 2Kor 8:8+; 1Tim 1:12-16

Page 293: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 7:29 290 1 Korin 8:329 O niom toŋmatiziŋ tio, sua tio

ti ka uunu ta kembei. Iti ko tombotsu toono ma molo na som. Tana takoozi mi ila na, irao takam ŋgar biibipambotŋana kiti ta ki toono i na pepe.Tana zin tomooto ta tiwoolo kek na,irao timbot kembei zin wal ta tiwoolosom.✡ 30Mi zin wal ta lelen ipata na,irao timbot kembei zin wal ta lelenipata som. Mi zin wal ta menmeenzin na, irao timbot kembei zin walta menmeen zin som. Mi zin wal tatiŋgimgiimi len koroŋ na, irao tikamŋgar ta kembei: Koroŋ tana, koroŋkizin som. Ina koroŋ ki Anutu. 31 Mizin wal ta tikamam uraata pa koroŋ taimbotmbot toono na, irao ŋgar kizinimap ma ilala pa koroŋ tana pepe. Paiti tuute: Toono ti ramaki ka mbulu,ta iŋgi be imap i.✡

32 Nio leleŋ be niom kopoyomrru mi kakamam ŋgar boozo pepe.Tanata aŋso sua ti. Tomooto urlaŋanata sombe iwoolo som, na ni ikamamŋgar biibi pa koroŋ ki Merere. Paleleene be ikam ma Merere leleeneambai. 33 Mi tomooto urlaŋana ta soiwoolo kek, na ni ikamam ŋgar biibipa koroŋ ki toono. Pa leleene be ikamma kusiini leleene ambai.✡ 34 Tanaŋgar kini iwe ru. Mi zin noroŋami tamuriŋ ta tiurla na, ta kembena.Tikamam ŋgar pa Merere men. Patisombe tiur zitunma tiwe ni lene kat.Ŋgar kizin, lelen, kulin, koroŋ kizin taboozomen. Tamen zin moori urlaŋanta so tiwoolo kek na, tikamam ŋgarbiibi pa koroŋ ki toono. Pa tisombetikam ma kusin bizin lelen ambai.✡

35 Sua tio ti, nio aŋso bekena aŋ-pakaala yom pa ula som. Iŋgi aŋsobekena aŋuulu yom ma ŋgar tiomimap ma ila ki Merere, mibe kakamkat mbulu mi kewe Merere lene kat.36 Tamen sombe tomtom sa tiroogomoori pini kek, mi tamen ziru tiwoolozen, mi sombe ire kembei moori tanaimbot sorok ta kembei, ina ambai

som, mi itunu imaŋmaŋ pa mbulu kiula, na ambai be ito leleene mi zirutiwoolo. Sanaana sa som. 37 Tamensombe tomooto sa leleene mi ŋgarkini imbol be iwoolo moori ta tiroogipini na pepe, mi ni irao be iyaraamaitunu, na tomtom ta kembei isombeiwoolo som, na ikam ambai. Suasa som. Tamen bela itunu iyok kat.Kokena ito wal pakan ŋgar kizin, miikam ta kembei. 38 Tana tomooto tasombe iwoolo, na ni ikam ambai. Mitomooto ta sombe iwoolo som, na niikam ambai ma ilip.✡

39 Mi zin moori ulaŋan na, sombekusin bizin timetmeete zen, na iraotiyembut ula kizin pepe. Timbot menki kusin bizin. Mi sombe moori sakusiini imeete, na irao iwoolo mini.Mi kozo mataana iŋgal be iwoolo to-mooto urlaŋana men.✡ 40 Tamen nioaŋre ta kembei: Sombe zin noroŋa ti-woolo mini som mi timbotmbot menta kembei, inako lelen ambai ma ilippizin noroŋa ta tiwoolo mini na. Minio tomini aŋso Anutu Bubuŋana ika-mam peeze pa ŋgar tio.

8Sua pa buzur ta tipatoron zin merere

pakaamŋan pa i1 Ayo, iŋgi be aŋso pa buzur ta

tipatoron zinmerere pakaamŋan pa i.Niom pakan kozzo ta kembei:

“Buzur tana ka ŋgar, niam taboozomen ambot mat pa kek.” Inaambai. Mi kere yom. Kokena ŋgartiom ikam yom ma kapakur yom mikoso kilip pa waeyom bizin pakan. Mimbulu ki lelende par piti, ina ikam tima taparpombolmbol ti.✡ 2 Sombetomtom sa indemeere kembei ni iraokat pa ŋgar, ina iswe kembei ni ikamkat ŋgar zen.✡ 3 Mi sombe tomtomsa iurur kat leleene pa Anutu mi zintomtom, ina iswe kembei ni ikam katŋgar.✡

✡ 7:29: Ro 13:11+; 1Kor 10:11 ✡ 7:31: Mbo 39:6; Kol 3:2; 2Pe 3:11+; 1Yo 2:15+ ✡ 7:33: Lu 14:20✡ 7:34: 1Tim 5:5 ✡ 7:38: Ibr 13:4 ✡ 7:39: Ro 7:2+; 2Kor 6:14 ✡ 8:1: Ŋgo 15:20; Ro 14:3,10,14✡ 8:2: 1Kor 13:8-12; Ga 6:3; 1Tim 6:4 ✡ 8:3: 1Yo 4:7+

Page 294: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 8:4 291 1 Korin 9:74Aŋmiilimini pa buzur ta tipatoron

zin merere pakaamŋan pa i. Niomkiwi ta kembei: “Ko wal urlaŋan iraotikan, som som?”

Mi pekelŋana tio ta kembei: Itituute: Merere pakaamŋan, ina koroŋŋonoono som. Pa Anutu tamen ta im-botmbot i. Toro sa som.✡ 5Ŋonoono,tomtom tiurla ki koroŋ boozo ta tim-bot saamba ma toono na, mi tiwat-waata zin be ‘anutu’ som ‘merere’kizin. 6 Tamen iti na, tuurla ki Anututamen. Ni Tamanda ta iur koroŋ taboozomen,mi iti tombot be tembeezepini. Mi iti tuurla ki Merere tamen,Yesu Krisi. Ni ta iwe zaala pa koroŋ taboozomen ma tipet, mi iwe zaala pitima tewe Anutu lene.✡

7 Tamen wal pakan ta urlaŋanakizin imbol zen na, timbot mat pakoroŋ taiŋgi som. Wal ta kembei, tamuŋgu mi imar na, timbesmbeezepizin merere pakaamŋan. Tanakoozi, sombe tikan kini, som buzursa ta tipakur merere pakaamŋanapa na, to ŋgar kizin ilala pa mererepakaamŋana tana. Tabe ikamma tiyamaana zitun kembei tikamŋoobo mbulu ma tisaana pa Anutumataana.✡ 8Ŋonoono, kini ma buzur,sombe takan, som takan som, inakoroŋ sorok. Irao ikam ti ma teweambaiŋanda, som sananŋanda paAnutu mataana na som.✡

9 Tamen niom wal ta leyom ŋgarpa koroŋ taiŋgi mi kuute kembei kinima buzur tana ka ŋgalseki sa som na,kere yom. Kokena kayaaru zin walta urlaŋana kizin imbol zen na, matitop.✡ 10 Nu tomtom ta ndemeerekembei mbot mat pa ŋgar ki Krisi na,sombe kanan kini lela urumkimererepakaamŋana sa, mi sombe tomtom sata urlaŋana kini imbol zenna, imarmiire u, nako pomboli be ito u ma ikankini tana tomini. 11 Tana re u. Ko-kena ŋgar ku tana ipasaana urlaŋana

ki toŋmatiziŋ ku ta Krisi imeete pinina, ma ila lene.✡ 12 Pa niom sombekakam ta kembei, na kakam sanaanapa Krisi. Paso, kakam sanaana pa zintoŋmatiziŋ ku ta urlaŋana kizin imbolzen na, mi kakam zin ma tiyamaanazitun kembei tikam ŋoobo mbulu.13 Tana sombe kini sa, som buzur sairao ikam toŋmatiziŋ tio ma itop paurlaŋana kini, na nio ko irao aŋkanmini koroŋ tana na som. Kokenaaŋkami ma itop pa urlaŋana kini.✡

9Paulus isotaara zin Korin pa uunu

tau ni iyok pizin be tikam le kadoono som1 Niom Korin koyom kere yo be

parei? Nio irao aŋboro ituŋ som?Nio zoŋ pa uraata ki ŋgoŋana som?Nio ti aŋre kat Merere kiti Yesu som?Uraata ki Merere ta aŋkamam na, iurŋonoono piom som?✡ 2 Ŋonoono,wal pakan sa ko tire yo kembei nioŋgoŋana ŋonoono ki Krisi som. Miniomna, kuute. Pa uraata ta aŋkam lamazwoyom ma iur ŋonoono, ta isweyo kembei nio ŋgoŋana ŋonoono kiMerere.✡

3 Zin wal ta titirtiiri yo ma tizzonio ŋgoŋana ŋonoono som na, nioaŋpekel sua kizin ta kembei: 4 Parei,niam ta zoyam pa uraata ki Mererena, irao tomtom tiuulu yam pa koyamkini ma yok som?✡ 5Mi parei, sombeamwoolo, na irao amkam kusiyambizin ta tiurla i, mi niamŋan amwwapa uraata kiMerere som? Irao amkamkembei Merere itunu tiziini bizin, miPetrus, raama ŋgoŋana pakan som?6Mi parei, niom koso niamru Panabasmen ta amrao be amkam uraata panomoyam som, tanata leleyom beambot mi amdemeere yom men pambotŋana tiam?

7Kakamŋgar pizinwalmalmal kan.Zin timborro zitun pa len pat mi kankini? Som. Mi sombe tomtom sa

✡ 8:4: Kam 34:14+; 1Kor 10:19+; Ga 4:8; Ep 4:5+; 1Tim 2:5 ✡ 8:6: Yo 1:3+; Ŋgo 17:28; Ro 11:36; Pil2:11 ✡ 8:7: Ro 14:14,23; 1Kor 10:28+ ✡ 8:8: Mk 7:19; Ro 14:14,17; Ibr 13:9 ✡ 8:9: Ro 14:13+;Ga 5:13; 1Pe 2:16 ✡ 8:11: Ro 14:15+ ✡ 8:13: Ro 14:19+ ✡ 9:1: Ŋgo 9:3, 9:15+; 1Kor 3:5+, 4:15✡ 9:2: 2Kor 3:2+ ✡ 9:4: Lu 10:8

Page 295: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 9:8-9 292 1 Korin 9:20ipaaza baen, ko itunu irao ikan kaŋonoono som? Som. Ni irao ikan. Miparei? Ko mboroŋan kizin sipsip mimekmek irao ikam tui kizin mi iwinsom?✡ 8-9 Sua tio ti, kokena niomkoso nio aŋto ŋgar kizin tomtommenmi aŋso. Na som. Pa tutu ki Mose isosua raraate men ta kembei:Sombe bapalo ikamam uraata pu mi

ipadagdaaga kini wit, na pokwoono pepe. Bela kwoonoimbot sorok. Naso irao ikankana tomini.✡

Parei, Anutu ikam ŋgar pizin ba-palo men, mi iur tutu tana? 10 Som.Ni ikam ŋgar piti tomtom tomini.Sua tana indeeŋe kat niam ŋgoŋana.Kokena tomtom ta itaara toono beipaaza kini, mi tomtom ta iŋgaamakini na, tikam ŋgar kembei tikamamsorok uraata. Ina ambai som. Zinirao tiur matan pa kan kini pakan to-mini. Uunu tina ta tibeede tutu tana.11 Indeeŋe ta amkam uraata la maz-woyomna, niamkembei ampaaza kinita ki Bubuŋana i. Tana niom sombekipimiili koroŋ pakan tabe ipombolkuliyam i, ina indeeŋe. Mi niom kerebe parei? Amur motoyam pa koroŋbiibimete?✡ 12Wal pakanna, kere zinkembei zan be kakam ulaaŋa pizin.Ina ambai. Mi so kembena, na niomirao kakam leyam tomini. Naso in-deeŋe kat.

Tana niamru Panabas tominizoyam be amkam ulaaŋa pakan pauraata tiam. Tamenmuŋgu amyok beku'uulu yam som. Pa amoto: Kokenaamkam, to ipakaala zaala pa uruunuambaiŋana ki Krisi. Mi sombe ambotŋoobo, na toŋgo. Pa niamru amraoambaada pataŋana ta boozomen.✡

13 Niom kuute som? Zin wal tatikamamuraata lela UrumMerere na,tikanan urum tana ka kini. Mi zin walta tikamam patoronŋana sala artaalna, zin tikanan patoronŋana pakan.✡

14 Ina zaala raraate men pizin walta tizzoyaryaara uruunu ambaiŋanana. Pa Merere, ni itunu iur len zaalata kembei: Zin tirao be tikam lenkadoono pa uraata kizin. Naso iuuluzin pa mboti kizin.✡

15 Tana nio sombe aŋkam leŋkadoono pa uraata tio, ina indeeŋemen. Tamen ta muŋgu mi imarna, aŋyok be aŋkam som. Mi koozitomini, aŋbeede sua ti bekena aŋkamleleyom ma kakam leŋ kadoono nasom. Leleŋ pa som kat. Bela aŋmeetemuŋgu, tona kakam leŋ kadoono!Pa zaala ta aŋkamam uraata pa i, taikam yo ma niŋ ise. Tana ŋgar tioimbol kat be aŋkam leŋ kadoono sapa uraata tio pepe. Mi tomtom sairao itooro ŋgar tio ti na som.✡ 16Niosombe aŋsoyaara uruunu ambaiŋana,na leŋ uunu sa be aŋpakur ituŋ pai na som. Pa Anutu itunu ta iururaata tana imar nomoŋ. Tana niosombe aŋsoyaara uruunu ambaiŋanasom, na aŋbel ituŋ kek.✡ 17 Niosombe ituŋ leleŋ men mi aŋsoyaarasua ki Merere, so irao aŋkam leŋkadoono pa uraata tana. Mi iŋgisom. Pa aŋwe Anutu mbesooŋo kinikek, mi ni iur uraata ti imar nomoŋbe aŋkam.✡ 18 Tana ko aŋkam leŋkadoono pareiŋana? Pa gorgori taaŋzzoyaryaara uruunu ambaiŋanapizin tomtom na, aŋboboobo pakadoono ta zoŋ pa i som. Aŋkamampizin sorok. Mi mbulu tina, ta ikamyo ma niŋ ise. Kadoono tio ta tina.

Paulus ito mbulu matakiŋa bekenaiyaaru zin tomtom ma tiwe Krisi lene

19 Nio ti, tomtom sa imboro yosom. Ituŋ aŋboro yo. Tamen aŋururituŋ ma aŋwe mbesooŋo pa wal taboozomen, bekena aŋyaaru tomtomboozo ma tiwe Krisi lene.✡ 20 Sombeaŋbot raama zin Yuda, na aŋto mbulukizin bekena aŋyaaru zin ma tiwe

✡ 9:7: 2Tim 2:6 ✡ 9:8-9: Lo 25:4; 1Tim 5:18 ✡ 9:11: Ro 15:27; Ga 6:6 ✡ 9:12: Ŋgo 20:33+;2Kor 11:7-12+; 1Tes 2:9 ✡ 9:13: Wkp 6:16,26; Lo 18:1 ✡ 9:14: Lu 10:7; 1Tim 5:17+ ✡ 9:15:Ŋgo 18:3, 20:34; 2Kor 11:10 ✡ 9:16: Yer 20:9; Ŋgo 9:15; Ro 1:14+ ✡ 9:17: 1Kor 4:1; Ga 2:7; Kol 1:25✡ 9:19: Mt 20:26+; Ga 5:13

Page 296: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 9:21 293 1 Korin 10:7Krisi lene. Ŋonoono, tutu kizin im-boro yo mini som. Tamen aŋbotkembei zin wal ta tutu imborro zinna, bekena aŋyaaru zin ma tiwe Krisilene.✡ 21 Mi sombe aŋbot raama zinwal ta tiute Yuda tutu kizin som, nanio tomini aŋto tutu tana som. Paaŋso aŋyaaru zin tominima tiwe Krisilene. Tamen nio aŋzooro Anutu tutukini som. Pa tutu ki Krisi ta ikamampeeze pio.✡ 22 Sombe aŋbot raamazin wal ta urlaŋana kizin imbol zen,na nio aŋbot kembei ta zin, bekenaaŋkam zin ma timbol kat. Tana nioaŋto wal ta boozomen pa mbulu kizinkizin, bekena aŋkamke tomtom kizinpakan ma tiwe Krisi lene. Tana za-ala pareiŋana ta sombe ambai pizin,na nio aŋto men.✡ 23 Pa mbulu tiota boozomen na, aŋkamam bekenaaŋpoloondo uruunu ambaiŋana miirak ma irao zin tomtom. Naso ni-amŋan mi ambot lela kampeŋana kiuruunu ambaiŋana.

Matanda siŋsiŋ pa londi biibi ta kiAnutu i

24 Iti tuute: Londi sa isombe ipet,na zin wal ta zan imbot pa londi tina,inako timap ma tiloondo. Mi tomtomtamen ta ko ilip mi ikam le kadoono.Tana motoyom siŋsiŋ pa londi biibita ki Anutu i, mi koloondo kat. Nasokakam leyom kadoono ambaiŋana.✡25Wal boozomen ta tisombe tiloondopa londi biibi, na tigabiizi kat zitunpa koroŋ boozo. Pa tiso ko iuulu zinbe tilip. Mi kadoono ta tikam kinki-ini pa i, ina irao imbot ma molo nasom. Loŋa men mi isaana. Mi iti na,takam kinkiini pa koroŋ tabe imbotma alok i.✡ 26Nio kembei tomtom tamata lawelawe pa londi i som. Nio

aŋkamam kembei tomtom ta iŋgunuteene, mi iloondo kat bekena iselondi ka seŋgaaŋa ta imap pa i. Minio kembei tomtom ta iwirri soroknamaana pa malmal i som. Nio kem-bei tomtom ta iwirri namaanami ipu-nun katkat tomtom i. 27 Pa aŋpununŋgar ta ki kuliŋ i bekena aŋkoto ŋgartana mi aŋyaraama kat ituŋ. Kokenaaŋkam kat mbulu som, mi aŋkamamsua pizin tomtom, to kaimer ituŋaŋrao aŋkam leŋ kadoono ambaiŋanasom.✡

10Tere ti. Kokena tagabiizi itundu som,

to totop kembei ta zin Israel1 O niom toŋmatiziŋ tio, nio leleŋ

be motoyom iŋgal mbulu ta muŋguipet pa tumbundu bizin na. In-deeŋe ta ziŋan Mose tizem Aikuptuna, miiri tieene ikamam peeze pizinta boozomen. Mi zin ta boozomentindu tai.✡ 2Mbulu ta ipet pizin pa taima miiri tieene na, ina kembei tikamyok. Pa mazwaana tana timaŋga pambotŋana popoŋana be tito Mose.3-4 Mi zin ta boozomen tikan kini taki Bubuŋana i, mi tiwin yok ta kiBubuŋana i. Tana zin ta boozomenraraate men. Pa timap tiwinin yok lapat ta ki Bubuŋana i tau igabgaaba zinma ziŋan tiwwa. Pat tana na, Krisiitunu tau. *✡ 5 Tamen kaimer tom-tom boozomen kizin Israel tizooroAnutu. Tanata ni leleene ambai pizinsom, mi ikasgeege zin ma timetmeeteleŋaleŋa pa lele bilimŋana.✡

6Mbulu boozomen ta ipet pizin, inaiso iti ta kembei: Kokena tuur lelendepa koroŋ sananŋan kembei ta zin na,to iti tomini tala lende.✡ 7 Tana

✡ 9:20: Ŋgo 16:3, 20:21-24; Ro 6:14+; Ga 3:25 ✡ 9:21: Ro 2:12+, 7:6; Ga 2:3+ ✡ 9:22: Ro 15:1+;1Kor 10:33; 2Kor 11:29 ✡ 9:24: Pil 2:16, 3:14; 2Tim 4:7+; Ibr 12:1 ✡ 9:25: 1Tim 6:12; 2Tim 2:4+;Yems 1:12; 1Pe 1:4, 5:4; Tur 2:10 ✡ 9:27: Ro 13:14; Pil 3:13+; Kol 3:5 ✡ 10:1: Kam 13:21+, 14:22+;Mbo 78:13 * 10:3-4: Kam 17:1+ mi Nam 20:1+ iso pa mazwaana ru ta Anutu ikamma yok ireere pa patbekena zin Israel tiwin. Zin Yuda pakan tiwidit mbol pa mbulu tana ma tiso ina pat tamen tau. Mi tizzota kembei: Pat tana, muŋgu tumbun bizin tiwwa raama isu lele bilimŋana. Mi gorgori yok irereere pa.Tamen wal ŋgarŋan pakan tisombe pat tana, ina sua tooroŋana pa Anutu itunu. Pa ni iwwa raama zin miipombolmbol zin. Re Lo 32:4,31. ✡ 10:3-4: Kam 16:14+, 17:1+; Nam 20:1+; Mbo 78:15-24 ✡ 10:5:Nam 14:29+; Mbo 106:26; Ibr 3:17+; Yud 5 ✡ 10:6: Nam 11:4; Mbo 106:14

Page 297: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 10:8 294 1 Korin 10:22kembeeze pizin merere pakaamŋankembei ta muŋgu zin Israel pakantikam na pepe. Pa sua ki Anutu iso takembei:Zin tomtom mbulen su, mi tikanan

ma tiwinin, to tisu na tikammbulu bozboozo.✡

8 Mi takam mbulu kizin me maŋge pepe. Pa zin Israel pakantikam ta kembei, mi tomtom kizin23,000 timetmeete pa aigule tamenŋonoono.✡ 9 Mi totoombo Mereremburaana pepe. Pa zin Israel pakantikam ta kembei, to mooto sananŋantipet, mi tipasaana zin ma timet-meete.✡ 10 Mi toyyo kwondo paAnutu mi wal peeze kan kini pepe. Pazin Israel pakan tikam ta kembei, toaŋela ta ikamam zaaba pizin tomtomi, ikas zin ma timetmeete.✡

11Ŋonoono, mbulu boozomen tanaipet pizin Israel. Mi ina ipei ŋgar kititomini be matanda iŋgal itundu. Paiŋgi tombot lamazwaana kaimer kanatabe koroŋ ta boozomen imap pa i.✡12 Tana sombe tomtom sa indemeerekembei imender mbolŋana, na irei. Kokena itop.✡ 13 Toomboŋanaboozomen ta tiwedet piom, inararaate men pa toomboŋana tagorgori tiwedet pizin tomtom taboozomen. Tipa ndel som. Mi niomirao kapase paAnutu. Pa toomboŋanata so karao be kabaada som, na ni koiyok pa be ise tiom na som. Som kat.Mi sombe izem toomboŋana sa maipet piom, na ni kola iur leyom zaalatomini be koko pa. Naso kemendermbolŋana mi kilip pa toomboŋanatana.✡

Tombot molo pizin mererepakaamŋan mi urum kizin

14 Tana mbulu ki tembeeze pizinmerere pakaamŋan na, kombot molo

pa. O niom, nio leleŋ piom, tanataaŋkam sua taiŋgi piom.✡ 15 Niomleyom ŋgar. Tana ituyom irao kitiirisua tio ti. 16 Iti sombe takan Pasa matiwin la mbooro, na tapakur Anutumi lelende ambai pini pa kampeŋanakini. Mi iti tuute: Sombe tiwin lambooro tana, inabe itiŋan Krisi tulupti ma tewe tamen ma kembei siŋ kiniiwe lende. Mi narabu ta tetete na, takembena. Sombe takan, inabe itiŋanKrisi tulup ti ma tewe tamenma kem-beimazaana iwe lende.✡ 17Mi narabutamen ta iti ta boozomen takan la, inaiwe kin kembei iti ta boozomen tulupti ma tewe kembei tomtom tamen. Patakan la narabu tamen tau.✡

18Kakamŋgar pambulu kizin Israeltomini. Sombe tikam patoronŋana,na mbili suruunu ta, tineene salaartaal pa Anutu. Mi suruunutoro na, zitun tikan bekena ziŋanAnutu tiparlup zin ma tiwe tamen.✡19 Kenako toso parei pizin mererepakaamŋan mi kini ta tikamampizin na? Ina koroŋ ŋonoono?Som.✡ 20 Patoronŋana ta wal matanmunŋan tikamam lela urum kizinmerere pakaamŋan, ina tikamampa Anutu som. Tikamam pa zinbubuŋana sananŋan. Mi nio leleŋbe kagaaba zin pa mbulu tana pepe.Kokena niomŋan zin bubuŋanasananŋan kaparlup yom ma kewetamen.✡ 21 Tana niom irao kiwinla Merere mbooro kini, to kusu mikiwin la mbooro kizin bubuŋanasananŋan na pepe. Mi niom iraokakan kini ta imbot sala Mererembalia kini, to kusu mi kakan kinita imbot sala mbalia kizin bubuŋanasananŋan lela urum kizin na pepe.✡22 Kokena kakam ta kembei, tokapamalmal Merere keteene. Pa nimata mburmburŋana. Mi parei, iti

✡ 10:7: Kam 32:6 ✡ 10:8: Nam 25:1+; Mbo 106:29; Tur 2:14 ✡ 10:9: Kam 17:2,7; Nam 21:5+;Mbo 95:9 ✡ 10:10: Kam 12:33; Nam 14:1+; Ibr 3:11,17 ✡ 10:11: Ro 15:4; 1Kor 7:29; 1Pe 4:7; 1Yo2:18 ✡ 10:12: Ro 11:20 ✡ 10:13: Mbo 68:19; 1Kor 1:9; 1Tes 5:24; 2Pe 2:9 ✡ 10:14: Ŋgo 15:20;2Kor 6:16+; 1Yo 5:21 ✡ 10:16: Mk 14:22+; Ŋgo 2:42,46 ✡ 10:17: Yo 6:33+; Ro 12:5; 1Kor 12:13,27✡ 10:18: Wkp 7:15 ✡ 10:19: 1Kor 8:4+ ✡ 10:20: Lo 32:17; Mbo 106:37; Tur 9:20 ✡ 10:21:2Kor 6:15+ ✡ 10:22: Lo 32:21; Mbo 78:58

Page 298: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 10:23 295 1 Korin 11:5mburanda ilip pini?✡

Mbulu kiti ta boozomen bela iuuluwaende bizin mi ipakur Anutu

23 Tomtom tiom pakan tizzo takembei: “Niam amrao amkam mbuluta boozomen. Koroŋ sa ko iweŋgalsekŋana piam som.” Ina ambai.Tamenmbulu ta boozomen iuluulu itisom. Mi mbulu ta boozomen ipom-bolmbol ti som.✡ 24 Mi takam ŋgarpa itundu men pepe. Takam ŋgar pawaende bizin be tu'uulu zin.✡

25Mi buzur ta so kere imbot su nolmuriini na, kakam ŋgar boozo pa mikiwi pa pepe. Irao kiŋgiimi mi kakan.Pa sombe imar pa urum ki mererepakaamŋana sa, ina koroŋ sorok.✡26 Pa sua ki Merere iso ta kembei:Toono ramaki koroŋ boozomen ta

timbot pa, ina koroŋ kiMereremen.✡

27 Tana sombe tomtom sa ta iurlaki Krisi som na, iso piom be kalaruumu kini mi niomŋan kakan kini,mi sombe leleyom be kala, na iraokala. Mi kini pareiŋana ta so tikampiom na, kakan men. Kakam ŋgarboozo pa mi kiwi pa pepe.✡ 28 Tamensombe tomtom sa isotaara yom kem-bei buzur tana imar pa urum kimerere pakaamŋana sa, na kakanpepe. Kokena kakan, to ni ikamŋgar boozo piom, mi iso niom kakamŋoobo.✡ 29 Ŋonoono, niom sombekakan buzur tana, na kakam ŋoobombulu som. Mi kakam ŋgar pawaeyom tana. Kokena ni isombeniom kakam ŋoobo.

Mi nio aŋute: Tomtom pakan kotimaŋga ma tiso: “Niam ti amraoamyok pa tomtom toro sa be imboroyam na som. Ko tomtom toro sairao be iso yam pa mbulu ambaiŋanami mbulu sananŋana? Som kat!✡

30Sombe ampakurAnutupa kini tiam,mi leleyam ambai pini, na parei tatomtom toro iyyo kwoono piam.”✡

31 Mi nio aŋso ta kembei: Niomsombe kakan, som kiwin, som kakammbulu pareiŋana sa, na kakammbuluta boozomen be kapakur Anutu za-ana pa.✡ 32 Tana kakam ŋgar pizinYuda, mi zin Grik ta tiurla som na,mi lupŋana ki Anutu tomini. Kokenakakam mbulu sa ta irao pa ŋgar kizinsom, to kapakaala zin pa Krisi, somkakam zin ma titop.✡ 33 Kakam kem-bei ta nio i. Nio aŋkam ŋgar pa ituŋsom. Iŋgi aŋtomtoombo be aŋkammbulu ta irao pa wal ta boozomenlelenma ŋgar kizin. Pa leleŋ be Anutuikamke zin. Tana aŋso aŋkam mbulutabe iuulu zin.✡

111Tana koto yo pambulu tio, kembei ta

nio aŋtoto Krisi pambulu kini.✡

Zinmoori bela tiurpe ruŋgunma iraotomtom matan

2 Nio aŋpakur yom pa mbulu tiomta motoyom iŋgalŋgal sua tio taboozomen. Sua tana, muŋgu tikampio. Mi nio kadoono aŋkam piom, takikiskis men na. ✡ 3 Tamen leleŋ beniom kuute kat ta kembei: Krisi taiwe uteene pa tomooto ta boozomen.Mi zin tomooto ta tiwe kusin bizinuten. Mi Anutu ta iwe uteene paKrisi. ✡ 4 Tomooto boozomen tasombe tipakaala uten ruunu pa ko-roŋ sa, mi tisuŋ, som tiwe kem-bei Anutu kwoono be tiso kalŋaanapizin tomtom na, tipamiaŋ Krisi taiwe uteene pizin na. 5 Mi mooriboozomen ta sombe tipakaala utenruunu som,mi tisuŋ, som tiwe kembeiAnutu kwoono be tiso kalŋaana pizintomtomna, zin tomini tipamiaŋkusin

✡ 10:23: 1Kor 6:12 ✡ 10:24: Ro 15:1+; 1Kor 13:5; Pil 2:4-21 ✡ 10:25: 1Tim 4:4 ✡ 10:26: Kam19:5; Mbo 24:1 ✡ 10:27: Lu 10:7+ ✡ 10:28: 1Kor 8:7 ✡ 10:29: Ro 14:14,16 ✡ 10:30: Ro14:6; 1Tim 4:3+ ✡ 10:31: Kol 3:17; 1Pe 4:11 ✡ 10:32: Ro 14:13+; 1Kor 8:13; 2Kor 6:3 ✡ 10:33:Ro 15:2; 1Kor 9:19+ ✡ 11:1: 1Kor 4:16+; Pil 3:17; 2Tes 3:7+ ✡ 11:2: 2Tes 2:15; 2Tim 1:13+ ✡ 11:3:Un 3:16; 1Kor 15:27+; Ep 5:23; 1Pe 3:1,5+

Page 299: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 11:6 296 1 Korin 11:25bizin ta tiwe uten na. * Moori ta kem-bei na, zin raraate kembei zin moorisananŋan ta tomtom tipup uten ru-unu ma isu lene lup bekena tipamiaŋzin. 6 Tana sombe moori sa izooromi leleene be ipakaala uteene som, naambai be tipup uteene ruunu ma isulene lup. Mi sombe moori sa ka miaŋbe tipup uteene ruunu, na mataanaiŋgal be ipakaala uteene.

7 Tana tomooto, ni irao ipakaalauteene pepe. Pa ni iswe Anutu ruŋgu-unu, mi imbot be iwit Anutu uruunu.Mi moori ta kembena. Sombe mbulukini ambai, nako ikamma waene uru-unu ambai. ✡ 8 Kere. Tomootomataana kana iyooto pa moori som.Moori ta iyooto pa tomooto. 9 PaAnutu iur tomooto muŋgu, mana iurmoori be iwe le gaabaŋana. ✡ 10Tanazin moori bela len ŋger pizin aŋela,mi tipakaala uten. Naso tikam katmbulu.

11 Tamen iti moori ma tomooto tatesekap la ki Krisi na, irao tombotndelndelŋa na som. Zin moori lenuraata pizin tomooto, mi zin to-mooto ta kembena. Len uraata pizinmoori. 12 Kakam ŋgar pa Adammi Eba. Mata popoten moori iy-ooto pa tomooto. Mi koozi na, to-mooto tiyotyooto pizin moori. MiAnutu itunu ta iwe uunu ŋonoonomi ipiyotyooto koroŋ ta boozomen.13 Niom ituyom kitiiri. Sombe moorisa ipakaala uteene som, mi isuŋ paAnutu lela lupŋana tiom, ko ambai?14 Mi itundu mbulu kiti ipaute iti pakoroŋ taiŋgi tomini. Sombe tomootosa uteene ruunu biibi, ina ipamiaŋi.15 Mi sombe moori sa uteene ruunubiibi, ina ikami ma niini ise. Pa ikamma kaibiim kini ipet. Uteene ruunubiibi tana, ina Anutu itunu ikam pinibekena ipakaala uteene. 16 Sua tioti, sombe tomtom sa izooro pa, napekelŋana tio ta kembei: Niamŋanlupŋana ta boozomen ki Anutu am-

toto mbulu tamen ta ti.Zin Korin tipasaana mbulu ki Pasa

17 Ayo, iŋgi be aŋpazal yom pambulu tiom pakan. Irao aŋpakur yomna som. Ko aŋyaamba yom. Pa sombekuluplup yom pa suŋŋana, na iuluuluyom som. Ipasansaana yom.

18 Sua tio mataana kana ta kem-bei: Nio aŋleŋ uruyom kembei niom,sombe kulup yom pa kini kanŋanami suŋŋana, na kaparyapalpaala yomma kewe uunu boozo, mi kombotm-bot ndelndelŋa. Sua tana, nio aŋsoko ŋonoono. ✡ 19 Mbulu tiom takaparyapalpaala yom, ina ambai som.Mi toŋgo. Kakam lak! Naso terekat: Ziŋoi ta urlaŋana kizin ambai paAnutu mataana. ✡

20 Niom sombe kulup yom pa kinikanŋana mi suŋŋana, na kini takakanan, ina kawatwaata be kini kiMerere. Mi som. 21 Pa kakam ŋgar pawaeyom bizin mi kaparsa yom som.Kombotmbot ndelndelŋa, mi ituyamtataŋa kakanan kini tiom tiom. Tanatomtom ta, ni ikan som mi peteli. Mitoro na, ni ikam ka kini biibi mi iwinma ikankaana. 22 Parei, niom tinakarao be kakan mi kiwin ila ruumutiom som? Niom leleyom be kerepi-ili lupŋana ki Anutu mi kapamiaŋwaeyom bizin ta len koroŋ som na?Ko aŋso parei piom? Aŋpakur yom pambulu tiom tana? Som kat! ✡

23 Sua ta aŋkam la ki Merere, tamuŋgu aŋkam piom na. Sua ta kem-bei: Indeeŋe mbeŋ ta Yudas iur Yesuila ka koi bizin naman na, Yesu ikamnarabu. ✡ 24 Mi ipakur Anutupa, to itete mi iso: “Iŋgi nio mo-zoŋ. Pa nio ko aŋkam muriyommi aŋmeete piom. Kakam mbulu tibekena motoyom iŋgal yo.” 25 Tikankini makiŋ, to ikam mbulu raraatemen pa mbooro. Iteege mi iso:“Mbooro ti, iŋgi siŋ tio tabe ireere be

* 11:5: Zin ŋgarŋan pakan tisombe sua ti ka uunu ta kembei: Zin moori ta tipakaala uten som mitizuŋzuŋ na, tipamiaŋ zitun, som tipamiaŋ kusin bizin. Pa kar Korin ŋgar kizin ta kembei: Sombe moorisa ipakaala uteene som, na ni moori naikikiŋana. ✡ 11:7: Un 1:26+ ✡ 11:9: Un 2:18+; 1Tim 2:13✡ 11:18: 1Kor 1:10+, 3:3 ✡ 11:19: 1Yo 2:19 ✡ 11:22: Yems 2:5+ ✡ 11:23: Mt 26:26+; Mk14:22+; Lu 22:17+

Page 300: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 11:26 297 1 Korin 12:9ipiyooto zaala popoŋana tabe Anutuziŋan zin tomtom tiparlup zin matiwe tamen. Gorgori ta niom sombekiwin la mbooro ti, na kakam mbuluti bekena motoyom iŋgal yo.” ✡

26 Yesu sua kini tana iso iti ta kem-bei: Gorgori ta niom sombe kakannarabu tana mi kiwin la mboorotana, na kozzoyaryaara meeteŋanaki Merere uruunu ma irao miiliŋanakini. ✡

27 Tana mazwaana ta sombe takannarabu mi tiwin la mbooro ki Merere,sombe tomtom sa ikam mbulu ta in-deeŋe som, na iwe le uunu. Pa inakembei ni ikam Merere mazaana misiŋiini ma iwe kembei koroŋ sorok.28 Tana tomtom tataŋa bela titiiri zi-tun muŋgu, tona tikan narabu mitiwin la mbooro. ✡ 29 Pa iti tatombot lela lupŋana ki Krisi na, tewekembei Krisi namaana, kumbuunu,mi koroŋŋana ta boozomen. Miwal tatikamam ŋoobo zin toŋmatiziŋ kizinta ki Krisi i na, tikilaala koroŋ tanasom. Wal ta kembei, sombe tikanMerere mazaana mi tiwin la mboorona, tikam sorok. Tana Anutu ko iurkadoono pizin. 30 Uunu tina ta tom-tom tiom boozo mete ikamam zin mamburan imap. Mi pakan na, timet-meete kek. 31 Mi be titiiri kat itundumuŋgu, so Anutu iur kadoono pitisom. 32Tamen ni isombe iur kadoonopiti mi ibalis ti, ina ambai. Pa ina, niikam bekena ipazal ti. Kokena izemti ma tikiskis sanaana kiti, to mbeŋkaimer iur kat kadoono piti, mi itiŋaniwal biibi ki toono tala lende. ✡

33Tana niom toŋmatiziŋ tio, sombekulup yom pa suŋŋana mibe kakankini ki Merere, na kasa waeyom bizinmi niom ta boozomen kakan raraate.34 Mi sombe tomtom sa peteli maisaana, na ambai be ikan ka kinipataaŋa ta ruumu kini, mana ilapa lupŋana. Kokena lupŋana tiomisaana, to Anutu leleene ambai piom

som, mi iur kadoono piom. Nio leŋsua pakan tabe aŋsope yom pa, mitoŋgo. Ituŋ aŋma, tona aŋso.

12Peeze ta ki Bubuŋana i

1 O niom toŋmatiziŋ tio, nio leleŋbe kakam kat ŋgar pa uraata taBubuŋana ipombolmbol yom pa makakamam.

2 Motoyom imiili pa mazwaanata kuute Anutu som na. Indeeŋetana, zin merere pakaamŋan ta tiraobe tiso sua som na, tikamam peezepiom mi tiyaryaaru yom pa mbulusananŋana.✡ 3Tana nio aŋso aŋpauteyom ta kembei: Tomtom ta sombeBubuŋana ikamam peeze pini, na niko irao ipiri sua sananŋana pa Yesuna som. Mi tomini bela Bubuŋanaikamampeeze pa tomtom, to tomtomtana irao iso raama leleene ta kembei:“Yesu, ni Merere.”✡

Bubuŋana ipombolmbol iti be takamuraata mi mbulu matakiŋa

4 Anutu ipomoozo iti mi ipom-bolmbol ti ma takamam uraata mimbulu matakiŋa ta ki Bubuŋana i. MiBubuŋana tamen ŋonoono ta ipeyeiuraata mi mbulu tana.✡ 5 Mi itilende zaala matakiŋa be tembeeze paMerere. Mi Merere tamen ŋonoonota tembesmbeeze pini i.✡ 6 Mi ititakamamuraatamatakiŋa ta ki Anutui. Mi Anutu tamen ŋonoono ta ipom-bolmbol ti, mi ikamam lende mbu-randa be takam uraata tana.

7 Bubuŋana, ni izzwe mburaanamatakiŋa ma ikot iti tataŋa, bekenatu'uulu lupŋana ki Krisi pa.✡8 Tomtom ta na, Bubuŋana ipombolima imbot kat mat pa Anutu ŋgarkini, bekena iso zin tomtom pa. Mitomtom toro na, Bubuŋana tamen taikam le ŋgar pa koroŋ pakan, bekenaiso zin tomtom pa. 9 To tomtom torona, Bubuŋana tamen ta ipomboli ma

✡ 11:25: Kam 24:3+; Lu 22:20+; Ibr 8:8+, 9:15+ ✡ 11:26: Yo 14:3; Ŋgo 1:11 ✡ 11:28: 2Kor 13:5✡ 11:32: Mbo 94:12+; 2Kor 7:10; Ibr 12:7+; Tur 3:19 ✡ 12:2: Mbo 115:5+; 1Kor 6:11; Ep 2:11+; 1Tes 1:9✡ 12:3: Mt 16:17; 1Yo 4:2+ ✡ 12:4: Ro 12:6+; Ep 4:4; Ibr 2:4; 1Pe 4:10 ✡ 12:5: Ep 4:11 ✡ 12:7:1Kor 14:26; Ep 4:12; 1Pe 4:10+

Page 301: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 12:10 298 1 Korin 12:24le urlaŋana biibi. Mi tomtom torona, Bubuŋana tamen ta ipomoozimi ikam le mburaana be iurpe zinmeteŋan ma nin ndabok.✡ 10 Mitomtom toro na, Bubuŋana ikam lemburaana be itooro mos pakan. Mitomtom toro na, Bubuŋana ipombolima iwe kembei Anutu kwoono be isokalŋaana pizin tomtom. Mi tomtomtoro na, Bubuŋana ipomboli ma iraoikilaala mbulu ta iwedet i: Imar paAnutu Bubuŋana, som imar pizinbubuŋan sananŋan? To tomtomtoro na, Bubuŋana ikami ma iso suapakaukauŋana ta tomtom tileŋ mitikam ŋgar pa som. Mi tomtomtoro na, Bubuŋana ipomboli ma iraoitooro sua tana, bekena tomtomtileŋ mi tikam ŋgar pa.✡ 11 Mbuluta boozomen tana, ina imar paBubuŋana tamen tau. Ni itoto itunuleleenemi ipeyei mbulu tamunŋaanamen tana ma ikot iti tomtom tataŋa.Tomtom ta ikam mbulu ta, toro ikammbulu toro.✡

Krisi tamen, mi ni koroŋŋanŋanboozo

12 Iti tuute: Tomtom ta, ni ko-roŋŋanŋan boozo. Namaana, kumbu-unu, mataana, ma. Mi koroŋŋana taboozomen tana ilup ma iwe tomtomtamen. Ina raraate pa Krisi wal kini.✡13Pa iti ta boozomen takamBubuŋanatamen. Mi Bubuŋana tana isalakaalaiti, mi ilup ti ma tewe kembei ta tom-tom tamen. Iti Yuda, mi Grik, mimbesooŋo, mi zin wal pakan ta tiwembesooŋo som mi timboro zitun natomini. Tana Anutu ikam Bubuŋanatamen ŋonoono piti ta boozomen.Bubuŋana tana, ina kembei ta yokmata yaryaaraŋana. Pa ipombolmbolti, mi ipayaryaara iti.✡

14 Iti tuute: Tomtom, ni koroŋŋanatamen som. Ni koroŋŋanŋan boozo.Ina kembei iti. Pa Bubuŋanaipombolmbol ti ma takamam uraata

mi mbulu matakiŋa bekena tu'uululupŋana ki Krisi. 15 Kere. Sombetomtom kumbuunu ikam ŋgar maiso: “A, nio ti aŋso aŋwe tomtom tinamaana, to ambai. Mi som. Tana koaŋmet mi aŋla aŋbot ndel.” Ko suakini tana ikami ma izem muriini, miila imbot ndel pa tomtom tana? Som.16 Mi talŋaana ta kembena. Sombeiso: “A, nio ti aŋso aŋwe tomtom timataana, to ambai. Mi som. Tanako aŋmet mi aŋla aŋbot ndel.” Kosua kini tana ikami ma izem muriini,mi ila imbot ndel pa tomtom tana?Som. 17 Mi parei? Sombe tomtom sakoroŋŋana ta boozomen titooro zinma tiwe tomtom tana mataana men,ko ni irao be ileŋ sua? Som. Mi sombekoroŋŋana ta boozomen titooro zinma tiwe talŋaana men, ko tomtomtana irao be iyoozo? Na som.

18 Mi Anutu, ni ikamam ta kembeisom. Ni ito itunu leleene, mi iuriti tomtom koroŋŋanda ta boozomenma timbot la murinmurin be tikamuraata kizin kizin.✡ 19 Tamen sombekoroŋŋanda ta boozomen titooro zinma tiwe koroŋŋanda tamen sa, inakoparei? Ko tombot ambai? Som. 20 Pabela tomtom koroŋŋana ta boozomentilup mi tikam uraata kizin kizin,to tomtom tana imbot ambai. Miina raraate men piti. Pa Bubuŋanaipombolmbol ti ma takamam uraatami mbulu matakiŋa bekena tu'uululupŋana ki Krisi ma imbot ambai.

21Tana tomtommataana irao irepi-ili namaana ma iso: “Aiss, nu raouulu yo na som.” Mi uteene ta kem-bena. Irao iso sua ta kembei pa kum-buunu na som. 22 Kakam ŋgar pakoroŋŋanda pakan ta timbot la le-lende i. Ŋonoono, koroŋ tana timbolsom. Tamen tikamam uraata biibipiti. Sombe timbot som, inako temet-meete. 23 Mi koroŋŋanda pakan tatere kembei ambai pe som mi kandamiaŋ pa, ina kembei tapakur zin. Pamatanda iŋgalŋgal kat be tapakaalazin. 24 Mi koroŋŋanda pakan ta tere

✡ 12:9: Mk 16:17+; 1Kor 13:2; Yems 5:14 ✡ 12:10: Ŋgo 2:4; Ro 12:6; 1Kor 14:5; 1Yo 4:1 ✡ 12:11:Ro 12:3+; 1Kor 7:7; Ibr 2:4 ✡ 12:12: Ro 12:4+; 1Kor 10:17; Ep 4:4-16 ✡ 12:13: Yo 6:63; Ro 10:12; Ga3:28; Kol 3:11 ✡ 12:18: Ro 12:3; 1Kor 3:5

Page 302: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 12:25 299 1 Korin 13:7kembei ambaimbaiŋan na, takamammbulu ta kembei pizin som. Tim-botmbot mat men. Anutu itunu taiur koroŋŋanda matakiŋa, mi ilup zinma tiwe tomtom tamen. Mi ipakurkoroŋŋanda pakan ta tere zin kem-bei ambai pe som na, ma ilip pa ko-roŋŋanda pakan. 25 Pa ni leleene bekoroŋŋanda timbot ndelndelŋa pepe,mibe tilup ma tiwe tamen, mi lelenpar pizinmi tiparuulu zin. 26 Iti tuute:Sombe koroŋŋanda sa ire yoyouŋana,inako koroŋŋanda ta boozomen tireyoyouŋana. Mi sombe tipakur ko-roŋŋanda sa, nako koroŋŋanda taboozomen menmeen zin tomini.

27 Lupŋana tiom, ta iwe kembeiKrisi itunu. Mi tomtom tiom tataŋana, kewe kembei Krisi koroŋŋanŋan.Pa kakamam uraata mi mbulu matak-iŋa bekena kopombol lupŋana tiomtana.✡ 28 Takam ŋgar pa lupŋanaki Krisi. Anutu iur zin ŋgoŋana matiwe mataana pa, to zin wal ta tiwekembei ni kwoono be tiso kalŋaanapizin tomtom. Mi iwe tel pa na, zinwal ta tipaute zin tomtom pa Anutuŋgar kini. To zin wal ta titortooromos, mi zin wal ta ni ipomoozo zinmi ikam len mburan be tiurpe zinmeteŋan, mi zin wal ta tiuluulu zintomtom, mi zin wal ta len ŋgar am-baiŋana be tikam peeze pa uraata,mi zin wal ta Bubuŋana ipombol zinma tirao be tiso sua pakaukauŋana tatomtom tirao be tikam ŋgar pa somna.✡ 29 Parei? Wal ta boozomentiwe ŋgoŋana? Som wal ta boozomentiwe kembei Anutu kwoono be tisokalŋaana pizin tomtom? Som wal taboozomen tirao be tipaute zin tom-tom? Som wal ta boozomen tirao betitooro mos? 30 Som ni ipomoozo walta boozomen ma tirao be tiurpe zinmeteŋan? Somwal ta boozomen tiraobe tiso sua pakaukauŋana ta tomtomtikam ŋgar pa som na? Som wal taboozomen tirao be titooro sua ta kem-bei? Som. 31 Tana Anutu ipomoozo

iti mi ipombol ti be takam uraata mimbulu matakiŋa ta ki Bubuŋana i. Miniom kozo kakam kinkiini pa uraatami mbulu ta ambaimbaiŋan ma ilip.Mi iŋgi be aŋso yom pa zaala ta am-baiŋana kat.✡

13Mbulu ki lelende par piti, ina ilip

pa uraata mi mbulu boozomen ta kiBubuŋana i

1 Nio sombe aŋrao be aŋso suaila karkari kalŋan, som zin aŋelakalŋan, mi tamen aŋur leleŋ pizintomtom som, na nio kembei koŋ taitaŋtaŋ sorok, som kombom ta tizzesorok. 2 Mi sombe aŋwe kembeiAnutu kwoono be aŋso kalŋaana pizintomtom, mi aŋute ŋgar kini turkeŋanta munŋaana men, mi aŋkam ŋgarta boozomen ma imap, mi urlaŋanatio biibi kat mi aŋrao aŋso pa abalboozomenma tila len, mi tamen aŋurleleŋ pizin tomtom som, na nio koroŋsorok. ✡ 3 Mi sombe aŋrai koroŋtio ta boozomen pizin wal sorrokŋan,mi aŋzem ituŋ ila tomtom naman betineene yo pa you, mi tamen aŋurleleŋ pizin tomtom som, ina tominiirao iuulu yo risa som. ✡

4 Iti sombe tuur lelende pizin tom-tom, nako takampewe zin. Mi sombetikam pataŋana piti, nako ketendemalmal som, mi tabaada men. Misombe tuur lelende pizin tomtom,nako matanda mburmbur pizin som,mi tapakurkur itundu ma toso tilippizin som. ✡ 5 Mi takam ŋoobo zinsom, mi takam ŋgar pa itundu mensom. Mi ko loŋa ketendemalmal pizinsom, mi matanda iŋgalŋgal sanaanakizin som. ✡ 6 Sombe tuur lelendepizin tomtom, mi pataŋana sa isombeindeeŋe zin, nako menmeen ti papataŋana kizin som. Mi ko lelendeambai pa sua ma mbulu ŋonoono. ✡7 Mi mazwaana ta boozomen, sombe

✡ 12:27: Ro 12:5; Ep 1:23, 5:30; Kol 1:24 ✡ 12:28: Ŋgo 13:1; Ro 12:6+; Ep 2:20, 4:11+ ✡ 12:31:1Kor 14:1 ✡ 13:2: Mt 17:20; 1Kor 12:8+, 12:28 ✡ 13:3: Mt 6:2 ✡ 13:4: 1Pe 4:8 ✡ 13:5: Ro13:10; 1Kor 10:24,33; Pil 2:4 ✡ 13:6: Mbo 15:2+; Ro 1:32, 12:9; 1Pe 1:22; 2Yo 4

Page 303: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 13:8 300 1 Korin 14:6tomtom tikam ŋoobo iti, nako toko-toto itundu mi tabaada men. Miko takam ŋgar ambaiŋana men pizintomtom, mi tuur matanda pa Anutube ikampe zin. Mimbulu pareiŋana taso ipet piti, nako tu'urur lelende pizinmen. ✡

8 Mbulu ki tuur lelende pizin tom-tom, ina irao imap na som. Tamenmbulu ki tewe kembei Anutu kwoonobe toso kalŋaana pizin tomtom, nakoimap. Mi mbulu ta Bubuŋana ipom-bol iti ma toso sua pakaukauŋana tatomtom tikam ŋgar pa som, inakoimap. Mi mbulu ta Bubuŋana izzweAnutu ŋgar kini piti, ina tomini koimap. 9 Pa iti takam kat ŋgar zen.Takam supurpuurumen. Mi mbulu kitewe kembei Anutu kwoono mi tosokalŋaana pizin tomtom, ina tominitakam supurpuuru men. ✡ 10 Mitalala ma koroŋ ambai komboono isoipet, tona mbulu boozomen ta taka-mam supurpuuru men na, ko timap.✡

11 Muŋgu indeeŋe ta nio pikin na,sua tio, leleŋ, mi ŋgar tio kembei tazin pikin i. Mi iŋgi aŋwe kolman kek.Tana aŋmap pa mbulu kizin pikin. ✡

12 Koozi tere koroŋ saamba kankunun men, kembei tomtom ta itiiriitunu ila yok. Tamen kaimer ko terekat. Koozi nio aŋkam supurpuuruŋgar. Mi kaimer to aŋute kat, kembeita Anutu iute kat yo. ✡

13 Tana koozi mbulu bibip tel tatimbotmbot i: urlaŋana, mbulu kituur matanda pa koroŋ ndabokŋanatabe Anutu ikam piti i, mi mbulu kituur lelende pizin tomtom. Mi mbuluki tuur lelende pizin tomtom, ta am-baiŋana ma ilip pa mbulu tel tina. ✡

14Mbulu ki tewe kembei Anutu kwoono

mi toso kalŋaana pizin tomtom, ina ilip pambulu ki toso sua ta tomtom tikam ŋgarpa som

1Tana kakam totombulu ki lelendepar piti, mi koroŋ boozomen ta imarpa Bubuŋana i. Mi koroŋ kini tabekakam kinkiini pa kati, ina mbulu kitewe kembei Anutu kwoono mi tosokalŋaana pizin tomtom ila sua ta tiraobe tileŋ mi tikam ŋgar pa. 2 Patomtom ta sombeBubuŋana ipombolima iso sua pakaukauŋana ta tomtomtirao be tikam ŋgar pa som na, ni izzosua pizin tomtom som. Ina ni izzosua turkeŋana pa Anutu tau. Tanatomtom tileŋmi tikam ŋgar pa som.✡3 Mi wal ta so Bubuŋana ipombol zinma tiwe kembei Anutu kwoono be tisokalŋaana pizin tomtom, ina tipombolzin tomtom, mi tiuulu ŋgar kizin, mitipotor lelen. Pa sua ta tiso, ina tom-tom tirao be tileŋ mi tikam ŋgar pa.4 Tana tomtom ta sombe Bubuŋanaipomboli ma iso sua pakaukauŋana tatomtom tirao be tikam ŋgar pa somna, ni ipombol itunumen. Mi tomtomta so iwe kembei Anutu kwoono, miiso kalŋaana pizin tomtom ila sua tatirao be tileŋ mi tikam ŋgar pa na, niipombol lupŋana ki Krisi.

5 Nio leleŋ be Bubuŋana ikamyom ta boozomen ma koso suapakaukauŋana. Mi leleŋ ilip katbe kewe kembei Anutu kwoono mikoso kalŋaana pizin tomtom ilasua ta tirao be tileŋ mi tikam ŋgarpa. Pa tomtom ta sombe iso suapakaukauŋana na, bela itooro suatana ila tomtom zitun kalŋan, toambai. Mi so som, na tomtom taso iwe kembei Anutu kwoono mi isokalŋaana pizin tomtom ila sua ta tiraobe tileŋ mi tikam ŋgar pa na, uraatakini ambai ma ilip. Paso, ipombollupŋana ki Krisi.✡

6 O niom toŋmatiziŋ tio, sombeaŋma mi aŋso sua pakaukauŋana takarao be kakam ŋgar pa som, inakoaŋuulu yom be parei? Som. Pa belaaŋso sua pa koroŋ pakan ta Anutuiswe mar tio, som aŋpaute yom pa

✡ 13:7: Ro 15:1; Ga 6:2; 2Tim2:24; 1Pe 4:8 ✡ 13:9: 1Kor 8:2+ ✡ 13:10: Ep 4:13; Pil 3:12 ✡ 13:11:1Kor 3:1 ✡ 13:12: Mbo 17:15; 2Kor 3:18, 5:7; 1Yo 3:2; Tur 22:4 ✡ 13:13: Kol 1:4+; 1Tes 1:3, 5:8; 1Yo4:16 ✡ 14:2: Ŋgo 10:46 ✡ 14:5: Nam 11:26,29

Page 304: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 14:7 301 1 Korin 14:22ŋgar pakan, som aŋwe kembei Anutukwoono mi aŋso kalŋaana piom ilasua ta niom karao be keleŋ mi kakamŋgar pa, to aŋuulu yom. 7Kakam ŋgarpa koroŋ pakan ta kalaŋan som mititaŋtaŋ na, kembei ta kombom mimamaaza. Sombe titaŋ kat som, inakotomtom tiute mboe ka ŋger be parei?8 Mi twiiri ta tiwi be tiboobo zintomtom pa malmal na, ta kembena.Sombe itaŋ kat som, nako tomtomtiurpe zin pa malmal be parei? 9 Inararaate piom. Sombe koso sua ta tom-tom tirao be tileŋ som, nako tikamŋgar pa be parei? Som. Sua tiomtana ko iwe miiri men. 10 Ŋonoono,tomtom ta timbot su toono na, tizzokalŋan ndelndelŋa. Mi sombe tileŋsua ila zitun kalŋan, na tikamkat ŋgarpa ka uunu. 11 Tamen sombe tomtomsa izzo sua mi nio aŋute kalŋaanasom, nako niamru amparre yam kem-bei wal ndelndelŋa. 12 Niom tinakakam kinkiini pa uraata mi mbulumatakiŋa ta ki Bubuŋana i. Ina ambai.Mi kakam kinkiini kat pa uraata mimbulu kini ta ipombolmbol lupŋanaki Krisi na.

13 Tana tomtom ta so Bubuŋanaipomboli ma iso sua pakaukauŋanata tomtom tikam ŋgar pa som na,bela isuŋ pa Anutu be iuuli ma iraoitooro sua tana ila tomtom zitunkalŋan. Naso tileŋ mi tikam kat ŋgarpa. 14 Nio sombe Bubuŋana ipom-bol yo ma aŋkam suŋŋana tio ila suapakaukauŋana, ina Bubuŋana ta im-bot la leleŋ i ta izzo sua tana. Mi ŋgartio na ikam som. 15 Tana ko aŋkamparei? Bubuŋana ta imbot la leleŋi ko isuŋ, mi ko aŋsuŋ raama ŋgartio tomini. Mi Bubuŋana ta imbot laleleŋ i ko imbo mboe pakurŋana paMerere, mi ko aŋbo raama ŋgar tiotomini.✡ 16 Re. Sombe Bubuŋana taimbot la lelem i izuŋzuŋmi ipakurkurAnutu, mi sombe tomtom toro ta niikankaana pa sua ku na imbot raamayom, inako ni irao iyok pa sua ku tana

mi iso “ŋonoono” be parei? Som. Pasua ta zzo i, ni ikam ŋgar pa som.17 Ŋonoono, nu zzo sua ambaiŋanami pakurkur Anutu. Tamen sua kuipombol tomtom tana som.

18 Nio leleŋ ambai pa Anutumi aŋpakuri paso, aŋlip pa niomta boozomen pa mbulu ki takamsuŋŋana ila sua pakaukauŋana.19 Tamen sombe niamŋan Anutuwal kini amlup yam pa suŋŋana,na leleŋ be aŋso sua ta tomtom taboozomen tirao be tileŋ mi tikamŋgar pa. Sombe aŋso sua lamata menta tomtom tirao be tikam ŋgar pa, inaambai ma ilip pa sua munŋaana mamunŋaana kat (10,000) ta tomtomtirao be tikam ŋgar pa som na.20 Niom toŋmatiziŋ tio, kakam ŋgarkembei zin pikin ndabok. Ŋonoono,koroŋ sananŋan na, niom sombekakam ŋgar pa som kembei ta zinpikin i, ina ambai. Tamen koroŋambaimbaiŋan, to kakam kat ŋgarpa, kembei ta zin kolman.✡

21 Sua ki Anutu iso ta kembei:Muŋgu indeeŋe Merere keteene mal-mal pizin Israel na, ikam sua pizin maiso:Nio ko aŋkam lele pakaana toro

ka tomtom bizin ta kalŋanndelŋan na, ma timar. Mi zinko tiwe kwoŋ mi tiso kalŋoŋpizin wal tio ti. Tamen kalŋoŋtabe wal tana tiso i, na wal tiko tileŋ la som.✡

22 Tana mbulu ki toso suapakaukauŋana ta tomtom tirao betikam ŋgar pa som, inabe ipei ŋgarpizin wal urlaŋan som. Mi sombezin wal ta tiurla som na tileŋ sua takembei, ina ikam zin ma tikankaana.Tana iswe zin kembei tiwe Anutulene zen, mi kete malmalŋana kiniimbotmbot men se kizin. Mi mbuluki tewe kembei Anutu kwoono bizinmi toso kalŋaana pizin tomtom, inaiwe kilalan pizin wal urlaŋan kembei

✡ 14:15: Mbo 136:1; Ep 5:19; Kol 3:16 ✡ 14:20: Mt 18:3; Ro 16:19+; 1Kor 3:1; Ep 4:14+; Ibr 5:12+✡ 14:21: Yesa 28:11+

Page 305: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 14:23-24 302 1 Korin 14:37Anutu imbotmbot la mazwan. Mi zinwal ta tiurla som, na som.

23-24 Tana kere yom. Sombekulup yom pa suŋŋana, mi niom taboozomen kozzo sua pakaukauŋanata tomtom tirao be tikam ŋgarpa som na, mi sombe wal pakanta tiurla som mi tikankaana paAnutu na, tilela mi tigaaba yom pasuŋŋana tiom, inako tire mi tiso niomkankaanaŋoyom kat! Tamen sombetomtom ta kembena ilela mi ileŋtomtom boozomen ta tiwe kembeiAnutu kwoono mi tizzo kalŋaana ilasua ta ni irao be ikam ŋgar pa, inakoipei ŋgar kini ma ikilaala sanaana kinimi kadoono tabe Anutu ikam pini i.✡25Pa ni ko iyamaana kembei ŋgar kiniturkeŋan ta imbot la leleene i, inatiswe ma imbot mat lup kek. Tana koitop su toono, mi ipakur Anutu maiso: “Ŋonoono kat, Anutu imbotmbotla mazwoyom.”✡

Mbulu pakan tabe takam, tosuŋŋana iloondo ambai

26 Tana niom toŋmatiziŋ tio, kotoso parei? Sombe kulup yom pasuŋŋana, na niom tataŋa kakamuraata ikot yom. Tomtom ta, imbomboe. Mi toro na, ni ipaute yom pasua ki Anutu. Mi toro, ni iso yompa koroŋ pakan ta Anutu iswe pinina. Mi toro, ni iso sua pakaukauŋanata tomtom tirao be tikam ŋgar pasom na, som itooro sua ta kembenaila niom kalŋoyom bekena keleŋ mikakam ŋgar pa. Mi mbulu boozomenta so kakam, na kakam bekenakopombol lupŋana ki Krisi.✡

27 Zin wal ta so Bubuŋana ipombolzin ma tiso sua pakaukauŋana na,sombe wal ru, som tel sa tiso, inairao. Mi sombe koso sua, na niomta boozomen kamaŋga raraate pepe.Tomtom ta iso sua kini ma imap, tonatoro irao iso sua kini. Mi bela tomtomsa itooro sua kizin. Naso tomtom tileŋ

mi tikam ŋgar pa. 28 Mi sombe tom-tom sa irao be itooro sua kizin som,na tisoma kalŋan biibi lela lupŋana kiKrisi pepe. Timbot mi tisuŋ pa Anutula lelen men.

29Mi zin wal ta tiwe kembei Anutukwoono be tiso kalŋaana pizin tom-tom na, ta kembena. Wal ru, som telsa tiso sua kizin, to tomtom pakanbela titiiri sua kizin. Ito Anutu ŋgarkini, som som?✡ 30Mi sombe tomtomsa izzo sua, mi Anutu iswe koroŋ sapa tomtom toro ta mbuleene isu maimbotmbot, na bela tomtommataanakana imbot muŋgu, mi tomtom torotana iso sua kini. 31 Tana niom walta so kewe kembei Anutu kwoonomi koso kalŋaana pizin tomtom na,bela kakam ta kembei: Tomtom ta,iso sua kini ma imap, tona tomtomtoro iso sua kini. Naso tipaute tom-tom ta boozomen mi tipombol zin.32 Pa Bubuŋana isombe izeebe tom-tom sa ma iwe kembei Anutu kwoonobe iso kalŋaana pizin tomtom, natomtom tana irao iyaraama itunu maimbot, mi tomtom toro iposop suakini muŋgu. Tona ni kadoono isosua. 33 Pa Anutu, ni leleene be uraatakini iloondo ambai men. Kokenatomtom tiyo orooro pa sua kini. Mini leleene be tombot la mbulu lu-umuŋana men. Anutu wal kini po-tomŋan ta boozomen tikamammbuluta kembei lela lupŋana kizin.

34 Niom sombe kulup yom pasuŋŋana, na zin moori bela timaanemen. Irao tiso sua pepe. Bela tikotozitun kembei ta tutu iso na.✡ 35 Misombe len wiŋana pakan, na tilaruumu kizin to tiwi kusin bizin. Pasombe moori sa iso sua ilela lupŋana,na tere kembei ambai som.

36 Mi niom ta koso kozooro lakalŋoŋ na, parei? Sua ki Anutuipet tiom muŋgu, mana ila pizinkarkari? Som niom men ta kakamsua ki Anutu? 37 Sombe tomtom saiso iwe Anutu kwoono be iso kalŋaana

✡ 14:23-24: Yo 16:8; Ŋgo 2:13 ✡ 14:25: Yo 4:19 ✡ 14:26: Ro 14:19; 1Kor 12:7+; Ep 4:12 ✡ 14:29:Ŋgo 17:11; 1Tes 5:20+; 1Yo 4:1 ✡ 14:34: 1Kor 10:32; 1Tes 5:23; 1Tim 2:11+

Page 306: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 14:38 303 1 Korin 15:16pizin tomtom, som indemeere kem-bei Bubuŋana ikamam peeze pini, nani irao iyok pa sua ta aŋbeede piomi, mi ikilaala kembei ina Merere tutukini.✡ 38Mi sombe tomtom sa itit suatio ti, na ni tomini Anutu ko ititi.

39Tana niom toŋmatiziŋ tio, kakamkinkiini pa mbulu ki tewe kembeiAnutu kwoonomi toso kalŋaana pizintomtom ila sua ta tirao be tileŋ mitikam ŋgar pa. Mi zin wal ta soBubuŋana ipombol zin ma tiso suapakaukauŋana ta tomtom tirao betikam ŋgar pa som na, kepeteke zinpepe.✡ 40 Mi sombe kulup yom pasuŋŋana, na kakam kat mbulu. Nasosuŋŋana tiom iloondo ambai men miindeeŋe.✡

15Krisi imeete mi imaŋga pa naala kek

1-2 O niom toŋmatiziŋ tio, nio aŋsoaŋpei ŋgar tiom mini pa uruunu am-baiŋana ta aŋsoyaara piom ma kakanla kek na. Uruunu ambaiŋana tina, takoozi kemendernder se, mi iwe zaalapiom be Anutu ikamke yom. Tamenniom bela kikiskis sua ta muŋgu aŋ-soyaara piom na. Kokena kezem, tourlaŋana tiom iur ŋonoono som.✡

3 Sua biibi kat ta muŋgu tikam pio,mi nio aŋkam piom ma keleŋ kek, inata kembei: Krisi, ni ikam murindi miimeete pa sanaana kiti, kembei ta suaki Merere iso na.✡ 4 Mi titwi i ma kaaigule iwe tel pa, to Anutu ipei i maimaŋga pa naala. Ina tomini ito sua taimbot pataaŋa kek na.✡ 5 Mi Petrusire kati muŋgu, to naŋgaŋ kini pakantire i.✡ 6 To aigule ta na, ipet kizintoŋmatiziŋ kiti 500 mi kwoono, mitire i lup. Wal tana, kizin boozomen tatimbotmbot men i. Mi tomtom kizintataŋa, na ra, timetmeete kek. 7 To niipet ki Yems,mana ipet kizin ŋgoŋana

ta boozomen.✡ 8 Mi ta imap pa na,ipet tio tominimi aŋre kati. Ŋonoono,zaala ta aŋwe ŋgoŋana pa i, ina ipandel pa zaala kizin ŋgoŋana pakan.✡9 Nio aŋkemer kat pizin ŋgoŋana kiKrisi. Mi nio ambaiŋoŋ be zoŋ pauraata ki ŋgoŋana na som. Pa muŋguaŋseseeze Anutu wal kini matan.✡10 Mi kampeŋana ki Anutu, ta itooroyo ma aŋwe kembei. Mi kampeŋanakini tana iwe koroŋ sorok som. Iurŋonoono. Pa nio aŋbel uraata maaŋlip pizin ŋgoŋana pakan. Mi niosom. Kampeŋana ki Anutu, ta im-botmbot raama yo mi ipombolmbolyoma aŋkamam uraata.✡ 11Tana nio,som ŋgoŋana pakan, sombe amkamsua pizin tomtom, na amzzo sua tatina. Mi ina sua ta muŋgu keleŋ mikuurla na.

Anutu ko ipei zin wal urlaŋan matimaŋga mini pa naala

12 Gorgori na, amzzoyaryaara suata kembei: “Anutu ipei Krisi maimaŋga pa naala kek.” Kena pareita tomtom tiom pakan tizzo suakankaanaŋana ma tiso zin meeteŋantirao be timaŋga mini som? 13 Kere.Sombe sua kizin tana ŋonoono, mizin meeteŋan tirao be timaŋga minisom, na Krisi tomini, Anutu ipei ima imaŋga som. 14 Mi sombe Anutuipei Krisi ma imaŋga som, na sua taamkamam pizin tomtom, ina koroŋsorok. Mi urlaŋana tiom ta kembena.Ina koroŋ sorok. 15Mi tina men som.Sombe Krisi imaŋga pa naala som, naniam taiŋgi wal pakamkaamŋoyam.Paso, ampombolmbol sorok suapakaamŋana pa Anutu, mi amzzoni ipei Krisi ma imaŋga pa naalakek. Tamen sombe sua tiom tanaŋonoono, mi zin meeteŋan tirao betimaŋga mini som, na Krisi tomini,Anutu ipei ima imaŋga som.✡ 16Aŋso

✡ 14:37: 2Kor 10:7; 1Yo 4:6 ✡ 14:39: 1Kor 12:31; 1Tes 5:20 ✡ 14:40: 1Kor 14:33; Kol 2:5✡ 15:1-2: Ro 1:16+; 1Kor 3:5+; Ga 1:11+, 3:4 ✡ 15:3: Yesa 53:5+; Ga 1:4,12; 1Pe 2:24 ✡ 15:4: Mbo16:8+; Lu 24:26,46 ✡ 15:5: Mk 16:14; Lu 24:34+; Yo 20:19 ✡ 15:7: Ŋgo 1:3+ ✡ 15:8: Ŋgo 9:3+;1Kor 9:1 ✡ 15:9: Ŋgo 8:3, 9:1; Ga 1:13; Ep 3:8; 1Tim 1:13+ ✡ 15:10: Ro 15:18+; 1Kor 3:10; 2Kor11:5,23; Pil 2:13 ✡ 15:15: Ŋgo 2:24,32+, 4:33, 5:32, 13:30

Page 307: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 15:17 304 1 Korin 15:33mini. Sombe zin meeteŋan tirao betimaŋga mini som, na Krisi tomini,Anutu ipei i ma imaŋga som.✡ 17 Misombe Anutu ipei Krisi ma imaŋgasom, na urlaŋana tiom koroŋ sorok,mi niom kombotmbot men raamasanaana tiom. 18 Mi zin wal ta tiurlaki Krisi mi timetmeete na, zin tominitila len kek.✡ 19 Iti tu'urur matandapa maŋgaŋana kizin wal meeteŋanmi mbotŋana ki kar saamba tabeKrisi ikam piti i. Tamen sombembotŋana tana koroŋ ŋonoonosom, mi urlaŋana kiti iuluulu iti pambotŋana kiti ta ki toono men, na ra,tembel ti kek. Wal ta boozomen kolelen isaana piti ma ilip kat.

20 Tamen som! Pa Anutu ipei Krisima imaŋga pa naala kek. Ni ta iwemataana pizin wal meeteŋan tabetimaŋga pa mbeŋ kaimer i.✡ 21 Kere.Muŋgu tomtom tamen ta iwe zaala pameeteŋana ma ipet. Mi ina raraatepa maŋgaŋana kizin wal meeteŋan.Tomtom tamen ta iwe zaala pa.✡22 Koozi, tere iti tomtom ta toyootopa Adam na, tamap ma temetmeete.Mi zin wal ta tisekap la ki Krisi i, nakaimer Anutu ko ipei zin ta boozomenma timap timaŋga matan yaryaara.23 Tamen tomtom ta boozomen belatito nol kizin kizin. Krisi imaŋgamuŋgu. Pa ni ta iwe mataana. Mitalala ma sombe ni imiili ma imar,tona zin wal kini kadoono timaŋga.✡24 Tonabe toono swoono ipet, mi niipambiriizi koroŋ sananŋan ta bibip,mi mburanŋan, mi zanŋan na, ma tilalen lup. Mi ipimiili koroŋ boozomenta ni ikamam peeze pizin na, ma tilaki Tamaana Anutu mini. 25 Pa ni belaikamam peeze ma irao ikoto ka koibizin ta boozomen ma mburan imapkat, mi kumbuunu ise ŋguren.✡ 26Mika koi kaimer kana kat tabe ni ipam-biriizi i ma ila lene i, inameeteŋana.✡27 Sua ki Anutu iso ta kembei: Anutu

ko ikoto koroŋ ta boozomen, mi iurzin ma timap timbot la Krisi kopombarmaana. Ŋonoono, sua ti iso ko-roŋ ta boozomen ko timbot la Krisikopo mbarmaana. Tamen iti tuute:Tamaana itunu, nako imbot la Krisikopo mbarmaana som.✡ 28 SombeAnutu ikam uraata tana ma imap, mikoroŋ ta boozomen timbot la Krisikopo mbarmaana lup, tona Lutuunuko iur itunu ma imbot la Anutukopo mbarmaana. Naso Anutu im-boro koroŋ ta boozomen, mi koroŋta boozomen timap ma tito kat nileleene.✡

29 Lak, sombe niom kuurla kem-bei zin meeteŋan tirao be timaŋgamini som, na parei ta wal tiompakan tikamam yok be tiuulu zin walmeeteŋan? Sombe sua tiom tanaŋonoono, na kakamam mbulu tanapaso? 30 Mi niam tomini, sombesua tiom tana ŋonoono, na parei tamazwaana ta boozomen ambadbaadasorok pataŋana pa Krisi zaana, miamurur ituyam ila zaaba kwoono?✡

31 O niom toŋmatiziŋ tio, niom takakam yo ma niŋ ise paso, uraata tioiur ŋonoono piom ma kewe Mererekiti Yesu Krisi lene kek. Mi aŋsokat sua ŋonoono piom ta kembei:Aigule ta boozomen, nio aŋute som:Ko aŋbot, som aŋmeete?✡ 32 Kere.Sombe aŋto ŋgar soroksorok kizintomtom men pa uraata ta aŋkamami, na uunu parei ta aŋzem ituŋ miniamŋan zin buzur saŋsaŋŋan am-porou su kar Epesus. Aŋbaada sorokpataŋana tana paso? Sombe zinwal meeteŋan tirao be timaŋga minisom, na toŋgo. Takanan ma tiwininmi turu lende mboti ambaiŋana isutoono. Pa gaaga, malama, to temet-meete.✡

33Wal pakan tipandelndel yom nd-abok! Motoyom iŋgal ituyom. Tom-tom ambaiŋana sa isombe igaaba zin

✡ 15:16: Ro 8:11; 1Tes 4:14 ✡ 15:18: 1Tes 4:14 ✡ 15:20: Ŋgo 26:23; Kol 1:18; 1Pe 1:3; Tur1:5 ✡ 15:21: Yo 11:25; Ro 5:12+ ✡ 15:23: 1Tes 4:15+; Tur 20:5 ✡ 15:25: Mbo 110:1; Mt 22:44✡ 15:26: Tur 20:14, 21:4 ✡ 15:27: Mbo 8:6; Mt 28:18; Ibr 2:8; 1Pe 3:22 ✡ 15:28: 1Kor 3:23; Pil3:21 ✡ 15:30: Ro 8:36; 2Kor 11:26 ✡ 15:31: Ro 8:36; 2Kor 4:10+ ✡ 15:32: Ŋgo 19:23+; 2Kor 1:8

Page 308: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 15:34 305 1 Korin 15:51-52wal sananŋan, inako tikeske i ma nitomini, mbulu kini isaana. 34 Niomkatalli irao. Kakam kat ŋgarmi kezemmbulu tiom sananŋana. Koyom miaŋsom? Pa nio aŋso kat yom ta kembei:Tomtom tiom pakan, zin tiute Anuturisa som kat.✡

Sombe zin meeteŋan timaŋga mini,nako kulin pareiŋan?

35 Tomtom sa ko iwi yo ma iso:“Sombe Anutu ipei zin meeteŋan matimaŋgamini, nako ka zaala parei? Miso timaŋga, nako kulin pareiŋan?”

36 Nu kankaanaŋom! Sombetapaaza koroŋ sa, na bela koroŋ tanaisula toono ma kuliini tana ibuuzu,tona ipiyooto popoŋana ma ise.✡37 Mi sombe tapaaza kini wit, somkoroŋ toro sa ta kembei, na putuunuta tapaaza na, ruŋguunu raraate papopoŋana ta ise pa kaimer i som.38 Pa Anutu ikam ma kini iweniwenmi koroŋ putunputun tipiyotyootonamannaman ma runrun ma ŋononmatakiŋa. Tito ni itunu leleene tau.

39 Koroŋ ta timbotmbot su toonona, ruŋgun ndelndelŋa. Iti tomtom,ruŋgundu ta. Mi zin mbili ma buzurna, ruŋgun toro. Mi man na, ruŋguntoro. Mi ye ta kembena, ruŋgun toro.

40 Koroŋ ta timbotmbot na, pakanki toono, mi pakan na koroŋ saambakan. Koroŋ saamba kan tipa ndel pakoroŋ toono kan. 41 Mi zoŋ azuŋkakini ipa ndel pa puulu. Mi pitik takembena. Azuŋka kizin ipa ndel pazoŋ ma puulu. Mi pitik ta boozomenraraate som. Pitik pakan, azuŋkakizin ilip.

42 Ina raraate men pizin walmeeteŋan tabe timaŋga i. Sombetitwi iti ma tusula toono, na kulindiibuuzu. Mi sombe Anutu ipei itima tamaŋga mini, inako ikam lendekulindi toro. Kulindi popoŋana tanako irao isaana na som.✡ 43 Kulindita titwi sula toono, ina koroŋ sorok.

Tamen kaimer, sombe Anutu ipeiiti ma tamaŋga mini, inako kulindindabokŋana kat mi ka azuŋka biibi.Kulindi ta titwi sula toono na,mburaana biibi som. Mi so Anutu ipeiiti ma tamaŋgamini, inakomburandabiibi.✡ 44 Mi kulindi ta titwi sulatoono na, koroŋ ki toono. Mi sombeAnutu ipei iti ma tamaŋgamini, inakokulindi ambai pa mbotŋana tabetakam su kar saamba i.

45 Sua ki Merere iso ta kembei:Adam, ta tomtom mataana kanana, Anutu iuri ma imaŋga mataanaiyaryaara. Mi Adam kaimer kana *na, ni bubuŋana ta irao ikam ti matombot matanda yaryaara.✡ 46 Tanambotŋana ta ki Bubuŋana i tabetakam su kar saamba, ina imuuŋgusom. Pa mbotŋana ki toono taipet muŋgu, mana mbotŋana ta kiBubuŋana i. 47 Adam mataana kanana, Anutu imbuuzi pa toono. Tanani tomtom toono kana men. MiAdam ta iwe ru pa na, ni imar pa karsaamba.✡ 48 Wal toono kan na, zinkembei tomtom ta Anutu imbuuzi patoono na. Mi zin wal tabe tila pa karsaamba i, nako tiwe kembei Ni ta imarpa saamba na. 49 Iŋgi iti ruŋgunduma mbotŋana kiti kembei tomtomta ipet pa toono na. Mi kaimer,nako ruŋgundumambotŋana kiti iwekembei Ni ta imar pa saamba na.✡

50 O niom toŋmatiziŋ tio, nio aŋsokat piom ta kembei: Kulindi ta kitoono ti, ina irao be ikam mbotŋanata ki kar saamba i na som. Bela itoori,to irao ikam mbotŋana tana. Pa karsaamba ramaki ka koroŋ ta boozomenna, tizanzaana som. Tana koroŋ taizanzaana i, ina irao ikam mbotŋanata ki kar saamba i na som.✡

Meeteŋana mburaana kola imap51-52 Keleŋ. Iŋgi be aŋso yom pa

koroŋ ta muŋgu ike, mi iŋgi Anutuiswema ipetmat kek. Iti ta boozomen

✡ 15:34: Ro 13:11+; 1Kor 6:5; Ep 5:14; 1Tes 4:5 ✡ 15:36: Yo 12:24 ✡ 15:42: Mt 13:43 ✡ 15:43:Pil 3:20+; Kol 3:4 * 15:45: Adam kaimer kana na, Krisi tau. Mi ves 47 ipaati be Adam ta iwe ru pa na.✡ 15:45: Un 2:7; Yo 5:21, 6:33,39-54,63; Ro 5:15+ ✡ 15:47: Un 3:19; Yo 3:13,31 ✡ 15:49: Un 5:3;Ro 8:29+; 1Yo 3:2 ✡ 15:50: Yo 3:5+

Page 309: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 15:53-54 306 1 Korin 16:11ko temetmeete som. Pa sombe mbeŋkaimer ipet, mi twiiri kaimer kanaitaŋ, nako bil pa tamen mi Anutuitooro iti lup. To zin meeteŋan kotimaŋga raama kulin munŋaana tairao isaana mini som. Mi iti tamatanda yaryaara i na, Anutu koitooro iti tomini.✡ 53-54 Pa kulindita izanzaana ma imeete i, bela itooroma iwe koroŋ ndabokŋana ta iraoisaana mini som. Mi bela iwe ko-roŋmata yaryaaraŋana ta irao imeetemini som. Mbulu tana iso ipet, toAnutu sua kini iur ŋonoono. Sua takembei: “Anutu, ni ilip kek. Pa ipam-biriizi meeteŋana ma imap kat.”✡55 O meeteŋana, mburom iŋgoi? Nu

rao lip na som!O meeteŋana, nu lem izi iŋgoi tabe

ŋgal zin tomtom pa i? Som.✡56 Pa izi ki meeteŋana na,sanaana. Mi sanaana ika-mam mburaana la ki tutu.✡57Tamen iti tapakur Anutu milelende ambai pini! Pa Mererekiti Yesu Krisi ndomoono piti,tana ni ikamam ti ma tiliplippa zin koroŋ tana.✡

58Tana niom toŋmatiziŋ tio ta leleŋpiom ilip na, kemender mbolŋana.Kezem kosa sa ma itok yom pepe. Mimotoyom siŋsiŋ pa uraata ki Mererepa mazwaana ta boozomen. Paniom kuute: Uraata ta kakamam pinina, kakamam sorok som. Kola iurŋonoono.✡

16Paulus iso pa pat tabe zin Korin tiyo-

geege pa wal ki Krisi ta timbot ŋoobo suYerusalem na

1 Ayo, nio leŋ sua ri pa pat tabekoyogeegepaKrisiwal kini potomŋanta timbot ŋoobo su Yerusalem a. Za-ala ta nio aŋur pizin lupŋana ki Anututa timbot lele pakaana ki Galesia na,niom tomini irao koto. ✡ 2 Wik ta

boozomen, aigule mataana kana isoipet, na niom tataŋa bela ku'urur pattiom pakan ta kakam pa wik tana naila lae. Naso ipet ma iwe boozoŋana.Beso aŋma to aŋkam men. Kokenakakam ta kembei som, mi aŋma toaŋboboobo yom pa. Ina ambai som.✡ 3 Sombe aŋma, to ituyom kuurwal pakan ta kere zin kembei tiraona, be tikam pat tana ma ila pizinYerusalem kan. Mi nio ko aŋbeedesua sotaaraŋana pakan pa wal tana betikam mi tila raama. 4Mi sombe aŋrekembei ambai be nio tomini aŋla,nako niamŋan mi amla.

Paulus isombe ila ma ire zin Korin5 Iŋgi nio aŋso aŋla aŋre zin Mase-

donia kan. Tana ko aŋla aŋre zinmuŋgu, tona aŋma ma aŋre yom.6 Mi aŋso ko itiŋan tombotmbot mamoloŋana ri. Tana ko aŋbot tiom mairao gorgor ki lomoŋana imap, tonaniom irao kere yo pa pai tio, mi kuuryo ma aŋla pa lele swoi tabe aŋlapa i. 7 Tana sombe Merere leleene,na nio leleŋ be itiŋan tombotmbotma moloŋana ri. Pa leleŋ be aŋlouyom men mi aŋla pepe. 8 Tamen koaŋbotmen su kar Epesus ti muŋgumairao lupŋana biibi ki Pentekos. 9 Paiŋgi Merere ikaaga kat kataama piobe aŋkam uraata biibi isu kar ti. Miuraata tio iurur ŋonoono. Tamen walboozo tizorzooro yo tomini. ✡

Paulus isotaara zin pa Timoti miApolos

10 Sombe Timoti ima ma ipet tiom,na kere be kakami ma leleyom ambaipini. Kokena imoto. Pa ni ikamamuraata ki Merere kembei ta nio i. ✡11Tana tomtom sa mata pasomi pepe.Mi sombe imaŋga mini pa pai, naku'uuli. Naso ila raama leleene ambai,mi imiili ma imar. Pa nio iŋgi aŋzza imi toŋmatiziŋ kiti pakan.

✡ 15:51-52: Mt 24:31; Pil 3:21; 1Tes 4:15+ ✡ 15:53-54: Yesa 25:8; 2Kor 5:4; Ibr 2:14+; Tur 20:14✡ 15:55: Hos 13:14 ✡ 15:56: Un 3:3; Ro 3:19,20, 4:15, 5:12+, 7:5,13 ✡ 15:57: Ro 8:37; 2Kor2:14; 1Yo 5:4+ ✡ 15:58: 1Kor 3:8; 2Pe 3:14; Tur 14:13 ✡ 16:1: Ŋgo 24:17; Ro 15:25+; 2Kor 8:1–9:15✡ 16:2: Ŋgo 20:7 ✡ 16:9: 2Kor 2:12; Kol 4:3; Tur 3:8 ✡ 16:10: 1Kor 4:17

Page 310: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Korin 16:12 307 1 Korin 16:2412Mi toŋmatiziŋ kiti Apolos na, nio

aŋpombolmboli be ziŋan toŋmatiziŋkiti pakan tima ma tire yom. Tamenni leleene be ima ta buri i som. Mi koire le mazwaana sa, to ima ire yom.

Sua pemetŋana13 Motoyom izze, kemender

mbolŋana, mi kikiskis urlaŋanatiom. Mi kaparaama ma tuŋ mikombotmbot. ✡ 14 Mi mbulu tiom taboozomen bela iswe kembei ku'ururleleyom pizin tomtom. ✡

15 Niom kuute: Setepanas ziŋanwal kini, ta tiwe mataana piom Akaiakoyom ma tiurla. Mi zin tizem katzitun pa Anutu wal kini potomŋanmi timbesmbeeze pizin. ✡ 16 Walta kembei, ziŋan wal boozomen tatigabgaaba zin mi timbelmbel uraatapa Merere na, aŋso aŋpombol yom bekombot la kopon mbarman, mi keleŋla kalŋan. ✡

17 Indeeŋe Setepanas ma Portuna-tus mi Akaikus timar tipet tio na,tikam yo ma tau leleŋ ambai kat.Pa tikam niom Korin ruŋguyom, mitimar ma tiuulu yo. 18 Tana zin tikamyo ma leleŋ ambai, kembei ta tikamyom tomini ma leleyom ambai. Walta kembei na, kapakur zin.

19Lupŋana ki Krisi ta timbot pa lelepakaana ki Asia ti na, tikam aigulekizin piom. Mi Akwila ma Prisilaziŋan wal ki Krisi ta tiluplup zin pasuŋŋana lela ruumu kizin na, zin to-mini tikam aigule piom pa Mererezaana. ✡ 20 Mi zin toŋmatiziŋ kiKrisi ta niamŋan ambotmbot i na, zinta boozomen tikam aigule kizin piomtomini.

Niom ta boozomen toŋmatiziŋ kiKrisi. Tana leleyom ambai par piommi kaparteege nomoyom. ✡

21 Iŋgi nio Paulus ituŋ ta aŋbeedesua tiŋgi. Aŋkam aigule tio piom. ✡

22 Sombe tomtom sa leleene paMerere som, na Anutu kete mal-malŋana kini ko imbotmbot se kini.

O Merere, mar lak!23Kampeŋana kiMerere Yesu ko ise

tiom.24 Mi nio aŋso piom ta kembei:

Itiŋan Yesu Krisi tulup ti ma tewetamen kek, tana nio leleŋ piom taboozomen.

✡ 16:13: Mbo 31:24; Ep 6:10; Pil 1:27; Kol 1:11; 1Tes 5:6 ✡ 16:14: 1Kor 14:1; 1Pe 4:8 ✡ 16:15:1Kor 1:16 ✡ 16:16: Pil 2:29; 1Tes 5:12; 1Tim 5:17; Ibr 13:17 ✡ 16:19: Ŋgo 18:2,18,26; Ro 16:3,5✡ 16:20: Ro 16:16 ✡ 16:21: Kol 4:18; 2Tes 3:17

Page 311: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 1:1 308 2 Korin 1:13-14

Ro Ta Iwe Ru Pa TaPaulus Ibeede PizinKorin1 Nio Paulus. Anutu itunu leleene

mi iur yo ma aŋwe ŋgoŋana ki YesuKrisi. Niamru toŋmatiziŋ kiti Timoti,ta ambeede ro ti ima piom wal kikar Korin ta kombot la lupŋana kiAnutu na. Mi ima pa Anutu wal kinipotomŋan boozomen ta timbot iraolele pakaana biibi ki Akaia na tomini.

2 Tamanda Anutu mi Merere YesuKrisi ko tikampe yom, mi timboroyom ma kombot ambai. Ŋonoono.

Anutu iuluulu iti pa pataŋana kiti.Naso tarao be tu'uulu waende bizin papataŋana kizin

3 Anutu ta Merere kiti Yesu KrisiTamaana na, iti lelende ambai pini mitapakuri. Pa ni muŋaiŋana katuunumi ulaaŋa kiti ŋonoono.✡ 4 Pataŋanapareiŋana ta so ipet piti na, ni iulu-ulu iti, mi ipotor lelende, mi ipom-bolmbol iti. Naso iti tarao be tu'uuluwal pakan ta pataŋana indeeŋe zinna, mi topotor lelen, mi topombolzin. Paso, ni ipombol iti mi ipotorlelende kek. Tana iti tarao be tu'uuluwal pakan ta pataŋana indeeŋe zinna.✡ 5 Pa Krisi ibaada pataŋana, tanaiti ta tesekap la kini i, bela tabaadapataŋana tomini. Mi so pataŋanabiibi, nako takam pombolŋana biibiila ki Krisi.✡ 6 Niam sombe ambaadapataŋana, inabe iuulu yom mi ipom-bol yom. Mi sombe Anutu iuulu yampapataŋana tiammi ipombol yam, in-ako ipombol yom tomini be kemendermbolŋana mi kabaada pataŋana kem-bei ta niam i.✡ 7 Tana niam amurlakat ta kembei: Niom ko kemendermbolŋana. Pa niam amute: Niomsombe kabaada pataŋana kembei taniam, nako kakam pombolŋana kem-bei ta niam i.✡

Paulus isotaara zin pa pataŋana biibita indeeŋi isu lele pakaana ki Asia na

8 O niom toŋmatiziŋ tiam, niamleleyam be kuute pataŋana ta in-deeŋe yam isu lele pakaana ki Asiana. Pataŋana tana biibi ma ilip katpa mburoyam. Irao be ambaada nasom. Tabe ikam ma amso ta kembei:“Iŋgi be ametmeete i.”✡ 9 Ŋonoonokat. Mazwaana tana amyamaanakembei leyam zaala sa som, mi amsoko ametmeete. Tamen mbulu tanaipet piam bekena ampase pa Anututau ipei zin meeteŋan ma timaŋgamini na. Kokena ampase pa ituyammburoyam.✡ 10-11 Tana pataŋana bi-ibi ta ise tiam na, ikam yam ma am-bot la naala kezeene. Tamen Anutuikamke yam. Mi ni kola ikamkeweyam. Pa niam amurla ta kembei:Kaimer sombe pataŋana sa ipet piam,mi niom ku'uulu yam mi motoyomiŋgalŋgal yam pa suŋŋana, na ni koikamke yam mini. Naso niomŋan walboozomen kere, mi leleyom ambaipini, mi kapakuri. Pa suŋŋana tiomta iur ŋonoono, mi iwe zaala pa kam-peŋana kini ma ise tiam.✡

Paulus isotaara zin Korin pa uunutau itooro ŋgar kini mi ila kizin som

12 Koroŋ biibi ta niyam ise pa i,ina ta kembei: Amyamaana la le-leyam kembeimbulu ta amkamam isutoono ti na, amtoto ŋgar ki toonosom. Som kat. Niam ampase pa kam-peŋana ki Anutu, mi amtoto mbulukini. Tana ampakaam som, mi amzzosua ŋonoono men raama leleyamŋgeezeŋana. Mi niom na, amkamkat mbulu ta kembei piom.✡ 13-14 Misua boozomen ta ambeede piom na,ka ŋgar imbot mat. Irao be kapaatamen mi kakam ŋgar pa. Ŋonoono,mazwaana ti amso ko niom kakam katŋgar piam zen. Tamen amurur mo-toyam pa mazwaana tabe ŋgar tiomipet mi kikilaala kat yam. Beso aigule

✡ 1:3: Ep 1:3; 1Pe 1:3 ✡ 1:4: Ro 15:5; 2Kor 7:6 ✡ 1:5: Mbo 94:19; 2Kor 4:10; Kol 1:24 ✡ 1:6:2Kor 4:15; 2Tim 2:10 ✡ 1:7: Ro 8:17 ✡ 1:8: Ŋgo 19:23+; 1Kor 15:32 ✡ 1:9: Yo 5:21; Ro 8:36✡ 1:10-11: Ro 15:30+; 2Kor 4:15; Pil 1:19 ✡ 1:12: 1Kor 1:17, 2:4,13; 2Kor 2:17; 1Tes 2:10

Page 312: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 1:15-16 309 2 Korin 2:8biibi ki Merere kiti Yesu ipet, tonaniom niyom ise piam, kembei ta niamniyam ise piom.✡

15-16 Muŋgu nio aŋurla kembeiniom kakam kat ŋgar piam. Tanaindeeŋe mazwaana tana na, aŋkamŋgar be aŋma aŋre yommuŋgu, manaaŋla pa lele pakaana ki Masedonia.Mi so aŋzem Masedonia, tona aŋmiilima aŋma aŋre yom mini, mi niomku'uulu yo pa pai tio ma aŋla paYudea. Naso kembei aŋuulu yompa ru.✡ 17 Ŋonoono, ŋgar tio tanaaŋto som. Mi niom tina kere yobe parei? Nio aŋurpe kat ŋgar tiosom, tana aŋtortooro sorok sua tio?Som aŋkam ŋgar ki toono mi aŋtotoituŋ leleŋ men, tana aŋso sorok:“E, nio ko aŋma,” mana aŋsu minimi aŋso: “Som, nio ko aŋma som.”18 Ŋonoono kat ta Anutu, ni ta itotosua kini na. Niam amtortooro soroksua tiam som. Irao amso piom: “E,niam ko aŋma,” mana amsu minimi amso: “Som, niam ko ama som,”na som. 19 Pa Anutu Lutuunu YesuKrisi ta nio niamŋan Silas mi Timotiamsoyaara uruunu la mazwoyom na,ni itortooro ŋgar kini som. Sombeni iso: “E, nio ko aŋkam,” na iraoisu mini mi ipeleele itunu na som.Som kat. Ni zaala ta Anutu iso: “E”piti.✡ 20 Pa ni ta iwe zaala pa Anutusua kini mbukŋan ta boozomen matiur ŋonoono piti. Tana Yesu, nikembei ta “E” ki Anutu. Uunu tinata gorgori sombe tapakur Anutu, natoso “Ŋonoono” paYesuKrisi zaana.✡21-22Anutu itunu ta ipombolmbol yammi niom tomini be tesekap la ki Krisima tuŋ. Mi iroogo iti, mi ikam ti matewe lene,mi ikamBubuŋana piti kek.Bubuŋana tana, ina iwe kilalan pitikembei iti ki Anutu. Tana iti tuute:Koroŋ ta ni imbuk sua pa be ikampiti, na ni kola ikam.✡

23 Keleŋ. Iŋgi aŋso sua ŋonoonoila Anutu mataana. Mi ni iute leleŋ

ma imap. Uunu ta aŋma som, inata kembei: Leleŋ be aŋgal motoyomsom. Tanata aŋmuŋai yom mi aŋmasom. 24Mi iŋgi amkamambe amwebi-ibi piommi amboro urlaŋana tiom nasom. Pa niam amute: Niomkemendermbolŋana pa urlaŋana tiom kek. Miiŋgi amso itiŋan takam uraata. Nasoamuulu yom ma menmeen yom bi-ibi.✡

21 Tana nio aŋma aŋre yom mini

som paso, aŋmoto: Kokena aŋmami aŋkam sua mbolŋana piom, totaparpasaana lelende mini. 2 Misombe aŋkam yom ma leleyomisaana, inako asiŋ imbot be ikamyo ma leleŋ ambai? Som. Pa niomtina men ta karao be kakam maleleŋ ambai. 3 Uunu tina ta aŋmasom, mi aŋbeede ro mbolŋana piombekena aŋurpe ŋgar tiom. Pa aŋmoto:Kokena pataŋana imbot la mazwandami aŋma, to kakam yo ma leleŋisaana. Mi nio aŋurla ta kembei:Sombe nio leleŋ ambai kat, inakoniom ta boozomen leleyom ambaikat tomini. 4 Ro mbolŋana tana, nioaŋbeede piom raama tiŋiizi biibi. Pamazwaana tana, aŋkam ŋgar boozopiom, mi leleŋ ipata ma ipata kat. Miaŋbeede ro tana bekena aŋpasaanaleleyom som. Aŋbeede bekena aŋswekembei aŋur kat leleŋ piom. ✡

Paulus iso pizin Korin be timuŋaitomtom ta muŋgu ikam ŋoobo pini na

5 Tomtom ta muŋgu ipasaana leleŋna, ni ikam pio men som. Ni kem-bei ipasaana niom ta boozomen le-leyom tomini. Mi leleŋ be aŋso suaboozo pa koroŋ tiŋgi som. ✡ 6 Pakadoono ta lupŋana tiom iur pini, inairao. 7 Tana niom bela kumuŋai i, mikopotor leleene ma kopomboli. Ko-kena leleene isaana kat. 8 Tana aŋsoaŋpombol yom be kakam mbulu tabeiswe kembei leleyom pini men.

✡ 1:13-14: 2Kor 5:12; Pil 2:16; 1Tes 2:19 ✡ 1:15-16: Ŋgo 19:21; 1Kor 16:5+ ✡ 1:19: Ŋgo 18:5✡ 1:20: Ro 15:8+; Tur 3:14 ✡ 1:21-22: Ro 8:16+; 2Kor 5:5; Ep 1:13+; 2Tim 2:19; 1Yo 2:20,27; Tur 7:3+✡ 1:24: 1Pe 5:3 ✡ 2:4: Ŋgo 20:31 ✡ 2:5: 1Kor 5:1+

Page 313: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 2:9 310 2 Korin 3:59 Uunu ta aŋbeede ro mbolŋana

tana piom, ina ta kembei: Aŋso aŋ-toombo yom. Ko koto kalŋoŋ pa ko-roŋ ta boozomen, som som? ✡ 10 Miiŋgi kuur kadoono pa tomtom tanakek. Tana niom sombe kumuŋai i mimotoyom mbiriizikaala sanaana kini,na nio tomini aŋmuŋai i. Mi mbulupareiŋana ta ni ikam ŋoobo pio na,motoŋmbiriizikaala pa Krisi mataanakek bekena aŋuulu yom. 11 Kokenatumuŋai i som, to Sadan ipakaam ti,mi ikam tomtom tanama iwe lene. Pazaala matakiŋa ta ni iwadat iti pa i, naiti takankaana pa som. ✡

Paulus iso pa uraata ki ŋgoŋana ta niikamam

12 Indeeŋe nio aŋla kar Troas beaŋsoyaara uruunu ambaiŋana ki Krisipizin na, aŋdeeŋe kembei Merereikaaga kataama pio be aŋkam uraatasu tana. 13 Tamen leleŋ ambai som,mi aŋkamam ŋgar biibi. Pa aŋsoko aŋdeeŋe toŋmatiziŋ kiti Titus isutana. Mi som. Tana amparkatnomoyam, to zin timbot, mi nio aŋlapa lele pakaana ki Masedonia be aŋrui.

14 Mi nio leleŋ ambai pa Anutu miaŋpakuri. Pa gorgori ni imuŋmuuŋgupiam mi iuluulu yam pa uraata taamkamam pa Krisi i. Niam iŋgi kem-bei zin malmal kan ta tigaaba biibikizin pa malmal ma tilip, mi timi-ili pa kar kizin be iwal biibi tiyaaruzin. Uraata tiam, ina iwe zaala paAnutu be iswe Krisi uruunu pizintomtom. Uruunu tana na, kembeita aigau rukŋana ta kuziini ila mairao pa lele ta boozomen. 15-16 PaAnutu iur yam be amwe zaala pizintomtom ma tiyoozo Krisi kuziini. Zinwal ta timbot la zaala ki meeteŋanana, lelen be tiyoozo kuziini tana som.Pa ina, tiyamaana kembei tiyoozomeeteŋana kuziini. Mi zin wal taAnutu ikamamuraata pizin be ikamke

zin na, tiyamaana Krisi kuziini kem-bei koroŋ ambaiŋana kat. Pa ni taiwe zaala pizin ma tikam mbotŋanata ki Anutu i. Uraata ta kembena,asiŋ irao pa? Som. ✡ 17 Wal pakan,zin tiwwa mi tikamam pakaamŋanapa sua ki Anutu bekena tikam len patma koroŋ. Mi niam na, amrao amkamta kembei na som. Pa niam mbe-sooŋo ki Krisi. Mi Anutu itunu ta iuryam pa uraata tiam. Tana ampakaamsom, mi amzzo katkat sua pizin tom-tom raama leleyam. Pa niam amute:Anutu irre uraata tiam. ✡

3Uraata ta Paulus ikam pizin Ko-

rin iswe kembei ni zaana pa uraata kiŋgoŋana

1 Nio aŋute: Tomtom pakan kotiso iŋgi amkamam be amwit ituyamuruyam mini. Na som. Mi niamkembei ta wal pakan som. Pa zin na,bela len ro sa ta isotaara zin tomtomkembei zin zan pa uraata kizin, totomtom tiurla sua kizin. Mi niam na,leyam uunu sa be kebeede ro ta kem-bei piam, o amso yom pa ro sa ta kem-bei na som.✡ 2 Pa uraata ta amkamla mazwoyom ma iur ŋonoono, taiwe leyam ro. Mi sua boozomen kiro tana imbot la lelende. Ro tana,tomtom ta boozomen irao tipaata mitikam ŋgar pa. Naso tiurla sua tiam.✡3 Mbulu ta uraata tiam ipiyooto lamazwoyom, ina iswe kembei niomro ki Krisi. Ro tana, Anutu matayaryaaraŋana Bubuŋana ibeede. Mini ibeede pa koskoozo som, mi ibeedese pat babaŋan kembei ta tutu kiMosena som. Ibeede la tomtom lelen.✡

4 Sua ta iŋgi amzzo pa uraata tiamna, amurla paso, Krisi ta iwe zaalapiam mi ipombolmbol yam. Tanatauraata tiam irao pa Anutu mataana.5 Mi irao ampakur ituyam na som.Pa ituyam mburoyam irao be amkamuraata ta kembei na som. Anutu

✡ 2:9: 2Kor 7:15 ✡ 2:11: Lu 22:31+ ✡ 2:15-16: Lu 2:34; 1Kor 1:18; 2Kor 4:3; 1Pe 2:7+ ✡ 2:17:Ro 16:18; 2Kor 1:12, 4:2; 1Tes 2:5 ✡ 3:1: 2Kor 5:12, 10:12 ✡ 3:2: 1Kor 9:2 ✡ 3:3: Kam 24:12;Yer 31:33; 1Kor 3:5+; Ibr 8:10 ✡ 3:5: Yo 15:5; 1Kor 15:10; Pil 2:13

Page 314: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 3:6 311 2 Korin 4:1ipombolmbol yam, tanata amrao.✡6 Tana Anutu ta ikam yam ma amraobe ambeeze pini, mi amso zin tom-tom pa zaala popoŋana tabe ziŋanAnutu tiparlup zin ma tiwe tamen pai. Zaala tana ki tutu som. Ina imbotla uraata ki Bubuŋana. Pa tutu tatibeede na, ikam ti ma temetmeete.Mi Bubuŋana na, ikammbotŋana ta kiAnutu i piti.✡

Zaala popoŋana na, ka azuŋka mamburaana biibi. Ilip pa zaalamuŋguŋana

7 Kakam ŋgar. Zaala muŋguŋanata tomtom titoto bekena timbeeze paAnutu na, ipiyotyooto meeteŋana. *Mi zaala tana, indeeŋe Anutu ipunka sua ise pat, mi ikam pizin Israelna, imar raama azuŋka mi mburaanabiibi. Tabe zin Israel tirao be tigeedela pa Mose ruŋguunu som. Pa iyaarama ka azuŋka biibi mete. Tamenazuŋka tana imbot rimen mi imap.✡8 Mi zaala popoŋana ta koozi tototobekena tembeeze pa Anutu, ina zaalaki Bubuŋana. Tana zaala tina na,ka azuŋka mi mburaana biibi ma ilipkat pa zaala muŋguŋana.✡ 9 Kere.Zaala muŋguŋana ta tomtom titotobekena timbeeze pa Anutu, ina kaazuŋka mi mburaana biibi. Tamenzaala tana iso piti ta kembei: “Nu komeete pa sanaana ku.” Nako pareipa zaala popoŋana ta koozi tototobe tembeeze pa Anutu na? Pa za-ala tana iso piti ta kembei: “Nu wendeeŋeŋom pa Anutu mataana kek.”Zaala ta kembei na, ka azuŋka mimburaana biibi ma ilip kat pa zaalamuŋguŋana.✡ 10 Iti sombe takamŋgar pa azuŋka ki zaala popoŋana,nako tere azuŋka ki zaala muŋguŋanakembei mburaana sa mini som. 11 Misombe zaala ta ikamam be imap na,

imar raama azuŋka mi mburaana bi-ibi, nako parei pa zaala tabe imbot maalok i? Ina ka azuŋka mi mburaanabiibi ma ilip.✡

12 Niam amurla kat ta kembei,tanata amoto som mi amzzwe katkatsua pizin tomtom.✡ 13 Niam kembeiMose som. Pa muŋgu ni ipakalkaalamataana pa kawaala. Kokena zin Is-rael matan ilala pa koroŋ ta ka azuŋkaimbot rimen to imap.✡ 14 Tamenzin Israel ŋgar kizin imbol, tanatatikilaala mbulu tana ka uunu som.Mi koozi tomini, sombe tipaata za-ala muŋguŋana ka sua, ina kembeita kawaala tana isekalkaala men ŋgarkizin. Tanata ŋgar kizin ipet som.Pa Krisi itutamen ta irao be itatkekawaala tana pizin.✡ 15 Ta muŋgumi imar indeeŋe koozi, sombe tipaatasua ki Mose, ina kembei ta koroŋ saisekaala lelenmaŋgar kizin. 16Tamensombe tomtom sa itooro leleene, miiurla ki Merere, na Krisi itatke koroŋtana pini.✡

17 Merere, ni Bubuŋana. Mi sombeMerere Bubuŋana imbotmbot raamaiti, nako tewe mbesooŋo mini som.✡18 Iti ta kawaala sa ipakaala matandamini som na, tamap tere azuŋka mimbulu ndabokŋana ki Merere ila kiKrisi. Pa ni ta iswe kat Anutu piti.Tana matanda ilala pa azuŋka kinimi mbulu kini ndabokŋana tana, mini itortooro iti be tewe kembei ta niitunu. Mbulu ti, Merere ikamam piti.Iŋgi aŋso pa Bubuŋana tau.✡

4Uruunu ambaiŋana ki Krisi ta iur

mat piti1 Tana Anutu, ni imuŋai yam mi

iur uraata ti imar nomoyam. Tanataniam irao leleyam ipata mi amzem

✡ 3:6: Yo 6:63; Ro 7:6; Ga 3:10+; Ibr 8:6+ * 3:7: Zaala muŋguŋana, ina ta kembei: Tomtom ta so itokat tutu, nako imbot ambai. Mi so som, na Anutu kete malmalŋana kini ko imbotmbot se kini, mi imeetema ila ne. ✡ 3:7: Kam 34:1-28+; Ibr 12:18+ ✡ 3:8: Ro 7:6; Ga 3:2,5,14 ✡ 3:9: Lo 27:26; Ro1:16+, 3:21+, 8:1+ ✡ 3:11: Ro 10:4; Ibr 7:18, 8:13 ✡ 3:12: Ŋgo 4:13; Ep 6:19 ✡ 3:13: Kam 34:33+✡ 3:14: Yo 12:40; Ro 11:7-25 ✡ 3:16: Kam 34:34; Ro 11:23+ ✡ 3:17: Yo 8:32,36; Ro 8:2,15; Ga4:6+, 5:1 ✡ 3:18: Kam 33:19+; Yo 1:14; Ro 8:29; 1Kor 15:49; 1Yo 3:2 ✡ 4:1: 1Kor 15:10; 2Kor 3:6;1Tim 1:12+

Page 315: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 4:2 312 2 Korin 4:15

uraata tiam ti na som.✡ 2 Mi mbuluturkeŋan mi sananŋan boozomen takanda miaŋ pa i, na ampizil nde-meyam pa kek. Mi amkamam uraatatiam raama mbulu pakaamŋana som,mi ampagaaba sua toro ma ila raamaAnutu sua kini som. Som kat. Iŋgiamzzwe katkat sua ŋonoono menpizin tomtom. Naso tiyamaana lalelen kembei amkamam kat uraata ilaAnutu mataana.✡ 3 Ŋonoono, tom-tom pakan, zin kembei ta koroŋ saisekaala ŋgar kizin. Tabe ŋgar kizinipet pa uruunu ambaiŋana ta amzzoi som. Wal tana titoto zaala tabeikam zin ma tila len i.✡ 4 Pa mererepakaamŋana ta ikamam peeze pizintomtom pa mazwaana ti, ni isekaalazin wal tau tiurla som na ŋgar kizinkek. Tanata zin tirao be tikilaalaazuŋka ki uruunu ambaiŋana som.Uruunu ambaiŋana tana iso ta kem-bei: Krisi, ni iswe kat Anutu mbu-raana, azuŋka, mi mbulu kini nd-abokŋana piti.✡ 5 Sua ta niam amzzo-yaryaara pizin tomtom na, amkamambekena tomtom tipakur yam pa nasom. Niam amkamam sua ta kembei:“Yesu Krisi, ni Merere. Mi ni ikamyam ma amwe mbesooŋo kini, tanataambesmbeeze piom.”✡ 6 Muŋgu kat,indeeŋe Anutu iur saamba mi toonona, ni iso ta kembei: “Mat sa be iyaaralela zugut leleene.” Anutu tina taikam ma mat kini iyaara lela leleyamtomini. Tanata ambot mat pini, miamute mburaana, azuŋka, mi mbulukini ndabokŋana ta tere se ki Krisi i.✡

Koroŋ ndabokŋana kat ki Anutu im-bot la kuuru toonoŋan lelen

7 Uraata ta amkamam i na,ituyam amrao pa som. Tana koroŋndabokŋana ta Anutu iur la leleyami, ina kembei imbot lela kuurusorokŋana ta tiurpe pa toono na.

Naso amswe Anutu mburaana ta biibima ilip na pizin tomtom.✡

8 Niam na, pataŋana boozomenikamam yam. Mi tamen ikototo yamsom. Amrru zaala. Tamen leleyamipata kat som. Pa niam amute: Zaalasa kola ipet.✡ 9 Tiseseeze motoyam.Mi Anutu, ni ipizil ndemeene piamsom. Pataŋana matakiŋa ipununyam. Tamen ipasaana kat yam som.✡10 Yoyouŋana ta gorgori kuliyamirre i, ina kembei amgabgaaba Krisipa meeteŋana kini. Tamen Krisiipombolmbol yam, mi amenderndermbolŋana, mi ambadbaada pataŋanatana ta ki kuliyam i. Tana amswekembei ni mataana iyaryaara maimbotmbot.✡ 11Niam tomtom toonokoyam men, mi mburoyam biibi som.Mi gorgori ta ambotmbot su toonoti na, amso ko molo som to ameetepa Yesu zaana. Tamen amenderndermbolŋana mi ambadbaada pataŋanatana. Tana amswe kembei Krisi, nimataana iyaryaara ma imbotmbot.✡12 Niam iŋgi kembei ambotmbot lanaala kezeene pa uraata ta amkamami. Tamen amuluulu yom be kakammbotŋana ta ki Anutu i.

13Sua imbot pataaŋa kek ta kembei:Nio aŋurla, tanata aŋso sua.✡

Mi niam tomini leyam urlaŋana takembei. Tanata amzzoyaryaara uru-unu ambaiŋana. 14Pa niam amute: Nita ipei Merere Yesu ma imaŋga minipa naala na, kaimer ko ipei yam to-mini, kembei ta ikam pa Merere Yesuna. Mi ni ko ikam ti ma temender sukereene uunu mi iso: “Kere. Wal tiotis.”✡

15 Pataŋana boozomen ta ambad-baada i, ina be iuulu yom. Nasokampeŋana ki Anutu ila kizin tomtomboozomen. Mi zin ko lelen ambai

✡ 4:2: 2Kor 2:17, 6:4+; 1Tes 2:3+ ✡ 4:3: 1Kor 1:18, 2:14; 2Kor 3:14 ✡ 4:4: Yo 1:14, 12:31, 14:9; Ep2:2; Pil 2:6; Kol 1:15; Ibr 1:3 ✡ 4:5: Ŋgo 2:36; 1Kor 3:5; 2Kor 1:24 ✡ 4:6: Un 1:3; Mt 4:16; Yo 8:12;1Pe 2:9 ✡ 4:7: 1Kor 2:5; 2Kor 3:5, 12:9 ✡ 4:8: 2Kor 1:8, 7:5 ✡ 4:9: Mbo 37:24 ✡ 4:10: Ro8:17; 1Kor 15:31; 2Kor 1:5; Pil 3:10 ✡ 4:11: Mbo 44:23; Ro 8:36; 1Kor 15:31,49 ✡ 4:13: Mbo 116:10✡ 4:14: Ŋgo 2:24,32; Ro 8:11; 1Kor 6:14; Ep 2:6 ✡ 4:15: 2Kor 1:3+; Kol 1:24; 2Tim 2:10

Page 316: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 4:16 313 2 Korin 5:11

pa Anutu, mi tipakurkur zaana, miiseeŋge iseeŋge ma ila.✡

Paulus ikam ŋgar biibi pa koroŋ tatarao be tere som

16 Tana niam irao leleyam ipatami amzem uraata tiam na som.Ŋonoono, kuliyam mat kana ikamambe isaana. Mi leleyam na, aiguleta boozomen Anutu ipombolmbolyam, mi ikamam leyam mburoyampopoŋana.✡ 17 Pataŋana boozomenta izze tiam i, na amre kembei bibipsom. Mi ko imbot rimen ŋonoono,to imap. Tamen pataŋana boozomentana ko iuulu yam be ambot raamaAnutu lela azuŋka kini leleene maalok. Tana koroŋ ndabokŋana tabeamkam i, ina ilip kat pa pataŋana tiamta boozomen.✡ 18 Tana niam amkamŋgar pa koroŋ ta tere ki matanda isom. Amkam ŋgar pa koroŋ ta taraobe tere som. Pa koroŋ ta tere kimatanda i, ko imbot rimen to imap.Mi koroŋ ta tarao be tere som, inaimbotmbot ma alok.✡

5Paulus ikam kinkiini pa ruumu kini

saamba kana1 Kuliyam ta ki toono ti, ina

niam amre kembei beeze sorokbe kunuyam imbot lela. Mi niamamute: Sombe tireege beeze tiamti, na niam leyam ruumu ŋonoonota imbot saamba a. Ruumu tana,tomtom tipo pa naman som. Anututa ipo. Mi ko imbotmbot ma alok.✡ 2-3 Tana koozi niam leleyam ipatami amzzo ta kembei: “A tina ko.Amzeebe yam lela muriyam saambakana, so ndabok!” Muriyam saambakana, ina kuliyam popoŋana tau.Tana leleyam be amzeebe yam papataaŋa. Kokena ambot sorok. ✡4 Mazwaana ta ambotmbot men lelabeeze tiam ta ki toono ti na, leleyam

ipata mi amtaŋtaŋ pa mbotŋana kikar saamba. Mi leleyam be amzemkuliyam ti na som. Leleyam bekuliyam ti imbotmbot, mi amzeebeyam pa kuliyam popoŋana ta kisaamba i, ma kembei izuk kuliyamta ki toono ti. Naso kembei mbotŋanaki kar saamba iwon mbotŋana tiamta ki toono ti. ✡ 5 Anutu, ni iur ti betakam mbotŋana ta kembei. Mi ikamBubuŋana piti kek. Bubuŋana tana,ina iwe mataana pa koroŋ boozomentabe ni ikam piti pa kaimer i. ✡

6 Uunu tina ta gorgori niam amo-toto som mi leleyam ambai. Paniam amute: Kuliyam, ina iwe kembeimuriyammen be ambot lela su toonoti. Mi sombe ambot raama kuliyamta ki toono i, na ambot raama Merereisu kar saamba zen. ✡ 7 Pa iŋgi terekati zen. Tototo zaala ki urlaŋana matombotmbot. ✡ 8Tana kembei ta aŋsona, niam leleyam ambai mi amre takembei: Sombe ambot men su toono,ina ambai. Mi sombe amzem kuliyamti, mi amla ambot raama Merere isusaamba, inako ambai kat. ✡ 9 Tamensombe ambot raama kuliyam ti, somamzem mi amla ma ambot raamaMerere isu kar saamba, na amkamkinkiini kat pa mbulu ta ni leleenepa i. ✡ 10 Pa iti ta boozomen kolatemender su Krisi kereene uunu beitiiri iti mi iur kadoono piti tomtomtataŋa pambulu ta takamam su toonona. Mbulu ambaiŋana, mi mbulusananŋana tomini. ✡

Paulus leleene be ikam zin tomtomma ziŋan Anutu tiparlup zin ma tiwetamen

11 Tana niam amototo Merere.Uunu tina ta amkamam uraata beampei ŋgar kizin tomtom ma titoorolelen. Leleyam mi ŋgar tiam, inaimbot mat pa Merere. Mi amso ko

✡ 4:16: Mbo 103:5; Ro 7:22; Ep 3:16; Kol 3:10 ✡ 4:17: Mbo 30:5; Mt 5:12; Ro 8:17+; 1Pe 1:6+ ✡ 4:18:Ro 8:24; 2Kor 5:7; Ibr 11:1+ ✡ 5:1: 2Kor 4:7; 2Pe 1:13+ ✡ 5:2-3: Ro 8:23 ✡ 5:4: Ro 8:11; 1Kor15:53+ ✡ 5:5: Ro 8:16,23; 2Kor 1:22; Ep 1:13+ ✡ 5:6: Mbo 119:19; Ibr 11:13+ ✡ 5:7: Ro 8:24+;1Kor 13:12; 2Kor 4:18; Ibr 11:1 ✡ 5:8: Pil 1:23 ✡ 5:9: Kol 1:10; 1Tes 4:1 ✡ 5:10: Mt 16:27,25:31+; Ro 2:16, 14:10; Ga 6:7; Kol 3:24+; Tur 22:12

Page 317: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 5:12 314 2 Korin 6:2niom tomini kombot mat piam, mikikilaala kembei uraata ta amkamami, na amkamam raama leleyamŋgeezeŋana men. ✡

12 Kokena niom koso iŋgi amka-mam be amwit ituyam uruyam mini.Na som. Iŋgi amso sua ti bekenaniyom ise piam, mibe amuulu yomma karao be kepekel sua kizin walpakan. Wal tana, nin zze pa mbulumat kana men. Mi koroŋ ta imbotla lelende i, na tikam ŋgar pa som.✡ 13 Nio aŋute: Wal tana tiso niamamkamam ŋgar pa Anutu, mi ila ilama ipakankaana ŋgar tiam. Ambai,tiso lak! Mi uraata ta amkamam na,amkamam pa Anutu zaana tau. Misombe amkam kat ŋgar, ina be iuuluyom. 14 Mbulu ki Krisi ta ni iur katleleene piti, ta ipesese yam mi amka-mam uraata kini. Pa niam amre takembei: Tomtom tamen ikam tom-tom ta boozomen murin, mi imeetepizin. Tana zin ta boozomen kem-bei timbot lela meeteŋana kini tanaleleene mi timeete raami. ✡ 15 Mini imeete pa tomtom ta boozomen,bekena tito zitun lelen pa mbotŋanakizin isu toono ti na som. Imeete pizinbekena ikam zinma tito ni leleene. Nita imeete pizin, mi burup ma imaŋgamini pa naala na. ✡

16 Tana niam sombe amkam ŋgarpizin tomtom, na amto ŋgar ki toonomini som. Ŋonoono, muŋgu amkamŋgar pa Krisi kembei ta zin wal toonokan tikam ŋgar pini. Mi iŋgi amurlakek, tana amkam ŋgar pini ta kem-bei mini som. ✡ 17 Tana sombetomtom sa isekap la ki Krisi ma iwelene, na Anutu ikami ma iwe tomtompopoŋana. Tana koroŋ muŋguŋantimap, mi koroŋ popoŋan tipet kek. ✡

18 Mbulu ta boozomen tana na,Anutu ta ikam piti. Kere. Muŋgu iti

tewe ni ka koi bizin. Tabe ni itiŋantarao be taparlup ti som. Tamenni iŋgo Krisi ma isu toono, mi Krisiiwe zaala piti, ta iŋgi itiŋan Anututaparlup ti ma tewe tamen kek. Mini iur uraata imar nomoyam be am-soyaara ka sua pizin tomtom. Nasozin tomini, ziŋan Anutu tiparlup zinma tiwe tamen. ✡ 19 Sua tiamti ka uunu ta kembei: Iti tomtomtoono kanda ta muŋgu tewe Anutuka koi bizin na, ni iŋgo Krisi ma isubekena iwe zaala piti ma itiŋan Anututaparlup ti ma tewe tamen. TanaAnutu ininin sanaana kiti mini som.Mi iur uraata imar nomoyam be am-soyaara sua kini, mi amso zin tomtompa zaala tabe ni ziŋan tiparlup zin matiwe tamen pa i. ✡ 20 Tana niamkembei amkam Krisi ruŋguunu, miamweAnutu kwoonobe amso sua kinipizin tomtom. Mi iŋgi kwoyam imbolpiom ta kembei: Kotooro leleyom.Naso niomŋan Anutu kaparlup yomma kewe tamen. ✡ 21 Pa kere. Krisi,ni iute sanaana kamŋana som. Tamenikammurindi, mi iwe patoronŋana pasanaana kiti. Tana sanaana kiti kakadoono, ta Anutu iur se kini. Nasoiti ta tesekap la ki Krisi ma tewelene na, tewe ndeeŋeŋanda pa Anutumataana. ✡

6Mbulu ki mbesooŋo ŋonoono ki Krisi

1 Tana niam kembei amgabgaabaAnutu pa uraata kini. Mi amsoampombol yom ta kembei: Kereyom. Kokena kampeŋana ki Anututa kakam kek na iur ŋonoono piomsom.✡ 2 Pa ni iso ta kembei:Indeeŋe nol ta aŋso aŋkampe yom na,

aŋleŋ yom.Mi indeeŋe aigule ta aŋso aŋkamke

yom na, aŋuulu yom.✡✡ 5:11: Mbo 139:1+; 2Kor 4:2; Ibr 10:31; Yud 23 ✡ 5:12: 2Kor 1:14+, 3:1 ✡ 5:14: Ro 5:15, 6:11+;1Tim 2:6 ✡ 5:15: Ro 14:7+; Ga 2:20; 1Pe 4:2 ✡ 5:16: Mt 12:50; Pil 3:7+; Kol 3:11 ✡ 5:17: Yesa43:18; Ro 8:10; Ga 5:6, 6:15; Tur 21:4+ ✡ 5:18: Ro 5:10; 2Kor 3:6; 1Yo 2:2 ✡ 5:19: Mbo 32:1+; Ro3:23+; Kol 1:19+ ✡ 5:20: 1Kor 4:1; 2Kor 6:1; Ep 6:20 ✡ 5:21: Yesa 53:6+; Yo 8:46; Ro 5:19; 1Kor 1:30;Ga 3:13; Pil 3:9; Ibr 4:14+; 1Pe 2:22+; 1Yo 3:5 ✡ 6:1: 1Kor 3:9; 2Kor 1:24, 5:20; Ibr 12:15 ✡ 6:2: Yesa49:8 ✡ 6:2: Lu 4:18+; Ibr 3:13

Page 318: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 6:3 315 2 Korin 6:17

Mi kere. Nol tabe Anutu ikampe iti miikamke iti, ina ta koozi!✡

3 Niam leleyam be tomtom tiyyokwon pa uraata tiam som. Tanamotoyam iŋgalŋgal ituyam: Kokenaamkam ŋoobo mbulu sa, to am-pakaala zin tomtom pa Anutu, somamkam zin ma titop.✡ 4 Mbulutiam ta boozomen iswe kembei niammbesooŋo ki Anutu. Pa amendern-der mbolŋana kat mi ambadbaadapataŋana matakiŋa. Amrre yoy-ouŋana pa uunu tau amtoto zaala taAnutu iur piam na. Mazwaana pakanamre kembei leyam zaala sa som.✡5 Mi tomtom tiballis yam, mi tize-bzeebe yam lela ruumu sanaana, miiwal biibi timaŋgaŋga piam. Mi am-belmbel uraata ma niyam isaana. Miamkenne kat som, mi peteltel yam.✡

6 Mi mbulu tiam na, iŋgeezemen. Mi amkamam kat ŋgar paAnutu. Niam amkampewe zintomtom. Mi sombe tikam ŋooboyam, na amyaramraama ituyam maketeyam malmal karau som. Niamamwwa raama Bubuŋana Potomŋanamburaana, mi amurur kat leleyampizin tomtom.✡ 7 Mi amzzo katkatsua ŋonoono men. Mi Anutumburaana ta ipombolmbol yam. Mimburu malmal kana ta Anutu izarrapiam na, ndeeŋeŋana men. Mburutana iwe kembei ta izi mi siŋgiao beamporou pa.✡

8 Niam amkamam uraata ki Anutuna, tomtom pakan tipakur yam,mi pakan tire yam kembei walsorokŋoyam. Tomtom pakan tiwituruyam, mi pakan tiŋgal sua piam.Tomtom pakan tire yam kembeimbesooŋo ŋonoono ki Anutu, mipakan tiso niam ampandelndel zintomtom. 9 Tomtom pakan tikilaalakat yam, mi pakan tikankaana piam.

Mazwaana pakan amso ko ameete.Mi som. Ambotmbot men. Pataŋanapakan, Anutu ipazal yam pa. Mini ipun yam ma ametmeete som.✡10 Pataŋana ta ambadbaada i, inaikam yam ma leleyam ipata. Tamenleleyam ambai kat pa mazwaana taboozomen. Niam na, ambot ŋoobo.Tamen amkamam koroŋ ndabokŋanakat pizin wal boozomen ma tiraopa kat. Niam leyam koroŋ sa som.Tamen leyam koroŋ ta boozomen maamrao pa.✡

Paulus iso pizin Korin be tiur lelenpini

11-12 O niom Korin, niam iŋgi amu-rur kat leleyam piom, tanata amka-mam sua boozomen ti piom. Mi niomna, ku'urur kat leleyom piam som.13 Tamen nio aŋre yom kembei lutuŋbizin. Tana aŋso piom ta kembei:Kuur leleyom piam tomini, kembei taniam amurur leleyam piom.✡

Tombot molo pa koroŋ sananŋan taboozomen

14 Kere yom! Niomŋan zin wal tatiurla som na, kapargabgaaba yompepe. Pa mbulu ndeeŋeŋana mimbulu ki tomololo tutu ko tilup beparei? Mi mat ma zugut tirao timbotmbata be parei?✡ 15MiKrisimi Sadan* ko tiyok raraate be parei? Mi soko-rei ta irao ilup tomtom ta iurla somna, mi tomtom urlaŋana?✡ 16 Mi komerere pakaamŋan tirao be tigaabaUrum Merere be parei? Som. Miurum ki Anutu mata yaryaaraŋana taiti. Ina kembei ta Anutu iso:Nio ko aŋbot la mazwan mi aŋwwa

raama zin.Mi nio ko aŋwe Anutu kizin, mi zin ko

tiwe wal tio.✡ 17Uunu tina taMerere iso ta kembei:

✡ 6:3: Ro 14:13; 1Kor 8:13, 9:12, 10:32 ✡ 6:4: 2Kor 4:9+ ✡ 6:5: Ŋgo 16:23; 2Kor 11:23+ ✡ 6:6:Ro 12:9; 2Kor 4:2; Ga 5:22; Kol 3:12; 1Tim 4:12 ✡ 6:7: Ro 13:2; 1Kor 2:4; 2Kor 10:4; Ep 6:11+ ✡ 6:9:Mbo 118:18; Ro 8:35+; 1Kor 4:9; 2Kor 4:9+ ✡ 6:10: Mt 5:12; 2Kor 7:4; Pil 2:17, 4:4; Kol 1:24 ✡ 6:13:1Kor 4:14 ✡ 6:14: Un 24:3; 1Kor 5:9+; Ep 5:7, 5:11; 1Yo 1:5+ * 6:15: Paulus ibeede Belial. Belial naSadan zaana toro. ✡ 6:15: 1Kor 10:20+ ✡ 6:16: Wkp 26:12; Ezek 37:27; Yo 14:23; 1Kor 3:16, 6:19;Tur 21:3

Page 319: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 6:18 316 2 Korin 7:12Kezemwal tana, mi kala kombot ndel.Mi koroŋ ta so iŋgeeze som, na kakam

pepe.Naso nio aŋkam yom.✡

18Mi nio ko aŋwe tomoyom,mi niom kewe lutuŋ bizin mi lu-

tuŋ moori bizin.Ina Merere mbura keskeezeŋana

itunu iso ta kembei.✡7

1 O niom toŋmatiziŋ tiam, Anutuimbuk sua ta boozomen tana pitikek. Tana mbulu boozomen taipasansaana kulindi, som kununduma iŋgeeze pa Anutu mataana somna, tezem ma imborene kat. Mitomoto Anutu, tuurpe itundu matewe potomŋanda kat. ✡

Paulus leleene ambai kat paso, ileŋkembei zin Korin tiurpe mbulu kizin kek

2 O niom wal tiam, kuur leleyompiam. Pa niam amkam ŋoobo tom-tom sa som, mi ampasaana tomtomsa som, mi amwatke leyam koroŋ kitomtom sa som. ✡ 3 Sua tio ti, nioaŋkam bekena aŋgal motoyom pa nasom. Iŋgi aŋpazal ŋgar tiom men. Panio aŋso kek. Niam leleyam piom.Tana sombe ambot, som ameete, nakoroŋ sa irao be iyembut ti na som.✡ 4 Niom tina, leleŋ iwe ru piomsom. Pa niom ta kakam yo ma niŋse kat. Ŋonoono, pataŋana boozomenikam yam. Tamen aŋkam ŋgar piom,tanata ipombol yo, mi ikam yo maleleŋ ambai ma ambai kat.

5 Indeeŋe niam amla ma ampetlele pakaana ki Masedonia na,niam ra, irao keteyam su risa som.Paso, pataŋana matakiŋa boozoikam yam. Niamŋan zin tomtomamparzorzooro, mi ambot la malmalleleene. Tabe motoŋana biibi ikamyam, mi kopoyam irru. ✡ 6 Miindeeŋe Titus imar mi ipet tiam na,Anutu ta ipombolmbol zin wal ta

lelen ipata na, ipombol yam, mi ikamma leleyam ambai. ✡ 7 Mi tina mensom. Koroŋ toro ipombol yam tomini.Pa Titus imar na, iso yam pa uruyomambaiŋana ta kembei. Iso: Niomkopomboli mi kopotor leleene. Miiso niom leleyom ipata pa mbulu takakam na, mi kataŋ pa. Mi kuur katleleyom pio mi kalae tio, mi leleyomilip be kere yo mini. Tabe ikam yo maleleŋ ndabok kat.

8 Ŋonoono, ro ta muŋgu aŋbeedepiom na, ipasaana leleyom ma le-leyom isaana risa kek. Tamen leleŋipata pa koroŋ tana som. Pa rotana, aŋbeede bekena aŋuulu yom.Ŋonoono, muŋgu leleŋ ipata pa. Miburi na som. Pa iŋgi niom leleyomisaana mini som. ✡ 9 Tabe ikamma leleŋ ambai kat. Mi leleŋ am-bai pa leleyom pataŋana tana som.Leleŋ ambai paso, aŋre ikam yom makuurpe mbulu tiom. Tana leleyompataŋana tana indeeŋe pa Anutu ŋgarkini. Uunu tina ta ro tiam tanaipasaana kat yom som. 10 Pa lelendepataŋana ta indeeŋe pa Anutu ŋgarkini, ina ikam ti ma tuurpe mbulukiti. Tana iwe zaala piti be Anutuikamke ti. Mi asiŋ ko leleene ipatapa mbulu ta kembei? Som. Tamensombe lelende ipata kembei ta zinwaltoono kan, na tere ti. Pa lelendepataŋana ta kembei na, ipiyotyootomeeteŋana. ✡ 11Niom kere. IndeeŋeAnutu ikam yomma leleyom ipata na,ipiyooto so mbulu i? Ikam yom mairao kombot na som. Karau men mikuurpe mbulu tiom. Pa leleyom beleyom uunu sa isaana som. Tanatakomoto, mi keteyommalmal, mi kuurkadoono pa tomtom ta ikam ŋoobona. Mi leleyom ilip be kere yo mini.Mbulu tiom ta boozomen tana iswekembei leyomuunu sa pa koroŋ taiŋgisom.

12 Tana indeeŋe ta aŋbeede ro tana✡ 6:17: Wkp 5:2; Yesa 52:11; 2Kor 7:1; Tur 18:4 ✡ 6:18: Yesa 43:6; Ro 8:14; Tur 21:7 ✡ 7:1: 2Kor6:17+; 1Tes 4:7; 1Tim 4:8+; Ibr 10:22; 1Pe 1:15; 1Yo 3:3 ✡ 7:2: Ŋgo 20:33; 2Kor 12:17 ✡ 7:3: 2Kor6:11+ ✡ 7:5: Ŋgo 20:1; 2Kor 2:13 ✡ 7:6: 2Kor 1:3+, 2:13 ✡ 7:8: 2Kor 2:4 ✡ 7:10: Mbo51:3+; Mt 26:75, 27:3-5; Ibr 12:16+

Page 320: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 7:13 317 2 Korin 8:12

piom na, aŋkam ŋgar biibi pa tom-tom ta ikam ŋoobo mbulu tana, somtomtom ta ni ikam ŋoobi na som. *Aŋbeede ro tana bekena ituyom kik-ilaala kembei leleyom be kakam katmbulu paAnutumataana,mi kuur katleleyom piam mi kalae tiam. 13 Tanambulu tiom tana ipombol yam, miikam yam ma leleyam ambai.

Mi tina men som. Pa indeeŋe Titusima ipet tiom na, niom ta boozomenkakami raama leleyom ambai. Tabekopomboli mi kakami ma leleene am-bai kat. Mbulu tiom tana ikam maniam tomini menmeen yam biibi.14 Pa muŋgu aŋwit uruyom ila Titusmataana. Mi iŋgi sua tio tana iurŋonoono kek, tana koŋ miaŋ piomsom. Pa sua ta amkam pa Titus beamwit uruyompa na, mbulu ta kakampini iswe kembei sua tana ŋonoonomen. Kembei sua tiam boozomen taamzzo piom na, sua ŋonoono men.15 Mi Titus tomini leleene piom ilip.Pa mataana iŋgalŋgal mbulu tiom tauniom ta boozomen kakami, mi leyomŋger pini, mi keleŋ la kalŋaana. Paso,komoto Anutu mi leleyom be kakamkat mbulu pa ni mataana. 16Tana iŋginio leleŋ ambai kat. Pa nio aŋurla takembei: Niom kototo Anutu leleenepa koroŋ ta boozomen. ✡

8Paulus ipombol zin Korin be tiyo pat

pakan pizin Yerusalem kan1O niom toŋmatiziŋ tiam, niam le-

leyam be kuute mbulu ta kampeŋanaki Anutu ipiyooto pizin lupŋana kiAnutu ta timbot pa lele pakaana kiMasedonia na.✡ 2 Zin ra, pataŋanabiibi ŋonoono ikam zin, mi timbotŋoobo kat. Tamen lelen ambai mailip, mi tiyo pat boozo kat be tiuuluzin toŋmatiziŋ ki Krisi ta timbotmbotŋoobo su Yerusalem a.✡ 3-4 Nio aŋrekat mbulu kizin kek, tanata aŋso ka

sua. Koroŋ ta zin tirao be tikam, tatikam. Mi tina men som. Tikampakan ma isala ki tomini. Pa zitunlelen tisombe tigaaba lupŋana pakanki Anutu, mi tiur naman pa uraata ti.Tanata ŋgar kizin imbolmi timaŋmaŋyam be amyok pizin ma tiuulu Anutuwal kini potomŋan ta timbotmbotŋoobo na.✡ 5 Niam amso ko tikammbulu tana men. Mi som. Pa titoAnutu leleene, mi tiur kat lelen paMerere, mi tiur lelen piam tomini.

6 Uraata ti ta kampeŋana ki Anutuipiyooto na, muŋgu Titus imaŋga paila mazwoyom. Tana amso pini beipombolmbol yom pa ma irao ko-posop kat. 7 Pa niom tina karaokat pa uraata mi mbulu matakiŋa taBubuŋana ipiyotyooto na: Urlaŋana,sua, ŋgar, mbulu ki matanda zze pakoroŋ ki Anutu, mi mbulu ki lelendepar piti ta uraata tiam ipiyooto lamazwoyom na. Tana niom sombekarao kat pa uraata ti tomini, to nd-abok. Pa iŋgi mbulu toro ta kam-peŋana ki Anutu ipiyooto.✡

8 Iŋgi aŋur sua piom som. Aŋso aŋ-toombo yom. Niom kuur kat leleyompa Anutu mi zin tomtom, som som?Tanata aŋso yom pa mbulu kizin walpakan ta matan siŋsiŋ pa uraata ti na.9 Pa kampeŋana ki Merere kiti YesuKrisi na, niom kuute kek. Muŋgu,ni irao kat pa koroŋ ta boozomen.Tamen izem koroŋ kini tana, mi isutoono ma imbot ŋoobo, bekena iuuluyom mi ikam yom ma karao kat pakoroŋ ta ki Anutu i.✡

10Ndaama ta ila kek na, leleyom iurbe kakam mbulu tiŋgi. Mi niom takamaŋga pa ka uraata muŋgu. Tananio aŋre ta kembei: Niom sombe ko-posop, inako ambai. 11Tanamotoyomse pa uraata ti, mi koposop kat. Paindeeŋe ta kamaŋga pa na, motoyomsiŋsiŋ pa. Tana pat piizi sa ta so karaobe kakam, na kakam. 12 Pa koroŋ ta

* 7:12: Iŋgi Paulus iso pa tomtom ta muŋgu izoori mi ikam ŋoobo mbulu pini. Tamen leleene be ipaatakat tomtom tana zaana som. Tana iso baba men. ✡ 7:16: 2Kor 2:9 ✡ 8:1: Ro 15:26+ ✡ 8:2:Mk 12:44; Ro 12:8 ✡ 8:3-4: Ŋgo 11:29; 2Kor 9:1+ ✡ 8:7: 1Kor 1:5, 16:1+; 2Kor 9:8 ✡ 8:9: Mt8:20; Pil 2:6+

Page 321: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 8:13 318 2 Korin 9:4so tarao be takam, mi sombe takamraama lelende, nako Anutu leleeneambai pa. Mi sombe iti lende koroŋsom, na irao Anutu iwi iti pa na som.✡

13 Iŋgi aŋso be ku'uulu wal pakanma timbot ambai, mi ituyom kom-bot ŋoobo, na som. Leleŋ be niomta boozomen kombot raraate men.14 Koozi, niom karao pa koroŋ boozo.Tana karao be ku'uulu zin pa koroŋta zin timbot ŋoobo pa. Mi kaimer,sombe zin tirao pa koroŋ pakan taniom kombot ŋoobo pa, nako zinkadoono tiuulu yom. Naso niomta boozomen kombot raraate men.✡15 Pa mbulu ta Anutu iso pizin Israelbe tikam pa kini manna isu lele bil-imŋana na, ina iwe kin ambaiŋanapiom be koto. Ka sua iso ta kembei:Tomtom ta iyo kini biibi na, ikam ka

kini ma irao, mi gegeene sasom.

Mi tomtom ta iyo kini rimen na, im-bot ŋoobo som. Ikam ka kinima irao.✡

Paulus isotaara zin pa wal tabe tiyopat i zan

16 Nio leleŋ ambai pa Anutu miaŋpakuri. Pa ni ikam ma Titus matasiŋsiŋ be iuulu yom, kembei ta niami. 17 Tana indeeŋe ta niam ampom-boli be ima ma ire yom na, ni iyokpa men. Mi ni ima pa uunu tanamen som. Itunu leleene isombe ima.Pa ni mata siŋsiŋ kat be iuulu yom.18 Mi ko amgo toŋmatiziŋ kiti toroma igaabi, mi ziru tima. Ni, lupŋanata boozomen ki Anutu tiwidit zaanapa uraata ta ni ikamam pa uruunuambaiŋana na. 19 Mi tina men som.Tomtom tana, lupŋana ki Anutu tiuribeniamŋanamwwami amkamuraatapa pat yoŋana. Uraata taiŋgi ta kam-peŋana ki Anutu ipiyooto na, amkambekena ambeeze pa Merere mi am-pakur zaana pa. Mibe amswe kem-bei niam tomini motoyam siŋsiŋ beamuulu Anutu wal kini.

20 Pat biibi tabe kakam pizin Yudeakan i, leleyam be amboro kat. Kokenatomtom sa iyo kwoono piam. 21 Tanaamso amkam mbulu ta indeeŋe menpa Anutu mataana mi tomtom matantomini.✡

22Mi niam ko amgo toŋmatiziŋ kititoro ma igaaba wal ru tana. Ni na,amtoombi pa uraata matakiŋa boozokek. Mi amre i kembei ni mataanaizze pa uraata ki Anutu. Mi iŋgi niindemeere kat yom, tana mata siŋsiŋbe iuulu yom pa uraata ti.

23 Tana Titus, niom kuute i kek. Pani igabgaaba yomi niamru amkamamuraata be amuulu yom. Mi toŋmatiziŋkiti ru tana, ziru tikam lupŋana kiAnutu ruŋgun mi tima. Mi tizzwekatkat Krisi mbulu kini ndabokŋana.24 Tana zin tel sombe tima tipet, nakakam zin mi keswe kembei leleyompizin. Naso lupŋana ta boozomen kiAnutu tiute: Sua ta muŋgu amso beamwit uruyompa, naŋonoonomen.✡

9Paulus ipombol zin Akaia kan pa pat

yoŋana1-2 Mi niom wal pakan ta kombot

lele pakaana biibi ki Akaia na, iraoaŋbeede sua molo piom som. Panio aŋute: Niom motoyom siŋsiŋ pauraata tiŋgi. Leleyom ilip be kem-beeze pa Anutu wal kini potomŋanta timbot ŋoobo na mi ku'uulu zin.Tanata aŋwidit uruyom pizin Mase-donia kan, mi aŋzzo pizin ta kembei:Indeeŋe ndaama ta ila kekmi imar na,niom kakamam uraata be kaparaŋraŋseŋgeeri tiom tabe ila i. Mi mbulutiom ta motoyom siŋsiŋ pa uraata ti,ina ipei ŋgar pawal boozomen. 3Tanaiŋgi aŋso aŋgo toŋmatiziŋ kiti tel tanama timuuŋgu ma tima, bekena tisoyom ma kaparaŋraŋ koroŋ pataaŋa.Pa muŋgu amwit uruyom, mi amsoniom ko kakam ta kembei. Kokenakakam som, to sua tiam tana iwekoroŋ sorok. 4 Tana kere: Kokena

✡ 8:12: Mk 12:43; 2Kor 9:7; 1Pe 4:10 ✡ 8:14: 2Kor 9:12+ ✡ 8:15: Kam 16:18 ✡ 8:21: Ro12:17+; Pil 4:8; 1Pe 2:12 ✡ 8:24: 2Kor 7:14

Page 322: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 9:5 319 2 Korin 10:2wal pakan ki Masedonia tigaaba yoma niamŋan ama, mi tire yom ka-paraŋraŋ koroŋ som, to kanda miaŋbiibi. Pa muŋgu amwit uruyom miamso amdemeere kat yom. 5 Uunutina ta aŋkamŋgar, mi aŋso pizin toŋ-matiziŋ tana ma timuuŋgu ma tima,bekena tiparaŋraŋ koroŋ biibi tabekeseŋgeere i. Koroŋ tana, niom kum-buk sua pa kek be kakam. Mi leleŋbe kakam koroŋ biibi tana raama le-leyom. Kokena kulul nomoyom kem-bei ta wal matan konŋan i. Pa inambulu ambaiŋana som.

6Mi motoyom iŋgal sua ta ti: Tom-tom ta so izarra namaana, nako itunuikam kampeŋana biibi. Mi tomtomta so ilulul namaana, inako ire kam-peŋana som.✡ 7Tana koroŋ piizi sa tatomtom tataŋa lelen iur pa be tikam,na tikam. Kokena kakam som, totimaŋmaŋ yom, mi tinok tinok manakakam. Pambulu ta kembei na, Anutuleleene pa som. Ni leleene pizinwal ta tikamam koroŋ pizin tomtomraama lelen ambai. 8 Mi Anutu, niirao ikampe yom biibi pa koroŋ taboozomen. Naso karao kat pa koroŋta munŋaana men pa mazwaana taboozomen, mi leyom koroŋ irao bekakam uraata ambaimbaiŋan matak-iŋa ta boozomen.✡ 9 Kembei sua kiMerere ta tibeede pataaŋa kek na iso:Tomtom ambaiŋana, ni irairai koroŋ

kini, mi ikamam pizin wal tautimbot ŋoobo na.

Tomtom ta kembei, Anutu komataana iŋgalŋgal mbulu kinindeeŋeŋana ma alok.✡

10 Anutu ta ikamam kini iweniwenpizin wal tau tiwaswaaza kini, mi ika-mam kanda kini i, na ni itunu koikam koroŋ tiom tana ma ipet maiwe biibi, mi ikam ma mbulu tiomndeeŋeŋana tana ipiyooto ŋonoonoambaimbaiŋan boozo.✡ 11 Ni koikam yom ma karao kat pa koroŋ

ta munŋaana men. Naso karao bekakam ulaaŋa biibi pizin tomtom pamazwaana ta boozomen. Mi zin kolelen ambai pa Anutu mi tipakuripa ulaaŋa biibi tabe keseŋgeere miamkam ma ila pizin i.✡

12 Uraata ti, niom koso kakambe kembeeze pa Anutu mi ku'uuluwal kini potomŋan ta timbot ŋoobosu Yudea na. Mi ko ikam mawal boozomen lelen ambai pa Anutumi tipakuri tomini.✡ 13 Mi niomsombe kembeeze pa Anutu pa za-ala ti, mi keseŋgeere ulaaŋa biibiila pizin Yerusalem kan mi zin walpakan, inako keswe kembei kuurlauruunu ambaiŋana ki Krisi mi kotokat. Tana tomtom ko tire mi tipakurAnutu piom. 14 Pa zin ko tire kam-peŋana biibi kat ki Anutu ta imbotm-bot salakaala yom. Tana ko lelenpiom ilip, mi matan iŋgalŋgal yom pasuŋŋana.

15 Iti lelende ambai pa Anutu mitapakuri! Pa ni ikampe iti mi ipo-moozo iti pa koroŋ ndabokŋana kat.Sombe toso pa, nako toso so sua i?

10Paulus iporoukaala itunu pa sua ta

wal pakan tiŋgal pini1 Iŋgi nio, Paulus ituŋ aŋso aŋpom-

bol yom pa sua pakan. Pa nio aŋute:Tomtom pakan tiŋgalŋgal sua pio takembei. Tiso: “To tana, sombe im-botmbot raama iti, na imototo miizzo sua luumuŋana men. Mi soimbot molo, tona ipakur itunu miikamam sua kekeŋana piti.” Minio na, aŋkamam ŋgar pa mbulu kiKrisi ta ni ikototo itunu mi ikamammbulu luumuŋana men pizin tom-tom, tana irao aŋur sua sa piomna som.✡ 2 Iŋgi aŋtaŋroro yom bekuurpe mbulu tiom. Pa leleŋ beaŋma mi aŋkam sua kekeŋana piomsom. Tamen zin wal ta tizzo niamamwwa raama Anutu mburaana som,mi niam tomtom sorok ki toono men

✡ 9:6: Tut 11:24, 22:9; Ro 12:8; Ga 6:7+ ✡ 9:8: Tut 28:27; Pil 4:19 ✡ 9:9: Mbo 112:9 ✡ 9:10:Yesa 55:10; Hos 10:12; Mt 6:1+ ✡ 9:11: 2Kor 8:2 ✡ 9:12: 2Kor 1:11, 4:15, 8:14 ✡ 10:1: Mt11:29; Ro 12:1; 1Kor 2:3 ✡ 10:2: 1Kor 4:21

Page 323: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 10:3 320 2 Korin 10:18na, kozo tire zin. Pa sombe ama, nakoirao leleyam iwe ru, som amoto nasom. Ko amkam sua kekeŋana pizin.✡3 Ŋonoono, iŋgi niam ambotmbot sutoono. Tamen amporrou kembei tawal toono kan tikamam i som. 4 Pamburu malmal kana ta Anutu ikampiam mi amporrou pa i, ina ki toonosom. Mburu tana na, mbolŋana. PaAnutu itunu mburaana ta imbotmbotraama. Uunu tina ta niam amraobe amreege siiri mbolŋan ki koyamkoi bizin ma tisu len.✡ 5 Ŋgar misua pakaamŋan boozomen kizin waltau tipakurkur zitun, mi tizorzooroAnutu, mi tikamam be tipakaala zintomtom pa ŋgar kini na, niam am-rekreege ma iwe koroŋ sorok. Mi am-yaramraama ŋgar ta boozomen maitoto Krisi ŋgar kini men.✡ 6 Niamiŋgi amur motoyam mi amzza yom.Beso keleŋ la kalŋoyam mi koto katsua tiam, inako amur kadoono pazooroŋana ta boozomen kizin waltana.✡

7 Kere. Koroŋ taiŋgi ipata piombe kakam ŋgar pa na som. Imbotmat. Zin wal ta tindemeere kembeizin men ta Krisi iur zin pa uraata na,irao tikam ŋgarmini. Pa niam tomini,Krisi iur yam pa uraata.✡ 8 Ŋonoono,iŋgi aŋwit uruyam pa uraata ta amka-mam i. Mi koŋ miaŋ pa som. PaMerere ta iur yam pa uraata tiamti, bekena ampombol urlaŋana tiom.Mi ni iur yam be ampasaana yomsom.✡ 9 Kokena niom koso ro pakanta aŋbeede piom na, ina be ipamotoyom. Na som.

10 Nio aŋute: Tomtom pakan tizzopio ta kembei: “Sua ta ni ibeede se rona, kekeŋana mi mataanaŋana. Mi soitunu imar, mi imbotmbot raama itimi ikam sua piti, na tomtom tirepiilii ma tiso: ‘A, to tana, mburaana iŋ-goi?’ ” 11 Wal ta kembei, kozo tikamkat ŋgar. Pa sua ta ambot molo miambeede se ro mi ima na, sombe ama

ma itiŋan tombotmbot, inako amkamka mbulu raraate men tau.✡

Paulus iso ni zaana be ikam uraataisu Korin

12Wal pakan na, zin tirao kat! Niamamre zin na, tilip kat piam. Pa mbuluta zin tikamam na, irao niam amkamna som. Niam na, koyam miaŋ beamwit ituyam uruyam. Mi zin na, kanmiaŋ be tikam ta kembei som. Mi zi-tun tiur kin pa mbulu tabe tito. Tanatindemeere sorok ma tiso tikamamkatkat mbulu. Wal tana kankaanaŋankat!✡

13 Ŋonoono, niam tomini niyamse pa uraata tiam. Mi irao amwituruyamma isala ma zaza na som. Ko-kena amolo Anutu sua kini. Tana koniyam ise pa uraata ta ituyam amkamlela lele ta Anutu iur piam be amkamuraata su pa i. Lele tiam tana, niomKorin kombot lela tomini.✡ 14 Tabemuŋgu ama mi amsoyaara Anutu suakini piom som, mi koozi amkam suapiom, so amolo uraata tiam ka kam-basa. Mi som. Pa niam ta amuuŋgumi amsoyaara uruunu ambaiŋana kiKrisi piom.✡ 15 Mi irao niyam se pawal pakanuraata kizin na som. Niyamse pa uraata ta ituyam amkamam palele ta Anutu iur piam be amkamuraata su pa i. Mi niom Korin na,kombot lela lele tiam. Tana niamamurla ta kembei: Urlaŋana tiom koizzema imbol, mi uraata ta amkamamla mazwoyom na, ko izze ma imboltomini.✡ 16 Mi ina ko iwe zaala piambe amsoyaara uruunu ambaiŋana isulele pakan ta timbot ndemeene piom.Mi irao niyam se pa uraata ta tomtomtoro ikam su lele kini na som.

17 Sua ki Anutu iso ta kembei:Kapakur koroŋ toro sa pepe. Kapakur

Merere itutamen.✡18 Pa bela Merere iwit tomtom

sa uruunu, tona iti tuute: Merereleleene ambai pa uraata kini. Mi

✡ 10:4: 1Kor 2:5; 2Kor 6:7; Ep 6:13+; 1Tim 1:18 ✡ 10:5: 1Kor 1:19 ✡ 10:6: 2Kor 2:9 ✡ 10:7:1Kor 14:37 ✡ 10:8: 2Kor 13:10 ✡ 10:11: 2Kor 13:2 ✡ 10:12: 2Kor 3:1, 5:12 ✡ 10:13: Ro12:3 ✡ 10:14: 1Kor 3:5 ✡ 10:15: Ro 15:20 ✡ 10:17: Yesa 65:16; Yer 9:24; 1Kor 1:31

Page 324: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 11:1 321 2 Korin 11:15sombe tomtom sa iwit itunu uruunu,na tuute som: Uraata kini irao paAnutu mataana, o som?✡

11Paulus iswe zin ŋgoŋana

pakamkaamŋan1 Nio leleŋ be aŋkam mbulu

kankaanaŋana ri. Parei, ko koyok piomi aŋkam? 2 Pa niom tina, aŋroogoyom kek be kewe tomtom tamenkusiini. Ni Krisi tau. Mi Anutuipombol ŋgar tio be aŋporoukaalayom ma kewe Krisi lene kat. Tanaleleŋ be mbulu tiom ta boozomeniŋgeeze, mi aŋur yom ma kala kini,kembei ta moori metet ta. ✡ 3 Paiŋgi mbulu tiom iŋgeeze men, mikuur leleyom ma imap ma ila ki Krisi.Tamen aŋmoto: Kokena wal pakantiyaaru ŋgar tiom ma kezem Krisi,kembei ta muŋgumooto ipakaam Ebapa ŋgar kini. ✡ 4Pa wal pakan ta timami tizzoyaryaara sua toro piom. Suata tizzo paYesu i, ina ipandel pa sua taniam amkam piom na. Mi Bubuŋanata tizzo piom be kakami, ina tominikembei Bubuŋana ta muŋgu kakamina som. Mi tizzoyaryaara uruunuambaiŋana toro ta ipa ndel pa uruunuambaiŋana ta keleŋ mi kakan la kekna. Tamen niom tina kakam zin maleleyom ambai pizin. Mi kezem zinma tikamam men! ✡

5 Zin ŋgoŋana pakan ta kere zinkembei zan bibip i, na nio aŋre ituŋkembei aŋbot ndemeene pizin som.✡ 6 Ŋonoono, nio kwoŋ suaŋoŋ som.Mi ŋgar ki Anutu na, aŋbot mat pa.Mi ŋgar tana, ta aŋswe piom pa zaalamatakiŋa boozo kek. ✡

7 Niom kuute: Indeeŋe ta aŋzzo-yaryaara uruunu ambaiŋana ki Anutupiom na, aŋkototo ituŋ mi aŋboobopa leŋ kadoono sa som. Zaala tana,

nio aŋto bekena aŋwit urlaŋana tiomma ise ma imbol. Mi parei, inaaŋkam sanaana piom? ✡ 8 Indeeŋemazwaana tana, nio kembei aŋkemlupŋana pakan ki Anutu koroŋ kizin.Pa aŋbotmbot se pat ta zin tiulu-ulu yo pa i, mi aŋbesmbeeze piom.9Mi indeeŋe ta itiŋan tombotmbotmiaŋbot ŋoobo na, aŋkam pataŋana sapiom som. Pa toŋmatiziŋ kiti pakanta ki Masedonia na, timar mi tikamkoroŋ pakan pio bekena tiuulu yo pamboti tio. Tana mazwaana tana, nioaŋkam pataŋana sa piom som. Mikoozi mi kaimer tomini, nio ko iraoaŋkam pataŋana sa piom na som. ✡10Ŋonoono kat. Sua ŋonoono ki Krisita imbot la leleŋ i! Mi ni ire yo miaŋso ta kembei: Niom Akaia koyomna, tomtom tiom sa ko irao ikam yoma aŋzem zaala ta aŋtoto pa uraatatio i na som. Pa sombe aŋtoto zaala tiotana pa uraata, na ikam yo ma niŋ se.✡ 11Parei, nio leleŋ piom som, tanataaŋtoto zaala tio tiŋgi? Anutu, ni iute:Nio aŋurur kat leleŋ piom. 12 Tanambulu ta aŋtoto pa uraata tio i, nioko aŋnoknok men. Naso aŋpakaalazaala pizin wal ta tiwidit zitun urunna. Kokena aŋyok piombe ku'uulu yo,to tiso niam raraate kembei ta zin na.

Mbulu kizin ŋgoŋanapakamkaamŋan13 Pa wal tana, zin ŋgoŋana

pakamkaamŋan! Tipakamkaampa uraata kizin, mi tipatwen yamŋgoŋana ŋonoono ki Krisi. ✡ 14 Miiti tumurur pambulu kizin tana pepe.Pa Sadan itunu irao itoori mi ikammat ka mbulu kembei ta zin aŋela kiAnutu. ✡ 15 Tana sombe mbesooŋokini tomini tipatwen zin mbesooŋondeeŋeŋan ki Anutu, na iti tumururpizin pepe. Mi kaimer na, wal tanakola tire kadoono pa uraata kizintana. ✡

✡ 10:18: Tut 27:2; Ro 2:29; 1Kor 4:4+ ✡ 11:2: Hos 2:19+; Ep 1:4, 5:26+; Kol 1:28; Tur 14:4 ✡ 11:3:Un 3:1+; 2Pe 3:17 ✡ 11:4: 1Kor 3:11; Ga 1:6+ ✡ 11:5: 1Kor 15:10; 2Kor 12:11; Ga 2:6 ✡ 11:6:1Kor 1:17, 2:1,13; 2Kor 4:2, 5:11; Ep 3:4 ✡ 11:7: 1Kor 9:12+ ✡ 11:9: Ŋgo 20:33+; 2Kor 12:13; Pil4:15+; 1Tes 2:9 ✡ 11:10: 1Kor 9:15 ✡ 11:13: Mt 7:15+; Ŋgo 20:29+; 2Kor 2:17; Tur 2:2 ✡ 11:14:Ga 1:8 ✡ 11:15: Pil 3:19

Page 325: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 11:16 322 2 Korin 11:29Pataŋana ta Paulus ibadbaada, ta

iswe i kembei ni ŋgoŋana ŋonoono16 Iŋgi aŋso mini. Tomtom sa ire yo

kembei tomtom kankaanaŋoŋ pepe.Mi sombe kakam ŋgar ta kembei pio,na toŋgo. Kere yo kembei tomtomkankaanaŋoŋ lak! Tana nio ra, kezemyo mi aŋkam mbulu kembei ta zinwal kankaanaŋan, mi aŋwit ituŋ uruŋrisa. ✡ 17 Mi nio aŋute: Mbulupakurŋana ta iŋgi be aŋkam i, inambulu ki Merere som. Ina mbulukembei ta zin wal kankaanaŋan tika-mam. 18 Mi toŋgo. Pa wal boozomenta niomŋan kombotmbot na, tikamkek. Tana nio tomini ko aŋto mbulutoono kana, mi aŋwit ituŋ uruŋ kem-bei ta zin na. 19 Pa niom tina kokarao kat pa ŋgar. Tanata leleyomambai pizin wal kankaanaŋan, mikezem zin ma tikamam mbulu kizinkankaanaŋana! 20 Mi tina men som.Pa sombe tomtom sa ikoto yom, miikam yomma kewe kembeimbesooŋokini, som iyo koroŋ tiom ma imap,som iyaaru yom pa pakaamŋana kini,som ipakurkur itunu, som ipamiaŋyom biibi, na koyok men pini, mikezemi ma ikamam. 21 Wal tana tilipkat piam! Tana niam ra, koyam miaŋpizin. Paso amrao amkam mbulukembei ta zin na som.

Iŋgi be aŋseeŋge sua tiokankaanaŋana. Pa tomtompakan kanmiaŋ som,mi tiwidit zitun urun. Tananio tomini ko koŋmiaŋ som,mi aŋwitituŋ uruŋ. ✡

22 Parei, wal tana Iburu? Nio to-mini Iburu. Mi zin wal ki Israel?Na nio tomini tomtom ki Israel. Mizin popoŋana ki Abaraam? Na niotomini. ✡

23 Mi zin mbesooŋo ki Krisi? Nanio tomini mbesooŋo kini. Mi aŋlippizin. (Nio aŋute: Iŋgi aŋzzo suakankaanaŋana kat. Mi toŋgo!)

Nio na, aŋbelmbel uraata ma aŋlippizin. Mi tomtom tizebzeebe yo lelaruumu sanaana pa mazwaana boozokat ma aŋlip pa wal tana. Tibalis yopa re pa piizi sa kek. Mi mazwaanata boozomen aŋbotmbot la zaabakwoono. ✡

24 Zin peeze kan kizin Yuda tiso matikam re tuunumi tibalis yo pa lamatakek. Mi lwoono tataŋa ta tibalis yo na,tibalis yo pa tomoota lamoro mata mipaŋ. ✡ 25Mi zin Rom kan tikam teenemi tibalis yo pa tel kek. Lwoono ta na,tomtom tipun yo pa pat. Mi lwoonotel, wooŋgo imon pio. Mi lwoono ta,tawooŋgo imon pio na, aŋbot lamozolukutuunu pa mbeŋ ta, aigule ta. ✡

26 Mazwaana boozomen ta aŋwwana, aŋbotmbot raama pataŋana miaŋso: “Iŋgi ko aŋmeete ta ti.” Pawo ikamam be isur yo. Mi zin ku-umbuŋan, mi wal tio ta Yuda i, mizin wal ta Yuda somŋan i, tikamambe tipun yo ma aŋmeete. Nio sombeaŋbot lela kar bibip, som aŋwwa palele bilimŋan, som aŋkam wooŋgo miaŋko pa tai biibi, na aŋbotmbot lapataŋana. Mi zin wal ta tipakamkaamkembei zin toŋmatiziŋ ki Krisi na,tikamampataŋana biibi pio tomini. ✡27Nio aŋbelmbel uraatamaniŋ isaanakat. Mi mbeŋ boozomen na, aŋkennekat som. Mi aŋbotmbot raama petelyo mi miri yo. Mazwaana boozomenkoŋ kini sa som, mi aŋbot ŋoobo kat.Mi niŋ tekteege paso, leŋ mburu beaŋzeebe yo pa i som. ✡

28 Pataŋana boozomen tana, kikuliŋ men. Mi koroŋ toro ta ika-mam pataŋana pio tomini. Pa aiguleta boozomen aŋkamam ŋgar biibi palupŋana ta boozomen ki Anutu mikopoŋ rru pizin. ✡ 29 Sombe tomtomsa urlaŋana kini imbol som, na ikamyo ma nio tomini aŋyamaana kembei

✡ 11:16: 2Kor 12:6 ✡ 11:21: 2Kor 10:10 ✡ 11:22: Ŋgo 22:3; Ro 11:1; Pil 3:4+ ✡ 11:23: Ŋgo16:23; 1Kor 4:9+; 2Kor 1:10, 4:11, 6:4+ ✡ 11:24: Lo 25:3 ✡ 11:25: Ŋgo 14:19, 16:22, 27:41; 1Tes2:2 ✡ 11:26: Ŋgo 9:23, 13:50, 20:3,10+ ✡ 11:27: Ŋgo 20:31; 2Kor 6:5 ✡ 11:28: Ŋgo 20:18+✡ 11:29: Ro 14:1; 1Kor 9:22

Page 326: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 11:30 323 2 Korin 12:11mburoŋ imap. Mi sombe tiwat tom-tom sa ma itop pa sanaana, na ikamma leleŋ ibayou kat. ✡

30 Nio, sombe aŋwit ituŋ uruŋ,na leleŋ be aŋso men pa koroŋ taiswe kembei nio mburoŋ biibi som.✡ 31 Anutu ta Merere Yesu KrisiTamaana na, iti ko tapakur zaanama alok. Mi ni iute: Sua tio tipakaamŋana som. ✡

32 Mi indeeŋe ta aŋbot kar bi-ibi Damaskus na, biibi ta king Are-tas iuri be imboro kar tana, ni iurmenderŋan pakan be timenderkaalazaala kwoono. Mi iso pizin beso tireyo, to tikis yo. 33 Tamen waeŋ bizinpakan tiur yo sula tiigi, mi titu yo maaŋsula pa miiri kwoono ta imbot lakar tana ka siiri. Tabe biibi tana ikamyo som. ✡

12Paulus iso pa miuŋana kini

1Ŋonoono, mbulu ki tiwidit itunduurundu na, nio aŋre kembei iuluuluiti som. Tamen leŋ zaala toro sa som.Tana ko aŋseeŋge sua tio, mi aŋsopa mazwaana pakan ta Merere ikamyo ma aŋkeenetondo, mi iswe koroŋpakan pio. 2 Nio aŋute tomtom ta kiKrisi. * Ndaama laamuru mi paŋ taila kek na, Anutu iwiti ma isala pasaamba ta kor a kat. Mi nio aŋute som.Tomtom tina itunu isala kat ma ire,som ikeenetondo men. Anutu ituta-men ta iute. 3-4 Tana tomtom tina,Anutu iwiti ma isala pa kar kini nd-abokŋana kat. (Mi aŋso mini. Aŋutesom. Ni itunu isala kat ma ire, somikeenetondo men. Anutu itutamenta iute.) Mi indeeŋe ni imbotmbottina na, ileŋ koroŋ pakan. Koroŋtana, sombe totoombo be toso suapa, nako tarao som. Mi tomini kanŋgalsekiŋana. Tomtom toono kanasa irao iso na som. 5 Tomtom tambulu tana ipet pini na, nio ko aŋwit

uruunu. Mi sombe aŋwit ituŋ uruŋ,na leleŋ be aŋso men pa koroŋ taiswe kembei nio mburoŋ biibi som.✡ 6 Mi sombe aŋwit ituŋ uruŋ pambulu pakan ta kembei, nako aŋkammbulu kankaanaŋana som, mi aŋsosua ŋonoono men. Tamen leleŋ beaŋkam ta kembei som. Kokena tom-tom sa ipakur yo sorok. Leleŋ betomtom tire mbulu tio, mi tileŋ suatio. Naso tikilaala yo: Nio tomtompareiŋoŋ? ✡

Sombe itundu mburanda biibi som,na irao teswe kat Anutu mburaana

7 Tana Anutu, ni izzwe koroŋ nd-abokbokŋan boozo kat pio. Tamenni leleene be aŋpakur ituŋ pa koroŋta ni izzwe mar tio pepe. Tanataizem Sadan ma ipasansaana yo papataŋana ta, ta ki kuliŋ i. Pataŋanatana ipunun yo, mi iŋgalŋgal yo kem-bei ta ŋgezuzu. ✡ 8 Koroŋ tana,nio aŋsuŋ Merere pa tel be itatkepio. 9 Tamen ni iso pio ta kembei:“Som. Muŋaiŋana tio, ina irao pu. Nuru sokorei toro? Pa sombe tomtomsa itunu mburaana biibi som, tonani iswe kat nio mburoŋ.” Tana niosombe mburoŋ biibi som, na niŋ semi leleŋ ambai kat. Pa mazwaanata kembei na, Krisi mburaana ta im-botmbot salakaala yo. ✡ 10 Tananio sombe ituŋ mburoŋ irao som,mi sombe tomtom tipamiaŋ yo, mitiseeze motoŋ, mi tikamam pataŋanapio pa Krisi zaana, na leleŋ ambaimen. Pa sombe ituŋ mburoŋ biibisom, tona Krisi ipombol yo ma aŋbolkat. ✡

Paulus ikam ŋgar boozo pizin Korin11 Wei, o niom tina kakam yo ma

aŋkammbulu kankaanaŋana kek. Ko-zobe niom kiwit uruŋ, so indeeŋe. Miiŋgi som. Ŋonoono, tomtom pakantire yo kembei nio sorokŋoŋ. Ambai.

✡ 11:30: 2Kor 12:5,9+ ✡ 11:31: Ro 1:9+; 2Kor 1:23 ✡ 11:33: Ŋgo 9:23+ * 12:2: Iŋgi Paulusiso pa itunu. Mi leleene be ipaata kat itunu zaana som. Kokena ikam pakurŋana biibi mete. Tanata iursua kembei miuŋana kini ipet pa tomtom toro. ✡ 12:5: 2Kor 11:30 ✡ 12:6: 2Kor 10:8, 11:16✡ 12:7: Lu 13:16; Ga 4:13+ ✡ 12:9: 2Kor 11:30; Pil 4:11+; 1Pe 4:14 ✡ 12:10: Ro 5:3; 2Kor 7:4, 13:4

Page 327: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 12:12 324 2 Korin 13:1Mi mbulu tio sa imbot ndemeene pambulu kizin ŋgoŋana ta kere zin kem-bei zin zanŋan kat i som. ✡ 12Mbuluki ŋgoŋana ŋonoono ki Krisi, ta aŋswema kere kek. Pa Anutu ipombol yoma aŋmender mbolŋana mi aŋbaadapataŋana. Mi aŋkam mos pakan,mi uraata ta bibip mi mburanŋan naila mazwoyom. ✡ 13 Lak, aŋkamŋoobo sombulu i piom? Mbulu tamenŋonoono, ta aŋkam piom ma ipa ndelpa lupŋana pakan ki Anutu. Ina nioaŋboobo yom pa leŋ kadoono som.Paso, leleŋ be aŋkam pataŋana piomsom. O niom, kumuŋai yo, mi mo-toyom mbiriizikaala sanaana tio biibitana! ✡

14 Iŋgi pai tio tabe iwe tel pa ibe aŋma aŋre yom. Mi irao aŋkampataŋana sa piom na som. Pa leleŋbe aŋkam koroŋ tiom som. Nio leleŋbe kuur leleyom pio. Kere. Pikintamanma nan bizin timbotmbot se kilutun bizin? Som. Pikin timbotmbotse ki taman ma nan bizin. ✡ 15 Tananio sombe leleŋ imet mi aŋzem ituŋramaki koroŋ tio ta boozomen beaŋuulu yom, na leleŋ ambai pa men.Mi parei? Ko mbulu tio ta aŋururkat leleŋ piom ikam yom ma kuurleleyom pio som? ✡

16 Tana nio leleŋ be aŋkampataŋana piom som. Tanata aŋboobopa leŋ kadoono som. Ambai. Sua tanairao.

Mi nio aŋute: Tomtom pakan tizzopio ta kembei: “To taa, ni ŋgar kinibiibi. Imar mi ipakaam ti, mi iwatkele koroŋ kiti pakan, mi ikamma ila a.”17 Mi sua kizin tana, nio aŋkankaanapa. Zin wal ta aŋgo zin ma tima na,tiwe zaala pio be aŋwatke leŋ koroŋbe parei? 18 Ŋonoono, nio aŋpombolTitus mi aŋso pini be ima. Mi aŋgotoŋmatiziŋ kiti toro ma igaabi. Miparei? Titus ipakaam yom, mi iwatke

le koroŋ tiom? Na niom kuute: Niirao ikammbulu sa ta kembei na som.Mi niamru Titus, ŋgar tiam mi mbulutiam tamen tau. ✡

Mbulu pakan kizin Korin ta Paulusleleene be ire som

19 Kokena niom koso sua tiam taboozomen ti, amkam bekena am-poroukaala ituyam pa. Na som. Ŋgartiam kembena som. Pa niam amsekapla ki Krisi mi sua tiam ti, Anutu ireyam mi amso. O niom, leleyam piomilip. Tana mbulu tiam ta boozomenamkam bekena amuulu yom mi am-pombol yom. 20 Tamen iŋgi aŋmoto:Kokena aŋmami aŋre mbulu tiommairao leleŋ som, to aŋkam mbulu tairao pa niom leleyom som tomini. †Pa aŋmoto. Sombe aŋma, inako aŋreniom kakamam mbulu ta kembei:Ŋoŋi imbot la mazwoyom, mi kaka-mam kaisiigi pa ituyom ŋgar tiommen, keteyom malmal, kurru zaalabe ituyom zoyom iwe biibi mi kokotowaeyom bizin pakan, kaŋgalŋgal sua,kininin kao, kapakurkur ituyom, mikakamammbulu ta irekreege lupŋanatiom. ✡ 21 Mi aŋmoto koroŋ toro to-mini: Kokena aŋmamini mi aŋre yomkuurpe mbulu tiom som, to Anutuikam ma koŋ miaŋ mini pa mbulutiom. Mi ko leleŋ ipata, mi aŋtaŋ pawal boozomen ta tikam sanaana mitiurpe mbulu kizin zen na. Iŋgi aŋsopizin wal tau tirao be tiyaraama zitunsom, mi tikamam mbulu ki kulin taiŋgeeze som, mi mbulu ki me ma ŋge.✡

13Paulus iso pizin Korin be titiiri zitun.

Mbulu kizin iswe kembei tiurla, som som?1 Iŋgi pai tio ta iwe tel pa i be

aŋma aŋlou yom. Sua ki Merere iso takembei:

✡ 12:11: 2Kor 11:5 ✡ 12:12: Ro 15:19 ✡ 12:13: Mk 16:17+; 2Kor 11:9 ✡ 12:14: 2Kor 13:1✡ 12:15: Pil 2:17; 1Tes 2:8 ✡ 12:18: 2Kor 8:6, 8:16+ † 12:20: Paulus ikam ŋgar ta kembei: Sombezin Korin tiurpe mbulu kizin som, na ni ko iyaamba zin mi ikam sua mbolŋana pizin. Tamen leleene beikam mbulu ta kembei som. ✡ 12:20: 1Kor 4:21; 2Kor 10:2, 13:2,10 ✡ 12:21: 2Kor 13:2

Page 328: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Korin 13:2 325 2 Korin 13:14Bela tomtom ru, som tel tipombol

sua, to sua tana imbol mitomtom tikilaala kembei suaŋonoono.✡

2 Mi niom kuute: Indeeŋemazwaana ta iwe ru pa ta itiŋantombotmbot na, aŋso piom be kerepa mbulu tiom. Mi iŋgi aŋbot molomi aŋso piom mini. Tana nio sombeaŋmiili minima aŋma, mi sombe aŋrezin wal ta muŋgu tikam sanaana natiurpe mbulu kizin zen, nako iraoaŋleele zin na som. Mi zin men som.Wal pakan ta buri tikamam sanaanana tomini, ko irao aŋleele zin nasom. 3 Tana kere yom. Pa ŋgar tiomimbol be kere kilalan mburaanaŋanasa ta iswe kembei nio aŋwe Krisikwoono mi aŋzzo sua kini, tana niomko kere. Tamen Krisi mburaanaimbotmbot molo piom som. Niikamam uraata mburaanaŋana lamazwoyom. Mi niom kikilaala som.4 Ŋonoono, indeeŋe Krisi imeete salake pambaaraŋana na, tomtom tire ikembei mburaana biibi som. TamenAnutu mburaana ipei i ma imaŋgamini, mi koozi ni imbotmbot. Mi inararaate men piam. Niam mburoyambiibi som. Tamen amsekap la ki Krisi,mi ni imbotmbot raama yam. MiAnutu mburaana ta ipombolmbolyam ma amkamam uraata be amuuluyom.✡

5 Kitiiri su pa ituyom. Mbulu tiomiswe kembei niom leyom urlaŋana,som som? Mi karao be kikilaalakembei Krisi imbotmbot la leleyom,som som? Kokena kendemeere sorokkembei kuurla, mi kuurla som maiŋgi. 6 Mi niam amdemeere ta kem-bei: Sombe kitiiri yam, nako kiki-laala kembei niam ŋgoŋana ŋonoonoki Krisi. 7 Iŋgi amzuŋzuŋ Anutube ipombol yom. Kokena kakamsanaana. Pa leleyam be kakamkat mbulu. Mi sombe tomtom tireyam kembei ŋgoŋana ŋonoono, somŋgoŋana ŋonoono som, ina koroŋ

sorok. Mi niom sombe kakam katmbulu, nako leleyam ambai. 8 Paniam amrao amzooro sua ŋonoonona som. Iŋgi ambot be ampombol.9 Tana sombe tomtom tire yam kem-bei mburoyam biibi som, ina ambai.Mi niom bela kemender mbolŋana.Naso leleyam ndabok. Mi suŋŋanata amkamam piom i, ina ta kembei:Urlaŋana tiom ramaki mbulu tiomambaiŋana ko izze izze ma iwe biibi.

10 Sua tio ti, iŋgi aŋbot molo miaŋbeede piom. Pa leleŋ be aŋmami aŋkam sua kekeŋana piom pepe.Ŋonoono, Merere iur yo pa uraata tioti. Tana aŋrao be aŋkamsua kekeŋanapiom. Tamen leleŋ be aŋkam ta kem-bei som. Pa Merere iur yo be aŋ-pasaana zin tomtom som. Ni iur yo beaŋpombol zin.✡

11 O niom toŋmatiziŋ tio, iŋgi beaŋposop sua tio. Tana aŋso aŋpom-bol yom ta boozomen be leleyomambai, kuurpe mbulu tiom ma am-bai, kaparpombol yom, kulup leleyomma iwe tamen, mi kombot la mbululuumuŋana men. Mi Anutu ta iurleleene piti mi imborro iti ma tombotambai na, ni ko imbot raama yom.✡

12 Leleyom ambai par piom mi ka-parteege nomoyom. Pa ina mbulukizin wal ki Anutu.✡

13Anutu wal kini potomŋan ta tim-bot lele ti na, tikam aigule kizin piom.

14 Merere Yesu Krisi ko ikampeyom, mi Anutu iur leleene piom, miBubuŋana Potomŋana ilup yom makewe tamen. Ŋonoono.

✡ 13:1: Lo 17:6 ✡ 13:4: Ro 6:4; Pil 2:7+; 1Pe 3:18 ✡ 13:10: 1Kor 4:21; 2Kor 2:3, 10:2,8 ✡ 13:11:Ro 15:33; Pil 2:12, 3:1; 1Tes 5:16 ✡ 13:12: Ro 16:16

Page 329: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 1:1 326 Galesia 1:14

Ro Ta Paulus IbeedePizin Galesia1Nio Paulus, ŋgoŋana ki Yesu Krisi

ta aŋbeede ro tiŋgi. Nio ti, tomtomsa iur yo, som iwe zaala pio pa uraatata aŋkamam i na som. Som kat. YesuKrisi itunumi TamaanaAnutu ta ipei ima burup ma imaŋga pa naala na, inaziru ta tiur yo pa uraata tio.✡

2 Niamŋan toŋmatiziŋ kiti pakanta niamŋan ambotmbot i, ta am-beede sua tiŋgi ima pa niom lupŋanaboozomen ki Krisi ta kombot pa lelepakaana ki Galesia na.✡

3 Tamanda Anutu mi Merere kitiYesu Krisi ko tikampe yom, mitimboro yom ma kombot ambai.Ŋonoono.

4 Krisi, ni ito Tamanda Anutuleleene, mi izem itunu ma imeetepa sanaana kiti, bekena itatke iti pasanaana mburaana ta ilol toono pamazwaana ti. 5 Tana tapakur Anutuzaana totomen. Ŋonoono.

Uruunu ambaiŋana tamen ta im-botmbot

6 Aiss, niom tina, nio aŋkam ŋgarpiom ma aŋrao som. Anutu, niikampe yom pa Yesu Krisi zaana, miiboobo yom ma kewe lene kek. Miiŋgi parei ta karau men mi kakamambe kipizil ndemeyompini, mi kakan lasua toro kizin wal pakan? 7Ŋonoono,zitun tiso sua kizin tana, ina uruunuambaiŋana. Mi som. Pa uruunu am-baiŋana tamen ŋonoono ta imbotm-bot. Nio kwoŋ imbol piom paso,wal pakan ta niomŋan kombotmbotna, tipiŋgisŋgis uruunu ambaiŋana kiKrisi, mi tikamam be tipakankaanaŋgar tiom.✡ 8 Tamen niom keleŋ la

kalŋan pepe. Kere. Sombe tomtomsa iso yom pa sua ta ipa ndel pauruunu ambaiŋana ta muŋgu amkampiom, na Anutu kete malmalŋanakini ko ise kini ma ila lene. Niamtiŋgi mi zin aŋela saamba kan tomini.Sombe amkam ta kembei, na am-bai be Anutu ipasaana yam ma amlaleyam.✡ 9 Tana sua ta amso ma keleŋkek. Mi iŋgi aŋpoto mini. Sombetomtom sa ikam sua piom, mi suakini ipa ndel pa uruunu ambaiŋanata muŋgu kakan la, na Anutu ketemalmalŋana kini ko ise kini ma ilalene.✡

10 Lak. Sua tutŋana ti, iŋgi aŋkambekena tomtom lelen ambai pa, * somaŋkam bekena Anutu leleene ambaipa? Mi parei? Iŋgi aŋkamam suambuyeeneŋana bekena tomtom lelenpio? Som kat. Pa sombe aŋkamammen ta kembei, na nio mbesooŋoŋonoono ki Krisi som.✡

Krisi itunu ta ipaute Paulus pa uru-unu ambaiŋana, mi iuri ma iwe ŋgoŋana

11 O niom toŋmatiziŋ tio, leleŋ beaŋpei ŋgar tiommini ta kembei: Uru-unu ambaiŋana ta muŋgu aŋsoyaarapiom, ina ipet pa tomtom toono kanasa ŋgar kini som.✡ 12 Pa ina, nioaŋkam la ki tomtom sa som. Mi tom-tom sa ipaute yo pa som. Somma somkat! Yesu Krisi itunu ta iswe pio.✡

13 Mbulu ta muŋgu aŋkamam in-deeŋe aŋtoto zin Yuda pa suŋŋanakizin mi mbulu kizin na, niom kokeleŋ sa kek. Zin wal tau tim-bot la lupŋana ki Krisi na, aŋs-eseeze kat matan. Aŋmuŋai zin risasom. Pa aŋsombe aŋpambiriizi zinma timap kat.✡ 14 Indeeŋe tana,aŋmuŋmuuŋgu pa suŋŋana mi tututiam Yuda, mi aŋlip pa waeŋ bizin

✡ 1:1: Ŋgo 9:15 ✡ 1:2: Ŋgo 13:13–14:24, 16:1-6, 18:23 ✡ 1:7: Ŋgo 15:1,24; 2Kor 11:3+ ✡ 1:8:1Kor 16:22 ✡ 1:9: Tur 22:18+ * 1:10: Zin wal ta tipandelndel zin Galesia kan na, tiŋgal sua paPaulus ta kembei: Tiso ni itoto itunu ŋgar kini men mi ipiŋgisŋgis uruunu ambaiŋana. Pa sua pataŋanakembei iti bela toto tutu ki Mose pa reeteŋana mi koroŋ ta boozomen, ina ni iturkewe, bekena ipamarrazaala ki Krisi pizin wal ta Yuda somŋan i. Naso lelen pini mi tito ŋgar kini. Mi Paulus, ni iyok pa ŋgarkizin tana som kat. ✡ 1:10: 1Tes 2:4; Yems 4:4 ✡ 1:11: 1Kor 15:1 ✡ 1:12: 1Kor 11:23, 15:1+;Ep 3:3 ✡ 1:13: Ŋgo 8:3, 26:9+; 1Tim 1:13

Page 330: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 1:15-16 327 Galesia 2:7boozomen. Pa aŋsombe aŋkam maaŋkam kat mbulu ki tumbuŋ bizin.Tanata aŋkam kaisiigi pa.✡

15-16Tamen, indeeŋe ta anaŋ ipeebeyo zen na, Anutu leleene iur pio kekbe ikampe yo, mibe iboobo yo maaŋwe lene. Mi kaimer ma indeeŋenol ta ni itunu iur pio, tona isweLutuunu pio, mi iŋgo yo ma aŋla beaŋsoyaara Lutuunu uruunu pizin walta Yuda somŋan i. Indeeŋe tau mbulutana ipet na, aŋla aŋru tomtom sa beikam ŋgar pio som.✡ 17 Mi zin walta tiwe ŋgoŋana muŋgu ma timbotm-bot Yerusalem na, zin tomini, aŋlabe aŋre zin som. Kaŋkaŋ ma aŋlaaŋbot pa lele pakaana ki Arabia. Manakaimer to, aŋmiili ma aŋla aŋbot karDamaskus mini.

18 Ndaama tel ilae, to aŋsala paYerusalem be aŋre Petrus. Aŋsalato, aŋbot kini pa aigule lamoromata.✡ 19 Mazwaana tana, aŋdeeŋeYems, ta Merere tiziini i tomini.Mi zin ŋgoŋana pakan na, aŋre zinsom.✡ 20 Sua ta aŋbeede piom ti,pakaamŋana som. Anutu ire yo miaŋso. 21 Kaimer to aŋla aŋbot lelepakaana ki Siria mi Silisia.✡ 22 Mimazwaana tina, zin lupŋana ki Krisi tatimbotmbot pa lele pakaana ki Yudeana, tiute yo som. 23Tileŋleŋ uruŋmenta kembei: “To ta muŋgu iseseezematanda mi ikamam be ipasaanaurlaŋana kiti, ta koozi isu mini miizzoyaryaara uruunu ambaiŋana.”24Uunu tiŋgi tabe zin tipakur Mererepa mbulu ta ipet pio na.

2Paulus iso zin ŋgoŋana pa uraata

kini, mi zin tiyok pa men1 Nio aŋbotmbot ma ndaama laa-

muru mi paŋ ilae, mana niamruPanabas amsala mini pa Yerusalem.Mi aŋkam Titus tomini ma igaabayam. ✡ 2 Mazwaana tana, aŋsala

sorok som. Aŋto ŋgar tau Anutuitunu iswe pio, tanata aŋsala. Am-sala to aŋso zin pa uruunu ambaiŋanata aŋzzoyaryaara pizin wal ta Yudasomŋan i. Pa aŋmoto: Kokena kaimertimaŋga mi tipeleele yo, tona uraatata aŋkamam tamuŋgumi imar na, iurŋonoono som. Tana niamŋan zin walta tikamam peeze pa lupŋana ki Krisina, niam men amlup yammi aŋso zinpa sua ta aŋkamam pizin tomtom.

3Mi kere. Titus ta niamŋan amsalana, ni Yuda som. Ni na, tomtom kizinGrik. Tamen lupŋana tana timaŋ-maŋi pa reeteŋana som. Som kat.✡ 4 Ŋonoono, tomtom pakan na, ti-sombe timaŋmaŋ Titus pa reeteŋana.Tamen zin toŋmatiziŋ ŋonoono kiKrisi som. Timar ma tigaaba yamsorok bekena tireut yam. Pa tiute tauniam amurla ta kembei: Iti tomtomta tesekap la ki Krisi i, na Krisi ikamma kosa sa ipakaala iti pa Anutu minisom. Mi ina zin tiso tikam yam maamwe mbesooŋo sorok mini pa tutumi mbulu kizin Yuda. ✡ 5 Tamenniam amendermbolŋanami amzoorozin. Amleŋ la kalŋan risa som. Pasoamoto: Kokena titatke suaŋonoonokiuruunu ambaiŋana piom wal ta Yudasom i.

6 Tana niam amso zin pa uruunuambaiŋana ta amkamam pizin tom-tom, mi zin wal ta zan bibip i tiyokpa men. Tileŋ na, tipeleele som, mitiseeŋge pa sua toro sa som. Mi ko-zobe tiyok pa som, na nio irao aŋkamŋgar pizin na som. Pa sombe tom-tom zaanaŋana, som sorokŋana, sompareiŋana, na nio ti aŋninin koroŋ takembei som. Pa Anutu tomini inininsom. ✡

7 Mi zin bibip tana tikilaala yota kembei: Nio, Anutu iur uraataimar nomoŋ be aŋsoyaara uruunuambaiŋana pizin wal ta Yuda somŋani, kembei ni iur uraata ila Petrus

✡ 1:14: Ŋgo 22:3+; Pil 3:6 ✡ 1:15-16: Mbo 139:13+; Ŋgo 9:15; Ro 1:1 ✡ 1:18: Ŋgo 9:26+ ✡ 1:19:Mt 13:55 ✡ 1:21: Ŋgo 9:30 ✡ 2:1: Ŋgo 11:27+, 15:2 ✡ 2:3: Ŋgo 16:3 ✡ 2:4: Ŋgo 15:24;2Kor 11:20,26; Pil 3:2+ ✡ 2:6: Ŋgo 10:34; Ro 2:11; 2Kor 12:11 ✡ 2:7: Ŋgo 22:21; Ro 11:13+

Page 331: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 2:8 328 Galesia 2:19-20namaana be isoyaara uruunu am-baiŋana pizin Yuda. ✡ 8 Pa Anutuiur yo ma aŋwe ŋgoŋana pizin walta Yuda somŋan i, mi ipombolm-bol yo pa uraata ta aŋkamam pizin,raraate kembei ta iur Petrus ma iweŋgoŋana pizin Yuda, mi ipombolm-boli pa uraata ta ni ikamam pizin.9 Tana Yems, Petrus, mi Yoan, tazan bibip mi tiwe mataana pa uraataki Anutu na, tikilaala yo ta kembei:Anutu itunu ta ikampe yo mi iururaata biibi taiŋgi imar nomoŋ. Milelen ambai pa uraata tio, tana ni-amŋan amparteege nomoyam. Paso,amre yam kembei niamŋan amka-mam uraata tamen tau. Mi niamŋanamyok raraate be niamru Panabasamla pa lele kizinwal ta Yuda somŋani be amkam uraata pizin. Mi zin na,timbot be tikam uraata pizin Yuda.

10 Mi koroŋ tamen ta lelen pa beamkam. Sombe amla na,motoyam iŋ-galŋgal be amseŋgeere ulaaŋa pakanpa wal kizin ta timbot ŋoobo na. Mimbulu ta kembei, ta aŋkamam miaŋkamam men i. ✡

Paulus iŋasaara Petrus11 Mi indeeŋe Petrus isula pa kar

Antiok na, nio aŋso kat sua pini ilaiwal biibi matan. Paso, ni ikamŋoobo kat. 12 Pa muŋgu, ni ziŋan zinwal ta Yuda somŋan i tikanan kiniila mbata. Tamen indeeŋe ta Yemsiŋgo tomtom kini pakan ma timar na,Petrus izem zin wal ta Yuda somŋani, mi ziŋan tiparluplup zin mini som.Paso, ni imoto zin wal ta timbolm-bol pa reeteŋana mi tutu ki Mosena. ✡ 13 Mi ni itutamen som. Zinurlaŋana kan pakan ta Yuda i, tisuna tikam pakaamŋana raraate men.Tabe Panabas tomini, tipakankaanima igaaba zin pa pakaamŋana kizintana.

14Minio aŋre zin kembei tipaŋoobokat pa sua ŋonoono ki uruunu am-baiŋana. Tana aŋso kat pa Petrus ila

iwal biibimatan ta kembei. Aŋso: “Nutina na Yuda. Tamen mbulu kizin walta Yuda somŋan i, na nu toto. Miiŋgi parei ta su mi tooru mini. Mbuluku tana ko ikam ma zin wal ta Yudasomŋan i tikam ŋgar ta kembei: Zintomini bela tito zin Yuda pa mbulukizin.” ✡

Urlaŋana ta iwe zaala piti be tewendeeŋeŋanda pa Anutu mataana

15 Ayo. Ŋonoono, niam ta amyootopizin Yuda na, amololo tutu kembeiniom wal ta Yuda somŋoyom i som.16 Mi niam amute: Mbulu ki tututoŋana ko irao ikam tomtom sa maiwe ndeeŋeŋana pa Anutu mataanana som. Pa bela tuurla ki Yesu Krisi, toiwe zaala piti ma tewe ndeeŋeŋandapa Anutu mataana. Uunu tina taniam Yuda tomini amtoto zaalaki urlaŋana, mi ampase pa YesuKrisi men be ikam yam ma amwendeeŋeŋoyam pa Anutu mataana. Mimbulu ki tutu toŋana na, ampase pamini som. Pa ina irao iwe zaala patomtom sa be iwe ndeeŋeŋana paAnutu mataana na som. ✡

17 Tana iŋgi niam Yuda ampase paYesu Krisimen be ikamyamma amwendeeŋeŋoyam pa Anutu mataana. Mimbulu ki tutu toŋana na, ampase pamini som. Mi parei, sombe ampase paYesu Krisimen, ko ikamyamma amsumini mi amolo Anutu tutu kini? Somkat. Kena, so Yesu Krisi iwe uunu pasanaana kamŋana! ✡ 18 Mi kere. Ko-kena totooro ŋgar kiti mi tapamendermini zaala ki tutu ta tezem kek na.Pa sombe tapase pa zaala tana, inakotewe sananŋanda pa Anutu mataanamini.

19-20 Nio aŋmap pa zaala ki tutukek. Pa indeeŋe Krisi imeete salake pambaaraŋana, mi ibaada sanaanatio ka kadoono ta tutu iso pa na,ina kembei nio tomini aŋmeete raamibekena aŋkam mbotŋana ta ki Anutui. Mi mbotŋana tio ta koozi na, ituŋ

✡ 2:10: Ŋgo 11:29+; Ro 15:25; 1Kor 16:1; 2Kor 8:1+, 9:1+ ✡ 2:12: Ŋgo 11:3 ✡ 2:14: 1Tim 5:20✡ 2:16: Ŋgo 13:38+, 15:10+; Ro 1:17, 3:20,28; Ga 3:11 ✡ 2:17: Ga 5:22+

Page 332: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 2:21 329 Galesia 3:11aŋborro mini som. Pa Krisi ta im-botmbot la leleŋ i, ta imborro yo.Tana urlaŋana tio, ta ikamam peezepa mbotŋana tio isu toono ti. Panio aŋurla ki Anutu Lutuunu ta iurleleene pio, mi izem itunu ma imeetepio. ✡ 21 Tana nio irao aŋpizil nde-meŋ pa kampeŋana mi muŋaiŋanaki Anutu na som. Pa sombe tutuirao ikam ti ma tewe ndeeŋeŋandapa Anutu mataana, na Krisi imeetesorok. ✡

3Tutu itooro zin Galesia kan som, mi

ikam Bubuŋana pizin som1 O niom Galesia koyom, niom tina

katalli kat! Asiŋ ipakankaana ŋgartiom? MuŋguniamamsoyompaYesuKrisi ma kembei ta ituyom kombot mikere i tipuni sala ke pambaaraŋana.✡2 Lak, aŋso aŋwi yom pa koroŋ ta.Niom kakam Anutu Bubuŋana beparei? Kototo tutu ta ni izeebe yom,som keleŋ uruunu ambaiŋana mi ku-urla men?✡ 3 Niom tina, ŋgar tiomikankaana kat! Indeeŋe ta Anutuikam uraata piom mata popoten, miikam yomma kewe lene na, kapase paBubuŋana mburaana. Mi iŋgi parei takusu mini, mi koso kapase pa ituyommburoyom mi mbulu tiom be iurpeyomma kewe ŋgeezeŋoyom kat? 4Kombulu boozomen ta ipet piom kek naiwe koroŋ sorok? Som! 5 Mi parei?Anutu izebzeebe yom pa Bubuŋana,mi ikamam mos bibip ila mazwoyompa so uunu i? Niom kototo tutu tani ikamam, som kuurla men uruunuambaiŋana?

Abaraam ipatooŋo iti pa zaala kiurlaŋana

6 Motoyom imiili pa Abaraam. Suaki Anutu iso parei pini? Iso:

Abaraam iurla ki Anutu, tanata Anutuipomoozi, mi ire i kembei nitomtom ndeeŋeŋana.✡

7 Tana iti tuute: Abaraampopoŋana kini ŋonoono, ina zintomtom ta tiurla.✡ 8 Mi sua kiAnutu iso muŋgu kek ta kembei:Urlaŋana ko iwe zaala pizin wal taYuda somŋan i be Anutu ikam zinma tiwe ndeeŋeŋan pa ni mataana.Pa Anutu iso uruunu ambaiŋana paAbaraam ma iso:Nu ko we zaala pa wal ta boozomen

be tikam kampeŋana am-baiŋana.✡

9 Tana zin wal ta so titoto zaala kiurlaŋana kembei ta Abaraam, inakotikam kampeŋana ambaiŋana kembeita muŋgu Abaraam ikam na.✡

Zaala ki tutu toŋana na, ka pataŋanabiibi

10 Zin wal ta so tipase pa zaala kitutu be ikam zin ma tiwe ndeeŋeŋanpa Anutu mataana, inako tindeeŋepataŋana biibi. Pa Anutu kete mal-malŋana kini ko imbotmbot se kizin.Ka sua tibeede pataaŋa kek ta kembei:Koroŋ boozomen ta tibeede se ro ki

tutu na, niom bela kototo maimap kat. Mi zin wal ta sotikam ta kembei som, inakotindeeŋe pataŋana biibi. PaAnutu kete malmalŋana kiniko imbotmbot se kizin.✡

11 Tana mbulu ki tutu toŋana koiwe zaala pa tomtom sa be iwendeeŋeŋana pa Anutu mataana nasom. Ina imbot mat. Pa sua ki Anutuiso ta kembei:Tomtom ta sombe iurla, nako

iwe ndeeŋeŋana mi ikammbotŋana ta ki Anutu i.✡

✡ 2:19-20: Yo 13:1; Ro 6:6,11, 7:6; 2Kor 5:15 ✡ 2:21: Ibr 7:11 ✡ 3:1: Ga 5:7 ✡ 3:2: Ŋgo 2:38;Ro 10:16+; Ep 1:13 ✡ 3:6: Un 15:6; Ro 4:3; Yems 2:23 ✡ 3:7: Yo 8:39; Ro 4:11+ ✡ 3:8: Un 12:3,18:18, 22:18; Ŋgo 3:25 ✡ 3:9: Ro 4:16 ✡ 3:10: Lo 27:26 ✡ 3:11: Hab 2:4; Ro 1:17; Ga 2:16; Ibr10:38 ✡ 3:12: Wkp 18:5; Ro 10:5

Page 333: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 3:12 330 Galesia 3:2412 Mi zaala ki tutu toŋana na, ipa

ndel kat pa zaala ki urlaŋana. Pa zaalaki tutu iso ta kembei:Tomtom ta sombe ito kat mbulu ta

boozomen tiŋgi, nako imbotambai.✡

13 Tana tutu ikam ma Anutu ketemalmalŋana kini imbotmbot se kiti.Tamen Yesu, ni itatke iti pa pataŋanatana. Pa ikam murindi mi ibaadaAnutu kete malmalŋana kini sala kepambaaraŋana kek. Ka sua imbotpataaŋa ta kembei:Tomtom ta sombe tipuni sala ke, na

Anutu kete malmalŋana kiniko imbot se kini.✡

14Mimbulu tana, Krisi ikambekenakampeŋana ta muŋgu Abaraam ikamna, ise kizin wal ta Yuda somŋan itomini. Naso urlaŋana kiti iwe zaalapiti, mi takam Bubuŋana ta muŋguAnutu imbuk sua pa na.✡

Tutu irao iyembut sua mbukŋanasom. Pa sua mbukŋana ipet muŋgu,mana tutu

15 O niom toŋmatiziŋ tio, iŋgi beaŋkam sua tooroŋana pa mbulu tagorgori iwedet i. Sua mbukŋana tatopombol ma imbol kat, na kaimertomtom toro sa ko irao iyembut suatana, som iseeŋge pa sua pakan nasom. Paso, sua tana imbol kek. 16Ayo,takam ŋgar pa sua ta muŋgu Anutuimbuk la ki Abaraam na. Sua kiMerere iso parei? Iso Anutu imbuksua tana pa Abaraam mi popoŋanakini. Iso pa popoŋana boozo som. Isopa tamen ŋonoono. Mi ina Krisi tau.✡17 Sua tio ti na, ka uunu ta kembei:Anutu imbuk sua pa Abaraam, mindaama boozo kat (430) imap mana,ikam tutu pizin Israel. Tana tutu iraoiyembut sua mbukŋana tana na som.Pa imar kaimer.✡ 18 Mi kere. Sombembulu ki tutu toŋana ta iwe zaala piti

be takam matamur ki Anutu, inakoparei pa sua mbukŋana tana? Toiwe koroŋ sorok. Mi som. Pa Anutuikampe Abaraam, mi imbuk sua pinibe ikam matamur tana pini sorok.✡

Uunu ta Anutu ikam tutu piti19 Mi kena uunu parei ta Anutu

ikam sua mbukŋana muŋgu, manaisu mini mi ikam tutu piti? Iŋgi koaŋso ka uunu. Anutu iur tutu bekenaipei ŋgar kizin tomtom ma tiki-laala sanaana kizin, mibe iyaraamasanaana kizin. Mi isombe tutu tina koimbol ma imbot ma irao popoŋana *tau ni imbuk sua pini na imar. Tutuna, zin aŋela ta tikam la ki Mose, toni kadoono ikam pizin Israel.✡ 20 Misua mbukŋana na, Abaraam ileŋ laki Anutu itunu kwoono. Wal toro satiwe zaala pa som. Pa Anutu tamen taimbotmbot.✡

21 Mi parei, ko sua mbukŋana kiAnutu mi tutu kini tiporrou? Som.Sombe tutu ta takam kek na irao iwezaala piti be takam mbotŋana ta kiAnutu i, so tewe ndeeŋeŋanda pa za-ala ki tutu. 22 Mi iŋgi som. Pa suaki Anutu iso kat ta kembei: Iti taboozomenna, kembei zinwal tau tim-botmbot lela ruumu sanaana leleene.Pa sanaana ikis ti lup, ma lende zaalasa som. Naso tuurla ki Yesu Krisi, miurlaŋana kiti iwe zaala piti be takamkoroŋ ambaiŋana ta muŋgu Anutuimbuk sua pa na.✡

23 Tana indeeŋe zaala ki urlaŋanaipet mat zen na, tutu ta imborroiti. Ikiskis ti ma kembei ta tombotm-bot lela ruumu sanaana leleene. Mitombot ta kembei ma irao Anutu iswezaala ki urlaŋana ma ipet kat mat.✡24Kakamŋgar pizinmbesooŋo ta tim-borro zin pikin ma irao tiwe tomtomna. Ina kembei ta uraata ki tutu. PaAnutu iur tutu be imborro iti, mibeikam ti ma tala ki Krisi. Naso tewendeeŋeŋanda pa zaala ki urlaŋana.✡

✡ 3:13: Lo 21:23; Ro 8:3; 2Kor 5:21 ✡ 3:14: Yo 20:22; Ŋgo 2:33 ✡ 3:16: Un 12:7, 22:18, 24:7✡ 3:17: Un 15:13+; Kam 12:40+; Ŋgo 7:6 ✡ 3:18: Ro 4:13+, 11:6 * 3:19: Popoŋana ti, ni Krisi.✡ 3:19: Yo 1:17; Ŋgo 7:38,53; Ro 5:20, 7:7 ✡ 3:20: 1Tim 2:5; Ibr 8:6, 9:15, 12:24 ✡ 3:22: Ro 3:9+,11:32; Ga 3:14 ✡ 3:23: Ga 4:3; Ibr 9:10 ✡ 3:24: Ŋgo 13:39; Ro 10:4

Page 334: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 3:25 331 Galesia 4:1325 Mi iŋgi zaala ki urlaŋana ipet kek,tana tombot la zaala ki tutu minisom.✡

Zin wal ta tiurla ki Krisi, ta tiweAnutu lutuunu bizin

26 Niom wal ta kesekap la ki YesuKrisi i, na urlaŋana ta iwe zaalapiom ta boozomen ma kewe Anutulutuunu bizin.✡ 27 Pa niom walta kakam yok bekena kesekap laki Krisi na, Krisi iwe kembei takawaala kokouŋana be ipakaala yomta boozomen. Pa kakami raamambulu kini ma iwe leyom kek.✡ 28Miniom ta boozomen na, raraate menpa Anutu mataana. Sombe niomYuda, som Yuda som, som tomtomŋonoono, som sorrokŋoyom, sommoori, som tomooto, ina koroŋ sorok.Pa Yesu Krisi ilup yom ta boozomenma kewe tamen kek.✡ 29 Mi sombekewe Krisi lene, na kewe Abaraampopoŋana kini tomini, mi zoyom pamatamur ta muŋgu Anutu imbuk suapa na.✡

4Krisi itatke iti pa pataŋana ki tutu,

mi ikam ti ma tewe Anutu lutuunu bizin1-2 Sua tio ti na, ka ŋgar ta kembei:

Pikin tasa, sombe zaana be ikam ko-roŋ ta boozomen ki tamaana i, nakoikam loŋa som. Ŋonoono, ni zaanapa koroŋ tana. Tamen indeeŋe ninaŋgaŋŋana na, tikam pini be im-boro som. Tana tere i na, kembei tambesooŋo i. Pa wal pakan timborroi ramaki koroŋ kini. Mi ni ko im-bot ta kembei ma ila indeeŋe nol tatamaana iur pini be ikam koroŋ kini,to ikam. 3 Ina raraate piam Yuda.Muŋgu, niam kembei ta zin pikin.Mazwaana tana, niam amwe mbe-sooŋo pa tutu munmun boozomenta iso pa mbotŋana tiam ta ki toonoti.✡ 4 Ma ila indeeŋe ka nol ipet,

tona Anutu iŋgo itunu Lutuunu maisu toono. Naana ipeebi ma isu kem-bei ta iti. Mi ni ito tutu ma imap,✡5 bekena ikamke yam wal ta ambotla zaala ki tutu na. Tana iŋgi amwembesooŋo sorok mini som, mi amweAnutu lutuunu bizin kek.✡

6 Mi niom tomini kewe Anutu lu-tuunu bizin kek. Tanata Anutu iŋgoLutuunu Bubuŋana ma izeebe yom.Mi Bubuŋana tana, ta izzo piom takembei: “Niom Tomoyom ta Anutu.”Tana ikamam yom ma kozzo ta kem-bei: “O Tamaŋ.” 7 Tana koozi kewembesooŋo sorok mini som. Pa Anutuikam yomma kewe lutuunu bizin kek.Mi sombe ni lutuunu bizin niom, nazoyom pa matamur kini tomini.✡

Mbulu kizin Galesia ikam ma Paulusimoto

8 Muŋgu niom tina kuute Anutusom, mi kembesmbeeze pa mererepakaamŋan boozo ta Merereŋonoono som na.✡ 9 Mi koozi na,kewe Anutu lene mi kuute i kek. E-e,ina aŋso ŋoobo. Niom som. Ni itunuta iute yom, mi ikam yom ma kewelene. Nakena parei ta niom kosombekimiili mini ma kewe mbesooŋo pakoroŋ soroksorok ta irao be iuulu yomsom i.✡ 10 Pa iŋgi kapakurkur aigule,puulu, gorgor, mi ndaama pakankembei ta zin Yuda na. 11Mbulu tiomtana ikam yo ma aŋmoto. Kokenauraata biibi ta aŋbel piom na iwekoroŋ sorok.✡

Paulus itaŋroro zin Galesia kan12 O niom toŋmatiziŋ tio, nio aŋ-

taŋroro yom. Kotooro ŋgar tiom mikewe kembei ta nio i. Pa nio to-mini aŋwe kembei niom wal ta Yudasomŋoyom i kek. Kere. Muŋguniom kakam ŋoobo mbulu sa piosom. 13 Motoyom ila pa ta muŋgu

✡ 3:25: Ro 7:6, 10:4; Ibr 7:18, 8:13 ✡ 3:26: Yo 1:12; Ro 8:14+ ✡ 3:27: Ro 6:3, 13:14 ✡ 3:28: Yo10:16; Ro 10:12+; 1Kor 12:13; Kol 3:11 ✡ 3:29: Un 21:12; Ro 9:7+ ✡ 4:3: Ga 3:23; Kol 2:20 ✡ 4:4:Un 3:15; Mt 5:17; Yo 1:14; Ep 1:10 ✡ 4:5: Yo 1:12; Ro 8:14+; Ga 3:13; 1Pe 1:18+ ✡ 4:7: Ro 8:17; Ga3:29 ✡ 4:8: 1Kor 8:4+, 12:2; Ep 2:11+ ✡ 4:9: Ro 8:3; 1Kor 8:3; Kol 2:20; Ibr 7:18 ✡ 4:11: Ro14:5; Kol 2:16 ✡ 4:13: 1Kor 2:3

Page 335: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 4:14 332 Galesia 4:30na. Indeeŋe ta aŋsoyaara uruunu am-baiŋana piommata popoten na, metebiibi ikam yo.✡ 14 Mi mete tio tanaikam pataŋana biibi piom. Tamen ki-tit yo som, kerepiili yo som. Mi kakamyo, mi kisiibi yo se nomoyom keteenema kembei ta nio aŋela sa. Mi kereyo kembei ta Yesu Krisi. 15 Indeeŋetana, niyom ise mi leleyom ambaikat. Mi koozi na som. Ka uunuparei? Mi indeeŋe tana na, leleyompio ilip. Sombe aŋbot ŋoobo pa kosasa, na kakam pio men. Irao kuruutuna som. 16 Mi parei? Iŋgi aŋso katsua ŋonoono piom, ta kere yo kembeikoyom koi?

17 Zin wal ta aŋsope yom pizin na,zin tikamam kinkiini be tikam le-leyom. Tamen ŋgar kizin ambai som.Pa tisombe tikam yom ma kezem yo,mi kagaaba zin. 18 Gorgori, iti sombelelende ilip pa koroŋ ambaiŋana mitakam kinkiini pa, ina ambai. Tananio sombe aŋbot, som aŋbot som,na kakamam ta kembei. 19 O lu-tuŋan, parei ta kakam pataŋana biibipio mini? Mbulu tiom tana ikamyo ma aŋyamaana yoyouŋana kembeimoori ta ikamam be ipeebe pikin i.Mi ko aŋyamaana ta kembei ma iraourlaŋana tiom ise ma iwe biibi, miŋgar ki Krisi imbol la leleyom.✡ 20 Oniom, leleŋ be aŋyaamba yom som.Mi ko aŋso parei piom? Kena so itiŋantombotmbot lak!

Mbulu ta ipet pa Agar mi Sara na,ipatooŋo iti pa zaala ki tutu mi zaala kiurlaŋana

21 Niom wal ta kosombe koto zaalaki tutu na, niom kuute som? Sua kiMerere iso ta kembei: 22 Abaraam,ni lutuunu bizin ru. Ta na, mbe-sooŋomoori kini Agar ipeebi. Mi torona, kusiini ŋonoono Sara ta ipeebi.✡23 Mbesooŋo moori lutuunu na, ipetpa zaala ta iti ta boozomen tewedet pa

i. Mi kusiini ŋonoono lutuunu, ina itosua mbukŋana ki Anutu ma ipet.✡

24 Sua tana, ina kembei ta suatooroŋana. Moori ru tana timenderpa zaala ru ta Anutu iur pizin tomtom.Zaala ta, ipet pa abal Sinai. Ina zaalaki tutu. Zaala tana ipiyotyooto zinwal ta mbesooŋo sorok. Mi Agar taimender pa zaala tana.✡ 25Abal Sinai,ina imbot pa lele pakaana ki Arabia.Tana Agar, ni imender pa abal tinami kar Yerusalem ta koozi imbotmbotsu toono i. Paso, kar tana lutuunubizin tiwe mbesooŋo sorok pa tutu.26 Tamen Yerusalem ŋonoono ta kora, lutuunu bizin tiwe mbesooŋo som.Mi Yerusalem tana, ta iwe kembei taiti nanda na.✡ 27 Ina kembei ta sua kiAnutu iso:Nu moori ta kopom somŋom na,

lelem ambai lak!Mi nu ta yamaana yoyouŋana ki pepe

zen na, kalŋom izalla mi lelemambai!

Pa moori ta kusiini izemi ma im-borene sorok na,

Anutu ko iur le zaala be ikam pikinboozo ma tilip pa moori kusi-iniŋana lutuunu bizin.✡ 28 Oniom toŋmatiziŋ tio, niomtina kembei Sara lutuunu Isak.Pa sua mbukŋana ta iwe za-ala piom ma kewe Anutu lu-tuunu bizin kek.✡ 29 Mi mo-toyom ila pa mbulu ta muŋguIsmael ikam pa Isak na. Papikin ta ipet pa zaala ta itita boozomen tewedet pa i, naikampataŋana pa pikin ta ipetpa Bubuŋana mburaana na.Mi ina raraate kembei mbuluta koozi iwedet piti i.✡ 30 Misua ki Anutu iso parei?

Iso:Ziiri mbesooŋo moori ziru lutuunu

ma tila len. Pa mbesooŋomoori lutuunu ko irao igaabalutum ŋonoono, mi ziru

✡ 4:19: Ro 8:29; 1Kor 4:15 ✡ 4:22: Un 16:15, 21:2 ✡ 4:23: Un 17:16+, 18:10+; Ro 9:7+; Ibr 11:11✡ 4:24: Ro 8:15; Ibr 8:9+ ✡ 4:26: Ibr 12:22; Tur 3:12, 21:2,10 ✡ 4:27: Yesa 54:1 ✡ 4:28: Ro9:7+ ✡ 4:29: Un 21:9; Ga 5:11, 6:12 ✡ 4:30: Un 21:10; Yo 8:35

Page 336: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 4:31 333 Galesia 5:16tiparpeete matamur ku malen len na som.✡

31 Tana niom toŋmatiziŋ tio, itimbesooŋo moori lutuunu bizin som.Pa iti nanda, ni mbesooŋo moorisom.✡

5Sombe tapase pa tutu, nako teyem-

but itundu pa Krisi1Tana iti tewembesooŋomini som.

Pa Krisi itatke iti pa pataŋana ki tutukek. Tana kemender mbolŋana. Ko-kena kezem wal pakan mi tikam yomma kewe mbesooŋo mini. ✡

2 Keleŋ. Nio Paulus aŋso kat yomta kembei: Sombe keleŋ la wal tanakalŋan pa reeteŋana, na uraata kiKrisi ko irao iuulu yom som. ✡ 3 Nioaŋsomini. Tomtom sa, sombe leleenebe ito zaala ki reeteŋanami tutu, na nibela ito kat tutu ma imap, tona imbotambai pa Anutu mataana. ✡ 4 Tanakere yom. Pa tomtom ta so ipasepa tutu be ikami ma iwe ndeeŋeŋanapa Anutu mataana, na iyembut itunupa Krisi, mi ipizil ndemeene pa kam-peŋana mi muŋaiŋana ki Anutu. ✡

5 Mi iti ta tototo zaala ki urlaŋanana, Bubuŋana ipombolmbol ti be tuurmatanda pa koroŋ ambaiŋana tabeAnutu ikam pizin wal ndeeŋeŋan. ✡6 Mi sombe tesekap la ki Yesu Krisi,inako takam ŋgar biibi pa reeteŋanami koroŋ ta kembei mini som. Pasombe tireete iti, o tireete iti som, inakoroŋ sorok ki kulindi. Mi urlaŋana taipiyotyooto mbulu ki lelende par piti,ina koroŋ ŋonoono. ✡

7-8 Muŋgu na, urlaŋana tiomiloondo ambai. Mi iŋgi asiŋ ta imarmi ipandelndel yom ma kezem zaalaki sua ŋonoono? Mbulu tina imarpa Anutu ta iboboobo yom i som.

✡ 9 Tana kere yom pa wal tana miŋgar kizin. “Pa yis musaari kat, inairao izil pa palawa biibi ma imap.”✡ 10 Mi Merere, ni ipombol yo maaŋurla ta kembei: Ni ko ipazal yommakoto ŋgar tio. Mi tomtom ta sombeipakankaana ŋgar tiom na, ni tana koire ka kadoono. ✡

11 O niom toŋmatiziŋ tio, nioaŋute. Wal pakan tiŋgalŋgal suapakaamŋana pio, mi tizzo nioituŋ aŋso pizin tomtom be titozaala ki reeteŋana mi tutu. Lak,sombe aŋkamam ta kembena, kotomtom tiseseeze motoŋ kembeita tikamam i? Som. Pa sombeaŋkamam ta kembei, so sua taaŋzzoyaryaara pa meeteŋana ki Yesusala ke pambaaraŋana na, ipasaanatomtom lelen mini som. ✡ 12 Zinwal ta tipakankaana ŋgar tiom, mitimaŋmaŋ yom pa reeteŋana na, nioaŋso tiyembut zitun kulin tana maput kat to ambai!

Zaala ki Bubuŋana, mi mbulu ki le-lende muŋguŋana

13O niom toŋmatiziŋ tio, ŋonoono,Anutu iboobo yom ma kewe lene kek,mi isombe niom kewe mbesooŋo patutu mini som. Mi kere: Kokena iweuunu piom be kusu mi koto mbuluki leleyom muŋguŋana. Kakam kem-bena pepe. Kuur leleyom par piommikaparmbesmbeeze piom. ✡ 14Pa tututa munŋaana men, ta timap timbot latutu lwoono ti leleene: Ur lelem pizintomtom kembei ta lelem pa itum.Tana takam ta kembena, to tipiyoototutu ka mbulu ŋonoono. ✡ 15 Tamenmbulu tiom pakan na, kembei zin mesaŋsaŋŋan ta tiparkamam malmal mitiparkanan zin. Kere: Kokena kono-knok mbulu ta kembei, to kapasaanalupŋana tiom ma isaana kat.

16 Tana nio aŋso piom ta kem-bei. Kapa pai tiom mi koto peeze ki

✡ 4:31: Ga 3:29, 5:1,13 ✡ 5:1: Yo 8:32,36; Ro 6:18, 7:6; Ga 2:4, 5:13; 1Pe 2:16 ✡ 5:2: Ŋgo 15:10,11✡ 5:3: Ro 2:25, 4:4; Ga 3:10 ✡ 5:4: Ga 2:21 ✡ 5:5: Ro 8:24+; 2Tim 4:8 ✡ 5:6: 1Kor 7:19; Ga6:15; Kol 3:11; Yems 2:18+ ✡ 5:7-8: 1Kor 9:24; Ga 1:6, 3:1 ✡ 5:9: 1Kor 5:6 ✡ 5:10: 2Kor 11:15;Ga 1:7 ✡ 5:11: 1Kor 1:23; Ga 6:12 ✡ 5:13: 1Kor 8:9, 9:19; 1Pe 2:16 ✡ 5:14: Mt 22:37+; Ro 3:31,13:8+; Yems 2:8

Page 337: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 5:17 334 Galesia 6:6Bubuŋana. Naso karao be kayaraamaituyom, mi koto leleyom muŋguŋanamini som. ✡ 17 Ŋonoono, gorgorilelende muŋguŋana ziru Bubuŋanatiparwe kan koi mi tiporrou. Pambulu ta Bubuŋana leleene pa i, nalelende muŋguŋana izorzooro pa. Mimbulu ta lelende muŋguŋana isombeikam, na Bubuŋana izorzooro pa.Tabe ikam ma karao be kakam katmbulu ta leleyom pa i som. ✡18 Tamen sombe kototo peeze kiBubuŋana, inako kombot la zaala kitutu mini som. ✡

19 Mbulu ta lelende muŋguŋanaipeyei, ina iti tuute lup kek.Mbulu ta kembei: Mbulu kizin mema ŋge, mbulu ta iŋgeeze som,mbulu ki tayaraama itundu sommi tala men pa mbulu sananŋanaki kulindi, ✡ 20 tembesmbeezepizin merere pakaamŋan, takamamyaamba, tu'urur koi pizin tomtom,taparzorzooro, matanda mburmbur,lelende tataŋa, takam ŋgar pa itundumen, taparyaŋgwiiri ti ma teweuunu boozo, 21 matanda berber,tiwinin ma tagadgaada, itiŋanwaende bizin taparkere iti ma takammbulu bozboozo, mi mbulu sananŋanboozomen ta irao be tinin na som.Sua ta muŋgu aŋso piom, ta iŋgiaŋpoto mini: Zin wal ta so tikamamta kembei, inako tirao be timbot laAnutu peeze kini mi tilela kar kini nasom. ✡

22 Mi Bubuŋana, ni ipeyei mbuluta kembei: Lelende par piti, lelendeambai kat pamazwaana ta boozomen,takamam mbulu luumuŋana miitiŋan waende bizin taparlup tima tewe tamen, topokotkot mbulusananŋana som, takampewe zin tom-tom, tumuŋaiŋai zin tomtom, tototosua kiti mbukŋana, ✡ 23 tokototo

itundu, lende ŋger pizin tomtom, mitayaramraama itundu. Kere: Mbuluta kembei, ta tutu izzo pa na. ✡24 Tana zin tomtom ta tiwe Yesu Krisilene kek na, zin kembei tipunmeetelelen muŋguŋana ramaki mbulusananŋan boozomen ta nin izze pai, sala ke pambaaraŋana ma imeetekek. ✡ 25 Mi Bubuŋana ta ikamammbotŋana ki Anutu piti. Tana iti belatapa pai kitima indeeŋemenpa peezekini. ✡ 26 Mi so kembena, na iti iraotakam kinkiini pa itundu zanda beiwe biibi pepe, tapamalmal waendebizin keten pepe, mi matanda berberpa waende bizin pepe. ✡

6Wal ki Krisi bela tiparuulu zin

1 O niom toŋmatiziŋ tio, sombetomtom tiom sa itop pa sanaana, naniom ta kototo ŋgar ki Bubuŋana i,kala ma kapazali. Mi kapamiaŋi pepe.Leyom ŋger pini. Mi kere yom: Ko-kena toomboŋana ise tiom tomini. ✡2Tana kaparuluulu yom, mi ku'uluuluwaeyom bizin be tibaada pataŋanakizin. Naso koto kat tutu ki Krisi. ✡3 Sombe tomtom sa indemeere kem-bei ni irao kat pa mbulu ki Anutu, nani ipakaam itunu. ✡ 4Mi kere. Sombembulu kiti pakan ilip pa waende bizinmbulu kizin, na tapakur itundu pakoroŋ tana pepe. Iti tataŋa titiiriitundu. Sombe mbulu kiti indeeŋeAnutu sua kini, na lelende ambai pa.Mimatanda la pawaende bizinmbulukizin pepe. 5 Pa itundu tataŋa lendepataŋana be tabaada. ✡

Koroŋ pareiŋana ta so tawaswaaza,inako ise ma takan

6 Sombe tomtom sa ikamam ŋgarpu pa sua ki Anutu, na nu lem

✡ 5:16: Ro 6:12, 8:4, 13:14; 1Pe 2:11 ✡ 5:17: Ro 7:15+, 8:6+ ✡ 5:18: Ro 6:14, 8:2,14 ✡ 5:19:Ro 13:13+; 1Kor 3:3, 6:9+; Ep 5:3+; Kol 3:5 ✡ 5:21: Tur 22:15 ✡ 5:22: 1Kor 13:7; Ep 5:9; Kol 3:12✡ 5:23: Ro 3:31; Ga 5:14; 1Tim 1:9 ✡ 5:24: Ro 6:6+, 13:4; Kol 3:5; 1Pe 2:11 ✡ 5:25: Ro 8:4+, 12+✡ 5:26: Ro 12:10+; Pil 2:3 ✡ 6:1: Mt 18:15; 2Tim 2:25; Yems 5:19 ✡ 6:2: Yo 13:14+; Ro 15:1; 1Kor9:21; 1Tes 5:14; 1Yo 4:21 ✡ 6:3: Ro 12:3; 1Kor 8:2; 2Kor 3:5; Yems 1:26 ✡ 6:5: Ro 14:12 ✡ 6:6:Ro 15:27; 1Kor 9:7,11,14

Page 338: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Galesia 6:7 335 Galesia 6:18uraata be kam koroŋ ku ambaim-baiŋan pakan pini tomini. ✡

7 Mi kerre yom! Kokena kosokarao be kapakaam Anutu. Som.Pa kini pareiŋana ta so tapaaza,nako ise ma takan. ✡ 8 Tana itisombe tawaswaaza koroŋ ta ipom-bolmbol lelende muŋguŋana i, in-ako ipiyooto ŋonoono sananŋana takembei: Ipasaana iti ma tala lende.Mi sombe tawaswaaza koroŋ ta iraopa Bubuŋana leleene mi ŋgar kini,inako tere ka ŋonoono ta kembei:Bubuŋana ko ikam lende mbotŋanaki Anutu tabe iseeŋge iseeŋge ma ila.✡ 9 Tana iti tegesges pa mbulu am-baiŋana pepe. Pa sombe tezem som,mi tonoknok men ma irao ka nol, in-ako tere kaŋonoono. ✡ 10Tana sombeiti tarao be tu'uulu tomtom sa, naloŋami tu'uuli. Mi so zinwal urlaŋan,to matanda iŋgal kat be tu'uulu zin.Pa ina, zin kembei ta iti toŋmatiziŋkiti i. ✡

Sua pemetŋana11 Kere bude tio bibip ti ta ituŋ

aŋbeede i. 12 Zin wal ta timaŋ-maŋ yom pa reeteŋana na, iŋgi beaŋso yom pa mbulu kizin ka uunuŋonoono. Zin tikamam men be tom-tom tiwit urun. Mi timototo to-mini: Kokena timender mbolŋana pake pambaaraŋana ki Yesu Krisi, to zinwal ta tiurla ki Krisi som na tikampataŋana pizin. ✡ 13Mi kere. Zin walta timbol pa reeteŋanana, zitun titotokat tutu som. Mi iŋgi timaŋmaŋ yompa reeteŋana paso, lelen be tikamyom ma kagaaba zin. Naso nin se pambulu ta tiso tikam pa kuliyom na.

14 Mi nio na, Yesu Krisi itutamenta imeete sala ke pambaaraŋana, taikam yo ma niŋ se. Koroŋ toro sasom. Pa meeteŋana kini ta ikamyo ma aŋmap pa mbulu mi ŋgar kitoono. Pa aŋre ituŋ kembei aŋmeete

raami sala ke pambaaraŋana, tanataiŋgi aŋmap kat pa koroŋ toono kanta munŋaana men. ✡ 15 Mi sombetomtom sa tireeti, som tireeti som,ina koroŋ sorok. Pa koroŋ tamenta koroŋ ŋonoono. Ina uraata kiAnutu ta ikam ti ma tewe popoŋanda.✡ 16 Wal boozomen ta so tipa paikizin ma titoto zaala ta kembei, naAnutu ko imboro zinma timbot ambaimi imuŋai zin. Pa ina zin ta Israelŋonoono.

17 Iŋgi be aŋpemet sua tio. Leleŋbe tomtom sa ikam pataŋana piominipepe. Pa zaaba kwoono murinmurinta imbotmbot la kuliŋ i, ina aŋkam paYesu Krisi zaana tau. ✡

18 O niom toŋmatiziŋ tio, kam-peŋana kiMerere kiti Yesu Krisi ko isetiom. Ŋonoono.

✡ 6:7: Lu 16:25; Ro 2:6; 1Kor 6:9; 2Kor 9:6 ✡ 6:8: Ro 8:13; Yems 3:18 ✡ 6:9: 1Kor 15:58; 2Tes3:13; Tur 2:10 ✡ 6:10: Ep 2:19; 1Tes 5:15; 1Tim 6:18; 2Pe 1:7 ✡ 6:12: Ga 5:11; Pil 3:18 ✡ 6:14:Ro 6:6; 1Kor 1:31, 2:2; Pil 3:3,7,8 ✡ 6:15: 1Kor 7:19; 2Kor 5:17; Ga 5:6; Kol 3:11 ✡ 6:17: 2Kor 4:10,11:23

Page 339: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 1:1 336 Epesus 1:16-17

Ro Ta Paulus IbeedePizin Epesus1 Nio Paulus. Nio, Anutu itunu

leleene mi iur yo ma aŋwe ŋgoŋanaki Yesu Krisi. Aŋbeede ro ti ima piomEpesus ta kewe Anutu wal kini po-tomŋan kek, mi kuurla ki Yesu Krisi,mi kesekap la kini i.✡

2 Tamanda Anutu mi Merere kitiYesu Krisi ko tikampe yom, mitimboro yom ma kombot ambai.Ŋonoono.

Krisi iwe zaala pa kampeŋana taboozomen ki Anutu

3 Iti tapakur Anutu! Ni Merere kitiYesu Krisi Tamaana. Pa iti ta tesekapla ki Krisi i, na Anutu ikampe iti pakampeŋana saamba kana matakiŋaboozomen ta ki Bubuŋana i.

4 Kere. Muŋgu kat, indeeŋe ni iursaamba mi toono zen na, ipeikat ititomtom ta tesekap la ki Krisi i be ikamti ma tewe potomŋanda, mibe mbulukiti iŋgeeze menma lende uunu sa pani mataana som.✡ 5 Tana indeeŋe tamuŋgu kat na, ni iur leleene piti, mileleene iur be iŋgo Yesu Krisi ma isuiwe zaala piti, mibe ikam ti ma tewelutuunu bizin. Ina ni itunu leleene mimuŋaiŋana kini tau.✡ 6 Pa ni isombezaana iwe biibi pa muŋaiŋana mikampeŋana kini ndabokŋana. Tanataikampe iti, mi ipomoozo kat iti paitunu Lutuunu ta ni leleene pini ilipkat na.✡

7-8To kaimer ma Krisi siŋiini ireerena, iwe zaala piti tomtom ta tesekapla ki Krisi i ma Anutu itatke itipa sanaana mburaana, mi ireegesanaana kiti. Pa Anutu ŋgar kini mikampeŋana kini na, biibi ma ilip kat.Tanata ni ipomoozo iti ta kembei.✡9-10 Mi ŋgar kini turkeŋana ta imbotla itunu leleene, ta iswe piti kek. Ŋgar

kini tana ta kembei: Ni ko ikamampeeze, mi ila ila ma indeeŋe ka nol,to ilup koroŋ boozomen ta timbotsaamba mi toono na ma tiwe tamen,mi iur Krisi ma iwe uteene pizin beimboro zin.✡

11 Tana Anutu, ni ikam koroŋ taboozomen irao itunu leleene mi ŋgarkini. Mi ni leleene iur piti tomtom tatesekap la ki Krisi i ta muŋgu kek, beikam ti ma tewe itunu wal kini. Nasozanda be takammatamur kini.✡ 12Mini isombe niam wal mataana koyamta amur motoyam pa Krisi mi amzzai, na niam ko amwe zaala pizin walpakan be tipakur ni zaana pa mbulukini ndabokŋana.

13 Mi niom tomini. Indeeŋe taukeleŋ sua ŋonoono ki uruunu am-baiŋana mi kuurla na, niomŋan Krisikaparlup yom ma kewe tamen, mikewe lene. Pa sua tana iso yom pazaala ta Anutu ikamke iti pa i. Mi Krisiikam ma Bubuŋana ta muŋgu Anutuimbuk sua pa na, ise tiom tomini.Bubuŋana tana, ina iwe kilalan pitikembei iti ki Anutu.✡ 14 Mi ina iwemataana pa matamur ta boozomenki Anutu, mi ipombol ti be tuurlakembei zanda pa matamur kini tana.Tana iti tuute: Kaimer ni kola imar,mi ikam ti ma tala tombot su kereeneuunu ta kar saamba a. Iŋgi kembeitabe iti tapakur zaana pa mbulu kinindabokŋana.✡

Suŋŋana ki Paulus15 Indeeŋe ta aŋleŋ uruyom kembei

kuurla ki Merere Yesu, mi ku'ururkat leleyom pa Anutu wal kini po-tomŋan ta boozomen na, mazwaanatanami imar na,✡ 16-17nio aŋzemzemsuŋŋana piom som. Aŋnoknok maimar indeeŋe koozi. Mi leleŋ am-bai pa Anutu ta Merere kiti YesuKrisi Tamaana zaanaŋana na, mi aŋ-pakurkur zaana pa uraata ta ika-mam la mazwoyom. Nio leleŋ be

✡ 1:1: Ŋgo 18:19+, 19:1+, 20:17+ ✡ 1:4: Ro 8:28+; Ep 5:27; Kol 1:22; 2Tes 2:13; 2Tim 1:9 ✡ 1:5: Yo1:12; Ga 4:5 ✡ 1:6: Mt 3:17 ✡ 1:7-8: Ro 11:33; Kol 1:14,20; Ibr 9:12; 1Pe 1:18+ ✡ 1:9-10: Ro16:25+; Ep 3:9+; Kol 1:16-26 ✡ 1:11: Ro 8:17,28+; Kol 1:12 ✡ 1:13: Yo 14:16+; Ro 8:9; Ga 3:14; Ep4:30; Tur 7:3 ✡ 1:14: Ro 8:23; 2Kor 1:22; 1Pe 2:9 ✡ 1:15: Kol 1:3+

Page 340: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 1:18 337 Epesus 2:10kuute kat Anutu, tana aŋzuŋzuŋi beipombol yom pa Bubuŋana ta ipeyeiŋgar ambaiŋana mi izzwe Anutu ŋgarkini piti i.✡ 18 Mi aŋzuŋzuŋi tominibe ikam mat kini ma iyaara la le-leyom. Naso kikilaala matamur kinindabokŋana ta wal kini potomŋanzan pa be tikam. Pa ni iboobo yombe kuur motoyom pa koroŋ ta tana.✡19 Mi aŋzuŋzuŋi be ikam yom makikilaala mbura keskeezeŋana ta ika-mam uraata piti tomtom ta tuurlakini i.✡ 20 Mburaana tana, tere kakin se ki mburaana biibi ta ipei Krisima imaŋga la zin meeteŋan lelen, miiuri ma mbuleene su Anutu namaanawoono ta saamba a.✡ 21 Kere. Koozi,Krisi imbotmbot ta kor a, mi ikamampeeze pa koroŋ ta boozomen. Tanawal peeze kan, mi koroŋ bibip mimburanŋan mi zanŋan ta ki saambami toono na, Krisi zaanamimburaanailip kat pizin. Ta koozi, kaimer, miiseeŋge iseeŋge ma ila.✡ 22-23 PaAnutu iur koroŋ ta boozomen maimap imbot la Krisi kopo mbarmaanabe ni iwe uteene pizin mi ikamampeeze pizin. Mi peeze ta ni ikamam,ina be iuulu zin wal kini. Pa zintiwe kembei ni kwoono, kumbuunu,namaana, mi koroŋŋana ta boozomenta tilup ma tiwe kembei ni itunu.Mi ni izeebe zin kembei ni imbot palele ta boozomen, mi izeebe koroŋ taboozomen.✡

2Mbotŋanamuŋguŋanamimbotŋana

popoŋana1 Muŋgu niom tina kembei wal

meeteŋan. Pa komololo tutu,mi kakamam mbulu tiom sa mairao som.✡ 2 Pai tiom na, kototombulu ki toono men, mi keleŋleŋla Sadan kalŋaana. Ni ta biibi kizin

bubuŋana sananŋan tau timbotmbotla maŋaanaŋana na, mi ipeyei ŋgarsananŋana pizin wal tau tizorzooroAnutu i.✡ 3Mi niom men som. Niamtomini. Pa muŋgu iti ta boozomenraraate men. Takamam mbulusananŋana ta nindi izze pa i, mitototo ŋgar sananŋana ki lelendemuŋguŋana. Pa iti tomtom toonokanda na, ta kembeiŋanda. Tusuraama sanaana. Tabe ikam ma Anutukete malmalŋana kini imbotmbot sekiti.✡

4-5 Tana muŋgu mbulu kiti ta to-mololo tutu, ina ikam ti ma kem-bei temeete kek. Tamen Anutu, nimuŋaiŋana katuunu, mi leleene pitiilip kat. Tanata ipei iti raama Krisima tamaŋga tewe popoŋanda. Ina niitunu kampeŋana kini ta ikamke iti.✡6Mi iŋgi kembei ni ikam iti ta tesekapla ki Krisi i, ma itiŋan Krisi tasalama mbulende su kar saamba kek.✡7 Tana kampeŋana mi muŋaiŋana kiAnutu, ina biibi ma ilip kat. Mi nileleene be kampeŋana mi muŋaiŋanakini imbot kat mat ta koozi, kaimer,mi iseeŋge iseeŋge ma ila. Tanataimuŋai iti, mi iŋgo Yesu ma isu piti.8 Tana kampeŋana mi muŋaiŋana kiAnutu ta ikamke iti. Mi ulaaŋa tanaipet pa itundu uraata kiti, som mbulukiti ambaiŋana sa som. InaAnutu ipo-moozo iti pa. Mi urlaŋana ta iwe zaalapa.✡ 9 Tana iti lende uunu sa tabetapakur itundu pa i na som. Pa ulaaŋatana ipet pa iti uraata kiti, sommbulukiti sa som. Som kat.✡ 10 Tana iti tatesekap la ki Krisi i, na Anutu itunuta ikam ti ma tewe popoŋanda. Pa nileleene be takamam uraata ambaim-baiŋan ta ni iparaŋraŋ piti pataaŋakek be takam.✡

Krisi ilup zin Yudami zinwal ta Yudasomŋan i ma tiwe wal tamen

✡ 1:16-17: Pil 1:3+; 1Tes 1:2; 2Pe 1:3 ✡ 1:18: Ŋgo 26:18; 2Kor 4:6 ✡ 1:19: Ep 3:7; Kol 1:29, 2:12✡ 1:20: Mbo 110:1; 2Kor 13:4; Kol 3:1; Ibr 1:3+ ✡ 1:21: Ro 8:38; Kol 1:16+; Pil 2:9+ ✡ 1:22-23:Mbo 8:6; Mt 28:18; Ro 12:5; 1Kor 12:27; Ibr 2:7+ ✡ 2:1: Kol 2:13 ✡ 2:2: Yo 8:44; Ep 5:6, 6:12; Kol3:6+; Tit 3:3 ✡ 2:3: Mbo 51:5; Ro 1:18+, 5:12; Ga 5:16,24; 1Pe 4:3 ✡ 2:4-5: Yo 3:16; Ro 5:6+, 6:4+; Kol2:12+ ✡ 2:6: Kol 3:1+ ✡ 2:8: Ro 3:24+, 4:16; Ga 2:16; Tit 3:4+ ✡ 2:9: Ro 3:27, 4:5; 1Kor 1:29+;2Tim 1:9 ✡ 2:10: 2Kor 5:17; Ep 4:24; Tit 2:14

Page 341: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 2:11 338 Epesus 3:511 Niom wal ta Yuda som na, mo-

toyom ila pa ta muŋgu na. Zin Yudanin zze pa reeteŋana kizin ta tomtomtikam pa naman na, mi tirepilpiiliyom ma tizzo ta kembei: “Niom tinareeteŋoyom som.” 12Mazwaana tana,niom kombotmbot molo pa Krisi, miniom wal ki Anutu kembei ta zin Is-rael i som. Pa niom wal ndelŋoyom.Tana sua mbukŋana ki Anutu ikamyom raama zin som. Mi kombotmbotsu toono ti, mi kikilaala koroŋ am-baiŋana ta Anutu isombe ikam piomna som. Paso, indeeŋe tana, niomkuute i som.✡ 13Mi koozi, niomwal tamuŋgu kombotmbot molo pa Anutuna, kesekap la ki Yesu Krisi i, tabeikam yom ma kamar kolouŋana paAnutu kek. Pa Krisi siŋiini ta iwe zaalapiom.✡

14 Tana Krisi ta ikam ti ma itiŋanAnutu taparlup ti ma tewe tamen.Kere. Zin Yuda mi zin wal ta Yudasomŋan i, muŋgu tiparluplup zinsom. Pa tiparwe kan koi ma kembeita siiri biibi imbot la mazwan. TamenKrisi, ni ireege siiri tana, mi ilup zinma tiwe wal tamen kek.✡ 15-16 Kazaala ta kembei: Indeeŋe kuliini ireyoyouŋana sala ke pambaaraŋana na,ikam ma tutu boozomen ta muŋguiwe mbukuunu pa wal uunu ru tanana, len uraata sa mini som. Pa niisombe ikam mbulu popoŋana, miilup zin ma tiwe wal tamen ŋonoono.Tana indeeŋe Krisi imeete sala kepambaaraŋana na, ipunmeete mbulukizin ta tiparwe kan koi na, mi ikamzin ma timiili mini ki Anutu, be ziŋanAnutu tiparlup zin ma tiwe tamen.✡17 Mi imar mi isoyaara uruunu am-baiŋana ta kembei: “Leleyom ambai.Pa niomŋan Anutu kaparlup yom makewe tamen kek.” Sua tana ima piomwal ta muŋgu kombotmbot molo paAnutu na, mi zin wal tau kembei tim-

botmbot kolouŋana pini na tomini.✡18 Tana iti wal uunu ru, ta Krisi iwezaala piti, mi Bubuŋana tamen ta iulu-ulu iti be tala kolouŋana pa TamandaAnutu mi toso sua kiti ila kini.✡

19 Tana koozi niom wal ndelŋoyommini som. Iŋgi kewe Anutu walkini potomŋan, mi niomŋan wal kinipakan kewe kartu pa kar saambakek.✡ 20-21 Niom kewe kembei taUrum Merere ka uraata pakan. Urumtana imender se uraata ki Anutukwoono bizin ta muŋgu tibeede suakini na mi zin ŋgoŋana ki Krisi. Mipat mataana kana ta ikis urum ka ko-roŋŋanŋan ta boozomen ma timbotmurinmurin na, Krisi itunu. Nasourum izzema iwe biibi, mi iweMereremuriini potomŋana be imbot pa.✡22 Tana niom tomini, niomŋan walboozomen ta tisekap la ki Krisi i, naKrisi ikamamuraata piombekena ilupyom. Naso ipo Anutu le muriini beBubuŋana imbot pa.✡

3Paulus, ni le uraata be iswe ŋgar

turkeŋana ki Anutu pizin wal ta Yudasomŋan i

1 Nio Paulus. Iŋgi tiur yo maaŋbotmbot lela ruumu sanaana tipaso, aŋbesmbeeze pa Yesu Krisi miaŋkamam uraata bekena aŋuulu yomwal ta Yuda som na. ✡ 2 Anutu, niikampe yo mi iur uraata imar nomoŋbe aŋso yom pa muŋaiŋana mi kam-peŋana kini. Uruŋ na, niom ko keleŋrisa kek. ✡ 3 Niom kuute: Anutuiswe ŋgar kini turkeŋana pio. Kasua pakan, ta iŋgi aŋbeede ma imai. ✡ 4 Mi so kapaata, nako kikilaalakembei nio aŋbot mat pa ŋgar kiniturkeŋana. Ŋgar tana iso pa Krisitau. 5 Ta muŋgu mi imar na, Anutuiswe kat ŋgar tana pizin tomtom som.

✡ 2:12: Ro 9:4 ✡ 2:13: Kol 1:20 ✡ 2:14: Yo 14:27; Ro 5:1; Ep 3:6; Kol 1:19+ ✡ 2:15-16: Ro8:3+; Kol 2:14 ✡ 2:17: Yesa 57:19; Lu 2:14; Ŋgo 10:36 ✡ 2:18: Ro 5:2; Ep 3:12; Ibr 10:19+; 1Pe 3:18✡ 2:19: Ep 3:6; Pil 3:20; Ibr 12:22+ ✡ 2:20-21: Mt 16:18; 1Kor 3:9-16; 2Kor 6:16; Ep 4:15+; Tur 21:14✡ 2:22: 1Pe 2:5 ✡ 3:1: Ep 4:1; Pil 1:7; Plm 13,16; Kol 4:3; 2Tim 1:8; Plm 1,9 ✡ 3:2: Ŋgo 9:15; 1Kor4:1; Ga 2:7; Kol 1:25 ✡ 3:3: Ŋgo 22:17,21, 26:16+; Ga 1:11+; Ep 1:9+; Kol 1:26

Page 342: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 3:6 339 Epesus 3:20Mi koozi na, Bubuŋana iswe piamŋgoŋana potomŋoyam ki Anutu miAnutu kwoono bizin pakan ma im-bot mat kek. ✡ 6 Ŋgar tana iso takembei: Zin wal ta Yuda somŋan i,sombe tisekap la ki Krisi, na uruunuambaiŋana ko iwe zaala pizin be ziŋanzin Yuda zan pa matamur ki Anutu,mibe tiparlup zin ma tiwe wal tamen,mi tikam koroŋ ambaiŋana ta muŋguAnutu imbuk sua pa na. ✡

7Mi nio na, Anutu itunu mburaanata ikamuraata pio,mi ikampe yobiibi,mi iur uruunu ambaiŋana tana imarnomoŋ be aŋwe mbesooŋo pa. ✡8 Ŋonoono, nio ti sorokŋoŋ ŋonoono.Aŋbot kaimer kat pa Anutu wal kinita boozomen. Tamen Anutu ikampeyo biibi, mi iur uraata ti imar nomoŋbe aŋso zin wal ta Yuda somŋan ipa Krisi mbulu kini ndabokbokŋanta boozomen. Mbulu kini tana, ititarao be takam ŋgar pa ma imap nasom. ✡ 9 Mi Anutu iur yo be aŋ-paute zin tomtompa zaala tau ni ikamma ŋgar kini turkeŋana iur ŋonoono.Pa ta muŋgu mi imar indeeŋe koozina, Anutu ta iur koroŋ ta boozomenma tipet na, iswe zaala tana som.Mi koozi, ni iswe ma ipet mat kek.✡ 10 Ni ikam ta kembei paso, nileleene be zin aŋela zanŋan mi zinbubuŋanamburanŋan ta timbotmbotsala maŋaanaŋana na, tire mar pititomtom tau tombot lela lupŋana kiKrisi i. Naso ŋgar kizin ipet, mitikilaala Anutu ŋgar kini matakiŋaboozomen ta ndabokbokŋan ma ilipna. ✡ 11 Tana mbulu ta boozomenti, ina ito Anutu itunu ŋgar kini taleleene iur pa ta muŋgu kek, indeeŋesaamba mi toono ipet zen na. MiMerere kiti Yesu Krisi iwe zaala pa,ta iŋgi iur ŋonoono kek. 12 Tana itisombe tesekap la ki Krisi mi tuurla

kini, inako tomoto be tagarau Anutumi toso sua kiti ila kini som. Pakosa sa ipakaala iti pini mini som. ✡13Tanaŋonoono, pataŋana ta ikamamyo i, iŋgi aŋbaada piom tau. Mi aŋsoaŋpombol yom ta kembei: Leleyomipata pa pepe. Kemender mbolŋana,mi niyom se pa. ✡

Suŋŋana ki Paulus14 Nio aŋkam ŋgar pa koroŋ ta

boozomen tana, tabe aŋlek kumbuŋpa Tamanda Anutu mi aŋso aŋsuŋpiom. 15 Pa ni zaana ta ise ki walkini ta boozomen. Zin ta timbotm-bot saamba a, mi zin ta timbotmbottoono na tomini. ✡ 16 Mi ni irao katpa koroŋ matakiŋa boozomen ta nd-abokbokŋan mi zanŋan. Tana itunuko ikam mburaana piom, mi izeebeyom pa Bubuŋana. Naso ipombolkat leleyom. ✡ 17 Mi ni ko ikamyom ma kuurla kat. Naso Krisi itusula leleyom. Mi ko ikam yom makikiskis kat mbulu ki kuur leleyompizin tomtommi Anutu, kembei ta keuraana irokiskis toono na. Nio leleŋbe kombol se mbulu tana, kembeiruumu imbol se kitiimbi. ✡ 18 Nasoniomŋan Anutu wal kini potomŋan taboozomen karao be kakam kat ŋgarpa muŋaiŋana ki Krisi, mi kikilaalababaŋana kini ta kembei: Ina ila maila, mi isala ma isala, mi isula maisula kat ta meleeba na. ✡ 19 Mi sokembei, nako kikilaala katmuŋaiŋanakini. Tamen ko som. Pa ina ilip katpa iti tomtom ŋgar kiti. Mi ina zaalatabe Anutu itunu izeebe iti mi lelendebok kat pa mbulu kini ndabokbokŋanta boozomen. ✡

20 Tana iti tapakuri. Pa mburaanata ikamam uraata la lelende i, na biibima biibi kat. Tana koroŋ pareiŋana taso tiwi i pa, som takam ŋgar pa men,na ni irao be ikam. Mi ni irao be ikam

✡ 3:5: Ŋgo 10:28; 2Pe 1:21 ✡ 3:6: Ga 3:14, 3:28+; Ep 2:13+ ✡ 3:7: Ro 1:5; 1Kor 4:1; Kol 1:23+✡ 3:8: Ŋgo 9:15; 1Kor 15:9+; Ga 1:16; 1Tim 1:13+ ✡ 3:9: Ro 16:25+ ✡ 3:10: Ro 11:33; Ep 1:21; 1Pe1:12 ✡ 3:12: Yo 14:6; Ro 5:2; Ep 2:18; Ibr 4:16, 10:19 ✡ 3:13: Pil 1:13+; Kol 1:24 ✡ 3:15: Ep1:10; Pil 2:9+ ✡ 3:16: 2Kor 4:16 ✡ 3:17: Yo 14:23; Kol 1:23, 2:7 ✡ 3:18: Mbo 103:11 ✡ 3:19:Yo 1:16; Ro 10:11+; Kol 2:2,9+ ✡ 3:20: Ro 16:25; 1Kor 2:9+; Kol 1:29

Page 343: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 3:21 340 Epesus 4:14koroŋ pakan isala ki ma ilip kat. Pa niitat pa kosa sa na som. ✡ 21Tana iti tatombot lela lupŋana ki Krisi i, itiŋanKrisi itunu ko tezzwe Anutu zaanamambulu kini ndabokŋana, mi iseeŋgeiseeŋge ma ila. Ŋonoono. ✡

4Koroŋ pakan ta ilup Krisi wal kini

1Tana nio ta aŋbotmbot lela ruumusanaana ti pa Merere zaana na, aŋsoaŋpombol yom be kapa pai tiom maambai men. Kakam ta kembei, toindeeŋe. Pa Anutu iboobo yom makewe lene kek.✡ 2 Tana kokoto katituyom, mi kakam mbulu luumuŋanamen pa waeyom bizin ta ki Krisi i. Misombe tikam ŋoobo yom, som tikampataŋana piom, na keteyom malmalpizin pepe. Kabaada men, mi ku'ururleleyom pizin.✡ 3 Pa Bubuŋana,ni ilup ti ma tewe wal tamen kek.Tana kakam kinkiini be kopombolm-bol lupŋana ki Krisi ma imbot am-bai.✡ 4-6 Kere. Krisi, lupŋana kinitamen ta imbotmbot. Ina iti tomtomta tuurla kini na. Mi Bubuŋana takembena. Tamen ta imbotmbot. Miindeeŋe Anutu iboobo iti ma tewelene na, iboobo iti be tuur matandapa koroŋ tamen. Ina mbotŋana ki karsaamba. Mi Merere tamen imbotm-bot, urlaŋana tamen imbotmbot, mitakam yok be tewe Merere tamenlene. Mi Tamanda Anutu tamen taimbotmbot. Ni koroŋ imap katuunu.Mi izeebe koroŋ ta boozomen, mi ko-roŋ ta boozomen tiwe zaala pini beikamam uraata kini.✡

Anutu iur uraata matakiŋa ma iraoiti

7 Krisi, ni ikampe iti tomtomtataŋa, mi ikam lende uraatamatakiŋa ma ikot ti be topombollupŋana kini. Ito itunu leleene tau.✡

8Ka sua imbot pataaŋa kek ta kembei.Iso:Ni iporou ma ilip, ta ikam ka koi bizin

ma tisala, mi ipamaala zin ilaiwal biibi matan.

Mi ipomoozo zin tomtom,mi ikam lenkoroŋ ambaimbaiŋan.✡ 9 Suata iso ni isala kor na, inaka uunu parei? Ka uunu takembei: Ni isala men som.Muŋgu ikoto itunu, mi isutoono, mi imeete ma isula katta toono.✡ 10 Tana ni ta isu,mi ni tana ta imiili ma isalapa saamba, mi izem ma isalata kor a. Naso izeebe ko-roŋ ta munŋaana men, mi ko-roŋ ta boozomen timap tim-bot la ni kopo mbarmaana.✡11 Mi ni ipomoozo lupŋanakini pa koroŋ ambaimbaiŋanmatakiŋa. Pa iur tomtompakan ma tiwe ŋgoŋana kini,mi pakan tiwe kwoono bizin,mi pakan tizzoyaryaara uru-unu ambaiŋana pizin wal tautiurla som na. Mi pakan na,len uraata be timboro zin tom-tom mi tipaute zin pa sua kiAnutu.✡ 12 Ni iur zin wal takembei, bekena tiurpe Anutuwal kini ta boozomen. Nasotirao be tikamuraata ambaim-baiŋan, mi timbeeze pini, mitipombol lupŋana ki Krisi.✡13 Mi ko ila ila ma irao itita boozomen ŋgar kiti iwetamen, mi tuurla raraate, mituute Anutu Lutuunu raraate.Pa urlaŋana kiti ko izze matewe kolman pa, mi ila ila mambulu kiti raraate pambulu kiYesu Krisi.✡

14 Tana iti takam mbulu kembeita zin naŋgaŋ munmun mini pepe.Kokena takan la sorok sua ma ŋgarkizin wal pakamkaamŋan ta tipan-

✡ 3:21: Ro 11:36, 16:27; Ibr 13:21 ✡ 4:1: Ep 3:1; Pil 1:27; 1Tes 2:12 ✡ 4:2: Ga 5:22+; Kol 3:12+;1Tes 5:14 ✡ 4:3: Kol 3:14+ ✡ 4:4-6: Ro 11:36, 12:5; 1Kor 8:6, 12:4,11+; Ga 3:27+ ✡ 4:7: Ro12:3,6; 1Kor 12:11 ✡ 4:8: Mbo 68:18; Kol 2:15 ✡ 4:9: Yo 3:13 ✡ 4:10: Ŋgo 1:9; Ep 1:21+; Ibr4:14 ✡ 4:11: Ro 12:6+; 1Kor 12:27+ ✡ 4:12: Kol 1:24; 2Tim 3:17 ✡ 4:13: 2Kor 3:18; Kol 1:28,2:2

Page 344: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 4:15 341 Epesus 4:32

delndel zin tomtom mi tikurru lelenpa mbulu kizin bozboozo. To tewekembei wooŋgo ta miiri ma duubutipambiŋbiŋ mataana ma ila kena,ila kena.✡ 15 Tana takam kembenapepe. Bela toto sua ŋonoono men,mi tuur kat lelende pizin tomtom.Naso mbulu ta boozomen ki Krisiitum la lelende, mi tewe kembei tani.✡ 16 Pa iti tomtom ta tewe kem-bei Krisi namaana ma kumbuunu makoroŋŋana ta boozomen. Mi ni taiwe uteene piti, mi ikamam peezepiti, mi ikis ti ma tombot la murindimurindi. Mi sombe mbukunbukunta boozomen tiparkis zin, mi itundutakamam uraata kiti kiti, mi tuur le-lende par piti, inako lupŋana ki Krisiipet ma iwe biibi mi imbol.✡

Zaala popoŋana ki Krisi17-18 Tana nio aŋso sua mbolŋana

piom pa Merere zaana ta kembei:Kapa pai tiom kembei zin wal tamatan munŋan mi tiute Anutu somna pepe. Pa ŋgar kizin na, ŋonosomŋana. Mi mbotŋana ta ki Anutui na, zin tiute risa som. Pa zi-tun tizeeze talŋan,✡ 19 tanata tiya-maana sanaana kizin mini som, mitikankaana. Mi tirao be tiyaraamazitun som, mi nin zze pa mbulusoroksorok ta boozomen.✡

20 Kere. Indeeŋe tipaute yom paKrisi na, tiso yom pa ka mbulu takembei? Som. 21 Niom keleŋ Krisikalŋaana kek. Mi sua ŋonoono taYesu iswe piti na, tipaute yom pakek. 22 Mi tiso piom ta kembei:Mbulu tiom muŋguŋana ramaki le-leyom muŋguŋana ta ipakamkaamyom, mi ikamam ma niyom izzepa mbulu bozboozo, mi ipasansaanayom na, kikinke ma tila len kem-bei ta mburu sananŋana.✡ 23 BelaAnutu itooro leleyom mi ŋgar tiom

ma iwe popoŋana kat.✡ 24 NasoAnutu ikam yom ma kewe kembeitomtom popoŋana, mi kakam mbuluta ndeeŋeŋana mi potomŋana menkembei ni itunu.✡

25 Tana, niom ta boozomen kezemmbulu ki pakaamŋana ma imborene,mi kaparzzo sua ŋonoono men piom.Pa iti ta boozomen taparlup ti matewe wal tamen kek.✡ 26 Mi sombeketeyom malmal, na kikiskis pepe.Kokena kakam sanaana. Tana loŋami kuurpe leleyom, mana zoŋ isula.✡27 Kokena keteyom malmal ma kom-botmbot, to iwe zaala pa TomtomSanaana.✡

28 Mi zin wal ta so tikemem, natimap pa kuumbu kamŋana, mitimaŋga ma naman ikam uraata.Naso zitun len koroŋ, mi tirao betikam pizin wal ta timbot ŋoobo natomini.✡

29 Mi sua sananŋana sa ipet pakwoyom pepe. Koso sua ambaiŋanamen ta irao iuulu zin tomtom, mi ipeiŋgar kizin, mi ikamma lelen ambai.✡

30 Mi kapasaana Anutu BubuŋanaPotomŋana leleene pepe. Pa ni taiwe kilalan piom kembei niom walki Anutu. Mi sombe izeebe yom, naniom kuute: Sombe ka nol ipet, tonaKrisi ko imar mi iyo yom ma kalakombot su kar kini.✡

31 Tana mbulu ki lelende iŋgis, miketende malmal, mi ketende ibeleu,mi kalŋanda izalla, mi taŋgalŋgalsorok sua, ramaki mbulu matakiŋaki tuur koi na, kiziiri ma ila ne.32Mi kaparkampewe yom, mi leleyomzanzaana par piom, mi kaparurpeweleleyom, mi motoyom mbiriizikaalasanaana ki waeyom bizin, kembeiAnutu ireege sanaana tiompaso, YesuKrisi ta ndomoono piom.✡

✡ 4:14: 1Kor 14:20; Ibr 13:9; Yems 1:6 ✡ 4:15: Ep 1:22; Kol 1:18; 2Pe 3:18; 1Yo 3:18 ✡ 4:16: Kol2:19 ✡ 4:17-18: Ro 1:21; Ep 2:12; 1Pe 1:14, 4:3 ✡ 4:19: Ro 1:24; Kol 3:5; 1Tes 4:5 ✡ 4:22: Ep4:17; Kol 3:9; Ibr 12:1; 1Pe 2:1 ✡ 4:23: Yo 3:3; Ro 12:2; Kol 3:10 ✡ 4:24: Ro 6:4; 2Kor 5:17; Ep 2:10;Kol 3:10 ✡ 4:25: Sek 8:16; Ro 12:5; Kol 3:8+ ✡ 4:26: Mbo 4:4; Mt 5:22+; Yems 1:19+ ✡ 4:27:Yems 4:7; 1Pe 5:9; 1Yo 5:18 ✡ 4:28: Ŋgo 20:34; 1Tes 4:11+; 2Tes 3:8+ ✡ 4:29: Mt 12:36; Ep 5:4; Kol3:8 ✡ 4:30: Ro 8:23; 2Kor 1:22, 5:5; Ep 1:13+; 1Tes 5:19; Tur 7:3 ✡ 4:32: Mt 6:14; Kol 3:13

Page 345: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 5:1-2 342 Epesus 5:195

Takam mat ka mbulu1-2Niom kewe Anutu lutuunu bizin

kek, mi ni leleene piom ilip kat. Tanakapa ki Tomoyom Anutu, mi kuur le-leyom pa tomtom ta boozomen, kem-bei Krisi iur leleene piti, mi izemitunu ma imeete piti. Mbulu kinitana, Anutu ire kembei patoronŋanakuziiniŋana ta ni leleene pa ilip.✡

3 Niom kewe Anutu wal kini po-tomŋan kek. Tana mbulu ki urŋanol,mi mbulu kizin me ma ŋge, mi mbuluki matanda koroŋŋanda na, kakampepe. Mi sombe mbulu sa irao beipei wal pakan ŋgar kizin ma tiso koniom kakam mbulu ta kembei, inatomini, kakam pepe. Kombot molopa.✡ 4 Mi sua sananŋana sa ipetpa kwoyom pepe. Tana kekel kom-bol pepe, koso sua soroksorok pepe,mi kakam kombol ma iwe ŋeu pepe.Pa mbulu ta kembei, ina indeeŋesom. Mi leleyom ambai pa Anutu, mikwoyom ipakurkuri pa kampeŋanakini.✡ 5Kere. Sombe tomtom sa iururnol, som ikamam mbulu kizin me maŋge, som mataana koroŋŋana, ina niimbot lela peeze ki Krisi ziru Anutusom,mi zaana be ikammatamur kizinsom. Pa mbulu tana, sombe ŋgarkiti ilala pa, ina kembei tembeeze pamerere pakaamŋana.✡

6 Tana motoyom iŋgalŋgal ituyom.Kokena wal pakan tipakaam yom pasua soroksorok pakan,mi tiyaaru yomma kakam mbulu sananŋan tana. Pazin wal ta so tizorzooro Anutu, mitinoknok mbulu ta kembei, ta Anutukete malmalŋana kini izze kizin.✡7Tanawal ta kembena, kagaaba zin pambulu kizin risa pepe. Kombot molopizin.

8 Muŋgu na, niom tomini kom-botmbot la zugut leleene. Mi iŋgiMerere ikam yom ma kombot la mat

leleene kek. Tana motoyom iŋgalbe kapa pai tiom ma keswe mattana ka mbulu.✡ 9 Mat ipiyotyootoka ŋonoono ta kembei: mbuluambaimbaiŋan ta boozomen, mbulundeeŋeŋan, mi sua ŋonoono.✡10Kakam kinkiini be kuute kat mbuluta Anutu leleene pa i.✡ 11-12 Mi zinwal ta tikamam zugut ka mbulu taŋono somŋana na, kagaaba zin pambulu kizin pepe. Keswe mbulu kizintana ma ipet mat, bekena tikilaalami tizem. Pa mbulu sananŋana tautikamam ki keŋana na, ipamiaŋ zinkat. Mi sombe toso ka sua, na itundukanda miaŋ pa tomini.✡ 13 Tamenmat ikam koroŋ ta boozomen matimbot mat. Pa mat iswe koroŋ taboozomen.✡ 14Uunu tina ta tozzo kasua ta kembei:Nu ta kenne na, maŋga!Zem zin wal meeteŋan.To mat ki Krisi iyaara pu.✡ 15 Tana

motoyom iŋgal pai tiom. Ko-kena koto zin wal ta len ŋgarsomŋan i. Mi zin wal ta lenŋgar ambaiŋana na, to kotozin.

16 Koozi, sombe karao be kakammbulu ambaiŋana sa, na kakampataaŋa. Pa kaimer ko kam kek? Paiŋgi mazwaana sananŋana.

17 Tana kakam ŋgar kankaanaŋanapepe. Kurru ŋgar pa mbulu ta Anutuleleene pa i.✡

18 Kiwin yok mbolŋana ma zazapepe. Kokena ikam ma karao be ka-yaraama ituyom mini som, to kakammbulu bozboozo. Kuur ituyom ilaki Bubuŋana be izebzeebe yom miikamam peeze piom. Naso kipiyoty-ooto mbulu ta kembei:✡ 19 Ko ka-parzzo sua piom mi kozzo pa mboeta timbot la sua ki Merere na, mimboe pakurŋan, mi mboe popoŋan ta

✡ 5:1-2: Mt 5:48; Yo 13:34; Ga 2:20; 1Pe 1:15+; 1Yo 2:6 ✡ 5:3: 1Kor 5:1, 6:15+; Kol 3:5; 1Tes 4:3✡ 5:4: Ep 4:29 ✡ 5:5: 1Kor 6:9+; Ga 5:19+; Kol 3:5 ✡ 5:6: Ro 1:18; 2Tes 2:1+ ✡ 5:8: Yo 12:36;Ŋgo 26:18; Ep 2:11+; 1Pe 2:9; 1Yo 1:7+, 2:9+ ✡ 5:9: Ga 5:22+ ✡ 5:10: Mt 18:15; Ro 12:2 ✡ 5:11-12:Ro 13:12; 1Kor 5:9+; 2Kor 6:14 ✡ 5:13: Yo 3:20+; Ibr 4:13 ✡ 5:14: Ro 13:11 ✡ 5:17: Ro 12:2;1Tes 4:3, 5:18 ✡ 5:18: Tut 20:1; Yesa 5:11; Lu 21:34

Page 346: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 5:20 343 Epesus 6:4timarmar pa Bubuŋana na. Mi kom-bombo mboe mi kezze kombom paAnutu raama leleyom ambai.✡ 20 Mimbulu pareiŋana ta so ipet, nako le-leyom ambaimen pa Tamanda Anutu,mi kapakuri pa Merere kiti Yesu Krisizaana.✡ 21 Mi kokototo ituyom, mikaparleŋleŋ la kalŋoyom. Paso niomkomototo Yesu Krisi mi keleŋleŋ lakalŋaana.✡

Mbulu tabe iti wal ulaŋanda takampa kusindi bizin i

22Niommoori na, kokototo ituyommi keleŋleŋ la kusiyom bizin kalŋan,raraate kembei ta kokototo ituyomma keleŋleŋ la Merere kalŋaana na.✡23 Pa kusiyom bizin, ta tiwe uteenepiom mi tikamam peeze piom, kem-bei ta Krisi iwe uteene pa wal kini tani ikamke zin ma timbot lela lupŋanakini na.✡ 24 Tana niom moori koko-toto ituyom mi keleŋleŋ la kusiyombizin kalŋan pa koroŋ ta boozomen,kembei ta lupŋana ki Krisi tikamampini.

25Mi niom tomooto na, ku'urur katleleyom pa kusiyom bizin, kembei taKrisi iur kat leleene piti tomtom tatombot lela lupŋana kini na, mi izemitunu ma imeete piti,✡ 26-27 bekenaikam ti ma tewe Anutu wal kini po-tomŋan. Mi ni ipus ti pa yok ra-maki sua kini ma tewe ŋgeezeŋandakek. Tana ikam ma iti ta tombot lelalupŋana kini na, tewe kembei mooriulaŋana ta ruŋguunu ambaiŋana kat.Kuliini iŋgeeze men, muk sa ikamisom, mi koroŋŋana sa isaana som. PaKrisi isombe ikam ti ma tewe lene kat,kembei ta tomooto ikam moori maiwe kusiini.✡

28 Mi ina raraate piom tomooto.Ku'urur kat leleyom pa kusiyombizin, kembei ta leleyom pa ituyomkuliyom. Pa tomtom ta so iurur

leleene pa kusiini, na iur leleenepa itunu tau. 29 Kere. Asiŋ iurkoi pa itunu kuliini? Som. Itita boozomen tupututu itundu mitomborro kat itundu kulindi. MiKrisi ikamam mbulu raraate menpiti tomtom ta tombot lela lupŋanakini na. 30 Pa iti ta tewe kembei ninamaana ma kumbuunu ma kwoono,mi koroŋŋana ta boozomen.✡ 31 Misua imbot pataaŋa kek ta kembei:Uunu tina ta tomooto ko izem

tamaana ma naana, mi zirukusiini tiparlup zin ma tiwetamen.✡

32Sua ti na, ka ŋgar turkeŋana biibi.Pa nio aŋre kembei tiso se ki Krisi milupŋana kini.✡ 33 Tamen sua ti imarpiti tomini. Tana niom tomooto taboozomen bela kuur kat leleyom pakusiyom bizin, kembei ta leleyom paituyom. Mi niom moori ta boozomentomini, leyom ŋger pa kusiyom bizin,mi kapakur zin.

6Sua ta ila pizin pikin mi taman ma

nan bizin1 Mi niom pikin na, kozo keleŋ la

tomoyomma noyom bizin kalŋan. Paina indeeŋe pa Merere ŋgar kini.✡2-3Keleŋ sua ki Anutu ti:Lem ŋger pa tomom ma nom mi

mbeeze pizin.✡Tutu ti na, tutu mataana kana taka sua mbukŋana imbotmbot raama.Sua ta kembei:Naso nu mbot ambai su toono ma

molo.4 Mi niom ta taman bizin na, ka-

pamalmal sorok lutuyom bizin ketenpepe. Komboro kat zin,mi kapazal zinmi kosope zin. Mi sombe kapazal zin,na koto zaala ki Merere mi kakam.✡

✡ 5:19: Mbo 33:2+; Ŋgo 16:25; 1Kor 14:26 ✡ 5:20: Mbo 34:1; Kol 3:16+; 1Tes 5:18; Ibr 13:15 ✡ 5:21:1Pe 5:5 ✡ 5:22: Un 3:16; Ep 6:5; Kol 3:18; 1Pe 3:1+ ✡ 5:23: 1Kor 11:3; Ep 1:22+, 4:15; Kol 1:18✡ 5:25: Ga 1:4; Kol 3:19; 1Pe 3:7 ✡ 5:26-27: Yo 3:5, 15:3; 2Kor 11:2; Kol 1:22; Tit 3:5; Ibr 10:22✡ 5:30: Ro 12:5; 1Kor 12:27 ✡ 5:31: Un 2:24; Mt 19:5; 1Kor 6:16 ✡ 5:32: Tur 19:7 ✡ 6:1:Kol 3:20+ ✡ 6:2-3: Kam 20:12; Mt 15:4 ✡ 6:4: Lo 6:7; Tut 22:6

Page 347: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 6:5 344 Epesus 6:18Sua pizinmbesooŋomi zin bibip kizin

5Mi niommbesooŋo na, kozo keleŋla zin bibip tiom kalŋan, kapakur zin,mi kembeeze pizin raama leleyom,kembei ta kembesmbeeze pa Krisiitunu.✡ 6Kokena kakam pakaamŋanapa uraata tiom ta kembei: Sombekere zin bibip tiom timar, to kakamkat uraata pa matan bekena kakamlelen. Mi so tizem yom mi tila len,tona kakam kat uraata mini som.Kakam kembena pepe. Pa niom na,mbesooŋo ki Krisi. 7 Tana kakamkat uraata tiom, mi kakam raamaleleyom. Naso koto Anutu leleene.Pa uraata tiom tana, kakamam pizintomtom men som. Ina kakamam paAnutu tomini. 8 Tana motoyom iŋ-gal be kakam kat. Pa niom kuute:Iti ta boozomen, sombe tewe mbe-sooŋo, som tewe mbesooŋo som, misombe takam uraata kiti ambai, in-ako Merere ikam lende kadoono am-baiŋana.✡

9 Mi niom wal ta leyom mbesooŋona tomini, leyom ŋger pizin. Kokenakapamoto zin sorok. Pa niom kuute:Niomŋan leyom biibi tamen tau: Ni taimbotmbot saamba a. Mi ni ikamamŋgar pa tomtom zan som. Ikamammbulu raraate men pa tomtom taboozomen.✡

Wal urlaŋan bela tiur mburumalmalkana ki Anutu, to timender mbolŋana

10 Ayo, iŋgi be aŋpemet suatio. Niom bela kakam mburoyomla ki Merere. Naso mburaanakeskeezeŋana ipombol yom.✡ 11 PaTomtom Sanaana, ni le ŋgar biibi katpa pakaamŋana. Tana kuur mburumalmal kana boozomen ta ki Anutui be ipakaala yom. Naso kemendermbolŋana, mi kotop pa TomtomSanaana pakaamŋana kini som.✡12 Pa toono ti na, zugut muriini.

Mi iŋgi itiŋan zin tomtom toonokan men toporrou som. Iŋgi zinbubuŋana sananŋan ta timbotmbotpa maŋaanaŋana i, mi zin peezekan, mi koroŋ bibip ki toono tita mburanŋan mi zanŋan na, taitiŋan toporrou.✡ 13 Tana kuurmburu malmal kana boozomen taki Anutu i be ipakaala yom. Besogorgor sananŋana ki toomboŋanaipet, tona niom ko karao be kemendermbolŋana, mi koporoukaala ituyomma kilip pa toomboŋana tana. Mburumalmal kana ki Anutu, ina mbuluta kembei:✡ 14 Kozo kemendermbolŋana, mi koto sua ŋonoonoraama leleyom. Pa ina iwe kembeita pus be ikiskis kawaala tiom. * Mikakam mbulu ndeeŋeŋana. Pa inaiwe kembei mburu mbolŋana ta zinzaaba kan tipakalkaala kan mbooropa i.✡ 15 Mi uruunu ambaiŋana taiso iti pa zaala tabe itiŋan Anutumi zin tomtom taparlup ti ma tewetamen na, motoyom siŋsiŋ pa bekosoyaara pizin tomtom. Pa ina iwekembei kumbuyom keteene.✡ 16 Mikikiskis kat urlaŋana tiom. Pa inakoroŋ biibi kat. Iwe kembei ta siŋgiaopiom be koporoukaala ituyom paTomtom Sanaana peene kini lutuunuboozomen ta you ikanan la matanna.✡ 17 Mi kakam ulaaŋa ki Anutuma iwe leyom. Pa ina iwe kembei tamburumbolŋana be isekaala uteyom.Mi sua ki Anutu ta Bubuŋana ikampiti na, kakam ma iwe leyom buza.✡18Tana kakamammbulu ta boozomentana, mi kuzuŋzuŋ raama Bubuŋanamburaana totomen. KataŋroroAnutu be iuulu yom. Mi kezemsuŋŋana pepe. Konoknok men.Tana kapamatmaata mi kuzuŋzuŋ

✡ 6:5: 1Tim 6:1; Tit 2:9+; 1Pe 2:18 ✡ 6:8: Mt 25:34+; 2Kor 5:10 ✡ 6:9: Ŋgo 10:34+; Ro 2:11; Kol 4:1✡ 6:10: 1Kor 16:13; 2Tim 2:1 ✡ 6:11: Ro 13:12+; 2Kor 6:7, 10:4; 1Tes 5:8+ ✡ 6:12: Ep 2:2; 1Pe 5:8+✡ 6:13: 2Kor 6:7, 10:4 * 6:14: Zin zaaba kan ki Rom, sombe tila pa malmal, to tiselek kawaala kizinma ise, mi tipo kat pa koroŋ kembei ta pus, bekena tiloondo kat. ✡ 6:14: Mbo 132:9; Yesa 11:5; Lu12:35; 1Tes 5:8; 1Pe 1:13 ✡ 6:15: Yesa 52:7; Ro 10:15 ✡ 6:16: 1Pe 5:9; 1Yo 5:4 ✡ 6:17: Yesa59:17; 1Tes 5:8; Ibr 4:12; Tur 1:6, 19:15 ✡ 6:18: Mt 26:41; Lu 18:1; Ro 12:12; Kol 4:2; 1Tes 5:17

Page 348: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Epesus 6:19 345 Epesus 6:24pa Anutu wal kini potomŋan taboozomen.✡

19 Mi motoyom iŋgal yo tominipa suŋŋana. Kusuŋ pa Anutu besoaŋkam sua pizin tomtom na, ni ipom-bol yo be aŋmoto som, mi iso yo pasua tabe aŋkam pizin i. Naso aŋswekat uruunu ambaiŋana ta muŋgu ike,mi koozi ipet mat kek.✡ 20 Uruunuambaiŋana, nio aŋkam Anutu ruŋgu-unu mi aŋzzo. Tanata iŋgi tiur yoma aŋmar aŋbotmbot lela ruumusanaana ti. Tana kusuŋ pio be aŋmotosom, mi aŋmendermbolŋanami aŋsoka sua. Naso aŋkam kat uraata tio.✡

Sua pemetŋana21 Toŋmatiziŋ kiti Tikikus ta mbe-

sooŋo ŋonoono kiMereremi nio leleŋpini ilip na, ni ko isotaara yom pakoroŋ ta boozomen. Naso kuutembotŋana tio mi uraata ta aŋkamami.✡ 22Uunu tina ta aŋgo i ma ima i. Paleleŋ be ni isotaara yom pambotŋanatiam,mibe ipombol yompa sua pakantomini.

23 Tamanda Anutu mi Merere kitiYesu Krisi ko timboro yom toŋmatiziŋtiam tana ma kombot ambai, mi ikamyom ma leleyom par piom, mi kuurlakat. 24 Mi wal boozomen ta so tiururlelen pa Merere kiti Yesu Krisi, mitizemi som na, kampeŋana kini koimbotmbot se kizin. Ŋonoono.

✡ 6:19: Ŋgo 4:29; Ro 15:30+; Kol 4:3; 2Tes 3:1 ✡ 6:20: Ŋgo 28:20; 2Kor 5:20 ✡ 6:21: Ŋgo 20:4;Kol 4:7+

Page 349: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilipai 1:1 346 Pilipai 1:18

Ro Ta Paulus IbeedePizin Pilipai1Nio Paulus. Niamru Timoti, niam

mbesooŋo ki Yesu Krisi. Ambeede roti ima piom wal boozomen ki kar Pili-pai ta kewe Anutu wal kini potomŋankek mi kesekap la ki Yesu Krisi i, mizin mboroŋan tiom ta matan piom,mi niom pakan ta ku'uluulu uraatai tomini.✡ 2 Tamanda Anutu ziruMerere Yesu Krisi ko tikampe yom,mi timboro yom ma kombot ambai.Ŋonoono.

Paulus isuŋ pizin Pilipai3-4 Mazwaana ta boozomen nio

leleŋ ambai pa Anutu mi aŋpakurkuripa mbulu tiom boozomen ta izzwekembei niom motoyom iŋgalŋgal yo.Mi suŋŋana tio boozomen ta aŋka-mam piom na, aŋkamam raama leleŋambai kat.✡ 5 Pa indeeŋe ta matapopoten, mi imar imar indeeŋe koozina, aŋre kembei itiŋan mi takamamuraata pa uruunu ambaiŋana. 6 Minio aŋurla kat ta kembei: Anutu itunuta imaŋga pa uraata ambaiŋana piomkek na, ni ko ikiskis uraata tanama ilairao nol ki Yesu Krisi ipet, to iposopma imap kat.✡

7 Tana ŋgar ta kembei ta imbotm-bot la leleŋ piom ta boozomen. Miina indeeŋe men. Pa sombe aŋbotlela ruumu sanaana, som aŋbot matmi aŋporou mbolŋana be aŋpomboluruunu ambaiŋana, na aŋre kembeiitiŋan mi tombot lela kampeŋana kiAnutu, mi temender pa uraata tani iur mar nomoŋ i. Tanata leleŋpiom ilip mi aŋkamam ŋgar piomtotomen.✡ 8 Nio iŋgi aŋso kat suaŋonoono pa Anutu mataana ta kem-bei: Nio leleŋ piom ta boozomen kem-bei ta Yesu Krisi leleene piom. Tanataikam ma leleŋ itaŋtaŋ piom mi aŋsoaŋre yom.✡

9 Suŋŋana ta aŋkamam piom, inata kembei: Anutu ko ipombol yom bekuur leleyom pini mi zin tomtom, mimbulu tana izze ma iwe biibi. Mi koipei ŋgar tiommi ikam yomma kuutekati.✡ 10-11 Naso karao be kikilaalakoroŋ pareiŋana ta ambai kat mi ko-roŋ ŋonoono. Mimbulu tiom ko imapma iŋgeeze men, mi leyom uunu saisaana som. Paso, Yesu Krisi ikamyom ma kewe ndeeŋeŋoyom kek, miurlaŋana tiom ipiyotyooto ŋonoonoambaimbaiŋan boozo kat. Mi ko kom-botmbot ta kembeima iraonol ki Krisiipet. Naso kakammaAnutu zaana iwebiibi, mi tomtom tipakuri.✡

Pataŋana ki Paulus iwe zaala pa uru-unu ambaiŋana

12 O niom toŋmatiziŋ tio, nio leleŋbe kuute kat ta kembei: Mbulu taipet pio i, ina ipakaala uruunu am-baiŋana som. Ina iwe zaala pa be ilapa tomtom boozomen. 13 Kere. Zinmalmal kan ta timborro Kaisa itunuruumu kini i, ziŋan wal pakan timapma tikilaala yo ta kembei: Nio iŋgiaŋbot lela ruumu sanaana ti pa YesuKrisi zaana. 14 Mi koroŋ toro tomini.Pataŋana tio ti ipombolmbol toŋma-tiziŋ boozomen ta ki Merere i malelen imet kat, mi timendermbolŋanapa sua ki Merere soyaaraŋana. Patire yo aŋmender mbolŋana, tabe zintomini timoto mini som.

15 Ŋonoono, tomtom pakan na,tizzo Krisi uruunu paso, matanmburmbur pio. Tanata tizorzooromi tiso tikoto yo. Mi zin pakan na,tizzo raama ŋgar ambaiŋana. 16 Patiur lelen pio, mi tiute ta kembei:Anutu iur uraata imar nomoŋ beaŋporrou mbolŋana pa uruunuambaiŋana. 17Zin pakan ta tizzo Krisiuruunu raama lelen iŋgeeze som, inatikamam bekena tiyakat zin tomtomma tito zin. Mi tiso ko tikampataŋanatoro pio mini. 18 Tamen nio ko iraomotoŋ ila pa mbulu kizin tana nasom. Pa mbulu pareiŋana ta so tikam

✡ 1:1: Ŋgo 16:12-40 ✡ 1:3-4: Pil 4:10+ ✡ 1:6: 1Kor 1:8+ ✡ 1:7: Ep 3:1 ✡ 1:8: Ro 1:9+✡ 1:9: Ep 1:17; 1Tes 3:12 ✡ 1:10-11: Ro 12:2,18; 1Kor 1:8

Page 350: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilipai 1:19 347 Pilipai 2:4

pa uruunu ambaiŋana soyaaraŋana,ina ambai men. Sombe tikam raamaŋgar sananŋana, som tikam raamaŋgar ambaiŋana, ina zin koroŋ kizin.Mi nio na, leleŋ ambai kat pa Krisiuruunu ta ilala pizin tomtom pa zaalamatakiŋa boozo.

19 Mi ko leleŋ ambai kat ta kembeima ila. Pa niom tina kuzuŋzuŋ pio,mi Bubuŋana ki Yesu Krisi iuluulu yo.Tana nio aŋute: Mbulu pareiŋana taso ipet pio, na Anutu ko iuulu yo beaŋbot ambai.✡ 20Mi nio sombe aŋbotmen, som aŋmeete, ina koroŋ sorok.Mi koroŋ ta, ta nio leleŋ pa ilip. Taburi, mi mazwaana ta boozomen. Inanio leleŋ be aŋmender mbolŋana, mimbulu tio boozomen ta aŋkamam sutoono na, imapma ipakur Krisi zaana.Kokena aŋmoto mi aŋzem uraata kiKrisi, som aŋkam ŋoobo mbulu, tokoŋ miaŋ pa ituŋ, mi aŋpasaana Krisiuruunu.✡ 21 Pa nio aŋre ta kembei:Mbotŋana tio uunu ŋonoono, ina im-bot la ki Krisi tau. Mi sombe aŋmeete,inako aŋkam koroŋ ta ambaiŋana katma ilip.✡ 22 Tamen sombe aŋbotmen su toono, inako aŋrao aŋkamuraata pakan ta iurur ŋonoono am-baimbaiŋan. Tiŋgi tabe ikam maaŋkankaana. Ko zaala iŋgoi ta ambaikat? 23-24 Tana iŋgi dadaru ikamamyo. Pa leleŋ be aŋzem toono, mi aŋlama niamru Krisi ambot. Pa ina koroŋta ambaiŋana kat ma ilip. Tamennio leŋ uraata be aŋuulu yom tomini.Mi sombe aŋbot men su toono, nakoaŋrao be aŋkamuraata tana.✡ 25Tananio aŋurla ta kembei: Nio ko iraoaŋzem yom loŋa na zen. Ko itiŋantombot risa bekena aŋpombol yom taboozomen. Naso urlaŋana tiom izzema imbol, mi leleyomambai kat. 26Misombe aŋma aŋlou yom mini, inakoikam yom ma leleyom ambai kat paYesu Krisi mi kapakur zaana.

Zin Pilipai bela tilup lelen ma iwetamen mi timender mbolŋana

27 Mi niom na, kewe kartu kisaamba kek. Tana motoyom iŋgalbe kipiyotyooto ka mbulu. Nasombulu tiom indeeŋe pa uruunu am-baiŋana ki Krisi. Pa sombe aŋma maaŋre yom, som aŋma som, mi aŋleŋuruyom men, na leleŋ be kulup le-leyom mi ŋgar tiom ma iwe tamen,mi kemender mbolŋana mi koporoupa urlaŋana ki uruunu ambaiŋana.✡28Mi zinwal ta tizorzooro yomna, ko-moto zin pepe. Kemender mbolŋana.Naso iwe kilalan pizin kembei zin kotila len. Mi niom na, Anutu ko ikamkeyom ma kombot ambai. 29 Anutu,ni ipomoozo yom pa Yesu Krisi za-ana. Pa ikam yom ma kuurla kini, miikam yom ma kabaada pataŋana paKrisi zaana tomini.✡ 30 Tana itiŋanmi toporrou pa sua ki Merere. Papataŋana ta muŋgu kere ipet pio, mikeleŋ kembei aŋbadbaada men i, taipet piom tomini mi kabadbaada.✡

2Zin Pilipai bela tikoto zitun

1 Niom tina kesekap la ki Krisima kewe lene kek, mi ni ipombolm-bol yom. Mi mbulu kini ta iurleleene piom, ina ipotor leleyom. MiBubuŋana tamen ta izebzeebe yom,mi iluplup yom ma kewe tamen. Mimbulu ki Anutu tau leleene izanza-ana piti mi imuŋaiŋai iti na, kerekek. 2 Tana, kaparlup leleyom miŋgar tiom ma iwe tamen, mi kuurleleyom par piom. Naso kakam yoma leleŋ ndabok ma ndabok kat.✡3 Mi kurru zaala be zoyom iwe biibipepe, mi kapakur ituyom pepe. Belakokototo ituyom, mi kiwidit waeyombizin pakan. Kere zin kembei zin am-baimbaiŋan ma tilip piom.✡ 4 Tanamotoyom iŋgal ituyom men pepe.

✡ 1:19: 2Kor 1:11 ✡ 1:20: Ro 15:30+; Ep 6:19+; 1Pe 4:16 ✡ 1:21: Yo 14:6; Ga 2:20 ✡ 1:23-24:2Kor 5:8; 2Tim 4:6 ✡ 1:27: Ep 4:1; Pil 3:20; Kol 1:10; 1Tes 2:12 ✡ 1:29: Ŋgo 5:41+; Ro 5:3 ✡ 1:30:Ŋgo 16:19+; 1Tes 2:2 ✡ 2:2: Ro 15:5 ✡ 2:3: Ro 12:10+; Ga 5:26; 1Pe 5:5 ✡ 2:4: 1Kor 10:24,33,13:5

Page 351: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilipai 2:5 348 Pilipai 2:18Kakam ŋgar pa waeyom bizin to-mini.✡

Krisi ipatooŋo iti pa mbulu ki tokotoitundu

5Tana kaparkamammbulu ta kem-bei piom. Naso koto ŋgar ki YesuKrisi.✡6 Pa ni kembei Anutu itunu, mi ni

raraate pa Anutu.Tamen leleene be ikiskis zaana mi

mbotŋana ta ki Anutu i som.✡7 Zaana mi mbotŋana tana, ni iur lae,

mi izem itunu ma iwe koroŋsorok.

Mi ikam mbulu mi mbotŋana ki mbe-sooŋo sorok,

mi isu toono ma iwe tomtom kembeita iti.✡

8Tana ni iwe tomtom kembei ta iti, miimbot la mazwanda.

Mi ikototo itunu, mi itoto mbulu kimata leŋleŋŋana ma ila ilairao imeete.

Mimeeteŋana kini tomini, ambai somkat.

Pa imeete sala ke pambaaraŋana.✡9Tanata Anutu iwiti ma isala ta kor a,mi ikami ma zaana iwe biibi kat.Ilip pa koroŋ ta boozomen zan.✡10 Pa isombe wal ta munŋaana men

timapma tilek kumbun pa Lu-tuunu,

mi tiso ta kembei: “Yesu Krisi, ni tazaana biibi.”

Zin ta timbot toono i, mi zin ta timbotsaamba a, mi zin Andewa kantomini.✡

11 Tana wal ta boozomen kola timapma tiso sua ila iwal biibimatanta kembei:

“Yesu Krisi, ni Merere.”Mi zin ko tipakur Tamaana Anutu za-

ana.✡Zin Pilipai tiwe kembei pitik be tiur

mat pizin tomtom

12 O niom wal tio, indeeŋe ta matapopoten mi imar na, keleŋleŋ la suami kototo. Tana sombe itiŋan tombot,som itiŋan tombot som, na komo-toto Anutu, keleŋleŋ la kalŋaana, mikipiyotyooto uraata mi mbulu tauiswe kembei Anutu ikamke yom kek.Mi sombe aŋrao aŋma som, na mo-toyom iŋgal kat be kakamam ta kem-bei.✡ 13Mi uraata tana, niom ituyommen ko kakam som. Pa Anutu itunuikamam uraata biibi la leleyom, miikamam yom ma leleyom be kotoŋgar kini, mi ipombolmbol yom bekakam.✡

14 Tana koyo kwoyom pizin tom-tom mi kaparzorzooro pepe. Kakamkoroŋ ta boozomen raama leleyomambai men.✡ 15 Naso leyom uunu saisaana som, mi leleyom iŋgeeze men,mi mbulu tiom ta boozomen indeeŋemen. To kombot kembei Anutu lutu-unu bizin ŋonoono ila wal sananŋanmi zorzooroŋan mazwan, mi ku'ururmat pizin kembei zin pitik ta ti-yaryaara pa maŋaanaŋana i.✡ 16 Pasokikiskis sua mata yaryaaraŋana mikazarra la pizin tomtom. Tana kaka-mamta kembena. Beso kaimermanolki Krisi ipet, na mbulu tiom ko isweyo kembei aŋpun sorok mburoŋ som,mi aŋkam kat uraata tio. To niŋ semi menmeen yo piom.✡ 17Mbulu tauurlaŋana tiom ipiyotyooto mi kaka-mam be kembeeze pa Merere, inakembei kakamam patoronŋana pini.Tana nio, sombe tipun yo ma siŋiŋireere, nako leleŋ ambai pa men. Paina ko iwe kembei yok baen ri ta ireeresala patoronŋana tiom tana be iposopma imap kat. Tana sombe tipun yoma aŋmeete, na nio ko leleŋ ambaimen.✡ 18 Mi niom ta boozomen tinatomini, leleyom ambai. Naso itiŋan

✡ 2:5: Mt 11:29; Yo 13:15; 1Pe 2:21; 1Yo 2:6 ✡ 2:6: Yo 1:1+, 17:5; Kol 1:15; Ibr 1:3 ✡ 2:7: Mt20:28; Yo 1:14, 13:4+; 2Kor 8:9; Ga 4:4; Ibr 2:14+ ✡ 2:8: Mt 26:39; Yo 10:17+; Ibr 5:8, 12:2 ✡ 2:9:Mbo 110:1; Yo 17:1+; Ŋgo 2:33; Ep 1:20+; Ibr 1:3+ ✡ 2:10: Mt 28:18; Yo 5:23; Ro 14:11 ✡ 2:11: Yo13:13; Ŋgo 2:36; Ro 10:9; 1Kor 8:6; Tur 5:8+ ✡ 2:12: Mbo 2:11; 1Pe 1:17 ✡ 2:13: Yo 15:5; 2Kor 3:5;Ibr 13:21 ✡ 2:14: 1Kor 10:10; 1Pe 4:9 ✡ 2:15: Mt 5:14-45; Ep 5:1,8; Tur 1:20 ✡ 2:16: Ga 2:2;1Tes 2:19+ ✡ 2:17: Ŋgo 21:13; Ro 15:16; 2Tim 4:6 ✡ 2:18: Pil 3:1, 4:4

Page 352: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilipai 2:19 349 Pilipai 3:5lelende ambai mi menmeen ti.✡

Paulus iso iŋgo Timoti pizin Pilipai19 Merere Yesu, ni ikam yo ma

aŋurla ta kembei: Molo som to aŋgoTimoti ma ima be ire yommi ipombolyom. Mi so imiili ma imar mi isouruyom, to ko ipombol yo tomini maleleŋ ambai. 20 Nio leŋ tomtom torosa ta kembei som. Ni itutamen taleleene raraate kembei ta nio i. Paiur kat leleene piom mi leleene ilipbe iuulu yom. 21 Mi zin wal pakanna, matan iŋgalŋgal zitun men. Tanatikam ŋgar be tiuulu uraata ki YesuKrisi som.✡ 22 Mi Timoti na, niomkuute i kek. Ni igabgaaba yo kembeiituŋ lutuŋ, mi niamru ambesmbeezepa uraata ki uruunu ambaiŋana. Miibaada pataŋana pa Krisi zaana miimender mbolŋana. Tana ni irao pauraata.✡ 23Tana nio ko aŋbot mi aŋremuŋgu: Ko tiur zaala pareiŋana pio?Tona loŋamenmi aŋgo ima ima. 24Minio aŋurla ta kembei: Merere ko iurzaala sa pio, bemolo som to ituŋ aŋmami aŋre yom tomini.

Mbulu ki Epaproditus iwe kin am-baiŋana. Pa ni izem kat itunu pa uraataki Krisi

25 Mi toŋmatiziŋ kiti Epaproditusta koŋgo i ma imar be iuulu yo na,nio aŋre kembei ambai be loŋa miaŋpimiili i ma ima mini. Ŋonoono,ni igabgaaba yo pa uraata, mi niamruamporou mbolŋana pa uruunu am-baiŋana. 26Tamen iŋgi leleene isaanapiom ta boozomen, mi leleene be imi-ili ma ire yommini. Pa ni iute kembeiniom keleŋ uruunu pa mete kini kek.27 Mi ina ŋonoono. Pa mete biibiikami ma rimen mi imeete. TamenAnutu imuŋai i. Mi ni itutamen som.Anutu imuŋai yo tomini. Pa sombeni imeete, so ikam pataŋana toro pio

ma isala ki. 28 Tana leleŋ be loŋa miaŋgo i ma ima be kere i. Naso leleyomambai mini, mi nio tomini leleŋ ipatamini som. 29Tana leleyom ambai pinimi kakami. Pa ni tomtom ki Krisi.Wal ta kembei na, niom irao kapakurzin.✡ 30 Kere. Ni rimen mi imeete pauraata ki Krisi. Paso, ni iute tau niomkombot molo ma karao be ku'uuluyo som. Tanata ikam ŋgar pa itunukuliini som, mi ikam se ki mburaana,mi imar ipet.✡

3Paulus isope zin Pilipai pizin wal tau

timaŋmaŋ zin be tito zin Yuda pa mbulukizin

1 O niom toŋmatiziŋ tio, iŋgi beaŋposop sua tio ti, tana aŋso piomta kembei: Kesekap la ki Merere mileleyom ambai kat. Sua ta muŋguaŋkam piom, ta iŋgi aŋpoto miaŋbeede ma ima mini. Mi irao niŋgesges pa na som. Pa iŋgi ko ipombolyom be kombot ambai.✡

2Kere yom pizin wal tau timaŋmaŋyom pa reeteŋana mi mbulu pakankizin Yuda. Wal tana, zin sananŋankembei ta me, * mi tikamam uraatasananŋana. Tanata tiso tipasansaanasorok tomtom kulin.✡ 3 Mi iti taAnutu Bubuŋana ipombolmbol ti matembesmbeeze pini, mi tapakurkurYesu Krisi, mi tapase pa itundumbulukiti sa som na, iti ta tewe Anutuwal kini ŋonoonomi takam reeteŋanaŋonoono. Pa reeteŋana ŋonoono na,koroŋ ki lelende.✡

Mbulu ta boozomen kizin Yuda, taPaulus ito ma imap

4 Kere. Wal tana, sombe lelen betipase pa zitun mbulu kizin, na niotomini leŋ mbulu pakan ma aŋlippizin.✡ 5 Pa indeeŋe ta anaŋ ipeebe

✡ 2:21: 1Kor 10:24, 13:5; 2Tim 4:10,16 ✡ 2:22: 1Kor 4:17; 1Tim 1:2 ✡ 2:29: 1Kor 16:16+; 1Tes5:12; 1Tim 5:17 ✡ 2:30: 1Kor 16:17 ✡ 3:1: 2Kor 13:11+ * 3:2: Zin Yuda tirepilpiili zinme. Paso,me tikanan sorok koroŋ ta boozomen. Tana zin Yuda tiso me, ni koroŋ ŋgeezeŋana pa Anutu mataanasom. Mi titooro sua se kizin wal ta Yuda somŋan i, mi tiwatwaata zin tomini be me. Tamen iŋgi Paulusitooro sua mini, mi iso zin wal tau timaŋmaŋ pa reeteŋana mi tutu, ta tiwe kembei me. ✡ 3:2: 2Kor11:13; Ga 5:2,15 ✡ 3:3: Ro 2:28+; Kol 2:11 ✡ 3:4: 2Kor 11:18,21+

Page 353: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilipai 3:6 350 Pilipai 3:19yo ma aŋsu mi koŋ mbeŋ lamata mitel na, tireete yo. Nio tomtom ki Is-rael. Uŋ ipet la ki Benyamen. Tamaŋma anaŋ tizzo Iburu kalŋan mi titotokat mbulu tiam Yuda, mi nio tominiaŋtoto. Mi mbulu ki tutu toŋanana, aŋto zin tutu kan, mi aŋkamkaisiigi pa kat.✡ 6 Iŋgi kembei tabemuŋgu aŋseseeze zin wal tau timbotlela lupŋana ki Krisi na matan. Tanambulu boozomen ta tutu kizin Yudaiso pa, ina ta nio aŋto ma imap. Paaŋso aŋkam be aŋwe ndeeŋeŋoŋ paAnutu mataana.✡

Paulus ipase pa itunu mbulu kini samini som. Ipase pa Krisi men

7 Mi koozi na, mbulu boozomen tamuŋgu aŋso ko iuulu yo ma aŋwendeeŋeŋoŋ na, aŋre kembei ipasaanayo. Paso, ipakaala yo pa Krisi.✡ 8 Mitina men som. Nio aŋre koroŋ tamunŋaana men tana kembei koroŋsorok. Mi koroŋ tamen, ta koroŋŋonoono ma ilip kat pa koroŋ taboozomen, ina ta aŋute Merere tioYesu Krisi, mi aŋso aŋwe ni lene kat.Uunu tina ta motoŋ la pa mbulu tiota boozomen tana mini som. Pa ina,aŋre kembei musmuuzu.

Tana nio aŋso aŋkam Krisi ma iweleŋ kat.✡ 9 Mi leleŋ be aŋsekap lakini ma tuŋ kat. Tana iŋgi aŋpasemini pa mbulu tio tau aŋtoto tutu nasom. Pa ina ko irao be ikam yo maaŋwe ndeeŋeŋoŋ pa Anutu mataanana som. Iŋgi aŋpase pa zaala toro.Zaala ki urlaŋana. Pa zaala tana na,Anutu itunu ikam ti wal ta tuurla kiKrisi na, ma tewe ndeeŋeŋanda pa nimataana.✡ 10 Tana koozi, nio leleŋ beaŋute kat Krisi mi Anutu mburaanatau ipei i ma imaŋga mini na. Mi aŋ-sombe aŋgaabi mi aŋbaada pataŋanapa ni zaana, mi aŋgaabi pameeteŋana

kini.✡ 11Naso iwe zaala pio be Anutuipei yo tomini ma burupma aŋmaŋgamini pa naala.✡

Paulus ikamam kinkiini pa Krisi12Kokena niom koso nio aŋkam kat

mbulu ta boozomen tana, mi mbulutio ta boozomen ambai lup. Som.Iŋgi aŋkam kinkiini pa men. Pa uunutina ta Yesu Krisi ikam yo ma aŋwelene.✡ 13 O niom toŋmatiziŋ tio, nioti aŋre ituŋ kembei aŋkam Krisi maiwe leŋ kat zen. Mi koroŋ tamen taiŋgi aŋkamam i. Koroŋ boozomen tatila kek na, motoŋ imilmiili pizinminisom, mi mburoŋ mburoŋ ma aŋka-mam kinkiini pa koroŋ ta aŋre la pami aŋso aŋkam.✡ 14 Iŋgi aŋserseerepa londi, bekena loŋa mi aŋse katka seŋgaaŋa, mi aŋkam leŋ kadoonota Anutu iboobo yo pa be aŋkam i.Kadoono tana na, mbotŋana ki karsaamba tabe Yesu Krisi ikam piti i.✡15Tana iti ta so tewekolmanpaŋgar kiAnutu, inako takam ŋgar ta kembena.Mi sombe niom pakan ŋgar tiom ipandel pa ŋgar tio, ina ambai. Anutuitunu ko ipaute yom pa.✡ 16 Tamenmbulu pakan ta iti tombot mat pa kekna, matanda iŋgal be takam.✡

Ziŋoi ta tiwe kin ambaiŋana be toto,mi ziŋoi ta tiwe kin sananŋana

17 O niom toŋmatiziŋ tio, nio leleŋbe niom ta boozomen kaparlup le-leyom mi koto yo pa mbulu ta aŋka-mam i. Mi nio ituŋ tamen som.Wal boozomen ta so tipa pai kizinta kembei, ina tiwe kin ambaiŋanapiom be kere la pa mi koto.✡ 18 Pakere. Sua ta muŋgu aŋzzo piom, takoozi aŋso piom mini raama tiŋiizi.Wal boozomen na, pai kizin iswe zinkembei tiwe ke pambaaraŋana ki Krisika koi bizin.✡ 19 Wal ta kembei kotilala beso swon, to tila len. Pa koroŋ

✡ 3:5: Un 17:12; Ŋgo 23:6, 26:4+; Ro 11:1; 2Kor 11:22 ✡ 3:6: Ŋgo 8:3, 9:1+; Ga 1:13+ ✡ 3:7: Mt13:44+ ✡ 3:8: Yo 17:3; 1Kor 2:2; Kol 2:2 ✡ 3:9: Ro 1:7, 3:21+, 10:3+ ✡ 3:10: Ro 6:3+, 8:17; 2Kor4:10+; 1Pe 4:13 ✡ 3:11: Yo 11:24; Ro 6:5; Tur 20:5+ ✡ 3:12: 1Tim 6:12,19 ✡ 3:13: Lu 9:62;1Kor 9:24+ ✡ 3:14: 1Kor 9:24; 2Tim 4:7+; Ibr 3:1, 12:1 ✡ 3:15: 1Kor 2:6, 14:20; Ga 5:10 ✡ 3:16:Ro 12:16, 15:5; Ga 6:16 ✡ 3:17: 1Kor 4:16+, 11:1; 1Tes 1:6+; 1Pe 5:3 ✡ 3:18: 1Kor 1:23; Ga 1:7, 2:21,6:12; Pil 1:15+

Page 354: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilipai 3:20 351 Pilipai 4:12boozomen ta ki kulin i, ina timbesm-beeze pa ma iwe kembei ta mererekizin. Mi mbulu ta tere kembei pami-aŋŋana na, nin se pa, mi tire kembeimbulu ambaiŋana. Paŋgar kizin imapma ilala pa koroŋ toono kan men.✡

Kar kiti ta kar saamba20 Mi iti na, kar kiti ŋonoono ta

kar saamba. Tanata tu'urur matandapa ulaaŋa kiti Yesu Krisi, mi tazzai be imbot saamba mi isu,✡ 21 miitooro kulindi toono kana ta loŋaizanzaana i ma iwe kembei itunu kuli-ini ndabokŋana ta ka azuŋka biibi.Mbulu tana ko ipet pa itunu mbu-raana ta irao ikamkoroŋ ta boozomenma timap timbot la ni kopo mbar-maana.✡

4Paulus leleene be zin Pilipai timender

mbolŋana mi tilup lelen1 O niom toŋmatiziŋ tio, nio leleŋ

piom ilip mi aŋkam ŋgar biibi be aŋreyom. Pa uraata ta muŋgu aŋkam lamazwoyom na iur ŋonoono. Tananiom ta kewe kembei kadoono am-baiŋana ta Anutu ikam pio, mi kakamyo ma leleŋ ambai kat. Tana ke-mender mbolŋana. Merere itunu koipombol yom pa. ✡

2 Mi nu Euodia mi nu Sintike,niomru kewe Merere lene kek. Tanaaŋso aŋpombol yom be kuurpe ŋgartiom mi kaparlup leleyom. 3 Mi nuta gabgaaba yo pa uraata na, leleŋbe uulu moori ru tana ma tikam takembei. Pa ziru tana, mi Kelemen,ziŋan zin pakan ta tigabgaaba yo pauraata mi zan imbotmbot la ro kimbotŋanamata yaryaaraŋana i, ta ni-amŋan amporrou mbolŋana pa uru-unu ambaiŋana. ✡

Lelende ambai kat pa Merere to-tomen

4 Leleyom ambai kat pa Merere to-tomen. Aŋso mini: Leleyom am-bai kat! ✡ 5 Mi kumuŋai wal taboozomen mi kokototo ituyom. Nasokewe kin ambaiŋana pizin tomtom.Pa Merere imbot kolouŋana kek. ✡6Mi kopoyom rru pa kosa sa pepe. Le-leyom ambai pa Anutu, kapakurkuri,kuzuŋzuŋi pa koroŋ ta boozomen, mikiwwi i be iuulu yom. ✡ 7 Mi leleeneluumuŋana ki Anutu, tau ilip kat pa ititomtom ŋgar kiti, inako iporoukaalaleleyom mi ŋgar tiom, mi ikam yomma kesekap kat la ki Yesu Krisi. ✡

8 O niom toŋmatiziŋ tio, iŋgi beaŋpemet sua tio. Nio leleŋ be ŋgartiom ilala pa mbulu ambaimbaiŋanmen ta kembei: mbulu ŋonoono,mbulu ambaiŋana ta ipa ndel mailip kat, mbulu ndeeŋeŋana, mbuluŋgeezeŋana, mbulu ta iti lelendepa, mi mbulu ambaiŋana ta ikam tima zanda ambai pa. Tana mbuluboozomen ta tere kembei ndabok-bokŋan na, motoyom iŋgalŋgal mikakamam ŋgar pa. ✡ 9 Mi mbuluboozomen ta aŋpaute yom pa, somkere yo aŋkam, mi sua boozomen taukeleŋ la kwoŋ na, kikiskis mi koto. MiAnutu ta mbulu luumuŋana katuununa, ni ko imbot raama yom. ✡

Paulus iso ni leleene ambai paseŋgeeri kizin Pilipai

10 Nio aŋute: Ta muŋgu mi imarna, leleyom be ku'uulu yo. Tamenleyom zaala som. Mi iŋgi buri ŋgar takakamam pio na, iur ŋonoono mini,mi keseŋgeere koroŋ pio. Tana leleŋambai mi aŋpakur Merere kiti YesuKrisi pa. 11 Mi iŋgi aŋbot ŋoobo taaŋso sua tana na som. Pa ŋgar tio ipetkek. Tana mbulu pareiŋana ta so ipetpio, na leleŋ ambai men. ✡ 12 Nioituŋ aŋyamaana mboti sananŋana mimboti ambaiŋana kek. Mi mbulu ki

✡ 3:19: Ro 8:5+, 16:18; 2Pe 2:1+ ✡ 3:20: Ep 2:6; Kol 3:1; 1Tes 1:10; Ibr 12:22 ✡ 3:21: Ro 8:29+;1Kor 15:25-43+; Ep 1:19 ✡ 4:1: 1Tes 2:19+ ✡ 4:3: Lu 10:20; Tur 3:5, 20:12 ✡ 4:4: Mbo 32:10;Ro 12:12; Pil 3:1; 1Tes 5:16 ✡ 4:5: Ibr 10:37; Yems 5:8+; 1Pe 4:7 ✡ 4:6: Mbo 55:22; Mt 6:25+; 1Pe5:7 ✡ 4:7: Yo 14:27; Ro 5:1; Kol 3:15 ✡ 4:8: Ro 12:17, 13:13 ✡ 4:9: Ro 15:33; 1Kor 4:16; Pil3:16+; 2Tes 3:16 ✡ 4:11: 1Tim 6:6+

Page 355: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilipai 4:13 352 Pilipai 4:23lelende ambai totomen, ina aŋkamŋgar pa ma imbot mat pio kek. Pasombe kopoŋ bok, som petel yo, somleŋ koroŋ boozo, som leŋ koroŋ sommi aŋbot ŋoobo, na mbulu pareiŋanata so ipet pio, na leleŋ ambai men.✡ 13 Pa aŋsekap la ki Krisi mi niipombolmbol yo, tana aŋrao aŋbaadakoroŋ ta boozomen. ✡

14 Tamen mbulu ta kakam beku'uulu yo na, ikam yo ma leleŋambai. Pa ina kembei kagaaba yo papataŋana tio ti. 15Niom Pilipai kuute:Indeeŋe mata popoten ta aŋmaraŋpet lele pakaana ki Masedonia miaŋkam uruunu ambaiŋana piom, miila ila ma aŋzem yom mi aŋla pa leletoro, ina niommen tau kagabgaaba yopa uraata tio mi ku'uluulu yo pa pat.Mi lupŋana pakan na som. ✡ 16 Miindeeŋe ta aŋla aŋkam uraata pizinTesalonika mi aŋbot ŋoobo su tanana, keseŋgeere leŋ ulaaŋa pakan pamazwaana tana tomini. ✡ 17 Mi iŋgiaŋkamam be kakam koroŋ toro sa piona som. Nio iŋgi aŋkam ŋgar men pakadoono ambaiŋana tabe Anutu ikampiom i. Pa ulaaŋa ta kakamam beku'uulu uraata ki Anutu, ina kembeiku'urur pat ila kautu ki kar saambabe ipeebe. Tana leleŋ be kakam maiwe biibi. Naso kakam biibi isu karsaamba.

18 Mi iŋgi aŋru kosa sa mini som.Aŋrao kat. Pa koroŋ boozomen takakam la ki Epaproditus, ta ni ikamma imar nomoŋ kek. Seŋgeeri tiomti, nio aŋre kembei patoronŋana kuzi-iniŋana ta Anutu leleene pa mi iyokpa kat. ✡ 19 Anutu tio, ni koroŋ imapkatuunu. Tana niomwal ta kesekap laki Yesu Krisi i na, ni ko iuulu yom pakoroŋ boozomen ta kombot ŋoobo pa.✡ 20 Tana iti tapakur Tamanda Anutuzaana totomen!

Sua pemetŋana

21 Wal boozomen ta tiwe Anutulene kek mi tisekap la ki Yesu Krisi ina, kakam aigule tio pizin tataŋa. Mizin toŋmatiziŋ ta niamŋan ambotm-bot i tikam aigule kizin piom tomini.22 Mi Anutu wal kini ta boozomen ti,mi zin pakan ta tikamam uraata paKaisa na, zin tomini tikamaigule kizinpiom.

23 Kampeŋana ki Merere kiti YesuKrisi ko ise tiom. Ŋonoono.

✡ 4:12: 1Kor 4:11; 2Kor 6:10, 11:27 ✡ 4:13: Yo 15:5; 2Kor 12:9+; 2Tim 4:17 ✡ 4:15: 2Kor 11:9✡ 4:16: Ŋgo 17:1+ ✡ 4:18: Ep 5:2; Pil 2:25; Ibr 13:16; 1Pe 2:5 ✡ 4:19: Mbo 23:1; 2Kor 9:8

Page 356: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Kolosi 1:1-2 353 Kolosi 1:16

Ro Ta Paulus IbeedePizin Kolosi1-2Nio Paulus. Anutu itunu leleene

mi iur yo ma aŋwe ŋgoŋana ki YesuKrisi. Niamru gaabaŋoŋ Timoti taambeede ro ti ima piom toŋmatiziŋki kar Kolosi ta kewe Anutu wal kinipotomŋan kek,mi kuurla ki Yesu Krisima kesekap la kini i.

Tamanda Anutu ko ikampe yom,mi imboro yom ma kombot ambai.Ŋonoono.

Paulus leleene ambai pa Anutu miipakuri pizin Kolosi kan

3 Gorgori ta niam amzuŋzuŋ miŋgar tiam ikam yom na, leleyam am-bai pa Anutu ta Merere kiti Yesu KrisiTamaana na, mi ampakurkuri. 4-5 Paamleŋ uruyom kembei kuurla ki YesuKrisi mi kesekap la kini, mi ku'ururleleyom pa Anutu wal kini potomŋanta boozomen. Mi mbulu tiom tana,kakamam paso, ku'urur motoyom pakoroŋ ambaiŋana ta Anutu iparaŋraŋpiom ma izza yom ta saamba a. Ko-roŋ tana, indeeŋe ta tiso yom pasua ŋonoono ki uruunu ambaiŋanana, keleŋ ka sua.✡ 6 Koozi, uru-unu ambaiŋana tana izze ma ilala patoono ta boozomen, mi ipiyotyootoŋonoono ambaimbaiŋan. Mi mbuluraraate men ta iwedet piom tomini.Pa indeeŋe ta keleŋ sua ŋonoonoki uruunu ambaiŋana mata popotenmi kikilaala kat Anutu kampeŋanakini, mi imar imar ma indeeŋe koozina, uruunu ambaiŋana ipiyotyootoŋonoono ambaimbaiŋanma iwedet lamazwoyom.

7Gaabaŋoyam Epaparas ta niam le-leyam pini ilip, ta ikam ruŋguyam,mi iuulu yom ma ipaute yom kat pakampeŋana ki Anutu. Ni mbesooŋoambaiŋana ki Krisi, mi mataana izze

pa uraata kini.✡ 8 Mi ni iwit uruyomtomini, mi iso yam pa mbulu ki le-leyom par piom ta Bubuŋana ipiyoty-ooto piom na.

Suŋŋana ta Paulus ikamam pizinKolosi

9 Tana indeeŋe ta amleŋ uruyommata popotenmi imar na, amzemzemsuŋŋana piom som. Niam amwwiAnutu be izeebe yom pa ŋgar am-baimbaiŋanmatakiŋa ta boozomen taimarmar pa Bubuŋana na, mibe ikamyomma kuute kat mbulu ta ni leleenepa i.✡ 10 Naso kapa pai tiom maindeeŋe men, mi kakam ma Mererezaana iwe biibi, mi mbulu tiom taboozomen ko irao ni leleene. Paurlaŋana tiom ko ipiyotyooto uraataambaimbaiŋan matakiŋa ta kembei:Niom ko kakamam kat ŋgar pa Anutu,mi ŋgar tiom tana izze ma iwe bi-ibi.✡ 11 Mi Anutu mburaana ko imapma ise tiom, mi ipombolmbol yom.Tana niom ko kemender mbolŋanapa pataŋana ta boozomen, mi niyomgesges pa som.✡ 12 Mi ko leleyomambai kat mi kapakurkur TamandaAnutu. Pa ni ta ikamma niomŋan walkini potomŋan ta boozomen zoyombe kakam matamur kini ambaiŋana,mi kombot lela azuŋka kini leleene.✡13Mi ni ikamke iti pa zugut mburaanakek, mi ikam ti ma tombot lela peezeki Lutuunu ta ni leleene pini ilip na.✡14Lutuunu tana, ta iŋgiimi itima teweAnutu lene, mi ireege sanaana kiti.✡

Krisi iwe mataana pa koroŋ taboozomen

15Anutu, iti tarao be tere i som. MiLutuunu, ni iswe kat Anutu ruŋguunupiti.Ni imuuŋgu pa koroŋ boozomen

ta Anutu iur zin na ma iwemataana pizin.✡

16 Pa ni ta iwe zaala pa koroŋ taboozomen ma tipet.

✡ 1:4-5: Ep 1:13,15; Plm 5; 1Pe 1:4 ✡ 1:7: Kol 4:12; Plm 23 ✡ 1:9: Ep 1:15+, 5:17; Pil 1:9 ✡ 1:10:Yo 15:16; Ep 4:1+; Pil 1:27+; 1Tes 4:1 ✡ 1:11: Ep 3:16 ✡ 1:12: Ŋgo 26:18; Ep 1:11,18 ✡ 1:13: Ep2:2+; 1Tes 2:12; Ibr 2:14+; 1Pe 2:9 ✡ 1:14: Ep 1:6+ ✡ 1:15: Yo 1:18, 14:9; 2Kor 4:4; Ibr 1:3

Page 357: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Kolosi 1:17 354 Kolosi 1:27Koroŋ saamba kan, mi koroŋ toono

kan.Koroŋ ta tere ki matanda, mi koroŋ ta

tarao be tere som.Koroŋ bibip mi mburanŋan, mi zin

bubuŋan ta zanŋan mi tika-mam peeze na.

Koroŋ ta boozomen tana, Lutuunu taiwe zaala pa ma tipet.

Mi timbot be timbeeze pini men.✡17 Tana koroŋ ta boozomen tipet zen

na, ni imbotmbot pataaŋa kek.Mi ni ikiskis koroŋ ta munŋaanamen,

ta timbotmbot i.18 Zin wal ta timbot lela lupŋana kini

na, ni ta imuuŋgu pizin, miiwe uteene pizin, mi ikamampeeze pizin.

Ni ta iwe mataana.Mi ni ta imuuŋgu pizinwalmeeteŋan,

mi imaŋga pa naala.Naso zaana ilip pa koroŋ ta

boozomen.✡19 Pa Anutu leleene be mburaana,

zaana, mi mbulu kini tamunŋaana men imap maimbot se ki Lutuunu.✡

20 Mi Anutu leleene be ikam koroŋboozomen ta timbot saambami toono na, ma timap timiili,mi ni ziŋan tiparlup zin matiwe tamen mini.

Tanata ikam ma itunu Lutuunusiŋiini ireere sala ke pam-baaraŋana.✡

Muŋgu zin Kolosi tiwe Anutu ka koibizin. Mi koozi tiwe ni lene kek

21Muŋgu, niom kombotmbot molopa Anutu. Pa mbulu tiom sananŋana,ta ipasansaana ŋgar tiom, mi ikamyom ma kewe Anutu ka koi bizin.✡22 Mi koozi, ni ipunmeete malmaltana, mi ikam yom ma niomŋankaparlup yom ma kewe tamenkek. Paso, ikam ma Krisi kuliiniire yoyouŋana mi imeete, bekena

ikam yom ma kewe potomŋoyomma ŋgeezeŋoyom. Naso leyomuunu sa isaana mini som, mi karaobe kemender su kereene uunu.✡23 Tamen niom bela kikiskis urlaŋanatiom, mi kombol se, mi kemendermbolŋana. Tana kere: Kokena koroŋsa iyaaru yom ma kezem koroŋambaiŋana ta uruunu ambaiŋanaiso yom pa, mi ku'urur motoyompa i. Uruunu ambaiŋana tana, tatiso yom pa ma keleŋ kek. Mi niommen som. Tisoyaara ma irao karkarita boozomen. Mi nio Paulus aŋwembesooŋo pa uruunu ambaiŋanatina.✡

Zaala tau Paulus imbesmbeeze palupŋana ki Krisi

24Ŋonoono, buri ti nio aŋbadbaadapataŋana boozomen isu toono ti, mikuliŋ irre yoyouŋana. Tamen leleŋambai paso, pataŋana ta aŋbadbaadai, ina be iuulu yom. Pa iti ta tombotlela lupŋana ki Krisi na, bela tabaadapataŋana kembei ta ni. Mi pataŋanatana imap zen. Tana nio sombeaŋbaada pataŋana pakan, ina ambai.Naso aŋuulu zin wal ta timbot lelalupŋana kini na. Pa zin ta tiwe kem-bei Krisi namaana, kumbuunu, mikoroŋŋana ta boozomen.✡ 25 Anutuitunu ta iur yo ma aŋwembesooŋo palupŋana ki Krisi, mi iur uraata imarnomoŋ be aŋswe kat sua kini piom.✡26 Ta muŋgu muŋgu mi imar na, suatana ike. Mi koozi Anutu iswe pa walkini potomŋan ma imbot mat kek.✡27 Pa ni leleene be ipaute zin wal taYuda somŋan i pa koroŋ turkeŋanata ndabokŋana ma ilip. Koroŋ tanana, Krisi itunu ta imbotmbot la le-leyom, mi ikamam yom ma ku'ururmotoyom pa koroŋ ndabokbokŋan taki kar saamba a.✡

✡ 1:16: Yo 1:1,3,10; Ro 11:36; Ibr 1:2; 1Pe 3:22 ✡ 1:18: Ŋgo 26:23; 1Kor 15:20,23; Ep 1:22+; Tur 1:5✡ 1:19: Yo 1:16; Ep 1:5 ✡ 1:20: Ro 5:1,10; 2Kor 5:18+; Ep 1:10, 2:13; 1Yo 2:2 ✡ 1:21: Ro 5:10; Ep2:3,12+ ✡ 1:22: 2Kor 4:14; Ep 2:14+; Yud 23 ✡ 1:23: Mk 16:15; Kol 1:6; Ro 10:18; Ep 3:17 ✡ 1:24:1Kor 12:27; 2Kor 1:6+; Ep 3:13; Pil 2:17; 2Tim 1:8 ✡ 1:25: 1Kor 9:17; Ep 3:2,7,8 ✡ 1:26: Ro 16:25+;1Kor 2:7; Ep 3:3+; 2Tim 1:10 ✡ 1:27: Ro 9:23; 2Kor 2:14

Page 358: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Kolosi 1:28 355 Kolosi 2:1228Tanata amzzoyaryaara Krisi uru-

unu pa tomtom ta boozomen, mi am-pazalzal zin, mi ampaute zin raamaŋgar ambaimbaiŋan ta boozomen.Mi leleyam be amkam tomtom tamunŋaana men ma tiwe Krisi lene,mi tirao kat pa Anutu ŋgar kini mimbulu kini. Naso amrao be amurzin la ki Anutu, mi timender sukereene uunu.✡ 29 Tana nio aŋkelkelmi aŋzeebe kat uteŋ pa uraata tio.Mi Krisi, ni ipombolmbol yo biibipa itunu mburaana, mi aŋkamamuraata.✡

21 Nio leleŋ be niom kuute ta kem-

bei: Nio aŋbelmbel uraata bekenaaŋuulu yom, mi zin Laodisia kan, miwal boozomen ta tire ruŋguŋ zen na.✡ 2 Pa aŋso aŋpombol leleyom, miaŋkam yom ma leleyom par piom.Naso kaparlup yom ma kewe tamen,mi kakam kat ŋgar, mi kikilaala koroŋndabokŋana ta muŋgu ike, mi iŋgiAnutu iswe ma imbot mat kek. Koroŋtana na, Krisi tau. ✡ 3 Pa Anutuŋgar kini ambaimbaiŋan matakiŋaboozomen ta turkeŋan i, ta imap maimbot kini. Tana tala kini, to ni ipeezepiti. ✡

4 Sua ti nio aŋso paso, aŋmoto:Kokena wal pakan tipakaam yom pasua kizin mbuyeeneŋana. Ŋonoono,tomtom pakan tiso wal tana len ŋgarbiibi. Tamen som. ✡ 5 Iŋgi nio itiŋantombotmbot som. Tamen Bubuŋanailup ti ma kembei ta aŋbotmbotraama yom. Mi aŋre kembei uraata kiAnutu iloondo ambai la mazwoyom,mi kuurla ki Krisi, mi urlaŋana tiomtana imbol. Tanata ikam yo ma leleŋndabok. ✡

Krisi ta koroŋ ŋonoono. Tana tombolse kini

6-7 Niom kakam Yesu Krisi ma iweMerere tiom kek. Tana ni bela ikampeeze pa pai tiom mi mbulu tiom,mi niom kakam mburoyom ila kini,kembei ke ta uraana isula kat toonoleleene na. Kozo kombol se kini,kembei ruumu ta imender se kitiimbimbolŋan. Naso urlaŋana tiom izzema imbol, mi koto sua ta muŋgutikam piom na. Mi leleyom ndabokkat pa kampeŋana ki Anutu, mi ka-pakurkuri. ✡

8 Kere. Kokena wal pakan tiyaaruyom pa sua kizin soroksorok ta ŋonosomŋana i ma kewe mbesooŋo sorokpa pakaamŋana kizin tana. Ŋonoono,tomtom pakan tileŋ sua kizin na,tiso ina ŋgar ŋonoono. Tamen walpakamkaamŋan tana, titoto ŋgar kiKrisi som. Ina titoto ŋgar mi mbulukizin tomtom men. Mi sua kizin, inaimar pizin bubuŋana sananŋan ta kitoono ti. ✡

9 Mi Krisi na, Anutu ŋgar kini,mbulu kini, mburaana, mi koroŋ kinita munŋaana men, ta imap ma isekini, mi iwe tomtom kembei ta iti. ✡10 Mi koroŋ boozomen ta zanŋan mimburanŋan i, na ni imborro zin lup.Tana niom ta kewe Krisi lene kek mikesekap la kini i, na ni izeebe yom pakoroŋ ambaimbaiŋan ta boozomen kiAnutu. ✡

11 Mi niom ta kesekap la ki Krisi i,ta koto mbulu ŋonoono ki reeteŋana.Mi ina mbulu ta tomtom tikam panaman na som. Reeteŋana ŋonoono,inambulu ta Krisi ikam pa lelende. Pani ta itatke lelende muŋguŋana pitima ila lene. ✡ 12 Ka zaala ta kembei:Indeeŋe ta kakam yok, ina kembeikagaaba Krisi pa meeteŋana kini matitwi yom. Mi niom kuurla ki Anututa ipei Krisi ma imaŋga pa naala namburaana, tana Anutu ipei yom to-minima niomŋan Krisi kamaŋgamini

✡ 1:28: Mt 5:48; Ep 4:13, 5:27 ✡ 1:29: Ŋgo 20:20; 1Kor 15:10; Ep 3:7; Pil 4:13 ✡ 2:1: Kol 4:13,16;Tur 3:11+ ✡ 2:2: Ep 3:18+; Pil 1:9, 3:8 ✡ 2:3: 1Kor 1:24,30; Ep 1:8, 3:19 ✡ 2:4: Ro 16:17+; Ep5:6 ✡ 2:5: 1Kor 5:3, 14:40 ✡ 2:6-7: Ep 2:20+, 3:17; 1Tes 5:18 ✡ 2:8: Mk 7:3; Ga 4:3,9; 1Tim4:1+; Ibr 13:9 ✡ 2:9: Yo 1:14+; Kol 1:15,19 ✡ 2:10: Ep 1:21+; 1Pe 3:22 ✡ 2:11: Ro 2:29, 6:6; Ep4:22; Pil 3:3 ✡ 2:12: Ro 6:3+; Ep 2:6, 3:7; Kol 3:1+

Page 359: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Kolosi 2:13 356 Kolosi 3:2pa mbotŋana popoŋana. ✡

Uraata biibi ta Krisi ikam sala kepambaaraŋana

13 Muŋgu niom wal ta tireete yomsom na, komololo Anutu tutu kini,mi leleyom muŋguŋana ikiskis yom.Tabe ikam ma kembei kemeete kek.Tamen Anutu ipei yom raama Krisi,mi koozi kakammbotŋana popoŋana.Mi ni ireege sanaana kiti tamunŋaanamen ma tila len lup. ✡ 14 Muŋguiti lende mbun biibi kat pa tutuboozomen ta tomololo na. Tabe tutuiwe kembei kanda koi. Pa iwe uunupiti be Anutu iur kadoono piti. Mi iŋgikembei tutu boozomen ta tomololona, tibeede se ro mi Anutu ipun salake pambaaraŋana lup kek bekena ikotmbun kiti tana. ✡ 15Mi zin bubuŋanasananŋan ramaki koroŋ boozomen tamburanŋanmi zanŋan na, Anutu isanmburu kizin malmal kana ma isu lenlup, mi ipunmeete mburan ma imapkek. Mi iyaaru zin mi ipamiaŋ zin ilaiwal biibi matan. Paso Krisi ilip pizinkek. ✡

Tutu soroksorok ko iuulu iti be tuuteAnutu na som

16Tana sombe wal pakan tiyo kwonpiom pa koroŋ ta kakanan mi ki-winin na, mi kwon imbol be kotozin pa suŋŋana bibip, suŋŋana taiwedet pa puulu i, mi aigule po-tomŋana kizin Yuda tau keten su pai, na kakam ŋgar pa sua kizin pepe.✡ 17 Pa tutu boozomen ta kembei,ina koroŋ ŋonoono som. Ina tiwekin men pa koroŋ ŋonoono ta ipetkaimer. Mi Krisi ta koroŋ ŋonoono.✡ 18Wal pakan na, lelen ilip be tikampataŋana pa zitun kulinmi titoto tutusoroksorok boozo. Pa tindemeerekembei mbulu tana ko iuulu zin betiyamaana kembei timbot kar saambami tigaaba zin aŋela pa suŋŋana kizin.Wal tana, sombe tomtom kizin sa

ipakur itunu pa miuŋana ta ire na, miirepiili yom, na kakam ŋgar boozo pasua kini pepe. Pa ina, ni izzo sorok.Ŋgar kini tana, ina ŋgar ki toonomen.19Tomtom ta kembena, ni isekap la kiKrisi mini som. Mi iti tuute: Krisi, niiwe kembei ta utende be ikam peezepiti. Mi iti na, kembei ta ni na-maana ma kumbuunu mi koroŋŋanata boozomen. Mi ni ipombolmbol itikembei ta kini, mi ikiskis ti kembeita mazanda ikis tirondo. Naso Anutuipombol ti ma urlaŋana kiti izze, milupŋana ki Krisi imbol ma iwe biibi. ✡

20 Niomŋan Krisi kemeete mikamap pambotŋanamuŋguŋana kek.Tana zin bubuŋana mburanŋan ta kitoono ti zan be timboro yom minisom. Nakena uunu parei ta keleŋleŋla tutu soroksorok ta ki toono ti?✡ 21 Tutu ta kembei: “Koroŋ tiŋgi,keteege pepe, kakan pepe, kakampepe.” ✡ 22 Kere. Tutu boozomenta kembei tiso pa koroŋ ta takamuraata pa rimen to imap. Tana tututa kembei tiwedet pa tomtom zitunŋgar kizin men. Ina sua kizin tomtommen. ✡ 23 Ŋonoono, tutu ta kembeina, wal pakan tiso koŋgar ambaiŋana.Pa tindemeere ta kembei: Sombezitun tiru len zaala pa Anutu, mitikoto zitun, mi tikam pataŋana pazitun kulin, nako tiwe potomŋan mitimbeeze kat pa Anutu. Tamenmbuluta kembei irao iuulu iti be tayaraamambulu sananŋana ki kulindi na som.Ina ikam ma nindi se sorok.

3Tuur lelende pa koroŋ saamba kan

men1 Anutu, ni ipei yom ma niomŋan

Krisi kamaŋga pa mbotŋanapopoŋana kek. Tana kakam kinkiinipa koroŋ saamba kan men. Pa kartana, ta Krisi imbotmbot pa, mimbuleene su Anutu namaana woono.✡ 2Tana kakam ŋgar biibi pa koroŋ ki

✡ 2:13: Mbo 103:3; Ep 2:1,5,11 ✡ 2:14: Ep 2:14+; 1Pe 2:24 ✡ 2:15: Un 3:15; Lu 11:22; Yo 12:31;Kol 1:13 ✡ 2:16: Mk 7:19; Ro 14:3+; 1Kor 8:8; Ga 4:10; Tit 1:14+ ✡ 2:17: Ibr 8:5, 10:1 ✡ 2:19:Ep 1:22, 2:21, 4:15+ ✡ 2:20: Ro 6:6; Ga 4:3+, 4:9 ✡ 2:21: 1Tim 4:1+ ✡ 2:22: Mt 15:9+ ✡ 3:1:Mbo 110:1; Mk 16:19; Ep 1:20, 2:6; Pil 3:20+; Kol 2:12

Page 360: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Kolosi 3:3 357 Kolosi 3:14toono mini pepe. Ŋgar tiom imap mailala pa koroŋ ta imbot kor a men.✡ 3 Pa niom kemeete ma kamappa mbotŋana muŋguŋana kek. Mimbotŋana tiom uunu ŋonoono, inaimbot la ki Anutu. Tamen ipet katmat zen. Mi ni iparaŋraŋ piom kek,mi mbotŋana tana imbotmbot raamaKrisi mi izza yom. ✡ 4 Mi kaimer,sombe Krisi imar mini ma ipet mat,tona mbotŋana tiom tana ko ipetmat tomini raama azuŋka biibi. Pambotŋana tiom uunu ŋonoono na,imbot la kini tau. ✡

Tezem mbulu muŋguŋana ma im-borene

5 Tana mbulu boozomen kitoono ta imbot la leleyom na,kupunmetmeete. Mbulu ta kembei:Mbulu ki urŋanol, mbulu ta iŋgeezesom, mbulu ki nindi izze pa mbulusananŋana, mbulu ki tu'urur lelendepa koroŋ sananŋan, mi mbulu kimatanda koroŋŋanda. Kere. Mbuluki matanda koroŋŋanda, ina kembeitembeeze pa merere pakaamŋana.✡ 6 Pa zin wal ta so tizorzooromi tinoknok mbulu ta kembena, naAnutu kete malmalŋana kini ko isekizin. ✡

7 Muŋgu niom tomini, mbulumi mbotŋana tiom ta kembena.✡ 8 Tamen koozi na, niom belakezemmbulu sananŋan ta boozomen.Mbulu ta kembei: Mbulu ki tikiskisketende malmalŋana, mbulu kilelende tataŋa, mbulu ki tu'ururkoi, mbulu ki tiwirri sua sananŋanapizin tomtom, mi kombol kamŋana.Tana sua sananŋana sa irao ipetpa kwoyom pepe. ✡ 9-10 Mikaparpakamkaam yompepe. Pa niom

kezem leleyom muŋguŋana ramakika mbulu ma imborene, mi leleyomiwe popoŋana kek. Mi Anutu ta ikamyom ma kewe popoŋoyom, ta kooziikamam uraata pa leleyom be itoorokat yom ma kewe kembei ta ni itunu.Naso ŋgar tiom iwedet, mi ila ila makuute kati. ✡

11 Iti wal ta tewe popoŋanda kekna, iti ta boozomen raraate men. Saambaiŋana ma ilip na som. Tanasombe iti Grik, som iti Yuda, som totombulu ki reeteŋana, som toto som,som takankaana pa kalŋanda biibi,som tamar pa lele pakaana ki Skitia, *som tomtom toro imboro iti ma tewembesooŋo pini, som tomboro itundu,na koroŋ ta boozomen tana, koroŋsorok. Mi Krisi ta imbot la iti walurlaŋanda ta boozomen lelende i, takoroŋ biibi mi koroŋ ŋonoono. ✡

Tewe Anutu wal kini potomŋan kek.Tana matanda iŋgal be teswe mbulu kini

12-13 Anutu, ni leleene piom, miipeikat yom ma kewe wal kini po-tomŋan kek. Tana kezeebe yom pambulu kini ta kembei: Kumuŋaiŋaizin tomtom, kakampewe zin, leyomŋger pizin, mi kokototo ituyom. Misombe wal pakan tikam ŋoobo yom,na keteyom malmal pizin pepe. Le-leyom ambai pizin, mi kabaada men.Mi sombe leleyom sa pawal pakan, namotoyom kiskis sanaana kizin pepe.Kuurpe leleyom pizin, mi motoyommbiriizikaala sanaana kizin, kembeita Merere ireege sanaana tiom mimataana imbiriizikaala. ✡ 14 Mimbulu ambaimbaiŋan ta boozomentana na, kopombol pa mbulu ki le-lende par piti. Pa ina iurpe mbuluta boozomen ma tiŋgeeze men, mi

✡ 3:2: Mt 6:33; Ro 8:5 ✡ 3:3: Ro 6:2; 2Kor 5:14+; Ga 2:20 ✡ 3:4: 1Kor 15:43; Pil 1:21, 3:21; 1Yo3:2 ✡ 3:5: Ro 6:11+, 8:13; Ga 5:24; Ep 4:22, 5:3+; 1Tes 4:5 ✡ 3:6: Ro 1:18; Ep 5:6 ✡ 3:7: Ro6:19+, 7:5; 1Kor 6:11; Ep 2:2+; 1Pe 4:3 ✡ 3:8: 2Kor 7:1; Ep 4:22,25+, 5:4; Ibr 12:1; 1Pe 2:1 ✡ 3:9-10:Un 1:26; Ro 12:2; Ep 2:10, 4:22+ * 3:11: Zin wal ta timar pa lele pakaana ki Skitia na, wal ta boozomentirepilpiili zin. Tiso zin kankaanaŋan kat, len ŋgar som, tipet zen, mi zin sorrokŋan kat. Tamen Paulusiso ta kembei: Zin Skitia kan, sombe tiurla ki Krisi, na Anutu ire zin raraate kembei zin Grik mi Yuda tatiurla. ✡ 3:11: Ro 10:12; 1Kor 7:19; Ga 3:28; Ep 1:23 ✡ 3:12-13: Mk 11:25; Ga 5:22; Ep 4:1,2,32,5:2; Pil 2:1; 1Pe 2:9 ✡ 3:14: Yo 15:12; Ro 13:8+; 1Kor 13:13; Ep 4:3; Kol 2:2

Page 361: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Kolosi 3:15 358 Kolosi 4:4ilup ti ma tewe tamen. ✡ 15 Krisi,ni ikam ma niomŋan Anutu kaparlupyomma kewe tamen kek. Tanambululuumuŋana kini bela ikam peeze paleleyom, mi iso yom pa mbulu tabekakam pizin tomtom. Naso kulupyom ma kewe kembei ta tomtomtamen. Pa mbulu ta kembei, ta Anutuiboobo yom pa. Mi leleyom am-bai pa kampeŋana ki Anutu, mi ka-pakurkuri. ✡

16 Sua ndabokŋana ki Krisi belaizeebe leleyom ma bok kat. Tana ka-parpazalzal yom, mi kaparpaute yompa sua tana. Mi sombe kakam takembei, na kakam kat raama ŋgar. Mileleyom ambai pa Anutu, mi kombomboe matakiŋa be kapakuri. Kombomboe ta imbot la sua ki Merere na,mi mboe suŋŋana kana, mi mboepopoŋan tau imar pa Bubuŋana natomini. ✡ 17 Mi sua tiom, miuraata tiom, ramaki mbulu tiom taboozomen na, bela indeeŋe men paMerere Yesu ŋgar kini, mi ipakur nizaana. Mi leleyom ambai pa TamandaAnutu,mi kapakurkuri pa Yesu zaana.✡

Mbulu tabe takam pizin tomtom(Ep 5:22–6:9; 1Pe 2:18–3:7)

18Niommoori na, kokototo ituyommi kombot la kusiyom bizin koponmbarman. Pa ina mbulu tabe Mererewal kini tikam. ✡

19 Mi niom tomooto na, ku'ururleleyom pa kusiyom bizin, mi ka-pasaana lelen pepe.

20 Niom pikin na, keleŋleŋ la to-moyom ma noyom bizin kalŋan pakoroŋ ta boozomen. Pa Merere, nileleene pa mbulu ta kembei.

21 Mi niom tomooto na, kapasomlutuyom bizin pepe. Kokena lelenisaana ma tiyamaana kembei tiraosom.

22 Mi niom mbesooŋo na, keleŋleŋla bibip tiom kalŋan pa koroŋ

ta boozomen. Kokena kakampakaamŋana pa uraata tiom takembei: Sombe kere bibip tiomtima, to kakam kat uraata pa matanbekena kakam lelen. Mi so tizemyom mi tila len, to kakam kat uraatamini som. Kakam kembena pepe.Komototo Merere mi keleŋleŋ lakalŋaana, mi kakam kat uraata tiomraama leleyom. ✡ 23 Tana uraatapareipareiŋan ta niom so kakam,na kakam kat raama leleyom. Paniom kakamam uraata pizin tomtommen som. Ina kakamam pa Merere.24 Tana kaimer Merere itunu koikam matamur kini ambaiŋana maiwe leyom kadoono. Pa Biibi tiomŋonoono ta kembesmbeeze pini i,na Merere Krisi tau. ✡ 25 Mi sombetomtom sa ikam ŋoobo mbulu, na nikola ire ka kadoono. Pa Merere ilaeki tomtom sa som. Sombe itiiri zintomtom pa mbulu kizin, na ito zaalatamen pa tomtom ta boozomen. ✡

41Mi niom bibip na, motoyom iŋgal

be kere zin mbesooŋo tiom pa mbotikizin, mi kakam mbulu ndeeŋeŋanamen pizin. Pa niom kuute: Niomtomini, leyom Biibi ta imbot saambaa. ✡

2 Mi suŋŋana na, kezem pepe.Kikiskis totomen. Tana motoyomizze, mi kuzuŋzuŋ raama leleyom am-bai pa Anutu. ✡ 3 Mi motoyomiŋgalŋgal yam tomini pa suŋŋana.Kusuŋ pa Anutu be ikaaga kataamapiam. Naso amrao amsoyaara suaki Krisi ta muŋgu ike mi iŋgi ipetmat kek na. Nio, tiur yo lela ruumusanaana ti paso, aŋkamam sua tanapizin tomtom. ✡ 4Mi kusuŋ pa Anutube iuulu yoma aŋzzo katkat sua. Nasotomtom timbot mat pa ka ŋgar. PaAnutu leleene be aŋkam ta kembei.

✡ 3:15: Yo 14:27+; 1Kor 12:13; Ep 2:16+, 4:4; Pil 4:7 ✡ 3:16: 1Kor 14:15,26; Ep 5:19+ ✡ 3:17: 1Kor10:31; 1Tes 5:18; Ibr 13:15 ✡ 3:18: 1Kor 14:34+; Tit 2:5 ✡ 3:22: 1Tim 6:1; Tit 2:9 ✡ 3:24: Mt16:27 ✡ 3:25: Lo 10:17; Ŋgo 10:34; Ro 2:11; 2Kor 5:10; 1Pe 1:17 ✡ 4:1: Wkp 25:43; Ep 6:9 ✡ 4:2:Ro 12:12; Ep 6:18; Pil 4:6; 1Tes 5:17 ✡ 4:3: Ro 15:30; Ep 3:1, 6:19+

Page 362: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Kolosi 4:5 359 Kolosi 4:185 Zin wal ta timbot lela lupŋana

ki Krisi zen na, mbulu mi sua ta sokakam pizin, na kakam raama ŋgar.Mi sombe karao be kakammbulu am-baiŋana sa, na kakam pataaŋa. ✡6 Mi motoyom iŋgal be koso sua am-baiŋana men ta ambai pizin tomtomtalŋan mi irao pa ŋgar kizin. Nasokarao be kepekel wiŋana kizin, mizin ko lelen pa sua tiom kembei takini ambaiŋana ta tai ise ma ikamamŋgurende i. ✡

Sua sotaaraŋana pakan7 Toŋmatiziŋ kiti Tikikus, ta nio

leleŋ pini ilip, ni ko isotaara yom pambotŋana tio. Ni mataana izze pauraata, mi igabgaaba yo ma niamruambesmbeeze paMerere. ✡ 8Nio iŋgiaŋgo i ma ima bekena ipaute yom pambotŋana tiam, mibe ipombol yom.✡ 9 Mi ni itutamen som. Tomtomtiom ta, Onesimus, ko igaabi ma zirutima. Onesimus, ni toŋmatiziŋ kitiŋonoono, mi leleyam pini ilip. Mi nitomini mataana izze pa uraata. Zirusombe tima tipet, tona tisotaara yompa mbulu boozomen ta iwedet su leleti. ✡

10 Aristakus ta niamru ambotmbotlela ruumu sanaana na, ni ikam aigulekini piom. Mi Markus ta Panabastiziini na, ni tomini ikam aigule kinipiom. Niom keleŋ sua sotaaraŋanapini kek ta kembei: Sombe ima, nakakami. ✡ 11 Mi Yesu ta zaana toroYastas na, ni ikam aigule kini piomtomini. Yuda tel tana tipombolmbolkat yo. Pa zin men ta tigabgaabayo, mi niamŋan amkamam uraata papeeze ki Anutu. Mi Yuda pakan nasom.

12 Tomtom tiom toro, Epaparas, nitomini ikam aigule kini piom. Nimbesooŋo ki Yesu Krisi, mi imbelm-bel suŋŋana piom be koto Anutuleleene pa koroŋ ta boozomen, mibeurlaŋana tiom izzema imbolmi karao

kat pa Anutu ŋgar kini mi mbulu kini.✡ 13Mbulu ki Epaparas, nio ituŋ aŋrekat kek. Ni imbelmbel uraata piom,mi zin Laodisia kan, mi zin Hierapoliskan.

14 Mi Lukas ta ikamam uraata pamete kizin tomtom mi niam leleyampini ilip na, ziru Demas tikam aigulekizin piom tomini. ✡ 15Kakam aiguletio pizin toŋmatiziŋ kiti ta timbotkar Laodisia na, mi moori ta zaanaNimpa na, mi zin wal ta tiluplup zinpa suŋŋana lela ruumu kini na.

16Ro tiŋgi, sombe tipaatama keleŋ,tona keseŋgeere mini ma ila kizinLaodisia kan be zin tomini tipaata.Mi sombe zin tikam ro ta aŋbeedepizin na ma tima, to niom kadoonokapaata.

17 Koso pa Arkipus ta kembei:“Uraata ta Merere iur ma nomom na,motom iŋgal be kam kat mi posop.”✡

18 Iŋgi nio Paulus ituŋ aŋbeedeaigule tio ti. Motoyom iŋgal yo. Paiŋgi aŋbotmbot lela ruumu sanaana.

Kampeŋana ki Anutu ko ise tiom.Ŋonoono. ✡

✡ 4:5: Ep 5:15+; 1Tes 4:11+ ✡ 4:6: Mk 9:50; Ep 4:29; Kol 3:16; 1Pe 3:15 ✡ 4:7: Ŋgo 20:4; 2Tim4:12 ✡ 4:8: Ep 6:21+ ✡ 4:9: Plm 10+ ✡ 4:10: Ŋgo 12:12,25, 13:13, 15:37+, 19:29, 27:2; Plm 24✡ 4:12: Kol 1:7; Plm 23 ✡ 4:14: 2Tim 4:10+ ✡ 4:17: Plm 2 ✡ 4:18: 1Kor 16:21; 2Tes 3:17

Page 363: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Tesalonika 1:1 360 1 Tesalonika 2:3

Ro Mataana Kana TaPaulus Ibeede PizinTesalonika1 Nio Paulus. Niamŋan Silas mi

Timoti ambeede ro ti ima piom walki kar Tesalonika ta kesekap la kiTamandaAnutumiMerere Yesu Krisi,mi kombotmbot lela lupŋana ki Krisina.✡

Anutu ko ikampe yom, mi imboroyom ma kombot ambai. Ŋonoono.

Paulus, ni leleene ambai kat pambulu kizin Tesalonika

2-3 Mazwaana ta boozomen na,niam taiŋgi leleyam ambai kat paTamanda Anutu, mi ampakurkuripiom ta boozomen. Pa gorgorita amkamam suŋŋana pini na,motoyam ilala pa mbulu tiom. Niomtina, urlaŋana tiom ipiyotyootouraata ambaimbaiŋan. Mi ku'ururkat leleyom pizin tomtom, tabekembelmbel uraata pizin. Mi ku'ururmotoyom pa miiliŋana ki Mererekiti Yesu Krisi, tabe kemenderndermbolŋana ma kombotmbot.✡

4 O niom toŋmatiziŋ tiam, Anutu,ni leleene piom ilip. Mi niam amute:Ni ipeikat yom ma kewe lene kek.✡5 Pa indeeŋe ta amsoyaara uruunuambaiŋana piom na, amkam suatiam men piom som. BubuŋanaPotomŋana ipombol sua tiam maima raama mburaana, mi amzzoraama leleyam iurla kat. Mi mbuluta amkamam la mazwoyom bekenaamuulu yom, ina tomini, niomkuute.✡ 6 Mazwaana tana, pataŋanabiibi kat indeeŋe yom. Tamenkakan la sua tiam, mi BubuŋanaPotomŋana ikam ma leleyom ambaikat. Tana amre yom kembei kototoyampambulu tiam,mi kototoMereretomini.✡

7 Tana niom kewe kin ambaiŋanapizin urlaŋana kan ta timbot iraoMasedoniami Akaia na, be kapatooŋozin pa mbulu ta Merere leleene pai.✡ 8Niom kembei keleŋkeleŋ ta itaŋma kalŋaana biibi. Pa kewe zaala pasua ki Merere ma ila ma irao Mase-donia mi Akaia kek. Mi tina mensom. Lele ta boozomen tileŋ uruyomkek kembei kuurla ki Anutu. Tananiam leyam sua sa be amso pizinmini som. Pa uruyom ta tileŋ kek.✡9 Tana mbulu tau kakam piam in-deeŋe ta ama ma itiŋan tombotmbotna, tomtom boozomen tiwidit mbolpa ma amleŋleŋ. Mi tizzo pa mbulutiom tau kipizil kat ndemeyom pizinmerere pakaamŋan, mi kotooro le-leyom ila ki Anutu ŋonoono ta matayaryaaraŋana i, mi kembesmbeezepini.✡ 10 Mi iŋgi kazza Lutuunu Yesutau Anutu ipei i ma imaŋga pa naalana, be imiili ma imar mini. Ni kolaizem saamba mi isu be ikamke iti paAnutu ketemalmalŋana kini tabe ipetpa kaimer i.✡

2Paulus ikam uraata su Tesalonika

1 O niom toŋmatiziŋ tiam, ituyomkuute: Indeeŋe tau ama mi itiŋantombotmbot na, uraata tiam itopsom. Iur ŋonoono. ✡ 2 Mi niomko motoyom iŋgal: Muŋgu, indeeŋeta amkam uraata su kar Pilipai na,tibalis yamma amre yoyouŋana biibi,mi tipamiaŋ yam kat. Mi kaimer maama ampet tiom na, parzooroŋanaipet ma tomtom tikam pataŋana biibipiam mini. Tamen Anutu ipombolyam, tana amoto som, mi amendermbolŋana, mi amso yom pa uruunuambaiŋana ta Anutu iswe piti na. ✡3 Niam sombe amkam sua pizin tom-tom be ampombol zin, na ampandel-ndel zin som, mi ampakamkaam zin

✡ 1:1: Ŋgo 17:1-13 ✡ 1:2-3: 1Kor 13:13; Ga 5:6; Kol 1:4+; 1Tes 4:13+ ✡ 1:4: 2Tes 2:13 ✡ 1:5:Ro 1:16+; 1Kor 2:4+, 4:20 ✡ 1:6: Ŋgo 17:1-9; 1Kor 4:16+ ✡ 1:7: 1Tes 4:10 ✡ 1:8: Ro 1:8 ✡ 1:9:Ŋgo 14:15; 1Kor 12:2 ✡ 1:10: Ro 5:9; Pil 3:20; 1Tes 5:9; Tit 2:13 ✡ 2:1: 1Tes 1:5,9 ✡ 2:2: Ŋgo16:19+, 17:1+; Pil 1:30 ✡ 2:3: 2Kor 2:17, 4:2

Page 364: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Tesalonika 2:4 361 1 Tesalonika 2:16som. Amzzo sua ŋonoono men. Miamzzo raama leleyam ŋgeezeŋana. ✡4 Anutu, ni itoombo yam ma ire yamkembei amrao pa uraata kek, tanataindemeere yam mi iur uruunu am-baiŋana imar nomoyam. Tana niamsombe amzzo zin tomtom pa uruunuambaiŋana, na amkamam ŋgar biibipa Anutu ta itirtiiri leleyam i be nileleene ambai pa uraata tiam. Mi zintomtom, sombe lelen ambai piam, olelen ambai piam som, na amkamamŋgar biibi pa koroŋ ta kembei som. ✡

5 Mi niom kuute: Indeeŋe taitiŋan tombotmbot na, amkamamsua mbuyeeneŋana bekena amkamleleyom pa i na som. Mi amkampakaamŋana sa bekena amwatkeleyam koroŋ tiom na som. Sua tioti, ŋonoono men. Anutu ire yo miaŋso. ✡ 6Miniamamkamambeniom,som tomtom pakan kiwit uruyam mikapakur yam na som. ✡

7 Ŋonoono, niam ŋgoŋana ki Krisi.Tana irao be amkeke piom, mi amursua piom be ku'uulu yam. Tamenamkamam ta kembei som. Amka-mam mbulu luumuŋana men piom,kembei moori ta mataana pa lutuunubizin munmun. ✡ 8 Pa niam amurkat leleyam piom. Tana leleyam beamkam uruunu ambaiŋana ki Anutumen piom na som. Amso amzemituyamma amwe leyom tomini. Paso,leleyam piom ilip. ✡ 9 O toŋma-tiziŋ tiam, niom ko motoyom iŋgalŋ-gal. Indeeŋe ta itiŋan tombotmbotmiamkamam uruunu ambaiŋana piomna, leleyambe amkampataŋana piomsom. Tana ambelmbel uraata biibipa nomoyam ikot mbeŋ ma aigule,bekena amkam leyam pat be iuuluyam. ✡

10 Tana mbulu ta amkamam piomwal ta kuurla na, ituyom kere kek.Mi Anutu tomini ire. Niam ti amkam

ŋoobo mbulu sa piom som. Mbuluta amkamam na, potomŋana mindeeŋeŋana men. 11-12 Mi niomkuute: Mbulu kembei ta tamandabizin tikamam piti i, ta amkamammaikot yom tataŋa. Pa ampakirkiiri yom,mi ampombolmbol yom be kikiskiskat sua ki Anutu. Mi kwoyam imbolpiom ta kembei: Kapa pai tiom maambai men. Naso mbulu tiom itop lakampeŋana ki Anutu. Pa ni ibooboyom be kombotmbot la peeze kini maila irao kala kar kini mi kombot lelaazuŋka kini leleene. ✡

Zin Tesalonika urlaŋana kizin im-bol kat, tabe timender mbolŋana papataŋana

13 Uunu toro ta gorgori niamleleyam ambai pa Anutu mi am-pakurkuri, ina ta kembei: Indeeŋeta amkam sua ki Anutu piom na,keleŋ sua tiam tana mi kere kembeisua sorok kizin tomtom som. Niomkikilaala kat kembei ina Anutu itunusua kini, mi kakan la. Mi niomwal taukuurla na, sua tana ikamam uraata laleleyom men i. ✡

14 Niom toŋmatiziŋ tiam, mbulutamen ta ipet piom, mi zin wal kiKrisi ta timbotmbot lele pakaana kiYudea na. Pa zin wal ta niomŋankar ta na, tikamam pataŋana piom,raraate kembei ta zin Yuda tikamampa waen bizin ta tiurla ki Krisi na.✡ 15 Kere. Zin Yuda, muŋgu tipunMerere Yesu Krisi mi Anutu kwoonobizin ma timetmeete. Mi iŋgi tis-eseeze niam motoyam tomini. TanaAnutu leleene pizin som kat. Pa tiu-rur koi pa tomtom ta boozomen. ✡16 Mi iŋgi lelen be amkam sua pizinwal ta Yuda somŋan i pepe, mi tika-mam be tisekaala zaala piam. Paso,lelen be Anutu ikamke zinwal ta Yudasomŋan i pepe. Tana sanaana kizin tagorgori tinoknok, ta iŋgi indoundouma iwe biibi kat, mi ikamam be ise ka

✡ 2:4: 1Kor 4:2+; Ga 1:10; 1Tim 1:11; Tit 1:3 ✡ 2:5: Ŋgo 20:33; Ro 1:9; 2Kor 2:17 ✡ 2:6: Yo5:41,44; 2Kor 11:7+ ✡ 2:7: 2Tim 2:24 ✡ 2:8: Ŋgo 20:24; 2Kor 12:15; Pil 2:17 ✡ 2:9: Ŋgo 18:3+,20:34; 1Kor 4:12; 2Kor 11:9, 12:15 ✡ 2:11-12: Ŋgo 20:31; Ep 4:1; Pil 1:27; Kol 1:10; 1Pe 5:10 ✡ 2:13:Ga 1:11+; 1Tes 1:5 ✡ 2:14: Ŋgo 17:5+; Ibr 10:33+ ✡ 2:15: Mt 5:12; Mt 23:34+; Ŋgo 2:23

Page 365: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Tesalonika 2:17 362 1 Tesalonika 3:12seŋgaaŋa i. Tana iŋgi be Anutu ketemalmalŋana kini ise kizinmi ikam katzin. ✡

Paulus leleene ilip kat be ire zin Tesa-lonika mini

17 O niom toŋmatiziŋ tiam, niomkuute: Zin Yuda timaŋga piam,tabe tikam ma loŋa amzem yom, mimazwaana ri tiŋgi taparmbot molopiti. Tamen leleyam na, imbotmbotraama yom men. Tana ambot miamkamam kinkiini be ama mini.✡ 18 Pa leleyam ilip kat be amremotoyom mini. Nio Paulus aŋrruzaala be aŋma. Tamen aŋmaŋga beaŋma na som. Beso aŋmaŋga minina som. Pa Tomtom Sanaana taisekalkaala zaala piam. ✡ 19 Keleŋ.Merere Yesu Krisi isombe imiili maimar, na niam ko amur motoyam pasokorei? Mi sokorei tabe ikam yamma niyam ise, mi menmeen yamisu kereene uunu? Mi sokorei tako iwe kembei kadoono ambaiŋanapiam? Ina niom tau! ✡ 20 Ŋonoonokat. Niom tina, ta ko kakam yam mamenmeen yam biibi mi niyam ise. ✡

3Uunu ta Paulus iŋgo Timoti ma ila

kizin Tesalonika kan1-2 Indeeŋe ta niam ambotmbot kar

Atens na, kopoyam rru piom. Kokombot ambai, som som? Amru zaalama som, ta amgo toŋmatiziŋ tiamTimoti ma ima. Mi niam pakan na,ambot. Timoti, ni igabgaaba yampa uraata ki Anutu, mi iuluulu yampa Krisi uruunu soyaaraŋana. Tananiam amgo i piom, bekena ipombolurlaŋana tiom, mi iuulu yom ma ke-mender mbolŋana. ✡ 3 Pa amoto:Kokena pataŋana ta ikamam yom iitok tomtom tiom pakan urlaŋanakizin. Mi niom kuute kek. Sombetoto Anutu zaala kini, nako tabaadapataŋana ta kembei. ✡ 4 Pa indeeŋe

ta itiŋan tombotmbot na, amzzo piomta kembei: “Kere yom. Pa tomtom kotikam pataŋana piti.” Sua tiam tana,iŋgi kere iur ŋonoono kek. 5 Tanaaŋru zaala ma som, to aŋgo Timotima ima. Pa aŋmoto: Kokena Watiiŋiitoombo yom, to ikamma uraata tiamitop ma iwe koroŋ sorok. Tana aŋsoaŋute kat: Urlaŋana tiom imbol, somsom? ✡

Paulus ileŋ zin Tesalonika urun maleleene ambai kat

6 Uunu tina ta aŋgo Timoti maima. Mi ni ima ilou yom makiŋ,ta iŋgi imar ipet tiam i. Mi ikamuruyom ambaiŋana ma imar, mi isopiam ta kembei: Niom kikiskis menurlaŋana tiom, mi ku'urur leleyompizin tomtom. Mi ketwer piam pamazwaana ta boozomen, mi leleyomilip be kere yam, kembei ta niam to-mini leleyam be amre yom. ✡ 7-8Tananiom toŋmatiziŋ tiam, ŋonoono, iŋginiam ambotmbot raama pataŋanaboozomen, mi tomtom tiseseeze mo-toyam. Tamen amleŋ uruyom kembeikemendernder mbolŋana, mi kikiskisurlaŋana tiom ta ila ki Merere i,tanata ipombol yam ma leleyam am-bai kat!

9Mi indeeŋe ta amzuŋzuŋ su Anutukiti kereene uunu na, leleyam am-bai kat mi ampakurkuri piom. Tanako amso so sua i be amswe leleyamambaiŋana ti? Som. Pa sua sa iraosom. 10Mi mbeŋ ma aigule na, amka-mam suŋŋanambolŋana be Anutu iurleyam zaala sa be ama mi amre mo-toyom mini. Naso amrao be ampauteyom pa koroŋ pakan ta kuute zenna, mi ampombol urlaŋana tiom maimbol kat. ✡

Paulus isuŋ pizin Tesalonika kan11 Tana iŋgi aŋsuŋ Tamanda Anutu

ziru Merere kiti Yesu be tiur leyamzaala sa mi ama. 12 Mi Merere ko

✡ 2:16: Mt 23:32+; Ŋgo 13:45,50, 17:5 ✡ 2:17: Ŋgo 17:5-10 ✡ 2:18: Ro 1:13, 15:22 ✡ 2:19:Pil 2:15+, 4:1; 2Tes 1:4 ✡ 2:20: 2Kor 1:14; 1Tes 3:13; Tur 1:7 ✡ 3:1-2: Ŋgo 17:15 ✡ 3:3: Yo16:33; Ŋgo 14:22; 2Tim 3:12 ✡ 3:5: Pil 2:16 ✡ 3:6: Ŋgo 18:5 ✡ 3:10: Ro 1:10+; 2Tim 1:3

Page 366: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Tesalonika 3:13 363 1 Tesalonika 4:15ikam ma ku'urur leleyom par piommi pizin tomtom ta boozomen. Mimbulu tana ko izze ma iwe biibi mararaate kembei ta niam amurur le-leyam piom na. ✡ 13 Mi ni itunuko ipombol leleyom. Beso Mererekiti Yesu Krisi imiili ma imar raamawal kini potomŋan ta boozomen, mikemender suTamandaAnutu kereeneuunu, na ni ko ire yom kembei niomndabokŋoyom, mi potomŋoyom, mileyom uunu sa isaana som. ✡

4Mbulu pakan ta Anutu leleene pa

1 Ayo, niom toŋmatiziŋ tiam, iŋgibe aŋposop sua tio. Mbulu ta Anutuleleene pa be kakam, ina niam am-paute yom pa ma kuute kek. Mimbulu tana ta kakamam, mi iseeŋgeiseeŋge ma imarmar i. Mi iŋgi amsoampombol yom mini pa Merere Yesuzaana be kakam ma kam kat, miiseeŋge iseeŋge ma ila. ✡ 2 Tutu taamur piom paMerere Yesu zaana, inaniom kuute kek. 3 Anutu, ni leleenebe kewe potomŋoyom. Tana mbuluki urŋanol na, kombot molo pa. ✡4 Niom tomtom tataŋa, motoyom iŋ-gal be koto zaala ki Anutu pambulu kiula, mi kagabiizi ituyom. Naso kakammbulu potomŋana ta ambai pa Anutumi tomtom matan. 5 Kokena kakamkembei wal matan munŋan ta tiuteAnutu som i. Pa zin na, nin zze pambulu soroksorok boozomen ki kulin,mi tikamam. ✡ 6 Tana kere yom.Kokena kakam mbulu ki urŋanol, tokapasaana toŋmatiziŋ tiommi kakamŋoobo zin. Pa mbulu boozomen takembei na, Merere kola ipokot. Kasua ta niam amso ma keleŋ kek. Pamuŋgu amkam sua mbolŋana piompa mbulu ta ti. ✡ 7 Anutu, ni ibooboiti be takam mbulu sananŋana som.Ni iboboobo iti be tewe ni lene kat,

mibe tewe potomŋanda. ✡ 8 Tanasombe tomtom sa izooro sua ti, nani izooro yam tomtom som. Ina niizooro Anutu ta ikamam BubuŋanaPotomŋana piti i. ✡

Tuur lelende pizin tomtom9-10 Mi mbulu ki tuur lelende pizin

toŋmatiziŋ ta ki Krisi i, na niam leyamsua sa be ambeede piom som. PaAnutu itunu ipaute yom pa mbulutanama karao pa kek. Mi iŋgi ku'ururleleyom pa toŋmatiziŋ ta boozomenki Krisi ta timbot irao lele pakaanabiibi ki Masedonia na. Tamen amsoampombol yom mini be kakam katmbulu tana, mibe kikiskis mi iseeŋgeiseeŋge ma ila. ✡

Takam uraata. Kokena tombot sekizin wal pakan

11-12 Niam leleyam be kombot sekizin wal pakan pepe. Tana kuurniyom, mi mbuleyom tuŋ su kat, mikakam uraata pa ituyom nomoyom,kembei tamuŋgu amsopiomna. Nasombulu tiom ambai pizin wal ta tiurlasom na matan. Kokena motoyom iŋ-gal uraata tiom som, mi kawwa leyomsorok. ✡

Miiliŋana ki Yesu13 Niom toŋmatiziŋ tiam, niam le-

leyam be kakam kat ŋgar pizin walmeeteŋan. Ŋonoono, zin wal tatiurla som na, lelen ipata kat pizinmeeteŋan. Paso, zin tiurur matan pamaŋgaŋana kizin meeteŋan som. Miniom na, leleyom ipata kat kembei tazin pepe. Kakamŋgar pizinmeeteŋankembei zin tikenne men. ✡ 14 Pa itituurla ta kembei: Yesu, ni imeete miimaŋgamini kek. Tana zin wal ta tiweni lene mi timeete na, Anutu kola ipeizin ma timaŋga mini, mi ikam zin maziŋan Yesu tila kini. ✡

15 Iŋgi Merere itunu kalŋaana taamso piom: Ni isombe imiili ma imar

✡ 3:12: 1Pe 1:22 ✡ 3:13: 1Kor 1:8+; 1Tes 4:16+; 2Tes 1:10; Tur 14:5 ✡ 4:1: Pil 1:27; Kol 1:10;1Tes 2:12 ✡ 4:3: 1Kor 6:13+; Ep 5:3,17,27; 1Pe 1:16 ✡ 4:5: Ro 1:24+; 1Kor 15:34; Ep 4:17+; Kol 3:5✡ 4:6: Kam 20:14; Ibr 13:4 ✡ 4:7: Yo 17:19; 1Pe 1:15+ ✡ 4:8: Lu 10:16; 2Kor 1:22; Ep 4:30; 1Yo3:24 ✡ 4:9-10: Yo 13:34, 15:12; Ep 5:2; 1Yo 3:11+ ✡ 4:11-12: Ep 4:28; Kol 4:5; 2Tes 3:6+; 1Pe 2:12,4:15 ✡ 4:13: Ep 2:12 ✡ 4:14: Ro 14:9; 1Kor 15:13+

Page 367: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Tesalonika 4:16 364 1 Tesalonika 5:14mini, na iti ta tombotmbot matandayaryaara i ko tumuuŋgu pizin walmeeteŋan som. ✡ 16 Pa Merereisombe izem saamba mi isu, na ni koiur sua raama kalŋaana biibi, mi aŋelakinimataana kana iboobo, mi twiiri kiAnutu itaŋ. To zin wal ta tiwe Krisilene mi timeete kek na, ko timaŋgamuŋgu,✡ 17mana tiyogeege iti pakanta tombotmbot matanda yaryaara i,mi tilup ti raama zin meeteŋan, mikaraumenmi tikam ti ma tasala miiritieene ta imbot la maŋaanaŋana na.Mi itiŋanMerere ko tasala kar saambabe tombotmbot raami ma alok. ✡18 Tana motoyom iŋgalŋgal sua ti, mikaparpombolmbol yom pa.

5Tuurpe itundu mi tuur matanda pa

miiliŋana ki Merere1 Niom toŋmatiziŋ tiam, miiliŋana

ki Merere ka nol na, niam irao am-beede ka sua sa na som. 2 Pa ituyomkuute kek. Nol ki Merere ko ipetkembei tomtom kuumbuŋana ta imarpa mbeŋ i. ✡ 3 Tomtom ko tizzota kembei: “Aiss, iŋgi mazwaana am-baiŋana kat be tombot. Pa kosa sa iraoipasaana iti na som.” Tana ko tizzota kembei, mi pataŋana tabe ipasaanakat zin ipet. Ko ipamurur zin kembeimoori ta pikin ikam kati be ipeebe i.Mi ko tirao be tiko na som.

4 Mi niom toŋmatiziŋ tiam, niomkombotmbot lela zugut lene minisom. Tana nol biibi tana irao beipamurur yom kembei tomtom ku-umbuŋana i na som. 5 Pa iti zugutkanda som. Niom ta boozomen tinaaigule koyom. Kewe mat lutuunubizin kek. ✡ 6 Tana iti tekeen-emeete kembei ta zin wal pakanpepe. Tagabizbiizi itundu, mi tapa-matmaata ma tombotmbot. ✡ 7Kere.

Zin wal ta tikenne na, tikenne pambeŋ. Mi zin wal ta tiwinin matigadgaada na, tiwinin pa mbeŋ. 8Miiti na, aigule kanda. Tana tagabi-izi itundu, mi tiurla kat, mi tuur le-lende pizin tomtom. Pa ina iwe kem-bei mburu malmal kana ta isekalka-ala kanda mbooro na. Mi tu'ururmatanda pa mazwaana tabe Anutuikamke iti ma tombot ambai. Pa inaiwe kembei mburu malmal kana taisekalkaala utende na. ✡ 9 Pa Anutu,ni iur ti be kete malmalŋana kiniise kiti na som. Ni iur ti be takamulaaŋa kini ma iwe lende. Ulaaŋatana na, Merere kiti Yesu Krisi taiwe zaala pa. ✡ 10 Pa ni ta ikammurindi mi imeete piti, bekena ikamti ma tala tombotmbot raami su karsaamba. Tana sombe temeete, somtombot matanda yaryaara, nako niitiŋan tombotmbot. ✡ 11 Tana niomta boozomen kaparpombolmbol yombe kemender mbolŋana, kembei takakamam i. ✡

Sua tutŋana pakan12 Niom toŋmatiziŋ tiam, zin wal

tau Merere iur zin be timboro yom,mi tikamam uraata piom, mi tipaza-lzal yom pa sua ki Anutu na, tim-belmbel uraata piom. Tana niam le-leyam be leyom ŋger pizin, ✡ 13 mikuur kat leleyom pizin, mi motoyomikotse kizin. Pa zin tikamam uraatabiibi piom. Mi leleyam be niom taboozomen kaparlup leleyomma kewetamen, mi kombotmbot la mbulu lu-umuŋana men.

14 Niom toŋmatiziŋ tiam, niamamso ampombol yompambulu pakantabe kakam i. Zin wal ta so mbu-ran pa uraata som, mi timbomboorensorok i, na kapazal zin. Mi zin walta so timototo, na kopombol zin. Zinwal ta so timbol som, na kapalotzin bekena timender mbolŋana. Mi

✡ 4:15: 1Kor 15:51+ ✡ 4:16: Mt 24:30+; 2Tes 1:7+ ✡ 4:17: Yo 12:26; Ŋgo 1:9; Tur 11:12 ✡ 5:2:Mt 24:43+; 1Kor 5:5; 2Pe 3:10; Tur 3:3, 16:15 ✡ 5:5: Lu 18:8; Yo 12:36; Ep 5:8+ ✡ 5:6: Mt 24:42,25:1-13; Ro 13:11+; 1Kor 15:34; Ep 5:14; 1Pe 5:8 ✡ 5:8: Ep 6:13+ ✡ 5:9: Ro 5:9; 1Tes 1:10; 2Tes 2:13+✡ 5:10: Ro 14:8+; 2Kor 5:15; 1Tes 4:14 ✡ 5:11: Ibr 10:24+; Yud 20 ✡ 5:12: 1Kor 16:18; Ga 6:6; Pil2:29; 1Tim 5:17; Ibr 13:7,17 ✡ 5:14: Mt 18:15; Ro 14:19; Ga 6:1+; Kol 3:12; 2Tes 3:6+

Page 368: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Tesalonika 5:15 365 1 Tesalonika 5:28kakam mbulu luumuŋana men patomtom ta boozomen. ✡ 15 Sombetomtom sa ikam ŋoobo mbulu piom,na kopokot pepe. Mazwaana taboozomen na, kakam kinkiini be ka-parkam mbulu ambaiŋana piom, mipizin tomtom ta boozomen. Tanakere be kaparpombolmbol yom pambulu ta kembei. ✡

16 Leleyom ambai pa mazwaanata boozomen. ✡ 17 Mi kuzuŋzuŋtaparpaara. ✡ 18 Mbulu parei-pareiŋan ta so ipet, na leleyom ambaimen pa Anutu mi kapakuri. Pa nileleene be niom wal ta kesekap la kiKrisi i kakam mbulu ta kembei. ✡

19You ki Bubuŋana Potomŋana na,kupunmeete pepe. ✡ 20 Mi Anutukalŋaana ta kwoono bizin tiso yompa na, kerepiili kembei koroŋ sorokpepe. ✡ 21 Tamen sua mi mbulu taboozomen na, niom bela kipitpeleele.Koroŋ ambaimbaiŋan na kikiskis. ✡22 Mi koroŋ sananŋan ta boozomenna, kombot molo pa.

Sua pemetŋana23 Anutu, ni imborro iti ma tombot

ambai, mi ni mbulu luumuŋana katu-unu. Ni itunu ko ikam yom makewe potomŋoyom kat, mi imborrokunuyom, ŋgar tiom, leleyom, mikuliyom ma ambai men ma irao miil-iŋana ki Merere kiti Yesu Krisi. Nasoleyomuunu sa isaana som. ✡ 24Anututa iboboobo yom i, ni itoto sua kinimbukŋana. Tana ni kola ikam ta kem-bena. ✡

25Niom toŋmatiziŋ tiam, motoyomiŋgalŋgal yam pa suŋŋana. ✡ 26 Mizin toŋmatiziŋ kiti ta tiurla na, kakamzin ta boozomen mi kaparteegenomoyom. ✡

27 Nio aŋkam sua mbolŋana piompaMerere zaana be kapaata ro ti pizinwal urlaŋan ta boozomen ma tileŋ.

28 Kampeŋana ki Merere kiti YesuKrisi ko ise tiom. Ŋonoono.

✡ 5:15: Mt 5:39+; Ro 12:17; 1Pe 3:9 ✡ 5:16: 2Kor 6:10; Pil 4:4 ✡ 5:17: Lu 18:1; Ro 12:12; Ep 6:18;Kol 4:2 ✡ 5:18: Ep 5:20; Kol 3:17 ✡ 5:19: Ep 4:30; 2Tim 1:6 ✡ 5:20: 1Kor 14:1,39 ✡ 5:21:1Kor 14:29; 1Yo 4:1 ✡ 5:23: Ro 15:33; 1Kor 1:8; 1Tes 3:13; 2Tes 3:16 ✡ 5:24: 1Kor 1:9, 10:13; Pil1:6; 2Tes 3:3 ✡ 5:25: Kol 4:3; 2Tes 3:1 ✡ 5:26: Ro 16:16

Page 369: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Tesalonika 1:1 366 2 Tesalonika 1:11-12

Ro Ta Paulus IbeedePizin Tesalonika Ma IweRu Pa1 Nio Paulus. Niamŋan Silas mi

Timoti ambeede ro ti ima piom walki kar Tesalonika ta kesekap la kiTamandaAnutumiMerere Yesu Krisi,mi kombotmbot lela lupŋana ki Krisina.✡

2 Tamanda Anutu mi Merere YesuKrisi ko tikampe yom, mi timboroyom ma kombot ambai. Ŋonoono.

Pataŋana ikamam zin Tesalonika.Tamen timender mbolŋana

3Niom toŋmatiziŋ tiam, mazwaanata boozomen na, niam irao leleyamambai pa Anutu mi ampakurkuripiom. Mi sombe amkam ta kembei,ina indeeŋe. Pa urlaŋana tiom taizze ma izze. Mi mbulu ki lelendepar piti ta kembena. Izze ma iŋgibe niom ta boozomen kombol pa.✡4 Uunu tina ta amwidit uruyom lelalupŋana ta boozomen ki Anutu, miamzzotartaara zin piom ta kembei:Pataŋana boozomen ikamam yom, mitomtom tiseseeze motoyom. Tamenkemendernder mbolŋana, mi kikiskisurlaŋana tiom.✡

Anutu kola iur kadoono pizin tom-tom ta tizorzooro uruunu ambaiŋana

5 Ŋonoono, iŋgi niom kerrepataŋana pa peeze ki Anutu. Tamenmbulu tiom ta kemenderndermbolŋana, ina iswe ta kembei:Kaimer sombe Anutu itiiri zintomtom mi iur kadoono pizin, nani ko ikam mbulu ndeeŋeŋana piommi ire yom kembei karao be kelelakar kini.✡ 6 Pa mbulu kini, inaindeŋdeeŋe men. Tana zin wal tatikamam pataŋana piom na, ni kolaikam pataŋana pizin tomini, bekenaipokot mbulu kizin.✡ 7 Mi niom ta

kerre pataŋana i, na ni kola itatkepataŋana tana piom, mi ikam yommakombot ambai. Mi ko ikam ta kembeipiam tomini. Merere Yesu ziŋanzin aŋela mbolŋan, sombe tizemsaamba mi tisu ma tipet mat raamayou bilbilŋana, to mbulu tana ipet.✡8-9 To zin wal tau tiute Anutu som,mi tizorzooro uruunu ambaiŋana kiMerere Yesu na, Anutu kola ipokotmbulu kizin, mi iur kadoono pizinta kembei: Zin ko tirao be tila kiMerere, mi timbot su kereene uunu,mi tire azuŋka kini mburaanaŋanana som. Ko timbot ndel ma tisaanakat, mi timbotmbot ta kembei maalok.✡ 10 Merere isombe imiili maimar be ikam zaana biibi, to mbulutana ipet. To wal kini potomŋan tatiurla kini na, ko tiwe kwoono, mitipakuri mi tiwit uruunu pa uraatabiibi mi ndabokŋana ta ni ikam pizinna. Mi niom tomini ko kagaaba zin.Paso, indeeŋe ta amkamsua kiMererepiom na, kuurla.✡

Paulus bizin tisuŋ pizin Tesalonikakan

11-12 Niam amkam ŋgar pa ko-roŋ boozomen tana, tabe gorgoriamzuŋzuŋAnutu kiti be ikammabobikini iur ŋonoono piom. Naso ire yomkembei karao be kakam mbotŋana tani iboobo yom pai. Mi amzuŋzuŋibe ipombol yom pa itunu mburaana.Naso karao be kakam uraata ambaim-baiŋan boozomen ta leleyom pa bekakami, mi urlaŋana tiom ko ipiyoty-ooto ka mbulu. To kakam Mererekiti Yesu zaana ma iwe biibi, mi niko ipakur yom wal ta kesekap la kiniitomini, mi ikam yom ma kombot lelaazuŋka kini leleene. Tana Anutu kitiziru Merere Yesu Krisi ko tikampeyom ta kembei. Ŋonoono.✡

2Tomtom Sananŋana Ŋonoono Tabe

✡ 1:1: Ŋgo 17:1 ✡ 1:3: 2Tes 2:13 ✡ 1:4: 2Kor 7:4,14; 1Tes 2:19 ✡ 1:5: Pil 1:28 ✡ 1:6:Ro 12:19; Tur 18:6+ ✡ 1:7: Mt 25:31; 1Tes 3:13, 4:16 ✡ 1:8-9: Mt 25:41; Ro 2:8; Pil 3:19; 2Pe 3:7;Tur 20:15 ✡ 1:10: Ŋgo 1:11; Kol 3:4; 1Tes 3:13 ✡ 1:11-12: Yo 17:10; Pil 1:27+, 2:13; Kol 1:9; 1Tes1:2+

Page 370: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Tesalonika 2:1 367 2 Tesalonika 2:16-17Izooro Kat Anutu I kola ipetmuŋgu, manaKrisi imiili

1 Niom toŋmatiziŋ tiam, iŋgi beamso sua pa miiliŋana ki Mererekiti Yesu Krisi, mi mazwaana tabetiyogeege iti ma tala kini be itiŋantombotmbot. ✡ 2 Ŋonoono, walpakan sa ko tiso piom ta kembei: Nolki Merere ta ipet kek. Tamen niomkumurur pa sua kizin tana pepe. Mikakam ŋgar boozo pa pepe. Sombetiso sua kizin tana imar pa Bubuŋana,som tisoyaara sua ta kembei piom,som tiso niam ambeede ka sua takembei ise ro sa, na toŋgo. Kuurlasua kizin pepe. ✡ 3 Kokena tipakaamyom. Pa nol tana irao ipet sorok nasom. Bela tomtom tikam zooroŋanabiibi ŋonoono pa Anutu muŋgu, miTomtom Sananŋana Ŋonoono TabeIzooro Kat Anutu I ipet tomini. Nitana kola ila lene kat ta kar sanaana.✡ 4Pani ko iur koi paAnutu. Mi koroŋboozomen ta tomtom tiwatwaata beMerere kizin mi tizuŋzuŋ pizin na,ni ko ipakur itunu ma iso ilip pizin.Mi ko ilela Urum Merere leleene mambuleene su ta biibi muriini, mi isota kembei: “Nio ti, Anutu ŋonoono.”✡ 5 Sua taiŋgi, popoŋana piom som.Pa indeeŋe ta itiŋan tombotmbot na,aŋzzo yom pa. 6 Mi niom kuute:Mazwaana ti na, koroŋ ta imbotm-bot mi ipakalkaala zaala pa TomtomSananŋana Ŋonoono tana. Kokenaipet karau. Mi ko talala ma indeeŋeka nol, to ni ipet. ✡ 7 Pa mbulu kizooroŋana ta iŋgi iwedet kek. Tamenikamam ki keŋana men. Mi ko ika-mam ta kembei ma irao Anutu itatkekoroŋ ta ipakalkaala zaala pa tomtomsananŋana tana, to ni ipet kat mat.✡ 8 Tomtom Tabe Izooro Kat Anutu I,isombe ipet, to Merere Yesu ko imarraama azuŋka kinimburaanaŋana,miipasaani ma ila lene. Ko iwilaali men,

mi mburaana imap. ✡ 9 Tomtomtana, Tomtom Sanaana ko ipombolm-boli pa itunu mburaana. Tana ni koikam uraata bibipmimosmburanŋanmatakiŋa bekena ipakaam zin tom-tom pa. ✡ 10Mi ko ikam pakaamŋanasananŋan matakiŋa. Mi zin wal tabetila leni, ko tikan la sua kini. Pasolelenpa suaŋonoono som. Mi be lelenpa, so tikan la, mi Anutu ikamke zinma timbot ambai. Tamen som. ✡11 Tana Anutu ko izem zin mi ŋgarsananŋana izeebe zin, bekena tikanla pakaamŋana tana mi tiurla. ✡12 Naso ni irao be ipamender zin miiur kadoono pizin, mi timap ma tilalen. Paso, tiurla sua ŋonoono som, milelen pa mbulu sananŋana ilip. ✡

Anutu leleene iur pizin Tesalonikakan ta muŋgu kek be ikamke zin

13Mi niom toŋmatiziŋ tiam, Anutuleleene piom ilip. Tana mazwaanata boozomen na, niam irao leleyamambai pini mi ampakurkuri piom. Paindeeŋe ta muŋgu kat na, ni leleeneiur kek be ikam yom ma kuurlasua ŋonoono, mibe Bubuŋana ikamuraata piom mi itooro yom ma kewepotomŋoyom. Naso ni ikamke yomma kombot ambai. ✡ 14Anutu ibooboyom pa koroŋ tina paso, ni leleene beMerere kiti Yesu Krisi azuŋka kini iweleyom tomini. Tanata iŋgo yam maama, mi amkam uruunu ambaiŋanapiom.

Paulus ipombol zin Tesalonika kanmi isuŋ pizin

15 Tana niom toŋmatiziŋ tiam, ke-mender mbolŋana. Mi sua boozomenki Merere ta tikam mar tiam mi niamkadoono amkam ma tiom, tau amsopa kwoyam, som ambeede se ro na,kozo kikiskis mi koto. ✡

16-17 Tamanda Anutu, ni leleenepiti, mi ikampe iti pa koroŋ tabe im-bot ma aloki. Koroŋ ambaiŋana tana,

✡ 2:1: Mt 24:31; 1Tes 4:13+ ✡ 2:2: Mt 24:4; Ep 5:6; 1Yo 4:1 ✡ 2:3: Mk 13:22; 1Tim 4:1; 1Yo 2:18;Tur 19:20 ✡ 2:4: Dan 7:25, 11:36; Mk 13:14; Tur 13:5+ ✡ 2:6: Tur 20:1+ ✡ 2:7: 1Yo 2:18, 4:3✡ 2:8: Yesa 11:4; Dan 7:10; Tur 19:15,20 ✡ 2:9: Mt 24:24; Ep 2:2; Tur 13:11+ ✡ 2:10: 2Kor 2:15,4:3 ✡ 2:11: Mt 24:5,11; Mk 13:5; Ro 1:24; 2Tim 4:4 ✡ 2:12: Ro 1:32 ✡ 2:13: Ep 1:4; 1Tes 5:9;2Tes 1:3 ✡ 2:15: 2Tes 3:6

Page 371: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Tesalonika 3:1 368 2 Tesalonika 3:17ta koozi tu'urur matanda pami ipom-bolmbol ti. Ni ziru Merere kiti YesuKrisi ko tipotor leleyom, mi tipombolyom be kakam uraata mi sua am-baimbaiŋan matakiŋa ta boozomen.Ŋonoono. ✡

3Zin Tesalonika be tisuŋ pa Paulus

bizin1 Niom toŋmatiziŋ tiam, iŋgi be

amposop sua tiam. Niam leleyam bekusuŋ Anutu be iuulu yam, mibe suaki Merere irak karauma irao pa lele taboozomen, mibe tomtom tikilaala suakini kembei sua ŋonoono. Naso tiurlami timbeeze pa sua tana kembei taniom kakamam na. 2Mi kusuŋ pini beikamke yam pizin wal sananŋan na-man. Pa tomtom ta boozomen tiurlazen. ✡

3 Merere ni itoto sua kinimbukŋana. Tana iti irao tapase pini.Ni ko ipombol yom, mi iporoukaalayom pa Tomtom Sanaana. ✡ 4 Mi niikam yam ma amurla kat ta kembei:Sua boozomen ta amur piom be koto,ta iŋgi kototoi. Mi kaimer tomininiom kola koto. ✡

5Merere itunu ko ipei ŋgar tiommakikilaala kat ta kembei: Anutu, ni iurleleene piom. Mi ni ko ipombol yomma kemender mbolŋana pa pataŋanakembei ta muŋgu Krisi ikam na.

Tomborende sorok pepe. Takamuraata

6 Niom toŋmatiziŋ tiam, niamamkam sua mbolŋana piom paMerere Yesu Krisi zaana ta kembei:Wal tiom ta so tikamam uraatasom, mi timbombooren sorok, mitizorzooro sua ta amkam piom na,niom kombotmolo pizin. ✡ 7Pa niomkuute. Bela koto yam pa mbulu tiam.Kere. Indeeŋe ta itiŋan tombotmbot

na, niam amboreyam sorok som. ✡8 Mi amkan sorok kini ki tomtom sana som. Amgimgiimi. Pa leleyam beamkam pataŋana piom som. Tanaambelmbel uraata biibi pa nomoyamikot mbeŋ ma aigule, bekena leyampat be iuulu yam. ✡ 9Ŋonoono, niamirao amur motoyam piom pa ulaaŋapakan. Tamen amkam ta kembeisom. Pa amsombe ampatooŋo yompa mbulu ambaiŋana bekena keremi koto. ✡ 10 Mi indeeŋe ta itiŋantombotmbotmen na, amur tutu piomta kembei: Tomtom ta so leleene beikam uraata som, na irao ikan kinisom. ✡ 11 Tamen iŋgi amleŋ kembeitomtom tiom pakan tikamam uraatasom, mi timbombooren sorok. Mitinono ruumu, mi tizeizei len suakizin wal pakan. ✡ 12 Wal ta kembeina, amkam sua mbolŋana pizin paMerere Yesu Krisi zaana be tiur nin,mi naman iteege uraata. Naso kankini. ✡ 13 Mi niom toŋmatiziŋ tiam,niyom gesges pa mbulu ambaiŋanakamŋana pepe. ✡

14 Sombe tomtom tiom tasa izooropa sua ta ambeede se ro ti, na niomkerei pataaŋa, mi kombot molo pini.Naso itunu ikilaala mbulu kini mi kamiaŋ pa. ✡ 15 Tamen kerei kembeikoyom koi pepe. Pa ni toŋmatiziŋtiom. Tana kosopei mi kapazali. ✡

Sua pemetŋana16 Merere, ni mbulu luumuŋana

mi mbotŋana ambaiŋana katuunu.Ni itunu ko imbot raama yom taboozomen, mi ikam yom ma kombotambai pa koroŋ tamunŋaanamen,mikombot la mbulu luumuŋana leleenepa mazwaana ta boozomen. ✡

17 Iŋgi nio Paulus ituŋ aŋbeedeaigule tio ti ima piom. Bude tio ti iwekilalan pa ro tio ta boozomen.

✡ 2:16-17: 1Tes 3:13; 1Pe 5:10 ✡ 3:2: Ŋgo 28:24; Ro 10:16, 15:31 ✡ 3:3: Yo 17:15; 1Kor 1:9,10:13; 1Tes 5:24; 2Pe 2:9 ✡ 3:4: 2Kor 7:16 ✡ 3:6: Mt 18:17; Ro 16:17; 1Kor 5:11+; Tit 3:10; 2Yo 10✡ 3:7: 1Kor 4:16; 1Tes 1:6 ✡ 3:8: Ŋgo 18:3; 2Kor 11:9; 1Tes 2:9 ✡ 3:9: Lu 10:7; 1Kor 9:4; 1Tes 1:6✡ 3:10: Un 3:19; 1Tes 4:11 ✡ 3:11: 1Tim 5:13; 1Pe 4:15 ✡ 3:12: Ep 4:28 ✡ 3:13: Ga 6:9✡ 3:14: Mt 18:17; 1Kor 5:9+; Tit 3:10 ✡ 3:15: Ga 6:1; 1Tes 5:14 ✡ 3:16: 1Tes 5:23 ✡ 3:18:1Kor 16:21

Page 372: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Tesalonika 3:18 369 2 Tesalonika 3:1818 Kampeŋana ki Merere kiti Yesu

Krisi ko ise tiom ta boozomen.Ŋonoono. ✡

Page 373: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 1:1 370 1 Timoti 1:13-14

Ro Mataana Kana TaPaulus Ibeede Ila KiTimoti1Nio Paulus, xgoxana ki Yesu Krisi.

Anutu ta ulaaxa kiti, mi Yesu Krisita tapase pini mi tu'urur matandapinii, na ziru tau tiur yo pa uraata taaxkamami.✡ 2 O Timoti, axbeede roti ima paso, urlaxana kiti ilup ituruma tewe tamen, mi axreu kembei lu-tux xonoono.✡ Tamanda Anutu ziruMerere kiti Yesu Krisi ko tikampeu,mi timuxaiu, mi timborou ma mbotambai. Xonoono.

Paulus ipombol Timoti be ikoto zinwal pakamkaamxan

3 Indeexe ta nio axzemu be axla palele pakaana kiMasedonia na, axso pubembotmbot su kar Epesus, mi kwomimbol pizin wal tau tipandelndel zintomtom pa sua ki Anutu na, be tizemmbulu kizin tana. Mi ixgi axso ax-pombolu mini be motom ixgal uraataku tana.✡ 4 Tana kwom imbol pa waltana be tizem mbol kizin soroksorokma imborene. Kwon ixgalxgal tom-tom un pitxana ndabok! Pa sua takembei, ina ikam zin tomtom maxgar kizin ilala pa korox soroksorokta xonon somxani. Mi irao be ipeixgar kizin tomtom pa uraata ta Anutuikamam na som. Pa sua tamen ta itituurlai, ta ipeyei xgar kizin tomtompa uraata tana.✡ 5 Tana kwom imbolpizinwal tana. Panio lelex be tomtomlelen ixgeeze,mi tipa pai kizinma am-bai men pa Anutu mataana, mi tiurlaki Yesu Krisi raama lelen. Nasombuluki lelende par piti imbol pizin.✡

6 Tamen wal pakan tipizil ndemenpambulu ta kembei kek. Tanata tizemzaala ki Anutu, mi tiyyo kwon pa suasoroksorok. 7 Zin lelen be tipaute zintomtom pa tutu ki Mose. Pa tinde-meere kembei tiute kat Anutu sua kiniuunu. Tamen sua tau tikamam pizin

tomtom ma kwon imbolmbol pai, nazitun tikam kat xgar pa ka uunu som.Som kat. Kwon perper sorok.

Uraata xonoono ki tutu8 Iti tuute: Tutu, ina korox ambaix-

ana. Tamen iti bela toto Anutu xgarkini pa uraata ki tutu, tona ambai.✡9 Pa Anutu iur tutu be ipazal wal nde-exexan som. Ni iur tutu be ipazal walzorzooroxan tau timololo tutu kini,mi zin wal tau titoto mbulu kini som,mi tinoknok mbulu sananxana, mizin wal tau mbulu kizin ixgeeze pani mataana som, mi tirepilpiili koroxkini mi tikamam xgar pa korox kitoonomen, mi zin wal tau tiwe tamanma nan bizin kan koi mi tipun zinma timetmeete, mi zin wal tau tipuntomtom toro ma imeete.✡ 10 Mi tutuimar be ipazal zin wal tau tikamammbulu kizin me ma xge, mi zin tautikamam mbulu sananxana kembeizin tomooto tiparmbulmbuulu zin,mizin wal tau tikoki zin tomtom mitixgomoono zin la kizin wal pakanbe tiwe len mbesooxo, mi zin waltau tipakamkaam, mi zin wal tau ti-watwaata sorok Anutu zaana bekenatipombol sua pakaamxana.

Tana wal boozomen ta tizorzoorosua ambaixana ki Anutu na, tutu imarpizin bekena iyaraama zin, mi ipeixgar kizin.✡ 11 Sua tina imbot lauruunu ambaixana ta Anutu iur marnomox kek be axsoyaara pizin tom-tom. Uruunu ambaixana tina, inaiswe kat Anutu mbulu kini ndabokx-ana piti, mi iso iti pini ta kembei: Nikampexana katuunu.✡

Paulus leleene ambai kat pa muxaix-ana ki Anutu

12 Nio lelex ambai kat, mi axpakurMerere kiti YesuKrisi ta ipombolmbolyo pa uraatai. Paso, ni indemeereyo mi iur yo be axkam uraata kini.✡13-14 Xonoono, muxgu nio axurla kinisom, mi axpasansaana uruunu, miaxmaxgaxga pawal kini, mi axseseeze

✡ 1:1: Ga 1:1; Kol 1:27 ✡ 1:2: Ŋgo 16:1; Tit 1:4 ✡ 1:3: Ga 1:6; 1Tim 6:3+ ✡ 1:4: 1Tim 4:7;2Tim 2:14+; Tit 1:14 ✡ 1:5: Mk 12:30+; Ro 13:8+; Ga 5:6,14 ✡ 1:8: Ro 7:12 ✡ 1:9: Kam 21:12,15;Ga 3:19, 5:23 ✡ 1:10: Ro 7:7; 1Tim 6:3; 2Tim 4:3; Tit 1:9 ✡ 1:11: 1Tes 2:4 ✡ 1:12: Ŋgo 9:15

Page 374: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 1:15 371 1 Timoti 2:8kat matan, bekena axpamiax zin. Ax-muxai zin risa som. Paso, nio axki-laala Merere kiti Yesu Krisi som, miaxkankaana pini. Uunu tina ta nileleene isaana pio, mi imuxai yo, mikampexana kini isalakaala yo ma bi-ibi. Re. Ni ikam yoma axsekap la kini,tana axurla kini, mi axur lelex pini mizin tomtom tomini.✡

15Pa Yesu Krisi, ni isu toono bekenaikamke iti tomtom sananxanda matewe lene. Sua ti, xonoono kat. Iraotakan la mi tapase pa. Mi nio ta axwemataana pizin tomtom ta boozomenpa sanaana kamxana.✡ 16 Tamenulaaxa kiti Yesu Krisi, ni leleene betomtom ta boozomen tiute i kem-bei ni muxaixana katuunu, mi loxaketeene malmal piti som. Tanataipumuuxgumuxaixana kini pio. Nasoaxwe kin pizin tomtom pamuxaixanakini. To tiurla kini, mi tikam mbotx-ana ki Anutu ta iseexge iseexgema ila.

17Anutu kiti, ni king biibi xonoono.Mi imbotmbot ma alok. Ni iraoimeete som, mi tomtom sa irao beirei na som. Ni itutamen ta Anutuxonoono. Mi zaana mi mburaana na,biibi kat. Tana iti ko tapakurkuritotomen. Xonoono.✡

Paulus ipombol Timoti be imendermbolxana

18-19 O lutux Timoti, uraata ta ixgiaxur ma nomomi, ina indeexe suatau muxgu Anutu kwoono bizin tisopu na. Sua kizin tana, kozo kiskisramaki uruunu ambaixana ta tuurlana, mi pa pai ku ma ambai men paAnutu mataana. Naso ipombolu beporou mbolxana pa Anutu sua kini.Pa wal pakan, zin tipizil ndemen pambulu ta kembei kek. Tabe urlaxanakizin isaana ma tiwe kembei wooxgota ileege sala magat na.✡ 20 Wal takembei, kizin ru na, Aimenias ziruAlisande. Tanata axziiri zin pa lupx-ana ki Krisi ma timbot mat, bekenatiyamaana kat Sadan peeze kini. Naso

ipei xgar kizin, to tipasaana Anutuzaana mini som.✡

2Suxxana ka mbulu

1 Lak, uraata mataana kana ta ax-sombe axpombol yom pa be kakami,ina ta kembei: Niombela kusuxAnutube iuulu tomtom ta boozomen. Mileleyom ambai pini mi kapakuri pakampexana kini. 2 Kusux pa kingkiti zixan zin bibip kiti ta boozomen.Naso iti lende pataxana som, mi le-lende mi mboti kiti ambai. Mi ko iraototo mbulu ta Anutu leleene pai, mimbulu kiti ixgeeze pa tomtom matantomini.✡ 3 Suxxana ta kembei, inaambai pa Ulaaxa kiti Anutu mataana,mi ni leleene pa ilip. 4Paso, ni leleenebe ikamke wal ta boozomen ma tiwelene, mibe tomtom tamunxaanamentiute kat sua xonoono.✡ 5 Pa Anututamen ta imbotmboti. Mi tomtomtamen ta iwe zaala piti be itixanAnutu taparlup ti ma tewe tamen. InaYesu Krisi.✡ 6 Indeexe ka nol na, niizem itunuma imeete, bekena ixgiimitomtom ta boozomen ma tiwe lene.Mbulu kini tana iswe kat kampexanami muxaixana ki Anutu, mi ipombolzin tomtom be tiurla kini.✡ 7 Uunutina ta Anutu iur yo ma axwe xgox-ana kini, be axla pizin wal ta Yudasomxani, mi axsoyaara sua kini pizin,mi axpaute zin pa urlaxana xonoono.Sua tio ti, pakaamxana som. Xonoonomen.✡

8 Tanata nio lelex be niom karkarita boozomen, sombe kulup yom pasuxxana, na zin tomooto ta mbulukizin ixgeeze men pa Anutu mataana,to tiurpe naman mi tisux ila iwalmatan. Mi sombe tomtom sa, ni ke-teene malmalxana, som izorzooro pasua, na isux ila iwal matan pepe.✡

Mbulu kizin moori urlaxan✡ 1:13-14: Ŋgo 8:3, 9:1+; Ro 5:20; 1Kor 15:9+; Ga 1:13 ✡ 1:15: Mt 1:21; Lu 19:10; Ro 5:8; 1Yo 3:5✡ 1:17: Ro 16:27; 1Tim 6:15+ ✡ 1:18-19: 1Tim 3:9, 6:12 ✡ 1:20: 1Kor 5:5; 2Tim 2:17+, 4:14+✡ 2:2: Ro 13:1; Ep 6:18; Pil 4:6 ✡ 2:4: Yo 3:16+; 1Tim 4:10; 2Pe 3:9 ✡ 2:5: Yo 17:3; Ro 3:29+; Ga3:20; Ibr 9:15 ✡ 2:6: Mt 20:28; Ga 1:4; Ep 1:7+; Tit 2:14 ✡ 2:7: Ga 1:16, 2:7+; Ep 3:7+; 2Tim 1:11✡ 2:8: Mbo 134:2; Mt 5:23+; Yems 1:6+

Page 375: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 2:9 372 1 Timoti 3:129 Mi zin moori na, nio lelex be

tiur mburu ambaimbaixan be tipakurzitun pai na pepe. Mi tizeebe zin pamburu kembei ta zin moori naikik-ixan pepe. Mi timbuk uten ruunu,som tiur aigau kulindi kana, som tirupamburu ta ka kadoono biibi na pepe.Bela tizeebe zin pa mburu ta irao patomtom matan.✡ 10 Pa zin moori taso tikam kat xgar mi tigabiizi zitunna, mbulu kizin ambaixana ko iwekembei aigau xonoono pizin.✡

11 Mi zin moori ta so tilela lupx-ana tiom be tisux, na kozo timbot lazin mboroxan kopon mbarman, mitiur nin, mi tixgun talxan pa sua tatilexlex.✡ 12Nio axkam xgalseki pizinmoori be tikam sua ki Anutu pizintomtom pepe. Mi irao tikam be tikotozin tomooto ma tiwe bibip pizin napepe. Bela tiur nin mi tixgun talxanpa sua. 13-14 Sua tio taixgi ka uunuta kembei: Anutu iur Adam muxgu,mana Eba. Mi Tomtom Sanaana ilaki Adam mi ipakaami som. Ila kimoori mi ipakaami. Tabe ni itop miimolo tutu ki Anutu.✡ 15 Tamen zinmoori ta so tiwoolo mi tipeebe na,sombe tikiskis urlaxana kizin ramakimbulu ki lelende par piti, mi mbulupotomxana, mi tikam kat xgar mitigabiizi zitun, inako Anutu ikamkezin ma timbot ambai.

3Mboroxan kan sua

1 Sombe tomtom sa leleene beiwe mboroxan pa lupxana ki Krisi,na uraata ta ni leleene pa be ikam,ina uraata ndabokxana kat. Sua tixonoono men. Irao tuurla kat.✡2 Mi tomtom ta iso ikam uraata tinana, irao ikam xoobo mbulu sa som.Tana xgar kini ilala pa moori pakanpepe. Igabiizi itunu mi imbotmbotki kusiini xonoono men. Mi sombeleleene be ikammbulu sa, na imbotm-bot mi ikam kat xgar pa muxgu, toikam. Mbulu kini bela ixgeeze men,

mi imbesmbeeze pizin leembe. Mi niirao kat be ipaute zin tomtom pa suaki Anutu.✡ 3 Irao iwin ma zaza pepe,mi keteene izze pa malmal pepe. Belaleleene luumuxana. Mi izorzooropa sua pepe, mi leleene ilip pa patpepe.✡ 4 Bela imborro kat itunu walkini, mi lutuunu bizin tilexlex la kalx-aana. Naso mbulu kini ixgeeze patomtom matan. 5 Pa sombe tomtomsa irao be imboro itunu wal kini som,inako imboro lupxana ki Anutu beparei? 6 Tomtom ta buri itoori na,loxa mi uri ma iwe mboroxan pepe.Kokena niini ise mi ipakur itunu, toAnutu iur kadoono pini kembei tamuxgu ikam pa Tomtom Sanaana na.7 Mboroxan mbulu kini bela ambaipizin wal ta tiurla som na matan to-mini. Kokenawal pakan ta timbot lelalupxana ki Krisi som na tiyyo kwonpini, to kilis ki Sadan ikami.✡

Sua pizin wal pakan ta tiuluuluuraata na

8 Mi zin wal pakan ta tiuluuluuraata ki Merere na, ta kembena.Bela mbulu kizin ta boozomen ambaimen, mi tomtom matan ikotse kizin,to tikam uraata. Tana irao tiso suaxonoono men. Mi mian bogboogopepe. Irao tiwin ma zaza pepe. Mimatan iru xgar be tiwatke len pat makorox pepe.✡ 9 Bela lelen ixgeeze,mi tikiskis kat sua xonoono ta iti tu-urlai. Sua tana, muxgu ike, mi ixgiMerere iswe ma imbotmbot mat pitikek.✡ 10 Tana ur zin tomtom matiwe mboroxan sorok pepe. Re zinwal ta tikam xoobo mbulu sa som, mitoombo zin pa uraata pakan muxgu.Mi sombe re zin kembei tirao, tona urzin ma tikam uraata. 11 Mi zin moorita kembena. Bela tikam mbulu kizinma ambai men pa tomtom matan,mi tigabiizi zitun, mi tomtom iraotindemeere zin pa mbulu mi uraatakizin ta boozomen. Mi irao zin mooritixgal sorok sua pizin tomtom pepe.✡12 Zin mboroxan xgar kizin ilala pa

✡ 2:9: 1Pe 3:3+ ✡ 2:10: 1Tim 5:10 ✡ 2:11: 1Kor 14:34+ ✡ 2:13-14: Un 2:7,21+, 3:1+; 1Kor11:8+; 2Kor 11:3 ✡ 3:1: Ŋgo 20:28 ✡ 3:2: Tit 1:6+; 1Pe 5:3 ✡ 3:3: 2Tim 2:24 ✡ 3:7: 2Kor8:21; 1Tes 4:12 ✡ 3:8: Ŋgo 6:3 ✡ 3:9: 1Tim 1:19 ✡ 3:11: Tit 2:3

Page 376: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 3:13 373 1 Timoti 4:12moori pakan pepe. Tigabiizi zitun, mitimbotmbot ki kusin bizin xonoonomen. Mi bela timboro kat kusinbizin ma lutun bizin, mi wal pakanta zixan timbotmbot ruumu kizin na.13Zinmboroxan ta so timbeeze kat paMerere, inako urun ambai. Mi Anutuko ipombol zin ma tiurla kat ki YesuKrisi. Mi iuulu zin be timoto som, mitimender mbolxana.✡

Anutu xgar kini ka uunu biibi14-15 Timoti, nio lelex be loxa axma

axreu. Tamen axbeede sua taixgi pubeso axma loxa som, na ro ti ko ipau-teu pambulu tabewal ki Anutu tikam.Pa iti ta tombot lela lupxana ki Anutumata yaryaaraxana na, tewe kembeita urum kini ka kitiimbi be tabaadasua kini xonoono.✡

16 Mbulu ki Anutu ta iti tototo, inaimender seAnutu xgar kini turkexanata muxgu ike, mi ixgi ipet mat kek.Xgar tana, wal boozomen ko tiyok pama tiso ta kembei: Ina ka uunu biibikat. Pa iso pa Krisi ta kembei:Ni isu toono ma iwe tomtom kembei

ta iti.Mi Bubuxana mburaana ta ipeii ma

imaxga, ina iswei kembei nitomtom ndeexexana.

Zin axela tirei.Tomtom tikam uruunu ma irao

karkari ta boozomen.Mi tomtom ta timbotmbot toono na,

tiurla kini.Tana ni, Anutu iwiti ma isala pa kar

saamba, mi ikam zaana biibikek.✡

4Wal pakamkaamxan ko timar

1 Bubuxana Potomxana iswe katsua piti ta kembei: Mazwaana kaimerkana isombe ipet, to bubuxanasananxan ko tipandelndel zintomtom ma tizem sua xonoono ta itituurlai, mi tito xgar pakamkaamxantabe imar pizin bubuxana sananxani.✡ 2Wal tana, bubuxana sananxan ko

tikam peeze pizin. Tana tiyamaanasanaana kizin mini som, mi tikampakaamxana pa urlaxana kizin. PaTomtom Sanaana ikam zin ma tiwelene kek. 3 Zin ko tixgalsek pizintomtom be tiwoolo pepe, mibe tikankorox pakan pepe. Tamen iti tuute:Anutu, ni iur kanda korox matakixabekena iti ta tuurla kini mi tuutesua xonoono na, takam men mitakan raama lelende ambai pinipa kampexana kini.✡ 4 Pa koroxboozomen ta Anutu iur na, inaambaimbaixan men. Tana korox tani iur piti na, titit pepe. Takam menmi takan raama lelende ambai pini.✡5 Pa sua ki Anutu mi suxxana kiti,ta ikam ti ma tikilaala kembei koroxtana ina korox ambaixana ta imar paAnutu.

Mbesooxo ambaixana ki Krisi6 Timoti, nu sombe so zin toxma-

tizix ki Krisi pa sua tio ta boozomentana be ikipiiri zin, nakowembesooxoambaixana ki Yesu Krisi. Mi urlaxanaxonoonomi sua ambaixana ta nu totona, ko ipombolu mi ikipiiru tomini.7 Tamen sua soroksorok ta wal pakantiyyo kwon pai, na xgun talxom papepe.✡

Kam kinkiini be to mbulu ta Anutuleleene pai. 8 Pa iti sombe takamkinkiini be kulindi imbol, ina iuuluiti rimen. Mi sombe takam kinkiinibe toto mbulu ta Anutu leleene pai,ina iuulu kat iti. Pa iuulu mbotxanakiti ta buri, mi mbotxana tabe takampa kaimeri tomini.✡ 9 Sua ti na,xonoono kat. Irao tuurla mi tapasepa. 10 Anutu mata yaryaaraxana, niiuluulu tomtom ta boozomen. Miwal urlaxan na, ni iwe tun xonoono.Mi iti tu'urur matanda pa korox am-baimbaixan tabe ni ikam pitii, tanatalelende ambai mi tembelmbel uraatapini.

11 Sua tio ta boozomen tana, pautezin tomtom pa, mi kwom imbolm-bol pizin be tito. 12 Xonoono, nu

✡ 3:13: Mt 25:21; 1Tim 5:17 ✡ 3:14-15: Ep 2:19+ ✡ 3:16: Yo 1:14; Ŋgo 1:9; Ro 1:4; Ep 1:20, 3:6;1Pe 1:12, 3:18 ✡ 4:1: Mt 24:23+; 2Tim 3:1+; 2Pe 3:3; 1Yo 2:18; Yud 18 ✡ 4:3: Un 9:3; Ro 14:6; 1Kor10:30+; Kol 2:20+ ✡ 4:4: Un 1:31; Ŋgo 10:15; Ro 14:14, 14:20; 1Kor 10:25; Tit 1:15 ✡ 4:7: 1Tim 1:4,6:20; 2Tim 2:16,23 ✡ 4:8: Mbo 37:4,9,11; Mt 6:33; 1Tim 6:6

Page 377: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 4:13 374 1 Timoti 5:13naxgax. Mi re. Kokena wal pakanmatan repiilu. Kozo we kin ambaix-ana pizin wal urlaxan, mi patooxozin pa sua mi mbulu ku. Tana urkat lelem pizin tomtom, swe urlaxanaku, mi kammbulu xgeezexana men.✡13 Mazwaana taixgi, nio sombe axmaloxa som, na motom ixgal uraata ku,mi watwaata sua ki Anutu pizin tom-tom, mi paute zin pa, mi pombolm-bol zin be tito ka mbulu ma iraoitux axma. 14 Muxgu, indeexe tauAnutu kwoonobizin tipombolu pa suapakan, mi zin mboroxan tiur namanisala utem na, Anutu ipomoozu miBubuxana mburaana isalakaalu maipombolu pa uraata ku. Tana motomixgalxgal be piyooto ka mbulu. Mizempepe.✡ 15Sua ta ixgi axbeede pui,na motom ixgalxgal, mi zem kat itumpa ka uraata. Naso wal ta boozomentikilaalu kembei mbulu ku mi urlax-ana ku rukrukma izze. 16Tanamotomixgal itum, ramaki sua tau kamampizin tomtom na. Naso uulu itummi zin wal ta tilexlex la kalxom natomini.✡

5Mbulu tabe Timoti ikam pizin wal

urlaxan1 Nu sombe pazal zin kolman mi

pombol zin pa mbulu ki Krisi, nakalxom xerxer pizin pepe. Lem xgerpizin, mi kalxom iluumu pizin kembeita kamam pa itum tomom na. Minaxgax popoxan na, kammbulu pizinraraate kembei ta kamam pa itumtizim bizin na. 2 Mi zin kolmannanna, kam mbulu pizin raraate kembeita kamam pa itum nom na. Mi zintamurix na, kam mbulu xgeezexanamen pizin kembei ta kamam pa itumlumri bizin na.

Sua pizin noroxa3 Zin noroxa ta len ulaaxa sa som,

mi tikamam kat mbulu na, lem xgerpizin mi uulu zin. 4 Mi sombe nora

sa, ni lutuunu bizin, som tumbu-unu bizin timbotmbotmen, na uraatakizin mataana kana ta kembei: Belatiuulu mooribi tana. Naso tito mbuluki Anutu, mi kembei tipekel mbe-sooxo ta muxgu taman ma nan bizintikamam pizin na. Pa mbulu ta kem-bei, ina ambai pa Anutu mataana, mini leleene pa ilip.✡ 5 Zin noroxa talen ulaaxa sa som, mi tiurur matan paAnutu be iuulu zin, mi tizuxzux piniikot mbex ma aigule, ta tikamam katmbulu.✡ 6Tamen sombe nora sa itotoitunu xgar kini, mi imbesmbeeze paitunu kuliini men, ina urlaxana kiniimeete kek. 7Sua ti, kozo kwom imbolpa. Kokena sua sa indeexe zin noroxa.

8 Sombe tomtom sa iso ta kem-bei: “Nio axurla ki Anutu,” mi tamenitunu wal kini mi zin wal ta ni zixantimbotmbot na, ni iuluulu zin som,ina iswei kembei ni ipizil ndemeenepa urlaxana kini kek. Pa mbulu takembei, sananxana xonoono. Ilip pasanaana kizin wal tau tiurla somi.✡

9Niom koso kuur nora sa zaana isero, na bela kitiiri mbulu kini muxgu,tona ikam uraata ki Merere, mi kereipa mbotxana kini. Kere zin moori takembei: Ni ndaama kini irao tomtotel kek. Mi muxgu ni ilala kizin to-mooto pakan som, mi imbotmbot kikusiini xonoono men. 10 Mi tomtomtiwidit uruunu paso, ikamam welukini ma ambai. Ni imborro kat lutu-unu bizin, mi ikampewe zin leembe.Mi ikototo itunu, mi imbesmbeeze paAnutu wal kini.* Mi iuluulu zin walta pataxana indeexe zin na. Mi ika-mam uraata ambaimbaixan matakixata boozomen. Tana nora ta kembena,tona kuur zaana ise ro.✡

11-12Mi zin noroxa ta tiwe kolman-nan zen na, kuur zan ise ro pepe.Kokena kaimer tikam xgar pa mbuluki ula mini, to tipizil ndemen pa Krisi,mi timolo sua kizin mbukxana maiwe sua pizin. 13 Mi korox toro to-mini. Sombe kuur sorok zin noroxa

✡ 4:12: 1Kor 16:11; Tit 2:7, 2:15; 1Pe 5:3 ✡ 4:14: Ŋgo 6:6, 19:6; 1Tim 1:18; 2Tim 1:6 ✡ 4:16: Ŋgo20:28; 1Kor 9:22; Yems 5:20 ✡ 5:4: Mt 15:4+; Ep 6:1+; 1Tim 2:3 ✡ 5:5: Lu 2:37 ✡ 5:8: Tit 1:16* 5:10: Sua ta Paulus ibeede na, iso ta kembei: “Ni ixgurxguuru Anutu wal kini potomxan kumbun.”Uraata ta kembei, ina uraata ta zin mbesooxo sorok tikamam. ✡ 5:10: Lu 7:44; Yo 13:14; Ibr 13:2; 1Pe4:9

Page 378: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 5:14 375 1 Timoti 6:2ta tiwe kolmannan zenna, inakombu-ran pa uraata kamxana mini som. Kotimbombooren kar, mi tinogeege ru-umu, tinininkao mi tizeizei len sua,mi tiyyo kwon pa sua soroksorokboozomen.✡ 14 Tana nio lelex be zinnoroxa ta tiwe kolmannan zen na,tiwoolo mini, mi tipeebe, mi timborozitun ruumu kizin mi wal kizin. Nasokanda koi sa irao be ixgal sua pitisom.✡ 15 Sua tio ti, nio axso soroksom. Pa noroxa pakan, zin tipizilndemen pa Krisi, mi tito Sadan zaalakini kek.

16 Moori urlaxana sa, sombe walkini pakan tiwenoroxa, nani le uraatabe iuulu zin. Kokena tikam pataxanapa lupxana ki Krisi. Naso lupxana iraobe iuulu zin nora tuunu tau len walsomxani.

Mbulu tabe takam pizin mboroxan17 Zin mboroxan ta so timborro

kat lupxana ki Krisi, na leyom xgerpizin mi kakam len kadoono am-baixana. Mi zin mboroxan ta sotipaute yom pa sua ki Anutu mi tika-mam mos pa, na leyom xger biibipizin, mi kupumuuxgu korox am-baimbaixan pizin. Pa zin timbelm-bel uraata piom.✡ 18 Ka sua imbotpataaxa kek ta kembei: Bapalo ta soikamam uraata pu mi ipadagdaaga kiniwit, ina nu irao po kwoono pepe. Belakwoono imbot sorok. Naso irao ikan kanatomini. Mi sua lwoono toro iso ta kem-bei: Tomtom ta sombe ikamam uraata,na ni irao ikam le kadoono.✡

19 Sombe tomtom tamen ixgal suapa mboroxan sa, na lexi pepe. Misombewal ru, som tel sa tipombol suakini, tona lex zin.✡

20 Zin wal ta so tinoknok sanaanakamxana, na swe zin ila iwal matanmi yaamba zin. Naso zin pakan tiremitimoto.✡

21 Timoti, nio axur sua mbolxanapu pa Anutu ziru Yesu Krisi mi zinaxela ta Anutu ipeikat zin ma tiwe

lene na matan ta kembei: Sua tiotaixgi, kozo motom ixgal be to kat.Mi re. Kokena kammbulu ndelndelxapizin tomtom, mi lae kizin wal pakan.Kam mbulu raraate men pa tomtomta boozomen.✡ 22Mi ketem pitpit miur zin tomtom be tiwemboroxan loxapepe. Kokena kaimer tikam sanaana,to iwe lem uunu. Mi motom ix-gal itum be mbulu ku ta boozomenixgeeze men.✡

23 Nio axute: Mete ta kopom yoy-ouxana na, izemzemu som. Tana winyok men pepe. Win yok baen rixarixatomini. Naso iuuluu ma kopom am-bai.

Mbulu turkexana kola ipet mat24 Tomtom pakan na, mbulu kizin

sananxana imbot kat mat. Tabe loxamenmi iti tikilaala zin kembei kaimerto Anutu ko iur kadoono pizin. Mitomtom pakan na, sanaana kizin ike.Tamen zin tomini, kaimer sanaanakizin ka kadoono kola indeexe zin.✡25 Mi mbulu ambaimbaixan ta kem-bena. Pakan imbot kat mat ma tom-tom tire. Mi pakan na, ike pa tom-tom matan. Tamen kaimer kola ipetmat.✡

6Sua ta ila pizin mbesooxo sorrokxan

1 Sombe tomtom urlaxana sa, nimbesooxo sorokxana, na bela ipakurbiibi kini, mi le xger pini, mi ilex lakalxaana. Re beso som, to ikam matomtom tipasaana Anutu zaana, mitiyo kwon pa sua ta takamam pizintomtomi.✡ 2 Xonoono, mbesooxo tasombe biibi kini iurla ki Krisi tomini,na ziru tiwe toxmatizix ki Krisi kek.Tamenmbesooxo tana irao irepiili bi-ibi kini pepe. Bela mata sixsix pauraata kini mi imbeeze kat pini. Pambesooxo ta ikamam uraata pa tom-tom urlaxana na, ni ko iur kat leleenepini.✡

✡ 5:13: 2Tes 3:11; Tit 2:3 ✡ 5:14: 1Kor 7:9 ✡ 5:17: Pil 2:29; 1Tes 5:12+; Ibr 13:17 ✡ 5:18: Lo25:4; Lu 10:7; 1Kor 9:9 ✡ 5:19: Lo 19:15; Mt 18:16+ ✡ 5:20: Lo 17:13; Ep 5:11; Tit 1:13 ✡ 5:21:1Tim 6:13 ✡ 5:22: Ŋgo 6:6, 13:3; 1Tim 4:14; 2Tim 1:6 ✡ 5:24: Ga 5:19 ✡ 5:25: Mt 10:26+✡ 6:1: Ep 6:5+; Kol 3:22+; Tit 2:8+; 1Pe 2:18 ✡ 6:2: Kol 4:1; Plm 16

Page 379: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 6:3-4 376 1 Timoti 6:16Sua tio taixgi na, kam pizin tom-

tom, mi pombol zin be tito.Tondou lende korox boozo ki toono

pepe3-4 Sombe tomtom sa izem sua am-

baixana ki Merere kiti Yesu Krisi misua ta iti takamam pizin tomtom paAnutu mbulu kini na, mi isu mi ikamsua toro pizin tomtom, ina ni ipakursorok itunu xgar kini. Tamen ni ikamkat xgar pa kosa sa som. Ni kem-bei tomtom ta mete ikami ma xgarkini ikankaana. Pa iyyo kwoono pasua soroksorok, mi izorzooro sorokpa sua mbukunbukun. Tamen sua takembei ko ipiyooto xonoono ambaix-ana sa som. Ina ikamam zin tom-tom ma matan mburmbur, mi ketenmalmal ma tixoxooxo, mi tiwirri suasananxana, mi tikamam sorok xgarsananxana pa waen bizin.✡ 5 Tanasua kizin ko ikam zin tomtom matiparzorzooro totomen. Pa wal takembei na, Tomtom Sanaana itatkesua xonoono pizin, mi ipasaana xgarkizin kek. Tanata tikankaana ma tisombulu ki Anutu ko iwe zaala pizin betikam len korox boozo ki toono.✡

6 Mi mbotxana pareixana ta soAnutu ikam piti, na lelende ambaimen mi toto mbulu kini. Pa mbulu takembei, ko iuulu iti biibi kat.✡ 7 Itituute: Indeexe ta nanda bizin tipeebeiti ma tusui, na namanda men. Misombe temetmeete ma tezem toonoti, inako namanda men mi tala.✡8 Tana sombe lende mburu be turupa, mi kanda kini be takan, na lelendeambai mi toso: “Ixgi irao ta ti.”✡ 9 Pazin wal ta xgar kizin imbol be tin-doundou len korox boozo ki toono na,xgar kizin tana ko iwe zaala be toom-boxana matakixa boozo ise kizin. Pakorox ta zin lelen pa, ko iwe kembeikilis pizin mi ikeene zin, mi ipatallizin,mi ipasaana zinma tila len.✡ 10Pambulu ki lelende pa pat ilip, ina iweuunu pambulu sananxanmatakixa ta

boozomen. Re. Wal pakan ta tikamkinkiini be tiyo len pat biibi na, tizemurlaxana kiti ka zaala, mi timbel zitunma tisaana kek.✡

Zaala ta temender mbolxana mitikiskis urlaxana kiti

11 Tamen nu na, we Anutu tomtomkini kek. Tana mbot molo pa mbuluta boozomen tana. Mi kam kinkiinibe we ndeexexom pa Anutu mataana.Kozo to mbulu kini, mender mbolx-ana, kiskis urlaxana ku, ur lelem pizintomtom, mi kam mbulu luumuxanamenpizin.✡ 12Urlaxana kiti na, koroxambaixana kat. Tanaporoumbolxanapa, mi kiskis ma ila irao kam mbotx-anamata yaryaaraxana. Motom imiilipa mazwaana ta nu mender ila iwalbiibi matan, mi moto som, mi swekat urlaxana ku. Mbulu ta ipet pu pamazwaana tana, ina iswe kembei nu,Anutu iboobu kek be kam mbotxanatana.✡

13 Anutu, ni ikiskis korox taboozomen ma timbot matanyaryaara. Mi Yesu Krisi, ni ta imenderla Pontius Pilatus mataana, mi imotosom, mi iso kat itunu ka sua.✡ 14 Nioaxkam sua mbolxana pu ila zirumatan be motom ixgalxgal sua tio ti,mi toto ma irao nol tabe Merere kitiYesu Krisi iswe itunu minii.✡ 15 Noltana iso ipet, tona Anutu ko ixgoi maimiili mini.Iti tapakur Anutu pa kampexana kini.Ni itutamen ta mbura keskeezexana.Mi ni King biibi xonoono ta

ikamam peeze pa king taboozomen, mi ilip pa merereta boozomen.✡

16Ni itutamen ta irao imeete som.Mi imbotmbot raama azuxka kini

mburaanaxana. Azuxka tana,tomtom sa irao be igarau nasom.

Mi tomtom sa ire kat ruxguunu zen.Pa tomtom sa irao be ire katina som.

✡ 6:3-4: 1Kor 8:2; Ga 1:6+; 1Tim 1:3+; 2Tim 1:13, 2:23; Tit 3:9 ✡ 6:5: Tit 1:11 ✡ 6:6: Mbo 37:16+;Pil 4:11+ ✡ 6:7: Yop 1:21; Mbo 49:17 ✡ 6:8: Tut 30:8; Mt 6:25; Ibr 13:5 ✡ 6:9: Tut 28:22; Mt13:22; Yems 5:1 ✡ 6:10: Kam 23:8; Mt 27:5; Ep 5:5 ✡ 6:11: 2Tim 2:22 ✡ 6:12: 1Kor 9:25-26;1Tim 1:18; 2Tim 4:7 ✡ 6:13: Yo 5:21+, 18:36+ ✡ 6:14: 1Tes 3:13, 5:23 ✡ 6:15: Lo 10:17; 1Tim1:17; Tur 17:14, 19:16

Page 380: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Timoti 6:17 377 1 Timoti 6:21Ni zaana biibi kat, mi peeze kini ko

imbotmbot ma alok.Xonoono.✡

Sua pizin wal ta len korox boozo17 Zin wal ta len korox boozo isu

toono ti na, kwom imbol pizin betipakur zitun pepe, mi tipase pa patmi mburu kizin pepe. Pa korox tana,korox xonoono som. Imbot rimen miimap. Tana zin bela tipase pa Anutumen. Pa ni ikamam korox boozomenpiti, bekena tombotmbot ambai mimenmeen ti pa.✡ 18 Mi so pizin to-mini be tikam uraata ambaimbaixanmatakixa ta boozomen, mibe tirai ko-rox kizin pakan pizin tomtom, mi tiu-ulu zin raama lelen ambai.✡ 19 Nasotindoundou len korox xonoono tabeiuulu kat zin pa kaimeri, mi tikammbotxanamata yaryaaraxanama iwelen. Pa mbotxana tana, ta koroxxonoono.✡

Timoti irao mataana ixgal uraatakini

20O Timoti, sua xonoonomi uraata,ta ima nomom kek. Motom ixgalbe mboro kat. Mi sua soroksorokki toono ta xono somxanai, mi xgarpakaamxana kizin wal ta tizorzooroiti na, pizil ndemem pa. Xonoono,zitun tiso tikam xgar biibi. Tamentikam kat xgar sa som.✡ 21 Pa walpakan ta tikan la sua ta kembena na,matan mbeleele zitun, mi tipaxoobopa zaala ki urlaxana xonoono kek.

Kampexana ki Anutu ko ise tiomtina. Xonoono.

✡ 6:16: Kam33:20; Mbo 104:2; Yo 1:18; 1Yo 4:12 ✡ 6:17: Mbo 62:10; Mk 10:24; Lu 12:15,20+ ✡ 6:18:Lu 6:38; Ro 12:13; 2Kor 9:6+; Ga 6:9+; Ibr 13:16 ✡ 6:19: Mt 6:19+ ✡ 6:20: 1Tim 1:4, 4:6+; 2Tim 1:14,2:14; Tit 1:9

Page 381: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Timoti 1:1 378 2 Timoti 1:14

Ro Ta Paulus Ibeede PaTimoti Ma Iwe Ru Pa1 Nio Paulus, ŋgoŋana ki Yesu

Krisi. Anutu itunu leleene mi iur yobe aŋsoyaara sua kini mbukŋana pambotŋana ŋonoono ta takamam la kiYesu Krisi i. 2 O lutuŋ Timoti, nioaŋbeede ro ti ima paso, leleŋ pu ilip.

Tamanda Anutu mi Merere kitiYesu Krisi ko tikampe u, mi timuŋaiu, mi timboro u ma mbot ambai.Ŋonoono.✡

Paulus ipombol Timoti be imendermbolŋana mi isoyaara uruunu am-baiŋana

3 Nio aŋurur leleŋ imap ma ilala kiAnutu, mi aŋbesmbeeze pini raamaleleŋ ŋgeezeŋana, kembei ta muŋgutumbuŋ bizin tikamam na. Mi mbeŋma aigule na, nio motoŋ iŋgalŋgalupa suŋŋana tio mi leleŋ ambai paAnutu pa kampeŋana kini ta ise kuna.✡ 4Mi aŋso aŋre u to leleŋ ndabokkat. Pa nio motoŋ iŋgal mazwaanata ituru taparzem ti mi nu taŋ na.5Mimotoŋ lala tomini pambulu ku taurla kat ki Anutu raama lelem, kembeitumbum moori Lois mi nom Yunisna.✡

6 Uunu tiŋgi ta aŋso aŋpei ŋgarku mini ta kembei: Muŋgu indeeŋeta aŋur nomoŋ sala utem na, Anutuikampe u mi ikam lem mburom bembeeze pini. Mburaana tana, motomiŋgal be payaryaara totomen, kem-bei ta tomtom tisegergeere you na.✡7 Pa Bubuŋana ta Anutu ikam piti, inaipombolmbol ti be tomoto som, miikamam ma lelende par piti mi iulu-ulu iti be takam kat ŋgar mi tagabiiziitundu.✡

8 Tana mender mbolŋana, kam suaki Merere kiti pizin tomtom mi pom-bol zin be tiurla kini. Ŋonoono,

iŋgi aŋbotmbot lela ruumu sanaanapa Krisi zaana. Mi mbulu ta tikampio na, nu kom miaŋ pa pepe, mimoto pepe. Kozo mender mbolŋanami baada pataŋana pa uruunu am-baiŋana kembei ta nio i. Anutu koipombol u pa itunumburaana be kamta kembena.✡ 9 Anutu ni ikamkeiti, mi iboobo iti ma tewe lene kek,bekena toto zaala kini potomŋana.Mi uunu imbot la itundu mbulu kiti,som uraata kiti ambaiŋana sa nasom. Ina ni ito itunu leleene mikampeŋana kini tau. Pa iti tomtomta tesekap la ki Krisi i, na muŋgukat, indeeŋe ta Anutu iur kosa sazen na, ni leleene iur piti be ikampeiti.✡ 10 Mi iŋgi ulaaŋa kiti YesuKrisi isu toono, mi iswe kampeŋanatina ma imbot mat, mi ipunmeetemeeteŋana mburaana kek. Mi uru-unu ambaiŋana kini ta iswe zaalatabe tilip pa meeteŋana mi takammbotŋana mata yaryaaraŋana.✡

11 Nio, Anutu iur yo ma aŋweŋgoŋana kini, mi iŋgo yo beaŋsoyaara uruunu ambaiŋana tanapizin tomtom mi aŋpaute zin pa.✡12Uunu tina ta aŋbadbaada pataŋanaboozomen tiŋgi. Tamen nio aŋmotokosa sa som, mi koŋ miaŋ som. Iŋginiŋ se paso, nio aŋute Tomtom taaŋpase pini i. Tana aŋurla kat takembei: Uruunu ambaiŋana ta ni iurmar nomoŋ na, ni irao imboro maimbot ambai ma irao nol tabe ni imiilimini pa i.✡

13 O Timoti, sua ambaiŋana ta nuleŋmar tio, ina iwe kin pu pa sua tabekam pizin tomtom i. Mi motom iŋgalbe itum to sua tana tomini. Kiskisurlaŋana ku, ramaki mbulu ki lelendepar piti. Pa ina mbulu kizin wal tatisekap la ki Yesu Krisi i.✡ 14Uruunuambaiŋana ta ima nomom be mboro,ina koroŋ ndabokŋana kat. Tana mo-

✡ 1:2: Ŋgo 16:1; 1Tim 1:2 ✡ 1:3: Ro 1:8+; Pil 3:5; 1Tes 1:2, 3:10 ✡ 1:5: 2Tim 3:15 ✡ 1:6:1Tim 4:14 ✡ 1:7: Ro 8:15 ✡ 1:8: Ro 1:16; Ep 3:1+; Pil 4:4; 2Tim 2:3 ✡ 1:9: Ro 8:28; Ep 1:4,2:8+; 1Tes 4:7; Tit 1:2, 3:4+ ✡ 1:10: Ro 16:25; 1Kor 15:26,54+; Kol 1:26; 1Pe 1:20 ✡ 1:11: Ŋgo 9:15;Ga 1:15+; 1Tim 2:7 ✡ 1:12: Ep 3:1+; 1Pe 4:19 ✡ 1:13: 1Tim 1:10; 2Tim 3:14; Ibr 10:23

Page 382: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Timoti 1:15 379 2 Timoti 2:13tom pa mi mboro kat. BubuŋanaPotomŋana ta imbotmbot la lelende iko ipombolu be kam ta kembena.✡

15 Nu ute: Wal urlaŋana kan tatimbotmbot pa lele pakaana ki Asiana, timap tipizil ndemen pio kek. Waltana, tomtom kizin ru na Pigelus miErmogenes. 16-17Mi Onesiporus ziŋanzin wal ta timbotmbot ruumu kinina, Merere ko imuŋai zin. Ŋonoono,nio aŋbotmbot lela ruumu sanaanaleleene. Tamen Onesiporus ka miaŋsom, mi imoto som. Indeeŋe ta niimar Rom na, imbel ruŋoŋ ma iraoimar indeeŋe yo. Mi imarmar mailoulou yomi ipombolmbol yo.✡ 18Minu ute: Muŋgu ni imbeeze kat pioisu kar Epesus tomini. Tana aŋsuŋMerere beso mbeŋ kaimer ipet, na niko imuŋai i.✡

2Paulus ikam sua tooroŋan pakan pa

Timoti1 O lutuŋ Timoti, kampeŋana mi

muŋaiŋana ki Yesu Krisi, ta ko ipom-bolmbolu. ✡ 2 Mi sua boozomen tanio aŋso ila iwal biibi matan ma leŋkek, ina kozo kam pa tomtom pakanta nu rao ndemeere zin na, be zinkadoono tipaute zin wal pakan. Nasosua tana iseeŋge ma ila. ✡

3 Gaaba yo ma ituru timendermbolŋana mi tabaada pataŋana paYesu Krisi zaana, kembei ta zin mal-mal kan ambaimbaiŋan tikamam pabibip kizin. ✡ 4 Iti tuute: Zinmalmal kan, matan lala pa uraatapakan kembei ta zin iwal biibi som.Tizem kat zitun pa uraata ki mal-mal men. Naso tikam ma biibi kizinleleene ambai. 5 Mi sombe tomtomtasa iloondo pa londi biibi, na belaito londi tana ka tutu, tona irao ikamkadoono ambaiŋana kizin wal ta tilip

i. ✡ 6 Tomtom woomoŋana ta im-belmbel uraata pa kini paazaŋana na,sombe kini ŋgaamaŋana ipet na, ni tako ikam le kadoono muŋgu. ✡ 7 Suatio tooroŋan taiŋgi, sombe motompinin pa ka uunu, inako Merere iuuluu be kam kat ŋgar pa.

8-9 Motom iŋgalŋgal Yesu Krisi to-tomen. Ni popoŋana ki king Dabit.Mi imeete, to Anutu ipei i ma imaŋgamini. Nio aŋzzoyaryaara uruunu am-baiŋana tina pizin tomtom, tanataaŋrre pataŋana, mi tiur yo lela ruumusanaana leleene kembei ta tomtomsananŋana sa. Tamen sua ki Anutuna, tirao be tipakaala na som. ✡10 Tiŋgi tabe aŋmender mbolŋana,mi aŋbaada pataŋana ta boozomentaiŋgi. Pa aŋso aŋuulu zin wal tauAnutu ipeikat zin be tiwe lene na, betisekap kat la ki Yesu Krisi. Nasoni ikamke zin ma timbotmbot raamaAnutu lela azuŋka kini leleene maalok. ✡

11 Sua ti ŋonoono kat. Irao tuurlami tapase pa: Sombe tagaaba Krisi pameeteŋana kini,inako kaimer itiŋan tombotmbot

matanda yaryaara. ✡12 Mi sombe temender mbolŋana mi

tabaada pataŋana pa ni zaana,inako tagaabi pa uraata ki peeze

kamŋana. ✡13Tamen sombe tipizil ndemendepini

mi tawatkaala zaana,inako ni ipizil ndemeene piti mi

iwatkaala zanda tomini.Mazwaana pakan na, iti tumbuk sua

pini be toto i, mi tamen totosua kiti mbukŋana som.

Mi ni na, itoto sua kini mbukŋana.Paso, ni irao be ipeleele itunu ŋgar

kini na som. ✡Timoti bela ikoto zin wal

pakamkaamŋan✡ 1:14: Ro 8:11; 1Tim 6:20 ✡ 1:16-17: Mt 25:36; Ŋgo 28:30; 2Tim 4:16,19; Ibr 13:3 ✡ 1:18: Mt25:36; Yud 21 ✡ 2:1: Ep 6:10 ✡ 2:2: Tit 1:5 ✡ 2:3: 1Tim 1:18; 2Tim 1:8, 4:5 ✡ 2:5: 1Kor9:25+; 2Tim 4:8 ✡ 2:6: 1Kor 9:7,10 ✡ 2:8-9: Mbo 89:3+; Ŋgo 21:33; Ro 1:3, 2:16; 1Kor 15:1,4,20; Pil1:7,12+; Kol 4:3; Ibr 4:12 ✡ 2:10: 2Kor 1:6; Kol 1:24 ✡ 2:11: Ro 6:5,8; 2Kor 4:10+; Pil 3:10 ✡ 2:12:Mt 10:33, 19:28; Ro 8:17; 1Pe 4:13 ✡ 2:13: Nam 23:19; Mbo 33:4; Ro 3:3+, 9:6

Page 383: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Timoti 2:14 380 2 Timoti 3:214 Sua tio taiŋgi, kozo zzo zin

tomtom pa bekena matan iŋgalŋgal.Mi kwom imbolmbol pizin ila Anutumataana be tiparzorzooro pa suasoroksorok pepe. Pa sua ta kembenairao iuulu zin tomtom risa som. Inaipasansaana zin. ✡ 15Mi kam kinkiinibe kam kat uraata ku, mi paute katzin tomtom pa sua ŋonoono. Besokaimer mi mender su Anutu kereeneuunu, to kommiaŋ som,mi nim se. Pani ko ire u kembei kam uraata ku maambai. ✡ 16-17 Mi sua soroksorok taito ŋgar ki toono men na, mbotmbotmolo pa. Pa sua ta kembena, ina kem-beimbeete sananŋana ta ipasaana katzin tomtom. Pa ina iyaryaaru zinma tizem mbulu ki Anutu. Wal tatizzo sua ta kembei, tomtom kizin ruta Imeneus mi Piletus. ✡ 18 Zirutipaŋoobo pa sua ŋonoono. Pa tika-mam sua pakaamŋana pizin tomtomta kembei: Maŋgaŋana kizin walmeeteŋan, ina ipet kek, mi kaimer namaŋgaŋana toro sa som. Sua kizintana ipasansaana wal pakan urlaŋanakizin. ✡ 19 Tamen iti ta Anutu walkini ŋonoono na, tuurla sua ta ni ikampiti na, mi tombol se. Wal kini na, kankilalan ru. Ta, iso ta kembei: “Merere,ni iute wal kini.” Mi kilalan torona, iso ta kembei: “Wal boozomen taso tiswe Yesu zaana ma tiso ni Biibikizin, na bela timet ma timbot molopa mbulu sananŋana.” Kilalan rutana, ta tiswe ziŋoi ta Anutu wal kiniŋonoono. ✡

20 Ruumu biibi na, kuuru matakiŋatimbotmbot lela. Kuuru pakan na,tiurpe pa gol ma silba. Ina timbotbe takam uraata bibip pa. Mi ku-uru pakan na, kuuru sorok ta irao pauraata soroksorok. ✡ 21 Ina raraatemen piti tomtom. Sombe tomtomsa izem mbulu mi sua soroksorok,mi iurpe itunu ma iwe ŋgeezeŋanami potomŋana, nako iwe kembei ku-uru ŋgeezeŋana. Tana biibi kini ko

leleene ambai pini, mi iuri pa uraatabibip pakan. Paso, ni iurpe itunu,tana irao be ikam uraata ambaim-baiŋan ta boozomen. ✡

Mbulu ki mbesooŋo ambaiŋana kiMerere

22Tana komolo pambulu bozboozota naŋgaŋ popoŋan nin zze pa i. Mikam kinkiini be we ndeeŋeŋom paAnutu mataana, mi kiskis urlaŋanaku, ur lelem pizin tomtom, miniomŋan wal boozomen ta lelenŋgeezeŋanmi tizuŋzuŋpaMerere kitina, kaparlup leleyomma kewe tamen,mi kombotmbot la mbulu luumuŋanamen. ✡ 23 Tamen zin wal ta tiutesua ki Anutu som, mi tiyyo kwon pasua kankaanaŋana, mi tiparzorzooropa sua soroksorok na, gaaba zin pambulu kizin tana pepe. Pa nu ute,sua ta kembena ipiyotyooto mbuluki ketende malmal, mi ikamam ti matoŋoŋooŋo sorok. ✡

24Tomtom ta sombe iwembesooŋoki Merere, na irao keteene malmalmi iŋooŋo pepe. Bela ikam mbululuumuŋana pa tomtom ta boozomen,mi irao kat be ipaute zin tomtom pasua ki Anutu. Mi sombe tomtomtikam ŋoobo mbulu pini, na irao iurŋgis pa pepe. ✡ 25 Mi sombe walpakan tizorzooro la kalŋaana mi niipazal zin, na bela iso sua luumuŋanamenpizin. Pa ina ko iwe zaala pizin beAnutu ikam zin ma titooro lelen, mitikilaala kat sua ŋonoono. ✡ 26 Nasoŋgar kizin ipet, mi tipurus pa kilis kiTomtom Sanaana. Pa ni ta ikeene zin,mi ikam zin ma timbesmbeeze pinina.

3Mbulu sananŋan tabe tipet i

1 Timoti, nio leleŋ be nu ute katta kembei: Mazwaana kaimer kana tatiŋgi i, na pataŋana bibip kola tipet. ✡2Pa tomtom ko lelen pa zitunmen, mi

✡ 2:14: 1Tim 6:4; Tit 3:9 ✡ 2:15: 1Tim 4:6+; Tit 2:7+ ✡ 2:16-17: 1Tim 1:4,20, 4:7, 6:20; Tit 1:14✡ 2:18: 1Kor 15:12; 2Tes 2:1 ✡ 2:19: Mt 7:23; Yo 10:14,27; 1Tim 3:15; 1Yo 2:19 ✡ 2:20: Ro 9:21;1Kor 3:12+ ✡ 2:21: 2Tim 3:17 ✡ 2:22: 1Tim 1:5, 6:11; Ibr 12:14 ✡ 2:23: 2Tim 2:16; Tit 3:9✡ 2:24: 1Tim 3:2+; Tit 1:7+ ✡ 2:25: Ga 6:1; 2Tim 4:2; 1Pe 3:15 ✡ 3:1: 1Tim 4:1; 2Pe 2:1, 3:3; Yud8

Page 384: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Timoti 3:3 381 2 Timoti 3:15matan moniŋan. Mi tipakurkur zitunma tiso tilip pa waen bizin pakan.Mi tiwirri sua sananŋana pizin tom-tom, mi tizorzooro la taman ma nanbizin kalŋan. ✡ 3 Mi sombe tom-tom tikampe zin, na zin lelen ambaipizin som. Mbulu kizin ko iŋgeeze paAnutu mataana som, mi lelen pizintoŋmatiziŋ kizin som. Mi sombeketenmalmal, na irao lelen imiiliminina som. Tikiskis ma timbotmbot. Zinko tiŋgalŋgal sorok sua pizin tomtom.Mi tirao be tigabiizi zitun na som.Ko timaŋgaŋga sorok pizin tomtomkembei ta buzur malmalŋana, mi tiu-rur koi pa mbulu ambaimbaiŋan tamunŋaana men. 4Mi tiurur wal kizinila kan koi bizin naman. Zin ko le-len tataŋa men, mi tipakurkur zitun.Mi mbulu pareiŋana ta so tiyamaanakembei ambai, nako tikam men. MiAnutu na, lelen pini risa som. ✡5 Ŋonoono, mbulu pakan ta Anutuwal kini tikamam na, zin ko titotosorok. Tamenmbulu kizin ko iswe zinkembei tiute Anutumburaana sommilelen pa som. Wal ta kembei na, pizilndemem pizin mi mbot molo pizin. ✡

6-7 Tomtom kizin pakan ko tiruzaala be timbot se kizin moorikankaanaŋan ta urlaŋana kizin imbolzen na. Ko tila kizin moori taulelen ipata pa sanaana kizin, mitamen lelen bok pa ŋgar bozboozomi ŋgar tana ikamam peeze pizin.Zin moori ta kembei na, lelen betileŋleŋ len sua. Tamen tirao betikan la kat sua ŋonoono na som.Tana wal pakamkaamŋan tana ko tilakizin moori ta kembei, mi tikam sualeleeneŋana pizin, to zin moori tanatitop la kizin. ✡ 8Wal pakamkaamŋantana, mbulu kizin irao pa Anutumataana som kat. Tanata ni ipizilndemeene pizin. Pa ŋgar kizin

mi urlaŋana kizin isaana kek, mitizorzooro pa sua ŋonoono kembeita muŋgu Yanes mi Yamberes tizooroMose na. * ✡ 9Mimbulu raraate menko ipet pizin kembei ta muŋgu ipet paYanes mi Yamberes na. Ko tikam masom to, iwal biibi tikilaala zin kembeilen ŋgar somŋan.

Paulus ipombol Timoti mini10-11 O Timoti, nu gabgaaba yo.

Tana sua ta aŋkamam pizin tomtom,mi mbulu tio, mi uunu tau aŋkamamuraata pa i, mi urlaŋana tio, mimbulutio ta loŋa keteŋ malmal pizin tom-tom som, mi aŋurur leleŋ pizin, miaŋmendernder mbolŋana mi aŋbad-baada pataŋana, ina nu ute lup kek.Mi pataŋana boozomen ta tomtomtikam pio, bekena tiseeze motoŋ, inatomini nu ute. Muŋgu tiseeze motoŋisu kar Antiok, ma Ikonium, mi Lis-tara. Tamen aŋmender mbolŋana miaŋbaada men, mi Merere, ni iuulu yomi itatke yo pa pataŋana ta boozomentana, ta iŋgi aŋbotmbotmen i. ✡ 12Minio ituŋ tamen aŋbaada pataŋanasom. Pa wal boozomen ta sombelelen be tisekap la ki Yesu Krisi mitito mbulu ki Anutu, inako tomtomtiseeze matan. ✡ 13 Mi zin walsananŋan ta tipakamkaam zin tom-tom mi tipandelndel zin, nako tino-knokmen ta kembei,mi sanaana kizintana ila ilama iwe biibi kat. Mi ina, zintipakaam zitun tomini. ✡

14 Tamen nu na, kozo kiskis suaŋonoono ta leŋ mi kan la kek na. Paniam ta ampaute u pa sua tana na,nu ute yam. ✡ 15 Mi indeeŋe tanu naŋgaŋŋom mi imar, na nu tumraama Anutu sua kini potomŋana tatibeede se ro na. Sua tana irao be ipeiŋgar ambaiŋana pu, mi iso u pa zaalatabe Anutu ikamke u pa i. Zaala tana

✡ 3:2: Ro 1:29+; 1Tim 6:4; 2Pe 2:3,12 ✡ 3:4: Pil 3:19; Yud 4,19 ✡ 3:5: Mt 7:15,21; Ro 2:19+,6:17+; 2Tes 3:6; Tit 1:16 ✡ 3:6-7: Tit 1:11 * 3:8: Re Kam 7:22 mi 9:11. Mbol pakan kizin Yuda isota kembei: Zin naborou kan ki Aikuptu ta muŋgu ziŋan Mose tiparkam siloogo na, tomtom kizin ru zanYanes mi Yamberes. ✡ 3:8: Kam 7:11+; Ro 1:28; 1Tim 6:5 ✡ 3:10-11: Mbo 34:19; Ŋgo 13:14-52,14:1-20; 2Kor 1:10; Pil 2:22; 1Tim 4:6 ✡ 3:12: Mt 16:24; Yo 15:18+, 17:14; Ŋgo 14:22; 1Tes 3:3 ✡ 3:13:2Tes 2:11; 1Tim 4:1 ✡ 3:14: 2Tim 2:2 ✡ 3:15: Mbo 19:7, 119:98,105,130; Yo 5:39

Page 385: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Timoti 3:16 382 2 Timoti 4:13ta kembei: Sombe urla ki Yesu Krisimi sekap la kini, inakombot ambai. ✡

16 Anutu sua kini ta boozomen na,itunu Bubuŋana ta ipei ŋgar kizintomtom ma tibeede se ro na. Misua kini iuulu kat iti be tapaute zintomtom pa sua ŋonoono, mi tokotosua pakaamŋana kizin tomtom, mitapazal zin tomtom, mi tozzo zin pambulu ndeeŋeŋana. ✡ 17 Tana Anututomtom kini sa isombe iute sua tana,na ni ko irao kat be ikam uraata am-baimbaiŋan matakiŋa ta boozomen.✡

4Paulus ikam suambolŋana pa Timoti

1Merere kiti Yesu Krisi, ni kola imi-ili ma imarmini be iswe peeze kinimaimbot kat mat, mibe itiiri tomtom taboozomen mi iur kadoono pizin. Zinta timbot matan yaryaara, mi zin tatimetmeete kekna tomini. Nio aŋkamsua mbolŋana pu pa ni ziru TamaanaAnutu matan ta kembei: ✡ 2 SoyaaraAnutu sua kini. Sombe tomtom lelenbe tileŋ la, som lelen pa som, na toŋgopa. Ina uraata ku be kam men tau.Sua pakaamŋana kizin tomtom na,zzwe ma imbot mat. Mi pazalzal zintomtom mi pombolmbol zin. Tanakam sua ki Anutu pizin pa mazwaanata boozomen. Mi nim gesges pizinpepe, mi ketem malmal pizin karaupepe. ✡

3 Pa mazwaana sa kola imar, totomtom ko lelen be tiŋgun talŋanpa sua ambaiŋana mini som. Mi kolelen be tileŋleŋ len sua soroksorokta boozomen. Tana wal boozomenta kwon mbesmbeeze pizin tomtommi tipombolmbol zin be tito zitunlelen sananŋan na, tomtom ko tiyo-geege zin ma timar, bekena tileŋleŋlen sua kizin pakaamŋana. ✡ 4 Tanatomtom ko tizeeze talŋan ma sik pa

sua ŋonoono, mi tipizil ndemen pa,mi tiŋgun talŋan pa mbol soroksorokmen. ✡

5 Mi nu na, kozo ketem guruk pakosa sa pepe. Kam kat ŋgar. Mimender mbolŋana, baada pataŋana,mi kam uruunu ambaiŋana pizin walta tiurla zen na. Naso kam kat uraatata Anutu iur ma nomom na. ✡

Paulus swoono igarau kek6 Pa nio, iŋgi be aŋzem toono ti.

Molo som, to siŋiŋ ireere kembei yokbaen ta tiliŋliŋ sala patoronŋana i.✡ 7 Nio aŋporou mbolŋana ma aŋlipkek. Pa nio mburoŋ mburoŋ be aŋtokat Merere, mi aŋposop londi tio, miiŋgi aŋkiskis men urlaŋana tio. ✡8 Tana mogar ambaiŋana kizin wal tatiporou mbolŋana ma tilip, ta izza yoa. Mogar ta kembei: Indeeŋe mbeŋkaimer na, ni ta tiiriŋana katuunundeeŋeŋana i, ko ipaata yo be tomtomndeeŋeŋoŋ. Mi nio ituŋ tamen som.Pa wal boozomen ta so tiurur lelenpini, mi tiurur matan pa miiliŋanakini, na ni ko ikammbulu raraatemenpizin tomini. ✡

Sua pa koroŋ pakan9 Timoti, toombo be loŋa mi mar.

10Pa Demas, ni iur leleene pa koroŋ kitoono, tana izem yo ma aŋboreŋ, miila lene pa kar Tesalonika kek. Mi Kre-senes, ni ila pa lele pakaana ki Galesiakek. Mi Titus, ni ila pa lele pakaanaki Dalmesia. ✡ 11 Mi Lukas itutamenta niamru ambotmbot i. Tana kamMarkus ma niomru kamar. Pa ni iraobe iuulu yo pa uraata ki Merere. ✡12O, mi Tikikus na, nio aŋgo i ma imapa kar Epesus kek.

13Mburu tio mat kana ta aŋzem suruumu ki Karpus ta kar Troas na, rebeso mar, na motom iŋgal be kam. Mikam zin buk tomini. Mi zin buk pakan

✡ 3:16: Ro 15:4; 2Pe 1:20+ ✡ 3:17: 1Tim 6:11; 2Tim 2:21 ✡ 4:1: Ŋgo 10:42; Ro 14:9+; 1Pe 4:5✡ 4:2: Ŋgo 20:20; Kol 4:5; 1Tim 4:13; 2Tim 2:25; Tit 1:13, 2:15 ✡ 4:3: 1Tim 1:10+, 4:1; 2Tim 3:6; Tit1:9 ✡ 4:4: 1Tim 1:4, 4:7; Tit 1:14 ✡ 4:5: Ŋgo 21:8; Ep 4:11; 2Tim 1:8, 2:3 ✡ 4:6: Pil 1:23, 2:17;2Pe 1:14 ✡ 4:7: Ŋgo 20:24; 1Kor 9:24+; Pil 3:14; 1Tim 6:12; Ibr 12:1 ✡ 4:8: 2Tim 1:12; Yems 1:12;1Pe 5:4; Tur 2:10 ✡ 4:10: Kol 4:14; 1Yo 2:15 ✡ 4:11: Ŋgo 15:37+; Kol 4:10,14; 1Pe 5:13

Page 386: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Timoti 4:14 383 2 Timoti 4:22ta kulin mbolŋan na, kozo motomŋgal kat be kam zin tomini.

14 Alisande ta iurpewe mburu pambaras na, ni ikammbulu sananŋanakat pio. Kaimer Merere itunu koipokotmbulu kini. ✡ 15Tana re u pini.Pa ni imbel zooroŋana pa sua kiti.

16 Mataana mi tipamender yo betitiiri sua tio na, tomtom sa ilae tio beipombol sua tio som. Som kat. Timapma tizem yo lup. Tamen nio aŋsuŋMerere be ipokot mbulu kizin tanapepe. 17 Ŋonoono, nio ituŋ tamen.Tamen Merere, ni imbot raama yo,mi ipombol yo, tabe aŋrao aŋkam suaki Anutu pizin tomtom pa mazwaanatina tomini. Tana uraata tio ta aŋz-zoyaryaara uruunu ambaiŋana pizinkarkari ta boozomen, ta imar imap suti. Pa sua irao lele kizin wal ta Yudasomŋan i ma tileŋ kek. Mazwaanatana, aŋso ko aŋmeete. Mi som.Anutu iuulu yo ma kembei ta itatkeyo pa laion kwoono. ✡ 18 Mi nikola itatke yo pa koroŋ sananŋanta munŋaana men, mi ikamke yoma aŋla aŋbot ambai su kar kini tasaamba a. ✡

Tana iti tapakur ni zaana totomen.Ŋonoono.

Sua pemetŋana19 Kam aigule tio ila ki Prisila ziru

Akwila, mi zin wal ta ziŋan Onesi-porus timbotmbot ruumu kini na. ✡20 Erastus, ni imbotmbot men kar Ko-rin. Mi Tropimus, ni mete ikami maaŋzemi su Miletus. ✡

21 Timoti, toombo be loŋa mi mar.Pa molo som to, lele ilomo mi miiriswoono. Eubulus mi Pudes, Linus,Klaudia, mi toŋmatiziŋ pakan ki Krisita niamŋan ambotmbot i, zin tominitikam aigule kizin pu.

22 Timoti, Merere ko imbotmbotraamu. Mi kampeŋana kini ko isetiom ta boozomen. Ŋonoono.

✡ 4:14: Mbo 28:4; 1Tim 1:20 ✡ 4:17: Mbo 22:21; Ŋgo 23:11, 27:23+ ✡ 4:18: Mbo 121:7; Mt 6:13;Ro 11:36 ✡ 4:19: Ŋgo 18:2; 2Tim 1:16+ ✡ 4:20: Ŋgo 19:22, 20:4, 21:29

Page 387: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Titus 1:1 384 Titus 1:14

Ro Ta Paulus Ibeede LaKi Titus1 Nio Paulus, mbesooŋo ki Anutu

mi ŋgoŋana ki Yesu Krisi, ta aŋbeedero ti. Zin wal tau Anutu ipeikatzin be tiwe lene na, nio aŋkamamuraata bekena aŋuulu zin ma tiurlakini mi tiute kat sua ŋonoono. Nasotito mbulu kini, 2 mi tiur matanpa mbotŋana mata yaryaaraŋana.Mbotŋana tana, muŋgu kat, indeeŋeAnutu iur kosa sa zen na, ni imbuk suapa. Mi ni irao ipakaam na som. Izzosua ŋonoono men.✡ 3 Mi indeeŋeka nol na, Anutu ta ulaaŋa kiti i, iururuunu ambaiŋana imar nomoŋ, miiŋgo yoma aŋla be aŋsoyaara sua tanapizin tomtom. Naso timbot mat pa.✡

4 O Titus, aŋbeede ro ti imapaso, urlaŋana kiti ilup ituru matewe tamen, mi aŋre u kembeilutuŋ ŋonoono. Tamanda Anutu miulaaŋa kiti Yesu Krisi ko tikampeu, mi timboro u ma mbot ambai.Ŋonoono.✡

Titus bela iur mboroŋan ambaim-baiŋan

(1Tim 3:2-7)5 Muŋgu nio aŋzemu su mutu Krit

mi aŋso pu be urpe uraata pakan taaŋposop som na, mi ur zin mboroŋanma ikot kar ta boozomen. Mi iŋgiaŋsope u pa uraata ta ima nomomkek na.✡ 6 Tomtom ta nu sombeuri na, bela mbulu kini ta boozomenambai men. Kokena tomtom tiyyokwon pini. Mi bela igabiizi itunu miimbotmbot ki kusiini ŋonoono men.Mi lutuunu bizin na, bela tileŋleŋla kalŋaana, mi tiurla ki Yesu, miurun ambai. Kokena tizorzooro mi ti-wirri pat kizin pambulu soroksorok.✡7 Pa mboroŋan ta ikamam peeze palupŋana ki Krisi na, mbulu kini ta

boozomen bela ambai men. Kokenatomtom tiyyo kwon pini. Tana iraoito itunu leleene men pepe, mi ke-teene malmal karau pepe. Mi ni iwinma zaza pepe, mi imaŋgayaryaara pamalmal pepe. Mi irru zaala be iwatkele pat pepe.✡ 8Ni kamŋa leembeŋana,mi leleene pa mbulu ambaiŋana ilip.Mi ikamam kat ŋgar mi igabizbiiziitunu. Mi ikamammbulundeeŋeŋanami potomŋanamen. 9Mi ikiskis sua tatipaute i pa na, ma imbol pini. Pa suatana, sua ŋonoono. Irao tapase pa.Naso ni irao be ikam sua ambaiŋanapizin tomtom be ipombol urlaŋanakizin, mi iswe zin wal ta tizorzooro pasua ŋonoono na.✡

Mbulu kizin wal pakamkaamŋan10Tana ur zinmboroŋan ta kembei.

Pa wal boozomen tau niomŋan kom-botmbot na, zin wal zorzooroŋan,mi tiyyo kwon pa sua soroksorokta ŋono somŋana i, mi tipandel-ndel zin tomtom. Zin Yuda ta tim-botmbot la lupŋana tiom na, zinta timuŋmuuŋgu pa mbulu tana.✡11 Wal ta kembei na, peteke zin mipumun kwon. Pa tipasansaana tom-tom pakan ziŋan zin wal ta timbotm-bot ruumu kizin na, ma urlaŋanakizin isaana. Wal pakamkaamŋantina na, kan miaŋ somŋan. Patipabogboogo sua ki Merere, bekenatiwatke len koroŋ kizin tomtom.✡12 Muŋgu Krit zitun merere kizinkwoono ta, ni iswe kat zin ma iso takembei: “Tomtom ki Krit tiŋgi, zinpakamkaamŋanmi sananŋan kat. Zinkembei buzur saŋsaŋŋan. Mi zin bele-gleegeŋan mi kopon kiniŋan kat.”

13 Sua tana na, ŋonoono men. Tanayaamba kat wal tana mi swe zinpa mbulu kizin pakaamŋana. Nasourpe urlaŋana kizin ma ambai mini.✡14 Kokena tiŋgun talŋan pa mbolsoroksorok kizin Yuda, ramaki tutu

✡ 1:2: Ro 16:25+; 2Tim 1:1,9 ✡ 1:3: Ro 1:5; Ga 1:1; Ep 1:9+; 1Tes 2:4; 1Tim 1:1-11 ✡ 1:4: Ro1:7 ✡ 1:5: Ŋgo 14:23; 2Tim 2:2 ✡ 1:6: 2Tim 2:24+ ✡ 1:7: Mt 24:45; 1Kor 4:1; Ep 5:18; 1Pe 5:2✡ 1:9: 1Tim 1:10, 6:3+; 2Tim 1:13, 2:15, 4:3; Tit 2:1 ✡ 1:10: Ŋgo 15:1; 1Tim 1:6 ✡ 1:11: Yo 10:12;1Tim 6:5; 2Tim 3:6+; 1Pe 5:2 ✡ 1:13: 2Tim 4:2

Page 388: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Titus 1:15 385 Titus 2:13soroksorok kizin tomtom ta tipizilndemen pa sua ŋonoono kek na.✡

15 Zin wal tau lelen ŋgeezeŋan na,koroŋ sa irao ipasaana zin pa Anutumataana na som. Pa mbulu kizinramaki koroŋ kizin ta boozomen naiŋgeeze men. Tamen zin wal tau leleniŋgeeze som, mi tiurla som na, mbulukizinmi koroŋ kizin sa ko irao iŋgeezepa Anutu mataana na som. Pa lelenmi ŋgar kizin isaana kek.✡ 16 Wal takembena tindemeere sorok ma tisotiute Anutu. Tamen mbulu kizin iswezin kembei tipizil ndemen pini kek.Tana Anutu leleene pizin risa som. Patizorzooro la kalŋaana, mi tirao betikam uraata ambaiŋana sa som.✡

2Mbulu tabe wal ki Krisi tikam

1 Mi nu Titus, kozo paute zin tom-tom pa ŋgar ambaiŋana tabe ipombolurlaŋana kizin. ✡ 2 Tana so pizinkolman be tigabiizi zitun, mi tikammbulu kizin ma ambai men pa tom-tom matan. Bela tikam mbulu raamaŋgar, mi urlaŋana kizin imbol, mitiur lelen pizin tomtom, mi timendermbolŋana pa pataŋana. ✡ 3 Mi zinkolmannan ta kembena. So pizinbe tikam mbulu potomŋana men mitimoto Merere. Mi tiŋgal sua pizintomtom pepe, mi tiwe mbesooŋo pawinŋana pepe. Bela tipaute zin tom-tom pa mbulu ambaiŋana. ✡ 4 Nasotipombol zin moori pakan be tiur le-len pa kusin bizin ma lutun bizin,5 mibe tikam kat ŋgar mi tigabiizizitun, mi tikam mbulu ŋgeezeŋanamen, mi timboro kat lele mi ruumukizin, mi tikampe zin tomtom, mitikoto zitun ma timbot la kusin bizinkopon mbarman. Tona tomtom sa koirao be iyyo kwoono paAnutu sua kinisom. ✡

6Mi zin naŋgaŋ kaibiim na, pombolzin be tikam kat ŋgar mi tigabiizizitun. 7 Mi nu itum na, kozo we kinambaiŋana pizin, mi patooŋo zin pambulu ambaimbaiŋan ta munŋaanamen, to zin tiyose. Sombe kam suapizin tomtom, na kam sua ŋonoonomen raama lelem. Mi motom iŋgalitum be mbulu ku iŋgeeze men patomtom matan. ✡ 8 Mi kam sua am-baiŋana tabe ipombol urlaŋana kizintomtom. Kokena tomtom sa iyokwoono piti. Tona zin wal ta tizor-zooru ko kan miaŋ pa mbulu kizin,mi timaane men. Paso, zin ko tire ukembei nu kam ŋoobo mbulu sa som.✡

9 Mi zin wal ki Krisi ta tiwe mbe-sooŋo sorok na, so pizin be tileŋleŋla bibip kizin kalŋan, mibe tikam katuraata kizin ta boozomen ma iraobibip kizin lelen. Mi tipetekat suapizin pepe, ✡ 10naman sosor pa bibipkizin koroŋ kizin sa pepe. Bela mataniŋgalŋgal uraata kizin mi tikam kat.Naso bibip kizin tirao be tindemeerezin. Pa mbulu ta kembei ko ikamma Anutu ta ulaaŋa kiti na, sua kiniiŋgeeze pa tomtom matan. ✡

Kampeŋana mi muŋaiŋana ki Anututa ipiyooto mbulu ambaiŋana

11 Iti tuute: Kampeŋana mimuŋaiŋana ki Anutu ta ipet matkek. Tana koozi wal ta boozomen lenzaala be Anutu ikamke zin. ✡ 12 Mikampeŋana mi muŋaiŋana kini tanaipaute iti ta kembei: Koozi, mbuluboozomen ta ito Anutu ŋgar kini som,ramaki mbulu toono kan ta nindiizze pa i, na bela tipizil ndemendepa ma imap ma imborene. Mi takamkat ŋgar mi tagabiizi itundu, mitakam mbulu ndeeŋeŋana men taito Anutu ŋgar kini. ✡ 13 Tana itibela takamam ta kembei, mi tu'urur

✡ 1:14: Mt 15:9; Kol 2:21+; 1Tim 1:4, 4:7 ✡ 1:15: Mt 15:11; Lu 11:39+; Ŋgo 10:15; Ro 14:14,20,23;1Kor 6:12 ✡ 1:16: 2Tim 3:5; 1Yo 1:6, 2:4; Yud 4 ✡ 2:1: 2Tim 1:13; Tit 1:9 ✡ 2:2: 1Tim 3:2+✡ 2:3: 1Tim 3:11; 2Tim 2:9+; 1Pe 3:3+ ✡ 2:5: 1Kor 14:34; Ep 5:22; Kol 3:18; 1Tim 2:11, 6:1; 1Pe 3:1✡ 2:7: 1Tim 4:12; 1Pe 5:3 ✡ 2:8: Tit 1:9; 1Pe 2:12,15, 3:16 ✡ 2:9: Ep 6:5+; Kol 3:22+; 1Tim 6:1+✡ 2:10: Mt 5:16; Pil 2:15 ✡ 2:11: 1Tim 2:4; Tit 3:4+; 2Pe 3:9 ✡ 2:12: Ro 6:19; Ep 1:4; Kol 1:22;1Tes 4:7; 1Pe 1:15; 1Yo 2:15+

Page 389: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Titus 2:14 386 Titus 3:13matanda pa Merere kiti Yesu Krisi, beimiili ma imar mini raama mburaanami azuŋka kini biibi. Ni Anutu kitimi Ulaaŋa kiti zaanaŋana. Mbulutana iso ipet, nako lelende ambaikat pa kampeŋana tabe ise kiti i. ✡14Yesu Krisi, ni ikammurindi mi izemitunuma imeete piti, bekena isan ti lasanaana mburaana, mibe ipus ti matewe ndeeŋeŋanda, mi tewe ni lene.Naso matanda siŋsiŋ be takam uraataambaimbaiŋan matakiŋa. ✡

15 Sua tio ta boozomen taiŋgi, kozopaute zin tomtom pa, mi pazal zinpa, mi pombol zin be tito kat. Mi re.Kokena tomtom sa mata pasomu. Panu zom pa uraata ku. ✡

3Mbulu kizin wal urlaŋana kan

1 Pei ŋgar kizin tomtom betimbotmbot la zin bibip ki gabman tatikamam peeze piti i kopon mbarmanmi tileŋleŋ la kalŋan, mibe matansiŋsiŋ pa uraata ambaimbaiŋanmatakiŋa ta boozomen.✡ 2Mi so pizinbe tipiri sua sananŋana pa tomtom sapepe, mi tizooro pepe. Mibe tikammbulu luumuŋana men, mi len ŋgerpa tomtom ta boozomen.✡

3 Pa muŋgu iti tomini takankaanapa Anutu, mi tozorzoori, mitakamam mbulu bozboozo, mitomtom tipandelndel ti pa sua kizinpakaamŋana, mi nindi izze pa mbulusoroksorok boozomen ki toonomi tewe mbesooŋo pa. Takamamŋgar sananŋana pizin tomtom, mimatanda mburmbur pizin, mi itiŋantomtom ta boozomen taparwe kandakoi ma tombotmbot.✡ 4 Tamenindeeŋe kampeŋana mi muŋaiŋanaki Anutu ta ulaaŋa kiti na ipet mat na,ni iwe tundu mi ikamke iti.✡ 5-6 Miiti takam mbulu ndeeŋeŋana sa ta ni

ikamke iti pa i na som. Som kat. Inani itunu muŋaiŋana kini tau. Zaalata ni ikamke iti pa i, ina ta kembei:Bubuŋana Potomŋana ikam uraatapiti ma tewe popoŋanda, mi ipus tima tewe ŋgeezeŋanda. Pa Ulaaŋa kitiYesu Krisi iwe zaala piti, tanata Anutuikam Bubuŋana Potomŋana ma isuma isalakaala iti.✡ 7Tana kampeŋanamimuŋaiŋana ki Anutu, ta ikam ti matewe ndeeŋeŋanda pa ni mataana. Mikoozi zanda be takammbotŋanamatayaryaaraŋana mi tu'urur matandapa.✡

8 Sua tana, sua ŋonoono. Irao tu-urla mi tapase pa. Tana nio leleŋbe nu kwom imbolmbol pa. Nasozin wal tau tiurla ki Anutu na, mataniŋgalŋgal be tikam uraata mi mbuluambaimbaiŋan totomen. Pa mbuluta kembei, ina ambai mi iuluulu zintomtom.✡

9 Mi zin wal ta tiyyo kwon pa suakankaanaŋana, mi tiwidit Yuda tum-bun bizin unmi tiparzorzooro pa tutuki Mose na, mbotmbot molo pizin.Pa sua soroksorok ta kembei, ko iu-ulu iti risa som, mi ipiyooto ŋonoonoambaiŋana sa som.✡ 10-11 Sombetomtom sa izorzooro mi irekreegelupŋana ki Krisi, na loŋa mi peteke i.Peteke i pa ta ma som, mi so iwe rupa ma som, to pizil ndemem pini, mimbot molo pini. Pa nu ute: Tomtomta inoknok sanaana ta kembei, ni izemzaala ki Anutu kek. Tana mbulu kinitina iswe i kembei kaimer ni kola ikamkadoono sananŋana mi ila lene.✡

Sua pemetŋana12 Re sombe aŋgo Atemas, som

Tikikus ma ima, to toombo be loŋami mar tio ta Nikopolis i. Pa iŋgi leleilomo kek. Mi re lene ta tiŋgi na,aŋso aŋla aŋbot ta tiŋga.✡ 13 SombeZenas ta iute kat tutu ki Rom na,

✡ 2:13: 1Kor 1:7; Pil 3:20; 1Yo 3:2 ✡ 2:14: Kam 19:5; Mbo 130:8; Ga 1:4; Ep 2:10; Ibr 9:14; 1Pe 2:9✡ 2:15: 1Kor 16:11; 1Tim 4:12; 2Tim 4:2 ✡ 3:1: Ro 13:1+; 1Pe 2:13+ ✡ 3:2: Ep 4:2,31; Pil 4:5; Kol3:12; 2Tim 2:24+ ✡ 3:3: 1Kor 6:11; Ep 2:1+, 5:8; 1Pe 4:3 ✡ 3:4: Tit 2:11 ✡ 3:5-6: Yo 3:3+; Ŋgo2:17-33, 15:11; Ro 3:20+, 5:5; Ga 2:16; 2Tim 1:9 ✡ 3:7: Ro 8:17,23+ ✡ 3:8: 1Tim 1:14+ ✡ 3:9:1Tim 1:4; 2Tim 2:23; Tit 1:14 ✡ 3:10-11: Mt 18:15+; Ro 16:17+; 2Tes 3:6; 1Tim 6:3+; 2Tim 3:5; 2Yo 10✡ 3:12: Kol 4:7+

Page 390: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Titus 3:14 387 Titus 3:15ziru Apolos tima tipet ku, na re zinpa mboti mi pai kizin, kokena timbotŋoobo.✡ 14 Pa iti wal kiti tomini, iraotikam ŋgar pa mbulu ki kampeŋana,mi tiuulu zin wal ta timbot ŋooboi. Kokena urlaŋana kizin ipiyootoŋonoono ambaiŋana sa som.✡

15Wal boozomen tau niamŋan am-botmbot taiŋgi na, tikam aigule kizinpu. Mi pakanda bizin ta niomŋankombotmbot tina, mi tiur lelen piammi tikiskis urlaŋana kizin na, wekwoyam mi kam aigule tiam pizin.

Kampeŋana ki Anutu ko ise tiom.Ŋonoono.

✡ 3:13: Ŋgo 18:24+ ✡ 3:14: Pil 1:11; Kol 1:10; Tit 2:14

Page 391: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilemon 1 388 Pilemon 20

Ro Ta Paulus Ibeede PaPilemon1 Nio Paulus. Nio aŋbesmbeeze

pa Yesu Krisi, tanata tiur yo ma iŋgiaŋbotmbot lela ruumu sanaana. Nioniamru toŋmatiziŋ kiti Timoti, ta am-beede ro tiŋgi ima pu Pilemon. Paso,nu gabgaaba yam pa uraata ki Krisi,mi leleyam pu ilip. 2 Mi moori kitita Apia na, aigule tiam ila kini. MiArkipus ta niamŋan amporrou pa suakiMerere,miwal ki Krisi tau niomŋankuluplup yom pa suŋŋana lela ruumuku na, aigule tiam ila kizin tomini.

3 Tamanda Anutu mi Merere kitiYesu Krisi ko tikampe yom, mitimboro yom ma kombot ambai.Ŋonoono.

Suŋŋana ta Paulus ikamam pa Pile-mon

4 O Pilemon, gorgori ta aŋzuŋzuŋna, motoŋ iŋgalŋgalu, mi aŋpakurkurAnutu tio pu. 5 Paso aŋleŋleŋ urumkembei nu urla kat ki Merere kitiYesu, mi urur lelem pa Anutu wal kinipotomŋan ta boozomen. 6 Urlaŋanakiti ta ilup ti ma tewe tamen kek.Mi nio aŋzuŋzuŋ Anutu be lupuuŋukiti iwe zaala pu ma ute kat kam-peŋana ambaimbaiŋan boozomen taimarmar piti tomtom ta tesekap laki Krisi i. 7 O tiziŋ, mbulu ku taurur lelem pizin tomtom, ta ikam yoma leleŋ ambai kat, mi ipombol yotomini. Pa nu pombolmbol Anutuwal kini potomŋan, mi kamam zinmalelen ambai.

Paulus iurpe Pilemon leleene pambe-sooŋo kini Onesimus ta iko pini na

8 O Pilemon, nio leŋ sua ri pu pauraata ta, ta nio leleŋ be kam. Uraatati, nu so kam, to indeeŋe. Re. Nuituru tewe Krisi lene kek. Tana nioaŋrao aŋso kat sua pu, mi aŋur suapu be kam. Tamen leleŋ be aŋkamta kembei som. 9 Leleŋ be nu kamuraata ti paso, nu lelem pio. Tana

nio Paulus ta aŋwe kolman kek miiŋgi aŋbotmbot lela ruumu sanaanapa Yesu Krisi zaana na, 10 aŋso aŋwi upa lutuŋOnesimus. Pa nio aŋbotmbotruumu sanaana tiŋgi, mi urlaŋana tailup yam ma ni iwe kembei lutuŋ.✡11 Ŋonoono, muŋgu ni mbesooŋo ku.Tamen iuluulu u pe som. Mi buri na,ni irao be iuulu ituru.

12-13 Tomtom tiŋgi, nio leleŋ piniilip kat. Tana aŋso aŋruuti ma imbotbe ikam murim mi iuulu yo. Pa iŋgiaŋbotmbot lela ruumu sanaana paso,aŋzzoyaryaara uruunu ambaiŋana.Mi som. Iŋgi aŋpimiili i ma ima kumini. 14 Kokena aŋkam sorok mbulusa, mi nu yok som, to aŋpasaanalelem. Uraata ambaiŋana ta aŋzzopa i, na aŋsombe nu itum kam raamalelem, to ambai. Tana leleŋ beaŋmaŋmaŋu pa som.✡

15 Mi takankaana pa. Mbulu taOnesimus izemu pa mazwaana ritiŋgi, inako Anutu zaala kini be itoorima iwe Krisi lene. Naso imiili ma imaku mini be niomru kombotmbot maalok. 16 Mi ni isombe ima, nako rei kembei muŋgu som. Ko ipa ndelri. Pa muŋgu, ni mbesooŋo ku men.Mi iŋgi ko re i kembei toŋmatiziŋ kiKrisi ta nu lelem pini ilip. Nio tileleŋ pini tomini. Mi nu ko lelem piniilip kat. Paso, ni ko iwe mbesooŋoambaiŋana kat pu, mi ni toŋmatiziŋku ta ki Merere i tomini.✡

17 Tana nu sombe re yo kembei nugaabaŋom, nako lelem ambai pini mikami kembei ta nu kam yo. 18 Misombe ikam ŋoobo mbulu sa pu, somikam koroŋ ku sa ma iwe mbun pini,na ur nio zoŋ pa be aŋma to aŋkot.19 Re su pa bude suruunu ti. Iŋginio ituŋ aŋbeede. Tana kam ŋgarpa mbun kini pepe. Nio ko aŋkot.Mi tamen itum ko motom iŋgalŋgalmbun biibi ta imbotmbot ku i. Pa niota aŋwe zaala pu ma kam mbotŋanata ki Anutu i. 20 Tiziŋ, nio leleŋbe nu uulu yo ma kam uraata ti pa

✡ 1:10: 1Kor 4:15; Kol 4:9 ✡ 1:14: 2Kor 9:7 ✡ 1:16: Ep 6:9; 1Tim 6:2

Page 392: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Pilemon 21 389 Pilemon 25Merere zaana. Naso swe mbulu kiKrisi, mi kam ma leleŋ ambai. 21 Minio aŋbeede ro tiŋgi na, leleŋ iwe rupu som. Nio aŋute: Nu ko to kalŋoŋ.Mi ko kam ma ilip ma iŋgi.

22 Aŋso aŋwi u pa koroŋ toro to-mini. Parei, ko irao re leŋ muriŋ sama imbotmbot? Pa iŋgi aŋre kem-bei molo som, to suŋŋana tiom iurŋonoono, mi aŋyooto ma aŋma leŋ.

Sua pemetŋana23 Torondo Epaparas, ta ra niamru

ambotmbot lela ruumu sanaana tiŋgipa Yesu Krisi zaana na, ni tominiikam aigule kini pu.✡ 24 Mi ni ituta-men som. Zin tau tigabgaaba yo pauraata i, zin tomini tikam aigule kizinpu. Markus ma Aristakus, Demas, miLukas.✡

25 Kampeŋana ki Merere kiti YesuKrisi ko ise tiom. Ŋonoono.

✡ 1:23: Kol 1:7, 4:12 ✡ 1:24: Ŋgo 12:12, 19:29, 27:2; Kol 4:14; 2Tim 4:10+

Page 393: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 1:1 390 Iburu 1:11-12

Ro Ta Ila Pizin IburuAnutu Lutuunu ta iswe kat Anutu

piti1Muŋgu Anutu kalŋaana ila iwedet

ki kwoono bizin pa zaala matakiŋa,mi tumbundu bizin tileŋleŋ sua kiniila kizin. 2 Tamen mazwaana kaimerkana ta ti na, iti teleŋ Anutu kalŋaanaila ki ni itunu Lutuunu tau. In-deeŋe Anutu iur saamba mi toonona, Lutuunu ta iwe zaala pa koroŋta boozomen ma tipet. Mi Anutuipeikati be koroŋ ta munŋaana menimap ma iwe lene.✡ 3 Ni ta iswekat Anutu piti. Pa Anutu mburaanami azuŋka kini ramaki mbulu kiniboozomen ta zaana biibi pa i, ta imapma imbot se ki Lutuunu. Mi suambolŋana ki Lutuunu ta ikiskis koroŋta munŋaana men ma timbot murin.Ni izem itunu ma imeete pizin tom-tom bekena ipus zin pa sanaana kizinma tiŋgeeze kat pa Anutu mataana.Mana imiili ma isala mini saamba,mi mbuleene isu Anutu ta mburakeskeezeŋana na namaana woono beikam peeze.✡

Lutuunu zaana biibi ma ilip pizinaŋela

4Anutu, ni iur Lutuunuma iwebiibimi zaana ilip pizin aŋela.✡ 5 Pa kere.Kena so Anutu iso pa aŋela tasa maisombe:Nio lutuŋ ta nu na.Koozi nio aŋwe nu tomom.✡Som na isombe:Nio ko aŋwe ni tamaana,mi ni ko iwe nio lutuŋ.✡Kembei lak. Mi iŋgi som.

6 Indeeŋe Anutu ikam itunu Lutu-unu muŋgamuŋga ma imiili ma isala

mini pa muriini na, iso ka sua takembei:Aŋela ta boozomen ki Anutu ko tilek

kumbun pini mi tipakuri.✡7Mi zin aŋela na, kan sua imbot ta

kembei:Anutu ikam zin aŋela kini ma tiwe

kembei ta miiri mi you mi-aana. Pa zin na, mbesooŋokini men. *✡

8 Lutuunu na, Anutu iso pini takembei:Anutu, nu ko mbotmbot se murim

peeze kana mi kamam peeze,mi iseeŋge iseeŋge ma ila.

Mi peeze ta kamam, ina indeŋdeeŋemen.

9Nu lelem pa mbulu ndeeŋeŋana, miurur koi pa mbulu sananŋana.

Tanata Anutu ku ipakuru ma lip pawaem bizin, mi iliŋ ŋgereisalakaalu mi iuru pa uraatabiibi.

Mi ina ikamu ma lelem ambai kat.✡10 Mi Anutu iso pini mini takembei:

OMerere,muŋgu kat tamata popotenna, nu ur toono ma uunu im-bol kat.

Mi saamba tomini, ina nomom muri-ini.✡

11-12 Saamba mi toono ko tisaanama tiwe muŋguŋan kembeikawaala pasaana.

Tana nu ko lek zin ma timap ma tilalen,

mi pekel zin pa saamba mi toonopopoŋan.

Tamen nu na, mbotmbotmen ta kem-bei. Tortooru som.

Tana ndaama ku ko iseeŋge iseeŋge takembei ma alok.”✡

✡ 1:2: Mbo 2:8; Mt 11:27; Yo 1:3; Ŋgo 2:17; Kol 1:16; Ibr 12:25 ✡ 1:3: Yo 1:14; Ŋgo 2:33+; 2Kor 4:4;Kol 1:15-20; Ibr 9:11+; Tur 4:11 ✡ 1:4: Ep 1:20+; Pil 2:9+ ✡ 1:5: Mbo 2:7; Mt 3:17; Ŋgo 13:33; Ibr5:5 ✡ 1:5: 2Sam 7:14 ✡ 1:6: Mbo 97:7; Ro 8:29; Kol 1:18 * 1:7: Sua ti ka ŋgar ta kembei.Zin aŋela raraate pa Yesu som. Pa zin na, Anutu mbesooŋo kini men. Mi mbulu kizin itortooro kembei tamiiri mi you. Tamen Yesu, ni Anutu itunu Lutuunu. Mi mbulu kini imbot pataaŋa. Itortoori som. Tanani ilip pizin aŋela. ✡ 1:7: Mbo 104:4 ✡ 1:9: Mbo 45:6+; Ŋgo 10:38 ✡ 1:10: Mbo 8:6, 102:25+✡ 1:11-12: Yesa 34:4, 51:6; Ibr 13:8; Yems 1:17; 2Pe 3:13; Tur 6:14

Page 394: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 1:13 391 Iburu 2:1013 Mi Anutu sua kini iso seeŋge ta

kembei:Mbulem su ki nomoŋ woono ma irao

aŋkoto kom koi bizinmambu-ran imap kat, mi kumbum iseŋguren.✡

Lak, Anutu iso sua sa ta kembeipizin aŋela? Som. 14 Pa zin aŋelana, Anutu mbesooŋo kini men. Niiŋgoŋgo zinma tilala be tiuulu zinwaltau zan be tikam ulaaŋa kini na.✡

2Tipizil ndemende pa Krisi pepe. Pa ni

ikam uraata biibi piti1 Tana, sua ki Anutu ta teleŋ kek

na, matanda iŋgalŋgal be tikis matuŋtuŋ pataaŋa. Kokena tezem, totewe kembei wooŋgo ta timbit katsom, mi isur ma ila lene.✡ 2 Kere.Anutu tutu kini ta muŋgu zin Israeltileŋ la zin aŋela kwon na, mbolŋanakat. Wal ta timolo tutu tana mi tikamzooroŋana pa na, Anutu ileleele zinsom. Timap tire kadoono pa ma ikotmbulu kizin.✡ 3 Mi uraata ta Yesuikam bekena ikamke iti na, biibi mailip kat pa uraata ta muŋgu Anutuikam pizin Israel na. Tana sombeterepiili uraata kini tana kembei ko-roŋ sorok mi tipizil ndemende pa, kotombot? Som kat!✡

Uraata tana na,mataanamiMerereitunu isoyaara ka sua. To zin ta tileŋimi tire i na, tisoyaara sua tana pitimi tipombol, tabe tikam ma iti to-mini tuurla.✡ 4 Mi Anutu igabgaabazin pa uraata kizin mi ipombolmbolsua kizin. Pa irairai mbulu pakan taki Bubuŋana Potomŋana i pizin walurlaŋan irao itunu leleene, mi ipom-bolmbol zin ma titortooro mos bibipmi uraata mburanŋan matakiŋa.✡

Yesu, ni zaana biibi. Tamen Anutuikoto i ma zaana isu ri pizin aŋela pamazwaana ri

5 Saamba mi toono popoŋan tabetipet pa kaimer ma amzzo sua pa i,na Anutu iur zin aŋela be timboro nasom. 6 Pa tomtom ta, ni iso kat ka suata kembei:O Merere, niam tomtom pareiŋoyam

ta nu kamam ŋgar biibi piam?Mi Tomtom Lutuunu na, parei ta nu

motom pini?✡7 Nu koto zaana ma isu ri pizin aŋela

pa mazwaana rimen.To pakuri mini ma zaana iwe biibi ma

ilip kat,8 mi uri ma imboro koroŋ boozomen

ta itum nomom iur zin na.Tana koroŋ ta munŋaana men, ta

timap timbot la ni kopombar-maana.

Indeeŋe Anutu iur koroŋ tamunŋaanamenma timbot la TomtomLutuunu kopo mbarmaana na, izemtasa som. Tamen koozi tere koroŋta boozomen timap ma tito peezekini zen.✡ 9 Mi Yesu itunu na,tere i. Anutu isombe ikampe iti miikamke iti pameeteŋana, tanata ikotoYesu zaana ma isu ri pizin aŋelapa mazwaana rimen. Mi ni ikammurindi, mi ire yoyouŋanama imeetepiti tomtom ta boozomen. Uunu tinata Anutu ipakuri ma zaana iwe biibikat.✡

Yesu iwe tomtom kembei iti10Anutu, ni iur koroŋ ta munŋaana

men, mi ikiskis koroŋ ta boozomenma timbot la murinmurin. Mi nileleene be iyaaru lutuunu bizin taboozomen ma tila mi ziŋan timbotlela azuŋka kini leleene. Tanata ikamLutuunu Yesuma ire yoyouŋana biibi.Mi ina indeeŋemen. Pa ikammaYesuirao kat be imuuŋgu pa Anutu lutu-unu bizin, mi iporou pizin, mi ikamke

✡ 1:13: Mbo 110:1; Mk 12:36 ✡ 1:14: Mbo 34:7, 91:11, 103:20; Mt 25:34; Ŋgo 12:7 ✡ 2:1: Ro11:22; Yems 1:6 ✡ 2:2: Ŋgo 7:38,53; Ga 3:19; Ibr 10:28 ✡ 2:3: Ibr 10:29, 12:25 ✡ 2:3: Mk 1:14+;Ŋgo 1:8; 1Yo 1:1+ ✡ 2:4: Mk 16:20+; Ŋgo 14:3; 1Kor 12:4-11 ✡ 2:6: Mbo 8:4+, 144:3 ✡ 2:8: Mt28:18; 1Kor 15:25+; Ep 1:22 ✡ 2:9: Pil 2:7+; 1Yo 2:2; Tur 5:9 ✡ 2:10: Lu 24:46; Ro 11:36; Ibr 5:8+

Page 395: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 2:11 392 Iburu 3:6zin ma timbot ambai.✡ 11 Ziŋan walkini ta ni ikam zin ma tiwe potomŋanna, un tamen tau. Tanata niini isepizin mi leleene pizin, mi ipaata zinbe toŋmatiziŋ kini.✡ 12 Pa ni iso suata kembei:Nio ko aŋsoyaara urum pizin toŋma-

tiziŋ tio.Mi sombewal ku tilup zin pa suŋŋana,

na nio ko aŋgaaba zin mi aŋbomboe be aŋpakur zom pa.✡

13Mi iso mini ta kembei. Isombe:Nio, nako aŋpase pa Anutu.✡

Mi iso sua toro ta kembei:Nio ta ituŋ ti. Niamŋan tiziŋ bizin

ta Anutu iroogo zin pio, taambotmbot i.✡

14 Wal kini tana na, zin tom-tom toono kan. Tanata Yesu to-mini iwe tomtom kembei ta zin, miiyamaana pataŋana ki toono ti, miimeete bekena ipunmeete TomtomSanaana mburaana ma imap. Pa nita ipasansaana zin tomtom mi iweuunu pa meeteŋana.✡ 15 Iti tomtom,gorgori tomototo meeteŋana, mi mo-toŋana tana ikiskis ti ma lende zaalasa som. Tamen meeteŋana ki Yesuitatke iti pa pataŋana tana.✡ 16 Mikere. Uraata tana, ni ikamam pizinaŋela som. Ikamam piti tomtom tapopoŋana ki Abaraam na.✡ 17 Uunutina ta ni isu toono ma iwe tomtomraraate kembei iti ta toŋmatiziŋ kinina. Pepe, so irao ikam kat uraatakini som. Pa ni ta patoronŋana katomtom biibi ŋonoono. Tana imbotbe ireege sanaana kiti mi ipunmeeteAnutu kete malmalŋana kini, mibeilup ti raama Anutu ma tewe tamen.Mi uraata kini tana, ni mataana izze

pa, mi ikamam raama muŋaiŋana bi-ibi.✡ 18 Pa itunu iyamaana toom-boŋana mi pataŋana ki toono ti kek.Tana ni irao kat be ilae kizin wal tatoomboŋana iwedet pizin i, mi iuuluzin.✡

3Yesu zaana biibi ma ilip pa Mose

1O niom toŋmatiziŋ tio, bobi ki karsaamba ta ikam yom tomini ma keweAnutu wal kini potomŋan kek. Tanakakamam ŋgar pa Yesu mi kopo i sendomoyom. Pa urlaŋana kiti ta tez-zwe na, iso ta kembei: Ni ta Ŋgoŋanaki Anutu, mi patoronŋana ka tomtombiibi ŋonoono.✡ 2Mi uraata ta Anutuiur la namaana na, ni itoto Anutuleleene mi ikamam kat, kembei taMose ito Anutu leleene mi imborrokat iwal biibi ki Israel. Pa muŋgu zinta tiwe kembei Anutu ruumu kini.✡3 Iti tuute: Sombe tomtom sa ipo ru-umu ambaiŋana, na ni ta ikam zaanabiibi. Mi ruumu ŋonoono na som.Ina raraate men pa Yesu mi Mose.Pa Mose, ni kembei ta ruumu men.Tamen Yesu, ni kembei tomtom ta iporuumu. Tana Yesu zaana biibi ma ilippa Mose.✡ 4Ruumu sa irao ipet sorokna som. Ruumu ta boozomen na, kantomtom bizin ta tiwwo. Mi Anututa iur koroŋ ta boozomen ma tipet.✡5 Mose, ni mbesooŋo men ki Anututa itoto Anutu leleene, mi ikamamkat uraata pa Anutu ruumu kini, miipatooŋo zin tomtom pa koroŋ pakanta kaimer Anutu iswe ma ipet katmat.✡ 6 Tamen Krisi, ni Anutu itunuLutuunu ta itoto kat Tamaana leleenemi imborro kat ruumu kini. Tanaruumu katuunu ta ni. Ruumu tana na,iti tomtom ta tuurla kini na. Pa sombetomoto som, tikiskis urlaŋana kiti matuŋ, mi menmeen ti ma tazza koroŋ

✡ 2:11: Mk 3:35; Kol 1:22; Ibr 10:10, 13:12 ✡ 2:12: Mbo 22:22+; Yesa 8:18 ✡ 2:13: Yesa 8:17✡ 2:13: Mbo 18:2; Yesa 8:18; Yo 17:6,9+ ✡ 2:14: Yo 1:14, 12:31, 16:11; 1Kor 15:54+; 2Tim 1:10; 1Yo3:8; Tur 12:9+ ✡ 2:15: Lu 1:74; Ro 8:15; 2Tim 1:7 ✡ 2:16: Yesa 41:8+ ✡ 2:17: Yo 1:14; Pil 2:7;Ibr 2:11, 3:1, 4:14+ ✡ 2:18: Mt 4:1+; Ibr 4:15 ✡ 3:1: Ro 8:29+; Ibr 2:17, 4:14+, 10:23, 12:2 ✡ 3:2:Nam 12:7 ✡ 3:3: Mt 16:18; 2Kor 3:7+ ✡ 3:4: Un 1:1+ ✡ 3:5: Kam 14:31 ✡ 3:6: 1Kor 3:16;2Kor 6:16; 1Tim 3:15; Ibr 4:14, 6:11, 12:1; 1Pe 2:5

Page 396: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 3:7-8 393 Iburu 4:3ambaiŋana tabe Anutu ikam piti pakaimer i, na tewe kembei Anutu ru-umu kini.✡

Tere iti: Kokena tipizil ndmende paAnutu mata yaryaaraŋana

7-8 Tana keleŋ sua ta Bubuŋana Po-tomŋana ipiyooto na. Iso ta kembei:Koozi, sombe keleŋ Anutu kalŋaana,

na keleŋsil sua pepe.Kokena kakam zooroŋana kembei ta

tumbuyom bizin.Pa indeeŋe ta ni itoombo zin su lele

bilimŋana na, tileŋsil sua mitizorzoori.

9Pa ni imbelmbel uraata bibip isu leletana pa ndaama tomtooru, mizin tire kat pa matan.

Tamen tiurla som, mi titomtoombomburaana.

10Tanata keteenemalmal kat pizinmiisombe:

“Gorgori ta zin titoto zaala tio som,mi lelen imbotmbot molo pio.”11Mi ni iso sua mbolŋana pizin raama

keteene malmal ta kembei:“Ŋonoono kat. Toono ta aŋur pizin

be tila ma keten su mi timbotambai pa na, zin ko irao tilelana som. Som kat!”✡

12 Tana niom toŋmatiziŋ tio, kereyom: Kokena tiom tasa ŋgar kiniisaana, to izem urlaŋana kini, miipizil ndemeene pa Anutu matayaryaaraŋana. 13 Tana aigule taboozomen kaparpombolmbol yom.Kokena tiom tasa, ŋgar sananŋanaipakaami, to ŋgar kini imbol kat, miirao ileŋ Anutu kalŋaana mini som.Mi uraata ki pombolŋana tana, sombekakam, na kakam ta koozi. Kesekema ila aigule toro pepe.✡ 14 Tanaiti temender mbolŋana, mi tikiskisurlaŋana kiti ta mataana kana na, matuŋtuŋ ma irao swondo. Naso teswekembei iti Krisi wal kini ŋonoono.✡

15 Kembei ta Anutu sua kini iso maila kek. Isombe:

Koozi, sombe keleŋ Anutu kalŋaana,na keleŋsil sua pepe.

Kokena kakam zooroŋana kembei tatumbuyom bizin.✡

16 Lak, ziŋoi ta tileŋ sua, manatizooro Anutu? Ina iwal biibi ki Israelta Mose iyaaru zin, mi tizem Aikuptuma tila na.✡ 17 Mi ziŋoi ta Anutu ke-teene malmal pizin pa ndaama tom-tooru na? Ina zin wal tau tinoknoksanaana kamŋana na. Uunu tina tatiwe uri lup isu lele bilimŋana.✡ 18Miziŋoi ta Anutu iso sua mbolŋana pizinma iso:“Ŋonoono kat. Toono ta aŋur pizin

be tila ma keten su mi timbotambai pa na, zin ko irao tilelana som. Som kat!”✡

Ina zin wal tau tizorzoori tau.✡19 Tana sua ti iso iti ta kembei: Zintiurla som, tanata tirao be tilela miketen su som.✡

4Anutu imbuk sua pizin wal kini be

ikam zin ma keten su1 Tana Anutu imbuk sua pizin wal

kini be ikam zin ma keten su. Mi suatana imendernder men i. Tana iti taboozomen tomoto. Kokena tiom tasaimaŋga pa zaala ki urlaŋana, mi ilama som mi imiili, to sua mbukŋanatana iur ŋonoono pini som.✡ 2Pa iŋgitisoyaara uruunu ambaiŋana piti mateleŋ kek, kembei ta muŋgu zin Israeltileŋ sua ki Anutu. Tamen zin na,tileŋleŋ sorok mi tiurla som. Tanatasua tana iuulu zin som. 3 Mi koozi,iti tomtom ta tuurla ki Krisi, ta Anutuikam ti ma ketende su. Mi zin Israelna som. Pa sua ki Anutu iso ta kem-bei:✡Iŋgi aŋso sua mbolŋana raama keteŋ

malmal ta kembei:“Ŋonoono kat. Toono ta aŋur pizin

be tila ma keten su mi timbot✡ 3:11: Nam 14:21+; Mbo 95:7+; Mt 4:7 ✡ 3:13: 1Tes 5:11,14; Ibr 10:24+ ✡ 3:14: Kol 1:23; Ibr6:11, 4:14, 10:35; Tur 2:25 ✡ 3:15: Mbo 95:7+; Ibr 4:7 ✡ 3:16: Nam 14:1+; 1Kor 10:1+ ✡ 3:17:Mbo 106:24+; 1Kor 10:5+ ✡ 3:18: Mbo 95:11 ✡ 3:18: Lo 1:34+ ✡ 3:19: Mbo 78:22; Yo 3:36; Ibr4:6 ✡ 4:1: Ibr 12:15 ✡ 4:3: Mt 11:28 ✡ 4:3: Mbo 95:11; Ibr 3:11,14

Page 397: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 4:4 394 Iburu 4:16ambai pa na, zin ko irao tilelana som. Som kat!”✡

Mi kere. Anutu itunu, ni keteene sukek. Pa uraata kini ta iur saamba matoono mi koroŋ ta boozomen na, niiposop ma imap kat ta alok kek. 4 Pasua kini lwoono ta iso pa aigule ta iwelamata mi ru pa na ta kembei:Indeeŋe uraata iwe lamata mi ru na,

Anutu keteene su pa uraatakini ta boozomen.✡

5Mi sua ta aŋzzo pa i na iso ta kembei:Toono ta aŋur pizin be tila ma keten

su mi timbot ambai pa na, zinko irao tilela na som. Somkat!✡

6 Sua mbukŋana ki Anutu ta iso niko ikam zin tomtom ma keten su, inaimendernder men i. Tana tomtompakan kola tire ka ŋonoono. Mi zinwal tau muŋgu tileŋ sua ambaiŋanatana na, tire ka ŋonoono som. Pa tileŋmi tizooro tau. 7 Uunu tina ta Anutuiur mazwaana toro be ikam wal kinima keten su. Kere. Ndaama boozokat ilae, mi kaimer mana, Dabit iweAnutu kwoono mi iso ka sua, kembeita aŋso ma ila kek na.Koozi, sombe keleŋ kalŋoŋ, na keleŋ-

tut sua pepe.Kokena kakam zooroŋana.✡Sua ta “koozi” ti, ina iswe kembeini iur mazwaana toro be ikam zintomtom ma keten su. 8 Kozobe Yosuaikam zin Israel ma tila ma keten sumitimbot ambai kat su toono Kanaan, soAnutu irao isomini pamazwaana torona som.✡ 9Tana sua ti iswe ta kembei:Sua mbukŋana ki Anutu ta iso ni koikam wal kini ma keten su kembei tani keteene su pa aigule ta iwe lamatami ru pa na, ina imendernder men.10 Mi tomtom ta so Anutu ikami maketeene su, nako itunu uraata kiniimap mi keteene su kat, kembei taAnutu keteene isu pa uraata kini na.✡11Tana sua mbukŋana ta iso Anutu ko

ikam ti ma ketende su na, iti takamkinkiini be tere ka ŋonoono. Kokenatomtom sa ito zin Israel pa zooroŋanakizin, mi itop pa urlaŋana kini.✡

Anutu sua kini na, mataanaŋana kat12 Anutu sua kini na, mata

yaryaaraŋana mi ikamam uraataraama mburaana biibi. Pa sua kinimataanaŋana kat ma ilip pa buza tamata mbaaruŋana i. Tana iŋgalŋgalkat lelende, mi ipitpeleleele ŋgar kiti,mi izzo iti pa ŋgar iŋgoi ta imar paBubuŋana, mi ŋgar iŋgoi ta itunduŋgar kiti men. Mi ŋgar turkeŋanata imbotmbot la lelende na, sua kiniizzwe mi itirtiiri.✡ 13 Zin koroŋta Anutu iur na, sa ike pini som.Pa ni mataana molo. Tana koroŋturkeŋan mi rekeŋan ta boozomenimbot mat pini. Mi iti ta boozomenkola temender la ni mataana be tososua kiti mi ni itiiri ti.✡

Yesu ni patoronŋana ka tomtom biibiŋonoono

14 Tana iti lende tomtom za-anaŋana ta kek. Ni Anutu itunuLutuunu, Yesu. Ni ta patoronŋanaka tomtom biibi ŋonoono. Mi ikamruŋgundu ma isala kat ki Anutu tasaamba kek, be imender piti mi iwekwondo. Tana iti tikis kat urlaŋanakiti ta tezzwe na.✡ 15 Ŋonoono,iti mburanda biibi som. Tamenpatoronŋana ka tomtom kiti tana, nileleene izanzaana piti mi imuŋaiŋaiiti. Pa toomboŋana boozomen tatiwedet piti i, ta tipet pini tomini,mi ni iyamaana kek. Tamen ni na,itop som.✡ 16 Tana iti lelende iwe rupepe, mi tomoto be tala kolouŋanapa Anutu pepe. Pa ni ta imbutultulse Biibi muriini na, kampeŋanakatuunu. Tana sombe pataŋana saindeeŋe iti, na ni ko imuŋai iti miiuulu iti pa.✡

✡ 4:4: Un 2:2+ ✡ 4:5: Mbo 95:11 ✡ 4:7: Mbo 95:7+ ✡ 4:8: Yos 22:4 ✡ 4:10: Tur14:13 ✡ 4:11: Ibr 3:18+ ✡ 4:12: Ep 6:17; Tur 1:16 ✡ 4:13: Mbo 33:13+, 90:8; Mbo 139:1+; 2Kor5:10 ✡ 4:14: Ibr 3:1,14, 6:11, 10:19+, 10:35+ ✡ 4:15: Mt 4:1+; 2Kor 5:21; Ibr 2:17; 1Pe 2:22; 1Yo 3:5✡ 4:16: Ep 2:18, 3:12; Ibr 10:19+; 1Yo 3:21

Page 398: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 5:1 395 Iburu 6:1-25

Krisi, ni patoronŋana ka tomtomkembei ta Melkizedek

1 Zin bibip ta boozomen kizin pa-toronŋana kan na, Anutu ipeikat zinla tomtom mazwan, mi iur zin betimender pizin tomtom, mi tipazalzalkoroŋ ta boozomen ila kini. Tanazin timbot be tikam patoronŋanapa sanaana kizin tomtom mi pa-toronŋana pakan tomini.✡ 2 Mi zintiute: Zin tomini timbol som, mi tika-mam ŋoobo mbulu. Tana zin waltau tiute kat Anutu sua kini som mitipaŋoobo pa na, zin bibip kizin pa-toronŋana kan tikeke pizin som. 3 Iŋgikembei tabe tikamam patoronŋanapa Anutu be ireege zitun sanaanakizin muŋgu, mana tikam pa sanaanakizin tomtom pakan.✡ 4Uraata ki bi-ibi kizin patoronŋana kan na, uraatabiibi mi zaanaŋana. Mi tomtom sairao iserseere mi iur itunu pa nasom. Bela Anutu itunu iboobi miiuri pa, kembei ta muŋgu ikam paAron na. 5 Tana Krisi ta kembena.Ni ipakur itunu mi iur itunu ma iwepatoronŋana ka tomtom som. InaAnutu itunu ta iuri. Kere. MuŋguAnutu iso pini ta kembei:Nio lutuŋ ta nu na.Koozi nio aŋwe nu tomom.✡ 6 Mi

sua kini lwoono toro iso takembei:

Nu ko we patoronŋana ka tomtomkembei ta Melkizedek,

mi mbotmbot ta kembei ma alok.✡7 Indeeŋe ta Yesu imbotmbot su

toono na, itaŋroro Anutu mi ikamsuŋŋana pini raama tiŋiizi biibi. Pani iute: Anutu, ni irao be ikamke i pameeteŋana. Mi Anutu ileŋ suŋŋanakini tana. Paso Yesu ikototo itunu mi

itoto Anutu kalŋaana.✡ 8 Ŋonoono,ni Anutu lutuunu. Tamen pataŋanata ni ibaada na, ina ipaute i kat pambulu ki toto Anutu leleene pa koroŋta boozomen. 9 Mbulu ta Anutu iurpini na, ni ito ma imap. Tanata ikamma ni irao kat be ikamke zin tomtom.Tana zin wal ta so tileŋ la kalŋaana,na ni ko ikamke zin ta boozomen matimbot ambai ma alok.✡ 10 Pa ni,Anutu iuri ma iwe biibi ŋonoono papatoronŋana kembei ta Melkizedekbe imender pizin tomtommi Anutu.✡

Tezem urlaŋana kiti pepe11 Niam leyam sua boozo pa Krisi

mi uraata kini. Mi sombe aŋla leleenepa, inako ipata piom. Pa niom tinakeleŋsil suaŋoyom. 12 Anutu sua kinina, niom kakam ta muŋgu kek. Tanaaŋdemeere yom mi aŋso ko kapautewal pakan pa Krisi kek. Mi som. Iŋgikewe kembei zin wal tau popoŋan pasua ki Anutu i. Pa sua raurauŋana tamat kana i, niom kusumi kakankaanapa. Parei, ko tomtom sa ima mi isoyom pamini? Iŋgi kembei kiwinin tuimen. Karao pa kini mbolŋana zen.✡13Tomtom ta imbotmbot se ki tuimenna, ni kembei ta pikin i. Pa sua ta isopa mbulu ndeeŋeŋana na, ŋgar kiniimbol pa zen.✡ 14 Mi kini mbolŋana,ina koroŋ kizin kolman. Pa mbuluboozomen ta iwedet pizin, ina ipautezin ma ŋgar kizin ipet kek. Tanazin tirao be tikilaala mbulu iŋgoi taambaiŋana, mi iŋgoi ta sananŋana.✡

61-2 Zin wal ta so popoŋan pa sua ki

Anutu na, mataana mi tapaute zin pakoroŋ ta kembei: Mbulu tabe ikam tima temetmeete ma tala lende i, naiti bela tezem ma imborene kat, mitotooro lelende mi tuurla ki Anutu.

✡ 5:1: Ibr 8:3 ✡ 5:3: Ibr 7:27, 9:7 ✡ 5:5: Mbo 2:7; Mt 3:17; Ibr 1:5 ✡ 5:6: Un 14:18+; Mbo110:4; Ibr 6:20, 7:1+ ✡ 5:7: Mk 14:35+; Yo 12:27; Ŋgo 2:24; Pil 2:8 ✡ 5:9: Ibr 2:10 ✡ 5:10: Ibr2:17, 5:6, 7:1+ ✡ 5:12: 1Kor 3:1+; Ibr 6:1+ ✡ 5:13: 1Kor 13:11, 14:20; Ep 4:14 ✡ 5:14: Ro16:19; Pil 1:10 * 6:1-2: Muŋgu tomtom tikamam yok pa uunu boozo. Sombe tomtom sa itoori maiwe Yuda, na ikam yok. Mi sombe tomtom sa leleene be ito Yoan ta ikamam yok pizin tomtom na, miiwe naŋgaŋ kini, na ni tomini ikam yok. Zin Yuda tiŋgurŋguuru naman mi tikamam mbulu matakiŋa kiweŋana bekena tiŋgeeze pa Anutu mataana. Mi zin wal ki Krisi tikamam yok bekena tiwe ni lene, mibetiswe urlaŋana kizin.

Page 399: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 6:3 396 Iburu 6:16Mi tapaute zin pa uunu matakiŋa tatomtom tikamamyok pa i, *mimbulutau tuur namanda isala tomtom utenbekena topombol zin. Mi toso zin pamaŋgaŋana kizin wal meeteŋan, minol biibi tabe Anutu itiiri iti pa mbulukiti mi iur kadoono piti. Kadoonotana ko imbotmbot ma alok. Tanasua ta kembena, ta takamampizinwalpopoŋan. Pa ina iwe kembei urlaŋanakiti uunu. Tamen iti wal ta tombotmat ri pa sua ki Anutu kek na, iraotalala mi timilmiili pa sua ta kembeimen pepe. Toso pa koroŋ pakan to-mini. Naso ŋgar kiti izze ma tewekolman pa sua ki Anutu.✡ 3 Tanasombe Anutu leleene, inako takam takembena.

4 Pa kere. Zin wal ta so tipizil katndemen pa urlaŋana kizin, inako lenzaala sa be titooro zin ma timiili minina som. Pa Anutu ipei ŋgar kizin matimbotmat leleene kek. Mimburaanasaamba kana tau Anutu ikampewe itipa sorok na, zin titoombo ma tiya-maana kek. Pa Bubuŋana ikam uraatapizin kek.✡ 5 Mi tikan la Anutu suakini ma tiyamaana ka ambaiŋana kek.Mi Anutu mburaana matakiŋa tabeipet kat mat pa kaimer i, na zin tiretenten kek.✡ 6Tana zinwal ta kembei,sombe tisuminimi tipizil kat ndemenpa urlaŋana kizin, inako len zaala sabe titooro zin mini som. Pa ina, zinkembei tipun Anutu Lutuunu sala kepambaaraŋana mini, mi tipamiaŋi ilaiwal biibi matan.✡

7 Toono ta so yaŋ izzu pa ma ipem-besmbeeze mi ipiyotyooto koroŋ am-baimbaiŋan pizin tomtom ta tika-mam uraata pa, inako kampeŋana kiAnutu imbotmbot se ki. 8 Tamentoono ta so ipiyooto koroŋ ambaiŋanasa som, mi ipiyotyooto ro mi wooromatanmatanŋan men, na ire i. Pasombe imbotmbot men ta kembei, nakaimer Anutu kete malmalŋana kiniko ise ki toono tana, mi you ikan ma

ila ne.✡9 O niom wal tio ta leleŋ piom

ilip na, ŋonoono, iŋgi amkam suakekeŋana ri piom. Tamen niamamute yom kek. Niom kembei toonoambaiŋana. Tana niam amurla kem-bei Anutu ko ikamke yom ma kom-bot ambai. 10 Pa ni irao be ikamŋoobo mbulu sa na som. Mi ni iuteuraata tiom ramaki mbulu tiom taukuurur leleyom pini, mi ku'uluuluwal kini potomŋan ta muŋgu miimar. Mbulu tiom tana, ni irao bemataana mbeleele na som.✡ 11 Miniam leleyam be niom ta boozomenmotoyom siŋsiŋ pa mbulu ki Anutu.Tana leleyom iwe ru pepe. Kikiskisurlaŋana tiom ma irao kere kat ko-roŋ ambaiŋana ta kuurur motoyompa i.✡ 12 Kokena keleŋsil sua mikekeenemeete pa. Koto zin walta urlaŋana ipombolmbol zin matimender mbolŋana pa pataŋana. Paina zin wal ta kembei, ta ko tikammatamur ambaiŋana ta Anutu imbuksua pa na, mi tire ka ŋonoono.✡

Tuurla suambukŋana ki Anutu kem-bei Abaraam

13 Indeeŋe ta Anutu imbuk sua paAbaraam na, tomtom sa tau ilip paAnutu be ni ipaata zaana mi ipombolsua kini pa i na som. Tanata ipaataitunu zaana pa sua kini mbukŋanatana ma ipombol pa. 14 Isombe:Ŋonoono kat. Nio ituŋ kola aŋkampe

u, mi aŋkam popoŋana ku matimasak ma tiwe boozo kat.✡

15Mi Abaraam iurla sua mbukŋanatana. Tanata iurur mataana pa, miizza ma ila ila ma ire ka ŋonoono.

16 Iti tomtom takamam mbulu takembei. Sombe taparzooro pa koroŋsa, na tapaata tomtom sa ta ni biibima ilip piti na zaana. Naso tom-tom tina zaana ipombol sua kiti mi

✡ 6:1-2: Pil 3:14 ✡ 6:4: Mt 12:43+; Yo 1:9; Ga 3:5; Ibr 10:26+; 2Pe 2:20+ ✡ 6:5: Mbo 34:7 ✡ 6:6:Ibr 10:26+; 2Pe 2:20+; 1Yo 5:16 ✡ 6:8: Mt 3:10, 7:19; Lu 13:6+ ✡ 6:10: Mt 10:40+, 25:40; 1Kor 15:58;1Tes 1:3 ✡ 6:11: Ibr 3:6, 4:14, 10:36, 12:1 ✡ 6:12: 2Tes 1:4; Yems 1:3+; Tur 14:12 ✡ 6:14: Un22:16+ ✡ 6:16: Kam 22:10+

Page 400: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 6:17 397 Iburu 7:8ipumun waende bizin kwon ma suakizin imap.✡

17Mi Anutu ta kembena. Matamurta ni imbuk sua pa be ikam piti na,ni irao be itooro mini ŋgar kini pa nasom. Tanata ipaata itunu zaana pasua kini mbukŋana bekena ipombolpa ma imbol kat. Kokena iti ta zandapa matamur tana lelende iwe ru pa.18Tana iti ta tokoma tala ki Anutu na,lende koroŋ ru ta ipombol ti. Mi ko-roŋ ru tana, ni irao ikam pakaamŋanapa, som itooro ŋgar kini pa na som.Som ma som kat. Ta na, sua kinimbukŋana. Mi toro na, itunu zaana taipaata bekena ipombol suambukŋanatana. Koroŋ ru tana tipombol kat itibe tikiskis urlaŋana kiti, mi tuururmatanda pa koroŋ ambaiŋana tabetakam pa kaimer i.✡

19-20 Koroŋ ambaiŋana tau tuururmatanda pa i, ina ikis ti ma tuŋ-tuŋ, kembei wooŋgo ta timbit ka rembolŋana ila patmbu bekena tuŋ maimbot. Pa Ni ta iwe zaala pa koroŋtana, ta imuuŋgu piti, mi ilela ru-umu leleene ta potomŋana ŋonoonoi, mi ilela kat ki Anutu ta saamba a.Mi iwe patoronŋana ka tomtom biibiŋonoono kek, kembei ta Melkizedek.Tana ni ko imender be ipazal sua pizintomtommiAnutu,mi iseeŋge iseeŋgema ila.✡

7Melkizedek ilupuraata ru. Pani king,

mi patoronŋana ka tomtom zaanaŋana1 Niom ko motoyom iŋgal. Melk-

izedek tana, ni king ki kar Salem,mi patoronŋana ka tomtom ki Anutukor kana kat. Mazwaana ta na,Abaraam ziŋan king pakan tiporouma Abaraam ilip pizin, to imiili naindeeŋe Melkizedek inamnaami. Isekini, to ni ipomboli.✡ 2 To Abaraamimaŋga na, ipeete mburu ta iyo pamalmal na, ma iwe pakaana laamuru,mi ikam pakaana ta ila ki Melkizedek.

Ayo, sua tio mataana kana na,Melkizedek zaana ka uunu ta kembei:‘king ki mbulu ndeeŋeŋana.’ Mi niimborro kar Salem. Salem ka uunuta kembei: ‘mbulu luumuŋana,’ som‘mbotŋana ambaiŋana.’ Tana ni kingki mbulu luumuŋana mi mbotŋanaambaiŋana. 3 Mi koroŋ toro tomini.Iti tapaata sua ki Merere na, tendeeŋesua sa ta iso pa Melkizedek tamaanama naanami uunu ta ipet pa i na som.Mi pepe kini uunu, mi meeteŋanakini tomini, tibeede ka sua sa som.Tana ni iwe kin ambaiŋana pa AnutuLutuunu. Pa Krisi, ni patoronŋana katomtom ta imender piti tomtom miAnutu, mi imbotmbot ta kembei maalok.✡

4 Tana kere. Muŋgu tumbunduAbaraam ipeete mburu ta iyo pa mal-mal na ma iwe pakaana laamuru, miikam pakaana ta ambaiŋana ma ilipna, ma ila ki Melkizedek. Mbulutana iswe kembei Melkizedek, ni za-anaŋana kat. 5 Ayo, takam ŋgar patutu ta kaimer Anutu ikam pizin Is-rael na. Ŋonoono, Lebi popoŋanakini ta tiwe patoronŋana ka tomtombizin na, ziŋan iwal biibi ki Israel,zin toŋmatiziŋ tau. Pa timap matiyooto pa Abaraam. Tamen tutuiur sua ta kembei: Sombe iwal biibiki Israel tipeete koroŋ kizin, mi tiurpakaana ta be iwe Anutu lene, napakaana tana ilala ki Lebi popoŋanakini men.✡ 6Mi Melkizedek na, uunuipet pa Lebi som. Tamen mburutau Abaraam iyo pa malmal na, niikam pakaana tama ila ki Melkizedek.Kere. Abaraam zaana biibi kat. PaAnutu imbuk sua pini pa koroŋ boozo.Tamen ni ila ipet ki Melkizedek na,Melkizedek ta ipomboli.✡ 7 Mi itituute: Tomtom ta so ipombol tom-tom toro, na ni ta iwe biibi. TanaMelkizedek, ni ilip pa Abaraam. 8 Mikoroŋ toro tomini. Lebi popoŋanakini tau tiyyo koroŋ ta tomtom tika-mam pa Anutu na, tikiskis uraatakizin ma alok som. Tikamam ma tila,

✡ 6:18: Ro 8:24+; Tit 1:2; Ibr 12:1 ✡ 6:19-20: Mbo 110:4; Ibr 3:1, 5:6,10, 9:11,24 ✡ 7:1: Un 14:17+✡ 7:3: Mbo 110:4 ✡ 7:5: Nam 18:21 ✡ 7:6: Ro 4:13

Page 401: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 7:9-10 398 Iburu 7:23to timetmeete, mi wal pakan tikelzin. Ta kembei kembei mi ila. MiMelkizedek ta Abaraam ikam mburupakan ma ila kini na, tibeede suasa pa meeteŋana kini som. Tana niiwe kin pa Ni ta imbotmbot ma aloki.✡ 9-10 Mi indeeŋe ta Abaraam ikamkoroŋ ma ila ki Melkizedek na, terekembei popoŋana ki Lebi naman im-bot la tomini. Ŋonoono, indeeŋe taMelkizedek ise ki Abaraam na, Lebitipeebi zen. Tamen kaimer ni iyootopa popoŋana ki Abaraam.

Yesu ni kembei ta Melkizedek. Tanauraata kini ilip pa uraata tau zin pa-toronŋana kan kizin Israel tikamam

11 Muŋgu, indeeŋe ta zin Israeltikam tutu na, Anutu iur Lebi mipopoŋana kini men be timboro pa-toronŋana ka uraata. Mi tutu ta im-borro zin Israel na, imendernder seuraata kizin. Lak, sombe uraata kizintana iurpe zin tomtom ma tiŋgeezekat pa Anutu mataana, na parei taAnutu isuminimi iso pa patoronŋanaka tomtom toro tabe imar? Pa niiso pa patoronŋana ka tomtom tabeipa ndel pa Aron. Tomtom tanako kembei ta Melkizedek.✡ 12 Mikere. Sombe patoronŋana ka uraataila tomtom toro namaana, na tutu to-mini bela itooro.✡ 13-14 Patoronŋanaka tomtom ta amzzo pini i, inaMererekiti tau. Ni ipet pa uunu ki Lebi som.Ni ipet pa uunu ki Yuda. Mi iti tuute:Ta muŋgumi imar na, popoŋana sa kiYuda zaana pa uraata ki patoronŋanasom. Pa indeeŋe taMose iso pa uraataki patoronŋana na, kwoono ila papopoŋana ki Yuda som.✡

Anutu ipekel zaala muŋguŋana kitutu pa zaala popoŋana ta ambaiŋanamailip

15 Sua ta amkamam, ta iŋgi koka ŋgar iwedet piom i. Koozi pa-toronŋana ka tomtom toro kembei taMelkizedek ipet kek. 16 Tutu iso ta

kembei: Bela tomtom siŋ kini ipetpa Lebi, tona iwe patoronŋana katomtom. Tamen Yesu, ni iwe pa-toronŋana ka tomtom pa zaala tanasom. Uunu imbot la ni itunu mbu-raana tau ikami ma imbotmbot maalok. 17 Pa Anutu sua kini iso takembei:Nu ko we patoronŋana ka tomtom

kembei ta Melkizedek,mi mbotmbot ta kembei ma alok.”✡

18-19 Zaala muŋguŋana na, mbu-raana biibi som, mi iuulu kat zin tom-tom som. Pa ina irao ikam zin matiŋgeeze kat na som. Tanata Anutuipekel pa zaala ta ambaiŋana ma ilip.Zaala tana na, Yesu itunu tau. Pa ni taikam tima tarao be tala kolouŋana katpa Anutu. Tanata iti tuurur matandapini.✡

20 Ni, Anutu imbuk sua pini, miipaata itunu zaana pa sua tana bekenaipombol, mi iuri ma iwe patoronŋanaka tomtom. Mi Lebi ziŋan popoŋanakini na, Anutu ikam mbulu sa takembei pizin som. 21 Tana indeeŋeYesu iwe patoronŋana ka tomtom na,Anutu imbuk sua mbolŋana kat pini.Pa Anutu sua kini iso ta kembei:Merere, ni imbuk sua mbolŋana pu

kek.Mi ni irao be itooro ŋgar kini mini na

som.Nu ko we patoronŋana ka tomtom,

mi mbotmbot ta kembei maalok.✡

22 Tana zaala popoŋana tabe itiŋanAnutu taparlup ti ma tewe tamenpa i, ina ambai ma ilip pa zaalamuŋguŋana. Mi Yesu itunu taimender piti pa zaala tana.✡

Yesu, ni patoroŋana ka tomtom tairao kat be ikamke iti

23 Muŋgu na, patoronŋana katomtom bizin boozomen. Paso,meeteŋana iyembutmbut uraatakizin. Pakan tikamma tilami timeete,to pakan tikel zin. Ta kembei kembei

✡ 7:8: Ibr 5:6, 6:20 ✡ 7:11: Kam 40:12+; Ga 2:21 ✡ 7:12: Lu 16:16; Ro 10:4; Ga 3:24+; Ibr 7:18+,8:13 ✡ 7:13-14: Un 49:10; Mt 1:1, 2:6; Tur 5:5 ✡ 7:17: Mbo 110:4; Ibr 5:6 ✡ 7:18-19: Yo 1:17;Ro 8:3+, 10:4; Ga 3:24; Ep 2:18; Ibr 7:12, 8:13 ✡ 7:21: Mbo 110:4 ✡ 7:22: Ibr 8:6, 12:24

Page 402: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 7:24 399 Iburu 8:8mi ila. 24 Tamen patoronŋana katomtom kiti Yesu na, uraata kini koirao imap na som. Pa ni imbotmbot takembei men ma alok. 25 Tana zin walta so tiurla kini bekena tila ki Anutu,na nimburaana irao be ikamke zinmaikamke zin kat. Paso, ni imbotmbottotomen, mi ikamam ruŋgundu maizuŋzuŋ Anutu be iuulu ti.✡

26Yesu, ni patoronŋana ka tomtomta kembei, tana ni irao kat be iuulu iti.Pa ni le uunu sananŋana sa som, mini potomŋana, mi mbulu kini iŋgeezemen. Mi toono ti ta sanaana muriinina, ni imbotmbot pa mini som. PaAnutu ikami ma isala kini ta saambaa kek.✡ 27 Tana ni kembei ta zinbibip pakan kizin patoronŋana kansom. Pa zin na, aigule ta boozomentikamam patoronŋana bekena Anutuireege zitun sanaana kizin muŋgu,mana tikamam pa sanaana kizin iwalbiibi. Mi Yesu, ni le sanaana sa tabeikam patoronŋana pa i som. Mi pa-toronŋana ta ni ikam bekena ireegesanaana kizin tomtom, ina tominiboozo som. Izem itunu ma imeetepa tamen ŋonoono mi imap. Pa-toronŋana toro sa mini som.✡

28 Zin bibip kizin patoronŋana kanmburan biibi som. Mi tutu iso, tabetiurur zin pa uraata kizin. Tamenkaimer Anutu imbuk sua mbolŋanapa Lutuunu, mi ipaata itunu zaana pasua tana bekena ipombol ma imbolkat, mi iuri ma iwe patoronŋana katomtom. Paso, Lutuunu ikam katmbulu ta Anutu iur pini na ma imap.Tabe ikam ma ni irao kat pa uraatakini. Mi ko imbotmbot ta kembei maaalok.✡

8Krisi, ni imbotmbot saamba mi ika-

mam uraata kini su Anutu kereene uunu1 Sua boozomen tau amzzo i,

na ka uunu ta kembei: Koozi, itilende patoronŋana ka tomtom biibiŋonoono. Ni mbuleene su Anutu ta

Biibi ŋonoono na namaana woono tasaamba a. Tana imbot kolouŋana paAnutu muriini peeze kana kek.✡ 2Miikamam uraata su ruumu leleene tapotomŋana ŋonoono kat ta imbot labeeze ŋonoono ki Anutu ta saamba a.Beeze tana, tomtom tipamender som.Anutu itunu ta ipamender.✡

3 Bibip ta boozomen kizin pa-toronŋana kan na, tomtom tiur zinbe tikam patoronŋana pa sanaanami patoronŋana pakan tomini.Mi patoronŋana ka tomtom biibiŋonoono kiti ta kembena. Iraonamaanamenmi ila ki Anutu na som.Ila raama le patoronŋana tomini.✡

4 Kozobe Yesu imbotmbot men sutoono, so irao zaana sa pa uraatata ki patoronŋana i som. Som kat.Pa ka tomtom bizin ta timbotmbotpataaŋa kek. Mi ina zin tau tika-mam patoronŋana kembei ta tutu isona. 5 Tamen zin timbesmbeeze paAnutu lela beeze toono kana men.Beeze tana, koroŋ ŋonoono som. Inabeeze ŋonoono ki Anutu ta imbotm-bot saamba a kunuunu men. Uunutiŋgi tabe indeeŋe tau Mose ipa-mender beeze ki Anutu na, Anutu iursua pini ma isombe: “Beeze ka mos taaŋso u pa sala abal na, kozo rre, mi tokat.”✡

6Mikoozi, uraata ki patoronŋana taAnutu iur Yesu pa ma ikamam i, inailip kat pa uraata ta zin patoronŋanakan tikamam su toono na. Mi zaalapopoŋana ta koozi Anutu ziŋan zintomtom tiparluplup zin pa i, ta kem-bena. Ilip kat pa zaala muŋguŋana.Mi ka sua mbukŋan ta ambaimbaiŋanma ilip tomini. Zaala popoŋana tanaipet pa uraata ki Yesu. Pa ni taimender piti mi Anutu, mi ilup ti matewe tamen.✡

7 Kozobe zaala muŋguŋana ambaikat, so irao Anutu ipekelmini pa zaalapopoŋana ti som.✡ 8 Tamen Anutu

✡ 7:25: Ro 8:34; 1Yo 2:1 ✡ 7:26: 2Kor 5:21; Ibr 4:14+ ✡ 7:27: Ro 6:10; Ibr 5:3, 9:12, 10:28; 1Pe3:18 ✡ 7:28: Ibr 2:10, 5:1+, 7:23 ✡ 8:1: Mk 16:19; Ep 1:20; Ibr 1:3, 4:14 ✡ 8:2: Ibr 9:11,24✡ 8:3: Ep 5:2; Ibr 5:1, 9:12 ✡ 8:5: Kam 40:1+; Ŋgo 7:44; Kol 2:17; Ibr 10:1 ✡ 8:6: 2Kor 3:6+; Ibr7:22 ✡ 8:7: Ibr 7:11,18, 10:1

Page 403: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 8:9 400 Iburu 9:7ire kembei gorgori tomtom titoto katzaala muŋguŋana som, mi tikamamŋoobo mbulu. Tanata Merere iso takembei:Kere. Mazwaana sa kola imar.Tona nio aŋur zaala popoŋana pizin

Israel mi Yuda be niamŋanamparlup yam ma amwetamen.✡

9 Zaala tana ko ipa ndel pa zaalamuŋguŋana ta aŋur pa tum-bun bizin na.

Indeeŋe tau aŋyaaru zin Israel matizem Aikuptu na, aŋso zin pazaala muŋguŋana tana.

Tamen tito som, tana aŋpizil ndemeŋpizin.✡

10 Zaala popoŋana tabe aŋur pizin Is-rael i, ko ta kembei:

Kaimer, nio ituŋ ko aŋkam tutu tiomaimbol la ŋgar kizin,

mi aŋbeede la lelen tomini.Mi nio ko aŋwe Anutu kizin,mi zin ko tiwe wal tio.✡11To tomtom sa ko le uraata be ipaute

zin tomtom pa Merere minisom.

Mi tomtom sa ko iso pizin toŋmatiziŋkini ma iso: ‘Aiss, niom sombekuute Anutu, so ndabok!” nasom.

Pa zin ta boozomen ko tiute yo lup.Zin sorrokŋan, mi ila ila ma zin ta zan

bibip i tomini.✡12Mi sanaana kizin na, nio ko aŋreege

ma ila lene lup,mi motoŋ la pa mini som.”✡

13 Kere. Sombe Anutu izzo pa za-ala popoŋana, ina iswe kembei zaalamataana kana iwemuŋguŋanami ika-mam be imap. Mi koroŋ ta kembei,nako molo som to imap kat.✡

9Zaala muŋguŋana, ina irao ikam ti

ma tala kolouŋana kat pa Anutu na som1 Zaala mataana kana na, ka tutu

ta iso pa mbulu ki suŋŋana mi beeze

potomŋana ki Anutu ta imbot toonona. 2-3 Beeze tana, tipamender, totididiut pa kawaala biibi ma leleeneiwe ru. Leleene ta na, tipaata belele potomŋana. Ina lam muriini mimbalia ta timbot pa. Mbalia tana,tiŋgasŋgas narabu potomŋan izze beAnutu ire. Mi leleene ta kawaala biibiiut ma iwe ru pa, ina tipaata be leleta potomŋana ŋonoono kat.✡ 4Beezeleleene tana, you muriini ta tiurpe papat gol na, imbot lela. You muriinitana, ina be tirukruk koroŋ kuzinŋanisala. Mi Sua Mbukŋana Ka Koror tatipakap gol ila leleene mi mat kana,ina imbot lela tomini. Koror tanaleleene na, koroŋ pakan imbotmbot.Koroŋ ta kembei: Kuuru ta tiurpepa pat gol mi tiyo kini manna pakanisula na, mi Aron tete kini ta indomna, raama pat babaŋan ru ta tutulaamuru imbot se na. Tutu tana, belatito ma imap, to ziŋan Anutu tilup zinma tiwe tamen. Ina zin koroŋ tina,ta timbot sula koror leleene.✡ 5 Mikoror kwoono na, koroŋ ru ta tisapma kembei ta aŋela na, timbot sala.Koroŋ ru tana tiwe kilalan pa azuŋkaki Anutumamburaana,mi tiswe kem-bei ni imbotmbot raama zin Israel.Mi koror tana kwoono, ina tipaata bemuŋaiŋana muriini. Tamen ko iraoamla leleene pa sua tiŋgi ta buri nasom.

6 Indeeŋe ta tiurpe zin koroŋ tinami tipamender ma imap na, zin pa-toronŋana kan timaŋga be tikamuraata kizin. Aigule ta boozomentilelala ruumu leleene ta ipet ki matna, mi tikamam uraata kizin. 7 Mibiibi kizin itutamen ta ilelala ru-umu leleene ta potomŋana ŋonoonokat na. Tamen ilelala pa aiguletamen ŋonoono ikot ndaama tataŋa.Mi irao namaana men mi ilela nasom. Bela ikam mbili siŋin, to ilelaraama. Ilela to, mataana mi ikampatoronŋana pa itunu sanaana kinimuŋgu. Mana ikam pizin tomtom

✡ 8:8: Yer 31:31+ ✡ 8:9: Kam 19:5+, 20:1+ ✡ 8:10: Ezek 36:25+; 2Kor 3:3; Ibr 10:16 ✡ 8:11:Yesa 54:13; Yo 6:45; 1Yo 2:27 ✡ 8:12: Ro 11:27; Ibr 10:17 ✡ 8:13: Lu 16:16; Ro 10:4; Ga 3:24; Ibr7:18, 9:10 ✡ 9:2-3: Kam 25:31-40 ✡ 9:4: Kam 16:33

Page 404: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 9:8 401 Iburu 9:16-17tau tikilaala kat mbulu kizin som, mitikam sorok sanaana.✡ 8 Mbulu tatikamam pa beeze tana na, BubuŋanaPotomŋana ipiyooto ka ŋgar piti takembei: Sombe beeze tana imendern-der men, na zaala tabe tomtom tilama tigarau kat Anutu i, na imbotmat zen.✡ 9 Tana beeze tana iwekin piti ta koozi ta kembei: Zin tom-tom ta titoto zaala muŋguŋana mitikamam patoronŋana pa mbili mikoroŋ pakan na, koroŋ tina ko iraoiurpe zin ma lelen iŋgeeze kat nasom.✡ 10 Pa patoronŋana ta kembei,ramaki tutu matakiŋa ta iso pa koroŋta takananmi tiwinin, mi tutumatak-iŋa ki weŋana na, koroŋ ta boozomentana, ina koroŋ mat kana men. Miirao be iurpe lelende ma iŋgeeze katpa Anutu mataana na som. TanaAnutu iur zaala ta kembei be im-bot rimen ma irao ni ipiyooto zaalapopoŋana ma ipet mat.✡

Krisi siŋiini ta iwe zaala popoŋanapiti be itiŋan Anutu taparlup ti ma tewetamen

11 Mi koozi zaala popoŋana tanaimbot mat. Pa Krisi ta patoronŋanaka tomtom biibi ŋonoono i, imar kek.Ni ta iwe zaala pitima takamamkoroŋambaimbaiŋan ki Anutu. Pa ni ilelabeeze ŋonoono ta imbot saamba a,mi ilela kat ki Anutu. Beeze tana,koroŋ ndabokŋana kat. Ilip pa beezeta muŋgu zin Israel tipamender. Pabeeze ŋonoono tana, tomtom tiposom, mi imbot toono som. Imbotta saamba a.✡ 12 Indeeŋe Krisi ilelakat ki Anutu na, ikam mbili sa siŋi-ini be ikam patoronŋana pa i som.Ikam itunu siŋiini * ma ilela ruumuleleene ta potomŋana ŋonoono kat

na, mi ikam pa Anutu, bekena niireege sanaana kiti mi ikamke iti matombot matanda yaryaara ma alok.Mi uraata tana, ni ikam pa boozosom. Ikam pa tamen ŋonoono miimap. Irao ikam mini som.✡ 13 Kere.Zaala muŋguŋana na, sombe koroŋmat kana sa ikam zin tomtom matiŋgeeze pa Anutu mataana som, †tona titiyaara mbili sa siŋiini, sommakau paŋgaara gubuunu isalakaalazin. Naso tiŋgeeze mini, mi irao timi-ili pa suŋŋana ma koroŋ.✡ 14 Lak,sombe mbili siŋin irao ikam uraatata kembei, nako parei pa Krisi siŋi-ini? Ina mburaana biibi kat. Iraoipus lelende ma iŋgeeze kat, mi ikamti ma tezem mbulu soroksorok tabeikam ti ma temetmeete ma tala lendepa i. Naso tembeeze kat pa Anutumata yaryaaraŋana. Pa Bubuŋanata imbotmbot ma alok i, ta ipombolKrisi mi izem itunu ma imeete piti.Mi patoronŋana ta ni ikam pa Anutuna, ndabokŋana kat. Kosa sa isaanasom.✡

15 Tana zin wal ta Anutu iboobozin ma tiwe lene na, Krisi iurpezaala popoŋana pizin, mi ilup zinraama Anutu ma tiwe tamen. Pasanaana kizin ka kadoono ta zaalamuŋguŋana iso pa na, ina ni iŋgiimipa meeteŋana kini kek. Naso tikammatamur ambaiŋana ta Anutu imbuksua pa na. Matamur tana ko imbotm-bot ma alok.✡

Krisi siŋiini ipombol sua mbukŋanapopoŋana ki Anutu ma imbol kat

16-17 Sua mbukŋana na, ka zaalata kembei: Bela tipun mbili sa maimeete, to sua mbukŋana tana imbolkat ma irao titooro mini som. Mi

✡ 9:7: Wkp 16:2-34; Ibr 5:2+ ✡ 9:8: Yo 14:6; Ibr 10:19+ ✡ 9:9: Ga 3:21; Ibr 10:1+ ✡ 9:10: Wkp11:2+; Nam 19:7; Ro 10:4; Ga 3:24+; Kol 2:16+; Ibr 7:18, 8:13 ✡ 9:11: Ibr 4:14, 8:1+, 9:24 * 9:12: Krisisiŋiini, ina imender pa uraata kini tau ibaada sanaana kiti ka kadoono mi imeete sala ke pambaaraŋanana. ✡ 9:12: Ibr 10:10+; 1Pe 1:19 † 9:13: Zin Yuda tikam ŋgar ta kembei: Sombe titeege uri sa,som tikan koroŋ pakan, som kulin mbetmbeete, som moori ipeebe, ina ikam zin ma tiŋgeeze pa Anutumataana mini som. To tikam mbulu pakan be tiurpe zitun ma tiŋgeeze mini. Ka sua imbot la Wok Pris11:1+, 12:1+, 13:1+. ✡ 9:13: Nam 19:9 ✡ 9:14: Ro 6:22; Ep 5:2; Tit 2:14; Ibr 10:22; 1Pe 1:18+✡ 9:15: Lu 22:20; Ro 3:25+; 1Tim 2:5 ✡ 9:16-17: Un 15:9+; Kam 24:6+; Mt 26:28

Page 405: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 9:18 402 Iburu 10:1-2sombe tipun sua mbukŋana ka pa-toronŋana ma imeete som, mi im-bot mata yaryaara men, nako suambukŋana tana imbol som.✡ 18Uunutina ta indeeŋe Anutu ziŋan zin Is-rael timbuk sua be tiparlup zin matiwe tamen na, siŋ kizin mbili ireere.19-20 Pa Mose iso zin Israel pa Anutututu kini ta boozomen muŋgu, manaikam makau mi mekmek siŋin miitooro raama yok. To ipiu sipsiprumuunu siŋsiŋŋana ila ke isop na-maana, mi itizik sula siŋ tana. Miitiyaryaara se ro ta Anutu tutu kiniimbot se na, ramaki zin tomtom, miiso pizin ta kembei:Sua mbukŋana ta Anutu iso piom be

koto na, siŋ tiŋgi be ipom-bol.✡

21 Mi beeze ki Anutu ramaki koroŋsuŋŋana kan ta timbot lela na, Moseikam siŋ mi ikam mbulu raraate menpa tau. 22 Pa sua ta imbot la tutu na,iso ta kembei: Koroŋ ta boozomen,bela siŋ isalakaala, to iŋgeeze paAnutu mataana. Mi sombe siŋ ireeresom, inako sanaana reegeŋana sasom. Mbulu tana, mazwaana tataŋamen ta tikamam som.✡

Krisi ikam patoronŋana tamenŋonoono

23 Beeze ta zin Israel tipamenderramaki ka mburu na, koroŋ ŋonoonosom. Ina kembei ta koroŋ saambakan kunun men. Tanata patoronŋanata tikamam pa mbili siŋin na, iraoiurpe ma iŋgeeze pa Anutu mataana.Mi koroŋ ŋonoono ta ki saambana, bela tikam patoronŋana pa ko-roŋ ta ambaiŋana ma ilip kat pambili siŋin, tona iŋgeeze pa Anutumataana.✡ 24 Tana indeeŋe Krisiimeete mi imaŋga mini na, ilelalele potomŋana ŋonoono ta tomtomtiurpepanaman i na som. Pa ina kem-bei koroŋ ŋonoono kunuunu men. Ni

ilela lele potomŋana ŋonoono ta im-bot saamba a. Mi koozi imbotmbotsu Anutu kereene uunu, mi ikam ruŋ-gundu ma izuŋzuŋ pini be iuulu iti.✡

25 Zin Yuda na, ndaama taboozomen biibi kizin patoronŋanakan ilelala lele ta potomŋanaŋonoono i. Mi sombe ilela, na ilalaraama itunu siŋiini som. Ilala raamambili siŋin. Mi Krisi, ni ikam takembena som. Izem itunu ma imeetepa tamen ŋonoono bekena ireegesanaana kiti, to ila ki Anutu ta saambaa. Tana ikam uraata tana pa boozosom. 26 Mibe ikam uraata kembei tazin bibip kizin patoronŋana kan, soindeeŋe tau Anutu iur saamba matoono mi imar na, ni imetmeete men.Mi som. Pa indeeŋe mazwaana ta ti,tabe koroŋ ta boozomen imap pa i na,ni imar pa tamen ŋonoono kat, miizem itunu ma imeete, bekena ireegesanaana kiti. Tana uraata kini tana, niipemet pataaŋa kek. Irao ikam minina som.✡ 27 Iti tuute: Tomtom taboozomen kola timetmeete lup. Mikaimer to timender la Anutu kereeneuunu be iur kadoono pizin.✡ 28 MiKrisi ta kembena. Ikam patoronŋanapa tamen ŋonoono, bekena ireegesanaana kizin tomtom boozomen.Mi kaimer ko imiili mini. Tamenmarŋana kini tabe iwe ru pa i, inakoikamuraata pa sanaanamini som. Inabe ikamke zinwal kini ta tiururmatanpini mi tizza i na.✡

10Meeteŋana ki Krisi ta patoronŋana

ŋonoono1-2 Tutu ta zin Yuda titoto pa

patoronŋana na, koroŋ ŋonoonosom. Ina iwe kembei koroŋ ŋonoonokunuunu men. Pa ipatooŋo iti pakoroŋ ambaiŋana ta ipet pa kaimerna. Kere. Ndaama ndaama tatikamam mbulu raraate men, mitipunun zin mbili pa patoronŋana.Paso, zin wal ta tiso tila ki Anutu

✡ 9:19-20: Kam 24:3+; Mt 26:28 ✡ 9:22: Wkp 17:11; Ep 1:7 ✡ 9:23: Ibr 8:5 ✡ 9:24: Ro 8:34;Ibr 4:14, 8:2; 1Yo 2:1 ✡ 9:26: Ibr 7:27; 1Pe 3:18 ✡ 9:27: Un 3:19; 2Kor 5:10; Tur 20:12+ ✡ 9:28:Mt 26:28; Ro 6:10; Pil 3:20; Tit 2:13

Page 406: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 10:3 403 Iburu 10:19-20mi tisuŋ pini na, patoronŋana takembei irao iurpe zin ma tiŋgeezekat pa Anutu mataana na som. Somma som kat. Mibe ipus kat zin masanaana kizin imap kat, so tiyamaanazitun kembei sanaana kizin ipakaalazin pa Anutu mini som, mi mbilipunŋana imap.✡ 3 Mi iŋgi som. Patinoknok mbili punŋana. Tabe ikamma ndaama ta boozomen matan lalapa sanaana kizin. 4 Pa makau mimekmek siŋin irao ireege sanaana nasom. Som ma som kat.

5 Tana indeeŋe Krisi be isu toonona, iso pa Anutu ma iso:Patoronŋana ta tikamam pa mbili mi

koroŋ pakan na, nu lelem pasom.

Mi nu paraŋraŋ ituŋ kuliŋ kek be iwemuriŋ mi aŋbot pa. *✡

6 Mbulu ta tineneene zin mbili salaartaal ma tiwe gubuunu men,mi tipunun zin mbili bekenatireege sanaana, ina nu lelempa som.

7 Tana nio aŋre ma som mi aŋso:“O Anutu, nio aŋmbotmbot i.Koŋ sua ta tibeede se ro pataaŋa kek.Nio aŋmar be aŋto lelem.”

8 Tana kere. Muŋgu Krisi iso takembei: “Patoronŋana ta tikamampa mbili mi koroŋ pakan, mi mbuluta tineneene zin mbili sala artaalma tiwe gubuunu men, ina nu lelempa som.” Ŋonoono, mbulu tana,tutu iso ta tikamam. Tamen ni isoAnutu leleene pa mbulu tana som.✡9 To isu mini mi iso: “O Anutu, nioaŋmbotmbot i. Nio aŋmar be aŋtolelem.” Sua tiŋgi iswe ta kembei:Zaala muŋguŋana ki patoronŋana na,ni iyembut, mi ipekel pa itunu uraatakini. 10 Pa Yesu Krisi ito Anutuleleene, mi izem itunu ma imeetepa tamen ŋonoono bekena ireegesanaana kiti. Mi uraata kini tana, taikam ti ma tewe potomŋanda.✡

11 Zin patoronŋana kan taboozomen tinoknok mbulu tamenpa patoronŋana ikot aigule taboozomen. Tamen patoronŋanakizin irao ireege sanaana ma ilane na som. 12 Mi Krisi, ni ikampatoronŋana tamen ŋonoono bekenaireege sanaana kizin tomtom, toisala pa saamba mi mbuleene suta Anutu namaana woono a. Pasouraata ki patoronŋana ta ni iposopmaimap kek. Mi patoronŋana kini tanamburaana ko imbol, mi imbotmbotta kembei ma alok.✡ 13 Tana iŋgi niimbotmbot saamba mi izza be Anutuikoto ka koi bizin ma mburan imapkat mi kumbuunu ise ŋguren.✡ 14 Papatoronŋana kini tamen ŋonoonotana, ina iurpe zin tomtom pataaŋama tiŋgeeze kat pa Anutu mataanabe timbotmbot ta kembei ma alok. Miina zinwal tau ni ikamamuraata pizinbe itooro zin ma tiwe potomŋan kat.

15 Bubuŋana Potomŋana tominiipombol ti be tuurla sua tiŋgi. Pamataana mi isombe:16 Zaala popoŋana tabe aŋur pizin Is-

rael i, ko ta kembei:Kaimer, nio ko aŋkam tutu tio ma

imbol la lelen,mi aŋbeede la ŋgar kizin tomini.✡

17 To iseeŋge sua kini ma iso:Mi sanaana mi zooroŋana kizin na,

nio ko aŋreege,mi motoŋ la pa mini som.”✡ 18 Tana

kere. Sombe Anutu ireegesanaana kek, na iti irao betakammini patoronŋana sa pasanaana reegeŋana na som.

Tala kolouŋana pa Anutu raama le-lende, mi tuurla kat kini

19-20 Tana niom toŋmatiziŋ tio, itilelende iwe ru mini pepe, mi tomotomini pepe. Koozi iti tarao be telela katki Anutu. Paso, Yesu izem itunu maimeete, mi siŋiini iurpe lende zaala

✡ 10:1-2: Kol 2:17; Ibr 8:5, 7:19, 9:9+ * 10:5: Iŋgi iso pa mazwaana ta Maria ipeebe Yesu isu toono.✡ 10:5: Mbo 40:6+, 50:9 ✡ 10:8: Hos 6:6; Mt 9:13, 12:7 ✡ 10:10: Yo 17:19; Ro 6:10; Ibr 9:28; 1Pe2:24 ✡ 10:12: Mk 16:19; Kol 3:1; Ibr 1:3, 8:1 ✡ 10:13: Mbo 110:1; Ibr 1:3 ✡ 10:16: Yer 31:33+;Ibr 8:10+ ✡ 10:17: Yer 31:34

Page 407: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 10:21 404 Iburu 10:34popoŋana mi mburaanaŋana kek. Za-ala tana, ta ikamam mbotŋana matayaryaaraŋana piti. Mi zaala tana ilelapa beeze ŋonoono ta imbot saambaa, mi izem kawaala biibi ta muŋguipakaala iti pa Anutu na, mi ilela katki Anutu ta lele potomŋana ŋonoonoa.✡ 21 Mi iti lende patoronŋana katomtom zaanaŋana ta imborro Anutuwal kini mi koroŋ kini ta boozomen.✡

22 Tana matanda lala pa sanaanakiti mini pepe. Pa Yesu siŋiini ipusti ma lelende iŋgeeze, mi takamyok ŋgalaŋŋana kek. Tana iti talalakolouŋana pa Anutu raama lelende,mi tuurla kat kini.✡ 23 Mi koroŋambaiŋana ta Anutu imbuk sua pabe ikam piti i, na lelende iwe ru papepe. Pa Anutu, ni itoto sua kini.Tana tezem sua mbukŋana tana pepe.Tikiskis ma imbol la lelende, mi tez-zwe pizin tomtom.✡ 24 Mi matandaiŋgalŋgal be taparpombolmbol ti pambulu ki lelende par piti ramakimbulu mi uraata ambaimbaiŋan taboozomen.✡ 25Mi mbulu ki tuluplupti pa suŋŋana na, tezem pepe. Pakere. Iŋgi nol biibi imar igarau kek.Tana matanda iŋgal be tuluplup timi taparpombolmbol ti. Iŋgi aŋsopaso, tomtom tiom pakan timama palupŋana pe som.✡

Tikiskis urlaŋana kiti mi temendern-dermbolŋana. Pa sombe tipizil ndemendepa Krisi, inako lende zaala toro sa minisom

26 Tana kere yom. Pa sombe ŋgarkiti ipet pa sua ŋonoono ma takanla kek, to tusu mini, mi tonoknoksanaana kamŋana, inako lende pa-toronŋana toro sa be ireege sanaanakiti som.✡ 27Pa wal ta kembei na, zanimap kek. Tikam ko tikam so? Som.Tanata motoŋana biibi ikam zin matimbotmbot, mi tizza men kadoono

tabe Biibi iur pizin i. Mi ina you biibitabe ikan zin wal ta tizorzooro Anutuna.✡

28 Kakam ŋgar pa tutu ki Mose.Tutu tana mbolŋana kat. Sombe tom-tom sa izooro, mi sombe wal ru, somtel sa tire kati mi tiswe i, na belatipuni ma imeete. Irao timuŋai i nasom. 29Kere. Sombembulu ta kembeiiwedet pizin tomtom ta tizooro Mosetutu kini, inako parei pa tomtom tasomata pasomAnutu itunu Lutuunu?Ni kola ikam kadoono ta sananŋanakat. Pa Krisi siŋiini potomŋana taireere bekena ipombol sua mbukŋanaki Anutu, mi ikam tomtom tana maiwe Anutu lene na, ni irepiili kembeikoroŋ sorok. Mi Bubuŋana tau ipiy-otyooto kampeŋana ki Anutu piti na,tomtom tana kwoono ipasomi.✡ 30Miiti tuute: Anutu sua kini iso ta kembei:Nio ituŋ ko aŋpokot mbulu kizin tom-

tom, mi aŋur kadoono pizin.✡

Mi sua lwoono toro iso ta kembei. Iso:Merere ko itiiri wal kini pa mbulu

kizin, mi iur kadoono pizin.✡31 Tana iti tomoto Anutu mata

yaryaaraŋana. Pa ni namaanaalalalŋana. Irao toko pini na som.✡

32Motoyom ila pa ta muŋgu na. In-deeŋe ta mata popoten mi Anutu ipeiŋgar tiom ma kombot mat pa uruunuambaiŋana na, pataŋana biibi ikamyom pa Krisi zaana. Tamen kezemurlaŋana tiom som, mi kemendermbolŋana.✡ 33Mazwaana pakan tipa-mender yom ila iwal biibi matan,mi kwon pasom yom mi tiseeze mo-toyom. Mi mazwaana pakan tikammbulu ta kembei pa waeyom bizinpakan. Tabe leleyom isaana pizin,mi kagaaba zin ma niomŋan kabaadapataŋana kizin tana.✡ 34 Mi indeeŋetau tikis waeyom bizin pakan ma tiur

✡ 10:19-20: Mt 27:51; Yo 10:9, 14:6; Ep 2:18, 3:12 ✡ 10:21: Ibr 4:14 ✡ 10:22: Ŋgo 22:16; Ep 5:26;Ibr 9:14 ✡ 10:23: 1Kor 1:9; 1Tes 5:24; Ibr 3:6 ✡ 10:24: Ibr 3:13 ✡ 10:25: Ŋgo 2:42; Ro 13:11;Pil 4:5; Kol 3:16 ✡ 10:26: Ibr 6:4+; 2Pe 2:20+; 1Yo 5:16 ✡ 10:27: 2Tes 1:7+; Ibr 12:29; Tur 20:15✡ 10:29: Mt 26:28; Ep 4:30; Ibr 2:2+, 12:25 ✡ 10:30: Lo 32:35; Ro 12:19 ✡ 10:30: Mbo 50:4, 135:14✡ 10:31: Lu 12:5; 2Kor 5:11 ✡ 10:32: Pil 1:29+ ✡ 10:33: 1Kor 4:9; Pil 4:14; 1Tes 2:14

Page 408: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 10:35 405 Iburu 11:7zin lela ruumu sanaana na, leleyomisaana pizin mi ku'uulu zin. Mi in-deeŋe tau tomtom timar, mi tiyo lenkoroŋ tiom ma tila na, leleyom ambaimen. Paso, niom kuute ta kembei:Leyom koroŋ ambaiŋana toro ta ilipkat pa koroŋ ta tikam ma tila na. Ko-roŋ ambaiŋana tana, koroŋ ŋonoono.Mi ko imbotmbot ma alok.✡

35 Tana mbulu tiom ta komoto sommi kemender mbolŋana na, kezempepe. Pa kaimer ko ka kadoono am-baiŋana ta biibi kat.✡ 36 Tana ke-mender mbolŋana. Naso koto Anutuleleene, mi sua kini mbukŋana iurŋonoono piom.✡ 37 Pa Anutu sua kiniiso ta kembei. Isombe:Molo som to ni tabe imar i, ko imar

ipet.Ni ko inaunau som.38Mi tomtomta so iwendeeŋeŋanapa

nio motoŋ na, urlaŋana kiniko ikam peeze pini.

Tamen sombe tomtom sa imoto kana,mi izem urlaŋana kini, nakoleleŋ ambai pini som.✡ 39 Miiti kembei zin wal ta timototokan, mi tizem urlaŋana kizinna som. Pa wal ta kembeiko tila len. Iti na, tikiskisurlaŋana kiti bekena tombotmatanda yaryaara ma alok.✡

11Mbulu ta urlaŋana ipiyotyooto

1 Urlaŋana na, ka mbulu ta kem-bei: Koroŋ ambaimbaiŋan tabe Anutuikam piti i, na lelende iwe ru pa pepe.Mi koroŋ ta tere ki matanda som, naurlaŋana ta ikam tima ŋgar kiti imbolpa ma toso koroŋ tana imbotmbot.✡2 Zin wal urlaŋan ta muŋgu timbotna, urlaŋana kizin imbol ta kembei,tanata Anutu leleene ambai pizin miiwit urun.

3 Urlaŋana ta ikam ti ma toso:Anutu iso sua men mi saamba, toono,

mi koroŋ ta boozomen tipet. Tanakoroŋ boozomen ta tipet ma tere zini, tipet pa koroŋ sa ta iti irao tere kimatanda i som.✡

Urlaŋana ki Abel, Enok mi Noa4Muŋgu Abel iurla ki Anutu, tanata

ikam patoronŋana ta ambaiŋana mailip pa patoronŋana ki toono Kain.Tana urlaŋana kini, ta ikamma Anutuleleene ambai pini, mi iwit uruunuma isombe ni tomtom ndeeŋeŋana,mi iyok pa patoronŋana kini. Tanaŋonoono, Abel ni imeete kek. Tamenurlaŋana kini ka mbol ta ipombolm-bol ti men i.✡

5 Enok, ni iurla ki Anutu, tabemeeteŋana indeeŋi som. Matayaryaaraŋana, mi Anutu ikami maisala. Pa sua ki Anutu iso ta kembei:Tomtom tire i mini som. Pa Anutu

ikami ma isala kek.✡

Mi muŋgu, indeeŋe tau Anutuikami ma isala zen na, Anutu iwituruunu ma iso ni leleene ambai pini.6 Mi sombe tuurla ki Anutu som, nambulu kiti sa ko irao Anutu leleenena som. Pa bela tuurla kembei Anutu,ni imbotmbot, mi ikamam kadoonoambaimbaiŋan pizinwal tau tikamamkinkiini be tiute kati, tona tarao betala kolouŋana pini.

7 Motoyom ila pa Noa. IndeeŋeAnutu isotaari pa mbulu tabe ipet i,na ni iurla Anutu kalŋaana. Ŋonoono,ta muŋgu mi imar na, tomtom tirembulu sa ta kembei som. TamenNoa, ni imototo Anutu. Tanata itoAnutu kalŋaana ma ipo wooŋgo, miikamke itunumi wal kini pa nonor bi-ibi. Urlaŋana kini tina, ta iswe mbulusananŋana kizin tomtom ta timbottoono pa mazwaana tana ma imbotmat. Mi ikami ma zaana pa matamurki Anutu, mi Anutu ipaati be tomtomndeeŋeŋana.✡

Urlaŋana ki Abaraam✡ 10:34: Mt 6:20; Ŋgo 5:41; Ibr 13:3; 1Pe 1:4+ ✡ 10:35: Mt 5:12 ✡ 10:36: Lu 21:19; Ibr 6:12, 12:1;Tur 13:10 ✡ 10:38: Hab 2:3+; Ro 1:17; 2Pe 3:9 ✡ 10:39: 1Tes 5:9; 2Pe 2:20+ ✡ 11:1: Ro 8:24+;2Kor 4:18, 5:7 ✡ 11:3: Un 1:1+; Mbo 33:6+; Yo 1:3; 2Pe 3:5 ✡ 11:4: Un 4:3+; Ibr 12:24; 1Yo 3:12✡ 11:5: Un 5:21+ ✡ 11:7: Un 6:13+; Ro 3:22; 1Pe 3:20

Page 409: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 11:8 406 Iburu 11:228 Mi Abaraam tomini iurla. Pa

indeeŋe Anutu iboobi be izem karkini mi ila pa lele toro tau ni imbuksua pa be ikam pini na, ni ileŋ lasua tana mi imaŋga pataaŋa pa pai.Ŋonoono, mata popoten ni ikankaanapa lele iŋgoi tabe ni ila ma imbotpa i.✡ 9 Tamen iurla kembei Anutuimbuk sua pini be ikam toono tanapini, tanata imaŋga mi iwwa ma ila,mi iwe leembe pa. Mi ni iur kar sasom. Ipamendernder beeze men miimbotmbot pa. Ila kena, ipamender.Ila kena, ipamender. Mi ni ituta-men som. Kaimer lutuunu Isak mitumbuunu Yakop tomini. Ŋonoono,zin zan pa sua mbukŋana ki Anutukembei Abaraam. Tamen tire kat kaŋonoono som, mi timbotmbot lelabeeze men.✡ 10 Tana Abaraam izirrii mi iwwa. Paso, ni iurur mataanapa kar ŋonoono tau Anutu itunu ikammos pa mi ipamender. Kar tana koimbol mi imbotmbot ma alok.✡

11 Abaraam iurla, tanata Anutuipomboli ma irao ziru waene Saraitipeebe. Ŋonoono, mazwaana tana,Sarai irao ipeebe mini som. Paso, niiwe kolmannan kek. Tamen Abaraamiurla kembei Anutu itoto sua kinimbukŋana, tanata ire sua tana iurŋonoono.✡ 12Kere. Abaraam, ni tom-tom tamen ŋonoono. Mi mburaanaimap kek. Tamen zin wal ta tiyootopini na, boozo kat. Irao tinin zinna som. Pa zin kembei pitik ta tim-bot saamba mi magargaara ta sousoukana i.✡

13Wal ta boozomen tana, urlaŋanaikamam peeze pizin ma iraomeeteŋana kizin. Ŋonoono, koroŋ taAnutu imbuk sua pa be ikam pizinna, tikam som. Pa ka nol igarauzen. Tamen matan iurur pa sorok,mi lelen ambai pa ma kembei ta tirrela pa koroŋ ŋonoono i. Mi zitun tizzokatkat ma tiso: “Toono tiŋgi, niamkar tiam som. Iŋgi amwe leembe pa

sorok.”✡ 14 Mi wal ta tizzo sua takembei na, tizzwe kembei kar kizinŋonoono sa ko imbotmbot i. Mi iŋgitirru ta tiwwa i. 15 Mi be tikamamŋgar biibi pa kar ta tizem kek na, mititwer miili pa, so timiili ma tila kek.16 Mi som. Pa lelen itaŋtaŋ la pa kartoro ta ambaiŋana kat ma ilip. Kartana imbot ta kor a. Uunu tina taAnutu niini ise, mi leleene pizin, miiyok pizin be tipaati kembei Anutukizin. Pa kar ta zin tiurur matan pa,ina ni iurpe pizin ma imap kek.✡

17-18 Indeeŋe Anutu itoomboAbaraam na, ni iyok la Anutukalŋaana mi ikam lutuunu Isak ma ilabe iwe patoronŋana pini. Ŋonoono,muŋgu Anutu imbuk sua pini maiso: “Koroŋ ta nio aŋbuk sua pa na,popoŋana ku tabe tiyooto pa Isak i kotikam.” Kere. Isak, ni itutamenŋana.Kelŋana sa som. Tamen Abaraamiurla, tanata ikam lutuunu tana,mi iso ipuni be iwe patoronŋana.✡19 Paso, ni iurla ta kembei: Anutu, niirao be ipei zin meeteŋan ma burupma timaŋgamini. Mimbulu ta ipet paIsak, ina kembei ta ni imeete kek, miAnutu ipei i ma burup ma imaŋga, miiuri la ki Abaraam mini. Mbulu tanaipatooŋo iti pa maŋgaŋana kizin walmeeteŋan.✡

Urlaŋana ki Isak, Yakop, mi Yosep20 Isak, ni iurla ki Anutu, tanata

ipombol lutuunu bizin Yakop ziruIsau, mi iso zin pa mbulu tabe ipetpizin pa kaimer i.✡ 21 Mi Yakopiurla ki Anutu, tanata indeeŋe ni iwekolman kat mabe imeete na, loŋami ipombol Yosep lutuunu bizin rumuŋgu. Mi ipeŋeene paŋaana se tetekini ta iwwa pa i, mi isuŋ pa Anutu.✡22 Mi Yosep iurla ki Anutu, tanataindeeŋe ni ikamam be imeete na, isopa mazwaana tabe zin Israel tizemAikuptu i, mi isotaara zin pa itunu

✡ 11:8: Un 12:1+; Ŋgo 7:2+ ✡ 11:9: Un 35:27 ✡ 11:10: Ibr 12:22, 13:14; Tur 21:2,10 ✡ 11:11:Un 17:19, 21:2; Ro 4:18+ ✡ 11:12: Un 15:5, 22:17 ✡ 11:13: Un 23:4; Mbo 119:19; 2Kor 5:7; Pil3:20; 1Pe 1:17, 2:11 ✡ 11:16: Pil 3:20; Ibr 13:14 ✡ 11:17-18: Un 21:12, 22:1+; Ro 9:7; Yems 2:21+✡ 11:19: Yo 5:21; Ro 4:17+ ✡ 11:20: Un 27:27-39+ ✡ 11:21: Un 47:31+, 48:15+

Page 410: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 11:23 407 Iburu 11:34tirontiron tomini. Beso timaŋga na,matan iŋgal be tikamma tila, mi titwisu toono Kanaan.✡

Urlaŋana ki Mose23Mose tamaanama naana tiurla ki

Anutu, tanata indeeŋe tau tipeebi na,timoto king kalŋaana som, mi titurkei ma imbot pa puulu tel. Paso, tireruŋguunu ambaiŋana kat ma ipa ndelpizin pikin pakan.✡

24 Mose, ni iurla ki Anutu, tanatakaimer ma iwe tomtom na, leleenebe tomtom tipaati be king lutuunumoori lutuunu na pepe. Pa zaanatana, ni ire kembei koroŋ sorok.✡25 Mi mboti ambaiŋana ki kulindi tamolo som mi imap na, ni ikam ŋgarbiibi pa som. Pa imoto: Kokenaiyaaru i pa sanaana. Tana leleeneimet kat, mi igaaba Anutu wal kini,mi ibaada pataŋana kembei ta zin. Paina, ni ire kembei koroŋ ambaiŋanama ilip.✡ 26 Mi ni iurur mataana pakadoono ambaiŋana tabe Anutu ikampini pa kaimer i, tanata ikam ŋgar takembei: Sombe tirepiili i mi tikampataŋana pini pa Mesia zaana, inaambai. Pa Mesia tana ilip kat pa ko-roŋ ndabokbokŋan matakiŋa tau zinAikuptu kan tindoundou na.✡ 27 Miurlaŋana ki Mose, ta ikami ma imotokete malmalŋana ki king som, miizem Aikuptu. Ŋonoono, iti tomtomtarao be tere kat Anutu ki matandasom. Mi Mose, ni ikam ma kem-bei ta irre Anutu i. Tabe imendermbolŋana.✡

28 Mose iurla ki Anutu, tanata isopizin Israel ma tikam mbulu ki Pa-soba, mi timusmus siŋ ise kataamakizin kizin. Tana aŋela tau Anutuiŋgo i ma ila be ikasgeege zin Aikuptuna, ikam kosa sa pizin pikin muŋga-muŋga kizin Israel som.✡

29 Zin iwal biibi ki Israel tiurla kiAnutu, tanata tipa pa toono raraaza-ŋana men mi tindu Tai Siŋsiŋŋanama tilae. Beso zin Aikuptu titoombobe tito zin na, tai ipol ma imiili miipomon zin.✡

30 Urlaŋana kizin Israel, ta ikamzin ma tipapiliu kar biibi Yeriko paaigule lamata mi ta. Beso aigule iwelamata mi ru na, Anutu ikam ma siirimbolŋana ki kar tana baram baram sulene.✡

31Reap, nimoori zaala lwoono kanata muŋgu imbot kar Yeriko na. Mi nitomini iurla ki Anutu. Tana indeeŋeYosua iŋgo zin pautu ma tila be titiirilele na, Reap ikam zin ma tila ruumukini mi imboro zin ma timbot ambai.Tana kaimer ma zin Israel tikas ziniwal biibi ki kar Yeriko ta tizorzooroAnutu na, Reap imeete raama zinsom.✡

Wal urlaŋan pakan ta Anutu mbu-raana itatke zin pa pataŋana kizin

32 Ambai, aŋso imar imiili su ti.Kokena aŋyaaru ma molo. Pa leŋmazwaana sa be aŋso pa Gideon,Barak, Samson, Yepta, mi Dabit maSamuel, mi Anutu kwoono bizin tamuŋgu tikamam sua pizin tomtom nasom.✡ 33 Zin wal tina tiurla ki Anutumi ni ipombolmbol zin, tana tomtomkizin pakan tila pa malmal ma tilippizin king ta timborro lele pakan tabibip i. Mi kizin pakan na, tiurpewepataŋana kizin tomtom mi tipom-bolmbol mbulu ndeeŋeŋana. Kizinpakan na, tire sua ta Anutu imbukpizin na iur ŋonoono. Mi kizin pakanna, Anutu iuulu zin, tabe laion tiraobe tikan zin som.✡ 34 Kizin pakanna, tikam zin mi tipiri zin lela you.Tamen you ineene zin som. Mi kizinpakan na, tomtom tiso tikuruumu zinpa buza. Mi som. Pa zin tila lenkek. Tomtom kizin pakan na, mburanbiibi som. Tamen Anutu ipombol zin,

✡ 11:22: Un 50:24+; Kam 13:19 ✡ 11:23: Kam 2:2+; Ŋgo 7:20+ ✡ 11:24: Kam 2:10+ ✡ 11:25:Mbo 84:10; Ibr 10:33 ✡ 11:26: Ibr 10:34+, 13:13 ✡ 11:27: Kam2:10+; Yo 20:29; 2Kor 4:18 ✡ 11:28:Kam 12:7-21+ ✡ 11:29: Kam 14:21+ ✡ 11:30: Yos 6:12+ ✡ 11:31: Yos 2:1+, 6:22+; Yems 2:25✡ 11:32: Het 4:16; 1Sam 1:1–1Kin 2:12 ✡ 11:33: 1Sam 17:34+; 2Sam 7:11+; Dan 6:1+ ✡ 11:34:Het 7:22, 15:14+; 1Sam 18:11; Dan 3:1+

Page 411: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 11:35 408 Iburu 12:6tana ziŋan zin karkari tiporouma tilippizin, mi tiketo kan koi bizin tanama tila len.✡ 35 Mi moori pakan na,Anutu ipeiwal kizin ta timeete kekna,mi burup ma timaŋga mini.✡

Wal pakan ta urlaŋana ipombol zinma tibaada pataŋana

Mi tomtom pakan na, kan koi bizintiseseezematanmi tizzo pizin ta kem-bei: “Niom sombe kezem urlaŋanatiom, tona amzem yom ma kalaleyom.” Tamen zin tileŋ la kalŋansom. Paso, tire kembei maŋgaŋana kimbeŋ kaimer na koroŋ ambaiŋanamailip. Tanata kan koi bizin keten mal-mal pizin, mi tiur yoyouŋana pizin pazaala boozo,ma ila ilama timetmeete.36 Mi wal pakan na, tomtom tikamseŋge pizin, mi tibalis zin pa re tuunu.Pakan, tipo zin pa re, mi tiur zinlela ruumu sanaana.✡ 37 Mi pakanna, tipun zin pa pat ma timetmeete.Pakan, titeete zin ma timetmeete. Mipakan na, buza ikan zin ma timet-meete. Tomtom pakan timbot ŋoobokat. Tiurur mbili kulin men ma iwelen kawaala, mi tikanan peteele. Mitomtom tiseseeze matan mi tikamambakai pizin.✡ 38 Zin tana, wal am-baimbaiŋan kat ma tilip pa iwal biibiki toono ti. Tamen timbot ŋoobo kat.Tomtom kizin pakan tiwwa pa lelebilimŋana mi lele abalabalŋana. Mipakan na, timbotmbot lela toono miraŋ sumbun sumbun. Paso len murinsa som.✡

39 Zin wal ta aŋwidit kan mbol tina, tiurla kat. Tanata Anutu leleeneambai pizin mi iwit urun. Tamenkoroŋ ambaimbaiŋan ta Anutu imbuksua pa be ikam pizin na, kizin tasaire kat som. 40 Paso, muŋgu katAnutu leleene iur kek be ikam uraatatoro tabe iurpe kat zin mi iti tomini.Uraata tana, ta koroŋ ambaiŋana mailip. Mi ni iso zin wal muŋguŋan tiraobe tire uraata tana ka ŋonoono loŋasom. Pa leleene be itiŋan tere raraate.

12Yesu ipatooŋo kat iti pa mbulu ki

temendermbolŋanami tikis urlaŋana kiti1 Lak, sombe wal boozo kat ta kem-

bei timbot mi tipombol ti be tuurla,nako parei piti ta koozi? Pa iŋgikembei toloondo pa londi molo. Tanakoroŋ boozomen ta iyalele iti pa loon-doŋana na, titirke ma tisu len lup,raama sanaana ta iyaryaaru iti matapaŋobŋoobo i. Mi toto zaala taAnutu iur piti na, mi toloondo kat, mitikiskis ma tala tuŋ la ka seŋgaaŋa.✡2Mimatanda imilmiili pepe. Matandaiŋgalŋgal Yesu men tau, mi toloondoma tala. Pa ni ta imuuŋgupa urlaŋanami iswe kat ka mbulu. Kere. Nitipamiaŋi, mi ibaada pataŋana maimeete sala ke pambaaraŋana. Tamenpamiaŋŋana tana, ni inin som. Ina niire kembei koroŋ sorok, mi imendermbolŋana. Paso, ni iute: Kaimer ni komenmeeni. Mi koozi ni imbot saambakek mi mbuleene su muriini peezekana ta Anutu namaana woono a.✡3Ni, tomtomsananŋan tiurur koi pini,mi tizorzooro kati. Tamen imendermbolŋana. Tana kakam ŋgar pini mikoto i. Kokena mburoyom imap, mikegesges, to kezem urlaŋana tiom.✡

4 Ŋonoono, niom kerre pataŋanabiibi pa mbulu sananŋana tau tom-tom tikamam piom. Tamen tiom tasasiŋiini ireere pasa zen.✡ 5 Mi parei,sua pombolŋana ta Anutu iso pa lutu-unu bizin na, motoyom iŋgal som? Pasua lwoono ta iso ta kembei. Iso:Lutuŋ, sombe Merere ikam mbulu sa

bekena ipazalu pa, na kilaalaitum mi kam kat ŋgar pa.

Mi sombe iyaambu, na lelem isaanami nim gesges pa pepe.

6 Pa wal boozomen ta Merere leleenepizin na, ni ipazalzal zin.

Mi wal boozomen ta ni ipaata zinbe lutuunu bizin na, ni iballiszin.✡

✡ 11:35: 1Kin 17:22+; 2Kin 4:36+ ✡ 11:36: Yer 20:2 ✡ 11:37: 1Kin 21:13; 2Sto 24:21; Ŋgo 7:58,14:19 ✡ 11:38: 1Kin 18:4, 19:9 ✡ 12:1: 1Kor 9:24+; Pil 3:13+; Ibr 10:36; 1Pe 2:1 ✡ 12:2: Pil 2:8+;Ibr 1:3, 3:1, 13:13 ✡ 12:3: Yo 15:18+; Ga 6:9; Tur 2:3 ✡ 12:4: 1Kor 10:13; Ibr 10:32+ ✡ 12:6:Tut 3:11+; Mbo 94:12; Yems 1:12; Tur 3:19

Page 412: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 12:7-8 409 Iburu 12:18-19Anutu izem lutuunu bizin ma

tibaada pataŋana bekena ipazal zin miipaute zin pa koroŋ pakan

7-8 Tana pataŋana sa isombe ikamyom, na leleyom ambai, kemendermbolŋana, mi kabaada men. Pa inaAnutu ikam bekena ipazal yom pa.Tana iswe kembei niom kewe ni lu-tuunu bizin kek. Kere. Sombe pikinsa ikam ŋoobo, ko tamaana ipazalisom? Som. Pikin ta boozomen tamanbizin tipazalzal zin makiŋ. Mi Anututa kembena. Ni ikamam ma lutuunubizin ta boozomen tirre pataŋana,bekena ipazal zin mi ipaute zin pa ko-roŋ pakan. Tana sombe ni ipazalzalusom, inako ni lutuunu nu som, mi nukembei tomtom ta tama somŋana i.✡

9 Mi koroŋ toro tomini. Takamŋgar pa mbulu ta tamanda bizin tika-mam piti na. Tamanda bizin taboozomen tiballis ti bekena tipazalti. Tamen iti lelende iŋgis pizin som,mi lende ŋger pizin. Mi Tamanda taimbot saamba a, ni ilip pizin. Tanani isombe ipazal ti, na bela tokotoitundumi toyokpamen. Naso tombotambai ma alok. 10 Tamanda bizinta ki toono i, zin tipazalzal ti pamazwaana rimen, mi tikamam iraozitun ŋgar kizin. Mi Tamanda Anutuna som. Pa ni ipazalzal ti bekenaiuulu kat iti, mibe ikam ti ma tewepotomŋanda kembei ni itunu.✡ 11 Itituute: Sombe tibalis ti, na lelende am-bai som mi lelende ipata. Mi sombeAnutu ikam ma tendeeŋe pataŋanasa bekena ipombol ti mi ipaute itipa mbulu kini pakan, nako raraatemen tau. Tamen lelende iŋgis papepe. Pa pataŋana tana, kaimer koipiyooto ŋonoono ambaiŋana ta kem-bei: Mbulu ndeeŋeŋana ko imbol piti,mi itiŋan Anutu taparlup ti ma tewetamen.✡

12Nio aŋute: Niom pakan na, kem-bei zin wal ta tiloondo pa londi moloma nin isaana, mi namanma kumbun

timetmeete lup kek. Tamen kakam seki mburoyom!✡ 13Mi motoyom iŋgalbe koto zaala ndeeŋeŋana men. Nasowal tiom pakan ta urlaŋana kizin im-bol som na, tito yommi kopombol zinma timbol. Tana kere yom. Kokenakapaŋoobo, to kakam zin ma titop matisaana kat.✡

Tere iti. Kokena tipizil ndemende paAnutu mi takam ŋgar toono kana kembeita Isau

14Kakam kinkiini be niomŋan tom-tom ta boozomen kaparlup leleyomma kewe tamen, mibe koto mbulupotomŋana men. Pa tomtom ta soikamammbulu potomŋana som, nakoirao ire Merere som.✡ 15 Tana kerreyom. Kokena tomtom tiom sa ipizilndemeene pa Anutu mi kampeŋanakini. Mi kokena kezem tomtom sa maŋgar sananŋana izeebi, to ipasaanaurlaŋana kizin tomtom boozomenmatisaana pa Anutu mataana, kembeiro sananŋana ilol kini pa mokleene.✡16 Mi kokena tomtom tiom sa ipizilndemeene pa Anutu, mi ikam ŋgartoono kana kembei Isau. Pa Isau,ni muŋgamuŋga mi zaana be ikammatamur ki tamaana Isak. Tamenikam ŋgar pa matamur tana som,mi isemboron la ne pa ka yambonmbooro tamenŋonoono.✡ 17Miniomkuute. Kaimer indeeŋe ta ni ila kitamaana be ikam matamur kini na,itaŋroro i raama tiŋiizi biibi be ipom-boli. Tamen tamaana ititi. Tanambulu ta Isau ikam kek na, ni le zaalasa be itooro mini na som.✡

Zaala popoŋana ilip pa zaala ta kiabal Sinai

18-19 Niom kembei zin Israel tamuŋgu tila tipet abal Sinai na som.Pa iŋgi kamar kolouŋana pa koroŋ tairao kere kat mi keteege pa nomoyomna som. Mi zin na, tire kat you taikanan sala abal na, mi miiri tieene

✡ 12:7-8: Lo 8:5; Tut 13:24; Yems 1:2+; 1Pe 5:9 ✡ 12:10: 1Pe 1:15+; 2Pe 1:4 ✡ 12:11: Yems 3:17+✡ 12:12: Yesa 35:2+ ✡ 12:13: Tut 4:26; Ga 6:1; Ibr 12:1 ✡ 12:14: Mbo 34:14; Mt 5:8+; Ro 12:18;2Kor 7:1; 1Pe 1:16 ✡ 12:15: Lo 29:18; Ŋgo 8:23; 2Kor 6:1; Ga 5:4; Ibr 3:12 ✡ 12:16: Un 25:29+; Ibr3:12 ✡ 12:17: Un 27:30

Page 413: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 12:20 410 Iburu 13:2ta ipalakoikoi mi izuk abal ma sik,mi zugut biibi, mi lele ikimitmit, mimiiri biibi. Mi tileŋ lele ikuruŋruŋ,mi koroŋ kembei ta twiiri na itaŋ makalŋaana biibi. Mana tileŋ sua. Tabemotoŋana ikam zin ma tisaana kat.To titaŋroro Mose. Tisombe: “WaiMose, so pa Anutu be iso sua sa piammini pepe.”✡ 20 Tiso paso, timotoAnutu kalŋaana ta isombe tomtom sa,som mbili sa isombe ila ma tuŋ la katta abal uunu, tona tipuni pa pat maimeete pataaŋa.✡ 21Mi mbulu ta ipetpizin, ina ikam ma motoŋana biibiikamMose tomini. Tabe iso: “Wai, nioti aŋmurur mi aŋmoto ma tau!”

22 Tamen niom na, kombot la zaalatoro. Pa iŋgi kamar kolouŋana paabal Sion kek. Mi ina Yerusalem taimbot saamba a, kar biibi ta Anutumata yaryaaraŋana imbotmbot pa.Niom iŋgi kamar lele tau zin aŋelamunŋaanamamunŋaana tiluplup zinsu pa i be menmeen zin.✡ 23 Miiŋgi kamar kombot la lupŋana kiAnutu lutuunu bizin kek. Mi niom taboozomenkewekembei pikinmuŋga-muŋga lup. Wal boozomen ta timbotla lupŋana tana na, zan ise Anuturo kini ta imbot saamba a. Tana Nitabe itiiri zin tomtom ta munŋaanamen mi iur kadoono pizin na, niomkamar kolouŋana pini kek. Ni Anutukiti. Mi iŋgi kamar kagaaba zin walndeeŋeŋan tau timetmeetema kununtila timbot saamba a. Wal tana, uraataki Krisi ikam zin ma tiwe ŋgeezeŋanpa Anutu mataana kek.✡ 24 Mi iŋgikamar ki Yesu. Ni ta imender piti miAnutu. Mi kamar pa zaala popoŋanatabe itiŋan Anutu taparlup ti ma tewetamen pa i. Zaala tana na, Yesu siŋiinita ipiyooto ma ipet. Tana Yesu siŋiiniilip pa Abel siŋiini. Pa Abel siŋiiniiboboobo pa mbulu pokotŋana sa. Mi

Krisi siŋiini na, izzo iti pa muŋaiŋanaki Anutu.✡

25 Keleŋ. Iŋgi Yesu itunu ta izzosua piom. Tana kititi pepe. Pakere. Zin Israel ta muŋgu tizoorola Anutu sua kini na, tila kan lelesa, som Anutu ileele zin? Som. Miindeeŋe tana, ni imbot toono men miizzo kalŋaana pizin. Tamen koozi,Yesu imbot saamba mi izzo piti. Tanasombe tipizil ndemende pini, nakotoko be parei? Som ma som kat!✡26 Muŋgu Anutu kalŋaana imar miitok toono ma imurur. Mi koozi na, niimbuk sua ta kembei:Kaimer ko aŋtok toonomini pa tamen

sa, to imap.Mi toono men som. Ko aŋtok saamba

tomini.✡ 27 Sua lwoono ta isoni ko itok toonomini pa tamensa, ina iso iti ta kembei: Koroŋboozomen ta ni iur na, sombetimbol som, nako itok zin matimap ma tila len. Naso koroŋŋonoonomen tau irao timuziksom na timbot.✡

28Mi peeze ki Anutu mi kar kini na,koroŋ mbolŋan. Irao timuzik na som.Tana iti ta tombot la peeze tana, mizanda be telela kar kini na, lelendeambai pa Anutu mi tapakurkuri. Mitopou i mi tomoto i. Naso tembesm-beeze pini irao ni leleene.✡ 29 PaAnutu kiti, ni potomŋana kat.Ni kembei you ta ikanan koroŋ ta

boozomen.✡13

Zaala tabe tembesmbeeze pa Anutu1 Niom kewe toŋmatiziŋ ta ki Krisi

i kek. Tana leleyom par piom makombotmbot. Kezem pepe.✡ 2 Sombeleembe tima, na kere zin mi kakamzin ma kala ruumu tiom. Pa muŋguwal pakan ta tikam zin leembe matila ruumu kizin ma timbeeze pizin

✡ 12:18-19: Kam 19:12+, 20:18+ ✡ 12:20: Kam 19:12+ ✡ 12:22: Ga 4:26; Pil 3:20; Ibr 11:10;Tur 21:2+ ✡ 12:23: Lu 10:20; Ibr 10:14, 11:40; Tur 13:8 ✡ 12:24: Un 4:10+; Ibr 8:6, 9:15+; 1Pe 1:2✡ 12:25: Kam 20:22; Ibr 1:2, 2:1+, 10:26+ ✡ 12:26: Kam 19:18; Mbo 68:8; Hag 2:6 ✡ 12:27: Mbo102:25+; 2Pe 3:10; 1Yo 2:17; Tur 21:1 ✡ 12:28: Pil 2:12 ✡ 12:29: Kam 24:17; Yesa 33:14; 2Tes 1:7;Ibr 10:27 ✡ 13:1: Yo 13:34+; Ro 12:10; 1Pe 1:22; 1Yo 4:7 ✡ 13:2: Un 18:1+; Mt 25:35; Ro 12:13; 1Pe4:9

Page 414: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 13:3 411 Iburu 13:17na, tiso ko timbeeze pizin tomtom.Mi som. Ina zin aŋela tau.✡ 3 MiAnutu wal kini ta tiur zin lela ru-umu sanaana na, motoyom iŋgal bekalala ma koloulou zin. Kakam ŋgarkembei ta niomŋan kombotmbot lelapataŋana tana. Mi zin wal ta tom-tom tikam ŋoobo mbulu pizin na, takembena. Motoyom iŋgal be ku'uuluzin. Tana pataŋana ta ise kizin na,kayamaana kembei ise tiom tomini.✡

4 Mbulu ki ula, ina koroŋ am-baiŋana. Tana niom ta boozomenkopotom pa, mi motoyom iŋgalkusiyom bizin men. Pa zin wal taso tipasansaana mbulu ki ula, mi zintau tikamam sorok na, Anutu kola iurkadoono pizin.✡

5 Mi kuur leleyom pa pat pepe.Sombe leyom risa, ina irao. Pa Anutuitunu isombe:Nio ko irao aŋzemu, som aŋpizil nde-

meŋ pu na som.✡6 Tana iti tomoto pepe, mi lelende

iwe ru pepe. Nindi ise mi toso takembei:Merere, ni ta Ulaaŋa tio.Nio ko irao aŋmoto pa kosa sa na som.Pa tomtom mburan iŋgoi be

tipasaana yo? Som.”✡7 Zin peeze kan tiom ta muŋgu

tipaute yom pa Anutu sua kini na,motoyom iŋgalŋgal zin, mi kototo zinpa mbulu kizin mi urlaŋana kizin.Kakam ŋgar pa ŋonoono ta urlaŋanakizin ipiyooto na. Naso ipombol yombe koto zin.✡ 8 Pa Yesu Krisi, niitortoori som. Ta muŋgu mi imar,koozi, mi kaimer tomini, mbulu kiniimbotmbot raraate men tau.✡ 9 Tanakerre: Kokena sua soroksorok ta ipandel pa Anutu sua kini na, iyaaru yomma kezem zaala ki Anutu. Pa zin walta titoto zin Yuda pa mbulu ki kini

kanŋana mi kwon imbolmbol pa na,mbulu tana iuluulu zin som. Belatombol se muŋaiŋana mi kampeŋanaki Anutu, to ambai.✡

10 Iti lende patoronŋana muriinita imbotmbot. Mi patoronŋana kitina, Yesu Krisi tau. Tamen zin pa-toronŋana kan ta timbesmbeeze paAnutu lela Urum Merere kizin Yudana, tirao tikan patoronŋana kiti tanasom.✡ 11 Pa kere. Gorgori ta so aigulebiibi ki sanaana reegeŋana ipet, na bi-ibi kizin patoronŋana kan ikam mbilisiŋin mi ilela pa ruumu leleene tapotomŋana ŋonoono kat be ipatoronAnutu pa. Mi mbili ŋonon na, tikamzin ma tipera mat, mi tizem karma tilae kar zilŋaana, to tindou youmi ikan zin ma tila len. 12 TanataYesu tomini, tikami mi tizem karYerusalem zilŋaana ma tipera mat,to imeete raama yoyouŋana biibi,bekena siŋiini ipus zin tomtom pasanaana kizin ma tiwe ŋgeezeŋan paAnutu mataana.✡ 13 Tana iti tominiirao toto i, mi tezem iwal biibi tatitoto zaala muŋguŋana na, ma talatombot ndel. Mi so tipamiaŋ iti kem-bei ta tikam pini, ina ambai. Tikamlak!✡ 14 Paso, iti lende kar ŋonoonosa ta imbot toono tiŋgi na som. Iŋgitakamam kinkiini be tala Anutu karkini tabe ipet mat pa kaimer i.✡

15 Iti tuute: Yesu ta iwe zaala pitikek. Tana iti ta tezzwe ni zaana i,na irao tapase pini mi kwondo ipakurAnutu pa mazwaana ta boozomen. Papatoronŋana tabe takam pini ta koozina, ka zaala ta kembei.✡ 16 Mi mo-toyom iŋgal be kakampewe waeyombizin mi kaparrai koroŋ piom. Pambulu ta kembei, ina patoronŋana taAnutu leleene ambai pa.✡

17 Keleŋleŋ la mboroŋan tiomkalŋan, mi kototo. Pa zin ta gorgori

✡ 13:3: Mt 25:36; Ro 12:15; 1Kor 12:26; Ibr 10:34 ✡ 13:4: 1Kor 6:9+; Kol 3:5+; Tur 22:15 ✡ 13:5:Lo 31:6+; Mt 6:25,34; Pil 4:11+; 1Tim 6:6+ ✡ 13:6: Mbo 56:4, 118:6; Ro 8:31,35+ ✡ 13:7: 1Kor11:1; 1Tes 1:6+; Ibr 6:12 ✡ 13:8: Mbo 102:27+; Ibr 1:12; Yems 1:17 ✡ 13:9: Ro 14:17; Ep 4:14; Kol2:4,16-20+ ✡ 13:10: 1Kor 9:13, 10:18 ✡ 13:12: Mt 21:39; Yo 19:17+; Ŋgo 7:58 ✡ 13:13: Lu9:23; Ibr 11:26, 12:2; 1Pe 4:14 ✡ 13:14: Pil 3:20; Ibr 11:10+, 12:22; 1Pe 3:20 ✡ 13:15: Mbo 69:30+;Ep 5:20; 1Pe 2:5 ✡ 13:16: Ro 12:13; 2Kor 9:8+; Pil 4:18

Page 415: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Iburu 13:18 412 Iburu 13:25matan piom mi timborro yom. Miuraata kizin tana na, kaimer kotimender su Anutu kereene uunu mitiso i pa. Tana keleŋleŋ la kalŋan.Naso tikam uraata kizin raama lelenambai. Mi kozooro zin pepe. Kokenakakam pataŋana pizin, to tikam katuraata kizin som, mi uraata kiziniuulu yom som.✡

18 Niam ti amyamaana la leleyamkembei amkam ŋoobo mbulu sa som.Mi niom kezem suŋŋana piam pepe.Pa niam leleyam be mbulu tiam taboozomen ambai pa Anutu mi tom-tom matan.✡ 19 Mi koroŋ toro. Iŋgiaŋwi yom be motoyom iŋgal yo pasuŋŋana bekena Anutu iuulu yo miloŋa aŋmiili ma aŋma aŋre yommini.

Sua pombolŋana20 Merere kiti Yesu Krisi tau imeete

mi Anutu ipei i la meeteŋanlelen ma imaŋga mini kek, tamboroŋanbiibi ŋonoonokizinsipsip.

Ni siŋiini ta ipiyooto zaala popoŋanatabe Anutu ziŋan zin tomtomtiparlup zin pa i.

Zaala tana ko imbotmbot ma alok.Tana Anutu ta ikamam ti ma tombot

ambai na,✡21 ni itunu ko ikampe yom pa koroŋ

ambaimbaiŋan ta boozomen.Naso karao be kakammbulu tairao ni leleene.

Mi Yesu Krisi ko iwe zaala piti beAnutu ikam uraata la lelendemi ipiyooto mbulu ta nileleene ambai pa.

Tana iti ko tapakurkur Anutu zaanama alok.

Ŋonoono.✡Sua pemetŋana

22 O niom toŋmatiziŋ ki Krisi, nioaŋbeede ro ti ima bekena aŋpombolyom pa. Mi niyom gesges pa pepe. Paiŋgi aŋbeede sua molo pe som.

23 Mi aŋsotaara yom ta kembei:Waende Timoti, ni iyooto pa ruumu

sanaana kek. Mi sombe imar karau,nako niamru ama ma amlou yom.

24 Kakam aigule tiam ila kizinmboroŋan tiom, mi Anutu wal kinipotomŋan boozomen ta timbotmbottana. Mi zin Itali kan ta niamŋanambotmbot ti, aigule kizin ima tiom.

25Kampeŋana ki Anutu ko ise tiomta boozomen.

✡ 13:17: 1Tes 5:12+; 1Tim 5:17 ✡ 13:18: Ŋgo 24:16; Ro 15:30; 2Kor 1:12 ✡ 13:20: Yo 10:11; Ibr9:15+; 1Pe 2:25, 5:4 ✡ 13:21: Pil 2:13; 2Tes 2:16+; 1Pe 5:10; Yud 24

Page 416: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yems 1:1 413 Yems 1:17

Ro Ta Yems Ibeede1Nio Yems. Niombesooŋo ki Anutu

mi Merere kiti Yesu Krisi. Aŋbeedesua ti ima piom Israel un bizin laa-muru mi ru ta kombot leŋaleŋa iraolele ta boozomen. Aigule ambaiŋanaima piom. Ŋonoono.✡

Toomboŋana ipombol urlaŋana kiti2 O niom toŋmatiziŋ tio, sombe

pataŋana matakiŋa indeeŋe yom,na irao leleyom ndabok men.✡3 Pa niom kuute: Toomboŋana saisombe indeeŋe yom, mi sombekikiskis urlaŋana tiom, nako ipombolyom be kemender mbolŋana mikabaada pataŋana.✡ 4 Tana ke-mender mbolŋana mi kiskis urlaŋanatiom. Naso pataŋana tana ipiyootoŋonoono ambaiŋana piom, mi mbulutiom iŋgeeze kat, mi karao pa mbuluki Anutu.

5 Sombe tomtom tiom sa, irru ŋgarambaiŋana, na bela isuŋ Anutu beikam lene ŋgar pakan. Ni ko ikampini. Pa ni mata merereŋana. Ika-mam sorok koroŋ matakiŋa pa tom-tom ta boozomen. Mi ni niini gesgessomŋana.✡ 6-7Sombe tomtom sa isuŋAnutu pa koroŋ sa, na bela isuŋ raamaleleene iurla. Mi leleene iwe ru pepe.Pa sombe leleene iwe ru, nako Anutuikam kosa sa pini som. Pa tomtomta kembena, ni kembei duubu ta miiriikam ma ipol kankaana. Ila kena, ilakena.✡ 8 Tana ito mbulu tamen som.Pa ŋgar kini ruruŋa tau.

Tomtom sorokŋana mi tomtom ta lekoroŋ boozo

9 Sombe tomtom urlaŋana sa nisorokŋana, na irao leleene ndabok miniini ise. Pa ni tomtom zaanaŋanapa Anutu mataana.✡ 10 Mi tomtomta le koroŋ boozo na, sombe ikilaala

kembei koroŋ kini ta boozomen tanakoroŋ sorok pa Anutu mataana, nani tomini irao leleene ndabok. Pa niko imbot su toono ma alok na som.Molo som to imeete kembei ta man-man pwoono.✡ 11 Iti tuute manmanpwoono. Sombe zoŋ ise mi ikan, toimelle mi itop ma ka aigau imbiriizi.Ina zaala tamen tau pizin wal tau lenkoroŋ boozo na. Ko tikamam uraatakizin mi ila ila ma aigule tasa, totimap.✡

Toomboŋana ka mbulu12 Sombe toomboŋana ise ki tom-

tom sa mi iwati pa sanaana, mi niimender mbolŋana ma ilip pa toom-boŋana tana, inako indeeŋe kam-peŋana biibi. Pa Anutu ko ikam lemogar ta kizin wal ta tiporou ma tilipna. Mogar tana na, mbotŋana matayaryaaraŋana ta Anutu imbuk ka suapataaŋa kek be ikam pizin wal ta tiurlelen pini na.✡

13Mi kere! Sombe toomboŋana iseki tomtom tasa mi iwati pa sanaana,na ni isuk sua pa Anutu pepe. Ko-kena iso ta kembei: “Iŋgi ko Anututa iwat yo i.” Na som. Pa Anutu, niiwadat ti som. Mi koroŋ sananŋana sairao be iyaaru Anutu be ikam sanaanana som. 14 Iti tomtom itundu le-lende, ta ipeyei ŋgar sananŋan miiwadat ti, mi iyaryaaru iti be takamsanaana.✡ 15 Ka zaala ta kembei:Ŋgar sananŋana imaŋga piti muŋgu.Mi sombe ŋgar tana imbotmbot maiwe biibi, tona iur ŋonoono mi ipeebembulu sananŋana. Mi sombe mbulusananŋana ila ila ma iwe biibi, toipeebe meeteŋana.✡

16 O niom toŋmatiziŋ tio ta leleŋpiom ilip na, kere yom. Kokenaŋgar sa ipandelndel yom. 17 Koroŋambaimbaiŋan mi ndabokbokŋanta boozomen imar pa kar saamba.Tamanda Anutu ta ikamampiti sorok.Ni mat katuunu ta iur zoŋ, puulu, mi

✡ 1:1: Mt 13:55; Yo 7:35; Ŋgo 15:13; Ga 1:19 ✡ 1:2: Mt 5:11+; Ibr 12:11; 1Pe 1:6 ✡ 1:3: Ro5:3+; 1Pe 1:7 ✡ 1:5: 1Kin 3:9+; Tut 2:3+; Mt 7:7; Yo 15:7 ✡ 1:6-7: Mk 11:24 ✡ 1:9: Yems 2:5✡ 1:10: Mbo 90:5+, 103:15+; 1Kor 7:31 ✡ 1:11: 1Yo 2:17 ✡ 1:12: 2Tim 4:8; 1Pe 5:4; Tur 2:10✡ 1:14: Un 3:6; Ro 7:7+ ✡ 1:15: Ro 6:23

Page 417: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yems 1:18 414 Yems 2:6

pitik. Mi mbulu kini itortooro som,mi koroŋ sa irao ipakaala mat kinimi kampeŋana kini na som.✡ 18 Niito itunu leleene mi ikam sua kiniŋonoono piti, bekena itooro iti matewe popoŋanda, mi ikam ti ma teweni lutuunu bizin. Naso tewe mataanapa koroŋ boozomen ta ni iur zin na.✡

19 O niom toŋmatiziŋ tio ta leleŋpiom ilip na, keleŋ sua tio ti mi mo-toyom kiskis. Iti ta boozomen belatayaraama kwondo. Tana tipiri suakarau pepe. Teleŋleŋ kat sua kizintomtom. Mi ketende malmal ka-rau pepe. 20 Pa mbulu ki ketendemalmal, ina irao be ipiyooto mbulundeeŋeŋana ta Anutu leleene pa ina som. 21 Tana mbulu sananŋanboozomen tau iwedet ta gorgori miiŋgeeze pa Anutu mataana som na,kezem kat. Mi kokoto ituyom mikakan la sua kini ta ni iur la leleyomkek na. Pa sua tana, mburaanaŋana.Irao be ikamke yom ma kombot nd-abok.✡

22-23 Mi kere. Iti bela toto Anutusua kini. Kokena teleŋleŋ sorok, mitoto som, to tapakaam itundu, mitewe kembei tomtom ta itiiri ruŋgu-unu ila natiloŋa, mi tamen iurperuŋguunu som,✡ 24 to ila mi loŋamenmimataanambiriizikaala ruŋgu-unu mini. 25 Tutu ki Krisi ta isanti la sanaana mburaana, ina am-bai komboono. Tana tomtom sa,sombe mataana iŋgalŋgal, mi ikiskis,mi ikamam ka mbulu, inako indeeŋekampeŋana biibi pa uraata kini taboozomen.✡

Mbulu ta indeeŋe kat Anutu ŋgarkini

26 Sombe tomtom sa iso ni iurlaki Anutu mi imbesmbeeze pini, mitamen imboro kat kwoono som, nani ipakaam itunu. Pa urlaŋana takembena, ina koroŋ sorok. Ko iur

ŋonoono sa som.✡ 27 Mi urlaŋanata isaana som, mi iŋgeeze kat paTamanda Anutu mataana, ina takembei: Tu'uluulu zin moondo mizin noroŋa pa pataŋana kizin, mimatanda iŋgalŋgal itundu pa pai kiti.Kokena ŋgar toono kana ikeske iti.✡

2Lende ŋger pa tomtom ta boozomen

1 O niom toŋmatiziŋ tio, niom ku-urla ki Merere kiti Yesu Krisi kembeini ta azuŋka katuunu mi iswe katAnutu piti. Tana leyom ŋger pa tom-tom ta boozomen. Kokena kapakurwal pakan, mi wal pakan na kerepiilizin.✡

2 Nio aŋso paso? Tomtom ru. Ta,ni mbio uunu. Iru pa mburu am-baimbaiŋan, mi kukuugu milmilŋanaimbot sala namaana. Mi tomtomtoro, ni sorokŋana, mi iru pa mburumaraazaŋana. Niom sombe kulupyom pa suŋŋana, mi wal ru ta kem-bei tile be tigaaba yom, inako kakamparei pizin? 3 Ina kozo ko kapakurtomtom ta iru pa mburu ambaim-baiŋan mi koso pini: “Mar, mbulemsu mbalia ndabokŋana ti.” Mi tom-tom sorokŋana, nako koso pini takembei: “Ai, nu mender tana,” som,“Mar, mbulem su ta kumbuŋ uunu.”4Kere. Mbulu tiom tana ambai? Som.Niom koso kitiiri waeyom bizin mikipitpeleele zin ta kembei, na ŋgarsananŋana izeebe yom kek.

5 O niom toŋmatiziŋ tio ta leleŋpiom ilip na, niom kuute som? Zinwal ta tomtom toono kan tire zinkembei zin sorrokŋan, ina Anutuipeikat zin be ipombol zin ma tiraokat pa urlaŋana, mibe zan pa kar kini.Kar tana, ni imbuk sua muŋgu kekbe ikam pizin wal tau tiur lelen pinina.✡ 6Tamenniomna, kerepilpiili zinwal sorrokŋan. Lak. Ziŋoi ta tiururpataŋana piom mi tipamendernder

✡ 1:17: Mt 7:11; Yo 3:27; 1Kor 4:7; 1Yo 1:5 ✡ 1:18: Yo 1:13; 1Pe 1:23; Tur 14:4 ✡ 1:21: Lu 8:15;Ro 13:12; 1Kor 15:1+; Kol 3:8; 1Pe 2:1 ✡ 1:22-23: Mt 7:21,26+; Lu 11:28; Ro 2:13; Yems 2:14 ✡ 1:25:Mbo 19:7; Ro 8:2; Yems 2:12 ✡ 1:26: Mbo 34:13, 39:1, 141:3; 1Pe 3:10 ✡ 1:27: Mt 25:35+; Ro 12:2✡ 2:1: Mt 22:16; Ŋgo 10:34; Yems 2:9 ✡ 2:5: Lu 6:20; 1Kor 1:26+ ✡ 2:6: 1Kor 11:22

Page 418: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yems 2:7 415 Yems 2:23

yom pa sua? Ina zin mbio uunu tau.✡7Mi ziŋoi ta tipasansaana Krisi zaanaambaiŋana ta ise tiomna? Ina zin tau.Kere som?

8 Peeze ki Anutu na, ka tutu biibi taimbot la bude ta kembei:Lelem pa tomtom ta boozomen, kem-

bei ta lelem pa itum.✡

Niom sombe koto kat tutu tamentina, inako kakam kat mbulu.✡9 Tamen sombe kakam mbulu raraatepa tomtom ta boozomen som, mikapakur wal pakan, mi kerepiili zinpakan, na mbulu tiom tana iswe yomkembei komolo tutu ki Anutu kek.10 Pa kere. Sombe tomtom sa itotutu ta boozomen, mi tamen imolopa tutu tamen sa, inako uunu kiniisaana ma kembei tomtom ta imolotutu ta munŋaana men.✡ 11 Pa Anututamen ta iso: “Pasaana ula pepe,” mi“Pun tomtomma imeete pepe.” Tananu sombe pasaana ula ka tutu som,mi tamen pun tomtomma imeete, nata tina. Nu molo tutu kek.✡

12-13 Tana motoyom iŋgal ituyombe mbulu tiom mi sua tiom ito kattutu ki Krisi. Pa tutu tana irao be isanti la sanaana mburaana. Mi indeeŋembeŋ kaimer na, Anutu ko itiiri iti patutu tana. Tana zin tau timuŋaiŋai zintomtom som na, zin tomini, Anutu koimuŋai zin som, mi iur kadoono pizin.Mi zin ta titoto mbulu ki muŋaiŋana,nako nin ise mi lelen ambai.✡

Sombe urlaŋana ipiyooto mbulu am-baiŋana som, na imeete kek

14 O niom toŋmatiziŋ tio, sombetomtom sa iso ni iurla ki Krisi, mitamen ikamam ka mbulu som, nakourlaŋana kini tana iuuli be parei?Som. Pa urlaŋana ta kembei iraoiwe zaala pini be Anutu ikamke i nasom.✡ 15 Lak, sombe toŋmatiziŋ tiompakan len mburu som mi kan kinisom, mi timbot ŋoobo kat,✡ 16 misombe ku'uulu zin som, mi koso sua

men pizin ta kembei: “Ai, kala raamaleleyom ambai mi kakam koyom kinimi kuru leyommburu. Kokena niyomtekteege.” Nako sua tiom tana iuuluzin be parei? Som. 17 Ina raraatemen pa urlaŋana. Sombe koroŋ kisua men, mi ipiyotyooto mbulu am-baiŋana som, na imeete kek.

18 Mi tiom tasa ko imaŋga mi isota kembei: “Wal pakan timbol paurlaŋana, mi wal pakan na, timbol pambulu ambaiŋana.” Tamen nio koaŋpekel ta kembei: Sombe nu urla,mi tamen kamam ka mbulu som, nasokorei ta iswe kembei urlaŋana kukoroŋ ŋonoono? Som. Mi nio na, aŋreta kembei. Mbulu tio ambaiŋana taizzwe kembei urlaŋana tio ina koroŋŋonoono.✡ 19Mi nu ta zzo ta kembei:“Nio ti aŋurla kembei Anutu tamen taimbotmbot.” Ina ambai. Mi tamenzin bubuŋana sananŋan tiurla ta kem-bei tomini. Tanata timoto kan matimbotmbot.✡

20 Nu kankaanaŋom! Sombe nu sota kembei: “Nio aŋurla ki Anutu,”mi tamen kamam ka mbulu som, naurlaŋana ku koroŋ ŋono somŋana.Parei? Ko aŋpaute u pa sua ti kauunu?

21 Motom ise ki tumbunduAbaraam. Ni iwe tomtomndeeŋeŋana pa Anutu mataanabe parei? Uunu imbot la mbulukini tau ikam lutuunu Isak be iwepatoronŋana pa Anutu.✡ 22 Re kek?Mbulu ki Abaraam, ta ikam uraataramaki urlaŋana kini, mi ikam maurlaŋana kini iwe koroŋ ŋonoonokat.✡ 23 Tana sua ta tibeede pataaŋakek na, iur ŋonoono. Sua ta kembei:Abaraam, ni iurla ki Anutu. Tana

Anutu ipomoozi mi ire i kem-bei ni tomtom ndeeŋeŋana.✡

Uunu tana ta tipaati be “Anututoroono.”

✡ 2:8: Wkp 19:18 ✡ 2:8: Mt 19:19; Ro 13:8+; Ga 5:14 ✡ 2:10: Mt 5:19; Ga 3:10 ✡ 2:11: Kam20:13+; Ro 13:9 ✡ 2:12-13: Mt 5:7, 18:32+, 25:41+; Yems 1:25+ ✡ 2:14: Mt 7:21,26; Ro 6:15; Ga 5:6;Yems 1:23 ✡ 2:15: Lu 3:11; 1Yo 3:17+ ✡ 2:18: Yems 3:13 ✡ 2:19: Mk 1:24 ✡ 2:21: Un22:1+ ✡ 2:22: Ibr 11:17+ ✡ 2:23: Un 15:6; Ro 4:3

Page 419: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yems 2:24 416 Yems 3:1424 Tana iti sombe tuurla, mi tamen

takamam ka mbulu som, inakoirao som. Bela mbulu ambaiŋanaigaaba urlaŋana kiti, tona tewendeeŋeŋanda pa Anutu mataana.

25 Mi motoyom ise ki moori tazaana Reap tomini. Ni moori za-ala lwoono kana. Tamen iuulu zinŋgoŋana ki Yosua ma timbot am-bai, mi iurpe len zaala be tiko matila len. Uraata kini tana, ta ikamma Anutu ire i kembei ni moorindeeŋeŋana.✡ 26 Tana sombe tom-tom sa iurla men, mi ikamam kambulu som, na urlaŋana kini imeetekek. Kembei ta iti tomtom. Sombebubuŋanda imap piti, na temeete.✡

3Iti bela tomboro kat kwondo

1 O niom toŋmatiziŋ tio, kokenatomtom tiom boozo tiserseere betipaute zin tomtom pa sua ki Anutu.Pa iti tuute: Zin wal ta so tipaute zintomtom na, Anutu ko itiiri kat zinpa mbulu mi uraata kizin. Mi sombetikamŋoobo, nani ko iŋgal katmatan.✡

2 Iti ta boozomen totoptop pa zaalamatakiŋa. Mi sombe tomtom sa iraobe imboro kwoono, na ni irao kat pambulu ki Anutu. Tomtom ta kembenako irao be igabiizi itunu pa mbulu taboozomen. ✡ 3 Kere. Iti tu'ururwooro musaana ila bapalo kuzuunubekena tapazali ma ito kat zaala. Mibapalo na, mbili biibi. Tamen wooromusaana tana irao be ikampeeze pini.4 Mi wooŋgo ta kembena. Ina koroŋbiibi. Mi ka peeze na, biibi som.Tamen sombe miiri mi duubu ipam-biŋbiŋ wooŋgo mataana, na tomtompeeze kana irao itooro peezemusaanatana, mi wooŋgo ko iko pa lele ta niisombe ila pa i. 5 Ina zaala tamen taupa kwondo. Kwondo, ina koroŋŋandamusaari. Mi ka kalŋaana mi mbu-raana na, biibi ma ilip.

Kere. You keseene musaari, inairao be imaŋgami ikan lele pakaana tabiibi kat ma imap. ✡ 6 Mi kwondo takembena. Ina koroŋŋanda musaari.Tamen ipeyei sua sananŋanmatakiŋaboozomen,mi ipasansaanambotŋanakiti, mi ŋgar kiti, mi lelende, maisaana kat. Kembei ta you ipasaana subiibi. Pa kwondo ikamam mburaanala ki kar sanaana tau. ✡

7 Iti tomtom tarao be tomboro ko-roŋ saŋsaŋŋan matakiŋa ma matanisu. Koroŋ su kan, tai kan, yok kan,mi zin man, ina tomtom tipamormorzin lup kek. 8 Tamen tomtom sa iraobe imboro kat itunu kwoono na som.Pa kwondo, ina koroŋ sananŋana kat,mi iurur niini som. Inoknok sanaanakamŋanami ipasansaana zin tomtom.✡

9-10Kwondo tamen tau. Mi ikamamuraata ru. Pa ipakurkur TamandaAnutu ta Merere kiti na, mi iwirri suasananŋana pa waende bizin ta Anutuiur zin kembei itunu ruŋguunu na, miipasansaana zin. Tana sua mataanaru ta iwedet pa kwondo. O niomtoŋmatiziŋ tio, takam ta kembei pepe.✡ 11Parei, ko tai ziru yok tilup mi tisepa yok bukbukŋana tamen? 12 Som.Mi kowe iur ŋonoono kembei ta puke,som kaŋar iur ŋonoono kembei takun? Som. Mi tai ta kembena. Koirao be itooro ma iwe yok ambaiŋanabe tiwin? Na som. ✡

Ŋgar ambaiŋana imarmar pa Anutu13 Tomtom tiom sa, sombe ni le

ŋgar ambaiŋana mi ikamam kat ŋgar,na bela ikototo itunu mi ikamammbulu ambaiŋana men. Pa mbulutana, ta ko iswe i kembei ni le ŋgarambaiŋana. ✡

14Tamen sombemotoyommburm-bur pa waeyom bizin, mi kakamamkaisiigi be ituyom zoyom iwe biibi,na kapakur ituyom mi koso koto suaŋonoono pepe. Kokena kapakaam.

✡ 2:25: Yos 2:1+, 6:17,25; Ibr 11:31 ✡ 2:26: Yems 2:17 ✡ 3:1: Mt 23:8; 1Pe 5:3 ✡ 3:2: Mbo34:13; Mt 12:37; Yems 1:26 ✡ 3:5: Mbo 12:3+, 73:8+ ✡ 3:6: Mt 5:22; Mk 7:15 ✡ 3:8: Mbo 140:3;Ro 3:13+ ✡ 3:9-10: Un 1:26 ✡ 3:12: Mt 7:16 ✡ 3:13: Ep 5:15 ✡ 3:14: Ro 2:23; 1Yo 4:20

Page 420: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yems 3:15 417 Yems 4:11✡ 15 Pa ŋgar ta kembei imar pa karsaamba som. Ina ŋgar toono kana miŋgar kiti tomtom. Ŋgar ta kembei na,zin bubuŋana sananŋan ta tipeyei. ✡16Paso, mbulu ki matanda mburmburmi takam kaisiigi pa itundu zandabe iwe biibi, ina ipiyotyooto mbulusananŋan matakiŋa. Mi ko ikam makoroŋ sa irao iloondo kat na som. ✡

17 Tamen ŋgar ta ki kar saambai, na ipiyotyooto mbulu ta kembei:Takamam mbulu ŋgeezeŋana men,mi lelende pa mbulu luumuŋana.Mi sombe tomtom tikam ŋoobo ti,na topokot som. Mi tamaŋmaŋpa itundu ŋgar kiti som, mi tu-muŋaiŋai zin tomtom. Mi tipiyoty-ooto ŋonoono ambaimbaiŋan boozo.Mi takam mbulu boozomen tana maimbol piti, mi takam raama lelende. ✡

18 Zin wal ta tikamam uraata betiluplup zin tomtom ma lelen iwetamen na, zin kembei tomtom taiwaswaaza kini iweniwen ambaim-baiŋan. Kaimer uraata kizin tanakola iur ŋonoono, mi ipiyooto mbuluambaimbaiŋan boozo. ✡

4Tuur lelende pa koroŋ toono kanpepe

1 Uunu parei ta malmal mi ŋoŋiimbotmbot la mazwoyom? Keteyomizze pa koroŋ bozboozo tau! Tabeipiyotyooto mbulu tana.✡ 2 Pa sombeketeyom ise pa koroŋ sa, to kakamkinkiini be kakam. Mi sombe karaobe kakam som, to motoyom mburm-bur pa waeyom bizin koroŋ kizin.Tabe keteyom malmal, mi niomŋankoŋooŋo ma koporou, mi kaparpunyom mabe kemetmeete. Nio aŋso katpiom. Koroŋ ta niom leleyom pa na,kakam som paso, kuzuŋzuŋ Anutu pakoroŋ tana som. 3Mi sombe kusuŋi pakoroŋ sa, na ni ko irao ileŋ la suŋŋana

tiomsom. Paso, ŋgar tiomambai som,mi leleyom pa koroŋ soroksorok kikuliyom men.✡

4Niomwal pakamkaamŋoyom! Suata kumbuk pa Anutu be kewe nilene kat, ta kipizil ndemeyom pa kek.Niom kuute som? Tomtom ta sombeiur kat leleene pa koroŋ toono kan, nani iwe Anutu ka koi. Pa wal boozomenta so tiur kat lelen pa koroŋ toonokan, ina tiur koi pa Anutu.✡ 5 Kasua tibeede pataaŋa kek ta kembei:“Bubuŋana ta Anutu iur la lelendena, ŋgar kini imbol be ikam ti matewe ni lene men.” Sua tina ŋonoonomen. Kokena niom kosombe ina suasorok.✡

6 Mi Anutu kampeŋana kini, inabiibima ilip. Tana sua lwoono toro isota kembei:Zin wal ta tipakurkur zitun na, Anutu

ikototo zin.Mi zin wal ta tikototo zitun na,

ni ikampewe zin.✡ 7 Tanakokoto ituyom, kembeeze paAnutu, mi koporou mbolŋanabe kiziiri Tomtom Sanaana.Naso iko piom.✡ 8 Mikoŋuru Anutu. Naso niimbot kolouŋana piom. Oniom tomtom sananŋoyom,kuurpembulu tiomma ambai.Mi niom ta ŋgar tiom iweruruŋa na, kuurpe leleyomma iŋgeeze.✡ 9 Keseeŋge mimenmeen yom mini pepe.Kayamaana kat sanaana tiom,mi leleyom ipata pa, mi kataŋ.Kakam tiŋiizi, mi leleyomipata kat pa sanaana tiom.✡10Mi kokoto ituyompaMereremataana. Naso ni iwit yom.✡

Taŋgal sua pa waende bizin pepe11 O niom toŋmatiziŋ tio, niomŋan

waeyom bizin kaparŋgal sua piom✡ 3:15: 1Kor 2:6+; Yems 1:5,17 ✡ 3:16: 1Kor 3:3; Ga 5:19+ ✡ 3:17: Ro 12:9+; 1Pe 1:22; 1Yo 3:18✡ 3:18: Yesa 32:17; Mt 5:9; Pil 1:11; Ibr 12:11 ✡ 4:1: Ro 7:23; 1Pe 2:11 ✡ 4:3: Mbo 66:18; 1Yo 3:22✡ 4:4: Mbo 73:27; Mt 6:24; Yo 17:14; Ro 8:7+; 1Yo 2:15 ✡ 4:5: Kam 20:3, 34:14; Ga 5:17 ✡ 4:6:Mbo 138:6; Tut 3:34; Lu 14:11; 1Pe 5:5 ✡ 4:7: Ep 4:27, 6:11+; 1Pe 5:8+; 1Yo 5:18 ✡ 4:8: Mbo 24:4+,73:28; Yems 1:8; 1Yo 3:3 ✡ 4:9: Mt 5:4; Lu 6:25 ✡ 4:10: Mt 23:12; 1Pe 5:6

Page 421: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yems 4:12 418 Yems 5:10-11pepe. Pa tomtom ta sombe itirtiiriwaene bizin pambulu kizinmi iŋgalŋ-gal sua pizin na, irepiili tutu ki Krisi,mi isombe iur itunu ma iwe biibi pa.Pa Krisi iso piti be tuur lelende pizintomtom. Tana nu sombe tirtiiri waembizin pa mbulu kizin, na nu to tutukini tana mini som.✡ 12 Pa Anutuitutamen ta tutu katuunu, mi zaanabe itiiri zin tomtom pa mbulu kizin.Mi ni itutamen ta irao be ikamke zin,mi irao be ipasaana zin. Tana nu asiŋta sombe tiiri waem bizin pa mbulukizin, mi so zin sananŋan?✡

Tapase pa itundu pepe13 Keleŋ! Niom ta kozzo ta kem-

bei: “Koozi som gaaga, to amkwaima amla pa lele toro. Mi ko ambotpa puulu pakanmi amkammburooŋobe amkam leyam koroŋ boozo.”✡14 Niom tina, wal kankaanaŋoyom!Koroŋ tabe ipet ta gaaga i, niom kom-boro? Som. Mi swoyom ta kembena.Ituyom komboro som. Pa mbotŋanatiom isu toono ti, ina kembei ta youka kakoi ta ikumuundu, mi imbot ri-men, to imap.✡ 15 Tana koso men takembei: “Sombe Anutu leleene, inakotombot mi takam uraata ti. Mi sosom, inako som.”✡ 16 Tamen niomkozzo kembena som. Mi kapase paituyom mburoyom mi kalŋoyom iza-lla sorok. Mbulu ta kembei, ina ambaisom kat. 17 Mi kere. Tomtom sa,sombe iute mbulu ambaiŋana tabeikam i, mi tamen ikam som, ina niikam sanaana.✡

5Sua ta ila pizin mbio uunu

1 Niom wal ta leyom koroŋ boozona, keleŋ! Leleyom ipata mi kakamtiŋiizi biibi. Pa pataŋana biibi ta iŋgibe ikam yom i. ✡ 2-3 Pat gol ma silbami mburu ambaimbaiŋan ta kon-doundou lae pa ituyomna,munŋaana

men kola ibuuzu ma isaana lup, miikan yom kembei ta you. Pa iŋgitoono swoono igarau kek. Tamenniom kakamam kinkiini be kondoukoroŋ boozo mete pa ituyom. Koroŋtiom tana, ta iswe yom pa sanaanatiom. ✡

4 Kere! Wal ta tikamam uraata pamokleene tiom na, kiŋgimgiimi katzin som. Mi pat kizin pakan kalwoonota kuruutu ma imbotmbot, ina ibo-boobo sala pa Merere. Pa tiŋiizi kizinwal tiom uraata kan na, Anutu mburakeskeezeŋana ileŋ kek. ✡

5 Niom, mbotŋana tiom ta kakamsu toono, ina ambai men. Kembelmbeezeŋana pa koroŋ kuliyom kana.Tabe kutum kat leyom ma tau! Tanakere yom. Pa aigule tabe tikas yomi, ta ka nol igarau kek. ✡ 6 Pa zintomtom ndeeŋeŋan ta len uunu saisaana som na, niom kapamender zin,mi kupun zin ma timetmeete. Mi zinnaman isema tiporoukaala zitun som.✡

Iti tagabiizi itundu, mi tasa Mererekiti

7O niom toŋmatiziŋ tio, kemendermbolŋana mi kabaada pataŋana, mikazza Merere kiti be imiili ma imarmini. Kakam ŋgar pizin tomtom tatiwaswaaza kini pa mokleene kizin.Zin keten pitpit som. Tiur matan pamai ambaiŋana tabe ipet pa kaimer i,mi tizza zoŋmi yaŋ be ikamma toonoipiyooto kini ŋonoono. ✡ 8 Ina mbuluraraate men piti. Bela temendermbolŋana mi tabaada pataŋana, mitazza Merere kiti. Pa molo som toimiili ma imar mini. ✡

9 Tana koyyo kwoyom pa waeyombizin pepe. Pa Ni tabe itiiri iti pambulu kiti i, imendernder kataamakwoono i. Kokena iŋgal motoyom. ✡

10-11 O niom toŋmatiziŋ tio,motoyom ise ki Anutu kwoono bizin

✡ 4:11: Mbo 15:3; Lu 6:37; Ro 2:1; 1Pe 2:1 ✡ 4:12: Mt 10:28; Ro 14:4 ✡ 4:13: Lu 12:16+ ✡ 4:14:Mbo 39:4-11, 109:23; Yems 1:10+ ✡ 4:15: Ŋgo 18:21; Ibr 6:3 ✡ 4:17: Lu 12:47; Yo 9:41 ✡ 5:1:Lu 6:24; 1Tim 6:9 ✡ 5:2-3: Mt 6:19 ✡ 5:4: Lo 24:14+ ✡ 5:5: Lu 12:19+, 16:19+ ✡ 5:6: Mt5:39 ✡ 5:7: Mk 4:26+; Lu 21:19; Ibr 10:36+ ✡ 5:8: Ro 13:11+; Ibr 10:37; 1Pe 4:7 ✡ 5:9: 1Kor4:5; Yems 4:11

Page 422: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yems 5:12 419 Yems 5:20ta muŋgu tikam sua kini na. Iti terezin kembei kampeŋana ki Anutuimbot se kizin. Paso, pataŋanaboozo izze kizin, mi timbot ŋoobokat. Tamen timender mbolŋana mitibaada pataŋana boozomen tanama irao swon. Mbulu kizin tana,ina iwe kin ambaiŋana piom bekoto. Mi kakam ŋgar pa Yop tomini.Mbol kini, niom keleŋ kek. Ni,pataŋana boozomen ikami. Tamenizem urlaŋana kini som, mi imendermbolŋana. Tanata kaimer Anutu iuulimi ikampe i kat. Pa Anutu, ni leleeneizanzaana piti, mi imuŋaiŋai iti. ✡

12Niom toŋmatiziŋ tio, koroŋ biibikat tabe motoyom iŋgalŋgal, ina takembei: Sombe kumbuk sua pa koroŋsa, na kapaata koroŋ saamba kana,som koroŋ toono kana, som koroŋtoro sa zaana be ipombol sua tiomtana pepe. Tana sombe kumbuk suabe kakamkoroŋ sa, na koso ta kembei:“E, nio ko aŋkam.” Mi sombe leleyombe kakam som, na koso ta kembei:“Som, nio ko aŋkam som.” Koso menta kembei, mi koto sua tiom. Ina irao.Kokena Anutu iŋgal motoyom. ✡

Suŋŋana kizin wal urlaŋan, ina ko-roŋ mburaanaŋana

13 Sombe tomtom tiom tasapataŋana indeeŋi, na bela isuŋ paAnutu. Mi sombe tomtom sa imbotndabok mi menmeeni, na bela imbomboe mi ipakur Anutu zaana. ✡14 Mi sombe tomtom sa, ni meteikami, na bela iboobo zin mboroŋanki lupŋana tiom ma tila kini, betisuulu ŋgere sala kuliini, mi tisuŋAnutu be iurpe i. ✡ 15 Mi sombetisuŋ raama lelen iurla, inako Merereiurpe tomtom tana, mi iwiti maimaŋga. Mi sombe tomtom tana ikamsanaana, na Merere ko ireege pini. ✡16 Tana kaparswe sanaana tiom, mikaparsuŋ piom. Naso Anutu iurpeyom ma niyom ambai. Pa suŋŋana

ki tomtom ndeeŋeŋana, ina koroŋmburaanaŋana mi iurur ŋonoono. ✡

17 Motoyom ise ki Anutu kwoonoIlia. Ni tomtom raraate kembei taiti. Mi indeeŋe ta ni ikamam suŋŋanambolŋana pa Anutu be yaŋ isu pepe,na Anutu ileŋ suŋŋana kini, mi yaŋsa isu som ma irao ndaama tel mipakaana. ✡ 18Mi kaimer ni isuŋ minibe yaŋ isu, to Anutu ikam ma yaŋ isu.Tabe toono ipiyooto kini ŋonoonomaipet mini. ✡

Lende uraata be tapazal zin tomtomta tipaŋoobo

19 O niom toŋmatiziŋ tio, sombetomtom tiom tasa ipaŋoobo pa za-ala ki sua ŋonoono, na niom leyomuraata be kakami ma imiili mini. ✡20 Mi leleŋ be kuute kat ta kembei:Sombe tomtom sananŋana sa isaŋsaŋpa zaala ki Anutu, na tomtom ta soikami ma imiili mini, nako ikamketomtom tana pa meeteŋana, mi iwezaala pa sanaana kini ta boozomen beimap ma ila ne. ✡

✡ 5:10-11: Kam 34:6; Yop 1:20+, 42:10; Mbo 103:8; Mt 5:12 ✡ 5:12: Mt 5:33+ ✡ 5:13: Ep 5:19;Pil 4:6; Kol 3:16 ✡ 5:14: Mk 6:13,18 ✡ 5:15: Mt 9:2 ✡ 5:16: Mbo 34:15+; Yo 9:31; 1Yo 1:9✡ 5:17: 1Kin 17:1+; Lu 4:25 ✡ 5:18: 1Kin 18:42+ ✡ 5:19: Mt 18:15; Ga 6:1 ✡ 5:20: 1Tim 4:16;1Pe 4:8

Page 423: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 1:1 420 1 Petrus 1:12

Ro Mataana Kana TaPetrus Ibeede1Nio Petrus, ŋgoŋana ki Yesu Krisi.

Aŋbeede ro ti ima piom wal tau kom-bot leŋaleŋa pa lele pakan ki Pontus,Galesia, Kapadosia, Asia, mi Bitinia,mi Anutu ipeikat yom ma kewe lenekek. Niom tina kewe leembe men patoono ti.✡ 2 Tamen Tamanda Anutuleleene iur piom ta muŋgu kek beikam yom ma kewe lene, mibe uraataki Bubuŋana itooro yom ma kewe po-tomŋoyom. Naso koto Yesu Krisi, mini siŋiini ipus yom ma keŋgeeze.✡

Kampeŋana mi mbotŋana am-baiŋana ta Anutu ikamam piti i koizze tiom ma biibi. Ŋonoono.

Anutu ikam ti ma tewe popoŋanda,tanata tu'urur matanda pa mbotŋanamata yaryaaraŋana

3 Iti tapakur Anutu tau Merere kitiYesu Krisi Tamaana na. Pa ni imuŋaiiti biibi, mi ipei Yesu Krisi ma imaŋgamini pa naala, bekena ikam ti matewe popoŋanda. Naso zanda betakammbotŋana mata yaryaaraŋana.Tanata koozi tu'urur matanda pambotŋana tana ma tombotmbot.✡4 Matamur ambaiŋana ta Anutu iurpiom be kakam, ina iŋgeeze men. Miirao isaana, som imap na som. PaAnutu itunu imborro ma izza yom tasaamba a.✡ 5 Mi urlaŋana tiom taiwe zaala piom ma Anutu mburaanaiporoukalkaala yom. Mi ni ko ikamamta kembei ma irao kere kat ulaaŋabiibi tabeni iswema ipetmat pambeŋkaimer i. Ulaaŋa tana, ni iparaŋraŋpiom pataaŋa kek.✡

6Ŋonoono. Koozi, niom ko leleyomipata. Pa iŋgi toomboŋana matak-iŋa izze tiom. Tamen toomboŋanatana, Anutu imborro. Mi ko imbot

ma molo som. Mi niom kakamamŋgar pa Anutu muŋaiŋana kini mi ko-roŋ ambaiŋana ta ku'urur motoyompa i, tanata ikam yom ma leleyomambai ma ambai kat.✡ 7 Kere: Patgol, ina koroŋ zaanaŋana. Tamenirao imbot ma alok na som. Sombetiurpe, na tineneene pa you, bekenaikan ka muk ma ila lene mi iŋgeezekat. Mi urlaŋana tiom na, koroŋ biibikat. Ilip pa gol. Tanata Anutu izemtoomboŋana pakan ma tiwedet piom,bekena itoombo urlaŋana tiom mibeipeŋgeeze, kembei ta you ikamam pagol na. To urlaŋana tiom iwe koroŋŋonoono. Mi sombe Anutu iswe YesuKrisi ma ipet mat, nako ipakur yomma zoyom iwe biibi.✡

8 Ŋonoono, niom kere Krisi ki mo-toyom pasa zen. Tamen kuurla kinimi ku'urur kat leleyom pini. Mi inata ikam yom ma tau leleyom ndabokma ndabok kat! Sombe koso sua pa,na som. Pa sua sa irao som.✡ 9 Paniom kuurla kembei kaimer, Anutukola ikamke yom. Mi kerre tenten kaŋonoono kek.✡

Muŋgu Anutu kwoono bizin tizzo suapa uraata ki Krisi

10-11 Ulaaŋa biibi mi kampeŋanatabe Anutu ikam piom i, muŋguAnutu kwoono bizin tizzo ka sua. Mitirru ka ŋgar mi tikamam kinkiini betiute kat ka uunu. Ko Anutu ikamkezin tomtom ŋiizi? Mi uraata tana koipet be parei? Pa Bubuŋana ki Krisita imbotmbot la lelen na, ipatooŋozin pa, mi izzo zin ta kembei: Krisi,ni kola ibaada pataŋana boozomenmi ire yoyouŋana, mi kaimer to ikamzaana biibi.✡ 12 Mi Anutu iswe ŋgarkini turkeŋana pa kwoono bizin maiso zin ta kembei: Sua kizin tana koirao iur ŋonoono pa mazwaana kizinna som. Ko imbot ma mazwaana

✡ 1:1: Pil 3:20; Ibr 11:13+; 1Pe 1:17 ✡ 1:2: Ro 8:29; 2Tes 2:13; Ibr 12:24 ✡ 1:3: Yo 3:3; Ep 1:17+;1Pe 1:23+ ✡ 1:4: Kol 1:5,12; 2Tim 4:8 ✡ 1:5: Yo 10:28+, 17:11+; Yud 1 ✡ 1:6: Mt 5:12; Ro 12:12;2Kor 4:17, 6:10; 1Pe 5:10 ✡ 1:7: Mbo 66:10+; 1Kor 3:12+; Yems 1:3 ✡ 1:8: Yo 20:29; 2Kor 5:7; Ibr11:27 ✡ 1:9: Ro 6:22 ✡ 1:10-11: Un 49:10; Mbo 22; Yesa 53; Mt 13:16+; Lu 24:26+; 2Pe 1:21

Page 424: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 1:13 421 1 Petrus 1:24kiti, to iur ŋonoono. Sua tana im-bot la uruunu ambaiŋana ta tisoyaarapiom. Bubuŋana Potomŋana ta imbotsaamba mi Anutu iŋgo i ma isu, taipombol zin tomtom ma tiso yom pa.Mi kere. Kampeŋana tabe ise tiom i,zin aŋela lelen ilip be tiute tomini.✡

Iti tewe Anutu wal kini kek. Tanamatanda iŋgal be takam mbulu po-tomŋana men

13 Tana kuurpe ŋgar tiom,kagabizbiizi ituyom, mi ku'urur katmotoyompa kampeŋana biibi tabe isetiom i. Kampeŋana tana, Yesu Krisiisombe imiili ma imar, to ipet katmat.✡ 14 Muŋgu, niom kakankaanapa Anutu, tana niyom izze pa koroŋsoroksorok boozo. Mi iŋgi keweAnutu lutuunu bizin ta tileŋleŋ lasua kini na kek. Tana kezem leleyomsananŋana ma ikam peeze piom minipepe.✡ 15-16 Pa Anutu ta iboobo yomma kewe lene na, ni potomŋana. Tananiom ta kembena, kakam mbulu tapotomŋana men. Bela mbulu tiomipa ndel, mi kewe Anutu lene kat. Patibeede sua pataaŋa kek ta kembei:Nio potomŋoŋ. Tana niom ta kem-

bena. Kewe potomŋoyom.✡17 Anutu ta kuzuŋzuŋ pini mi

kawatwaati be Tomoyom na, ni ilaeki tomtom sa som. Sombe itiirizin tomtom, na iurur kadoono patomtom ta boozomen ikot mbulukizin kizin. Tana mazwaana ri ta sokombotmbot su toono ti, na komoto imi keleŋ la kalŋaana. Pa toono ti, kartiom ŋonoono som. Iŋgi kewe leembepa men.✡

Anutu iŋgiimi iti pa Krisi siŋiini matewe lene

18 Muŋgu, niom kototo mbulusoroksorok ki tumbuyom bizin taŋonon somŋan i. Tamen Anutu

iŋgiimi yom ma kewe lene, tanakamap pa mbulu tana kek. Mi niomkuute: Koroŋ ta ni iŋgiimi yom pa na,ina izanzaana kembei ta gol ma silbana som.✡ 19 Kadoono ta ni iŋgiimiyom pa na, biibi mi zaanaŋana kat. Pakadoono tana na, Krisi itunu siŋiini.Ni kembei sipsip lutuunundabokŋanakat. Koroŋŋana sa isaana som.✡20 Muŋgu kat, indeeŋe Anutu iursaamba mi toono zen na, leleene iurpa Krisi kek, be iŋgo i ma imar miikamke iti. Mi indeeŋe mazwaanakaimer kana ta tiŋgi na, Anutu iswe ima ipetmat bekena iuulu yom.✡ 21Miipei Krisi ma imaŋga mini pa naala,mi ipakuri ma zaana iwe biibi kek.Mi Krisi ta iwe zaala piti ma tuurla kiAnutu. Tana iŋgi urlaŋana tiom ilaki Anutu, mi kapase pini, mi ku'ururmotoyom pa koroŋ ambaiŋana tabeni ikam piom i.✡

Tuur kat lelende pizin toŋmatiziŋ kitita ki Krisi i

22 Niom kakan la sua ŋonoono mikoto kek. Mi ina ikam yom ma le-leyom iŋgeeze, mi ku'urur leleyompizin toŋmatiziŋ tiom ta ki Krisi i.Tana motoyom iŋgal be kikiskis katmbulu ki lelende par piti. Bela kuurkat leleyom pizin toŋmatiziŋ tiom taki Krisi i. Kakam pakaamŋana papepe.✡ 23 Pa koroŋ ta Anutu ipaazasula leleyom, ta itooro yom ma kewepopoŋoyom kek. Koroŋ tana irao beisaana, som imap na som. Pa inaAnutu sua kini mata yaryaaraŋanatabe imbotmaalok i.✡ 24Ka sua imbotpataaŋa kek ta kembei:Tomtom ta boozomen, zin kembei ta

mbutmbuutu.Mi koroŋ boozomen ta ikam zin ma

zan bibip, ina kembei ta man-man pwoono.

✡ 1:12: Ŋgo 2:4,11; Ep 3:8+; Ibr 11:13,39+ ✡ 1:13: Lu 12:35, 21:34; Ro 13:13; Ep 6:14; 1Tes 5:6+✡ 1:14: Ro 12:2; Ga 5:16+; Ep 2:3, 4:17+ ✡ 1:15-16: Wkp 11:44+; Mt 5:48; Lu 1:74+; 2Kor 7:1; Ibr 12:14✡ 1:17: Ro 2:11; Pil 2:12, 3:20; Ibr 11:13+ ✡ 1:18: 1Kor 6:20 ✡ 1:19: Kam 12:5; Yo 1:29+; Ŋgo20:28; 1Kor 5:7; Ibr 9:12+; Tur 5:9 ✡ 1:20: Ga 4:4; Ep 1:4; Kol 1:26; Ibr 9:26 ✡ 1:21: Yo 14:6; Ŋgo2:24; Pil 2:9 ✡ 1:22: Yo 13:34+; Ro 12:9+; 1Tim 1:5; 1Yo 3:18 ✡ 1:23: Lu 8:4+; Yo 1:13; Yems 1:18;1Yo 3:9

Page 425: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 1:25 422 1 Petrus 2:10Mbutmbuutu imelle, mi manman

pwoono titoptop.25 Tamen Merere sua kini, ina imbol

mi imbotmbot ma alok.✡Sua tana imbot la uruunu ambaiŋanata tisoyaara piom.✡

2Takam kinkiini pa kini ambaiŋana ta

ki Bubuŋana i1 Tana kezem mbulu sananŋan

ta boozomen ma timboren lup, mikamap pa mbulu pakaamŋan taboozomen. Mi mbulu ambaiŋanata so kakam, na kakam kat raamaleleyom. Kakam pakaamŋanapa bekena tomtom tire mi tiwituruyom pa na pepe. Mi motoyommburmbur mini pepe, mi kipiri suasananŋana sa pizin tomtom minipepe.✡ 2 Ku'urur leleyom pa kiniŋonoono ta ki Bubuŋana i, kembeita pikin siŋsiŋŋan lelen ilip pa tuiki nan bizin. Naso urlaŋana tiomizze, mi ila ila ma kewe kolman pa,mi kere ulaaŋa ki Anutu iur ŋonoonopiom. 3 Pa niom kotoombo Mererekampeŋana kini mi kayamaana kambuyeene kek.✡

Wal ki Krisi tiwe kembei UrumMerere be Bubuŋana imbot lela

4 Tana kamarmar kolouŋana paKrisi bekena ipombol yom. Pani kembei pat mbolŋana ta matayaryaaraŋana i. Ŋonoono, tomtomtititi. Mi Anutu, ni ire i kembeini zaanaŋana, mi leleene pini ilip.Mi ni ta ipeikati pa uraata kini.✡5Niom tomini kewe kembei pat matayaryaaraŋan ta Anutu iwwo urumkini pa be Bubuŋana imbot lela. Nasokewe potomŋoyom, mi kewe kembeipatoronŋana ka tomtom bizin. MiYesu Krisi ko iwe zaala piombe kakampatoronŋana ta Anutu leleene pai. Patoronŋana tana na, mbulu ta

Bubuŋana ipiyotyooto i.✡ 6 Ka suata tibeede pataaŋa kek:Re. Nio aŋur pat zaanaŋana ta isu abal

Sion.Pat tana, nio ituŋ aŋpeikati be iwe

pat mataana kana mi ruumumbuleene ise.

Mi zin tomtom ta so tipase pini mitiurla kini, na tasa ko ka miaŋna som.

Zin ta boozomen ko nin se. Pazin kola tire urlaŋana kizin kaŋonoono.✡ 7 Niom wal ta ku-urla na, kere pat tana kembeikoroŋbiibimi koroŋŋonoono.Mi zin wal tau lelen be tiurlakini som na, sua lwoono ruindeeŋe kat zin:

Pat tau zin ruumu poŋana kan matanrepiili mi tipiri lae lene na,

pat tamen tana ko iwe pat mataanakana be ruumu mbuleeneise.✡

8 Pat tana, tomtom pakan ko titutkatkumbun la, mi tisursur matila.

Mi pakan na, pat tana ko ikam zin matitoptop.

Titoptop paso, tizorzooro Anutu suakini. Mbulu tana, Anutu iur pizinpataaŋa kek.✡

Anutu wal kini tiwe kembei pa-toronŋana ka tomtom bizin ta timbesm-beeze pa king biibi

9 Mi niom na, Anutu ipeikat yom,mi ikam yom ma kewe wal tamenkek. Niom kembei patoronŋana katomtom bizin ta timbesmbeeze paking biibi. Mi niomwal potomŋoyom,mi Anutu itunu wal kini. Ni ibooboyom ma kezem zugut ka mbulu, mikelela mat kini ndabokŋana leleenekek, bekena kosoyaarambulu kini nd-abokbokŋan ta ni ikamam piom na.✡10 Muŋgu niom kewe Anutu wal kini

✡ 1:25: Mbo 90:5+, 103:15, 119:89; Yems 1:10+ ✡ 1:25: Mt 5:18, 24:35; Yo 1:1,14; 1Yo 1:1+ ✡ 2:1:Mt 23:5+; Ep 4:22,25; Kol 3:8+; Ibr 12:1; Yems 1:21 ✡ 2:3: Mbo 34:8; Ibr 6:5 ✡ 2:4: Mbo 118:22; Mt21:42 ✡ 2:5: Kam 19:6; Ro 12:1, 15:16; 1Kor 3:16; Ep 2:21+; Ibr 13:15+; Tur 1:6 ✡ 2:6: Yesa 28:16;Ro 9:33; Ep 2:20 ✡ 2:7: Mbo 118:22; Mt 21:42 ✡ 2:8: Yesa 8:14+; Lu 2:34, 20:18; Ro 9:22,33; Yud 4✡ 2:9: Kam 19:5+; Kol 1:13; Tur 5:10

Page 426: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 2:11 423 1 Petrus 2:23som. Mi koozi, ni ilup yom ma kewewal kini potomŋan. Muŋgu, kakammuŋaiŋana kini som. Mi koozi na,kakam muŋaiŋana kini kek.✡

Tapa pai kitima ambaimen pizinwaltau tiurla som na matan

11 O niom wal tio, toono ti, iŋgikar tiom ŋonoono som. Iŋgi keweleembe pa men. Tana aŋso aŋpom-bol yom be kamap kat pa mbulusananŋan boozomen ta niyom izzepa i. Pa mbulu mi ŋgar ta kem-bei, ta ipasansaana kunuyom matayaryaaraŋana.✡ 12 Motoyom iŋgalbe kapa pai tiom ma ambai menpizin wal tau tiute Anutu som namatan. Ŋonoono, zin tiŋgalŋgal suapiom ma tizzo niom kakamam mbulusananŋana. Tamen sombe tire mbuluambaimbaiŋan ta kakamam, inakoikam ma titooro lelen. To Anutuisombe imar be iur kadoono pizintomtom, na zin tomini ko tipakur za-ana.✡

Tombot la zin bibip kopon mbarman(Ro 13:1-7; Ep 5:22–6:9; Kol 3:18–4:1)

13 Wal boozomen ta tiur zin betikam peeze piti na, niom kozo kom-bot la koponmbarmanmi kototo tutukizin. Pa niom kewe Merere lene kek.Tana Kaisa ki Rom na, kombot la kopombarmaana.✡ 14 Mi zin wal ta niiur zin be timboro lele pakan, mibetiur kadoono pizin wal sananŋan, mitipakur zin wal ambaimbaiŋan na, zintomini, kozooro zin pepe. Kombotla kopon mbarman. 15 Pa Anutu, nileleene be kakam mbulu ambaiŋanamen. Naso kupumun zin wal ta tiŋ-galŋgal sorok sua piom i kwon, masua kizin kankaanaŋana tana imap.✡16 Ŋonoono, Krisi ikam yom ma kewembesooŋo mini som. Mi kere: Ko-kena koso ta kembei: “O, iŋgi aŋboroituŋ. Tana sombe leleŋ be aŋkam

mbulu sananŋana sa, na irao aŋkam.”Kakam ŋgar kembena pepe. Belakakam mbulu tiom kembei Anutumbesooŋo kini.✡ 17 Tana leyom ŋgerpa tomtom ta boozomen, kuur le-leyom pizin toŋmatiziŋ tiom ta kiKrisi i, komoto Anutu mi keleŋ lakalŋaana, mi leyom ŋger pa Kaisa kiRom.✡

Sua ta ila pizin mbesooŋo(Ep 5:22–6:9; Kol 3:18–4:1)

18 Niom mbesooŋo na, kokototoituyom, kombot la bibip tiomkopon mbarman, mi leyom ŋgerpizin. Sombe zin ambaimbaiŋanmi tizzo sua luumuŋana piom, somzin sananŋan mi tikeke piom, natoŋgo. Kombot la kopon mbarman,kembeeze pizin, mi leyom ŋgerpizin.✡ 19 Pa tomtom sa, sombeikamam ŋgar pa Anutu, mi iwele uunu be tomtom tiseeze sorokmataana mi tikam yoyouŋana pini,mi sombe ni ibaada pataŋana tanamaimap, inako Anutu leleene ambai pinimi ipakuri. 20 Mi sombe kakamammbulu sananŋana, mi tibalis yom mikabaada pataŋana pa, ko tomtomsa iwit uruyom pa uunu tana?Som. Tamen sombe kakam mbuluambaiŋana mi kabaada pataŋana pa,na Anutu ko leleene ambai piom miipakur yom.✡

Toto Yesu kumbu tuunu21-22 Pa Anutu, ni iboobo yom be

kakam mbulu ta kembena. Naso kotoKrisi kumbu tuunu. Kere. Krisi, niikam sanaana sa som,mi pakaamŋanasa ipet pa kwoono som. Tamen ibaadapataŋana biibi kat bekena iuulu yom.Mbulu kini tana iwe kin piom pambulu tabe koto.✡ 23 Indeeŋe ta tipirisua sananŋana pini, na ni ipekel som.Mi tibalisi ma ire yoyouŋana, tamenikam sua pamotoŋana sa pizin som.

✡ 2:10: Ro 9:25+ ✡ 2:11: Mbo 39:12; Ro 8:13; Ga 5:16+; Pil 3:20; Ibr 11:13+; Yems 4:1 ✡ 2:12: Mt5:16; Ro 12:17; 2Kor 8:21; Pil 2:15; Tit 2:8; 1Pe 3:16 ✡ 2:13: Mt 22:21; Tit 3:1 ✡ 2:15: Tit 2:8; 1Pe2:12, 3:16 ✡ 2:16: Ro 6:18; 1Kor 7:22; Ga 5:13; 2Pe 2:19 ✡ 2:17: Tut 24:21; Mt 22:21; Ro 12:10; Ibr13:1; 1Pe 1:22 ✡ 2:18: 1Tim 6:1+; Tit 2:9+ ✡ 2:20: 1Pe 3:14,17, 4:14+ ✡ 2:21-22: Yesa 53:9; Mt16:24; Yo 13:15; Ŋgo 14:22; 2Kor 5:21

Page 427: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 2:24 424 1 Petrus 3:10Pataŋana kini tana, ni izem la Anutunamaana. Pa ni ta itirtiiri zin tom-tom mi iurur kadoono ndeeŋeŋanapizin ikot mbulu kizin kizin.✡ 24TanaKrisi ibaada sanaana kiti, mi kuliiniire yoyouŋana sala ke pambaaraŋana,bekena tamap pa sanaana kamŋanami takam mbulu ndeeŋeŋana men.Zaaba ta tikam pini na, kwon mur-inmurin ta iurpe yom.✡ 25 Muŋguniom kembei sipsip ta tisaŋsaŋ pazaala. Mi koozi na, kotooro yom, mikimiili ma kamar ki Krisi kek. Mini ta imborro yom mi mataana piomkembei ta mboroŋan kizin sipsip.✡

3Mbulu tabe takam pa kusindi bizin

1-2 Mi niom moori ulaŋoyom takembena. Kokototo ituyom mi kom-bot la kusiyom bizin kopon mbar-man. Mi sombe zin pakan tizor-zooro yom pa sua ki Merere, inaambai. Kezem sua pizin. Pa zinko tirre mae pa mbulu tiom iŋgeezemen, mi leyom ŋger pizin, mi komo-toto Anutu mi keleŋleŋ la kalŋaana.Tana mbulu tiom ambaiŋana tanako iyaaru zin ma tiwe Krisi lene.✡3-4 Kakam ŋgar biibi pa aigau matkana be ipeŋgeeze ruŋguyom pepe.Pambulu kembei kumbuk uteyom ru-unu, som kuur aigau milmilŋana ilakuliyom, som kezeebe yom pa mburundabokbokŋan, ina koroŋ sorok kikuliyom. Mi niom kozo kakam kinki-ini pa aigau ŋonoono ta leleyom kanai. Pa sombe leleyom luumuŋoyommi manneŋoyom, na mbulu tiom tinako iwe kembei aigau ŋonoono piom.Aigau ta kembena, ko imbotmbot maalok. Mi Anutu ire kembei koroŋ biibimi koroŋ ŋonoono.✡ 5 Muŋgu zinmoori ta tiwe Anutu lene mi tipasepini, mi tiurur matan pini na, tiu-rur aigau ta kembena. Pa tikototo

zitun mi timbotmbot la kusin bizinkopon mbarman. 6 Kakam ŋgar paSara. Ni ileŋleŋ la kusiini Abaraamkalŋaana, mi iwatwaati be biibi kini.Mi niom kewe ni lutuunu moori bizinkek. Tana kakamam mbulu am-baiŋana men. Mi sombe koroŋ pakanikam yomma komoto, na kakam ŋgarpa pepe. Kapase pa Anutu. Naso kotoSara pa mbulu kini.✡

7 Mi niom tomooto ta kembena.Kombotmbot raama kusiyom bizinna, kakam ŋgar pizin mi leyom ŋgerpizin. Kokena kakam ŋoobo mbulupizin, to ipakaala suŋŋana tiom. Paniom kuute: Zin mburan biibi som.Tamen zin tomini zan be tikam kam-peŋana ki Anutu mi mbotŋana matayaryaaraŋana kembei ta niom na.Tana kakam kat mbulu pizin.✡

Krisi wal kini bela tilup lelen mi ŋgarkizin ma iwe tamen

8 Ayo. Iŋgi be aŋpemet sua tio.Niom ta boozomen bela kulup le-leyom mi ŋgar tiom ma iwe tamen.Sombe tomtom tiom pakan lelenipata, na kagaaba zin pa pataŋanakizin. Mi sombe lelen ambai, na niomtomini leleyom ambai. Ku'urur le-leyom par piom kembei ta zin toŋ-matiziŋ, mi kaparkampewe yom, mikaparmuŋaiŋai yom. Mi kakam ŋgarbiibi pa ituyom zoyom pepe. Koko-toto ituyom.✡ 9Mbulu sananŋana na,kopokot pepe. Mi sombe wal pakantipiri sua sananŋana piom, na kepekelpepe. Kusuŋ Anutu be ikampe zin.Pa Anutu iboobo yom ma kewe lenebekena kakam mbulu ta kembena.Naso kampeŋana kini ise tiom.✡ 10Pasua imbot pataaŋa kek ta kembei:Tomtom ta so leleene be imbot am-

bai su toono ma molo, raamaleleene ambai, na bela imborokat kwoono.

✡ 2:23: Mt 27:39; Ro 12:19; 1Kor 13:5; 1Pe 3:9 ✡ 2:24: Yesa 53:5; Ro 6:10+; Ibr 9:28 ✡ 2:25:Yesa 53:6; Mt 9:36; Yo 10:14; Ibr 13:20 ✡ 3:1-2: 1Kor 7:14+; Kol 3:18; Tit 2:5 ✡ 3:3-4: 1Tim 2:9+✡ 3:6: Un 18:12 ✡ 3:7: 1Kor 7:3; Ep 5:25; Kol 3:19; 1Tes 4:4 ✡ 3:8: Lu 6:36; Ro 12:10,16; Pil 2:1+;Kol 3:12 ✡ 3:9: Mt 5:44; Ro 12:14; 1Tes 5:15 ✡ 3:10: Mbo 34:12+; Yems 1:26

Page 428: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 3:11 425 1 Petrus 3:22Kokena sua sananŋana sa, som

pakaamŋana sa ipet pakwoono.✡

11 Mi bela ipizil ndemeene pa mbulusananŋana, mi ikam mbuluambaiŋana men.

Mi ikam kinkiini pa mbulu lu-umuŋana, mi iru zaala beziŋan tomtom ta boozomentiparlup zin ma timbotambai.✡

12 Pa wal ndeeŋeŋan na, Mereremataana pizin.

Tamen zin wal ta tikamam mbulusananŋana na, ni iurur koipizin.

Sua ta ila pizin wal ta tibaadapataŋana pa Krisi zaana

13 Niom sombe kakam kinkiini pambulu ambaiŋana, na asiŋ ko irao beipasaana kat yom? Som.✡ 14 Tamensombe kakam mbulu ndeeŋeŋana mitiseeze motoyom pa, na leleyom am-bai men. Pa kampeŋana ki Anutuko imbotmbot se tiom. Tana sombetomtom tikam mbulu sa be tipamotoyom, na komoto pepe. Mi kakam ŋgarboozo ma kopoyom irru pa pepe.✡15 Kakam Krisi ma iwe biibi pa le-leyom. Mi kuurpe ŋgar tiom pamazwaana ta boozomen. Beso tom-tom sa iwi yom pa uunu tau kapasepa Krisi mi ku'urur motoyom pini,nako karao be kepekel kat wiŋanakini.✡ 16 Mi motoyom iŋgal bekoso sua luumuŋana men pini, mileyom ŋger pini. Mi kapa pai tiomma ambai men pa Anutu mataana.Beso wal pakan tiŋgal sua piom, mitipasaana zoyom pa uunu tau keweKrisi lene mi kototo mbulu kini, nambulu tiom tana ko ikam zin ma kanmiaŋ pa sua kizin.✡ 17 Tana sombe

Anutu leleene be tabaada pataŋanapa mbulu ambaiŋana ta takamam,ina ambai. Mi tere iti. Kokenatakam mbulu sananŋana mi tabaadapataŋana pa. Pa mbulu ta kembei,ina ambai som. Ina tapasaana Krisiuruunu.✡

Krisi, ni tomtomndeeŋeŋana. Tamenibaada pataŋana bekena ikam ti ma talaki Anutu

18-19 Kakam ŋgar pa Krisi. Nitomtom ndeeŋeŋana. Tamen ikamiti tomtom sananŋanda murindi, miibaada pataŋanama ire yoyouŋana pasanaana kiti, bekena ikam tima tala kiAnutu. Mi uraata kini tana, ni ikampa tamen mi imap. Kaimer ko iraoikam mini na som. Tana ni isu toonoma iwe tomtom, mi tipuni ma imeete.Mi Bubuŋana ipei i ma imaŋga mini,to ila ma ikam sua pizin bubuŋanta tizeebe zin lela ruumu sanaanaleleene na. *✡ 20 Zin bubuŋantana, tamuŋgu tizooro Anutu sua kiniindeeŋe gorgor ki Noa na. TamenAnutu iur kadoono pizin karau som.Inamnaama Noa ma iposop wooŋgopoŋana ma imap kat, to iur kadoonopizin. Zinwal ta tilelawooŋgo leleenena, boozo pe som. Wal lamata telmen. Mi yok isur zin ma tila, tabe iwezaala pizin ma Anutu ikamke zin matimbot ambai.✡ 21Mbulu tina iwe kinpa yok kamŋana ta koozi ikamkeweyom na. Iŋgi aŋso pa mbulu tau yokise kulindi mi iŋguuru muk ma isuna som. Pa yok kamŋana ka ŋgarŋonoono ta kembei: Anutu ipus tima lelende iŋgeeze, mi tumbuk suabe toto Anutu zaala kini.✡ 22 Mi inaikamke yom paso, Anutu ipei YesuKrisi ma imaŋga pa naala, mi isalapa saamba kek. Tana koozi, Krisi

✡ 3:11: Mbo 37:27+; Yesa 1:16+; Ibr 12:14 ✡ 3:13: Ro 8:35+ ✡ 3:14: Mt 5:10, 10:28; 1Pe 2:20,4:14 ✡ 3:15: Mbo 119:46; Ŋgo 4:8+; Kol 4:6 ✡ 3:16: Tit 2:8; Ibr 13:18; 1Pe 2:12 ✡ 3:17:1Pe 2:20 * 3:18-19: Sua ti ka ŋgar imbot mat som. Tamen wal ŋgarŋan pakan tiso ko ka uunu takembei: Zin aŋela sananŋan ta tito Sadan mi ziŋan titop na, tikam zooroŋana biibi kat pa gorgor ki Noami tipei mbulu sananŋan boozo (Re Un 6:5). Tana Anutu iur zin lela ruumu sanaana be tinaama sua pambeŋ kaimer (re 2Pe 2:4). Indeeŋe Krisi imaŋga mini pa naala mi isala pa saamba na, ila kizin bubuŋansananŋan tana, mi isoyaara sua pizin ta kembei: Ni ilip pa Sadan mi zin kek. ✡ 3:18-19: Ro 5:6, 8:11;2Kor 13:4; Ibr 9:15,28; 1Pe 4:6 ✡ 3:20: Un 6:5–7:24 ✡ 3:21: Ro 10:10; Ep 5:26; Tit 3:5; Ibr 10:22

Page 429: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 4:1-2 426 1 Petrus 4:12imbotmbot la Anutunamaanawoono,mi zin aŋela ziŋan zin bubuŋan tazanŋanmimburanŋan na, timap tim-bot la ni kopo mbarmaana.✡

4Mbulu kizin wal tau tiwe popoŋan

1-2Tana Krisi izem itunu, mi ibaadapataŋana ma ire yoyouŋana pa kuli-ini. Mi niom ta kembena. Kakamŋgar kini tana ma iwe leyom. Nasoiwe kembei mburu malmal kana beipakaala yom pa toomboŋana. Patomtom ta so ibaada pataŋana miire yoyouŋana pa kuliini, na sanaanako irao imboro i mini na som. Miko niini izze pa mbulu sananŋanamini som. Ko itoto Anutu leleene.Mi ko ikamam ta kembei ma iraoswoono imap.✡ 3 Mbulu soroksoroktau zin wal matan munŋan lelen pai, na niom kakam irao kek. Pamuŋgu karao be kayaraama ituyomsom, mi niyom izze pa mbulu boz-boozo. Ku'urur nol, kiwinin makakankaana, kakamam mailaŋ, kulu-plup yom pa winŋana, mi kembesm-beeze pizin merere pakaamŋan taututu ki Anutu iŋgalsek pizin na.✡4Mi koozi na, waeyom bizin tikamamŋgar boozo piom. Pa iŋgi kagab-gaaba zin ma niomŋan kolonloondopa mbulu kizin sananŋan mini som.Tanata tiwirri sua sananŋan boozopiom.✡ 5 Tamen Tiiriŋana Katuunutabe iur kadoono pizin wal meeteŋanmi wal matan yaryaaraŋan i, ni iururmataana ma imbotmbot. Mi molosom to zin timender su kereene uunu,mi tiso uunu kizin kizin ma ileŋ.✡6 Mi Anutu, ni leleene be tomtomtikam mbotŋana mata yaryaaraŋanakembei ta ni itunu. Uunu tina ta walkiti pakan tileŋ uruunu ambaiŋanamuŋgu, mana timeete. Timeete paso,tomtom boozomen ki toono ti na,

meeteŋana ta iwe len kadoono pasanaana kizin. Mi wal tana kunun na,timbot matan yaryaara.✡

Tuurpe itundu mi matanda iŋgaluraata ta Anutu iur mar namanda

7 Iŋgi koroŋ ta boozomen swonigarau kek. Tana kakam kat ŋgar,mi kagabiizi ituyom. Naso karao bekusuŋ kat.✡ 8 Mi mbulu ta ilip katna, mbulu ki lelende par piti. Tanakikiskis kat mbulu tana. Pa ina ikamti mamatanda imbiriizikaala sanaanaboozomen ta tomtom tikamam pitina, ma takam ŋgar pa mini som.✡9 Mi mbulu ki leembe kamŋana na,niyom gesges pa pepe. Kakamam mikikiskis.✡

10 Anutu, ni ikampe yom, miiur leyom uraata matakiŋa ta kiBubuŋana i ma ikot yom tataŋa. Tanauraata pareiŋana ta so ni iur piom, namotoyom iŋgal be kakam mi ku'uuluzin tomtom pa. Naso kewe mbesooŋoambaimbaiŋan ki Anutu, mi kewezaala pa waeyom bizin be kampeŋanaki Anutu ise kizin.✡ 11 Tana sombetomtom sa, ni le uraata be ikam suaki Anutu pizin tomtom, na mataanaiŋgal be iso Anutu sua kini men.Kokena izzo pa itunu ŋgar kini. Misombe tomtom sa, ni le uraata beimbeeze pizin tomtom, na bela ikamuraata tana pa mburaana ta imarmarpa Anutu na. Tana motoyom iŋgalbe kakamam ta kembei. Naso mbulutiom ta boozomen ikam zin tomtomma tipakur Anutu pa Yesu Krisi zaana.

Krisi, ni zaana mi mburaana biibi.Mi ko imbotmbot ta kembei ma alok.Ŋonoono.✡

Sombe tabaada pataŋana pa Krisizaana, na lelende ipata pa pepe

12 O niom wal tio. Ŋonoono, iŋgipataŋana sananŋana kat kembei tayou i itomtoombo urlaŋana tiom.Tamen kumurur pa pepe. Pa ina

✡ 3:22: Mbo 110:1; Ro 8:34,38; Ep 1:20+ ✡ 4:1-2: Ro 6:2,7,11, 12:2; 2Kor 5:15; Ga 2:20, 5:24; Ibr 12:1;1Pe 2:21 ✡ 4:3: Ro 13:12; Ep 2:2+, 4:17+; Tit 3:3 ✡ 4:4: 1Pe 3:16 ✡ 4:5: Ŋgo 10:42; 2Tim 4:1;Yems 5:9 ✡ 4:6: Ro 6:23, 8:10; 1Pe 3:19 ✡ 4:7: Mt 24:13+; Lu 21:34; Ro 13:11+; Pil 4:5; 2Pe 3:9✡ 4:8: Tut 10:12; 1Kor 13:7; Kol 3:14; Ibr 13:1; 1Pe 1:22 ✡ 4:9: Ro 12:13; 2Kor 9:7; Ibr 13:2 ✡ 4:10:Mt 25:14; Ro 12:6+; 1Kor 12:7+; Ep 4:11+ ✡ 4:11: 1Kor 3:10, 10:31

Page 430: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 4:13 427 1 Petrus 5:5mbulu popoŋana som.✡ 13 Iŋgi ka-gaaba Krisi pa pataŋana kini. Tanaleleyom ambai mi kabaada men. Mikaimer, sombe ni iswe mburaana mizaana biibi ma ipet kat mat, to niomko leleyom ndabok ma ndabok kat.✡14 Sombe tipiri sua sananŋana piompa uunu tau kezzwe Krisi zaana, naleleyom ambai men. Pa kampeŋanaki Anutu ko imbotmbot se tiom miAnutu Bubuŋana ta izzwe mburaanapiti i, ko imbotmbot raama yom.✡15 Mi kere. Kokena kupun tom-tom sa ma imeete, som kekem, somkese leyom sua kizin wal pakan, somkakam mbulu sananŋana toro sa. Pasombe tiseeze motoyom mi kabaadapataŋana pa uunu ta kembei, ina am-bai som. Pa ina kapasaana Krisi uru-unu. 16 Tamen sombe tomtom tikampataŋana piom pa uunu tau kototoKrisi, na koyommiaŋ pa pepe. Niyomse mi leleyom ambai pa Anutu, mikapakuri paKrisi zaana ta ise tiomkekna.✡

17 Iti wal ta tewe Anutu lene kek na,nol tabe ni itiiri iti pa mbulu kiti miiur kadoono piti i, ta imar ipet kek.Pa ni isombe ikam piti muŋgu, manaikam pizin wal pakan. Mi sombe niitiiri iti pa mbulu kiti mi iur kadoonopiti, inako parei pizin wal tau tizor-zooro uruunu ambaiŋana ki Anutu?Ko timbot? Som.✡ 18Pa sua ki Merereiso ta kembei:Zin wal ndeeŋeŋan na, zaala tabe

Anutu ikamke zin pa i, naipata pizin be tito.

Mi so kembena, na parei pizin walsananŋan tau tizorzooroAnutu na? Ko mbulupareiŋana ipet pizin?✡

19 Tana, sombe Anutu leleene beniom pakan kabaada pataŋana paKrisi zaana, na motoyom iŋgal bekikiskis mbulu ambaiŋana, mi kuurituyom ila ni namaana. Ni komataana

piom. Pa ni ta iur yom, mi mataanaiŋgalŋgal sua kini mbukŋana.✡

5Mboroŋan bela timboro kat zin sipsip

ki Anutu1 Ayo, nio leŋ sua pakan pizin

mboroŋan tiom. Mi niom mboroŋanirao keleŋ la kalŋoŋ. Pa nio tominimboroŋan kembei ta niom na. Mipataŋana ta Krisi ibaada na, ituŋ aŋrekat pa motoŋ. Mi kaimer sombe Krisiiswemburaanama zaanama ipetmat,nako itiŋan tombotmbot raami lelaazuŋka kini leleene.✡ 2 Anutu, ni iururaata ima nomoyomkek be komborozin sipsip kini. Tana motoyom pizinmi komboro kat zin. Mi uraata tiomtana, kokena timaŋmaŋ yom pa makakam. Motoyom siŋsiŋ pa mi kakamraama leleyom. Naso koto Anutuleleene. Mi kakamŋgar biibi pa leyomkadoono pepe. Pa ŋgar ta kembei,ina ambai som.✡ 3 Zin wal ta Anutuiur zin ima nomoyom be komboro zinna, kokoto zin, mi kapakur ituyommakewe biibi pizin pepe. Mbulu tiombela iwe kin ambaiŋana pizin sipsip kiAnutube tiremi tito.✡ 4BesoKrisi taumboroŋan biibi ŋonoono kizin sipsipna, imiili ma imar mi ipet mat, naniom ko kakam leyom kadoono am-baiŋana ta irao isaana, o imap na som.Pa niom ko kombotmbot lela azuŋkakini leleene ma alok.✡

Tokoto itundu mi tezem pataŋanakiti ila Anutu namaana

5 Mi niom naŋgaŋ ta kembena.Kombot la zin mboroŋan koponmbarman. Niom ta boozomenirao kakam mbulu ki mbesooŋoila niyom, mi kokototo ituyom, mikaparmbesmbeeze piom. Pa sua kiMerere iso ta kembei:

✡ 4:12: Ŋgo 14:22; 2Tim 3:12; 1Pe 1:6+ ✡ 4:13: Ŋgo 5:41; Ro 8:17; Pil 3:10; Kol 1:24; 1Pe 1:5+; Tur 1:9✡ 4:14: Mbo 89:50+; Mt 5:11, 10:22; 1Pe 2:20 ✡ 4:16: Pil 1:20 ✡ 4:17: 2Tes 1:8 ✡ 4:18: Tut11:31; Lu 23:31 ✡ 4:19: Mbo 31:5; Lu 23:46; Ŋgo 7:59; 2Tim 1:12 ✡ 5:1: Ro 8:17+; Tur 1:9 ✡ 5:2:Yo 10:11+, 21:15+; Ŋgo 20:28; 1Tim 3:3; Tit 1:7 ✡ 5:3: 1Kor 11:11; Pil 3:17; 1Tim 4:12; Tit 2:7 ✡ 5:4:1Kor 9:25; 2Tim 4:8; Ibr 13:20; 1Pe 1:4

Page 431: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Petrus 5:6 428 1 Petrus 5:14Zin wal ta tipakurkur zitun na, Anutu

iurur koi pizin.Mi zin wal tau tikototo zitun na, ni

ikampewe zin.✡ 6 Anutu, nimbura keskeezeŋana, mi na-maana alalalŋana. Tana ka-pase pini, mi kezem ituyomila ni namaana. Naso kaimer,sombe ka nol ipet, to ni ipakuryom.✡ 7 Mi pataŋana tiomboozomen tau kopoyom rrupa i ta kembena. Kezemla Anutu namaana. Pa niikamam ŋgar biibi piom mimataana piom.✡

8 Kozo kakam kat ŋgar, kagabiiziituyom, mi motoyom izze. Pa Tom-tom Sanaana, ta koyom koi ŋonoono,ni iwwa kembei laion tau kalŋaanaizalla mi irru tomtom be ikani.✡9 Tana kikiskis kat urlaŋana tiom, ke-mender mbolŋana, mi koporou bekokoto i. Pa niom kuute: Toŋma-tiziŋ tiom ta ki Krisi i, tibadbaadapataŋana kembei ta niom na irao leleta boozomen.✡

Sua pombolŋana10 Anutu ta kampeŋana katuunu,

ni iboobo yom ma kewe Krisi lenekek, bekena ikam yom ma kala kom-bot raami lela azuŋka kini leleene maalok. Pataŋana ta kabadbaada i, koimbot rimen mi imap. Mi kaimerna, Anutu itunu ko iurpe yom makarao kat pa mbulu kini, mi ipombolyom be kemender mbolŋana ma iraokosa sa itok yom mini som.✡ 11 Nimbura keskeezeŋana, mi peeze kiniimbotmbot ma alok. Ŋonoono.

Sua pemetŋana12 Silas ta iuulu yo ma aŋbeede ro

katŋaari ti ima piom na, nio aŋrei kembei toŋmatiziŋ tio ŋonoono taiurla kat ki Krisi i. Ro ti, nio aŋbeedebekena aŋpaute yom pa kampeŋana

ŋonoono ki Anutu, mibe aŋpombolyom ma kikis kat kampeŋana kinitana.✡

13 Zin tomtom tau Anutu ipeikatzin ma tiwe lene kembei ta niom, mitimbotmbot kar Babilon ti na, * tikamaigule kizin piom. Mi lutuŋ Markustomini ikam aigule kini piom.✡

14 Niom ta boozomen leleyom parpiom mi kaparteege nomoyom.

Niom wal ta kewe Krisi lene kek mikesekap la kini na, Anutu ko imboroyom ta boozomen ma kombot ambaimen. Ŋonoono.✡

✡ 5:5: Mt 23:12; Yo 13:14; Ep 5:21; Pil 2:3; Yems 4:6 ✡ 5:6: Lu 1:52, 18:14; Yems 4:10 ✡ 5:7: Mbo37:5; Mt 6:25+; Pil 4:6 ✡ 5:8: Lu 21:36, 22:31; 2Kor 2:11; 1Tes 5:6; Tur 12:12 ✡ 5:9: Ŋgo 14:22; Ep4:27, 6:11+; Yems 4:7 ✡ 5:10: 2Kor 1:21, 4:17; 1Tim 6:12; Ibr 13:21; 1Pe 1:6 ✡ 5:12: 2Kor 1:19; 1Tes1:1 * 5:13: Wal ŋgarŋan tiso Babilon ti imender pa kar biibi Rom. ✡ 5:13: Ŋgo 12:12, 13:5,13,15:37+; 2Tim 4:11 ✡ 5:14: Ro 16:16

Page 432: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Petrus 1:1 429 2 Petrus 1:15

Ro Ki Petrus Ta Iwe RuPa1 Nio Simon Petrus, mbesooŋo mi

ŋgoŋana ki Yesu Krisi.Aŋbeede ro ti ima piom wal tau

kakam urlaŋana ŋonoono raraatekembei ta niam na. Urlaŋana tiomtana, mbulu ndeeŋeŋana ki Yesu Krisita Anutu kiti mi ulaaŋa kiti na, ina iwezaala piom ma kakam.✡

2 Niom tina ku'urur leleyom paAnutu kiti mi Merere kiti Yesu, mikuute kat zin. Ŋgar tiom tana koiwe zaala piom be kampeŋana mimbotŋana ambaiŋana ta Anutu ika-mam piti na, izze tiom ma biibi.Ŋonoono.

Mbulu pakan tabe takam, to bobi kiAnutu iur ŋonoono piti

3 Iti tomtom ta tuur lelende paKrisi mi tuute kati na, ni itunu mbu-raana ikam lende koroŋ ambaim-baiŋan boozomen kek, bekena iuuluiti ma takammbotŋana kinimimbuluta ni leleene pa i. Pa Anutu, nikampeŋana katuunu, mi zaana bi-ibi pa mburaana mi mbulu kini nd-abokŋana. Tanata iboobo iti ma tewelene. 4 Mi ipomoozo iti, mi ikamti ma zanda pa koroŋ bibip mi ko-roŋ ŋonoono ta ni imbuk sua pa na.Sua kini mbukŋan tina, ina irao beitooro iti ma lelende mi ŋgar kiti iwekembei ta ni itunu. Mi itatke iti pambulu sananŋana ki kulindi ta ikiskisiti tomtom ta tombot su toono ti na,mi ipasansaana iti.✡

5 Anutu ikam mbulu boozomentana piti kek, tana kakam kinkiinibe keseeŋge urlaŋana tiom pa mbuluambaiŋana. Mi mbulu ambaiŋana na,keseeŋge pa ŋgar ambaiŋana. Tanakakam kinkiini be kuute kat Anutumi sua kini.✡ 6 Mi ŋgar tiom tanana, keseeŋge pa mbulu ki tagabiizi

itundu. Mi mbulu tana na, keseeŋgepa mbulu ki temender mbolŋana mitabaada pataŋana. Mi mbulu tanana, keseeŋge pa mbulu ki tomototoAnutu mi tototo mbulu kini.✡ 7 Mimbulu tana na, keseeŋge pa mbulu kituur lelendepizin toŋmatiziŋ kiti ta kiKrisi i. Mi mbulu tana na, keseeŋgepa mbulu ki tuur lelende pa tomtomta boozomen.✡ 8 Pa sombe mbulu taboozomen tana izze be imbol piom,inako ŋgar ta kakamampaMerere kitiYesu Krisi na, iur ŋonoono ambaim-baiŋan boozomen.✡ 9Tamen tomtomta so itotombulu tana som, na nimatapisŋana, mi mataana ilala pa koroŋki Anutu som, mi mataana mbeleeleuraata biibi ta Krisi ikam pini kek na.Uraata ta kembei: Ni ipusi pa sanaanakini ta muŋgu ikamam na.✡

10 O niom toŋmatiziŋ tio, Merereipeikat yom, mi bobi kini ikam yomma kewe lene kek. Tana kakamkinkiini pa mbulu ta boozomen tana.Naso ituyom kuute kat kembei bobikini ikam yom kek, mi bobi tana iurŋonoonopiom. Mi niomko irao kotopma kipizil kat ndemeyompini na som.Som kat.✡ 11Mi kaimer, sombe kelelakar saamba, nako tikam yom ma taulelen ambai kat piom. Kar tana, YesuKrisi ta Merere mi ulaaŋa kiti na, kolaikam peeze pa ma alok.

Petrus iso sua pa meeteŋana kini12 Ŋonoono, sua ti, niom kuute lup

kek. Pa niom kikiskis sua ŋonoonoma imbol piom. Tamen nio leleŋbe aŋpototo sua tio. Naso motoyomiŋgalŋgal mi kikiskis kat. 13-14 Nioaŋute: Molo som to aŋzem beeze tiota ki toono ti * ma imborene. PaMerere kiti Yesu Krisi iso yo ta kem-bei. Tana mazwaana ta so aŋbotmbotmen su toono na, aŋre kembei ambaibe aŋpeyei ŋgar tiom pa sua ti.✡ 15Minio ko aŋru zaala pakan. Beso aŋzem

✡ 1:1: Ro 1:12 ✡ 1:4: Yo 1:12; 2Kor 3:8, 7:1; Ep 4:24; 1Yo 3:2 ✡ 1:5: Ga 5:6; Kol 2:3 ✡ 1:6:1Kor 9:25; Ga 5:22+ ✡ 1:7: 1Tes 3:12; 1Yo 4:21 ✡ 1:8: Yo 15:2; Tit 3:14 ✡ 1:9: Ibr 9:14; 1Yo 1:7,2:9+ ✡ 1:10: Ibr 3:12,14; 2Pe 3:17 * 1:13-14: Beeze ti, ina Petrus iso pa itunu kuliini. ✡ 1:13-14:Yo 21:18+; 2Kor 5:1+

Page 433: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Petrus 1:16 430 2 Petrus 2:5yomma iŋgi, tonamotoyom iŋgalŋgalsua ta aŋkamam piom. Kokena mo-toyom mbeleele.

Petrus ire kat Krisimburaana, tanataipombolmbol ka sua

16 Indeeŋe tau amso yompaMererekiti Yesu Krisi mburaana mi miil-iŋana kini na, amto mbol soroksoroktau wal ŋgarŋan pakan tipakamkaamzin tomtom pa i na som. Niamamre kat mburaana mi azuŋka kinipa motoyam, tanata ampombolmbolka sua.✡ 17 Pa muŋgu, niam am-botmbot, mi amre Tamanda Anutuipakuri, mi ikam mburaana ma za-ana biibi pini. Mi amleŋ kalŋaana taimbot lela azuŋka mburaanaŋana kiAnutu leleene ma ipet, mi iso pini takembei: “Ina nio lutuŋ ŋonoono taleleŋ pini ilip.”✡ 18 Ŋonoono kat. Ni-amŋan Krisi ambotmbot sala abal po-tomŋana, mi ituyam amleŋ kat Anutukalŋaana ta imbot saamba mi isu.✡

Sua ta muŋgu Anutu kwoono bizintibeede se ro na, iti bela tikiskis mi tototo

19Mbulu boozomen ta ipet pa Yesuna, ipombol yam ma amurla kat takembei: Sua ta muŋgu Anutu kwoonobizin tibeede se ro na, sua ŋonoonomen. Tana niom sombe kikiskis suakizinmi kototo, mi ila ilama irao pitikBirae † pok ma ise, mi iur mat paleleyom, inako ambai. Pa sua kizin,ina kembei kai ta iyaryaara lela zugutleleene.✡ 20 Mi kere. Koroŋ ta, tabiibi kat. Tana kakam kat ŋgar pa.Merere sua kini ta muŋgu kwoonobizin tisomi tibeede se ro na, suruunusa ipet pa tomtom zitun ŋgar kizinsom. 21 Pa zitun lelen mi tiso suatana som. Ina Bubuŋana Potomŋanata isalakaala zin, mi ikam zin ma tisoAnutu sua kini, kembei ta miiri isalawooŋgo leŋana, mi ipusuk ma ila.✡

2Petrus isope zin pizin wal

pakamkaamŋan1 Muŋgu zin Israel, tomtom kizin

pakan tiso tiwe Anutu kwoono, mitipakamkaam zin pa sua ki Merere.Mi mbulu raraate men ko ipet piomtomini. Tana kere yom. Pa tom-tom tiom pakan kola timaŋga, mitipasaana urlaŋana kizin tomtom pasua kizin pakaamŋana tabe ipa ndelpa sua ŋonoono i. Uraata kizin tana,zin ko tikam ki keŋana. Mi Mererekizin ta iŋgiimi zin ma tiwe lene na,zin ko tipizil ndemen pini. Tana kotikamammbulu tana, mi molo som toMerere iur kadoono pizin karau menma tila len. ✡ 2 Tomtom boozomenko titop la kizin mi tito zin pa mbulukizin sananŋana. Mi mbulu kizinko kembei ta me ma ŋge. Tabe ititakam, so kanda miaŋ biibi kat. Tanazin ko tikam ma tomtom boozomentipiri sua repiiliŋana pa zaala ki suaŋonoono. ✡ 3 Mi zin matan ko-roŋŋan. Tana ko tipakaamyompa suasoroksorok ta ipet pa zitun ŋgar kizin,bekena tiwatke lenpat tiom. Kadoonotabe ise kizin na, Anutu leleene iurpa, mi iso ka sua ta muŋgu kek. Niko ipasaana zin ma tila len. Kadoonotana imbotmbot, mi izza zin a. ✡

Anutu iurur kadoono pa mbulusananŋana

4Pa kere. Zin aŋela tamuŋgu tikamsanaana na, Anutu ileele zin? Som.Ipiri zin sula kar sanaana ta zugutmuriini na, bekena timbot mi tinam-naama nol tabe iur kat kadoono pizini. ✡ 5 Mi zin wal ta muŋgu timbotsu toono, mi tito zaala ki Anutu somna, zin ta kembena. Anutu ileelezin som, mi ikam nonor biibi maipet, mi ipambiriizi zin lup. Mi Noata izzoyaryaara sua pizin tomtom pambulu ndeeŋeŋana na, Anutu ikamke

✡ 1:16: Mt 17:1+; Yo 1:14; 1Kor 1:17, 2:1 ✡ 1:17: Mt 17:5 ✡ 1:18: Mt 17:1+ † 1:19: PitikBirae, ina imender pa Krisi mi miiliŋana kini. Re Tur 22:16 mi Nam 24:17. ✡ 1:19: Mbo 119:105; Yo5:35; Tur 22:16 ✡ 1:21: Ŋgo 1:16, 3:18; 2Tim 3:16; 1Pe 1:10+ ✡ 2:1: Mt 24:11; Ŋgo 20:29+; 1Tim4:1+; 2Tim 3:1+; Yud 4 ✡ 2:2: 2Tim 4:3 ✡ 2:3: Ro 16:18; 1Tes 2:5; 1Tim 6:5; Tit 1:11 ✡ 2:4: Yo8:44; 1Yo 3:8; Yud 6; Tur 12:7+, 20:2+ ✡ 2:5: Un 7, 8; Ibr 11:7

Page 434: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Petrus 2:6 431 2 Petrus 2:18i raama wal kini lamata mi ru tomen.✡ 6Mi kar Sodomma Gomora tomini.Anutu iur kadoono pizin, mi ikamma you ikan zin ma tiwe kokou men.Tana zin tiwe kin pa mbulu tabe ipetpizin wal tau titoto zaala kini somna. ✡ 7 Mi Lot na, Anutu ikamkei. Pa ni tomtom ndeeŋeŋana, mileleene ipata kat pambulu sananŋanaki kar ru tina. Pa zin tizorzooromi tikamam mbulu kizin me ma ŋgetabe iti takam, so kanda miaŋ biibipa. ✡ 8 Tomtom ndeeŋeŋana tana,ni imbotmbot la wal sananŋan tinamazwan, mi irre mbulu kizin ta tizor-zooro na, mi ileŋleŋ sua kizin. Tanataikam ma gorgori imbotmbot raamaleleene ipata kat. ✡

9 Mbulu boozomen tana ipaute itita kembei: Zin wal ta so titoto zaala kiAnutu, sombe toomboŋana ise kizin,na Merere, ni irao kat be ikamke zinpa toomboŋana tana. Mi zin wal ta sotikamam mbulu ndeeŋeŋana som, nara, tembel zin kek. Tirao be tiko paAnutu na som. Ni iurur kadoono pizinmi ila ila ma irao nol biibi ki mbeŋkaimer, to ikam kat kadoono pizin. ✡

Mbulu kizin wal pakamkaamŋan10 Sua tana indeeŋe kat zin wal

pakamkaamŋan ta titoto zitun le-len sananŋan ta ki toono i, mi tika-mam mbulu kizin me ma ŋge. Waltana tipakurkur zitun, mi tirepilpiiliAnutu mi zin peeze kan kini. Mitimototo kosa sa som. Tiwirri suasananŋana pizin aŋela ta zanŋan mimburanŋan na. ✡ 11 Mi zin aŋela tamburan bibip ma tilip kat pizin walpakamkaamŋan tana na, irao tiŋgalsua pa wal tana isu Merere kereeneuunu na som. ✡ 12 Tamen waltana tikam kat ŋgar sa som. Tanatatiwirri sorok sua repiiliŋana pa ko-roŋ ta zitun tikankaana pa. Zinkembei buzur saŋsaŋŋan ta len ŋgarsomŋan i. Sombe ŋgar sananŋana sa

ipet pizin, na tila men. Zin kembeibuzur ta timbotmbot toono be tom-tom tipun zin ma tikan. Tana zin kotila len kembei ta zin buzur. ✡

13 Zin tinoknok mbulu sananŋana,tana ko tikam len kadoonosananŋana. Kere. Zin tiwinin mitikamam mbulu bozboozo isu matketeene. Kanmiaŋ som. Pa kulin imetpa kek, mi lelen pa ilip. Mbulu ta tika-mam na, iŋgeeze pa Anutu mataanasom kat. Tamen zin menmeen zinbiibi pa pakaamŋana ta tikamamna. Tana sombe tigaaba yom maniomŋan kulup yom pa kini kanŋanami suŋŋana, na tipasansaana lupŋanatiom mi tipamiaŋ yom. ✡ 14 Zintizemzem sanaana kamŋana som.Pa matan meŋan. Mi zin wal taurlaŋana kizin imbol zen na, wal tanatiyaryaaru zin ma tikamam sanaana.Mbulu ki matanda koroŋŋanda na,zin tinoknok, tabe tirao pa kat.Tana Anutu kete malmalŋana kiniimbotmbot se kizin. 15-16 Pa tizemzaala ambaiŋana kek. Mbulu kizinna, kembei ta mbulu ki Beor lutuunuBiliam. Biliam tina, muŋgu ni iweAnutu kwoono. Tamen leleene pa patilip, tanata iso ikammbulu sananŋanabekena ikam le pat. Iti tuute: Doŋki,ina irao iso sua som. Tamen Anutuikam ma doŋki ki Biliam iso suakembei ta tomtom. Mi doŋki kiniiyaambi pa mbulu kini sananŋana,tabe ni izem ŋgar kini kankaanaŋanatana. ✡

17 Zin wal ta tiso tipakaam yom na,sua kizin ŋono somŋana. Zin kembeiyok lepeene ta zoŋ ikam ma imaagakek. Mi zin kembei miiri tieene tatere ma toso ko yaŋ isu, mi som. Miiriikam ma ila ne. Tana Anutu, ni iurpelen lele ndabokŋana kek be timbot pa.Lele tana na, zugut mandiŋ muriini.✡ 18 Pa tipakurkur zitun pa sua kizinta ŋono somŋana i, mi tipeyei ŋgarkizin tomtom pa mbulu sananŋan

✡ 2:6: Un 19; Yud 7 ✡ 2:7: Un 19:1+ ✡ 2:8: Mbo 119:158 ✡ 2:9: Mbo 34:17+; Ro 1:18; 1Kor10:13; Tur 3:10 ✡ 2:10: Yud 4,7+ ✡ 2:11: Yud 9 ✡ 2:12: Yud 10 ✡ 2:13: Ro 13:13; 1Kor11:20+; Pil 3:19; Yud 12 ✡ 2:15-16: Nam 22:4+; Yud 11; Tur 2:14 ✡ 2:17: Yud 12+

Page 435: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Petrus 2:19 432 2 Petrus 3:10boozomen ta ki kulin i. Tana walpopoŋan tau tikamam be tizem zinwal ta tizorzooro sua ŋonoono na,wal pakamkaamŋan tana tiyaryaaruzin ma timilmiili mini. ✡ 19 Walsananŋan tina tizzo ta kembei: “Niomkoso koto yam, na kosa sa ko iraoipakaala yom mini na som. Ko karaobe koto ituyom leleyom pa koroŋ taboozomen.” Tamen zitun tiwe mbe-sooŋo sorok pa mbulu sananŋana tatikamam na. Pa sombe koroŋ sa im-borro iti, na iti tewe mbesooŋo pakoroŋ tana kek. ✡

20 Wal tana ra, tembel zin kek.Pa sombe tomtom sa iute Mereremi ulaaŋa kiti Yesu Krisi, mi izemmbulu sananŋana ki toono ti kek, tokaimer isumini, mimbulu sananŋanaikaukau i ma iloli, na ni ko isaana kat.Muŋgu na ambai ri. Mi buri na, iŋgibe isaana ma isaana kat. ✡ 21 Walta kembei tiute zaala ndeeŋeŋana kiAnutu som, so ndabok. Mi iŋgi tiutekek. Tamen tisu mini mi tipizil nde-men pa tutu potomŋana ta tileŋ mitikan la kek na. Tana ra, tembel zinkek. ✡ 22 Mbulu kizin indeeŋe katsua ru ta gorgori tozzo i: “Me ilulu, toimiili ma ikan luluŋana mini. Mi ŋgeta kembena. Sombe kuliini iŋgeeze,nako imiili ma ila ipunzubupmini.” ✡

3Merere izwar som. Nol biibi ki mbeŋ

kaimer kola ipet1 O niom wal tio, iŋgi ro tio ta iwe

ru pa, ta aŋbeede ima piom i. Ro tioru na, kan un tamen ta kembei: Aŋsoaŋpei ŋgar ambaiŋana piom. 2 Nasomotoyom iŋgal sua ta muŋgu Anutukwoono bizin potomŋan tiso na, mikikiskis tutu ta Merere mi ulaaŋa kitiiur piti na. Tutu tana, zin ŋgoŋanakini tiso ma keleŋ kek. ✡

3 Mi kere. Koroŋ biibi tabe niomkakam ŋgar pa, ina ta kembei:Mazwaana kaimer kana iso ipet,to tomtom kola titoto zitun lelensananŋan, mi tikamam sua repiil-iŋana pa Merere. ✡ 4 Ko tizzo takembei: “Lak, sua ta Krisi imbuk beimiili ma imar mini na, imar kek?Indeeŋe ta tumbundu bizin mi imarna, kosa sa itooro som. Koroŋ taboozomen imbotmbot raraate menkembei ta Anutu iur zin ta matapopoten na.” ✡

5-6 Mi zin tiute kek. Muŋgu kat,Anutu iso sua men, mi saamba matoono ipet. Mi yok ikam uraata patoono mi ikel, tabe toono ise mat,mi yok imbot meleebe. Mi kaimerma nonor biibi ipet, to ilol toonomuŋguŋana tana ma ipasaana kat.Tamenwal pakamkaamŋan tana lelenbe tikam ŋgar pa mbulu tina som. ✡7 Mi koozi na, sua ki Anutu ta ikiskissaamba mi toono ma timbotmbot. Mini kola ikiskis zin ma ila irao nolbiibi ipet, to you biibi ikan zin. Noltana isombe ipet, to Anutu kola iurkadoonopizinwal tau titoto zaala kinisom na, mi ipasaana zinma tila len. ✡

8 Mi niom wal tio, motoyom iŋgalkoroŋ ta ti. Merere, ni ire aigule ta,ina kembei ta ndaama munŋaana ta(1,000). Mi ndaama munŋaana ta,ina kembei ta aigule ta. Ziru raraatemen pa ni mataana. ✡ 9 Tamentomtom pakan tikam ŋgar sorok matizzo ta kembei: Merere, ni inaunaupa sua kini mbukŋana be ikam maiur ŋonoono. Tamen som. Ni iururkadoono pizin tomtom karau som, miinamnaama paso, leleene be tomtomta boozomen titooro lelen. Kokenatasa ila lene. ✡

10 Nol biibi ki Merere, ina koipamurur ti kembei ta tomtomkuumbuŋana. To saamba imapraama kalŋaana biibi, mi you ikan

✡ 2:18: Yud 16 ✡ 2:19: Yo 8:34; Ro 6:16; 1Pe 2:16 ✡ 2:20: Mt 12:45; Ibr 6:4+; 1Yo 2:16 ✡ 2:21:Lu 12:47+; Yo 9:41 ✡ 2:22: Tut 26:11 ✡ 3:2: Yud 17 ✡ 3:3: 1Tim 4:1+; 2Tim 3:1+; Yud 18✡ 3:4: Yesa 5:19; Mt 24:48 ✡ 3:5-6: Un 1:1,6, 7:11,21; Mbo 33:6; Kol 1:17; Ibr 11:3 ✡ 3:7: Mbo102:26+; Mt 25:41; 2Tes 1:7+ ✡ 3:8: Mbo 90:4 ✡ 3:9: Ro 2:4; 1Tim 2:4; Ibr 10:37; 1Pe 3:20

Page 436: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Petrus 3:11-12 433 2 Petrus 3:18koroŋ boozomen ta timbotmbot salamaŋaanaŋana na, ma tila len lup.Mi toono ramaki koroŋ boozomen tatimbot pa na tomini, you ko ikan maimap ma ila ne. ✡

Tuurpe itundu mi tazza nol biibi11-12 Tana kakam kat ŋgar. Sombe

koroŋ ta boozomen kola tila lenlup, na niom be kakamam so mbului? Bela kewe potomŋoyom, kototoAnutu zaala kini, kazza nol kini,mi motoyom siŋsiŋ pa uruunu am-baiŋana soyaaraŋana. Naso kakamma nol tana ipet karau. Nol tanaisombe ipet, to you bilbilŋana kolaikan saamba ma ila lene, mi ikamma koroŋ boozomen ta timbot salamaŋaanaŋana na, tireere mi timapma tila len lup. ✡ 13 Mi iti matandaiŋgalŋgal sua mbukŋana ki Anutu,tanata tu'urur matanda pa saambama toono popoŋan tabe tipet pakaimer i. Saambama toono popoŋanatina na, wal ndeeŋeŋan men ta kotimbotmbot pa. ✡

14 O niom wal tio, mazwaana takombotmbot mi kazza mbulu taboozomen tana be tipet na, kakamkinkiini be kuurpe mbulu tiom taboozomen ma iŋgeeze pa Anutumataana. Naso leyom uunu sa isaanasom, mi niomŋan Anutu kaparlupyom ma kewe tamen. ✡ 15 Tanambulu ki Merere ta iurur kadoonopiti karau som, mi inamnaama iti na,kakam kat ŋgar pa. Ina, ni ikamamta kembei paso, leleene be imuŋai itimi ikamke iti. Motoyom iŋgal suaki toŋmatiziŋ kiti Paulus ta lelendepini ilip na. Ni, Anutu ikam le ŋgarbiibi. Mi sua ta ni ibeede piom na,ka ŋgar raraate men tau. ✡ 16 Pa rokini ta boozomen tizzo pa muŋaiŋanaki Anutu. Ŋonoono, sua pakan ta niibeede se ro, ina ipata piti be takamkat ŋgar pa. Tanata zinwal ta len ŋgarbiibi som, mi urlaŋana kizin imbolsom na, tipiŋgisŋgis sua kini kembei

ta tikamam pa Anutu sua kini pakanta tibeede se ro na. Mi ina tiwe uunupa zitun be tisaana ma tila len. ✡

17 O niom wal tio, mbulu taboozomen tana kola ipet pa kaimer.Mi iŋgi aŋpaute yom pa ma kuutekek. Krisi, ni ikam yom ma kemendermbolŋana kek. Mi motoyomiŋgalŋgal ituyom. Kokena zinwal zorzooroŋan tiyaaru yom papakaamŋana kizin, to kotopmi kipizilndemeyom pini. ✡ 18 Yesu Krisi, niMerere kiti mi ulaaŋa kiti. Kakamkinkiini be kuute kati mi kampeŋanakini, mibe ŋgar tiom tana izze ma iwebiibi. ✡

Iti tapakur ni zaana ta buri, miiseeŋge iseeŋge ma ila. Ŋonoono.

✡ 3:10: Mt 24:29,35,43; 1Tes 5:2+; Tur 16:15, 20:11 ✡ 3:11-12: Mbo 50:3; Lu 12:36, 21:36; Tit 2:13✡ 3:13: Tur 21:1, 21:27 ✡ 3:14: 1Kor 1:7; Pil 1:10; 1Tes 3:13 ✡ 3:15: Ro 2:4 ✡ 3:16: Ro 10:3✡ 3:17: Mk 13:5,23,33 ✡ 3:18: 1Pe 2:2

Page 437: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Yoan 1:1 434 1 Yoan 2:7

Ro Mataana Kana TaYoan IbeedeNi tau ikam mbotŋana ta ki Anutu i

piti1 Sua tau imbotmbot ta mata

popoten mi imar, ta amzzo pa. Suatana iswe Ni tau ikam mbotŋana ta kiAnutu i piti. Ni niamŋan ambotmbot,mi amleŋ kat kalŋaana, amre katmbulu kini pa motoyam, mi amteegipa nomoyam.✡ 2 Tana mbotŋanamata yaryaaraŋana katuunu, ta ipetmat mi niam amre i kek. Ni ziruTamaana timbotmbot ta muŋgu miimar. Mi ni ipet mat ma amre i,tanata amzzoyaryaara uruunu piommi ampombolmbol sua kini.✡ 3 Tanakoroŋ ta niam amre mi amleŋ kat,ta amzzoyaryaara piom, bekenaniom tomini kagaaba yam mi itiŋantaparlup ti. Naso itiŋan TamandaAnutu tulup tima tewe tamen.✡ 4Suati, ambeede ima piom, bekena itiŋanlelende ambai ma ambai kat.✡

Tapa pai kiti pa mat leleene5 Sua ta amleŋ la kini, ta amz-

zoyaryaara piom. Sua ta kembei:Anutu, ni mat katuunu. Tana zugutsa irao be igaabi na som.✡ 6 Tana itisombe toso itiŋan Anutu taparlup ti,mi tamen takamam zugut ka mbulu,ina tapakaam mi tototo sua ŋonoonosom.✡ 7 Mi sombe tapa pai kitipa mat leleene kembei ta Yesu, in-ako taparlup ti ma tewe tamen, miAnutu Lutuunu Yesu siŋiini ipus tipa sanaana kiti ta boozomen mateŋgeeze kat.✡

Tawatkaala sanaana kiti pepe8 Iti sombe toso sanaana sa imbot

la lelende som, mi lelende iŋgeezemen, na tapakaam itundu, mi sua

ŋonoono imbot la lelende som.✡ 9Misombe teswe sanaana kiti, mi tezem,na irao tapase pa Anutu be ito sua kinimbukŋana mi ireege piti, mibe ipusti pa sanaana kiti ta boozomen mateŋgeeze. Mi ni iso ikam ta kembei,ina indeeŋe men.✡ 10 Tana iti sombetoso takam sanaana sa som, na sua kiAnutu imbot la lelende som, mi iswekembei tere Anutu sua kini kembeisua pakaamŋana.

2Krisi imender piti

1 O lutuŋan, sua ti, nio aŋbeedepiom, bekena motoyom iŋgal ituyom.Kokena kotop pa sanaana. Tamensombe tomtom tasa itop pa sanaana,na iti lende tomtom ndeeŋeŋana taimendernder piti, mi izzo sua kiti ilaki Tamanda Anutu. Ni Yesu Krisi.✡ 2 Ni itunu imeete bekena ireegesanaana kiti mi ikoto Anutu kete mal-malŋana kini. Mi uraata kini tana,ni ikam piti men som. Ikam pa walboozomen ta timbot toono na. ✡

Matanda iŋgal be toto tutu ki Krisi3 Iti sombe tototo Krisi tutu kini, na

iswe kembei iti tuute i. ✡ 4Mi sombetomtom sa isombe ni iute Krisi, mitamen itoto tutu kini som, na mbulukini tina iswe i kembei ni tomtompakaamŋana, mi sua ŋonoono imbotla leleene som. 5 Pa bela tototo suaki Krisi, to mbulu ki Anutu ta ni iurleleene piti i, iur ŋonoono. Tanaiti sombe takamam ta kembei, na itituute: Tewe Krisi lene, mi tesekap lakini kek. ✡ 6 Tana sombe tomtom saiso ni iwe Krisi lene mi isekap la kini,na bela ipa pai kini ma kembei ta Krisiitunu. ✡

Tuur lelende pizin tomtom7 O niom wal tio, nio iŋgi aŋbeede

tutu popoŋana piom som. Pa in-deeŋe ta kuurla mata popoten mi

✡ 1:1: Lu 1:2, 24:39; Yo 1:1-14, 20:27; 2Pe 1:16 ✡ 1:2: Yo 21:24 ✡ 1:3: Yo 17:21 ✡ 1:4: Yo15:11 ✡ 1:5: Yo 1:9; 2Kor 6:14+; 1Tim 6:16; Yems 1:17 ✡ 1:6: 1Yo 2:9 ✡ 1:7: Ibr 9:14; 1Pe1:19; 1Yo 2:9+; Tur 7:14 ✡ 1:8: Ro 3:9-23 ✡ 1:9: Mbo 32:5, 51:2; Ro 3:26; Yems 5:16 ✡ 2:1: Ro8:34; 1Tim 2:5; Ibr 7:25, 9:24 ✡ 2:2: Yo 1:29, 11:52; Ro 3:23+, 5:18 ✡ 2:3: Yo 13:34+, 14:21, 15:12✡ 2:5: Yo 14:21,23 ✡ 2:6: Mt 11:29; Yo 13:15, 15:4+; 1Pe 2:21

Page 438: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Yoan 2:8 435 1 Yoan 2:21imar na, niom kuute tutu ti. Pa tutumuŋguŋana ti imbot la sua ta tizzopiom mi keleŋ kek na. ✡ 8 Tamentutu tiŋgi, iŋgi popoŋana tomini. Pakambulu ŋonoono tau tere ise ki Krisimi iwedet piom i tomini. Pa iŋgi zugutikamam be imap. Mi mat ŋonoonotau iyaryaara i. ✡ 9 Sombe tomtomsa iso ni imbotmbot lamat leleene, mitamen iurur koi pa toŋmatiziŋ sa ta kiKrisi i, ina ni imbot mat leleene som.Ni imbotmbot zugut leleene men. ✡10 Mi tomtom ta sombe iurur leleenepizin tomtom, na ni imbotmbot lamat leleene. Tomtom ta kembei na, itituute: Ni ko ikammbulu sa tabe ikamtomtom toro ma itop pa sanaana i nasom. ✡ 11 Tamen tomtom ta sombeiurur koi pa toŋmatiziŋ sa ta ki Krisi i,na ni imbotmbot zugut leleene men.Tana ni iwwa lela zugut leleene, miikankaana pa zaala tabe ila pa i. Pazugut izuk mataana kek. ✡

Tombot molo pa koroŋ toono kan12 O lutuŋan, sua ti, iŋgi aŋbeede

piom paso, Tamanda Anutu ireegesanaana tiom pa Yesu Krisi zaana maila lene kek. ✡ 13 Mi niom kolmanna, aŋbeede sua ti ima piom paso, Nitau imbotmbot ta mata popoten miimar na, niom kuute i kek. Mi niomnaŋgaŋ popoŋoyom na, aŋbeede suati ima piom paso, niomŋan TomtomSanaana koporou ma kilip pini kek.

Lutuŋan, nio aŋbeede sua ti imapiom paso, niom kuute TamandaAnutu kek.

14Mi niom kolman na, aŋbeede suati ima piom paso, Ni ta imbotmbot tamata popotenmi imar na, niomkuutei kek. Mi niom naŋgaŋ popoŋoyomna, aŋbeede sua ti ima piom paso,niom kemendernder mbolŋana, misua ki Anutu imbol la leleyom, mi

niomŋan Tomtom Sanaana koporouma kilip pini kek. ✡

15 Toono ti ramaki ka mburu mimbulu na, kuur leleyom pa pepe. Pasombe tomtom sa iurur leleene pa ko-roŋ toono kan, inako iurur leleene ilaki Tamanda Anutu som. ✡ 16 Mbulutoono kana na, iti tuute kek: Nindizze pa koroŋ kulindi kana, matandaberber pa koroŋ matakiŋa, mi tapasepa itundu mburanda mi tapakurkuritundu. Mbulu boozomen ta kembeiimar pa Tamanda Anutu som. Inambulu toono kana men. ✡ 17 Mi itituute: Toono ti ramaki ka mbulu tatomtom nin zze pa i, ina kola imap.Tamen tomtom ta sombe itoto Anutuleleene, na ni ko imbot ma alok. ✡

Krisi ka koi bizin18 Lutuŋan, kere yom! Pa iŋgi

mazwaana kaimer kana kek. Muŋgutiso yom pa sua ta kembei. Tiso:“Kaimer ko Yesu ka koi * sa ipet.”Mi buri taiŋgi boozomen ta tipet kek.Tana iti tuute: Iŋgi mazwaana kaimerkana ipet kek. ✡ 19 Wal tana, muŋgutigabgaaba iti, mi itiŋan tuluplup tima tombotmbot la mbata. Mi iŋgitizem lupŋana kiti kek. Tana komuŋgu iti gaabaŋanda ŋonoono zinsom. Pa kena so tizem ti som, miitiŋan tombotmbot men lak. Mi iŋgisom. Tana tere iti. Pa mbulu kizintana iswe kembei wal pakan ta tim-botmbot la lupŋana kiti leleene na,gaabaŋanda ŋonoono som. ✡

20Tamenniomna, Ni ta Potomŋanana, ikam Bubuŋana mburaana maisalakaala yom kek. Mi niom taboozomen kuute sua ŋonoono.✡ 21 Kokena kakam ŋgar kembeinio aŋso niom kakankaana pa suaŋonoono, tanata aŋbeede sua ti ima.Na som. Suaŋonoono, ina niomkuute

✡ 2:7: Yo 13:34+, 15:12 ✡ 2:8: Yo 1:9, 8:12; Ro 13:12; Ep 5:8; 1Tes 5:5,8 ✡ 2:9: 1Kor 13:2; 2Pe 1:7+✡ 2:10: Ro 14:13 ✡ 2:11: Yo 11:10, 12:35; 1Yo 1:5 ✡ 2:12: Lu 24:47; Ŋgo 4:12, 10:43 ✡ 2:14:Ep 6:10 ✡ 2:15: Mt 6:24; Ro 12:2; Yems 4:4 ✡ 2:16: Ro 13:14; Yems 4:16; 1Pe 2:11 ✡ 2:17: Mbo15:5; Mt 7:24; 1Kor 7:31; Yems 1:10+ * 2:18: Yesu ka koi ti, Grik kalŋan tipaata tisombe “Antikrais.”✡ 2:18: Mt 24:5,24; 2Tes 2:3; 1Tim 4:1; 2Pe 2:1; 1Yo 4:3 ✡ 2:19: Mbo 41:9; Ŋgo 20:30 ✡ 2:20:1Kor 2:15; 2Kor 1:21; Ep 1:13 ✡ 2:21: Ro 15:14

Page 439: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Yoan 2:22 436 1 Yoan 3:8kek. Mi sua tana irao ipiyooto suapakaamŋana sa som. ✡

22Mi asiŋ ta izzo sua pakaamŋana?Ina ni ta iurla ki Yesu som, mi izzoYesu ni Mesia som. Tomtom ta kem-bei, ni iwe Krisi ka koi. Mi tomtom tasombe iurla ki Krisi som, na ni iurla kiTamaana som tomini. ✡ 23Pa tomtomta sombe iurla ki Lutuunu som, naTamaana tomini ko imbotmbot raamisom. Tamen tomtom ta sombe isweurlaŋana kini ila iwal matan kembeini iurla ki Lutuunu, ina Tamaana koimbotmbot raami tomini. ✡

24 Tana sua ŋonoono tau tiso piomta mata popoten mi imar na, mo-toyom iŋgal be kikiskis ma imbol laleleyom. Naso kesekap la ki TamandaAnutu ziru Lutuunu ma kombotm-bot. ✡ 25 Mi ina mbotŋana ki Anututa iseeŋge iseeŋge ma ila. MuŋguYesu itunu imbuk sua be ikam lendembotŋana ta kembei. ✡

26 Sua ti, nio aŋbeede piom paso,aŋsombe aŋsope yom pizin wal tautikamam be tipandelndel yom i. 27Miniom na, kakam Bubuŋana mburaanama isalakaala yom kek. Mi mburaanatana imbotmbot raama yom men i.Tana zin wal ta tiserseere be tipauteyom na, len uraata sa piom som.Pa Bubuŋana itunu ko ipaute yompa koroŋ ta boozomen. Bubuŋanatana koroŋ ŋonoono. Pakaamŋanasa som. Tana ŋgar ta so Bubuŋanaipaute yom pa na, motoyom iŋgalbe kikiskis. Naso kesekap la ki Krisima kombotmbot. ✡ 28 O lutuŋan,motoyom iŋgal be kesekap la ki Krisima kombotmbot. Beso ni imiili maimar mini, na iti ko tomoto i som,kanda miaŋ som, mi toko pini som.Ko nindi se, mi temender la kereeneuunu raama lelende ambai. ✡

29 Iti tuute: Krisi, ni tomtomndeeŋeŋana. Tana tomtom ta sombe

ikamam mbulu ndeeŋeŋana men na,tuute: Ni, Anutu ikami ma iwepopoŋana mi iwe ni lutuunu kek. ✡

3Anutu lutuunu bizin ko tipa ki

Taman1 Kere. Tamanda Anutu, ni leleene

piti ilip kat. Pa ipaata iti be itunulutuunu bizin. Mi sua tina, ŋonoonokat. Ni lutuunu bizin ta iti. Tamenwal toono kan tikilaala kat iti som.Paso, tiute Anutu som.✡ 2O niom waltio, koozi iti teweAnutu lutuunu bizinkek. Mi kaimer ko tewe pareiŋanda,ina takankaana pa. Pa Anutu iswepiti zen. Tamen iti tuute: Kaimersombe Krisi iswe itunuma imbotmat,mi tere kati, nako tewe kembei ta niitunu.✡ 3Mi wal boozomen ta so tiu-rur matan pa mbulu tana be ipet, in-ako tiurpewe zitun be lelen mi mbulukizin iŋgeeze kembei ni itunu.✡

4Wal boozomen ta sombe tikamamsanaana, ina timololoAnutu tutu kini.Pa sombe tomolo Anutu tutu kini,na takam sanaana. 5 Mi iti tuute:Krisi, ni isu toono bekena ipambiriizisanaana ma ila lene. Mi ni itunu lesanaana sa som.✡ 6 Tana tomtom tasombe isekap la kini, inako irao ino-knok sanaana kamŋana mini som. Misombe tomtom sa inoknok sanaanakamŋana, na ni ikilaala Krisi som, miiute i som.✡

7 Lutuŋan, kere. Kokena tomtomsa ipandelndel yom. Tomtom tasombe ikamam mbulu ndeeŋeŋana,ta iwe tomtom ndeeŋeŋana pa Anutumataana. Kembei Krisi itunu.✡ 8 Misombe tomtom sa inoknok sanaanakamŋana, na ni tomtom ki Sadan.Paso, indeeŋe ta mata popoten miimar na, Sadan inoknok sanaanakamŋana. Tamen Anutu Lutuunu, niisu toono bekena ireege Sadan uraata

✡ 2:22: 1Yo 4:3 ✡ 2:23: Yo 5:23, 14:7+, 15:23; 1Yo 4:15, 5:1; 2Yo 9 ✡ 2:24: Yo 14:23 ✡ 2:25:Yo 6:40, 17:3; 1Yo 5:11 ✡ 2:27: Yo 14:26, 16:13+; 1Kor 2:10; Ibr 8:10+ ✡ 2:28: Mk 8:38; 1Yo 4:17✡ 2:29: Yo 1:12+, 3:3+; Tit 3:5; 1Yo 3:7,9+ ✡ 3:1: Yo 1:12, 3:16, 16:2+; Ro 8:16 ✡ 3:2: Mt 5:8; Ro8:29; 1Kor 15:49; 2Kor 3:18; 2Pe 1:4 ✡ 3:3: 2Kor 7:1; 1Pe 1:15 ✡ 3:5: Yesa 53:4+; Yo 1:29; 2Kor 5:21;Ibr 4:15; 1Pe 2:22+ ✡ 3:6: Ro 6:1-14; 1Yo 2:4 ✡ 3:7: Ro 2:13; Ep 5:6; 1Yo 2:29 ✡ 3:8: Un 3:15;Yo 8:44, 16:11; Ibr 2:14

Page 440: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Yoan 3:9 437 1 Yoan 3:24kini.✡ 9Tana tomtom ta sombeAnutuikami ma iwe popoŋana mi iwe nilutuunu kek, inako inoknok sanaanakamŋana mini som. Ni ko ipa kiAnutu. Pa Anutu koroŋ kini imbotm-bot la leleene. Tanani ko irao inoknoksanaana kamŋana mini na som. PaAnutu ikami ma iwe popoŋana kek.✡10 Tana iti irao tikilaala Anutu lutu-unu bizin mi Sadan lutuunu bizin takembei: Sombe tomtom sa ikamammbulu ndeeŋeŋana som, na ni Anutulutuunu som. Mi sombe tomtom saiurur leleene pizin toŋmatiziŋ ta kiKrisi i som, ina ni tomini Anutu lutu-unu som.✡

Lelende par piti11 Pa indeeŋe ta kuurla mata

popoten mi imar na, keleŋ sua takembei: Iti bela tuur lelende parpiti.✡ 12 Tana kere yom: Kokenakakam mbulu kembei ta Kain. Pa ni,Tomtom Sanaana ikami ma iwe lene,to imaŋga mi ipun sorok tiziini Abelma imeete. Mi ipuni ma imeete paso uunu i? Ni itunu ikamam mbulusananŋana, mi tiziini na, ikamammbulu ndeeŋeŋana.✡ 13 Tana niomtoŋmatiziŋ tio, sombe wal toono kantiurur koi piom, na kakam ŋgar boozopa pepe.✡ 14-15 Iti tuute: Iti tombotla zaala ki meeteŋana mini som. Iŋgitototo zaala toro tabe tombot ambaipa ma alok. Paso, tu'urur lelendepizin toŋmatiziŋ ki Krisi. Mi tomtomta sombe iurur koi pizin toŋmatiziŋkini ta ki Krisi i, na ni imbotmbotmenla zaala ki meeteŋana. Pa tomtomta kembena, Anutu ire i ma raraatekembei ta tomtom ta ipun tomtomtoro ma imeete. Mi niom kuute:Tomtom ta so ipun tomtom toro maimeete, na ni ikam mbotŋana ta kiAnutu i som.✡

16 Indeeŋe Yesu Krisi ikammurindi,mi izem itunu ma imeete piti na,iswe kat mbulu kini ta iurur leleenepiti. Tana iti tomini bela takammbuluraraate men, mi tezem itundu mi ko-roŋ kiti pizin toŋmatiziŋ kiti ta kiKrisi i.✡ 17 Tana iti sombe taraopa koroŋ ta ki toono ti, mi sombetere toŋmatiziŋ kiti pakan tau timbotŋoobo, mi tamen tu'uulu zin som,inako mbulu ki tuur lelende pa Anutumi zin tomtom imbot la lelende beparei? Som.✡ 18 Lutuŋan, kere.Kokena tozzo sorok ma toso iti tuurlelende pizin tomtom,mi tamen taka-mam ka mbulu som. Pa sombe takamta kembei, na takam pakaamŋana bi-ibi. Bela takam kambulu tomini, tonasua kiti iwe koroŋ ŋonoono.✡

Koroŋ pakan tabe ipombol ti ma to-moto Anutu mini som

19-20 Tana iti tuur lelende pizintomtom. Naso iuulu iti be tomotoAnutu mini som. Mi iswe kembei suaŋonoono imbol la lelende. Mazwaanapakan, iti tayamaana la lelende kem-bei mbulu kiti irao pa Anutu mataanasom. Ina ŋonoono. Tamen Anutu,muŋaiŋana kini ilip, mi ni iute koroŋta boozomen. Sombe takam ŋgar pakoroŋ ru taiŋgi, nako tomoto be talakolouŋana pini som.✡

21 O niom wal tio, sombe taya-maana la lelende kembei koroŋ saiwe mbukuunu piti mi Anutu som,inako tomoto be tala kolouŋana pinisom.✡ 22 Mi sombe tusuŋi pa koroŋsa, na ni kola ikam piti. Paso, ititototo ni leleene mi tutu kini tau.✡23 Mi tutu kini ta ti: Iti bela tuurla kiLutuunu Yesu Krisi, mi tuur lelendepar piti kembei ta Yesu iso piti pana.✡ 24 Tomtom ta sombe itoto tutukini tana, na ni ziru Krisi ko tiparlupzin ma tiwe tamen. Mi Bubuŋana

✡ 3:9: Yo 1:13, 3:3+; Ibr 8:10; 1Pe 1:23; 1Yo 5:18 ✡ 3:10: Mt 13:38+; 1Yo 2:29, 4:8 ✡ 3:11: Yo 13:34,15:12; 1Tes 4:9 ✡ 3:12: Un 4:8; Ibr 11:4 ✡ 3:13: Mt 5:11+; Yo 15:18+, 17:14; 2Tim 3:12 ✡ 3:14-15:Mt 5:21+; Yo 5:24; Ga 5:19+; Tur 21:8 ✡ 3:16: Yo 3:16, 15:13; Ro 5:8; Ga 1:4; Ep 5:2,25 ✡ 3:17: Lu3:11; Yems 2:15+ ✡ 3:18: Yems 2:14-22; 1Pe 1:22 ✡ 3:19-20: Mbo 139:1+ ✡ 3:21: Ro 5:1; Ibr4:16, 10:22 ✡ 3:22: Mbo 34:15, 145:18; Mt 7:7+, 21:22; Yo 9:31, 14:13 ✡ 3:23: Yo 6:29, 13:34; 1Pe4:8 ✡ 3:24: Yo 14:23, 15:10; Ro 8:9; 1Yo 4:12+

Page 441: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Yoan 4:1 438 1 Yoan 4:16ta Krisi ikam piti i, ko ikam ti matikilaala kembei Krisi, ni imbotmbotraama iti.✡

4Bubuŋana ta imar pa Anutu mi

bubuŋana sananŋana1 O niom wal tio, kere yom. Ko-

kena kakan la sorok sua kizin walboozomen tau tima mi tiso piom matisombe: “Niam ti, Bubuŋana ta ika-mam peeze piam.” Bela kitiiri kat zinmuŋgu, tona kikilaala zin mi kuute:Zin, Anutu iŋgo zin ma tima, o som?Nio aŋso paso, wal boozo kat ta ti-wwa pa toono, mi tipakamkaam matizzo sorok kembei zin Anutu kwoonobizin. ✡

2Mi Bubuŋana ta imar pa Anutu na,niom karao be kikilaala uraata kini takembei: Wal boozomen ta tiso raamalelen: “Yesu Krisi, ni isu toonoma iwetomtom,” ina zin tikam Bubuŋana taki Anutu i. ✡ 3 Mi zin wal ta sombetiyok pa sua tana som, na zin tikambubuŋana toro tau imar pa Yesu kakoi tau. Bubuŋana tana, ta muŋgutisotaara yom pini, mi iŋgi ni imaripet kek. ✡

4 O lutuŋan, Anutu wal kini taniom na. Mi niom kokoto walpakamkaamŋan tana ma kilip pizinkek. Pa Bubuŋana ta imbotmbot laniom leleyom na, mburaana ilip pabubuŋana tau izeebe zin wal toonokan. ✡ 5 Wal tana, mbulu mi suakizin iswe zin kembei zin titoto ŋgarki toono men. Tanata zin wal tatikamam ŋgar ki toono na, lelen betileŋleŋ la sua kizin. ✡ 6 Mi niamŋgoŋana ki Krisi na, Anutu ta iŋgoyam. Tana tomtom ta so iute Anutu,nako ileŋleŋ la sua tiam. Mi zin walta so tiute i som, nako tileŋleŋ lasua tiam som. Ina zaala tabe tiki-laala uraata ki Bubuŋana ta imar paAnutu mi ipiyotyooto sua ŋonoono

na, mi uraata ki bubuŋana sananŋanata ipandelndel zin tomtom na. ✡

Iti bela tuur lelende pizin tomtom7 O niom wal tio, iti ta boozomen

bela tuur lelende par piti. Pa inaAnutu mbulu kini ŋonoono. Tanatomtom ta sombe iurur leleene pizintomtom, ina Anutu ikami ma iwepopoŋana mi iwe ni lutuunu kek. Mini iute kat Anutu. 8Mi sombe tomtomsa iurur leleene pizin tomtom som,na ni iute Anutu som. Pa mbulu kituur lelende pizin tomtom, ina Anutumbulu kini ŋonoono.

9 Indeeŋe ta Anutu iŋgo Lutuunutamenŋana ma isu toono ti bekenaiwe zaala piti ma takam mbotŋana kiAnutu na, Anutu iswe kat mbulu kinita iurur leleene piti na. ✡ 10 Mbuluki tuur lelende pa Anutu, ina ambai.Tamen iti takam kat som. Mi Anutuna, ni iurur kat leleene piti. Kere.Ni leleene isaana piti, mi iŋgo itunuLutuunu ma isu toono, bekena ikammurindi mi imeete pa sanaana kiti. ✡

11 O niom wal tio, sombe Anutuiur leleene piti ta kembei, na iti to-mini, bela tuur lelende par piti. ✡12 Ŋonoono, tomtom sa ire kat Anutupasa zen. Tamen sombe tu'ururkat lelende par piti, ina iswe kem-bei Anutu imbotmbot raama iti, mimbulu kini ta iur leleene piti na, iurŋonoono piti kek. ✡

13 Iti tuute: Itiŋan Anutu taparlupma tombotmbot. Paso, ni ikamBubuŋana piti kek. ✡ 14 TamandaAnutu, ni iŋgo Lutuunuma isu bekenaiwe ulaaŋa piti tomtom ta tombotm-bot toono ti. Mi niam ti, amrekat uraata kini tana, mi amkilaalaka uunu. Tanata ampombolmbol kasua. 15 Tana sombe tomtom sa isweurlaŋana kini ila iwal matan ma iso“Yesu, ni Anutu Lutuunu ŋonoono,”inako ziru Anutu tiparlup zin ma tiwetamen. 16 Mbulu ki Anutu ta iurur

✡ 4:1: Mt 7:15, 24:24; 1Kor 14:29; 1Tes 5:21; 2Yo 7; Tur 2:2 ✡ 4:2: 1Kor 12:3; 1Yo 5:1 ✡ 4:3: 2Tes2:7; 1Yo 2:18, 2:22; 2Yo 7 ✡ 4:4: Yo 16:33; 1Yo 5:4+ ✡ 4:5: Yo 3:31, 15:19 ✡ 4:6: Yo 8:47, 10:26+✡ 4:9: Yo 3:16; Ro 5:8, 8:32 ✡ 4:10: Yo 15:16; Ro 3:24; Tit 3:4+; 1Yo 2:2 ✡ 4:11: Mt 18:33; Yo15:12+ ✡ 4:12: Yo 1:18; 1Tim 6:16 ✡ 4:13: 2Kor 1:22

Page 442: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Yoan 4:17 439 1 Yoan 5:12leleene piti na, iti tikilaala mi tuurlakek.

Mbulu ki tuur lelende pizin tom-tom, ina Anutu mbulu kini ŋonoono.Tana iti sombe tombotmbot la mbulutana mi tototo, inako itiŋan Anututaparlup ti ma tombotmbot. ✡17 Naso mbulu kini tana imbol palelende, mi indeeŋe nol biibi tabeAnutu itiiri iti pa mbulu kiti i, inakotomoto som, mi temender la kereeneuunu raama lelende ambai. Paso,indeeŋe ta tombotmbot su toono na,takamam mbulu ki Krisi. ✡ 18 Sombetomtom sa ikilaala kat Anutu mbulukini ta iurur leleene piti tomtom,inako imoto i mini som. Pa mo-toŋana uunu imbot la ŋgar kiti tautosoAnutu ko iur kadoono sananŋanapiti. Mi sombe tomtom sa imototoAnutumen, ina iswe kembei mbulu kiAnutu tau iurur leleene piti tomtom,ina imbol pa tomtom tana leleenezen.

19Anutu, ni iur leleene piti muŋgu,tanata iti tu'urur lelende pini mi zintomtom. 20Tana sombe tomtom sa isoni iurur leleene pa Anutu, mi tameniurur koi pizin toŋmatiziŋ ta ki Krisii, na ni ipakaam. Pa zin toŋmatiziŋkini tana na, ni ire kat zin. TamenAnutuna, tomtomsa irao ire kati som.Tana sombe tomtom sa iurur leleenepizin tomtom som, na ni iurur leleenepa Anutu som tomini. 21 TanataKrisi ikam tutu tiŋgi piti: Tomtom tasombe iur leleene pa Anutu, na belaiur leleene pizin toŋmatiziŋ kini ta kiKrisi i tomini. ✡

5Tikiskis urlaŋana kiti, to tilip pa

toono mburaana1 Tomtom ta so iurla ki Yesu kem-

bei ni Mesia, na ni Anutu ikami maiwe popoŋana mi iwe ni lutuunu kek.Mi tomtom ta sombe iur leleene paTamanda Anutu, inako iur leleene paAnutu lutuunu bizin tomini. ✡ 2 Miiti tuute: Zaala tabe tuur lelende pa

Anutu lutuunu bizin, ina ta kembei:Tuur lelende pa Anutu mi tototo tutukini. 3 Pa zaala tabe tuur lelendepa Anutu i, ina ta kembei: Matandaiŋgalŋgal tutu kini mi tototo. Mi tutukini tana ipata piti som. ✡ 4 Pakoroŋ boozomen ta Anutu ipiyooto,inako ilip pa toono mburaana. Mizaala tabe tilip pa toono mburaanana, imbot la urlaŋana kiti. ✡ 5Asiŋ tailiplip pa toono mburaana? Ina ni taiurla kembei Yesu, ni Anutu Lutuunuŋonoono. ✡

Mbulu pakan ta iswe kembei Yesu niAnutu Lutuunu

6 Yesu Krisi, ni isu toono ma iwetomtom, ikam yok, mi siŋiini ireerema imeete. Tana ikam yok men som.Ikam yok, mi siŋiini ireerema imeete.Mi Bubuŋana ta ipombolmbol ti betuurla kini. Paso, Bubuŋana, ni izzosua ŋonoono men. 7Tana koroŋ tel tatipombolmbol ti be tuurla ki Yesu, inata kembei: 8 Bubuŋana Potomŋana,mbulu tau ipet pa Yesu indeeŋe niikam yok, mi mbulu tau ipet pini in-deeŋe siŋiini ireerema imeete. Koroŋtel tana, ta un tamen mi tipombolYesu sua kini.

9 Sua ta tomtom tizzo be tipomboltomtom toro sua kini na, iti takananla mi toso ina ŋonoono. Mi Anutusua kini na, ilip pa tomtom sua kizin.Tana sua tau ni iso bekena ipombolLutuunu sua kini, na iti irao takan lakat. ✡ 10 Tomtom ta sombe iurlaki Anutu Lutuunu, inako iyamaana laleleene kembei koroŋ ta ni iurla, inakoroŋ ŋonoono. Mi sombe tomtomsa iurla kini som, ina ni ire Anutukembei ni tomtom pakaamŋana. Pasua tau Anutu iso bekena ipombol Lu-tuunu sua kini na, tomtom tana iurlasom. ✡ 11 Sua ta kembei: Mbotŋanaki Anutu ta iseeŋge iseeŋge mi ilana, Anutu ikam piti kek. Mi itunuLutuunu ta iwe zaala piti be takammbotŋana tana. ✡ 12 Tana tomtom ta

✡ 4:16: 1Kor 13:13 ✡ 4:17: Yems 2:13; 1Yo 2:28, 3:19+ ✡ 4:21: Mt 22:39; Yo 13:34+; Ep 5:2; 1Tes4:9 ✡ 5:1: Yo 1:12+ ✡ 5:3: Mt 11:30; Yo 14:15,21+ ✡ 5:4: Yo 16:33; Ep 6:16 ✡ 5:5: Ro8:37; 1Kor 15:57 ✡ 5:9: Yo 5:32+, 8:17+ ✡ 5:10: Ro 8:16 ✡ 5:11: Yo 1:4, 3:16, 17:3

Page 443: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

1 Yoan 5:13 440 1 Yoan 5:21sombe ziru Lutuunu tiparlup zin matimbotmbot, na ni ikam mbotŋana taki Anutu i kek. Mi tomtom ta sombeziru Anutu Lutuunu tiparlup zin som,na ni ikam mbotŋana ta ki Anutu isom. ✡

Mbulu ki suŋŋana13 Sua boozomen taiŋgi, nio

aŋbeede ima piom wal tau kuurla kiAnutu Lutuunu i bekena aŋpombolyom ma kuute kat ta kembei: Niomkakam mbotŋana ta ki Anutu i kek. ✡

14 Tana iti tomoto be tusuŋ Anutupa kosa sa pepe. Pa sombe tusuŋi pakoroŋ sa, mi koroŋ tana irao pa nileleene mi ŋgar kini, na ni ko ileŋ tipa. ✡ 15 Iti tuute: Anutu, ni ileŋleŋsuŋŋana kiti totomen. Tana sombetusuŋi pa lende koroŋ, na ni kola ikampiti.

16 Iti sombe tere toŋmatiziŋ kiti saikamam sanaana, mi tamen sanaanakini tana iyembut kati pa Anutu som,na lende uraata be tusuŋ Anutu beiurpe i, mibe ikami ma imiili minipa mbotŋana ta ki Anutu i. Ko-kena imbotmbot ta kembei, to kaimerila lene kat. Mi zin wal tau tipizilkat ndemen pa Krisi, mi lelen betikiskis sanaana kizin, ina nio aŋsokan sua som. Pa wal ta kembei na,len zaala sa mini som. Tana zin kotila len. ✡ 17 Ŋonoono, sanaanata boozomen ipasaana iti pa Anutumataana. Tamen sombe tomtomtitooro zin mi tizem sanaana kizin na,zin ko tila len som. Ko timbot ambai.

Sua pemetŋana18 Iti tuute: Tomtom ta sombe

Anutu ikamima iwe popoŋanami iweni lutuunu kek, nako irao inoknoksanaana kamŋana mini som. Pa ni taiyooto pa Anutu na, ko mataana patomtom tana. Tana Tomtom Sanaanako irao be ikiskis tomtomtanana som.✡ 19 Mi iti tuute: Anutu ikam ti matewe lutuunu bizin kek. Mi tomtomboozomen ki toono ti, na som. Tom-tom Sanaana ta ikamam peeze pizin.

✡ 20 Mi iti tuute ta kembei: AnutuLutuunu imar isu toono, mi ipei ŋgarkiti bekena tuute kat Anutu ŋonoonomi tesekap la kini. Mi itiŋan LutuunuYesu Krisi taparlup ti ma tewe tamenkek. Yesu, ni izzo sua ŋonoono men,mi ni Anutu ŋonoono, mi ni ta ikammbotŋana ki Anutu piti. ✡

21 O lutuŋan, motoyom iŋgalituyom,mi kombotmolo pizinmererepakaamŋan. ✡

✡ 5:12: Yo 3:36, 5:24 ✡ 5:13: Yo 20:31 ✡ 5:14: Yo 14:13, 16:23 ✡ 5:16: Mt 12:31+; Ibr 6:4+,10:26+ ✡ 5:18: Yo 17:15; 1Yo 3:9 ✡ 5:19: Ga 1:4 ✡ 5:20: Yo 17:3 ✡ 5:21: 1Kor 10:14;2Kor 6:16

Page 444: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

2 Yoan 1 441 2 Yoan 13

Ro Ki Yoan Ta Iwe Ru Pa1 O mooribi * tau Anutu ipei katu

mi ikamu ma we lene kek na, nio taaŋwe mboroŋan pa lupŋana ki Krisi,ta aŋbeede ro ti ima pu niomŋan lu-tum bizin.

Pa sua ŋonoono ta ilup ti ma leleŋpiom ilip kat. Mi nio ituŋ tamen som.Nio niamŋan wal boozomen ta tiutesua ŋonoono, ta leleyampiom. 2Niamleleyam piom paso, sua ŋonoono im-botmbot la lelende. Mi sua tana koimbotmbot raama iti ma alok.✡

3 Sua ŋonoono mi mbulu kiTamanda Anutu mi Lutuunu YesuKrisi ta tiur lelen piti na, ko iwe zaalapiti be tikampe iti, mi timuŋai iti, mitikam ti ma tombot ambai. Ŋonoono.

Toto sua ŋonoonomi tuur lelende parpiti

4-5Omooribi, nio aŋleŋ lutum bizinpakan urun ta kembei: Zin titoto suata Tamanda Anutu iur piti na, mitipa pai kizin ma indeeŋe men pa suaŋonoono. Tabe ikam yo ma leleŋambai kat. Mi iŋgi aŋbeede ro ti imapiombekena ipombol niomŋan lutumbizin mini pa mbulu ki lelende parpiti. Sua ti, popoŋana som. Iŋgi tututau teleŋ ta mata popoten mi imar.✡6Mbulu ki lelende par piti na, ka zaalata kembei: Tapa pai kiti ma indeeŋemen pa Anutu tutu kini ta boozomen.Mi tutu kini biibi tau keleŋ ta matapopoten mi imar na, ta kembei: Belatuur lelende par piti mi tuur lelendepa Anutu.✡

Yesu ka koi bizin7 Motoyom iŋgal ituyom! Pa wal

boozomen tau tipandelndel zin tom-tom, ta tiwwa pa toono i. Wal tanatiurla kembei Yesu Krisi isu toono maiwe tomtom na som. Wal ta kem-bei na, wal pakamkaamŋan, mi tiwe

Yesu ka koi.✡ 8 Tana motoyom iŋgalbe kikiskis sua tiam. Naso kakamkadoono ambaiŋana ta Anutu isombeikam piom na. Tana kere. Ko-kena uraata ta muŋgu amkam piomna isaana, to kadoono tiom tana ikopiom.✡

9 Sombe tomtom sa ire kembeisua ki Krisi irao som, mi iseeŋge paŋgar pakan, ina ni, Anutu imbotmbotraami som. Tamen sombe tomtomsa ikiskis sua ki Krisi, inako ziŋanTamaana mi Lutuunu tiparlup zin matiwe tamen.✡

10-11 Tana niom, sombe tomtom saima ipet tiom, mi iso yom pa sua torota ipa ndel pa Krisi sua kini, na kososua pini mi kakami ma ilema ruumutiom pepe. Kokena kagaabi pa uraatakini sananŋana tana.✡

Sua pemetŋana12 Nio motoŋ iŋgalŋgal sua

boozomen tabe aŋso piom. Tamenleleŋ be aŋbeede se ro pepe. Tanaleleŋ be aŋma aŋre yom, mi itiŋantaparre iti, to toso lende sua milelende ambai kat.

13Tizimmoori ti, tauAnutu ipeikatina, ziŋan lutuunu bizin tikam aigulekizin piom tomini.

* 1:1: Iŋgi Yoan ibeede sua “mooribi,” mi ves 13 iso pa “tizim moori.” Wal ŋgarŋan tiso ta kembei: IŋgiYoan ikam sua tooroŋana: Moori ru ti timender pa lupŋana ru ki Krisi. ✡ 1:2: Yo 8:31+ ✡ 1:4-5:Yo 13:34+ ✡ 1:6: Yo 14:15,21, 15:10 ✡ 1:7: 1Yo 2:18+, 4:1+ ✡ 1:8: Ga 4:11 ✡ 1:9: 1Yo 2:23✡ 1:10-11: Ro 16:17; Ep 5:11; 2Tes 3:6; Tit 3:10

Page 445: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

3 Yoan 1-2 442 3 Yoan 15

Ro Ki Yoan Ta Iwe Tel Pa1-2 O Gaius, nio ta aŋwe mboroŋan

pa lupŋana ki Krisi, ta aŋbeede ro tiima pu.

Pa sua ŋonoono ta ilup ti, mi leleŋpu ilip kat. Tanata aŋzuŋzuŋ Anutube iziirimetema imbotmolo pu,mibeipombol uraata ku ta boozomen mailoondo ambaimen, kembei ta kunumtomini imbot ambai. Ŋonoono.

3 Toŋmatiziŋ kiti pakan timar mitisotaara yo pa urumkembei nu kiskiskat sua ŋonoono mi toto ka mbulu.Tana aŋleŋ na, ikam yo ma leleŋ am-bai kat. 4 Pa sombe aŋleŋ kembeilutuŋ bizin ta aŋpaute zin pa Yesuna titoto sua ŋonoono ka mbulu, inata ikam yo ma leleŋ ambai ma ilip.Koroŋ toro sa irao ikam yo ma leleŋambai ta kembei na som.

5O tiziŋ, uraata ku ta kampewe zintoŋmatiziŋ kiti, ina nu motom zze pami kamam kat. Ŋonoono, zin pakanna, nu ute zin som. Pa zin kar toro.Tamen tima tipet ku na, nu motompizin mi mboro kat zin. 6Kampeŋanaku tana, nio aŋute paso, wal tana tom-tom kizin pakan timar mi tiso urumlela lupŋana tiam mi amleŋ. Wal takembei, sombe timaŋga mini pa pai,na ambai be re zin pa koroŋ pakan. Miso uulu zin, na uulu kat zin. Pa ina, zintikam Anutu ruŋguunu ma timar.✡7 Wal ta kembei, zin tizem kar kizinsorok na som. Tikam pa Krisi zaanatau. Mi zin tikamam kadoono sa lakizin matan munŋan som.✡ 8 Tanaiti lende uraata be takam zin wal takembei mi tu'uulu zin. Naso itiŋantakam uraata pa sua ŋonoono.

Mbulu sananŋana ki Diotrepes9Muŋgu nio aŋbeede sua pakan pa

lupŋana tiom. Tamen Diotrepes taiserseere be iwe mataana pa lupŋanatiom na, ni itit yam mi ileŋ lakalŋoyam som. 10 Tana kaimer,sombe aŋma aŋlou yom, tona aŋswe

mbulu kini ta boozomenma ipet mat.Pa ni ininin kao piam,mi iyyo kwoonopiam pa sua sananŋan boozomen. Miikamam mbulu tina men som. Paikamam zin toŋmatiziŋ kiti ma tilalaruumu kini som. Mi zin wal pakanta tisombe tikam zin, to ni ipetekewezin, mi iser zin pa lupŋana ki Krisi matimbot mat.

Mbulu ambaiŋana ki Demitrius11 O tiziŋ, mbulu sananŋana ta

kembena na, to pepe. Kam mbuluambaiŋana men. Pa sombe tom-tom sa ikamam mbulu kini ma ambaimen, ina ni Anutu tomtom kini. Misombe tomtom sa inoknok sanaanakamŋana, na ni iute Anutu som.✡

12 Mi Demitrius na, wal boozomentiwidit uruunu. Pa mbulu kini in-deŋdeeŋe men pa sua ŋonoono. Miniam tomini amwidit uruunu. Mi nuute: Sua tiam, ina ŋonoono men.

Sua pemetŋana13 Nio motoŋ iŋgalŋgal sua

boozomen tabe aŋso piom. Tamenleleŋ be aŋbeede se ro pepe. 14Pa iŋgiaŋur motoŋ be molo som, to aŋmaaŋre yom. Tonabe itiŋan taparre itimi toso lende sua.

15 Merere ko imboro u ma mbotambai men. Ŋonoono.

Toŋmatiziŋ pakan ta niamŋan am-botmbot i, tikam aigule kizin pu. Minu ta kembena, kam aigule tiam pizintoŋmatiziŋ kiti ta niomŋan kom-botmbot na. Sinin zin ma timap.

✡ 1:6: Tit 3:13 ✡ 1:7: Mt 10:8; Ŋgo 20:33,35 ✡ 1:11: Mbo 37:27; 1Pe 3:11; 1Yo 3:6+

Page 446: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yudas 1 443 Yudas 10

Ro Ta Yudas Ibeede1 Nio Yudas, * mbesooŋo ki Yesu

Krisi mi Yems tiziini.Aŋbeede ro ti ima piom wal tau

Tamanda Anutu iur leleene piom miiboobo yom ma kewe lene kek, miYesu Krisi imborro yom na.✡

2 Muŋaiŋana, mi kampeŋana, mimbotŋana ambaiŋana ta Anutu ika-mam piti i, ko izze tiom ma biibi.Ŋonoono.

Yudas isope zin pizin walpakamkaamŋan

3 O niom wal tio, muŋgu nio leleŋaŋso aŋbeede sua piom pa ulaaŋa kiAnutu ta itiŋan zanda pa be takam.Tamen buri na, aŋre kembei nio belaaŋbeede sua toro piom, mi aŋpombolyom be koporou mbolŋana pa sua taiti tuurla na. Pa iti ta tewe Anutuwal kini potomŋan na, ni iur suatana imar namanda pataaŋa kek betomboro mi matanda pa.✡

4Pa wal pakan ta titoto Anutu zaalakini som na, tima mi tigabgaaba yomsorok, bekena tiyaaru yom ma kotozin pa ŋgar kizin. Mi niom kikilaalazin som. Yesu Krisi, ni itutamen taBiibi kiti mi Merere kiti. Tamen walpakamkaamŋan tana tipizil ndemenpini kek. Mi tipiŋgisŋgis sua ki Anutuma tizzo ta kembei: Sombe takamsanaana, ina koroŋ sorok. Pa Anutuko imuŋai iti. Sua kizin tana iweuunu pizin be tisu mi tikam mbulubozboozo. Wal tana, tibeede kan suata muŋgu kek ta kembei: Anutu kolaiur kadoono pizin ma tila len.✡

Mbulu pakan ta muŋgu ipet, ta iswekembei Anutu iurur kadoono pizin walsananŋan

5 Muŋgu, Merere ikamke zin Israelma tizem Aikuptu, mana kaimer isu

mi ipasaana wal kizin pakan ta tiurlakini som, mi tizoori na. Sua tiŋgipopoŋana piom som. Niom kuute lupkek. Mi iŋgi aŋso aŋpei ŋgar tiom pamini.✡ 6 Mi kakam ŋgar pizin aŋelata muŋgu tizooro ma titop na. Zinlelen be tiur nin mi tikam uraata biibita zan pa na som. Tanata tizem zitunmurin mi tila len. Uunu tina ta Anutuizeebe zin lela zugut leleene, mi ipozin pa re tabe imbot ma alok i, betimbotmbot mi tinamnaama nol biibitabe tikam kat kadoono kizin i.✡ 7MiSodom ma Gomora raama kar pakanta tigarau zin na, ta kembena. Zintizem kat zitun pa mbulu sananŋanaki kulindi, ta irao pa iti tomtom ŋgarkiti som. Tana mbulu ta ipet pizin,ina iwe kin pa mbulu tabe ipet pizinwal sananŋan i. Pa wal ta kembeiko tila len pa you sananŋana tabeimbotmbot ma alok i. Irao imap nasom.✡

Mbulu kizin wal pakamkaamŋan8 Zin wal ta tiso tipakaam yom

na, titoto mbulu tamen tau. Zintiŋgeeze pa Anutu mataana somkat. Pa miuŋana kizin soroksorok,ta ipombolmbol zin ma tikamammbulu sananŋana ki kulindi kembeita me ma ŋge. Mi tirepilpiili Anutumi zin peeze kan kini, mi tiwirri suasananŋana pizin aŋela ta zanŋan mimburanŋan na.✡ 9Mi kere. Mikael, niaŋela mataana kana. Tamen indeeŋeziru Sadan tiparzooro pa Moseputuunu na, ni ipiri sua sananŋanasa pa Sadan som, mi iyaambi som. Isomen ta kembei: “Ambai. Iŋgi koroŋtio som. Merere itunu ko iyaambu.”†✡

10 Tamen wal tana na, tiwirrisua repiiliŋana pa koroŋ ta zituntikankaana pa. Zin len ŋgarambaiŋana sa som. Ŋgar ta titoto, ina

* 1:1: Yudas ta ibeede ro ti, ni Yudas Iskariot som. Ni Yudas toro ta Yesu tiziini na. ✡ 1:1: Mt 13:55;Yo 17:11+; 1Pe 1:5 ✡ 1:3: Pil 1:27; 1Tim 6:12; 2Tim 1:13 ✡ 1:4: Tit 1:16; 2Pe 2:1 ✡ 1:5: Kam12:50; Nam 14:29+; Mbo 106:19+; 1Kor 10:5; Ibr 3:17+ ✡ 1:6: 2Pe 2:4,9; Tur 20:10 ✡ 1:7: Un 19:1+;2Pe 2:6,10 ✡ 1:8: 2Pe 2:10 † 1:9: Sua ti imbot la Sua Matamur som. Imar pa buk muŋguŋanatoro kizin Yuda. ✡ 1:9: Lo 34:6; Sek 3:2; 2Pe 2:11+ ✡ 1:10: 2Pe 2:12

Page 447: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yudas 11 444 Yudas 22kembei ta zin mbili. Tanata tikamammbulu tabe ipasaana zin ma tila len.✡

11 Wal tana, tembel zin kek. Pazaala ki sua ŋonoono na, tizem kek.Mi iŋgi zaala ki Kain ta titoto i. Zinlelen ilip pa pat, mi tiyaryaaru Anutuwal kini pambulu bozboozo kembei tamuŋgu Biliam ikam na. Mi tizorzoorozin peeze kan ki Anutu kembei tamuŋgu Kora ikam na. Tana Anutukola ipasaana zin ma tila len kembeita Kora na.✡

12Wal pakamkaamŋan tana, mbulukizin sa iŋgeeze pa Anutu mataanasom kat. Tamen niom sombe kulupyom pa kini kanŋana mi suŋŋana,na zin lelen be tigaaba yom. Tim-oto som, kan miaŋ pa mbulu kizinsom. Mi so timar, na tikanan matiwinin, mi len ŋger pa wal pakansom. Tabe tipasansaana lupŋanatiom. Zin mboroŋan ambaiŋan som.Pa tipututu zin sipsip som, mi mataniŋgalŋgal zitun men. Mi zin kembeimiiri tieene ta tere ma toso ko yaŋisu. Mi som. Miiri iwilaala ma ilane. Zin kembei ke ta iurur ŋonoonosom mi imeete kek, tabe tomtomtitaara, mi tipiri sala you ma ikanma ila lene. Muŋgu zin kembei walmeeteŋan, mi iŋgi timeete mini maiwe ru pa.✡ 13 Zin kembei duubu taipol sala peende mi ikel musmuuzuma ise. Pa tipeyei mbulu sananŋanatabe iti takam, so kandamiaŋ biibi pa.Mi zin kembei pitik ta tito zalan som,mi tipaŋobŋoobo. Anutu iurpe lenmurin ndabokŋana kek be timbotm-bot pa ma alok. Lele tana na, zugutmandiŋ muriini.

14 Iti tuute. Adam popoŋana kinitiparpekel pa lamata mi ta, to Enokipet. Mi Enok tina, ni iwe Anutukwoonomi iso sua pambulu tabe ipetpa wal pakamkaamŋan tana. ‡ Sua takembei:

Kere. Merere kola imar raamazin aŋela kini potomŋan tamunŋaana ma munŋaanamen, 15 be itiiri tomtom taboozomen pa mbulu kizin.Mi zin wal ta tizorzooroAnutu na, ni kola iur kadoonopizin pa zooroŋana kizin taboozomen, mi sua sananŋanboozomen ta tiwirri pini na.✡

16 Wal pakamkaamŋan tana, gor-gori lelen ambai pa mboti kizin som.Tanata tiyyo kwon pizin tomtom, mitikamam sua boozo. Mi titoto zitunlelen sananŋana, mi tipakurkur zitun,mi kwon mbesmbeeze pizin tomtom,bekena tikam lelen mi tiwatke lenkoroŋ kizin.✡

Sua tutŋana pakan17 O niom wal tio, motoyom iŋgal

sua ta muŋgu zin ŋgoŋana ki Mererekiti Yesu Krisi tiso pa mbulu tabe ipetpa kaimer i.✡ 18 Pa tiso ta kembei:“Mazwaana kaimer kana isombe ipet,to tomtom kola tizem zaala ki Anutu,mi titoto zitun lelen sananŋana, mitikamam sua repiiliŋana pa Anutu.”✡19Mi ina zin wal tau Bubuŋana imbotla lelen som, mi tirekreege lupŋanatiom ta ki Krisi i, mi titoto ŋgar kitoono men.✡

20 Mi niom wal tio, kemender seurlaŋana potomŋana kat ta Anutuikam piom na, mi kaparpombolm-bol yom. Naso urlaŋana tiom izzema imbol. Mi niom sombe kusuŋ,na bela Bubuŋana Potomŋana ikampeeze piom pa suŋŋana tiom.✡ 21 Mimbulu ki Anutu ta iurur leleene pitina, bela ikamampeeze piom,mi kazzaMerere kiti Yesu Krisi be imuŋai yom,mi ikam yom ma kombot motoyomyaryaara ma alok.✡

22Zinwal ta so urlaŋana kizin imbolsom mi lelen iwe ru na, kumuŋai zin.

✡ 1:11: Un 4:3+; Nam 16:1+, 22:1+; 2Pe 2:15; 1Yo 3:12 ✡ 1:12: Mt 15:13; 1Kor 11:20+; Ep 4:14; 2Pe2:13,17 ‡ 1:14: Sua ti imbot la SuaMatamur som. Imar pa bukmuŋguŋana toro kizin Yuda. ✡ 1:15:Un 5:21+; Mbo 31:18, 94:4+; Mt 25:31+; 2Tes 1:7,10; Tur 1:7 ✡ 1:16: Mbo 73:8+; 2Pe 2:18 ✡ 1:17:2Pe 3:2 ✡ 1:18: Ŋgo 20:29; 1Tim 4:1; 2Tim 3:1; 2Pe 2:1, 3:3 ✡ 1:19: 1Kor 2:14+ ✡ 1:20: Kol2:7; 1Tes 5:11 ✡ 1:21: 1Kor 1:7; Tit 2:13

Page 448: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Yudas 23 445 Yudas 24-2523 Mi wal tiom pakan na, timbot lasanaana leleene kek. Zin kembei ke taimbot sala you, mi you ikanan. Tanaloŋa mi katatke zin pa mbulu tana.Mi wal pakan na, ŋgar sananŋana kikulin ipasaana kat zin, kembei mburuta mbasirsir ise ma kuziini ma isaanakat. Wal ta kembei na, kumuŋaizin raama motoŋana. Kokena tikeskeyom. Mi mbulu kizin sananŋana tanana, kuur koi pa.✡

Sua pombolŋana24-25 Anutu tau ulaaŋa kiti i, ni

itutamen ta Anutu ŋonoono mi kingbiibi, mi ilip pa koroŋ ta boozomen.Ni irao be imboro yomma kotop som,mi ikam yom ma kala kombot lelaazuŋka kini leleene isu kereene uunuraama leleyom ndabok kat. Pa ni koikam ma leyom uunu sa isaana som.Ni zaana mi mburaana biibi. Mi niimborro koroŋ ta boozomen. Muŋgukat, indeeŋe kosa sa ipet zen na, niimbotmbot ta kembei. Mi koozi to-mini, ni imbotmbot ta kembei. Mi koimbotmbot ta kembei ma alok. Tanaiti tapakuri pa Merere kiti Yesu Krisizaana. Ŋonoono.✡

✡ 1:23: 1Kor 3:15; Yems 5:19+ ✡ 1:24-25: Mbo 37:24; Ro 16:25+; 1Kor 1:8; Ep 3:20; 1Pe 5:10+; 2Pe3:14,18

Page 449: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 1:1-2 446 Sua Turkeŋana 1:11

Sua Turkeŋana TaMerere Iswe La Ki Yoan1-2 Iŋgi sua ta iswe Yesu Krisi. Sua

tiŋgi, Anutu ikam la ki Krisi be nikadoono ikam pizin mbesooŋo kini.Naso tiute mbulu tabe molo som toipet.

Sua tiŋgi, Yesu iso la ki aŋela kini,to aŋela kadoono ila ipautembesooŋokini Yoan pa. Koroŋ ta munŋaanamen tiŋgi, Yoan ire. Tanata ipombolka sua, mi iso iŋgi sua ŋonoono kiAnutu ta iswe kat Yesu Krisi.✡

3 Sua ta tibeede tiŋgi na, Anutuitunu kalŋaana. Tomtom ta so ipaatasua tiŋgi pizin tomtom, na pom-bolŋana ki Anutu ko ise kini. Mi zinwal ta so tileŋ, mi matan iŋgalŋgalmi titoto, na zin tomini ko tikampombolŋana. Pa nol tabe sua ti iurŋonoono na, imar igarau kek.✡

Yoan ikam sua pa lupŋana lamatamiru ki Krisi

4 Iŋgi nio Yoan ta aŋbeede ro tiŋgiima piom lupŋana lamata mi ru kiKrisi ta kombot lele pakaana ki Asiana. Anutu, ni imbotmbot ta muŋgukek. Mi koozi imbotmbot. Mi kaimerna, ni kola imar. Ni, Yesu Krisi,mi Bubuŋana lamata mi ru * ta tim-botmbot su Anutu kereene uunu tamuriini peeze kana na, ko tikampeyom, mi timboro yom ma kombotambai men. Ŋonoono.✡ 5 Yesu, niimender mbolŋana mi izzwe katkatsua ŋonoono. Mi ni ta iwe mataanapizin wal meeteŋan ma imaŋga minipa naala. Mi ni ta imborro king taboozomen ki toono.✡

6 Ni iur kat leleene piti mi siŋiiniireere, bekena itatke iti pa sanaanamburaana. Mi ikam ti ma tombot

lela peeze ambaiŋana ki TamaanaAnutu be tembeeze pini, mibe takamuraata kembei ta zin patoronŋanakan. Yesu Krisi, ni zaana biibi mimbura keskeezeŋana. Tana iti kotapakurkuri ma alok. Ŋonoono.✡7Kere. Ni kola ise miiri tieene ma isu.Mi tomtom tamunŋaana ko timapma

tire i.Mi zin tau tiŋgali na, zin tomini ko tire

i.Tana wal boozomen ta timbot toono

na, ko timapma tire i, mi titaŋma tiyeryer. Mi ko titaŋ masom.

Sua ta tina. Ŋonoono.✡8 Merere Anutu, ni mbura

keskeezeŋana. Mi ni imuŋmuuŋgumi ikemermer. Ni imbotmbot tamuŋgu kek. Mi koozi imbotmbot.Mi kaimer na, ni kola imar. Iso takembei: “Nio ta aŋwe mataana pakoroŋ ta munŋaana men, mi sombekoroŋ ta boozomen imap, na nio koaŋbotmbot men.”✡

Krisi ipet ki Yoan9 Iŋgi nio Yoan. Iti toŋmatiziŋ

ki Krisi tau. Nio gaabaŋoŋ ta niomna. Pa iti tombot la peeze ki Yesumi temendernder mbolŋana mitabadbaada pataŋana pa ni zaana.Iŋgi tiur yo mar mutu Patmos tipaso, aŋzzwe katkat Anutu sua kini,mi aŋpombolmbol sua ŋonoono kiYesu.✡ 10 Indeeŋe aigule potomŋanaki Merere na, Bubuŋana izeebe yo.Beso aŋleŋ miili pa kalŋaana ta imarpa ndemeŋ na, kalŋaana biibi kembeita twiiri i.✡ 11 Iso ta kembei. Iso:“Koroŋ ta re i, kozo beede ise ro, miseŋgeere ma ila pa lupŋana lamatami ru ki Krisi ta zan tiŋgi: Epesus,Smerna, Pergamum, Tiatira, Sardis,Piladelpia, mi Laodisia.”

✡ 1:1-2: Dan 2:28+; 1Yo 1:1; Tur 22:16 ✡ 1:3: Ro 13:11; Yems 5:8; 1Pe 4:7; Tur 22:7,10 * 1:4: SombeYoan ibeede pa koroŋ lamata mi ru, na koroŋ tana ambai komboono, som munŋaana. Tana Bubuŋanalamata mi ru ti, ko timender pa Bubuŋana Potomŋana. ✡ 1:4: Kam 3:14+; Mbo 89:27; Yo 1:1; Tur 4:5✡ 1:5: Yo 18:37; 1Kor 15:20,25 ✡ 1:6: Kam 19:6; 1Pe 1:19, 2:9; 1Yo 4:10; Tur 5:10 ✡ 1:7: Dan7:13; Sek 12:10; Mt 24:30; Yo 19:37; Ŋgo 1:11; 1Tes 4:17 ✡ 1:8: Kam 3:14; Tur 4:8, 22:13 ✡ 1:9: Ŋgo14:22; 2Tim 1:8, 2:12 ✡ 1:10: Kam 19:19; Ŋgo 10:10

Page 450: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 1:12 447 Sua Turkeŋana 2:712 Iso makiŋ, mi motoŋ imiili be

aŋre kat asiŋ ta izzo sua pio i. Besoaŋtooro yo na, aŋre lam lamata mi ruta tiurpe pa gol na. 13 Mi tomtom taimbotmbot la lam tana mazwan. Niruŋguunu kembei ta Tomtom Lutu-unu i. Mi iur mburu kini molo kat.Mi mburu milmilŋana ta imbot se kambooro mi iliu i.✡ 14 Mi ute ruununa, imomoomo ma kembei kou. Mimataana na, kembei ta you bilbilŋanai.✡ 15 Mi kumbuunu na, ikilli katkembei pat mbaras milmilŋana ta ti-neene ma iŋgeeze kat. Mi kalŋaanana, kembei yok ndundunŋan ta ŋgu-ruŋguruŋ i.✡ 16 Mi namaana woonona, iteege pitik lamata mi ru. Mi buzamatambaaru iyooto pa kwoono. Buzatana na, mataana men. Tomtom tanaruŋguunu na, kembei ta zoŋ mataanai. Iyaara ma kembei ta aigule palmaŋi.✡

17 Nio aŋre i na, mburoŋ imapmi aŋtop su kumbuunu uunu kem-bei tomtom meeteŋana. To namaanawoono i, iteege su pio mi iso: “Motopepe. Iŋgi nio tau. Aŋwe mataanapa koroŋ ta munŋaana men. Misombe koroŋ ta boozomen imap, nanio ko aŋbotmbot men. 18Nio motoŋyaryaaraŋoŋ. Nio aŋmeete ma kup.Tamen re. Iŋgi motoŋ iyaryaara i.Mi ko aŋbotmbot ta kembei ma alok.Nio ta aŋborromeeteŋanami aŋborroAndewa.✡ 19 Tana bedbeede koroŋ tare i. Koroŋ ti, pakan ta iwedet i, mipakan kola ipet pa kaimer. 20Mi pitiklamata mi ru ta re imbot la nomoŋwoono na, mi lam lamata mi ru, inakoroŋ turkeŋana. Tamen ka ŋgar takembei: Pitik lamata mi ru ti, ina tiwekin pa aŋela lamata mi ru ta matanpa lupŋana lamata mi ru ki Krisi na.Mi lam lamata mi ru, ina iwe kin palupŋana lamata mi ru tana.✡

2Ro ta ila pizin Epesus kan

1 “Aŋela tau ni mataana pa lupŋanaki Krisi ta imbot kar Epesus na, beedesua ila pini ta kembei. So:

“Ni tau iteege pitik lamata mi ruila namaana woono, mi iwwa la lammilmilŋan lamata mi ru mazwan na,kalŋaana ima ta kembei. Isombe:

2 “Mbulu tiom, nio aŋute ma imap.Niom kembel uraata. Mi pataŋanaikamam yom, tamen kemenderndermbolŋana. Zin wal sananŋan na,niom kamanne pizin mi tikamamsom. Mi zin wal tau tipakamkaamma tizzo sorok be zin ŋgoŋana kiAnutu na, niom kitiiri zin mi kik-ilaala pakaamŋana kizin kek. ✡3Pataŋana boozomen izze tiompa niozoŋ. Tamen niyom gesges som, mikemendernder mbolŋana. ✡

4 “Mi mbulu tiom tamen, ta aŋrrepa. Pa indeeŋe ta kuurla matapopoten na, ku'urur kat leleyom pio.Mi buri na, pe som. ✡ 5 Tana kerremi motoyom iŋgal mbulu ta muŋgukakamam na. Pa iŋgi kotop kat. Tanakuurpe mbulu tiom mi kakam mbulukembei ta muŋgu kakamam na. Kerebeso som, inako nio aŋma mi aŋtatkelam tiom pa muriini. ✡ 6 Mi mbulutiom toro ta nio aŋre kembei am-bai. Mbulu kizin wal ta titoto ŋgar kiNikolas * mi titeege tete ru na, niomku'urur koi pa. Pa ina, nio aŋurur koipa tomini. ✡

7 “Tomtom ta sombe talŋaana, nani bela ileŋ la sua tau Bubuŋana izzopizin lupŋana ki Krisi.

“Tomtom ta so iporou mbolŋanama ilip, na nio ko aŋyok pini be ikamke ki mbotŋana mata yaryaaraŋanata imbot la mokleene ki Anutu naŋonoono, mi ikan. ✡

✡ 1:13: Dan 7:13 ✡ 1:14: Dan 7:9 ✡ 1:15: Dan 10:6 ✡ 1:16: Mt 17:2; Ep 6:17; Ibr 4:12✡ 1:18: Mbo 68:20+; Ro 6:9; Ibr 7:25; Tur 4:9 ✡ 1:20: Mt 5:15 ✡ 2:2: 2Kor 11:13; 1Tes 1:3; 2Pe2:1; 1Yo 4:1 ✡ 2:3: Ga 6:9; Ibr 10:36, 12:3+ ✡ 2:4: 1Tim 5:12 ✡ 2:5: Mt 21:41+ * 2:6:Nikolas, ni ipaute zin urlaŋana kan ta kembei: Sombe tigabgaaba wal matan munŋan pa mbulu kizin, mitiurur nol, mi tikanan kini ta tikam pizin merere pakaamŋan, ina koroŋ sorok. ✡ 2:6: Mbo 139:21✡ 2:7: Un 2:9, 3:22; Tur 22:2,14

Page 451: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 2:8 448 Sua Turkeŋana 2:19Ro ta ila pizin Smerna kan

8 “Mi aŋela tau ni mataana palupŋana ki Krisi ta imbot kar Smernana, beede sua ila pini ta kembei. So:

“Ni ta iwe mataana pa koroŋ tamunŋaana men. Mi sombe koroŋ taboozomen imap, na ni ko imbotmbotmen. Mi ni ta imeete ma kup, mi bu-rup ma imaŋga mata yaryaara mini,ta kalŋaana ima ta kembei. Isombe:

9 “Nio aŋute: Pataŋana boozomenikamam yom ma kombot ŋoobo kat.Tamen nio aŋre yom kembei karaokat. Nio aŋute: Zin wal ta zan Yudana, tiŋgalŋgal sorok sua piom. Miwal tana, zin Yuda ŋonoono som. Inazin timbotmbot la lupŋana ki Tom-tom Sanaana. ✡ 10 Nio aŋso katpiom. Molo som to toomboŋana ipetpiom. Tamen komoto pataŋana tabeise tiom i pepe. Iŋgi be TomtomSanaana ipiri tomtom tiom pakanlela ruumu sanaana. Tamen niomkola kere pataŋana pa aigule laa-muru men to imap. Tana kikiskisurlaŋana tiom ma irao kemetmeeteraama. Naso aŋkam leyom mbotŋanamata yaryaaraŋana. Pa ina iwe kem-bei mogar ta tikamam pizin wal tautiporou ma tilip na. ✡

11 “Tomtom ta sombe talŋaana, nani bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzopizin lupŋana ki Krisi.

“Tomtom ta so iporou mbolŋanama ilip, na ni tana ko imbot ambai. Pameeteŋana tabe iwe ru pa i, ko irao beipasaani na som. ✡

Ro ta ila pizin Pergamum kan12 “Mi aŋela tau ni mataana pa

lupŋana ki Krisi ta imbot kar Perga-mum na, beede sua ila pini ta kembei.So:

“Ni tau le buza mata mbaaru tamataanaŋana na, kalŋaana ima takembei. Isombe: ✡

13 “Nio aŋute: Tomtom Sanaanamuriini peeze kana imbotmbot kar taniom kombotmbot pa na. Pa ni itunuta ikamam peeze pa kar tiom. Muŋgutomtom tiom ta, zaana Antipas, niimender mbolŋana mi izzwe katkaturuŋ. Tanata tipunima imeete isu kartiom tina. Mi ina ikam yomma kezemurlaŋana tiom som. Mi koozi tomini,niom kikiskis nio zoŋ.

14 “Tamen mbulu tiom pakan na,nio aŋrre pa. Pa wal tiom pakan na,titoto ŋgar ki Biliam. Motoyom lapa. Muŋgu Biliam tana, ni ipauteBalak ma iwat zin Israel, tabe titop paurlaŋana kizin mi tikan sorok kini tatipakur zin merere pakaamŋan pa na,mi tikam mbulu kizin me ma ŋge. ✡15Miwal tiompakanna, titotoNikolaspa ŋgar kini tomini. 16 Tana kuurpembulu tiom ta buri. Kere beso som,nako molo som to aŋma mi aŋkas waltiom tana pa buza ta imbotmbot kwoŋi. ✡

17 “Tomtom ta sombe talŋaana, nani bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzopizin lupŋana ki Krisi.

“Tomtom ta so iporou ma ilip,na nio ko aŋkam ka kini mannaturkeŋana ta ki kar saamba. Mi koaŋkam le pat kokouŋana ta tibeedezaana popoŋana ise. Zaana tana, ziniwal irao tiute som. Tomtom tinaitutamen to iute. ✡

Ro ta ila pizin Tiatira kan18 “Mi aŋela tau ni mataana pa

lupŋana ki Krisi ta imbot kar Tiatirana, beede sua ila pini ta kembei. So:

“Anutu Lutuunu, ta mataana kem-bei ta you bilbilŋana i, mi kumbu-unu ikilli kat kembei ta pat mbarasmilmilŋana ta tiurpe ma iŋgeeze kat,ta kalŋaana ima ta kembei. Isombe: ✡

19 “Mbulu tiom, nio aŋutema imap.Niom kembel uraata, mi ku'urur katleleyom pio mi pizin tomtom. Miniom kuurla tio mi kembesmbeeze

✡ 2:9: Yo 8:39+; Ro 2:17,28+; 2Kor 11:14+; Yems 2:5; Tur 3:9 ✡ 2:10: Mt 10:18,22,28, 24:13; 1Kor 9:25;2Tim 4:8; Yems 1:12; Tur 3:11 ✡ 2:11: Tur 20:6,14, 21:8 ✡ 2:12: Tur 1:16 ✡ 2:14: Nam 22:5,25:1+, 31:16; 1Kor 6:13, 8:9+, 10:19+; 2Pe 2:15 ✡ 2:16: 2Tes 2:8; Ibr 4:12; Tur 1:16, 19:15,21 ✡ 2:17:Kam 16:14+, 16:33+; Yesa 62:2; Yo 6:48+; Tur 3:12, 19:12 ✡ 2:18: Tur 1:14+

Page 452: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 2:20 449 Sua Turkeŋana 3:5

pio. Mi kemendernder mbolŋana mikabadbaada pataŋana. Mi uraata taburi kakamam i, ina ilip pa uraata tamata popoten mi kakamam na.

20 “Mi mbulu tiom tamen, ta nioaŋrre pa. Pa moori ta zaana Yesebelna, ni ipakamkaam ma izzo sorok beiwe Anutu kwoono. Mi ipandelndelzin mbesooŋo tio ma tikamammbulukizin me ma ŋge, mi tikanan kinitau tipakur zin merere pakaamŋanpa i. Mi niom kerre i mi ikamam.✡ 21 Nio aŋnaami be itooro leleene,mi izem mbulu kini soroksorok tina.Tamen ni leleene be itoori som. ✡22 Tana iŋgi be aŋseeze mataana pamete sa. Ni mi zin wal ta tigabgaabipa mbulu kini sananŋana na tomini.Sombe tizem mbulu kizin sananŋanatana som, inako aŋur pataŋana biibiise kizin. 23 Mi lutuunu bizin tomini,nio ko aŋkas zin lup. Naso lupŋanaki Krisi ta boozomen tiute: Nio taaŋtirtiiri zin tomtom lelen mi ŋgarkizin. Mi aŋurur kadoono pizin ikotmbulu kizin kizin. ✡

24 “Tamen niom Tiatira koyompakan na, kototo Yesebel ŋgar kinisom. Mi sua ta tisombe ŋgar turkeŋanki Sadan, ina tomini, kuute som.Tana nio ko aŋur pataŋana toro sama isalakaala yom na som. 25 Mimotoyom iŋgalŋgal be kikiskis katkoroŋ ŋonoono ta kakam kek na, mairao aŋmiili ma aŋmar mini. ✡

26-27 “Tomtom ta so iporoumbolŋana ma ilip, mi ikiskis mbulutio ma irao swoono imap, inako aŋuribe imboro zin karkari, mi peeze kiniko mbolŋana. Ni ko ipunmetmeetewal sananŋan mburan, kembeita tomtom ipetepaala kuuru maimapalpaala. Zaana ma mburaanatabe aŋkam pini i, ko kembei taTamaŋ ikam pio. ✡ 28 Mi pitik Biraeko iwe lene tomini. ✡

29 “Tomtom ta sombe talŋaana na,ni bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzopizin lupŋana ki Krisi.

3Ro ta ila pizin Sardis kan

1 “Mi aŋela tau ni mataana palupŋana ki Krisi ta imbot kar Sardisna, beede sua pini ta kembei. So:

“Ni ta imbotmbot raama AnutuBubuŋana lamata mi ru, mi pitiklamata mi ru imbotmbot la namaana,ta kalŋaana ima ta kembei. Isombe:

“Mbulu tiom, nio aŋute ma imap.Niom tana, tomtom tire yom kembeiurlaŋana tiom imbol ma imbotmbot.Tamen urlaŋana tiom, ra, imeete kek.✡ 2 Kekeene ndabok! Kamaŋga!Mi kitiyaara koyom pit, mi kopombolurlaŋana tiom riŋariŋa ta imbotmbotna, ma imbol mini. Kokena imeetekat. Pa nio aŋre kembei mbulu tiomitop la Tamaŋ Anutu ŋgar kini zen.3 Tana kuurpe mbulu tiom. Mi sua tamuŋgu tisoma keleŋ na, motoyom iŋ-galŋgal mi kototo. Kere. Sombe mo-toyom se som, mi motoyom lawelawesorok, inako aŋma mi aŋpamururyom kembei tomtom kuumbuŋana.Pa nol tabe nio aŋmiili pa i, na niomkuute som. ✡

4 “Tamen niom Sardis koyom, waltiom tataŋa ta matan iŋgalŋgal zi-tun,mi tipatiŋtiiŋgimburu kizin som.Tana Anutu ko ipakur zin, mi ikamlen mburu kokouŋana be tiru pa, miniamŋan amwwa. ✡

5 “Tomtom ta so iporou mbolŋanama ilip, inako tikam le mburukokouŋana be iru pa. Mi zaanata imbot se ro ki mbotŋana matayaryaaraŋana, nako irao aŋmus la nena som. Ko aŋswe i ila ki Tamaŋ mizin aŋela kini, mi aŋso ni iwe leŋ kek.✡

✡ 2:20: Kam 34:15; 1Kin 16:31; Ŋgo 15:20,29; 1Kor 10:19+ ✡ 2:21: Ro 2:4; Tur 9:20+ ✡ 2:23: Mbo7:9, 62:12; Ro 2:6; 2Kor 5:10; Tur 20:12+ ✡ 2:25: Tur 3:11 ✡ 2:26-27: Mbo 2:8+; Mt 19:28; Lu 22:29;1Kor 6:2+; Tur 3:21, 12:5, 20:4 ✡ 2:28: 2Pe 1:19; Tur 22:16 ✡ 3:1: 1Tim 5:6 ✡ 3:3: Mk 13:33;1Tes 5:2,6; 1Tim 6:20; Tur 2:5, 16:15 ✡ 3:4: Yud 23; Tur 6:11, 7:9,13+ ✡ 3:5: Kam 32:32+; Mbo69:28; Mt 10:32; Lu 10:20; Tur 19:8, 20:12, 21:27

Page 453: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 3:6 450 Sua Turkeŋana 3:196 “Tomtom ta sombe talŋaana, na

ni bela ileŋ la sua tau Bubuŋana izzopizin lupŋana ki Krisi.

Ro ta ila pizin Piladelpia kan7 “Mi aŋela tau ni mataana

pa lupŋana ki Krisi ta imbot karPiladelpia na, beede sua pini takembei. So:

“Iŋgi Ni ta potomŋana kat mi izzosua ŋonoono men na, sua kini. Nita imborro kar saamba ka kataama,kembei ta muŋgu Dabit imborroYerusalem na. Mi ni isombe ikaaga,na tomtom sa ko irao ikotkaala nasom. Mi sombe ikotkaala, na tomtomsa ko irao ikaaga na som. Mi iso takembei: ✡

8 “Mbulu tiom, nio aŋute ma imap.Niommburoyombiibi pe som. Tamenkawatkaala zoŋ som, mi kikiskis suatio. Kere kataama ta nio aŋkaagapiom ma imbotmbot na. Kataamatana, tomtom sa ko irao ikotkaala nasom. ✡ 9Mi kere yom pizin wal ta zanYuda i. Wal tana, zin Yuda ŋonoonosom. Ina timbotmbot la lupŋana kiTomtom Sanaana. Mi kaimer nioko aŋkam zin ma tikilaala kembeinio aŋur kat leleŋ piom. To zin kotimar, mi tiŋgun kumbun mbukuunuisu kereyom uunu. ✡ 10 Pa niomtina kototo sua tio mi kemenderndermbolŋana. Tana toomboŋana biibitabe ipet pa wal boozomen ta timbotsu toono na, ko irao ipasaana yomna som. Pa nio ituŋ ko motoŋ piom.✡ 11 Molo som to, nio aŋma. Tanakikiskis koroŋ ŋonoono ta kakam kekna. Kokena kezem, to titatke mogarpiom, mi komboreyom. ✡

12 “Tomtom ta so iporou mbolŋanama ilip, nako aŋuri ma iwe kembeiAnutu tio urum kini tiroono sa. Tuŋma imbotmbot. Irao kiiliŋana na som.Mi nio ituŋ zoŋ popoŋana, mi Tamaŋ

Anutu zaana,miYerusalempopoŋanata Tamaŋ Anutu kar kini na zaana to-mini, ko aŋbeede ise kini. Yerusalempopoŋana tana ko imbot Anutu tiomuriini ta saamba a, mi isu. ✡

13 “Tomtom ta sombe talŋaana, nani bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzopizin lupŋana ki Krisi.

Ro ta ila pizin Laodisia kan14 “Mi aŋela tau ni mataana pa

lupŋana ki Krisi ta imbot kar Laodisiana, beede sua ila pini ta kembei. So:

“Ni ta imender mbolŋana mi izzwekatkat sua ŋonoono, mi iwe mataanapa koroŋ boozomen ta Anutu iur na,kalŋaana ima ta kembei. Iso: ✡

15 “Mbulu tiom, nio aŋute maimap. Niom bayyouŋoyom som, lo-moŋoyom som. Kozobe kombot laki ta, so ambai. ✡ 16 Mi iŋgi som.Niom kombot lukutuunu. Tana aŋreyom na, keteŋ salaklaagamabe aŋluaiyom. 17 Pa niom kosombe: ‘Niamsa mbio uunu na. Amrao pa ko-roŋ ta boozomen kek. Amru soko-rei toro?’ Tamen niom kikilaala katituyom som. Nio aŋre yom na, leleŋra, izanzaana piom. Pa niom kasaanama kombot ŋoobo kat. Niom mo-toyom pisŋoyom, mi leyom kawaalasa be ipakaala yom som. ✡ 18 Tanaiŋgi aŋsope yom be loŋa kamar tio,mi kiŋgiimi leyom gol ta tineene payou ma iŋgeeze kat. Naso kewe mbiouunu pa koroŋ ŋonoono. Mi kiŋgi-imi leyom kawaala kokouŋana be ka-pakaala yom pa. Kokena tire yomkombot sorok, to koyom miaŋ. Mikiŋgiimi leyom ŋgere tomini be kusu-ulu se motoyom. Naso kere kat lele.✡

19 “Wal boozomen ta nio aŋur leleŋpizin na, aŋyamyaamba zin bekenaaŋpazal zin. Tana kuurpe mbulu tiom

✡ 3:7: Lu 1:32 ✡ 3:8: 1Kor 16:9; 2Kor 2:12 ✡ 3:9: Yesa 45:14; Ro 2:28; 1Kor 14:25; Tur 2:9✡ 3:10: Yesa 43:2; Mt 24:30+; Lu 21:19; Ibr 10:36; 2Pe 2:9 ✡ 3:11: 1Kor 9:25+; Tur 2:10,25, 22:7,12✡ 3:12: Yesa 62:2; Ga 2:9, 4:26+; Ibr 12:22; Tur 14:1, 21:2 ✡ 3:14: Yo 1:3+; 2Kor 1:20; Kol 1:15+✡ 3:15: Ro 12:11 ✡ 3:17: Hos 12:8; Lu 12:21; 1Kor 4:8 ✡ 3:18: Yesa 55:1; Mt 13:44; 1Pe 1:7; Yems2:5; Tur 7:13, 16:15 ✡ 3:19: 1Kor 11:32; Ibr 12:5+; Yems 1:12; Tur 2:5

Page 454: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 3:20 451 Sua Turkeŋana 4:11

miniyom se pambulu tio kamŋana. ✡20 Kere. Nio aŋmendernder kataamauunu, mi aŋboboobo. Mi sombe tom-tom sa ileŋ kalŋoŋmi ikaaga kataama,inako aŋlela kini mi niamru amkankini ila mbata. ✡

21 “Tomtom ta so iporou mbolŋanama ilip, nako aŋyok pini be imarma niamru mbuleyam su ta muriŋpeeze kana. Kembei ta nio aŋporouma aŋlip, mi aŋla ma niamru Tamaŋmbuleyam su ta ni muriini peezekana. ✡

22 “Tomtom ta sombe talŋaana, nani bela ileŋ la sua ta Bubuŋana izzopizin lupŋana ki Krisi.”

4Anutu imbot sala muriini peeze kana

mi tipakurkuri1 Aŋbotmbot mi kaimer motoŋ

isala pa saamba na, aŋre kataamata ikakaaga ma imbotmbot. Manakalŋaana tamuŋgu aŋleŋ na, imar piomini kembei ta twiiri itaŋ. Iso sua pioma iso: “Ou, se tis. To aŋpatooŋu pakoroŋ tabe ipet pa kaimer i.”

2To loŋamenmi Bubuŋana iru pio.Beso aŋsala na, motoŋ ila to aŋre Biibimuriini peeze kana ta imbotmbot karsaamba a.✡ 3 Mi Biibi tau mbuleeneise na, ruŋguunu imilmil ma kem-bei pat ndabokbokŋan ta tipaata beyaspa mi kanelian na. Mi za taka mos keskeezeŋana mi milmilŋanakembei pat zaanaŋana ta tipaata beemerol na, iliu Biibi muriini peezekana.✡ 4 Mi wal zanŋan tomootami paŋ ta mbulen se murin mi tipa-piliu Biibi muriini. Wal tana tizeebezin pa mburu kokouŋana, mi mogarmilmilŋan imbot sala uten. 5Mi aŋrelolo niini iwedet pa Biibi muriini miilala. Mi aŋleŋ lele ikuruŋruŋ. Mi Bi-ibi kereene uunu na, aŋre you lamatami ru ta tikanan. You tina, ina Anutububuŋana lamata mi ru tau.✡ 6 Mi

aŋre koroŋ kembei ta tai i, ipot ta Biibimuriini uunu i. Koroŋ tana iŋgalaŋkat kembei ta ŋgalas.

Mi aŋre koroŋ matan yaryaaraŋanpaŋ ta timbot papiliu Biibi muriinipeeze kana. Koroŋ paŋ tana na,matan boozo ma irao ŋonon. Matanirao keten ma sik, irao ndemen masik. Tana kosa sa irao ike pizin nasom.✡ 7 Ta na, ruŋguunu kembei talaion. Mi iwe ru pa na, ruŋguunukembei ta bapalo lutuunu. Mi iwe telpa na, ruŋguunu kembei ta tomtom.Mi iwe paŋ pa na, ruŋguunu kembeimanboŋ ta irie i. 8 Koroŋ paŋ tana,ina begen lamata mi tataŋa ikot zin.Mi matan na, irao ŋonon mi begentomini. Mi tiur nin som. Mbeŋ maaigule na, tiwidit Merere zaana matizzo ta kembei:“Merere Anutu, ni mbura

keskeezeŋana.Ni potomŋana, ni potomŋana, ni po-

tomŋana!Ni imbotmbot tamuŋgu kek. Mi koozi

imbotmbot. Mi kaimer na, nikola imar.”✡

9 Biibi tau mbuleene se muriinipeeze kana mi imbotmbot ma aloki, re beso koroŋ matan yaryaaraŋanpaŋ tana timaŋga be tipakur zaanami tiwit uruunu pa kampeŋana kini,10 tona wal zanŋan tomoota mi paŋtizemmurin, mi titoptop su Biibi tanakereene uunu, mi tipakuri. Mi mogarkizin ta imbot sala uten na, ina tiunke,mi tiur su Biibi kumbuunu uunu, mitilup kwon ma tiso:11 “O Merere Anutu tiam, nu nd-

abokŋom, mi mburom ta ilipkat.

Tana sombe ampakur zom mi amwiturum, ina indeeŋe men.

Pa nu itum ta ur koroŋ ta munŋaanamen.

E, ina itum lelem iur ta kembei.Tanata koroŋ ta boozomentipet ma timbot ta kembei.”✡

✡ 3:20: Lu 12:37; Yo 14:21,23 ✡ 3:21: Mt 19:28; Lu 22:30; 1Kor 6:2 ✡ 4:2: Mbo 47:8; Yesa 6:1✡ 4:3: Ezek 1:26+ ✡ 4:5: Kam 19:16; Tur 1:4 ✡ 4:6: Ezek 1:5+ ✡ 4:8: Yesa 6:2+ ✡ 4:11:Un 1:1; Ŋgo 17:24; Kol 1:16+; Tur 5:12

Page 455: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 5:1 452 Sua Turkeŋana 5:125

Sipsip ki Anutu ikam ro ta Anutuŋgar kini imbot se na

1 To motoŋ isala mi aŋre Biibi tauimbotmbot se muriini peeze kanai, iteege ro ta imbot la namaanawoono. Ro tana, tilul mi tiparoorobigil lamata mi ru ise ro kwopiriinibe isekap ma tuŋ kat. Mi bigil tanana, Anutu itunu musiini imbot se. Miro tina, bude ise pakaana toro toro.*✡ 2 Mi aŋre aŋela mburaanaŋanata iboobo ma kalŋaana kat. Isombe:“Asiŋ ta ni ndeeŋeŋana, mi irao beikinke zin bigil mi ipeele ro tiŋga?”

3 Beso titiiri wal saamba kan, mizin toono kan, mi zin meeteŋan na,tindeeŋe tomtom sa ta ni ndeeŋeŋanami irao be ipeele ro tana mi ire nasom. 4Tabe nio aŋmaŋga to aŋtaŋ mabiibi. Pa tomtom sa ni ndeeŋeŋanabekena ipeele ro mi ire na som.

5 Aŋtaŋtaŋ ma aŋbotmbot, mi walzanŋan tomoota mi paŋ, tomtomkizin ta imar to ipeteke yo. Iso:“Ai, taŋ pepe. Re tomtom ta tiŋga.Ni Laion ta iyooto pa Yuda na. Nipopoŋana zaanaŋana ki Dabit, miiporou ma ilip kek. Tana ni iraoikinke bigil lamata mi ru mi ipeele rotiŋga.”✡

6 To aŋre Sipsip ki Anutu ta muŋgutipuni ma imeete na, imendernderkolouŋana kat pa Biibi muriini. Mikoroŋ matan yaryaaraŋan paŋ ziŋanzin wal tomoota mi paŋ ta zanŋanna tiliu i. Ni ka kandaara lamatami ru. Pa ni mbura keskeezeŋana.Mi mataana ta kembena, lamata miru. Mataana, ina iwe kin pa Anutububuŋana lamata mi ru ta ni iŋgo zinma tila tirao pa toono ta boozomen.✡7 Aŋre i imar, to ikam ro ta imbotm-bot la Ni tau mbuleene se muriinipeeze kana i, namaana woono. 8 Besoikam na, koroŋ matan yaryaaraŋan

paŋ ziŋan zin wal tomoota mi paŋta zanŋan na, tila ma titoptop sukereene uunu. Zitun tataŋa len kom-bom, mi titeege mbooro milmilŋanma ikot zin. Mbooro tana na, bokpa aigau rukŋana ta kuziini am-baiŋana iwedet pa. Koroŋ kuzi-iniŋana tina, ina Anutu wal kini po-tomŋan, suŋŋana kizin.✡

Mboe popoŋana9Mi timbomboe popoŋana ta kem-

bei:“Nu na ndeeŋeŋom. Tana rao be

kam ro, mi kinke zin bigil, mi peele.Paso, nu tipunu ma siŋim ireere.Mi siŋ ku ta iŋgiimi tomtom

boozomen ma tiwe Anutulene.

Zin tau kulin pareiŋan, kalŋanpareiŋan, mi timar pa karkarita boozomen.✡

10 Mi nu kam zin ma timap tiwe pa-toronŋana ka tomtom bizin,be timbot la peeze ambaiŋanaki Anutu tiam mi timbeezepini.

Mi ina zin ta ko tikam peeze patoono.”✡

11 To motoŋ ila na, aŋre aŋela tamunŋaana ma munŋaana ka tieene,mi aŋleŋ kalŋan. Tinin zin na taraosom. Timbot papiliu Biibi muriinitau koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ mizin wal tomoota mi paŋ ta zanŋan natimbotmbot pa.✡ 12 Mi kalŋan izallama tizzo ta kembei:“Sipsip ki Anutu ta tipuni ma imeete

na, iti sombe tapakuri, na in-deeŋe men.

Pa ŋgar kini biibi, mi ni mburakeskeezeŋana.

Mburaana ilip pa koroŋ ta munŋaanamen.

Mi ni irao kat pa koroŋ ta boozomen.Mi zaanami uruunu ta kembena, biibi

kat.”* 5:1: Ro ti imender pa mbulu boozomen ta Anutu leleene iur pa be ipet. Ŋgar kini tana, Krisi ta koikam ma iur ŋonoono. ✡ 5:1: Yesa 29:11; Ezek 2:9+; Dan 12:4 ✡ 5:5: Un 49:9+; Yesa 11:1,10; Ro15:12; Ibr 7:14; Tur 6:1 ✡ 5:6: Yesa 53:7; Sek 4:10; Yo 1:29-36; 1Kor 5:7; 1Pe 1:19 ✡ 5:8: Mbo141:2; Tur 4:8+, 8:3+, 15:2 ✡ 5:9: Mbo 96:1+, 144:9; Ŋgo 20:28; 1Kor 6:20; Ibr 9:12; 1Pe 1:18+; Tur 14:3✡ 5:10: Kam 19:6; 1Kor 6:2+; 1Pe 2:5,9; Tur 1:6, 20:6, 22:5 ✡ 5:11: Mbo 68:17; Dan 7:10; Ibr 12:22

Page 456: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 5:13 453 Sua Turkeŋana 6:1113Mana aŋbotmbot mi aŋleŋ koroŋ

ta munŋaana men tau Anutu iur zinna. Timbot saamba, timbot toono,timbot toono leleene, mi timbot tai.Timaŋga mi tilup kwon ma tiso takembei:“Biibi tau mbuleene se muriini

peeze kana, mi Sipsip kini na,niam ko ampakurkur zin pakampeŋana kizin mi amwiditurun, mi iseeŋge iseeŋge maila.

Pa zan mi mburan na, biibi kat.Mi peeze kizin na, mbolŋana.”✡

14To koroŋmatan yaryaaraŋan paŋtilup kwonmi tiso: “Ŋonoono.” Manawal tomoota mi paŋ ta zanŋan na,titoptop su mi tipakur Anutu mi Sip-sip kini.

6Sipsip ki Anutu ikinke zin bigil

1 To aŋre Sipsip ki Anutu ila maikam ro ta bigil lamatami ru ise na,miikinke bigilmataana kanama isu lene.Mi aŋleŋ koroŋ matan yaryaaraŋanpaŋ, kizin ta imaŋga, to kalŋaana bi-ibi ma kembei ta lele ikuruŋ i. Iso:“Mar!” 2 Beso motoŋ ila na, aŋre hoskokouŋana. Mi tomtom ta ise na,iteege peene. Ni, tikam le mogar ta.Mogar tana, tomtom ta sombe iporouma ilip, to tiur sala uteene. Tanatomtom zaanaŋana tana imaŋga maila be iporou mini. ✡

3 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigiltoro ma isu na, aŋleŋ koroŋ matanyaryaaraŋan paŋ, kizin toro ta iweru pa i, imaŋga to kalŋaana biibi maiso: “Mar!” 4 To hos toro iloondoma ipet. Hos tana siŋsiŋŋana katkembei you keseene. Mi tomtom taise na, tikam le buza biibi mi tiyokpini be ipasaana mboti kizin tomtomisu toono. Tabe ikam zin tomtom matimaŋga mi tiparkazas zin. ✡

5 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigiltoro ta iwe tel pa i ma isu na, aŋleŋ

koroŋ matan yaryaaraŋan paŋ, kizintoro ta iwe tel pa na, imaŋga tokalŋaana biibi ma iso: “Mar!” Motoŋila na, aŋre hos gabgapŋana. Mi ni tauise i na, iteege koroŋ be ikin kini piizitabe tomtom tikam. ✡ 6 Molo somna, aŋleŋ sua ta imbot koroŋ matanyaryaaraŋan paŋ tana mazwan miimar. Isombe: “O niom, peteele kolaipet. Tana kini kadoono ko isala. Mikini ambaiŋana, to isala kat. Tamenpasaana ke olib mi baen pepe.”

7 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigiltoro ta iwe paŋ pa i ma isu na, aŋleŋkoroŋ matan yaryaaraŋan paŋ, kizinta iwe paŋ pa na, imaŋga mi kalŋaanabiibi ma iso: “Mar!” 8 To motoŋila na, aŋre hos weŋgarŋgaaraŋana.Mi ni tau imbot sala na, tipaati beMeeteŋana. Ni imuuŋgu, mi An-dewa ito i. Mi tiyok pa wal ru tanabe tikas zin tomtom ta timbotmbottoono na. Tana tikas tomtom pakanpa buza. Mi pakan na, peteele mimete sananŋana ipun zin. Mi pakanna, buzur sananŋan tikan zin. Tamenwal boozomen na, timbot ambai. ✡

9 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigilta iwe lamata pa i ma isu na, aŋre walboozomen tau muŋgu tizzwe katkatsua ŋonoono ki Anutu mi tomtomtikazas zin na, timbotmbot la artaalkopo mbarmaana. ✡ 10 Zin tinatimaŋga, to kalŋan biibi ma tiso: “OMerere, nu potomŋom, mi mburomkeskeezeŋom, mi zzo sua ŋonoonomen. Ŋiizi na ur kadoono pizin tom-tom ta timbot toono a, mi pokot siŋtiam ta ireere na?” ✡ 11 To tikamlen mburu kokouŋan ta mololo na,ma ikot zin, mi tiso pizin be tim-bot rimen mi tizza waen bizin mitoŋmatiziŋ kizin pakan ta tomtomtikazas zin a. Pa zin wal ta Anutuiur zin be timeete pa zaala ta kembeina, bela timetmeete lup muŋgu, tonakadoono urŋana ipet. ✡

✡ 5:13: Mbo 148:1+; Ro 9:5; Pil 2:9+; 1Tim 6:16; 1Pe 4:11 ✡ 6:2: Mbo 45:3+; Sek 1:8+; Tur 19:11✡ 6:4: Sek 6:2; Mt 24:6+ ✡ 6:5: Ezek 4:16 ✡ 6:8: Ezek 14:21 ✡ 6:9: 2Tim 1:8; Tur 1:9, 12:17,19:10 ✡ 6:10: Un 4:10, 9:5; Lo 32:43; Mbo 79:10; Ro 12:19; Tur 11:18, 19:2 ✡ 6:11: Mt 23:31+

Page 457: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 6:12 454 Sua Turkeŋana 7:1212 To motoŋ ila na, aŋre Sipsip ki

Anutu ikinke bigil ta iwe lamata mi tapa i ma isu. To yeŋyeeŋge zazaŋanaŋonoono itok toono. Mi zoŋ itoori maigabgap kembei kawaala gabgapŋana,mi puulu itoori ma isiŋsiŋ lup. ✡13Mipitik ta timbot saamba a titoptopma tisu toono kembei ke ŋononŋanta miiri biibi isala uten, to ŋonontitoptop sorok su toono. 14Mi saambailekleki ma ila, mi imbiriizi ma ilane. Mi abalabal ta boozomen raamamutumutu ta boozomen tizemmurin,mi tila timbot leŋaleŋa. ✡

15Tabe zin king ki toono, mi zin walzanŋan mi zin bibip kizin zaaba kan,zin tau mbio uunu i, mi zin tau mbu-ranŋan i,mi zinmbesooŋo sorrokŋan,mi zin iwal biibi tilala ma tikewe lelatoono sumbuunu ma pat sumbuunuta abal uunu a. 16Mi tiboboobo sala paabal ma pat ma tiso: “Kopol salakaalayam lak! Kokena Biibi tau mbuleeneise muriini peeze kana na, ire yam mikete malmalŋana ki Sipsip kini ikamyam. ✡ 17 Pa aigule biibi tabe tisweketen malmalŋana kizin pa i, ta iŋgiimar kek. Ko asiŋ irao be imender?”✡

7Anutu kilalan kini ise kizin Israel

munŋaana ma munŋaana (144,000)1 Kaimer beso motoŋ ila na, aŋre

aŋela paŋ timender papiliu toono.Mi timender raama miiri uunu paŋ:Re, iwaara, kaagu, daudao. Mi ti-yaramraama miiri paŋ tana. Ko-kena tiwilaala toono, tai, mi zin ke.2-3 Molo som na, aŋre aŋela toro, taiteege Anutu mata yaryaaraŋana ki-lalan kini, mi ise pa zoŋ uunu. Iseto kalŋaana biibi pa aŋela paŋ tanama iso: “Kozo kumbuulu toono matai mi zin ke loŋa pepe. Kombot mi

niamamur kilalan ki Anutu kiti ise zinmbesooŋo kini ndomon muŋgu.” Niiso ta kembena paso, Anutu ikam lenmburan biibi be tipasaana toono mitai.✡

4-8 Aŋbotmbot mi aŋleŋ la pizinIsrael piizi ta Anutu kilalan kini isekizin na. Mi aŋleŋ na, zin munŋaanama munŋaana (144,000). * Zin Is-rael un tataŋa na, ka tomtom bizinmunŋaana laamuru mi ru (12,000)ma ikot zin. Tana Yuda popoŋanakini, Ruben, Gat, Aser, Naptali, Man-ase, Simion, Lebi, Isaka, Zebulun,Yosep, mi Benyamen na, tomtomkizin munŋaana laamuru mi ruruŋa(12,000) ta kilalan ki Anutu ise kizinma ikot zin.

Iwal munŋaana ka tieene ta timbotkar saamba

9 Kaimer beso motoŋ ila mini na,aŋre zin iwal munŋaana ka tieene.Tomtom sa irao inin zin na som. Zintomtom ta kulin pareiŋan, kalŋanpareiŋan, mi timar pa karkari taboozomen, ta timap timender su Sip-sip ki Anutu kereene uunu ta Biibimuriini peeze kana a. Wal biibi tanatimbot la mburu kokouŋan men. Mititeege komkom ruunu ma irao zin.✡10Mi kalŋan biibi ma tizzo:“Tapakur Anutu kiti ta imbotmbot se

muriini peeze kana na mi Sip-sip kini.

Pa zin ta tikamke iti.”✡11 To aŋela ta munŋaana men

timender papiliu wal tomoota mi paŋta zanŋan na, ziŋan koroŋ matanyaryaaraŋan paŋ, mi titoptop su Biibikereene uunu mi tipakur zaana. 12Mitilup kwon mi tiso:“Ŋonoono kat.Iti tapakur Anutu kiti pa kampeŋana

kini,mi tiwit uruunu ma isala kor.

✡ 6:12: Kam 19:18; Mt 24:29+; Ŋgo 2:20 ✡ 6:14: Mbo 102:27; Ibr 1:11+; Tur 16:20 ✡ 6:16: Hos10:8; Lu 23:30; Tur 9:6 ✡ 6:17: Mbo 76:7; Yoel 2:11; Ro 2:5 ✡ 7:2-3: Ezek 9:4+; Ep 1:13+; 2Kor1:22; Tur 9:4, 14:1, 22:4 * 7:4-8: Tomtom 144,000 tiŋgi timender pa Anutu wal kini ta boozomen.Zin ta timbot pa mazwaana ki matamur muŋguŋana na, ziŋan zin ta timbot pa mazwaana ki matamurpopoŋana. Kam ŋgar pa Yakop lutuunu bizin laamuru mi ru, mi zin ŋgoŋana laamuru mi ru. (12 × 12 ×1,000 = 144,000) ✡ 7:9: Ro 11:25; Tur 3:5, 5:9, 11:9, 13:7, 14:6 ✡ 7:10: Mbo 3:8

Page 458: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 7:13 455 Sua Turkeŋana 8:9Pa ni ŋgar biibi, mi mbura

keskeezeŋana.Mburaana ilip pa koroŋ ta boozomen.Tana iti ko tapakurkuri ta kembei,mi iseeŋge iseeŋge ma ila.Ŋonoono.”✡

13 Nio aŋbotmbot mi wal tomootami paŋ ta zanŋan na, kizin ta, imar toiwi yo. Iso: “Wal ta timbot la mburukokouŋana men na, zin ziŋoi? Nu utezin? Timbot ki parei ta timar i?” 14Miaŋpekelma aŋso: “Biibi, nu itumute.”To ni iso pio ma iso:

“Iŋga zin tau tiporou sala pataŋanabiibi kat, mi tamen timbol timbol,tana timar timbotmbot i. Mi tiŋguurumburu kizin pa Sipsip ki Anutu siŋi-ini, tabe ipuspuuzu ma iŋgeeze kat.✡15 “Tana zin tiŋga ta timendernder

kolouŋana pa Biibi muriinipeeze kana,

mi timbesmbeeze pini lela urum kiniikot mbeŋ ma aigule.

Mi Biibi ta imbotmbot sala muriinipeeze kana na, itunu ko im-botmbot raama zin mi iku-ubukaala zin.✡

16Tana zin ko irao petel zin mini som,mi miri zin mini som.Mi zoŋ ko irao ilas zin ma kulin iwidit

mini na som.✡17 Pa Sipsip ki Anutu ta imbotmbot

kolouŋana pa Biibi muriini na,ko imborro zin.

Mi ni ko iyaaru zin ma tila yok matayaryaaraŋana ta bukbuk maise mi irereere totomen.

Mi matan luluunu na, Anutu itunu koimus ma ila ne lup.”✡

8Sipsip ki Anutu ikinke bigil ta iwe

lamata mi ru pa i1 Beso Sipsip ki Anutu ikinke bigil

ta iwe lamata mi ru pa i ma isu na,saamba ikam kiŋ ma irao mazwaanari. 2 To motoŋ ila na, aŋre aŋelalamata mi ru ta timendernder su

Anutu kereene uunu. Mi tikam lentwiiri ma irao zin. ✡

Anutu ileŋ suŋŋana ki wal kini mi iurkadoono pizin tomtom

3-4 Mi aŋre aŋela toro ta iteegembooro milmilŋana, mi imar maimender su artaal uunu. Mi tikamkoroŋ kuzinŋan boozo ma ila kinibe ilup raama Anutu wal kini po-tomŋan suŋŋana kizin, mibe iruk maiwe patoronŋana. To ni isala artaalmilmilŋana ta imbot kolouŋana pa Bi-ibi muriini na, mi ikam patoronŋana.Tana kakoi kuziiniŋana tana, ramakiAnutu wal kini potomŋan suŋŋanakizin isala ma Anutu iyoozo. ✡ 5 Toaŋela ikam you artaal kana, mi iursula mbooro milmilŋana, mi itiyaarama isula toono. Beso itiyaara maisula na, lolo iwenweene, saamba iku-ruŋruŋ, lele ikimitmit, mi yeŋyeeŋgeitok. ✡

Twiiri paŋ titaŋ pa pataŋana tabeipet mi ipei ŋgar kizin tomtom

6 Kaimer na, aŋela lamata mi ru tatiurur zin raama twiiri na timaŋga betiwi.

7 Aŋela mataana kana ila beso iwitwiiri kini na, tigibgiibi yaŋpat miyou ramaki siŋ ma dodot su toono.To toono pakaana ta, ramaki keboozomen ta timbotmbot pa toonopakaana tana na, you ikan ma imap.Mi pakaana ru na, timbot ambai. Mimbutmbuutu na, you tana ineene maimap kat. ✡

8 To aŋela ta iwe ru pa i ila maiwi twiiri kini. Beso iwi na, koroŋkembei ta abal siŋaanabi kat, tipirimaila itop sula tai. Abal tana, you ilol maimap. To tai pakaana ta itoori ma iwesiŋ. Mi pakaana ru na, timbot ambai.✡ 9 Mi buzur ma koroŋ munŋaanamen ta tiwwa la tai pakaana tina na,timetmeete lup. Mi wooŋgo ta timbotla pakaana tina tomini, timbiriizi lup.

✡ 7:12: Tur 5:12+ ✡ 7:14: Yesa 1:18; Mt 24:21+; Ibr 9:14; 1Yo 1:7 ✡ 7:15: Yesa 4:5+; Tur 21:3✡ 7:16: Mbo 121:6; Yesa 49:10; Tur 21:4 ✡ 7:17: Mbo 23:1+; Yesa 25:8; Ezek 34:23; Yo 7:37+, 10:11+✡ 8:2: Mt 24:31 ✡ 8:3-4: Mbo 141:2; Lu 1:10; Ibr 9:4; Tur 5:8, 9:13 ✡ 8:5: Kam 19:16+; Ŋgo 4:31;Tur 16:18 ✡ 8:7: Kam 9:23+ ✡ 8:8: Kam 7:20+

Page 459: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 8:10-11 456 Sua Turkeŋana 9:1210-11 To aŋela ta iwe tel pa i ila

ma iwi twiiri kini. Beso iwi na, pitiksiŋaanabi kat ta you ikanan la maibilbil kembei ta kai i, imbot saamba,mi itop ma isula yok rereereŋan miyok bukbukŋan. Pitik tina zaanata kembei ‘Naamba.’ Ina ipasaanayok boozomen ta timbot pa toonopakaana ta. Tana wal boozomen taso tiwin, nako timetmeete. Mi yokta timbot pa toono pakaana ru na,tisaana som. ✡

12 To aŋela ta iwe paŋ pa i, ila maiwi twiiri kini. Beso iwi na, Anutuipasaana zoŋ pakaana ta, ma puulupakaana ta, mi pitik pakan ma ti-saana. Mi zoŋ pakaana ru, mi pu-ulu pakaana ru, mi pitik boozomenna timbot ambai. Tana zoŋ, puulu,mi pitik na, pakaana ta, iurur zugut.Mi pakaana ru na, tiurur mat. Tanaaigule mi mbeŋ na, zoŋ ma puulu mipitik tikamam kat uraata mini som. ✡

13 To motoŋ ila na, aŋre man-boŋ ta imar ma itababaaba sala tamaŋaanaŋana i, mi kalŋaana biibi maiso: “Weii, tembel zin kek! A waltoono kan, tembel zin kek, tembel zinkek! Pa aŋela tel tomen ta timbotm-bot i. Tiwi twiiri kizin zen.”

9Twiiri ta iwe lamata pa i

1 Ta kembei mi aŋela ta iwe lamatapa i ila ma iwi twiiri kini. Beso iwi na,aŋre pitik tamuŋgu imbot saamba,miitop ma isu toono na. Mi pitik tana,tiuri be imboro naala ta usomŋana ikwoono. * ✡ 2 Beso ikaaga naalakwoono na, kakoi buk ma isala. Mikakoi ta isala i, ina kembei you ta iraoyou sa som. Tana izuk zoŋ mataanama saamba ipalakoikoi.

3Kakoi tana na, zin kuuŋgu tiyootopa ma tisu toono. Mi tikam kuuŋgutana len mburan kembei zirkuumbu

ta timbotmbot toono i. ✡ 4 Mi ko-roŋ tana tikam sua pataaŋa kek. Koirao tipasaana mbutmbuutu sa som,tipasaana ke sa som,mi koroŋ sa ta in-dom i som. Mi tipasaana zin tomtommen. Tamen tipasaana tomtom taboozomen som. Zin tau Anutu kilalankini ise ndomon som na, to tipasaanazin. ✡ 5 Tamen Anutu iyok pizinbe tipasaana zin tomtom ma timet-meete na som. Tana zin ko tikam zintomtom ma tire yoyouŋana biibi katpa puulu lamata. Mi yoyouŋana tabetiyamaana i, ko kembei ta zirkuumbuiŋgal tomtom mi wiini ileleele pa i.6 Indeeŋe mazwaana tina, tomtomko tiru zaala be timetmeete ma tilalen. Mi ko tindeeŋe som. Ko titaŋ-taŋ be loŋa mi timetmeete. Tamenmeeteŋana ko iko pizin. ✡

7 Kuuŋgu tana na, kembei hosta tikamam nin be tila pa malmal.Uten na, tiur koroŋ kembei ta mogarmilmilŋan. Mi ruŋgun na, kembei tatomtom. 8 Uten ruunu na, mololo.Mi zoŋon na, kembei ta laion kamor. ✡ 9 Mburu kizin tabe ipakaalakan mbooro i, na mbolkeŋkeŋŋanakat. Mi begen na, itaŋ kembei karismunŋaana men ta hos tiyaaru zin pamalmal ma toono itaŋ i. ✡ 10 Zinwinŋan. Mi tiŋgal na, kembei tazirkuumbu i. Mi mburan biibi taimbot la win sipiini, be tipasaana zintomtom pa ma irao puulu lamata.11Mi zin len king be ikam peeze pizintomini. King kizin na, aŋela ta im-borro naala ta usomŋana i. Tipaatazaana ila Iburu kalŋan be Abadon. Mitipaata ila Grik kalŋan be Apolion. †

12 Ina pataŋana sananŋanamataana kana ta ila na. Mi ru tomentiwwa i. ✡

Twiiri ta iwe lamata mi ta pa i✡ 8:10-11: Kam 15:23; Yesa 14:12; Yer 9:15 ✡ 8:12: Kam 10:21+; Mt 24:29+ * 9:1: Naalatina, bubuŋana sananŋan murin tau. Sombe tisula, na irao seŋana mini som. Timbot ma irao Anutu iurkadoono pizin. ✡ 9:1: Lu 10:18; Tur 8:10, 20:1 ✡ 9:3: Kam 10:12+; Lu 10:11 ✡ 9:4: Tur 7:3✡ 9:6: Lu 23:30; Tur 6:16 ✡ 9:8: Yoel 1:6 ✡ 9:9: Yoel 2:5 † 9:11: Zaana ru ‘Abadon’ mi‘Apolion’ na, kan un ta kembei: ‘Tomtom ki ipambiriizi koroŋ.’ ✡ 9:12: Tur 8:13

Page 460: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 9:13 457 Sua Turkeŋana 10:913 To aŋela ta iwe lamata mi ta pa

i, ila ma iwi twiiri kini. Mi aŋleŋsua imar pa artaal milmilŋana ta kakandaara paŋ mi imbotmbot Anutukereene uunu na. ✡ 14 Sua tanaila ki aŋela ta iwe lamata mi ta pana. Iso: “Putke re pa aŋela paŋ tatimbit zinma timbotmbot ta yok biibiEuprates kezeene na.” ✡ 15 Aŋelapaŋ tana tizza ma indeeŋe kat nol taAnutu iur na, to tiputke zin ma tilatikas tomtom boozomen. Mi tomtompakan na, timbot ambai. ✡ 16 Miaŋleŋ kembei aŋela paŋ tana malmalkan kizin tabe tise hos i, namunŋaanama munŋaana kat (200 million). ✡

17 Mi zin hos raama kan tomtombizin ta timbot se ndemen na, aŋreruŋgun ta kembei: Koroŋ ta ipakaalakan mbooro na, ka mos siŋsiŋŋanakat, mi keskeezeŋana, mi weŋgarŋ-gaaraŋana. Mi zin hos na, uten kem-bei ta laion. Mi koroŋ sananŋan telta tiwedet pa kwon be tipasaana zintomtom. Koroŋ ta kembei: you, mikakoi, mi koroŋ taweŋgarŋgaaraŋanami kuziini sananŋana kat. 18Koroŋ teltana tipasaana tomtomboozomenmatimetmeete. Mi wal pakan na timbotambai. 19 Hos tana na, mburan biibita imbot la kwon mi win. Win na,kembei mooto uteene. Ina tina tabetipasansaana zin tomtom pa tau.

20 Mi iwal biibi ta pataŋanasananŋan tel tina tipasaana zin matimetmeete som na, zin tikam ŋgarbe titooro lelen mi tizem uraatakizin sananŋana ta tikamam na som.Tinoknok mbulu sananŋana, mitipakurkur bubuŋana sananŋan. Mimerere kizin pakaamŋan ta tiurpekunun pa pat matakiŋa ma ke na,zin lelen be tizem zin som. Tanakoroŋ ta tirao be tire lele som, tileŋsua som, mi tiwwa som na, wal tanatileklek kumbun pizin men. ✡ 21 Mimbulu kizin ta tipunun zin tomtom,mi yaamba kizin, moori mbuuluŋana

ma kuumbu kizin ma, zin lelen betizem som.

10Aŋela ta iteege ro lulŋana musaari

1 To motoŋ ila na, aŋre aŋela torotaumburaanaŋana kat, imbot saambami isu. Imbot lela miiri tieene, miza imbot kor pa uteene. Ruŋgu-unu iyaara kembei zoŋ mataana. Mikumbuunu ru na, kembei ta you mi-aana. ✡ 2 Mi iteege ro musaari tatipeele pataaŋa kek. Iur kumbuunuwoono isu tai, mi kumbuunu ŋas naise toono. 3 To iboobo ma kalŋaanabiibi kat kembei ta laion. Mi saambaikuruŋ pa lamata mi ru be ipekel.Ikuruŋ raama sua. ✡ 4 Ikuruŋ to, nioaŋkam be aŋbeede ka sua. Som, mikalŋaana imbot saambami isuma iso:“Sua ta saamba ikuruŋ pa ma ima na,kozo beede pepe. Imbot turkeŋana.”✡

5 To aŋela ta aŋre i imender se taimi toono na, isara namaana woonoisala pa saamba be ipombol sua kini.✡ 6 Mi kwoono imbol ma iso:“Ŋonoono kat ta Tomtom Biibi tauimbot mataana yaryaara ma alok i. Nita iur saamba mi toono mi tai raamakoroŋ boozomen ta timbotmbot pa.Ni ko irao inaama mini na som. ✡7Sombe aŋela ta iwe lamatami ru pa i,imaŋga be iwi twiiri kini, tona Anutukola ikam ma uruunu ambaiŋana miŋgar kini turkeŋana ta munŋaanamen imap ma iur ŋonoono. Ŋgartana, muŋgu ni iswe la ki mbesooŋokini ta tisoyaara kalŋaana pizin tom-tom na.” ✡

8 To kalŋaana ta muŋgu aŋleŋ im-bot saamba mi isu na, iso mar piomini. Iso: “La ma kam ro ta tipeelema imbot se aŋela ta imender se taimi toono na namaana.”

9 Tana aŋla kini, mi aŋwi i be ikamro musaari tana imar. Mi ni iso pio.Iso: “Kam mi kan. Mi sombe kan,

✡ 9:13: Tur 8:3 ✡ 9:14: Tur 16:12 ✡ 9:15: Tur 8:7+ ✡ 9:16: Mbo 68:17 ✡ 9:20: Mbo106:37, 115:4+; Ŋgo 7:41; 1Kor 10:19+ ✡ 10:1: Ezek 1:28; Mt 17:2; Tur 1:15+ ✡ 10:3: Mbo 29:3; Yo12:29 ✡ 10:4: Dan 12:4,9 ✡ 10:5: Un 14:22; Kam 6:8 ✡ 10:6: Mbo 146:6 ✡ 10:7: Ŋgo 3:21

Page 461: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 10:10 458 Sua Turkeŋana 11:13nako inamut kat kembei bigil suru-unu. Mi sombe isula kopom, inakoikam ma kopom iyoyou.” ✡ 10 Toaŋkam ro ta ise aŋela namaana nama aŋkan. Ila kwoŋ na inamut katkembei ta bigil suruunu. Beso aŋ-teenema isula na, itortooro kopoŋmaiyoyou. 11 Mi sua imar tio ta kembei.Iso: “Kozo we Anutu kwoonomini, miso kalŋaana pa mbulu tabe ipet pizinking mi zin tomtom boozomen. Zinkulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mitimar pa karkari ta boozomen.”

11Anutu kwoono bizin ru

1 Aŋbotmbot mi tikam koroŋ molokembei ta mbiizi ma imar tio. Koroŋtana, ina be iwe kin. Imar mi aŋleŋsua ta kembei:

“La ma kin Urum Merere mi ar-taal. To nin zin tomtom ta tizuŋzuŋlela na.” *✡ 2-3 Mi lele ta ipapiliuUrum Merere na, kin pepe. Pa inaAnutu izem ma iwe zin wal ta Yudasomŋan i len ma irao puulu tomtoorumi ru. Tana zin ko tipadagdaaga karpotomŋana ta Yerusalem na ma iraoaigule 1,260. Indeeŋe mazwaana tanana, nio ko aŋgo tomtom tio ru be tiwenio kwoŋ mi tipombolmbol sua tio.Ziru ko tiŋgun muuŋgu mi tiru pamburu gabgapŋan.” †✡

4 Ziru tiwe kembei ke olib ru milam ru ta timender suMerere ki toonota boozomen kereene uunu na. Patikam Anutu ruŋguunu mi tizzwe suakini pizin tomtom.✡ 5 Mi kan koisa iso ikam be ipasaana zin, to youmiaana ko ipet pa wal ru tana kwonmi ikani. Tana tomtom sa isombeipasaana zin, inako imeete pa zaalata kembena.✡ 6 Sombe wal ru tina

tiso zin tomtom pa Anutu kalŋaana,na Anutu ko ipombol zin ma tiraobe tipumun saamba ma yaŋ isu som.Mi ko len mburan be titooro yok maiwe siŋ tomini. Mi sombe lelen betipasaana toono pa pataŋana sa, nazin ko tirao. ‡✡

7 Sombe ziru tiposop uraata kizinpa sua soyaaraŋana, tona koroŋsananŋana ta per ma ise pa naalata usomŋana na, ko imaŋga ma ilippizin, mi ipun zin ma timetmeete.✡8 Mi tomtom ko tizem uri ru tana matimbot sorok su kar keteene. Kar biibitana, ta tipun Merere kizin tominima imeete sala ke pambaaraŋanana. Mi titooro sua pa ma tipaatazaana be Sodom mi Aikuptu.✡ 9 Mizin tomtom ta kalŋan pareiŋan, mikulin pareiŋan, mi timar pa karkari taboozomen, ko timap ma tigedgeedesu pa ziru tana pa aigule tel misuruunu. Mi ko tiyok be titwi zirusom.✡ 10 Pa muŋgu Anutu kwoonobizin ru tana tikamam pataŋana biibipizin tau. Tana tomtom tau timaptimbot su toono ko lelen ambai pameeteŋana kizin, mi menmeen zinbiibi, mi tiparkamam koroŋ pizin.✡

11 Beso aigule tel mi suruunu tinailae na, Anutu iwi bubuŋana matayaryaaraŋana pa wal ru tana, totimaŋga timender. Mi tomtom tirezin, to motoŋana biibi ikam zin.✡12 Molo som na, tileŋ kalŋaana bi-ibi imbot saamba mi isu pa ziru.Iso: “Kese tis!” To kan koi bizintigedgeede zin, mi miiri tieene ikamzin ma tisala pa saamba.✡ 13 Indeeŋekat mazwaana tina na, yeŋyeeŋgebiibi kat itok toono, mi kar biibitana pakaana ta ite ma imap. Mipakaana lamatami paŋ na, imbot am-

✡ 10:9: Ezek 3:3 * 11:1: Zin wal ta tizuŋzuŋ lela Urum Merere na, timender pa Anutu wal kiniŋonoono ta tiurla kat. Wal tana na, Anutu ko mataana pizin. ✡ 11:1: Ezek 40:3+ † 11:2-3: Wal ruti ko tikam sua pataŋana pizin tomtom. ✡ 11:2-3: Mbo 79:1; Dan 7:25, 12:7; Lu 21:24; Tur 12:6, 13:5✡ 11:4: Sek 4:11+ ✡ 11:5: Mbo 97:3; Yer 5:14 ‡ 11:6: Muŋgu Anutu kwoono Ilia ipumun saambama yaŋ isu som. Mi Mose ta itooro yok ma iwe siŋ. Tana wal ru ti uraata kizin ko kembei ta Ilia mi Mose.✡ 11:6: Kam 7:17+; 1Kin 17:1; Yems 5:17 ✡ 11:7: Dan 7:21; Lu 13:32; Tur 13:1,5+, 17:8 ✡ 11:8:Yesa 1:9+; Mk 10:33+; Lu 13:34 ✡ 11:9: Mbo 79:2+ ✡ 11:10: Mbo 105:38; Yo 16:20 ✡ 11:11:Ezek 37:5+ ✡ 11:12: 2Kin 2:1+; Mk 14:62; Ŋgo 1:9; Tur 12:5

Page 462: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 11:14 459 Sua Turkeŋana 12:6bai. Mi tomtom munŋaana lamatami ru (7,000) timetmeete ma tila lenpa yeŋyeeŋge tana. Mi zin ta timbotna, motoŋana biibi kat ikam zin. Patikilaala Anutu mburaana tau.

14 Ina pataŋana biibi toro ta iwe rupa. Mi iwe tel pa na, molo som to ipet.

Twiiri ta iwe lamata mi ru pa i itaŋ15Beso aŋela ta iwe lamatami ru pa

i, ila ma iwi twiiri kini na, aŋleŋ iwalbiibi ta timbot saamba a kalŋan isalama tiso ta kembei:“Buri na, zin peeze kan ki toono

mburan imap kat, mi koroŋ taboozomen imbot la peeze kiMerere tiam mi Mesia kini.

Ni kola ikam peeze ma alok!”✡ 16 Towal tomootami paŋ ta zanŋanna, tizem murin peeze kanta timbot su Anutu kereeneuunu na, mi titoptop su matiwit uruunu. 17 Tisombe:

“OMerereAnutu, nubiibimimburomkeskeezeŋom.

Nu mbotmbot ta muŋgu kek. Mi iŋgikoozi tomini mbotmbot.

Mburom biibi mi peeze ku, ta iŋgi swema imbot kat mat kek.

Tana niam leleyam ambai pu, mi am-pakuru.✡

18 Zin karkari keten malmal ma ti-saana kat.

Mi iŋgi mazwaana tabe nu swe ketemmalmalŋana ku ma ipet mat.

Iŋgi be tiiri wal meeteŋan, mi kamkadoono ambaiŋana pizinmbesooŋo ku ta tiwe kwommi tiso kalŋom pizin tomtomna.

Tana wal ku potomŋan ta timototou mi tileŋleŋ la kalŋom na,nu kola kam len kadoono am-baiŋana.

Zin ta zanŋan na, mi zin sorrokŋantomini.

Mi zin wal ta tipasansaana mbulu sutoono, ta iŋgi be pasaana zini.”✡

19 Tiso makiŋ, mi Urum Merere taimbot saamba a ka kataama ikaagamaSua Mbukŋana Ka Koror imbot mat.To lele ikimitmit, saamba ikuruŋruŋ,lolo iwenweene, yeŋyeeŋge itok, miyaŋpat ilup mi isu pa toono.✡

12Moori mi mooto

1To aŋre uraata biibi ipet ta saambaa. Moori ta, * ni iur zoŋ mataana maiwe le mburu. Mi imender se puulu.Mi pitik laamuru mi ru imbot salauteene ma iwe le mogar. 2Moori tanakopoono. Mi pikin ikamam be isu.Tabe ni iyamaana yoyouŋana biibi miiyak ma kalŋaana.✡

3 Molo som na, uraata toro ipetta saamba a. Mooto tau zazaŋanakat, mi isiŋsiŋ kembei ta you ke-seene i. Uteene ibogboogo ma iwelamata mi ru. Mi ka kandaara laa-muru. Mi mogar lamata mi ru ikotuteene lamatami ru tana.✡ 4Miwiiniikokor pitik pakan ta timbot saambaa, mi ipalkeete zin su toono. Mi pitikboozomen na, timbot ambai. To ilama imender su tamoori kereeneuunumi izaŋzaaŋa. Beso moori tina ikampikin ma isu, tona iwoni pataaŋa.✡

5 Pikin tomooto ta moori tinaipeebi, ina ni ta ko ikam peeze pizinkarkari ta boozomen. Mi peeze kiniko mbolkeŋkeŋŋana kat. Tanatamooto iso ikani. Som, mi titatke ima isala ki Anutu ta imbot se muriinipeeze kana na.✡ 6 Mi moori tana, niiko ma ila lele bilimŋana ta Anutuitunu iur pini pataaŋa kek be imbot

✡ 11:15: Kam 15:18; Mbo 10:16, 22:29+; Tur 10:7, 12:10, 19:6 ✡ 11:17: Kam 3:14; Mbo 93:1, 97:1+,99:1 ✡ 11:18: Mbo 2:1+, 46:6, 110:5, 115:13; Mt 20:8; Ro 2:5+ ✡ 11:19: Kam 9:24, 19:16; Ibr 9:4;Tur 8:5 * 12:1: Moori taiŋgi, ni imender pa Anutu wal kini. Mi lutuunu na, Yesu tau. Mi mooto, inaTomtom Sanaana. Tana Tomtom Sanaana itoombo be ipasaana Yesu ma som, to imaŋga pa wal kini. Miuraata kini tana, ta iŋgi ikamam men i. Tamen Anutu ko mataana pa wal kini. ✡ 12:2: Yesa 66:7; Ga4:19 ✡ 12:3: Dan 7:7 ✡ 12:4: Dan 8:10 ✡ 12:5: Mbo 2:9; Yesa 66:7; Tur 2:27, 19:15 ✡ 12:6:1Kin 17:1+; Dan 7:25; Tur 11:2+, 13:5

Page 463: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 12:7 460 Sua Turkeŋana 13:3pa. Mi Anutu ko mataana pini mi irei pa ka kini ma irao aigule munŋaanata tomto laamuru tomto tel (1,260).✡

7 To malmal imaŋga ta kar saambaa. Mikael ziŋan aŋela kini tikammalmal pa mooto, to mooto mi zinaŋela kini tipimiili malmal pizin.✡8 Tamen mooto mburaana irao som.Tabe ziŋan wal kini tirao timbot minikar saamba som. 9 To tipiri mootozazaŋana tana ma isu pa toono. Anoŋtau aliŋgumuraŋana na. Tipaati beTomtom Sanaana, mi Sadan. Nitina, ta ipandelndel zin tomtom taboozomen, mi ipakamkaam zin matitoto zaala sananŋana. Tana tipiri ima isu toono raama zin aŋela kini.✡

10 Tona aŋleŋ kalŋaana biibi ta im-bot saamba mi iso ta kembei:“Iŋgi buri Anutu kiti ikamke zin wal

kini ma timbot ambai.Pa mburaana mi peeze kini, ta iswe

ma ipet mat kek.Iŋgi be Mesia kini ikam uraata kini ta

ni zaana pa.Pa Tomtom Sanaana ta koroŋ mi iŋ-

galŋgal sua pizin toŋmatiziŋkiti isu Merere kereene uunuikot mbeŋ ma aigule na,

tipiri i ma isula le toono kek.✡11Mi zin toŋmatiziŋ kiti tilip pini kek.Pa tipase pa Sipsip ki Anutu siŋiini,mi tizzwe katkat sua ŋonoono.Mi timoto pa meeteŋana som, mi

tizem kat zitun pa Yesu.✡12 Tana niom wal ta kombotmbot kar

saamba na, menmeen yom mileleyom ambai kat.

Mi niom ta kombotmbot toono mi taina, tembel yom.

Pa Tomtom Sanaana, ta isuma i.Mi ni keteene malmal biibi kat.Pa iute swoono igarau kek.”✡

13 Tana mooto ire kembei ni tipiri isu le toono kek. Tabe ila iketotomoori

ta ipeebe pikin tomooto na. 14 Totikammoori tana le manboŋ begeeneru ta bibip kat, bekena irie ma ilamuriini ta lele bilimŋana a. Nasoimbot molo pa mooto. Mi Anutu komataana pini mi ire i pa ka kini mairao ndaama tel mi pakaana.✡ 15 Tomooto imaŋga na, ikaaga kwoono, miyok itoogo ma ipet be isur moori tanama ila ne. 16 Tamen toono iuulumoori, mi kwoono ikaaga ma isenyok ta ipet pa mooto kwoono na.17 Tabe mooto keteene malmal kat pamoori. To imaŋga pa popoŋana pakanki moori tana. Mi ina zin tau tileŋleŋla tutu ki Anutu mi titoto, mi tikiskissua ŋonoono ki Yesu. 18 Mi moototana ila ma imender su peende.✡

13Koroŋ sananŋana ta bokma ise pa tai

1 To motoŋ la na, aŋre koroŋsananŋana * ta bok ma ise pa tai.Ka kandaara laamuru, mi uteene nalamata mi ru. Mi mogar laamuruta kizin king i, ta ikot zin kandaaratana. Mi uteene lamata mi ru tanazan imbot la makiŋ. Mi zan tana,tomtom ta sombe ikam, na ni irepi-ili Anutu.✡ 2 Koroŋ sananŋana tanaaŋre na, ruŋguunu kembei ta lepat i.Mi kumbuunu na, kembei bea kum-buunu. Mi kwoono na, kembei laionkwoono. † Koroŋ tana na, ikammooto ruŋguunu. Tana mooto ikamkoroŋ tana le mburaana, mi ikamzaana biibi pini, mi iur peeze kiniila ki koroŋ tana.✡ 3 Mi aŋre la pakoroŋ sananŋana tana uteene ta na,ka mbelŋana imbotmbot. Pa muŋgutipuni ma imeete. Mi iŋgi imaŋgamini.

Mi zin tomtom ta timbot toonona, timap ma timurur pa koroŋ tana

✡ 12:7: Dan 10:13,21; Yud 9; Tur 20:2 ✡ 12:9: Un 3:1+; Lu 10:18, 22:31; Yo 12:31; 2Kor 11:3; Tur 20:2+✡ 12:10: Sek 3:1; Tur 19:1 ✡ 12:11: Lu 14:26; Ro 8:33+, 16:20 ✡ 12:12: Mbo 96:11+; Yesa 44:23,49:13; Tur 8:13, 18:20 ✡ 12:14: Kam 19:4; 1Kin 17:1+; Dan 7:25; Tur 11:2+, 13:5 ✡ 12:18: Un 3:15;1Yo 5:10; Tur 11:7, 13:7, 14:12, 20:4 * 13:1: Koroŋ sananŋana ti imender pizin wal ta tikazas Krisi walkini mi tikamam pataŋana pizin. ✡ 13:1: Dan 7:2+; Tur 11:7, 17:3 † 13:2: Lepat, bea, mi laion,ina buzur sananŋan tel ta bibip kat mi keten malmalŋan, mi tipasansaana zin tomtom. ✡ 13:2: Dan7:4+; Tur 12:4 ✡ 13:3: Tur 17:8

Page 464: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 13:4 461 Sua Turkeŋana 13:18mi tito i.✡ 4 Mi tilek kumbun pamooto mi tipakuri. Paso, ni ta ikammburaana mi zaana ila ki koroŋ tina.Mi tilek kumbun pa koroŋ sananŋanatina tomini. Tabe timaŋga to tiso:“Lak, asiŋ ta ni irao kembei koroŋtiŋgi? Som asiŋ irao be ikam malmalma ilip pini? Som. Ni kadoono tom-tom sa som.”✡

5 Mi Anutu izem puulu tomtoorumi ru ila koroŋ sananŋana tinanamaana. Mazwaana tana, koroŋtana ipakurkur itunu mi irepilpiiliAnutu.✡ 6 Tana kwoono ikaagami izzo sua repiiliŋana pa Anutu.Irepiili zaana, irepiili muriini tau Niimbotmbot pa i, mi irepiili zin wal tautimbot saamba a. 7Mi Anutu iyok pinibe ikammalmal pawal kini potomŋanma ilip pizin. Mi iur zin tomtom taboozomen ila koroŋ sananŋana tananamaana be imboro zin. Zin kulinpareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timarpa karkari ta boozomen.✡ 8 Tana walboozomen ta timbot su toono tiŋgina, tilek kumbun pa koroŋ sananŋanatina mi tipakuri. Mi zin tau zan ise roki mbotŋana mata yaryaaraŋana na,tilek kumbun pa koroŋ sananŋanatina som. Wal tana tibeede zan sero ta muŋgu kek, mana Anutu iursaamba mi toono. Mi Sipsip ki Anututa tipuni ma imeete na, ta imborroro tana.✡ 9 Tana tomtom ta sombetalŋaana, na ni bela ileŋ la sua ti:10Zin wal tabe tilela ruumu sanaana i,

inako tilela ruumu sanaana.Mi zin wal tabe timeete pa buza i,

inako timeete pa buza. ‡Tana Anutu wal kini potomŋan bela

tikiskis urlaŋana kizin, mitimender mbolŋana.✡

Koroŋ sananŋana toro ta ber ma isepa toono

11-12 To motoŋ la na, aŋre koroŋsananŋana toro § ta ber ma ise patoono. Ka kandaara ru men, kembeita sipsip. Tamen iso sua na, kembeita mooto. Koroŋ mataana kana mbu-raana, ta imap ma ise kini. Mi ikamkoroŋ mataana kana ruŋguunu, tabeikam ma tomtom boozomen ta tim-botmbot su toono i tilek kumbun pakoroŋ mataana kana. Anoŋ ta tipunuteene ta ma imeete, mana imaŋgamini na.✡ 13-14Mikoroŋ sananŋana taiwe ru pa na, Anutu iyok pini ma itor-tooro mos bibip ma iwedet. Irao ikamma you tomini imbot saamba mi isutoono ma tomtom tire kat pa matan.Tabe uraata kini tana ipandelndel zintomtom ta timbot su toono tiŋgi, miipakamkaam zin. Mi ipesese zin tom-tom be tiurpe koroŋ mataana kanaruŋguunu mi tipakuri. Anoŋ ta buzaikan uteene ma imeete, mana imaŋgamini na.✡ 15 Mi Anutu iyok pa koroŋta iwe ru pa, ma ikam koroŋ mataanakana ruŋguunu ma iwe kembei koroŋmata yaryaaraŋana be iso sua. Mizin wal ta sombe tilek kumbun paruŋguunu tana som, na ni irao iur sua,mi tipun zin ma timetmeete.✡

16 Mi ni imaŋmaŋ tomtom taboozomen be tikam kilalan ta isenaman woono. Som na, ise ndomon.Wal zanŋan ma zin sorrokŋan, mi zinmbio uunu ma zin tau timbot ŋoobo,mi zin ta tiwe mbesooŋo sorok pizinwal pakan, mi zin iwal biibi.✡ 17 Mitiur sua ta kembei: Bela tomtom lekilalan tana, tona iŋgomoono koroŋkini mi iŋgiimi koroŋ. Mi so som,nako som. Mi kilalan tina, ina koroŋsananŋana zaana mi kin kini.✡

18 Tana koroŋ imbot la ŋgar. Tom-tom ta sombe le ŋgar, nako iute zaalatabe inin koroŋ sananŋana tana kin

✡ 13:4: Tur 18:18 ✡ 13:5: Dan 7:8,25, 11:36; Tur 11:2, 12:6 ✡ 13:7: Dan 7:21 ✡ 13:8: Kam32:32; Mbo 69:28; Mt 25:34; Lu 10:20; Yo 1:29; Tur 17:8, 20:12+, 21:27 ‡ 13:10: Zaala toro ta tarao betotooro sua ti, ina ta kembei: Zin wal ta so tikam buza mi tipun zin tomtom ma timetmeete, nako zituntimeete pa buza tomini. ✡ 13:10: Yer 15:2, 43:11; Mt 26:52; Ibr 6:12; Tur 14:12 § 13:11-12: Koroŋsananŋana toro ti imender pa urlaŋana pakaamŋana. ✡ 13:11-12: Mt 7:15, 24:11 ✡ 13:13-14: Lo13:1+; Mt 24:24; 2Tes 2:9+ ✡ 13:15: Dan 3:4+ ✡ 13:16: Tur 14:9, 19:20, 20:4 ✡ 13:17: Tur14:9+, 15:2, 16:2 ✡ 13:18: Tur 15:2, 17:9, 21:17

Page 465: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 14:1 462 Sua Turkeŋana 14:11

kini, mi ikilaala ka uunu. Kin tana na666. Mi ina imender pa tomtom.✡

14Sipsip ki Anutu ziŋan zin iwal

munŋaana ma munŋaana kat (144,000)timbot su abal Sion ta kar saamba a

1 Aŋbotmbot mi motoŋ la na, aŋreSipsip ki Anutu ziŋan zin tomtomta munŋaana ma munŋaana kat(144,000) timendernder sala abalSion. Mi zin iwal tina na, ni zaana mitamaana zaana ise ndomon. ✡ 2Molosom na, aŋleŋ kalŋaana ta imbotsaamba mi isu. Mi kalŋaana tanana, kembei tau yok ŋguruŋguruŋŋani. Mi kembei ta lele ikuruŋruŋ mabiibi. Mi kembei ta zin wal tizzekombom kizin ma timbotmbot. 3 Miiwal munŋaana ma munŋaana kat(144,000) tana timbo mboe popoŋanaisu Biibi muriini tau wal zanŋantomoota mi paŋ mi koroŋ matanyaryaaraŋan paŋ timbotmbot pa na.Iwal biibi tana, ina zin tomtom kitoono tiŋgi ta Anutu iŋgiimi zin matiwe lene kek. Mi zin men ta tiraobe tiute mboe tana. ✡ 4 Iwal biibitana tipasaana zitun ma tila kizinmoori som. Pa tipotom zitun. * Mitirenaana Sipsip ki Anutu. Sombeila kena, som ila kena, na zin tito imen. Wal tana, Merere itatke zin latomtom mazwan, mi iŋgiimi zin matiwe lene kek. Tana tiwe wal mataanakan ki Anutu ziru Sipsip kini. ✡ 5 Mipakaamŋana sa ipet pa kwon som.Tana len uunu sa isaana som. ✡

Aŋela tel6 To motoŋ la na, aŋre aŋela toro

ta irie sala maŋaanaŋana mi isoyaarauruunu ambaiŋana pizin tomtom tatimbotmbot su toono na. Zin kulinpareiŋan, kalŋan pareiŋan, mi timar

pa karkari ta boozomen. Uruunuambaiŋana tana ko imbolmi imbotm-bot ta kembei ma alok. ✡ 7 Aŋelatana imaŋga, to kalŋaana biibi maiso: “Kelek kumbuyom pa Anutu mikapakuri. Pa ni ta iur saamba, iurtoono, iur tai, mi iur yok bukbukŋanta boozomen. Mi nol biibi tabe itiirizin tomtom mi iur kadoono pizin i,ta iŋgi imar kek. Tana komoto i mikapakur zaana.” ✡

8Molo somna, aŋela toro ta ito imaimar, mi kalŋaana biibi ma iso: “Karzaanaŋana Babilon ta isu kek. Kar taiyaryaaru zin tomtom pa mbulu kinisananŋana, mi ikamam ma iŋgi bezin tomtom tiwin la mbooro ki Anutukete malmalŋana kini, ta tireege maborok su lene kek.” ✡

9 Aŋela tana imar ila, mi aŋelatoro ta iwe tel pa i, ito zin maimar. To iboobo ma kalŋaana kat.Iso: “Tomtom sa isombe ilek kum-buunu pa koroŋ sananŋana, som ko-roŋ sananŋana ruŋguunu, mi ikamkilalan kini ise ndomoono, som na-maana, ✡ 10 na ni tomini ko iya-maana kat Anutu kete malmalŋanakini. Kete malmalŋana kini tanana, kembei ta yok mbolŋana. Pakosa sa ila ramaki bekena ipunmeetemburaana som. Tana tomtom tinako iwin la mbooro ta bok pa Anutukete malmalŋana kini. Mi ko tiseezemataana pa you raama koroŋ ta weŋ-garŋgaaraŋana mi kuziini sananŋanai ila zin aŋela potomŋan mi Sipsipki Anutu keren uunu. ✡ 11 You taikanan wal tana, ka kakoi ko izallalene ta kembei ma alok. Tana zinta tilek kumbun pa koroŋ sananŋana,som koroŋ sananŋana ruŋguunu, mitikam kilalan kini, nako irao ketensu risa som. Pa you ko imbotmbotta kembei ikot mbeŋ ma aigule. ✡

✡ 14:1: Tur 7:3+ ✡ 14:3: Mbo 149:1; Tur 5:9, 15:3 * 14:4: Sua ta Yoan ibeede na, iso takembei. Wal 144,000 taiŋgi tila kizin moori ma ziŋan tikeene som. Wal ŋgarŋan boozo tiso ko ni ikam suatooroŋana pizin wal ta titoto mbulu mbuyeeneŋana ki toono som, mi titoto Anutu zaala kini. ✡ 14:4:Mt 25:1+; 1Kor 6:20; 2Kor 11:2; Ep 5:27; Yems 1:18; Tur 3:4 ✡ 14:5: Mbo 32:2; Kol 3:9 ✡ 14:6: Mk13:10 ✡ 14:7: Mbo 124:8; Tur 15:4 ✡ 14:8: Yesa 21:9; Yer 51:8; Tur 17:2+ ✡ 14:9: Tur 13:12+✡ 14:10: Un 19:24; Mbo 11:6, 75:8; Yesa 51:17; Yer 25:15; Tur 15:7 ✡ 14:11: Yesa 34:10

Page 466: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 14:12 463 Sua Turkeŋana 15:412 Tana zin wal ki Anutu ta titototutu kini mi tiurla ki Yesu na, zinbela timender mbolŋana mi tikiskisurlaŋana kizin.”

13 Aŋela iso sua tana ma imap,mi aŋleŋ kalŋaana ta imbot saambami isu pio. Iso: “Beede ta kembei.Koozi mi ila na, zin wal ta sombetikiskis Merere ma irao meeteŋanakizin, nako menmeen zin pa kam-peŋana ki Anutu.” Pa Bubuŋana isota kembei: Ŋonoono kat. Zin ko ketensu pa uraata mi pataŋana kizin taboozomen, mi tipa raama mbulu miuraata kizin ambaiŋana ma tila karsaamba. ✡

Kini ŋgaamaŋana ka nol14 Tona motoŋ ila na, aŋre mi-

iri tieene kokouŋana. Mi Ni tambuleene ise miiri tieene tana na,ruŋguunu kembei ta Tomtom Lutu-unu i. Mi mogar milmilŋana im-bot sala uteene. Mi iteege buzakeloogoŋana ta mataana men. ✡15 To aŋela toro iyooto ma ipet paUrum Merere, mi iboobo sala pa Nita imbotmbot se miiri tieene na. Iso:“Kam buza ku keloogoŋana tana, miŋgaama kini. Pa toono iurpe i lup kek.Tana kini ŋgaamaŋana ka nol, ta iŋgibe ipet i.” ✡ 16 To Ni tau mbuleeneise miiri tieene na, ipiri buza kini, miiŋgaama kini ta imbotmbot su toonona ma imap.

Anutu kete malmalŋana kini ikamkat zin tomtom

17 Molo som na, aŋela toro imbotUrum Merere ta saamba a mi iyooto.Mi ni tomini, le buza keloogoŋana tamataana men. 18 To aŋela toro imbotartaal uunu mi imar. Ni ta imborroartaal ka you i. Imar to kalŋaanabiibi mi iso la pa aŋela toro ta le buzakeloogoŋana ta mataanaŋana na. Iso:“Kambuza ku tina, mi yembut baen taboozomen ŋonon. Pa baen ta imbottoono na, mazan kek.” 19 Beso aŋelatana ipiri buza kini isu toono na, baen

ŋonon borok la lup lele tabe tomtomtipadagdaaga baen supa i,mibe surunizzu i. Ina imender pa Anutu ketemalmalŋana kini tau. ✡ 20 Mi baenŋonon tana, ina tipadagdaaga su karzilŋaana, mi surun biibi kat. Ireerema ila molo kat ma irao kembei 300kilomita. Mi ipot ma ise ma raraatepa hos kwoono. Baen surun tana, inaimender pa tomtom siŋin.

15Aŋela lamata mi ru titeege pataŋana

lamata mi ru1 To motoŋ isala saamba na, aŋre

uraata biibi toro ipet. Uraata tiŋga na,ipa ndel kat. Takam ŋgar pa ma taraosom. Aŋre aŋela lamata mi ru titeegepataŋana lamata mi ru ta sananŋankat. Ina be ikemer pa, mi iposopAnutu kete malmalŋana kini.✡

2 Mi aŋre koroŋ kembei ta tai i.Iŋgalaŋ kat. Mi you miaana ikamprikprik lela. Mi zin wal tau timendermbolŋana mi tikis urlaŋana kizinma tilip pa koroŋ sananŋana raamaruŋguunu, mi tikam kilalan kini somna, aŋre zin timender se tai tina, milen kombom ma irao zin. Kombomtana, Anutu itunu ikam pizin.✡ 3 Mitimbo mboe ki Mose ta Anutu mbe-sooŋo kini i, mi Sipsip ki Anutu mboekini. Tiso:“O Merere Anutu, nu mburom

keskeezeŋom.Uraata ku biibi kat. Amkam ŋgar pa

ma amrao som.Nu king biibi ŋonoono ta mborro

karkari ta boozomen.Nu kamam peeze mi iseeŋge iseeŋge

ma ila.Mi mbulu ku na, ndeeŋeŋana mi

ŋonoono men.✡4 O Merere, nu itum tamen ta po-

tomŋom.Tana tomtom ta munŋaana men ko

timoto u, mi tileŋ la kalŋom,mi tipakur nu zom.

✡ 14:13: 2Tes 1:7; Ibr 4:10 ✡ 14:14: Ezek 1:26; Dan 7:13 ✡ 14:15: Mk 4:29 ✡ 14:19: Tur19:15 ✡ 15:1: Tur 11:18 ✡ 15:2: Tur 4:6, 13:15+, 14:2 ✡ 15:3: Kam 15:1+; Mbo 86:9+, 111:2,145:17

Page 467: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 15:5 464 Sua Turkeŋana 16:9Mi zin karkari ta boozomen ko

timar, mi tilek kumbun pu,mi tipakuru.

Pa mbulu ku ta urur kadoonondeeŋeŋana pizin tomtom,ina ta swe ma imbot matkek.”✡

5 Kaimer mana motoŋ ila na, aŋrebeeze ki Anutu ta imbotmbot saambaa, leleene ta potomŋana kat na kakataama ikaaga. Beeze tana na, sua taAnutu iswe pa wal kini bekena ipom-bol zin ma tito zaala kini na imbotm-bot lela.✡ 6 Mi aŋela lamata mi rutana tiyooto ma tipet pa beeze raamapataŋana lamata mi ru ta sananŋankat. Aŋela tana timbot la mburukokouŋan ta ŋgeezeŋan kat. Mi tiurmburu milmilŋan ta imbot se kanmbooro ma iliu zin. 7To koroŋ matanyaryaaraŋan paŋ na, kizin ta imaŋga,to irai mbooro milmilŋan lamata miru ma ikot aŋela lamata mi ru tana.Mbooro lamata mi ru tana na, Anututa imbotmbot ma alok i kete mal-malŋana kini ila ma bokbok.✡ 8 Miurum lene ta saamba a, na bok payou kakoi ta iyooto pa Anutu azuŋkakini mi mburaana na. Tabe ikamma tomtom sa irao be ilela som mairao aŋela lamata mi ru tana tiposopuraata kizin ma imap.✡

16Anutu kete malmalŋana kini ikam

kat zin tomtom1 To aŋleŋ kalŋaana biibi ta imbot

urum lene ta saamba a mi imar. Miiso pa aŋela lamata mi ru tana maiso: “Kala ma kiliŋ Anutu kete mal-malŋana kini ta imbot sula mboorotiom na, ma isula toono.”✡

2 To aŋela ta imuuŋgu na, ila toimaŋga pa mbooro kini, mi Anutuketemalmalŋana kiniwerek su toono.Beso isu ta kembei, na zin wal taukilalan ki koroŋ sananŋana ise kizin,mi tizuŋzuŋ pa koroŋ tana ruŋguunu

na, mbetmbeete ta sananŋan kat iikam zin.✡

3Aŋela ta iwe ru pa i, ila to imaŋgapa mbooro kini, mi Anutu kete mal-malŋana kini isu tai. Beso isulatai na, tai itoori ma iwe kembei siŋkutuunu gabgapŋana tau kizin tom-tom ta timeete kek na. Tabe koroŋta munŋaana men tau timbot sulatai leleene na, timetmeete lup. Sakalaŋana mini som.✡

4 Ta kembei, mi aŋela ta iwe tel pai, ila to imaŋga pa mbooro kini, miAnutu ketemalmalŋana kini isula yokboozomen ta tirereere i mi yok buk-bukŋan tomini. Mi ikam ma yok taboozomen titooro ma tiwe siŋ men.✡5Mi aŋleŋ la pa aŋela ta imborro yoki, iso pa Merere ma iso:“Nu potomŋom.Ta muŋgu mi imar na, nu mbotmbot.Mbulu ta kam ti be pokot sanaana

kizin tomtom, ina indeeŋemen.✡

6 Pa zin tipun wal ku potomŋan, mizin wal ta tiwe kwom mi tisokalŋom pizin tomtom na.

Tana nu sombe kam zin ma tiwin siŋ,ina itop la kat.”✡ 7 Ta kembei,mi aŋleŋ kalŋaana ta imar paartaal uunu. Iso:

“E. Merere Anutu, nu mburomkeskeezeŋom. Nu ute kat tomtomuunu kizin. Tana kadoono ta kamambe pokotmbulu kizin, ina indeŋdeeŋemen.”

8 To aŋela ta iwe paŋ pa i, ila miimaŋga pa mbooro kini, mi ipasaanazoŋ. Ikam ma zoŋ mataana men,bekena ineene zin tomtom mi iye-spokpok zin kembei ta you.✡ 9 Tanazoŋ ipasaana zin ma tisaana kat.Tamen lelen be titooro ŋgar kizin mitipakur Anutu ta imborro pataŋanatana na som. Timaŋga mi tipiri suasananŋana pini.✡

✡ 15:4: Mbo 86:9 ✡ 15:5: Kam 40:20; Tur 11:19 ✡ 15:7: 2Tes 1:9; Tur 4:6,9, 10:6 ✡ 15:8:Kam 40:34 ✡ 16:1: Mbo 69:24; Tur 14:10, 15:1 ✡ 16:2: Kam 9:9+; Tur 13:12+ ✡ 16:3: Kam7:17+; Tur 8:8+ ✡ 16:4: Mbo 78:44 ✡ 16:5: Mbo 119:137 ✡ 16:6: Mbo 9:13, 79:3; Mt 23:34+;Tur 11:18 ✡ 16:8: Tur 8:12 ✡ 16:9: Dan 5:22+; Tur 9:20+

Page 468: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 16:10 465 Sua Turkeŋana 17:110Tomotoŋ ila na, aŋre aŋela ta iwe

lamata pa i, ila to imaŋga pa mboorokini, mi Anutu kete malmalŋana kiniisula pa koroŋ sananŋana muriini. Tolele kini biibi ta ikamam peeze pa na,zugut izuk ma sik. Mi yoyouŋanabiibi kat ikam zin tomtom, tabe tikar-rut zurun.✡ 11 To tisu mi tipiri suasananŋana pa Anutu saamba kanapa yoyouŋana biibi mi mbetmbeetesananŋan ta ikam zin na. Tamentitooro lelen mi tizem sanaana kizinsom.✡

12 Tona aŋela ta iwe lamata mi tapa i, ila ma imaŋga pa mbooro kini.Ina be ikam ma yok biibi Eupratesimaaga. Naso iur zaala pizin kingtabe timar pa zoŋ uunu na.✡ 13 Miaŋre bubuŋana sananŋan tel. Ruŋ-gun kembei ta ŋgeu. Ta iyooto pamooto kwoono, mi toro iyooto pakoroŋ sananŋana kwoono. Mi ta iwetel pa i na, iyooto pa ni tau ikamkoroŋ sananŋana tana ruŋguunu nakwoono. Anoŋ ta ipakamkaam zintomtom na.✡ 14 Ŋgeu tel tana, inabubuŋana sananŋan tau. Zin ko titor-tooro mos bibip pakan. Mi sombenol biibi ki Anutu mbolkeŋkeŋŋanaigarau, to tila ma tiyogeege zin kingirao toono ta boozomen mi tilup zinbe tikam malmal.✡

15 Mi Merere iso ta kembei: “Kere.Nio ko aŋmar mi aŋpamurur yomkembei tomtom kuumbuŋana. Mitomtom ta sombe ipamatmaata, miiparaŋraŋ itunu ma iurpe i lup, inakoindeeŋe kampeŋana biibi. Pa sombeBiibi kini imar ma iŋgi, na burup mipai men. Kokena iparaŋraŋ itunusom mi imbot sorok, to ka miaŋ paitunu.”✡

16 Tana bubuŋana sananŋan tina

tilama tiyogeege zin king,mi tilup zinla lele ta tipaata la Iburu kalŋan beAmagedon.✡

17 To aŋela ta iwe lamata mi rupa i, ila ma imaŋga pa mbooro kini,mi Anutu kete malmalŋana kini isupa maŋaanaŋana. Mi kalŋaana tamusaana som, imbot urum lene taTomtom Biibi muriini na, mi iso: “Alagoi, ta imap na.” 18 Ta kembeimi lele ikimitmit, saamba ikuruŋruŋ,lolo iwenweene, mi yeŋyeeŋge ta bi-ibi ŋonoono i, itok. Yeŋyeeŋge tana,irao yeŋyeeŋge sa som. Muŋgu kat,indeeŋe ta Anutu iur tomtom miimar na, yeŋyeeŋge sa ta kembeaitok toono pasa zen. 19 Ikam makar zaanaŋana Babilon ibalak ma iwepakaana tel. Mi kar bibip kizin karkarita boozomen na, borok su len lup to-mini. Tana Anutu mataana mbeleelekar zaanaŋana Babilon * uunu kinisom, mi ikam yok mbolŋana kat pizinbe tiwin. Yok tana, ina kete mal-malŋana kini tabe iswe pizin na. Mikar Babilon kola iwinma imap.✡ 20Mimutumutu mi abalabal ta boozomenko reŋan mini som. Pa timbiriizi matila len lup.✡ 21 Mi yaŋpat baram-baram ma isu pa saamba, to itoptopsala zin tomtom. Yaŋpat tana, siŋan-siŋan kat. Mi tipata kat. Ikam matomtom nin saana kat. Tabe tisu matipiri sua sananŋana pa Anutu. Papataŋana tana ambai som kat.✡

17Moori zaala lwoono kana

1 Zin aŋela lamata mi ru ta titeegembooro lamata mi ru na, kizin taimar to iso pio. Iso: “Mar be aŋsou pa kadoono tabe Anutu iur pamoori kaibiim ta zaala lwoono kana

✡ 16:10: Kam 10:21+; Tur 9:2 ✡ 16:11: Tur 9:20+ ✡ 16:12: Tur 9:14 ✡ 16:13: 1Yo 4:1+; Tur12:3,9, 13:1,11 ✡ 16:14: Mbo 2:2+; Mt 24:24; 2Tes 2:9; Tur 17:14 ✡ 16:15: Mt 24:42+; Lu 12:39+; 1Tes5:2+; 2Pe 3:10 ✡ 16:16: Sek 12:11; Tur 19:19 * 16:19: Yoan ipaata kar tiŋgi zaana be Babilon. Miina imender pa kar biibi Rom, ramaki mbulu mbuyeeneŋana ki toono ta iyaryaaru zin tomtom mi tipizilndemen pa Anutu. Tamen ni leleene be ipaata kat Rom zaana som, tana ipaata kembei Babilon. Kaimerko ipaata be moori zaala lwoono kana tomini (re sua pakaana 17). ✡ 16:19: Yesa 51:17+; Tur 14:8+,17:18, 18:5 ✡ 16:20: Tur 6:14 ✡ 16:21: Kam 9:23+; Tur 11:19 ✡ 17:1: Yer 51:12+; Tur 18:16

Page 469: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 17:2 466 Sua Turkeŋana 17:14na. Moori tana na, kar biibi ta imbotigarau yok boozo. ✡ 2Ni ta iyaryaaruzin king ki toono ma tikamam mbulusananŋana. Mi zin king men som.Ni ipakankaana tomtom toono kanboozomen ma tito i pa mbulu kinisananŋana. Tabe ikam zin ma kem-bei tiwin yok ta mbolŋana kat matikankaana.” ✡

3 Tona loŋa men mi bubuŋana irupio, mi aŋela iur yo su lele bilimŋana.To aŋre moori mbuleene ise koroŋsananŋana ta siŋsiŋŋana kat. Mi ko-roŋ tana na, sua sananŋan boozomenimbot se kuliini. Mi sua ta boozomentana na, sua repiiliŋana pa Anutumen. Koroŋ tana uteene na, lamatami ru, mi ka kandaara laamuru. ✡4 Mburu ta moori tana izeebi pa na,ndabokŋana kat. Mi ka mos na, to-toŋana mi siŋsiŋŋana. Mi ni ikamaigau pa mburu milmilŋan, mi patndabokbokŋan, mi koroŋ kembei tayorodiŋ. Mi mbooro milmilŋana taimbot la namaana. Ina bok pa mbulukini ta sananŋana kat na. 5Mi tibeedezaana turkeŋana ila ndomoono takembei:

“Kar biibi Babilon. Ni ta ipiyootomoori zaala lwoono kan ta boozomen,mi ipeyei mbulu ta Anutu leleene parisa som kat na isu toono.” ✡

6 Mi aŋre moori tina na, ni kem-bei tomtom ta imbel winŋana maigadgaada kat. Pa ni ta ipeyei ŋgarsananŋana pizin tomtom ma tikazasAnutu wal kini potomŋan ziŋan zintomtom ta tizzwe katkat sua ŋonoonoki Yesu. Tana ni kembei imbel siŋinwinŋana. Tabe nio aŋre i mi aŋkamŋgar boozo. ✡

7 To aŋela iso: “Nu kam ŋgarboozo paso? Moori tiŋga mi ko-roŋ sananŋana ta ni imbot sala a, tauteene lamata mi ru mi ka kandaaralaamuru na, iŋgi be aŋpeeze ka uunuma leŋ.

8 “Koroŋ sananŋana ta re na,muŋgu ni imbotmbot. Mi buri namuriini bilim. Mi molo som to isemini pa naala ta usomŋana na. Miko imbot ri, tona Merere ipambiriizii ma ila ne kat. Mi ro ki mbotŋanamata yaryaaraŋana ta toono ti ipetzen mi tomtom zan ise na, zin walta sombe zan ise ro tana som, na zintina ko tire koroŋ sananŋana tana mikwon itaanda pini. Pa ni muŋgu na,imbotmbot. Mi buri na,muriini bilim.Mi ko ipet mini. ✡

9 “Tana iti takam kat ŋgar pa. Tom-tom ta sombe le ŋgar, nako iute zinkoroŋ tiŋgi. Uteene ta lamata mi runa, ina abal lamatami ru tamoori tinambuleene ise. Mi uteene lamatami rutina, ina tiwe kin pa king lamata miru tomini. ✡ 10 Kizin lamata na, tisulen kek. Mi ta, ta ikamam peeze i. Mitoro na, iwwa kaimer. Tamen sombeimar, na bela imbot risa. 11 Mi koroŋsananŋana ta muŋgu imbotmbot miburi imbot som na, ina king ta iwelamatami tel pa i. Tamen ni ko iyootopa king lamata mi ru tana. Mi koimbot ma molo som. Pa Merere koipambiriizi i ma ila ne kat.

12 “To kandaara laamuru ta re na,ina zin king laamuru ta tikam peezezen. Miko timbot ma nol kizinbe peeze ila naman, to ziŋan koroŋsananŋana tana timboro toono pamazwaana rimen ŋonoono. ✡ 13 Zinta boozomen tina ko tiyok raraatema ŋgar kizin iwe tamen, mi tizempeezemimburanma imap ila ki koroŋsananŋana tana be tipomboli. 14 Mizin ko tikam malmal pa Sipsip kiAnutu mi wal kini. Tamen ko tikamma som, mi Sipsip ki Anutu ilip pizin.Paso, ni Merere ŋonoono ta ilip pizinmerere ta boozomen. Mi ni kingbiibi ŋonoono ta ilip pizin king taboozomen. Mi wal kini, ina zin ta niitunu ipei kat zin, mi iboobo zin matiwe lene, mi tikiskis urlaŋana kizin

✡ 17:2: Yesa 23:17; Yer 51:7; Tur 14:8, 18:3 ✡ 17:3: Tur 13:1,5+ ✡ 17:5: Tur 14:8 ✡ 17:6:Tur 6:9, 12:11, 13:15, 16:6 ✡ 17:8: Mbo 69:28; Dan 12:1; Tur 13:8+ ✡ 17:9: Tur 13:1,18 ✡ 17:12:Dan 7:24 ✡ 17:14: 1Tim 6:15; Tur 16:14, 19:19

Page 470: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 17:15 467 Sua Turkeŋana 18:8na.” ✡

15 Tona aŋela iseeŋge sua kini maiso:

“Yok boozomen ta re moori zaalalwoono kana imbot igarau zin na, inaimender pizin tomtom boozomen taukulin pareiŋan, kalŋan pareiŋan, mitimar pa karkari ta boozomen. 16 Mikoroŋ sananŋana tana raama ka kan-daara laamuru ta nu re na, inakotitooro zin, mi tiur koi pa moori za-ala lwoono kana tana, mi tipasaanakati. Ko tikinke mburu pini ma imbotsorok. Mi timaŋga pini, mi titatututi,mi tigiibi i isula you. ✡ 17 Pa Anutu,ni iur ŋgar tina imbot la king laamurutana lelen kek. Tana zin ko tilup ŋgarmi lelen ma iwe tamen, mi tito Anutuŋgar kini, mi tizem peeze kizin ila kikoroŋ sananŋana tana namaana, be niimboro ma irao Merere sua kini iurŋonoono.

18 “Mi moori ta nu re i, ina imenderpa kar biibi ta ikamam peeze pa kingboozomen ta timbot toono i.”

18Babilon borok su lene

1 Kaimer mana motoŋ la na, aŋreaŋela toro imbot saamba mi isu.Aŋela tana mburaana biibi kat, mi kaazuŋka iyaara ma irao toono.✡ 2 Mikalŋaana biibi ma isombe:“Kar biibi Babilon borok su lene kek!

Tireege ma borok su lene kek!Iŋga muriini bilim. Matanda la na,

tere mini som.Iŋga be imbot ma iwe bubuŋana

sananŋan mi man sananŋanboozomen ta lelende pizinrisa som na murin.✡

3 Pa ni ta iyaryaaru zin king ki toonoma tikamam mbulu sanaana.

Mi ipakankaana zin karkari tominima tito i pa mbulu kinisananŋana.

Tabe ikam zinma kembei tiwin yok tambolŋana kat ma tikankaana.

Ni mata koroŋŋana kat, ma iso ikamle koroŋ ta boozomen.

Tana wal boozomen tilala kini be tiŋ-gomoono koroŋ kizin, mibetikam len kadoono.

Mi mbulu kini tana iwe zaala pizinma tiwe mbio uunu.”✡ 4 Toaŋleŋ kalŋaana toro ta imbotsaamba mi isu. Iso:

“O niom wal tio, koko pa kar tina, mikala kombot ndel.

Kokena kagaabi pa sanaana kini, tokadoono kini sananŋana isetiom tomini.✡

5 Paso, sanaana kini ta boozomen in-doundou mi isala isala mabekoŋ sala saamba.

Mimbulu kini sananŋan ta boozomentana na, Anutu mataana iŋ-galŋgal.✡

6Tanambulu ta ni ikampizin tomtom,iŋgi be imiili pini ma ilip kat.

Pa mbulu kini sananŋana, Anutu kolaipokot pa ru.

Muŋgu moori tana itooro yokmbolŋana, mi ipiwin zintomtom pa.

Mi iŋgi be ni kadoono iwin yok tambolŋana kat la itunumboorokini.✡

7 Ni muŋgu ipakur itunu mi ikamle koroŋ boozo kat irao itunuleleene.

Tana ni kola itaŋtaŋmi ire yoyouŋanabiibi ma ikot mbulu kini tana.

Pa ka gorok molo ta koroŋ to isombe:‘A, nio iŋgi mernan ta aŋborrokoroŋ ta boozomen. Ko aŋbu-tultul se muriŋ mi aŋbom-boreŋ ta kembei.

Nio kembei nora sa, be aŋbot ŋoobomi aŋtaŋtaŋ? Som.

Pataŋana sa ta kembei irao ipet pio nasom.’✡

8 Mi aigule tasa, nako iporou salapataŋana boozomen ta Anutuiur pini na.

✡ 17:16: Ezek 16:37+; Tur 18:8,16 ✡ 18:1: Ezek 43:2; Tur 10:1 ✡ 18:2: Yesa 14:23, 21:9; Tur 14:8✡ 18:3: Tur 14:8, 17:2 ✡ 18:4: Un 19:12+; Yer 51:6; 2Kor 6:17 ✡ 18:5: Un 18:20+; Yona 1:2; Tur16:19 ✡ 18:6: Mbo 137:8; Yer 50:29; 2Tes 1:6 ✡ 18:7: Yesa 47:7+

Page 471: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 18:9 468 Sua Turkeŋana 18:20To meeteŋana, tiŋiizi, mi peteele ko

indeeŋi,mi you ko ikani ma gubuunu men.Pa Merere Anutu tabe iur

kadoono pini i, ni mburakeskeezeŋana.”✡

9 Beso zin king ki toono ta tilalama ziŋan moori tana tikamam katmboti ambaiŋana, mi tikamammbulusananŋana na, matan ila na, tire youka koi biibi izalla. To timaŋgana, titaŋma tikam geezeŋana pini.✡ 10 Tamentila tigarau i som. Pa timoto kan payoyouŋana biibi ta ise kini na. Tanatimbot molo mi titwer la pini men.Tiso:“Wei, tembeli kek!A kar biibi, tembeli kek!Babilon, ni kar zaanaŋana mi mbu-

raanaŋana.Mi iŋgi ikam kadoono kini ma imbiri-

izi karau men pa aigule suru-unu rimen ŋonoono ti.”✡

11 Ikam ma zin wal toono kan tatiŋgomonmoonokoroŋkizin ilala kinina, titaŋ biibi pini ma tiyeryer. Palen tomtom sa be iŋgiimi koroŋ kizinmini som.✡ 12 Koroŋ kizin ta kembei:Patmilmilŋanmi zanŋan tau ndabok-bokŋan mi kadon bibip i, mi mburupakan kembei ta natabu, zaara, ze,mi kawaala ta kokouŋan, totoŋan,mi siŋsiŋŋan, mi pakan ta ambaim-baiŋan kat. Mi ke ta kuzinŋan, mikoroŋ ambaimbaiŋan ta tiurpe paelepan zoŋon,mi ke ambaimbaiŋan takadon bibip i, mi pat pakan ta ka mosyaryaaraŋan i, 13 mi koroŋ pakan takuzin ambaimbaiŋan mi kadon bibipi. Mi baen, ŋgere, kini, makau, sipsip,mi hos raama karis. Ina zin koroŋtina. Mi zin tomtom tomini, waltana tiŋgomonmoono zin ila kizinwalpakan be tiwe len mbesooŋo. Tanakoroŋ kizin tamunŋaanamen tina, koirao tiŋgomoono mini na som. 14 Mizin tau tiŋgomonmoono mburu makoroŋ i ko timaŋga, mi tiso pini matiso:

“Wai, koroŋ munŋaana men ta karBabilon mata berber pa be ikam, taiŋgi imap i. Mi koroŋ kini ambaim-baiŋan boozomen ta zaana biibi pa i,ta ila lene lup. Ma iŋgi ko irao kamŋanmini som.”

15 Mi zin ta tiwe mbio uunu pa ko-roŋ boozo ta tiŋgomonmoono isu kartana, nako timoto la pa yoyouŋanabiibi ta ise kini na, to timbot molo mititaŋ pini. 16Ko tiyeryer mi tiso:“Tembelu kek!A kar biibi, tembelu kek!Muŋgu nu rru pa mburu kokouŋan,

totoŋan, mi siŋsiŋŋan men.Mi kamam aigau pamburumilmilŋan

mi pat ndabokbokŋan men.17Tamen, aigule suruunu rimen ti, mi

mburu ku ambaimbaiŋan taboozomen tina tisaana lup.”

Mi zin peeze kan ta boozomen kiwooŋgo ta kembena. Ko ziŋan zintomtom pakan ta ziŋan tikwayai patai keteene i, mi zin uraata kan kiwooŋgo timbot molo pa tomini. 18Mitire la pa ka kakoi ta izalla na, mititwer ma tiso ma kalŋan biibi takembei: “We, kar toro sa ko irao karbiibi tiŋga?” 19 Tana timoŋ zin pakoskoozo, mi titaŋ ma tiyeryer, mikalŋan biibi ma tisombe:“Tembelu kek!A kar biibi, tembelu kek!La lemmi iŋgi be niam amru zoloyam

i.Niam tomtom tai koyam ta boozomen

ti amwe mbio uunu pa nu tau.Tamen aigule suruunu rimen ti, mi

tipasaanu ma map kat!”20Tana niom ta kombot kar saamba

na, menmeen yom. Pa kar Babilon ilane kek. Mi niom ta kewe Anutu walkini potomŋan na, niomŋan zin tautiwe Anutu kwoono, mi zin ŋgoŋanakini na, menmeen yom. Pa mbulu taBabilon ikam piom, ta Anutu ipokotkek.

✡ 18:8: Yer 50:34 ✡ 18:9: Yer 50:46; Ezek 26:16+ ✡ 18:10: Yesa 21:9 ✡ 18:11: Ezek 27:28-36

Page 472: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 18:21 469 Sua Turkeŋana 19:821 Tona aŋre aŋela mburaanaŋana

ta ikam pat ta siŋaanabi kat, miipundu sula tai mi iso:“Kar biibi Babilon, ko tipundu i ma

isula lene ta kembei.Mi ko irao tere i mini som.22 Tomtom sa ko imbot kar Babilon

mini be ise kombom, mi iwitwiiri ma mamaaza, mi imbomboe ma iwal tileŋ na som.✡

Mi wal kini ta tizabzap len koroŋpakan be tiŋgomoono na,kizin sa ko ipa pa kar keteenemini som.

Mi pat bibip ta tiurpewe palawa pa na,inako tikam uraata pa mi kanorooro isala mini na som.

23Mi tomtom sa ko imbotmini be itunlam mi iyaara na som.

Mi ula ta kembena. Sa ko ipet suBabilon mini som.

Muŋgu wal kini ta tiŋgomonmoonokoroŋ na, zin zan mi mburanbibip. Tilip pa wal boozomenta timbotmbot toono na.

Mi naborou kini ta ipandelndel ziniwal karkari.

24Mi tere na, kembei wal potomŋan kiAnutu mi kwoono bizin ziŋanwal ta boozomen, ta siŋ kizinisu kar tana ma isaana.”✡

19Tipakur Anutu isu kar saamba

1 Kaimer mana, aŋleŋ iwal biibi tatimbot kar saamba na, orooro kizinisala. Kalŋan izalla ma tiso:“Haleluya!Tapakur Anutu kiti zaana.Pa ni mburaana mi zaana biibi.Mi ikamke iti ma tombot ambai kek.✡2 Ni ta iute kat tomtom uunu kizin.

Tana uraata kini ta ikamambe ipokot mbulu kizin, ina in-deŋdeeŋe men.

Moori kaibiim ta zaala lwoono kanana, ni ikeske zin tomtomtoono kan pa mbulu kini

sananŋan, tanata Anutu iurkadoono pini.

Ni muŋgu ikazas zin mbesooŋo kiAnutu ma siŋin ireere.

Mi iŋgi Anutu ipokot mbulu kinikek.”✡ 3 Ta kembei mi aŋleŋkalŋan isala mini ma tiso:

“Haleluya!Pa kar Babilon ta you ikanan, mi ka

kakoi ko izalla ta kembea maalok.”✡

4 To wal tomoota mi paŋ ta zanŋanna, raama koroŋ matan yaryaaraŋanpaŋ na, titoptop su mi tipakur Anututa imbutul se muriini peeze kana na,ma tisombe: “Haleluya! Ŋonoono kat.Iti tapakur Merere zaana!”✡

5 Tona kalŋaana ta imbot Biibimuriini mi imar. Isombe: “Niommbesooŋo kini munŋaana men ta ko-mototo i mi keleŋleŋ la kalŋaana na,kapakur Anutu kiti zaana! Niomta zoyomŋoyom, mi niom pakan to-mini.”✡

6 Molo som na, aŋleŋ orooro kiziniwal biibi isala mini. Kalŋan na, kem-bei ta yok boozomen ŋguruŋguruŋma kembei ta lele ikuruŋ i. Mi kalŋanbiibi ma tisombe:“Haleluya!Iti tapakur Merere Anutu kiti

zaana. Pa ni biibi mimbura keskeezeŋana, miikamam peeze pa koroŋ taboozomen.✡

7 Tana iti menmeen ti mi lelende am-bai, mi tiwit uruunu. Pa nizaana biibi kat.

Ula ki Sipsip ki Anutu, ta iŋgi be ipeti. Mi waene, ni iurpe itunukek.✡

8 Pa Anutu ikam le mburu kokouŋanata ŋgeezeŋana kat be iru pa.”

(Mburu kokouŋana tana, ina imenderpa mbulu ndeeŋeŋan kizin wal po-tomŋan.)✡

✡ 18:22: Yer 25:10, 51:63+ ✡ 18:24: Mt 23:35+; Tur 17:6+ ✡ 19:1: Mbo 104:1 ✡ 19:2: Tur6:10, 16:7, 18:20 ✡ 19:3: Tur 14:11, 18:9,18 ✡ 19:4: Tur 4:2+, 4:10, 5:14 ✡ 19:5: Mbo 22:23,115:13, 134:1, 135:1; Tur 11:18, 20:12 ✡ 19:6: Mbo 93:1, 97:1; Tur 11:17+, 14:2 ✡ 19:7: Mt 22:2,25:10; 2Kor 11:2; Ep 5:32; Tur 21:2,9 ✡ 19:8: Mbo 45:13+; Yesa 61:10; Tur 3:5

Page 473: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 19:9 470 Sua Turkeŋana 19:219 Tona aŋela iso pio. Iso: “Beede ta

kembei: ‘Zin wal ta sua ikam zin betimar pa ula ki Sipsip ki Anutu, mibetikan ka kini na, zin ko menmeenzin biibi pa kampeŋana tana.’ ” Toiso seeŋge sua kini ma iso: “Iŋgi suaŋonoono ki Anutu.”✡

10 Ni iso ta kembei, tabe nio aŋlekkumbuŋ pini, mi aŋso aŋpakuri. Som,mi ni ipeteke yo. Iso: “Wa! Kamkembena pepe. Nio iŋgi mbesooŋosorok kembei numi zin toŋmatiziŋ kuta niomŋan kikiskis sua ŋonoono taYesu iswe na. Tana pakur yo pepe.Pakur Anutu itutamen. Pa Mererekwoono bizin ŋonoono na, tipom-bolmbol Yesu sua kini.”✡

Malmal biibi ki mbeŋ kaimer11 To motoŋ la na, aŋre saamba

ikaaga. Mi aŋre hos kokouŋana. Mitomtom ta mbuleene se hos tanandemeene. Ni tomtom ta ikamammbulu ŋonoono men, mi itoto suakini. Sombe iur kadoono, som ikammalmal, ina ikam ma indeeŋe men.✡12 Mataana na, kembei ta you bil-bilŋana i. Mi uteene na, mogarboozomen imbot sala. Mi zaana, inatibeede pataaŋa kek. Zaana tana,tomtom toro sa iute som. Ni itutamenta iute.✡ 13 Mi iru pa mburu ta siŋipasaana ma isaana. Mi tipaata zaanabe “Sua ta iswe Anutu ŋgar kini.”✡

14 Ni imuuŋgu mi zin malmal kanki saamba tito i. Tise hos kokouŋanmen, mi tizeebe zin pa mburu kok-ouŋan ta ŋgeezeŋan men.✡ 15 Biibitana na, buza mataanaŋana iyootopa kwoono be ikas zin karkari pa.Mi ni ko ikam peeze mbolŋana patoono ta boozomen. Anutu ta mburakeskeezeŋana na, ni keteene malmalbiibi kat. Tanani ta ise hos kokouŋanakola ipadagdaaga zin tomtom ma siŋkizin irereere ma kembei ta tomtomtikamam pa baen na.✡ 16 Tomtom

tana, tibeede zaana se kawaala kinita indeeŋe ka soobo i. Iso ta kembei:“King biibi ŋonoono ta ilip pa kingta boozomen, mi Merere ta ilip pamerere ta boozomen.”✡

17 To aŋre aŋela ta. Imender la zoŋmataana,mi kalŋaana biibima iboobola pizin man ta tirie pa maŋaanaŋanai. Iso: “Niom ta boozomen kamarkulup yompa kini biibi ta Anutu iurpema imbotmbot i.✡ 18 Kakan zin king,ma zin bibip kizin malmal kan, mazin zaaba kan mburanŋan mazan. Mikakan zin hos raama kan tomtombizin mazan tomini. To zin tomtomta boozomen ta kembena. Zin mbe-sooŋo sorok, mi zin ta zanŋan ma ziniwal biibi, ina kakan zin men.”

19 Aŋleŋ ta kembei mi motoŋ lana, aŋre koroŋ sananŋana mi zinking ki toono ziŋan zin malmal kankizin tilup zin be tikam malmal pani ta imbot sala hos kokouŋana nde-meene na, ziŋan wal kini ta mal-mal kan i.✡ 20 Tamen zin mburanirao ni ta imbot sala hos na som.Ni imaŋga to, karau lae pa koroŋsananŋana ta ikazas Anutu wal kini,mi ni tau ikam koroŋ tana ruŋguunumi itortooro uraata bibip lala tom-tom matan bekena ipakaam zin na.Uraata kini tana, ta ipandelndel zintomtom ma tikam kilalan ki koroŋsananŋana, mi tilek kumbun pa koroŋtana ruŋguunu. Tana wal ru tanamatan yaryaara, mi ni tau mbuleenese hos kokouŋana na, iten zin, miipalkeete zin sula you biibi ta kakoikuziini sananŋana kat izze pa i.✡ 21Miwal sananŋan ta boozomen na, timet-meete pa buza ta iyooto pa ni ta imbotse hos ndemeene na kwoono. Toman ta boozomen timar, mi timbot sekoroŋ tana mazan, mi matan pis, mititut zin, titut zin ma timap.

✡ 19:9: Lu 14:15+ ✡ 19:10: Ŋgo 10:25+; 1Yo 5:10; Tur 22:6+ ✡ 19:11: Mbo 45:3+, 96:13; Tur 1:5,3:14, 6:2 ✡ 19:12: Dan 10:6; Tur 1:14, 2:17+ ✡ 19:13: Yesa 63:1+; Yo 1:1 ✡ 19:14: Mt 28:3; Lu2:13; Tur 4:4, 7:9+ ✡ 19:15: Mbo 2:9; 2Tes 2:8; Tur 1:16, 2:27, 12:5, 14:19+ ✡ 19:16: 1Tim 6:15; Tur17:14 ✡ 19:17: Ezek 39:17+ ✡ 19:19: Mbo 2:2; Tur 16:16, 17:13+ ✡ 19:20: Yesa 30:33; Dan7:11; Tur 13:13+, 14:10, 20:10

Page 474: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 20:1 471 Sua Turkeŋana 20:1320

Ndaama munŋaana ta (1,000)1 Kaimer mana motoŋ la, to

aŋre aŋela toro imbot saamba miisu. Ni imborro kataama ki naalata usomŋana na, mi iteege re tambolŋana kat. ✡ 2-3 Isula to ikiskismooto tau. Anoŋ ta aliŋgumuraŋanana. Tipaati be Tomtom Sanaana miSadan na. Mi ipo i pa re tana, miipundu i sula naala ta usomŋana na,mi ipakaala kwoono ma tuŋ kat beimbot ma irao ndaama munŋaana ta(1,000). Tana ni ko irao ipandelndelzin karkari mini somma irao ndaamamunŋaana ta tina imap. Tamenkaimer na, bela tizemi, mi ipa lenepa mazwaana suruunu ri. ✡

4 Beso motoŋ sala saamba na, aŋrezin wal tau Merere iur zin be titiirizin tomtom i, mbulen se murin peezekanama timbotmbot. Mi aŋre zin walta tizzwe Yesu uruunu mi Anutu suakini ma tiyembut ŋguren na, ziŋanwal boozomen ta tilek kumbun pa ko-roŋ sananŋana raama ruŋguunu som,mi tiyok be tikam kilalan kini isendomon som, ise naman som. Inazin tina ta timaŋga pa meeteŋana, miziŋan Krisi tikam peeze pa ndaamamunŋaana ta tina. ✡ 5 Ina maŋ-gaŋana mataana kana. Mi zin iwalbiibi ta timetmeete, nako maŋgaŋanazen ma irao ndaama munŋaana tatina imap. ✡ 6 Zin wal ta so tim-bot lela maŋgaŋana mataana kanatina, nakomenmeen zin biibi pa kam-peŋana tana. Pa zin tiwe Anutu walkini potomŋan kek. Tana meeteŋanata iwe ru pa i, ko irao ikam kosasa pizin na som. Mi zin ko tiwezin patoronŋana kan, mi timbeeze paAnutu mi Krisi. Mi ziŋan Krisi kotikam peeze pa ndaama munŋaana ta(1,000) tana. ✡

Tomtom Sanaana imap7 Kaimer ma ndaama munŋaana

tana imap, to tikaaga naala tausomŋana na kwoono, mi tizemTomtom Sanaana ma iyooto. 8 Toni ila be ipandelndel zin karkarita timbot irao toono ta boozomen,mibe ilup zin pa malmal. Wal tana,tipaata zin be Magog mi Gog. * Tininzin na, tarao som. Pa zin kembeimagargaara tai kana. ✡ 9 Timaŋgana, tila tiliu lele ta Anutu wal kinipotomŋan timbotmbot pa be tikammalmal pizin. Mi ina kar biibi taAnutu leleene pa ilip. Tamen youimbot saamba mi isu, mi ikan Anutuka koi bizin tana ma timap. ✡ 10 MiTomtom Sanaana ta ipandelndel zintomtom, ina tipundu i sula you biibita kakoi kuziini sananŋana kat na.Isula ki koroŋ sananŋana ziru nitau ikam koroŋ tana ruŋguunu miipakamkaam zin tomtom na. Miko tiseseeze wal tel tana matan matiyamaana kat. Mi yoyouŋana kizinko irao imap na som. Ko ikan zin pambeŋ ma aigule, mi imbotmbot takembei ma alok. ✡

Tomtom timender pa sua11 To motoŋ sala na, aŋre Biibi

mbuleene se muriini peeze kana kok-ouŋana ta biibi kat. To saamba mitoono timbiriizi pa Biibi mataana mareŋan mini som. ✡ 12 Mi aŋre zintau timetmeete na, tila ma timenderkolouŋana pa Biibi muriini. Zinzanŋan, mi sorrokŋan tomini. Mitipeele ro pakan, mana tipeele torota ki mbotŋana mata yaryaaraŋana i.Tana zin meeteŋan timap timendersu Anutu kereene uunu be ni itiirizin pa mbulu kizin. Pa ina ise rolup kek. ✡ 13 Mi tai ipimiili zin tautimetmeete sula tai na ma tise. MiMeeteŋana mi Andewa ta kembena.

✡ 20:1: Tur 9:1 ✡ 20:2-3: Mt 12:29; Lu 10:18+; Yo 12:31, 16:11; 2Pe 2:4; Yud 6; Tur 12:9 ✡ 20:4:Dan 7:27; 1Kor 6:2+; 2Tim 2:12; Tur 6:9+, 13:12+ ✡ 20:5: 1Tes 4:16 ✡ 20:6: Ro 5:17; 1Kor 6:2; 1Pe2:5,9; Tur 1:6, 2:11, 20:14 * 20:8: Magogmi Gog, ina timender pizin wal ta tizorzooro Anutu mi tiururkoi pa wal kini. ✡ 20:8: Ezek 38:2,9,15; Tur 16:14 ✡ 20:9: Mbo 78:68, 87:2; Lu 9:54 ✡ 20:10:Mbo 11:6; Tur 14:10+, 19:20 ✡ 20:11: Mt 25:31+; 2Pe 3:7,10+ ✡ 20:12: Dan 7:9+, 12:1; Mt 16:27; Lu10:20+; Ro 2:6; 2Kor 5:10; Tur 13:8

Page 475: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 20:14 472 Sua Turkeŋana 21:12Irao ikis zin tomtommini som. Ipimi-ili zin ma tise. To Anutu itiiri tomtomta boozomen pa mbulu kizin. 14 Mitipundu Meeteŋana mi Andewa isulayou biibi ma you ikan ma imap. Youbiibi tana, ina meeteŋana tabe iwe rupa i. ✡ 15 Mi zin ta sombe zan imbotse ro kimbotŋanamata yaryaaraŋanasom, na tipiri zin sula you biibi tina. ✡

21Saamba popoŋana mi toono

popoŋana1 To motoŋ la na, aŋre saamba

popoŋana mi toono popoŋana. Pasaamba mi toono mataana kan tatimbiriizi ma tila len lup kek. Mitai ta kembena. Imbot mini som.✡2 Mi aŋre kar potomŋana ta zaanaYerusalem popoŋana na, imbot kiAnutu ta saamba a mi isu. Iurpe i makembei moori tabe iwoolo i. Mburu kiula ila niini be ila ki kusiini.✡ 3 Molosom na, aŋleŋ kalŋaana ta imbot Biibimuriini mi imar. Isombe: “Iŋgi buriAnutu iur muriini ma imbot kat latomtom mazwan kek. Tana ta koozimi ila na, ziŋan zin tomtom ko timbotla mbata. Mi zin ko tire i kembeini Anutu kizin. Mi ni ko imbotmbotraama zinmi ire zin kembei itunu walkini.✡ 4Ni ko imusmatan luluunumaimap. Mi ko meeteŋana sa mini som,baibai mini som, tiŋiizi mini som, miyoyouŋana mini som. Pa ina koroŋmuŋguŋan ta timap kek.”✡

5 To Biibi ta mbuleene se itunumuriini peeze kana na, isombe: “Iŋginio aŋkam koroŋ ta boozomen matiwe popoŋan.” Mi iso pio mini maiso: “Sua tiŋgi, kozo beede ise. Paiŋgi sua ŋonoono. Tana tomtom tiraotiurla kat.”✡ 6 To iso mini ma iso:

“A lagoi, ta imap na. Nio ta aŋmuŋ-muuŋgu, mi aŋkemermer. Mi nio taaŋwemataana pa koroŋ ta boozomen.Mi sombe koroŋ ta boozomen imap,na nio ko aŋbotmbotmen. Tomtom tasombe miri i, na nio ko aŋkam sorokka yok mata yaryaaraŋana ta bukbukma ise, mi irereere ma imbotmbot.✡7 Mi tomtom ta so iporou mbolŋanama ilip, na nio ko aŋwe Anutu kini, mini ko iwe nio lutuŋ mi ikam matamurtio.✡ 8 Tamen zin tau timototo mitizem urlaŋana kizin, mi zin tau tiurlasom, zin ta lelen bok pa mbulu buza-anaŋana, zin tau tipunun tomtommatimetmeete, zin tau tikamam mbulukizin me ma ŋge, wal yaambaŋan,zin tau timbesmbeeze pizin mererepakaamŋan, mi wal pakamkaamŋanna, wal boozomen ta kembena, zinmurin ta you biibi ta kakoi kuziinisananŋana izze pa. Mi ina meeteŋanata iwe ru pa i.”✡

Yerusalem popoŋana9 To aŋela lamata mi ru ta muŋgu

mbooro kizin bokbok pa pataŋanakaimer kan na, kizin ta, imar toiso pio. Iso: “Mar ma aŋso u pamoori tabe Sipsip ki Anutu iwoolii.”✡ 10 Tona loŋa men mi Bubuŋanairu pio, mi aŋela iur yo sala abalbiibi ta kor a, mi iso yo pa kar po-tomŋana Yerusalem. Imbot ki Anututau saamba a mi isu.✡ 11 Kar tana kaazuŋka biibi. Pa Anutu ta imbotmbotlela. Mi imilmil ma iŋgalaŋ kat kem-bei pat ndabokbokŋan ta tiurpe matiŋgeeze kat.✡ 12Mi ka siiri mbolŋanakat ta iliu, mi isala ta kor a. Mi kartana ka kataama laamuru mi ru. Mizin aŋela laamuru mi ru ta timborrozin kataama tana. To kataama na,tibeede Israel un bizin laamuru mi ru

✡ 20:14: 1Kor 15:26,54+ ✡ 20:15: Mbo 69:28; Mt 25:41; Tur 19:20 ✡ 21:1: Yesa 65:17, 66:22;2Pe 3:13; Tur 20:11 ✡ 21:2: Yesa 52:1, 61:10; 2Kor 11:2; Ga 4:26; Ibr 11:10,16, 12:22; Tur 3:12, 19:7✡ 21:3: Wkp 26:11+; Ezek 37:27; Yo 1:14; 2Kor 6:16; Tur 7:15+ ✡ 21:4: Yesa 25:8, 35:10, 65:19; 1Kor15:26,54; Tur 20:14 ✡ 21:5: Yesa 43:19; 2Kor 5:17; Tur 19:9, 20:11 ✡ 21:6: Yesa 55:1; Yo 4:10,14,7:37; Tur 1:8, 16:17, 22:13,17 ✡ 21:7: 2Sam 7:14; Mbo 89:26+; Sek 8:8; 2Kor 6:18; Ibr 8:10 ✡ 21:8: Un19:24; 1Kor 6:9+; Ga 5:19+; Ep 5:5; Tur 19:20, 20:14+ ✡ 21:9: Ep 5:25+; 2Kor 11:2; Tur 19:7+ ✡ 21:10:Ezek 40:2; Ibr 12:22+; Tur 3:12 ✡ 21:11: Yesa 60:1-19; Tur 22:5 ✡ 21:12: Ezek 48:30+

Page 476: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 21:13 473 Sua Turkeŋana 22:5zan ise.✡ 13 Kataama tana, tel imbotki iwaara, tel imbot ki re, tel imbot kikaagu, mi tel imbot ki daudao. 14 Mikar tana ka siiri na, imender se patbibip laamuru mi ru. Pat tana na,ŋgoŋana laamuru mi ru ki Sipsip kiAnutu, ta zan ise.✡

15 Mi aŋela ta izzo sua pio na, ni leke milmilŋana ta. Ke tina be ikin kartana raama ka siiri mi zin kataama pa.16Aŋela ikin molo ki kar mi babaŋanakini na, raraate men. Mi kor kana takembena irao kembei 12,000 stadia. *17 Be ikin siiri na, irao 144 kubit. Reotana, ki aŋela. Mi iti tomtom sombetuur reo pa, ina raraate men. 18 Siiritana, tiurpe pa pat jaspa. Mi kar biibina, tiurpe papat gol tamilmilŋanamaiŋgeeze kat. 19 Pat bibip ta kar tanaka siiri imender sala na, tiŋgas patndabokbokŋan matakiŋa ta kan mosyaryaaraŋan i, bekena ipeŋgeeze siiriuunu. Pat mataana kana na, jaspa.To tiur sapaia, aget, emerol, 20 oniks,kanelian, krisolit, beril, topas, ayasin,krisopres, mi amatis. 21 Mi kataamalaamuru mi ru na, tiurpe pa yorodiŋma iŋgeeze kat. Mi zaala ta ipa pakar leleene na, tiurpe pa pat gol tamilmilŋana ma iŋgeeze kat.

22 Mi kar potomŋana tina na,aŋre Urum Merere sa imbot lelasom. Pa Anutu itunu, ta ni mburakeskeezeŋana na, ziru Sipsip ki Anutumurin ta kar tana. Tana zitun tiwekembei ta urum.✡ 23 Mi kar tana na,Anutu itunu azuŋka kini ta iyaryaarama iurur mat pa. Mi Sipsip ta iwekembei ta lam pa kar tana. Tanazoŋ ma puulu na, len uraata sa minisom.✡ 24 Iwal karkari ko timap matipa la azuŋka ki kar tina men. Mizin king ki toono ko tikam koroŋ

kizin ta zan bibip pa i ma imapma ila pa kar tana.✡ 25 Mi kartana ka kataama, tikakaaga men.Kotkaalaŋana mini som. Pa kar tana,mbeŋ sa som.✡ 26 Mi zin karkari takembena. Ko tikam koroŋ kizin ta zanbibip pa ima tilela kar tana be tipakurMerere pa. 27 Tamen koroŋ ta sombeiŋgeeze som, nako irao ilela som. Mitomtom ta so leleene bok pa mbulubuzaanaŋana, som ipakamkaam na,ni ta kembena. Ko irao ilela som.Mi zin wal ta zan imbot se Sipsipki Anutu ro kini, ina zin men ta kotilela. Ro tana, ki mbotŋana matayaryaaraŋana.✡

22Yok ki mbotŋana mata

yaryaaraŋana1 Tona aŋela iso yo pa yok ki

mbotŋana mata yaryaaraŋana ta ir-ereere ma imbotmbot. Yok tana iŋ-galaŋ mi ikilli kat. Mi yok tanakunduunu imbot ki Anutu ma Sipsipkini murin peeze kana, mi irereerema ipet. ✡ 2 Irereere mi ito zaalalukutuunu. Zaala biibi tau iloondopa kar lene i. Mi ke ki mbotŋanamata yaryaaraŋana imender su yokkezeene. Ke tana ŋonoono iwedet papuulu ta boozomen. Mi ruunu, ina beiurpe zin karkari ma timbot ambai. ✡

3Kar tana, sanaana sa som. Tana kapataŋana sa mini som. Paso, Anutukete malmalŋana kini imap kek. MiAnutu ziru Sipsip kini, murin peezekana ko imbotmbot kar ta tana. MiMerere mbesooŋo kini ko timbotm-bot kar tanami timbesmbeeze pini. ✡4 Zin ko tire kat mataana. Mi ni zaanata imbot se ndomon. ✡ 5 Mi mbeŋsa mini som. Pa Merere Anutu itunu

✡ 21:14: Mt 16:18; Ep 2:20; Ibr 11:10 * 21:16: 12,000 stadia na 2,200 kilomita. Mi 144 kubit na 60mita. Zin ŋgarŋan pakan tiso kin tiŋgi na, sua tooroŋana. Imender pa Anutu wal kini ta munŋaana men.Wal tana sorok som. Zinmunŋaana ka tieene. Tana kar tabe timbot pa i, ko biibi kat. Mi kosa sa ko irao beipasaana zin na som. Pa Anutu, ni mataana pizin. Mi ni mbolŋana kat, kembei ta siiri tiŋgi. ✡ 21:22:Yo 4:21+ ✡ 21:23: Yesa 60:19+ ✡ 21:24: Mbo 72:10+; Yesa 60:3-11, 66:12 ✡ 21:25: Yesa 60:20✡ 21:27: Yesa 52:1, 60:21; Lu 10:20; 1Kor 6:9+; Tur 13:8, 20:12, 22:14+ ✡ 22:1: Ezek 47:1; Sek 14:8✡ 22:2: Un 2:9, 3:22; Ezek 47:12; Tur 2:7, 22:14,19 ✡ 22:3: Un 3:17; Ezek 48:35; Sek 14:11; Tur 7:15✡ 22:4: Mbo 17:15; Mt 5:8; 1Kor 13:12; 1Yo 3:2; Tur 3:12, 14:1

Page 477: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 22:6 474 Sua Turkeŋana 22:18ta iurur mat pizin. Tana kai ma zoŋlen uraata sa mini som. Mi zin iwalta timbot kar tana na, zin ko tikamampeeze ma alok. ✡

Merere Yesu iso molo som to imar6 Aŋre koroŋ boozomen tana ma

imap, to aŋela isumi iso pio. Iso: “Suata imbot se ro tiŋgi na, sua ŋonoonomen. Tana tomtom tirao tiurla kat.Merere Anutu ta ikamam Bubuŋanama irru pizin wal ta tiwe ni kwoonona, ni iŋgo aŋela kini ma imar bekenaipaute zin mbesooŋo kini pa koroŋtabe molo som to ipet.” ✡

7 Mi Yesu isombe: “Keleŋ. Molosom to aŋma. Tana tomtom ta sombeikiskis Anutu sua kini tau imbot sero tiŋgi mi itoto, na ni ko menmeenibiibi pa kampeŋana ki Anutu.” ✡

8 Nio Yoan ta ituŋ aŋleŋ mi aŋrekat zin koroŋ tiŋgi. Aŋela iso yo pama imap, to aŋlek kumbuŋ pini beaŋpakuri. ✡ 9 Som, mi ni ipeteke yo.Iso: “Wa, kam kembena pepe. Nioiŋgi mbesooŋo sorok kembei ta nu mitoŋmatiziŋ ku ta Anutu kwoono bizinna, mi wal boozomen ta tikiskis suata imbot se ro tiŋgi mi titoto. Tanalek kumbum pio pepe. Pakur Anutuitutamen.”

10 To aŋela iso pio mini. Iso: “Suaki Anutu ta imbot se ro tiŋgi na, kozowatkaala ma iwe koroŋ turkeŋanapepe. Pa nol tabe uraata tiŋgi ipet, taimar igarau kek. ✡ 11 Tana tomtomta sombe inoknok mbulu sananŋana,na ni ikamam lak! Mi tomtom taisombe ipasaana itunu pa mbulu kikuliini, na ni tomini, ikamam lak.Mi tomtom ta isombe ikamam mbulundeeŋeŋana, na ni mataana iŋgalŋgalbe ikiskismbulu kini tana. Mi tomtomta isombe iwe Anutu lene kek, na ni

tomini mataana iŋgalŋgal mi ikamamka mbulu.” ✡

12 Yesu isombe: “Keleŋ. Nio iŋgimolo som to aŋmar be aŋur kadoonopa tomtom ta boozomen ikot mbulukizin kizin. ✡ 13Nio ta aŋwe mataanapa koroŋ ta boozomen. Mi sombekoroŋ ta boozomen imap, na nio koaŋbotmbot men. Aŋmuŋmuuŋgu miaŋkemermer. Mi nio ta aŋwe uunupa koroŋ ta boozomen, mi aŋposopkoroŋ ta boozomen.” ✡

14 Zin tau tiŋguuru kawaala kizinma iŋgeeze, na zin ko menmeenzin kat. Pa zin ko tirao be tikanke ki mbotŋana mata yaryaaraŋanaŋonoono, mi tiloondo pa kataama matilela kar biibi. ✡ 15 Mi zin walta mbulu kizin iŋgeeze som, mi walyaambaŋan, zin tau tikamam mbulukizin me ma ŋge, zin tau tipununsorok zin tomtom ma timetmeete,zin tau timbesmbeeze pizin mererepakaamŋan, mi wal munŋaana menta lelen ilip pambulu pakaamŋanamitikamam, nawal boozomen ta kembeiko tirao be tilela kar biibi tana na som.Ko timbot ndel. ✡

16 “Iŋgi nio Yesu ta aŋgo aŋela tioma ima iso sua tiŋgi piom karkarita kombot la lupŋana tio na. Dabitpopoŋana kini zaanaŋana ta nio i. MiPitik Birae ta iyaryaara ma ise manaberek, ina nio tau.” ✡

17 Bubuŋana ziru moori ulaŋanatiso ta kembei: “Mar!” Mi tomtom tasombe ileŋ sua ti, na ni tomini iraoiyok mi iso sua raraate ta kembea.Tomtom ta sombe miri i, na imar miiwin yok mata yaryaaraŋana. Yoktana ka ŋgomo somŋana. ✡

Yoan kwoono imbol18Wal ta so tileŋ Anutu kalŋaana ta

imbot se ro tiŋgi, na nio kwoŋ imbol✡ 22:5: Mbo 36:8+; Yesa 60:19+; Dan 7:18,27; 2Tim 2:12; Tur 5:10, 20:6, 21:23+ ✡ 22:6: Tur 1:1,19:9, 21:5 ✡ 22:7: Tur 1:3, 3:11 ✡ 22:8: Tur 19:10 ✡ 22:10: Dan 8:26, 12:4,9; Tur 1:3, 10:4✡ 22:11: Ezek 3:27; Dan 12:10; 2Tim 3:13 ✡ 22:12: Mbo 28:4; Yesa 40:10, 62:11; Mt 16:27; Ro 2:6,14:12; Tur 3:11 ✡ 22:13: Yesa 44:6, 48:12; Kol 1:18; Ibr 13:8; Tur 1:8,17 ✡ 22:14: Un 2:9, 3:22; 1Yo3:3,5,7; Tur 7:14, 21:27 ✡ 22:15: 1Kor 5:11+, 6:9; Ga 5:19+; Kol 3:5+; Tur 21:8 ✡ 22:16: Nam 24:17;Yesa 11:1,10; Lu 1:78; Ro 1:3; 2Pe 1:19; Tur 2:28, 5:5 ✡ 22:17: Yesa 55:1; Yo 4:10, 7:37; Tur 21:2, 21:6,9

Page 478: AnutuSuaKiniPotomaxana - ebible.org · Paso, nu ko piyooto tomtom biibi tasa. Minitakoikampeezepizinwaltio Israelmiimborozin.” 7TanaErotiboobozinwalzoŋuunu kankikeŋanamatilakini,

Sua Turkeŋana 22:19 475 Sua Turkeŋana 22:21pizin ta kembei: Tomtom sa isombeiyo sua pakan ise ki, nako Anutu iurpataŋana ta ro tiŋgi iso pa na ise kinitomini. ✡ 19 Tamen sombe tomtomsa izem Anutu sua kini pakan ta isero tiŋgi ma imborene, na ni tominiAnutu ko izemi ma imborene. Mikoroŋ ambaimbaiŋan ki Anutu ta rotiŋgi iso pa na, ni ko irao ikam som.Mi ko irao be ikan ke ki mbotŋana

mata yaryaaraŋana ŋonoono mi ilelakar potomŋana na som. Pa Anutu koiŋgalsek pini. ✡

20 Tana ni ta iswe koroŋ tiŋgi iso takembei. Iso: “Ŋonoono kat. Molo somto aŋma.” E, sua ta tina. Merere Yesu,mar lak! ✡

21 Merere kiti Yesu, kampeŋanakini ko ise tiom ta boozomen.Ŋonoono.

✡ 22:18: Lo 4:2, 12:32 ✡ 22:19: Kam 32:33; Mbo 69:28; Tur 13:8 ✡ 22:20: Tur 1:7