08Herfst

Samenwerkingsproject - in het kader van bibliotheken 2040 - met het Nederlands Architectuurinstituut om nieuwe uitgangspunten te ontwikkelen voor de architectuur van de bibliotheek van de toekomst

Juni / juli 09

The Architecture of Knowledge

NAi/VOB: The Architecture of Knowledge Veel bibliotheken denken en werken op dit moment aan nieuwe huisvesting, herhuisvesting of herinrichting. Maar is die nieuwe huisvesting ook toegerust op toekomstige taken van de bibliotheek? Kunnen wij nog wel volstaan met het klassieke programma van eisen of zijn er nieuwe gezichts- en uitgangspunten nodig om de bibliotheek van de toekomst bouwen? De VOB als brancheorganisatie van Openbare Bibliotheken en het NAi als leidend instituut en podium in Nederland op het gebied van architectuur gaan in 2008 en 2009 samenwerken om een nieuw ‘functioneel ontwerp’ te maken voor het bibliotheekgebouw van de toekomst. Zij vinden elkaar in een gezamenlijke probleemstelling; zowel bibliotheek als NAi staan voor dezelfde vragen als het gaat om goed en toekomstgericht in te spelen op veranderingen. De veranderbewegingen uit de bibliotheek anders bekeken vormen daarvoor een bruikbaar kader. Hierbij gaat het om vier grondpatronen van verandering:

van naarschaarste overvloedconsumptie co-creatieproducten processenvoorschrijven toerusten

Deze patronen zijn voor NAI en VOB zeer herkenbaar, bruikbaar en soms (met name waar het gaat om co-creatie en toerusten) zijn zij gelijk. Maar er zijn meer overeenkomsten: zo is geconstateerd dat in veel stedenbouwkundige processen bibliotheken en musea vaak gebouwd worden vanuit eenzelfde planologisch perspectief (citybranding).

Ambitie: Het project is qua aanpak ambitieus en zal moeten leiden tot een nieuw functioneel programma dat zich onderscheidt van de tot dusverre gebruikte paradigma’s in bibliotheekarchitectuur. Het bibliotheekgebouw heeft als typologie een rijke geschiedenis en maakt als publiek gebouw een cruciaal onderdeel uit van het stedelijk leven. Het is één van de weinige nog daadwerkelijk openbare gebouwen, waar alle bevolkingsgroepen in gezamenlijkheid hun weg vinden. Het gebouw wordt sinds de jaren negentig door tal van gemeentebesturen dankbaar aangegrepen om de stad of regio aantrekkelijker te maken. In deze lijn worden nieuwe bibliotheken, maar ook musea en kantoren bij voorkeur tot multifunctionele omgevingen getransformeerd en in iconische architectuurvormen gegoten. Hoe prachtig en vooruitstrevend de architectuur vaak ook is, de inhoud van het gebouw is wezenlijk niet veranderd. Het project moet dan ook door een grondige analyse van de veranderbewegingen leiden tot een nieuwe, conceptuele opzet.

Doelgroep(en) Het project richt zich op:

- Openbare bibliotheek (directie, management en beleid),- Verschillende gemeenten waar de vraag voor een nieuw bibliotheekgebouw

speelt,- De verschillende opleidingen en de bijbehorende studenten,- Architecten, bibliotheekinrichters en projectontwikkelaars,- Geïnteresseerd publiek.

Programma:a. Het project zal bestaan uit een vierdelige lezingenreeks, verspreid over vier

donderdagen in juni 2009. De lezingen zijn voor een breed georiënteerd vakpubliek met daarin aandacht voor de leescultuur, de opkomst van de informele media, de

veranderende rol van het publieke domein en de meeslepende strategieën vanuit de retail. De lezingen worden gehouden in het auditorium van het Nai en de beoogde sprekers zijn van een hoogstaand, internationaal niveau:

o Lev Manovich (woensdag 20 mei)o Bart Verschaffel (donderdag 4 juni)o Pim van de Berg (woensdag 10 juni)o Markus Miessen (donderdag 25 juni)

b. De lezingen worden direct gevolgd door een masterclass van twee weken en startend op 6 juli 2009 onder leiding van een multidisciplinair team bestaande uit:

o architect Rients Dijkstra (Maxwan)o industrieel vormgever Jurgen Bey en (landschap)ontwerpster Ester van de

Wielo grafisch vormgever Daniël van der Veldeno beeldend kunstenaar Gabriël Lester

De masterclass zal gegeven worden aan studenten in de architectuur, muziek, nieuwe media en vormgeving om vanuit een brede, conceptuele blik de veranderbewegingen te analyseren en tot een nieuw programma te komen. Hiervoor wordt een speciale campus gebouwd op het binnenterrein van het NAi in Rotterdam. De beoogde opleidingen en instituten zijn: o Academie van Bouwkunst Amsterdamo Academie van Bouwkunst Rotterdamo Design Academy Eindhoveno HKU Utrecht, TU Eindhoveno TU Delfto Jan van Eyck Academieo St. Joost Academieo CodartsMet de werving van studenten wordt in de eerste week van maart begonnen.

c. In samenwerking met het Netwerk voor directeuren wordt van 5 t/m 9 oktober een meerdaagse excursie georganiseerd voor bibliotheekprofessionals, waarin de ideeën en conclusies van de masterclass worden getoetst en bediscussieerd. Studenten, deelnemende architectenbureaus en externe deskundigen krijgen een rol bij de verdere invulling van deze excursie. Tijdens de excursie – die zich zal afspelen in Nederland, België (en mogelijk het Roergebied) worden gebouwen of projecten bezocht (bibliotheken, musea, etc.) die een betekenis kunnen hebben in het kader van het project. Daarnaast zullen een of meerdere personen die bij het samenwerkingsproject een rol spelen, een actieve bijdrage leveren aan de excursie in een rol als aanjager, discussiepartner of gespreksleider. Daardoor ontstaat een meerwaarde omdat er een inspirerend referentiekader wordt ontwikkeld, dat door professionals getoetst kan worden tijdens de excursie. Daardoor krijgt de excursie niet alleen het karakter van een bezichtiging, maar wordt ook heel bewust het debat en de verdieping opgezocht.

d. Het resultaat van dit alles zal in het vierde kwartaal van 2009 gepresenteerd worden tijdens een afsluitend symposium waarvoor ook diverse wethouders uit verschillende gemeenten - waar de vraag voor een nieuw bibliotheekgebouw speelt - worden uitgenodigd.

e. Na masterclass en publiek debat worden de resultaten als een eerste ’bètaversie’ van het functioneel ontwerp in een boek gepubliceerd. Het eindresultaat zou een

(meertalige) publicatie moeten zijn die richting geeft aan architecten, projectontwikkelaars, gemeentes en bibliothecarissen bij het ontwerpen van toekomstgerichte openbare bibliotheken.

Publiciteit: o Afgesproken is dat NAi en VOB zo veel mogelijk gezamenlijk optrekken in de

publiciteit, waarbij het NAi de belangrijkste uitvoerende rol heeft. o Wat de VOB betreft: uiteraard zal in de vakpers (website, nieuwsbrief,

bibliotheekblad etc.) aandacht worden besteed aan het project. Maar daarnaast is de bedoeling dat een journalist of krant verslag doet van de lezingenreeks.

o Bij het starten van het project gaat een pagina op de NAi website online, met informatie voor de masterclass, leestips, etc. Later zullen er verslagen van de lezingen op de site geplaatst worden en zal ook de masterclass zelf intensief te volgen zijn op de site.

Praktisch:Voor het project is een aparte website ingericht: www.thearchitectureofknowledge.nl Het project wordt aangestuurd door een team, bestaande uit een aantal medewerkers van het NAi (onder leiding van Marcel Kollen) en Rob Bruijnzeels van de VOB.

Rob Bruijnzeels, april 2009

Voorbeelden van de postercampagne op verschillende opleidingen:

Bijlage: Personalia

Lezingen:

Bart Verschaffel (°1956, woont in Leuven), architectuurhistoricus. Hij behaalde zijn doctoraat in de wijsbegeerte in 1985 aan de KU Leuven. Hij was medewerker van de Vlaamse Interuniversitaire Raad, docent aan de Sociale Hogeschool in Heverlee, docent kunstfilosofie aan het St. Lukas Hoger Instituut voor Beeldende Kunsten in Brussel, medewerker bij BRT Televisie Dienst Kunstzaken, gastdocent bij P.A.R.T.S.-dansschool in Brussel en gastbegeleider aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam. Hij is deeltijds hoofddocent semiotiek aan de Universiteit Antwerpen, hoogleraar aan de Economische Hogeschool Sint-Aloysius in Brussel, deeltijds docent aan de afdeling Architectuur, Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening van de Faculteit Toegepaste Wetenschappen van de KU Leuven en deeltijds hoofddocent Vakgroep Architectuur en Stedenbouw aan de Universiteit Gent (architectuurtheorie en architectuurkritiek). Hij is redactielid van De Witte Raaf, kunsttijdschrift, Brussel.

Pim van den Berg is ex-verkoopleider Nestlé Nederland, voormalig marketingmanager De Bijenkorf Amsterdam, marketing- en business development adviseur RvB KBB. Pim van den Berg is vanaf 1998 adviseur en ontwikkelaar van branded marketingconcepten in zijn onderneming Perspectives.nl. Wat hem interessant maakt is zijn straat-o-logie, de kennis van de straat, het belang van ‘de menselijke maat’ en de rol van het publieke domein

Lev Manovich, geboren in Moskou, is wetenschapper en auteur. Hij is hoogleraar Beeldende Kunst aan de Universiteit van Californië in San Diego en directeur van het Lab voor Culturele Analyse aan het Californisch Instituut voor Telecommunicatie en Informatietechnologie. In het boek 'The Language of new media' (2001) behandelt Lev Manovich de eigenheid van de nieuwe media door deze te vergelijken met de oude media in het algemeen en met film in het bijzonder. Manovich werkt sinds 1984 ook als kunstenaar, computeranimator, ontwerper en programmeur. Tot zijn kunstprojecten behoren o.a. 'Little movies', het eerste digitale filmproject voor het web (1994-); 'Freud-Lissitzky Navigator', conceptuele software om wegwijs te raken in de twintigste eeuwse geschiedenis; en 'Anna and Andy', een streaming roman (2000).

Hans-Ulrich Obrist studeerde economie en politieke wetenschappen, voordat hij zich aan de hedendaagse kunst ging wijden. In 1992 richtte hij in Zwitserland het Robert Walser Museum op en startte hij in het Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris de tentoonstellingenreeks 'Migrateur' op. Hij is professor aan de architectuurfaculteit van de universiteit van Venetië IUVA, correspondent van het Italiaanse tijdschrift 'domus' en hoofdredacteur van het gratis magazine 'point d'ironie' van agnes.b.

Masterclass:

Rients Dijkstra is principal of Maxwan Architects and urbanists, senior architect and urban designer. He has studied architecture and urban design at the Delft University of Technology. There he graduated with honors in 1989. He worked with architects Frits van Dongen (de ArchitectenCie) and Rem Koolhaas (OMA). In his capacity as project architect and urbanist for the Office for Metropolitan Architecture, he has contributed to the Lille 'Euralille' Master Plan (1990-1991) and he was team leader and chief designer for the Amsterdam Y-Oevers (banks of the river Y) Master Plan (1992) and the Tram tunnel in Den Hague (1993). In '93 Rients Dijkstra was invited to design the Urban Master Plan for Leidsche Rijn, a new town of 30'000 houses. This unusual first assignment kick-started his own practice: Maxwan architects and urbanists. Rients Dijkstra has recently been appointed as a member of Ken Livingstone's Design for London Advisory Group, as a member of the Barking Riverside Design Advisory Panel and as Supervising Master Planner for the Rotterdam Central Station surroundings master plan. He has taught at SciArc Los Angeles and the Berlage Institute Rotterdam.http://www.maxwan.com/

Jurgen Bey (leeft en werkt in Rotterdam) ziet zichzelf als onderzoeker: hij analyseert de wereld waarin we leven uit nieuwsgierigheid en stelt het nieuw en anders ervaren van de realiteit voorop. Hij poogt de verborgen kwaliteiten, de verhalen en emotionele waarde van dingen te ontdekken en gebruikt zijn bevindingen om nieuwe, doordachte versies van deze objecten te creëren. Hij volgde zijn opleiding aan The Design Academy van Eindhoven (departement Environment), doceerde daar ook zelf en doceert nu aan de Royal College of Art in Londen (afdeling Design Products). Daarnaast is hij actief als productvormgever, maar beperkt zich niet tot dat specifieke domein. Stedenbouw, architectuur, landschapsarchitectuur zijn volgens hem immers onlosmakelijk verbonden met productvormgeving. Met àlle projecten die Jurgen Bey ontwikkelt, van productvormgeving tot stedenbouwkundige projecten en interieurarchitectuur, wil Jurgen Bey verhalen vertellen. Enkele opdrachtgevers van Jurgen Bey zijn Droog Design (productdesign, o.a. meubilair), Moooi (interieurproducten), het Nederlands Textielmuseum (damast), Koninklijke Tichelaar Makkum (theeservies), TU Eindhoven (mobiel kunstpaviljoen Blob), Jean Paul Gaultier (catwalk van een modeshow). http://www.jurgenbey.nl/

Daniel van der Velden is a graphic designer and writer based in Amsterdam. He graduated in Rotterdam at the Willem de Kooning Academy, exploring the realm between design, conceptual art and communication strategy. He studied in Maastricht at the Jan van Eyck Academie and ran a graphic design studio together with Maureen Mooren from 1998 to 2007, working on innovative and experimental work in the field of editorial and identity design. Clients included the architectural magazine Archis (currently Volume), TNT Post (former Dutch PTT), Droog Design and the Holland Festival, for which the duo was granted various awards, including First Prize at the Chaumont Poster Festival 2006. Daniel is a founding partner of Metahaven, a studio combining design, research and writing, in which he collaborates with Vinca Kruk and Gon Zifroni. Metahaven's work is exhibited as part of the traveling exhibition Forms of Inquiry: the Architecture of Critical Graphic Design at the Architectural Association, London; On Purpose: Design Concepts at Arnolfini, Bristol. He is a critic at Yale University in New Haven, a tutor of design at the Sandberg Institute in Amsterdam and has been an advising researcher at the Jan van Eyck Academie since 2003. http://www.janvaneyck.nl/4_4_cv/cv_d_vel.html

Gabriel Lester maakt kunst waarin film, drama, muziek en ritmiek een belangrijke rol spelen. Hij begon ooit als rapper en volgde de afdeling audiovisuele kunsten op de Academie Sint Joost in Breda en de Hogeschool Sint Lucas in Brussel. In 2000 rondde hij de Rijksacademie in Amsterdam af. Lesters fascinatie ligt onder meer bij de film. Hij gebruikt technieken uit die wereld bij het maken van zijn installaties, zoals montages, suspense en camerastandpunt. In zijn werk is hij niet afkerig van effect. Lester mikt volgens eigen zeggen op het maken van toegankelijke en toch niet oppervlakkig werk. http://gabriellester.com/cms/chronicle/