ask~ı ne bi

Doğumunun 1443. Y1hnda Hz. Peygamber Love for the Prophet: The Prophet Muhammad on the 1443ııı Anniversary of his Birth

8 Nisan -15 Temmuz 2014 Topkapı Sarayı Müzesi, Hazine Koğuşu

8 April-15 july 2014 Topkapı Palace Museum, Treasury Ward

OSMANLI'DA NA'T GELENE Gl

a't kelimesi sözlükte; "nitelemek, iyi ve güzel şeyleri abartılı biçimde dile getirmek, nitelik ve vasıt" manala­

rında kullan ılmaktadır. Arap edebiyatında övgü şi irleri daha çok 11medh" başlığı altında ele alın ır. 1

Hz. Muhammed (s.a.v) hakkında yazılm ış kasidelere na't deni­lirse de genellikle, hangi nazım şekliyle yazı lmış olursa olsun Hz. Muhammed (s.a.v)'i konu alan manzumelerin tümüne na't ad ı

verilmektedir. 2

Dini, ilmi ve edebi bütün eseriere 1'hamdele ve salvele11 ile baş­lanması adeti bir süre sonra bunların yanında na'tlara da yer ver­meye yol açmıştır. Divan ve mesnevilerde ise tevhid ve münacat­tan sonra bir na'tın varl ı ğı zaruretten sayılmıştır.3

Türk Edebiyatında, XIII. yüzyılda Karahanlılar döneminde Yusuf Has Hacib'in yazdığ ı Kutadgu Bilig (Saadet Veren Bilgi), Edib Ah­med Yükneki'nin Atabetü'I-Hakayık (Hakikatler Eşiği) ve Ahmed Yesevi'nin Divan-ı Hikmet adlı eserleri ilk na't örneklerindendiL Şai ri na't yazmaya sevk eden en önemli etken Hz. Muhammed (s.a.v)'e duyulan sonsuz sevgidir. Kur'an-ı Kerim' in birçok ayetin­de Peygamber efendimiz övülmüştür.

1'Andolsun1 size kendi içinizden öyle bir peygamber gelmiştir kil sizin s1kmtıya düşmeniz ona çok ağır gelir. Ol size çok düş­kün/ müminlere karş1 da çok şefkatli ve merhametlidir.11(Tev­bel 9j128)

"(Ey Muhammed) Seni ancak alemiere rahmet olarak gön­derdikil (Enbiya/ 21/107)

1'Ando/sun1 Allahim resO/ünde sizin için; Allah~ ve ahiret günü­ne kavuşmayı umanl Al/aM çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardlf.11(Ahzabl 33/21)

115en elbette yüce bir ahlak üzeresin1'(Kalem1 68/4)

Hac yolcu luğu esnasında Medine'ye yaklaşırken devlet ricalinden birisinin ayaklarını Medine'ye doğru uzatarak yattığını gören Şair Nabi'nin dudaklarından büyük bir teessür içerisinde şu mısralar dökülür:

Sakın terk-i edebden kOy-ı mahbOb-ı Hüdadır bu Nazargah-ı ilahidür makam-ı Mustafadır bu

1· TSM. Y.B. 3071. 2· çıçekler 2002, 5.435; Cengit 1983, 5.81. 3· Çiçekler 2002, 5.435; Yeniterzi 2004, s. 7.

GOI<Stl LHDOGAN

Rivayetlere göre; kafile Medine'ye girerken Mescid-i Nebevi'nin minarelerinden sabah ezanı öncesi bu na'tın okunduğu duyulur. Peygamber Efendimiz, müezzinlere rüyalannda bu na'tı okuma­ların ı tavsiye etmiştir.4

Şairi na't yazmaya sevk eden diğer bir etken de Peygamberimizin şefaatine nail olma arzusudur. Hz. Peygamber Islam dinini tebliğ ettiğinde, pek çok kimse ona karşı çıkmıştı. islam'a sa l dıranlardan

biri de hakkında ölüm fermanı çıkan Ka'b bin Züheyr idi. Karde­şinin ikazı üzerine pişman olan Ka'b bin Züheyr Medine'ye geldi. Peygamber Efendimizin huzuruna çıkarak tövbe edip imana ka­vuşan bir kimsenin geçmiş hata larının bağışlanıp bağışlanmaya­

cağını sordu. Hz. Peygamberin olumlu cevabından sonra Züheyr oğlu Ka'b olsa da mı? diyerek sorusunu tekrarladı. Hz. Peygamber yine tasdik edince kendisini tanıttı ve meşhur olan Banet su'ad olarak bilinen manzum kasidesini okumaya başl adı. Hz. Peygam­ber sı rtından hırkasını çıka rıp Ka'b bin Züheyr'e hediye ettiğinden5

do layı bu kaside; I'Kaside-i Bürde (Hırka Kasidesir adıyla meş­

hur oldu.

Çün Ka'b ibn-i Zeheyrün günehin afv itdün Müjde-i afv ile ey/e bu günehkan da şad

N abi

Şair Ka'b bin Züheyr'in Hz. Peygamber'in af ve ihsanına nail ol­ması diğer şairleri de na 'tl arı aracıl ı ğıyla şefaat talep etmelerine vesile olmuştur. Muhteva itibarıyla na'tlarda; Hz. Peygamber'in isim ve sıfatları, ka inatın efendisi, yaratılış gayesi ve Allah'ın habi­bi oluşu, örnek ahlakı, üstün vasıfları, fiziki özellikleri, mucizeleri, diğer peygamberlerden üstünlüğü ayet ve hadisiere dayanıla­rak dile getirilir ve son bölümlerde şa ir günahkarlığını itiraf edip şefaat talebinde bulunur. 6

Şefaat kı" medect yoksa o rütbe çok günahım kimi Ne rütbe yansam ol rütbe sezayım, ya ResOial/ah.

Dü-alemde Ziya-y1 mücrimin ümidi sendedir, Şefaat ya Resulalla h; şefaat ya ResOla /lah.

Ziya Paşa

Anadolu'da Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin Farsça, Yunus Em­re'nin Türkçe na'tlarıyla bu tür, XIII. yüzyıldan itibaren edebiyatın vazgeçilmez bir türü olmuştur. Klasik edebiyatımııda binlerce na't arasında şöhret ve tesiriyle doruğa ulaşanlardan ilk sırayı Fuzu-

4· Yeniterzı 2002, 5.436; Yeniterzi 2004, 5.9·11. S· Aydın 2004, s.59. 6·Yeniterıi 2002, s.436; Yeniterzi 2004, s 5·6.

ask-ı l93 OoıJumunun 1443 Yılında Hz. Peygamber nebi

... ~ .;-' '\.. _ ...

;:"" ... ,. ,. -· \~ ~f'

(-•

\ .. ç~

~~ ,..., ... . .,, -=' «i\ '1.' Li> ........ \ ~ ·­t

------------------~6~· ___ ..,..,~.rı

li'nin "Su Kasidesi" alır.

"'' .. ~

Saçma ey göz eşkden gönlümdeki odlara su Kim bu denli dutuşan odlara k1fmaz çare su

Fuzuli

ikinci sırayı ise Şeyh Galib' in "Sultan-ı RusOI" adlı na'tı almaktadı r.

Sultan-I Rusül şah-1 mümeccedsin Efendim Bl-çare/ere devlet-i sermedsin Efendim Dlvan-1 ilahlde ser-amedsin Efendim Menş0r-J

11

1e -amrük7"fe mü'eyyedsin Efendim

Sen Ahmed ü MahmOd ü Muhammedsin Efendim Hakk'dan bize sO/tan-1 mü'eyyedsin efendim

Şeyh Galib

7· (Melekler LOt'a) •ömrOne andolsun ki onlar (şehvetıen) gözleri dönmüş halde sarhoşluklan içinde boc.alayıp duruyortar (Sur durumda asla seni dinlemezlerrdediler (Hicr, 1S/72)

~ıJ •

.-' ~-~ \o. o-\\

(""J -· '~-" ~'

•

Resim 1 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi. D 3776/8 Sekban Kara Ali'nin istanbul'da vaki vakfı n ın cüzhan, na'than, yasinhan gibi görevlilerin H.1003 1 M.1 594-1595 tarihli mevacib masraf defteri.

Sonuç olarak; Na't, Miraciyye, Muhammediye, Mevlid, Salat, Müna­cat, Tevhid, Tesbih,8 diye sıralayabileceğimiz bu gelenek Osmanlı

musikisi, edebiyatı ve kültüründe kıymetli bir yer tutmuştur. Na'tla­rın bir araya getirildiği "nu'Ot mecmuaları"9 mevcuttur. Tekke, mev­levihane ve camilerde "na'thanlık" adı altında bir görevin adeta bir meslek halini aldığı, arşivlerimizde bulunan maaş defterlerinden anlaşılmaktadır. 10

8· Şahin-Kemiksiz 2010, s.6. 9· TSMK, R. 20S2. 10· TSMA, D 3776/8.

Resim 2 Topkapı Sarayı Müzesi El Yazma Kütüphanesi R. 2052 Sultan ı. Mahmud devri şa irleri nden adı yazılı olmayan biri tarafından Mustafa Paşa'ya takdim ed ilmiş H.1166/M.1752-1753 tarihli na't ve miraciye.

aşk-ı l95 DOI)urnunun 1443. Yılında Hz. Peygamber nebi

Resim 3

~~lo.>JJ 1~ )a:.i:i~~

~lı?-'* 1 - ııUı ~.) ~.,.).,...... j~

•t\\AI;..\i_r.~.J:"~J ,

.~.-----::---.... \:5'~...::~~ \?~)JK

)oJ~~ . ~}..>~.J~\.~

~~~~~~~~J~~J.

.. ~J.)~{~'e~ts~ J

~jJ.\ .· • o~JJJJJ~,)

~' . - ...

Topkapı Sarayı Müzesi Elyazmaları Kütüphanesi, R. 2052

KAYNAKÇA

Aydın 2004

Cengiz 1983

Çiçekler 2002

Şahin-Kemiksiz 2010

TSMA. D 3776/8

TSMK, R. 2052

TSM, Y.B. 3071

Yeniterzi 2002

Yeniterzi 2004

Aydın, Hilmi; Htrka-i Saadet Dairesi ve Mukaddes Emanet/er. 2004.

Cengiz, Halil Erdo~an; Divan Şiiri Anto/ojisi. Ankara1983.

Çiçekler Mustafa; (Na't (Gi riş, Fars Edebiyatı), Türkiye Diyanet Vakft islamAnsiklopedisi, cilt 32,

Ankara 2002, s. 435-436

Şahin, Ahmet; Kemiksiz, Mehmet; Enderun Teravihive Cumhur Müezzinliği, lstanbul2010.

ei-Nebhani Yusuf bin ısmail; Taybetü'I-Garra'fi-Medh-i Seyyidi'I-Enbiya, Beyrut H. 1314, (M. 1896-97)

Yeniterzi, Emine; "Na't (Türk Edebiyatı), Türkiye Diyanet Vakft islam Ansiklopedisi. cilt 32,

Ankara 2002, s. 436-437.

Yeniterzi, Emine; " Türk Edebiyatmda Na'tlara Dair", 2004, www.turkoloji.cu.edu.tr/ makale_ sistem., s. 1-12

THE OTTOMAN NA'T (EULOGY IN PRAISE OF THE PROPHETJ

TR ADITION

exically, the word na't means "to qualify, to express good and beautiful things in an exaggerated manner;

quality and attribute." In Arabic literature, laudatory poems are classified under the rubric of madh (praise).1

Although the term na't primari Iy reters to eulogies (qasida) writ­ten about the Prophet Muhammad (p.b.u.h.), in fact all sorts of poetic works about the Prophet are collectively known by this name.2

The established custom of beginning all religious, scientific, and literary works with hamdala (praising and giving thanks to God) and salwala (sending benedictions upon the soul of the Prophet) gradually gave way to the practice of also including a na't in the work. In collections of poems (diwan) and long poems compo­sed of independently rhyming couplets (mathnawi/masnavi), the inclusion of a na't after the tawhid (poems about divine unity) and munajat (supplications to God) came to be regarded as essential.3

Among the earliest examples of na't in Turkish literature are Ku­datgu Bilig (Knowledge that lmparts Happiness) written by Yusuf Has Hacib in the thirteenth century during the Karakhanid era; Atabetü'I-Hakayık (Threshold of Truths) by Edi b Ahmed YüknekT; and Dfvan-1 Hikmet (Diwan of Wisdom) by Ahmed YesevT.

The most important factor that lead poets to write na'ts was the infinite love they harbored for the Prophet Muhammad (p.b.u.h.). Many verses of the Qur'an praise the Prophet:

ındeed there has come unto you a Messenger from among your­selves, for whom what burdens you is grievous; full of concern for you, to the believers compassionate and merciful. (surah Tawba 9:128).

And we have not sent you but as mercy to the worlds. (surah Anbiya 21:107).

ındeed the re is for you, in the Messenger of God, a good example for him who looks unto God and the Last Day and who remem­bers God much. (surah Ahzab 33:21).

ındeed, you are of an exalted nature. (surah Qalam 68:4).

1· TSM, Y.8. 3071. 2· Ciçekler 2002, p. 435; Cengız 1983, p.81. 3· Ciçelder 2002, p.435; Yeniterzi 2004, p.7.

K [L

As the Ottoman poet Na bT was approaching Medina on his w ay to the Pilgrimage, he saw an official lying down with his feet turned towards the city, and this unseemly sight inspired the following couplet to pour forth from his lips:

Beware of abandaning propriety for this is the viiiage of the ıBe­

loved of God lt is the object of the divine gaze, the station of the Chosen Oıne

lt is said that as the caravan was entering the city of Medina, Nabrs na't was heard being recited from the minarets of the Mosque of the Prophet just prior to the morning ca ll to prayer; the Prophet himself had instructed the mu'adhdhins in their dreams to recite it. 4

Another factor that encourages a poet to undertake to write a na't is the desire to be favored with the Prophet's intercession. When the Prophet Muhammad first set out on his mission to spread the message of ıslam, many people turned against hıim. One of those who attacked the new faith was Ka'b b. Zuhayr, who was therefore sentenced to death in absentia. Having been convinced by his brother to repent, Ka'b traveled to Medina. He appeared before the Prophet and asked him if a person who re­pented and found the faith would be forgiven for his past errors. The Prophet replied in the affirmative, so Ka'b asked "Even if that person were Ka'b b. Zuhayr?" The Prophet confirmed his earlier reply, upon which Ka'b introduced himself and began to recite his famous eulogy known as Banat Su'ad. The Prophet was so pleased that he took off his mantle and gave it to Ka'b b. Zuhayr,5

upon which the poem came to be known as Qasida al-Burda (Poem of the Mantle).

Referring to this episode, NabT wrote:

Since you have forgiven the sins of Ka'b ibn Zuhayr Make this sinner happy too with glad tidings of forgiveness

That Ka'b ibn Zuhayr was favored with the Prophet's forgiveness and benefaction induced other poets to plead for intercession through their na'ts. ın terms of content, na'ts deseribe the na­mes and attributes of the Prophet, his being the master of the universe, the reason for which he was created and the fact that he was the beloved of God, his exemplary character and superior qualities, his physical attributes and the mirades he performed,

4· Yeniterzi 2002, p.436; Yeniterzi 2004, pp.9·11. S· Aydın 2004, p. 59.

D~umunun 1443. Yılında Hz. Peygamber ~~i1 19 7

.... ' ..

(" -· .. ' .... c' \ .. "' l"-

~· .. ... ,;-~

t?< -· .. '- .. , ~ , .. ... \.•

~· ...

~· "" .~ "'. -~ t" rll

,~ '. -· \..)

~fj (­.

._, ç~

"' ..,\ .... .,., -:' ct• '1.' t. " ... \ ~ ·­•

..._, c\ .. , .. ~· ~ l' ,_ .....

1 -· ~

~~ r

and his superiority over the other prophets, all based upon Qur'anic verses and hadiths (sayings, normative actions, and tacit appro­vals). At the end, the poet confesses that he isa sinner and pleads for the Prophet's intercession on his behalf.6

Thus, the Ottoman poet Ziya Pasha wrote:

Grant me intercession and succor, for, otherwise, my sins are so very many that However much ı must burn [in hell], that much ı do deserve, o Mes­senger of God

This guilt-ridden Ziya' s hopes are tied to you in both worlds ı ntercede, o Messenger of God; intercede, O Messenger of God

With Mawlana jalaluddin Rumi's na'ts in Persian and those of Yu­nus Emre in Turkish, this genre became an indispensible element of literature in Anatolia from the thirteenth century on. Among the thousands of examples in our literature, the foremost in terms of

6· Yeniterzi 2002, p.436; Yeniterzi 2004, pp.5·6.

•

Figure 1 Salary expense register dated 1003 AH/1 594-1 595 CE for employees of Sekban Kara Ali' s pious foundation (waqf) in istanbul, notably the Qur'an section, na't, and Ya sin reciters. Topkapı Pa ıace Museum Archive, D. 3776/8.

fame and influence is Fuzuli's Su Kasidesi (Qasida on Water):

O my eyes, do not sprinkle water upon the fires in my heart with your tears For water avails not fires that burn with such intensity

The second place belongs to Shaykh Galib's (also known as Galib Oede) na't entitled Sultan-I RusOI (Sultan of the Messengers):

You are the Sultan of the Messengers, the Emperor of the Prai­seworthy, o Master You are eternal fortune for the unfortunate, O Master

Yours is the highest rankin the Divine Court, O Master You are sanctioned by the decree of "By your life,"7 O Master

You are praised (Ahmad) andi praiseworthy (Mahmud) and eulogi­zed (Muhammad), O Master You are a confirmed sultan sent to us by God, O Master

7· A reterence to the Qu(anic verse ' By your life, they are blindly floundering about ln ıheir deli· rium' (surah Hijr, 15:72), which ls addressed ıo the Propheı.

~ .. :} .. ;.;)v.llJ!& ~~ '-' üjı ~.)~ _, ~\~~~~.4>.\~ ~_;..~..)~'-'~_ş;;....:.\:; ~u~\di~WJ.~.,~

~~\Jil>.l}.--J~~ 1:. LJ ~~-'ı..:J'-'Jôı$"~' ~\..)_P.-J . .Ji»~~~J ~ ~· · ~ ~.hç~_,\J\)1_~ ~.?' . ~- •

~\.>~1~~\.JJJl~ + . ~._ı;'-~~~~.; .. 0 ... . . .. . . ..

' \;J_,.,,6l.-'! )..) }-~~~J )v~W.~~.)j--~

~~~JJ.f":-'_,~~~~ . ·w..)J~J.::'J~~J.P-.i'~ ~~~~,~~\,.)j . ~

ı ,- ~JJ.,\J.)\..(;..:~;jı~·

__,.\....:&.\J~~~~~).' L-

~-, ~~~.._......___,_ ___ · __ __.

l --- ~· . --' J

~J.)~\r.~ ~.3..>,J. ., --~~~: i --.~· . ·, - . : ' ~-

1·· ~\~W,\- .-l•':.U.:.'~ .. ~~· ...__

Figure 2 Eulogy for the Prophet (na't) and Book of the Holy Ascension (mi'rajiyya) by an unidentified poet of the period of Sultan Mahmud ı dated 1166 AH/1752-1753 CE, presented to Mustafa Paşa. Topkapı Palace Museum, Manuscript Library, R. 2052.

In conclusion, the tradition of eulogizing in works such as Na't, Mi'rajiyya (Book of the Holy Ascension), Muhammadiyya (Epic of Muhammed), Mawlid (works on his birth and life), Salat (Prayers and benedictions to the Prophet), Munajat, Tawhid, and Tasbih (Exalting the Lord)8 has historically occupied an important place in Ottoman music, literature, and culture. Na'ts have been collected in albums (nu'Ot mecmualan),9 and salary registers preserved in our archives record the existence of na't reciters (na'than) in dervish lodges, Mawlawi lodges, and mosques, indicaling that this function had virtually become a tull-fledged profession.10

8- Şahin-Kemiksiz 2010, p. 6. 9· TSMK. R. 2052. 1 O· TSMA, O. 3776/8.

OOQumunun 1443. Yılında Hı. Peygamber ~ı~-ı 19 9

ı oo J

Figure 3

_.) ~\o.)JJ \~ _,la=.C.ı~~

~~~\- .uı~.)~.J..)_,....j~

•t\\AIJ.>.if,_,...~

... -------~---\:S'"~~~~ l?~).>.;.'(

)oJ~~ . ~}.J"':"'-'~~

~~~~~~~u.)J~~J.

~~":-')JI.:!~\~~~!JJ

\~:,u!;t IJı.)~J' "~

~~~\~\~.J~? '~)(~~~~.)·..Nlı)J\~

~\ ..

Eulogy for the Prophet (na't) and Book of the Holy Ascension (mi'rajiyya) by an unidentified poet of the period of Sultan Mahmud ı dated 1166 AH/1752-1753 CE, presented to Mustafa Paşa. Topkapı Palace Museum, Manuscript library, R. 2052.

BIBLIOGRAPHY

Aydın 2004

Cengiz 1983

Çiçekler 2002

Şahi n-Kemiksiz 2010

TSMA, D 3776/8 TSMK, R. 2052

TSM, Y.B. 3071

Yeniterzi 2002

Yeniterzi 2004

Ayd ın, Hilmi. Htrka·i Saadet Dairesi ve Mukaddes Emanet/er. istanbul, 2004.

Cengiz, Halil Erdoğan . Divan Şiiri Antolojisi. Ankara, 1983.

Çiçekler, Mustafa. "Na't (Gi r iş, Fars Edebiyatı), Türkiye Diyanet Vakft islam Ansiklopedisi. ci lt 32, Ankara 2002, s. 435·436.

Şahin, Ahmet. Kemiksiz, Mehmet. Enderun Teravihive Cumhur Müezzinliği. Istanbul, 2010.

ei·Nebhani Yusuf bin ismail; Taybetü'I·Garra' fi·Medh·i Seyyidi'I·Enbiya, Beyrut 1314 AH. (1896·97 CE)

Yeniterzi, Emine. "Na't (Türk Edebiyatı)", Türkiye Diyanet Vakft islam Ansiklopedisi. cilt 32, Ankara 2002, s. 436·437.

Yeniterzi, Emine. "Türk Edebiyatında Na'tlara Dair", 2004, wwwturkoloji.cu.edu.tr/ makale_ sistem, s. 1·12.