EÜ Diþhek Fak Derg 2001; 22: 73"78

Assessment of the Efficacy of Stabilisation Splint in the Treatment of Bruxism by

Asymmetry Index of Muscle Activity L

Birgül ÖZPINAR 1 Gürbüz ÇELEBi 2Murat PEHLivAN 2Ahmet SARAÇOÐlU 1

Ege Üniversitesi, 1Diþhekimliði Fakültesi, Protetik Diþ Tedavisi AD, 2Týp Fakültesi, Biyofizik Bilim Dalý, izmir

AýetAmaç: Bu çalýþmada bruksizmin tedavisinde kullanýlan stabilizasyon tipi splintin etkinliðinin elektromyografik (EMG) olarak deðer-

lendirilmesi amaçlanmýþtýr.

Yöntem: Bruksizmli 20 hastada splint tedavisi öncesi ve sonrasýnda masseter kasýndan EMG ölçümleri yapýlmýþtýr. EMG !sonuçla-

rýnýn standardize edilememesi ile ilgili sorunun aþýlmasýnda asimetri indeksinden yararlanýlmýþtýr.

Bulgular: Splint tedavisi sonrasýnda sað ve sol kas aktivite1eri ,arasýndaki farkýn (asimetri) azaldýðý ya da tümüyle ortada kalktýðý

saptanmýþtýr.Sonuç: Bruksizmin tedavisinde aþýrý kas aktivitelerinin ortadan kaldýrýlmasý amacýyla stabilizasyon tipi splintin kullaným oldukçabaþarýlý sonuçlar vermektedir. Tedavi sonrasý asimetri indeksi deðerlerinin tedavi öncesi deðerlerden daha düþük olma i sað ve

sol masseter kaslarýnda dengenin kurulduðunu göstermektedir.

Anahtar sözcükler: bruksizm, temporomandibular düzensizlikler (TMO), miyofasiyal aðrý-disfonksiyon sendromu ! (MAOS),

elektromiyografi ,iiil

AbstractObjectives: The sim of this study was to assess e/ectromyographica/ly (EMG) the efficacy of stabi/ization sp/int in the treatment of

bruxism.

Methods: EMG activities of the masseter musc/es were recorded in 20 patients with bruxism before and after sp/int t eatment.

EMG standardization problem was a/leviated by use of an activity asymmetry index.

Results: it has been found that the difference between right and /eft musc/e activities decreased or comp/ete/y disappe$red after

the sp/int treatment.

Conclusion: Utilisation of a stabi/ization sp/int in the treatment of bruxism in order to remove excessive musc/e activity ýhas been

proven successfu/ly. Post-treatment asymmetry index va/ues tower than pre-treatment va/ues indicate that a ta/anca has been

estab/ished between the right and the /eft masseter musc/e activites.

Keywords: bruxism, temporomandibu/ar disorders (TMO), myofacia/ pain and dysfunction syndrome (MPOS), e/ectromY(Ý)graphy

çiðneme kaslan ve temporomandibular eklelm (TME)

bölgesinde aðn ve ses gibi problemler oluþabilir.Eklem diski hasara uðrayabilir ve diþlerdeki! aþýnma-

lar kondilde þekil deðiþikliðine yol açabilir. i

Bruksizm, diþlerde fizyolojik olmayan sýkma ve

gýcýrdatma olarak tanýmlanabilir. Bruksizm nedeniy-

le oluþan aþýrý kuvvetler sonucunda diþlerde aþýn-malar, kýrýklar, mobilite, periodontal destek kaybý,

Kabul Tarihi: 24.05.2001

Saraçoðlu, Pehlivan, Özpýnar, Çelebi

Aþýrý diþ sýkan bireylerde çiðneme kaslarý hipertrofi

nedeniyle geniþlemiþtir ve bazen yüzde belirgin

deðiþiklikler gözlenebilir. Parafonksiyon nedeniyleoluþan kas hiperaktiviteleri, iskemi, miyalji, miyozi-

tis ve trismusa yol açabilir. Bruksizm, kaslarda aðrýlý

tetik noktalara neden olabilir, migren ve baþ aðrý-

sýnda da baþlatýcý faktördür.3

tanmasýnda ve biofeedback tedavisinde de EMp'denyararlanýlýr. ý "' j

Bu çalýþmada bruksizmli bireylere uygulanan ~tabili-

zasyon spIintinin baþarýsý EMG ve asimetri indeksii

ile deðerlendirilmiþtir. i

Gereç ve YöntemBruksizmli hastalar, özellikle erken aþamalarda ra-

hatsýzlýklannýn farkýna varmazlar. Ancak sýklýkla sabah-

Ian görülen baþaðnsý ve çiðneme kasýarýnda aðn ve

yorgunluktan yakýnýrlar. Özellikle gece diþ sýkan ve

gýcýrdatan (nokturnal bruksizmli) hastalar yakýn la-

nnýn uyansý ile durumlannýn farkýna vanrlar. Bruk-

sizmin en sýk görülen iþareti diþlerdeki anormal

aþýnmalardýr. Bu aþýnma tek bir diþ üzerinde görüle-

bileceði gibi tüm ark boyunca da izlenebilir.!

Bruksizm yakmmasý ile kliniðimize baþvurmuþ 20

hasta seçilmiþtir. 12'si erkek (%60) ve B'i kadýn(%40) olan bu hastalann yaþlan 22-33 arasýnda

deðiþmekteydi. Seçilen hastalarda diþ eksikliðinin

olmamasýna, protetik tedavi uygulanmamýþ olmasý-na ve Sýnýf i okluzyona sahip olmalarýna özen ~öste-

rilmiþ, aynca hastalarda TME'ye ait herhangi bir buL-

gu olmamasýna da dikkat edilmiþtir. i

Hastalarýn klinik muayeneleri tamamlandýktan son-

ra, gerek kas aktivite düzeylerinin belirlenmebi ve

gerekse tedavi öncesi ve sonrasýnýn karþýlaþtýrmasý-nýn yapýlabilmesi amacýyla sað-sol iki taraflý masse-ter EMG'leri yüzeyelektrotlar ile kaydedildi. EMG

kaydý öncesinde, elektrot temas noktalarý alkollü pa-

muk ile silindi. Elektrotlar hastaya baðlanmadançenesini sýkmasý istenerek masseter kasý palpe edil-

di ve elektrot kasýn en çok þiþkinlik yaptýðý ryoktaüzerine yerleþtirildi. Elektrotlarýn birbirine ~zdeþyerleþtirilmelerine özen gösteriIdi. Elektrotlarýn de-

riye temasýný arttýrmak ve deri direncini düþüimek

için EEG pastasý (Nihon Kohden Elefix) kullanýldý.

Kayýt sýrasýnda hastaya diþlerini temas ettirmeksizin

çenesini en gevþek konumda tutmasý, sonra diþle-rini temas etlirmesi ve en son olarak da çok kuvvet-

li sýkmasý söylendi. Masseter kasýndan alýnan bipo-

lar EMG sinyalleri preamplifikatör ile yükseltildi

(Model DP9, Grass Instruments, Quincy, Mass., ABD).

Sað ve sol EMG yükseltilmiþ sinyalleri poligraf yazýcý-nýn (Grass Model 50, Grass Instruments, Quincy,Mass., ABD) iki kanalýna baðlandý. Ayný EMG sipyali

tam dalga doðrultulup entegre edilerek ayný poli-grafýn diðer iki kanalýna yazdýrýldý. Böylece EMG akti-

vitesindeki deðiþiklikler daha kolay bir biçif de izlenebiidi. Kayýtlar öncesinde her iki kanalý da

ayný kazançta ve ayný integrasyon sabitlerine s hip

olmasýna dikkat edildi (Þekil I).

Bruksizmin etiyolojisi hala kesin olarak belirleneme-

miþ ve bireylerin tümünde bruksizmden sorumlu

tek bir faktör saptanamamýþtýr. Araþtýrmacýlar den-

tal, sistemik ve psikolojik faktörlerin bruksizmin

geliþiminde roloynadýðýný savunmakla birlikte han-

gisinin ne oranda etkili olduðunu açýklayamamakta-

dýrlar. Ancak pek çok araþtýrmacý bruksizmin gergin-

lik ve strese bir yanýt olarak ortaya çýktýðý konusun-

da fikir birliðindedirler.2.4

Bruksizmin tedavisi de etiyolojisi gibi karmaþýktýr vekesin ilkeler üzerine oturmamýþtýr. Bruksizmin teda-visinde temel amaç, çiðneme kasýarýnda gevþeme(relaksasyon) saðlanmasý ve belirtilerin giderilmesi-dir. Bu amaçla sýklýkla stabilizasyon splintlerindenyararlanýlmaktadýr. Stabilizasyon splintlerinin etkimekanizmalan çeþitlidir. Splint, diþleri aþýnmalardanve travmatik kuvvetlerden korur, stabilize eder,okluzal düzensizlikleri 'giderir ve çiðneme kasýarýndagevþeme saðlar. Buna ek olarak TME'nin ve çiðnemesisteminin fonksiyonlarýný korur ve arttýrýr .1,2,5

Elektromiyografi (EMG), kas elektriksel aktivitesinin

yazdýrýlmasý olarak tanýmlanabilir. Bruksizm sýrasýn-da oluþan parafonksiyonel kas aktivitelerinin EMG

ile saptanmasý pek çok araþtýrmacý tarafýndan kul-

lanýlan bir yöntemdir. Özellikle masseter kas aktivi-

tesi, bruksizmin niteliðinin belirlenmesi ve uygula-

nan tedavi yöntemlerinin baþarýsýnýn deðerlendirilme-þinde elektromiyografik olarak en sýk incelenen akti-

vitedir. Bunun dýþýnda çiðneme ve yutma gibi gün-

lük aktivitelerin incelenmesinde, dikey boyutun sap-

EMG kaydý tamamlanan hastalardan alt-üst ~ ne ölçüleri alýnýp modeller elde edildi ve bu mod ller

üzerinde, üst çeneye stabilizasyon tipi, düz yü yli,

EÜ Diþhek Fak Derg 2001.. 22: 73-78

Sol MasseterKast

~-dl':ý)Jtl!11ffifi!iTKB

III YüzeyL i Elektrotlarý

Sað MasseterKasý

Þekil 1. Çalýþmada kullanýlan düzeneðin blok diyagramý

ortalama EMG kayýtlanndaki tepelerin rölatif genlikle-ri kullanýldý. Ancak iki kayýt günün ayný saatindealýnmýþ olsalar dahi, standart bir ölçme birimi olma-dýðýndan kayýtlan karþýlaþtýrmak mümkün deðildi.Bu sorunu aþmak amacýyla sað ve sol EMG qeðerleriarasýndaki farkýn yüzdesi (asimetri indeksi-Al) alýndýve tedavi öncesi ve sonrasý arasýndaki deðiþkenlikincelendi. Buna göre sað ve sol masseter kas aktivi-teleri (MA) arasýndaki fark aþaðýdaki asimetri indeksiformülüyle deðerlendirildi. (Sag MA: Sað taraf mas-seter aktivitesi; Sol MA: Sol taraf masseter aktivitesi)

ortoakrilik (Orthoplast, Vertex, Dentimex, Zeist, Hol-landa) splint hazýrlandý. Artikülatördeki çene model-lerine adapte edilen splint ideal okluzal iliþkilerin

saðlanmasý amacýyla aþýndýrýldý. Splint yüzeyindekanin rehberliði oluþturulmasýna özellikle dikkat edil-di. Modelde son kontrolu tamamlanan splint, hastaaðzýna uygulandý ve okluzal iliþkilerin deðerlendiril-mesi aðýz içinde tekrarlandý. Tüm incelemeleri ta-mamlanan splintin kullanýmý konusunda hasta bilgi-lendirildi ve yemekler dýþýnda gün boyu ve özellikleg~celeri hiç çýkarmaksýzýn kullanmasý konusundamotive edildi. Splintin kullanýmý konusunda hasta-nýn mesleði ve diðer sosyal koþullar gözönüne alýn-

maya çalýþýldý.x 100AI =

Dört haftalýk spIint kullaným süresinden sonra tedavibaþlangýcýnda alýnan EMG kaydý tekrarlandý. Deðer-lendirmenin standardizasyonu için hem tedavi önce-si hem de tedavi sonrasý kayýtlann günün ayný saat-lerinde (1100) alýnmasýna özen gösteriIdi. Tedaviöncesi ve sonrasý verilerin deðerlendirilmesinde

Sag MA -Sol MA

Sag MA + Sol MA

Elde edilen deðerler tablo haline getirildi. Tedaviöncesi ve sonrasý deðerler arasý fark eþleþtirilmiþörnekler için t- testi ile istatistikselolarak incelendi.

Saraçoðlu, Pehlivan, Özpýnar, Çelebi

Bulgular TartýþmaDiþlerin maksimum sýkýldýðý konumda elde edilenEMG kayýtlan incelendiðinde, okluzal splintle yapýlan

tedavi öncesi ve sonrasýnda, MA asimetri indeksleri

arasýnda istatistikselolarak anlamlý bir farklýlýk elde

edilmiþtir (p<O,OO I) (Tablo I, 2).

Propriyoseptif sistemin kontrolu altýndaki for)ksiyo-nel temaslar, kýsa süreli ve düþük yoðunlu~tadýr.

Bruksizmde ise bu temaslarýn süresi ve yoðt)nluðuartar. Kýsa süreli kuvvetler dokular tarafýndan iyi

tolare edilirlerse de bruksizm sýrasýndaki aþý~ý kuv-i

vetler uyum sýnýrlarýný aþarak çiðneme sistejninde

hasara neden olurlar. Bruksizm gibi parafonksiyonel

aktivitelerin TME düzensizliklerine yol açtýðý, uzunsüreli ve düþük yoðunluktaki diþ sýkma olgularýnýn

TME'de aðrýya neden olduðu bildirilmiþtir.I,3A,6-a Bu

görüþten yola çýkarak bu çalýþmada hasta seçi t inde TME'ye ait bulgulara sahip olmayan hastalarýn seçil-

mesine özen gösterilmiþtir.

Tablo 1. Asimetri indeks deðerleri

-

Tedavi öncesi

%

"-

Tedavi sonrasý

%

-

Deðiþim oraný

%

Hastalar

27,34

18,86

37,90

28,02

22,30

15,00

26,50

32,25

22,12

17,74

18,86

14,00

22,00

16,65

10,86

18,32

30,20

12,34

19,00

22,12

6,35

8,08

16,54

9,98

4,44

0,00

12,80

10,74

5,55

7,16

8,84

3,20

6,66

7,14

2,12

1,54

11,39

0,65

9,98

8,00

76,77

57,15

56,35

64,38

80,09

100,00

51,69

66,69

74,91

59,63

53,12

77,14

69,72

57,11

80,47

91,59

62,28

94,73

47,47

63,83

2

4

5

6

Splintler, zayýf ve mobil diþlerin stabilizasronu,okluzal kuvvetlerin dengeli daðýlýmý, aþmmanýri azal-

týlmasý, aþýrý mekanik kuvvetlerin zararlý et~isininortadan kaldýrýlmasý, kas spazmlarmm gider~lmesive doðru maksillo-mandibular iliþkinin belirleilimesiamacýyla uygulanmaktadýr. 1,2,5 i

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Araþtýrmacýlara göre, okluzal splintler kalýcý t~davi-den çok aðrý ve spazm giderici semptomatik etkiye

sahiptirler. Nokturnal bruksizmde, splintin kullanýmý

alýþkanlýklarýn kýrýlmasý ve rahatsýzlýktan kaynakla-nan diþsel zararlarýn giderilmesi ile sýnýrlandýrýlma-

lýdýr.9

Sheikholeslam ve ark. LO okluzal splintin TME rahat.

sýzlýklarý üzerindeki etkisini araþtýrdýklarý çalýþmala-

rýnda, splintin çýkarýlmasýndan sonra þikayetlerin

tekrarladýðýný saptamýþlardýr. Splint nokturnal bruk-sizmi durdurmamaktadýr ve aþýnma fasetleri splint

üzerinde ayný bölgede tekrar oluþmaktadýr. Araþtýr-

macýlara göre nokturnal bruksizmin diþler üzerinde-ki olumsuz etkisi splint kullanýmý ile ortadan kaldý-rýlsa bile bruksizm aktivitesi sürmektedir. 10-12

Tablo 2. Eþleþtirilmiþ örnekler için t-testi degcrlendirme sonuçlarý

'"

P deðeriOrt. SS' En az En çok

Tedavi öncesi

Tedavi sonrasý

21,62

7,06

6,98

4,28

10,86 37,90 p<0,001

0,00 16,54--~'ss:

Standart sapma

Tedavi öncesinde ortalama %21.6 olan MA asimetri

indeksi deðeri, tedavi sonrasýnda %7.0 olarak sap-

tanmýþtýr. Sað ve sol MA arasýndaki farkýn esas

alýndýðý asimetri indeksindeki deðiþim oraný %47 ile

%100 arasýndadýr. Bu deðerin ortalamasý %69 olup,spIint tedavisi sonucunda asimetri oranýnda belirginbir azalma gözlenmiþtir.

Solberg ve ark.13 nokturnal bruksizmli bireylerdemasseter aktivitesi düzeyinin splint takýlmasýyla be-

lirgin oranda azaldýðýný ancak splintin çýkartýlmasýylaEMG aktivitesinin tedavi öncesi düzeyine yükseldi-

ðini saptamýþlardýr.

Yap,14 stabilizasyon apareylerinin nokturnal para-

fonksiyonel aktiviteyi durdurmadýðýný, ancak TME'yeait bulgularýn giderilmesinde etkili olduðunu sapta-

mýþtýr. Buna karþýn, bazý araþtýrmacýlara göre, oklu-zat splint tedavisi bruksizmin semptomlannýn gide-

EÜ Diþhek Fak Derg 2001; 22: 73.78

rilmesinde oldu ça etkilidir. Splint tedavisini yarar-lý bir tedavi se eneði' olduðu, Kurita ve r ,'nýn 15

çalýþmasýnda vurgulanmýþtýr. Araþtýrmacýla, kluzal

splintin çiðnem kaslarýnýn EMG'sine etkis' i araþtýr-mýþlar ve splintin masseter kas aktivitesi i azaltiý-ðýný belirlemiþI rdir.ls-1 7 Okluzal splintle n i baþarý-

sýný inceleyen bir diðer çalýþmada stabiliz s'i°n tipisplintlerin kas a imetrilerini azaltýcý etkile nýn oldu-ðu saptanmýþtýr. 18 i

yöntemlerden biri elektromiyografidir. Ancak çiðne-me kaslarýndan alýnan EMG aktivitelerinin kantitatifolarak deðerlendirilmesi oldukça zordur. Kas aktivi-tesinin tekrarlanabilirliðinin düþük olmasý güvenilir-liðe gölge düþürmektedir. Sað ve sol masseter kasaktiviteleri arasýndaki farkýn incelenmesi amacýylakullanýlan asimetri indeksi bu sorunun çözülmesineolanak saðlamýþtýr. Tedavi sonrasýnda elde edilenMA asimetri indeksi deðerlerinin tedavi öncesindendaha düþük olmasý sað ve sol kaslar arasýnda den-

genin kurulduðunu göstermektedir.Naeije ve Hanss n19, 26 bruksizmli bireyi çýðnemekaslan üzerinde stabilizasyon splintinin 4- ~aftalýkkýsa süreli etk sini incelemiþler ve yap lar EMGölçümlerinde k s aktivitelerinde azalma e i sað-solkaslar arasýnda denge saðlandýðýný beli m þlerdir.Bu çalýþmada hastalara uygulanan sta il zasyonsplinti ile çiðne e kas aktivitelerinde den e saðlan-dýðý asimetri ideksi .deðerleriyle gösteri m.þtir veçalýþmanýn so uçlan araþtýrmacýlann b i ulanylatam bir uyumluluk göstermektedir.

Kaynaklar

Bruksizm sonu u oluþan parafonksiyonel a~tivitele-rin belirlenmesi de ve uygulanan tedavile it baþarýo sýnýn belirlenm sinde EMG sýklýkla kull n Ian bir

yöntemdir. Baz çalýþmalarda splintin EM ktivite-sinde azalmaya yol açtýðý saptanmýþtýr. 16.2

EMG'nin güveni irliðini araþtýran bir çalýþ~a~a mas-

seter kasý üzeri de yapýlan ölçümlerdeki tata oraný

%27,2 olarak s ptanmýþtýr. Tekrarlanabilirli iqin zayýf-lýðý, çiðneme ksIarýnýn EMG'sinin taný ar ci olarak

sýnýrlý deðere s hip olduðunu ortaya koym ktadýr.21

Bu çalýþmada ný saatlerde tekrarlanan ~MIG kayýt-larý arasýnda elirgin farklýlýklar saptan~l~týr. Bu

nedenle masse er kas aktivitesinin EMG i iý4 deðer-

lendirilmesinde asimetri indeksinden ya$r~anýlmýþ-týr. Böylece ted viden sonra sað ve sol k s laktivite-leri arasýndaki arkýn azalýp azalmadýðý di ' te alýn-

mýþtýr. Çift tara i kas aktiviteleri arasýnd d ngenin

saðlanmasý an amaç olmuþtur. Elde edi e sonuç-lara göre stab'lizasyon splinti ile tedavi e sonra

sað ve sol MA ktiviteleri arasýndaki fark z Imýþ ya

da ortadan kal mýþtýr.

SonuçBruksizmin tedfViSinde aþýrý kas aktiViteýý ri r in orta-

dan kaldýrýlma i amacýyla stabilizasyon t pi splintin

kullanýmý oldu ça baþarýlý sonuç vermekt dr. Splin-tÝn etkinliðinin araþtýrýlmasýnda kullanýl n baþlýca

1. Mohl ND, Zarb GA, Carlsson GE, Rugh JD. Textbook of iocclusion. Quintessence, Chicago, 1998.

2. Pavone BW. Bruxism and its effect on natural teeth.J Prosthet Dent 1985; 53: 692-696.

3. Dawson PE. Evaluation, diagnosis, treatment of occlusalproblems. C.V. Mosby, St. Louis, 1989.

4. Amemori Y. Inlluence of bruxism during sleep onstomatognathic system. Kokuby Gakkai Zasshi (Abstract)1999; 66: 76-87.

5. Kurita H, lkeda K, Kurashina K. Evaluation of the effectof a stabilization splint on occlusal force in patientswith masticatory muscle disorders. J Oral Rehabil 2000;27: 79-82.

6. Caputo M, Standlee JP. Biomechanics in clinicaldentistry. Quintessence, Chicago, 1987.

7. De Meyer M.D, De Boever J.A. The role of bruxism inthe appearance of temporomandibular joint disorders.Rev Belge Med Dent (Abstract) 1997; 52: 124-138.

8. Glaros AG, Tabacchi KN, Glass EG. Effect ofl,

parafunctional clenching on TMD pain. J Orofac Paini1998; 12: 145-152. !

9. Dao TT, Lavigne GJ. Oral splints: the crutches fo~!temporomandibular disorders and bruxism? Crit Re~Oral Biol Med (Abstract) 1998; 9: 345-361.ýo.

Sheikholeslam A, Holmgren K, Riise C. Therapeuticeffects of the plane occlusal splint on signs andsymptoms of craniomandibular disorders in patien~with noctumal bruxism. J Oral Rehabil 1993; 20:,473-483.

ll. Holmgren K, Sheikholeslam A, Riise C. Effect of afull-arch maxillary occlusal splint on parafunctionalactivity during sleep in patients with noctumal bruxismand signs and symptoms of craniomandibulardisorders. J Prosthet Dent 1993; 69: 293-297.

12. Clark GT, Solberg WK. Perspectives intemporomandibular disorders. Quintessence, Chicago,1987.

Saraçoðlu, Pehlivan, Özpýnar, Çelebi

19. Naeüe M, Hansson T.L. Short-term effect !of thestabilization appliance on masticatory muscle ýactivityin myogenous craniomandibular disorder p~tients.J Craniomandib Disord Facial Oral Pain 1 Q91; 5:245-250.

20. Al-Quran FA, Lyons MF. The immediate effect of hardand soft splints on the EMG activity of the mpsseterand temporalis muscles. J Oral Rehabil 1999; 26:559-563.

21. Cecere I, Ruf S, Pancherz H. Is quantitativeelectromyography reliable? J Oro[acial Pain i 996; i o:38-47.

13. Solberg WK, Clark GT, Rugh JD. Nocturnalelectromyographic evaluation of bruxism patientsundergoing short term splint therapy. J Oral Rehabil1975; 2: 215-223.

14. Yap AU. Effect of stabilization appliances on noctumalparafunctional activities in patients with and withoutsigns of temporomandibular disorders. J Oral Rehabil1998; 25: 64-68.

15. Kurita 11, Kurashina K, Kotani A. Clinical effect of fullcoverage occlusal splint therapy for specifictemporomandibular disorder conditions andsymptoms. J Prosthet Dent 1997; 78: 506-510.

16. Shi CS, Wang I1Y. Influence of an occlusal splint onintegrated electromyography of the masseter muscles.J Oral Rehabil 1991; 18: 253-256.

17. Grubwieser G, Flatz A, Grunert i, Kofler M, Ulmer 11,Gausch K, Kulmer S. Quantitative analysis of masseterand temporalis EMGs: a comparison of anterior guidedversus balanced occlusal concepts in patientswearing complete dentures. J Oral Rehabil 1999; 26:731-736.

18. Emshoff R, Bertram S. The short-term effect ofstabilization-type splints on local cross-sectionaldimensions of muscles of the head and neck.JProsthetDent 1998; 80: 457-461.

Yazýþma Adresi:

Dr. Ahmet SARAÇOÐlU

Ege Üniversitesi Diþhekimliði FakültesiProtetik Diþ Tedavisi Anabilim Dalý35100 Bornova, iZMiRTel. : (232) 388 03 27

Faks: (232) 388 03 25

E-posta: Asaracoglu@superonline.com