Çati bahÇelerİ dÜzenlemesİne İlİŞkİn teknİk Özellİkler …

P A M U K K A L E Ü N İV E R S İT E S İ M Ü H E N D İ S L İK F A K Ü L T E S İP A M U K K A L E U N I V E R S I T Y E N G I N E E R I N G C O L L E G E

M Ü H E N D İS L İK B İL İM L E R İ D E R G İS İJ O U R N A L O F E N G I N E E R I N G S C I E N C E S

YILCİLTSAYISAYFA

: 1998: 4: 1-2: 501-512

501

ÇATI BAHÇELERİ DÜZENLEMESİNE İLİŞKİN TEKNİKÖZELLİKLER VE DONANIMLAR

Nizamettin KOÇ, Gül GÜNEŞAnkara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Ankara

ÖZET

Günümüzde nüfusun, yapıların, trafik yoğunluğunun ve hava kirliliğinin artması; yerleşim alanlarında enbelirgin özellikler haline gelmiştir. Bu olumsuz özelliklere bağlı olarak, yaşam kalitesi de giderekbozulmaktadır. Bu nedenle mimar ve plancılar, kaybedilen doğayı yeniden kazanmak ve daha sağlıklı yaşamortamları yaratmak amacıyla, kentsel mekanları hem estetik hem de fonksiyonel açıdan değerlendirecek birplanlama yaklaşımı içine girmek zorundadırlar. Bu yaklaşım içinde, kent ekolojisine birçok katkıları olan çatıbahçeleri oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Çatı bahçeleri, yer seviyesindeki düzenlemelerden oldukça farklıbir planlama yaklaşımı gerektirir. Bu alanların altında yer alan yapının su sızdırma gibi sorunlara karşı korumayaalınması gerekmektedir. Bu nedenle, çatı bahçelerinin düzenlenmesinde bazı katmanların yer alması (filtre,drenaj, yalıtım, su geçirmezlik katmanları ve sulama sistemi gibi) oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler : Çatı bahçesi, Filtre ve drenaj tabakası, Drenaj ve sulama sistemleri

TECHNICAL CONSIDERATIONS FOR THE PLANNING OF ROOF GARDENS

ABSTRACT

Increases in population, buildings, traffic density and air pollution is the most specific characteristics ofmetropol cities. These conditions effect the living quality negatively. That is why architectures and plannersshould find both aesthetic and functional planning approach in urban areas. Roof gardens, which affectpositively urban ecology in many ways, have an important place in this approach. Planning aproach of roofgardens are rather different compare to ground level design. Structural elements under the roof gardens againistthe infiltration of water. That is why it is important that roof garden plannings should have some layers shuclh asdrainage, insulation, waterproofing, filter layers and irrigation andf drainage systems .

Key Words : Roof gardens, Filter and drainage layers, Drainage and irrigation systems

1. GİRİŞ

Günümüzde nüfusu giderek artan kentlerimizde,plansız gelişmeye bağlı olarak eğimli alanlardagecekondular, düz alanlarda ise, çok katlı vebirbirinin görüş açısını kapatan blok apartmanlar yeralmaktadır. Buna karşın açık ve yeşil alanlar hemgenişlik, hem de nitelik yönünden yetersiz

kalmaktadır. Bu nedenle, kentsel tasarıma bütüncülbir yaklaşım içine girildiğinde çatı bahçeleri gözardıedilmemesi gereken bir konu olarak karşımızaçıkmaktadır. Önemli bir biyotop olabilecek yapıyüzeyleri, bugüne kadar açık ve yeşil alan sistemiiçinde ne yazıktır ki hak ettiği yeri alamamıştır.

Çatı Bahçeleri Düzenlemesine İlişkin Teknik Özellikler ve Donanımlar, N. Koç, G. Güneş

Mühendislik Bilimleri Dergisi 1998 4 (1-2) 501-512 502 Journal of Engineering Sciences 1998 4 (1-2) 501-512

Kentlerimizde düz çatılı birçok bina yer almaktadır.Bunlar işyerleri, alış-veriş merkezleri, hastaneler,evler, oteller ve çok katlı otoparklar şeklindeçeşitlilik gösterirler. Bitkilendirilmeyen bu çatıyüzeyleri oldukça yüksek radyasyon seviyesinesahiptirler. Bunda, çatının rengi de önemli birfaktördür. Crenshaw’a (1993) göre, siyah renkliçatılar, beyaz renkli olanlara göre 22 derece dahayüksek sıcaklığa sahiptirler. Bu binalar üzerindedüzenlenecek çatı bahçeleri sayesinde çatınınyalıtım tabakasının ultraviyole radyasyonuna karşıkorunması sağlanacak, rekreasyona hizmet edecekalanlar oluşturulacak ve kent iklimine katkıdabulunulacaktır.

Çatı bahçelerinin düzenlenmesinde çatının eğimi,yük taşıma kapasitesi ve planlamanın yapılacağıalanın iklimsel özellikleri oldukça önemlidir.Planlamayı özellikle güneş ışınları ve güneşlenmesüresi, rüzgar, sıcaklık, yağış gibi iklimsel verileryönlendirir. Örneğin rüzgar, bitkilerdenbuharlaşmayı hızlandıran meteorolojik bir etmendir.Scrivens’e (1982) göre, çatıda yer seviyesinden ikikat fazla rüzgar bulunur. Kuvvetli rüzgar, bitkilerinyapraklarını koyulaştırır ve ince-uzun bitkilerindevrilmelerine neden olur. Yükseklerde yer alan çatıbahçelerinde rüzgar daha güçlü ve çalkantılı bir etkigöstereceğinden, çatı bahçeleri düzenlenirkenrüzgara karşı koruma gerçekleştirilmelidir.

Çatı bahçelerinin düzenlenmesinde maliyet de gözönünde bulundurulmalıdır. Maliyeti arttıran enönemli etmen, toprağın çatı üzerine taşınmasıdır.Çatı bahçelerinde kullanılan mekanik sistem vemateryaller de oldukça pahalıdır. Uygulamada ise,daha yüksek ücret talep eden işçiler görevalmaktadır. Bununla birlikte, çatı bahçelerininözellikle uzun dönemde kent iklimine sağladığıkatkılar düşünülecek olursa, maliyetleri gözardıedilebilir.

2. ÇATI BAHÇELERİ

Bir kent yeşili olarak çatı bahçeleri ile diğer yeşilalanlar karşılaştırıldığında, gerek gerçekleştirmegerekse sağlıklı bir biçimde sürdürebilme açısındanönemli farklar olduğu görülmektedir. Çatı bahçeleridışındaki yeşil alanlarda büyük ölçüde mevcutortamlar kullanılırken, çatı bahçelerinde öncelikleortamın yaratılması zorunluluğu vardır.

Çatı bahçeleri, işlev ve yararlanma özellikleribakımından entansif ve ekstansif çatı bahçeleriolmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bu kategorilergenellikle farklı amaçları, yöntemleri ve farklıuygulamaları anlatımda kullanılır. Uygulamanınyapılacağı çatıya hangi yöntemin daha uygunolacağını ise, değişik düşünceler ortaya koyacaktır(Küçükerbaş, 1991). Entansif çatı bahçeleri yoğunemek ve fazla üretim girdileri ile yetiştirmeortamından istekleri daha çok olan çim, çalı, ağaçcıkve ağaç gibi bitkiler ve çevre düzenlemeçalışmalarında yararlanılan çeşitli cansız materyalin(döşeme, oturma elemanları, su yüzeyleri gibi) dekullanıldığı düz çatı düzenlemeleridir (Küçükerbaş,1991).

Kalın bir yetişme ortamına (200 mm veya dahafazlası) sahip olan entansif çatı bahçelerinde yalıtım,filtre, drenaj ve sulama sistemlerinin mükemmelolması gerekmektedir. Bu tip çatı bahçelerinin asılhedefi, insanlar için rekreasyonel aktivitelere hizmeteden açık alanlar sağlamaktır (Johnston ve Newton,1993). Derin bir toprak katmanı, sulama ve drenajsistemleri içeren ve ekstansif yeşil çatılara oranladaha uygun yetişme koşulları sunan entansif çatıbahçeleri, çeşitli avantaj ve dezavantajlara sahiptir.Bunlar şu şekilde özetlenebilir:

2. 1. Avantajları

• Çatılar üzerinde çeşitli bitki türlerininyetişmesine olanak tanır.

• Bu bahçelerde yer alan toprak ve bitki örtüsü,binanın ısı izolasyonuna katkıda bulunur.

• Yapılar üzerinde kazanılan toprak yüzeyler,bitkilerin yanısıra fauna için de (kuşlar, arılar,kelebekler, örümcekler, kınkanatlılar, solucanlar,karıncalar gibi) yeni yaşam ortamları oluşturur.

• Fonksiyonel faydalarının yanısıra, kent ekolojisive estetiği açısından önemli yararlar sağlarlar.İnsan sağlığı üzerinde de olumlu etkileri vardır.

• Çatının çeşitli şekillerde kullanımına olanakverirler.

2. 2. Dezavantajları • Çatı üzerine fazla miktarda yük getirirler.• Sulama ve drenaj sistemlerinin kullanımı ek mali

külfet gerektirir.• Oldukça yüksek maliyete sahiptirler.• Daha kompleks sistemler ve teknik ustalık

gerektirirler (Johnston ve Newton, 1993).



Entansif çatı bahçelerinde sulama, gübreleme,ilaçlama, budama, yabancı ot temizliği gibi bakımişlemlerinin de düzenli bir şekilde devam ettirilmesigerekmektedir (Küçükerbaş, 1991).

3. ENTANSİF ÇATI BAHÇELERİNDEYER ALMASI GEREKEN

KATMANLAR

Çatılar, doğal ortamların aksine, bitkilere sınırlıbakım ve gelişim olanaklarına uyum göstermelerigereken özel bir yaşam mekanı sunmaktadır. Çatı ilebahçe altındaki yapının bütünlüğünün korunması,oldukça önemli bir konudur. Gerek çatının yapısalözellikleri, gerekse bitkilendirme için hazırlanacakyetişme ortamının özellikleri nedeniyle, çatıörtüsünde bazı nitelikler aranır. Çatı bahçesitasarımcısı, planlama yaparken çatının sugeçirmezliğinin sağlanmasına dikkat etmeninyanısıra, su yalıtımını sağlayan tabakanın mekanikzararlanmalara karşı korunması için ısı yalıtımına daönem vermelidir. Ancak bu kısımlarınkonstrüksiyonu ve tasarımı için sorumluluğa sahipdeğildir. Bu konu yapı mühendislerinin çalışmaalanına girmektedir. Sözü edilen niteliklerin tamamıtek bir tabakada bulunamayacağı için, genellikletabakalar halinde bir örtüleme yöntemiuygulanmaktadır. Bu örtülemede tabakalar; taşıyıcıtabaka, yalıtım tabakaları, ayırım tabakası, kökkoruma tabakası, drenaj tabakası, filtre tabakası,substrat ve vejetasyon tabakası (Şekil 1) olaraksıralanır. Bu alışılmış yapı, tek tek tüm tabakalarınişlevlerinin denenerek bir araya getirildiği, malzemeyüzeyinin küçültüldüğü tüm çatıbitkilendirmelerinde prensip olarak aynıdır. Bunarağmen, yapının gereksinimi ve getirilecekbitki materyalinin

Şekil 1. Çatı bitkilendirmelerinde yer alan katmanlarBitki örtüsü, B. Vejetasyon tabakası, C. Filtre tabakası, D.Drenaj tabakası, E. Koruyucu tabaka, F. Su yalıtım tabakası, G.

Sıcaklık yalıtımı H. Buhar kesici, I. Yapısal katman (Aslanboğa,1988)özelliğine göre tabakaların karakterleri farklılıkkazanabilir. Ayrıca bu tabakalar çatı bahçeleri ileilgili uygulamaları gerçekleştiren firmalara göre dedeğişiklik göstermektedir. Bu tabakaların yanısıraözellikle entansif çatı bahçelerinde sulama ve drenajsistemlerinin de bulunması gereklidir (Küçükerbaş,1991).

3. 1. Ayırım Tabakası

Ayırım tabakası, çatı yalıtımında kullanılanmalzemeler (Çatı contası; su, sıcaklık ve buharkesici yalıtım tabakası) ile kök koruma tabakasınınkimyasal açıdan birbirlerine zarar vermeleriniönlemektedir. Sentetik keçe veya benzerimateryalden yapılır. Kök koruma tabakasının suyalıtım işlevini de yüklendiği çatılarda zeminedöşenen keçe, drenaj sistemi veya bitkilendirmetabakalarının üzerinde olumsuz etkiler (bahçe araçgereçleri, düşey konumlu sivri objeler, alttakipürüzlü yüzey) nedeniyle oluşabilecek zararlarakarşı kök koruma tabakasının mekanik olarakkorunmasını sağlamaktadır.

Fisher’e (1983) göre, düz çatılarda genellikle plastikörgü hasır koruma elemanı kullanılıyorken, eğimliçatılarda kural olarak keçe türü bir materyalyeterlidir. Aynı zamanda, basınca dayanıklı ısıyalıtım plaklarının drenaj tabakası içine veya altınageçirilmesiyle kök koruma tabakasının ve benzerşekilde çatı yalıtımı için kullanılan tabakalarınkorunması sağlanır (Küçükerbaş, 1991).

3. 2. Kök Koruma Tabakası

Çatılarda köklerin yapıya işlemelerini önlemedeyalnızca bitümlü su izolasyonu yeterli değildir. Bazıbitkilerin kökleri, agresif reaksiyon göstermekte vesuya ulaşabilmek için çatı yüzeyine zararvermektedir. Çatı yalıtım tabakalarına bitki kökleritarafından zarar verilmesini engellemek için mevcutsu izolasyonu, yumuşak PVC’den yapılmış kökkoruyucu bir tabaka, sentetik veya plastik kökenlibir malzeme ile güçlendirilmeli ve kullanılanmalzemenin güçlü ve bitümlü bir malzeme olmasınadikkat edilmelidir. Bugüne kadar yapılan araştırmave denemeler, örtü materyalinin köklere karşıdirencinin yapıldığı maddenin özelliğine ve örtününkalınlığına bağlı olduğunu ve bağlantı yerlerininsağlam olması gerektiğini göstermiştir. Bağlantılardakullanılan teknikler; yapıştırma, kaynak yapma,



termik bağlama (termik kaynak yapma) ve üzerinikaplamadır (Kolb and Schwarz 1986, Küçükerbaş1991).

3. 3. Drenaj Tabakası

Liesecke’ye (1984, 1987) göre drenaj tabakasınıngörevi, bitki örtüsünden ve filtre tabakasından sızanyağmur ya da sulama suyunun fazlasını dreneetmektir. Bu olay, köklerin oksijen gereksinimi içingereken hava-boşluk hacminin elde edilmesibakımından önemlidir. Drenaj tabakası hafif,boşluklu, atmosfer koşullarına ve suya dayanıklı,uzun ömürlü, kimyasal ve fiziksel ayrışmayauğramayan, bitkilere zararlı olabilecek reaksiyonlaragirmeyen bir yapıya sahip, doğal ve yapaymalzemelerden (volkan tüfü, sentetik hasırlar, vb.)seçilmelidir. Eğer yapı statiği yönünden bir sakıncataşımıyorsa hafif ağırlıklı şişmiş kil parçacıkları vemıcır da bu amaçla kullanılabilir. Ancak bu katmandoğrudan su yalıtımı tabakası üzerineyerleştirildiğinden, keskin köşeli materyallerin butabakayı delme olasılığı vardır. Büyük parçacıklıçakıllar ağır ve aşındırıcı etkiye sahip olduklarındantercih edilmezler (Aslanboğa, 1988; Küçükerbaş,1991; Whittaker 1993).

Kolb ve Schwarz’ın (1988) yaptıkları araştırmalaragöre, bu katmanda kullanılan 2/6 mm boyutundakilava ile 2/8 mm boyutundaki kil granülleri suhacminin yaklaşık % 30-40’ını depolayabilmekte veetkili bir drenaj sağlamaktadırlar. Drenaj tabakasınınkalınlığı; getirilecek bitkinin türüne, çatının yapımalzemesine, katmanların özelliğine, yağış vesulama suyunun miktarına ve yetişme ortamına göredeğişebilmektedir (Aslanboğa 1988, Kolb veSchwarz 1988).

Liesecke’ye (1987, 1989) göre, yağmur ve sulamasuyundan oluşabilecek kireçlenmelerinönlenebilmesi için, drenaj amacıyla kullanılacakmateryalin 100 gramı, 120 mg’dan daha fazla CaO(Kireç) içermemelidir. Tuz içeriği de, % 25’igeçmemelidir. PH değeri genel olarak 5.5-7.0arasında olmalıdır (Küçükerbaş, 1991).

Ayırım, kök koruma ve filtre tabakalarınınderinlikleri çok az olmasına karşın, drenaj tabakasıile substrat asıl derinliği oluşturmaktadır.Liesecke’ye göre çeşitli bitkilendirme tipleri içingerekli drenaj tabakası derinlikleri Tablo 1’deverilmiştir (Aslanboğa, 1988).

Tablo 1. Çeşitli Bitkilendirme Tipleri İçin GerekliDrenaj Tabakası Derinlikleri

Bitkilendirme Tipi Drenaj TabakasıDerinliği (cm)

Çim ve bodur bitkiler 5-7Pereniyal bitkiler, küçük çalılar 7-10 3 m’ye kadar boylanabilen çalılar 10-15 6 m’ye kadar boylanabilen çalılar 1510 m boylanabilen ağaçlar 3515 m boylanabilen ağaçlar 50

Su depolayan drenaj katmanları entansif çatıbahçeleri için oldukça uygundur. Bunlar aynızamanda fazla suyu drene etmekte ve daha dikçatılarda su akışından dolayı meydana gelen toprakerozyonunu azaltmaktadır. Drenaj katmanı tesisatsırasında yukarıya kalkmasını önlemek için üzerinegeçici malzemeler konarak ağırlaştırılmalı vesabitleştirilmelidir (Whittaker, 1993).

3. 4. Filtre Tabakası

Filtre tabakası, bitki yetiştirme ortamından gelenfazla suyu uzaklaştıran, buna karşın agregayı tutan,gözenekli bir materyalden oluşmaktadır. Drenajkatmanı ile bitki yetiştirme ortamı arasında yer alanbu tabakanın, uzun süre işlev görebilmesi içinçürümeyen bir materyalden yapılması gerekmektedir(Küçükerbaş, 1991).

Genellikle bir jeotekstil ürünü ya da 150 g/m2

polyester bir malzeme bu amaçla kullanılabilir.Tabaka ve rulo biçiminde hazırlanan polyesterkeçeler basit bir uygulama ile çatı üzerineyayılabilir. Cam yünü, sentetik örgü çuvallar vesentetik keçeler de yaygın olarak kullanılmaktadır(Erdoğan ve Kemaloğlu 1991, Küçükerbaş 1991).

3. 5. Isı Yalıtımı Tabakası

Isı yalıtım tabakasının bütün çatı bahçelerindekullanılması gerekmemektedir. Örneğin, garajlarüzerinde gerçekleştirilen uygulamalarda, ısı yalıtımtabakasının yer alması isteğe bağlıdır. Bu tabakayagenellikle yaşama ve sürekli kullanım mekanlarınınüzerinde yer verilir (Anon, 1996).

3. 6. Isı Yalıtımı Tabakası

• Su yalıtım örtülerini termik tahribatlardan korur.Bu tabaka sayesinde su yalıtım örtüleri bir yılboyunca yaşanan gece ve gündüz sıcaklık



farklılıkları, mevsimsel değişmeler ve yağmur,kar, don gibi doğa olaylarına karşı korunur.

• Çatının su yalıtım tabakası kontrol, tamirat v.b.çalışmalar esnasında çeşitli mekanik etkileremaruz kalır. Isı yalıtım tabakası, su yalıtımörtülerinde mekanik tahribat nedeniyle oluşanhasarları da ortadan kaldırır.

• Isı yalıtım tabakası sayesinde, su yalıtımörtülerinde ultraviyole ışınlar nedeniyle oluşantahribatlar önlenerek bu tabakanın ömrü uzatılır(Anon, 1996).

Bu tabakalar % 100’e yakın kapalı gözenekli vebünyesine su almayan, ısı yalıtım katsayısının sabitolduğu sert köpük benzeri malzemelerdenyapılmaktadır. Uygulamada, ısı yalıtım tabakalarınınüzerine filtre tabakası ve bunun üzerine de çakıl,karo veya beton gibi malzemeler yerleştirilir.Böylece, rüzgarın ısı yalıtım tabakalarını yerindenoynatması veya suyun bu tabakaları yüzdürmesiönlenebilir.

3. 7. Su Yalıtımı Tabakası

Çatının özellikle suya karşı yalıtımı, yalnızcabitkilendirilecek çatılar için değil, diğer çatılar içinde oldukça önemlidir (Küçükerbaş, 1991).

Bu tabakanın oluşturulması için çeşitli yollar vardır.Ancak uygulanacak yöntem ne olursa olsun, çatıüzerine ek materyaller yerleştirilmeden önce uzunömürlü bir garantiye ulaşılmalıdır. Uygun bir şekildeyerleştirilen su geçirmez tabaka, yapının ömrününuzatılmasını sağlamaktadır. Su geçirmez tabakadaçeşitli etkiler nedeniyle oluşabilecek tek bir delikdahi sızıntıya neden olabilir. Sızıntının kaynağınıbulmak için yapılan çalışmalar ise, bahçenintamamının naklini zorunlu hale getirebilmektedir.Oluşan sızıntılar çok ufak olsalar dahi, budeliklerden kökler içeri girebilmektedir. Sonuçta,kökler açıklıkları genişleterek önceleri su geçirmeztabaka için, daha ilerleyen safhalarda ise, çatı veonun altındaki yapı için bir tehdit unsuru halinegelebilmektedir (Osmundson, 1988).

Özellikle inşaat sırasında su geçirmez tabakadameydana gelebilecek zararlanmalara karşı bu tabakaüzerine ince bir beton dolgu serilmelidir (Şekil 2).Su geçirmezlik sorunu çözümlendikten sonra önemliolan bu durumun sürdürülmesidir. Oto garajları gibialanlarda belirli bir miktar sızıntıya tahammüledilebilir.

Şekil 2. Su yalıtımı tabakasının korunması. A.Kaplama malzemesi B. Koruyucu tabaka C. Suyalıtımı D. Yapısal katman (Rogers, 1976)

Bununla birlikte tam bir su geçirmez ortamın gerekliolduğu mekanlarda bakımın aksatılmadanyürütülmesi şarttır. Bu ise, su geçirmez tabakayakolay bir şekilde ulaşılması ile mümkün olmaktadır.

Bitkilendirilmiş alanlar altında su geçirmeztabakadaki kontroller bitki materyali ve toprağınnakli ile mümkün olmaktadır. Havuzlardaki sugeçirmez tabakaya ise, ancak içerisindeki suboşaltıldığında ulaşılabilir (Rogers, 1976).

Döşemenin altındaki su geçirmez tabakaya onarımiçin gerektiğinde ulaşmak oldukça zordur. Bazıdöşeme materyalleri (tuğla, beton ve asfalt döşemeblokları gibi) kapalı derzli bileşimler ile kum veyakum asfalt karışımı üzerine yerleştirilirler (Şekil 3).

Bunlar su geçirmez tabaka kontrol edileceği zamannakledilebilir ve daha sonra yerlerine geri konurlar.

Şekil 3. Kapalı derzli modüler döşemede suyalıtımının sağlanması A. Modüler döşeme (KapalıDerz) B. Kum veya kum asfalt karışımı malzeme C.Koruyucu tabaka D. Su yalıtımı E. Yapısal katman(Rogers, 1976)



Şekil 4. Açık derzli modüler döşemede suyalıtımının sağlanması. A. Modüler döşeme (Açıkderz), B. Beton dolgu, C. Koruyucu tabaka, D. Suyalıtımı, E. Yapısal katman (Rogers, 1976)

Diğer bir yöntem açık derz, taş veya beton döşemeblokların kullanımıdır (Şekil 4). Bu bloklardöşemenin tüm köşelerini destekleyen beton konişeklinde bir harç yatağı üzerine yerleştirilerekdüzenlenmektedirler. Döşeme parçalarının yakınolan köşeleri, tek bir harç yatağı ile desteklenebilir.Modüler döşemeler bunların arasındaki alanayerleştirilmektedirler. Su, bu yüzeylerden geçerekharç yatağı içerisindeki drenaj kanallarındanuzaklaştırılır. Su geçirmez tabaka üzerindeçalışmaya gereksinim duyulduğunda, modülerdöşemeler nakledilebilmekte, çalışmatamamlandığında ise tekrar yerlerineyerleştirilebilmektedir (Rogers, 1976).

Özellikle çatı bahçesinde ağaçların yetiştirileceğidurumlarda, su geçirmez tabakanın üzerinekoruyucu bir tabakanın yerleştirilmesigerekmektedir. Bu tabaka, su geçirmez tabakaya hiçbir zarar vermeden ve aşınmaya neden olmadan ağırmakinaların bu alanda çalışabilmesini desağlayacaktır (Southard, 1975).

Su geçirmez tabaka yerleştirildikten sonra ise testedilmesi gerekmektedir. Bunun için uygulamanınyapıldığı yüzey, toprak derinliğinde veya minimum100 mm su ile doldurulmalı ve bu su 72 saatboşaltılmamalıdır. Eğer bu işlem için yeterli zamanyoksa, minimum 75 mm derinliğinde su ve 48 saatbekleme süresi önerilmektedir (Whittaker, 1993).

3. 8. Substrat (Bitki Yetiştirme Ortamı)

Substrat bitkilerin içinde kök geliştirebildikleritabakadır. Bu tabaka fiziksel, kimyasal ve biyolojiközellikleri nedeniyle bitki yetişmesi için gerekliortamı oluşturarak, yağmur sularının ve sulamasuyunun bir kısmını bitkinin kullanabileceği biçimde

biriktirmekte ve suyun fazlasını drenaj tabakasınailetmektedir (Küçükerbaş, 1991).

Bitki yetiştirme ortamındaki toprak, derinliğiuygulanan çatı biçimlendirme yöntemine göre min10 mm veya daha fazla olabilir. Genellikle 200 mmveya daha az derinlikler yalnızca ekstansif yeşilçatılar için uygundurlar. Daha fazla derinlikler ise,ağaçlar, çalılar, otsu bitkiler ve çim uygulamalarınınbir arada yer aldığı entansif bitkilendirmeler içinuygundur (Johnston ve Newton, 1993).

Liesecke (1985), Scheffer'e (1976), Johnston veNewton'a (1993) göre çatı bahçeleri için uyguntoprak;

• Fiziksel ve kimyasal etkilere karşı dayanıklı,

• Su tutma kapasitesi yüksek,

• 5.5 – 7.0 arasında pH değerine sahip,

• Kolay eriyebilir kireç içeriği düşük,

• Besin maddelerini depolama özelliğinde,

• Yaşayan bitki artıkları ve yabancı ot

tohumlarından arınmış,

• Tamamı kuruduktan sonra yeniden su tutma

yeteneğine sahip,

• Mükemmel bir köklenme ortamı,

• Zaman içinde bitkilere zararlı olabilecek

maddeler üretmeyen niteliklerde olmalıdır.

Suyun tutulmasını sağlamak ve yapısını iyileştirmekiçin toprağa turba gibi çeşitli organik materyallerveya perlit, vermikülit (kil minerali) gibi inorganikmateryaller eklenebilir. Scrivens, (1982) toprağınnakledilmesi ve diğer materyallerle fazlacakarıştırılması durumunda zarar görebileceğikonusunda uyarıda bulunmaktadır. Bitkiler içingerekli olan besin maddeleri çözünebilir formdasulama suyunda da verilebilir (Marsh 1964,Johnston ve Newton 1993). İyi bir sulama sistemi,uygun besinler, hassas bakım, kuraklığa dayanıklıbitkilerin kullanımı ile bir çatı bahçesi en az 100-300 mm lik bir bitki yetiştirme ortamı üzerindeoluşturulabilir. Hafif toprakların kullanımıuygundur.



Tablo 2. 10 mm Kalınlığındaki Bitki YetiştirmeOrtamlarının 1 m2 Yüzeye kg Olarak GetireceğiYükler (Aslanboğa 1988, Johnston ve Newton 1993)

Yapı materyali Yüzeyegetireceği yük

(kg/m2)Üst toprak 16-20Kum 20-22Çakıl 16-18Standart toprak 7-9Havalandırılmış kil (çapı 8-16 mm) 3Sığır gübresi 8-11Toprak, perlit, turba, sığır gübresikarışımı

11-14

Ağır topraklar ise hafif ağırlıklı kil granüllerieklenerek hafifleştirilebilir.

Kulanılacak bitki yetiştirme ortamının çatıyagetireceği yük de göz önünde bulundurulmalıdır(Tablo 2). Eğer mümkünse, yaşayan bitki parçalarıve yabancı ot tohumlarını içermeyen steril toprakkullanımı önerilir. İngiltere’de bulunan CannonBridge çatı bahçesindeki toprak derinliği 200 mm,Kingston Hastanesi’ndeki toprak derinliği ise 100-450 mm' dir (Johnston and Newton, 1993).

Çatı bahçelerinde çeşitli bitkilendirme tipleri içinuygun bitki yetiştirme ortamı konusunda değişikgörüşler vardır. Toprak miktarları genellikle profilderinliğine göre belirlenmektedir. Peyzaj mimarlığıliteratüründe, çatı bahçelerindeki bitkilerin yer aldığıtoprak derinlikleri çim için 150-300 mm, yerörtücüleri için 450 mm, çalılar için 600 mm veağaçlar için 800-1300 mm olarak genelleştirilmiştir.Johnston ve Newton’a (1993) göre, çim için 200-250 mm, otsu bitkiler için 500-600 mm, ağaçlar içinise 800-1300 mm toprak derinliği yeterlidir.Dehmichen’e (1975) göre ise çim ve diğer yerörtücü bitkiler ve tek yıllık çiçekler için 10-15 cm’lik bir turba karışımı, tek yıllık bitkiler ve çok yıllıkbitkiler için 15-20 cm derinliğe sahip % 50 toprak +% 50 sentetik materyal karışımı; ağaçcık ve küçükağaçlar için ise 25-50 cm derinliğe sahip bitkiyetiştirme ortamı uygundur (Ürgenç 1990, Johnstonve Newton 1993).

Bernatzky (1978) küçük ağaçcık ve çalılar içintoprak derinliğinin hiç değilse 45 cm derinlikteolmasını önermektedir. Bazı çatı bahçelerinde,ağaçlar için 90 cm (İngiltere’de, Hemshire-Barnsteke’de Gate of House), bazılarında çok daha

Tablo 3. Bitki Yetişitrme Ortamı Derinlikleri(Aslanboğa, 1986)

Bitkilendirme tipi Gerekli substratderinliği (cm)

Çim ve bodur bitkiler 8Pereniyal bitkiler ve küçük çalılar 15 3 m’ye kadar boylanan çalılar 25 6 m ‘ye kadar boylanan çalılar 3510 m boylanan ağaçlar 6515 m boylanan ağaçlar 100

derin 140 cm (London Tablo 3. Arundal GrateCount’da) derinlik uygulanmıştır. Çalılar içinderinlik daha azdır, orta büyüklükte çalılar için 0.5-1.0 m, büyük süs çalıları için 1.0-1.5 m derinliklerönerilmektedir. Çiçekler için 30 cm, çimler için 20-25 cm uygun bir derinlik olarak görülmektedir(Ürgenç, 1990).

Düzenlenecek entansif çatı bahçelerinde dikkatedilmesi gereken önemli bir konu da, çatı bahçeleriiçin tavsiye edilen hafif toprakların oldukça gevşekyapıda olmalarıdır. Sonuçta, dikilen bitkiler rüzgaryükü ile karşılaştıklarında, devrilme tehlikesiatlatmaktadırlar. Bu yüzden, bitkilerin paslanmazçelik halatlar ile toprağa tutturulmalarıgerekmektedir (Şekil 5).

Şekil 5. İri bitki ve ağaçların toprağa tutturulmaları.Bitki yatağının duvarları inşa edilirken, galvanizliçengeller yerleştirilir. Değme noktalarında suyalıtımı gereklidir (Rubenstein, 1987).

3. 9. Sulama Sistemi

Vejetasyon süresi içinde yağış alan bölgelerdeyağmur suyunun biriktirilerek yavaş yavaş bitkilereverilebilmesi için bazı teknikler geliştirilmiştir.Bunun için çatının suya karşı yalıtımının bulunmasıkesinlikle gerekmektedir. Biriken suyun fazlası ise,bir kontrol mekanizması aracılığıyla drene edilir(Aslanboğa, 1988).



Vejetasyon süresi içinde yağış almayan bölgelerdeise, sulama sisteminin kurulması kaçınılmazdır.Çünkü çatı bahçelerinde tipik olarak kullanılannispeten ince, iyi drene edilmiş toprak karışımları,bitkiler için gerekli olan yüzey altı suyunusağlayamaz. Bu nedenle, bitkilendirme ortamınınkuruması ve çeşitli nedenlerle zarar görmesininönlenmesi gerekmektedir (Aslanboğa, 1988;Osmundson, 1988).

Çatı üzerinde yer alan bitkiyi korumak için gerekliolan suyun miktarı, ağacın kök sistemi tipininyanısıra, türü ve ölçüsü ile de değişiklikgöstermektedir. Değişken diğer dış faktörler,gerekli olan suyun miktarını ve sulama sıklığınıbelirler. Örneğin, yükseltilmiş bir kap içinde yeralan bitkiye verilen suyun önemli bir kısmı, güneşışığının kabın üzerindeki kurutucu etkisinden dolayıbuharlaşmaktadır. Bitkilendirmenin çatı yüzeyi ileaynı seviyede olduğu alanlarda ise, böyle bir sorungözlenmemektedir (Zion, 1968).

Çeşitli bitkiler için gerekli olan su miktarlarınınbelirlenmesinde ağaçların hergün izlenerek; çiçekaçma, yaprak dökme zamanlarının ve sağlık durumuile ilgili belirtilerin gözlemlenmesi oldukçaönemlidir (Zion, 1968).

Sulamada üç yöntem kullanılmaktadır. Bunlar; subiriktirme katmanları, yağmurlama sulama ve damlasulama sistemleridir. Biriktirme yoluyla yapılansulamada, suyu depolayıp kapillar yolla yenidenbitkiye verebilecek özelliğe sahip maddelerdenoluşan katmanlar kullanılır. Kapillar yolla suyunbitki köklerine kadar ulaşabilmesi için suyudepolayan tabakalarla bitkisel toprağın uygunmaddelerden oluşması gerekmektedir (Aslanboğa,1988).

Yağmurlama sulama için ise, normal su başlıklarıyada basınçla toprak yüzeyinde yükselen başlıklarkullanılır. Bu yolla su kök yayılma alanındadepolanır ve suyun fazlası drene edilir. Sulamasistemi elektronik nem ölçerlerle kontrol edilereksulama otomatik olarak yapılabileceği gibi, belirlisaatlerde ve belirli miktarlarda otomatik olarak daverilebilir. Boru şebekesi doğrudan filtre tabakasınınüzerine yerleştirilmelidir. Bitkisel toprak serilmedenönce drenaj başlıkları geçici olarak kapatılmalı vesızıntı olup olmadığını anlamak için basınç altındatest edilmelidir. Yağmurlama sulama sistemindeyerine göre suyun rüzgarla savrulması, hızla

buharlaşması gibi nedenlerle su kayıpları oldukçayüksektir (Aslanboğa, 1988; Osmundson 1988).

Otomatik sulama sisteminde tüm bitkiler, bireyselgereksinimlerindeki farklılıklar dikkate alınmaksızınsulandığından bazı sorunlarla karşılaşılır. Yeraltında kurulan sistemlerle otomatik sulama yapanaraçlar sulama işlemini basit bir şekildegerçekleştirirler. İnsanlar gibi bitkiler de suya farklımiktarlarda gereksinim göstermektedirler. Oysayüzey altından sulama, fazla suyun algılanmasını dagüçleştirir. Suyun birikimine sık olarak rastlanırsa,yapısal sistemde zararlanmalar ortaya çıkabilir.Sulama yüzey üzerinden yapılırsa absorbeedilemeyen durgun su hemen farkedilir ve bu biruyarı niteliği taşır (Zion,1968).

Damla sulama sisteminde sulama suyu, depolamayeteneği olan bitkisel toprakta tutulur. Damlasulama boruları ya doğrudan toprak yüzeyine ya dadrenaj tabakasının hemen üzerine yayılır. Koyugölgede bulunan ve bol güneş alan alanlar eşitmiktarda su alacağından, sistem kurulurken yetişmeortamı özellikleri farklı yerlere ayrı vanalaryerleştirilebilir. Damlama sulamada, borularınyüzeye yayılmaları halinde basarak zarar verilmesi;boruların toprağa gömülmesi halinde ise, çapalamasırasında zarar verilmesi gibi nedenler sisteminsakıncalı taraflarıdır. Ancak çatı bitkilendirmesi içinen ideal yöntem olarak görülmektedir (Aslanboğa,1988).

Tüm sulama sistemlerinde ana taşıyıcı borularınkapasiteleri yörenin iklimine, çatı genişliğine,kullanılan bitki türlerinin su gereksinimlerine görebelirlenmektedir (Aslanboğa, 1988).

Eğer bitkiler kaplar içine dikilmişlerse, hortum ileteker teker sulanabilirler. Bu yöntemin avantajı,bitkilerde oluşabilecek aşırı miktarda suya maruzkalma durumunun bakım personeli tarafındankolayca farkedilebilmesidir. Diğer bir yöntem, tümbitki kapları için belirli aralıklarla (on dakika gibi)su veren sulama başlıklarına sahip otomatikyağmurlama sulama sistemidir. Bu yöntem,özellikle tatil dönemlerinde avantaj sağlamaktadır(Rubenstein, 1987).

Çoğunlukla fazladan yüzey drenaj kanalları, çatıüzerinde yer alan ilave borulara, bu sistem de çatınınana drenaj kanalına bağlanır. Çatı drenleri yüzey veyeraltı suyunu toplayacak şekilde düzenlenmelidir.Çatı üzerinde yer alan bitki yetiştirme ortamı,



çatıdan suyun hızla uzaklaştırılmasını sağlayacakşekilde hazırlanmalıdır. Çatı bahçelerinde kullanılantoprak sığdır ve yüzey üzerine yayılmıştır. Bunedenle, yüzey toprağından drenaj kanallarına doğrupozitif lateral bir drenaj oluşturulmalıdır (Rogers,1976).

Suyun drenaj kanallarına doğru yönlendirilebilmesiiçin, çatı yüzeyinin döşeme ile kaplı alanlarına eğimverilmesi gereklidir. Döşemenin binalar veyaduvarların yanında yer alan kısımlarına ise herhangibir eğim verilmez. Çünkü yüzeyin bu kısımlarındaeğim, estetik açıdan hoş bir görünümyaratmamaktadır. Diğer kısımlarda ise döşemeyeuygun eğimler verilerek suların alandanuzaklaştırılması sağlanabilir (Rogers, 1976).

Çatı üzerinden ve dikey yüzeylerden hızlı su akışınıve yeterli drenajı sağlamak için şu esaslara dikkatedilmelidir;• Bahçenin çeşitli kısımları arasındaki seviye farkı

dikkatli bir şekilde hesaplanmalıdır.• Hem drenaj boruları hem de çıkış noktaları

paslanmaz malzemeden yapılmalıdır. Her birdrenaj zonunun, atık suyun dışarı atıldığı ikinoktası (yağmur suyu boşaltım deliği)bulunmalıdır (Şekil 6). Bu sayede deliklerdenbiri kapandığında, taşkınlar önlenebilir(Whittaker, 1993).

Çatı bahçelerinde yer alan katmanlar da drenajkanallarına doğru eğime sahiptirler. Topraktakibesinleri ve bitkiler için gerekli olan nemi muhafazaetmek ve yetişme ortamından gelebilecek ufakparçalar nedeniyle drenaj tabakasının tıkanmasınıönleyebilmek için, drenaj materyallerinin üzerine birfiltre tabakası serilmektedir.

Şekil 6. Drenaj zonu çıkış noktasının kesit görünüşü

1. Bitkilendirme, 2. Substrat, 3. Filtre tabakası, 4.Drenaj katmanı, 5. Koruma tabakası,6. Kök koruma / Su yalıtımı 7. Yalıtım, 8. Buhar

kontrol katmanı, 9. Bitumen, 10. Yapısal katman(Whittaker, 1993)

Şekil 7. Bitkilendirme alanının altında yer alan çatıdrenaj kanalları.

İzolasyon tabakası yalıtıma gelebilecek zararlarıönlemek için delikli koruma tabakası ile birlikte sugeçirmez tabakanın üzerinde yer almaktadır(Osmundson, 1988). Bu sayede, su toprakkatmanlarının içerisine girmekte, filtre tabakasınıgeçerek çatıdaki drenaj kanallarının kenarındakidrenaj açıklıklarına akmakta ve normal oluksistemiyle drene edilmektedir (Osmundson, 1988).Drenaj ile kombine edilmiş, gereksinim duyulan suseviyelerine ulaşmak için oldukça farklı çözümlersöz konusudur. Şekil 7-17’de çeşitli drenajsistemleri ile ilgili örnek detaylar yer almaktadır(Osmundson, 1988). Gizlenen drenaj kanal veborularının tümünün, çatı bahçesinin as-builtplanında belirtilmesi oldukça önemlidir. Bu sayedehem alanda yapılacak kazılar sırasında meydanagelebilecek muhtemel zararlanmalar önlenir hem debu elemanların onarım ve temizliğinde kolaylıksağlanmış olur. Drenaj sistemi içine yerleşenköklerin ve sedimentlerin de düzenli olaraktemizlenmesi şarttır (Osmundson, 1988).

Çevre sorunları tarafından tehdit edilir hale gelenkentlerimizde, çatı bahçelerinin oluşturulması isteğebağlı olmaktan çıkıp, bir zorunluluk halinegelmektedir. Bu alanlarda ekstansif ve entansif çatıbahçelerinin düzenlenmesi ile, yoğun yapılaşmasonucu kaybedilen açık ve yeşil alanların bir ölçüdegeri kazanılması sağlanacaktır. Binanın beşincicephesi veya dış mekandaki odası olarakadlandırılan çatı bahçelerine sahip mekanlar,çevreyle dost yapılardır. Bu türden düzenlemelersayesinde ekolojik açıdan ölü olan alanlar, içindeflora ve faunayı barındıran canlı birer peyzaj halinedönüşürler. Elbette daha yaşanabilir kentlerin tekbelirleyicisi çatı bahçeleri değildir. Ancakkentlerimizde mikro ölçekten, makro ölçeğe düzenlibir yeşil alan sisteminin oluşturulması için, entansifve ekstansif çatı bahçesi düzenlemelerinin çevresel



politikalar içine mutlaka dahil edilmelerigerekmektedir.

Şekil 8. Bitkilendirilmiş düz yüzeylerde yer alan çatıdrenaj kanalları.

Bu alanlarda, filtre tabakası bitkilendirmeortamından drenaj tabakasına olan sızıntıları önler.

Şekil 9. Alçak alanlar için drenaj kanalları.

Yüzeyde, ana yeraltı drenaj kanalının yakınındaolmayan alçak alanlar oluştuğunda, lateral bir boruve drenaj kanalı, suyu ana drenaj kanalına hızlı birşekilde taşıyabilir.

Şekil 10. Bitkisel yatakların yanında döşemenin yeraldığı alanlar için drenaj kanalları.

Çatı ana drenaj kanalı bir filtre tabakası tarafındankorunan, kalınlaştırılmış bir drenaj ortamı altındayer alabilir. Drenaj kanalı süzgeci ve lateral drenajborularının üzerinde yer alan ikinci bir filtre

tabakası, drenaj kanalı açıklıklarının bitkilendirmeortamı tarafından kapanmasını önler.

Şekil 11. Bitkilendirme altında yer alan çatı anadrenaj kanalı

Şekil 12. Bitkilendirme altında yarım daire şeklindedrenaj kanalı yatağı.

Beton koruyucu içinde şekillenen eğimli bir drenajkanalı, 2-3 ft (0.6-0.9m) uzunluğunda, yarım daireşeklinde ve delikli bir boru ve filtre tabakası ileçevrelenmiştir.

Şekil 13. Hafif ağırlıklı drenaj uygulama teknikleri.Hafif ağırlığa sahip drenaj ortamının gerekli olduğuufak alanlarda, koruyucu tabakaya çatı drenajkanalına doğru bir meyil verilir ve bu tabaka1.22 m x 1.22 m x 50 mm strafor tabakalar ileçevrelenir. Tabakalar kare şeklinde olmalı ve iyi birdrenaj için karelerin arasında 50 mm boşlukbulunmalıdır. Daha sonra filtre tabakası serilir.



Şekil 14. Döşeme altındaki yeraltı drenajıÇatı drenaj kanallarına doğru eğim verilmiş, süreklibir yüzeyaltı drenajına olanak sağlamak içindöşemenin yer aldığı alan doğrudan drenaj tabakasıüzerine yerleştirilir.

Şekil 15. Ayaklar üzerinde yer alan açık derzlidöşemelerde yüzeyaltı drenajı

Burada ayaklar nedeniyle, ayarlanabilir yüksekliklerve temizleme ve onarım kolaylığı söz konusudur.Yalıtım, ayaklar arasına yerleştirilir.

Şekil 16. Eğimli bir alanda yer alan döşemeninaltındaki yüzeyaltı drenajı

Ayakların bulunmadığı açık derzli döşemede(burada izolasyona gereksinim duyulmaz) siltindrenaj kanalına sızmasını önlemek için, korumatabakası mastik veya sıcak katran ile filtretabakasının dış kenarlarına tutturulur ve 180 kg’lıkbir silindir ile çakıl malzemeden oluşan drenajtabakası sıkıştırılır.

Şekil 17. Çatıdaki drenaj kanalının sızdırma deliğive oluğuSu geçirimsiz bir çatının gerekli olduğuyerlerde, döşeme katmanı doğrudanyapısal katmanın üzerine yerleştirilir.Duvarın arkasında yer alan bitkisel topraktaki su,sızdırma delikleri içinden geçerek açık bir oluğadoğru drene edilir.

4. KAYNAKLAR

Aslanboğa, İ. 1988. Ege Bölgesi İklim KoşullarındaÇatı Bahçesi Yapımında Kullanılabilecek Yapısal veBitkisel Materyalin Seçimi Üzerine Araştırmalar.Bilgehan Basımevi, Bornova-İzmir.

Anonymous, 1996. Katalog Polpan Isı YalıtımındaÇağdaş Çözümler. BTM Bitümlü Tecrit MaddeleriSanayi ve Ticaret A.Ş.

Bernatzky, F. 1978. Tree Ecology and Preservation,Elsevier Scientific Publishing Company, New York.

Crenshaw, R. 1993. Passive Solar OverviewMinimizing Mechanical Heating and Cooling.Sustainable Cities: Concepts and Strategies for Eco-city Development, EHM Eco-home Media,p. 96,Los Angeles.

Dehmichen, F. 1975. Genie Naturel La Vegetationen Milieu Construit.

Erdoğan, E. ve Kemaloğlu, A. 1991. YapıYüzeylerinde Çim Kullanımı. Çağdaş YaşamdaÇim Alanlar Semineri, 24 Mayıs 91, A.Ü.Z.F.Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Peyzaj Sanat DergisiYayını, 1:14-15, Ankara.



Fisher, P. 1983. Dachbegrüngssubstrate undDurchwurzelungsschutz. In Fll (hrgs.) : DasBegrünte Haus. Verlag C. F. Müller, Karlsruhe.

Johnston, J. ve Newton, J. 1993. Green Roofs.Building Green A Guide to Using Plants on Roofs,Walls & Pavements, London Ecology Unit, London.

Kolb, W. ve Schwarz T. 1986. New Habits on theRoof: The Posibilities for the Provision ofExstensive Verdure. Anthos, 1 (86), 4-11.

Kolb, W. ve Schwartz, T. 1988. Roof Planting Froma Constructional Viewpoint, Garten und Landschaft,10 (88), 54.Küçükerbaş, E. 1991. Ege Bölgesi Koşullarında SığTopraklar Üzerinde Az Bakımla (Ekstansif)Bitkilendirme Olanakları Üzerinde Bir Çatı BahçesiÖrneğinde Araştırmalar, E.Ü. Fen Bilimleri Ens.Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi(yayınlanmamış), İzmir.

Liesecke, H. J. 1984. Grundsatze FürDachbegrünungen (Hrsg) ForschungsgesellschaftLandschaftsentwicklung Landschaftsbau e. v., Bonn.

Liesecke, H. J. 1985. Extensivbegrünungen AufDachem. In : Dachbegrünung. Hrsg (Patzer Verlag),Berlin-Hannover.

Liesecke, H. J. 1987. VegetationstechnischeAnforderungen Bei Extensivbegrünungen In:Dachbegrünnung Seminarbericht (Hrsg) R. Galzer,Technische Universitat Wien.

Liesecke, H. J. 1989. Beurteilung Von Eigenshaftenund Anforderungen Bei VegetationssssubstratenFür Extensive Dachbegrünungen. Das Gartenamt-38.

Marsh, W. L. 1964. Roof Garden. LandscapeVocabulary, Miramar Publishing Co., Los Angeles.

Osmundson, T. 1988. Roof and Deck Landscapes.Time Saver Standarts for Landscape Architecture,McGraw-Hill Book Company, 610.1-610.14, NewYork.

Rogers, H. R. 1976. Rooftop Development.Handbook of Landscape Architectural Construction,Chapter 14, The Landscape ArchitectureFoundation, p.499-510, Virginia.

Rubenstein, H. M. 1987. Rooftop Gardens. A Guideto Site and Environmental Planning, 347-366, USA.

Scheffer, S. 1976. Lehrbuch Der Bodenkunde.Ferdinand Enke Verlag. Stuttgart.

Scrivens, S. 1982. Roof Gardens: Design Guide, AJ17 March, 73-82.

Southard, T. 1975. Roof Gardens, Handbook ofUrban Landscape, The Architectural Press, 252-266,London.

Ürgenç, S. 1990. Genel Plantasyon ve AğaçlandırmaTekniği. İstanbul Üniversitesi Yayın No: 3644,Fakülte (Orman) Yayın No: 407, İ.Ü. Basımevi veFilm Merkezi, s.344-356, Istanbul.

Whittaker, R. 1993. Going Through the Roof.Faculty of Building Journal, p. 20-24.

Zion, R. L. 1968. Rooftop Planning Espailer andOther Special Effects. Trees for Architecture and theLandscape, Van Nostrand Reinhold Company,145-149, New York.

Çati bahÇelerİ dÜzenlemesİne İlİŞkİn teknİk Özellİkler …

Documents