australíat zindigi ekkán curú goróon · australíat zindigi ekkán curú goróon (beginning a...
TRANSCRIPT
Australíat Zindigi ekkán Curú goróon
(Beginning a Life in Australia)
Aiyó Australíat
DSS1690.12.15
Edícen tarík: 2016
Rohingya edition
Telifún 131 450
2
Mosúliya nái: Ze cómot Department of Social Services arde tarár híssa douya ókkol é fura
kucíc goijjé yián ekin dibellá dé kitab ibát asédé jinís ókkol beggín neelardé thaim ot sóiyi,
kitab gwá yé boóut jinís fura goré zibát thaim or uore bodola ókkol ó. Dipaátmén yá tarár
híssa louya ókkol ór torfóttu gaféliyot yá oinno haron or duwara, honó zimma luwa no zaibóu,
zodi honíkkáttu gunári yá luksan ó, kitab ot diya giyéde maalumat or uore bórusa goróon ór
zoriya.
Foróyar cúuidallá bóuli baárkul ór wébsáith ókkol ór háwala ókkol diyagiyé ar sáith úun yá
honó córik aséde orgenaizécen ór mal yá hédmot ot maalumat or tosdiknama cámil nái.
Department of Social Services é honó zimmadari kobul no goríbou sóiyi mukammel dé yían
ór baabote yá mal or karénsir baabote ziín honó baár ór wébsáith ót asé ar kitab ibát háwala
gorágiyé.
ISBN 978-1-925318-13-5
Copyright notice
This document, Beginning a Life in Australia, is licensed under the Creative Commons
Attribution 4.0 International Licence
Licence URL: creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode
Please attribute: © Commonwealth of Australia (Department of Social Services) 2016
Notice:
1. If you create a derivative of this document, the Department of Social Services requests that the following notice be placed on your derivative: Based on Commonwealth of Australia (Department of Social Services) data.
2. Inquiries regarding this licence or any other use of this document are welcome. Please contact: Branch Manager, Communication and Media Branch, Department of Social Services. Phone: 1300 653 227. Email: [email protected]
Notice identifying other material or rights in this publication:
1. Australian Commonwealth Coat of Arms — not Licensed under Creative Commons, see www.itsanhonour.gov.au/coat-arms/index.cfm
2. Certain images and photographs (as marked) — not licensed under Creative Commons
Telifún 131 450
3
Cúrur hotá Australíat Zindigi ekkán Cúru Goróon (Beginning a Life in Australia (BaLIA)) ór kitab oré
Department of Social Services (DSS) ór torfóttu neelai diyagiyé ar on-láin cápagiyé
www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-services/beginning-a-life-in-australia‘t mazé.
Tuáñrtu kitab ibá ré komputar ot yá oinno diváis ót saáifaribá, kiálla hoilé éçe bútore kafí
wébsáith ór link ókkol asé. Tuñí nise cíyai rong dair goijjá aséde éçe klík goillé, sáith yá línk
ót foóñsiba. Fura wébsáith ór thíkana yó diya giyé agór tuñí sábaya BaLIA kitab
estemal goró.
Tuáñrtu hotá-báñgidouya uggwá lagilé, torjuma arde hotá-báñgidoon ór hédmot (TIS
National) ót fúngoró 131 450 nombór ót. Paáth 3, Ingilíc Zuban oré aró soó becí maalumat
ollá. BaLIA’r torjuma ókkol óre añárar wébsáith ót faaza www.dss.gov.au/our-
responsibilities/settlement-services/beginning-a-life-in-australia‘t máze.
Kitab ibá yé nise aséde mouzú ókkol ór uore maalumat ókkol de:
1. Foóñsí baade mottor ki gorá fore
2. Modot Háñsil goró
3. Ingílíc Zuban
4. Fonná arde threnín
5. Ham
6. Australiár kaanun
7. Gór
8. Azaá goríbar bebastá
9. Sehét ar Bála taibar
10. Tuáñr Fémli
11. Thiañ
12. Cómaji Híssaluwa
Honó ekkán hoibar yá rai dibar táaile Australíat Zindigi ekkán Cúru Goróon or kitab ibár
baabote difaribá on-láin raidibar fórom bóri difariba éçe zaiyore
www.dss.gov.au/contact/feedback-compliments-complaints-and-enquiries
Telifún 131 450
4
Aséde Jiníc ókkol ór Theból
Cúrur hotá ................................................................................................................................ 3
Aséde Jiníc ókkol ór Theból ..................................................................................................... 4
Taarif...................................................................................................................................... 12
1 Foóñsí baade mottor ki gorá fore ........................................................................................ 13
Híssa yían ot....................................................................................................................... 13
Tuáñrtu ki zana foribóu ....................................................................................................... 13
Australíar hókumot .......................................................................................................... 13
Telifún ókkol - koól ókkol goróon ..................................................................................... 13
Telifún ór dairektori ókkol ................................................................................................ 14
Thaim or híssa ókkol ....................................................................................................... 15
Nizebaze-hédmot ............................................................................................................ 15
Tex fáil nombór uggwálla dorhás goró ................................................................................ 15
Tex fáil nombór uggwálla kengóri dorhás goríba ............................................................. 15
Medicare ót bótti ó .............................................................................................................. 16
Medicare ót kengóri bótti goré ......................................................................................... 16
Centrelink óre Konték goró ................................................................................................. 17
Health Undertaking Service óre konték goró ...................................................................... 18
Ingilíc zuban kláss ókkol ólla rejisthar goró ........................................................................ 18
Tuáñr fua/fuain doré eskul ot bótti goró .............................................................................. 18
Garí soloyar laisén ekkán ólla dorhás goró ........................................................................ 19
Beéng ekón uggwá kúlo ..................................................................................................... 20
Fémli daktor uggwá tuailo ................................................................................................... 20
Asól guijjali Línk ókkol ........................................................................................................ 20
Gorá foribóudé jinís ókkol ór cek liís ................................................................................... 21
2 Modot Háñsil goró ............................................................................................................... 22
Híssa yían ot....................................................................................................................... 22
Emarjensi hédmot ókkol ..................................................................................................... 22
Fulic ................................................................................................................................. 22
Biaraimma loizadé garí .................................................................................................... 23
Ooin nifáde garí ............................................................................................................... 24
Kuduroti bola ókkol .......................................................................................................... 25
Telifún 131 450
5
Oinno emarjensi nombór ókkol ........................................................................................ 26
Terorizem or dómki ......................................................................................................... 26
Boicóti gorár modot ............................................................................................................ 26
Humanitarian Settlement Services .................................................................................. 27
Complex Case Support Program..................................................................................... 27
Settlement Service Grants ............................................................................................... 28
Insaniyot or lain ór ekála gura fuain dor modot ............................................................... 28
Abad ór DVD ókkol .......................................................................................................... 29
Abad goróon ór modot raijjo ar zagat .............................................................................. 29
Loukél hókumot ór hédmot ókkol..................................................................................... 30
Koumi arde cómaji orgenaizécen ókkol ........................................................................... 31
Mosibot or thaim ot modot .................................................................................................. 31
Mosibot ot telifún mocuwara doon ................................................................................... 32
3 Ingílíc Zuban ....................................................................................................................... 33
Híssa yían ót....................................................................................................................... 33
Torjuma goroon arde Hotá- báñgidoon or Hédmot (TIS National) ...................................... 33
Hotá báñgidoon ............................................................................................................... 33
TIS National ólla ham goróon .......................................................................................... 34
Tuáñr zoruri habosfonna ókkol torjuma goróon ............................................................... 34
‘Añártu hotá-báñgidouya uggwá lage’ kaádh .................................................................. 34
Hotá-báñgidouyar nicána ................................................................................................ 34
Ingilíc cíkoon....................................................................................................................... 35
Adult Migrant English Program (AMEP) .......................................................................... 35
Skills for Education and Employment (SEE) ................................................................... 36
4 Fonná arde threnín ............................................................................................................. 37
Híssa yían ót....................................................................................................................... 37
Fuain dór dekbal ................................................................................................................. 37
AMEP fuar dekbal ........................................................................................................... 38
Fuar dekbal ot ham goróon ............................................................................................. 38
Kélaar grúp ókkol ................................................................................................................ 39
Eskul arde agori-eskul ........................................................................................................ 39
Bótti gorá ......................................................................................................................... 40
Ingilíc no hoóde eskul or fuain ókkol ............................................................................... 40
Eskul ókkol ót hotá báñgidouya ókkol ............................................................................. 41
Telifún 131 450
6
Fecár fonná arde Threnín ................................................................................................... 41
National Training Complaints Hotline ................................................................................. 43
Univarsiti ókkol ................................................................................................................... 43
Intarnécenel fonná foróyar modot.................................................................................... 44
Kaabeliyoti ókkol arde mahéri ókkol ór sinno diya fonná yá threnín ór moksót ólla ............ 44
Fonnáforóyar modot or thiañ .............................................................................................. 44
Fonnáforóyar homaidiya kaádh ókkol ................................................................................. 45
Cómaji baiththa kuús ókkol ................................................................................................. 45
5 Ham .................................................................................................................................... 46
Híssa yían ót....................................................................................................................... 46
Ham tuwoon ....................................................................................................................... 46
Centrelink ........................................................................................................................... 46
jobactive .......................................................................................................................... 47
Kaabeliyoti ókkol ór sinno arde mahéri ókkol ..................................................................... 48
Agór fonná ré tosdik gorá ................................................................................................ 48
Mahéri Cek Goréde Adikari ókkol .................................................................................... 49
Hasharbar Sinno gorá Australía – mahéri ókkol sinno gorá ............................................ 49
Teriari fonnár kaabeliyoti sinno gorá ............................................................................... 50
Ham or zagat hók arde héfazot ókkol ................................................................................. 51
Ebbre homi tolob ............................................................................................................. 51
Ham or corót ókkol .......................................................................................................... 51
Nomainda goríbár hók ókkol ........................................................................................... 51
Forókgorár hélaf héfazot goróon ..................................................................................... 52
Oinno ham-or-zagar hók ókkol ........................................................................................ 52
Aró maalumat .................................................................................................................. 52
Ham or zagat sehét arde héfazoti ....................................................................................... 53
Superannuacion ................................................................................................................. 54
6 Australiár kaanun ................................................................................................................ 55
Híssa yián ot ....................................................................................................................... 55
Mujirimi hélaf ókkol ............................................................................................................. 55
Maramari ............................................................................................................................ 56
Góror arde Fémli Maramari arde Jinsí Hámla..................................................................... 56
Ezin dibar kaanuni boc ....................................................................................................... 59
Fuain dór hók ókkol ............................................................................................................ 59
Telifún 131 450
7
Fuar héfazot ....................................................................................................................... 59
Bolazuri biyá ....................................................................................................................... 60
Maiyar fuain-biya sehét arde hók ókkol .............................................................................. 61
Hátiyar arde Súri ókkol ....................................................................................................... 63
Janwar ókkol arde Zooñli zindigi ......................................................................................... 63
Sígereth hóon, córab hóon ar gaza hóon ........................................................................... 64
Gas yá janwar gólar paabondi ókkol ................................................................................... 65
Oinno kaanun ókkol ............................................................................................................ 65
Jiran loi matamati ókkol ................................................................................................... 65
Kaanun or modot ................................................................................................................ 66
7 Gór ...................................................................................................................................... 68
Sekcen yián ót .................................................................................................................... 68
Baiththa thaim or tákibar-zaga ............................................................................................ 68
Hósusi gór yá fleth bára goróon.......................................................................................... 68
Gór loi modot gorá .............................................................................................................. 69
Awami gór ....................................................................................................................... 69
Gór or modot gór-sára maincór la ................................................................................... 70
Keriyadar or hók ókkol arde zimmadari ókkol ..................................................................... 71
Gór yá fleth kinoon ............................................................................................................. 72
Zoruri górbarir hédmot ókkol............................................................................................... 72
Kaáren arde Geés ........................................................................................................... 73
Centrepay ........................................................................................................................ 73
Telifún arde intarnét ........................................................................................................ 73
Góror sáta zoma gorá arde waapesi estemal gorá ............................................................. 74
Ciñçí ................................................................................................................................... 75
8 Azaá goríbar bebastá.......................................................................................................... 76
Sekcen yián ot .................................................................................................................... 76
Awam azaá goríbar bebastá ............................................................................................... 76
Teksír hédmot ókkol ........................................................................................................... 76
Sairkél goróon .................................................................................................................... 77
Áñçoon ............................................................................................................................... 77
Hósusi garí ókkol ................................................................................................................ 77
Garí soloyar laisén .......................................................................................................... 77
Garí solon or kaanun ókkol ............................................................................................. 78
Telifún 131 450
8
Garir duwali ar Gura fuain doré bon rakóon .................................................................... 79
Garí ekkán kinon ............................................................................................................. 79
9 Sehét ar Bála taibar ............................................................................................................ 81
Sekcen yián ot .................................................................................................................... 81
Taarif .................................................................................................................................. 81
Medicare ............................................................................................................................. 81
Health Care Card ................................................................................................................ 82
Hósusi sehét ór hótifuron .................................................................................................... 83
Thiañ bokcíc diya ............................................................................................................ 83
Daktori modot ..................................................................................................................... 84
Fémli Daktor uggwá tuaibélla .......................................................................................... 84
Thaim loi sehét ór mosólla .............................................................................................. 84
TB Biaraimma.................................................................................................................. 84
Mahéri daktor ókkol ......................................................................................................... 85
Daktor ókkol ór hotá-báñgidoon or tuaijjudiya lain ........................................................... 85
Daktori emerjensi ókkol ................................................................................................... 85
Telifún sehét maalumat arde mocuwarar hédmot ókkol .................................................. 85
Biaraimmar garír hóssa ...................................................................................................... 86
Dabai ókkol ......................................................................................................................... 86
Raijjo arde zagar sehét hédmot ókkol ................................................................................ 86
Cómaji sehét ór senthár ókkol ......................................................................................... 87
Gura fuain aséde fémli ókkol ólla sehét ór hédmot ókkol ................................................ 87
Maiya ókkol ór sehét ór hédmot ókkol ............................................................................. 87
Dhoilla bodhoilla koum ollá hédmot ókkol ....................................................................... 87
Maazur or hédmot ókkol ..................................................................................................... 88
Demaki sehét ór hédmot ókkol ........................................................................................... 89
Zulúm ar sadma kaunselling ............................................................................................... 90
Fuain dór héfazot arde hádesa rukóon ............................................................................... 90
Héfazot or thíka .................................................................................................................. 90
Dat or hédmot ókkol ........................................................................................................... 91
Australíar burár dekbal or hédmot ókkol ............................................................................. 91
Cékayot ókkol boc bicíde ítarar yá sehét ór dekbal or hédmot ókkol .................................. 92
Moót óibaade ...................................................................................................................... 93
10 Tuáñr Fémli ....................................................................................................................... 95
Telifún 131 450
9
Sekcén yián ot .................................................................................................................... 95
Biyácádi arde oinno taalukat ókkol ..................................................................................... 95
Hoicca maincór la hédmot ókkol ......................................................................................... 96
Maabaf ............................................................................................................................... 97
Fuar modot ......................................................................................................................... 98
Burá manúic ókkol .............................................................................................................. 98
Egana ré tuwoon ................................................................................................................ 99
Tuáñr fémli arde Centrelink .................................................................................................. 100
Sekcion yían ot ................................................................................................................. 100
Tuáñr sinno fakka goróon ................................................................................................. 100
Oinno zuban ókkol ot modot ............................................................................................. 100
Maalumat oinno zuban ókkol ot ..................................................................................... 100
Boóut dhóilla zuban or Telifún or Hédmot ..................................................................... 101
Hotá-báñgidouya ........................................................................................................... 101
Tuáñr habosfonna ókkol óre torjuma goróon ................................................................. 101
Boóut dhóilla torikar Hédmot dedé ofísar ókkol ............................................................. 101
Centrelink óttú Ciñçí ...................................................................................................... 101
Centrelink loi taalukat goríbar modot ................................................................................ 101
Centrelink entezar or muddot ókkol .................................................................................. 102
Newly Arrived Resident’s Arrived Resident’s Waiting Period ........................................ 102
Kaabel óiyede tákoyar corót .......................................................................................... 102
Centrelink or thiañ daabi goróon ....................................................................................... 103
Fémli ókkol ólla thiañ diya ................................................................................................ 104
New Zealand or decóitta ókkol (ze neki Australíar decóitta noó) ...................................... 105
Mosibot or woktót thiañ refúji arde insániyotor lain loi góilledé ítarallá ............................. 106
Centrelink ór oinno hédmot ókkol ..................................................................................... 106
Koncécen hamai hom aséde ítarallá ................................................................................ 107
Háalot ókkol bodolizoon ................................................................................................... 107
Uggwá Pathnár ór maáni .................................................................................................. 107
Abbar soón arde afil ókkol ................................................................................................ 107
Tuáñr maalumat or gufoniya ............................................................................................. 107
Hoicca maincór ................................................................................................................. 107
Modot or Ekindiya ............................................................................................................. 108
11 Thiañ ............................................................................................................................... 109
Telifún 131 450
10
Sekcion yían ót ................................................................................................................. 109
Fucahorír hédmot ókkol .................................................................................................... 109
Thiañr baabote buzóon ..................................................................................................... 109
Beéng estemal gorá ......................................................................................................... 109
Tex ór baabote ................................................................................................................. 110
Jinís ar hédmot ókkollor tex ........................................................................................... 110
Tex file nombór.............................................................................................................. 110
Ham ekkán faibaáde agór TFN uggwá notákile ki oibou? ............................................. 111
Hamanir wapesi tex ....................................................................................................... 111
Tex ór baabote Modot ................................................................................................... 112
Bedeccor cómbotti, arang ar hamani ókkol ................................................................... 112
Gura hasharbar ókkol ....................................................................................................... 113
Thiañ udár arde baikka thiañ ............................................................................................ 114
Hótifuron ........................................................................................................................... 114
Mali mocuwara soón ......................................................................................................... 114
Thiañr mosóllar modot ...................................................................................................... 115
Kinoyar héfazot ................................................................................................................. 115
12 Cómaji Híssaluwa ........................................................................................................... 117
Híssa yián ot ..................................................................................................................... 117
Australíar baabote ............................................................................................................ 117
Zimmadari ókkol arde Muillo ókkol ................................................................................... 118
Borabori arde forókgorár uldha ......................................................................................... 119
Vólonthiar goróon ............................................................................................................. 120
Maincór loi miloon ............................................................................................................. 121
Adob ola ahálak ................................................................................................................ 121
Hoor .................................................................................................................................. 122
Aám Australíar maincór zahér gorá ókkol ......................................................................... 122
Baárkul ór hórkot ókkol arde héfazot ................................................................................ 123
Háñsuroon arde baárkul ór héfazot ............................................................................... 123
Gór or bútore héfazot ....................................................................................................... 124
Gór or amón .................................................................................................................. 124
Dabai ókkol arde kemikel ókkol ..................................................................................... 124
Gór or bútore ooin or héfazot ........................................................................................ 124
Zooñl ooin or héfazoti plan ókkol ................................................................................... 126
Telifún 131 450
11
Maahúl .............................................................................................................................. 126
Janwar arde falok janwar ókkol ........................................................................................ 127
Akbár, telivícen arde radio ................................................................................................ 127
Zuwa kéloon ..................................................................................................................... 128
Uzoor ................................................................................................................................ 128
Loukél hókumot or hédmot ókkol ...................................................................................... 129
Laibri ókkol .................................................................................................................... 129
Sáta dola gorá arde waapesi gúroon ............................................................................. 129
Awam or thaththi ókkol .................................................................................................. 130
Fanír estemal ................................................................................................................ 130
Víza ókkol ......................................................................................................................... 130
Resident Return víza ókkol ........................................................................................... 130
Australía ziyarot goríbélla víza ókkol ............................................................................. 131
Mustokil híjrot goríbélla víza ókkol................................................................................. 131
Rejisthar goijjá híjroti ején ókkol .................................................................................... 131
Tuáñr vízar tofsil ókkol onláin ót cekgoróon .................................................................. 131
Australíar decóittayi .......................................................................................................... 132
Sámmor fuain arde Australíar decóittayi ....................................................................... 132
Vúth doon ...................................................................................................................... 132
Telifún 131 450
12
Taarif
Aiyó Australíat
Kitab ibá óilde Australíat mustakbal arde noya foóñicce de hámica arde toitta híjorot goróya
ókkol beggún ólla. Espónsar ókkol ottú yó kitab ibá hazót aáit fare. Refúji arde insániyoti lain
loi góloya ókkol óttu yó Department of Immigration and Border Protection (DIBP) arde
Department of Social Services (DSS) torfóttu tarálla háas gorí diyéde maalumat or íkka
háwala doon saá.
Hukumót arde cómajor orgenaizecen ókkol é Australíar tákoya ókkol óre becá bicí hédmot
ókkol di raikké. Kitab ibá yé tuáñre faazadé hédmot ókkol arde modot ókkol ór sinno dibou,
ar tuñí mocuwarallá hoçé zaifaribá.
Kitab ibát mazé daháiyede hédmot ókkol beggín ólla kessú kaayem híjorot goróya ókkol arde
beec híssa tooitta víza wala ókkol laayek noóit fare, yá oít fare tarálla thiañ diya foribóu.
Meérbanigorí kitab ibá bála gorí foró. Tuñí ibáttu fáaide faiba zeéñtte neiki Australíat
noya zindigi cúru goríba. Tuáñrtu ‘Settle in Australia’ webpage ót asédé
www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-services/beginning-a-life-in-australia edicen
ibá estemal goróon saá.
Paáth 1-2 yé Australíat tuáñr foóila háfta ókkol ólla zoruri maamela ókkol ór baabote hoibóu.
Paáth 3-5 oílde tuñí kengóri modot faiba zoruri jinís ókkol ór baabote ziín ólla bóuli kaamiyab
oi abadi goríbélla-Ingilíc zuban, fooná ar ham.
Ze maamela ókkol tuñí sámna goríba, Australíat noya zindigi cúru goríbiccot íin tuáñr dec loi
alok oibou. Kintu, éçe becá becí hédmot ókkol asé e dec ót kaamiyab gorí abadi óite modot
goríbélla ar uggwá Australíar cómaji kimoti membór óibella, zindila neki lak futi manúic ókkol
zará tuáñr agortú Australía foóñicce.
Telifún 131 450
13
1 Foóñsí baade mottor ki gorá fore
Híssa yían ot Paáth iba yé kessú zoruri jinís ókkol batai dibou ziín tuáñrtu Australiat foóñsí mottor goróon
saá. Jinís beggún tuáñr loi no háçibou lékin tuáñrtu íin óre báfoon saá.
• Tuáñrtu ki zana foribóu
• Tex fáil nombór uggwálla dorhás goró
• Medicare ot bótti ó
• Centrelink óre konték goró
• Health Undertaking Service óre konték goró
• Ingilíc zuban kláss ókkol ólla rejisthar goró
• Tuáñr fua/fuain doré eskul ot bótti goró
• Garí soloyar laisén ekkán ólla dorhás goró
• Beéng ekón uggwá kúlo
• Fémli daktor uggwá tuailo
• Asól guijjali Línk ókkol
• Gorá foribóudé jinís ókkol ór cek liís
Tuáñrtu habosfonna ókkol torjuma goijjá lagilé yá uggwá hotá báñgidouya lagilé, Paáth 3,
Ingilíc Zuban ot soó.
Tuáñrtu ki zana foribóu
Australíar hókumot Australíattu tin tobka hókumot asé - komónwél (yá federal) raijjo yá dóula, ar mahálli - ziín é
híjorot goróya ókkol arde mustokil tákoya ókkol óre hédmot ókkol de.
Raijjo ókkol (New South Wales (NSW), Queensland (Queensland - Qld), Doóin Australía
(South Australía - SA), Tasmania (Tas.), Victoriar (Vic.) ar Fosím Australía (Western
Australía - WA) ar Uttor Zaga (Northern Territory - NT) hotowán mahállar ar hókumot or élaka
híssa goijjá asé, ezagar konsillé samaledé. Canberra ar bútore, Australíar Razdan Zaga
(Australian Capital Territory - ACT) Hókumotté loukél konsil or hédmot ókkol yar baade becá
becí hédmot ókkol de zindilla hamica raijjo hókumot e dedé éndila.
Australíat hókumot e kengóri hamgoré aró becí maalumat lagilé
www.australia.gov.au/about-government óre soó
Telifún ókkol - koól ókkol goróon Australiat mazé, telifún koól ókkol óre lara nozadé lain fún ókkol ottu (yá zobin or lain ókkol),
thiañ diya fún yá mubáil fún ókkol óttu gorífare. Telifún or nombór ókkol endila gorí cúru
oít fare
• 13/1300 (mahálli reith)
• 1800 (maana koól)
• 04 (mubáil) yá
Telifún 131 450
14
• 02,03,07,08 (mahálli yá jografi zagar kudh)
Ekkui arear kudh asédé nombór ottú marile arear kudh nolágibo. Koól ókkol ek mubáil ottú ar
ek mubáil ót goille arear kudh nolágibou.
Koól ór hóssa forók forók ó hondila fún ottú koól gorór, ki fún ór kumpani éstamal gorór ar ki
koólor felan tuñí baiccó yían ór uore darmedar ó. Mogor agór tuáñrtu bála gorí koólor hóssar
baabote zana no táaile tuáñr telifún or kumpanir hañsé cek gorí faribá.
Aró becí maalumat lagilé Australíattu 3/1300 yá 1800 nombór ókkol ot telifún goillé koól or
hóssar baabote, soó www.acma.gov.au/Citizen/Consumer-info/All-about-numbers/Special-
numbers/charges-for-calls-to-13-1300-and-1800-numbers-i-acma
Koól uggwá goríbélla nombór zibá 13, 1300 yá 1800 nombór lói cúru noó goré
• Australíar bútortu telifún goillé, agortú elakar koud maijjo tói baade nombórga maijjó.
Mesálot, Melbourne óttu Sydney telifún goillé, tuáñrtu elakar koud 02 (Sydney ír) mila
foribóu, tói baade nombórga.
• Australíar baár óttu telifún goillé:
o Boiçá lain estemal goillé, intarnécional koól milla koud maro dec óttu tuñí telifún
gorór, tói baade Austaliar prefix 61, elakar koud 0 sára, tói baade nombórga.
o Zehón mubáil estemal goríba, +61 maro, tói baade elakar koud 0 sára, tói
baade nombórga.
o Australíar honó uggwá mubáil ót mara foille, loukél hédmot doyar háñse cek
góro honó intarnécional koól koud lagibóu né tói baade +61 maro, baade
nombórga maro 0 sára elakar koud ór bútore.
Zodi tuáñrtu intarnécional nombór uggwá mara foille Australíattu, Australíar intarnécional koól
goréde koud estemal goró-0011.
Telifún ór dairektori ókkol Australíat duwa asól telifún ór dairektori asé. Yellow Pages é hasharbar ókkollor telifún ór
nombór liís goré, mesal duwan ókkol ar códori ókkol hondilla hédmot yá mal jinís ókkol
besedé. White Pages é hasharbar ókkol arde mukim or nam ókkol liís goré. White Pages ottú
yó híssa ekkán asédéki hókumotolla éçe loukél, raijjo yá zaga ar Australíar hókumot or ejensi
ókkollor konték or tofsil ókkol ase. Itaráré kitab ibár agagurat háwala gorá giyé.
Telifún ór kitab iín maana ar íin óre fottí bosór góre góre foóñsái diyaza. Iín puús ofís
arde laibrit ókkol ót ó faaza. On-láin ot, tuñí Yellow Pages kuli faribá.
Éçe www.yellowpages.com.au arde White Pages www.whitepages.com.au yá Dairektori
Modot (Directory Assistance) ót telifún goró 1223 nombór ót (maana koól)
Telifún 131 450
15
Thaim or híssa ókkol Australíat thaim or elaka tin nwá asé -Australíar Fuk ór Esténdad Thaim (Australian Eastern
Standard Time (AEST yá EST)), Australíar Mazér Esténdad Thaim (Australian Central
Standard Time (ACST)) ar Australíar Fosím Esténdad Thaim (Australian Western Standard
Time (AWST)).
Din or Foór Basa dé thaim (Daylight Saving Time) kessú raijjo ókkol ót lagaza Oktubor ottú
April - eçé www.australia.gov.au/about-australia/facts-and-figures/time-zones-and-daylight-
saving ot zoo maalumat ollá.
Nizebaze-hédmot Becá bicí orgenaizécen ókkol ottú oinno torika asé ótolla tuáñrtu ítarar ofís ót zaa no foribóu
mosólla ókkol hól goríbélla yá hédmot uggwá rejistor goríbélla. Nizebaze hédmot or ektiyar
ókkol ót telifún ór lain arde on-láin ekón ókkol cámil asé.
Becbák tuáñr Centrelink, Medicare arde Child Support ór hasharbar ókkol óre nizebaze-
hédmot estemal gorí gorífaribá intútai:
• myGov ziyán www.my.gov.au ót asé
• Express Plus mubáil apps ziyán www.humanservices.gov.au/expressplus
• 136 240 ót fún goró nizebaze hédmot ólla yá
• http://humanservices.gov.au/selfservice ot zoo
Tex fáil nombór uggwálla dorhás goró Australiár ham wala ókkol e hókumot oré hamanir tex de. Australíat hamani gosíloi bélla,
tuáñrtu tex fáil nombór (TFN) uggwá lagibóu.
TFN oílde uggwá ekí nombór zibá zonfoti arde hasharbar ókkol ór hañsé neelai diyagiyé
hókumot oré tex tulá entezam gorá arde oinno hókumot or porugram ókkol ót modot
goríbélla. Tax ottú faiyéde thiañ ókkol óre hókumot or porugram ókkol arde hédmot ókkol
solaibélla estemal goré zeén néki rasta, eskul arde hóspital ókkol.
Amodonit mozzuri yá hamor tolof, hókumot óttú derdé thiañ, arde arang dhálattu hamaiyé de
thiañ cámil asé éçe zoma ekón ókkol ór cút or thiañ yó cámil asé.
Tex fáil nombór uggwálla kengóri dorhás goríba Zodi tuñí Australía híjrot gorór yá toitta mukim víza táke ziyán é ham goríbar ejazot de, tuñí
TFN uggwálla dorhás gorífaribá Australian Taxation Office (ATO) ‘r wébsáith ot zai, yá ATO
re fún gorí yá ATO ‘r Hédmot ór Senthár ót zaí (ATO Service Centres). TFN uggwá háñsil
goríbélla sóbse jolti rasta óilde www.ato.gov.au/tfn ot aséde on-láin - tuáñrtu Australíar
paásputh arde thíkana lagibóu.
Zodi tuñí Ingilíc bála gorí nohoó, torjuma arde hotá báñgidedé hédmot (TIS National) ót fún
goró131 450 nombór ót.
Telifún 131 450
16
Australian Taxation Office Konték tofsil ókkol
Telifún 132 861
Ofís ót zoo www.ato.gov.au/visitus
Maalumat ókkol oinno Zubanot Ingílíc baade www.ato.gov.au/General/Other-languages
ATO ‘r wébsáith www.ato.gov.au
Paáth 11, Thiañ soó aró becí maalumat ókkol ólla.
Medicare ót bótti ó Medicare oílde Australíar nécenel aramiyotor sistem, ziyán é Australíar manúic arde mustokil
tákoya ókkol óre maana yá modotdiya aramiyotor hédmot ókkol de. Kessú toitta híjorot
goróya ókkol é yó Medicare ór hédmot faibar ofuzutto óitfare.
Agór tuñí Medicare ólla ofuzutto ó tuñí aramiyotor hédmot arde porugram ókkol arjén faiba.
Iín ót maana awami hóspital ór dekbal, hóspital baáror dekbal or hórsar modot, arde
modotdiya dabai ókkol cámil asé.
Medicare Hédmot ókkol or uore aró becí maalumat ollá, www.humanservices.gov.au/medicare
ot zoo yá tuáñr elakar Medicare Hédmot or Senthár ót zoo.
Medicare ót kengóri bótti goré Medicare ot bótti goríbélla, Medicare Hédmot ór Senthár ót zoo tuáñr paásputh arde oinno
sofór ór habosfonna loi. Agór tuñí corót beggún fura gorí faro, tuáñre tooitta Medicare
kaádh ór nombór uggwá dibou. Tuñí tuáñr Medicare kaádh óre fuús ot gosífaiba tokoriban
tin háftar baade. Tuáñrtu Medicare óre hámaká zanai diya foribóu agór tuñí gór loro yá fuús
or thíkana bodolo.
Emarjensi daktori elaj din e 24 gonda faiba awam hóspital ókkol ór Emarjensi Difarman ókkol
ót mazé.
Medicare Konték or tofsil ókkol
Medicare wébsáith www.humanservices.gov.au/medicare
Maalumat híjorot goijjé de tara, refúji ar gorbá ókkol www.humanservices.gov.au/multicultural
Maalumat oinno zuban ót Ingilíc baade www.humanservices.gov.au/yourlanguage
Telifún 132 011
Zo honó uggwá hédmot ór senthár ót http://humanservices.gov.au/findus
Telifún 131 450
17
Becá becí aramiyotor hótifuron fán ókkol asé ziín Medicare nogosédé éndila hédmot ókkol
dedé, mesál, bicíbák dat or dekbal ókkol, bicíbák suk ór dekbal ókkol ar biaraimma garí loiza
aná bicíbák raijjo arde zaga ókkol ot.
Aró maalumat ollá Paáth 9, Sehét arde Bálaiyi soó.
Centrelink óre Konték goró Department of Human Services e Centrelink or torfóttu cómaji amón thiañ diya arde hédmot
ókkol de Centrelink e noya foóñiccedé mustokil tákoya ókkol óre ham tuaibélla, kuús ókkol yá
threnín tuai faibélla arde bidecór mahéri tojruba sinno goríbélla modot goré. Centrelink óre
konték goró tuñí cómaji amón thiañ íbar ofuzutto né zani saáibélla. Tuáñr vízar uore saái, éçe
entezar or wakto uggwá tákit fare tuñí thiañ faibar aggottú.
Agór tuñí ofuzutto ó, tuñí Centrelink óre konték goijjóde édin loti thiañ diya cúru gorít faro. Ze
din tuñí Australía foóñiccó édin lóti thiañ diya zaibellá, tuñí yá tuáñr torfórtu honíkka – mesál
hísafe, tuáñr Humanitarian Settlement Services (HSS) douya yá mocuwara douya’ttu -
Centrelink ot hámaká konték gorá foribóu ze din tuñí foóñicco ar 14 din ór bútore daabigorá
uggwá tulídiya foribóu.
Insaniyoti góloya ókkol Crisis Payment ólla laayek oít fare faibóu fare cómaji fañs thiañ ottú.
Agór tuñí Insaniyoti porugram or andhár ót foóñso tuáñrtu hámaká:
• Australíat foóñici baade háñt din ór bútore daabi gorá foribóu, yá
• Centrelink óre konték goró daabi goríbár niyot loi foóñsi háñt din ór bútore ar konték
yían ot daabi uggwá zoma goró 14 din ór butore.
Tuáñrtu gura fuain táaile, óit fare tuñí laayek óiyo, hókumot- or-hóssa loi thiañ diya zaibellá fuain falar hóssar la (www.humanservices.gov.au/ftb ót soó) yá fuain dekbal or fís ólla (www.humanservices.gov.au/childcare óre soó)
Centrelink Konték ór tofsil ókkol
Centrelink ór wébsáith www.humanservices.gov.au/centrelink
Maalumat gair decóitta, refúji arde gorba ókkol www.humanservices.gov.au/multicultural
Maalumat oinno zuban ót www.humanservices.gov.au/yourlanguage
Nizorga nize hédmot goróon ór telifún 136 240
Ham tuoya ókkol 132 850
Maazur manúic arde dekbal goróya ókkol 132 717
Australíar buráin 132 300
Fonná foróya arde threnín louya 132 490
Onláin ekon ór modot 132 307
Cékayot ar raidiya 1800 132 468
Australíar ham cíkoya ókkol 133 633
Fémli 136 150
Telifún 131 450
18
Centrelink Konték ór tofsil ókkol
Aró becí maalumat ollá oinno zuban ót 131 202
Hédmot ór senthár ót zoo http://humanservices.gov.au/findus
Oinno Centrelink ór telifún nombór ólla www.humanservices.gov.au
Paáth 5, Ham ar Paáth 10, Tuáñr Fémli éçe soó
Health Undertaking Service óre konték goró Agór tuñí Department of Immigration and Border Protection ór aros loi Health Undertaking
(Form 815) uggwá sáain goijjó de óile, tuñí onshore konték tofsil ókkol ór Health Undertaking
Service óre hóbor dibella razi óiyo tuáñr foóñsár 28 din ór butóre. Aró maalumat ollá
www.bupamvs.com.au/faqs ót zoo.
Tuáñrtu Health Undertaking hédmot dedé Bupa Medical Visa Service (BUPA) or hañsé
konték gorá foribóu 28 din ór bútore, rejisthor goríbélla arde epoinmen uggwá entezam
goríbélla. Tuñí 1300 794 919 ót fún gorífariba (Cómbar ottú - Cúkkubar fán, 8.00 am ottú
6.00 pm fán EST) yá [email protected] ót email goró. Tará tuáñre ebbre hañséde
Health Authority Clinic, ót háwala goríbou zará tuáñre epoinmen uggwá entezam goríbélla
konték goríbou.
Agór tuñí Insániyotor víza loi foóñicco de óile, tuáñr Humanitarian Settlement Services douya
ré zanai doo déki tuñí Health Undertaking ekkán sáain gojjó. Ítara tuáñre BUPA loi konték
goríbélla modot goríbou.
Ingilíc zuban kláss ókkol ólla rejisthar goró Ingilíc ot hotá hoón becí zoruri tuáñr kaamiyabi boicóti oibélla. Agór tuñí Ingilíc ót hotá hoói
nozaníle, tuáñre becí dorógorí boldiyazar zeén toratori fare cikibéllla.
Adult Migrant English Program (AMEP) ye Ingilíc zuban kuús ókkol de noya foóñsóya ókkol
ólla. Oít fare tuñí 510 gondha maana Ingilíc zuban or tucin faibellá hókdar óiba. AMEP ye
larifaredé kuús ór thaim ókkol arde fuain sóoñla zañser taáke tuáñrtu ham, fémli yá oinno
waada ókkol tákile yo tuñí Ingilíc ciki faribá.
Paáth 3, Ingilíc Zuban ot soó
Tuáñr fua/fuain doré eskul ot bótti goró Tuáñrtu hamaká tuáñr fua/fuain doré eskul ot bótti gorá foribóu zeddúr sóore faro. Tuñi tuáñr
fuain dóre ditou soórde eskul ot konték goró bótti goríbar fórom háñsil goríbellá.
Tuáñrtu tuáñr sofór ór habosfonna ókkol arde tuáñr fuar fúkmarar rekodh ókkol dáha foribóu.
Fuain dórtu zorurot or fúk ókkol hámaká táka foribóu eskul ot zaifaribélla. Honó eskul or
repouth ókkol arde tarár agór fonnár sárthikot ókkol anó.
Telifún 131 450
19
Australíat fuain dórtu fañs 5 bosór óttu lóti eskul ot uçá foribóu doc 10 kelás fúra fán. Hoicca
manúic ókkol zará 10 bosór fura gorí félaiye, itarattu hámaká fuúl-thaim fonnát, threnín ót yá
ham ot híssa luwa foribóu, (homashom háfta ye 25 góndha) yá hórkot iín milaiya tará 17
bosór boc furá fán.
Fuain zuún óttu Ingilíc cíkibélla zoruru tarálla tezi Ingilíc zuban or modot asé.
Paáth 4, Fonná arde Threnín ot soó
Garí soloyar laisén ekkán ólla dorhás goró Australíat mazé garí solaibélla tuáñrtu garí soloyar laisén ekkán tákaforibou ar garí hamaká
rejisthar goráforibóu. Agór tuñí garí soloyar laisén sára garí solo yá bena rejisthar goíjja garí
solo tuáñre fáin diya zaibou ar tuáñr garí soloyar laisén loiféla zaibou. Garí soloyar laisén
ókkol arde garír rejisthar gorá ókkol óre esthéit arde elakar hókumot or torfóttu neelai diyaza.
Becíbak estheit ókkol arde elaka ókkol é tuáñre foóila 3 mac garí solaibélla ejazot de foóñsí
baade, zodi tuñí mustokil tákoya ó ar tuáñrtu oinno decór garí soloyar laisén táke ziyán Ingilíc
zuban ot yá ofísiali torjuma asé. Paáth 3, Ingilíc Zuban óre soó torjuma ola habosfonna ókkol
ór uore aró maalumat ókkol ólla.
Cúrur muddot yián baade, agór tuáñrtu solaitóu mone hoó, tuáñrtu munaséf Australíar
soloyar laisén háñsil goríbélla zoruri óibou. Tuáñrtu elóm teés uggwá, amóli soladé teés
uggwá,ar suk ór zuti teés uggwá fas goraforibóu. Australíat khora rastar aáza arde córap hái
soladé kaanun ókkol asé, ziín tuáñrtu hamaká maniza foribóu.
Hámica tuáñrtu adikar loi cek goráforibóu tuáñr esthéit yá elaka’t:
Esthéit yá Elaka
Laisén dedé arde garí gúra rejisthar goréde ejénsi
Telifún Wébsáith
ACT Road Transport Authority 02 6207 7000 www.rego.act.gov.au
NSW Roads and Maritime Services 13 2213 www.rms.nsw.gov.au
NT Department of Transport 1300 654 628 https://nt.gov.au/driving
Qld Department of Transport and Main Roads
13 2380 www.tmr.qld.gov.au/
SA Transport 13 1084 www.transport.sa.gov.au
Tas. Transport Tasmania 1300 851 225 www.transport.tas.gov.au
Vic. VicRoads 13 1171 www.vicroads.vic.gov.au
WA Department of Transport 13 1156 www.transport.wa.gov.au/index.asp
Telifún 131 450
20
Soloyar laisén ekkán háñsil goríbélla uggwá awam ofísáli ré gúc yá hádia doon gair kaanun.
Paáth 8, Azaá goríbar bebastá ‘t mazé soó.
Beéng ekón uggwá kúlo Australíat mazé, manúice thiañ beéng ót, cómaj or banade éçe yá krédith union (credit union)
mazé rakede. Becíbak amodoni, tolob, tonhá ar hókumot ottú thiañ, dairek tuáñr namloi ekón
asédé ibát goloi dibou. Australíat manúice débith kaádh (debit card) estemal goredé tarár
beéng ór ekón ottú thiañ nilaibélla ar oinno jiníc ókkol kini bélla.
Faille 6 háfta bútore Australiaat foóñsi baade, beéng kúlo yá cómaj banadé éçe kúlo yá
kredith union (credit union) kúlo. Tuáñrtu bana tuáñr paspoth lagibodé sinno dibélla. Só háfta
baade tuáñrtu aró béci sinno dibar jinís lagibóu. Agór tuáñrtu becí becá habosfonna notákile
tuáñrtu sinno dibélla muckil oíbou. Beéng óre tuáñr tex file nombór (TFN) dirakíyo tuáñrtu
becí tex nofore fán cut fodé iínuttu.
Paáth 11, Thiañ soó.
Fémli daktor uggwá tuailo Fémli daktor uggwá yé tuáñr fémli ré arde tuáñr fémlir sehét ór zoruriyot ókkol óre zani
loibou, ar tuáñrar foóila konték óibou daktori maamela ókkol ór baabote. Daktor iín óre
General Practitioners yá GPs ókkol hoó. Tará aám daktori modot de aám biaram ókkol ólla ar
deri biaraimma háalot ókkol ólla zará gór ot táke.
Kessú dec ókkol ór dhóilla noó, zeçe daktor ókkol óre dahá goríbélla hóspital zaafore,
Australíar GP ókkol bakaida ofís ókkol (sarjeri ókkol) óttu ham goráfore yá kilínik ókkol óttu
cóor or baáre. Maincé aám hísafe daktor or hañsé za tará tákede yían ór korib. Tuñí daktor
bodoli faribá agór tuáñr daktor loi gom nolágile yá tará dedé hédmot loi etminan nofailé.
Paáth 9, Sehét arde Bála táaibar ot soó.
Asól guijjali Línk ókkol
Asédé jinís ókkol Wébsáith
TIS National wébsáith www.tisnational.gov.au
Emarjensi ír maalumat www.triplezero.gov.au
Hókumot ór maalumat ar hédmot www.australia.gov.au
Australíar tuarik, salsolan, cómaji arde kimot ókkol www.border.gov.au/Trav/Life/Aust/Life-in-Australia-book
Telifún 131 450
21
Gorá foribóudé jinís ókkol ór cek liís Aññí Australíat Zindigi ekkán Cúru Goróon forífélaiyi
Aññí tex fáil nombór uggwálla dorhás gorífélaiyi (TFN )/ yián añár uore laga noza
Aññí Medicare ót bótti gorífélayi / yián añár uore laga noza
Aññí Centrelink óre konték goijjí/yián añár uore laga noza
Aññí Health Undertaking Service ór konték goijjí / yián añár uore laga noza
Aññí Ingilíc kllás ólla rejisthar goijjí / yián añár uore laga noza
Aññí añár fuain/fuain doré eskul ot bótti goijjí /yián añár uore laga noza
Aññí garí soloyar laisén ólla dorhás goijjí / yián añár uore laga noza
Aññí beéng ór ekón uggwá kúli félaiyi
Aññí fémli daktor uggwá faiyí
Telifún 131 450
22
2 Modot Háñsil goró
Híssa yían ot • Emarjensi hédmot ókkol
• Boicóti gorár modot
• Mosibot or thaim ot modot
Emarjensi hédmot ókkol Emarjensi thaim ot, 000 nombór ót telifún goró:
• Fulic
• Biaraimma loizadé garí
• Ooin nifáde garí
Emarjensi ókkol, yá kuduroti (zeén néki zooñl or ooin ókkol, fanífán, tuán yá búsal) yáto gair-
kuduroti (zeén néki kemikel or hádesá, rastar hádesá, yá maramarir boro mujirimi ham
ókkol), ze honó cómaj ot oít fare honó warnín sára. Tuáñrtu 000 út telifún goróon saá zodi
honíkkáttu fóuran modot lage.
000 (tin sifír) ót dhaka maana ar tuñí zehonó Australíar telifún óttu gorífaribá. Toiyar táko
tuáñr nam hoóibélla, tuñí hoçé asó,ar tuáñrtu hondila hédmot lager.
Agór tuñí Ingilíc hotá hoói nozanó, foóila cúruttu operethar oré hoó honkisóm ór modot lager -
hoó “Police”, “Ambulance” yá “Fire”- ar tarfore tuáñr zuban hoó. Tuáñre hotá- báñgidouya
uggwá taaluk gorí dibou, ótolla bóuli telifún rakí no diyó. Hotá-báñgidouya yé tuáñre fulic loi
hotá hoói bélla, biaraimma garí yá ooin or hédmot ollá modot goríbou.
Agór tuñí gór or telifún estemal goró, emarjensi hédmot ókkol é tuáñr zaga tuai faibou
zecómot tuñí telifún estemal goró, tóile telifún rakí nodiyó.
Agór tuñí smártfún estemal goró, Emergency+ app faazaibou maana lamai bélla Google
Duan ottú https://play.google.com/store/apps/details?id=com.threesixtyentertainment.nesn ót
ar www.triplezero.gov.au/Pages/EmergencySmartphoneApp.aspx ot. Yián modot goré tuáñr
zagar maalumat óre emarjensi hédmot ókkol ór éçe dibellá.
000 (tin sifír) ór hédmot or baabote aró maalumat ollá (eçé Inglic baasde oinno zuban ókkol
cámil asé) www.triplezero.gov.au/ ‘t zoo
Fulic Fulic or modot zorurot foijjéde emarjensi ekkán ólla, 000 ‘t telifún goró ar “Police” ollá hoó.
Yiad rakó, telifún rakí nodiyó zodi tuñí Ingilíc hotá nohoó – tuáñr zuban hoó ar hotá-
báñgidouya ekzon e taaluk goríbou.
Fóran noóde maamela ókkol ólla 13 1444 ot fún goró yá tuáñr elakar fulic esticén ot, ziyán
White Pages ot aséde “fulic hána ókkol” ót liís gorágiye. Fulic or hédmot ókkol maana.
Telifún 131 450
23
Fulic e cómaj ót aséde jan arde mal ókkol óre héfazot, ruká, arde jurúm dóribellá niyot goré
ar, ruké, ar cánti ré kaayem raké. Fémlir maamela ókkol ót fulic e dohól goré, zeçe gór or
bútoror mosólla asé yá maaramari, izzot or hámla/zulúm yá dómakir/mon ór zala asé. Fulic
ókkol militiri fóus ókkol loi taalukat nai. Fulic síasi ókkol ót paáth nolo.
Aró becí maalumat ollá:
Elaka Fulic or hédmot Wébsáith
ACT ACT Policing www.police.act.gov.au
NSW New South Wales Police Force www.police.nsw.gov.au
NT Northern Territory Police www.pfes.nt.gov.au/police.aspx
Qld Queensland Police www.police.qld.gov.au
SA South Australia Police www.sapolice.sa.gov.au
Tas. Tasmania Police www.police.tas.gov.au
Vic. Victoria Police www.police.vic.gov.au
WA Western Australia Police www.police.wa.gov.au
Nécenel Australian Federal Police www.afp.gov.au
Biaraimma loizadé garí Emarjensit mazé, zeén néki uggwá becí nazuk biaraimma yá ekkán zohóm ziyán ót fóuran
daktori modot lager, 000 nombor ót telifún goró ar “Ambulance” ekkán mago. Biaraimmar
garí yé hóspital ót emarjensi baráde ar fóuran daktori díande. Monot raikkó, tuñí Ingilíc hotá
nohoilé telifún haçi no dibá - tuáñr zuban hoó ar hotá-báñgidouya uggwá loi lain lagai
dibou.
Tuáñrtu oít fare thiañ bóra foribóu biaraimmar garí estemal or duwara,tuñí hoçé táko,
biaraimma garí lói hoddúr sofór goijjó, tuáñr biaram or háalot ar tuñí thiañ homa zaibellá
laayek né íin ór uore darmedar. Medicare é biaraimma garír hóssa kabár nogoré, mogor
kessú hósusi sehéti incúaréns arde biaraimma membárcíp ókkol é goré (soó Paáth 9, Sehét
arde Bála táaibar).
Emarjensi noóde daktori maamela ókkol ór baabote, Paáth 9, Sehét arde Bála táaibar ót soó.
Aró becí maalumat ollá:
Raijjo yá Zaga Biaraimmar garis hédmot ókkol Wébsáíth
ACT ACT Ambulance Service www.ambulance.act.gov.au
NSW Ambulance Service of NSW www.ambulance.nsw.gov.au
NT St John Ambulance Australia www.stjohn.org.au
Qld Queensland Ambulance Service www.ambulance.qld.gov.au
SA SA Ambulance Services www.saambulance.com.au
Telifún 131 450
24
Raijjo yá Zaga Biaraimmar garis hédmot ókkol Wébsáíth
Tas. Tasmanian Ambulance Service www.dhhs.tas.gov.au
Vic. Ambulance Victoria www.ambulance.vic.gov.au
WA St John Ambulance Australia www.stjohn.org.au
Ooin nifáde garí Ze honó emarjensit zeçe ooin or hótora asé zeén néki gór zola yá geés baáirwa, 000 ót fún
goró ar “Fire brigade” dhako. Yaad ráikko, telifún haçi nodiyó oossé tuñí Ingilíc hotá nohoó
- tuáñr zuban hoó ar hotá-báñgidouya ekzon e taaluk goríbou.
Ooin or garí yé ooin nifá, zolerdé bildhíng ókkol ottú manúic ókkol basá ar zeçé geés yá
kemikel ókkol hótara óde háalot ó modot goré.
Ooin nifáde hédmot ókkol manaa.
Tuñí kengóri ooin oré rukíba ar ooin dóille ki gorá fore yían ór baabote aró maalumat ollá
Paáth 12, Cóorí Híssaluwa arde tuáñr raijjor yá zagar ooin or wébsáith ot zai soó:
Raijjo arde Zaga
Ooin or Hédmot Wébsáíth
ACT ACT Fire and Rescue www.esa.act.gov.au/actfr
NSW Fire and Rescue NSW www.fire.nsw.gov.au
NSW Rural Fire Service www.rfs.nsw.gov.au
NT NT Police, Fire and Emergency Service www.pfes.nt.gov.au/Fire-and-Rescue.aspx
Qld Queensland Fire and Emergency Services www.fire.qld.gov.au
SA SA Metropolitan Fire Service www.mfs.sa.gov.au/site/home.jsp
SA Country Fire Service www.cfs.sa.gov.au
Tas. Tasmania Fire Service www.fire.tas.gov.au
Vic. Metropolitan Fire Board www.mfb.vic.gov.au
Country Fire Authority www.cfa.vic.gov.au
WA Department of Fire and Emergency Services www.fesa.wa.gov.au
Telifún 131 450
25
Kuduroti bola ókkol Oossé eçé kuduroti bola uggwá óile, zeén néki zooñl or ooin, fanífán yá tuán, raijjo arde
zagar hókumot ókkol é emarjensi hédmot ókkol óre tortif gorí ané. Volónthiar hédmot ókkol
zeén néki raijjo arde zagar emerjensi hédmot ókkol (SES) arde gang ooin or hédmot ókkol é
húnor ola ooin, fulic arde basadé hédmot ókkol óre modot gorit fare.
Kuduroti bola ókkol arde oinno emarjensi ókkol Australíar hókumot or ejensi ókkol, éçe cámil
goijjá Australíar Dofá Fóus, e modot dit fare. Australíat aséde militari fóus ókkol síasit paáth
nolo.
Kuduroti bolattú waapes uçíbélla tuñí modot fait faro. www.disasterassist.gov.au’t zo aró
maalumat olla.
Australíat hárr tobka ókkol ór hókumot e kuduroti bola ókkol yá emarjensi ókkol ólla toiyar
asé. Aró becí maalumat ollá, tuáñr raijjo yá zagar wébséith ót zai soó.
Emarjensir senthár
Wébsáith
ACT http://esa.act.gov.au/emergency-management/emergency-arrangements/
NSW www.emergency.nsw.gov.au
NT www.pfes.nt.gov.au/Emergency-Service/Publications-and-forms.aspx
Qld www.disaster.qld.gov.au
SA www.safecom.sa.gov.au/site/home.jsp
Tas. www.ses.tas.gov.au
Vic. www.igem.vic.gov.au
WA www.fesa.wa.gov.au
National Crisis Co-ordination
www.ag.gov.au/EmergencyManagement/About-us-emergency-management/Australian-Government-Crisis-Coordination-Centre/Pages/default.aspx
Kuduroti bolar maalumat or baabote
www.australia.gov.au/about-australia/australian-story/natural-disasters
Zooñl or ooin
Uggwá zooñl or ooin óilde uggwá ooin ziyán é kér, zúañ yá gas ór zaga ré zolai fare ar jan,
mal arde maahúl óre hótara gorífare. Bosór ór zehonó wokto uggwát zooñl or ooin oóit fare,
kintu gorom or mac ókkol ót bicí hótara óifare zehón zooñl, kér yá kérkuça ókkol fúaná ó.
Ooin ókkol becí gorom óit fare, tes arde jolti-solerdé óifare. Ooin or dhaço dúañ ye déki bélla
yá niáñc thani bélla mockil gorít fare. Australía mocóur tar soktó zooñl or ooin or hótarallá.
Agór tuñí jolti ooin doré de zagat táko, zooñl or ooin ottú basibár plan uggwá bano. Ziyán é
zoruri fáisela ókkol banaibélla modot goríbou ooin zolerdé cómot ki goráfore – zendila neki
hoñótte neeli zaiba, ki luwa foribóu ar janwar ókkol lói kigoríba.
Telifún 131 450
26
Zooñl or ooin or baabote aró maalumat ollá, éçe cámil kengóri toiyar óiba, raijjo yá zagar ooin
or hédmot óre taaluk goró ziyán uoror theból ót liís gorágiye.
Oinno emarjensi nombór ókkol White Pages é emarjensi telifún nombór ókkol liís goré éçe cámil goijjá:
Emarjensi hédmot Telifún 24 gónda
Wébsáith
Poisons Information Centre 13 1126 www.poisonsinfo.nsw.gov.au/
Child Abuse Prevention Service 1800 688 009 www.childabuseprevention.com.au/reporting-abuse.html
Terorizem or dómki Australía yé zaalemi hórkot óttu basibélla toyari goíjja asé. Tuáñr dormor, damakor ar
siasotor moksót fura goríbélla nize kucíc yá bol doon yían óre zalemi bouli hoó. Fotti zon é
Australía ré héfazot goríbélla modot gorífaribóu zará zalemi hórkot or dómki iín óre buzifare.
Aró becí tuai faibellá yá tuáñr sintar baabote repouth dibellá:
Nécenel Telífun Wébsáith
National Security Hotline 1800 1234 00 www.nationalsecurity.gov.au/WhatAustraliaisdoing/Pages/TheNationalSecurityHotline.aspx
Living Safe Together www.livingsafetogether.gov.au/pages/home.aspx
Report Online Extremism https://www.reportextremism.livingsafetogether.gov.au/
Boicóti gorár modot Australíar hókumot e Australíar dhoilla-bodhoilla cómaj óre modot goré. Aró becí maalumat
ollá www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-
policy/a-multicultural-australia ‘t zai soó.
Australíar hókumot e hédmot ókkol óre thiañ de insániyoti góla ókkol arde laayeki híjoroti
ókkol óre modot goríbélla, zará édinna foóñisse boicóti goríbélla ar Australíar cómajir híssa
louya membór ókkol óibella. Dían dasé foóila fañs bosór ór boicótir uore.Hédmot ókkol ót
cámil aséde:
• Settlement Service Grants
• Adult Migrant Emglish Program (AMEP)
• Torjuman arde hotá-báñgidoon or Hédmot (TIS National).
Boicóti hédmot ókkol háas gorí insániyoti góloya ókkol éçe cámil asé:
• Humanitarian Settlement Services
• Complex Case Support Program
• Ekála insániyoti gura fuain dór modot ollá.
Telifún 131 450
27
Humanitarian Settlement Services arde Complex Case Support douya ókkol óre tuai faibellá
www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-
policy/settlement-services/settlement-services-locator ot zo.
Oinno abad oibar muaka ókkol éçe faiba www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-
multicultural-affairs/programs-policy/taking-the-initiative/resources
Paáth 3, Ingilíc Zuban ot soó TIS National arde AMEP or baabote aró maalumat ollá.
Humanitarian Settlement Services Humanitarian Settlement Services (HSS) e noya foóñisse dé refúji ókkol arde insániyoti
góloya ókkol óre tezi boicóti hédmot de tará foóñsár uore ar tarár cúrur boicótir fura
muddot fán.
HSS porugram ibá banai raikya zon foto fotir zoruriyat adhe, ar hás gorí zorurat mon hoítca
fuain dolla. Australíar unnoti ar cómaj ór zindigi mazé hisa loi faribélla HSS ye kelienor ré
modot goré. Ainda samne ottú nize baze hédmot ókkol kengóri tuai faribode yían or baabote
maherana ar ilem ókkol háñsil óibou.
HSS purugramor hédmot ókkol:
• foóñice baade airport ottú barai loibar ar toitta taibar zagar taarif
• lamba thaim táaibar tuwoon or modot
• Boro ejensir, cómaj ór porugram, sehét arde oinno boicótir goríbar hédmot ókkol ór
maalumat de ar ítarar hañsé faldai de.
• Dec ór bútoror Noya Háalot Sinaidedé porugram.
Gaák ókkol aám hísafe HSS porugram ot tákiza só mac ottú 12 mác fojjonto.
Aró becí maalumat ollá soó:
Humanitarian Settlement Services maalumat
Wébséith
Humanitarian Settlement Services www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/settlement-services/humanitarian-settlement-services-hss
Yaar HSS hédmot gorodé façi ókkllór liís. www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/settlement-services/settlement-services-locator
Complex Case Support Program Ofuzutto Insaniyot lain goilde ítarar butottu honikkattu boçai coçai abad goríbar hédmot ókkol
lagi lai Complex Case Support (CCS) porugram ór torfotu has gorí ar becí gorí souñledé
hédmot ókkol faibou. Klaíen ókkol foóñce baade fas bosór fojontho CCS purugramor ofuzutto
taibóu. Aró becí maalumat lagilé CCS or baabote éçe zoo www.dss.gov.au/our-
responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/settlement-
services/complex-case-support-programme
Telifún 131 450
28
Zodi tuñí honó ekzon oré zano zartú e kisím ór modot lage yá éndila manúic uggwá asé,
Complex Case Support thiím óre fún goró 1300 855 669 nombór ót.
Settlement Service Grants Orgenaizécen ókkol óre porugram ibattu thiañ de Australíat noya foóiñce dé manúic ókkol
boicóti goitté modot goríbélla.
Tuñí Settlement Grants ór andhár ót hédmot ókkol faiba zodi tuñí uggwá mustokil tákoya ó ar
Australíat goto fañs bosór ór bútore foóñisso hísafe uggwá:
• Insániyotor lain loi góile
• hom Ingilíc zane de fémlir lain loi góile de bútottu
• Hom Ingilíc zane dé húnor or lain loi goillde ítarar zimmar ore asédé manúic zará gang
ot abad óiye.
Gang ót tákidhe ar fitcha fas bosór mazé Australíafoóñce bútottú hodún toitta tákoya ókkol
(Biyá óibou de ar Porovecional Façner víza ar tarár zimmar uore aséde manúic – Prospective
Marriage and Provisional Partner visa holders and their dependants) ar hom Ingilíc zanedé
oit fare faibo. Oinno porovecional yá toitta víza aséde ítara hédmot iín ór ofuzutto noóibou.
Noya foóñce de cómaj ókkol ór bútore zetará becí noya manúic foóñce itarare goser ar
modot lager toyari goríbélla, pelan ar tarala ukili hédmot dibélla iín ólla Settlement Grants
yomodót goré.
Hédmot douya ókkola lé tuáñre has hédmot ókkol asé eçe kengóri lout faiba iín ór baabote
modot goríbou zindila neiki gó-duwar, fuain souñlede, ham ar eskul ór baabote. Ítara tuáñre
cómaj ór bútore abad ói fare fán zaga ókkol asédé iín dahái dibou ar tuáñre Ingilíc zuban ór
threnín, fonná ar ham ór baabote yó modot goríbou.
Aró becí maalumat ollá:
Settlement services grants yá maalumat Wébsáíth
Settlement Services grants program baabote www.dss.gov.au/grants-funding/grant-programmes/settlement-services-fact-sheet
DSS Grants Service Directory http://serviceproviders.dss.gov.au/
Insaniyot or lain ór ekála gura fuain dor modot Porugram ibaye ofuzutto gura fuain doré (mustokil tákoya, tuaitta insaniyot lain ór, tuaitta
sahara, yá indilla mika tuaitta víza ókkol) souñlonor, nozor rakonor ar sañth dibar modot de.
Insaniyot or lain ór ekála gura fuain dor baabote aró maalumat lagilé, eçe zai soó
www.border.gov.au/about/corporate/information/fact-sheets/uhm-programme
Telifún 131 450
29
Abad ór DVD ókkol Department of Immigration and Border Protection né Australía-Noiya ekkán Gór (Australia –
A New Home) hoiya ré DVD uggwá banaiye Africa attu ar Asia attu noiya foóñce de refújilla.
DVD ibát mazé gó-duwar, sehét, fonná, thiañ, ham, fémli, Australíar kaanun ar Australíat
takibar ókkollor baabote maalumat asé.
Africar refúji ókkol ólla DVD ibá Amharic, Dinka, Kirundi, Sudanese Arabic, Swahili ar
Tigrinya ár zuban ókkol lot faiba.
Asia refúji ókkol ólla DVD ibá Burmese, Chin (Haka), Karen, Nepali ar Rohingya zuban ókkol
lot faiba.
Dinua DVD mazé Ingilíc zuban asé ar Ingilíc ór nisorlaika (subtitle) asé. Episod ókkol Ingilíc
ót asé Border TV ít mazé- www.youtube.com/user/ImmiTV eçe zoo ar tuaiyo ‘noya háalot
sínno donor maalumat’.
DVD ír kopi lagilé, tuáñr abad goróon ór hédmot douyaré fusár goró, email goró
yá Department of Immigration and Border Protection óre eçe konték goró
www.border.gov.au/about/contact/offices-locations/australia
Abad goróon ór modot raijjo ar zagat Fotti raijjo ar zagat hókumot ottú ofís ókkol asé bouth doilla tour torikar ar gair decóitta ar
maamela baabote. Loukél hókumote oít modot difaribóu noya tákoya ré. Soó Paáth 12,
Cómaj ót Uçibar.
Aró becí maalumat ollá soó:
Raijjo yá Zaga
Ejensi Wébsáith
ACT Office of Multicultural Affairs http://www.communityservices.act.gov.au/multicultural
Multicultural Services www.communityservices.act.gov.au/multicultural/services
NSW Multicultural NSW language services www.crc.nsw.gov.au/services
Multicultural NSW Settlement Portal http://multicultural.nsw.gov.au/communities/new_arrivals_to_nsw/
NSW Community Organisations http://multicultural.nsw.gov.au/communities/communities/
NT Office of Multicultural Affairs https://dcm.nt.gov.au/strong-community/multicultural-affairs
NT Multicultural Information Directory
https://nt.gov.au/community/multicultural-communities/Contact-a-multicultural-service-or-community-group
Qld Multicultural Affairs Queensland www.multicultural.qld.gov.au
Telifún 131 450
30
Raijjo yá Zaga
Ejensi Wébsáith
Queensland Multicultural Resource Directory
www.communities.qld.gov.au/multicultural/multicultural-communities/multicultural-resource-directory
SA Multicultural SA www.multicultural.sa.gov.au/new-migrants
Multicultural Communities Council of SA Directory
www.mccsa.org.au
Tas. Multicultural Tasmania www.multicultural.tas.gov.au
Vic. Victorian Multicultural Commission www.multicultural.vic.gov.au
Community Directory www.multicultural.vic.gov.au/resources/community-directory
WA Office of Multicultural Interests www.omi.wa.gov.au
WA Culturally and Linguistically Diverse (CaLD) community services directory
www.omi.wa.gov.au/omi_db_msd.cfm
Loukél hókumot ór hédmot ókkol Tuáñr loukél konsil leí tuáñr elaka ré somale ar becá becí zoruri hédmot ókkol loukél cómaj
manúic ór de. Loukél manúíc zitarattu gór duar asé tara fis uggwá boredhe thiañ iín tu konsil
ókkol óre soladé. Tuáñrtu nizor gó-duwar notakilioú to tuñí tuáñr loukél hókumot ór hédmot
ókkol faiba.
Becá becí konsil ókkol le maalumat ór kitab sabaiye yá noya tákoyalla wan yían toyari gorí
rake zereneki loukél hédmot ar sozuk ókkollor baabote maalumat asé (sata tata felon ór
thaim ór, awam sehét ar forti aibar sozuk ókkol ór baabote). Íín tuñí nize baze konsil ottú loi
fariba yá tarare tuáñr gór ót fus gorí defeçai to hoiba.
Aró becí maalumat ollá tuáñr loukél konsil ór hañsé zoo yá librari ít zoo. Konsil or telifún
nombór ar thíkana ókkol White Pages ót liís goijjá asé distrík ór namor nise.
Aró becí maalumat ollá:
Elaka Loukél hókumot or maalumat Wébsáith
ACT ACT Government – Canberra Connect www.act.gov.au
NSW Office of Local Government www.olg.nsw.gov.au
NT Department of Local Government and Community Services
www.localgovernment.nt.gov.au/council_information
Qld Department of Infrastructure, Local Government and Planning
http://dilgp.qld.gov.au
SA Department of Planning and Local Government
www.dpti.sa.gov.au/local_govt
Telifún 131 450
31
Elaka Loukél hókumot or maalumat Wébsáith
Tas. Local Government Division www.dpac.tas.gov.au/divisions/local_government
Vic Local Government Victoria www.delwp.vic.gov.au/local-government/find-your-council
WA Department of Local Government and Communities
www.dlgc.wa.gov.au/Pages/default.aspx
Nécenel Australian Local Government Association – links
http://alga.asn.au/?ID=275&Menu=56,199,219
Koumi arde cómaji orgenaizécen ókkol Autraliat mazé, hotó kisím kaum ar cómajor orgenaizécen ókkol asé ar tara doilla bodoilla
sailsolon, zuban ar dhormo éndila manúic or faídalla tiyadé. Oít fare orgenaizécen iínné
tuáñre modot gorífaribóu yá zetará fare tarár hañsé fargarai dibou. Kaum ar cómaj or façi, ar
dhormor orgenaizécen ókkol liís goijjá asé ‘Clubs’ ar ‘Organisations’ bútore Yellow Pages ot.
Becí zaga ókkol ót boicóti hédmot douya ókkol asé éçe bútore híjoroti risóus senthar ókkol ó
cámil asé. Hókumot e orgenaizécen iín óre no sola, kintu kessú yé thiañ faa boicóti hédmot
ókkol dibélla. Oít fare tará tuáñre modot gorífare. Tará tuáñr modot gorít fare yá tuáñr zorurot
ókkol arde dil cocbí ókkol lói bonedé orgenaizécen uggwá tuai dit fare
Aró becí maalumat ollá:
Elaka Ejensi Wébsáith
Nécenel Federation of Ethnic Communities’ Councils of Australia (FECCA) www.fecca.org.au
Nécenel Settlement Council of Australia www.scoa.org.au
Nécenel Multicultural Youth Advocacy Network www.myan.org.au/
Mosibot or thaim ot modot Tuñí gair hókumot orgenaizécen ókkol óttu modot saái faribá agór tuáñrtu fóuran hána, hoor,
tákibar-zaga yá fánicar lage. Modot magi bélla no dhoraiyó.
Oít fare tuáñrtu laayek wáa foribóu yá kessú zoruriyat ókkol fura gorá foribóu háas hédmot
ókkol gosí faibellá.
Aró maalumat ollá soó:
Telifún 131 450
32
Nécenel ejensi Wébsáith
The Salvation Army www.salvos.org.au
St Vincent de Paul Society www.vinnies.org.au
The Smith Family www.thesmithfamily.com.au
Mission Australia www.missionaustralia.com.au
Anglicare Australia www.anglicare.asn.au
Red Cross www.redcross.org.au/contact-us.aspx
Department of Human Services www.humanservices.gov.au/crisis
Mosibot ot telifún mocuwara doon Telifún loi mocuwara diya hédmot ókkol asé, ziyán é maana mosiboti mocuwara de din e 24
góndha háftaye háñt din.
Taráre telifún goró agór tuáñrtu ocánti lage, úde honíkká loi hotá hoibélla yá tarár espicél
mocuwara hédmot estemal goittóu mone hoó.
Necenel ejensi 24 gonda telifún Wébsaíth
Lifeline Helpline 13 1114 www.lifeline.org.au
Kids Helpline 1800 551 800 www.kidshelp.com.au
Child Abuse Prevention Service 1800 688 009 www.childabuseprevention.com.au
Relationships Australia Crisis Line 1300 364 277 www.relationships.org.au
1800 RESPECT 1800 737 732 www.1800respect.org.au
Telifún 131 450
33
3 Ingílíc Zuban
Híssa yían ót • Torjuma goroon arde Hotá- báñgidoon or Hédmot (TIS National)
• Ingilíc cíkoon
Torjuma goroon arde Hotá- báñgidoon or Hédmot
(TIS National)
Hotá báñgidoon Torjuma goróon arde Hotá-báñgidoon or Hédmot (TIS National) é telifún ór uore fóuran hotá-
báñgidedé hédmot de. 160 uore zuban ókkol arde daiyalék ókkol ólla hotá-báñgidouya ókkol
asé. Agór tuáñrtu tuáñr hotá nohoóde manúic ekzon lói hotá hoófore TIS National é tuáñre
modot gorít fare.
Telifún hotá-báñgidouya ókkol din e 24 góndha asé, háfta yé háñt din ar emarjensi háalot
ókkol ót modot gorífare. Tuñí TIS National óre estemal gorífaribá húkomot or ejénsi ókkol
loi hotá hoibélla, ar cómaji grúp ókkol arde hasharbar ókkol loi.
Aám tour ot, TIS National dasé maana Ingilíc hotá nohoódé itararla. Agór tuñí córkar or
difarmén loi hotá hoilé, orgenaizécen íba zimmadar hotá-báñgidoyar hóssa dibélla. Hodún
hasharbar ókkol arde cómaji hédmot ókkol é maana hotá-báñgidiya hédmot ókkol dit fare.
TIS National ór hotá báñgidouya estemal goríbélla 131 450 mazé telifún goró ar telifún
tulóya ré tuáñr zuban or nam hoó. Telifún tulóya yé hotá báñgidouya uggwá loi lain
gorídibou. Zohón tuñí hotá-báñgidouya loi konték goijjó tuáñrtu taaluk goitóu mone hoórde
orgenaizécen or nam arde telifún nombór do.
Tuáñrtu ze orgenaizécen ót konték gorá fore tarár ham or thaim or bútore telifún gorá foribóu.
Zeéñtte tuñí daktor or hañsé zaiba ar tuáñrtu hotá báñgidouya ekzon lage, daktor oré hoó
TIS National óre konték goríbélla Daktor or Arjén lain (Doctor's Priority Line) ot hotá-
báñgidouya ekzon entezam goríbélla. Daktor é yó sáith ot aséde hotá- báñgidouya uggwá
entezam gorífaribóu. Dabar duainna ókkol é hotá-báñgidouya ókkol estemal gorífare dabair
baabote tuáñr lói hotá hoibélla. Hédmot ibá maana hókumot or torfóttu diyéde.
Oit fare maana telifún hotá-báñgidouya hédmot ókkol faiba nisor grúp ókkol loi taaluk
goríbélla:
• fáaida no lode, hókumot noó de, cómaji óla orgenaizécen ókkol
• Palimen or membór ókkol
• loukél hókumot or manúic ókkol (fíc, furari tulibar ar elaka banai bair hédmot ókkol or
baabote)
• códor or jomúuri
• Gór zobin ór ején.
Telifún 131 450
34
TIS National ólla ham goróon Australíar decóitta ré ar mustokil tákoya ré TIS National fusár goríbélla dahar egerimen hotá
báñgidoyar ham goittóu mono hoilé. Aró becí maalumat ollá, meérbanigorí TIS National
wébséith ót zoo www.tisnational.gov.au/en/Interpreters
Tuáñr zoruri habosfonna ókkol torjuma goróon Ofuzutto gair decóitta ítara tarár abad goríbar baabote nizor hás habosfonna ókkol Ingilíc ót
torjuman gorí faribóu (mesál, zonom oide ar biyár saálthikoth, garí soloyar ór laisén, fonnár ar
ham ór habosfonna ókkol). Cúrur dui bosór Australía foóñce baade yá mustokil tákoyar
ejazot faiba de maana torjuman ór hédmot faiba.
Aró becí maalumat ollá soó:
‘Añártu hotá-báñgidouya uggwá lage’ kaádh Ingilíc hotá nohoya ókkole ‘Añrtu hotá báñgidouya uggwá lagibóu’ or kaádh (‘I need an
interpreter’ card) estemal gorífaribóu hotá báñgidouya uggwá lagilé zeéñtte taratu hókumot
or ajensi, cómaj guroup ar shodori ókkol loi hotá huwa forer. Kaádh ót mazé TIS National ór
konték ór tofsil ókkol asé ar hali zaga asé tuáñr zuban ór nam leiki bélla. Zeithe tuáñrtu hotá
báñgidouya uggwá lagibou kaádh gan daháiyo.
Kaádh iín TIS Natioanl lé hókumot ór ejensi ókkol, cómaj ót guroup ókkol ar fáaida nolodhe
ejensi ókkol óre dedé tarár kláyen ore dhibélla.
Agór tuñí kaádh ekkán tuáñr hañsé fus gorí defeçai dito hoilé, email goró TIS National ór
hañsé açé [email protected] yá telifún goró nombór ibát 1300 655 820.
Hotá-báñgidouyar nicána
Hotá báñgidoyar nicána (ore ar fotti kitab ibar sóbbat) asán gorí icára dedé hom Ingilíc
zanedé manúic ye buzé fán ítara zuban ór modot magifaribóu zeéñtte hókumot ór hédmot
ókkol estemal goredé thaim ot.
TIS National TIS Koumi Hédmot Konték or tofsil ókkol
Torjuman ar hotá báñgidoon ór hédmot (TIS National) 24 gondar hédmot ókkol
131 450
TIS National ór wébséith www.tisnational.gov.au/en/Non-English-speakers
Maalumat hagós fonná torjuman gorar baabote
www.dss.gov.au/our-responsibilities/settlement-and-multicultural-affairs/programs-policy/settle-in-australia/help-with-english/free-translating-service
Telifún 131 450
35
Nicána enan tuñí aám zagat lootfaiba zeén néki hóspital, fulic ór esticén, raijjor eskul, cómaj
or senthár, gó-duwar ar ham tuwonor ofís ókkol, loukél konsil ar abad goróon ór hédmot
douya ókkol mesál gair decóittár modot or senthár ót.
Ingilíc cíkoon
Adult Migrant English Program (AMEP) Ingilíc oíldeki Australíar nécenel zuban. Australíar manúic ókkolle hotodoilla zuban ókkolot
hotá ho, kintu Australíar zindigit fura híssa loitomono hoilé tuáñrtu Ingilíc hotá huwayo ar
buzayo foribóu. Ingilíc sára tuáñrtu zoruri hédmot ókkol faiballa ar nizo baze doro oibélla
mockil lagibóu. Agór tuáñrtu Australíat mazé ham goittóu mono hoilé Ingilíc ot maher oi
zanon gan becá becí zoruri.
Agór tuñí Australíar decóitta bonibar niyot rákilé tuáñrtu Ingilíc hotá hoí zana foribóu.
Ofuzutto gair decóitta ar insaniyot or lain loi goille de itaralla Australíar hókumoté 510 gonnda
maana Ingilíc fonná toyar gorí raikke Adult Migrant English Program (AMEP) hode ibár
bútore.
Agór tuñí uggwá boro manúíc ar gair decóitta yá insaniyot or lain loi Australíat abad gór or,
noile mustokil taibar víza defelaiye yá toitta víza faibar ofuzutto oyo ar Ingilíc hom yá bilkul
nozanoú, oít fare tuñí AMEP faibar affozotto óiba.15 tu 17 bocor gair decóitta hoitca manúic
tara yo ofuzutto oit fare. Eçe hakikot habosfonna ekkán asé eçe zai soó
https://docs.education.gov.au/node/37165 tuáñre aró buzaibo.
AMEP or kelasot, tuñí Ingilíc zuban maher iín cikiba ar Australía cómaj baabote maalumat
faiba. Eçe tuñí tuáñr doilla noyo gorí aiccédé, ekku tojurba faiyedhe ar ekku maksot loi
manúic ókkol lout faiba ar noya fuwaija banai fariba.
Australía hókumote ejazot diye de indilla hédmot douya zoriaye AMEP dedé. Oinno zuban
hoya ókkol óre Ingilíc foradé threnín foya mactor ókkolle klass iín not cika de.
Tuáñr hédmot or façiye tuáñrloi haçedé kláss ziyannot tuñí kaamiyab óiba yían basibélla
modot goríbou. Fuúl thaim ar path thaim kláss ókkol asé alok alok thaim ót (din, raith ar
Cónibar ar Rooibar) ar alok alok zagat taike tuñí ciki fare fán zehono thaim ar zaga tuáñrlói
bonedhe éndila. Durruttu gorí fonná, on-laín ar gór ót ai fonná dahá de yó asé.
Agór tuáñrtu gura fuain taíle eçeyo soó AMEP child care.
AMEP ’llá Zoruri hód bondír thaim ókkol
Agór Ingilíc zuban ór tucín loitou mono hoilé AMEP ottú, tuáñrtu hámaká AMEP ye ejazot de
indilla hédmotor façir hañsé rejistor gorá foribóu só mac ór bútore Australía foóñsi baade, yá
Australíat táai víza faiyo de thaim ór bútore. Tuáñrtu hámaká Ingilíc kláss cúru gorá foribóu
ze bosór Australíafoóñco ebosor or bútore yá ze bosór tuáñr víza cúru óiye ebosor or bútore.
Ze tarík ottú goille yá víza cúru oiya tuáñr eí tarík ottú lóti tuáñrtu fañs bosór thaim taibo
AMEP ottú Ingilíc chikibélla. Agór tuáñrtu hosusi zoruriat taile, fonnár hód taile yá duk shuk
faiyo de híjrot no goríbar agortú ótolla oít fare tuñí aró bec gorí fooná forifariba.
Telifún 131 450
36
Aró becí maalumat ollá:
AMEP Konték or tofsil ókkol
Telifún 13 38 73
AMEP ór wébsáith www.education.gov.au/amep
Email [email protected]
Maalumat oinna zuban ókkol ot Ingilíc baade www.education.gov.au/amep-information-other-languages
Aññí Ingilíc hunntu chiki faijjum? AMEP or façi ar chikon ór senthár ókkol
www.education.gov.au/adult-migrant-english-program-service-providers
AMEP on-láin http://amepdl.net.au/
AMEP mukommol goríbaade tuáñr hédmot douya ye tuáñre modot gorí faribóu aró foríbélla
Skills for Education and Employment (SEE) Agór tuñí ham ekkán tuwoór dé óile, Skills for Education and Employment (SEE) porugram
ibaye tuáñre modot gorít fare. SEE ye 800 gonda maana zuban cíkitóu dibou, leika fora ar
hisab kitabor threnín dibou ar húnor fonná hamor bocca oyedé ar ham tuaibar mockil oide
hom Ieika fora yá Ingilíc nozanedé eitella tarare. Porugram ibattu tuñí dui bosór fán
modot faiba.
Bana zará hórkot gorí ham tuat asé ar uggwá ofuzutto amodoni hédmot or thiañ yá hóssar
thiañ faa tará SEE ‘llá ofuzutto óibou de. Kessú maincé SEE faa Adult Migrant English
Program (AMEP) fura gorí baade yá zodi tará AMEP’llá ofuzutto noó.
Aró becí maalumat ollá, telifún goró yá Centrelink ót zoo, tuáñr ham tuwai douyar loi hotá
hoó, yá SEE webpage ót zoo eçé www.education.gov.au/skills-education-and-employment
ot.
Paáth 5, Ham ó soó.
Telifún 131 450
37
4 Fonná arde threnín
Híssa yían ót • Fuain dór dekbal
• Kélaar grúp ókkol
• Eskul arde agori-eskul
• Fecár fonná arde Threnín
• National Training Complaints Hotline
• Univarsiti ókkol
• Kaabeliyoti ókkol arde mahéri ókkol ór sinno diya fonná yá threnín ór moksót ólla
• Fonnáforóyar modot or thiañ
• Fonnáforóyar homaidiya kaádh ókkol
• Cómaji baiththa kuús ókkol
Tuáñrtu Ingilíc cikonor baabote maalumat lagilé Paáth 3, Ingilic Zuban soó
Fuain dór dekbal Oít fare tuáñrtu tuáñr gura fuware ar ekzonor hañsé soúñlibélla dizaforibóu-iín oíldeki gura
fuain sóoñloon-tuáñrtu ham tákile, fonná yá oinno kussu goríbar tákile. Fémli ókkol ottú gom
fuain soúñlibar ar shuru fonná cikibar zaga basibar faisal goríbélla mockil oi zagoi. Iín beggún
tuáñr fémlir zoruriat ar tuáñrtu ar tuáñr fuain dórtu hon maahúl bála lagedhe yían ore
darmedar ó. Beggún fuain soúñledé hédmot doyo ókkol ottu hámaká kabeliyot taforibóu,yá
ham kucis gorá foribóu maniloibodé kabeliyot ollá fonná ar sóoñloon ót mazé.
Fua dekbal é noya foóñiccéde fuain arde tarár maabaf ókkol ólla bicí fáaida ókkol de.
Australíar fémi ókkol é hédmot iín estemal goré.
Gura fuain sóoñloon ar shuru fonná cika de hédmot ókkol gura fuain doré kengorí cómaj loi
taalukat goríbou, monor ar fonná foron ór baabote modot goré. Kisím kisím kaum or gura
fuain ókkol Ingilíc cikibou ar noya zagaloi sín oizabogoi. Behotor shurur gurahaler cika ar
fuain soúñlar purugaram ye fuain dór borón ót, fonnát ar samner zindigit ham faibar moukala
bála óibou.
Gura fuain soúnlon takibar mani oíldeki tuñí threinin, fonná yá ham gorífaribá, ziyán ólla bouli
tuáñr fémli ye bolfaibóu ar kamiyabot sañte abad oilbélla asán goríbou.
Héçe hotó kisím gura fuain sóoñloon ór hédmot ókkol asé. Zindilla neiki lamba gorí din ót
sóoñloon, fémli ye din ót soúñledé, thaimor ore soúñledé ar gór ot zaiyare soúñledé, cutit
souñledé ar eskul ór thaim or bare soúñledé praimari eskul ór fuain délla.
• lamba gorí din ót sóoñloon (Long Day Care) ore baze thaim ót sentháror sóoñloon ór
zaga ho ar yían ekkán bilding or bútore yá bilding or bazaiya gorí banaiyé hás gorí
fuain sóoñloon or senthár ólla.
• Fémli din ót soúñledé (Family day care) yían oídhe ki rejistor goijjá masthor ókkol le
tarár nizor górottu táai oinno manúicor gura fuaindore soúñledé.
Telifún 131 450
38
• Thaimor ore sóoñloon (Occasional care) yían ze fémlittu hamica fuain sóoñloon
nolage taralla bála óibou.
• Gór ot zaiyare soúñledé (In-home care) yían óilde ki shom niyom mika fuain sóoñloon
ór hédmot zeçe ejazot faiya masthor ye fuain iín or gór ot zaire tarare soúñle. Hédmot
yían oílde ki hálla hóile ze fuain gin arekdhoilla háalot ót mazé asédé taralla.
• Gura fuain de shuru eskul ót yá gura fuain fore zagar purugaram ót uçi faribóu fuain
soúñlodé zagar bútore zeçe neiki gura fuain doré eskul ót uçi bélla toyari goré. Iín
White Pages telifún or dairektori mazé liís goijjá asé.
National Child Care Access Hotline ót telifún goró nombór ibat1800 670 305 yá MyChild ór
wébsáith ót zai soó www.mychild.gov.au iín or baabote zain to mono hoilé:
• tuáñr elakat ejazot faiye de gura fuain sóoñloon hédmot ókkol
• hon kisím or fuain sóoñloon asédé ar hali zaga aséner baabote
• Hókumot ór modot ejazot faiya gura fuain solúñon or horsalla
• Hédmot ókkol hás gorí hósusi zoruriyat asédé gura fuain délla
• Hédmot ókkol doila bodoila koumor gura fuain délla.
Nécenel gura fuain soúlon or maalumat Wébsáith ókkol
Gura fuain sóoñloon ór senthár ekkán tuwo tuáñr dahe
www.mychild.gov.au
Hókumotór modot gura fuain sóoñloon ór fíc olla www.humanservices.gov.au/childcare
Hókumotór modot or bodola óll www.education.gov.au/jobsforfamilies
Department of Education and Training, Shurur Gurahale ar Fuain sóoñloon
www.education.gov.au/early-childhood-and-child-care
Tuáñr fémlila soi soúñledé iín bason https://docs.education.gov.au/node/29716
AMEP fuar dekbal Adult Migrant English Program (AMEP) é maana fuar dekbal hédmot de seróf eskul boc or
nise asédé fuain dólla zecómot tarár maabaf ókkol é AMEP kláss uggwá uçé. AMEP
mukammel gorí baade, tuáñrtu hámaká tuáñr fuar dekbal or entezam ókkol óre nozor sáani
gorá forinóu kiálla hoilé oinno porugaram ókkol é hóssa iín kabár no goré.
Fuar dekbal ot ham goróon Australíat fuar dekbal oré bála gorí nozor raké taáke fuain dé bála héfazot faa fán. Australíar
federal hókumot loi ar raijjo ar zaga ókkol ór hókumot loi fúañti zimma lóiye fuain dekbal
goróon ór baabote.
Fua dekbal hédmot ókkol arde fonná foráde ítarattú boóut dhóilla kaanun ókkol arde niyom
ókkol mani zaa foribóu zeén néki fua forár taaluk aséde íin, héfazot arde bálaiyi, ar fuar
dekbal or thiañ diya ókkol.
Telifún 131 450
39
Agór tuñí fuain soúñledé ham ót mazé camil óitou saile. Iín or baabote díyan diya ar oinno
zimmadarir baabote. Tuáñrtu hámaká fonná ar dekbal or ejazot faiya kabeliyot táka foribóu,
hósusi gorí Certificate III in Children’s Services, hontu hoilé Registered Training Organisation
ottú, mesál Technical and Further Education (TAFE) fonnár zaga.
Tuáñrtu hámaká tuáñr amodoni zahér gorá foribóu Centrelink óre ar Australian Taxation
Office óre zanai diya foribóu. Zorurot iín beggín hárr kisím ór kaanuni fua dekbal ot lage.
Gura fuain sóoñloon or hédmot douya ókkol ottu ar masthor ókkol ottu zobordós zoribana
foribóu agór ítarar kaanun mani nozaíle. Hondilla zoribana foribu hoilé thiañya tu lóti, jurúm or
tobtic ar kouth fán.
Aró becí maalumat lagilé kengóri fuain sóoñloon ór masthor bonedé yían or baabote, tuáñr
raijjor ar zagar hókumot or fonná dhipaáthménor wébsáith ót zai soó.
Kélaar grúp ókkol Kelaíbar façi oildeki gair rosómi thaim ót ekkán sokun zagat mazé ma, baf, dada dadi, soiya,
gura fuain ar latura fuain ókkol dola ón.
Kelaíbar façittu gura fuain de fonná cíkoon or ar boro on or baabote becí fáaida fabou tarár
hissálon ottú ar oinno gura fuain dol loi dola onottu noya tojorba faibou. Kelaíbar façit zaile
fémli ókkol ottu ekála mikka lagedé iín homi ai bo, kiyalla hoilé kelaíbar façi ókkolle thaimé
thaimé cómajir ham ókkol goré ar oinno loukél cómaj lói dola oibar mouka de.
Kelaíbar façi ye oinno forok forok zagat mazé dolaóu ar maabaf ar soiya ókkol le kelaíbar fací
ibá nal goredé. Tuñí agortú maana uçi fariba eçe golibélla. Oít fare fotti bar uçile ekana gorí
tuáñrtu thiañ diya foribóu sa fanir horsalla yá rong tong goré de samanor horsalla iín ó
zonfotir kelaíbar façilloi darmedar goré.
Playgroup Australia ré konték goró nombór ibát 1800 171 882 yá kelaíbar façi uggwá tuai
bélla eçe zai soó www.playgroupaustralia.com.au/
Eskul arde agori-eskul Gura fuain de ek bosór eskul no uçibar agortú shurur eskul yá gura fuain fonñá cike de zagat
zai faribóu. Shurur eskulottu fuain de ga boro on or, damaki ar uiçok bocók goré de yían ciki
fare eskul nouçi bar agortú.
Fañs bosór óttu lóti doc kláss fura fán gura fuain dórtu eskullot uça foribóu. Doc kláss baade
tarattu fuúl thaim fonnát hissalo foribóu, threnín yá ham goraforibóu yamilai zulai ye tinni yían
gorá foribóu (homas hom 25 gonnda eik háfta ye) 17 bosór boc fán.
Aám thaim ót, gura fuian de praimari eskullot 12 ya13 boc fura fán uçe, toibaáde mazilar
eskul (yá ‘mazilar fonnár eskul’) ót uçi bo tara 17 yá 18 bosór boc fura fán. Hodún kolej
asédé ki (boro mazilar fonnár eskul) bana 11 ar 12 kláccha fonnáforoyalla zetará neiki mazila
eskullor akhiri itannor toyari gorédé.
Telifún 131 450
40
Tuñí tuáñr gura fuaindore hókumot ór eskul yá gair hókumot ór eskullot dhefeçai fariba.
White Pages ót eskul ókkol liís goijjá asé.
Hókumot ór eskul e fonná maana foráde. Kintu bosór e ekbar hom gorí uggwá fíc bora fore
fonná ar kélar porugram ollá. Maabaf ókkol ottu oít fare oinno jinís ókkol diya foribóu leth
holom oti, holom, kitab ar eskul ór yunifóm ókkol.
Oít fare fuúl fíc bóra foribóu toitta víza wala fonnáforoya ókkol ottu-eskul loi cek goró.
Gair hókumor eskul lé fíc laga, ar taratttu dormo loi yá has gorí fonnár filosofi loi taalukat
taibo. Hósusi fonnár baabote zain to mono hoilé, ze eskul tuñí baico é eskul ore dairek
konték goró yá thaim uggwá bano gair hókumot or fonnár manúic loi.
Agór tuáñrtu eskul or thaim or bare soiñya lagilé yá eskul or cútkir thaim ot lagilé,eskul oré
fusár goró.
Bótti gorá Tuáñr fuain doré eskullot botti gorá foille, eskul yían ót telifún goró yá nize baze zoo. Tuáñrtu
tuáñr víza yá Australíagoille de hagós fonná, tuáñr fuain dór zonom oidé tarikh or sobut, ar
honó hagós fonná zeneki agór eskul lor refot yá agór fonnár honó ekkán taile fuwati ana
foribóu. Tuáñrtu héfazot or thíka maijjéde habosfonna dahá foribóu. Paáth 9, Sehét arde Bála
takon eçe soó.
Eskul ekkán basibélla faisala goróon mockil oít fare. Tuñí aró becí zani fariba loukél eskullor
baabote MySchool wébsáith ibattu www.myschool.edu.au/
Ingilíc no hoóde eskul or fuain ókkol Fura Australíamazé Ingilíc cikibélla modótor hédmot ókko alokalokasé. Aró becí gorí
maalumat loi bélla tuáñr raijjo yá zagar fonnár hókumot zimmadar yá tuáñr fuain dór eskul
oré konték goró.
Raijjo yá zaga
Maalumat Wébsáith
ACT Education and Training Directorate www.det.act.gov.au/teaching_and_learning/english-as-an-additional-language-or-dialect
NSW Department of Education www.schools.nsw.edu.au/gotoschool/a-z/esl.php
NT Department of Education https://nt.gov.au/learning/international-students-and-migrants/english-as-a-second-language-students
Qld Department of Education and Training http://education.qld.gov.au/schools/about/support.html
SA Department for Education and Child Development
www.sa.gov.au/topics/education-skills-and-learning/schools/curriculum-and-learning/student-support-programs/english-as-a-second-language
Telifún 131 450
41
Raijjo yá zaga
Maalumat Wébsáith
Tas. Multicultural Access Point www.multicultural.tas.gov.au/education_and_english
Vic. Department of Education and Training www.education.vic.gov.au/school/teachers/teachingresources/diversity/eal/Pages/ealnewstudent.aspx
WA Department of Education http://det.wa.edu.au/curriculumsupport/eald/detcms/navigation/program-information/eal-d-school-programs/
Eskul ókkol ót hotá báñgidouya ókkol Ze maabaf yá soiñya ye hom Ingilíc hotá hou yá bilkul nozane tarár fuwati hotá báñgidouya
uggwá táai faribóu tarár fuain dór eskul or maamela ókkol ór baabote hotá hoibélla. Tuñí
eskul yían ót nozaibar agortú, TIS National hañsé konték goró 131 450 mazé (24 gonda, háñt
din eik háftat) yá eçe zai soó www.tisnational.gov.au
Fecár fonná arde Threnín Vocational Education and Training (VET) Kuús yían oílde ki ze manúic ottú theknikal yá
hasharbar ór húnor, baás ham hosusi húnor cikibar taile itaralla. Eçe becá becí húnor or
threnín or kuús ókkol asé, mesál maalumat or teknologi, hasharbaror hédmot, art ar media,
berár ar mehemandarir, gura fuain soúñlo, garí guça ar malsamana baraidon, bilding bana,
kuwa, banai yá jinís nelon ar gang or indasteri ókkol.
VET ór fonnár bútore nogolibar agortú, Tuáñrtu ki kuús goríba de yían or baabote tuwa
foribóu ar ehon ór bútore Australíamazé hondilla ham ókkollot becí lager ar maher óforer.
Iín baabote tuaibélla MySkills wébsáith ottú maalumat tuai fariba, éçe www.myskills.gov.au
MySkills wébsáith ottú VET or kuús ókkol cikaibélla hon threiñingor orgenaizécen ókkol
Australíat mazé asédé yían or baabote maalumat faiba. Zeén néki Technical and Further
Education (TAFE) fonná foradé zaga, Adult and Community Education (ACE) orgenaizécen
ókkol ar Private Registered Training Organisations (RTOs).
Mazilar eskullor fuain de oít fare VET or kuús ókkol loi faribóu tarár eskulor akhiri bosór fonná
mazé.VET or kuús ókkollola fíc fore ar fonnáforoya ókkol ottu oít fare nizor kitab ókkol, jinís
ókkol ar sáman ókkol nizottu kina foribóu. Fonnáforoya ókkol ottu hámaká mazila eskul
múkommol goraforibóu kessú kessú kuús ókkol loibélla.
Telifún 131 450
42
Ofuzutto fonnáforoya ókkol diploma tabkat ar yiattu waro ore VET or kuús ókkol goílle,
Australíar hókumoté VET FEE-HELP udar de. VET FEE-HELP fonnáforóya ókkol óre thiañ
fucar modot goré taike tarattu fíc agottú lóti diya noforefan. Ze fonnáforóya ókkolle VET FEE
HELP faiye udar ibá fuza foribóu tex ór sistem loi zeéñtte neiki tarár hamani hom ottú hom
thiañ bora foredé uddur foóse. Udar ibá nogoríbar agortú, yían tuáñr zimma bone deki
beggún corót ar zorurot zani baade goríbadé. Aró becí maalumat ollá VET FEE-HELP or
baabote éçe zai soó http://studyassist.gov.au/sites/studyassist/helppayingmyfees/vet-fee-
help/pages/vet-fee-help
Elaka VET ór Maalumat Telifún Wébsáith
Nécenel My Skills Training Directory www.myskills.gov.au
ACT Skilled Capital 02 6205 8555 www.skills.act.gov.au/?q=skills-training-act
NSW Smart and Skilled 1300 772 104 www.smartandskilled.nsw.gov.au
NT Northern Territory Training Entitlement
https://nt.gov.au/learning/adult-education-and-training/vocational-education-and-training-VET
Department of Business 08 8999 5511 www.vet.nt.gov.au/
Qld Skills Gateway 1300 369 935 www.skillsgateway.training.qld.gov.au
SA Work Ready 1800 506 266 www.skills.sa.gov.au/training-learning
Tas. Skills Tasmania www.skills.tas.gov.au/learners
Vic. Victorian Training Guarantee 13 1823 www.education.vic.gov.au/training/learners/vet/pages/funding.aspx
WA Future Skills 08 6551 5000 www.futureskillswa.wa.gov.au/studentsparents/Pages/default.aspx
Éçe soó Paáth 5, Ham aró maalumat ollá Elomor kiabiliyotor ar húnor tosdik goróon or
baabote.
Telifún 131 450
43
National Training Complaints Hotline
National Training Complaints Hotline oíldeki nécenel tabkar hédmot manúicélla cikayat
goríbélla húnorfonnár ar threnín ór baabote. Hédmot ibattu manúicorre munaséf ejensi,
hókumot or manúic, kaanun ór hañsé faldai dibou cikayat ór baabote modot goríbélla.
Húnorfonná ar threnín oílde ki cíyak biyák zaga, hotó kisím orgenaizécen ókkol asé,
Australíaoiti, raijjo ar hókumot ór zaga ókkol oiti. Manúic ókkol ottu hóq bone uzuzu ar asán
ekkán cikayat goríbélla rasta faibélla.
Hotline yían né cikayator baabote fusár batara nogore tarár cikayat gan behetor ejensi,
hókumot or hamola yá kaanun ór hañsé fargarai de saibélla. Hotline or baabote aró becí
maalumat éçe faiba https://www.education.gov.au/NTCH
Nécenel or bútore Hotline ibá Cómbar ottú Cúkkubar fán 8am ottú 6pm fán kúle. Tarár telifún
ór nombór oílde ki 13 38 73. Leíká cikayat éçe email gorí dhifaçai fariba
[email protected]. Fuwati zeto becí maalumat dhifariba eto bála oi bo ar tuáñr
konték or tofsil loi diyo táké tuáñr cikayat gan bála gorí saibélla.
TIS National ottú hotá báñgidoyar hédmot ókkol faiba 131 450 nombór ibát telifún gorí. Hoiba
tuáñre National Training Complaints Hotline ot laingori dibélla.
Univarsiti ókkol Australíauniversiti ókkol dunia behtar universiti ókkollor bútore asé. Foile digiri kuús tin bosór
lage múkommol goríbélla, dua digiri yo asé ar university foribaáde aró fonná yo asé zin
hotom goríbélla aró becí lamba thaim lage. Hodún kuús ókkol duruttu fóre (on-láin) ar fáat
thaimo asé. Universiti ye baitta kuús ókkol de húnormon ókkol torki goríbélla.
Austrliar fonnár sistem ór baabote aró zainto mono hoilé:
• agór tuñí Australíat híjrot goríbélla bafilé yá Australíafonná foito aito saile éçe zai soó
www.studyinaustralia.gov.au
• agór tuñí é dec ór fonnáforóya oíle yá insaniyot ór víza wala oíle éçe zai soó
www.studyassist.gov.au
Agór tuáñrtu Australíasobse usul fonná foradhe zaga ókkollor ar hotó kisímor fonnár baabote
boraborigorí saái to mono hoilé, tuñí gorífaribá éçe zaiyó ré www.qilt.edu.au
Dahala goríbar corót ókkol, bottír ar kuús ókkol ór baabote maalumat lagilé, tuáñrtu hámaká
tuáñr raijjo yá zagar bútore ziyán universitit golibar niyot asé éçe yá oror fonnár bótti goradé
senthár ót tuáñrtu konték goraforibóu. (éçe
http://studyassist.gov.au/sites/studyassist/mytertiarystudyoptions/courses_quals/pages/enrolli
ng-in-a-course).
Telifún 131 450
44
Ingilíc hom zanadé fonnáforóyattu tarár universitire konték goraforibóu ar cek goraforibóu
huddur levelor Ingilíc laibóu de yían ítarar kuús gin foribélla. Oít fare tuáñrtu Ingilís zuban
cikede purugaram ót uça foribóu universiti shuru nogoríbar agortú, Itmian oíbélla tuáñr Ingilíc
borabor asédé yían éçe fonná foribélla.
Universitir kuús ókkollor horsa fíc alok asé ar hon kuús ar university loi darmedar. Tuñí bótti
nogoríbar agortú, tuáñrtu é jinís ókkol bafisaforibóu, kuús or horsa beggún hodún zaibo,
kengorí thiañ diba, ar kitab ókkollor thiañ kengorí diba, takibar ar oinno horsa ókkol baabote.
Dec ór fonnáforóya ókkol óre universitit fonnáforibélla modot goré, hodún universitir fonnár
zaga hókumote homgorí ráikke ar Higher Eduation Loan Program (HELP) yo diráikke
ofuzutto fonnáforóya ókkol ólla. Zedice tuñí ofuzutto oíle tuáñrtu tuicenór fíc agortú
diyanoforibóu, kintu HELP udar ibá fuzu fariba tex ór sistem loi zeéñtte neiki tuáñr hamani
hom ottú hom thiañ bora foredé uddur foóñce. Hód ibá bosór eik bar mafiraike éçe zaiyó ré
tuai faiba StudyAssist (www.studyassist.gov.au)
Intarnécenel fonná foróyar modot Zetó din fán Australíat fonná foriba tuáñr fonná forodé ar threnín gorodé zaga oíldeki tuáñr
foóila modot tuaibár zaga. Tuñí intarnécenel fonná foróya ókkol ór boicóti gorár maalumat
tuai faiba eçé www.studyinaustralia.gov.au/global/live-in-australia ‘t ar nise sáith iín ót:
Intarnécenél fonná foróya óll ór maalumat Wébsáith
Department of Education and Training www.internationaleducation.gov.au/
Future Unlimited www.studyinaustralia.gov.au/
Immigration information www.border.gov.au/Trav/Stud
Kaabeliyoti ókkol arde mahéri ókkol ór sinno diya fonná yá
threnín ór moksót ólla Agór tuñí Australíat fonná yá threnín goittóu saúddo oíle, foóila shuruttu tuáñr elomor
kiabiliyotor ar bedecor ham goijjódé unntu tojorba faiwo de iín ókkol óre threnín douya,
universiti, yá húnor asédé iín cek goredé hamolar hañsé, rosomí tosdik goróonan yían behtor
oíbo. Yían goille tuáñrla kuús or bótti oibar shorot asédé iín ókkol sin faiballa ar threnín uçibar
thaim hom goríbar baabote modot oíbo.
Elomor kiabiliyotor ar húnor tosdik goróon ór baabote maalumat ollá Paáth 5, Ham éçe
zai soó
Fonnáforóyar modot or thiañ Australíar fuúl thaim fonnáforóya ókkol ze ejazot diya fonná ókkol forer ar hamani ar
shommboti hom asédé bútore asé taralla Youth Allowance (16-24 bocca manúic okkollolla)
ar Austudy (25 bosór bocca ar yíattuwaro oror bocca ókkol ollá) hodé iín uttu thiañ foisá
modot faibou.
Telifún 131 450
45
Noya foóñce de tákoya ókkol ottu sóngóraforibode wakto uggwá taibo. Refúji ar insániyotor
lain loi goille de itaralla so gorar thaim ibát tu maaf gorí diya. Aró becí maalumat ollá
Centrelink ore konték goró éçe www.humanservices.gov.au/customer/subjects/payments-
students-and-trainees
Paáth 10, Tuáñr fémli éçe soó
Fonnáforóyar homaidiya kaádh ókkol Baás raíjjo ar zaga ókkol lot, eskul ar usol fonnár fonnáforóya ókkol ofuzutto oít fare
fonnáforóyar kaádh ólla ziyanloi hodún hédmot ókkol homai fa mesál awam azaá goríbar
saman ókkollot uçile. Tuáñr eskul yá forodé zagat fusár goró kengorí fonnáforóyar kaádh
háñsil gorífaribá.
Cómaji baiththa kuús ókkol Loukél cómajor bútore 15 bosór or ore bocor manúíc ókkol ólla Adult and Community
Education (ACE) ye fonnár kuús ókkol dhiráikyé. ACE kuús ókkol shom niyom goribanaiye ar
beggún manúice forifare fán gorí banaiye. Beic thaim ót, kuús iín háftaiye dui yetto tin
gonnda fán sola, só háfta tu hañt háfta fán, yá fura eik din ór waákcóp sola. Beic thaim ót
hañzinnar yá Coni-Rooibar ot kuús iín forá.
ACE kuús ókkol foribaádé kabeliyot nafaiba, kintu raasta ekkán bonibo aró becí rosomí
fonnár ar ham loi taalukat asédé éndila threiníng ókkol foribélla. ACE ye, ham loi taalukat
asédé húnor ar oinno ar nizor, zindigi ar cómaj or zoruriat or monmozinó honó ekkán kualifai
de.
Baás baitta kuús ókkol tosdik goríde ar bana elom ar húnor dibélla, mesál art ót, maalumat ór
teknologit, cuço hasharbar ókkol, oinno zuban ókkol ar kélaá.
Technical and Further Education (TAFE) ar Vocational Education Training (VET)
orgenaizécen ókkolle baitta tosdik goijjá kuús ókkol ditfare yá á tosdik goijjá baitta kuús ókkol
ziyán ót rosómi íntan ókkol notáké.
Telifún 131 450
46
5 Ham
Híssa yían ót • Ham tuwoon
• Centrelink
• Kaabeliyoti ókkol ór sinno arde mahéri ókkol
• Ham or zagat hók arde héfazot ókkol
• Ham or zagat sehét arde héfazoti
• Superannuacion
Ham tuwoon Australíat ham tuwoon becí zibbati. Jolti ham faibellá e jinís ókkol ót díyan diya foribóu zeén
néki tuáñr kaabeliyoti, mahéri arde Ingilíc hotá zana ar tuñí tuwoor dé ham or kisím é tuáñre
asór goríbou hoddúr toratori tuñí ham ekkán faiba. Ham tuai foon Australíar kisím kisím zaga
ókkol lói forók ó.
Daily akbar ót mazé ‘Job Vacancies’ (yá ‘Position Vacant’) elan gorat táke. On-láin ót mazé
yo ham tákile elan goré. Hósusi ham tuwai dedé ejensi ókkol telifún dairektori bútore liís
goijjá asé ar becá becí on-láin ham tuwa de wébsáith ókkol asé.
Agagura Australíar bútore ham tuai bélla jobactive, ót tuwai faribá. yían oílde ki Australíaboro
maana on-laín ham tuwadé wébsáith ókkol, éçe www.jobactive.gov.au/
Nizor kúci loi vólonthiar goríle yó ekkán ham faibar raasta kúle: Paáth 12, Cómaji Híssaluwa
ré zai soó.
Centrelink Centrelink é ham tuwadé itarare thiañ ar hédmot ókkol de. Oít fare tuñí ofuzutto óiba thiañr
modot faibellá agór tuñí ham tuwodé óile, ejazot fai fonná foróde óile yá ejazot diya honó
kessú gorédé óile.
Centrelink Konték or tofsil ókkol
Centrelink wébsáith www.humanservices.gov.au
hijorot gorí ache de, refúji ar gorba ókkol ólla maalumat www.humanservices.gov.au/multicultural
Maalumat oinno zubat ót www.humanservices.gov.au/yourlanguage
Oinno zuban ókkol lot maalumat ollá 131 202
Ham tuoya ókkol ór telifún 132 850
Telifún 131 450
47
Tuáñre ham tuwaibar modot goríbélla Centrelink ye tuware Ham Tuwai don ór Hédmot
(Employment Services Provider) douya ókkol ór hañsé fargarai dibou zeén néki jobactive yá
Disability Employment Services. Agór tuñí gángor elaka ikka taile tuware Cómaj ore Torroki
goredé Porugram (Community Development Program) or façir hañsé fargarai dibou.
jobactive Jobactive ye ham tuwadé itarare hamor girós loi lain goríde ar Australíaaga gura bútore
1700 hédmot douya ókkol asé. Jobactive douya ókkolle tarár kláyen nor zoruriat mutabek
hédmot ókkol de. Tara loukél hamor girós loi, rejistor goijjá threnín dahadé orgenaizécen loi,
hókumot loi, cómaj ar sehét ór orgenaizécen loi ham goré tarár kláyen ore ham tuwai
dibélla.
Tuñí threnín faibélla ar hamor tojorballa, zaga bodollon or modot, tolob or modot, threnín,
ham cikibar mouka yá New Enterprise Incentive Scheme faiba zitarattu noya codori shuru
goittóu mono hor. Help for jobseekers éçe faiba www.employment.gov.au/jobactive-help-job-
seekers
Tuáñr jobactive douya ye hamor pelan goríbélla modot goríbou zeçe neiki tuáñrtu ki ki
goraforibóu ham tuwai bélla ar ham ekkán basai raki bélla cikaibou. Éçe iín begun taibo
resume ekkán lekon, ham ór tojorba tuwoon ar noya húnor yá elomor kabeliyot háñsil
goróon.
Agór tuñí refúji yá insaniyot or lain loi goillodé oile, ze din foóñicco é din lóti tuñí ham
tuwaibar hédmot ókkol faibar ofuzutto óiba. Oinno gair decóitta ítara hom gorí ham tuwaibar
hédmot ókkol faibar ofuzutto óibou. Aró becí maalumat ollá Centrelink ore konték goró.
Tuáñr loukél jobactive douya tuwai bélla éçe www.jobactive.gov.au zai soó.
Zehono ekzon Australíar kaanun mutabek ham goríbélla ejazot faíye (gorba ókkol hamor víza
loi) halor ham gorífaribóu, zeçe gula gala sira ar oinno gas gusalar ham gángor elakat.
Harvest Labour Services façi ye hédmot ókkol jobactive zoria ye de.
jobactive Konték ór tofsil ókkol
Job Seeker Hotline 136 268
jobactive ór wébsáith www.jobactive.gov.au
jobactive maalumat oinno zuban ókkollot Ingilíc baade
www.employment.gov.au/translated-jobactive-factsheets
Sabaya Australíar Labour Market Update http://employment.gov.au/australian-labour-market-update-publication
Harvest Labour Services yá maalumat www.harvesttrail.gov.au
Telifún 131 450
48
Hédmot iin ókkolle tuáñre modot gorít fare:
Ejensi yá hédmot Telifún Wébsáith
Australian Apprenticeships 13 3873 www.australianapprenticeships.gov.au
Jobguide – Juwan fatir ham ollá www.education.gov.au/job-guide
Experience+ – boro manúicor ham ollá 13 1764 www.employment.gov.au/job-seekers-0
MyFuture – ham tuwoon or baabote moswara dedé wébsáith
http://myfuture.edu.au
Cóñço hasharbar shuru goróon or modot 13 62 68 www.employment.gov.au/self-employment-new-enterprise-incentive-scheme-neis
JobAccess – maazur hamolalla 1800 464 800 www.jobaccess.gov.au/disability-work
Kaabeliyoti ókkol ór sinno arde mahéri ókkol Agór tuáñrtu elomor kabeliyot, húnor yá ham or tojorba taile hósusi ham ekkán ót, tuñí
rosomí tosdik goríbélla Australíat ham faibélla asán óibou. Tuáñr elom ar húnor tosdik gorí
rákile tuáñr muntur ham ar ham baçi bélla modot óibou.
Agór tuñí Australíat fonná yá threnín goittóu saúddo oíle, oit fare tuánar elomor kiabiliyotor ar
bedecor ham goijjodhe tojorba iín cek ar tosdik goró, tuáñr kuús ót bótti oibar corót fura
oibilla, oit fare fonná forar thaim baitta gorí fariba.
Elomor kabeliyotor tosdik goróon or maalumat éçe zai soó
http://internationaleducation.gov.au/services-and-resources/pages/qualifications-
recognition.aspx
Becá becí rasta ókkol ase tuáñr húnor ar elomor kabeliyot cek ar tosdik goríbélla:
Agór fonná ré tosdik gorá Recognition of Prior Learning (RPL) oíldeki fonnáttu, threinin, ham ar zindigir tojurbattu elom
ar húnor faiyodé iínor cek gorá ar tosdik gorar karwai cúru goróon. Yíanottu oit fare Australíar
fuúl yá hodún paáth or tosdik faiba.
RPL cek ibá Australiar Registered Training Organisations (RTOs) ye goredé. RTOs or bútore
sobsa usul tobkar fonná douya (universiti) ar húnor or fonnár threnín douya ókkol asé, zin
neiki hókumot or ar hosusir oi fare.
Oít fare tuñí RPL or ofuzutto óiba agór tuáñrtu iín tákile:
• bedeccor elomora kabeliyot uggwá
• fonná foijjo de iínor baabote boyan ekkán
• sobut tuáñr hamor maherir ar elom faiyodé tolob yá gair tolob ham ottú, zindigir
tojurbattu yá cómaj or ham ottú.
Telifún 131 450
49
Australíar kabeliyot asédé cekgoroya éndila manúic ye RTO ollá ham goré ar RPL cek ibá
goré. Oít fare cekgoroya tuñí kengorí ham gorodé yían saibou ar tuánar húnor or baabote
tuáñre fusár goríbou. Itará tuáñr sobut, tojurba ar húnor ókkol (rosomí fonná ar ham or
tojurba) Australíar kabeliyot loi tiya gorai borabor gorísaibóu. Australíat nécenel kabeliyot
mafisade jinís ekkán asé take kabeliyot yá faisala goijjé de iín zeduggún RTOs asé tara
beggún nei kobul gorífaribou fán.
Cekgoroya ye tuáñre hoibo tuáñrtu kiyor baabote sobut diya foribóude yían-mesál, tuáñr
kabeliyotor yá threinínor sabaiya saálthikot ókkol, ham or girós or tariff cuwaris, hoindilla ham
gojjilade yían ore boyan ar ham mesál gorí dahá foribóu.
Tuáñr loi háçede éndila threnín dedé oragnicesion tuaifai baade, organicesion ibare tuáñrtu
konték gorá foribóu tuáñr RPL or baabote kengorí faribade yían ar húnor ar tojurbar cek ar
tosdik goríbar fíc hodún foribóde yían fusár goríbélla. RPL cek ibá goríbélla amtorot fíc
uggwá boráfore.
Tuñí RTOs konték goríbar tofsil ókkol ar zagar thíkana ókkol e wébsáith ot faiba:
• MySkills – www.myskills.gov.au – Tuáñr elakar húnoror fonná ar threnín (VET) or kuús ókkol tuai bélla.
• MyFuture – www.myfuture.edu.au – Australíar RTOs ókkollor konték or tofsil ókkol ólla, zeén néki universiti ar aró maalumat faibélla RPL dorhásor karwair baabote.
Mahéri Cek Goréde Adikari ókkol Húnor cek goredé hókumotorzimmadar ye cek ar teés ki yían tuai bélla ki gair decóitta abad
oyeda manúic ibattu húnor ar tojurba asédé iín Australíaham yá profecion or esténda or
boraborne yían. Ende hédmot iín aám torot híjrot oi aibar asédé itaralla, becá becí kemota
ókkolle cek ar teés de oinne hammor baabote, zinne tuáñre modot gorífaribóu:
• Australian Qualification Framework or kabeliyot faibélla. • Oinno has ham or laisén ar rejister gorífaribélla asán goríde. • húnormon or façittu kabiliyet fa fán goríde.
Australíaagagurat 37 hókumot or zimmadar ókkol asé zitarattu zimma asédé ki bedeccottu
faiyedé honó ekkán hamor elomor kabeliyot, húnor ar torjurba ókkol. Tuwai saibélla honó
tuáñr ham ar profecion hókumotorzimmadarot golibone yá nogolibo yían,
hókumotorzimmadar or liís éçe www.border.gov.au/Trav/Work/Work/Skills-assessment-and-
assessing-authorities
Hasharbar Sinno gorá Australía – mahéri ókkol sinno gorá Trades Recognition Australía(TRA) oíldeki ugwwá hasharbaror híssa Australíar Hókumot or
Department of Education and Training bútore asédé. Yían oíldeki húnorman cek goredé
hókumotorzimmadar ar takribon 130 teknikal ar hasharbaror ham ókkol cek zindilla neiki
Australian Department of Immigration and Border Protection (DIBP) yá waazé goijjé.TRA ye
oinno dilla húnor cek goredé hédmot ókkol de, zin forok asé ar dorhás goroyar ar tar hondilla
híjrot gorí aitosadde yían ore darmedar.
Telifún 131 450
50
TRA Trades Recognition Service ar TRA Optional Skills Assessment Service zimma loye
húnor ókkol tosdik goríbélla ham ar laisén or moksót ollá. Registered Training Organisations
(RTOs) zinnéTRA ottú ejazot faiyasé tara Australíaagagura hédmot yían de. Cek uggwá
goribaade, tuáñr maherí ókkol oít fare tosdik gorázaibóu elomor kabeliyot ekkán diyare,
Offshore Technical Skills Record yá uçila de éndila boiyan ekkán yían faibélla tuáñrtu ekka
bec gorí threnín ot uça foribóu Australíar hamor esténdad loi borabor oibélla yá laisén ekkán
faibélla.
Zani saibélla honó TRA ye húnor cek goredé yían tuáñrla haçibone yían, éçe zai soó TRA
Pathfinder éçe www.tradesrecognitionaustralia.gov.au/PathFinder/Pages/default.aspx
Oít fare tuñí TradeSet éçe golisaiba, maana hédmot tuáñre modot goríbélla take tuñí faisala
gorí faro fán ki honó tuñí rosomí húnor ókkol asédé iín cek goraibane éçe zai soó
www.tradeset.com.au
Hashorbar Tosdik goróon Australia
Konték or tofsil ókkol
Telifún (Australíar bare) +61 2 6240 8778 Cómbar ottú Cukkubar fán, 10.00 am to 12.00 pm ar 1.00 pm to 5.00 pm AEST, awam cuti baade (GMT +10 hours)
Telifún (Australia bútore) 1300 360 992 Ore dilla ham or thaim
Email [email protected]
TRA wébsáith www.tradesrecognitionaustralia.gov.au
Teriari fonnár kaabeliyoti sinno gorá Overseas Qualification Units – Australíar raijjot ar zagat ókkollot asédé- bedeccor kabeliyot
ókkol óre tosdik goré aám moksót hamolla (mesál fonnálla, híjrot goríbélla, yá ham or corót
fura goríbélla zoruri naide jinís ókkol). OQU ókkolle maana hédmot de fúainna gorí saáibélla
tuáñrtu asédé kabeliyot iínloi ar honó uggwá borabori mile de éndila Australíar kabeliyot loi,
Australian Qualification Framework hode yían saáiyare mafi saibode.
Department of Education and Training (DET) ye am maalumat ar moswara de bedeccor
kabeliyot ókkol fúainna gorí saibélla. Tuáñr raijjor yá zagar OQU ulloi agortú cek gorí soó
DET Konték nogoríbar agortú. OQU tuáñre DET hañsé faldai dibóu oossé gorá foille.
Ejensi Wébsáith
Department of Education and Training https://internationaleducation.gov.au/Services-And-Resources/services-for-individuals/Pages/Services-for-individuals.aspx
State and territory Overseas Qualification Units https://internationaleducation.gov.au/services-and-resources/pages/qualifications-recognition.aspx
Telifún 131 450
51
Húnorman Zitarattu bedeccor threnín asé ar fonná uggwá foraforer tarra elomor kabeliyot
tosdik gorá zaibélla oít fare ofuzutto oibou tuicen or fíc or modot faibélla. FEE-HELP ore
konték goró nombór ibát 1800 020 108 yá éçe zai soó
http://studyassist.gov.au/sites/StudyAssist/HELPpayingMyFees/FEE-HELP
Ham or zagat hók arde héfazot ókkol Autraliat bútore ham goredé hárr ekzonnottu hók bone asási hók ar héfazot ókkol faibélla
hamor zagat.
Yían or bútore homas hom faibode tolob, ziraiba thaim, biaram or cutti ar homas hom hók dar
bonedé jinís ókkol zeindill neiki ewadh dibode yá razinamat tuáñr hammor bálai baabote
golaíya asé.
Fair Work Ombudsman ye Australíar hamor kaanun ókkol hamola ar hamor girós ólla asédé
yían or baabote maana moswara ar maalumat de. Éçe www.fairwork.gov.au, fuwati asé
oinno zuba ókkollot Ingilíc baade.
Ebbre homi tolob Australíat hárrekzon hamolattu hók dar bone homas hom faibode tolob faibélla. Thiañ faiba
de iín tuñí hon raijjot yá zagat, tuáñr ham, tuáñr boc, hon ewadh, ar tuáñr hamor agrimen ot
ki goijjá asédé yían ore darmedar.
Tuáñr hamor girós ottú tuáñre thaime thaime tolob goloidiya foribóu ar tuáñr tolobottu kessú
haçi nafaribóu (tex ar hamorton buráhaler zouma fucalla) tuáñr ejazot sára. Zeéñtte ham cúru
goríba sáf gorí buzai dibélla thiañ haça zaibode iínor baabote tuáñr hamor girós ottú fusár
goijjó. Tuáñr tolob ottú hodún haça foribóude yían tuñí banai fariba.
Tuáñre hámaká tolob or sílip ekkán diya foribóu tolob faibaáde ar ekden hamor din or bútore.
Ham or corót ókkol Australíar hárr ekzon hamolattu hók dar bone homas hom faforede uddur ham faforibóu. Iín
or bútore asédé ki esténdad hamor gonda, obart haim or thiañ, ziraibár thaim, biyarmor cutti
ar cutti ókkol.
Nomainda goríbár hók ókkol Hárr ekzon Australíar ham walattu hók bone mozzuri jomat uggwár bútore golifaribélla. Jomat
a tolob, ham or corót ókkol ar ham or zagar hók ókkol ór baabote mocuwara de. Itará hamor
zagar mosólla ókkollor baabote modot goré ar doddar goré hamor girós loi memberor thiañ ar
ham or corót ókkol ór baabote.
Tuñí uggwá jomat or member boinnó dé yían hamor girós óre zanai diya noforibóu. Tuáñr
hamor girós é tuáñr loi foróki sólluk gorí nofaribóu yá ham ottu neelai di nofaríbou tuñí uggwá
jomat member boinnó dé étolla
Telifún 131 450
52
Agór tuáñrtu jomat uggwát goiltou mono hor mogor nozanode ki honnót golibélla, tuñí
Australian Unions éçe www.australianunions.com.au konték gorífaribá. Australian Unions
oíldeki member boni faribaáde ar mocwarar hédmot dedé jomat zibá neiki Australian Council
of Trade Union ye kúlledé. Ibá ye tuáñre modot gorífaribóu agór tuáñrtu honó uggwá súal
tákile tuáñr hók ar oinno jenis faibar hók dar or baabote.
Forókgorár hélaf héfazot goróon Tuáñre forókgorár uldha arde gair kaanuni sólluk-goráttu héfazot gorágiye ham ot mazé
sóbob iín ólla zendila koum, dhórmo, morot- maiya, cóm wáa, jinsí fosón, maazur yá
hasharbar union uggwá membór óon.
‘Gair kaanuni sólluk’ óilde zohón manúic uggwá re:
• ham ekkán no de
• ham ottú neelaide
• threnín ór mouka ókkol no de
• tobka baróon inkar goré
• Hom fosón óla ham or haálot ókkol yá ham or corót ókkol ór tole raké
Forókgorá kaanun ókkol ór baabote aró becí maalumat ollá éçe
www.humanrights.gov.au/employers/good-practice-good-business-factsheets/quick-guide-
australian-discrimination-laws ót zai soó
Cékayot ekkán banaibélla éçe www.humanrights.gov.au/complaints/complaint-guides/what-
you-can-complain-about/complaints-about-discrimination-employment ót zai goró
Oinno ham-or-zagar hók ókkol Tuáñr hamor girosse tuáñr loi bála hom asédé éndila solluk gorínafaribóu yá hammot tu nelai
dinafaribóu tuñí tuáñr hamor baabote enquari goijjó yá cikayot goijjó de eitella (hamor girós
or hañsé yá zimmadar hókumot or hañsé).
Aró maalumat Agór tuáñrtu fakka noláge tuñí borabor tolob, háalot ókkol arde ham-or-zagar hók ókkol gosí
foór né, yá tuáñr girós ór baabote cékwa ekkán banai bélla, tuñí aró maalumat ókkol faiba
eçé:
Nécenel ejensi Telifún Websáith
Fair Work Ombudsman (Ingilíc baade oinno zubanor)
13 1394 www.fairwork.gov.au/contact-us/language-help
Fair Work Ombudsman gair décor ta ar visa asédé itaralla
www.fairwork.gov.au/find-help-for/visa-holders-and-migrants
Australian Unions 1300 486 466 www.australianunions.com.au/
Fair Work Commission 1300 799 675 www.fwa.gov.au/
Telifún 131 450
53
Nécenel ejensi Telifún Websáith
Australíar Hókumot www.australia.gov.au/information-and-services/jobs-and-workplace/working-conditions
Department of Immigration and Border Protection
www.border.gov.au/Trav/Work/Work/workplace-rights
Ham or zagat sehét arde héfazoti Tuañartu hók boner héfazot ar balá aram zagat ham goríbélla. Beggún ham walá ókkol uttú
tarár ham or girosór sehét ar héfazot or torika maniza foriboú.
Agór tuñí ham ót zohóm faiyo, oit fare tuñí ham walar hótifuron faibar ofuzutto óiba.
Asol zimadar Work Health and Safety (WHS) kaanun ókkollola (Occupational Health and
Safety) yó dahá oildeki raijjo ar zaga ókkol. Kaanun in ót banaiya asédé hamor girós ókkol,
hókumot or ejensi ar oinno zaga ókkol zimma ókkollor hamor zagar sehét ar solamotir
baabote.
Agór tuñí buzoddeki tuáñr hamor zaga gan solamot nai, tuáñr hamor zagar sehét ar solamotir
zimmadaror hañsé konték goró (agór honó ekzon taile). Oít fare tuáñr hamor jomat oré
tuáñrtu konték goit to mono hoibou.
Raijjo ar Zagar solomitir nozor rakoya:
Elaka Sehét ar Héfazotir Nozor Rakoya
Telifún Wébsáith
ACT WorkSafe ACT 02 6207 3000 www.worksafety.act.gov.au
NSW WorkCover NSW 13 1050 www.workcover.nsw.gov.au
NT NT WorkSafe 1800 019 115 www.worksafe.nt.gov.au
Qld WorkCover Queensland 1300 362 128 www.worksafe.qld.gov.au
SA SafeWork SA 1300 365 255 www.safework.sa.gov.au
Tas. WorkSafe Tasmania 1300 366 322 www.worksafe.tas.gov.au
Vic. WorkSafe Victoria 1800 136 089 www.worksafe.vic.gov.au
WA WorkSafe Western Australia 1300 307 877 www.worksafe.wa.gov.au
Nécenel Comcare 1300 366 979 www.comcare.gov.au
Nécenel Safe Work Australia 1300 551 832
www.safeworkaustralia.gov.au/sites/swa/about/publications/pages/working-safely-in-australia-information-sheet
Telifún 131 450
54
Baás industeri ókkol asédé, mesál mainin ar tel ar geés ór, tarattu alok solomotir kaanun asé.
Fura kaanun ókkol óre liís ólla, hamolar hótifuron ór kaanun, éçe zai soó
www.safeworkaustralia.gov.au/sites/swa/about/who-we-work-with/regulators/pages/whs-
regulators
Superannuacion Hamorton buráhaler zauma fuca oílde ki uggwá retaitor thiañ fuca zouma goróon ór raásta.
Tuñí ar/yá tuáñr hamor girós hamorton buráhaler zauma fuca fañs mazé thiañ borifariba,
ziba nika tuáñr boc haith furailé nelai fariba.
Beic kes ókkollot, kaanun mutabek tuáñr hamor girós ottú, nou percen tuáánr hamanir
borabor tuáñr hamorton buráhaler zauma fuca fañs ót thiañ diya foribóu. Beec gorí yo thién
difariba tuáñr hamorton buráhaler zauma fuca fañs ót. Oossé zain to mono hoilé ki tuáñr
hamor girosse borabor thiañ goilder naki noder yían tuáñr hamorton buráhaler zauma fuca
fañs or hañsé cek gorífaribá.
Agór tuñí nize baze ham goille, tuáñrtu bafi saforibóu hamorton buráhaler zauma fuca át
thiañ zomo goríbélla tuáñr retaiç or thaim ollá.
Aró becí maalumat ollá.
Hamorton buráhaler zauma fuca ár maalumat
Telifún Wébsáith
Australian Taxation Office 13 1020 www.ato.gov.au/super
Australian Securities and Investments Commission
1300 300 630 www.moneysmart.gov.au/superannuation-and-retirement
Telifún 131 450
55
6 Australiár kaanun
Híssa yián ot Australíat mazé hárr ekzon ottú Australiaár kaanun ore mana foribóu. Baás j”maamela oinno
decót gorífare de ín Australíat mazé gair kaanuni dóraza, yían ólla bóuli zobordós zoribana
diya foribóu.
Australíar kaanun ciki zani rákile tuáñrtu Australíacómaj ór bútore taibélla ar mosolla
ókkolllotu duré taibélla asán óibou.
• Mujirimi hélaf ókkol
• Maramari
• Góror arde Fémli Maramari arde Jinsí Hámla
• Ezin dibar kaanuni boc
• Fuain dór hók ókkol
• Fuar héfazot
• Bolazuri biyá
• Maiyar fuain-biya sehét arde hók ókkol
• Hátiyar arde Súri ókkol
• Janwar ókkol arde Zooñli zindigi
• Sígereth hóon, córab hóon ar gaza hóon
• Gas yá janwar gólar paabondi ókkol
• Oinno kaanun ókkol
• Kaanun or modot
Mujirimi hélaf ókkol Jurúm oílde ki honó salsolon yá hórkot zeén néki kanunor helaf ar saza fait fare.
Hotora jurúm or bútore jinís iín begun asé zeén néki kotól goróon, hamla, sekcual/izzot or
hamla goróon, cómbotti horaf yá suri goróon, bonduk loi dhahaiti goróon, gura fuain yá hoitca
manúic zetará neiki izin dibar kaanuni boc or nise asé taralloi sekcual/ bou zamair míkka mila
mici taalukat rakóon, hotora gorí garí solon, fuwati asé, estemal yá beson gair kaanuni
gaza/dabai ókkol, ar duúka don. Becí hotora jurúm óibou gúc donnan (thiañ don) yá honó
uggwá official ore gúc dibar kucíc goróon, zeén néki fulic ofisar uggwár hañsé, yá federal,
raijjo yá loukél hókumot or hamolare. Hadi yá gúc ókkol don awam ofisial ore agór tara
monor zaukka faisala gorefan, oílde ki gair kaanuni ar repot diya zaibou.
Rakóon yá fuwati fuwati hátiyar ókkol rakóon, zeén néki laisén sára bonduk ókkol yían oíldeki
gair kaanuni. Bec raijjo ar zaga ókkollot pabandi banaiya asé fuwati hátiyar ókkol raki
nafaribóu de yían awam zagat mazé zeén néki súri ókkol.
Emarjensit mazé yá tuñí yá honikka fauron hotorat asé, 000 ót telifún goró ar mago “Police”.
Soó Paáth 2, Modot Soó.
Telifún 131 450
56
Agór tuñí jurúm ekkán deikko yá tuáñrtu maalumat ókkol asé zin loi fulic ye hol yá jurúm dúr
gorífaribóu de éndila, tuáñrtu Crime Stoppers or hañsé konték goraforibóu, éçe
www.crimestoppers.com.au yá kol goró 1800 333 000. Tuáñrtu tuáñr nam huwa noforibóu.
Maramari Australíat honnikkalloi maramari goróon oíldeki gair kaanuni ar hotora jurúm doráza. Ze
manúice jurúm goré ki beçain yá beçiyain ziyól ót golit fare.
Hotodilla hédmot ókkol asé jurúm yá maramarir mozulum ókkol ólla, góror bútore maramari
tarayo (gór or bútore ar fémilir maramari)
Góror arde Fémli Maramari arde Jinsí Hámla Góror bútoror ar fémlir maramarir bútore jinís iín asé hassa yá douk don pathnar ore yá oinno
fémlir member ore kabu goríbélla tarár bútore dor golaidi yá hotora goríbar douk dhi. Gór or
bútore ar Fémlir maramari oíldeki Australíar kanunor hilaf. Iín or bútore jinís iín asé:
• maroon, gola sibon yá fémlire yá pathnár ore dukh fafan goróon
• fémlire yá pathnár ore thiañ fuca horsalla bon goróon
• pathnár ore fémlittu yá fuwaijja ókkollotu sira gorí rakóon
• parthner ore hamica biyozotti goróon yá pathnáror sútha tuwoon
• Gura fuain doré yá falok janwar ókkol ore douk don
Sekcual/izzot hamla oíldeki zeçe oinno manúic uggwár hañsé najaissi harkot goróon tarár
izin sára. Sekcual hamlet/izzot or hamla é jinís ókkol camil asé:
• honíkka ré zená goríbélla yá zenar míkka hassa ókkol goríbélla bolazuri goróon
• honíkka ré lendha jinís saibélla bolazuri goróon
• Gura fua uggwá loi zena goróon yá zenar míkka hassa ókkol goróon.
Australíat mazé, honíkkare sekcual/izzot hamla goróon oíldeki kaanun or helaf. Ze manúic
uggwáneiki sekcual/izzot hamla goijjé, ki baçain yá beçiyain ok ziyól ot zait fare.
Sekcual/izzot hamla taalukat asédé manúic or bútore, biyá cádir yá fémlir bútore oíldeki
kaanun or hilaf.
Maiya ókkol óttu morot ókkol ór dhóilla borabor hók ókkol asé. Australía ye maiya arde morot
ókkol óre borabor gorí bebaár goré. Hárr ekzon ottú hók asé maramarittú azad tákibellá,
uggwá kúci taalukat arde cómajir bútore. Maiya ókkol óttu bura bebáar gorá arde duk diya
kobul gorá noforibóu.
Zedice tuñí yá tuñí sínno de éndila honíkka hotorat asé, telifún goró 000 mazé ar “Police”
daho. Australíar fulic héfazot asé ar biccác gorífare.
Family Safety Pack ottú tuñí tuáñr hók buzibélla ar modot ollá hoçe zaforibodhe yían or
baabote cikifariba. Solsolor baabote zaná asédé éndila kaunsellingor hédmot ókkol asé
Australíat ar tarattu modot saiba yían gosílou. Pek iín hotowan zubanot torjuman goijjá éçe
www.dss.gov.au/family-safety-pack ase.
Telifún 131 450
57
1800 RESPECT ye maana, gofoni telifún yá on-laín ore kaunseling ar maalumat de.
Kaunsellar ye tuáñr hotá funibou, soalor juwab dibou ar tuáñr loukél elakar bútore oinno
modot goredé hédmot ókkol asédé tarár hañsé tuáñre fargarai dhi faribóu. Éçe telifún goró
1800 737 732 yá éçe zai soó www.1800respect.org.au/
MensLine oíldeki kaunsellingor hédmot beçaindore modot goríbélla fémli solonnor baabote ar
górgirostir muckillor zeén néki maramari baabote modot codot goré. Éçe telifún goró
1300 789 978 yá éçe zai soó www.mensline.org.au
Tuánar hotá báñgidouya uggwá lagilé, Hotá báñgidoon ar Torjuman goróon ór Hédmot (TIS
National) or hañsé maana telifún goró nombór ibát 131 450. TIS National ye kaunselling or
hédmot nodhe kintu tara oinno hédmot douya ókkollor hañsé hotá hoibélla modot goríbou.
Elaka Góror bútoror ar fémlir maramarir Hédmot ókkol Telifún
Nécenel Domestic Violence and Sexual Assault - 24 Gonndar Modot or Laín www.1800respect.org.au
1800 200 526 yá 1800 737 732
Nécenel Child Abuse Prevention Service - 24 Gonndar Modot or laín yá www.childabuseprevention.com.au/reporting-abuse.html
1800 688 009
Nécenel Mensline Australia - 24 Gonndar Modot or laín www.mensline.org.au
1300 789 978
Nécenel Men’s Referral Service http://mrs.org.au
1300 766 491
ACT Domestic Violence Crisis Line http://dvcs.org.au
02 6280 0900
NSW Domestic Violence Advocacy Service - Sydney Advice Line www.wlsnsw.org.au/legal-services/domestic-violence-legal-service
02 8745 6999
Domestic Violence Advocacy Service – Sydneyir barottu maana kol 1800 810 784
Community Services Domestic Violence Line www.community.nsw.gov.au/parents,-carers-and-families/domestic-and-family-violence/domestic-violence-line
1800 656 463
NT Crisis Line www.ncsmc.org.au/wsas/resources/res_nt.htm
1800 019 116
Domestic Violence Counselling Service www.dawnhouse.org.au/domestic-violence-counselling-service
08 8945 6200
Qld Women’s Help Line http://www.dvconnect.org/womensline/
1800 811 811
Men’s Help Line www.dvconnect.org/mensline/
1800 600 636
Telifún 131 450
58
Elaka Góror bútoror ar fémlir maramarir Hédmot ókkol Telifún
SA Domestic Violence Crisis Services www.sa.gov.au/topics/emergencies-and-safety/safety-at-home-and-in-the-community/domestic-violence
1300 782 200
Domestic Violence Help Line www.1800respect.org.au/common-questions/who-can-i-talk-to-about-domestic-family-violence-or-sexual-assault/south-australia-counselling-services/
1800 800 098
Tas. Family Violence www.dpac.tas.gov.au/safehomessafefamilies
1800 633 937
Response and Referral – Kaounselling ar sañth don or Hédmot www.dhhs.tas.gov.au/service_information/children_and_families/family_violence_counselling_and_support_service
1800 608 122
Vic. Eastern Domestic Violence Service Cómbar ottú Cúkkubar fán, 9am to 5pm http://edvos.org.au/what-we-do
03 9322 3555
Immigrant Women’s Domestic Violence Service www.iwss.org.au
1800 755 988
Immigrant Women’s Domestic Violence Service Cómbar ottú Shukkurbar, 9am to 5pm
03 9898 3145
Counselling and Support www.safesteps.org.au
1800 015 188
Men’s Referral Service, Richmond, Vic bútore maana kol http://mrs.org.au/about
1800 065 973
Men’s Referral Service, Richmond, Cómbar ottú Cukkubar fán, 9am to 9pm
03 9428 2899
WA Women’s Domestic Violence Crisis Service www.dcp.wa.gov.au/CrisisAndEmergency/Pages/Women%27s-Domestic-Violence-Helpline.aspx
1800 007 339
Women’s Domestic Violence Crisis Service Perth or barottu kol
08 9223 1188
Men’s Domestic Violence Helpline www.dcp.wa.gov.au/CrisisAndEmergency/Pages/Men%27s-Domestic-Violence-Helpline.aspx
1800 000 599
Oítfare tuáñrtu kaanuni modot lagit fare góror bútoror ar fémlir maramarir maamela ókkollola.
Aró becí maalumat lagilé paáth ibár akhirit zai soó.
Telifún 131 450
59
Ezin dibar kaanuni boc Izin dibar kanunir boc oíldeki kaanun hodhe ki tuñí razi oi fariba (izin) ar ekzon loi
seks/bozamai dolla mila goríbélla.
Bec raijjo ar zaga okkollot izin dibar kanunir boc oíldeki 16 bosór baçain ar beçiyain dolla.
Dooín Australíat (South Australia) ar Tasmaniat (Tasmania) oílde ki 17 bosór.
Gura fuain ziín izin dibar kanunir boc nisse asé boro manúic taralloi zena goille gair kaanuni
oibou. Zarbados sazafaibóu ze honnikka ye kaanun yían báñgile, gura fuwai ibá ye izin dok
no dok yían felai. Kaanun yían hoitca manúic ókkol óre najais estemal goróttu samale.
Tuñí aró becí maalumat ókkol faiba daktor uggwár hañsé hotá hoi so, yá sekcual or sehét
kelinik or hañsé yá fémli pelan goredé kelinik ót zai soó, zeén néki White Pages ót líis goijjá
asé.
Fuain dór hók ókkol Australía yé fuian dór hók ókkol sámalat becí mozbut.
Fuain dóre kaanuni jinís iín ottu héfazot goré, gaar, sekcual/izzot ar dil demaki zulúm óttu, ar
laperwai ar maramarittu, gór ot ar eskul ot. Fuain dolla fa forede úddur tarare saá ar soúñla
foribóu. Fuain doré banai bélla maredé yíanot bol node, ar iín é becá becí horaf goré, yían
gair kaanuni. Mari yare fuain doré banadé yían eskul lot mana.
Australíat, kessú manúic óttu, zindilla daktor yá mactor ókkollotu raijjo yá zagar gura fuain
dor héfazot or hókumot or zimmadar ókkollor hañsé repoth diya foribóu agór ítara éndila loot
faiyedé ki gura fua uggwá ye toklif fayede yían.
Fuar héfazot Zeçe neiki nuksan yá duk de, yá gura fua yá hoitca manúic uggwá ye duk faibou fán lager,
gura fuwaindor héfazot goredé hédmot douya ye dohol dibou gura fuain dor héfazot ar bála
takon samala zaddé yían ólla. Zedice tuní yá honikka tuñí sino de éndila butottu maramari ar
zulúm óttu héfazot lager
Aró beci maalumat ollá:
Elaka Gura Fuwaindor héfazot goredé ejensi ar wébsáith Telifún 24 gonda hédmot
Nécenel Child Abuse Prevention Services www.childabuseprevention.com.au/reporting-abuse.html
1800 688 009
ACT ACT Government Community Services www.communityservices.act.gov.au/ocyfs
1300 556 729
NSW Community Services Helpline www.community.nsw.gov.au/preventing-child-abuse-and-neglect
132 111
Telifún 131 450
60
Elaka Gura Fuwaindor héfazot goredé ejensi ar wébsáith Telifún 24 gonda hédmot
NT Department of Children and Families https://nt.gov.au/law/crime/report-child-abuse
1800 700 250
Qld Department of Communities, Child Safety and Disability Services www.communities.qld.gov.au/childsafety/child-safety-services
1800 811 810
SA Department for Education and Child Development www.families.sa.gov.au/pages/protectingchildren/HowToNotify
131 478
Tas. Department of Health and Human Services Hotline www.dhhs.tas.gov.au/children/child_protection_services
1300 737 639
Vic. Department of Human Services – Child Protection www.dhs.vic.gov.au/for-individuals/children,-families-and-young-people/child-protection
131 278
WA Department for Child Protection and Family Support www.dcp.wa.gov.au/pages/home.aspx
1800 199 008
Bolazuri biyá Australíat mazé hárr ekzon ottú biyá goróon no goróon or azadi asé. Australíat mazé honikka
ré biyá goríbélla bolazuri goróon oíldeki gair kaanuni ham. Bolazuri biyá oíldeki zeéñtte
manúic uggwá ye biyá goijjé tar/ibár fura dille ar azadi kúci razi sára, kiayalla hoilé tarare
douk dor lagaiye, zobordosti goijjé yá dúka diyé.
Honíkka kare gar bole, dil ar demaki oí, sibi nafaribóu biyá cádi goríbélla. Tarár dhormo yá
kaum silsila ki, morot maiya yá sekcual fosono yá tarár boc loi honó taalukat nai.
Yián gair kaanuni, honíkka lozai yá defeçai bélla oinno decót tarare bolazuri biá cádi
gorídibella, yá honíkkar áta goraibélla.
Gura fuain 16 bosór boc or nisse biyácádi dibar ejazot nai. Ze manúic 16 ottú 18 bosór fán
asé tara biyácádi maabaf or ejazot loi ar hakim yá mejisterate or kouth or order loi biyár
ejazot faibadé.
Australíat ejazot sára biyá gorídoon oíldeki gair kaanuni. Duni façittu ejazot diya foribóu.
Bolazuri biyá gorár baabote zani bélla arde tuñí zaintou mone hoilé ar tuñí kengóri nizore
arde oinno zon óre basai faribá modot tuwordé thaim ot, éçe zai soó
www.ag.gov.au/forcedmarriage
Family Safety Pack (www.dss.gov.au/family-safety-pack) ot uggwá hákikot fata ekkán cámil
asé bolozuri biyá arde sóore biyár baabote.
Telifún 131 450
61
Agór tuñí buzódeki honíkka bútore asé, yá oít fare hótarat asé, bolazuri biyá gorái bélla,
Australian Federal Police óre konték goró nombór 131 237 ót.
Nise aséde orgenaizécen ókkol é yó modot gorít fare:
Elaka Orgenaizécen ar wébsáith Telifún
Nécenel National Sexual Assault, Domestic and Family Violence Counselling Service www.1800respect.org.au
1800 737 732
Nécenel
Family Law Information http://www.familycourt.gov.au/wps/wcm/connect/fcoaweb/family-law-matters/getting-help/migrants-refugees-language-support
1300 352 000
Nécenel / NSW Anti-Slavery Australia www.antislavery.org.au
02 9514 9662
Nécenel / NSW My Blue Sky www.mybluesky.org.au
02 9515 8815 yá 0481 070 844 (leká ókkol)
Vic. Australian Muslim Women’s Centre for Human Rights www.ausmuslimwomenscentre.org.au
03 9481 3000
Maiyar fuain-biya sehét arde hók ókkol Australíat mazé (Female Genital Mutilation or Cutting (FGM/C)) maiyafuwain dor shorom or
zaga horaf gorídoon yá haçi felon oíldeki gair kaanuni ham.
FGM/C oíldeki torika zeçe maiyafuwain dor baar shorom zagar híssa edok yá fura haçi fela,
yá shorom or zagat zohom goré, dabai goríbar moksót sára goredé.
Yían o gair kaanuni ar kezon ore bedeccot defeçai FGM/C ibár ore goríbélla, yá ar ekzon
áta goraibélla.
FGM/C zobordós ar lamba thaim ollá horaf goré. Beçiyain ar melafuain Australíat foóñce iínor
bútore maamale yían ólla bolli biaram oizagoí.
Nisse liís goijjá espécialis or hédmot ókkolle modot gorífaribóu:
Telifún 131 450
62
Elaka Maiyafuain dor bútoror arammmotor hók or hédmot ókkol Telifún
Nécenel National Education Toolkit for FGM/C in Australia www.netfa.com.au
ACT Sexual Health and Family Planning www.shfpact.org.au
02 6247 3077
Women’s Health Service www.health.act.gov.au/our-services/women-youth-and-children/womens-health-service
02 6205 1078
NSW Women’s Information and Referral Service www.women.nsw.gov.au
1800 817 227
Education Program on FGM http://www.dhi.health.nsw.gov.au/NSW-Education-Program-on-Female-Genital-Mutilation/NSW-Education-Program-on-Female-Genital-Mutilation/default.aspx
02 9840 3877
NT
Sexual Assault Referral Centre www.health.nt.gov.au/sexual_assault_services Darwin Alice Springs
08 8922 6472 08 8955 4500
Family Planning Welfare Association www.fpwnt.com.au
08 8948 0144
Qld Family Planning Queensland (True) www.fpq.com.au or www.true.org.au
07 3250 0240
Multicultural Women’s Health – FGM www.true.org.au/resources/resources-overview/multicultural-womens-health-female-genital-mutilation-fgm
07 3250 0240
SA Women’s Information Service www.wis.sa.gov.au
1800 188 158
Women’s Health Service www.whs.sa.gov.au
08 8444 0700
Tas. Red Cross - Bicultural Community Health Program www.redcross.org.au/bi-cultural-health.aspx
Child protection service www.dhhs.tas.gov.au/children/child_protection_services
1300 737 639
Tasmania police www.police.tas.gov.au
131 444
Crime stoppers http://crimestopperstas.com.au
1800 333 000
Vic. Royal Women's Hospital https://www.thewomens.org.au/health-information/ Gang or maana kol
03 8345 3058 1800 442 007
Telifún 131 450
63
Elaka Maiyafuain dor bútoror arammmotor hók or hédmot ókkol Telifún
South Eastern Centre Against Sexual Assault www.secasa.com.au Maanakol – 24 Gonnda Mosibot
1800 806 292 03 9594 2289
Australian Muslim Women’s Centre for Human Rights http://ausmuslimwomenscentre.org.au/2014/a-guide-for-responsible-reporting-on-female-genital-cutting
03 9481 3000
WA
Women’s Information Service www.communities.wa.gov.au/communities-in-focus/women/womens-information-service/Pages/default.aspx maana kol, shommbar ottú shukkur bar fán, 9am to 4pm
1800 199 174
WA Health, FGM Program www.kemh.health.wa.gov.au/health_professionals/WHCSP/gbv.php
08 9340 1557
Hátiyar arde Súri ókkol Fuwati hátiyar zeén néki súri yá bonduk ókkol rakóon oíldeki Australíar kaanun or helaf.
Tuáñrtu hámaká laisén taforibóu tuáñr nizor bonduk rakibélla.
Boc or pabandi asé bonduk estemal gorat ar bonduk yá súri gura boc wala ókkol óre beson
ót. Fotti raijjo ar zagat forók torika ar kaanun ókkol asé bonduk etamal goróon ar rakóon
or baabote.
Janwar ókkol arde Zooñli zindigi E zomin or asól janwar ókkol óre cíarigoróon ar honó janwar nécenel bagiza attu yá oinno
murattu cíarigoróon amtorat maná.
Cíari goróon ar mas dóroon or kaanun ókkol forók asé raijjo yá zaga ókkol loi hotá ar tuáñr
elakar gin hondilla yían tuáñrtu cek gorá foribóu. Oít fare hodún elakat mazé tuñí jonggoli
janwar ókkol cíyargorí faribá. Oít fare tuáñrtu laisén yá permit yá fíc diya foribóu cíari
goríbélla, ar zedún hátiyar estemal goríba iín ór laisén táaforibóu.
Forti aibar ham zeén néki dorya yá hál ottú mas maroon yían fare, mogor permit yá laisén loi.
Aámtour ot mas or gura boro ar hodún dóri faribá de iín ót hód asé.
Australíat kaanun ókkol asé janwar ókkol óre zaalem ar laporuwai ottú héfazot goríbélla. Ze
manúic é janwar yá faik ókkol óre hóraf sólluk goijjé taráre fáin marit fare yá ziyól golait fare,
yá duní án fúañti gorít fare. Loukél kaanun e górot janwar ókkol rakibar ejazot de kintu
espécel laisén táaforibóu Australía zomin or asól janwar ókkol rakibélla.
Gór barir fisóttu janwar oré mariféloon maná.
Éçe yó soó Paáth 12, Cómaj ot Uçibar.
Telifún 131 450
64
Sígereth hóon, córab hóon ar gaza hóon Sígereth hóon sehét ollá hótora, ar Australíat ekkán age zardé moot arde biaram or sóbob.
Maalumat cuñça fata, ar kengóri sígereth hána bongoijjúm or baabote, aramiyotor húnorman
ottú mesál daktor ar dabai douya ókkol óttu faiba. Hédmot douya ókkol óttu zeén néki
Quitline ottú maalumat faiba ibát 13 7848 (13 Quit), yá éçe www.quitnow.gov.au
Ze garír bútore gura fuain asé éçe garír bútore sígereth hóon maná ar beec awam zagat ó
maná zeén néki ofís, hamor zaga, bazar, hóspital, sehét ór kiliník, kúci banadé zaga yá
hánar duwan ókkol.
18 bosór or nissor bocya manúice cuñça fata doun yá beson oíldeki gair kaanuni ham.
Australíat córab haifare, kintu hósusi zaga ókkollot ar thaim ot hafore. Córab hóon or torika
mazé moswara dhedhe ki, honó eik din ot dui esténdad tuwaro bec nahaibélla.
Yían gair kaanuni ham óibou ze honó ekzone córab doun yá beson gura boc manúice ore.18
bosór nissor boccya manúic ottú córab hóon gair kaanuni manaza kintu hósusi zagat zeén
néki gór ot faribóu. Bec awam zaga ókkollot córab hóon maná.
Australíat kaanun asédé ki manúic ókkolle gaza rakóon, beson yá estemal goróon maná.
Gazar kaanun bañgon mani zobordós zoribana, fain yá ziyól foribóu. Australíar gazar kanuné
gair kaanuni zetará gaza estemal goré ar zetará hasharbar goré, bana yá besé yían ottú
forók gorí fare.
Gaza yá córab háiyo ré garí solon oíldeki gair kaanuni ham. Agór tuñí gaza ar córab
haibaáde garí solaile, tuáñr laisén harai falai fariba, fain hait faiba, ziyól golit fariba, yá
beggún saza iín fuwati faiba. Paáth 8, Gari gura saman éçe zai soó
Zedice tuñí yá tuñí sinno de manúicor bútore ze honó ekzon gair kaanuni gaza yá córab ollá
bouli mosólla or, tuáñr doctor, yá tuáñr loukél cómaj ór sehét hédmot douya, yá tuáñr raijjo yá
zagar córab ar gazar modótor laín ore konték goró.
Raijjo yá Zaga Córab ar Gazar Maalumator Hédmot ókkollor Telifún Nombór
ACT 02 6207 9977
NSW 02 9361 8000 (Sydney) 1800 422 599 (NSW Gang)
NT 08 8922 8399 (Darwin) 08 8951 7580 (Mazor Australía) 1800 131 350 (Fura zagat)
Qld 1800 177 833
SA 1300 131 340
Vic. 1800 888 236
Telifún 131 450
65
Raijjo yá Zaga Córab ar Gazar Maalumator Hédmot ókkollor Telifún Nombór
Tas. 1800 811 994
WA 08 9442 5000 (Perth) 1800 198 024 (WA Gang)
Aró becí maalumat ollá:
Ejensi yá kempen Wébsáith
National Tobacco Campaign www.quitnow.gov.au
Department of Health www.alcohol.gov.au/
National Drugs Campaign www.drugs.health.gov.au/
Australian Drug Information Network www.adin.com.au/content.asp?Document_ID=38
Gas yá janwar gólar paabondi ókkol Agór tuñí on-laín ottú kussu ekkán kinor, yá Australíazor yá iín tu nelor, héçe niyom asédé ki
hondilla gas gusala yá janwar ókkol kini faribadhe yá fuwati anñi faribadhe. Éçe zai soó
www.environment.gov.au/biodiversity/wildlife-trade/travellers-shoppers
Cek gorí saibélla honó tuáñr feti zouli janwar or kaanun honó bañgerne, éçe zai soó
www.environment.gov.au/biodiversity/wildlife-trade/travellers-shoppers/tourist-souvenirs
Hondilla Gas gusala ar janwar ókkol Australiar bútore fargarai faredé baabote kaanun ókkol
asé. Agór tuñí Australía bútore sofór garibélla pelan gorodé oile, éçe
www.quarantinedomestic.gov.au/ ‘t zai soó cek goríbélla tuñí zaiba de zaga yían ót ki ki lojai
faribóu de yían.
Oinno kaanun ókkol Australíat mazé mouth or saza nai.
Ikk ukka sata goróon, hosora goróon yá ejazot sára sata felon yá becí becá uzoor goróon or
baabote kaanun ókkol asé.
Jiran loi matamati ókkol Bec jiran loi hoijjahoçi ókkollor baabote kanune dóré. Milaimeci gorídouyar hédmot ókkol asé
zeçe kouth ót nozaiyare mosólla ókkol hal gorídi fare.
Telifún 131 450
66
Aró becí maalumat ollá:
Raijjo yá zaga
Hédmot ókkol Wébsáith
ACT Conflict Resolution Service www.crs.org.au/pdf/Healthy_neighbourhoods_brochure.pdf
NSW Information about the law in NSW www.legalanswers.sl.nsw.gov.au/guides/neighbours/
NT Community Justice Centre www.cjc.nt.gov.au/
Qld Queensland Government www.qld.gov.au/law/housing-and-neighbours/
SA Legal Services Commission of SA www.lawhandbook.sa.gov.au/ch31s01.php
Tas. Hobart Community Legal Service www.hobartlegal.org.au/tasmanian-law-handbook/community-and-environment/neighbourhood-disputes/introduction
Vic. Victoria Legal Aid www.legalaid.vic.gov.au/find-legal-answers/disputes-with-neighbours
WA Legal Aid WA www.legalaid.wa.gov.au/InformationAboutTheLaw/Homes/neighbours/Pages/NeighboursCommonProblems.aspx
Paáth 12, Cómaj ót Uçibar éçe soó.
Kaanun or modot Hárr ekkán raijjot yá zagar orgenaizécen ókkol asé, ziín é manúic ore tarár kanunir hók ar
zimmadarir baabote zanai de, ar tarár kanunir sistemot bála asán gorí golibélla iiín ot torokki
goittóu saá.
Legal Aid or ejensi ókkolle kanunor moswara ar offozoitto kláyen nore modot goré jurúm or
maamela, fémlir mosólla, fémlir butore maramari, híjrot, demakir sehét, cómaji fañs, udar ar
rasta garir kusuri ókkollor baabote.
Telifún 131 450
67
Raijjo yá zaga
Legal Aid Ejensi Telifun Wébsáith
ACT Legal Aid ACT 1300 654 314 www.legalaidact.org.au/
NSW Legal Aid NSW 1300 888 529 www.legalaid.nsw.gov.au/
NT Northern Territory Legal Aid Commission
1800 019 343 www.nt.gov.au/ntlac
Qld Legal Aid Queensland 1300 651 188 www.legalaid.qld.gov.au/
SA Legal Services Commission of South Australia
1300 366 424 www.lsc.sa.gov.au/
Tas. Legal Aid Commission of Tasmania 1300 366 611 www.legalaid.tas.gov.au/
Vic. Victoria Legal Aid 1300 792 387 www.legalaid.vic.gov.au/
WA Legal Aid Western Australia 1300 650 579 www.legalaid.wa.gov.au/
Cómaj ór kaanun or senthár ye kaanun or moswara ar hotodilla maamelar baabote modot
goré.
Nécenel Kaanun or Orgenaizécen Wébsáith
National Association of Community Legal Centres www.naclc.org.au/
Children’s and Youth Law Centre www.lawstuff.org.au/
Women’s Legal Services www.wlsa.org.au/
Telifún 131 450
68
7 Gór
Sekcen yián ót Australíat gó-duwar tuwan mockil oit fare ar barayo moóngga. Hás gorí boro fémlittu lamba
gorí tákibar-zaga ziyán tarár zoruriat loi haçedé éndila tuai bélla mockil ó. Oítfare tuáñrtu
shoíza foribóu ar gór ziyán asé yían lou foribóu
• Baiththa thaim or tákibar-zaga
• Hósusi gór yá fleth bára goróon
• Gór loi modot gorá
• Keriyadar or hók ókkol arde zimmadari ókkol
• Gór yá fleth kinoon
• Zoruri górbarir hédmot ókkol
• Góror sáta zoma gorá arde waapesi estemal gorá
• Ciñçí
Baiththa thaim or tákibar-zaga Baitta tákibar-zaga ókkol ór bútore, tuñí bafi saifariba zeéñtte tuñí foóila bar foóñsi baade.
• Hostel ar houstar reth hóthel ókkol.
• Agór tuñí Australíat fonná forodé oile, oít fare tuñí toitta fonnáforóyar gór ot taifariba.
Tuáñr fonnáforodé zagar internécenel modot goredé hamolare fusár gorífaribá yá tarár
wébsáith cek goró tofsil ollá. Takibar rasta internécenel fonnáforóya ókkol ólla, éçe zai
soó www.studyinaustralia.gov.au/global/live-in-australia/accommodation
• Fonnáforóya ókkollor Australíat takonor horsar tobka, zainto saile éçe zai soó
www.studyinaustralia.gov.au/global/live-in-australia/living-costs
Hósusi gór yá fleth bára goróon Gór yá fleth bara gorá Gór zobin or ején loi gorífaribá, ején é tuáñrla ar gór or girós ólla ham
goredé. Hósusi gór girós óttu tuñí dairek gór bara gorífaribá. Bara gó-duwar ókkol on-láín yá
akbar ókkollot elan goríde, ‘To let’ ar ‘Accommodation vacant’ or híssa ót. Tuñí nize baze gór
ar zobin or ején or ofís ot zaifariba ar tarár hali gór barar liís tuáñre dahái tho hoiba.
Ekkán ‘Egerimen (lease)’ yá ‘takon or gór bara razinamanot (residential tenancy agreement)’
oildeki kaanuni leikka egerimen keriyadar ar gór girós loi. Baás theim ót yían só mac ottú
baro mac fán banaiya táké, kintu tuñí thaim or baabote biasana gorífaribá sáain nogoríbar
agortú. Egerimen ar ekbar noya gorí fariba thaim hotom oibar dahédahé. Leikka egerimen
goróon or mani oíldeki tuñí agortú lóti hotowan jinís ókkollor baabote razi oiyo zeén néki, gór
barar dor, hoñte diyaforibóu, hoñe soulot ókkollor bill boribóu (mesál kaáron, faní,geés,sata
tulonor ar oinno hédmot ókkol), hotó bar cek goittóu aifaribóu de yían, ki falok janwar raki
faribóu né ar hotó din fán tuñí é gór ót taifaribadhe yían.
Tuñí zetodin taifariba eitho din or egerimen loyo, yiattu waro bec takon or egerimen noloiyo,
kiyalla hoilé agór tuñí takar thaim hotom noibar agortú neili zailegoi (“egerimen bañgon
(breaking a lease)”) aramotto becí horsa óibou tuáñrtu.
Telifún 131 450
69
Gór bara goróon or shuruttu bec theim ot, aguri eik mac or bara deifela fore, ar bara goróon
or zouma thiañ uggwá diya fore. Zouma thién oíldeki deposit gór or girós ore diya foredé. Gór
or girós yá gór zobin or ején óttu hámaká tuáñr zouma thiañar iín hókumot or zimmadar gór
barar zouma thiañ hañsé zouma gorí diya foribóu tuáñr raijjo yá zagar bútoror. Zeéñtte tuñí
egórottu neili zabagoi eiñtte zouma thiañ iín tuáñre firai dibóu honó gór bara baika notákile,
gór sáf ar eigórót honó ekkán kussu horaf oi notakile.
Tuñí gór ekaot nogolibar agortú, é gór or halot ar honó ekkán horafi taile agelotti rekódh gorí
raikke hagos ekkán or bútore ziyán ore neiki ‘halot or reputh (condition report)’ hou. Yían tuñí
ar gór or girós loi yá gór zobin or ején loi fura goríbaade ar honó ekkán barabarittu basi
taifaribélla zeéñtte neiki tuñí neili zabagoi. Gór girós ore tuáñrtu repith gorá foribóu honó
kessú horaf oile, ar tara ejazot saforibou hong nogoríbar agortú, gór or girós óttu bec thaim ot
zimma bone hong goríbélla.
Zetúkkun fán tuñí gór yían nosoó ar fura furi egerimen yian or corót ókkol buzi nafarou
etúkkun fán sáain nogoijjo, kiayalla hoilé sáain goríbaade yían kaanun or bútore oijabogoi.
Arekzon ore bara di raki nafariba zar nam neiki egerimen or bútore nai, lamba thaim ollá
gorba rakinafariba, kiyalla oít fare kanunór hisabe gór yían ot taifaribóu manúic yiattu waro
bec oizaibogoi. Baitta thaimor gorba rakibélla izin asé.
Agór tuñí neili zaitho goi saile, tuáñrtu borabor nutis diya foribóu tuáñr góror girós ore
(hamica sair háfta zeindilla neiki egerimen ot leika asé).
Gór loi modot gorá Ze manúic or amodoni hom ase tara toitta tákibar-zagalla ofuzutto oít fare, yá hókumot ottú
zouma ar agori eik mac gór barar fucahorír modot faibar.
Rent Assistance oíldeki hókumot or modot hom amodoni manúic ólla tarár gór bara dibélla
(www.humanservices.gov.au/rentassistance).
Awami gór Agór tuñí Centrelink ottú thiañ faile yá tuáñr ammodoni hom oile tuñí awam gór bara goríbélla
dorhás difariba, gór iín oílde ki hókumot or.
Agór tuñí awam gór ot táile tuñí gór bara homgoijjá reth ot faiba, zeén néki hósusi gór bara
goróonot tuwaro hom.
Awam gór ollá sóngoríbar goríbar thaim alok alok asé iín tuñí hoçe taito soudde, hozon góror
manúic as ar hotó fáuran tuáñrtu gór zoruri óiye. Sóngóraforibode wakto becí lamba oít fare.
Telifún 131 450
70
Aró maalumat ollá:
Raijjo yá Zaga
Gór or Hókumot ókkol Telifún Wébsáith
ACT Housing and Community Services
133 427 www.communityservices.act.gov.au/hcs
NSW Housing NSW 1300 468 746 www.housing.nsw.gov.au
NT Department of Housing 08 8999 8814 https://nt.gov.au/property/public-housing
Qld Department of Housing and Public Works
13 74 68 www.qld.gov.au/housing/public-community-housing
SA Housing SA 131 299 www.housing.sa.gov.au
Tas. Housing Tasmania 1300 135 513 www.dhhs.tas.gov.au/housing
Vic. Office of Housing 1300 650 172 www.housing.vic.gov.au/public-housing
WA Department of Housing 1800 093 325 www.housing.wa.gov.au
Gór or modot gór-sára maincór la Agór tuñí begór oigiyogoi, yá oizabaigoi fare, nisse hédmot ókkol liís goijjá asédé ítara
emerjensi tákibar-zaga yá ar honó modot goríbar zaga dhai dit fare.
Elaka Hédmot ar Wébsáith Telifún
Nécenel Homelessness Australia www.homelessnessaustralia.org.au/index.php/are-you-homeless
02 6247 7744
ACT FirstPoint www.firstpoint.org.au
1800 176 468
NSW Link2Home www.facs.nsw.gov.au/about_us/news/link2home
1800 152 152
NT ShelterMe www.shelterme.org.au
Qld Homeless Hotline www.qld.gov.au/housing/emergency-temporary-accommodation/homeless-persons-information-qld/
1800 474 753
SA
Help in Crisis Situations www.sa.gov.au/topics/housing-property-and-land/housing/emergency-shelter-and-homelessness/accessing-services
1800 003 308
Tas. Housing Connect www.dhhs.tas.gov.au/housing/housing_connect
1800 800 588
Vic. Crisis and emergency accommodation www.housing.vic.gov.au/crisis-and-emergency-accommodation
1800 825 955
WA Homelessness Advisory Service www.housing.wa.gov.au/housingoptions/homelessadvisoryservice
1800 065 892
Telifún 131 450
71
Keriyadar or hók ókkol arde zimmadari ókkol Hárr raijjot ar zagat hókumot or hamola ókkol asé ze neiki keriyadar ókkol óre tarár hók ar
zimmadaro ókkollor baabote moswara de, bec thaim ot hotowan zuban ot de:
Raijjo yá Zaga
Gór ar Shodoror Insaf borabor Hókumot Telifún
ACT Access Canberra www.accesscanberra.act.gov.au/app/answers/service/images/favicon.ico
13 22 81
NSW NSW Fair Trading www.fairtrading.nsw.gov.au/ftw/Tenants_and_home_owners/Renting_a_home.page
13 32 20
NT Consumer Affairs www.consumeraffairs.nt.gov.au/ForConsumers/ResidentialTenencies
1800 019 319
Qld Residential Tenancies Authority www.rta.qld.gov.au/
1300 366 311
SA Consumer and Business Services www.sa.gov.au/topics/housing-property-and-land/housing/renting-and-letting/renting-privately
131 882
Tas. Consumer Affairs and Fair Trading www.consumer.tas.gov.au/renting
1300 654 499
Vic.
Consumer Affairs Victoria www.consumer.vic.gov.au/housing-and-accommodation/renting/during-a-lease-or-residency/rent-and-other-payments/rent-receipts
1300 558 181
WA Department of Commerce www.commerce.wa.gov.au/publications/tenant-guide-renting-home-wa
1300 304 054
Gair hókumot or orgenaizécen ókkol o asé keriyadar ókkol óre moswara dibella:
Raijjo yá Zaga
Keriyadar or wébsáith ókkol Telifún Wébsáith
ACT Tenants’ Union ACT 02 6247 2011 www.tenantsact.org.au/contactUs/Tenants-Advice-Service
NSW Tenants NSW www.tenants.org.au
NT NT Tenants’ Advice Service 1800 812 953 www.dcls.org.au/legal-and-advocacy-services/tenants-advice
Qld Tenants Queensland 1300 744 263 http://tenantsqld.org.au/info-for-tenants
SA Tenants Information and Advisory Service
1800 060 462 www.syc.net.au/tias/overview
Telifún 131 450
72
Raijjo yá Zaga
Keriyadar or wébsáith ókkol Telifún Wébsáith
Tas. Tenants Union of Tasmania 1300 652 641 http://tutas.org.au/
Vic. Tenants Union of Victoria 03 9416 2577 www.tuv.org.au
WA Tenancy WA Gang or maana kol
08 9221 0088 1800 621 888
www.tenancywa.org.au
Nécenel Real Estate Institute of Australia https://reia.asn.au/consumers/renting-or-leasing-a-property
Gór yá fleth kinoon Gór yá fleth ziín besibar asé hamica akbar ot yá on-laín ot elan goríde. Gór ar zobin or
ejensiyo besibar gór ókkol liís goré. Agór tuñí foóila bar Australíat gór kinodhe oile tuñí
ofuzutto oít faro tuáñr raijjo yá zagar hókumot ottú Foile gór or girós or thiañ (soó
www.firsthome.gov.au).
Agór tuñí Australíar mustokil tákoya noile, oít fare tuáñrtu bedec or arangor ejazot faforibóu
gór ekkán kinibélla (soó www.firb.gov.au/real-estate).
Gór kinnibélla tuáñrtu thiañ fuca udar gorafoille, tuáñr beéng yá oinno thiañ fucar zaga
ókkollor hañsé konték goró. Australíat manúice gór kinilie ukil yá góror dor cek goredé tarare
doré leendhen ollá. Honó ekkán egerimen sáain nogoijjo zetúkkun fán corót ar halot ókkol
bála gorí buzi nofarodé taile.
Aró becí maalumat ollá gór zobin kinonor baabote éçe zai soó
www.australia.gov.au/information-and-services/family-and-community/housing-and-property
Zoruri górbarir hédmot ókkol Tuñí gór kino yá bara goró, tuáñrtu gór or hédmot ókkol lagibóu zeén néki faní, kaáron ar
geés. Hédmot douya ókkol oít fare hókumot yá hosusi kompeni oít fare, tuáñr zaga fatta or
darmedar hotá-telifún dairektori cek goró.
Aám torat tuáñrtu hédmot douya ókkol óre nothis diya foribóu hotó diinor agortú noya gór
nogolibar agortú.
Góror hédmot ókkollor baabote egerimen sáain nogoríbar agortú, bafisau ki tuáñrtu hamak
hedmot yían zoruri neiki. Mesál tin bosori kaáronor egerimen sáain nogoijjo agór tuñí ajó
toitta gór ot taile. Yían becí zoruridé ki hédmot doyar egerimenr corót ar halot ókkollor
baabote buzon egerimen ekkán sáain nogoríbar agortú. Gór or power hedmot ókkol borabor
rakibélla modot dahá baabote éçe faiba www.accc.gov.au/publications/managing-energy-
services-at-home. Australian Energy Regulator aró becí maalumat éçe faiba
www.aer.gov.au/consumers/aer-resources
Telifún 131 450
73
Kumpani thaim ore bil ekkán defeçai bou tara hédmot diye de iín or horsa loibélla. Touratori
itarare konték goró zedice tuñí bill thaim or ore bori nofaribat taile yá, honokan torika bodoilto
mono hoilé.
Tuáñr hédmot doyaye tuáñre modot gorífaribóu agór bill boribélla tuáñrtu muckil oile ar
hédmot haçi diyattu basi taifariba.
Kaáren arde Geés Malaumat ollá, vidiu yo bútore asé, tuáñre modot goríbélla kaáron ar geés douya basi bélla
ar tuáñr hók ókkol zanibélla, Australíar hókumot or Energy Made Easy wébsáith ot zai soó
www.energymadeeasy.gov.au/
Hédmot douya basibar thaim ot monot rakiyo iin cek goríbélla:
• egerimen huddur lamba oibóu
• honó hédmot lagaibar yá sore bore cuçile honó fíc bora foribóu né.
• hédmot doyaye yían zana né tuáñrtu konsecen yá thiañ fucar modot foudé yían.
Energy Made Easy wébsáit ót hotowan oinno zuban ót maalumat
(www.energymadeeasy.gov.au/publications-0) ar power or ombudsman or liís asé
(www.energymadeeasy.gov.au/useful-contacts) konték goríbélla agór tuñí tuáñr kaáron yá
geés doyalloi mosólla hal gorí nafaille.
Centrepay Centrepay oildeki maana kúci ye bil boridhe de hédmot ókkol Centrelink kastemer ókkollola
(éçe zai soó www.humanservices.gov.au/customer/services/centrelink/centrepay).Tuñí
Centrepay estemal gorífaribá yían laín goríbélla thaim or ore tuáñr Centrelink or thiañ foudé
iín tu thiañ haçi bélla tuáñr bil, horsa ar gór or horsa,mesál gór bara,geés,kaáron,faní ar
telifún ollá.Tuñí thiañ haça cúru yá bodoli gorí fariba ze honó thaim ót. On-laín ottú jolti
gorífaribá tuáñr Centrelink or on-laín ekón myGov éçe www.my.gov.au zai yare.
Telifún arde intarnét Australíat, gura fún ókkol óre ‘mubáil fún’ hói zanaza ar gór ot lagaiya aséde telifún óre ‘zobin
or fún ókkol’ yá ‘zobin fún ókkol bóuli hoó.
Hédmot iín ór kontrék ókkol e beec bák ‘plans’ hoó. Telifun arde intarnét hédmot ókkol óre
borabor gorí saibélla, tuñí on-laín ót tuai fariba lofzó iín lói zeén néki ‘mobile plan’, ‘landline
plan’ arde ‘internet plan’.
Kumpanir corót ókkol óre húñciyar gorí cek goró ar tarár baiththá habosfonna óre foró ziyán óre
Baiththá Sóngin Maalumat (Critical Information Summary) hoó, kontrék sáain goríbar agortú.
Australíar telifún arde inthernet or egerimen or húbi ókkol:
• Hédmot cúru goríbélla lagaibar fíc uggwá diya fore.
• Tuáñrtu eik bosori yá dui bosori egerimen banaforibóu
• Fotti mubáil ót telifún goríbar ar datar estemal goríbar hod banaiya asé, agór yiattu
waro bec horsa goille tuáñrtu thiañ boraforibóu.
Telifún 131 450
74
• Bec hédmot ókkollot horsa goróon or baabote húñciyar gorídedé torika ekkán táké-
sms yá email tuáñre zanai dibélla agór tuñí 50%, 85% yá 100% macor hod or ore
foóñco de oile.
• Tuñí age-de hédmot ókkol basi fariba (estemal nogoríbar agortú thiañ don) yá baade-
de hédmot ókkol (doyaye tuáñre thaim or ore bil defeçaibóu).
Agór tuñí telifún yá intarnét or bil ekkán thaim or ore bori nafaror, tuáñrtu hámaká kumpanire
konték gorá foribóu.
Oinno dec ot kol goróon, yían mac or plan bútore nogole. Kol ínn moónga oit fare. Tuáñrtu
tuáñr bedeccot telifún gorodé yían bála gorí sat takaforibóu yá age-de kol goredé kaádh
estemal gorífaribá (hárr duwan ottú fa).
Agór tuñí gór ot intarnét lagaito sor yá waiyarles jinís ókkol ottu sor, intarnét or hédmot douya
loi egerimen banaforibóu. honó ekkán egrimen sáain nogoríbar agortú tuñí bafisaiyo ki
tuáñrtu thiañ bóribar hásiyót or bútore né yá tuáñrla hédmot yían borabor óiye né. Tuñí age-
de waiyarles intarnét or lain yo kinifariba.
Éçe hotowan purugaram ókkol asé zeçe maana yá kini faredhe uddur intarnét or lain yá
threnín. Mesál awam laibri ar loukél konsil ókkol é maana intarnét dit fare.
Tuñí bana telifún yá intarnét ze kumpani Telecommunications Industry Ombudsman (TIO)
eskim or member óiye bana tarár giín estemal goijjó (éçe liís goijjá
www.tio.com.au/members/members-listing).
Agór tuáñr telifún yá intarnét hédmot loi honó kessú mosólla ó ar kumpani ye hólgorí nofaré
tuñí TIO’r hañsé maana cékayot uggwá gorífaribá 1800 062 058 ót telifún gorí, yá
www.tio.com.au/making-a-complaint ot zai.
Góror sáta zoma gorá arde waapesi estemal gorá Sata ar baabote loukél hókumote zimma lou. Aám torot sátar dhabba ókkol alok asé aám gór
or satalla ar wapes banadé jinís ólla mesál botol, toin, hagos ar daço hagos.
Tuliloibar din cek goittóu mono hoilé, tuáñr loukél konsil yá tuáñr jiranottu fusár goró. Éçe yo
soó Paáth 12, Cómaj ot Uçibar.
Telifún 131 450
75
Ciñçí Tuñí ciñçi yá parsél ókkol defeçai fariba AustralíaPost or fethi yá ofís ókkol ottu. Bedec ciñçi
defeçaibélla estem ot ekka bec dam foribóu Australíar bútore difeçon not tuáñwaro. Australía
Post yo oinno fáaida asédé hédmot ókkol dé zeén néki bil boron ar paspoth or futu maroon
(soó www.auspost.com.au).
Agór tuñí gór lorile, tuáñr ciñçi faldai difaribóu tuáñr noya thikanat (éçe zai soó
http://auspost.com.au/parcels-mail/redirecting-your-mail.html).Oit fare tuñí ofuzutto óiba
konsecen faibélla. AustralíaPost ye tuáñr noya thíkana oinno orgenaizécen or hañsé zanai
difaribóu.
Telifún 131 450
76
8 Azaá goríbar bebastá
Sekcen yián ot Australíaoildeki ekkán boro dec zeçe becá becí cor ar thoón ókkol lamba fáasela loi aleda
oitake. Éçe hotó dilla Australíaagagura azaá goríbar saman ókkol asé.
• Awam azaá goríbar bebastá
• Teksír hédmot ókkol
• Sairkél goróon
• Áñçoon
• Hósusi garí ókkol
Awam azaá goríbar bebastá Australíar awam azaá goríbar saman or bútore bas, rail garí, trams ar feri ókkol asé. Tuáñrtu
bara diya foribóu yá tikot kina foribóu bec hédmot ókkol estemal goríbélla. Fonnáforóya, burá
manúic ókkol ar Health Care Card asédé itarare dor hommaidé.
Maalumat arde thaim theból ókkol becá bicí loukél hókumot or konsil ókkol arde ziyara
senthár ókkol, onláin, rell or esthicén, laibri ókkol arde pablík maalumat senthár ókkol
ót faaza.
Raijjo yá Zaga
Awam azaá gor ibár samanor Ejensi
Wébsáith
ACT ACTION www.action.act.gov.au
NSW Transport NSW www.transport.nsw.gov.au/
NT Department of Transport http://nt.gov.au/driving/public-transport-cycling
Qld Translink www.translink.com.au
SA Transport SA www.sa.gov.au/topics/transport-travel-and-motoring/public-transport-and-travel
Tas. Metro Tasmania www.metrotas.com.au
Vic. Metlink www.metlinkmelbourne.com.au
WA Public Transport Authority www.pta.wa.gov.au
Teksír hédmot ókkol Teksí yá ‘cabs’ Australíar fura paáth ot 24 gonnda soulé. Meter ugwwá teksit lagaiye de éçe
bara dahaza. Taksi kumpani ókkol on-laín liís goijjá asé ar Yellow Pages ót tuawai faiba ‘Taxi
cabs’ hoiyare. Boút cor ókkollot especél teksí ókkol asé maazur ar atur or garí estemal
goredé itaralla. Agór tuñí gura fuain dor fuwati teksí soitto sor, agortú lóti teksí kumpani ré
buuking goríbar thaimot hoyo tuáñrtu gura fuain dór kursi lagibóu de yían.
Baás zaga ókkollot oinno teksír bodola azaár saman ókkol faiba, zeén néki Uber yá oinno
gair rosomí garí gura.
Telifún 131 450
77
Sairkél goróon Saikol soloya ókkol ottu rastar beggún niyom ar ícara mana foribóu ar tuáñr saikollot gom
berek ar beél taforibóu. Saikol sola baiccot tuáñrtut da ar fisoor manúic óttu saikol solade
helmet fiña foribóu. Raitha solaile muntu ar fisottu batti taforibóu. Hamica saikol tala maijjo
tiyai raki zailegoi.
Tuáñr loukél yá cor or elakat especél lain goijjá zaga ókkol taibo manúicor saikol solaibar
himmot dibélla, zeén néki alok gorí saikolor rasta (rasta bare yá ore), saikol rake de zaga,
zeçe manúice sailkol rakiyare awam solafira goredé saman ókkol dórede.
Agór saikol or lain tákile tuáñrtu lain ore sola foribóu, yían oíled ki héfazoti torika, ar kessú
raijjo ar zaga ókkollot hámaká ekkatu solai bélla aros goráza. Oossé saikol or lain notákile,
tuáñrtu rasta bándhak hassattu gorí sola foribóu kiyalla hoilé yían oíldeki héfazot wala. Aám
torot dui zon sailkol soile dake ottú dake soilai nafaribóu.
Áñçoon Áñçon oíldeki Australíamocur torika kúci cánti goríbar.
Rastar batti asédé iín tu rasta faraiyo yá manúice rasta faradé iín tu faraiyo. Tuáñr bandhák
ar dendhák bála gorí saiyo gari souledé iín cek goríbélla. Rasta’ttú no áñçiyo yá rell or lain
ottú.
Agór tuñí zoul or ikka áñçi to saile, zaibar malsamana borabor raikko ar honnikkare hoi zaiyo
tuñí zeçe zor yían.
Hósusi garí ókkol Hósusi garí oildeki ziyán garí tuáñr nizor asé ar zindilla gorí estemal goittóu monohor
gorífaribá. Bec Australíamanúic ye garí yá motor saikol estemal goré hósusi garír hisafé.
Garír girós bonon asán kintu moóngga yo. Becá becí zimmadari ókkol asé Australíat garí
rakonor ar solonor.
Hichaiking (Hitchhiking) oíldeki maana sauwari goróon ajnabir fuwati tarár garí yá terak ot,
yían oílde ki hotora ham ar cuwaris gorá noza.
Garí soloyar laisén Australíat ekkán garí yá motor saikol solaibélla tuáñrtu garí soloyar laisén taforibóu. Tuñí
garísolodé thaim ot yián hámicá tuáñr fúañti raikkó.
Agór tuáñrtu oinno décor laisén notákile, tuáñrtu Driver Knowledge Test fas gorá foribóu
Learner’s Permit ekkán faibélla. Learner’s Permit loi tuñí garí sola ciki fariba agór tuáñr fuwati
laisén asédé éndila manúic taile. Tuáñrtu tuáñr garit hámaká “L” plet yían taforibóu garí
solodé thaim ót.
Zeéñtte tuñí borabor beggún zanaforedé iín ciki felaiba, Provisional garí soloyar laisén ólla
dorhás gorí fariba. Provisional Licence faiballa tuáñrtu homas hom 17 bosór boc ouforibóu,
homas hom só mac fán Learner’s Permit faíyo yá oinno raijjo yá bedeccor garí soloyar laisén
asé. Tuáñrtu tuáñr garit hámaká “P” plet taforibóu garí solodé thaim ót
Telifún 131 450
78
Provisional laisén or thaim furaile, kúla laisén ólla dorhás gorífaribá. Tuáñr laisén ót corót
taile, tuáñrtu iín beggún maniza foribóu.
Éçe yo soó Paáth 1, Foóiñci baade ki gorá foribo de
Garí solon or kaanun ókkol Tuáñrtu garí solonor kaanun ókkollor baabote zana foribóu ar mana foribóu. Mesál:
• Garí tuñí solodé yían hámaká hókumot or hañsé rejistor gorá foribóu.
• Tuáñr garír bútore beggún ottú síth or duwali laga foribóu yá sóiyi gorí gura fuain doré
ban raka foribóu.
• Garí solodé thaim ot mubáil estemal goróon oíldeki kanunor helaf.
• Oossé tuñí honó ekkán rastar hadesát camil oiyo, fóuran tuáñrtu fulic ore repouth
gorá foribóu.
Australíat rasta kaanun ókkol becá becí hórá. Ek raijjo tu ar é raijjor Garí solon or kaanun ar
niyom ókkollot forók asé. Rastar kaanun ókkol nomanon ar báñggon yían ot mazé becí
moóngga faín haiba, tuáñr garí soloyar laisén harai felaiba yá ziyóllot zaiba. Gair kaanuni
paakín goróon ot moóngga faín haiba. Spíith or mazé yo hód asé spíith kemara etamal
gorázaibou spíith or bara soladé tarare doribélla.
Córab, gaza hóon yá hai baade garí solon oíldeki gair kaanun. Lo or bútore córab táaifaredé
hód, yían raijjo yá zaga ar garír solayar lisenor jinís ore darmedar. Fulic ye tortib sára, garí
solaya ókkol óre cek goré tara honó kaanun hód ore necat aséne yían. Éçe yo soo Paáth 6,
Australíar Kaanun.
Aró becí maalumat ollá:
Raijjo yá Zaga
Rasta Azaá goríbar saman or Hókumot
Telifún Wébsáith
ACT Road Transport Authority 13 22 81 www.rego.act.gov.au
NSW Roads and Maritime Services
13 22 13 www.rms.nsw.gov.au
NT Department of Transport 1300 654 628 https://nt.gov.au/driving
Qld Department of Transport and Main Roads
13 23 80 www.tmr.qld.gov.au/
SA Transport 13 10 84 www.transport.sa.gov.au
Tas. Transport Tasmania 1300 135 513 www.transport.tas.gov.au
Vic. VicRoads 13 11 71 www.vicroads.vic.gov.au
WA Department of Transport 13 11 56 www.transport.wa.gov.au/index.asp
Telifún 131 450
79
Garir duwali ar Gura fuain doré bon rakóon Garít mazé fotti zon ottú duwali laga foribóu yá gura fuaindore borabor bon raka foribóu. Síth
or duwali nolagai yare garí solaile fain haiba ar garí soloyar laisén harafelaiba. Boro manúic
ólla ar boro oyedé gura fuain dolla garír duwali ókkol asé.
Tuáñrtu hókumote ejazot diye de iindilla latura ar gura fuain háñt bosór boc fán fuain doré
bon goredé boñgoróni laibo. Gura fuain dór boñgoróni Australíar esténdad or mutabek ó
foribóu, borobor gorí garít laaga foribóu ar fuain dor boc mutabek lari diya foribóu.
• Gura fuain doré sou mac fura fán ficca gorí boñgoróni laga foribóu, mesál laturar
kepsul.
• Só mac ottú lóti sair bosór fura fán gura fuai doré ficca yá munntu gorí boñgorónit raka
foribóu, mesál gura fuain dor héfazot or síth.
• Sair bosór ottú lóti háñt bosór fán gura fuian doré muntu gorí boñgorónit raka foribóu
yá aró barai de síth ot borabor gorí ar thait gorí duwali lagai don yá fuain dor héfazot
or banoni lagon.
Tuáñr fuain doré garir muntur síth ot bó goraiba ejazot nai. Sair bosór ottú háñt bosoror fuain
doré garir muntur síth ot bó goraibar ejazot nai, kintu fissor sith beggún ot hañt bosór or nise
gura fuain ókkol boiçat taile faribóu.
Gura fuian dor héfazoti bongoróni bara goríbélla éçe zoo www.kidsafe.com.au
Garí ekkán kinon Noya ar estemal goijjá besibar gari ókkol akbar ot yá on-laín ot elan gorá za. Noya garír dáha
de éçe ar etamal goijjá garír moidan ot ó asé.
Garí bésar dam or bútore rejister goróon or horsa, stam duti (zeén néki bésar tex) ar waajib
hótifuron or horsa fuwati hisab goijjá notake. Iínor horsa alok gorí diya fore.
Garí kinibélla thiañ udar goróon or baabote maalumat loibélla, tuáñr beéng ore yá udar
goredé kumpanir hañsé konték goró. Monot rakiyo yían tuñí beggún corót ar halot ókkol bála
gorí buzifaijjo de yían honó kussu egerimen sáain nogoríbar aggottu udar or baabote.
Agór tuñí garí ekkán kinno ar agór girós ottú ajo garí yían or udar taki giyoi, kaanun mutabek
garí yían ar ekbar thañni loifelat fare ze kumpanit udar taki giyoi e kumpaniye. Tuai saibélla
honó agór girós ottú garír udar honó roigiyo né yíanor baabote, Personal Property Securities
Register (PPSR) ore konték goró.
PPSR ye tuáñre zanai di fariba agór garí yían surha óiye hoiya ré fulic ot repouth diye né,
honó fíc borinafaredhe ótolla rejister bon goijjé né, bekar oigioi hoyare repouth óiye né, yá
Commissioner for Fair Trading ot honó rekódh óiye né odometer laijje de ótolla (huddur sola
giyedhe yían bodolon). Aró becí maalumat ollá, 1300 007 777 ot telifún goró yá éçe zai soó
www.ppsr.com.au/individuals
Telifún 131 450
80
Hárr raijjo ar zagat garí gurar façi ókkol asé zetará garír hédmot ókkol de estemal goijjá garí
kinoyalla, sola saiyar maalumat, hótifuron. Ar rasta hédmot (tuáñr garí acanok horaf oile).
Becí hédmot ókkol asé member ólla ar gair member ólla.
Elaka Garí gurar Façi Telifún Wébsáith
Nécenel Australian Automobile Association 02 6247 7311 www.aaa.asn.au
ACT National Road Motorists Association (NRMA) 132 132 www.nrma.com.au
NSW National Road Motorists Association (NRMA) 132 132 www.nrma.com.au
NT Automobile Association of Northern Territory (AANT) 08 8925 5901 www.aant.com.au
Qld Royal Automobile Club of Queensland (RACQ) 13 1905 www.racq.com.au
SA Royal Automobile Association (RAA) 08 8202 4600 www.raa.net
Tas. Royal Automobile Club of Tasmania (RACT) 132 722 www.ract.com.au
Vic. Royal Automobile Club of Victoria (RACV) 137 228 www.racv.com.au
WA Royal Automobile Club (RAC) 131 703 www.rac.com.au
Telifún 131 450
81
9 Sehét ar Bála taibar
Sekcen yián ot • Taarif
• Medicare
• Health Care Card
• Hósusi sehét ór hótifuron
• Daktori modot
• Biaraimmar garír hóssa
• Dabai ókkol
• Raijjo arde zagar sehét hédmot ókkol
• Maazur or hédmot ókkol
• Demaki sehét ór hédmot ókkol
• Zulúm ar sadma kaunselling
• Fuain dór héfazot arde hádesa rukóon
• Héfazot or thíka
• Dat or hédmot ókkol
• Australíar burár dekbal or hédmot ókkol
• Cékayot ókkol boc bicíde ítarar yá sehét ór dekbal or hédmot ókkol
• Moót óibaade
Taarif Australíat mazé, foliar cúrur sehét ór dekbalor hédmot or konték oíldeki uggwá general
practitioner (GP), emarjensir waktot baade. GP uggwá tuáñr sehét ór zoruri tuwai saibóu ar
dabaí gorar torika fáisala goríbou. Zeén néki dabai ucút don, patalogir hañsé yá diagnostik
senthár ot hawala goróon, yá especélis mesál, surgen phizicen or hañsé halawa goróon.
Especélis ye fitin aró patologi yá oinno teés ókkol order goríbou, ar fáisala gorít fare tuáñre
hóspital botti goraforibóudé yían.
Tuñí nizor GP basi fariba ar GP ir fíc beggún yá huddun híssa thiañ wapes dibou Medicare
ye ar in GP ye bil lon or torika ore darmedar.
Medicare Áustraliar hókumoté tuáñre kessú kessú dabair ar hóspital or horsala modot goríbou nécenal
sehét or iskem uggwá Medicare hode intu. Medicare or bútore, tuñí maana dabai gorar ar
takibar faiba agór tuñí awam hóspitalor biyaraimma oile ar ze daktore tuáñre dabai goríbou
de íba é hóspital e hamot lóiyedé daktor ó foribóu. Tuáñrtu sehét ór hamolar hañsé zafoile
(zeén néki daktor, maherí daktor, sukor daktor ar baás halo tot dañthor daktor yá oinno sehét
ór hamolar ókkol ór hañsé zaile) in or horsalla Medicare modot goríbou. Agór tuáñrtu ageza
daktor or hañsé zafore yá teés gorá fore thaime thaime, tuáñr dabai gorar horsa becí óibou.
Daktor or hañsé zon yá teés goróon homi aibo zeéñtte neiki tuñí Medicare Safety Net or hód
uddur foóñsi ba.
Telifún 131 450
82
Gair decóitta, refúji ar insániyotor lain loi goillede itarattu aám torot fóuran sehét or hédmot
faibar Medicare or bútottu, ítara víza ore darmedar goré. Oinno toitta tákoya tu oit fare hósusi
sehét ór hótifuron ta foribóu.
Kessu kessu daktor ar sehét ór hamola ókkolle guñça bil torika estemal goré. Guñça bil
faiyode éndila thaim ot zaiyo de oile, daktore dairek Medicare oré bil foóñcai bou ar tuáñr zef
ottú kessu diya noforibóu. Oinno daktor ar sehét ór hamola ókkolle óit fare fuca loibóu tarár
hédmot ollá. Éndila oile tuáñr sehét or hamola ré fusra goró, yá aró becí maalumat ollá
Medicare or fáaida daabi goríbélla, éçe zai soó www.humanservices.gov.au/medicare
Tuáñrtu hámaká tuáñr Medicare kaádh añna foribóu (ar Health Care Card) agór taile) zeéñtte
tuñí tuáñr sehét ór hamolar loi doula oito zaiba.
Pharmaceutical Benefits Scheme (PBS). Ibár bútottu Australíar Hókumote kessú kessú
dabair horsalla modot goré. Agór tuáñrtu becá becí dabai ucut lagé oít fare PBS Safety Net
ye tuáñre modot gorífaribóu dabar kinibar horsalla. Agór tuñí PBS Safety Net rakom or uddur
foóñcede oile ar dabai doyayé tuáñre PBS Safety Net Card ekkán diyedé oile, tuáñr PBS
dabai houssa ozobogoi yá yar baade fura furi bosór ibát maana faiba. Agór tuñí moóngga
dabai baiccode oile yá tuáñr daktor ye diyedé oile, oít fare tuáñrtu ajo ekana bec thiañ diya
foribóu. PBS or baabote tuñí aró maalumat tuwai fariba éçe zaiyore
www.pbs.gov.au/pbs/home
Medicare ye biaraimma garír horsa no sola, bec dat ar éndila sehét or hédmot ókkol, cosma,
yá hóspital takibar horsa hósusi biaraimmalla.
Zani saibóla hoño to Medicare or hók dar oibane yían, honó ekkán Medicare Service Centre
zai soó tuáñár paspoth yá Immicard loi ar hókdar ókkollor hagos, zeén néki Department of
Immigration and Border Protection iín tu víza faiyode ciñçi yá Víza Entitlement Verification
Online ottú sobut. Agór tuñí ofuzutto oile tuáñre Medicare nombór uggwá dibou, zeyian loi
neiki tuñí fóuran estemal gorífaribá sehét or hédmot ollá. Tuáñr Medicare kad, tuáñr
Medicare or nombór loi, tuáñr nam loi ar oinno fémlir nam loi agór ítara ekkui kaádh ot dorhás
goille, tuáñre fus gorí dibou.
Medicare or babaote aró becí maalumat lagilé éçe zai soó
www.humanservices.gov.au/medicare yá tuáñr loukél Department of Human Services senthár
ot zai soó, ziyán tuñí éçe tuai faiba http://findus.humanservices.gov.au/
Éçe yo soó Paáth 1, Foóñsi baade ki gorá forede.
Health Care Card Agór tuñí Centrelink ottú thiañ foude oile yá amodoni hom oile, oít fare tuñí hókumot or
Health Care Card faibar ofuzutto óiba (soó www.humanservices.gov.au/concessioncards).
Kaádh yían loi tuñí sehét ór hédmot ókkollot, zin ore bútore dabair horsa, daktor ókkollor
horsa ar dat daktor ókkollor horsa ar biaraimma garír horsa ókkollot homai faiba.
Tuáñrtu Health Care Card tailedda, fotti bar hóspital yá dabai gotto zaile Medicare kaádh ar
Health Card dahá foribóu.
Telifún 131 450
83
Soó Paáth 10, Tuáñr Fémli aró beci maalumat ollá.
Hósusi sehét ór hótifuron Becá beci Australíar manúic ye hósusi sehét or hótifuron kini lou, hósusi biaraimmar dabai
goróon or horsa dibélla hósusi hóspital yá awam hóspital ót. Oít fare Medicare horsa no
soladé iín ólla horsa iín tu faiba zindilla neiki dat or dekbal, bec suk or dekbal, ar biaraimma
garír hédmot ókkol.
Horsa ar hedmot alok alok asé, agór tuñí hósusi sehét or hótifuron kini bélla bafile, yían
zoruri de ki tuñí oinno fañs asédé iínor hufi ókkol cek gorí ar borabori gorí saiba nokini bar
agortú.
Thiañ bokcíc diya Australíar Hókumote thiañ insentif manúicor hosusi aramiyaror hótifuron kinni bar hemmot
dibóulla. Agór tuñí hosusi aramiyaror hótifuron loibélla bafile jinís íin zana foribóu:
• Private Health Insurance Rebate – oít fare tuñí Private Health Insurance Rebate ólla
daabi gorífaribá agór tuñí Medicare or ofuzutto oile ar borabor sehét ór hótifuron polisi
taile ziyán é hóspital ót dabai goríbar maukade, aám dabai goríbar mauka (‘bec’ yá
‘oinno bec gorí – ‘ancillary’ or ‘extras’) yá dinian.
• The Medicare Levy Surcharge – íin oíldeki 1 persen bec gorí tex diya forede
zitarattu hosusi sehét ór hótifuron nai ar tar hamani uggwá tobka at foóñce (hod ot
tobka – a ‘threshold’).
• Lifetime Health Cover – eskim ibá oíldeki boc homtati manúicor hemot dedé hóspita
or hótifuron loibóulla. Lifetime Health Cover gair decoittattu noya Australíahíjrot oi
aiccede itaralla loibar akhiri tarík oildeki zehono uggwá é diyan Tarík ottú:
o 1 Julai tuáñr boc 31 bosór furai bade: yá,
o Agór tuáñr boc 31 ore oile, Medicare or fuúl fáaida faibar rejistor goijjode yían
é din ottú eik bosór furai baade.
Agór ze honíkka ye Lifetime Health Cover akhiri tarík baade kini le itararttu 2% bec diya
foribóu fotti bosór 30 ore boc furai baade foilebar hótifuron kinne lóti. Mesál, agór ze honó
uggwá foóila bar hosusi sehét ór hótifuron hóspital ollá tarár boc 45 bosos ót, itarattu 30%
bec gorí diya foribóu tarár hóspital or hótifuron ollá. Life time Health Cover bec diyattu basi
taibélla, tuáñrtu hámaká hóspital or hótifuron kina foribóu Australíar rejister goijjá sehét ór
hótifuron doyattu, tuáñr Lifetime Health Cover loibar akhiri tarík or agortú.
Aró becí maalumat ollá:
Telifún 131 450
84
Hosusi Sehét ór Hótifuron or Maalumat
Wébsáith
Hosusi Sehét ór Hótifuron www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/content/private-1
Lifetime Health Cover www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/health-privatehealth-lhc-providers-general.htm
Private Health Insurance Ombudsman www.phio.org.au
Sehét ór fañs ar Polisi borabori www.privatehealth.gov.au
Daktori modot
Fémli Daktor uggwá tuaibélla Tuáñrtu Australíat daktor or hañsé rejister goranofore. Mogor bec manúic ókkol ottu fémli
daktor uggwá asé- dabai goredé daktor zar hañsé tarár doula oitoza aám sehét ór
maamelalla, zeén néki héfazoti thika, dabai loun, daktori sailthikot, sehét ór cek, ar dil arde
demaki sehét ór dekbal ar sehét ór moswara ókkol ólla.
Daktor iín ókkol óre General Practitioner (GPs) dahá za. Itará cóñço cáñço hósusi kelinik yá
daktor hánat ham gorít fare, yá awam yá hósusi daktor hánat oinno daktor ókkol ór fúañti.
Tuñí basi loi fariba ze daktor yá kelinik or hañsé zaibaáde yían. GP ókkol on-laín yá telifún
dairektor it liís goijjá asé ‘Medical practitioners’ bútore. Tuñí faisal gorífaribá ki tuñí honó
uggwá daktor dori taiba neiki yá fotti thaim ot aile zo honó daktor ye tuáñre sai faribóu de
yían.
Oit fare tuáñrtu duián tin nán daktor hánat zai saáforibóu, bonedé éndila fémli daktor uggwá
basibélla. Hodún daktor hána éndila asédé ki zeçé noya biaraimma ar nogosé.
healthdirect wébsáith éçe www.healthdirect.gov.au General Practice ór liís ó asé, éçe tuai
soó, tuáñr loi dháhe óibou de General Practice hédmot ókkol ólla.
Thaim loi sehét ór mosólla Agór tuáñrtu honó ekkán sehét ór mosólla táaile ar emerjensi noóile tuáñr fémli daktor or
hañsé zai soó yá hono daktor hánat ekkán zai soó. Oít fare tuáñrtu sóngóraforibóu daktor loi
dola óibella.
Aám tourot tuáñrtu thaim uggwá lua foribóu on-láin ottú óuk yá telifún gorí óuk tuñí no aibar
agortú. Yían fakka rakiyó de ki tuáñr apponmen ót thaim or uore foóñsá foribóu de yían.
TB Biaraimma Agór tuñí Asia, Afrika, Indiar elakar dec, doóin Amerika yá fuk or Yurup ottú aiccódé óile, oít
fare tibi loi kúla zagat aiccila ar becí asán ót sáñte biaram farait fare yá biaram ói zaigói fare.
Oít fare Australíano foóñsi bar agortú tibilla cek gorí felaiyo, mogor oit fare tuáñrtu bútore
bútore nijam tibi asé zeén néki x-ray ekannot lout nafa.
Telifún 131 450
85
Agór tuáñrtu biaram óiye ar dorode ki aktif tibi or falla yían or baabote fémli daktor loi
biyasana goró yá nissor honó uggwá maalumat ar moswara dedé nombór ot goró.
Mahéri daktor ókkol Tuñí mahéri daktor loi dola ói nofaríba, agortú aám daktor (fémli daktor) or hañsé no zaiyóre
Daktor e tuáñre oinno daktor yá mahéri daktor or hañsé faldai dibou muúntur dabai goróon
ólla.
Daktor ókkol ór hotá-báñgidoon or tuaijjudiya lain Daktor ore TIS National ottú uggwá hotá báñgidouya lagilé estemal gorít fare. Yían oílde
maana, agór tuñí mustokil tákoya óile yá Australíar decóitta óile ar daktor or appoinmn ibár
hórsa Medicare é dibou dé óile. Tuáñr daktor e ododé muntu muntu hotá báñgidouya bookin
gorífaribóu lagilé. Soó Faç 3, Ingulíc Zuban.
Daktori emerjensi ókkol Emerjensi daktori dabai, din e 24 góndha, háfta ye háñt din asé emarjensi dipatmen ot awam
hóspital ókkol ót. Awam hóspital ókkol ‘Hóspital’ bútore liís goijjá asé White Pages ot. Oít fare
emarjensi daktori elac hodún daktor hánattu yá hósusi hóspital óttu faiba.
Agór tuñí yá ze honó ekzon becá becí biaram foijjó, fóuran 000 ót telifún goró ar
“Ambulance” hoói dhaho. Zeéñtte neiki hóspital zaibagoi fúañti dabai ocút ar tuáñr
Medicare, hósusi armiyator hótifuron or membór oiyode yían, Health Care yá Pension
Concession kaádh ókkol fúañti loi zaiyó.
Agór haálot emarjensi noóile, tuáñr fémli daktor oré konték goró.
Telifún sehét maalumat arde mocuwarar hédmot ókkol Fotti raijjo yá zaga ókkol ot telifún or ore sehét ór hédmot ókkol asé ziyán 24 gonda din ye ar,
háñt din háfta ye kúla asé. Itará maana dahái buzai dibou ar loukél sehét ór hédmot ókkol
dahái dibóu.
Hamica tuáñrtu tuáñr fémli daktor ore agortú konték gorí saá foribóu tuáñrtu biaram óile.
Raijjo yá Zaga Telifún ore Sehét ór Moswarar Hédmot
Telifún Wébsáith
ACT, NSW, NT, Tas., SA ar WA
healthdirect 1800 022 222 www.healthdirect.gov.au
Qld 13 HEALTH 13 43 25 84 www.health.qld.gov.au/13health/default.asp
Vic. NURSE-ON-CALL 1300 606 024 www.health.vic.gov.au/nurseoncall
Telifún 131 450
86
Biaraimmar garír hóssa Medicare e biaraimmar garír hóssa no dé. Biaraimmar garír hóssa raijjo arde tuñí tákode
zagar uore darmedar.
Queensland ar Tasmaniat (Tasmania), aám torot loukél tákoyalla biaraimma garír hédmot
ókkol oíldeki maana. Oinno raijjot yá zagat, fíc loit fare. Fíc alok asé, huddur soijjo, ki biaram
óiyede ar ki tuñí konsecion faibar ofuzutto né yían ore darmedar.
Baitta gorí soriledán biaraimma garí becí moóngga oít fare oossé tuáñrtu biaraimmar garír
hótifuron notakile. Oossé tuñí Queensland or yá Tasmaniar (Tasmania) barkúle tákile
hótifuron kinon gan behter oibou. Yían membership eskim yá biaraimmar garír hédmot yá
hósusi hótifuron or baget zoria gorí fariba.
Aró becí maalumat ollá Paáth 2, Modot Soó, soó.
Dabai ókkol Oossé tuáñrtu dabai lagilé, oít fare tuáñr daktor ye dabair hagos ekkán dibou dair duwan yá
farmasi zaibélla. Bec dabai ókkol, zeén néki antibiotic, baána hagos loi kini faredé. Centrelink
ye diyedé Health Care Card yá Pension Concession Card loi tuñí kessú kessú dabair
konsecion faiba. Tuáñrtu fuwati Medicare kaádh o ana foribóu farmasit.
Yían zoruri de ki tuñí dabair label ar torika gin bála gorí foribar, tuáñr daktor yá dabai douya
ré fusár gorífaribá oossé honó ekkán fakka noile. Dabai baabote maalumator modot ollá
dabai douya ré fusár gorí fariba yá Medicine Line telifíún gorí nombór ibát 1300 633 424
fusár goró.
Dabair douya ye yo telifún or ore hotá báñgidouya estemal gorífaribou, ziyán neki maana
hédmot hókumote diraikkedé.
Dabai ar dabair hagos Telifún Wébsáith
NPS MedicineWise Medicine Line – dabai ara dabair hagos
1300 633 424 Cómbar ottú Cúkkubar – 9.00 am to 5.00 pm
www.nps.org.au/contact-us/medicines-line
Medicare Australia – maalumat PBS or dabair daabi goróon or baabote.
www.medicareaustralia.gov.au/public/services/scripts/index.jsp
Raijjo arde zagar sehét hédmot ókkol Raijjo ar zagar hókumot ókkolle hóspital, cómaji sehét ar hótara biaram asédé tarár dekbal or
hédmat ókkol de.
Telifún 131 450
87
Cómaji sehét ór senthár ókkol Cómaj or sehét ór senthár ókkolle beggún maincóre hossa gorí sehét ór hédmot ókkol de.
Senthár beggúne eikdilla hédmot nodé. Hédmot ókkol ot, iín beggún tait fare sóoñloon, sehét
ór fonná ar agelozon, pisioterapi, dat or dekbal, biaram or dekbal, kaunselling ar cómaj
or bálai.
Gura fuain aséde fémli ókkol ólla sehét ór hédmot ókkol Latura attu eskullor boica gura fuain asédé fémli ókkol ólla Má halor ar gura fuain dor sehét
ór hédmot ókkol amtorot maana diaya za. Itará armiyator maalumat, héfazot or thika, ar fuain
boron or moswara, maabaf bonón ar gura fuain dór bála gizar baabote honó kussu goré ar
zanai yo de.
Maiya ókkol ór sehét ór hédmot ókkol Beçiyain dor sehét ór hédmot douya ókkolle modot goré fuain cain oibar sehét ór mosólla,
baica danir dorzar ar dudor kanser cek goróon, córab ar gazar mosólla, dil demaki aramor
mosólla ar sekcual/izzot or hamla ar gór or bútoror maramari, maiya fuain dor shorom or
zaga horaf goróon yá haçidon yo fuwati asé. Soó Paáth 6, Australíar Kaanun.
Dhoilla bodhoilla koum ollá hédmot ókkol Becá becí hóspital ókkol ar boro sehét ór senthár ókkol ot sehét ór hamola ókkol asé ze neiki
hédmot ókkol de lookélor gair decóitta cómaj ókkol óre. Hédmot ókkol dedé bútore ki ki asé
hoilé kaunselling, moswara, hawala goróon ar sehét ór maalumat don asé.
Tuáñr loukél hóspital yá cómajor sehét ór senthár ot telifún gorísoó zani saibélla honó tuáñr
zubanor façilla Multicultural Health Worker uggwá aséne.
Sehét ór hédmot ekkán tuai bélla:
Raijjo yá Zaga
Sehét ór ejensi ókkol Wébsáith
ACT ACT Health http://health.act.gov.au/our-services/which-health-service-suits-you-best
NSW NSW Ministry of Health www.health.nsw.gov.au/hospitals/pages/default.aspx
NT Department of Health www.health.nt.gov.au/Service_Locator/index.aspx
Qld Queensland Health www.health.qld.gov.au
SA SA Health www.sahealth.sa.gov.au/wps/wcm/connect/Public+Content/SA+Health+Internet/
Tas. Department of Health and Human Services
www.dhhs.tas.gov.au
Vic. Department of Health and Human Services
https://www2.health.vic.gov.au
WA Department of Health http://ww2.health.wa.gov.au
Telifún 131 450
88
Maazur or hédmot ókkol Honó uggwá ofuzutto manúic mustokil ar dahá zade éndila homi yá maazuri asé éndila, tarár
fémli ar soúñloya ré haliga gorí modot bol de National Disability Insurance Scheme (NDIS)
ye. NDIS or modot hamani loi teés nogore ar thiañ fucar modot foudde ínnot kessú asor
noibo zeén néki maazur modótor finsen.
E thaim ot, tuáñrtu boc ar zagar corót fura gorá foribóu NDIS faibélla. Ofuzuttotor baabote
maalumat ollá éçe faiba www.ndis.gov.au/people-disability/access-requirements
Agór tuñí NDIS zagar bútore notákile, oit fare agéloti maazuri hédmot ókkol asédé iín faiba.
Aró maalumat ollá hédmot ín ókkollor baabote, éçe zai soó www.ndis.gov.au/people-
disability/other-services
Raijjo ar zagar sehét ór hédmot douya ókkole hotó kisím modot ar hédmot ókkol maazur
manúic ólla, ar tarár fémlilla ar soúñloyalla di raíkke.
Raijjo yá Zaga
Mazuror ejensi Telifún Wébsáith
ACT Disability ACT 133 427 www.communityservices.act.gov.au/disability_act
NSW Department of Family and Community Services (Ageing, Disability and Home Care)
www.adhc.nsw.gov.au/individuals/support
NT Northern Territory Government Office of Disability
1800 139 656 http://health.nt.gov.au/Aged_and_Disability/Office_of_Disability/index.aspx
Qld Department of Communities, Child Safety and Disability Services
13 QGOV yá 13 74 68
www.communities.qld.gov.au/ndis
SA Disability Information Service 1300 786 117 www.sa.gov.au/topics/community-support/disability
Tas. Tasmanian Government Disability and Community Services
1300 135 513 www.dhhs.tas.gov.au/disability
Vic. Department of Health and Human Services
1300 650 172 www.dhhs.vic.gov.au
WA Disability Services Commission
(08)9426 9200 Maana 1800 998 214
www.disability.wa.gov.au
Telifún 131 450
89
Aró becí maalumat ollá maazuror hédmot ókkollor baabote:
Nécenel orgenaizécen Wébsáith
Department of Social Services – porugram ar hédmot ókkol
www.dss.gov.au/our-responsibilities/disability-and-carers/programmes-services
Department of Human Services – maazur ókkol ollá modot
www.humanservices.gov.au/disability
Maazur loi taalukat asédé ejensi ar sáith ókkol
www.dss.gov.au/our-responsibilities/disability-and-carers/related-agencies-sites
Maalumat hókumot or modot, ar benifit ar thiañ maazur ar ítarar soúñloya ókkol ólla
www.australia.gov.au/information-and-services/benefits-and-payments/people-with-disability
Demaki sehét ór hédmot ókkol Agór tuáñrtu demaki mosóllar yá biarm ókkol or modot lagilé, tuáñr fémlir daktor yá cómajor
sehét ór senthár ot konték goró.
Tuáñrtu fóuran modot lagilé, tuáñr dahor hóspital or demaki halotor tim oré yá nisor modótor
lain oré konték goró:
Dil demakir aramor modot Telifún Wébsáith
Lifeline – 24 gonda modot or lain 13 1114 www.lifeline.org.au/
Kids Helpline – 24 gonda modot or lain 1800 55 1800 www.kidshelp.com.au/
Mens Helpline Australia – 24 gonda mosibot or lain
1300 789 978 www.mensline.org.au/
Suicide Call Back Service – fura dec agagura maana kaunselling zu
1300 659 467 www.suicidecallbackservice.org.au
Department of Social Services or dil demaki sehét ór modot ókkol dedé cómaj or bútore ínor
hédmot ar porugram ókkol lagilé zeén néki:
• Family Mental Health Support Service (FMHSS)
• Personal Helpers and Mentors (PHaMs)
• Mental Health Respite: Carers Supports (MHR:CS)
Éçe zai soó www.dss.gov.au/mental-health
Telifún 131 450
90
Zulúm ar sadma kaunselling Especél hédmot ókkol zulúm ar sadma faiye de maincóre modot goríbélla:
Raijjo yá Zaga
Zulúm ar sadma kaunselling Telifún Wébsáith
ACT Companion House – zulúm ar sadmattu basi faijje de manúic ólla
02 6251 4550 www.companionhouse.org.au
NSW Elac ar gomgoríbar hédmot zulúm ar sadmattu basi faijje de manúic ólla (STARTTS)
02 9794 1900 www.startts.org.au
NT Melaleuca Refugee Centre – zulúm ar sadmattu basi faijje de manúic ólla
08 8985 3311 www.melaleuca.org.au
Qld Queensland Program of Assistance to Survivors of Torture and Trauma (QPASTT)
07 3391 6677 www.qpastt.org.au
SA Survivors of Torture and Trauma Assistance and Rehabilitation Service (STTARS)
08 8206 8900 www.sttars.org.au
Tas. Phoenix Centre – zulúm ar sadmattu basi faijje de manúic ólla
03 6234 9138 http://mrchobart.org.au/phoenix-centre/
Vic. Foundation House – Victorian Foundation for Survivors of Torture (VFST)
03 9388 0022 www.foundationhouse.org.au
WA Association for Services to Torture and Trauma Survivors (ASeTTS)
08 9227 2700 www.asetts.org.au
Fuain dór héfazot arde hádesa rukóon Kidsafe, gura fuain dór hadesáttu basi takon or Foundation oíldeki gair hókumot or
orgenaizécen zetará neiki gura fuain dor héfazot ar hadesáttu basi takon or maalumat ar
hédmot ókkol maabaf arde cómaj ore dedé www.kidsafe.com.au ot. Kessú torjuma goijjá
hákikot hasbos ókkol Fosím Australiar (Western Australia) arde Victoriar (Victoria) híssa
ókkol ór wébsáith ot asé.
Héfazot or thíka Fuain arde boro maincóre héfazot or thíka ye hótora faráde biaram ottú basa. Héfazot or
thíka maroon waajib noó, kintu yían cúaric goráza de ki fuain beggún arde kessú boro
maincóre maroon. Kessú raijjo arde zagat fuain dóre héfazot or thíka maijjé de rekódh dahá
fore fuian soóñledé éçe nozaibar yá eskul cúru nogoríbar agortú.
bec héfazot or thika ókkol tuáñr fémli daktor yá cómajor sehét ór senthár óttu maradé.
Albettá, kessú héfazot or thika ókkol eskul ottú yo maridé. Tuáñr fémli daktor yá cómaj or
sehét ór senthár ore konték goró aró becí zani to mono hoilé.
Telifún 131 450
91
Australian Childhood Immunisation Register (ACIR) éçe www.humanservices.gov.au/acir
oildeki nécenel rejister gura fuain ar hoitca fuain 20 nisor boc ókkollor héfazot or thika
maijjéde rekódh rakedé.
20 bosór or nisor boica gura fuain ar hoitca fuain zetará Medicare ot botti goijjá asé otomatik
ACIR bútore golizai bogoi. Tuáñr fuwati ítarar héfazot or thika maijjé de rekódh daktor or
hañsé loijaiyo, take ítara honó bedeccor héfazot or thika maijjéde ín rejisterot golaidifare fán.
Kessú Kessú hókumot or thiañ fucar www.humanservices.gov.au/immunisation faibélla
héfazot or thika maroon oíledeki fura gorá foribóude ekkán corót. Biram ollá bouli hefazoot
thika marinafaradé oile corót yían ottú maf gorí diya zaibóu.
Maalumat héfazot or thika baabote Telifún Wébsáíth
National Immunisation Information Line 1800 671 811 www.immunise.health.gov.au
Australian Childhood Immunisation Register 1800 653 809 www.humanservices.gov.au/acir
Dat or hédmot ókkol Gal or bútoror safai becá becí zorurui aám sehét ar bála takon ollá. Hósusi dat or daktor
oíldeki osol dañthor hédmot douya. Hósusi dat or daktor fuca lou tarár hédmot dibélla.
Telifún dairektori éçe ítara list goijjá asé. Oit fare tuñí hósusi sehét ór hótifuron loi fariba dat
or hédmot or horsalla modot fou fán.
Child Dental Benefits Schedule éçe www.humanservices.gov.au/childdental ofuzutto gura
fuain 2 bosór ottú 17 bosór fán $1000 fáaida faibóu aám dat cek goríbar hédmot ollá. Benefit
iín musal sal dui bosór bútoralla. Agór tuñí ofuzutto oile Department of Human Services ye
tuáñre konték goríbou.
Ofuzutto Centrelink or konsecen kaádh asédé manúic ólla, raijjo ar zagar hókumoté maana
gal or sehét ór dekbal de (nokli dat doritakon ar dat or duk homade). Tuáñr dahe daktor hana
yá hóspital asédé éçe konték goró tuáñr elakar hédmotor baabote. Tuñí ofuzutto né yían cek
goríbélla Centrelink oré konték goró.
Australíar burár dekbal or hédmot ókkol Zeéñtte tuñí bura óiba, tuñí basi fariba hoñe tuáñre soúñlibodé yían, ki tuñí nizor górot taiba
yá burá manúic or hédmot goredé górot taiba yían. Burá manúic dekbal goredé hédmot or
zaga éndila gorí banaiyéde take tuñí gaga taki farefan ar basi fariba hondilla dekbal
lagedé yían.
Australíar hókumoté kessú kessú burá manúicor dekbal or hédmotor zagar horsa homgorí
eijjé. Tuáñr nizor haloté ejazot dilé yían buzazadé ki tuñí kessú kessú tuáñr dekbal or
horsalla modot goríbaade yían.
Telifún 131 450
92
My Aged Care wébsaíth ot www.myagedcare.gov.au tuáñr fosonir rastar baabote, ar kengorí
burá manúicor dekbalor hédmot ot golibar baabote maalumat ókkol asé. Yíané tuáñre burá
manúicor dekbal goredé hédmotor sistem or baabote buzifaribélla modot óibou, ar kengorí
hédmot ar modot ókkol faiba. Torjuman goijjá maalumat websáith ot faiba. My Aged Care éçe
yo konték gorífaribá nombór ibát 1800 200 422 yá TIS National inntu tuáñr buráhalor
dekbalor baabote biasana goríbélla.
Duián rasta burá halor dekbal or hédmot ókkol ólla:
• Agór tuñí lagatar gór ot táai bellá saáile tuñí din dari ham ókkol ólla modot faiba ziín
tuñí ar nizebaze entezam gorí nofaróor zendila batti ókkol bodola, bagiza soón, gaa
dúwoon ar hoor bodola yá thungthang bazar gorá. Tuñí sáman ókkol ó kini faribá
Malsamana ókkol magi fariba zeén néki zendila áñçibar freim érem áñçi bélla modot
goribode tuáñre.
• Tuñí burár dekabalor hédmotor gór ot zagoi fariba agór tuñí buzoddeki tuñí nizor górot
ar tainafariba de yían.
My Aged Care ye tuáñr zoruriator baabote biasana gorifaribou ar lain goridibóu cek ókkol
goríbar baabote aró bála gorí fusár goríbélla tuáñr halot or baabote ar saibélla honó tuñí
ofuzutto óiba né hókumot or homgoijjá burár dekbal goríbar hédmot faiba né yían-
aró maalumat ollá éçe zai soó www.myagedcare.gov.au/eligibility-and-assessment yá telifún
goró 1800 200 422 ot.
Cékayot ókkol boc bicíde ítarar yá sehét ór dekbal or
hédmot ókkol Honíkkattu cikayot goittóu mono hoilé Aged Care or gór ókkol, gór or pekej ókkol yá
Commonwealth Home Support Program or hédmot ókkollor baabote, tarattu hók boné Aged
Care Complaints Commissioner hañsé konték goríbélla. Yían oíldeki maana hédmot. Tuñí
Aged Care Commissioner hañsé konték gorífaribá:
• On-láin - www.agedcarecomplaints.gov.au/
• Telifún- kol goró 1800 550 552
• Leikiyare- leikke cikayot ítarar namé defeçaiyo:
Aged Care Complaints Commissioner
GPO Box 9848 (Tuáñr rasdori cór ar raijjo/zaga)
My Aged Care ore nombór ibát 1800 200 422 yá MyAgedCare wébsáíth or intu
www.myagedcare.gov.au/ konték gorífaribá agór tuáñrtu honó ekkán sinta taile tuáñr Ar
Burár Dekbalor tojurbar baabote.
Agór tuáñrtu honó ekkán sinta taile tuáñre yá oinno zonoré hondilla sehét ór dekbal or
hédmot diyeder baabote, tuáñr raijjot yá zagar alok gorí cikayot ayedé ín cek goredé ítarar
hañsé cikayot gorí fariba.
Telifún 131 450
93
Raijjo yá Zaga
Sehét ór dekbal cikayotor ejensi
Telifún Wébsáith
ACT Human Rights Commission 02 6205 2222 http://hrc.act.gov.au/olderpeople
NSW Health Care Complaints 1800 043 159 www.hccc.nsw.gov.au
NT Health and Community Services Complaints Commission
1800 004 474 www.hcscc.nt.gov.au
Qld Office of the Health Ombudsman
133 646 www.oho.qld.gov.au
SA Health and Community Services Complaints Commissioner
1800 232 007 www.hcscc.sa.gov.au
Tas. Office of the Health Complaints Commissioner
1800 001 170 www.healthcomplaints.tas.gov.au
Vic. Office of the Health Services Commissioner
1800 136 066 www.health.vic.gov.au/hsc
WA Health and Disability Services Complaints Office
1800 813 583 www.hadsco.wa.gov.au
Moót óibaade Australíat mazé honó ekzon ottú moóth oile, daktor uggwá’ttu hámaká saálthikot sáain
gorforibóu moóth óiyedé yían fakka goríbélla. Zetúkkun fán saálthikot yían neilainode
ettukkun fán jonazar toyari kessun ekkán gorinafaribóu.
Australíat jonazar karwai goróon becí moónga fore ar $4000 ottú $15000 horsa oja goi. Baás
thaim ot hótifuron or kumpani ye jonaza toyarir horsa ar oinno horsa ókkollor theiñ de moóth
uggwá oibaáde. Baás thaim ot moroya oít fare moroyaye jonazar horsala nal gorí raikke yá,
Will ot hoi raikke tarár fosoni torika.
Will oíldeki kaanuni hagos zeçe moóth oibaáde moroyar commboti kengóri baçi bodhé yían,
tarár fuain doré hoñe saibodé yían, ar hoiyéde éndila zeén néki sodka ar nizor jisim or path
ore sodka goróon or baabote. Kaanuni mutabek oíbélla, Will yían, Will yían loi taalukat naide
éndila dui zon manúic óttu goba diya foribóu. Will ot mazé Executor uggwá basiyare banaibo.
Will yían or Executor or zimmadari oíldeki zedun manúic ókkollor nam asé Will yían ot, ítarar
hañsé manúic ibár combotti ókkol baçidon, moroyar tex or baabote samalon ar takit rakóon
Will yían ot hóiyede éndila jinís ókkol gorizón. fotti raijjot ar zagat Public Trustee uggwá také
ze neiki Executor bonifare (amtorot fíc diya fore).
Telifún 131 450
94
Agór manúic ibá yé Will ekkán banai no raikke de taile, combotti gín kaanun mutabek híssa
goribóu. Oossé dahor egana notakil combotti gín raijjo yá zagar hókumot óre difaribóu.
Piyar adoijja uggwá hárai baade ar duk cúk loi muqabela goríbar modot ókkol asé.
Aró becí maalumat ollá:
Moswara Wébsáith
Moóth uggwá oibaáde ki goraforibodé
www.humanservices.gov.au/customer/subjects/what-do-following-death
Will ekkán banon www.moneysmart.gov.au/life-events-and-you/over-55s/wills-and-power-of-attorney
Jonazar karwair hórsa doon www.moneysmart.gov.au/life-events-and-you/over-55s/paying-for-your-funeral
Public Trustees www.australia.gov.au/information-and-services/family-and-community/wills-and-powers-of-attorney/wills
Organ Donation Register www.humanservices.gov.au/customer/services/medicare/australian-organ-donor-register
Hárai félaiyodé modot www.australia.gov.au/information-and-services/family-and-community/death-and-bereavement
Telifún 131 450
95
10 Tuáñr Fémli
Sekcén yián ot • Biyácádi arde oinno taalukat ókkol
• Hoicca maincór la hédmot ókkol
• Maabaf
• Fuar modot
• Burá manúic ókkol
• Egana ré tuwoon
• Tuáñr fémli arde Centrelink
Australíar fémli zimma loi ar tuáñr decót goittadé ín loi forók taibóu. Beçain ar beçiyain dottu
ekkui hóq ar zimmadari ókkol asé. Beçain ar beçiyain ham goróon óilde ki aám ar kobul
goráza. Beçain ar beçiyain fuwati gór solon or zimma lou zeén néki, fuain doré sóoñloon,
rana bara ar sáp sui goróon.
Kessú kessú fémlir or bútore manúic jolti gorí Australíar noya zindigi loi mili zagoi fare oinno
zonottu waro. Mesál, gura fuain ókkol maf baf ottuwaro jolti Ingilíc ciki zagi fare.
Yian zoruri de ki tuñí noya zindigi loi milizaibargan tuáñr fémli fuwati sañth di. Oít fare tuáñrtu
modot saforibóu ar paáth yían ot hédmot ókkollor baabote maalumat asé. Australíat mazé
tuáñr fémlire sopot goríbélla modot tuwoon yían aám ham ar kobul goráza. Éçe zai soó
www.humanservices.gov.au/servicefinder Hókumot or ar cómajor modot ollá.
Biyácádi arde oinno taalukat ókkol Ze manúic uggwá ye modot yá fémlir ar góror bútoror maramarir ar sekcual/izzot hamlar
baabote maalumat tuwar 1800RESPECT kaunseling, maalumat ar hédmot ókkol asédé éçe
hawala goridibou. Húnormon kaunsellor ókkol toyar asé 24 diné, háñt din háftaye. Zetará
fuwaijja, egana, ar hamor fuwaijja yá kláyen ólla sinta bafana gorer tarariyo modot
gorifaribóu. 1800 737 732 telifún goró yá éçe zai soó www.1800respect.org.au
Family Relationship Advice Line ye fémlir taalukat or maamelalla, zuda oibaáde maabaf ottú
ki nal gorá forebode yían ar tilifún goijjédé tare fémli loi bala taalukat goribélla yá zudaí lloi
samne goríbar modot goredé fabélla, loukél hédmot douya ókkol asédé tarár hañsé hawala
goridibou. Moswarar line Cómbar ottú Cúkkubar fán 8.00 am ottú 8.00 pm bazé fán kúle, ar
Cónibare 10.00 am ottú 4.00 pm fán kúle, nécenel awam cuti ókkol baade. Telifún goró
1800 050 321 (maana kol) yá éçe zai soó
www.familyrelationships.gov.au/BrochuresandPublications/Pages/family-relationships-
advice-line.aspx
Family Relationships Online ye fémlir taalukat ar zuda oun or baabote maalumat de. Fémli
ókkolle hédmot ókkol tuwai fariba taalukat or maamela ókkol samalibar modot ollá ar zuda
oibaáde fuain dor hondilla nal goribaáde yían or baabote www.familyrelationships.gov.au ‘t
zoo.
Telifún 131 450
96
MensLine Australía ye beçain zinottu fémlir zindigi loi yá oinno aham taalukat loi mosólla
asédé itarare kaunselling or modot de, maalumat de ar hédmot douya ókkollor hañsé hawala
goride. Ze beçiyain yá oinno fémlir bútoror manúic ókkol asédé ar tarattu pathner, zaimair ar
baf ókkollor sinta asé, itarare modot ar maalumat ókkol dibou. 24 gonda din bútore tara kúla
ase. Háñt din háftai ye. 1300 789 978 ot telifún goró yá éçe zai soó www.mensline.org.au
Hoicca maincór la hédmot ókkol Cómajor ejensi ókkolle 25 bosór or nisor boicca hoitca manúic ókkol ólla porugram ókkol
foóñsa. Hoitca manúic or ham wala ókkol otu elomor kabeliyot ar torjurba asé ar tara hoitca
manúic ókkol óre maalumat, modot ar héfazot zagat kisím kisím jinís ókkol goré, bec thaimot
Hoitca manúicor Senthár ot yá loukél konsil ot goredé.
Aró becí modótolla:
Nécenel hoitca manúior Hedmot Telífún Wébsáith
Kids Helpline – 24 hour kaunselling fañs ottú 25 bosoror boc.
1800 551 800 www.kidshelpline.com.au
Headspace sorer dahal 12 ottú 25 bosór boc.
1800 650 890 http://headspace.org.au
YouthBeyondBlue – 24 gonda modot ochanti ar dil ade demaki halot or biaram loi muqabála goríbélla.
1300 22 4636 www.youthbeyondblue.com
Department of Education and Training
https://education.gov.au/youth
Generation Success soulot ókkol hoitca manúic ore modot goríbélla.
www.employment.gov.au/generation-success-youth-employment-initiative
Youth Employment www.employment.gov.au/job-seekers-0
Australian Institute of Family Studies ottú links
https://aifs.gov.au/cfca/publications/helplines-and-telephone-counselling-services-children-y
Reconnect - 12 ottú 18 bosór boicca begór yá begór oibar asédé itarare modot goredé
www.dss.gov.au/our-responsibilities/housing-support/programmes-services/homelessness/reconnect/reconnect-services
Office of the Children’s eSafety Commissioner – 18 bosór or nissor boicca gura fuain doré hotora intarnét ot dauk goredé yían repoth goríbélla.
www.esafety.gov.au/reportcyberbullying
Telifún 131 450
97
Raijjo ar zaga ókkolle yo hoitca manúic or hédmot ókkol de:
Raijjo ar Zaga
Hoitcha manúic or hédmot ókkol Wébsáith
ACT Youth InterACT www.youth.act.gov.au
NSW Youth NSW www.youth.nsw.gov.au
NT Office of Youth Affairs www.youth.nt.gov.au
Qld Queensland Youth www.communityservices.qld.gov.au/youth
SA South Australia Youth Site www.officeforyouth.sa.gov.au
Tas. Office of Children and Youth Affairs www.linkzone.tas.gov.au
Vic. Youth Central www.youthcentral.vic.gov.au
WA Office for Youth www.wa.gov.au/information-about/your-community/youth
Tuáñr loukél konsil ore konték goró forti aibar ar oinno hoitca manúicor purugramor baabote.
Maabaf Australíaye fuain sadé yían kimoti mane, kintu yían ó manilyoyedé ki hamica asán noi “gom”
maabaf bonibélla. Beca becí ogranisecion ottú maalumat ar modot ókkol asé.
Gura fuain doré banon nan ekkán zoruri paáth maabaf bonon or butore, mogór mara dora
gorí banon oílde ki gair kaanuni Australíat mazé. Tuñí banaibar oinno torika etamal
gorífaribá, zeén néki hufi ókkol lefelon yá tuáñr fuain doré tarár kamarat zaito go hoiba. Tuáñr
fuain doré bocis diyo bála adab goijjé de ótolla ar gom mesál boniyo.
Agór tuáñrtu fuain doré banaibar mazé mockil oile, fémli kaunselling ar maabaf ore musáda
goré hédmot doyattu modot soó:
Maabaf oun/faloon or maalumat Wébsáith
Family and Relationship Advice Line (Telifún 1800 050 321)
www.familyrelationships.gov.au
MyChild www.mychild.gov.au/
Raising Children Network www.raisingchildren.net.au
Australian Childhood Foundation – torjuman goijjá maalumat camil asé
www.kidscount.com.au/en
Hoitca manúíc ore faloon www.abcdparenting.org
Kidsafe www.kidsafe.com.au
Australíar Hókumot or links www.australia.gov.au/information-and-services/family-and-community/caring-for-children
Telifún 131 450
98
Fuar modot Child Support eskim ibá Departmen of Human Services ye samaladé, ar ibattu zuda óiyede
maabaf ókkolle modot fa fuain dór thiañ fade ibá saibélla tarár fuain dór bálailla. Defermen
ore konték goró fuainda hondillagori modot faiba de yían biasana goríbélla.
Fuan dor modot Konték or tofsil ókkol
Child Support wébsaith www.humanservices.gov.au/childsupport
Telifún Child Support 131 272
Oinno zuban ot maalumat ókkol www.humanservices.gov.au/yourlanguage
Maalumat gair decóitta, refúji ar gorba ókkol ólla www.humanservices.gov.au/multicultural
Burá manúic ókkol Becá becí hókumot or, hósusi ar cómaj or orgenaizécen ókkol asé 50 bosór ore boicca
manúic ókkol óre hédmot dibélla.
Australía hókumot e ki de hoile:
• Age Pension- Thiañ modót ar konsecen or ofuzutto Australíar burá manúic ólla éçe
www.humanservices.gov.au/agepension
• My Aged Care- maalumat tuáñr basi faribade rasta ókkol, ar kengorí hédmot faibar
golibar torika éçe www.myagedcare.gov.au
Éçe yo soó Paáth 9, Sehét ar Bála taibar
Hárr Raijjot ar Zagat Seniors Card eskim asé. Kaádh yían oíldeki maana ar kaádh or girós
ottú hók dar o konsecen faibar, híssa lóiyedé hasharbar ókkolllottu homai faibélla.
Aró becí maalumat ollá:
Burá manúic ókkol ór maalumat
Telifún Wébsáith
Centrelink 132 300 www.humanservices.gov.au/olderaustralians
My Aged Care 1800 200 422 www.myagedcare.gov.au
Seniors Card eskim www.australia.gov.au/information-and-services/benefits-and-payments/older-australians/seniors-card
AusGov – Australíar burá bocwala
www.australia.gov.au/information-and-services/benefits-and-payments/older-australians
Telifún 131 450
99
Egana ré tuwoon Australíar Rédh Króss (Australian Red Cross) ye tuwoñn ar hobor don or hédmot ókkol de
zetará egana gucilloi sira ogiyoi larailla bouli, awam maramarilla bouli ar qudrutir mosibot ollá
bouli. Fura agura duniat Rédh Króss cómaj ókkolle ze manúic ókkollor egana gucci bedeccot
azigiyoide itarare tuai bélla modot goré.
Rédh Kross Internécenel tuwoñn ar Refújir Hédmot (Red Cross International Tracing and
Refugee Service) ore konték goríbélla:
Australíar Rédh Króss Konték or tofsil
Email [email protected]
Rédh Króss or wébsáith www.redcross.org.au
National 03 9345 1800
ACT 02 6234 7600
NSW 02 9229 4111 yá maana kol 1800 812 028
NT 08 8924 3900
Qld 07 3367 7222 yá maana kol 1300 554 419
SA 08 8100 4500
Tas. 03 6235 6077
Vic. 03 8327 7700 yá maana kol 1800 131 701
WA 08 9225 8888 yá maana kol 1800 810 710
Telifún 131 450
100
Tuáñr fémli arde Centrelink Department of Human Services ye cómaj, sehét ar oinno thiañ ókkol ar hédmot ókkol de
Centrelink ar Medicare zoria. Iín diyat forók óibou hárr ekzonor ar fémlir zoruriat ore
darmedar ó. Centrelink ore fóuran konték goijjó modot ollá agór tuáñr háalot ókkol bodoli
giyóide óile, mesál, tuáñrtu fua uggwá foida oíyé, ham giyoí yá biarámma oígiyógoí.
Centrelink ye manúic ore kabil boni bélla ar ham ekkán tuwai bélla modot goré, ar eikmikattu
zetará mojburot asé ítara modot goré. Centrelink ye zitrarattu especél modot lagerle hárr ek
zindigir tabkat itarare modot goré, zeén néki retaiç or pelan goróon yá biaram óiye yá
mosibotot foijjo.
Sekcion yían ot • Tuáñr sinno fakka goróon
• Oinno zuban ókkol ot modot
• Centrelink loi taalukat goríbar modot
• Centrelink entezar or muddot ókkol
• Centrelink or thiañ daabi goróon
• Fémli ókkol ólla thiañ diya
• New Zealand or decóitta ókkol (ze neki Australíar decóitta noó)
• Mosibot or woktót thiañ refúji arde insániyotor lain loi góilledé ítarallá
• Centrelink ór oinno hédmot ókkol
• Koncécen hamai hom aséde ítarallá
• Háalot ókkol bodolizoon
• Uggwá Pathnár ór maáni
• Abbar soón arde afil ókkol
• Tuáñr maalumat or gufoniya
• Hoicca maincór
• Modot or Ekindiya
Tuáñr sinno fakka goróon Centrelink ot, tuáñrtu habosfonna dahá foribóu tuáñr sinnó fakka goríbélla
www.humanservices.gov.au/customer/enablers/proof-of-identity mesál, paspoth ar sofór or
habosfonna, beéng or ekón ór tofsil yá tákon or zagar tofsil ókkol
Oinno zuban ókkol ot modot
Maalumat oinno zuban ókkol ot Centrelink ottú hotó kisím torjuman goijjá maalumat asé, éçe
www.humanservices.gov.au/customer/information-in-your-language tuáñr thiañ hédmot
ókkollor baabote ziyían neiki tuñí fori fariba, sai fariba yá fúni fariba.
Centrelink ottú vidiur set uggwá asé Australialla Noya vidiu iín 10 zuban ot asé, éçe thiañ,
ham tuwoñn, Medicare kaádh ar Health Care Card. Vidiu iín kúli fariba éçe zaiyaré
www.humanservices.gov.au/yourlanguage.
Telifún 131 450
101
Boóut dhóilla zuban or Telifún or Hédmot Agór tuñí Ingilíc baade oinno zubanor hotá hoilé, tuñí añarar becí zuban or telifún or hédmot
ot telifún gorífaribá 131 202 ot (8am - 5pm loukél thaim) ar tuáñr zubanot honó uggwá loi
tuáñr Centrelink or thiañ ar hédmot ókkollor baabote hotá hoyo.
Hotá-báñgidouya Agór tuñí Ingilíc hotá nohoile, Centrelink ye tuáñrla maana hotá báñgidouya uggwá difaribóu
tuáñr appoinmen ot. Torjuman uggwá nal goríbélla 131 202 ot telifún goijjó ar tuáñr loukél
Centrelink Service Centre éçe lagai dito hoiyó.
Tuáñr habosfonna ókkol óre torjuma goróon Tuáñr habosfonna zein, thiañ daabi bélla ar hédmot ókkol ólla dahá foribóu, Centrelink ye
iínore torjuman goribélla nalgori difaribóu. 131 202 éçe telifún goró yá tuáñr loukél Centrelink
Service Centre ot fusár goró.
Boóut dhóilla torikar Hédmot dedé ofísar ókkol Bouth doilla tor torikar hédmot dedé ofiser ókkol (soó www.humanservices.gov.au/mso)
Centrelink or purugramor ar hédmot ókkollor baabote gair decóitta ítara ar refúji cómaj ókkol
óre maalumat de.
Centrelink óttú Ciñçí Tuáñrtu hamak Centrelink ye defeçaiyede ciñçi ókkol foráforibó ar juwab diyo agór zoruri
oile.131 202 hañsé telifún goró agór tuáñrtu ciñçi tuáñr zuban ot buzaidiya foille.
Centrelink loi taalukat goríbar modot Tuñí ar ekzon yá orgenaizécen nam di fariba (‘bodola’ – ‘nominee’), tuáñr zagat tiyaibélla.
Soó www.humanservices.gov.au/nominees
Centrelink Konték or tofsil ókkol
Centrelink www.humanservices.gov.au/centrelink
Maalumat gair decóitta, refúji ar gorba ókkoll ólla
www.humanservices.gov.au/multicultural
maalumat oinno zuban ókkol ot www.humanservices.gov.au/yourlanguage
Maalumat óllo oinno zuban 131 202
Daabi goríbar niat www.humanservices.gov.au/customer/enablers/intent-to-claim
Tuáñr sinno fakka goróon www.humanservices.gov.au/customer/enablers/proof-of-identity
Hédmot dedé senthár ot zo www.humanservices.gov.au/findus
Telifún 131 450
102
Centrelink entezar or muddot ókkol Tamam noya foóñcedé tákoya ókkol yá toitta bedec or manúíc ókkol (refúji yá insániyotor lain
loi goillede ítara baade) hámaká 104 háfta intezar gorá foribóu (Newly Arrived Resident’s
Waiting Period) thiañ yá fáaida ókkol nofaibar agortú. Fémli modot or thiañ foyalla sóngóra
nofore (soó fémli ókkol ólla Thiañ). Aró beci maalumat ollá soó
www.humanservices.gov.au/families
Sóngóraforibode wakto ar hattu gorá forebode yían alok alok asé, hondilla benefit ar
Australíafoile bar foóñce de tarík loi gona za. Australíar tákoya boniyare, tuáñr hoyat ot
Australíat thaim guzara goijjodé iín sóngóraforibode wakto ollá yo gonifaribo.
Sóngóraforibode waktot, tuñí jobactive or hase rejister gorífaribá ham tuai bélla. Centrelink
Service Centres ot ham tuai bar nizore modot goredé soulat asédé iín no estemal gorífaribá.
Newly Arrived Resident’s Arrived Resident’s Waiting Period Newly Arrived Resident’s Waiting Period óttu maf aséde ítara:dorhás goró eçé:
• Australíar decóitta.
• Australíar decóittár yá beci derir tákoyar fémli ókkol.
• Manúic ibá ok yá manúic ibár fémli ze manúica neiki insániyotor porugram loi aiccedé.
• Kessú kessú subklásses víza wala.
Zedice tuáñrtu beci mosibot ot foijjo, tuáñr dahá zade indilla halot bodolon or zoriyaye, oít
fare tuñí fóuran especél benefit faiba. Ham giyao yá ham ekkán tuai nafor, yian dahá zade
indilla halot bodolon nodoribou. Centrelink or hañsé dorhás goró, zani saibélla ki tuñí ofuzutto
né yían.
Kaabel óiyede tákoyar corót Finsén ar kessú eloun ókkol ot noya foóñce de tákoyar sóngoraforibode wakto ibá notake,
kintu ‘gosa zadé tákoya’ (‘qualifying residence’) sóngóraforibode wakto asé:
• Parenting Payment and Widow Allowance: 104 háfta
• Age Pension and Disability Support Pension:10 bosór
Mogor kessú kessú la maaf asé, mesál, tuñí uggwá refúji yá insániyotor lain loi accó, yá tuñí
rari boni goi, maazur yá ekála maabaf oile Australíar tákoya boni baade.
Tuñí finsén ór ofuzutto óifaribá agór tuñí Australíar loi internécenel cómaji fañs razinama
goijjé de dec ot takilade oile ar thiañ daabi gorodé ibá ibár bútore asédé oile. Australíat tu 29
dec loi, éçe liís goijjá asédé iín www.humanservices.gov.au/issa cómaji fañs or razinama
goijjá asé.
Finsen or baabote aró zain to mono hoilé, fuwati bedecor finsen daabi goróon yá Australian
finsen daabi goróon bedec ottú, éçe zoo www.humanservices.gov.au/international
Telifún 131 450
103
Centrelink or thiañ daabi goróon Cómaji thiañ daabi goribélla, tuáñrtu hámaká ‘Intent to Claim’ ekkán rejister goroforibou.
Yíanne Centrelink oré zanai dibodeki tuñí thiéñ la dorhás goittóu soude yían. Yían on-láin,
nize baze zaiyara, telifún ot yá tuáñr bodola ar ekzonne gorifaribou.
Oossé tuáñr dorhás gosilé, tuáñr thiañ yá konsecen kaádh zeidin Intent to Claim rejister
goijjó de é din lóti solibou (oossé tuñí ofuzutto oile thiañ yá konsecen kaádh ólla tarík ibattu
lóti ar mukommól goijjá dorhás 14 din bútore wapes goridiyo).
Bec Centrelink or thiañ serof Australíatakedé manúic ólla ar Australíar tákoya ókkol ólla (éçe
zai soó www.humanservices.gov.au/customer/enablers/residence-descriptions).
Kessú Kessú toitta víza wala oit fare ofuzutto óibou, kiyolla thiañ fade iínor ore darmedar.
Tuáñrtu gosá zadé tákoyar wakto yá Newly Arrived Resident’s Waiting Period, corót fura
gorá foribóu, kintu maaf goridile noforibou. Oinno sóngóraforiboude wakto yo it fare fura gorá
foribóu. Soó Centrelink waiting periods.
Tuáñrtu hámaká tex file (TFN) nombór uggwá ta foribóu hamani modot thiañ faibélla.
Nissor tabel ot, dahái diya asé, tuñí hon thiañ faibar ofuzutto óiba, tuáñr halot mutabek:
Tuáñr halot Telifún Centrelink torfottu thiañ
Thiañ fuca iína modot goré
Aññí ham tuwair 132 850 Newstart Allowance ar/yá Youth Allowance
agór tuñí tolob fade indilla ham tuwaile, yá ejazot diya threnín ot híssa loiyode oile, yá tuáñr ham faibar mouka baçai bar ektiviti ókkol gorodé oile.
Aññí fonná forir yá threnín dhir
132 490 Youth Allowance agór tuáñr boc 16-25 ó, fuúl thaim fonnáforóor yá fuúl thaim Australíar hamcikede iín loiyode óile yá oinna ejazot faiya hórkot ókkol goródé óile.
Austudy agór tuáñr boc 25 ó, fuúl thaim fonnáforóor yá fuúl thaim Australíar ham cíkedé iín loiyodé óile.
Mosibot ot añrtu modot lager
132 850 Crisis Payment Seróf eikbar diyazade thiañ agór tuñí:
Australíat noya foóñco refúji yá insániyotor lain loi.
gór ot tainafaror oinné ar faní baáñne gór horaf gorí felaiye de eitella.
gór or bútoror maramarilla bouli tuñí gór cuçi diyo.
Ziyól ottú azad oiyo.
Special Benefit agór tuñí kothtór fucaharír dukhot foijjo de oile, tuáñr kabur bútore naide halot ólla bouli.
Añi uggwá manúic ore sair
132 717 Carer Payment agór tuñí uggwá soíya/soloiñya oile ze nizore solaí nafaror tolobor hamani loi soiya/solauñya zimmalla bouli.
Telifún 131 450
104
Tuáñr halot Telifún Centrelink torfottu thiañ
Thiañ fuca iína modot goré
Carer Allowance (tolob or barai)
agór tñi uggwá maabaf yá soúñya/soúñloya oile zeçe neiki fotti din bec gorí safore ar diyan diya fore itarere: - maazúr yá biaram asédé boro manúíc yá
gura fua uggwá. - becí norom ar burá óiyede burá manúic.
Añrtu biaram óiye, zohom fai yá maazur oi
13 2717 Disability Support Pension
agór tuáñrtu gar, zehnor yá demakir homioigiyoi goi ar yían ólla bouli homas hom aiyedde dui bosór fán ham gorí nafariba. Yá tuñí mustokil añdá.
Sickness Allowance
agór tuñí ham goró yá fuúl, thaim fonnáforo mogor eiksatélla bouli ham yá fonná fori nafaror biaram ollá bouli mogor wapes ham yá fonná cúru goriba gomoi zagoi baade.
I retar oijar goi yá retar oigiyigoi
13 2300 Age Pension Retaçmenor waktot thiañ fuca nokular nizore solaíbélla.
Añrtu modot lager hunó uggwá mori zaigoi baade
13 2300 Bereavement Payment
agór tuánar pathner, fua yá honó uggwá tuñí soúñlodé bútore mara giye ar tuñí Centrellink or thiañ uggwá fo.
Bereavement Allowance
agór tuáñr pathner becí dari no mara giya ar tuñí Centrelink ottú thiañ nafaíta.
Centrelink or thiañ fucar baabote fura liís éçe faiba www.humanservices.gov.au/centrelink
Fémli ókkol ólla thiañ diya Agór tuáñr zimmar bútore gura fuain ókkol asédé oile, Centrelink ye hotó dilla gorí thiañ fuca
de fémli ókkolle tara ham ar fémlir zimma loi solai fare fán.
Aró beci maalumt ollá:
Modot faibar ofuzutto óiba de yían tuáñr fémlir halot, zeén néki fuain dor boc ar hozon fuain
asé ar tuáñr fémlir amodoni ore darmedar o.
Aám torot, tuáñrtu mustokil víza ar Australíar bútore táka foribóu fémlir modotor thiañ faibar
ofuzutto oibélla, kintu baás thaim ot yían maaf asé.
Centrelink or maalumat Konték or tofsil ókkol
Fémlir wébpágé www.humanservices.gov.au/families
maalumat oinno zuban ókkolot www.humanservices.gov.au/yourlanguage
Oinno zuban ot modot ollá 131 202
hédmot deðe senthár uggwát zou www.humanservices.gov.au/findus
Telifún 131 450
105
Fémlir modot or thiañ fuca Thiañ iín ye ki modot goré…
Family Tax Benefit Part A fuain boro gorónor horsa.
Family Tax Benefit Part B
fémlire ékena bec modot ó, éçe bútore asédé ki ekála maabaf, ar ekzon asól amodoni wala fémli zeçe ar ekzon maabaf górot táke yá ham loi fuain soúñla loi shom niyom gorí táke.
Single Income Family Supplement ekála maabaf ar kessú kessú fémli ekzon asól hamoya wala.
Child Care Benefit ejazot ar rejister goijjá fuain sóoñloon ór zagat dibar horsalla
Child Care Rebate ofuzutto fémli ókkol ólla ejazot diya fuain soúñlede zagar horsa.
Parental Leave Pay ofuzutto fémli ókkol ólla zattu hamottu cuti lofojje noya fua uggwá foida yá fua uggwá fuccon lóiyede soloibélla.
Newborn Upfront Payment and Newborn Supplement
thién baraide ofuzutto fémlire modot goríbélla zeéñtte noya fua uggwá foida ó yá fua uggwá fuccon lóiye.
Dad and Partner Pay
baf yá pathner ókkol noya fua uggwá óiyede yá fua uggwá fuccon lóiyede itarare soúñlibélla.
Parenting Paymentagór fuain zimmar bútore yá gura fuain ókkol asédé tuñí ítarar asól soúiya oile.
Double Orphan Pension sámalóya ar yatim ókkol
New Zealand or decóitta ókkol (ze neki Australíar
decóitta noó) New Zealand or paspoth loi Australía goillede manúic ókkol óre amtorot Special Category
Visa (SCV) uggwá de foóñsi baade. Australía cómaji amón ór moksót ólla, SCV oíldeki
zetará 26 Februari 2001 ot mazé Australíar bútore aiccé ar gona zade ki “héfazot goijjá”
(“protected”) SCV wala. Zetará Australíat 26 Februari 2001 baade foóñce ítara “héfazot
goijjá” gona noza.
• “Héfazot goijjá” (“protected”) SCV wala ókkol oíldeki Australíar tákoya ar Centrelink or
thiañ fuca beggún fai faribóu, agór ítara ehonor bútore Australíat táile ar ofuzutto oibar
corót ókkol fura gorifaille, fuwati asédé ki sóngóraforibode wakto.
• SCV wala zeén néki “héfazot goijjá” no, ítara Australíar tákoya ókkol noi. Aám torot
ítara hamani modot thiañ fuca nafaibo.
Beggún SCV wala fémlir baabote ar konsecion kaádh ókkol fait fare agór ítara corót fura gorí
faijjede oil ear sóngóraforibo de wakto fura goijjé de oile.
Telifún 131 450
106
SVC wala zeén néki “héfazot goijjá” noi mogor homashom Australíat lagatar 10 bosór fán
tákiyé 26 Febuari 2001 ottú lóti oít fare serof eikbar Newstart Allowance, Sickness Alowance
yá Youth Allowance iín or thiéñ fait fare. Ofuzutto gosoya ye thiañ nozirai becíttu becí só mac
fán faibou.
Cómaji Fañs Razinama Australíar ar New Zealand loi goijjé bútore Kessú SCV wala ókkolle
ofuzutto oit fare Age Pension, Disabilty Support Pension yá Carer Payment ólla, ítara
“héfazotgoijjá” ar bútore golók no golók.
Aró becí maalumat ollá New Zealand or deccoittalla éçe faiba
www.humanservices.gov.au/paymentsfornewzealanders
Mosibot or woktót thiañ refúji arde insániyotor lain loi
góilledé ítarallá Crisis Payment oíldeki serof ekbar diyazadé thiañ zetará becá becí bura halotot asé. Tuánrtu
Australíat foóñsi baade háñt din ore bútore daabi gorá foribóu yá Centrelink ore konték goró
‘Intent to Claim’ loi háñt din ore bútore foóñsi baade ar daabi goribade dorhás yían konték
goribaáde 14 din ore bútore zouma goridiyo.
Aró becí maalumat ollá Crisis Payment hakikot hagos éçe
www.humanservices.gov.au/crisispayment
Centrelink ór oinno hédmot ókkol Centrelink ye becé becí hédmot ókkol de, iín or bútore asédé ki:
Centrelink hédmot Telifún Asédé modot ókkol
Self Service 136 240 Soó Paáth 1, nizor ga nizore hédmot goró
Online Services Support 132 307 Centrelink’s or on-láin hédmotor baabote modot
Centrelink International Services
131 673
Enquari goríbélla lorizabagoide yá Australíar bare sofór goribade, Australíar barkule taibaáde thiañ daabi goróon, yá bedeccotu thiañ foór iín ókkollor baabote.
Financial Information Service (FIS) booking service - Maali Maalumat or Hédmot bukín hédmot
132 300 Financial Information Service seminar uggwá buking goríbélla.
Cékayot ókkol arde waapesi nozoriya
1800 132 468 Tarif, cikayot ar rai ókkol diballa.
Telifún 131 450
107
Koncécen hamai hom aséde ítarallá Hamani, ham, boc yá Centrelink ottú hondilla thiañ foude in ore darmedar ó ze manúic ottú
hom ammodoni asé ítara hók dar bone federal, raijjo/zagar ar loukél hókumot ar hosusi
hasharbar asédé torfottu konsecen faibélla. Konsecen or bútore ki ki gólle hoilé sehét, gór or
bútoror horsa ókkol, fonná ar azaá goríbar saman ókkol. Aró maalumat ollá
www.humanservices.gov.au ot zoo ar “hom amodoni” ‘llá tuo.
Háalot ókkol bodolizoon Agór tuánar fémlit, hamot yá zindigi goríbar halot bodoligileigoí, zette sore fare eitte tuáñrtu
Centrelink ore zanai diya foribóu yían fakka goríbélla tuñí borabori thiañ foude yían. Agór tuñí
zeddur hók dar aso faibar yiattuwaro becí faile, oít fare tuáñrtu kessú yá beggún thiañ wapes
defelai foribóu.
Kessú kessú jinís ókkol bodoligiyoide baabote tuáñrtu Centrelink ore zanai diyaforibóude:
• zati ar konték or tofsil ókkol
• beéng or tofsil ókkol
• taalukat or abastá
• tuñí ze honnikka ré soúñlode sóoñloon or lain toyari goróon or baabote, fuwati tuwar
fuain o asé
• ham or abastá
• deccottu neilizon, toitta yá mustokil hisabé
• zouma thiañ uggwá foór
• hamani yá combotti baitje yá hommé, tuáñr pathner or hamani ar combotti yo fuwati.
• Fonná cúru yá hotom goijjó
Uggwá Pathnár ór maáni Yían zoruride ki Centrelink ore zanai dibélla ki tuñí ajo ekála aso yá tuáñrtu pathner uggwá
asé. Baás thaim ot huwazade ki ‘honó ekzon juñdir bútore’ (‘member of a couple’). Bec dibar
thiañ ókkol duinizonor hamani ar combotti mafisai dhibode. Baás thiañ dibar asédé iínor
bútore alok reth take, yían loi darmedar ó tuñí ekála é yá pathner aséne yían or ore. Baás
thiañ dibar asédé iínor bútore báana pathner naide tarare difaredé éndila asé.
Abbar soón arde afil ókkol Agór tuñí faisala goijdede yían ore kúci nai, Centrelink ore éçe
www.humanservices.gov.au/customer/reviews-and-appeals konték goró abbar saibélla.
Abbarsoón ar appil ókkol muqabélla goríbélla karwaiyi ókkol asé.
Tuáñr maalumat or gufoniya Tuánar zati maalumat kanune ejazot dilé yá tuñí ejazot dilá Centrelink ye nelai faribóude.
Hoicca maincór Agór tuáñrtu 16 bosór oror boicca fuain tákile, oit fare tara thiañ fucafaibélla ofuzutto oibou
zeén néki Youth Allowance yá Family Tex Benefit. Éçe yo soó Hoitca manúic ólla hédmot
ókkol hoitca manúic ollá.
Telifún 131 450
108
Modot or Ekindiya Modot or Ekindiya (Assurance of Support) uggwá (soó
www.border.gov.au/about/corporate/information/fact-sheets/34aos) oíldeki kaanuni razinama
hárr bútore hoilé Australíar tákoya uggwá loi yá orgenaizécen (gerenti douya – “assurer”)) loi
ar Australíar hókumot loi. Gerenti douya ye razióiye deki gair decottu Australíat abad oibélla
añibode manúic gare (gerenti foya – “assuree”) modot goribode yían take gerenti foya attu
hókumot or thiañ loi mojbur no fán.
Modot or Ekindiya ekkán dui bosór ottú 10 bosór fán solifare, hon kisím ór víza bokcíc goijjé
yían ór uore darmedar. Agór tuñí yá tuánar zimmar bútore manúic asédé ítara Modot or
Ekindiya razinamar bútore taibaáde, kessú hafazoti thiañ daabi goijjóde óitákile, ekin doyattu
fura thiañ hókumot oré gunári diya foribóu.
Telifún 131 450
109
11 Thiañ
Sekcion yían ót • Fucahorír hédmot ókkol
• Thiañr baabote buzóon
• Beéng estemal gorá
• Tex ór baabote
• Gura hasharbar ókkol
• Thiañ udár arde baikka thiañ
• Hótifuron
• Mali mocuwara soón
• Thiañr mosóllar modot
• Kinoyar héfazot
Fucahorír hédmot ókkol Australíat becá becí beéng, hótifuron, hamorton buráhaler zouma fuca ar thiañ di arang
banade jinís ar hédmot ókkol. Hasharbar goredé itarattu hókumot or laisén ta foribóu
fucahorir jinís ar hédmot ókkol besi bélla. Laisén sara yían goróon gair kaanuni ham óibou.
Thiañr baabote buzóon Tuáñr zati fucahorír samalon or baabote maalumat ollá, ar hísaf-goróni ókkol arde thuúl
ókkollor línks ólla éçe zai soó www.australia.gov.au/information-and-services/money-and-
tax/personal-finance
Australian Securities and Investment Commission’ or Moneysmart websáith
(www.moneysmart.gov.au/) ‘t hazor maalumat ókkol asé sámaloon arde thiañr arang doon,
éçe gór hóssar thiañ, beéng goróon, hótifuron arde hozzo yó cámil asé.
Beiman manúic ókkol é tuáñre hol dit fare taráre tuáñr thiañ dibellá. Tuáñrtu cékayot uggwá
táaile, thiañ góloon, hasharbar or udár, hótifuron, ham ottú buráhale zomar foicá, arang doon
ar mali mocuwarar baabote yá tuáñrtu arang diyar baabote andacá lager, Australian
Securities and Investments Commission (ASIC) óre telifún goró 1300 300 630 nombór ót yá
www.moneysmart.gov.au/tools-and-resources/how-to-complain ót zai soó.
Beéng estemal gorá Beéng ókkol, bildhíng cómaji ókkol arde krédith union é beéng ór hédmot ókkol de. Thiañ
neelai bélla, beéng uggwát zoo yá tuáñr débith kaádh arde PIN (Personal Identification
Number) nombór estemal goró ATM (Automatic Teller Machine) uggwáttu nogot thiañ neelai
bélla. Tuáñr PIN oré héfazot rakó. Tuáñr PIN oré débith kaádh ór uore lekí no raikkó yá oçé
zeçé suri óitfare, zeén néki tuáñr thiañr beg, paárs yá mubáil fún.
Agór tuáñr débith kaádh suri óiye yá hazigiyoi, tuáñr beéng ore fóuran zanai diyo.
Agór tuáñrtu tuáñr beéng loi mosólla óiye ar hólgori nafaror Financial Services Ombudsman
ore éçe www.fos.org.au konték goró.
Telifún 131 450
110
Aró becí maalumat ollá:
Beéng or maalumat Wébpagé
Australian Bankers Association – beéng or ekón or asas
www.bankers.asn.au/Consumers/Managing-Your-Money
Tuáñr beéng or ekón samalon www.moneysmart.gov.au/managing-your-money/banking
Australian Competition and Consumer Commission – intarnét beéng goróon
www.accc.gov.au/consumers/online-shopping/internet-banking
MoneySmart turjoman goijjá maalumat
www.moneysmart.gov.au/tools-and-resources/publications
Financial Service Ombudsman www.fos.org.au
Tex ór baabote Australíat mazé tuáñrtu hókumot ore ham ottú thiañ hamai yode, hasharbar ottú faiyode ar
arang ottú faiyode ín beggún or tex diya foribóu. Australian Taxation Office (ATO) ye hárr
uggwá manúic ottú ar hasharbar ottú tex zouma goré cómaj or zoruri hedmot asédé zeén
néki hóspital, eskul, rasta ar rail ókkollor banaibar horsalla dibélla.
Éçe http://tv.ato.gov.au/ato-tv/channel?c=c-b8nuuyo ATO video ókkol diraíke manúic ókkol
óre Australíar tex ar hamorton buráhaler zouma fucar sistem or baabote.
Jinís ar hédmot ókkollor tex Australíat mazé jinís ar hédmot ókkollor 10 persen tex asé (GST). Tex iín jinís ókkollor,
hédmot ókkol ot ar oinno besa giyedhe jinís yá estemal goijjéde jinís or dham or fuati lagai yá
asé. Kessu kessu jinísot zeén néki Asási hana, be fonná ókkol ar sehét ór hédmot ókkol,
offozoitto fuain soulade iín ar burá manúic ore dekbal goredé iín gair-GST (tex nofore).
Tex file nombór Uggwá tex file nombór (TFN) oíldeki uggwá alok nomb or fotti zon ore yá orgenaizécen ore
ATO nelai dedé. Tuáñre sinfaibélla tex ar hamorton buráhale zoumar fucar baabote. Zeéñtte
sore fare tex file nombór uggwálla dorhás goró.
Sonse jolti torika TFN uggwá faibélla oíldeki on-laín goróon éçe zaiyare www.ato.gov.au/tfn
On-laín or rejister fura din ot 24 gonda kúla asé, háñt din eik háfta ye. Tuáñr paspoth ar
Australíar thikanar tofsil ókkol lagibóu. Dorhás goríbar forom ATO Publication Ordering
Service ottú faiba éçe zaiyere www.ato.gov.au/order-publications yá tex file nombór or modot
or lain ot telifun goró nombór ibát 13 2861. Ze din ATO ye tuáñr dorhás faibou é din lóti 28
din or bútore tuñí TFN ciçi loi defeçaibou.
Tuñí bana uggwá TFN faibade. Yián tuáñr fura zindigilla ar héfazot gorforibóu. Tuáñr TFN
ekui dilla taibo de, hátta tuñí nam yá ham bodoillo, ar ek raijjot giyogoi, yá Australiattu neili
giyogoi ar abar wapes acco. Fotti zonottu nizor TFN lagibou. Tuáñr TFN gór manúic loi cíyar
nogoijjo.
Telifún 131 450
111
Asán gorí suri gorí faredé zagat tuáñr tex file nombór noraikiyo, zeén néki fucár beg, ar
mubáil fún.
Ar ekzon nore TFN estemal goittóu dile, besile yá defelaile zobordós mosólla foida óibou.
Beiman manúice yían ore estemal gorifaribóu:
• tuáñr tex wepesir thiañ suri
• tuáñr beéng or ekónot golibélla
• tuáñr nam loin beéng or ekón ókkol kulon ar tuáñre udar loi felaidon
• hókumot or faide ókkol loiyare tuáñr name ferati goríbélla
Bana kessu kessu manúic ottú ofuzutto oede tuáñr TFN fusár goríbélla, tara oíldeki
Australian Taxation Office, Centrelink, tuáñr hamorton buráhaler zoum fucar fañs, beg yá
oinno fucaharír zaga, ar tuáñr hamor girós.
Basi takiyo beiman manúic ottú (‘ferati’ – ‘scammers’) tara tuáñre hol dibou hamor dorhás
hoyare TFN tolobgoribou. Ítara nokoli ham elan goríyóre tuáñr TFN fait fare tuáñr pecan
surgoribélla. Seróf ham cúru goribaáde tuáñr TFN ham girós ore diyo.
Ham ekkán faibaáde agór TFN uggwá notákile ki oibou? Zeéñtte neiki tuñí ham cúru goriba, tuáñr hamor girose tuáñre tex file nombór or zanai dedé
forom boitto hoibo zeçe neiki tuáñr TFN leike foribóu.
Agór tuáñrtu TFN uggwá notákile, ze din ham cúru goriba é din ottú tuáñrtu 28 din taibo TFN
uggwálla dorhás goríbélla. 28 din baade yo, tuáñrtu nizor TFN notákile, tuáñr hamor girós
ottú bec ottú bec tex haça foribóu hamani faibade intu. TFN uggwá sára tuñí ham gorífaribá,
kintu bec tex ar hamorton buráhale zomar fucalla tuáñr hamanittu haça zaibo. Tuáñrtu TFN
uggwánotákile, tuñí wapesi tex on-laín ottú gorinafariba, hókumot or faidalla ar Australian
business number (ABN) dorhás goró.
Hamanir wapesi tex Honó uggwá fochorír bosór ot tuñí hamayo de oile (1 Julai ar 30 June), tuáñrtu é bosór or
Oktubor 31 bútore hamanir wapesi tex ATO or hañsé zouma gorá foribo.
Agór tuñí uggwá register goijjá tex or ején estemal goille wapesi tex or karwai goríbélla, tuáñr
wapesi tex 31 Oktubor baade yo zouma gorí di fariba. Tuáñrtu tex or ején loi 31 Oktubor
agortú fussar goraforibóu ki tuñí layak óiba né tarík iínot zouma gorifaribólla.
Tuñí nize baze wapesi tex dorhás zouma gorí fariba on-laín ot éçe zaiyare
www.ato.gov.au/Individuals/Lodging-your-tax-return ATO ye maana, aram ar héfazot hédmot
di raíkkede. ATO ye tuáñr wapesi tex or paáth ókkol asédé iín fura gorí faribóu, zedunngún
maalumat tuáñr hamor girosé, beéngeé, sehét or fañsé ar hókumot or ejensi ókkolle diye de
iín saiyare.
Tuáñr tex wapesi on-laín zouma goridibélla, tuáñrtu myGov ekon, uggwá lagibóu, ziyán
https://my.gov.au/ ót banaifaribóu.
Telifún 131 450
112
Tex ór baabote Modot Tex or Modot oíldeki maana hédmot hom hamadhe itaralla, Oktubor ottú Julai fán kúle. Tex
modot goredé senthár ókkol ottu ATO threnín goijjé de volónthiar ókkol asé zetará tuáñre
modot tex wapesi dorhás múkammal goríbélla ar tex wapesir dorhás on-laín zouma goríbélla
arTex estemal gorí.
ATO Konték or tofsil ókkol
Telifún (tax modot fuwati) 13 2861
Hashorbar ar GST enquari 13 2866
Tax file nombór ólla on-laín Dorhás goró
www.ato.gov.au/TFN
Ofís ekkán ót zai soó www.ato.gov.au/Visitus
ATO torjuman goijjá habosfonna www.ato.gov.au/General/Other-languages
ATO or wébsáith www.ato.gov.au
Bedeccor cómbotti, arang ar hamani ókkol Australíar tokoya ókkol óre tarár duniar agagurar hamanirtú tex lowaza ar hámaká bedecor
hamani beggún zanai diya foribóu tarár tex wapes lodhe thaim ót. Ki tuñí Australíar tex
luwazai bodhe tákoyar bútore yá oi noi iín kes kes loi hotá.
Australian Taxation Office (ATO) wébsáit ót maalumat asé tuáñre modot goríbélla tuáñr tex
or zimmar baabote, ar iínnor hamanir tex ó:
• thiañ ar arang ókkol mesál honó kussut híssa asé ar zaga zuga bara óttu hamani
foudhe
• cút ar zomaya thiañ foudhe iín
• bedecor hasharbar
• bedecor fincal foudhe iín
• Internécenel besa kina gorodhe, mesál malsamana besa kina goró yá on-laín ót
hédmot ókkol do.
Agór bedeccot tuñí hamayo, iín o hámaká zanai diya foribóu é deccot mazé tex dhifelai
takiliyo. Agór bedeccor hamani Australiattu dora za ar bedecor hamanir tex yo boijjo de oile,
tuñí keredith fait faro tex diyo de iínolla.
Bedeccor hamani ziín or ore Australíat tex ottú maaf gorí diye iinno tuáñrtu dahá foribóu. Oit
fare bedeccor hamani iín mafi saibo zeéñtte Australíat hamayo de tex goni saibo. Tuáñrtu
bedecor hamani beggún zanai diya foribóu iínor agór oinno deccot iínor tex diya nofoílledan.
Foti bosór ATO mafi sa tex wapes hamani loi ar bedeccottu maalumat tara óinno tin nombór
façittu bedeccor maalumat faiyedhe iín loi. Agór tuñí tex wapesi goijjó de iín loi ar maalumat
iín loi honó forok tákile ATO ye tuáñre konték goribóu ar tuáñr wapesi tex faiba de iín
bodolibóu.
Telifún 131 450
113
Agór tuáñr thiañ fucar maamela cíyak biyák oiddo oile, tuñí rejister goijjá tex ején estemal
gorífaribá yá ATO ottú moswara loi fariba.
Gura hasharbar ókkol Australíaunnotir hissattu, gura hasharbar ókkol uggwá becí ahám paáth. Agór tuñí nizor
hasbarbar kúlito saíle éçe modot gorifaribódhe asé. Éçe zai soó
www.business.gov.au/business-topics/starting-a-business/Pages/default.aspx agór tuñí gura
hasharbar kulibar bafile. Aró becí maalumat lagilé Australian Competition and Consumer
Commission soladhe Small Business Education Program, baabote éçe zai soó
www.accc.gov.au/about-us/tools-resources/small-business-education-program
Agór tuñí Australíat hasharbar kuli to saile, Tuáñrtu TFN lagibóu Australian business number
(ABN) ollá dorhás goríbélla. Oinno jinísor rejistor lagibóu zeén néki:
• GSTir rejister (agór AUD 75000 ottú becí bosore hamaile).
• Hamola boniyare rejister.
• Oinno hókumot or ejensir rejister.
Australian business number takon mani oíldeki tuáñrtu nizor hasharbar asé. Agór tuñí ki
hasharbar gorodhe yá bolazuri ABN luwabaiyedhe ham goríbélla yían gan zani to mono
hoilé,132 866 nombórot telifún goró. Tuáñrtu tuáñr hasharbar ottú hamodhe iinor tex
diyaforedé ar agór tuñí tuáñr hasharbar besi felai yo neiki iinot faiyodhe thiéñ fucar tex diya
foribóu. Tuñí tuáñr hasharbar solaibélla wan yian kina foijje ar hors agora foijje de thiañ
wapes magifariba.
Agór tuáñrtu hamola tákile, tuáñrtu hamorton burahale zauma fuca diya foribóu tararlla ar
tarár hamanittu tex haça foribóu ar ATO ot defeça foribóu. Tara tuáñr gucittu oileddan tuáñrtu
iín gorizai foribóu.
Harharbar kúlibélla tuáñrtu hókumot or ejensittu ejazot lagibóu. Hadia ye thiañ no diyo tuáñr
maamela jolti gorí dibélla. Iín don gair kaanuni ar lagai diya zaibóu. Hasharbar goredé ar
manúic ókkol óre tarár tex ar zimmar baabote buzifaribélla, ATO ye modot gorifare ar Ingilíc ó
tar tar torjuman goijjá maalumat banai asé. Australian Business License and Information
Service (ABLIS) tuáñre modot gorifaribóu tuáñr oinno corót zimmadari fura goríbélla.
Aró becí maalumat ollá:
Kiyor Baabote Wébsáith
Cóñço hasharbar cúru goróon ar kúlon www.business.gov.au/small-business/Pages/starting-and-running-your-small-business.aspx
Hókumot or maalumat hasharbar ókkol ólla
www.australia.gov.au/information-and-services/business-and-industry
Cóñço hasharbar ollá thíen https://www.business.gov.au/assistance
Hasharbaror laisén ar rejister gorá ókkol
https://ablis.business.gov.au/pages/home.aspx
Telifún 131 450
114
Kiyor Baabote Wébsáith
Cóñço hasharbaror tax or maalumat www.ato.gov.au/Business/Starting-your-own-business/
Fair Work hammor zar taalukat or sistem– tuáñrtu hamola ókkol taile
www.fairwork.gov.au/find-help-for/small-business
Raijjo ar zagar modot support ar maalumat
www.business.gov.au/business-topics/starting-a-business/Pages/advice-and-support-in-your-state-or-territory.aspx
Australian Business License and Information Service
https://ablis.business.gov.au/pages/home.aspx
Thiañ udár arde baikka thiañ Loóun lon yá baikka goróon or mani oílde ki tuñí thiañ udar goijjó ar raz ioiyo wapes dibélla
mogor ekkana bec gorí, iín hode ki cút. Loóun ókkol hottodilla asé zeén néki zati loóun, gór
or loóun, kredít kadar ovardaraf.
Loóun or dham alok alok asé iín beggún hondilla loóun, loóun diyoya, wapes goríbar muddot,
cút ar fíc ar caj. Yían zoruri de ki agór tuáñrtu wapes dibar hasiyot notákile loóun yá kredít
kaádh estemal nogoijjo. Moswara baikkagorón, loóun ar udar goróon or babaote éçe zai soó
www.moneysmart.gov.au/borrowing-and-credit
Hótifuron Hótifuron oíldeki fotti bosór eikbar tuñí thiañ dhiba tuáñre thiañ fucar modot goríbélla zeéñtte
gunári ar nuksan ó. Hitiforon besoiya ye razi asédé ki tuáñrtu gunári nuksan or thaim ot
thiañar modot goribodhe enan.
Aám hótifuron or kisím ókkol oílde ki sehét (soó Paáth 9, Sehét arb ala takon) gór or bildingor
hótifuron, gór or malsamanar hótifuron, sofor, jaan ar garír hótifuron. Egerimen nobanai bar
agortú yían zoruri de ki tuáñrtu bála gorí hotiforonor polici ar dham or baabote zanonan.
Hotó kisímor garír hótifuron ókkol asé. Tuáñrtu garí taile (Compulsory Third Party - “CTP”) tin
façir hótifuron Kinonnan foros tuáñr ore. Agór tuáñrtu garír hádesa oil ear tuáñrla bouli oinno
manúic duk faile hótifuron ibattu dizaiboú. Tuñí komrihensif garír hótifuron kini fariba, zunntu
neiki bec modot faiba, zeén néki tuáñr garír yá (oinno zonor garí) hádesa ekkanoi horaf oi
hongoribar horsa faiba yá tuáñr garí surióiye.
Aró becí maalumat lagilé hótifuron or baabote, éçe zai soó
www.moneysmart.gov.au/insurance
Mali mocuwara soón Financial Information Service (FIS) óttu foicahorír mamala ókkollor maalumat de FIS or
hédmot oíldeki maana ar tara nizebaze hédmot ókkol de telifún or ore, nize dolaoiyare yá
foicahorír babaote fonnár seminarot. Aró becí zainto saile hédmot okkollor baabote 132 300
telifún goró yá FIS or wébsaíth ót zai soó www.humanservices.gov.au/fis
Telifún 131 450
115
Seminar uggwá uçito mono hoilé, 136 357 ót telifín goró.
Thiañr mosóllar modot Australíat mazé thiañ mosólla tákile modot soun oílde ki aám hotá ar beggún yían manilo.
Ze manúic ókkol foicaharír mosóllat asé tarare foicaharír kaunselar ye maalumat de.
Tara honó ekzon yá fémlir halot gan mafisaibóu, toibaáde rasta ókkol asédé iínor aida
nuksan mafi saibo.
Telifún goró 1800 007 007 yá éçe zai soó www.moneysmart.gov.au/managing-your-
money/managing-debts/financial-counselling
Kinoyar héfazot Zeéñtte tuñí malsamana yá hédmot ókkol Australíar buttotu kiniba, on-laín ok, tuáñrtu hoq
asé Australian Consumer Law or bútore. Mesál Tuáñrtu hoq bone soi ar borabor maalumat
faibar malsamana yá hédmot ókkol kinórdhe yían or baabote. Agór tuñí kinnodhe saman yían
horaf oi, tuáñrtu hoq bonér mal yían honggori faibar, bodolidibar yá feraidibar. Tuáñrtu hoq
asé solamot asédé éndila malsaman estemal goríbélla. Telifún ore besa kina goredé itaralla
yá tuáñr górrot aiya ré bese de itarattu niyom ókkol maniza foribóu, mesál tuñí ítara zai to
go hoyo.
Ago honó ekkán jinís kinnodhe yían ót mosólla oile, tuáñr raijjo yá zagar kinoyar héfazot
goredé ensi ré konték goró maalumat fusár goríbélla tuáñr hoq ar rastar baabote. Tara gór
bara ar takon, gór kinon yá beson, banon yá cundor goróon, garí kinnon, bazar goróon,
geranti, kisti kinon, firaidon, baikka ar beson or babaote modot gorifaribóu. Tara milamicagori
faribóu (biasanagorón) tuáñr loi ar besoyar loi mosólla ekkán hal goríbélla.
Australian Competition and Consumer Commission (ACCC) Australíar manúic ore héfazot
goré dham bec hom goróon or ham ottú, besa kinoya hom goróon ar bazar or nahoq ham
ókkol ar malsamanar héfazot.
Aró becí maalumat ollá:
Elaka Kinoyar ejensi Wébsíth
National Australian Competition and Consumer Commission - telifún 1300 302 502
www.accc.gov.au
National ACCC maalumat oinno zuban ót Ingilíc baade
www.accc.gov.au/about-us/information-for/non-english-speaking-background
ACT Office of Regulatory Service (Access Canberra)
www.ors.act.gov.au
NSW NSW Fair Trading www.fairtrading.nsw.gov.au
NT Consumer Affairs www.consumeraffairs.nt.gov.au/ForConsumers/ConsumerRights/Pages/default.aspx
Qld Office of Fair Trading www.fairtrading.qld.gov.au/consumers.htm
Telifún 131 450
116
Elaka Kinoyar ejensi Wébsíth
SA Office of Consumer and Business Affairs www.cbs.sa.gov.au/wcm/consumers/consumer-advice/
Tas. Consumer Affairs and Fair Trading www.consumer.tas.gov.au
Vic. Consumer Affairs Victoria www.consumer.vic.gov.au
WA Consumer Protection www.commerce.wa.gov.au/ConsumerProtection/
Héfazot goredé Hókumot (Ombudsman) or ofís oildeki tarargatara hamgoredhe hamola,
hókumot or orgenaizécen ar hosusi indasterir kumpani ókkollor helaf cikayot goijjédhe iín or
baabote jankari goredé. Tara honó kussu ekkán gorifaribóu gair kaanuni ham bon goríbélla,
nahok yá foroki goijjé dheiín, yá camil óibou tuáñrla ekkán bála insafi faisala faibélla.
1300 362 072 telifún goró, yá raijjor, zagar ar indasterir lik ólla ombudsman ofís éçe zai yore
www.ombudsman.gov.au
Australian Communications and Media Authority (ACMA) jankari goré telivicen yá radio
esticén ókkolle cikayat fadhe bura horaf jinís ókkol dahá de yían or baabote. Agortú cikayat
girós yá hédmot doyar hañsé gorá foribóu. Cikayat yían or honó ekkán hal noile. Éçe zai soó
www.acma.gov.au Email SPAM ar telifún ore besakinar kol goredé, ar “Kol nogoijjo” (Do Not
Call) rejister borabor rakibélla cikayot ókkollor baabote jankari goré.
Office of the Children’s eSafety Commissioner éçe www.esafety.gov.au on-laín solamot
taibar baabote maalumat ar souholot ókkol diraikke Australíar manúic ókkolla. Tara ododhe
net-oredhomkidon ar behaya ar gair kaanuni jinís ókkol on-laín dahá de cikayat ókkollor
baabote jankari goré.
Agór tuáñr fuain de net ore dhomkifar, yá tuñí buzodhe ki behaya yá gair kaanuni jinís ókkol
on-lain dahar, éçe www.esafety.gov.au/complaints-and-reporting tuñí cikayat gorí fariba.
Telifún 131 450
117
12 Cómaji Híssaluwa
Híssa yián ot Australíaado tar kaanun ókkol óre zanile tuáñrla Australíar cómaj ót bonibélla asán oibou.
• Australíar baabote
• Zimmadari ókkol arde Muillo ókkol
• Borabori arde forókgorár uldha
• Vólonthiar goróon
• Maincór loi miloon
• Adob ola ahálak
• Hoor
• Aám Australíar maincór zahér gorá ókkol
• Baárkul ór hórkot ókkol arde héfazot
• Gór or bútore héfazot
• Maahúl
• Janwar arde falok janwar ókkol
• Akbár, telivícen arde radio
• Zuwa kéloon
• Uzoor
• Loukél hókumot or hédmot ókkol
• Víza ókkol
• Australíar decóittayi
Australíar baabote Australíar foóila tákoya ókkol oílde Asóli nosól arde Torres Strait Islander or manúic ókkol,
zará 40000 bosór agortú lóti zaga gán ót boicóti goijjé. Australíar asóli bácinda ókkol ottú
tarár nizor alok ruháni biccác ókkol asé, ekkán zaga loi murhai taaluk, uggwá uttom arde
dhoilla bodhoilla adot ar rosom ókkol asé. Asóli koum or salsolon ókkol oíldeki hass paáth
Australíanécenel sinnor bútore ar Abroginal ar Torres Strait Islander or manúic becá becí
híssa diye art, media, fonná, kéla ar hashorbarot. Australíar hákiyot, miras ar asol koum
soilasolon baabote maalumat éçe faiba www.australia.gov.au/information-and-
services/culture-and-arts
Austrlia oíldeki kobul goredé, doilla bodoilla cómajar manuúic hotó kisím solasol ottú, dhormo
ar kaumr pécan. Fura agagura duniattu Australíadecóitta ókkol acche. Tokriban 46 persenor
hañsé Australíar decóitta ókkol bedec foida óiye yá tara maabaf honó ekzon bedeccot foid
óiye. Ingilíc nécenel zuban oibaádhe yo, éçe 300 or hañsé zuban ókkol asé, asóli koum or
zuban ókkol, Australíat huwa za. Duniar hárr ahám dhormo ókkol éçe asé.
Telifún 131 450
118
Australíat, fortízon azad tarár salsolan arde din dhórmor rosóm ókkol óre mani bélla arde kúci
banai bélla zetúkkun foijjonto Australíar kaanun ókkol óre noó báñge. Hárr ekzon híssa
loifaribóu ar cómajor manúic bonifaribóu uggwá Australíar decóitta hísafe. Foóila cúrut
máze,tuáñra endila dhoilla bodhoilla bútore noó tákode óitfare. Kintu agór tuñí oinno
maincórla, tarár aidhía arde rosóm ókkol ólla kúla arde izzot ola ó,tuñí boni faribélla laayek
óitfaro ar tuáñr noya zindigit kaamiyab óiba.
Australíar hókumot e Australíar cómajir dhoilla bodhoilla ré hémayot goré ar ítarar waada ré
fakka goijjé uggwá salsolan hísafe dhoilla bodhoilla koum hísafe óibella zeçé hárr ekzon
appna óibou ar mouka asé décor zindigit híssa loibélla. Aró becí Australíar baabote cíki bélla,
eçé www.australia.gov.au/about-australia ‘t zai soó.
Zimmadari ókkol arde Muillo ókkol Azadi arde fúainna ziyán Australíat añára moza gorír,íin añára fottízon tarár zammadari fura
gorár uore darmedar. Tuáñrtu acá gorázar de Australíar formardar óibella, añárar
demokerasi torika zindigi ré sáñt dibellá, ar Australíar muillo ókkol arde rosóm ókkol óre
kobul goríbélla, camil gorá arde beggún ólla borabor insaf.
Añárar decoittayi muillo ókkol Australíar azadi arde demokerasi cómaj ollá asás. Iín ót cámil
asé nisor gín ór sáñt diyalla:
• palimen demokerasi
• Kaanun or paáwar zaritáka
• cánti gorí táka
• hárr fortí ekzon óre izzot gorá fisáli zeén óibou óuk.
• moótaj ót asédé ítarare rahám gorá
• hotá hoibár azadi arde rai zahér goríbár azadi
• córik óibar azadi
• din dórmor azadi arde duniyaibi hókumot
• fortízon ór fúainna giri, hósusiyot zendila óibou óuk zeén néki maazuri arde boc.
• morot arde maiyar borabori
• Moukar borbari.
Australíar decóitta ókkol ór zimmadari ókkol:
• kaanun manoon
• federal arde raijjo yá zagar elékcen ókkol arde referendam ot vúth doon
• Australíaré héfazot gorá agór zorurot fore
• Juri uggwát hédmot goróon zodi goríbélla dhake.
Australíar Decoittayi baabote aró becí maalumat ollá eçé www.citizenship.gov.au ‘t zoo ar
Australíar decóittayi Teés Usíla Kitab Australíar Decoittayi: Añárar Aám Bañdá (Australian
Citizenship: Our Common Bond) ré foró.
Telifún 131 450
119
Borabori arde forókgorár uldha Tuáñrtu hók asé izzot gorá zaibellá ar tuáñr zoruriyat ókkol óre oinno fortízon ór dhoilla
zeddúr insáfir sáñte fare báfa zaibellá. Índila, tuáñrtu yó oinno maincóre izzot goráforibóu,
tará Australíat foida óiyede óuk yá híjrot gorí aiccede óuk. Honó cokól ór zati forókgorá arde
beinsáfi taalukgorá Australíat kobul gorá noza.
Forók gorár uldha kaanun mutabek, honó maincóre nisegorí taaluk gorí nofaríba oinno
kiyóttu áro, tarár boc, zat, decór guijjali, morotmaiya, biyáta-abiyáta, cómo óla, síasi yá din
dórmor biccáci ókkol, maazuri yá jíns ór uore fosóndiya ókkol ólla bóuli.Yián bicí híssa zagat
ókkol lagaza éçe bútore ham, fonná, tákibar zaga, mal ókkol kina, ar hédmot ókkol ot zaifara
zeén néki daktor ókkol, beéng arde hótel ókkol. Morot arde maiya kaanun or nise borabor ar
oinno moksót beggin ólla.
Australiattu uggwá azadi gorí hotá hoibár rosóm asé. Kintu, beizzoti goróon, córom doon, ar
ekzonnore yá honó façi dhouk don tarár boc, koum, dec, morotmaiya, biyá cádir abastá,
shom, siasot yá dhormor biccác, homi yá oinno seksual fosón ólla bouli.
Insaniyot or hók or babaote, foroki-naá goróon ar cómajir insaf ólla Australian Human Rights
Commission ye federal jinís iin or baabote kaanun saásita goré.
Australian Human Rights Commission Konték or tofsil ókkol
Aám enquarilla 9.00 am – 5.00 pm AEST
1300 369 711
Cikayotor laín 9.00 am – 5.00 pm AEST (Monggol baré bon from 1.00 pm)
1300 656 419
TTY – hom funné ar hotá hom zanédhe taralla 1800 620 241
Torjuman goijjá maalumat-insaniyot or hók ókkol www.humanrights.gov.au/about/translated-information
Human Rights or webasáith www.humanrights.gov.au
Fotti raijjo ar zagat tarattu nizor foróki-naá goróon or kaanun ar hókumot or ejensi asé:
Raijjo yá Zaga
Insanoyot or Hók or ejensi ókkol
Telifún Wébsáith
ACT ACT Human Rights Commission
02 6205 2222 www.hrc.act.gov.au
NSW Anti-Discrimination Board of NSW
02 9268 5544 yá NSW Gang elaka maana kol goró 1800 670 812
www.lawlink.nsw.gov.au/adb
Telifún 131 450
120
Raijjo yá Zaga
Insanoyot or Hók or ejensi ókkol
Telifún Wébsáith
NT NT Anti-Discrimination Commission
08 8999 1444 yá NT maana kol goró 1800 813 846
www.adc.nt.gov.au/
Qld Anti-Discrimination Commission Queensland
1300 130 670 www.adcq.qld.gov.au
SA Equal Opportunity Commission
08 8207 1977 yá SA Gang elaka Maana kol goró 1800 188 163
www.eoc.sa.gov.au
Tas. Office of the Anti-Discrimination Commissioner
03 6165 7515 yá Tas. Maana kol goró 1300 305 062
www.antidiscrimination.tas.gov.au
Vic. Victorian Equal Opportunity and Human Rights Commission
1300 292 153 www.humanrightscommission.vic.gov.au
WA Equal Opportunity Commission
08 9216 3900 yá WA maana kol goró 1800 198 149
www.equalopportunity.wa.gov.au
Vólonthiar goróon Kúci ye goróon (volónthiar – “volunteering”) ekkán bála rasta oifare noya húnorókkol cíkoon,
manúic loi dolaón ar tuáñr cómajor bútore ham goróon ar manúícore modot goróon. Becá
becí Australíar manúic ókkol volónthiar bone. Volónthiar ore tolob nodhe, kiayalla hoilé tara
tarár thaim ar húnorcómajor ar tarár faidalla dhedhe.Volónthiar ekkán oíldeki nizor morziye
goróon foros noi.
Kúci ye goróon honó tolob fadhe hamor bodola noi, kintu inntu tuñí húnorókkol ar hamor
tojorba faiba ziínolla bouli tuñí ham faiba. Kúci ye goróon nottu tuñí tuáñr Ingilíc mosbut gorí
fariba, cómaji taalukat ar façi banai fariba tuáñr nizor ore biccác baçi bélla.
Hotowan orgenaizécen ar wébsáith ókkol asé volónthiar goríbélla mouka de de. Volunteer
Resource Centres agagura Australíat asé ar volónthiarir maalumat, bonedhe éndila ar
hédmot ókkollor dahái de. Volónthiar tuwardhe orgenaizécen ókkol óre yo tara modot goré.
Aró becí maalumat ollá:
Telifún 131 450
121
Elaka Orgenaizécen Wébsáith
ACT Volunteering ACT www.volunteeringact.org.au
NSW The Centre for Volunteering www.volunteering.com.au
NT Volunteering SA-NT www.volunteeringsa.org.au
Qld Volunteering Queensland www.volunteeringqld.org.au
SA Volunteering SA-NT www.volunteeringsa.org.au
Tas. Volunteering Tasmania www.volunteeringtas.org.au
Vic. Volunteering Victoria www.volunteeringvictoria.org.au
WA Volunteering WA www.volunteeringwa.org.au
Agagura Australíat volónthiar goríbar mouka
GoVolunteer www.govolunteer.com.au
Nécénel boro façi volónthiar or
Volunteering Australia www.volunteeringaustralia.org
Maincór loi miloon Foilabar honó manúic loi dolo oile, tar dendhák hath loi ar tuáñr dendhák hath milon oíldeki
aám amal. Ze manúíc loi ago lóti sin foris nai taralloi foóila bar dola oile appa yá gola nomila.
Zeéñtte noya manúic loi dola ó, becá baci Australíar manúic ot zuth nolage agór tarár boc,
dhormo, biyá cádi, fuain yá thiañ baabote fusár goille. Hamor gujjat ar fuwaijjo ókkolloi
Australíar manúic ye tarár foóila nam loi ezónore ezóne dahá.
Bec Australíar manúíc zar loi hotá ho tar suké suké milai sa, yián oíldeki ekkán isara tara izot
ar diyan gorí fúneñdde yían.
Adob ola ahálak Australíamanúice hamica “merbani (please)” ho honó ekkán kussu magile ar “shukria (thank
you)” ho honikkaye modot yá kessu dilé. Merbani yá shukria nohoile biadob manibóu.
Australíamanúice hamica “añáre maaf goijjó (excuse me)” ho honikkar diyan loitou saíle ar
“maaf goridiyo (sorry)” agór bulot sate honikkar gat bazilé. Agór lamba lain dora foille, yían
bála óibou de ki tuñí laín or fissottu doribadhe ar lain muntu zazzar barilou boçi bodhe.
Meetin yá eppoinmenot thaim or bútore foóince bélla kucíc goijjó. Agór tuáñrtu dari oile,
manúic ibattu telifún goriya ré maaf saiyo ar hotokkun ót foóince báde yíanzanai dhiyo. Yían
becí zoruri húnormon or eppoinmenolla (mesál, doctor or eppoinmen) dari gorí foóñicco de
yían ólla tuáñrtu thién diyat fore yá eppoinmen ottú golizabagoi honikkare zanai nodo de
ótolla. Ze honó uggwá manúic ottú agór agaza dari oile manúíc ibare hom biccác gorá zaibo.
Agór tuñí sabaiya hagos loi dout faile éçe “RSVP” huruf ókkol ar Tarík uggwá leká taibou.
Yían or mani oílde ki ze manúice tuáñre dout diye manúic ibaye agortú lóti zani to saddhe ki
tuñí abai naki nuwaiba. Yían bálaadob óibou tarík or bútore zanai dilé.
Telifún 131 450
122
Hodún hassa ókkol bana biadob bouli noi kintu kaanun oro helaf. Mesál galali goróon ar
awam or muntu sép marón, ikka ukka sata felon, ar awam thatthi baade armika fecap yá bor
barozon.
Ottú Ekku mortaba ar foróki-na goróon eçeyo soó.
Hoor Australíat doila bodoilla cómaj ókkol asé. Yían doilla bodoilla lebas fíñat dahaza. Bec manúic
ókkolle gair rosómi lebas fíñe aram ollá yá beraibar yá mousom loi bone indilla. Hodún é
tarár koum lebas fiñdé, oít fare dórmo yá tarat niyom ollá bouli, has gorí zoruri majlis ot
mazé.
Lebas fiñar baabote kaanun hom asé, tou baás hamor zagat hamor hor fína fore ar baás
hósusi zagat. Mesál héfazot zuta ar doro tofi hámaká fína foribóú gó-duwar tledhe zagat, ar
fulic, militeri ar hasharbar or hamola tarattu yunifóm fíña foribóu.
Australíat becí basi táai faredé samar kenser o. Héfazot hor ar tofi fíñile samar kenser ottú
basi faribóu. Bec eskul gura fuain dottu tofi fiñon oíldeki bec eskul ókkollor yunifóm or niyom
or bútore. Aró becí bel ottú héfazot or maalumat lagilé, éçe zai soó
www.cancer.org.au/preventing-cancer/sun-protection/
Kláb ókkol, fílim ókkol arde oinno zaga ókkol ót zoruridé sáfsúturá óibella, sáf hoor fiñdá arde
munaséf zuta ókkol óibella.
Maiya arde morot ókkol é fura gaa nogúredé hoor fiñdít fare. Yían fosím dec ókkol ót aám ar
yián noóde tará tuáñre dían dibellá thaner.
Aám Australíar maincór zahér gorá ókkol Becí Australía aám hotá huwa ókkol yá bazari hotá iín loi ajib lagibóu. Australía ókkolle
hamica alfaz ore baitta goré (mesál, ‘bol kélare’ ‘footy ho’). Agór tuñí hotá hode yían nobuzor,
ar ekbar fusár gorífaribá mana nai. Hodún aám mesál
• Botton ekkán ainnó - zeéñtte tuáñre dawot de cómaji yá hamor fancen ot zaibélla as
‘botton ekkán ainnó (bring a plate)’, yían or mani oíldeki hana faní ainnó manúic loi
milazulai haibélla.
• BYO - yían or maáni oíldeki “tuáñr nizor anó” fiibár jiníc, mesál córab, juús, geés or
faní yá faní. Baás hánar duwan ókkol BYO, ziyán ór maáni oílde tuñí nizor botol bóijja
fiibár jiníc aní fariba. Agór tuñí BYO, éçe aksér foissá uggwá diya fore golóic diya arde
sáf goríbélla,ziyán óre “corkage’’ hoó.
• Dorza kúla polesi - ham or zagaot “dorza kúla poles (open door policy)” mani oíldeki
tuñí yá oinno hamwa ókkol ottú hamar girós loi dalaoun rosomí thaim luwa gorá
noforibóu honó ekkán hamar mosólla yá maamelar baabote fotá hoibélla.
• Arommotto dola oiyum (see you later) - Yían gair rosomí torika “zair goi hoibélla
(goodbye)”. Yían or mani noildeki manúíc ibá ye tuáñr loi arommotto dola óibou.
Tuáñr Ingilíc hédmot douya ye Australíar hotá ókkollor baabote modot goribóu. Soó Paáth 3,
Ingilíc Zuban.
Telifún 131 450
123
Baárkul ór hórkot ókkol arde héfazot Barkulor hotó kisím or jinís ókkol goríbélla Australia becí bone, mesál hasura, zooñl ot áñçon,
kuwabat ar kélon. Héfazot goríbar niyom ókkol asé monot rakibélla.
Háñsuroon arde baárkul ór héfazot • Agór tuñí yá tuáñr fuain hasuri nozanile hasura klás ar héfazot ot uçiyo.
• Doriyat háñsuroon ódor baára hótara oífare. Doriyar hañsat héfazot or sáñte moza
goríbélla:
o Hámicá lal arde hóloiddá rong aséde boutha ókkol ór bútore hañsuro, ziyán óre
jan basadé gaádh ókkol é soñi goré.
o Héfazot or nicána ókkol cek goró.
o Agór mosibot ot foille, aram gorí táko, tuáñr hát tuló ar modot ollá dhaho.
o Zodi doriyar hañsat lal arde hóloiddá boutha ókkol no dekó yá nicána asédé ki
háñsura maná yá doriyar hañsa bon ó no háñsuriyo.
• Doriya keén óibou agortú mafi nofaré. Húñciar gorí dedé nicána ókkol óre díyan raikkó
hádesattú basi tákibélla zeén néki doriyar fattór sossorai zagói, yá boro goir yá zuar e
bácai loizagói. Becí saáisúti fattór asédé íntu mas dóijjo kiyálla hoilé becí manúic ókkol
dhufí zagói boro goir mariyóre doriyat bácai loizagói.
• Becí húñciyar zehón hál, dhií arde gudát lamo ókkol ot áñsuro.
o Hámicá fanír mur cek goró ar honó dhufáiya jinís ókkol cek goró fanít nogólibár
agottú.
o Hótara nicána ókkol cek goijjó (zeén néki kuñír ókkol yá hosora) ar nicána íin
óre manizo.
• Hámicá háñsurer de fuain dóre nozor raikkó yá zará fanír dháke asé, éçe bari fisór
hóouc ókkol ó cámil asé. Hóouc ókkol hámaká gíra diya wáa foribóu.
• Hálika háñsuroon, mas dóroon yá zooñl ot áñçoon iín óttu duré táikko. Honíkka ré
zanai diyo tuñí hoçé zoór dé ar hoñótte waapes óiba. Becá bicí hána arde faní ókkol
loizo.
• Australíat kessú háf ar mucá ókkol bic ola. Hoñor maille, gaar furuza yían óre no lariyó
ar sifír tin nwá 000 mari dhakiyóre daktori modot soó.
• Fúl or moóusóm ót, gana gaáde ziín óre, tuta faik hoó, tará elaka ókkol óre héfazot
goré rasta ar sairkél soladé maincóre kuittha mare. Faik iín óre héfazot gorágiye,
ótolla taráre no maijjo, tarár baháttu duré táikko, héth fiñdó ar cocmá fiñdó yá fúañti
súñwa ekkán rákkó yá sáti loiyo.
• Australíat beil or foór becí tes. Héth fiñdó, gúrede hoor fiñdó ar roidot zailé krim dedé
íin maziyó roit asédé édin ot roit or furattú basi tákibélla. Yián becí zoruri gura fuain
dólla.
• Moóusóm zanai dedé iín ór hóbor ráikko. Zedin ooin zoloon manáde édin ooin yá
barbekyu goríbar ejazot nái. Moóusóm ór Byuru ye moóusóm ór baabote hobordar
goríde eçé www.bom.gov.au/index.php ot.
• Australíat cóor ókkol ór bútore, ododé oinno duniyair cóor ór híndila, hámla ókkol
óitáke háas gorí raita. Tuáñr nizor héfazot óre díyan diyo. Bagiza, añdár zaga ar hóraf
zaga ókkol óttu basi táikko.
Telifún 131 450
124
Aró becí maalumat ollá:
Maalumat or zoria ókkol Wébsáith
Bureau of Meteorology – moóusom ór halo tar oin zala bon. www.bom.gov.au/weather
Royal Life Saving Society – hasura ar fanit héfazot www.royallifesaving.com.au
Surf Life Saving Australia www.slsa.asn.au
Beach Safety – fuwati torjumaan goijjá maalumat www.beachsafe.org.au
Rip Current Safety Tips – oinno zuban ót maalumat Ingilíc zuban baade
www.ripcurrents.com.au
Australian Cancer Council – roidor héfazot www.cancer.org.au
Gór or bútore héfazot
Gór or amón Gór ottú neelilé, hámica dorza fúk maijjo ar kírkiri ókkol bon goijjó. Faille eskrín dorza yá
héfazotor zonzir lagaiyó, taáke tuñí manúic aiccéde íbare dekí farefán dorza no kúlibár
agortú. Muúntu dorzar batti uggwá kúla raikkó yá honíkka ailé ótfade batti lagaiyó honó
ekzon até hañsé ailé ót fafán ar dháng gorí góror dorza tuñí kúli farefán gór ot foóñsile. Ar
cúrottu mockil óibou golíbellá.
Dabai ókkol arde kemikel ókkol Baás dabai ar kemikel ókkol ziín aám hísafe gór ot asé íin hótora yá hótara biaram gorí fare.
• Dabai ókkol gura fuain ar falok janwar ottú duré rako. Yá zeçé gura fuainde tuwai
nofaibóude éçe rakó.
• Agór tuñí dabai hána bon gorifelo yá dabair muddot giyégoi, sátar dhabbat yá gotthór
ot dabai iín nofelaiyo. Tuáñr dabair duainna ye bála gorí ar héfazot gorí tuáñr dabai
ocút maana félai difaribou.
• Sáfgoré de dabai beggín óre fúkmari farede almalit rakó zeçe gura fuain yá falok
janwar ókkol e loot nofaibóu de índila.
Gura fuain dor héfazoti jinís ókkol (zeén néki almalir thala ókkol) luwa besede duwan ókkol
ottú kini fariba.
Gór or bútore ooin or héfazot Fotti bosór ot Australíat 50 zon moot ó ar fottí bosór bicí soktó zohóm ókkol ó Australíat.
Dúñwar elarám é cúrur hobordar gorí de ziín olla bouli tuáñr jan basi bou ar emerjensi
hédmot ókkol ore zanai dibou thaim or bútore ooin no baáibélla ar bon goríbélla.haás gorí
hobordari yían becí zoruri de ki rait or thaim ot zeéñtte manúic gúm take. Fotti gór ot homas
hom uggwá dúñwar elarám laga foribóu fotti thalat. Fotti só mac e bethari ókkol bodolo.
Telifún 131 450
125
Gór ót ooin dóra ooñlarttu cúru ó yá hóraf elekterik tar ollá bóuli, elekterik mal ókkol óre sóiyi
estemal nogorá, yá ham gorérde mal ókkol óre saái notáki rakí zoon or zoriya. Gór or ooin
óre rukó dorattu baso nise asédé iín gorí yare:
Gór or bútore:
• Taakít goréde elektroník mal ókkol ór mazé zaga háli táke goróm bicí óde íntu
rukíbélla.
• Powerbudh ókkol ór uore zámila no goijjó - uggwá sokét ót bana uggwá plág rakóon
saá.
• Plág ókkol arde sokéth ókkol óre dúl arde hóraf ólla cek goró ar honó mockil ókkol óre
toratori thík goró. Elekterik hóngorá beggín óre uggwá kabeliyoti elektrik maincór áta
gorá foribóu.
• Taákit goróde forda ókkol, hoor arde bistára ókkol, mumbatti ókkol arde hithar ókkol
óttu duré.
• Honódin mumbatti yá oinno kúla ooin ókkol dórai rakí nofaríba zehón tuñí hamrá íbar
bútore noó.
• Gór ot tákile, taákit goróde doroza ókkol óre bútortu thala mara noóza (maáni: mora-
thala maijja) taáke tuñí mosibot ót jolti kúli faro.
• Bistarat honódin dúañ no thainno.
• Taakít goróde gura fuain dé sóloi yá thip-sóloi loot nofa.
Ooñlar bútore:
• Honódin fuain doré ooñlat ekála eri nuaiccó.
• Honódin rañdá gorát félai nozaiyó goi – tuñí ooñla félai zailé, sulá bongorí rakó tuñí
waapes aiyó foijjonto.
• Fuain doré gorom pleith ókkol, sulár matáinna ókkol, arde oven ókkol óttu duré raikkó
rañdár thaim ot.
• Deccir dhandha ókkol óre sulár hañsattú duré raikko taáke íin ót barihái ciñçí forí
nozagói. Gorom faní yé yó zolai fare.
• Taakít goróde ooin dórede jinís ókkol óre gorom jinís ókkol óttu duré rakágiyé
• Maikruweív oven ot luwázati jinís honódin nodiyó, éçe luwázati hódda ókkol,
aluminium habos yá luwázati estemal goréde jinís ókkol ó asé.
• Bazo ooñlat ókkol arde barbeque ókkol ót geés estemal goré. Hámica geés oven yá
sulár matáinna bongorí raikkó estemal gorí baade. Agór tuñí geés ór bacfo sóloi
uggwá nodóraiyo kiálla hoilé ooin or zilha ye geés fúçi zabougói. Huntu geés neelar
guijja tuo ar ar toratori bongorí do. Agór tuñí nofaró, tin sifír 000 dhako ar “Fire
Brigade” ólla hoó. Telifún haçi no diyó.
Ooin uggwá dóille ki gorá foribóu:
• Jiran or górottu awam yá mubáil telifún ottú tin sifír 000 mari dhako ar (Fire Brigade)
ooin or garílla dhako. Taráre hoó ooin hoddúr ot ar aijó honó manúic bútore asé né.
Telifún rakí nodiyó.
• Raijjo ooin or hédmot ókkol é tofsili mucuwara de ooin ekkán dóille ki gorá frore. Soó
Faç 2, Modot Soó
Telifún 131 450
126
Zooñl ooin or héfazoti plan ókkol Australíar kessú híssa ókkol ót zooñl ooin ókkol é tuáñr gór or héfazot e asórgoré. Agór tuñí
zooñl ooin dórede hótara zagat táko, zooñl zole dé intu basibár plan uggwá goró. Loukél ooin
nifáde hédmot douya ókkol ottu maalumat asé ar tuáñre modot goríbélla torika ókkol
daháibou zooñl ooin basibár plan toyari goríbélla.
Tuáñr plan ót amól ókkol táka foribóu, zooñl ooin dóre de mousóm ór agortú, zooñl ooin
dórede mousóm ot, ooin or hótara din ókkol aiyé foijjonto ar uggwá fisór plan. Iín beggín ót
tofsili cek liís ókkol tákaforibóu zeén néki gór or samalon, toyari goróon ooin doille, maincóre
konték liís ókkol zodi ooin dóre, emarjensi dhabbat ki ki asé nai, gór ot tákede manúic ókkol
ór plan ziyán é tarár zoruriat ókkol ór hísaf raké (mesál hísafe, latura fuain ókkol yá burá
maincóre lara sara), falede janwar ar/ yá háibar janwar or plan ókkol, nelizaibar dhak- icára ki
torika loi nelibáde yían, ar uggwá fisór plan, ar tuáñr gór ot waapesi plan.
Aró zooñli ooin maalumat arde loukél ooin hédmot ókkol ór kontékor tofsil ókkol ollá, Faç 2,
Modot Soó ré soó.
Maahúl Uggwá sáf sútara maahúl arde quduroti alom oré héfazot goróon Australíar maincór la becí
zoruri. Íkka úkka sata goróon, hosora goróon yá ejazot sara sáta féloon gair kaanuni. Sáta
félaibar baabote aró becí maalumat ollá www.australia.gov.au/information-and-
services/environment/pollution-and-waste-management zai soó yá sáta félar-muhálef sáith
ókkol zeén néki Clean Up Australia (www.cleanup.org.au/au) yá Keep Australia Beautiful
(kab.org.au) ot zo.
Ezagar janwar ókkol, mas, thuwala ola mas ókkol arde gas gusóla ókkol óre kaanuni héfazot
gorágiye. Ejazot nofaibár agortu, mas dóittou yá thuwala ola mas yá gas gusóla feçai tóu
nozaiyó.
Eçé espicél kaanun ókkol asé ziyán Nécenel Bagiza ókkol ót lagai raikké hóraf goróon óttu
basai rakí bélla, ar íin ot zaibellá baás thaim ót gólibar fíc diyafore.
Aró becí maalumat ollá:
Elaka Ejensi Wébsáith
National Department of Environment – Parks Australia
www.environment.gov.au/topics/national-parks
ACT Parks and Conservation www.tams.act.gov.au
NSW NSW National Parks and Wildlife Service www.environment.nsw.gov.au/nationalparks
NT NT parks and reserves https://nt.gov.au/leisure/parks-reserves
Qld Queensland National Parks, Sport and Racing
www.nprsr.qld.gov.au
Telifún 131 450
127
Elaka Ejensi Wébsáith
SA National Parks South Australia www.environment.sa.gov.au/parks
Tas. Parks and Wildlife Service Tasmania www.parks.tas.gov.au
Vic. Parks Victoria www.parkweb.vic.gov.au
WA Parks and Wildlife www.dpaw.wa.gov.au
Janwar arde falok janwar ókkol Janwar or bálai arde taaluk ola kaanun ókkol ór baabote raijjo arde zagar hókumot ókkol
zimmadar, zeçé loukél hókumot ókkol é háibar janwar yá falok janwar ókkol óre entezam
goré.
Tuáñrtu falok janwar uggwá tákile, tuñí íbare bála gorí dekbal goríbélla zimmadar, éçe hána
diya arde sáf raká yó asé. Íin ór hosora ókkol ó tuáñrtu sáf gorá foribóu. Bicí janwar ókkol óre
thaim e thaim e fúk maribélla zoruri ar daktor ottú dabai goríbélla zoruri zehón tará biaram ó
yá dukfa. Falok janwar ókkol óre sóo noó fán gorá arde maikru cíp laga acá gorázar ar
kaanuni zoruri óitfare. Yían girós ór zimma. Aró becí maalumat ollá tuáñr loukél janwar or
daktor yá Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals (RSPCA) oré fusár goró
www.rspca.org.au ‘t.
Baás górot falede janwar ókkol ore loukél konsil ot rejisthar gorá fore.Janwar howá ar hon
kisím ór falok janwar falifaribá hód asé, ar hoçé ar kengóri tuñí íin óre rakíba íin or baabote
kaanun ókkol asé. Bicí bára gór ókkol é falok janwar ókkol ejazot node.
Agór tuñí tuáñr falok janwar arr fali nofaró tuñí íbare félai di nofaríba yá baáre eridi nofaríba.
Dustó yá jiran ókkol óre fusár goró tará falifare né, janwar falede wébsáith uggwát elan goró
yá tuáñr janwar or daktor oré fusár goró modot yá mocuwara dibellá.
Tuáñrtu janwar faloon yá janwar or bálair. baabote súal tákile, eçé
www.agriculture.gov.au/animal/welfare/state ot zo yá tuáñr janwar or daktor oré fusár goró.
Paáth 6, Australíar kaanun soó.
Akbár, telivícen arde radio Boro bazar senthár ókkol ót aséde bicí híssa nyús ejensi ókkol óttu kisím kisím zuban or
akbar ókkol asé. Agór taráttu háas zuban yá tuáñrtu lagerdé akbar notáke, taráre magai bélla
hoibá.
Becá becí maana telivícen or laín ókkol asé, éçe fuañti duwa awam or brodkásgoróya ókkol
asé (Australian Broadcasting Corporation (ABC - www.abc.net.au) ar Special Broadcasting
Service (SBS - www.sbs.com.au). Tuáñrtu telivícen laisén uggwá yá thiañ diya lain uggwá
nolágibou “háwar uore maana” (free to air) hédmot ókkol óre saibélla.
Telifún 131 450
128
Oinno telivícen hédmot ókkol ottu thiañ diya lain uggwá lagibou (“thiañ telivícen” yá “thiañ
diya TV – “pay television” or “pay TV”). Taalukator hédmot ollá honó kontrék sáain goríbar
agortu, taákit goréde tuñí hédmot or thiañ difarbá ar yían tuáñr zorurot ókkol loi ar tákibar
entezam ókkol loi bone. Lamba egerimen sáain nogoijjo agór tuñí baiththá muddot ollá keriya
goró. Thiañ diya telivícen lain uggwá no loiyó maana-boyar or cóu ókkol saáibélla.
Becí TV lain ókkol e “arbar soó” (“catch up”) porugram gorá de zeçe tuñí cóu ókkol on-láin ót
saái faribá. Mogor on-láin saile tuáñr data becí estemal óibou, ar tuáñr data ejazot or uore
gilé yáin becí moónggá foribóu.
“Estríming” (“streaming”) hédmot ókkol ó Australíat asé, zeén néki Netflix, Presto arde Stan.
Porugram or laibri uggwát golibélla mac harbari fíc uggwá haçibóu. Hédmot iín saáibélla
tuáñrtu tes ola borodben lain uggwá lagibóu. Monot rakóde saáibélla becá becí data loibou
háas gorí mubáil fún ókkol ot, ziyán becá becí moónggá oitfare.
Special Broadcasting Service (SBS) telivícen arde radio esticén ókkol ottú porugram ókkol
asé bicí alok cómaji zuban ókkol ot. Háftayi porugram ókkol metropolitan akbar ókkol arde
on-laín ót liís gorí raikké.
Zatir radio esticén ókkol óre éçe tuai faiba National Ethnic and Multicultural Broadcasters’
Council (www.nembc.org.au/) ot yá telifún ot 03 9486 9549.
Zuwa kéloon Kessú maincé zuwakéla’ttu luwazadé nuksan fait fare, háasgorí agór taráttu thaim or mockil
arde/yá thiañr mockil táke zuwakélat hóssa goríbélla. Zuwakéla yé zobordós thiañr mosólla
foida gorífare ar manúic ekzon ór oinno zindigir hissat asór gorí fare zeén néki demaki arde
jisími sehét, ham arde ricta ókkol ót. Zuwakélar mockil ókkol é úde fortí ekzon óre asór
goréde noó zará kéla bólke fémli membór ókkol yá korib dustó ókkol óre yó asórgoré.
Hémayot or hédmot ókkol zuwakéla loi asór goijjéde maincórla faazaibou éçe mocuwara
diya, maali mocuwara diya arde kaanuni mocuwara ókkol asé ar tarár fémli arde dustó ókkol
asé.
Ejensi Telifún Wébsáith
National Problem Gambling Hotline 1800 858 858 www.gamblinghelponline.org.au
Lifeline 131 114 www.lifeline.org.au
Gamblers Anonymous 02 9726 6625 http://gaaustralia.org.au/
Uzoor Uzoor óilde boro abas oré hoóde ziyán é maincóre frecani goré, zeén néki kuñir ókkol ór
gágguwá, yá jiran ókkol ór boro muzík baza yá pawár óla sáman ókkol estemal gorá.
Éçe kaanun ókkol asé ziyán é Australíar maicóre becí uzoor ottú héfazot goré. Kaanun ókkol
raijjo ókkol arde zaga ókkol ór bútore forok forók ó, kintu uzoor hórkot ókkol óttu basi tákoon
saá 7.00 am or agortu arde 11.00 pm baade.
Telifún 131 450
129
Tuáñr jiran oré zanai do agór tarár uzoor e tuáñe asór goré. Oít fare tuáñr jiran e hoói nofaré
tarár uzoor tuáñre asór goredé. Aám hísafe Australíar maincé atíkka utíkka uzoor oré bordac
goré ar uzoor or maamela hotáhoi hól ó. Kintu, agór uzoor nitti ó, ódor baára yá beínna sóore
yá becí raitta ar yían ór baabote hotáhói ham noó, tuñí loukél konsil, esthéit yá zagar mahóul
ór adikar yá fulic or hañsé cikayot gorífaribá.
Tuáñr jiran oré zanai do zodi tuñí honó ekkán uzoor óde hórkot ókkol plan goró zeén néki gór
or moróot yá uggwá paathi. Beec bák maincórtu hom bezal lage zodi tará agortú lóti zane
uzoor hoñótte cúru óibou ar fúraibou ar hárr hañsé zaa foribóu agór yían e mosólla foida
goré. Faç 6, Australíar Kaanun o soó.
Loukél hókumot or hédmot ókkol Loukél konsil ókkol e becí modot or hédmot ókkol de zendila neki fuain dór sehéti senthár óll,
fuain sóoñle dé senthár, juwan hamola óll, arde umór bicí dekbal gorá arde mazur ókkol ór
hédmot óll. Beec ottú dhoila bodhoilla koum or hamola ókkol asé zará kimoti modot arde
mocuwara difaribou zendila tuñí Australíat zindigi boicóti goró. Loukél konsil ókkol e yó egaza
de, pablík hóol ókkol kéla ókkol, beraitóu arde koum solasol or sóulot ókkol cómaji grúp ókkol
é estemal goríbélla.
Konsil ókkol é loukél rasta ókkol moróot goré, awam thaththi ókkol de, ar duwan ókkol arde
hánar duwan ókkol sóiyi sehéti esténdad ókkol fura órr né fakka goré. Tará bilding torkigorá
yó kontróul goré. Agór tuáñrtu gór ót honó ekkán bodoil tou mone hoó, tuáñr tú loukél konsil
loi cek gorá foribóu monzuri faibellá.
Tuáñrtu bazo loukél konsil or hédmot ókkol ólla thiañ diya foribóu. Fíc ókkol óre broucar ókkol
arde wébsáith ót elan gorázar. Tuáñrtu bára thiañ diya noforibóu yá aám ofísar ókkol óre
hádiya ókkol diya noforibóu fáisela yá monzuri ekkán faibélla. Hádiya arde gúc doon gair
kaanuni ar repouth diya zaibou.
Loukél hókumot ókkol ólla konték maalumat ollá, Faç 2, Modot háñsil goró ot zo.
Laibri ókkol Bicí híssa zaga ókkol ot awam laibri ókkol asé maincé juáin gorí kitab ókkol maana udár loi
faribélla. Laibrit mazé Ingilíc baade oinno zuban or kitab ókkol ó asé yá oit fare tuñí odhár
gorífaribá. Bicí híssa laibri ókkol ot estemal goríbélla maana internet asé.
Laibri ekkán tuwai faibellá www.nla.gov.au/libraries óll ót zo.
Sáta dola gorá arde waapesi gúroon Sáta zoma goroon arde waapes hazot góloon konsil óll ór zimma. Bicíbák konsil ókkol ottú
alok sátar dhabba ókkol asé aám sáta arde waapes hazot góloon sáta (hagos, felastík, aina
arde luwa), ar hudún e háil sátar dhabba ókkol de (bagizar sátalla) yá hassattu boro mal
sámana ókkol tulíloon (zeén néki fárnicar).
Telifún 131 450
130
Konsil yá tuáñr jiran loi cek goró zoma gorár thaim or baabote tuai loibellá ar sáta félar
zimma. Agór tuáñr sátar dhabba nu añçe fán boro ó, tuáñrtu sáta iín óre sátar matát yá sáta
waapes hazot anéde senthár ót loiza foribóu ar fíc uggwá diya foribóu. Pabilík yá hósusi
zagat sáta féloon gair kaanuni.
Awam or thaththi ókkol Autraliat awam thaththit ókkol ham ola noraké, ar aám hísafe maana estemal gorifare. Éçe
butore latura fuain bodola sóulot ókkol arde maazur ollá thaththi ókkol asé, ar aám hísafe
boiyéde thaththi yá fecáp goredé iín asé kuñrai bóiyede iín ottú áro. Bicí híssa awami thaththi
ókkol ot morot arde maiya alok asé, kintu kessú otometik arde morot-maiya ekkudhoilla
thaththi ókkollo asé.
Merbanigorí thaththi etstamal gorí baade sáp sutara gorí raikkó. Baás Australíar thaththi
ókkol faní thani dedé éndila noó hosora fáñc bana de, toile tuñí thaththir bútore ki félor kíal
goijjó.
Awam thaththi ekkán tuwai faibélla https://toiletmap.gov.au/ mazé zo.
Fanír estemal Aám hísafe Australíat faní ókkol gom gun ola. Kintu, baás zaga ókkol ot, kuwar faní yá hái
nofaréde faní estemal goré ziín no hóon saá. Zaga íín óre ot nicána wá loi sinno faaza:
Loukél zagat ókkol ót fanír pabondi raká giyéde óit fare. Yían órmaáni óilde faní estemal gora
pabondi asé háas thaim arde hórkot ókkol lói. Mesál hísafe, oít fare tuáñr bagizat faní
dhinofaríba, yá garí yá kirkiri ókkol dúui nofaríba. Tuáñr loukél konsil loi cek goró yá
www.bom.gov.au/water/restrictions ot zo.
Víza ókkol Department of Immigration and Border Protection (DIBP) ye toitta arde mustokil táaibar víza
ókkol neelai diyé ar decóittayi dorhás ókkol fáaisela goré (www.border.gov.au).
Víza Tuwoni jinís estemal goró www.border.gov.au/Trav/Visa-1 ot tuáñrla borabor víza tuwai
faibélla
Tuñí on-láin dorhás gorífaribá bicí víza ókkol ólla www.border.gov.au/Trav/Visa/Appl ot
Resident Return víza ókkol Agór tuñí ehónor yá agor Australíar mustokil tákoya ó ar bidecót sofór goríbélla monehoó ar
Australíat waapes zo uggwá mustokil hísafe, tuáñrtu Resident Return víza (RRV) uggwá
dorhás goríbélla zoruri óit fare.
Tuáñrtu víza iba lagibóu zodi tuáñr ehónor mustokil vízar uore sofór ór muddot fúraiza yá
fúrai zaibellá hañsé ó óiye.
Telifún 131 450
131
RRV oílde uggwá mustokil viza ziba ye tuáñre bidec ókkol ót sofór goríbélla arde Australía
waapes aibélla ejazot de mustokil tákoya hisafe sofór ór sóulot miyad aséde thaim or bútore.
Yían e Australía lagatar táaibar ejazot de. RRV‘lla dorhás gorá noforibóu agór tuáñrtu bidec
zaibar niyot notake. RRV‘r baabote aró maalumat ollá DIBP wébsáith ót tuai faiba
www.border.gov.au/Trav/Visa-1/155- ot.
Australía ziyarot goríbélla víza ókkol Toitta gorba ókkol óttu viza uggwá dorhás gorá foribóu ziyán é tará Australíat tákibar eradar
muddot fura kabár goríbou. Héçe hotó kisím ór toitta viza ókkol asé beraibármoksót uore
darmedar gorí. Fotti vizalla háas corót ókkol asé. Aró becí maalumat ollá
www.border.gov.au/about/corporate/information/fact-sheets/46temporary-entry ot zo.
Mustokil híjrot goríbélla víza ókkol Héçe Australíat mustokil híjrot gorá tin kisím asé:
• Fémli híjrot (family migration)– dorhás doyattu hámaká ofuzoitta uggwá egana táa
foribóu Australíar bútore tarare espomser goríbélla.
• Mahéri arde hasharbar híjrot (skilled and business migration) – dorhás doyattu
hámaká mahéri ókkol yá kaabeliyoti ókkol táka foribóu ziyán é Australíar unnoti ré
fáaida goríbou yá Australíar zindigir oinno zagat ókkol ot.
• Insániyotor híjrot (humanitarian migration) – dorhás doyattu hámaká zala fura yá becá
bicí forók gorá faiyéde éndila wáa foribóu zeçé nizor decót boro insániyoti hélaf ór ar
cek gorí loot faa zardé boicóti gorá zaibellá zoruri.
Fotti kisím óttu doró corót ókkol asé. DIBP wébsáith ót vízar baabote taza maalumat asé ar
“Visa Finder” jinís uggwá de tuáñre modot goríbélla vízar ektiyar ókkol tuaité ziyán tuáñrla
munaséf óit fare www.border.gov.au ‘t mazé.
Rejisthar goijjá híjroti ején ókkol Hijoroti ején uggwá oílde uggwá manúic ze hijoroti maamela ókkol ór baabote mocuwara de,
vízar dorhás toiyari goribélla arde vízar dorhás ókkol tulí dibellá modot goré, ar gaák ór
torfóttu DIBP loi raabeta goré. Tará aám hísafe fíc laga.
Tuáñrtu híjroti ején uggwá estemal gorá noforibóu. Nize baze dorhás uggwá tuli dibella
tuáñrtu hímmot noóile yá tuáñr keis cíyak biyák oile, tuñí rejisthar goijjá híjroti ején uggwá
estemal gorífaribá.
Australiat solardé híjroti híjoroti ején ókkol óttu Office of the Migration Agents Registration
Authority (OMARA)’r hañsé rejisthar gorá foribóu. Rejisthar goijjá híjroti ején uggwá tuai
faibellá OMARA wébsáith ót zo www.mara.gov.au/search-the-register-of-migration-agents/
ot.
Tuáñr vízar tofsil ókkol onláin ót cekgoróon Visa Entitlement Verification Online (VEVO) oílde víza dóroya ókkol ólla uggwá maana onláin
sóulot arde orgenaizecen ókkol ehónor víza dóroyar tofsil ókkol cek gorí bélla ar onláin ot
saái faribá www.border.gov.au/vevo ot.
Telifún 131 450
132
Éçe yó myVEVO app uggwá asé zibá Apple ór mal-sámana ókkol ólla faaza ar maana lama
zaibou Apple ór estóur óttu.
Australíar decóittayi Decóitta uggwá bonibár maáni oíldeki tuñí Australía ré lagatar waada doon ar hárr kessú
ziyán ólla tuñí tíyaiyó. Australiar decóittayi oílde ekkán sóulot ziyán é hotó kisím fáaida ókkol
de ar mouka de añárar demokarasi dec ót furafuri híssa loibélla.
Bicíbák mustokil tákoya ókkol zará decóitta bointou saár taráttu hámaká baás corót ókkol
furagora foribóu decóitta dorhás tulidibar agortú. Yián ót cámilde doijja cómo uggwá
Australíat tákoon ar gom ahalák óon.
Decóittayir baabote maalumat, offuzoti arde dorhás ór fórom ókkol
www.border.gov.au/Trav/Citi ‘t asé.
Bicíbák manúic zará Australíar deceittayi’llá dorhás goijjé itarattu hámaká decóittayi teés
uggwá fas gorá foribóu. Decóittayi teés óre Pledge of Commitment kimot or uore buniyad
raikkéde ki noya Australíar manúic ókkol bana zehón decóitta ókkol ói aiyé.Éçe ki ki asé hoilé
zeén neki Australíar demokerasir biccác, zimma ókkol arde decóittayir sóulot ókkol, ar
hókumot arde Australíar kaanun ókkol. Teés ór toiyari goríbélla, decóittayi teés cómbotti kitab
foró www.border.gov.au/Trav/Citi/pathways-processes/Citizenship-test ot.
Agór tuñí kaamiyab ó, tuáñre decóittayi cóba uggwá uçibélla doot diya zaibou. Cóbat mazé,
dhoóñr manúic dorhás goróya ókkol óttu Pledge of Commitment gorá foribóu.
Australíar decóitta boni baade, tuñi Australíar paásputh uggwá’lla dorhás gorífaribá. Agór tuñí
oinno décor paásputh lagatar dóri rakó ar fúañti fúañti tuáñr Australíar decóittayi ó, tuáñrtu
Australíar paásputh estemal gorí sofór ór neela góla goróon saá.
Aró becí maalumat ollá yá Australíar paásputh uggwá dorhás goríbélla, eçé
www.passports.gov.au/Pages/home.aspx ot zo.
Sámmor fuain arde Australíar decóittayi Bicíbák keis ókkol ot, zehonó fua yá fuain zará Australíat tuáñrtu foida óiye, ze cómot tuáñra
uggwá mustokil tákoya óiyo, foidaci thaim ot tará otometik Australíar decóittayi óibou. Agór
fuain uún óttu paásputh lage, tuáñrtu tarár Australíar decóittayi sóbut háñsil gorá foribóu
Form 119 ekkán zomagori yóre – Australíar decóittayir sóbut or dorhás. Sofór ór buking no
goríbar agortú yían báfi saá foribóu.
Aró maalumat arde Form 119 ot zaadé yían DIBP wébsáith ot faaza www.border.gov.au ‘t
mazé.
Vúth doon 18 bosór yá uoror boc ola Autralíar decóitta ókkol óttu hámaká vúth ot dahél wáaforibóu. Tuñí
tuáñr decóittayi cóbat dahél óifariba. Tuñí aró boc 17 bosór ot dahél óifariba, vúth dibellá
toiyar óibella tuñí zehón 18 bosór furo.
Telifún 131 450
133
Vúth or dahéli fórom ókkol fuús ofís, Australian Electoral Commission ór ofís arde Australian
Electoral Commission ór wébsáith ókkol ot faaza. Tuáñrtu siríf ekkán fórom bóra foribóu de
federal, estéith arde elaka elékcen ókkol arde bicí híssa loukél hókumot or elékcen ókkol ólla.
Zetóbar tuñí thíkana bodolo tuáñrtu hamaká noya dahéli fórom ekkán bóra foribóu.
Aró becí maalumat ollá, Australian Electoral Commission or hañsé 13 2326 ot telifún goró yá
www.aec.gov.au ‘t zoo.