belediyelerde ic denetim internal audit of municipality
TRANSCRIPT
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
1/152
T. C.MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU YNETM ANABLM DALI
MAHALLDARELER VE YERNDEN YNETM BLM DALI
BELEDYELERDE DENETM
Yksek Lisans Tezi
mit AHN
stanbul, 2008
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
2/152
T. C.
MARMARA NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM ANABLM DALIMAHALLDARELER VE YERNDEN YNETM BLM DALI
BELEDYELERDE DENETM
Yksek Lisans Tezi
mit AHN
Danman: Yrd. Do. Dr. Erbay ARIKBOA
stanbul, 2008
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
3/152
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
4/152
I
ZETKamu hizmetleri, toplumun ortak gereksinimlerini karlayan ve devamllk arz
eden hizmetlerdir. Bu nedenle, gereksinimlere uygun, verimli ve kolay ulalabilir
hizmet retimi, her eyden nce idari yapnn buna uygun bir ekilde rgtlenmesine,
unsurlar arasnda aklc bir grev paylam yaplmasna baldr.
Gnmzde yerel ynetimler, mahalli nitelikte kamusal mal ve hizmet
ihtiyalarn karlayan, kendi yrtme ve karar organlarna sahip olan kamu tzel
kiilikleridir. Yerel ynetimler demokrasinin bir bakma z gibidir. Toplumun kendi
kendisini ynetmesinin bilinen en baarl, en mkemmel ve en mantkl yollarndan
birisidir. lkemizde yerel ynetim birimleri ierisinde en fonksiyonel olan
belediyelerdir. lke genel nfusunun byk bir ksm belediyelerin snrlar iinde
yaamaktadr. Belediyeler sunduklar hizmet ynnden halkn gnlk yaamnda byk
neme sahiptirler. 20. yzyln son eyreinden balayarak deien kamusal hizmet
anlay, halkn yerel hizmetler ynnden belediyelerden beklentilerini de artrmtr.
Yazl ve grsel basnda ok telaffuz edildii zere, kamu ynetiminde yeniden
yaplanma almalar son yllarda hz kazanmtr. Yeniden yaplanma almalar
erevesinde, kamu kaynaklarnn daha verimli ve yerinde kullanmnn tespiti iin
kamu idarelerinin faaliyetlerinin ama ve politikalara, kalknma planna, programlara,
stratejik planlara, performans programlarna ve mevzuata uygun olarak planlanmas ve
yrtlmesi, kaynaklarn etkili, ekonomik ve verimli kullanlmas, bilgilerin
gvenilirliinin, btnlnn ve zamannda elde edilebilirliinin salamas
amalamaktadr.
Trk Kamu Ynetiminin bir paras olan tefti sistemi, i denetim ad verilen
yeni bir modelle tanmtr. AB ile balayan mzakereler erevesinde 32. fasl olarakbilinen Mali kontrol bal altnda i denetime ilikin hususlar dzenlenmitir.
lkemizde yerel ynetimler iin i denetim, 5393 sayl Belediye Kanunu ve atfta
bulunduu 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununda yeni bir messese
olarak dzenlenmi olup yeni sistem erevesinde i denetim faaliyeti, idarelerin st
yneticileri tarafndan atanan i denetiler tarafndan ifa edilecektir. Bu erevede,
ynetime deer katma abas, gvence vermesi, danmanlk hizmeti ve etik kodlar ile
klasik tefti sisteminin uzanda olan bu yeni denetim motifi; amalar, kapsam, ilkelerive evrensel geerlilie sahip standartlar erevesinde ele alnmtr.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
5/152
II
ABSTRACTPublic services, which are indispensable to meet the common needs of the
society, need continuity. Therefore, in order to provide efficient services up to the
needs, and easy to access, first of all, the total administrative body should be well
organized and a rational distribution of tasks and cooperation among administrative
units is needed.
Today, local governments are public corporations which have their own decision
making and executive bodies and provide local public services and goods. In a way
local governments are the essence of democracy, and perhaps the best and the most
successful way of self-administration. Among the most functional local administration
units in our country are municipalities. A large percentage of the population in Turkey
lives within the borders of a municipality. Thus the services they provide are of great
importance in daily life. The public service understanding has undergone a great change
since the late 20the century, which has caused greater expectations from municipalities.
As we know from the written and visual media, there has been an increase in the
reorganization efforts of the public administration in recent years. The aim of the
reorganization attempts is to achieve a more efficient way to use the public funding and
a more reliable way to access in time to more reliable data through a better organized
administration system with well prepared plans and programs such as development
plans, strategic plans and performance programs.
As part of the Turkish Public Administration, the inspection system has been
introduced to a new model: internal audit. Within the framework of the negotiations
with EU, the subjects concerning the internal audit have been regulated under title of
Financial Control known as Article 32. According to the new system regulated by the
Municipality Law no.5393 and Public Financial Administration and Control law no
5018; the internal audit procedure will be carried out by the internal auditors appointed
by the senior administrators of the administrations. In our study, this new inspection
concept, which is far more different from the classsical understanding of inspection with
its effort to add value to the administration, its advisory services and ethical codes, has
been studied in terms of its scope, principles and universally accepted standards.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
6/152
III
NSZ
Bu almada, temel olarak etkinlii her zaman tartma konusu olan iki hususadeinilmektedir. Bunlardan birincisi son yllarda kamu ynetimi ve bunun nemli bir
paras olan yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas sreci, ikincisi Trkiyede ki
denetim sisteminin yeniden yaplandrlmasdr. Uzun yllardr problemleri btn
kesimler tarafndan dile getirilen; fakat bir trl zm retilemeyen kamu ynetiminin
etkinletirilmesi son yllarda nemli bir mesafe kat etmitir. Kamu ynetiminde temel
deiiklikler ieren reformlar yerel ynetimler iin de ok ciddi deiimlere yol
amtr. Yerel ynetimler ile ilgili temel kanunlarn hepsi Avrupa Birlii srecindemodern bir anlayla yeniden dzenlenmitir. Reform almas, kamu mali ynetimi ile
birlikte denetim sisteminde de nemli bir dnm noktas olmutur. lk olarak zel
sektrde uygulanmaya balanan ve u anda Avrupann pek ok lkesinde kamuda etkin
ekilde uygulanan i denetim sistemi yeniden yaplanma kapsamnda 5018 sayl Kamu
Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ve yerel ynetimlerde 5393 sayl Belediye Kanunu
ile hayatmza girmitir. Bu alma ile yerel ynetimlerde reform almalar
kapsamnda belediyelerde yeni denetim sisteminin hem kapsam hem de yntem
bakmndan getirdii yenilikler ve bu deiimin etkileri anlatlacaktr. Bu almay
sonulandrmamda grleri ile katkda bulunan deerli hocam Yrd. Dr. Erbay
ARIKBOAya ve desteini esirgemeyen eim Hacere ok teekkr ederim.
stanbul, 2008 mit AHN
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
7/152
IV
NDEKLER
ZET ...................................................................................................................I
ABSTRACT ........................................................................................................II
NSZ ..............................................................................................................III
NDEKLER ................................................................................................... IV
KISALTMALAR ............................................................................................... VII
GR ................................................................................................................. 1
BRNC BLM................................................................................................ 5
DENETM KAVRAMI VE DENETM.............................................................. 5
A. DENETMN TANIMI VE TARHES ....................................................................................... 5
B. DENETM VE DER DENETM BMLER...................................................................... 9
1. Denetim.........................................................................................................................9
2. Dier Denetim Biimleri.................................................................................................11a. Tefti ...................................................................................................................................... 12
b. Kontrol ................................................................................................................................... 14
c. Revizyon................................................................................................................................. 15
d. D Denetim............................................................................................................................ 16
C. DENETMN UYGULAMA ALANLARI............................................................................... 17
1. Mali Denetim..................................................................................................................17
2. Uygunluk Denetimi.........................................................................................................18
3. Faaliyet Denetimi............................................................................................................19
KNC BLM................................................................................................ 21
MODERN DENETM SSTEM .................................................................... 21
A. DENETM, DENETLER VE MESLEK KURULULARI............................................ 21
1. Denetimin Tanm ve Kapsam....................................................................................21
2. Denetiler ...................................................................................................................23
3. Denetim Sisteminin Geliimi ve Mesleki rgtler .......................................................25B. DENETMN ULUSLARARASI UYGULAMA MODELLER ............................................. 27
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
8/152
V
C. DENETM STANDARTLARI................................................................................................. 30
D. DENETM SREC................................................................................................................. 33
1. Denetim Plan Yaplmas.............................................................................................332. Personel Seimi ve Eitimi .............................................................................................34
3. Denetim El Kitaplarnn Oluturulmas............................................................................35
4. Denetim Raporlarnn Hazrlanmas ve Sunulmas.......................................................36
E. DENETM UYGULAMALARINDA YEN ANLAYILAR................................................... 36
1. Stratejik Planlama...........................................................................................................37
2. Performans Denetimi ......................................................................................................38
3. Risk Esasl Denetim........................................................................................................40
NC BLM ........................................................................................... 42
TRKYEDE BELEDYELERN DENETM VE DENETM ........................ 42
A. BR YEREL YNETM BRM OLARAK BELEDYELER................................................... 43
B. TRKYEDE DENETM SSTEMNN GENEL GRNM .............................................. 46
C. BELEDYELERDE KURUM DENETMLER VE DENETM ....................................... 48
1. Kurum i Denetim Biimleri..........................................................................................48
a. Hiyerari Denetimi.................................................................................................................. 48
b. Tefti Kurulu Tarafndan Yaplan Denetleme........................................................................... 50
c. Belediye Meclisi Tarafndan Yaplan Denetim......................................................................... 52
2. Denetiler Vastas ile Yaplan Denetim ..................................................................54
D. BELEDYELERDE DI DENETM ............................................................................................ 55
1. dari Denetim (Vesayet Denetimi) ve Bu Denetimde Etkili Olan Kurumlar .....................56
a. Saytay Denetimi ................................................................................................................... 57
b. ileri Bakanl Denetimi...................................................................................................... 60
2. Yarg Denetimi ...............................................................................................................63
3. TBMM Denetimi ............................................................................................................64
4. Kamuoyu Denetimi.........................................................................................................65
5. Ombudsman....................................................................................................................68
DRDNC BLM...................................................................................... 70
TRKYEDE YEREL YNETM REFORMU VE DENETM SSTEM........ 70
A. YEREL YNETM REFORMU VE BELEDYELERDE DENETM ALIMALARI...... 71
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
9/152
VI
B. KAMU MAL YNETM VE KONTROL KANUNU VE DENETM SSTEM ................ 74
1. Kanunun Genel Olarak Deerlendirilmesi .......................................................................74
2. Kanun ile Mali Ynetim Sistemine Getirilen Yenilikler...................................................763. Kanunda Bte Sistemine likin Dzenlemeler ..............................................................80
4. Kanunda Belirtilen Sorumlular ve Sorumluluklar...........................................................81
C. 5018 SAYILI KANUNDA DENETM SSTEM .................................................................... 84
1. Genel Olarak 5018 Sayl Kanunda ve lgili Ynetmelikte Denetim.............................84
2. Denetim ve Koordinasyon Kurulu ...............................................................................87
3. Denetim Meslei ve Denetiler ................................................................................90
a. Denetilerin Atanmas, Grevleri, Yetkileri ve Sorumluluklar........ ...... ...... ...... ...... ...... ...... . 91
b. Denetilerin Uyacaklar Denetim Standartlar .................................................................. 95c. Denetilerin Tarafszlk ve Bamszl .............................................................................. 97
d. Denetilere Sertifika Verilmesi ve Denetiler Arasnda Derecelendirme Yaplmas......... ..... 98
D. DENETME GE SRECNDE DENET ATAMALARI, SORUNLAR VE
YAPILMASI HEDEFLENENLER ................................................................................................. 100
1. Belediyelerde ve Dier Kamu Kurumlarnda Deneti Kadrolarnn Oluturulma Sreci.........................................................................................................................................100
2. Gei Srecinde Belediye Uygulamalar........................................................................102
3. Denetim ile lgili Yaplmas Hedeflenenler................................................................104
SONU .......................................................................................................... 106
KAYNAKA................................................................................................... 112
EKLER........................................................................................................... 119
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
10/152
VII
KISALTMALAR
a.g.e. Ad geen eser
a.g.m. Ad geen makale
AB Avrupa Birlii
ASK Ankara Su ve Kanalizasyon daresi
bkz. Baknz
COSO The Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway
Commission (Sponsor Organizasyonlar Komitesi)
ev. eviri
drl. Derleyen
ECIIA European Confederation of Institutes of Internal Auditing
(Avrupa Denetim Enstitleri Konfederasyonu)
Ed. Editr
I I A Institute of Internal Audits (Uluslararas Denetiler Enstits)
INTOSAI International Organisation of Supreme Audit Institutions
(Uluslararas Yksek Denetleme Kurulular rgt)
DKK Denetim ve Koordinasyon Kurulu
BF ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
SK stanbul Su ve Kanalizasyon daresi
KT Kamu ktisadi Teebbs
m. Madde
NATO North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik Antlamas
rgt)
OECD Organization for Economic Co-operation and Development
(Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat)
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
11/152
VIII
s. Sayfa
S. Say
SBE Sosyal Bilimler Enstits
TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi
TESEV Trkiye Sosyal ve Ekonomik Ettler Vakf
TDE Trkiye Denetim Enstits
TMSF Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu
TODAE Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
12/152
1
GR
Yerel ynetimler, belirli bir blgede yaayan halkn birlikte yaamalarndan
kaynaklanan mahalli ve mterek ihtiyalarn karlamak zere oluturulmu olan veayn zamanda demokrasilerin vazgeilmez unsurlar olarak kabul edilen zerk
kurululardr.
Yerel nitelikteki kamusal hizmetleri yrtmekte olan yerel ynetimler yerine
getirdikleri hizmetleri daha etkin ve verimli olarak yapabilmeleri iin birtakm hak ve
yetkiler ile donatlmlardr. Son yllarda zellikle gelimekte olan lkelerde uygulanan
yerelleme ynndeki reformlar sonucunda yerel ynetimlerin stlendikleri grevlerde
art olmakla birlikte, lkelerin tarihsel sre ierisinde oluan merkeziyeti veya yerelynetim arlkl devlet yaplar nedeniyle yerel ynetimlerin stlendikleri grevlerin
kapsam lkeden lkeye deimektedir. Yerel ynetimlerin, devlet yaps ierisinde
kkl gemii olan lkelerde yerel ynetimler, eitimden sala kadar birok kamu
hizmetini sunarken lkemizin de iinde bulunduu baz lkelerde ise merkeziyeti idari
yaplanma nedeniyle yerel nitelikteki pek ok hizmetin halen merkezi idare birimleri
tarafndan yerine getirildii grlmektedir.
Bir lkedeki yerel ynetimler, o lkenin gelimilik dzeyini de bir dereceyekadar yanstmaktadr. Baz az gelimi lkelerde yerel ynetimler siyasi, hukuki ve
ekonomik bakmdan merkezi idarenin bir birimi halinde iken, lkemizin kendisine
hedef gsterdii baz gelimi lkelerde devletlerin siyasi dzenlerine uygun olarak
yerel ynetimler, demokratik sitemin temellerinden birisi olarak kabul edilmektedir.
nk vatandalarn kamu ilerinin idaresine katlma hakknn kullanm alan yerel
dzeydedir. Bu durum nemli yetkilerle donatlm yerel ynetimlere hem etkili, hem
de vatandalara yakn bir ynetim salamaktadr. Demokratik ekilde oluan karar
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
13/152
2
organlarna ve sorumluluklarna sahip olan yerel ynetimler, ayn zamanda lkenin
kalknmasn harekete geirici faktrlerdir.
Bir yerel ynetim birimi olan belediyeler grevlerini yerine getirirken kamunun
nemli bir parasn olutururlar. Kamu ile ilgili grevler yerine getirilirken
belediyelerin de iinde bulunduu hukuk devletinde, kurumlarn ve kiilerin faaliyetleri,
haklar, sorumluluklar tanmlanarak anayasa, yasa, ynetmelik, tzk ve benzeri
mevzuatla dzenlemelere balanmtr. Kurumlarn, faaliyetlerini hukuk dzenine
uygun yrtp yrtmediini incelemek, akladklar bilgilerin ve iddialarnn doru ve
gvenilir olup olmadn aratrmak ve kurum yneticilerinin kurumla kar ilikisi
iinde bulunan kiilere, topluma ve devlete hesap verme ykmllklerini yerinegetirmelerini salamak zere tarafsz ve bamsz bir kii veya kurum tarafndan
denetlenmeleri hukuk devletinde zorunlu tutulmaktadr.
Gerek bireysel gerekse toplumsal faaliyetlerin belirli bir amaca ynelik olarak
gerekletirildii kabul edilirse, amalanan sonucun elde edilip edilmedii ve bu amaca
ulamak iin izlenen yntemlerin nceden bilinen norm ve standartlara uygun olup
olmadnn saptanmasna ynelik yaplan aratrma ve muhakeme, denetimle salanr.
Denetim, bir doruluk, uygunluk ve aklclk sorgulamas olduundan, denetim
faaliyetinin bizzat kendisinin de kalite ve gvenirlik sorgulamasnn yaplmas bir
zorunluluktur. Denetimde kalite ve gvenirliin gvencesi ise, denetim faaliyetinin
nceden belirlenmi ltlere uygunluuna baldr.
Belediyelerin zerk bir yapya sahip olmalar, ayn zamanda nemli miktarlarda
kamu kayna kullanmalar nedeniyle, bunlar zerinde bir denetim ve gzetim sistemi
gelitirilmesini kanlmaz klmtr. Belediyeler, kurum ii denetim mekanizmalar
vastas ve merkezi ynetim tarafndan yaplan d denetimler vastas ile
denetlenmektedirler.
Trkiye'de idarenin denetlenmesi konusunda grevli denetim kurumlar ve
uygulanan denetim yntemleri, bu gne kadar, idari sistemimizin ilemesine baarl
veya baarsz, iyi veya kt yardmc olmutur. Fakat lkemizin kar karya olduu
dier sorunlar bir tarafa braklrsa, konumuzla ilgili olarak devletin ynetim ve
denetimi asndan ok kkl reformlara ve yeniden yaplanmaya gereksinimin olduu
sylenebilir. Hatta sosyal, ekonomik ve dier tm sorunlarn zm iin bu alanlarda
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
14/152
3
radikal reformlara gidilmesi gerektii grlmektedir. Denetim konusunda yaplacak her
trl reform, iyi kurulmu, salkl ve verimli ileyen bir devlet ve kamu ynetimi
yaps iinde anlaml olabilecektir.
Bu mesele ile ilgili olarak son dnemde lkemizin gndemini megul eden ve
zel sektr kurulular tarafndan youn olarak kullanlan i denetim faaliyeti, kamu
mali kontrol sisteminin ayrlmaz bir paras haline gelmitir. Gnmzde ada devlet
anlay, kamu kaynaklarnn daha iyi ve rasyonel kullanmn n plana kararak etkin,
ekonomik ve verimli bir ekilde kullanlmas anlayn hkim klmtr. Bu gelimelerin
sonucunda, Trkiye'nin de iinde bulunduu birok lke kamu mali kontrol
sistemlerinde nemli anlay deiikliklerine gitmitir. Trkiye'nin Avrupa Birliinekatlm srecinde de, mstakil bir balk altnda ele alnan kamu mali kontrol sistemi,
tarama srecinde ve katlm mzakerelerinde bir kilometre ta olmaktadr.
denetim, kamu idarelerinin faaliyetlerinin ama ve politikalara, kalknma
planna, programlara, stratejik planlara, performans programlarna ve mevzuata uygun
olarak planlanmas ve yrtlmesi, kaynaklarn etkili, ekonomik ve verimli
kullanlmas, bilgilerin gvenilirliinin, btnlnn ve zamannda elde
edilebilirliinin salamasn amalamaktadr.
5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, 2003 ylnda yrrle
girmitir. Belediye Kanununda da 5018 sayl Kanuna paralel dzenlemeler
yaplmtr. Sz konusu yeni dzenlemelere gre belediyelerde denetim, i ve d
denetim eklinde yaplacak ve yaplan denetim, i ve ilemlerin hukuka uygunluu, mal
ve performans denetimini kapsayacaktr. ve d denetim 5018 sayl Kamu Mal
Ynetimi ve Kontrol Kanunu hkmlerine gre yaplacak, ayrca, belediyenin mal
ilemler dnda kalan dier idar ilemleri, hukuka uygunluk ve idarenin btnl
asndan ileri Bakanl tarafndan da denetlenecektir. Belediyelere bal kurulu ve
iletmeler de yukardaki esaslara gre denetlenecektir. Denetime ilikin sonular
kamuoyuna aklanacak ve meclisin bilgisine sunulacaktr.
Belediye Kanununda i denetimin amac, faaliyet ve ilemlerde hatalarn
nlenmesine yardmc olmak, alanlarn ve belediye tekiltnn gelimesine, ynetim
ve kontrol sistemlerinin geerli, gvenilir ve tutarl duruma gelmesine rehberlik etmek,
hizmetlerin sre ve sonularn mevzuata, nceden belirlenmi ama ve hedeflere,
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
15/152
4
performans ltlerine ve kalite standartlarna gre tarafsz olarak analiz etmek,
karlatrmak ve lmek, kantlara dayal olarak deerlendirmek, elde edilen sonular
rapor hline getirerek ilgililere duyurulmas eklinde belirtilmitir. Belirtilen bu ama,denetimin tanmn da ortaya koyar niteliktedir.
Kamu ynetim sistemi ve bu sistemin bir paras olan yerel ynetimler yeniden
yaplandrlrken, denetim sistemi de yeni bir yapya kavuturulmaktadr. Tezimizin
konusunu da, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas srecinde nemli bir basamak
olan yerel ynetimlerin yeniden etkin bir ekilde yaplandrlmas ve zel sektr ile AB
lkelerinin ounda genel kabul gren i denetim sisteminin incelenmesi
oluturmaktadr. Bu balamda, tezin ilk iki blmnde denetimin kuramsal balamortaya konulmakta ve zel sektrdeki denetim yaps ile kamu denetim sisteminin
mevcut ileyii ile sorunlar genel olarak ele alnmaktadr. Sonraki blmde
belediyelerin genel yaps ve denetlenme yollar ortaya konulmaktadr. Son blmde ise
yeni kamu ynetimi anlay ierisinde, yeni i denetim sistemi zmlenmeye
allmaktadr. Yeni denetim sisteminin hem kapsam hem de yntem bakmndan kkl
bir farkllama getirdiine dikkat ekilerek, konu, i ve d denetim boyutlaryla birlikte
incelenmektedir. Tezde yaplan zmlemeye dayal olarak muhtemel sorunlar daortaya konulmakta, bunlara dayal nerilere yer verilmektedir.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
16/152
5
BRNC BLMDENETM KAVRAMI VE DENETM
A. DENETMN TANIMI VE TARHES
Sosyal sistemlerde denetim kavramn sadece tek biimde tanmlamak pek kolay
deildir. Sosyal sistemler dndaki dier sistemlerde ise denetimi tanmlamak daha
kolaydr. Bu sistemlerde genellikle kontrol ad altnda yrtlen almalarn yapl
ekli, kullanlan form ve raporlar, alet ve makineler, l birimleri, norm ve standartlar
saptanmtr. Fakat sosyal sistemlerde bu durum pek mmkn deildir. Bu nedenle
sosyal sistemlerde ynetim unsurunun ayrlmaz bir paras ve tamamlaycs olan
denetimin fonksiyonlar ve yararlanlan teknikler gz nnde bulundurularak eitli
tanmlar yaplmtr.
Trk Dil Kurumu szlnde denetim; Neler olduunu, neler olacan
anlamak iin bakmak, murakabe etmek olarak tanmlanmaktadr. Bu tanmlamada
denetim ii kontrol ve murakabenin karl olarak verilmitir.1
Denetim pek ok bilimde karmza kmaktadr. En geni anlamyla denetim,bir savunma mekanizmasdr. Yaplan ey, uygulamalarn hedefler dorultusunda
belirlenen amalara uyup uymaddr.2 Fakat bu tanma giden yollar denetimin
yapld rgte gre farkllk gstermektedir.
Ynetim biliminde denetim; rgt amacna uygun bir ilerlie kavuturan ve
alanlarn davranlarna etki eden, kendi iinde bir geribildirim mekanizmasn da
1
Trk Dil Kurumu, www.tdk.gov.tr.2 Hesap Uzmanlar Kurulu, Denetim lke ve Esaslar, Hesap Uzmanlar Dernei Yaynlar, stanbul,1996, s.3.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
17/152
6
ieren bir sretir.3 Bir baka tanmda denetim; ngrlen planlarn ve amalarn yerine
getirilmesi iin, grevli olan personelin, verim ve baarlarnn llmesi ve gerekli
dzeltmelerin yaplmas ilemidir. H. Fayola gre ise denetim; her eyin, verilenemirlere ve konulmu kurallara uygun yaplp yaplmadnn gzetimidir.4
Denetimin bir baka tanm; daha nce yaplm olan ilemleri, nitelikleri,
oluma ekilleri ve doruluklar bakmndan defter kaytlarna ve ispat edici belgelere
dayanmak suretiyle sonradan eletirel bir grle yeniden ina ve tespit edip, analize
tabi tutmaktr.5 Denetim Kavramlar Komitesine gre ise denetim, iktisadi faaliyet ve
olaylarla ilgili iddialarn nceden saptanm ltlere uygunluk derecesini aratrmak ve
sonular ilgi duyanlara bildirmek amacyla tarafszca kant toplayan ve bu kantlardeerleyen sistematik bir sretir.6
Fayolun incelemelerinde denetim; planlama, rgtleme ve yrtme,
koordinasyon ile birlikte ynetimin be ilevinden biri olarak grlmektedir.7
Ynetimin faaliyetleri planlama (ilk aama) ile balar ve denetim (son aama) ile son
bulur. kisinin arasnda ise uygulama yer alr. Planlama, hedeflere giden yollarn
belirlenmesini ieren rasyonel bir sretir. Denetim ise planlanan ilk gerekleen,
tasarlanan veya hedeflenen ile ulalan karlatrmak ve gelecee ynelik olarak bu
mukayeseden yararl sonular karmaya ynelik bir faaliyettir. Bu itibarla denetim,
planlanan ile gerekleenin mukayesesi yannda, sapmalar belirlemek ve bu sapmalar
analiz etmek, gerekli dzeltici nlemleri alma ilevlerini kapsar.8 Denetim hem lke
ekonomisi, hem yneticiler ve hem de nc kiiler asndan nem tamaktadr.
Srekli yaplan denetimlerden alnan l ve gstergelere dayanlarak varlan kararlar,
yaplan plan ve bunlarn uygulanmasyla salanabilir.
Muhasebede denetim ise, bir ahsn bir teebbs veya herhangi bir teekkln
defter ve belgelerinin muhasebeye uygun, dzenli ve samimi ekilde tutulup
3 Ycel Ertekin, ada Ynetim ve Denetim, Trk dare Dergisi, Say. 70, Aralk 1998, s.496.4 H. Fayoldan aktaran Kemal Tosun, letme Ynetimi, Sava Yaynlar, Ankara, 1992, s.279.5 Erdoan Gven, ve D Denetim Asndan Denetim Planlamas Denetim ProgramnnDeerlendirilmesi ve Bir rnek letmeye Uygulanmas, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Gaziniversitesi SBE, 1997), s.4.6 Ersin Gredin, Denetim lkeleri ve Teknikleri, Forml Matbaas, stanbul, 1982, s.5.7 H. Fayoldan aktaran Erol Eren, rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi, 6.bask, Beta Yaynlar,
stanbul, 2000, s.15.8 Tamer Mftolu, Ynetim Plan ile Denetleme Arasndaki liki, Tefti Seminerinin Bugn veGelecei 1. Tefti Semineri, Denet Yaynlar, Ankara, 1988, s.33.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
18/152
7
tutulmadnn tespiti, bazen de sz konusu ahs teebbs veya teekkln durumunu
gsterme imkan veren delillerin ortaya konmas ya da muhasebece kayda alnan bir
veya birden ok ilemin doruluunun aydnlatlmas amac ile belgelerin eletirelekilde incelenmesidir.9
Kamuda denetim, bir kurum veya kuruluun, belirli bir plan, program veya
projenin yaps, ileyii ve ktlarnn nceden belirlenmi standartlara uygunluk
derecesini aratrma, gzlemleme, sorgulama gibi yntemlerle tespit edilmesi ve elde
edilen bulgularn objektif ve sistematik bir biimde deerlendirilerek ilgili taraflara
iletilmesi sreci olarak tanmlanabilir.10
Yapm olduumuz denetim tanmlar vastasyla her hangi bir kurumun
amalarn ve amalarna ulamadaki etkinlik ve verimlilik derecelerini tespit ederek,
ortaya konulan hedefler ile gerekleenleri kyaslamak ve bu kyaslama suretiyle
alanlarn etkinlik dzeyini ykseltmek ve hedeflere maksimum derecede ulalmasn
salamak amalanmtr.
Yukardaki tanmlarda gz nnde tutularak, denetimin zelliklerini balk
altnda toplamak mmkndr.11
- Denetimin tahlili veya analitik bir nitelii vardr. Burada bir hesabn veya bir
durum cetvelinin doruluunu takdir amacyla sz konusu hesab veya durum cetvelini
unsurlarna ayrmak ve bunlarn ifade ettikleri anlamlarn kaynana inilmesi sz
konusudur.
- Denetimin eletirel bir nitelii vardr. ktisadi, hukuki ve mali olaylarn
muhasebe tarafndan uygun ifade edilip edilmediinin, belli kurallara aykr hareket
edilip edilmediinin tespiti amacyla tenkidi bir gzle inceleme yaplmasdr.
- Denetimin geriye bakan bir nitelii vardr. Planlama ile ortaya konulan
hedefler daha sonra uygulamaya konulur ve bu uygulamalarn geriye dnk ekilde
analizi ve belirlenen hedeflere uygun olup olmadnn tespiti denetimin geriye dnk
olan tarafdr.
9 Gven, a.g.e., s.5.10
H.mer Kse, Dnyada ve Trkiyede Yksek Denetim, (Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbulniversitesi SBE, 2000), s.4.11 Gven, a.g.e., s.7.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
19/152
8
Denetim tarihinin gzden geirilmesi, denetim olgusunun geliimini de
gstermektedir. Tarihsel geliimi kesin kaytlara dayanmamakla birlikte, eski alardan
itibaren denetim mesleinin varlna ilikin bilgiler bulunmaktadr. Ancak sorumlulukzinciri ve mali kaynaklar gvenceye alan nlemlere ait teknikler, her aa gre
deimitir.12
Denetimin varl, M 3500 yllarna kadar giden Mezopotamya kaytlarndan
karlmaktadr. Mali ilemleri de kapsayan bu kaytlar, bir soruturma sistemi olarak
yorumlanabilecek eitli iaretler iermektedir. kontroller ve grev dalmnn ortaya
k da muhtemelen ayn dneme rastlamaktadr. Msr, Yunan, in, Pers ve brani
kaytlar da benzer sistemlere iaret etmektedir. Antik Romada kendi kaytlarndierlerinin kaytlar ile karlatrlmak suretiyle bir hesap sorgusu sistemi
oluturulmutur.13
Monarinin egemen olduu alarda denetiler, vergilerin eksiksiz toplanmasn
salamaya almlardr. Merkantilizmin gelitii dnemlerde ise, pazarn snrlarn
izen ulus devletlerin ortaya k, uluslararas ticaretin art, denetimin uzak diyarlara
ticaret amacyla gidenlerin dnlerinde, muhasebelerinin yaplmasn esasa balamas
sonucunu dourmutur. Hesaplarn kontrol ile grevlendirilen kii, harcamada bulunan
kiiye her bir ilemi miktar ve konu itibariyle okutarak, dzeltilmesi gereken hususlar
belirtir ve gr bildirirdi. Hesaplarn kontroln stlenen bu grevliye, Latincede
dinleme anlamna gelen audit kelimesinden tretilen deneti (auditor) denmitir.14
Denetim kavram bugnk niteliine sanayi devrimi sonrasnda kavumutur.
Modern devletin denetim kurumlar sanayi devrimi sonras demokratik sistemlerin
yerlemesiyle ortaya kmtr. Bu sre ierisinde denetimde gelime olmakla birlikte,
denetim mesleinde esas deime 1950lerden sonra grlmektedir. Bugnn denetim
sisteminde her kurumda etkin bir i kontrol sisteminin bulunmas gerektii bilinmekte
ve denetim faaliyetlerine bu sistemi incelemekle balanmaktadr. Bugn iin denilebilir
12 Gredin, a.g.e., s.8.13
Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, Denetim ve Trkiye Uygulamas, 2005,http://www.bumko.gov.tr./upload/IcDenetim%5cdokumanlar%5c/icdenetim.htm. (10 Nisan 2006), s.1.14 Derya Kubal, Performans Denetimi, Amme daresi Dergisi, Cilt.32, Say.1, (Mart 1999), s.33.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
20/152
9
ki ada denetim gemiteki faaliyetlerin gzden geirilmesi ilevinden yola karak i
kontrol sisteminin gzden geirilmesi esasna dnmtr.15
lkemizde ise kamu ynetiminde denetim denildii zaman akla gelen kurumlar
Saytay, Maliye Tefti Kurulu ve Mlkiye Tefti Kurulu gibi kkeni Osmanl
Devletine kadar uzanan kurumlardr. Daha sonra Cumhuriyet dneminde de bu
kurumlar durumunu muhafaza etmekle birlikte ok farkl grevleri ve yetkileri olan
denetim birimleri oluturulmutur. Tabi ki her kurulan denetim biriminin bulunduu
kuruma gre, yasalarn kendilerine izdii lde denetim alanlar olumutur. Mevcut
durumda ise ok bal ve kark bir denetim yaps ortaya kmtr.
B. DENETM VE DER DENETM BMLERDenetimi eitli biimlerde snflandrmak mmkndr. Denetim yaplan
incelemenin amacna, nedenine, ieriine, uygulama zamanna ve denetimi yapan
kiinin statsne gre snflandrmalara tabi tutulabilir. rnein bir iletmenin amacna
uygun olarak uygulama yntemleri asndan bir snflandrma yaplrsa mali tablolarn
denetimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimi gibi denetim trlerinin olduugrlr. Kamu sektrnde denetimi yapan erklere gre bir snflama yaplmak
istendiinde denetim, yasama denetimi, yarg denetimi, idari denetim ve kamuoyu
denetimi eklinde ayrlr. Denetimin konular asndan bir snflandrma yaplrsa idari
denetim, personel denetimi ve mali denetim biiminde bir snflandrma yaplabilir.
Denetim, i denetimin haricinde, d denetim, kontrol ve tefti gibi kavramlar ile de
karlatrlabilir.
1. Denetim
Yukarda eitli ekillerde tanm verilen denetimin alt dallarndan bir tanesi i
denetimdir. denetim, bir kuruluun kendi personelinin, idari kontroln etkin ve doru
biimde srdrlp, srdrlmedii, kaytlar ve raporlarn gerek ilemleri yanstp
yanstmad ve doru ve abuk sonular verip vermedii, her ube daire ya da dier
birimlerin sorumlu olduklar yntem, politika ve planlar uygulayp uygulamad
15 Gredin, a.g.e., s. 11.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
21/152
10
konularnda birinci elden i bandaki gzlemlere dayanarak ynetim adna yaplan bir
seri aratrma ve tekniklerinden meydana gelir.16
denetim, zel sektrde, geni kapsaml ve dier denetim biimlerini de iine
alan bir denetim tr olarak karmza kmaktadr. letme ile ilgili olan ve iletme
tarafndan yerine getirilen her trl denetim, i denetimin konusunu tekil etmektedir.
Bu balamda i denetimin mutlaka finansal olaylarla ilikili olmas gerekmez, i
denetim olaylarn sadece parasal deerleriyle ilgilenmez.17 denetimde, denetim
kapsamnda sadece mali nitelikteki olaylar yoktur. denetim mali nitelikteki olaylar
yannda mali nitelikli olmayan olaylarla da ilgilenir. Ancak i denetimin yine de
iletmenin muhasebe sistemiyle sk ilikisi olduunu da gzden uzak tutmamak gerekir. denetim ele alnrken i denetimin mali tablolar denetimi yn, uygunluk denetimi
yn ve faaliyet denetimi yn ayr ayr ele alnmaldr. Fakat i denetimden beklenen
en nemli husus, phesiz iletme faaliyetlerinin verimlilii ynnde olacaktr.18
denetim, esas itibariyle, organizasyonun kabul edilmi hedeflerinin
gereklemesindeki etkinlii lmek ve deerlendirmek suretiyle risk ynetimi, kontrol
ve ynetiim hakknda kurum bakanna bamsz ve tarafsz bir gr sunar.
denetim, zellikle, organizasyonun risk ynetimini, kontroln ve ynetiimini
gelitirmede ynetime yardmc olmak zere bamsz ve tarafsz bir danmanlk
hizmeti de salar. denetimin danmanlk hizmeti; organizasyonun hedeflerini
gerekletirmesini salamak zere uygulamaya koyduu politikalarn, prosedrlerin ve
faaliyetlerin sistemli ve dzenli bir biimde deerlendirilmesi ve gelitirmeye ynelik
tavsiyelerde bulunmasdr.19
denetim, iletme iindeki i denetiler tarafndan yaplr. Bu denetiler,
muhasebe almalar ve dier normal iletme faaliyetleriyle ilgilenmezler. almalar,
deerlendirme, analiz ve iletme yntem ve politikalar zerinde younlamaktadr.
Bylece i deneti sipari, retim, depolama, deme ve benzeri pek ok ilemin
16 Gven, a.g.e., s.10.17 Mevlt zer, Denetim, zkan Matbaaclk, Ankara, 1997, s.79.18
zer, a.g.e., s.80.19 Baran zeren ve Mustafa Ekinci, ngiltere Kamu Sektrnde Denetim Standartlar, SaytayYaynlar, Ankara, 2004, s.3,
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
22/152
11
yeterliliinin, ynetimin tespit ettii yntemler ile alma yntemlerinin
uyumluluunun aratrmasn yapar ve edindii kanaati bir raporla bildirir.20
denetim kamu kurum ve kurulular iin tanmlandnda, bir kurum
bnyesinde bulunan ve kurum ynetimi tarafndan olas yolsuzluklar, hatalar ve
verimsiz uygulamalar en aza indirmek amacyla, kurumun sistemlerini ve
prosedrlerini kontrol etmek ve deerlendirmek zere grevlendirilen birimin
faaliyetidir.21
Bir kurum idaresince grevlendirilen denetim elemanlarnn kurumun i kontrol
sisteminin dzgn alp almadn deerlendirmek amacyla hesaplarn doru,
denk olup olmadn aratrmak, kurumun verimsiz almalarn en aza indirmek
amacyla yaplan denetimdir.22 denetimin kaytlarn kontrol, hata ve hileli ileri
ortaya karmak, planlarn uygulanp uygulanmadn kontrol etmek gibi genel
grevleri olmakla birlikte yetersizlikleri gstermek ve iyiletirmelere ynelik
tavsiyelerde bulunmak zere idari kontrol sistemlerini izlemek ve daha sonra st
ynetime raporlama grevleri de vardr. Bunun kapsamnda ise farkllklar olabilir ve
hem dzenlilik hem de performans denetimlerini ierir.23
2. Dier Denetim Biimleri
Yukarda belirtildii zere i denetimi, denetimin snflandrlmas ierisinde bir
yere koymak gerekirse bu snflama yaplan amaca gre farkl ekillerde yaplabilir.
Denetim hizmetleri ile ilgili terimlerin okluu, dankl, kavram ve tanmlarn
farkll bir probleme yol aabilmektedir. Denetim, tefti, kontrol, revizyon gibi
kavramlar rasgele ve birbirine e veya deiik anlamlarda kullanlmaktadr.24
Denetiminaklanmasndan sonra bu kavramlarn da netletirilmesi gerekmektedir.
20 Gven, a.g.e., s.11,21 Sacit Yrker, Denetim Terimleri, Saytay Yaynlar, Ankara, 1999, s.9.22Zekeriya Aydn, Trkiyede Belediyelerin Denetimi, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Gaziniversitesi SBE, 1996), s.75.23Recep Sanal, Trkiyede Ynetsel Denetim ve Devlet Denetleme Kurulu, Trkiye ve Ortadou
Amme daresi Enstits, Ankara, 2002, s.15,16.24 Halim tr, dari Denetim, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi SBE, 1984),s.1.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
23/152
12
a. Tefti
Trk Dil Kurumu szlnde tefti; Bir grevin yolunda gidip gitmediini
anlamak iin yaplan denetleme eklinde tanmlanmtr.25 Kurumlarda yaplmaktaolan ilerin mevcut mevzuata (kanun, tzk, ynetmelik, genelge ve emirlere) uygun
olarak yaplp yaplmadnn yetkili kimseler tarafndan denetlenmesine ve
gzetlenmesine tefti denir.26 Tefti, mevcut hukuk dzenine uygun olarak en verimli
ekilde, belirlenen hedeflere zamannda ulalp ulalamad, amaca ynelmede
kullanlan metotlarn, yaplan ilem ve eylemlerin uygunluu, hizmet kalitesini salayp
salamad konularn aratrmak ve kontrol etmek, ulalmas ngrlen hedeflerden
ve mevzuattan sapmalar varsa, bunlar ve meydana geli nedenlerini ortaya karmak vebu sapmalarn dzeltilmesi iin uygulaycya ve kuruluun bandaki yneticiye k
tutacak ekilde zm olabilecek en iyi ve tutarl tavsiyeleri sunmaktr.
Kurumlarn bnyesinde yer alan tefti kurullarnn tefti ve denetlemeleri,
kurulularn kendi kendilerini denetlemesi yani yetki devri suretiyle i denetim veya
hiyerarik denetim ve mahiyeti itibariyle de idari denetim niteliindedir. Kurum ve
kurulularn belli bir sisteme gre idari yoldan denetlemeleri kural olarak
bnyelerindeki tefti kurullar eliyle yaplmaktadr. Tefti kurullar tarafndan yaplanbu denetimler her ne kadar idari kademelerin takip ve kontrol grevlerinin yetki devri
suretiyle bir uzman kadroya yaptrlmas gibi grnse de, uygulanan yntem, kapsam
olarak yani denetlemenin bir zaman ve ilem boyutu ile snrlandrlmas, bu snrlar
iinde denetlemenin btn i ve ilemleri kapsayacak ekilde yrtlmesi ve
denetlemenin en byk hiyerarik amir adna yaplmas gibi hususlar dikkate
alndnda tefti kurullarnn denetimi, nitelik ve nicelik ynnden hiyerarik
denetimden nemli lde farkllklar gstermektedir.
27
Kurumlarn i ve ilemleri temelde, hizmet programlarnn fiiliyata
geirilmesinden ibarettir. Tefti ve incelemelerin de bu programlara ve onlarn
uygulama ve deerlendirilmesine ynelik olaca tabidir. Uygulamalar da bu tespiti
teyit eder mahiyettedir. Ancak hizmet programlarnn tefti ve denetlenmesinde hem
mevzuata uygunluk ve hem de verimlilik aratrmas yaplmas, yani teftiin btn
25 Trk Dil Kurumu, www.tdk.gov.tr.26
tr, a.g.e., s. 2.27Osman Erdem, Trk Tefti Sistemine Genel Bir Bak, Tefti Sisteminin Bugn ve Gelecei 1.Tefti Semineri, Denet Yaynlar, Ankara, 1988, s.20.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
24/152
13
fonksiyonlarnn yanstlmas ideal olmakla beraber; inceleme ve aratrmalarn daha
ziyade mevzuata uygunluk boyutlarnda kald ve uygulanan yntemin verimlilik
aratrmas ve llmesine yeterince elverili olmad gzlenmektedir. Bunun sebepleriise zellikle kurumlarda hizmet standartlarnn belirlenememesi ve verimlilik lmne
elverili istatistik yntem ve tekniklerin istenen dzeyde gelitirilip uygulamaya
konamamasdr. Bu aklamalar nda teftilerde bugn uygulanan yntem ksaca;
- Kuruluun, mfetti tarafndan incelenen i ve ilemlerinin mevzuata uygun
olmas
-Denetlenen kurum veya kuruluun almalarnn elverili, verimli ve yeterli
olmas gerektii eklinde zetlenebilir.28
Geleneksel tefti ile modern i denetimin farklarn genel olarak belirtmek
gerekirse;29
denetim risk bazldr; fakat teftite risk deerlemesi yaplmaz,
denetimde denetiminde kaynak maliyetini dikkate alnr; fakat teftite kendi
maliyeti sorgulanmaz,
deneti, denetim esnasnda alanlarn gr ve nerilerini alr; fakat mfetti
st ynetimin nerileri dorultusunda planlama yapar,
denetimde performansn llmesi kstastr; fakat teftite performans
deerleme kstas zayftr.
denetim sistematik ve sreklidir; fakat tefti kesintilidir ve sistematik deildir,
denetimin idareye gven salamas esastr; fakat tefti darenin yanln
araycdr,
denetim dareye danmanlk yapar, tefti ise gerektiinde nerilerde bulunur,
denetim ynetimin bal bir parasdr; fakat teftite ynetime ballk
zayftr,
denetim dareyi gelitirme amaldr, tefti ise mevzuata uygunluk amaldr,
28 Erdem, a.g.e., s.23.29
Tapu ve Kadastro Genel Mdrl Denetim Koordinatrl, Denetim Tantm Toplants 07.Aralk.2007,http://www.tkgm.gov.tr/turkce/dosyalar/diger/%C4%B0c%20Denetim%20Tan%C4%B1t%C4%B1m%20Toplant%C4%B1s%C4%B1%20Sunumu.ppt#256,1, (29.05.2008), s.27.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
25/152
14
denetim denetimin tm trlerini kapsaycdr. Ancak tefti genel olarak
uygunluk denetimi ile snrldr,
deneti yolsuzluk ve usulszlk konusunda uzmandr. Ancak mfetti iin
soruturma asli grevdir,
denetim gemi olduu kadar gelecee odakldr. Fakat tefti gemie
dnktr,
denetim yazl kurallara sahiptir. Ancak tefti genellikle teamllere gre
hareket eder.
b. Kontrol
Genel olarak bir kurumun amalarna salkl bir ekilde ulamasn salayacak
nlem ve yntemler dizisine kontroller ad verilmektedir. Bu kontrollerin oluturduu
btne ise Kontrol Sistemi denilir. 30
Kontrol en geni anlam ile; arzulanan bir gayeye ulalp ulalmadn ve
hangi lde ulaldn tahkik etmektir. Dier bir ekilde kontrol bir karlatrma,olan ile olmas gerekenin karlatrlmasn, aralarndaki farklarn giderilmesini ierir.
Buna gre kontrol bir lme tartma ilemidir.31
kontrol bir rgt ynetiminin ayrlmaz bir paras olup; faaliyetlerde etkinlik,
verimlilik, finansal tablolar ile ilgili raporlar dahil olmak zere finansal raporlama ve i
ile d kullanma ilikin dier raporlarn gvenilirlii, yrrlkteki yasalara ve
dzenlemelere uygunluk amalarnn gerekletirilmesi konusunda makul bir gvence
salayan bir faaliyettir.32 kontrol ayrca varlklar korumada, hatalar ve yolsuzluklarnleme ve ortaya karmada ilk savunma hatt olarak ilev grr.
Kontrol, bir kurumun ilemlerinin ve kaytlarnn yapld srada, bunlarda
dzen ve gvenlii salamak amacyla uygulanan nlemlerin tmdr. En belirgin
30 Cemal Elita, Kontrol nlem ve Yordamlarnn Deneti Asndan Rol ve nemi, DenetimDergisi, Say. 8, Yaz 2003-2004, s.34.31Nurdan zdil, Denetim Sisteminin Genel Esaslar ve Uygulamal rnei, (Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi SBE, 1986), s.5.32 Mahmut Demirba, Kontrol ve Denetim Faaliyetlerinin Kapsamnda Meydana GelenDeimeler, stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yl.4, Say.7, Bahar 2005/1, s.169.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
26/152
15
zellii srekliliktir. letmelerdeki kontrol, iletme btelerini, programlarn,
sorumluluk snrlarn, retim ve organizasyon durumlarn srekli olarak denetlemek,
verimlilik iin gerekli ortam hazrlama almalar gibi iletmeye faydal denetimintmn iine alr.33
Kontrol ve denetim bir birine ok yakn ve birbirini tamamlar niteliktedir ve
birbirine olduka yakn hatta i ie gemi kavramlardr. Kontrol, ilemlerin defter ve
belgelere kaydedilmesine kadar geen srede bu ilemin doru ve dzenli olarak
kaydedilmesi iin yaplan srekli almalar ifade ederken, denetim bu ilemlerin
dzenlilik ve doruluk derecelerinin tespiti iin kaydedildikten sonra yaplan almalar
ifade etmektedir. Bu balamda kontroln ilem ncesi, denetimin ise ilem sonras birnitelie sahip olduu sylenebilir.34
Bu iki kavram arasnda; kontroln devaml bir faaliyet olmas; denetimin iin
sonucuna gre bir defa yaplmas; kontroln e anl olarak yrtlmesi, denetimin
gemie dnk olmas; kontrolde mekanik aralar kullanlabilmesi, denetimin insan
tarafndan gerekletirilmesi; kontrolde kurumdan bamsz olma mecburiyeti
olmamas, denetimde ise bamsz olma mecburiyetinin olmas gibi farklarn mevcut
olduu grlmektedir.35 kontrol, bir kurumun mali ynetim ve hizmet sunum
kalitesini gvence altna almakta kullanlan bir sistemken, i denetim sz konusu
sistemin etkinlik ve yerindelik denetimi anlamna gelmektedir.
c. Revizyon
Revizyon, Latince revidere kknden gelmekte olup, gzden geirmek, tekrar
bakmak, tekrar incelemek, tehis etmek gibi anlamlar tamaktadr. Uygulamadarevizyon kavram daha ok muhasebe ile ilgili incelemelerde kullanlmakta, iletme
faaliyet ve sonularnn incelenmesini ve denetlenmesini kapsamaktadr. Revizyon;
kontrol, tefti ve denetleme iin zorunlu bir gzden geirme veya aratrmadr.
Revizyon daha nce yaplm olan ilemlerin, nitelikleri, oluumlar ve salklar
33 Gven, a.g.e., s.5.34 Mustafa Baltac ve Serdar Ylmaz, Yerel Ynetimlerde Hesap Verebilme Mekanizmasnn nemliAktrleri: Kontrol ve Denetim, Mali Yerelleme: Teori ve Uygulama zerine Yazlar, Aye
Gner (drl.), Gncel Yaynclk, stanbul, Mays 2006, s. 258.35 Fermani Mavi, Stratejik Denetim, Anadolu niversitesi ..B.F. Dergisi, Cilt.6, Say.2, Kasm1988, s.92.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
27/152
16
bakmndan defter kaytlarna, kantlayc belgelere dayandrlarak sonradan eletirel bir
grle yeniden ele alnp analiz edilmesini hedefler.36
d. D Denetim
D denetim, i denetimden ayr olarak, iletmenin kendi eleman olmayan
denetiler tarafndan yaplan denetimi ifade etmektedir. letmelerde yaplan d
denetimin temel fonksiyonu, iletmenin karllk, verimlilik, etkinlik gibi faaliyet
sonularn deerlendirmektir. Bu deerlendirmeler ierisinde en nemlisi hem
karllnn ortaya konulmas hem de yaplan ilemlerin kendileriyle ilgili mevzuathkmlerine uyup uymadnn belirlenmesidir.37
D denetilerin, iletmelerin muhasebesinin ve mali tablolarnn muhasebe ilke
ve kurallarna, gereklere ve yasalara uygunluunu aratrmas ve bu konudaki tarafsz
grlerini ilgililere sunmalar d denetimin konusu iine girer. D denetim ticari ve
mali verilerle birlikte ve bu verileri ynetimin deerlendirmesinde ve yorumlamasndaki
olumlu ve olumsuz ynleri belirler.38
D denetim kamu kurulular asndan tanmlandnda; d ve denetlenenden
bamsz bir birim tarafndan hesaplar, mali tablolar ve ilemler ile mali ynetimin
dzenlilii ve mevzuata uygunluu hakknda gr bildirmek amacyla yrtlen
faaliyetlerdir. Daha dar bir yaklamla, bir kamu kuruluunun eylem ve ilemlerinin
baka bir kamu kuruluu tarafndan denetlenmesi de d denetim olarak
nitelenebilmektedir.39
Yerel ynetimlerin kendilerine verilen zerklik gerei kullandklar yetkilerin
olumlu sonu verip vermedii, hizmetlerin istenilen dzeyde gerekletirilip
gerekletirilmedii yaplacak denetimlerle belli olur. Denetim ilke olarak zerklie
sahip yerel ynetimlerin i denetim organnca yaplmakla birlikte, lke karlarnn
korunmas ve hizmetlerde birliin salanmas amacyla ulusal ve merkezi dzeydeki d
36 Yusufahan, Trk Denetim Sistemine Genel Bir Bak, http://www.sskteftis.org/yazi/denetim.htm.,(04 Aralk 2006), s.2.37 Turgay Ergun ve Aykut Polatolu, Kamu Ynetimine Giri, Trkiye ve Ortadou Amme daresi
Enstits Yayn, Ankara, 1988, s.353.38 Gven, s.12.39 Ergun ve Polatolu, a.g.e., s.353.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
28/152
17
denetim organlarnca da yaplabilmektedir.40 te yerel ynetimlerin kendileri dnda
baka bir kurulu tarafndan denetlenmesi d denetim olarak tanmlanabilir. D
denetimi idari denetim, yarg denetimi, siyasi denetim, kamuoyu denetimi olaraksnflandrabiliriz.
C. DENETMN UYGULAMA ALANLARI denetimin uygulamas iletmenin byklne, gelime durumuna,
yneticilerin bilgileri kullanma yeteneine bal olarak bir rgtten dierine byk
deiiklikler gsterir. Ancak belli amalar vardr ki bunlar da rgtn byklne,gelime oranna, yneticilerin bilgilerine, kullanma yeteneine baklmakszn benzer
uygulamalar yaplr. denetimi yerine getiren kii nce i kontroln yeterliliini
belirlemeli daha sonra kurum politikas ve yntemlerine uyulup uyulmadna bakmal
ve bundan sonra gerekli deiiklikleri belirleyerek, politikann deimesinin gerekip
gerekmedii zerinde durmaldr.41 denetinin neyi baarmas gerektii konusundaki
dikkatli inceleme, kendi iverenine ve ayn zamanda bamsz denetiye yapaca
ilerde yol gsterir.
deneti, i denetimin yaplmas srasnda mali denetim, uygunluk denetimi,
faaliyet denetimi ve ekonomik denetim yntemlerini kullanarak denetimini
gerekletirir. Aada bu denetim trleri zerinde durulacaktr.
1. Mali Denetim
Mali denetim, mali tablolarn denetimi ve finansal denetim olarak da ifade
edilmektedir. Mali denetim, bir kurumun mali tablolarnn nceden belirlenmi
kriterlere uygun olarak dzenlenip dzenlenmedii konusunda bir gr belirlemek
amacyla bu mali tablolarn incelemesini ierir.42 Mali tablolarn denetimde ama,
finansal tablolarn bir btn olarak saptanm ltlere gre uyum iinde bulunup
bulunmadklarn aratrmaktr. Genel kabul grm muhasebe ilkeleri dorultusunda
hazrlanmalar gereken ve denetim kapsamna giren finansal tablolar bilano, gelir
40
Nuri Tortop, Mahalli dareler, Yarg Yaynlar, Ankara, 1999, s.20.41 zdil, a.g.e., s.57.42ahan, http://www.sskteftis.org/yazi/denetim.htm., s.3.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
29/152
18
tablosu, finansal durumlardaki deimeler tablosu vs.dir. Deneti finansal tablolar
denetlerken, bu tablolarn deiik gruplarca deiik amalar iin kullanlaca hususunu
gz nnde tutar.43
Mali tablolar denetimini dier denetim trlerinden ayran en nemli zellik mali
tablolar denetiminin faaliyet sonularna ynelik olmasdr. Faaliyet sonularn
etkileyebilecek btn ilemlerin denetim kapsamnda olaca dnlrse bu ilemlerin
yapld yahut gerekletii andan itibaren denetim yaplabilecektir. Mali tablolar
denetimi iin dnemin kapanm ve mali tablolarn dzenlenmi olmas gibi bir
zorunluluk da yoktur. Denetimin asl amacnn hata, hile ve aykrlklar tespit etmek
deil nlemek olduu da dnlecek olursa denetimin yaplma zaman hakknda dahasalkl karar verilebilecektir. 44
Mali tablolarn denetimi sadece ynetime bilgi sunmak amacyla yaplmaz. Mali
tablolar denetiminden kurum ile kar ilikisi bulunan btn gruplar yararlanabilir. Mali
tablolar denetiminin i denetiler tarafndan yaplmas durumunda denetim sonular
ynetime verilecek raporlarda belirtilir. Denetim sonucunda olumlu gre ulalamaz
ve mali tablolarn gerek durumu yanstmad anlalrsa mali tablolarn yeniden
dzenlenmesi gerekir.45
2. Uygunluk Denetimi
Bu denetim tr, dzenlilik veya usul denetimi eklinde de ifade edilmektedir.
Uygunluk denetimi bir rgtn mali ilemlerinin ve faaliyetlerinin belirlenmi
yntemlere, kurallara veya mevzuata uygun olup olmadn belirlemek amacyla
incelenmesidir. Bu denetim trnde belirlenmi kriterler, farkl kaynaklar tarafndanoluturulur. rnein ynetimin kabul ettii i kontrol prosedrleri, mali ilemleri ve
faaliyetleri lmede i denetiler tarafndan kriter olarak alnr. Uygunluk denetiminde
denetimin konusu, rgtn mali ilemleri ve faaliyetleridir.46 Bu denetleme trnde
denetlenen kurumun, personelince tutulmu olan kaytlar ve yaplm olan ilemler, ana
szleme hkmleriyle, kanunlarla, tzk ve ynetmeliklerle, ynetimin tespit ettii
43 Gredin, a.g.e., s.19.44
zer,a.g.e., s.68.45 zer, a.g.e., s.69.46 Celal Kepeki, Bamsz Denetim, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2000, s.2.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
30/152
19
politikalarla ve nc ahslar ile yaplan szleme hkmleri ile karlatrlr.47
Konuyu biraz daha amak gerekirse, uygunluk denetiminde i deneti iin; finansal
nitelikli ilemler, kaytlar ve raporlama sistemi bilgiyi oluturur. Sadece ilemler vekaytlar zerinden denetim yaplr. ltler ise Genel Kabul Grm Muhasebe lkeleri,
st ynetim tarafndan belirlenen iletme ii kurallar, Muhasebe Usul ve Esaslar, Tek
Dzen Muhasebe Sistemi ve Yasalardr.48
Uygunluk denetimi iin kesin bir zaman tayini doru olmayacaktr. Ancak
uygunluk denetiminin iletme ynetimi tarafndan yaplyor olmas faaliyet sonularyla
deil de dorudan faaliyetlerle ilgili olmas uygunluk denetiminin dnem kapanmadan
yaplmas gerektii eklindeki bir grn doruluunu teyit edecektir. nkdenetimden beklenen asl ama hata, hile ve dier usulsz ilemlerin tespitinden ziyade
bu fiillerin ilenmesini yahut yaplacak yanl uygulamalarn nne geilmesini
salamak eklinde aklanabilir. Oysa faaliyet dnemi ierisinde uygunluk denetiminin
yaplmas durumunda belirlenen politikalardan sapmalar, yanl uygulamalar hemen
tespit edileceinden dzeltme imkn olacaktr.49
3. Faaliyet Denetimi
Faaliyet denetimi, performans denetimi ve iletme denetimi olarak da ifade
edilmektedir. Kuruluun rgtsel yapsn, i kontrol sistemlerini, i akn ve
ynetimin baarsn saptamaya ynelik geni kapsaml bir denetimdir.50 Faaliyet
denetimi ynetimin ilemleri zerindeki yetkilerini kullanmada birer ara olan karar
sreleriyle ilgili prosedr ve kaytlarla organizasyon planlarn kapsar.51
Bir baka anlatmla faaliyet denetimi, rgtsel faaliyetlerin sistematik birbiimde incelenerek, bu faaliyetler iin kullanlan kaynaklarn etkinlik ve
verimlilie ilikin sonularnn saptanmasdr. 52 Etkinlik, rgtn belirlemi olduu
47 Gven, a.g.e., s.9.48 Elita, a.g.e., s.37.49 zer, a.g.e., s.73.50
Gredin, a.g.e., s.21.51 zdil, a.g.e., s.59.52 Elita, a.g.e., s.37.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
31/152
20
hedeflerine ulamasnn lsdr. Verimlilik ise, belirlenmi hedeflere, bu hedeflere
ulamak iin kullanlan kaynaklarn birbirine orandr.53
Faaliyet denetimi, finansal ve finansal olmayan bilgileri deerlemek konusunda
son derece sbjektif bir konu olduundan, faaliyet denetimi ynetim danmanlna
benzer. Denetimin sonunda faaliyetlerde etkinlik ve verimliliin artrlmasna ilikin
nerilerde bulunulur. Faaliyet denetimi, kamu ve zel sektr iletmelerinde i denetiler
tarafndan yerine getirilir.54
Faaliyet denetimi gerek mali tablolar denetiminden gerekse uygunluk
denetiminden daha kapsamldr. Faaliyet denetimi bir btn olarak iletme
faaliyetlerinin etkinliini olumlu ya da olumsuz ynde etkileyebilecek btn
faaliyetlerle, i ve ilemlerle ve i ve ilem sreleriyle, bu nitelikte alnan btn
kararlarla ilgilenir. Faaliyet denetimi, i ve ilemlerin yahut bilgi ve belgelerin
muhasebeye ilikin olup olmad yahut parasal deer ierip iermedii veya finansal
nitelikte olup olmad ile ilgilenmez.55
Faaliyet denetimi i denetimin doal bir uzantsdr. Faaliyet denetimini i
denetimden tamamen bamsz dnmek de mmkn deildir. denetimde olduu
gibi faaliyet denetiminde de nerilen kesin bir zaman dilimi bulunmamakla birlikte
faaliyet denetiminin de amac gz nne alndnda, denetimin faaliyet dnemi
ierisinde yaplmasnn daha doru olaca aktr.56 Faaliyet dnemi kapandktan sonra
yaplacak denetimin etkinlii faaliyet dneminde yaplacak denetiminin etkinliine
nazaran ok daha dk olacaktr. Zira tespit edilen, baar ve etkinlii olumsuz ynde
etkileyen faktrlerin o faaliyet dnemi iin ortadan kaldrlmas imkn
bulunmayacaktr.
53 Ouz Onaran, rgtlerde Denetim, Amme daresi Dergisi, Cilt. 10, Say.1, (Mart 1977), s.31.54
ahan, http://www.sskteftis.org/yazi/denetim.htm., s.4.55 zer, a.g.e., s.76.56 zer, a.g.e., s.78.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
32/152
21
KNC BLM
MODERN DENETM SSTEM
Bu blmde modern i denetim sistemi ana hatlaryla analiz edilecektir. denetim, organizasyon iinde bamsz bir biimde kurulan ve kurumun faaliyetlerini
bamszca inceleyen, analiz eden ve deerlendiren bir ynetim fonksiyonudur. Bu
fonksiyon, ynetimi inceledii konularla ilgili olarak bilgilendirir, onlara neri gtrr,
danmanlk yapar, analiz ve deerlendirmelerini aktarr. denetimin amac gzden
geirilen faaliyetlerle ilgili nesnel analizler, deerlendirmeler, tavsiyeler ve yorumlar
yaparak ynetimin tm yelerine sorumluluklarn etkili bir biimde yerine getirmekte
yardmc olmaktr. denetim bir ynetsel kontroldr, dier kontrollerin etkinliini
ler ve deerlendirir. denetim ynetim hedeflerinin gerekleme yolunda olduu
konusunda yeterli gvence salamada yararlanlan bir ynetim aracdr. Bu nedenle, i
denetim yapsnn yeterliliinden ve etkinliinden ynetim sorumludur.
A. DENETM, DENETLER VE MESLEKKURULULARI
1. Denetimin Tanm ve Kapsam
Modern tanm ile i denetim; standartlar dorultusunda, kurumlarn her trl
etkinliini denetlemek, katma deer yaratmak ve organizasyonun alma tarzn
gelitirmek zere tasarlanan bamsz ve objektif danmanlk faaliyetidir.57 rgtn
faaliyetlerinin kurulu amalar dorultusunda, verimlilik ve rekabet gcn artracak
biimde ynlendirilmesini, rgtn varlklarnn rasyonel olarak ynetilmesini, yatrm
ve ynetim danmanln, kurumda hata ve hilelerin nlenmesini salamaya ynelik
57 Ali Rza Ekazan, Sektr Reel, ya Denetim?, Denetim Dergisi, Say.4, Yaz 2002, s.24.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
33/152
22
ynetime bal ancak yrtt faaliyet ynnden bamsz denetiler tarafndan
yrtlen denetimdir.58 Bu tanmlamalardan hareketle ieriinden i denetimin
standartlara uygunluk salamakla birlikte daha ileri hedefler tadndan bahsedilebilir.
Gnmzde rgtler iin bilgi sistemleri ve elektronik uygulamalardaki
karmak yap, kreselleme olgusu, hzl deiim ve rekabet ortam, yeni ve
karmaklaan yasal dzenlemeler vb meydana gelen baz deiiklikler, kurum
ynetimlerinden yeni beklentilere neden olmakta ve talepleri artrmaktadr. Bu
beklentilerin en nemlileri arasnda risk ynetimi, kurumsallk, kontrol gibi kavramlarn
n plana kt grlmektedir. Bu talepler karsnda i denetimin anahtar rol
oynayabilecei dncesi gelimi ve i denetilerin alma alanlar kontrolle snrlkalmayp risk ynetimi ve kurumsall da kapsayacak ekilde genilemitir.59 Bu
aklamalar nda i denetimden beklenenler, ilave bir deer hizmeti verilmesi,
kurumun stratejileri ve faaliyetleriyle ayn izgide olmas, ynetimin nne geerek
yapc nerilerde bulunmas, nemli kontrol konularna odaklanmas, tavsiyelerin yerine
getirilmesi, etkin ve verimli bir i denetim faaliyetinin ifa edilmesidir.
denetimin faaliyet alan genellikle birbirleriyle ilikili drt rolden oluur.
Bunlar danmanlk rol, uygulayc rol, raporlama rol, dzenli test etme roldr.
denetimin zellikle danmanlk rol ynetim iin olduka yararldr. Danmanlk
hizmeti sadece sorunu dzeltme deil, ynetimin kabiliyetlerini de gelitirmek, teknik
durumlarda kararlar vermek ve programlar gelitirmektir.60 Dier bir adan i
denetimin faaliyet alann nitelik itibariyle ikiye ayrmak mmkndr. Bunlar koruyucu
i denetim ve yapc i denetimdir. Koruyucu i denetim, iletmede mevcut kontrollerin
srdrlmesi ve uygulanmasnn salanmasna alr. Yapc i denetim ise, mevcut
kontrol tekniklerinin deerlemesini yaparak nasl daha etkin hale getirebilecei ileilgilenir.61
denetim tanmndan da anlald zere, kesinlikle kurulutan bamsz ve
rgt dnda icra edilen bir faaliyet deildir. Denetim bizatihi kuruluun kendisi iin
58 Mnevver Ylanc, Denetim, Osman Gazi niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2003, s.9.59 Ylanc, a.g.e., s.14.60 aban Uzay, letmelerde Kontrol Sistemini ncelemenin Bamsz D Denetim Karar
Srecindeki Yeri ve Trkiyedeki Denetim Firmalarna Ynelik Bir Aratrma, Sermaye PiyasasKurulu Yaynlar, Ankara, 1999, s.39.61 Ylanc, a.g.e., s.142.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
34/152
23
yaplmaktadr. Bu balamda kamu idarelerinin, ynetim ve hesap verme sorumluluklar
gerei denetimin yaplmas gerekmektedir. Yneticiler kendilerine kanunlar ve ilgili
mevzuat ile yklenen sorumluluklar gerei etkin ve yeterli ileyen bir denetimfaaliyetinin kurulmasn ve iletilmesini salamakla ykmldrler. Bu anlamda,
kurumsal dzeydeki i denetim faaliyetinin ilk fonksiyonu esas itibariyle o idarenin st
yneticilerine gvence vermektedir. Ayrca i denetim, kamu denetiminin tabiat gerei
idarenin ynetim mercileri yannda halka, kamuoyuna, parlamento ve yerel meclislere,
d denetim organna ve dier ilgililere de dolayl olarak bir gvence verir. Denetimin
ikinci fonksiyonu zelde st yneticiye genelde ise idareyi oluturan birimlere
danmanlk hizmeti verilmesidir. denetim gvence ve danmanlk fonksiyonlarylakatma deer oluturmak suretiyle idarenin faaliyetlerini gerekletirir.62
denetimde, organizasyonun ynetimi, faaliyetleri ile bilgi sistemlerini
kapsayacak kontrollerin yeterlilii ve etkinlii deerlendirilmelidir. Bu deerlendirme;
faaliyetlerin etkinlii ve verimliliini, finansal ve operasyonel bilgilerin gvenilirliini
ve btnln, faaliyetlerin yasa, dzenleme ve szlemelere uygunluu, varlklarn
korunmasn iermelidir.63
2. Denetiler
Kurumlarn i denetimi, i denetiler eliyle yaplr. Gnmzde kurumlar iin i
denetiler baarda anahtar rol oynarlar. Kurumun srelerini, faaliyetlerini ve
hedeflerini incelerler. Ynetimin tm seviyelerine objektif, bamsz ve profesyonel
nerilerde bulunurlar ve srekli geliimin nn aarlar. denetiler aratran, bildiren
ve analiz eden kiilerdir. En etkin ve deerli i denetiler gnn koullarn yakndan
takip ederler ve konulara hakim kalabilmek iin bilgilerini srekli gncellerler.
Profesyonel i denetiler problemleri ele alr ve performans artrr. Organizasyonun en
yksek ahlak dzeyinde ilemesine yardm ederler. Uluslararas Denetim
Enstitsne gre i denetiler, direkt olarak ynetim kuruluna ve denetim komitesine
62Cemil Sabri Midyat, Tefti, Geleneksel Denetimden Denetime 1,http://www.stratejikboyut.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1421&Itemid=1,
(09.04.2007), s.8.63 Ahmet Bapnar, Kamuda Denetim ve Merkezi Uyumlatrma Fonksiyonu, Maliye Dergisi, Say151, Temmuz-Aralk 2006, s.25.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
35/152
24
fonksiyonel rapor vermeli ve genel mdr ile aralarnda idari ilere dayanan daha
gevek bir ba bulunmaldr.64
denetiler iin gerekli bilgi yaps genellikle u konulardan oluur. Muhasebe
ve finansman, denetim, davran bilimi, iletiim, bilgi ilem, iktisat, iletme hukuku,
saysal yntemlerdir. Bunlarn nemli bir ksm lisans dzeyinde iletme eitimi ile
salanabilir. Uluslararas alanda i denetilik sertifikas alabilmek iin aday,
Uluslararas Denetiler Enstits (IIA) tarafndan uygulanan, ylda iki kere yaplan
ve iki gn sren bir snav baarmak zorundadr.65
denetilerin grevlerini meslee badar ekilde yerine getirebilmeleri iin
sahip olmas gereken baz nitelikler mevcuttur. Uluslararas Denetiler Enstitsnn
1210 ve 2420 kodlaryla ortaya koyduu standartlar ierisinde; i denetilerin mesleki
yeterlilie sahip olmas, drst olmas ve gerekleri ifade etmesi, tarafsz olmas ve
bilgi ve belgeleri objektif bir ekilde deerlendirmesi, aratrma ve gzlem becerisi
olmas, problem zme ve analitik dnme becerisi, iletiim becerisi olmas, etkin
dinlemeye sahip olmas, phecilik, raporlama becerisinin olmas gibi nitelikleri
vardr.66
Bir organizasyonun yz yze kald riskleri tehis etmekte i denetilerin etkin
becerileri nemli rol oynar. Denetiler bu riskleri incelerken risklerin kaynaklarn
aratrmal, her risk iin nispi bir deer koymal ve sre iinde iletiim yollarn ak
tutmaldr. Bu sadece ynetimle yakn ve paha biilmez bir iliki yaratmakla kalmaz,
ayrca denetinin gelien konular ve imkanlar hakknda bilgi sahibi olmasn salar.
denetiler bilgiyi aratrp bir araya getirirken, bilginin somut temellere
dayandndan ve eksiksiz olduundan kesinlikle emin olmaldrlar. Ayrca st ynetim
ve denetim komitesinin onlardan denetim sreci hakknda geribildirim beklediinin
farknda olmaldrlar. Yetkili ve profesyonel i denetiler organizasyon srelerinin
ekil ve verilerini doru ve abuk bir ekilde alglarlar ve srekli geliim iin aba sarf
ederler.
64 Hepsi Bizim Gnlk imiz, Denetim Dergisi, Say.11, Bahar 2005, s.16.65
Uzay, a.g.e., s.40.66 Burak nl, Denetilerde Bulunmas Gereken Nitelikler, Denetim Dergisi, Say.12, Yaz 2005,s.18.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
36/152
25
denetiler, kukusuz i kontroln incelenmesi ve gelitirilmesi konusunda
tavsiyelerde bulunmakla direkt sorumlu kiilerdir. Bu konuda, Denetiler Enstits
2120 nolu kontrolle ilgili standard dzenlemitir. Standarda gre, i denetim eylemiorganizasyondaki kurumsal, faaliyetsel ve bilgi sistemleri zerindeki kontrollerin
uygunluu ve etkinliini deerlendirmektedir.
denetiler ynetime geni bir dizi denetim ve danmanlk hizmeti
sunmaktadrlar. denetiler tarafndan yerine getirilen denetim hizmetleri finansal,
uygunluk ve faaliyet denetimleri olarak gruplandrlabilir. Finansal tablolara temel
oluturan muhasebe bilgilerinin doruluk ve gvenilirliini aratrmak ve bu bilgilerin
yer ald kayt ortamn ve finansal raporlar incelemek, hata ve yolsuzluklar bulmakve nlemek, kaytlarda yer alan varlklarn iletmede var olup olmadn deerlemek
finansal denetimin kapsamn oluturur. Faaliyet denetimi ise, kurumun rgtsel
baarsn, i kontrol sistemini, i aklarn ve ynetimin baarsn aratrmaya ynelik
geni kapsaml bir faaliyettir. kontrol sisteminin etkinliinin ve yeterliliinin
deerlendirilmesi i denetilerin asl uralar olup i denetinin uygunluk denetimi
ynn oluturur.67 Bu yaplan iler i denetilere organizasyonda geni bir perspektif
oluturmay gerekli klar. denetiler bu sorunlar zmek iin fikirler retirler. Sreklien iyiye ulamak iin alrlar.
denetimin meslek statsne ykselmesi geni iletme toplumunun bu meslei
tanmasyla balamtr. denetim uzun ve sistematik almayla salanacak belirli bir
bilgi birikimini gerektirmektedir. Meslee girmek uzun ve zel bir eitim srecinin,
mesleki birlik ruhunun, bu i ile ilgili yaynlarn, i ile ilgili uygulamadaki
snrlamalarn, mesleki standartlarn olmas ve bu meslek ile uraanlarn i deneti diye
tannmas bu bilgi birikiminin olumas sreleridir.
3. Denetim Sisteminin Geliimi ve Mesleki rgtler
Tarihi sre ierisinde hem i denetimin hem de d denetimin gemii eski
medeniyetlere dayanmaktadr. 20. yzyla gelindiinde i denetimin kapsam da
deimeye balamtr. Kurumlarn srekli denetim hizmetine ihtiya duymalarnda
67Uzay, a.g.e., s.38.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
37/152
26
bymeleri yannda bu konudaki yasal dzenlemelerin de etkisi olmutur. Bu ihtiyacn
d denetiler tarafndan karlanmas hem daha maliyetli hem de yneticiler ayrntl
analizlere ihtiya duyduklar iin daha g olmaktayd. te bu ihtiya, kurumlarda idenetilerin grevlendirilmesine yol amtr. denetim son krk yl ierisinde gerek
hacim gerekse etkinlik bakmndan nemli bir meslek haline gelmitir. Bu sre
ierisinde etkili bir meslek birlii kurulmu, i denetimin kapsam ise finansal
denetimden faaliyet denetimine doru genilemitir.
denetimin gndeme daha sk gelmeye balamas 1990l yllarn ortalarndan
itibaren Amerika Birleik Devletlerinde grlen youn irket iflaslaryla artmtr.
Birden fazla bilim arasndaki etkileimin eseri olan i denetimi zel sektrde ortayakaran nedenler, organizasyonlarn ok fazla bymesi, youn rekabet basks sonucu
kaynaklarn daha etkin kullanlma zorunluluu ve faaliyetlerin karmaklamas
nedeniyle riskleri doru ekilde tanmlama ihtiyacdr.68
Geni ve karmak yapdaki irketlerin ortaya kmas ile denetim
fonksiyonunun geliimi de hzlanmtr. Bunun sonucunda denetim uluslararas nitelikte
rgtlenmelere ihtiya duymutur. Bu kurululardan birisi Denetiler Enstitsdr
(IIA). Bu enstit, kurumsal ve kamusal rgtlerin boyutlarnn ve karmaklnn
artmas sonucu ortaya kan i denetimdeki bymeye ve yeni ynetsel ihtiyalara
cevap olarak 1941 ylnda New Yorkta kurulmutur. Dier nemli kurulu Uluslararas
Yksek Denetleme Kurulular rgt (INTOSAI)dr. Bu rgt Birlemi Milletlere
ya da Birlemi Milletlerin uzmanlk kurulularna ye lkelerin yksek denetim
kurulularndan oluan bir tekilattr. INTOSAInn amac yksek denetleme kurumlar
arasndaki ilikileri gelitirerek glendirmek, zellikle kamu mali denetimi alannda
bilgi ve gr al verii ile deneyimlerin paylalmasn salamak, gereksinim duyulanalanlarda yelerine destek vermektir. Bir dier kurulu ise The Committee of
Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO) olarak da bilinen
Sponsor Organizasyonlar Komitesidir. Bu komite, Denetiler Enstitsnn de dahil
olduu ve on yldan fazla bir sreyi irketlerin i kontrollerini iyiletirmek ve
hedeflerine ulama yeteneklerini glendirmek iin yardm etmeye harcayan
68 Hayrullah Kele, Kamuda Etkin Bir Denetim in Temel artlar,http://www.geocities.com/ceteris_tr3/h_keles.doc., (16.10.2006), s.5.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
38/152
27
profesyonel kurululardan olumaktadr.69 COSO modeli ksaca be unsurdan
olumaktadr. Bunlar; kontrol ortam oluturulmal ve srdrlmeli, risk
deerlendirmesi yaplmal, kontrol faaliyetleri gerekletirilmeli, kurum ii bilgi veiletiim salanmal ve son olarak yaplan uygulamalar izlenmelidir.
Avrupann i denetim alanndaki st kuruluu, Avrupa Denetim Enstitleri
Konfederasyonu (ECIIA)dur. u anda 28 lkenin temsil edildii ECIIAda i denetim
mesleini Avrupa Birlii, Parlamentosu ve Komisyonu da dahil olmak zere tm
kurumlarda temsil ederek meslein sponsorluunu yapmakta ve gelimesi ynnde
almalar yapmaktadr.70 te yandan, i denetim Avrupa Birlii Komisyonu, IMF,
Dnya Bankas, Birlemi Milletler, NATO, OECD, Avrupa Merkez Bankas gibiuluslararas kurulular tarafndan gerek uygulanan gerekse ye lkelere referans olarak
gsterilen bir denetim sistemidir.71
Trkiyede ise i denetim meslek rgt olarak 19 Eyll 1995 tarihinde 47
kurucu ye ile Trkiye Denetim Enstits (TDE) kurulmutur. 1996 ylnda TDE,
Avrupa Konfederasyonu yesi olarak kabul edilmitir. Ayn yln sonunda Uluslararas
Denetiler Enstitsne yelii gereklemitir.
B. DENETMN ULUSLARARASI UYGULAMAMODELLERUluslararas uygulamalara bakldnda denetimde; merkeziyeti ve adem-i
merkeziyeti yaklam eklinde iki farkl modelden bahsedilebilir. Avrupa Birliinde
de, gney (merkeziyeti) model ve kuzey (adem-i merkeziyeti) model ad altnda iki
tr model uyguland grlmektedir. Merkeziyeti modelde, maliye bakanlnn, btehazrl ve uygulamasndaki arlnn yan sra n mali kontrolleri harcamac
idarelerde bulunan kendi personeli vastasyla yerine getirdii grlmektedir.
Merkeziyeti modelde, mali ilemlerin mevzuata uygunluu nemliyken, adem-i
merkeziyeti modelde n mali kontroller bte uygulamasnn iine monte edilmitir.
Ancak bu modelde, maliye bakanl standartlar belirlemekte ve i denetimi koordine
69 Sam Samaratuna, COSOyu Pratie Geirmek, Denetim Dergisi, Say.8, Yaz 20032004, s.26.70
Avrupa Denetim Konferans stanbulda Yaplyor!, Denetim Dergisi, Say.9, Sonbahar 2004,s.28.71 Bapnar, a.g.m., s.24.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
39/152
28
etmektedir.72 Merkeziyeti modelde i denetim, maliye bakanlna bal olarak
alan denetim elemanlar tarafndan yerine getirilir. Buna karlk adem-i merkeziyeti
modelde ise, kamu kaynaklarn kullanma konusunda sorumluluk tmyle harcamackamu idaresine aittir. Bu modelde bakanlk st yneticisi ile harcama yetkilisinin
sorumluluu n plana kmaktadr. Maliye Bakanlnn i denetim hizmeti kendi i
denetim sistemini denetlemenin yan sra harcamac bakanlklarn i denetim birimleri
iin rehberlik ve koordinasyon salar.73
Avrupada ynetimin denetimi balamnda, lkelerdeki denetim sistemi genel
olarak birbirine benzemekle birlikte, ierik ve kurumlar ynnden farkllamalar
grlmektedir.
Portekiz, gney i denetim modelinin (merkezi modelin) bir rneidir.
Portekiz Hkmeti, mahalli idareler zerinde Maliye Bakanl ve Altyap, Planlama ve
Blgesel dare Bakanl kanalyla denetim uygular.74 Portekiz, Maliye Genel Tefti
adnda bir kurulua sahiptir. Bu kurulu dorudan Maliye Bakanna baldr ve tm
kamu harcamalarnn ve gelirlerinin mali kontrolnden sorumludur. Bu kurulua ek
olarak, dier bakanlklarn her birinde etkin bir mali kontrol salamak zere i denetim
birimleri bulunmaktadr.75 Bu modelin uygulama alan bulduu dier lkeler
Lksemburg, spanya ve Fransadr.
Kta Avrupas lkelerinden Fransada i denetim; Ekonomi, Maliye ve Sanayi
Bakanlna bal Muhasebat Genel Mdrl bnyesinde yer alan Denetim,
Deerlendirme ve Kontrol Dairesinin sorumluluu altnda yrtlmektedir. Ulusal
dzeydeki denetim faaliyetleri, Ulusal Denetim Komitesinin yardm ile Muhasebat
Genel Mdrl tarafndan programlanmakta ve gzetilmektedir. Yaplmakta olan
denetim faaliyetleri Denetim, Deerlendirme ve Kontrol Dairesinin sorumluluunda
olup, baz ulusal konular ise Blgesel Eitim Kontrol Dairesi ve yerel denetilerin
sorumluluu altndadr. Ayrca birka bakanl kapsayacak ekilde gerekletirilecek
72 Ahmet Kesik, 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu Balamnda ve AB SrecindeTrk Kamu Mali Kontrol Sistemi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say. 9,2005, s.104.73 Zeki Balta, Denetilik Meslei, Mali Klavuz Dergisi, Yl.9, Say.31, Ocak-Mart 2006, s.55.74 Muammer Trker (Ed.), Portekizde Mahalli dareler, Dnyada Mahalli dareler iinde, Mahalli
dareler Genel Mdrl, Ankara, 1999, s.575.75 Fuat Uzun, Denetim ve Fransa Uygulamas, Yerel Ynetim ve Denetim Dergisi, Cilt.12, Say.9,Eyll 2007, s.6.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
40/152
29
denetimlerde Bakanlklar aras denetim programlama komitesi toplanmaktadr. Komite
yeleri ilgili bakanlklardan olumakta ve komitenin bakanln da Maliye Bakan
yapmaktadr. Ekonomi, Maliye ve Sanayi Bakanlnda ve dier Bakanlk ve kamukurulularnda salt i deneti kadro ve unvan bulunmamaktadr. denetim bir
misyon olup bu fonksiyon mfetti unvanl denetim elemanlarnca yrtlmektedir.
Fransada ou 1.000den daha az nfusa sahip olan pek ok yerel ynetim
birimi vardr ve Fransz merkezi ynetiminin yerel birimler zerindeki kontrol
gldr. Blgesel denetim meclisleri devlet adna yerel ynetimlerin ynetilmesinde
olduu gibi hesaplar ve idareyi de inceler. Yerel seviyedeki denetim her yl yaplmaz;
fakat kural olarak her drt ylda bir yaplr. Her deneti zel bir and ier ve grevleriyleilgili nitelikli kurallarda vardr.76
Hollanda, bakanlklarn ynetim kontrolnden sorumlu olduu ve parlamentoya
yllk rapor sunduu klasik kuzey modelini benimsemitir. denetiler, Maliye
Bakanl tarafndan koordine edilmekte ve esas itibariyle mali denetimi yerine
getirmektedirler. denetiler, blgesel ve belediye seviyesinde de denetim yapmakta
ve d denetiler, i denetilerin raporlarndan yararlanmaktadrlar.77
ngilterede Maliye Bakanl ierisindeki i denetim birimi, tm kamu
harcamalarnn ve gelirlerinin mali kontrolnden sorumlu deildir; ancak dier
bakanlklardaki i kontrol sistemlerinin etkin bir mali kontrol salayacak ekilde
yerine getirilmesini salamaktan sorumludur.78 ngilterede profesyonel denetiler
denetim yaparlar ve denetim almalarnda direkt olarak siyasi irade tarafndan
grevlendirilemezler. Yerel ynetimlerdeki denetimler hkmetten bamsz bir yap
ierisindeki denetim komisyonunun sorumluluundadr. Denetim mali denetim ve belli
oranda performans denetimini ierir. Denetiler profesyonel bir denetim
organizasyonunun yesi olmaldrlar. Bu organizasyonlar, sk kurallara ve yeleri iin
gz nnde bulundurulmas gereken standartlara sahiptir. Bu yzden profesyonel
denetilerin denetimi sonucunda hem yerel ynetim alanlar hem de politikaclarn
76
Local Government Audit- An International Survey, (2005), www.skl.se/revision, (09.04.2007) s.8.77 Kesik, a.g.m., s.105.78 Uzun, a.g.e., s.5.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
41/152
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
42/152
31
denetim sisteminin varl i denetimin etkinliini artrrken en alttan en ste kadar i
denetimi salamaya ynelik kurallarn doru bir biimde yorumlanmasna ve
uygulanmasna yardm edecektir.82
Uluslararas Denetiler Enstits (IIA) tarafndan, denetim standartlarnn
hazrlk almalarna 1941 ylnda balanm ve 1978de nihai ekli verilmitir.
Kamuya ynelik i denetim standartlar ise 1979 ylnda hazrlanm olup bunlar
Uluslararas Denetiler Enstits standartlar ile e deerdedir (bu standartlar iin
bkz. ek 1).
IIAnn, belirledii i denetim standartlarnn amalar; i denetimi, olmas
gerektii gibi temsil eden temel ilkeleri tanmlamak, katma deeri olan i denetim
faaliyetlerini tevik etmeye ve hayata geirmeye ynelik bir ereve oluturmak, i
denetim performansnn deerlendirilmesi iin uygun bir temel oluturmak, gelimi
organizasyonel sre ve faaliyetleri beslemektir.83
IIA tarafndan belirlenen Denetim Mesleki Uygulama Standartlar numaral
genelleme yntemine gre snflandrlm bulunmaktadr. Niteliksel standartlar 1000 ile
balarken performans standartlar ise 2000 ile balamaktadr. Standartlarn
numaralandrlmasnn yan sra ayn zamanda grevin niteliine bal olarak deien ve
iki standardn tamamlaycs olan uygulama standartlar bulunmaktadr. denetimin
gvence salama ve danmanlk yn, daha ayrntl grlmesini salayacak ekilde
uygulama standartlar ile dzenlenmitir.84
Nitelik standartlar 4 genel standarttan olumaktadr. Bu standartlar; (i) ama,
yetki ve sorumluluk, (ii) bamszlk ve tarafszlk, (iii) yeterlilik ve mesleki zen, (iv)
kalite gvence ve geliim programdr. Bu genel standartlar oluturan 13 alt standart
daha bulunmaktadr (bkz. ek 1) .
Performans standartlar ise, 7 genel standarttan olumaktadr (bkz. ek 1). Bu
standartlar; i denetim faaliyetinin ynetilmesi, almann zellikleri, grev planlamas,
grevin yerine getirilmesi, sonularn raporlanmas, izleme sreci ve ynetimin riskleri
gze alma karar olup bu genel standartlar oluturan 13 alt standart daha
bulunmaktadr.
82
brahim Kocabey, letmelerde Denetim, Vergi Dnyas, Say.198, ubat 1998, s.26.83 mit Korkmaz, Denetim Standartlar, Bte Dnyas, Say.23, Sonbahar 2005, s.31.84 Uzun, a.g.e., s.27.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
43/152
32
Dier taraftan IIAnn belirledii eitli etik kurallar da sz konusudur (bkz ek
2) . IIAnn bu tr etik kurallarn belirlemedeki amac, i denetim mesleinde ahlaki
kltr oluturmak ve yaygnlatrmaktr.85
Etik kurallar drt temel prensiptenolumaktadr. Bunlar; drstlk, tarafszlk, mesleki ehliyet ve sr saklamadr. Bu drt
ana prensip ierisinde i denetilerin yerine getirecei 11 davran kural belirlenmitir.
rnein yeler ve i denetiler grevlerini ve sorumluluklarn yerine getirirken drst,
objektif ve gayretli olacaktr. yeler kurumlarna veya i denetim mesleine
yakmayan faaliyetlere bilerek katlmayacaklardr vb.
ngilterede Hazine tarafndan yaymlanan ve IIAnn standartlarna uygun
olarak; ancak kamuda i denetim yaplmasna ynelik olarak uygulanabilirlii daha netolan ve kamu sektrn tmyle kavrayan i denetim standartlarn belirlemi ve bu
standartlar organizasyonel ve alma standartlar olmak zere iki kategoride ve 10
balk altnda ayr ayr dzenlenmitir (bkz ek 3). Kamu Sektr Denetim Standartlar
(Government Internal Audit Standarts) iki kategoride gruplandrlmaktadr. Bu
standartlar organizasyonel standartlar ve alma standartlardr.
Organizasyonel standartlar; i denetim faaliyeti ile ilgili olarak kurulmas
gereken sistemin zelliklerini ve tamas gereken asgari standartlar belirleyen ve bu
kurumsal yapnn dier gerekleri noktasnda yol gsterici nitelik tayan standartlardr.
Kamu sektrne ynelik olarak hazrlanan i denetim standartlarnn ikinci ksm
alma standartlarna ayrlm bulunmaktadr. Bu standartlar esas olarak i denetim
faaliyetinin etkin, verimli ve kendisinden beklenen faydalar salayabilecek nitelikte
gerekletirilmesi iin gerekli ana hususlar iaret etmekte ve i denetilere yol
gstermektedir.
Trkiyede de kamu mali ynetim reformu kapsamnda, bu tr giriimler
yaplmtr. Son yllarda bu konuda yasal ve idari nitelikli birok dzenleme yaplmtr.
Bu kapsamda Kamu Denetim Standartlar oluturulmu ve Kamu i Denetileri
Meslek Ahlak Kurallar belirlenmitir. Tezin son blmnde bu konulara ilikin
ayrntl aklamalar yaplacaktr.
85 Yksel Ylmaz, Merkezi Hkmetin Denetim Standartlar, Mali Klavuz Dergisi, Nisan-Haziran2003, s.117.
-
8/6/2019 Belediyelerde Ic Denetim Internal Audit of Municipality
44/152
33
D. DENETM SRECBaarl bir i denetimin salanmas iin denetim srecinin net bir ekilde ortaya
konulmas gerekir. denetimin kayna, teknik mkemmellik ve oluturulan katmadeerin st ynetime ifade edilebilmesidir. Her ikisi de bir btnn parasdr. Denetim
fonksiyonunun etkin olabilmesi iin denetiler denetim faaliyetlerinde bamsz
olmaldrlar. denetiler ancak ilerini zgrce ve objektif olarak yaptklar zaman
bamszdrlar. Bamszlk i denetilere uygun ve yeterli denetim iin gerekli tarafsz
deerlendirme yapma imkn verir. Bu imknn salanmas ise i denetim biriminin
organizasyonel stats ve tarafszl ile salanr. denetiler, denetlenenler ile
ibirlii yapabilmek ve denetimin mdahalesiz yaplabilmesi iin st ynetimin veynetim kurulunun desteine sahip olmaldr.86 Bu balamda i denetim biriminin
yetkisi, faaliyet konusu ve sorumluluu yasalarla ve ynetmeliklerle tanmlanm
olmaldr. Bu ynetmelikte denetim biriminin organizasyon iindeki konumu
dzenlenmeli, denetimin yrtlmesi ile ilgili olan fiziksel unsurlara, personele,
kaytlara ulama hakk konularnda yetkiler verilmeli, i denetimin kapsamnn neler
olduu belirlenmelidir. Bu belirlenen hedefler dorultusunda i denetimin aamalar
aklanabilir.
1. Denetim Plan Yaplmas
Yllk denetim plan; denetim komitesi, st dzey ynetim ve d denetilerin
ihtiya ve beklentileri ile uyuacak bir anahtardr. Yllk denetim plan, denetim
komitesine, ynetim kurulunun nceliklerinin dikkate alndn teyit etme imkan verir
ve i denetim performansnn llmesine ynelik bir yntem salar. Bir denetim plan
uygun olduu lde tm projele