DIssERTATIONIs,DE

BIBLIOTHECARIIsACADEMIAE ABOENsIs,

PARTICULA DECIMA sEXTA.

QUAM,

Ann. Ampl. Philos. Ord. Auraico,

publico examini,

in Auditorio Jurid. die xxn Junii a. mdcccxxvii,h. p. ro. s.

PRAE sIDE

Mag. FREDR. WILPIPPINQ,Hist, Litter. Pros. Pubi. Ord. cb* Bihlioth. Acad. Praesero,

Imp. Ord, de s;to PVladimiro in lV:a Cias/e Equite ,

PRO sUMMIs IN PHILOsOPHIA HONORIBUs,

modeste Jubjicit

GUsTAVUs ADOLPHUs UHLEN1Us,Nylandus.

ABOiE, typis Frenckellianis.

THEsEs.

.1.In vera gentis uniuscujusque dignitate dijudicanda tanti faciendum

non esse censemus sive bellica virtute slve civili prudentia immortalenomen, Hilloria quamvis semper celebrandum summisque laudibus eve-hendum, quin potius omni cura animum advertamus in vim, quam inlitteris caeterisque humanitatis artibus colendis exseruerit, & quo modoad eulturam generis humani promovendam plus minusve contulerit,perpendamus.

11.Re ita pensitata , nemo certe Graecos cetaeris canae vetullatis genti-

bus, litterarum Audio maxime conspicuis, palmam praeripuisse nonconcedet, nisi qui, opinione quadam iniqua insectus, omnem, qua sem-per celebrati sunt , illis detrahere velit laudem.

III.Multas quidem ab aliis nationibus didicisse Hellados gentem sci-

entias, negate haud licet; herbis autem similes, quae, in bonum trans-positae solum, laetiores virent & pulchriores sundunt flores, in Graeciamtransvectae litterae, diligentissima cura & felicissimo successu cultae, necnon secundissitni Graecorum ingenii dotibus brevi auctae, originis exte-rae speciem haud diu prae se tulerunt.

IV.Idem de Romanis, Graecorum imitatoribus, praedicari haud potest»

Quamvis enim inter eos exstilerint summa ingenia, admirationehaud dissimulata omni tempore dignissima; re tamen vera Graecam ex-cellentiam attingere numquam valuerunt, & ut omnes sere quas colue-runt litterae originis suerunt exterae, ila & natales suos hae nunquamnon prodiderunt.

V,Qui vero studiorum litterariorum successum Romanis minus pro-

sperutn inde derivare volunt, quod ingenio caruerint omnique litteratumamore, in eadem verlari videntur culpa atque illi, qui nimia eorun-dem admiratione capti, sutntnis laudibus omnia eorum accumulant.Nullus igitur locus dubio videtur relictus, quin Romani, haud secusac Graeci aliique canae vetullatis populi cultiores, suam habuerint poe-sin nativam, licet rudis haec & inculta ipsa, consummatae Graecanicaedoctrinae, Romam interim translatae, frugibus cedens, parum adjumentiad populum erudiendum asserre valeret.

151

tempore Theologiae Prosessore Ordinario, evulgatis (yyyy),observatum esset, verjiones Bibliorum sacrorum vernaculasscepius discedere a mente spiritus sancti {zzzz). In Comitiissequentis anni ad Clerum etiam Regni eadem sere de iisdemdetulit, opus quoque Biblicum Exegeticum majus svecanum,eorundem studio nuper vulgari coeptum. simul percellens.

U

yyyy) Auctorem harum Dispositionum se poslea prosestus est Gezeliusjunior.

ZZZZ) Ipso Petr*i libello, cujus exemplum inter Manuscripta Geze-liana Bibliothecae Academicae repetimus, his exponitur res verbis;”stoormechtigeste Konung, AIternadigeste Herre! Eders Kongl. M:tsh(5ga omvardnat, sa om heela sveriges Rijkes valstand, som ochvar Christelige Religion paligger hvar och en undersate tijdigt E:sKongl. M;t tillkanna gisva, hvad som sArnimroes der emoot I6pa;Nu sasom Hogarvyrdige Biskopen i Abo D, D. Gezelius tillijkamedh sin son, hasver as trycket uthga latit sili dhe unga Praeter,om var svanlke Bibell, en sadan Observation ,

att den afrta gacfran den H. Andes meening: Altsa understalles E;s Kongl. M;tsh5ga betanckiande, om icke sadant §lc

, beskylla Gudh den Aldra-h5gste, lijka som skulle han intet veelat tillsta dhe svanlke uth-loickare, den H, svanske Bibell, effler den Helge Andes meening,ffrsardiga ? hvarutas mangen medh samveets bekymber qualliasmatte, ora den helge svanske Bibell (; som har till dags bruke-lig varitt) ma behollas eller icke? Dhe larde min (: och godesvanske:) som hasve rskat sorsee sigh emoot en och annan deeluti Catechismo , are dersfre ifran line Bilkops embeten assatte,och deras sArargelige skrisster consiscerade : Fast sidere sdrargelsear denne oslstabemtte nembl, att en svanlk man, uti sast otrangdemahl, den svanlke Nationen och dhe sabi, translatores till neesajsamveten till onytlig oroligheet; och till ffrtvijslan om Guds op-lysning; allenast sigh sicis till honeur , och vara religions veder-parter till behagj hasver as sitt tryck latit uthga, att var svanlkaBibell osta gar ifran den H, Andes meening; hvilket E;s K. M;tunderdanigst att uptickia, intet hasver kunnat underlata, om EderaKongl, M;ts Allernadigste hagn , sdrsvar och besordran i stdrstaAdmjukheet underdanigst supplicerande. — Eders Kongl, M;ts,Allernadigste Konungs och Herres allerunderdanigste Undersate ochtrolige stedse sdrebidiate Andreae Petrceus Pro/, Ab yy

152

Occurrentibus autem Gszeliis, optimo animo contexta operalua innoceutissima nonnili linistra admodum verborum inter-pretatione salso adeo argui posle (aaaaa ), minoris initio aesti-mata res jacuisse sere videtur (bbbbh), donec a, 1682 ad lo-cum tertii Theologiae Prosessoris transiturus Petrasus novumcecinerit lignum, in Oratione sua introductoria & Monitumillud de versionibus vernaculis a mente spiritus sancti disce-dentibus, & in Exordio Hebr, X. 22 Oispositionis novaeHomileticae Textus Poenitentialis Concionis secundae diei tertiisolennium Precum currentis anni, Gezelio /juniore auctoreadducta verba, de aqua Baptismi, s'aeramento regenerationis ,

aaaaa) Argumenta codicillorum utriusque partis concepimus ex sche-dis tantum Gezelianis variis, maxime ex Apologiae de qua infra,nec non ex Indice a Gezelio Juniore Holmix- d, 27 Oct. a. l6$6facto, cujus duo inter illas exstant exempla, alterum prototypum ,

manu ipsius auctoris exaratum inseriptumque: ”suinmarilk berit-telse om Mag. Andrece Petrcei injurier emool Biskopen i Abo ochsuperintendenten i Narven”, alterum mutatis quibusdam transferi-ptum, hoc titulo t ,,summarisk Bersttelse 0111 Mag, Andrece Pe-treei, Prosessoris Theologice i Abo injurier emool min H;de K,Fader, Biskopen dsrsammastides, och emoot migb”, cui & nomensubscriptum est, quo caret illud, & addita simi de negligentia Pe-trei atque propter eara saepius repetitis Gezelii Patris monitisnonnulla, testiraonii causa Cmul adjungendis Actorum ConsistoriiAcademici ann. 1665 ~~ *6g6 locis plurimis atque programmate,in inauguratione successoris Petr-ei ad Prosessionem Pbyficam edito,ulterius probanda. Operculo hujus inseriptum Gezelii ejusdemmanu legitur; ”Index injuriarum a M, Petreo nobis illatarumcum actis suis, inlesvererat d. 5 Nov. 1636 ess-er H;s Hdggresl.Excell, H, Gress Bengt Oxenstiernas besaiining”, Quibus ver-bis intelligi, s. Regiae Majestati otiatum suisse eundem Indicem,ex sebemate quodam epistolse, ad Regem a Gezelio /en, eodemtempore seriptae, didicimus.

bbbbb') Prohibiti tamen litteris Regiis simi Gezelii d. 13 Febr, a, i5goullam ss. Bibliorum partem sine praevia Consistorii Regni censurapublicare.

153

quod ita mundet animam, ut nihil mali per corpus exequatur ,

acriter carpens atque iis qui talia haereseos semina sparserantpestilentissima horrendum facinus publice imputans, quemad-modum ab adversariis ex Orationis illius serie passim excer-pta haec satius probant: :, Moderni nostri Regis Clementissimitemporibus publica luce donata sunt seminaria haereseon vi-rulentissima, nam A:o I679 admoniti sunt Concionatores ju-niores &c. Horribilis de versione Bibliorum ut & beatasmemoriae translatoribus sententia publici juris facta. —- — Hor-rendum facinus scandalum. Beati translatores coramsacerdotibus junioribus accusati sunt, socordiae, inscitiae, se-ductionis , idque contra octavum Decalogi praeceptum Deisummi judicis, in opprobrium totius Cleri svecani, in con-temptum sacratistimae memoriae Regis Gustavi magni & poste-rorum, in anxietatem conscientiarum, in summum Diabolo &

Pontificiis omnibus gaudium, ——- Essectus tanti siudii erit

vel Epicureismus, vel plane &in totum Atheismus. Inser-tur absolutum Calvinianorum hoc etiam in negotio decre-tum, Deum scilicet per illos seductorem agere omnia, etiamsavet condemnatio versionum bibliorum linguas vernaculae ad-versariis nostris vaserrimis Pontificiis & Jesuvitis, — —- Imonos & praesertim versionem —

— opus habere traditionibushumanis, & quod inde sequeretur, Religionem nostram esseincertam, inconstantem,— _ sic cogeremur— — largiri Re-ligionem nostram esse vanam & prosanam, Papisticam autemesse Catholicam, Antiquissimam, stabilem, Inconcussam, — —

Ecclesiam Filii Dei — — in nostra Patria — collectam, mi-nime sperabam offendiculis salsaeque religionis decipula &

scandalis tanta celeritate obrui debere, sicut hac nostra aetatenon sine multorum piorum gemitu accidisse videmus, Noteturquare? scilicet quia pijstimorum virorum labor, qui sacraBiblia in nostram transtulerunt linguam jam contemnitur,imo quod dolendum est damnatur, sic ille sic ego sic omnesyvq <nus Lutherani —

— nunc conqueri cogimur usque dum

154

debita pcetia abominabilis — — sententia vindicata fuerit. —

Argumenta quibus —— condemnatio stabiliri posse vide-

tur, partim esse puerilia, partim salsa, omnia autem nihilmagis quam siculnea, Blanda verbi Dei sed in alienum,in contrarium sensum expositio, ex arrogantia autoris pro-gnata, quo omnibus aliis in svecia, ni sallor etiam Germania(cum Megalandrum rudem linguae Hebraeae pronunciare nonvereatur) dignior haberi possit, — — Blanda quippe illa Ba-ptismi esficaciae— —auxesis Pelagianam redolet haerelin, imoex parte Pontificiam, nec procul abest a protervia Paracelsi,Veigelij & conslmiliutn, nova Religione intumescentium. sede diametro ipsius Jesu Christi verbis contraria. —

— Ex hisfidei salvificae observationibus qui notitiam non acquirit velacquisitam firmiter non retinet, — — is extra omnem dubi-tationem haereticus habendus esi, itaque cum iitas observatio-nes fidei salvificae dogmati saepius repetito quod aqua baptis-mi ita mundet animam ut nihil mali per corpus exequatur,adjunguntur, adparebit hoc dogma cum omnibus in univer-sum observationibus fidei salvificae pugnare. Primum enimextenuat peccatum originale, imo tollit plane — — Concu-piscentiam — — negant peccatum esse vaserrimi Pontiricij,Pelagiani, Photiniani, Paraceisissse, Veigel & istud dogma re-cens Pelagianura — peccatis vero actualibus nullatenussubjectos esse baptizatos dogma id damnatum pertinaciter ur-get, —

— perniciostim dogma novo Pelagianum. —— sed

haec resutatio gliscentis hujus baereseos & prioris ut hac vicesufficienter produci nequit, sic alias (?) cum amplissima nostraFacultate Theologica illa curre nobis cordique erit, qua rationein herba sussocari possint, siquidem itsae haereses primam illamhsfresin aemulantur.’’ {ccccc) — Contumeliam piasterea publi-

ccccc) Ex epiflola JacobI Flachsenii, ee (empore Theologia- Proses-soris secundi & Academise Rectoris, die XI Nov, a, (682 ad Epi-scopum Procancellaiiumque Gezeuum seripta, conslat, injunxissc

155

cam, non minus in Oratoris sacri quam doctoris Academiciofficiis administrandis, Petreus malis verbis continue exagge-ravit, in lectionibus scilicet publicis nec non in concione sa-cra svecana, Dominica ejusdem anni tertia Adventus ante me-ridiem in templo Cathedrali Aboenli pronunciata, haereseosatrocissirnae Gezelios aperte admodum insimulans {ddddd).

Quae cum Procancellario, in Comitialibus negotiis geren-dis Holmiae occupato, & Filio, novo Obi delato superintenden-tis munere Narvae jam sungenti, nuntiata essent, Regem Cie-mentissimum, Cancellarium Academiae, nec non Comitem Ma-gnum Gabrielem De la Gardie, Regni Drotzetum, penitusexploratis omnibus quae rem illustrarent, vere anni sequentispost Patris reditum supplicibus implorarunt litteris atque ob-testati sunt, maxime ut injungeretur Archiepiscopo Regni sve-ciae & Facultati Theologicae Academiae Upsaliensis cognitio at-que censura criminis sibi imputati oratione inaugurali Petraei,causam propterea coram dicturi in medio mensis Junii, quo-dam sub pcena graviore dando die, sorumque (potissimumsenatus Regius) determinaretur, quo deinde aestimatione in-juriae tantas legitima samae laesae pcena calumniatori irrogandaesset {eeeee). spe rati appensa quoque his slatim suisle vi-

senatum Academicum Petraeo, nec plane invito, ut petenti Pro-cancellario vel autographum, vel ex hoc rite 'deseriptum Orationisinauguratis exemplar impertiret; qua igitur, etli in Actis Consifloriihaud indicata, via Orationis illius factam existimamus Gezeuo co-piam, unde brevis deinde fluxit pniquorum verborum notatio, exschedis Gezelianis in Bibliotheca Academica servatis in lucem pu-blicam beic producta.

ddddd') Vid, Testimonia vatia Episcopo Gezelio in senatu Academico.d, 2 Maji a. 1683 roganti suppeditala, quae habet Percelebris J,

j. Tengstrsm 1. c, pag. 175 sq.eteee) Prototypa litterarum earum in collectione Manuscriptorum Ge-

zeliana supeisunt, net non annotata alia, varia, unde de calumniis

156

dentur & Apologia d. 31 Mart. a, 1C83 Latino sermone con-scripta, Theologorum Upsalienlium judicio submittenda, quamin manibus habemus, cujusque Pars prima de intentata hcerejiob Jludia emendandi s. Bibliae altera de phrasi Baptismum con-cernente in Exord, Dispos. Homilet, 16s2 die Pxnit. 111 Cone,11 agit, & supra recensita Verba iniqua M. And. Petraei tn

Oratione introdudoria , de quibus quaereretur, liberatis Homi-His & inJUtuto Biklico ab hxreseos imputatione , annon promeris & secundum Divinam & humanam legem cajhgandis ca-lumniis haberentur? Citatus igitur ell Petr/eus Regiis lit.teris diei 20 Aprilis Upsaliam, ad causam coram Archiepisco-po & Theologorum Ordine, optato illo tempore, in medioscii. Junii, line ulla tergiversatione orandam (Jsjss). Nec ac*

cteteris, quarum mer.tio in illis facta non est, separatim eum Pe-tRjTo in jus ire, consiitutum suisse adversariis cognovimus.

sssss) svenonium, quo sautore utebatur Petr-eus, in jus simul voca-tum suisse (vid, J. J. TengstrAm 1 c. pag. 177), persuadere no-bis non postumus. Praeterquam enim quod Protocolla ConsistoriiAcademici tale nil indicent, svenonium etiam in Actuquo Dissertatio sua De Peccato Originali, Lytrodoxice Jesu Disp,VII. paginas 97 — 112 complens, Respondente Nicolao RedenIo,pro stipendiariis examinaretur die XI Novembris a. 1682 (Rubrumquidem d, 7 Oct. habet, sed publico examini subjectam suisse Dis-sertationem hanc, neseio quam ob causam, die XI Nov. demum,tam ex iis, qutc in sua Diatribe Theologica de Apo/lolicce veritatisho/libus Arminianis, Resp. Gabr. HagelMav, Lytrodox. sjsesuDisp. XII, pag. 177 — 199, auctor ipse pag. 1§8 enuntiavit, quamex epistola Prosessoris Jac, Flachseniz supra nota ccccc commemo-rata, liquet), praesaminis loco factis circa queestioneni t an Ba-ptismus ita mundet animam , ut nihil mali per corpus exequatur ,

verbis, scrupulos ex animis & litigantium & aliorum audientiumeximendi consido maxime, sine praejudicio quidem alicujus remtetigisse consiat, quemadmodum in senatu quoque Academico d, 2Maji a. 168? tesialus est, auctorem se suisse Petr-eo ut injuriis inOratione inaugura)! parceret. Neque ante annum 1684 artiore caulaecensura partes «dversarii Gezcliani publice suscepisse visus est,

157

coptae die 2 Maji Intic vocationi, quod propria manu exarata& in sidem rei secretario Academiae porrigenti tradita, hodieadhuc superstite, consessus ell schedula, non paruit; in pro-cinctu autem temperare non potuit linguae, quin maledicta inEpiscopum suum, praesente rudi & agrelti multitudine, immocaelebs Patris in aede, qui placabilitatem atque clementiam di-vino suo exemplo terrigenis tantopere commendavit, ex lug-gellu scilicet tam Nondalensis quam Meriixnlkoensis templi,publice saepius ingereret {ggggg), novo ab emendatione ver-

s&ssg) Vid. J. J. Tengstr6m I. c. pag. 175 sq. — In Actis Consi-storii Ecclesiaflici Aboensis autographum legimus cujusdatn AsdreiPrutz, Causarum sorsitan Patroni, testimonium hoc; ”Det en gam-ma! man Erich i Kustiniemi och Hendrich i Mttstike torp, begge asJWerimasko Cappel giild resererade uppa Tatis, sierde dagh Pingst ,

enar de kommo stan Kytkian, huru sasom Prosessorn och Kyrckio-herden i Naendahl, H. Mag. Andr. Petrceus hasver da pa Cantze-len tillkannagisvit , att han esster Kongl. Maijnz besalnrng Ikulle

reesa till stockholm, i synnerheet att s6rsvara ratta troon, emedanH. Bilkopen Hsgvyrdige Doctor ssohan Gezeiius skall vela en an-nan troo inplantera, hvilken och hasver ffrvandt den heliga Bibe-len, Attesteres hir med as Abo d. 16 Jun. a. 1683 ” quod ansamdedisse videtur Capitulo cognitionis illius a Gregorio Kulhovio(ita legendum est nomen viri, quem aliis locis Culhovium etiaminscriptum vidimus) & Nic. FoNtelio factae, quemadmodum exautographo horum descripta quoque probant h;ec; ” Fili ett 6d-mjukt s61je, ester det H6ghv<5rdige Doom Capiiletz till oss un-dcrtecknade besallningh, vore vij vijdh underskrisen tijdh tillsta-des vijdh MeriMasko Capellgialds Forsambl. da ester oss gisne up-lasne Fullmacht i Fsrsambl. nJrvaro Remonjlrerades F6rsambl,det varlt berattat var H6gv6rdige Biskop si, DoFtori ssohan-nes Gezelio och det Hsighvyrdige Doomcapitlet i Abo, huru sa-som Prosessor och Pajior har i s6rsambl. den Hdgh Ehrevyr-dige M. Andr, Petrceus , siculle 4-.de dagh Pingell nesiledne vale-dicerat denne Fsirsambl. och saledes s66it sit thaal netnbl. dethan nu varlt firma! ester Hans Kongl May;ss allernadigsie besall-ningh at reesa lill stockholm till at ssirsvara den rstta troon, eme-dan Bijkopen Hoghvyrdighe, Doctor Johannes Gezclius Jhall ve eiaetn annan troo hdr inplanttra , hvilktn och hasver sorvindt den

158

sionis ss. Bibliorum Fennicorum, quorum novam editionemparavit Gezelius ([hhhhh), argumento petito. Contra adversa-rium considere vero recusantium & Apologia illa, cum additaeidem d, g Junii Mantissa , nec non julsitia causae suas, perprocuratorem, Poeseos in Regia Litterarum Universitate Up-saliensi Prosessorem, Mag, Johannem Columbum, agendceconsidentium GezeliOrum neuter Upsaliam vocatus eli. Re ita-que ex scriptis tantummodo his atque ex consessione Petreicognita, censuram ejusdem secerunt Archiepiscopus, Deca.nus & Prosessores Facultatis Theologicae Upsaliensis eam,quam d. £4 Aug. e. a, sacrae Regiae Majestati submisse ob-latam descriplit Percelebris J. J. Tengstrom 1. c. pag. l77 sqq.

H. Bibel, Dy tillspordes pa det aldranogade, de ffrnambste ochsldste i Fsirsambl, som nu tillstades voro, ocb da i samma Pale*diPCions predikan narvarit, om och det skulle ssirvisso salunda isanningh vara, att H. Prosessor Mag. Petram a Cantaelen skullehasva sa talat och sagdt? sa ville vshl as gemeene FArsambl, in-gen der medh sdrst uth; a sijdlychtone provocerades Predikantenoch Capelanen der sammatlades Vyrdige och Vahlarde H. MatthiasCorxus , och ffrmaantes det han oundvijkeligen skulle sielsva san-ningen reser era , huru medh samma valedission skulle beskassat va-rii ; det han och sedan Publice resererade ; at Prosessor Mag.Andreas Petraus salunda skulle pa Finska sagdt t Minun pitinytt’’ &c. — Alia etiam scbedula testatus est idem Kuihovius,Petreum, narrante Paedagogo Nondalensi Johanne Urnovio, diePoenitentiali secundo s. roensis Junii g e. a. usum suisse in con-cione Nondalae pronuntiata iisdem ac in Merimaskoensl verbis. —-

His autem adjectum Corau teRimonium hoc; Herr Proses•sorn och Pajlor i Nadendahl M. Andreas Petraus valediceradesin sArsambling i Merimalko Dominica y:a Trinit. ester sstrsttaGuds tjenslen estersdljande ordh taalte. Nin cuin enndn mutamiavuojia, mina mendn Kuotzin vctrdn uskon tdhden, ja nin cuin ejse vield nykkdn tahdo lakata — minun tdyty menttd ja /ita samatnuijluta hdnen Kuningaliselle Maj:t:lle, hvilket sa i sanning varavittnar Matth. B. Coram , Predikant i Merimalko,” ad subsequen-tia tempora reserendum esse videtur.

hhhhh) Vid, J, J, Tekgstr6m 1. c. pag, 195,