bildiri özetleri kitabı...
TRANSCRIPT
Bildiri özetleri kitabı içeriğinin
tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
The contents of this Abstract Book
are solely those of the authors.
© All rights reserved.
E-printed in May 2019
e-ISBN 978-605-9622-30-1
DOI: 10.35578/eclss.52763
No part of this book may be reprinted or reproduced
or utilized in any form or by any electronic, mechanical
or any other means, now known or hereafter invented,
including photocopying and recording, or in any form
of information storage or retrieval systems, without
permission from the publishers.
Web: http://www.eclss.org
Contact: [email protected]
iii
ECLSS 2019b
6th Eurasian Conference on Language and Social Sciences
Samarkand State University
Faculty of History, Faculty of Philology
Address: 140104, O`zbekiston, Samarqand shahri, Universitet xiyoboni, 15-uy
SAMARKAND, UZBEKISTAN
April 30 - May 1, 2019
ORGANIZING COMMITTEE
Prof. Dr. Rustam KHALMURADOV, UZBEKISTAN [Chair]
Azamat AKBAROV, Ph.D., SOUTH KOREA [Co-Chair]
Dr. Hakim HUSHVAKTOV, UZBEKISTAN
Dr. Alisher ESHTAEV, UZBEKISTAN
Eva EPPLER, Ph. D., UK
Kalbike Omirbaikyzy ESENOVA, Ph. D., KAZAKHSTAN
Hasan KARACAN, Ph.D., TURKEY [Co-Chair]
Nadejda AÇAN, Ph. D., RUSSIA
Beata BOROWSKA-BESZTA, Ph. D., POLAND
Altynshah KURMANALI, Ph. D., KAZAKHSTAN
Juliboy ELTAZAROV, Ph.D., UZBEKISTAN
Prof. Dr. Muslihiddin MUHITDINOV, Ph.D., UZBEKISTAN
Dilorom SALAHIY, Ph.D., UZBEKISTAN
iv
ECLSS 2019b
6th Eurasian Conference on Language and Social Sciences
Samarkand State University
Faculty of History, Faculty of Philology
Address: 140104, O`zbekiston, Samarqand shahri, Universitet xiyoboni, 15-uy
SAMARKAND, UZBEKISTAN
April 30 - May 1, 2019
SCIENTIFIC COMMITTEE
Prof. Dr. Mark SZYMANSKI
Pacific University, USA
Prof. Dr. Maija BURIMA
Daugavpils University, LATVIA
Prof. Dr. Giuli ALASANIA
University of Georgia, GEORGIA
Prof. Dr. Baltabay ABDIGAZIEV
Kazakh National Pedagogical University named after Abai Kunanbayev, KAZAKHSTAN
Prof. Dr. Janalik BALTABAEVA
Kazakh National Pedagogical University named after Abai Kunanbayev, KAZAKHSTAN
Prof. Dr. Georgi GAGANIDZE
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University, GEORGIA
Prof. Dr. Vadim KUZMIN
Ural Federal University, RUSSIA
Prof. Dr. Sema ETIKAN
Ahi Evran University, TURKEY
Prof. Dr. Kalbike Omirbaikyzy ESSENOVA
Kazakh National Pedagogical University named after Abai Kunanbayev, KAZAKHSTAN
Prof. Dr. Olga Nosova VALENTYNOVNA
Kharkiv National University, UKRAINE
v
Prof. Dr. Abdullah KIZILCIK
Istanbul University, TURKEY
Assoc. Prof. Dr. Nadejda AÇAN
Ural Federal University, RUSSIA
Assoc.Prof. Dr. Eva EPPLER
University of Roehampton, UK
Assoc.Prof. Dr. Semiha ŞAHİN
Dokuz Eylul University, TURKEY
Assoc. Prof. Dr. Sholpan Myrzakasymovna SHUINSHINA
Institute of Secondary Education Altynsarin National Academy, KAZAKHSTAN
Assoc. Prof. Dr. Giovanni BORRIELLO
Università degli Studi della Tuscia / ITALY
Assoc. Prof. Dr. Zaharah HUSSIN
University of Malaya, MALAYSIA
Assoc. Prof. Dr. Rıza SAM
Uludag University, TURKEY
Assoc. Prof. Dr. Nagima Abzelbekovna ILIYASOVA
Kazakh National Pedagogical University named after Abai Kunanbayev, KAZAKHSTAN
Assoc. Prof. Dr. Raygul RAHMETOVA
Kazakh National Pedagogical University named after Abai Kunanbayev, KAZAKHSTAN
Assoc. Prof. Dr. Gulnur SMAGULOVA
Kazakh National Pedagogical University named after Abai Kunanbayev, KAZAKHSTAN
Assoc. Prof. Dr. Beata BOROWSKA-BESZTA
Nicolaus Copernicus University, Toruń, POLAND
Assoc. Prof. Dr. Hajjah Jariah Mohd JAN
University of Malaya, MALAYSIA
Assoc. Prof. Dr. Tornike SHURGULAIA
Georgian National University, GEORGIA
Assoc. Prof. Dr. Mashitoh MAHAMOOD
University of Malaya, MALAYSIA
Assoc. Prof. Dr. Raihanah Binti Hj AZAHARI
University of Malaya, MALAYSIA
Assist. Prof. Dr. Rouslan JALIL
University of Kentucky, USA
vi
Assoc. Prof. Dr. Muhammet ÖZDEMİR
Katip Celebi University, TURKEY
Assist. Prof. Dr. Nurhodja AKBULAEV
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi, AZERBAIJAN
Assist. Prof. Dr. Serkan TÜRKOĞLU
Gaziosmanpaşa University, TURKEY
Assist. Prof. Dr. Ercüment YILDIRIM
Kahramanmaras Sutcu Imam University, TURKEY
Assist. Prof. Dr. Nino CHIABRISHVILI
Ilia State University, GEORGIA
Assist. Prof. Dr. Yusuf Ziyaettin TURAN
Uşak University, TURKEY
Assist. Prof. Dr. Ekin KAYNAK ILTAR
Akdeniz University, TURKEY
Dr. Katya DUNAJEVA
Eotvos Lorand University, HUNGARY
Dr. Marta R. JABŁOŃSKA
University of Lodz, POLAND
Dr. Mani Man Singh RAJBHANDARI
University of Johannesburg, Republic of SOUTH AFRICA
Dr. Alessandro PORROVECCHIO
Université du littoral Côte d’Opale, FRANCE
Dr. Rina Manuela CONTINI
Università degli Studi G. d’Annunzio Chieti e Pescara, ITALY
Dr. Paige WILLIAMS
University of Melbourne, AUSTRALIA
Dr. Wilkinson Daniel Wong GONZALES
National University of Singapore, SINGAPORE
Dr. Marek LUKÁČ
University of Presov, SLOVAKIA
Dr. Ljiljana Kaliterna LIPOVČAN
Institute of Social Sciences Ivo Pilar, CROATIA
Dr. Bruno SURDEL
Renmin University, Beijing, CHINA
vii
Dr. Salma HALIOUI
Brandenburgische Technische Universität Cottbus, GERMANY
Dr. Anantha Raj A. AROKIASAMY
Quest International University Perak (QIUP), MALAYSIA
Kardo Karim Rached MOHAMMAD
University of Human Development, IRAQ
Dr. Lazlo MARACZ
Universiteit van Amsterdam, The NETHERLANDS
Dr. Faizal AYOB
Victoria University, AUSTRALIA
Dr. Cosmin Tudor CIOCAN
Ovidius University Constanta, ROMANIA
Dr. Almaz Rafisovich GAPSALAMOV
Kazan Federal University, RUSSIA
Dr. Aizan Binti Ali Mat ZIN
Universiti Malaya, MALAYSIA
Dr. Tahir ISLAM
The University of Science and Technology, CHINA
Kardo Karim Rached MOHAMMAD
University of Human Development, IRAQ
Adesanya Ibiyinka OLUSOLA
Ekiti State University, NIGERIA
Prof. Dr. Hossein KHOSHBATEN
Sarab University, IRAN
Prof. Dr. Kondratyuk Oksana IVANIVNA
Kiev National University of Trade and Economics, UKRAINE
viii
CONTENTS
Seyahatnamelere Göre On Beş ve On Altıncı Yüzyıllarda Çin ve Hıtay’da Siyasi ve Sosyal Hayat ..... 2
Cultural Transfer and Cross-Cultural Impact of Second and Foreign Language Acquisition ................. 3
Language as an Element of National Identity: Sociolinguistic Approach ............................................... 4
Tatar rivayet ve efsanelerde Aksak Timur’un hayatına dair ................................................................... 5
Ұлттық дүниетанымдағы «қоңыр» сөзінің семантикалық және құрылымдық мәні ....................... 6
Taking into account the experience of other countries for the effective transition of Kazakhstan to the
Latin script ............................................................................................................................................... 7
Bulgar Şehrinin Yıkılmasını Anlatan Tatar Rivayetlerinde Emir Timur İmajı ....................................... 9
Recognizing a personality through the speech performance (on the basis of linguo-criminalistic
analysis) ................................................................................................................................................. 11
Speech situation and case-study method: different methods or merging of terms? .............................. 12
Implementing Project-Based Learning in Teaching English for Specific Purposes for Science Students
............................................................................................................................................................... 13
The historical evolution of Islam and belief systems in the Kazakh steppes ........................................ 15
Impact of Teacher Agreeableness on Their Self-Esteem and Anxiety .................................................. 16
Персидские диваны Ахмад Табибийи Хорезми .............................................................................. 17
Anthropology in Iran, Essence and Obstacles ....................................................................................... 18
Ali Şir Nevâyî’nin Eserlerinde Semerkand ........................................................................................... 19
Eski Türk Yazıt Dilindeki Emir Kipinin Anlamsal Görünüşü .............................................................. 20
İstiarenin Örtük Dünyasından Teşbihin Açıklayıcı Dünyasına: Sâmiha Ayverdi’nin Romanlarında
Sembollerin Görünümleri ...................................................................................................................... 22
Cooperation between different institutions in the field of development and education: the case of Estonia
............................................................................................................................................................... 23
Опыт Применения Лучших Мировых Практик Развития Туризма В Сельской Местности ........ 24
Çeviribilimde Terminoloji Bakımından “ISO 29383:2010 Terminoloji Politikaları Geliştirme ve
Uygulama” Standardı ve Uygulama Örnekleri ...................................................................................... 26
Implementating Electronic Medical Records System: A Readiness Case Study at Private Medical
Hospital ................................................................................................................................................. 28
Асқар Алтайдың «Алтай Новелласы» Роман-Мифіндегі Фольклоризм ....................................... 29
Medyada Küreselleşme, Kültürel Değişme ve Dil: Transkültürde Medya............................................ 31
ix
Holodomor as a Tool for National Identity Construction in Ukraine .................................................... 32
Қазақ Тіліндегі Зоонимдік Фразеологизмдер ................................................................................... 34
The Essence of Pleasure and happiness for Avicenna (Ibn Sina) .......................................................... 37
Adil Yakubov'un Adalet Menzili Adlı Romanında Kimlik Kaygısı ve Ötekinin Kurguya Yansıyan
Realitesi ................................................................................................................................................. 38
Çin’de İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamalarının Güncel Görünümü ............................................. 40
Türkiye’de Kuşaklararası Eğitim ve Gelir Farklılıkları (Sosyal Hareketlilik Yukarı Doğru mu?) ....... 42
Animistic-Mythical Concept in the Kazakh Worldview ....................................................................... 44
Türk Toplumunun Maneviyata Doğuşuna Öncülük Eden Ahmet Yesevî’nin Divanında İnsanın
Algılanışı ve Tanımlanması ................................................................................................................... 46
Women's right to fault-based divorce under Islamic family law in Malaysia ....................................... 48
Öğretmenlerin Gözünden X ve Y Kuşağının Karşılaştırılması ............................................................. 49
Сравнительно - Социологический Анализ По Вопросам Дискриминации Женщин ................... 51
İslam’ın Doğu ve Batıya Akışını Sağlayan Faktörler ............................................................................ 52
Özbekçe Metin ve İnceleme Yöntemleri ............................................................................................... 54
Liability insurance in Turkey ................................................................................................................ 55
Орыс Тіліндегі Түркілік Қосымшалар............................................................................................... 56
Eflatun Saraçlı Şiirlerinde Dini-Felsefi Unsurlar .................................................................................. 58
İslam ve Kuran’da Yaratıkların ve Bilimin Konumu ............................................................................ 60
Spiritual Values in National Etiquette ................................................................................................... 62
Hüseyin Cavid’in “Topal Teymur” Piyesinde Emir Timur Karakteri ................................................... 63
Toponim İsimlerin Etimolojisinde Yer Alan Eski Türklük İzleri ......................................................... 65
Служебные Слова В Структуре Языкового Опыта .......................................................................... 66
Limit, Süreklilik ve Türev Öğretiminde Karşılaşılan Bazı Kavram Yanılgıları ve Çözüm Önerileri ... 68
Matematik Öğretmen Adaylarının Ölçme Değerlendirme Dersine Yönelik Tutumlarının İncelenmesi69
Türkler ve Savaş: Metinler Arası İlişkiler Açısından Modern Türk Edebiyatı Üzerine Bazı Dikkatler 70
Sources in Writing History of Mosque in Malaysia (1975-2015) ......................................................... 71
Türk ve Özbek Medyasında Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Haber Analizi ....................................... 73
Effectiveness of the Transition to Latin Alphabet ................................................................................. 74
Өзге Тілді Мектептерде Қазақ Әдебиетін Оқыту Мәселелерінен .................................................. 75
Mevlânâ Sekkâkî Divanı’nda Yer Alan Şehirler, Ülkeler, Kavimler ve Özellikleri ............................. 77
x
Uluslararası Düzenlemeler Işığında İş Sağlığı Ve İş Güvenliği Bakımından Çalışanların Korunması
Hakkı Ve Çalışmaktan Kaçınma Hakkı ................................................................................................ 78
Structural and Functional Characteristics of the Terms of the Oil and Gas Industry in the English and
Kazakh Languages .............................................................................................................................. 80
Postmodern Dünyada Edebiyat ve Görsel Sanatlar İlişkisi ................................................................... 81
Kazak Sözlü Edebıyatında“Hanlar” Tipinin Oluşumu .......................................................................... 82
Historical heritage of comments on Koran and their role in the development on tatar culture (the end of
XIX – early XX centuries) .................................................................................................................... 83
Yargı Kararları Işığında ve Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Yönlerine Dair Sözleşme
Kapsamında Kaçırılan Çocuğun Ülkesine İade Talebini Red Nedenleri .............................................. 84
Gövde, Ölüm ve Erotizm Sarmalında Edebiyat ve Kötülük ................................................................. 86
“Manas” Destani’nda Dostluk ve Beraberlik ........................................................................................ 88
К Качеству Образования Через Соблюдение Преемственности .................................................. 90
Yanlış ve/veya Eksik Bazı Atasözü, Vecize (Aforizma/Özdeyiş) ve Özlü Sözlere (Deyimlere) Farklı Bir
Yaklaşım ................................................................................................................................................ 92
Utopia in the Book of Kings .................................................................................................................. 94
Tarihî Türk Dillerinde -CI+ Eki ............................................................................................................ 95
Çeviride Görünmezlik İlkesi Işığında Çeviri Kavramının Yeniden Değerlendirilmesi ........................ 96
Түркі тілдеріндегі көмей һ дауыссызының шығу төркіні ............................................................... 98
Orta Asya ve Köktürkler Üzerine Farklı Bir Bakış ............................................................................... 99
Role of Musical Instruments in the Works of Kazakh and Turkish Poets........................................... 100
Kazak ve Türk Kişi Adlarının Anlam Özellikleri ............................................................................... 102
Nogaily Period Historical Hardships and their Representation in Kazakh Oral Tradition .................. 103
The Impact of Spiritual Therapy in Group Counseling Interventions in Increasing the Awareness and
Motivation of Drug Addicts in Malaysia ............................................................................................. 104
Issues of Creating History of Turkish Literature ................................................................................. 105
РАЗРАБОТКА ЯЗЫКОВЫХ ПРОГРАММ И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ОБУЧЕНИИ КАЗАХСКОМУ ЯЗЫКУ ............................................................ 106
(на примере этно-лингвистического лагеря ) ................................................................................. 106
The Difference of Perceptions of Teacher's Professional Competencies among Teachers of Kazakh,
Russian and English Languages .......................................................................................................... 109
The Role of Succession Legality (Traditional Character) in Literary Creative Activity .................... 110
Kazak Edebiyatına Gelin ve Aile Değerlerinin Yansimasi ................................................................. 111
English in the modern world and pronunciation problems .................................................................. 113
xi
İnternet Ortamında Kullanılan Sembollerin Oluşumu......................................................................... 114
Тілдік Білім Беруде Мультимедиялық Презентацияларды Қолданудың Тиімділігі ................... 116
Өзге Тілді Мектептерде Қазақ Әдебиетін Оқыту Мәселелерінен ................................................ 117
The main principles of switching to the Latin alphabet ...................................................................... 119
Абай Ілімі Мен «Мәңгілік Ел» Идеясы Арасындағы Рухани Сабақтастық ................................. 120
Lehçeler Arası Metin Aktarmada Deyimlerden Yararlanmak ............................................................ 122
2
Seyahatnamelere Göre On Beş ve On Altıncı Yüzyıllarda Çin ve
Hıtay’da Siyasi ve Sosyal Hayat
Doç. Dr. Bedri MERMUTLU1
Öz
Geçmiş yüzyıllarda Buhara ve Semerkant üzerinden Hıtay ve Çin ülkesine yapılan seyahatler
üzerine kaleme alınan eserler bölgeye ait o devrin siyasal ve sosyal hayatıyla ilgili önemli tarihî
ve etnografik malzeme barındırmaktadır. Bu tür eserlerden ikisi Nakkaş Hoca Gıyaseddin ile
Ali Ekber Hıtâî’ye ait seyahatnamelerdir.
Timur’un oğlu Mirza Şahruh’un adamlarından Nakkaş Hoca Gıyaseddin, 1419 yılında Çin
hükümdarına Herat’tan gönderilen elçi heyeti arasında bulunarak üç yıl süren bu seyahati
sırasında gördüğü önemli olayları kaleme almıştır. Acâibü’l-Letâif ya da Hıtay Sefaretnamesi
adındaki bu Farsça eser daha sonra Damad İbrahim Paşa’nın emri üzerine Çelebizâde Asım
Efendi tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Ali Ekber Hıtâî’nin on altıncı yüzyıl başlarında yazarak önce Birinci Selim’e sonra Kanuni
Sultan Süleyman’a takdim ettiği Tarih-i Nevâdir-i Çin-i Maçin ya da Kanunnâme-i Çin ü Hıtay
adlı kitap ise bu bölgeyi yöneten hükümdarlar başta olmak üzere vilayetler, ordu, halk, şehir ve
kasabalar ile âdet ve gelenekler hakkında ayrıntılı bilgiler veren bir eserdir. Hıtay ülkesindeki
dinî hayat, müzik ve eğlence hayatı, resim atölyeleri ve okulları, ticaret hayatı, kullanılan para
birimi ve sarrafları, giyim kuşamları ve törenleri eserde yirmi bölüm içinde ele alınarak bilgi
verilmektedir. Eser Üçüncü Murad zamanında Türkçeye tercüme edilmiştir.
Her iki eser sonraki tarihlerde (1854 ve 1916) Osmanlı matbaalarında yayınlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Hıtay, Nakkaş Hoca Gıyaseddin, Ali Ekber Hıtâî, Tarih-i Nevâdir-i Çin-i
Maçin, Acâibü’l-Letâif
1 Istanbul Commerce University, TURKEY
3
Cultural Transfer and Cross-Cultural Impact of Second and
Foreign Language Acquisition
Azamat AKBAROV1
Abstract
A foreign language has a great educational and developmental potential on language learner.
The main direction in the methodology of teaching a foreign language is the formation of
intercultural communicative competence, ensuring practical knowledge of a foreign language
and communication with native speakers of the language being studied. It is the communicative
method that focuses on the personality of the student, allows to take into account the essence of
language as an instrument of human activity, a means of becoming a person, allows you to more
closely link the learning process with the life needs and orientations of students. Consequently,
the question of the intercultural aspect in teaching a foreign language is most relevant.
Despite the active attention that is being shown to the formation of students' intercultural
competence, the problem of the process of becoming a competent learner in intercultural
communication is not studied enough. Also, many scholars and methodologists highlight and
focus on the formation of intercultural competence during their studies at high schools and
universities, today learners get to know and enjoy foreign culture, often before graduation. From
this it can be concluded that intercultural competence should be actively developed in high
schools. High schools, is a time when schoolchildren begin to develop the concept of
personality, self-awareness, self-esteem, and perception of the world around them, therefore,
correct concepts of intercultural communication should be laid precisely then. This paper studies
of the problems of pragmatic focus on mastering the second - foreign language as a whole within
the framework of the cross-cultural competence.
Keywords: SLA, culture, communication, competence, language
1 Prof.dr., Busan University of Foreign Studies, SOUTH KOREA.
4
Language as an Element of National Identity: Sociolinguistic
Approach
Ina DRUVIETE1
Abstract
Present-day sociolinguistics is a complex scholarly discipline, equipped with methods that allow
to grasp and analyse the interaction between language and social structures. And, even though
modern sociolinguists employ the most diverse methodologies, they all have one thing in
common – the fact that language usage has to be analysed in a social and political context. A
sociolinguist cannot separate the historical and political conditions from the speakers of the
language and their social differentiation. Traditions, habits and even stereotypes reproduced by
mass media and social networks play a significant role in real linguistic behavior. Therefore
when evaluating the language situation one has to consider not only legislation and measurable
criteria, but also language attitudes depending on economic, psychological, geopolitical and
other factors.
At times, the concept of identity is easier to feel on an emotional level than to comprehend
rationally. Nevertheless, for several decades now the discussions continue to dwell upon such
never-ending questions as: what is identity; what elements does it consist of; is identity a part
of the objective reality or a subjective feeling; is identity (or at least its constituents) a value to
be consciously cultivated and protected, and if yes, how do we achieve this? And yet, within the
academic environment of the European states, the term identity and the understanding of its
meaning and usage is not universally accepted. The research paper reflects on changes in
language-as-identity perception within thirty years’ period after re-establishment of the sole
official language status for Latvian. It is the mother tongue for Latvians, it is a second language
for minority representatives; both in Latvia and abroad it is more and more widespread as the
foreign language. Depending on this status, Latvian could have different positions among the
elements of personal identity allowing an individual to position himself or herself as a unique
human being and at the same time to form group identity with other individuals. The
presentation provides an insight in the multidimensional and thought-provoking issues of
national identity, at the same time highlighting the perspective trends of future research in this
area and providing information about sociolinguistic research in Latvia.
1 Prof. Dr., Vice-Rector for Humanities and Educational Sciences, University of Latvia, LATVIA.
5
Tatar rivayet ve efsanelerde Aksak Timur’un hayatına dair
Çulpan ZARİPOVA ÇETİN1
Öz
Türklerin Türkistan’da kurduğu en büyük devletin -Timur İmparatorluğunun- kurucusu Emir
Timur, tarihin gördüğü en büyük askeri, ender komutanlardan ve siyasi dehalardan biri
olmuştur. Emir Timur Asya’da Türkçe’nin, Türk sanat ve kültürünün Fars kültürünün baskısı
altında yok olup gitmesini de önlemiş, öne geçmesi, örnek olması çığırını da açmıştır. Fakat
Timur’un hayatı ve kişiliği ile ilgili daha kendisi hayattayken de ölümünden sonra ve
günümüzde de çok değişik, bazen daha çok karalara boyalı görüşler bildirilmiştir. Örneğin, Emir
Timur’un adı Tatar rivayet ve efsanelerde de İdil Boyu Bulgar şehrini yıkan zalim bir hükümdar
olarak anılır. Fakat rivayetler, tarihi belge sıfatında kabul edilemez ve çoğu zaman tarih
olmaktan ziyade tarihi olaylara ve şahıslara halkın münasebeti niteliğindedir. Ayrıca, Timur’un
Bulgar şehrini yıkıp yakması ile ilgili bugüne kadar tek bir belgeye rastlanmamıştır. Kazan
Tatarlarında korunan, Bulgar Hanlığı döneminde olup biten olayları anlatan “Aksak Timer” adlı
rivayet, her ne kadar tarihten uzak olsa da Emir Timur’un biyografisi ile ilgili birçok bilgi içerir.
Bu bilgiler, hem hayatı hem kişisel ve fiziksel özellikleri ile ilgili olup bazıları doğru bazıları da
uydurmadır. Fiziki özellikleri arasında sakatlığı anlatılmaya çalışılırken, kişisel özellikleri
üzerinde daha çok durularak zekâsı, kurnazlığı, etrafına insanları toplama kabiliyeti, İslam
dinini yaymak için gayret etmesi, din adamları ve mübarek zatlara saygı ile bakması, haber
toplama amaçlı memleketinde ve diğer ülkelerde casuslar kullanması, acımasızlığı fakat teslim
olanlara merhameti, hiçbir savaşı kaybetmemesi, yardım edenlere karşı vefalı olması vb.
anlatılır. Kazan hanlığı dönemi rivayetlerde ise Aksak Timur’un adı daha çok Kazan şehrinin
kurulması ile ilgili anılır. “Tamerlan Minaresi” adlı efsanede Timur’un sanata olan ilgisi ve
duygusallığı ortaya çıkarılır. Böylece bir zalim olmanın yanında aynı zamanda arkasında
ihtişamlı mimari eserler bırakan bir şahıs olarak da gösterilir. Ayrıca, Tatar rivayet ve
efsanelerde bazen Aksak Timer, bazen Hantimer, bazen Bitimer, bazen de Tamerlan gibi değişik
isimlerle anılır.
Mevcut araştırmada Tatar halk edebiyatı alanında daha önce ele alınmayan bir konu üzerinde
durulmuştur. Çalışmanın amacı, Tatar rivayet ve efsanelerde Emir Timur’un hayatı, fiziksel ve
kişisel özelliği ile ilgili bilgileri bir araya getirip onların gerçekle uyuşup uyuşmadığını analiz
metoduyla ortaya çıkarmaktır.
Anahtar Kelimeler: Emir Timur, Aksak Timur, Tatar, rivayet, efsane.
1 Doç. Dr.; Kafkas Üniversitesi, TÜRKIYE
6
Ұлттық дүниетанымдағы «қоңыр» сөзінің семантикалық және
құрылымдық мәні
Қасым Балқия ҚАСЫМҚЫЗЫ1
ЖҮНІСОВА Майра Әбибуллақызы2
БАҚБЕРГЕНОВА Роза Қожабайқызы3
Колоративті лексика – қазақ тіл білімінде ерекше назарға ілінген мәселелердің бірі.
Ғалымдар түр-түс атауларын адамның тану әрекетімен, мәдениетімен, сол халықтың
өзімен байланыста қарап, түр-түстануға қатысты тың зерттеулер жүргізіп жатыр. Әр
халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан сарқылмас қазынасы болып табылатын өзіндік
тарихы, мәдениеті, салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы бар. Проф.Б.Қасым: «Белгілі бір затқа атау
беріп, ат қойғанда өмір шындығы мен халықтың тұрмыс-тіршілігі, сана-сезімі мен
болмыс-бітімі тіл фактілеріне айналып, әртүрлі заттардың бейнесі ретінде тілде сөзбен
айтылып таңбаланады» [1]. Сөздің ішкі семантикалық байланысы оның мағынасы мен
ұғымының арақатынасынан көрінеді [2]. Лексикадағы семантикалық өзгеріске әсер етуші
фактор — психологиялық салдар. Бұл адамның ассоциативті ойлау ерекшелігіне
негізделген және шындық өмірдегі зат пен құбылыстың басқа құбылыстармен салыстыру
арқылы немесе тікелей қатыстыру арқылы қабылданады [3]. Міне, осы мәдениетті,
тарихты, дәстүрді түр мен түссіз елестету мүмкін емес. Түр-түс мәселесін арнайы
қарастырған шетелдік, отандық лингвист ғалымдар қатарында А.Н. Кононов, Ә. Қайдар,
З. Ахтамбердиева, Б. Өмірбеков, Н. Аитова, Ұ. Серікқалиева, Қ. Қайырбаева Б. Қасым, Р.
Лауланбекова т.б. атап көрсетуге болады. Түр-түстердің мағыналық, тұлғалық
ерекшеліктері, этимологиясы, символикасы, концепт құруы т.б. бойынша зерттеулер
жүргізілді. Қоңыр сөзінің пайда болу табиғаты өзге түр-түстермен салыстырғанда, өзгеше
болып келеді. М.Палло қоңыр сөзінің түп-төркіні «қоң» сөзімен байланысты екенін
айтады. Бұл қара қарғаның ежелгі атауы. Бұл сөз "қоң" қарға түрінде қырғыз тілінде әлі
де сақталған. М.Паллоның жоғарыдағы пікіріне ғалымдар күмәнмен қарай отырып, "қоң"
морфемасы қоңыз, қоңырсы, көң сөздерімен генетикалық тұрғыдан жақындау келетінін
жорамалдайды. «Более вероятны генетические связи қоңур с қоң в қоңуз «жук»,
«қоңырсы» быть черным от дыма, көн~көң~қоң навоз; кизяк; кир. грязь → запах. Қоңур –
предположительно «цвет обгорелого навоза, ветоши и т.п.» [4, 58].
1 Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің профессоры, филология ғылымдарының докторы,
KAZAKHSTAN 2 филоогия ғылымдарының кандидаты, университет профессоры 3 аға оқытушы
7
Taking into account the experience of other countries for the
effective transition of Kazakhstan to the Latin script Қазақстанның латын графикасына тиімді өтуі үшін өзге елдердің тәжірибелерін
ескеруі
Ayaulym KOLZHIGIT1
Abstract
In the Republic of Kazakhstan during the years of independence, many proposals for the
translation of Kazakh writing into Latin script were proposed and discussed. And this article
covers a number of problems that take place in our society in connection with the transition to
the Kazakh alphabet based on the Latin alphabet. Last Friday, the mayor of the city Aibek
KARIMOV held in the village of Mukur field meeting, which was attended by Secretary of
maslikhat jaguarpc elyubayev, the Vice-mayor of the city Dimitri Garik and Zauresh Isabaeva,
heads of departments of akimat of Semey, law enforcement officials and the villagers. In 1929-
1940, the first decree on the introduction of a new alphabet in the Latin script was adopted. The
article discusses the advantages and disadvantages of his first experience of those years. Given
the mistakes in the practice of countries that have switched to the Latin script between Muslim
countries (China, Korea, Japan, India, Armenia, Georgia) and neighboring Turkic-speaking
Muslim peoples (Turkey, Azerbaijan, Tatarstan, Uzbekistan, Turkmenistan), it is recommended
to use rational sides. Taking into account the experience of other republics, this situation will
accelerate the introduction of the new alphabet and create the necessary conditions for this. The
work plans of the special National Commission on the transition to the Latin schedule were
discussed and the opinions of experts were discussed. The transition to the Latin alphabet for
the Kazakh language-to raise the status of Kazakh language, the problem of publishing,
dissemination, economic prosperity, the establishment of close contacts with Turkic peoples and
Nations that use Latin fonts, it is easy and to master foreign languages, to freely use the Internet,
etc. b. open a problem, expanding new opportunities. Translation of Kazakh writing into the
new alphabet will be a good thing in the formation of a prosperous independent Kazakhstan as
a new, modern, developed state.
The proposed article is intended for students, young people and intellectuals and the General
public who want to get acquainted with the process of transition of the Kazakh writing to the
Latin alphabet.
Keywords: Kazakh language, the Latin script, the alphabet, the law, the national Commission,
the Turkic-speaking peoples, Cyrillic, society.
1 Al-Farabi Kazakh National University, Faculty of Journalism, 6M042200-Publishing, Masters 2-course, Almaty city,
KAZAKHSTAN.
8
Түйін
Қазақстан Республикасында тәуелсіздік таңы атқалы бері қазақ жазуын латын
графикасына көшіру туралы көп ұсыныстар жасалып, талқыланып келді. Ал, бұл мақала
– осы латын графикасы негізінде қазақ әліпбиіне көшуге байланысты біздің қоғамымызда
орын алып отырған біршама мәселелерді қамтып өтеді. Латын графикасына көшу туралы
заң қабылданғалы бері Республикамыздың қарапайым тұрғындарынан бастап, зиялы
қауым өкілдеріне дейін пікірлер айтылып, кең талқыға салынды. 1929-1940 жылдары
қазақ елінде латын графикасындағы жаңа әліпбиді енгізу туралы ең алғашқы қаулы
қабылданған болатын. Мақалада сол жылдардағы өзіміздің алғашқы тәжірибеміздегі
артықшылықтар мен кемшіліктері біршама талқыланады. Мұсылман емес шығыс елдері
(Қытай, Корея, Жапония, Үндістан, Армения, Грузия) мен көрші жатқан түркі тілдес
мұсылман халықтарының арасында (Түркия, Әзірбайжан, Татарстан, Өзбекстан,
Түрікменстан) латын графикасына көшкен елдердің тәжірибелеріндегі қателіктерді
ескере отырып, ұтымды жақтарын пайдалану ұсынылады. Өзге республикалардың
тәжірибесін ескеретін болсақ бұл жағдай жаңа әліпбиді енгізуді жеделдетуге және оған
қажетті жағдай жасауға мүмкіндік береді. Латын графикасына көшу бойынша құрылған
арнайы ұлттық комиссияның жүргізілетін жұмысындағы жоспарлар талқыланып,
мамандардың пікірлеріне тоқталынып өткен. Қазақ тілінде латын графигіне көшу
арқылы – қазақ тілінің мәртебесін көтеру, кітап шығару, тарату мәселесі, экономикалық
өркендеу, түркі тілдес халықтармен терезесі тең елге айналып, латын қаріптерін
қолданатын мемлекеттермен тығыз байланыс орнату және шет тілдерін оңай әрі жетік
меңгеру, интернет желісін еркін пайдалану, т.б. көптеген мәселелердің басы ашылып,
жаңа мүмкіндіктер көбейеді. Қазақ жазуын жаңа әліпбиге көшіру көркейіп келе жатқан
Тәуелсіз Қазақстанды жаңа, заманауи, дамыған мемлекет ретінде қалыптастырудағы игі
іс болмақ.
Ұсынылып отырған мақала қазақ жазуының латын әліпбиіне көшу үдерісімен таныс
болғысы келетін білімгерлер, жастар мен зиялы қауым өкілдеріне және қалың
жұртшылыққа арналады.
Кілт сөздер: қазақ тілі, латын графикасы, әліпби, заң, ұлттық комиссия, түркітілдес
халықтар, кириллица, қоғам.
9
Bulgar Şehrinin Yıkılmasını Anlatan Tatar Rivayetlerinde Emir
Timur İmajı
Çulpan ZARİPOVA ÇETİN1
Öz
Zamanında bütün cihanı titreten Emir Timur’un adı Tatar rivayetlerinde ihtişamı ve şehirler
kurucu özelliğinden ziyade İdil Boyu Bulgar şehrine yürüyüp onu yerle bir etmesi ile anılır.
Adını rivayetlerde ve efsanelerde fiziki kusuruyla anarak Tatar halkı yurdunu yıkıp yağmalayan
ve insanlarını kılıçtan geçiren cihangirden bir nevi intikamını almıştır. “Barac Nesli”,
“”Bulgar’ın Harap Olması”, “Yanmayan Kız”, “Kırk Kız”, “Ateşsiz Kaynayan Kazan”,
“Tuybike Kazanı”, “Eski Kazan Şehrinin Kurulması”, “Kazan Tarihi”, “Kaban” adlı rivayetlerin
hepsinde Emir Timur’un Altınordu’ya yürürken Bulgar şehrini yakıp yıkması anlatılır. Örneğin,
“Yanmayan Kız” adlı rivayette Aksak Timur’un Toktamış Han’ı kovalayıp gelmesi ve onun
ordusunu tarumar etmesi, şöhretli Bulgar şehrini ateşe verip sakinlerini kılıçtan geçirmesi,
kadınları ve çocukları esir alması söz konusudur. “Kırık Kız” rivayetinde de Aksak Timur’un
Bulgar ve Biler şehirlerine hücum etmesi, onları yıkması, hanı ve yakınlarını kılıçtan geçirmesi,
eş ve kızlarını da esir düşürüp kendi vezirlerine dağıtmasından bahsedilir. Fakat “Barac Nesli”,
“Aksak Timer” ve “Eski Kazan Şehrinin Kurulması” adlı rivayetlerde Aksak Timer’in ilginç bir
alışkanlığı dile getirilir. İnsanları öldürmeden önce onlara niçin öldürüldüklerini sorar, ölüm
sebebini kendilerinde görenlere dokunmaz, Aksak Timer’i suçlu gösterenleri de öldürürmüş.
Araştırmacıların fikrine göre de Emir Timur teslim olanlara merhamet gösterir; olmayanlara da
hiç acımazmış. Bu yüzden savaşla gittiği birçok şehrin sakinleri aynı “Barac Nesli” ve “Eski
Kazan Şehrinin Kurulması” adlı Tatar rivayetlerinde anlatıldığı gibi savaşmadan şehrin
kapılarını açar ve kendilerini de Timur’un merhametine bırakırlarmış.
Tarihte Emir Timur Doğu Avrupa'ya hâkim olan ve vefasızlık gösteren Toktamış'ı yıkmak için
onun bütün ülkesini ele geçirmek zorunda kalmıştı. 1378'de birinci Altınordu Seferi ile adını
bütün dünyaya duyuran Timur imparatorluğunun sınırlarını İtil’den (Volga) Hindistan'daki
Gang Nehri'ne, Tanrı Dağları'ndan İzmir ve Şam'a kadar uzattı. Hücumları ile Altınordu gibi
bir Türk devletinin yıkımını hızlandırıp Ankara Savaşı'yla da Osmanlı Devleti'ni 11 yıl sürecek
Fetret Devri'ne soktuğu için eleştirilen Timur, Tatarların birçok halk edebiyatı eserinde Bulgar
şehrini yıkması ile anılır. Fakat defalarca dile getirilse de tarihte bu mesele bugüne kadar
açıklanmamıştır. Bulgar şehrinin Timur’dan sonra da hayatını sürdürdüğünü göz önünde
bulundurursak şehri tamamen yerle bir etmemiş sadece ele geçirip yağmalamış diyebiliriz. Fakat
bu olayın halk edebiyatının birçok türünde yer edinmesi Aksak Timur’un halk hafızasında
Bulgar şehrini yıkan şahıs gibi kalmasına neden olmuştur. Başta desteklediği Altınordu hanı
Toktamış kendisine hıyanet edince üzerine yürüyüp devletini yıkması, tarihçilere göre Emir
1 Doç. Dr.; Kafkas Üniversitesi, TÜRKIYE
10
Timur’un en büyük hatasıdır. Çünkü bu sayede Ruslar mevcut topraklara yayılarak büyük bir
devlet kurabilmiştir.
Mevcut araştırmada Tatar bilim adamları tarafından Emir Timur şahsıyla ilgili bildirilen
düşüncelerin doğru olup olmadığı metin analizi metodu ile tespit edilecektir. Çalışmanın amacı,
Bulgar şehrinin yıkılmasını anlatan Tatar rivayetlerinde Emir Timur’un imajını tespit etmektir.
Anahtar Kelimeler: Aksak Timur, Tatar, rivayet, Bulgar şehri, imaj.
11
Recognizing a personality through the speech performance (on the
basis of linguo-criminalistic analysis)
ORDABEKOVA Khafiza1
RATBEKOVA Aimen2
Abstract
Despite being a newly emerging science, nowadays, psycholinguistics is one of the highly
explored sciences. One of its implementation is in the work of judicial liguists.Along with the
main liabilities, judicial psychologists’ responsibilities include testimony, textual interview,
analysis of risky anonymous texts and, generally, an attempt to reach the truth through the use
of language. Recently, the linguists are exploiting their knowledge not only in the linguistic
sphere, but also in the judicial system. In its turn, it enhances judicial operations, because the
linguistic analysis made on criminal records by the linguists in the judicial system indicate the
ways to identify prosecutors. In the judicial system, the lingustis can realize several cases though
the responses of the respondent. For instance, the voice of a respondent might transfer his/her
emotional condition. It determines someone’s psychological aspects as: danger (fear, panic),
anger (offence, wrath, revenge, ire, hatred and risk); happiness (happiness, satisfaction, being
content, fortune) and worry (sorrow, bitterness, disappointment). The voice might also detect
whether the respondent is ridiculing (mockery, smile), taking an offense (regret) or fooling.
Talking differently, each emotional condition of a humanbeing can be interpreted though his/her
words. For that, an expert should be well-educated. It is extremely significant for an expert to
know the figurative meaning of each spoken word and to feel the psychology of the respondent.
In order to be a highly categorized expert, you need to be knowledgeable in linguistics,
psychology and law.
One of the old methods of identifying someone though speech is analysing handwriting. It is
possible to understand the prosecutor’s inner condition through his/her handwriting. Allowing
them to happen (outer and inner factors),performer’s gender and age helps to indicate the social
and demographic parameters. Graphic analysis of the handwriting is a method used for diagnosis
in differential psychology and psychophysiology, because each person’s writing properties
indicate his/her personal qualities. In this article, we will discuss each of these issues and
identify the correctness of the prosecutor’s responses, judicial letters and claims.
1 Ph.D, Associate Professor, Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
2 Master`s student, 1st course, Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
12
Speech situation and case-study method: different methods or
merging of terms?
YERGALIYEVA Aida Baurzhanovna1
DUISEBEKOVA Zhainagul Muratkyzy2
Abstract
Objective of the study is to analyze the use of "case-study" term in the pedagogical process, the
appropriateness and inappropriateness of replacing the existing concepts such as "pedagogical
situation", "the method of modeling speech situations", long and reasonably used in educational
practice. The cases of semantic changes and blurring the term "case-study" when introducing it
into the educational sector are considered. The authors reflect on whether it was always
appropriate to replace terminology. Science should develop since the search for innovation is
an inevitable process of promoting the new educational methods and technologies. But
everything new should complement and not replace the things had already been created by one
or another science. It is noted that the implementation of the case-study method meets the
growing trend towards practice-oriented training. The development of the case-study method
theory and technology in pedagogical education is the task in the immediate period ahead.
Initially, the concept of "case" was originated from business schools. It is believed that the case-
study method appeared at the beginning of the XX century at the Harvard business school. In
the twenties, the entire system of management training at Harvard school was transferred to the
method of teaching on the basis of cases. The methodology of the work was designed around
the critical analysis of the the case – study method as "pedagogical situation" and “the method
of modeling speech situations" implemented in the educational process.
Findings: The "case- study" method is a specific method of learning in certain areas which is
effective in solving educational problems. However, there is a transformation of the term "case-
study" from the economic to the humanitarian sector, replacing the concept of "modeling of
speech situations". And the understanding of the analyzed phenomenon, in our opinion, becomes
more and more blurred, simplified, often taking into account only one of the many
characteristics of the method (situation analysis).
Keywords: case-study, education, technologies, speech situation, term.
1 MA, KAZAKHSTAN 2 MA, KAZAKHSTAN
13
Implementing Project-Based Learning in Teaching English for
Specific Purposes for Science Students
Danara RAIKHANOVA1
Gulnar KASSYMOVA2
Abstract
This article deals with the implementing Project-based learning (PBL) in teaching English for
Specific Purposes (ESP) for Combined Major Program 5B012500 ‘Chemistry and Biology’ at
a university. English for Specific Purposes (ESP) courses focus on a specific area or discipline,
such as architecture, law, medicine, engineering, finance, accounting, human resources or
science in our case. Emphasis is given to the language and communication in a particular
professional field. ESP teaching requires real life learning situations, scenarios or case – studies
that tent to imitate the specific working or professional settings the ESP learners might be related
to or interested in. Instead of focusing on grammar, vocabulary, language structure and topics
that are given in general English, ESP learning process stresses on practicing skills and topics
that students may find beneficial in their future occupational fields. There is no doubt that this
fact increases motivational levels to enhance knowledge of the subject that matters and their
enthusiasm in field will lead their active participation in English classes. For these reasons, this
research aims to be based on competency-based approach which personalizes today’s innovative
educational process. Modern ‘competency-based education’ which is grounded in a humanistic
and culturally-oriented methodology, establishes a ‘system of competencies’ that serve as
educational aims and learning outcomes. Competencies such as critical thinking, problem
solving, creativity and innovation, communication, collaboration, personal growth and well-
being are combinations of attitudes, skills and knowledge that students develop and apply for
successful future. So Project-based learning (PBL) is such a breakthrough method that allows
students to create their own critical ideas and produce creative products. Sometimes basic
knowledge and vocabulary are not enough and students need to know how to apply information
and vocabulary they acquired in real – world situations. Creating a magazine as a project work
is a lot of fun for students. The project presented in this research allows students to experiment
with developing knowledge in the science sphere that is chemistry and biology, through creating
and designing their own magazines. Project work should cover topics that are designed to draw
pupils’ attention to chemistry and biology subjects and involve activities to motivate and interest
other students to learn more about their profession. Throughout the process, students will learn
21st century skills, as well as the basics of personal interests. These skills include information
1 Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
2 Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
14
and communication technology (ICT), communication and presentation, organization and
management, research and inquiry, self-assessment and reflection, group participation and
leadership skills. Moreover, the cooperation should be considered as an important motivating
factor.
Keywords: Project-based learning (PBL), English for Specific Purposes (ESP), competency-
based education, creating magazines, science students.
15
The historical evolution of Islam and belief systems in the Kazakh
steppes
Katira KARYMSAKOVA Kenzhebekovna1
Abstract
The Kazakhs are Muslims of the Sunni religion of the Khanif Khanis. The spread of Islam on
the territory of modern Kazakhstan has been a process that has lasted several centuries. The
philosophical understanding of the worldview of the nomadic peoples of Central Asia during
the pre-Islamic period has been attracting the attention of national and foreign researchers for
over a hundred years.
Objective of the study will be focused on the consideration of traditional religious beliefs of
the kazakhs, the generalized and final form of which was shamanism, combined with the earlier
(pre-Shaman) forms of religious beliefs. It is well known that half a century ago, traditional
cults, especially shamanism, played a very large role in all areas of life, exerting a strong
influence on the economy of the Mongols, their social life, world view, customs and habits,
standards of behavior, etc. Among the problems addressed by the nomads and not the last place,
we find the specifics of the spread of Islam among the nomadic cultures of Central Asia. As you
know, Islam in Central Asia is distinguished from the Orthodox by its originality and the variety
of its blends with pre-Islamic beliefs. The religious culture in the region has been formed over
many millennia. Thus, "in the period before the first millennium BC, animist and totemic
teachings spread. After it comes the influence of the ancient Zoroastrian civilization (10th to 9th
century BC - 4th to 5th century AD). The official Islamic religion did not have deep roots in the
Kazakh population for quite a long time, as the nomads believed in Heaven - Tengri. Before the
adoption of the world religions of Islam, Christianity and Buddhism, the nomads had an ancient
religion - Tengriism. In modern Turkish languages, the word "er", "ір" means a man. The term
"Tan" in Hun and Ancient Turkish means "dawn, sunrise, beginning of everything", "when
everything is clear", when "everything awakens and begins to live" By the will of heaven, the
ancient Turkic peoples have won victories or have been defeated
Methodological basis of the work. When performing stationary and field work on the
collection of information and processing materials, the author of the thesis mainly used such
methods as grouping, classification, analysis and synthesis, comparison, and also methods of
ethnographic description and included observation.
Keywords: Islam, beliefs, nomadic culture, Tengri, Central Asia, Turkic people
1 PhD student, Abai Kazakh National Pedagogical Univerisity, KAZAKHSTAN
16
Impact of Teacher Agreeableness on Their Self-Esteem and
Anxiety
Svetlana LUKASHOVA1
Abstract
Agreeableness is a fundamental personality trait that has been scientifically explored for more
than eighty years. It is still the trait that is frequently misunderstood. It determines your capacity
to care and trust, remain friendly and respect other people. Although it is commonly regarded
as a socially desirable quality, research findings argue that both high and low agreeableness
have certain drawbacks. To what extent is agreeableness desirable for teachers? Is it always
rewarding for both teachers and students? What motivates teachers to remain agreeable or non-
agreeable? How does it affect teacher self-esteem and anxiety? The present study explores future
teachers’ personality structure; identifies teachers with High Agreeableness and Low
Agreeableness priority; examines the relationship between teacher agreeableness and their self-
esteem and anxiety rates. The population comprises 182 teacher candidates in Kazakhstan. To
meet the research objectives there were used such research tools as Big Five-Factor Model test,
Anxiety questionnaire and Sorensen self-esteem inventory. Based on the summary of the
findings, the working hypothesis about statistical differences in the personality structure of
teachers with High Agreeableness and Low Agreeableness priority was confirmed. Higher
levels of Agreeableness positively correlate with higher anxiety and lower self-esteem rates.
The benefits of the research present invaluable knowledge to both college administrators and
instructors in order to foster effective teaching and learning. First of all, recognizing their degree
of agreeableness, teachers can obtain meaningful message about their personal and professional
motivation and start balancing strategies in teaching in order to meet not only students’ needs
but also their own. Furthermore, the knowledge gained from this study contributes to the
research literature through expanding on the differences in the personality structure of teachers
with high and low agreeableness. Finally, the article offers the ways of optimal use of
‘safe/healthy agreeableness’ in teaching.
Keywords: teacher personality, high agreeableness, low agreeableness, self-esteem, anxiety
1 Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
17
Персидские диваны Ахмад Табибийи Хорезми
Жасурбек МАХМУДОВ1
Резюме
Литературное наследия Хорезма в конце 19 и начале 20 веков занимает особое место в
истории узбекской классической литературы. Мухаммедреза Агахи, Мунис Хорезми,
Ахмад Табиби, Мохаммад Юсуф Бани и другие из выдающихся представителей узбекской
литературы Хивинского придворя. Ахмад ибн Али Мохаммад – Табиби был - одным из
ярких представителей этого периода. Оставивший богатое литературное наследие среди
этих поэтов, Табиби в предисловение своего дивана подчеркывает: «Надо отметить и не
надо скрывать, что что написана в руках этого слуга пяти диванов - три турецких и два
персидских. Я назвал первого, который решил подарит султану «Тухфат ус-султан»,
второй был сделан из-за любви влюбленных и назхвал «Мунис ул-ушшак», третий - для
того, чтобы осмотреть все состояние любви от него и показать «Миръатул-ишк». Я выбрал
четвертое, потому что имя хана было поражено любовью людей, я назвал это «Хайрат ул-
ошикин», пятым с точки зрения того, что «воплощением энтузиазма» является «Мазхарул-
иштиёк». В этой статье мы попытались описать персидское диваны из наследие Табиби
Хорезми - Хиваки.
Ключевые слова: Табиби, персидские диваны, описания, литературное наследия
Хивинского поэта
1 кандидат филологических наук, доцент кафедры «Языки и литература» института искусство и культура Узбекистан
18
Anthropology in Iran, Essence and Obstacles
Soheila SHAHSHAHANI1
Abstract
Anthropology is a search of human culture at all times and places. As an anthropologist who had
studied in the US, when I returned to Iran, before beginning to teach I decided to see the situation
of the field in my own country. So I did some research on the foundation of this field and wrote
"History of Anthropology in Iran" (Iranian Studies 1984). Then reading Iranian history, literature
and familiarizing myself with the long history of literary tradition in Iran, I realized the
preoccupation with culture and human being is very old, indeed. In pre-Islamic documents we
even find such interest. So my search in anthropology of Iran had to include quite an extended
body of literature. So while the essence of the field had been existing in the region, the scientific
field has been new, and it has faced many obstacles in getting established. One of them has been
the fact that the best known Iranian anthropologists have been women ("Iranian Anthropologists
are Women" in Nadjmabadi 2009), and they have not returned to Iran to claim the academic
domain, and the field at university level, although it has had increasing number of students
attracted to it, it has not become a strong field in the humanities or social sciences.
1 Associate Professor, Shahid Beheshti University, Tehran, IRAN
19
Ali Şir Nevâyî’nin Eserlerinde Semerkand
Ayşehan Deniz ABİK1
Öz
Çağatay Edebiyatını güçlü bir yazı dili haline getiren sanatçı Nevâyî, çeşitli türlerde eserler
vermiştir. Ali Şir Nevâyî, çağdaşlarının Farsça yazmalarına karşılık Türkçenin sanat dili olarak
her alanda yeterli olduğunu göstermek üzere manzum, mensur birçok eser ile Türkçenin gücünü
ispatlamıştır. On beşinci yüzyılın ikinci yarısında klasik bir yazı dili kimliğini kazanan Çağatay
edebiyatının önemli ismi Ali Şir Nevâyî’nin eserlerinde pek çok yer adının geçtiği görülür.
Eserlerin niteliğine göre kimi zaman yer adları sadece yer adı olarak kullanılırken kimi zaman
da sanatlı ifadeler içerisinde yer alır. Değişik amaçlarla eserlerde yer alan yer adları içerisinde
Semerkand da vardır.
Bu bildiride, Ali Şir Nevâyî’nin eserlerinde Semerkand’ın hangi bağlamlarda nasıl anıldığına
bakılacaktır. Semerkand için verilen bilgiler dönemin diğer eserlerindeki bilgiler ile
karşılaştırılacaktır. Ali Şir Nevâyî çağdaşlarının eserlerinde Semerkand’ın nasıl anıldığına da
bakılarak daha önceki ve sonraki kaynaklarda Semerkand için verilen bilgilerin
değerlendirilmesi yapılacaktır. Semerkand ve Herat Timurlular devletinin önemli iki önemli
merkezidir. Hüseyin Baykara devrinde Herat, idare ve kültür merkezdir. Semerkand’ın Nevâyî
devrindeki algılanışı ve anılışı açısından metinlerin dilinden bakışın ortaya çıkarılması
hedeflenmektedir. Devrin ve sanatçı Ali Şir Nevâyî’nin Semarkand’a bakışı incelenecektir.
Yer adlarının edebi eserlerde değerlendirilmesi, tarihi bilgilerin ortaya çıkarılması bakımından
yararlı olacaktır. Ali Şir Nevâyî’nin eserlerinde Semerkand üzerine yapılacak çalışma, diğer
edebi metinlerde yer adları incelemeleri için de fikir verici olacaktır.
Keywords: Ali Şir Nevâyî, Semerkand, Çağatay Edebiyatı, Doğu Türkçesi.
1 Çukurova Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Adana, TÜRKİYE
20
Eski Türk Yazıt Dilindeki Emir Kipinin Anlamsal Görünüşü
Kasim B.1
BALTABAYEVA J.2
Öz
Dil tarihinde, eski zamanlardan beri kip kategorisi kullanılmış ve geliştirilmiştir. Türk dililnde
kip kategorisinin eskiden olduğu Orhon yazıt dilinden belli. Ancak eski Türk dilinde, tamamen
modern dilde olduğu gibi görünmüyor. Dilin uzun vadeli gelişmesi kiplerin gelişmesini de
etkiledi. Eski yazıt dilini modern dille karşılaştırdığı zaman, kendine özgü bir özelliğe sahip
olduğu ortaya çıkar.
Kip-fonksiyonel bir semantik kategoridir. Belirli kategorik durumlarda konuşma eyleminde
fonksiyonel-anlamsal alanlarda ifade edilir. Emir kipi konuşmacının ya da dinlemeci tarafından
üçüncü kişiye emir vererek, belli bir eylemi, hareketi belirtmekdir. Yani, kiplerde yapılması
gereken eylem söz konusudur. Emir kipinde fiiller özel vurgu ile vurgulanır. Bu, diğer fiil
türleriyle karşılaştırıldığında özellikle belirgindir. Kiplerin modal anlamlarının semantik yönü
iridir. Bu kip, başlamak, motive etmek, öneride bulunmak, danışmanlık yapmak, teklif etmek,
sormak, yalvarmak ve sipariş vermek gibi birçok anlamı belirtir. Yani, bu kip konuşmacının
belli bir işi yapmak, yürütmek, bitirmek gibi isteğini, arzusunu ifade ettiği anlamına gelir.
Uyarma, başlama mağınası dinleyiciye, birçok dinleyicilere ve her üç tarafa da tasarlanır ve
karmaşık fiiller aracılığıyla uygulanır. Bu değerler eski türk yazıtların dilinde bulunur. Örneğin,
Табғач бачіданйан таг [Тон-11] (Tabgaçi – güneyden saldırdılar). Сÿ йорылым ... унамаң
[Тон-35] (katılma). Кіші арасы Кара сäңір äлчіг [Епт-44/7] Dinle, Kara Şengir'in bütün
elçileri. Bu örneklerde talebin anlamı gözlenmektedir. Йуз йашайын ...[Ент-1,66б] (Yüz
yaşayın). Bu örnekte yüz yaşamayı kendine emir etmiş anlamı gözlenmektedir. Aşağıdaki
örnekler isteğin anlamını taşıyor: Тоқуз оғуз бäглäры будуны бу сабымын äдгүті äсід,
қатығды тыңла [Ктм.-2] – Başkanlar ve halk (9 огузов) konuşmamı iyi ve dikkatle dinleyin.
Оғланым äрдä марымынча бол, канка тап қатығлан [Ент-84бет] – Oğlum. Benim
öğretmenim gibi cesaretli ol. Han’a hizmet göster. Gönlünü al!
1 şahıs ben gidi-yim, biz gide-lim, tüm çekimlerde emir vermek yerine kendi yapmak istediği
görünüyor. 2 şahıs formlarında emir vermekle beraber, dilek, arzu, öneri gibi modal anlamlar
belirtir. Ancak bu değerlerin tonu bile bağlam, tonlama, duygular ve ifade ile belirlenir. sın/sin
1 Abay Kazak Milli Pedagoji üniversitesi profesörü, filologoji bilimleri doktoru, Almaty, KAZAKİSTAN
2 Abay Kazak Milli Pedagoji üniversitesi profesörü, pedagoji bilimleri doktoru, Almaty, KAZAKİSTAN
21
(3 şahıs eki) emir anlamını verir, yani uyarma yapar. Bunun gibi emir kipinin anlamsal özelliği
eski yazıt dili ile başlamış.
Anahtar Kelimeler: eski türk yazıtları, emir kipi, anlamsal özellikleri
22
İstiarenin Örtük Dünyasından Teşbihin Açıklayıcı Dünyasına:
Sâmiha Ayverdi’nin Romanlarında Sembollerin Görünümleri
Öğ.Gör. Zeliha ÇELEN BOZTİLKİ1
Öz
Edebi eserlerde farklı formlarda görünen semboller bazen anlaşılmaz ve aşkın olanı daha
belirgin hale getirirken bazen de somut olanı müphemleştirir. Sâmiha Ayverdi romanlarında
birtakım metafizik hakikatleri dile getirmek, soyut fikirleri örneklendirmek ve açıklamak için
semboller kullanmış; benzetmelere, metaforlara başvurmuştur. Divan edebiyatı geleneğinde
mazmun, alegori, istiare gibi sanatların kullanımıyla tasavvufi düşünceler üstü örtülerek
anlatılmıştır. Ayverdi, divan edebiyatında kullanılan tasavvufi düşünceye ait metaforları sıklıkla
kullanmasına rağmen, dönemi itibariyle divan edebiyatından daha farklı bir okuyucu kitlesine
sahip olduğu için, tasavvufun örtük diline ait metaforları okuyucusu için çözümler. Bu sebeple
onun eserlerinde, aynı gelenekten beslenmesine rağmen, benzetme ve karşılaştırmanın
açıklayıcı üslubunun önemli yer tuttuğu görülür. Eserlerinde neyi neye benzettiğini açıkça
anlatır, istiarenin anlamı örten üslubundan ziyade teşbihin açıklayıcı anlatım tarzını tercih eder.
Bu bildiride Ateş Ağacı, Batmayan Gün, İnsan ve Şeytan, Mesihpaşa İmamı, Son Menzil,
Yaşayan Ölü, Yolcu Nereye Gidiyorsun adlı romanlarında yazarın karşılaştırma ve benzetme
üslubunun sembol ve metafor kullanımına nasıl yansıdığı üzerinde durulacaktır. Yazarın “Nasıl
ki..”, “Tıpkı…” gibi anlatım tarzını seçmesinin ve karşıtlıklardan yola çıkarak birtakım
tasavvufi prensipleri ortaya koymasının sebepleri anlatılacaktır. Ayrıca yazarın aşk sembolleri,
yol ve yolculuk metaforları ve sembolik karakterler üzerinde nasıl durduğu; bu sembolleri hangi
tasavvufi düşünceleri somutlaştırmak ve açıklamak için kullandığı, farklı eserlerinde birbirine
benzer düşünceleri hangi sembollerle dile getirdiği, bu sembollerin yazarın romanlarının
kurgusuna katkıları tartışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Sâmiha Ayverdi, sembol, metafor, istiare, tasavvuf.
1 Türk Dili Bölümü, Yıldız Teknik Üniversitesi, TÜRKİYE.
23
Cooperation between different institutions in the field of
development and education: the case of Estonia
Sulev LÄÄNE1
Indrek GRAUBERG2
Sulev MÄELTSEMEES3
Vallo OLLE4
Abstract
Development of cooperation between central authorities and local governments, universities and
NGOs is one of the key issues for the sustainable functioning of the state and society. These
relations form an important topic for scientific inquiry, which is an interdisciplinary one
incorporating research in law, administration, economy and history. The aim of this article is to
analyze the Estonian experience in this particular field with special attention paid to the
problems of education.
The legal framework and its practical application (cooperation network) are analyzed. Various
forms of cooperation are characterized – regular negotiations between the national association
for local government and the central government, parliamentary debates on matters of national
importance, administrative contracts, joint agencies, joint companies with limited liability,
relevant think tanks such as NGO Polis. Within the complex field of education, the main focus
is on the roles of public authorities and their organization of general education, as well as the
possibilities that universities have to influence the development and training of local government
politicians and officials. Key problems are insufficient coordination and specialization and
inadequate financing. The authors then propose solutions to resolve existing problems. They
also highlight future development trends and activities.
This is primarily a qualitative case study, which employs comparative and historical methods.
Legislation, case law and relevant scientific literature, as well as practical experiences, are used
to analyze this complex subject.
Keywords: Development, Education, Estonia, Law and Administration, Cooperation
1 Tallinn University, Head of State and Local Government Research and Development Centre, Narva mnt 27, 10120 Tallinn,
ESTONIA 2 Tallinn University, Director of School of Governance, Law and Society, Narva mnt 27, 10120 Tallinn, ESTONIA 3 Professor Emeritus, Tallinn University of Technology School of Business and Governance, Akadeemia tee 3, 12618
Tallinn, ESTONIA 4 Senior Adviser at Office of Chancellor of Justice, Kohtu 8, 15193 Tallinn, ESTONIA; Full member of the group of
independent experts of Council of Europe on the European Charter of Local Self-Government.
24
Опыт Применения Лучших Мировых Практик Развития
Туризма В Сельской Местности
А.В. Емельянов1
А.А. Кривошеев1
Е.В. Скрипникова1
А.В. Мерзлов2
Резюме
Мировые тренды развития туризма показывают увеличивающуюся потребность людей в
знакомстве с объектами природно-исторического и культурного наследия в сельской
местности с ее этническими, национальными и региональными особенностями. Однако,
в большинстве случаев, спрос не поддерживается предложением такого турпродукта.
Реакцией на эту ситуацию является попытка создания и продвижения на международные
рынки собственных туристических брендов, формирование практик привлечения
туристов и создания оригинальных дестинаций. Примеры, когда это приносит быстрый
и качественный результат, единичны. Практика показывает, что наиболее эффективным
способом развития сельского и природоориентированного туризма является привлечение
к работе лучшего в стране и за рубежом опыта, успешных международных брендов. Их
адаптированные варианты с учетом национального законодательства позволят вовлечь в
целевую аудиторию международное сообщество организованных и самоорганизованных
туристов, в кратчайшие сроки сформировать значительный турпоток. Это, в свою
очередь, обеспечивает состоятельность туристического бизнеса в регионах, создает
условия для диверсификации сельской экономики и ее устойчивого развития.
Опыт авторов основан на изучении развития сельского туризма в России, Франции,
Польше, Канаде, Германии, Италии, Испании, Беларуси, Дании, Китае. Авторы имеют
опыт привлечения таких известных туристических брендов как Ассоциация красивейших
деревень Земли, «крестьянское гостеприимство», «культурные маршруты ЮНЕСКО»,
«эстетика пейзажа», «региональные природно-исторические парки» и др. Кроме того, за
последние 8 лет с участием авторов реализованы два крупных международных проекта
Европейского союза (TEMPUS-RUDECO и SARUD Erasmus+) по созданию модульных
курсов магистратуры по устойчивому развитию сельских территорий, включая разделы
по изучению и адаптации лучшего опыта развития туризма в сельской местности.
Итогом данной проектной и научно-образовательной деятельности стали практики по
созданию принципиально новых туристических маршрутов, организации туристических
1 Тамбовский Государственный Университет имени Г.Р. Державина (г. Тамбов), RUSSIA.
2 РГАУ-МСХА имени К.А. Тимирязева (г. Москва), RUSSIA.
25
дестинаций, законотворческие инициативы по внедрению лучших европейских форм
развития сельского туризма, создание в России национальных представительств
международных туристических объединений, оригинальных образовательных программ
в сфере туризма, территориального планирования и краеведения.
Ключевые слова: туризм, региональное развитие, мировой опыт
26
Çeviribilimde Terminoloji Bakımından “ISO 29383:2010
Terminoloji Politikaları Geliştirme ve Uygulama” Standardı ve
Uygulama Örnekleri “ISO 29383:2010 Terminology Policies Standard – Development and Implementation”
Standard and Practices within the scope of Terminology in Translation Studies
Evren BARUT1
Öz
Küreselleşen dünyada ekonomik, ticari, kültürel, siyasi ve buna benzer pek çok alanının
uluslararası boyuttaki merkezinde iletişim bakımından çeviri yer almaktadır. Bu durum göz
önünde bulundurulduğunda günümüzde çeviribilim çalışmalarındaki temel sorunsallardan birisi
de doğru iletişimde kalite arayışı olarak öne çıkmaktadır. Çevirinin nüfuz ettiği farklı alanlar ve
her dilin sahip olduğu girift dilbilimsel, semantik ve morfolojik yapı düşünüldüğünde
çeviribilimde terminoloji çalışmalarının önemi daha iyi anlaşılabilir. Çeviribilim camiası
çeviriye konu olan her alanın kendisine özgü bir terminolojiye sahip olması hususunda hem
fikirdir ve bunun için şimdiye kadar farklı bilimsel alanlarda terminoloji çalışmaları yapılmıştır.
Fakat özel alanlarda doğru iletişim kurmak için nitelikli bir terminoloji çalışması yapılması
kaçınılmazdır. Dünya çapında kalite standartları belirlenmesine öncülük eden bir kuruluş olarak
Uluslararası Standartlaştırma Organizasyonu (ISO), 2010 yılında “ISO 29383:2010 Terminoloji
Politikaları Geliştirme ve Uygulama” standardını yayımlayarak çeviribilim alanında terminoloji
alanında belirli politika, yöntemler hakkında nitelikli bir standart ortaya koymuştur. Bu çalışma
ISO 29383:2010’un içeriği hakkında genel bilgiler verecek ve bu standardın uygulamaları
hakkında bir takım örneklere değinecektir.
Abstract
In the globalized world, translation take place at the center of economy, commerce, culture,
politics and many other fields in terms of international dimensions. By taking into account this
fact, recently it can be said that one of the main problems in translation studies is the search for
quality in maintaining the correct communication. Considering the intricate linguistic, semantic
and morphological structure of each language, the importance of terminology in translation
studies can be better understood. The community of translation studies agrees that each field
which constitutes subject to translation should have its own terminology, and so far it is seen
1 Bartın University, TURKEY
27
that terminology studies have been carried out in different scientific fields. However, it is
inevitable to have a qualified terminology study to communicate correctly in specific fields. The
International Organization for Standardization (ISO), as a pioneering organization for the
establishment of world-class quality standards, issued a quality standard in the field of
terminology called "ISO 29383: 2010 Terminology Policies – Development and
Implementation" which designates some certain policies and methods in the field of terminology
in translation studies. This study will aim to provide an overview of the content of ISO 29383:
2010 and to give some practices for the implementation of this standard.
28
Implementating Electronic Medical Records System: A Readiness
Case Study at Private Medical Hospital
Alwi Mohd YUNUS1
Dr Irwan Kamaruddin ABD KADIR
Fitra Iqmar Binti ZULKIFLI2
Abstract
The purpose of this study is to identify readiness of the private hospital towards implementation
of electronic medical records in private hospital. The objectives of the research are; to identify
the current practice of electronic medical records (EMR) in organization; to understand the level
of readiness on the implementation of EMR in the organization; and to evaluate the fulfilment
of records management requirement towards implementation of EMR. In this study, the
researcher conduct semi-structured interview with Informants from a selected private medical
hospital as a case study. It was found out that the selected private medical hospital still use
paper-based medical records in their daily practice. However a special project team is
established to explore the implementation of EMR. Furthermore, the researcher identified that
the organization is ready and well-prepared on the implementation of EMR and they are
following the Records Management requirements. From the findings, the researcher comes out
with the recommendation to MRD Department in order to improve the process of conversion
paper-based medical records to electronic medical records. The recommendation is to create
awareness of the users in importance of using electronic medical records and also it is good for
the team to do digitization of the previous medical records before the implementation of
electronic medical records. This is based on the experienced of the other hospital that has been
implemented electronic medical records earlier that MRD Department. Most of the users will
request to have a reference on the previous medical records in order to give better treatment and
management to the patient. With the digitization, Medical Records Department do not need to
provide the physical medical records since the previous medical records can be accessed through
the system. The recommendation and suggestion also will help the other interested researcher
to do better study and to use this study as a reference and benchmark in the future.
Keyword: Readiness, Medical Records, Electronic Medical Records
1 Faculty of Information Management, Universiti Teknologi MARA, UiTM Selangor, MALAYSIA
2 Faculty of Information Management, Universiti Teknologi MARA, UiTM Selangor, MALAYSIA
29
Асқар Алтайдың «Алтай Новелласы» Роман-Мифіндегі
Фольклоризм Folklorism in the Novel-Myth A.Altai «Novel of Altai»
Фольклоризм в роман мифе А.Алтай «Новелла Алтая»
A.V.TANZHARYKOVA1
N.A.ILYASSOVA2
Асқар Алтай қазіргі қазақ әдебиеттану ғылымына өзіндік жаңаша көзқарастарымен мол
үлес қосып жүрген жазушы. Жазушының жаңа мифологизм негізінде жазылған «Алтай
новелласы» атты шығармасын жанрына қатысты роман-миф терминін қолдануы тегін
емес, өйткені онда қазақ халқының тотемдік, шамандық мифтері пайдаланылған, көне
түріктердің, оның ішінде қазақтардың, үш сатылы әлем туралы наным-сенімдері кеңінен
көрініс берген.
Бұл туынды сюжетінің арқауын құрайтын негізгі қақтығыс бір ару қызға ғашық болған
аңшы мен аюдың арасында өрбиді. Бұл тұста қаламгер қазақ фольклорының негізінде
көп кездесетін аю мен қыздың үйленуі оқиғалары туралы аңыздарды, ертегілерді өзінің
шығармашылық мақсатына орай қолданғаны байқалады. Туындыгердің бұл еңбегінде
Аюдың қызды көріп сол Бұлабикеге сырттай құмарту сезімі әңгімеленеді. Яғни бұрынғы
ауыз әдебиетіндегі аңыз әңгімелердің түрленіп, қазіргі қазақ прозасында берілуі.
Abstract
A.Altai is a writer who makes a great contribution to the modern Kazakh science of literary
study with his newest contemporary views. It is not for nothing that he uses the term novel –
myth by the genre of the work. The “Novel of Altai” was written on the basis of a new
mythologism, since it uses the myths of the totem, the shamanism of the Kazakh people, the
faith, the superstition of the ancient Turks including the Kazakhs, about the three-step world.
The motive of the plot is the main flash between the hunter, in love with one girl, and Ayu
(bear). Here, the writer applies fables, fairy tales, stories which were often found in Kazakh
folklore about Ayu and the girl’s marriage to their creative purpose. In this work the writer tells
1 Doctor of philology sciences, Acting prof. of KazNPU named after Abai, KAZAKHSTAN
2 Doctor of philology sciences, Acting prof. of KazNPU named after Abai, KAZAKHSTAN
30
about Ayu’s feelings of passion for the girl Bulabike, which arose at first sight, conveys a variety
of fable-stories of ancient oral literature and their transfer to modern Kazakh prose.
Резюме
А.Алтай – писатель, вносящий огромный вклад современной казахской науке
литературоведения своебразными новейшими взглядами. Не зря он использует термин
роман –миф по жанру произведения. «Новелла Алтая» написанной на основе
новомифологизма, так как там использованы мифы тотема, шаманизма казахского
народа, проявляется вера, суеверие древних тюрков в том числе казахов, о
трехступеньчатом мире.
Мотив сюжета составляет основная вспышка между охотником, влюбленного к одной
девушке, и Аю. Здесь художник применяет басни, сказки, рассказы часто встречающихся
в казахском фольклоре про женитьбе Аю и девушки, к своей творческой цели. В
произведении писателя рассказывается о чувствах страсти Аю к девушке Булабике
возникших с первого взгляда, передает разновидность басен-рассказов древней устной
литературы и передачи их современной казахсской прозе.
31
Medyada Küreselleşme, Kültürel Değişme ve Dil: Transkültürde
Medya
Prof. Dr. Ergün YILDIRIM1
Öz
Medya, küreselleşme ile beraber yeni bir konsept içine yerleşti. Bu çerçevede çeşitli bilgi
teknolojilerine eklemlenerek çalışmaktadır. Aynı zamanda küreselleşmenin ekonomi, politika
ve toplumsal ilişkilerine göre de değerler ve maddi ilişkiler bağlamında değişmektedir. Medya
hem teknolojik, hem içerik hem de faaliyet tarzıyla küreselleşmeden büyük ölçüde
etkilenmektedir. Bu değişmelerden en önemli olanlardan birisi de kültürel alanı meydana
gelmektedir. Küreselleşmenin hızlı, değişken, akıcı, çoğul ve sınırları aşan kültürel anlamları,
sembolleri ve imgeleri yeni bir kültürel dönüşüme yol açmaktadır. Bu da kültürel değişmenin
ortaya çıkması anlamına gelmektedir. Medya bu kültürün dilini kullanıyor artık. Semboller,
başlıklar, manşetler, görsellik, haber tarzı ile kültürel değişimle gelen bir dil medyada etkili
olmaya başlıyor. Medya küreselleşmenin kültürü ile eski dil ve anlamından ayrılmakta,
kopmakta ve farklılaşmaktadır. Örneğin mahremiyet, kadın erkek ilişkileri, farklı kültürlerin iç
içe geçen melez ve karşıt konumları yeni bir anlam olarak medyada akmaktadır. Medya
faaliyetleri küresel bağlamda yürüyen yayınlara eklemlenmekte, küresel kültürden etkilenmekte
ve yine bu çerçevede yeni bir dil kullanmaktadır. Buna transkültürün medyadaki var oluşu da
diyebiliriz.
Kavramlar: Transkültür, küresel kültür, anlam, küreselleşme, medya
1 Marmara University, Istanbul, TURKEY
32
Holodomor as a Tool for National Identity Construction in Ukraine
Ukrayna’da Ulusal Kimlik İnşa Aracı Olarak Holodomor
İsmail AYDINGÜN1
Abstract
After the collapse of the Soviet Union, in Ukraine -like in other post-Soviet countries- national
identity construction has been unquestionably one of the prominent dimensions of the state and
nation building processes, which are intertwined with each other. The construction of a national
identity which will assure national unity and striving to unite all the differences around this
national identity has been one of the most challenging issues of independent Ukraine. In post-
Soviet Ukraine, historical conflicts with Russians are not ignored in post-Soviet historiography.
Hence, leading these historical conflicts to play a prominent role in reversing the policies that
have been implemented in the past. Ukraine holds the totalitarian Stalin regime and Moscow
responsible for the death of millions of people, caused by famine called Holodomor (‘killing by
starvation’) in 1932 and 1933. During the nation building process, Ukraine and Ukrainians use
this social disaster both as a tool for a sharp detachment from the old regime and to strengthen
their own identity against the Russians. On November 28, 2006, the Ukrainian Parliament
passed a law recognizing the Holodomor that occurred in 1932 and 1933 as a deliberate act of
genocide against the Ukrainian people and declared the fourth Saturday of November as the
commemoration day for the Holodomor victims. In remembrance of the Holodomor victims,
many monuments have been erected in many places and some decisions both condemning and
considering the Holodomor as a tragedy have been taken by several countries. Ukraine has
nearly made the Holodomor a building block of the nation building.
Myths, symbols, past events that occupied a place in the social memory, the national heroes of
the past period, significant dates/national days, historical monuments, institutions that will play
a leading role in the writing of the new historiography are among the primary tools used during
the state and nation building processes. The nation is unquestionably built on the common values
created by happiness, pain and all the sacrifices made together. Hence, not only victories but
also lost wars and disasters are the factors which are used to build a nation out of a community.
The purpose of this paper is to analyze the impact of the Holodomor, which took place in 1932
and 1933 in Ukraine, on the reconstruction of national consciousness, national identity, and
national memory. The ethno-symbolist approach will be used to explore this role. The paper
claims that Holodomor plays a decisive role in the determination of the Ukraine-Russia relations
1 Başkent University, Ankara, TURKEY
33
and the policies of the Ukrainian governments. It is further claimed that in post-Soviet Ukraine,
policies implemented in relation to Holodomor vary depending on different periods.
Öz
Sovyet sonrası Ukrayna’da -diğer birçok Sovyet sonrası ülkede olduğu gibi- iç içe geçen ve
birbirinden ayırmanın pek olanaklı olmadığı devlet ve ulus inşa süreçlerinin en önemli
boyutlarından biri ulusal kimlik inşasıdır. Ulusal bütünlüğü sağlayacak bir ulusal kimliğin
yaratılması ve tüm farklılıkların bunun etrafında birleştirilmeye çalışılması, bağımsız
Ukrayna’nın en çok zorlandığı konuların başında gelmektedir. Sovyet sonrası Ukrayna’da
tarihin yeniden yazımında, geçmişte Ruslarla yaşanan tarihî çatışmalar göz ardı edilmemekte,
geçmişte uygulanan politikaların yön değiştirmesinde tarihî çatışmalar önemli rol oynamaktadır.
Ukrayna, ülke tarihinin en büyük felaketlerinden biri olan, 1932-1933 yıllarında yaşanan ve
Holodomor (açlıkla öldürmek) olarak adlandırılan açlığın neden olduğu milyonlarca insanın
ölümünden totaliter Stalin rejimini ve Moskova’yı sorumlu tutmaktadır. Ukrayna ve Ukrainler,
ulus inşa sürecinde bu toplumsal felaketi, hem eski rejimden keskin bir kopuşu sağlamak hem
de Ruslara karşı kendi kimliklerini güçlendirmek için bir araç olarak kullanmaktadırlar. 28
Kasım 2006’da, Ukrayna Parlamentosu, 1932-1933 yıllarında yaşanan Holodomor’u, Ukrayna
halkına karşı yapılan soykırım olarak kabul eden yasa tasarını onaylamış ve Kasım ayının son
Cumartesi gününü Holodomor kurbanlarını anma günü ilan etmiştir. Holodomor kurbanları
anısına birçok yerde heykeller dikilmiş; birçok ülke Holodomor’u kınayan ve bir trajedi olarak
niteleyen kararlar almıştır. Ukrayna, ulus inşasında Holodomor’u âdeta bir yapı taşı olarak
belirlemiştir.
Devlet ve ulus inşa süreçlerinde mitler, semboller, geçmişte yaşanmış ve toplumsal bellekte yer
etmiş olaylar, yüceltilmek ve hatırlanmak istenen geçmiş dönemin ulusal kahramanları, önemli
tarihler/ulusal günler, tarihî anıtlar, tarih yazımında öncü rol oynayacak kurumlar, başvurulan
önemli araçlar arasında ilk sıralarda yer alırlar. Ulus sevinçlerin, acıların ve birlikte yapılan her
türlü fedakârlığın yarattığı ortak değerler üzerine inşa edilir. Bu nedenle, sadece zaferler değil,
kaybedilen savaşlar ve yaşanan felaketler de bir topluluktan ulus yaratmada kullanılan
unsurlardır.
Bu bildirinin amacı, Ukrayna’da 1932-1933 yıllarında meydana gelen Holodomor’un ulusal
bilinç, ulusal kimlik ve ulusal belleğin yeniden yaratılmasındaki etkisini incelemektir. Bu rolün
incelenmesinde etno-sembolcü yaklaşımdan yararlanılacaktır. Bildiride, Rusya-Ukrayna
ilişkilerinin ve Ukrayna hükümetlerinin politikalarının Holodomor’un gündeme getirilmesinde
belirleyici olduğu, ayrıca, Sovyet sonrası Ukrayna’da farklı dönemlerde Holodomor’a ilişkin
farklı politikaların izlendiği iddia edilmektedir.
34
Қазақ Тіліндегі Зоонимдік Фразеологизмдер
Ж.А.ОСПАН1
Г.М.КЕНЖЕБАЕВА2
Қ.О.СЕЙТАЛИЕВА3
Адамзат алғашқы жабайы малдарды қолға үйретіп, еті мен сүтін, жүні мен тірісін
күнделікті өмірде тіршілік ету үшін пайдалана бастағаннан ақ сол заттарды атауға
мәжбүр болды. Ғалымдардың зерттеуінше, адамзат жүз қырық мыңға жуық жануардың
тек қырық жеті түрін ғана қолға үйретіп, үйде ұстаған екен. Олардың ішінде алғашқы
болып ит, содан кейін шошқа, ешкі, қой, кейінірек ірі қаралар үйретілген.
Кезінде қазақ халқының тілі мен әдебиеті, тарихы мен мәдениеті туралы құнды пікірлер
қалдырған түркітанушы В.Радлов төрт түлік малдың қазақ тіршілігінің ажырамас бөлігі
болып, оны тіліне зор әсер еткендігі туралы: «Малға тәуелділігін қазақтар әр қас қағым
сәтте сезініп отырады. Сондықтан өздерінің барлық әдет-ғұрып, салт-санасын малмен
байланыстырып отырады» - деген болатын [1, 14 б.]. Бұл тек қазақ қана емес бүкіл түркі
халықтарына да қатысты екендігін мойындамасқа болмайды. Себебі, бүкіл түркі
халықтары мал шаруашылығымен тіршілік кешкен. Көне түркі, орта түркі жазба
ескерткіштерін зерттеген ғалымдар олардың тілінде көптеген малдар мен жан
жануарлардың, құстардың атауларының мол екендігін алға тартады.Көне түркі жазба
ескерткіштерінің бірі «Күлтегінде» қон (қой), иылқы (жылқы), інгек (сиыр), атлығ (ат)
атаулары қолданылғандығы белгіліСондықтан да қай түркі тілдері болмасын, олардың
лексикалық қорында зоонимдік атаулар мен тұрақты сөз тіркестері өте молынан
кездеседі.
Қазіргі кезеңде қай халыққа болмасын жануарлар әлемі өте етене таныс болып табылады
және олар туралы белгісіз тылсым сырлар жоққа тән. Ал ерте кезеңдерде адамдардың
табиғат алдындағы дәрменсіздігі жануарлар культінің пайда болуына ықпал еткені
белгілі. Жануарларға байланысты шыққан культтік танымдар тілдік көріністің ең көне
түріне жатады деуге болады. Ал негізгі өмірі мал шаруашылығымен тікелей байланысты
болған қазақ халқы үшін төрт түлік малдың орны әрдайым ерекше бағаланған.
Ғалым М.М.Копыленко түркі тілдеріндегі жануарлар атауларының уәждемелеріне әсер
ететін негізгі факторларды төмендегіше атап көрсетеді: 1) түркі халықтарының өздерін
қоршаған ортаға деген байқағыштық қасиетінің жоғары болуы; 2) тілдер аралық
1 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың PhD докторанты
2 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың доценті,п.ғ.к.
3 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың аға оқытушысы
35
жануарлар атауларына байланысты дамыған омонимияның болуы; 3) жануар
атауларының екінші бір жануар атауы арқылы белгілі мөлшерде дамуы [2,36].
Көшпелі түркілер үшін төрт түлік малдың бабын табу, жер-судың ыңғайына қарай
жайлау, күзем арасында жүруінде табиғаттың жұмбақ сырын, тылсым күшін түсініп,
соған орай алдын-ала әрекет жасап дағдыланған жылдар бойғы тәжірибенің түйіні жатыр.
Әр айдың аты, жер-жердің шөбі басқа дегендей, түрлі табиғи өзгерістерді қалт жібермей
бағып, осы құбылыстарға сай етіп алдындағы малының жағдайын ойлаған малшы
қауымның өмірлік зердесі көрінеді және көшпелілер өз күшін дала сұраныстарына
бағыттады. Төрт түлік малдың болмысын табиғаттан бөлмей, жаратылыс
заңдылықтарымен сабақтастыра бақылап, терең таныған бабаларымыз өз тілінде соларға
қатысты мифтік, фәлсафалық, мәдени танымдар мен ұғымдар арқылы көптеген
фразеологиялық бірліктерді қалыптастырған. Бұл мақаламызда біз қазақ тіліндегі
бірқатар мал-жан атауларының фразеологизмдер қалыптастырудағы уәждік негізін
танымдық тұрғыдан сөз етуге тырысамыз.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1) Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. СПб., 1893-1911. Т. I-IV.
2)Копыленко М.М. О мотивации наименований животных в тюркских
языках // Проблемы этимологии тюркских языков. – Алма-Ата:
Ғылым, 1990. – 395 с
36
Samarkhand from the Perspective of Arminijus Wabbri
1Fatemeh OROUJI
Abstract
Arminijus Wambbri is a Hungarian Orientalist who initially sought to study and survey his
native language for travel and voyage in Turkey and Turkestan. He originally traveled to find
the roots and ties of his mother tongue with Turkish languages to Istanbul, then to Iran and from
Iran to Turkistan. In 1863, he traveled from Iran to Turkestan, and started a dangerous and
adventurous journey in the style of a ragged dressed dervish.
Among the important areas where he went there was Samarkand. Arminius Wambbri divides
his book into two parts: Part I describes his travel from Tehran to Samarkand and the second
part of Samarkand to the Tehran.
Samarkand was one of the most important and ancient cities of Transoxiana in Sughd province.
The views of Samarkand, Timur Temple, the Samarqand Citadel and castle, Timur Mosque,
schools, the old and new parts of Samarqand, and more are the contents of this itinerary.
This article aim to study Samarkand in a nineteenth-century European traveler's view, including
Arminius Wambbri, to survey Samarkand, with the help of a descriptive and analytical method
based on library research, In order to be able to identify and precise a part of the culture and
civilization of this ancient and important city in its historical course
Keywords: Samarkhand, Arminijus Wambbri, Iran, itinerary.
1 University of Tabriz, IRAN
37
The Essence of Pleasure and happiness for Avicenna (Ibn Sina)
Fahime SHARIATI1
Abstract
Regarding Avicenna’s definition about pleasure and suffering, we can understand that
happiness and sorrow are some feelings derived from personal perception; and they have various
kinds and different stages. Therefore, one can not consider quite equal conditions for happiness
and sorrow in people, and one can not assume happiness and sorrow to be public and the same
for everybody. Through investigating Avicenna’s works about pleasure, suffering, happiness
and sorrow, one can understood the involvement of a person in both quality and quantity of
feelings.
Keywords: Avicenna, human, pleasure, happiness.
1 Assistant professor, Theology Faculty, Ferdowsi University of Mashhad, IRAN.
38
Adil Yakubov'un Adalet Menzili Adlı Romanında Kimlik Kaygısı
ve Ötekinin Kurguya Yansıyan Realitesi
Doç. Dr. Mitat DURMUŞ1
Öz
Anlatıya dayalı edebî metin, aynı zamanda kurgusal bir metindir. Kurgusal metinler kimi zaman realite
ile kimi zaman tarihsel yaşanmışlıkla ve kimi zaman da bireysel deneyimlerle örülerek kurguya karışıp,
realitenin salt yüzünü örterek kendine özgü dünya içinde yeniden şekillenen metinlerdir. Anlatının
yüzeysel yapısından ziyade derin yapısına saklanan öğelerin açıklık kazanması yazarın temel
arzularından birisidir. Özbekistanlı yazar Adil Yakubov’un Adalet Menzili adlı romanı da realiteyi derin
yapıda saklayan tarihsel gerçeklikle bireysel yaşanmışlıkları semboller, metaforlar, folklorik öğeler,
dolayımlı anlatımlar ve ulus bilincini tetikleyen unsurlar aracılığı ile okuruna ulaştırmayı amaçlayan bir
metindir.
Sovyet Rusya’nın kendi egemenliği altında bulundurduğu topluluklara ilişkin kurduğu ve işletmek
istediği sistemi, evrensel insani değerler bağlamında eleştiren Adil Yakubov, bu romanında kimlikleri
silinen bireylerin ve toplulukların kendi kimliklerine tutunma alanlarını okuruna ulaştırmak isterken
ötekileşen ve ötelenen insanların, sistemlerin ve değerlerin nasıl bir kutupluluk yarattığını ve bu
kutupluluk durumunun evrensel anlamdaki insani değerleri nasıl aşındırdığını/yok ettiğini okurlarına
hissettirerek bildirmek ister.
Bildirimizde Adil Yakubov’un Adalet Menzili adlı romanındaki kimlik kaygısı ve ötekinin realite ile
ilişkisi semboller, kavramlar ve değer dizgeleri açısından çözümlenmeye çalışılacaktır. Tarih, sosyoloji,
psikoloji ve edebiyat biliminin verileri kullanılarak yapılacak çözümlemede romanın derin yapısına
yerleşen öğeler açıklanmaya çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Adil Yakubov, Özbek Edebiyatı, Kimlik, Öteki, Sovyet Rusya, Adalet ve İnsanî
Değerler.
Abstract
The literary text is also a fictional text. Fictional texts are sometimes formed in a unique world by
covering the face of reality with the experience of time and reality. It is one of the basic desires of the
author to clarify the superficial structure of the narrative and the clarification of the elements stored in
the deep structure. The novel of Uzbekistan's author Adil Yakubov's Justice Range is a language for the
reader, with symbols, metaphors, folkloric places, indirect narratives, and elements that trigger the
1 Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, TÜRKİYE.
39
consciousness of the nation while planning an environmental landscape that stores reality in a deep
structure.
Adil Yakubov, who criticizes the system that Soviet Russia establishes and wants to operate in the
context of universal humanitarian values, wants to bring the individuals and communities that hold their
identities to their readers while trying to reach their readers. and how this polarization situation erodes /
destroys universal human values.
In our paper, the concern of identity in Adil Yakubov's identity anxiety in his novel Justice Range and
the relation of the other with reality will be tried to be analyzed in terms of symbols, concepts and value
strings. History, sociology, psychology and literature will be made by using the data of the analysis of
the elements of the deep structure of the novel will be tried to explain.
Keywords: Adil Yakubov, Uzbek Literature, Identity, Other, Soviet Russia, Justice and Human Values.
40
Çin’de İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamalarının Güncel
Görünümü Osman BAYRAKTAR1
Öz
Bu araştırmanın amacı 1978’den itibaren serbest ekonomiye geçmeye çalışan Çin’de insan
kaynakları uygulamalarının nasıl değişim gösterdiğini ve çağdaş görünümünü tespit etmektir.
Basılı yayınlar ve İnternet kaynaklarından derlenen bilgi ve verilere dayana araştırmada;
geleneksel Çin değerlerinin çağdaş İK yönetimi uygulamalarını nasıl etkilediği, işletmelerin
mülkiyet yapıları, çalışanların temel yasal haklarının neler olduğu, klasik İK uygulamaları ve
mavi yaka çalışanların iş koşulları nasıl olduğu sorularına cevaplar aranmıştır. Araştırmada,
mülkiyeti devlete ait işletmelerde çalışan sayısının yaklaşık 176,4 milyon kişi, özel sektör
işletmelerinde çalışan sayısının 226,7 milyon kişi olduğu saptanmıştır. Performans
değerlendirme, ücretlerde farklılaşma, eğitim ve geliştirme gibi İK uygulamaları daha çok beyaz
yakalılar için geçerlidir. Ülkedeki bütün çalışanları temsil etme yetkisine sahip Tüm Çin
Sendikaları Federasyonu, çalışanların yasalara göre verilmiş asgari çalışma standartlarının
uygulanmasını gözetmekte, ancak işçilere daha fazla haklar sağlanması konusunda işleyişe
müdahale etmemektedir. Araştırmada özel ekonomik bölgelerdeki fabrikalarda çalışma
koşulları ve mahkûm emeğinin üretimde kullanılması ayrı başlıklar halinde incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler. Çin’de insan kaynakları yönetimi uygulamaları, İnsan kaynakları
yönetimi, Çalışma kampları, Mahkûm emeği.
Abstract
The aim of this study is to determine how the human resources practices change and
contemporary appearance in China, which has been trying to change to a free economy since
1978. Based on the information and data collected from printed publications and Internet
sources; answers to questions of how traditional Chinese values affect contemporary HR
management practices, ownership structures of enterprises, basic legal rights of employees,
classic HR practices and blue-collar employees' business conditions. In the study, it has been
found that the number of employees working in state ownership enterprises is 176.4 million and
the number of employees in private sector enterprises is 226.7 million. HR practices, such as
performance evaluation, differentiation in wages, training and development, are mostly valid
for white-collar workers. All China Trade Unions Federation, which has the authority to
represent all employees in the country, observes the implementation of minimum labor
1 Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, TÜRKİYE.
41
standards granted by the employees, but does not interfere with the operation of providing more
rights to workers. In the study, the working conditions in the factories in the special economic
zones and the use of the prisoner labor in production were examined in separate headings.
Keywords: Human resource management practices in China, Human resources management,
Labor camps, Prison labor.
42
Türkiye’de Kuşaklararası Eğitim ve Gelir Farklılıkları (Sosyal
Hareketlilik Yukarı Doğru mu?)
Filiz TEPECİK1
Öz
Bu çalışma ebeveynler ve çocuklar arasında kuşaklar arasındaki eğitim ve gelir hareketliliğini
(mobilitesini) incelemeyi amaçlamaktadır. Burada hedeflenen aslında Türkiye için uzun süreli
gelir dağılımı bilgisi edinmektir.
Gelir dağılımı çalışmaları temelde toplum içindeki gelir ve servet dağılımının görüntüsü anlık
ölçmeyi denerler. Bilginin bu anlık yapısı ya da kusuru, literatürdeki pek çok çalışmada iki ya
da daha çok kuşağı içeren aile verileri aracılığı ile aşılmaya çalışılmaktadır. Böylece veriye
zaman faktörü ve onun getireceği derinlik eklenmiş olacaktır. Örneğin Solon (1992),
çalışmasında baba ve çocuklarının gelir düzeylerini kullanarak iki kuşakta süren gelir
benzerliklerinden bahsetmiştir. Becker ve Tomes (1986) beşeri sermayenin ailelerin
büyümesinde ya da kötüleşmesindeki etkisinden, diğer bir ifade ile beşeri sermaye birikiminin
sonraki kuşaklara aktarılma koşullarından; Warren ve Hauser (1997) üç kuşakta (dede, oğul
torun) sosyal tabakalaşma izlerinden; Olivetti ve Paserman (2015) baba-oğul ve baba-kız
arasında ilk isimlerle aktarılan sosyoekonomik statüden ve beşeri sermaye getirisi üzerindeki
etkisinden; Piketty (2011) mirasın aktarımından söz etmişlerdir.
Bu çalışmada hedeflenen de Türkiye içinde benzer bir çalışmayı kuşaklar arası eğitim ve gelir
değişkenleri aracılığı ile yapmaktır. Araştırmada TUİK Hanehalkı Bütçe Anketi Mikro Veri
Seti’nden elde edilen ebeveyn ve çocuk için eğitim ve meslek verileri kullanılmaktadır.
(Araştırmanın veri değerlendirme süreci henüz tamamlanmadı).
Anahtar kelimeler: Kuşaklararası hareketlilik (mobilite), Beşeri sermaye birikimi, Sosyal
tabakalaşma, Gelir dağılımı, Fırsat eşitliği /eşitsizliği
Özet için kaynakça:
Solon, G. (1992). Intergenerational Income Mobility in the United States, The American Economic
Review, 82(3): 393-408.
1 Anadolu Universitesi, TÜRKİYE.
43
Becker, G.S. ve Tomes, N. (1986). Human Capital and the Rise and Fall of Families, Journal of Labor
Economics, 4(3), pt.2: S1-S39.
Warren, J.R ve Hauser, R. (1997). Social Stratification across Three Generations: New Evidence from
the Wisconsin Longitudinal Study, American Sociological Review, 62(4): 561-572.
Olivetti, C. ve Paserman M.D. (2015). In the Name of the Son (and the Daughter): Intergenerational
Mobility in the United States, 1850 –1940, The American Economic Review, 105(8): 2695-2724.
44
Animistic-Mythical Concept in the Kazakh Worldview
YESSENOVA Kalbyke O.1
Fariza ISMAILOVA2
Abstract
One of the features of the Kazakh worldview is to interpret any unexpected phenomenon and
subconscious concept in a good sense. If one feels something wrong, he will carry out treatment,
performing the ritual of purification from the disease by fumigation, spitting, etc.with the help
of recognized sacred forces. This is a manifestation of the worldview, spread on the Kazakh
mythological cognition. The Kazakh mythological cognition was especially preserved in in
superstition, belief campaigns, animistic, totemic, magic traditions and customs.
Mythology is a system of myths that informs the General worldview of people or covers almost
everything. Scientists believe that mythology is a collective consciousness. That is, collective
concepts are formed through images in mythology.
In the Kazakh worldview it is still preserved remnants of animistic, totemic, magic concepts,
caused by the influence of shamanizm, Islam religion. In ancient Kazakh household, such
activities as the worship of sacred things, the interpretation of dreams, divination on beans,
protection from any evil and supernatural forces were strictly observed as a belief in omens.
One of them is animistic cognition. For example, according to beliefs that arose in connection
with the animistic worldview, trees have also "living" soul. Many peoples of the world respected
a tree and worshiped. Turkish peoples in Sayan-Altai offer sacrifices and perform various
rituals. Their special veneration of the tree was due to the fact that they were residents of the
forest region. For example, Irkit tribe considers that "Cotoneaster is their father, and Birch is
the mother".
According to the Kazakh belief, a tree growing on the place where the foot of a Holy man
stepped becomes a Saint or the shadow of a Holy man lowered onto a tree will make it a Saint.
The only tree that grows in the steppe is considered by Kazakhs as a Holy tree , they don't chop
and harm it, they do not go to sleep under it. Otherwise, it is said that one can remain as lonely
as this tree, and in the world there is nothing worse than loneliness, tearing the soul. The only
tree looks like a symbol of loneliness.
According to world studies, magic, depending on the method of ritual influence, differs: 1) direct
impact; 2) initiative (influence on an inaccessible object); 3) partial (influence on food and by
other objects); 4) imitative (influence on a similar thing). It is classified according to the
1 Doctor of philology, professor of Abai KazNPU
2 Head of the Department of the Kazakh Language and Literature named after Academician S.Kirabaev, KAZAKHSTAN
45
purpose: 1) military, 2) professional, 3) medical, etc. According to the worldview, magic has
ways to do good and evil. The phenomenon of animism is thoroughly analyzed in the context
of mythical outlook. This is also confirmed by linguistic data that the ways of transmission of
mythological consciousness originates from various superstitions, beliefs, totemic, magical
customs.
Keywords: Mythology, worldview, animism, supernatural powers, totem, magic, religious
concept.
46
Türk Toplumunun Maneviyata Doğuşuna Öncülük Eden Ahmet
Yesevî’nin Divanında İnsanın Algılanışı ve Tanımlanması
Doç. Dr. Mitat DURMUŞ1
Öz
Düşünce tarihi boyunca filozoflar, ilim adamları ve araştırıcılar insanı çeşitli açılardan ele almış
onun hakkında çok çeşitli kanaatlere, tasavvurlara ve tanımlara sahip olmuşlardır. Herhangi bir
tasavvur, düşünce, fikir veya kanunun değeri, büyüklüğü ve evrensel bir nitelik taşıması, ancak
o konuda ortaya atılan diğer tasavvur, düşünce, fikir veya kanunlarla yapılacak karşılaştırma ile
anlaşılır. Bu sebeple çalışmamızda coğrafi bir kutupluluktan daha çok zihinsel bir kutupluluk
olan Doğu ile Batı’nın insan tasavvurlarına kısaca değinerek Ahmet Yesevî’nin divanındaki
insan tanımlamasına ve tasavvuruna dikkat çekilecektir.
Asya coğrafyasından Anadolu coğrafyasına taşınan ve evrensel bir söylemi içinde saklayan
Ahmet Yesevî’nin insana bakışı, modern zamanların tahrip ettiği dünyanın yeniden inşa
edilebilirliğine de göndermede bulunur niteliktedir. Türk kültürünün maneviyat iklimindeki
başat ismi olan Ahmet Yesevî, Asya coğrafyasını olduğu gibi Anadolu ve Balkan coğrafyalarını
da yaşam üslubu açısından belirleyen ve çağlar öncesinden günümüze seslenen insanî
tükenişlere bir çare konumundadır.
Bu çalışmada, Ahmet Yesevî’nin söylemlerinin bir milleti nasıl bir birlik ruhu içinde topladığına
ve insana değer veren bir düşünceyi Asya’dan Anadolu ve Balkanlar’a nasıl taşıdığına
değinilerek Ahmet Yesevî’nin Türk düşünce tarihindeki diğer isimlerle nasıl bir söylem birliği
içinde olduğu konusu incelenecektir.
Anahtar Sözcükler: Ahmet Yesevî, İnsan, Öteki, Doğu-Batı, Türk Kültürü.
Abstract
Throughout history, philosophers, scholars and researchers have dealt with various perspectives
and have had a wide range of opinions, visions and definitions about him. Any imagination,
idea, idea or value of the law, its magnitude and its universal nature, is understood by
comparison with other ideas, ideas, ideas or laws. For this reason, in our study, it will be pointed
out that the human definition and imagination of Ahmet Yesevi in the divan by briefly touching
1 Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, TÜRKİYE.
47
on the human imaginations of East and West, which is a mental polarity rather than a
geographical polarity.
Ahmet Yesevi's view to the human being carried to the geography of Asia and hiding in a
universal discourse also refers to the reconstruction of the world which has been destroyed by
modern times. Ahmet Yesevi, the leading figure of the Turkish culture in the spiritual climate,
is a remedy for human exhaustion that determines Asia geography as well as the Anatolian and
Balkan geographies in terms of life style.
In this study, it will be examined how Ahmet Yesevi's discourses gathered within a spirit of
unity and how he conveys a thought that values human values from Asia to Anatolia and the
Balkans.
Keywords: Ahmet Yesevî, Human, Other, East-West, Turkish Culture
48
Women's right to fault-based divorce under Islamic family law in
Malaysia
Zanariah NOOR1
Abstract
Islam, basically, discourages divorce but it is permissible since marriage is considered to be a
contract. Divorce is allowed as a matter of necessity for the avoidance of greater evil which may
result from the continuance of marriage. Contrary to popular belief, Islam has always allowed
women the right to divorce. It is well understood that the husband could repudiate the wife by
uttering 'talaq' (divorce) and there is no way for the wife to invalidate it, but the codification of
Islamic family law during the 20th century, that was considered as more 'women-friendly' had
to make divorce law more accessible to women and less burdensome for them. Thus, women
have rights to divorce whether to no fault-based divorce, such as khulu', or fault-based divorce
by reason of harm, discord, inability to provide sufficient maintenance, imprisonment, the
missing husband, defects, chronic diseases and so on. The types of fault-based divorce that are
provided under Islamic family law in Malaysia are 'cerai taklik' (delegated divorce) and fasakh
(marriage annulment). The objectives of this paper are to discuss the concept of the fault-based
divorce that includes 'cerai taklik' and 'fasakh', in accordance with the views of Muslim jurists
and legal texts governing fault-based divorce under Malaysian Islamic family law. This paper
also aims to expose different ways of how fault-based divorce could be invoked by women. This
study utilizes the content analysis method on discussion put forward by jurists in authoritative
Islamic jurisprudence books as well as contemporary Islamic jurisprudence books and law
provisions that are provided in Islamic family law in Malaysia. The decided court cases that
involved faults that had been used to justify the divorce initiated by women will also be reviewed
and highlighted in this paper. The findings show that Malaysian Islamic family law protects
women's right to fault-based divorce, and the current practice also suggests that the courts had
given a fair opportunity for both men and women to apply for their rights, though lately there
are arguments that women do have disadvantages as compares to men.
Keywords: Muslim women, right of divorce, fault-based divorce, Islamic family law
1 The author is a senior lecturer at Faculty of Human Sciences, Sultan Idris Education University, MALAYSIA
49
Öğretmenlerin Gözünden X ve Y Kuşağının Karşılaştırılması
Dr. Muhammet ÖZTABAK1
Öz
Kuşak kavramı; yaklaşık olarak 15-20 yıllık yaş kümelerini oluşturan bireyler öbeği olarak
tanımlanmakta olup, nesil ve jenerasyon kelimeleri ile de ifade edilebilmektedir. En genel hali
ile dünya genelinde ekonomik ve sosyal hareketlerle oluşmuş zaman aralıklarına kuşak
denmektedir. Yetişme tarzları ve içinde bulundukları ortam değişiklikleri nedeniyle kuşak olarak
da adlandırılan nesiller arasında gerek karakter, gerek çalışma yöntemleri ve gerekse işyerinden
beklentilerde önemli farklılıklar gözlenmektedir.
Y kuşağı 1978 ile 2000 arasında doğanlara verilen ortak isimdir. Bu kuşak aynı zamanda internet
kuşağı, echo-boomers, millenial ve nexters olarak da anılmaktadır. Y kuşağı genellikle bağımsız,
kendine güvenen, işbirlikçi, bencil ve çeşitlilik içeren bir kuşak olarak tanımlanmaktadır. Bu
kuşak teknoloji, bilgisayarlar, cep telefonları ve internet ile birlikte büyümüştür. Sıklıkla
kendisi, iş ve hayat arasındaki ilişkiler üzerinde düşünür. Her şeyi başarabileceğine inanır,
“yüksek beklentili, risk alabilen ve yüksek verimli” olduğunu düşünür. Kendi ebeveynlerinden
farklı bir dünyada büyüyen ve modern teknolojiler ve tüketim toplumu ile çevrilmiş olan Y
kuşağı dönüşümcüdür.
Z kuşağı olarak da ifade edilen ve 2000 yılı sonrası doğanları kapsayan nesli ifade etmektedir. Z
kuşağı, internet ve mobil teknolojilere hâkim olup akıllı telefonları, sosyal medyayı ya da tablet
bilgisayarları yaygın şekilde kullanabilmektedir. Bu grup özellikle internet aracığıyla
sosyalleşmeyi tercih etmekte ve diğer nesillerden farklı olarak, internet ve teknoloji ile
doğdukları tabir edilmektedir.
Bu araştırmanın amacı her iki kuşağa da eğitim-öğretimde bulunmuş öğretmenlerin gözünden
bu iki kuşağın okul ve sınıftaki farklılıklarını tespit etmeye çalışmaktır. Bu sebeple 40 yaşın
üzerindeki öğretmenlerle çalışılmıştır. İstanbul'un farklı ilçelerinden toplamda 12 okuldan 40
sınıf öğretmeniyle görüşme yapılmıştır. Öğretmenlerle birebir görüşmeler yapılarak dokuz soru
sorularak veriler toplanmıştır. Sorularla her iki kuşağın sınıf etkinliklerine katılımını, dersi
takiplerini, sınıf kurallarına uyum farklılıklarını, boş zamanlarını ne tür oyunlarla
değerlendirdiklerini, temel kişilik farklılıklarını, akran ilişkilerini öğretmenlerin bakış açılarıyla
değerlendirmeye çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden kolay ulaşılabilir
örnekleme deseni seçilmiştir.
1 İstanbul Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, TÜRKİYE.
50
Araştırmada Y ve Z kuşağı arasında tespit edilen temel farklılıklar şu şekildedir;
Y kuşağı derslerde daha dikkatli ve odaklanma süresi yüksek iken Z kuşağının dikkat sürelerinin
çok kısa olduğu sonucuna varılmıştır. Öğretmenlerine gösterdikleri saygı ve anlayışta da Y
kuşağının daha hassas oldukları ifade edilmiştir kuşağının öğretmene bakışı acımasız, sevgisiz
ve umursamaz gibi sözcüklerle tanımlanmıştır. Aralarındaki akran ilişkileri ve sınıf içi sosyal
tutumları yönündeki karşılaştırmalarda kuşağında zorbalık ve bireyselliğin yoğun olduğu ifade
edilmiştir kuşağı akranları ile hareket etmekten ve vakit geçirmekten hoşlanırken kuşağı tam
aksine bireysel aktiviteleri tercih etmektedir.
İki kuşak arasındaki oyun ve boş zaman değerlendirmelerinde ise, Y kuşağının sokakta
akranlarıyla oynayan, boş zamanlarını toplu oyunlar ile değerlendirdikleri sonucuna ulaşıldı. Z
kuşağının ise tablet ve bilgisayarda tek başına vakit geçiren bir kuşak olduğunu, teknolojiyi aktif
oyunlara tercih ettikleri belirtildi.
Anahtar Kelimeler: Kuşak farklılığı, Y kuşağı, Z kuşağı, Öğretmen, Öğrenci
51
Сравнительно - Социологический Анализ По Вопросам
Дискриминации Женщин
Comparative – Sociological Analysis on the Issues of Women`s
Discrimination
ГУЛЯМОВА Саодат Толибовна1
БАКАЕВА Мафтуна Шухратовна2
Аннотация
Организация ACTED (Европейский Союз) провел эмпирическое социологическое
исследование для изучения вопросов роли женщины в узбекской обществе, права
женщин и дискриминация в семье в три районах (Пешку, Жандар и Каракуль) Бухарской
области. В этом социологическом исследование приняли участие, активисты махали и
женщины с особыми потребностями и ограниченными возможностями, женщины
которые имеют детей с особыми нуждами и ограниченными возможностями,
безработные женщины, женщины с низкой уровню жизни и малообеспеченные
женщины. Мы имели разрешение государство для проведения этого социологического
опроса.
Ключевые слова: дискриминация; дискриминация в отношении женщин; семейные
отношения, семейные конфликты
Abstract
The empirical sociological research was conducted by the organization - ACTED (European
Union) in three districts of Bukhara region for learning the issues of the role of women in Uzbek
society, women`s rights and discrimination in a family. Activities of town blocks and women
with needs and disabilities, women having children with needs and disabilities, unemployed
women, women with a low lifestyle and low-income women attended in this empirical
sociological research. There was the permission of the government to conduct this sociological
research.
Keywords: discrimination, women`s discrimination, relationship in family, conflicts in family
1 старший преподаватель Бухарского Государственного Университета [Bukhara State University, UZBEKISTAN]
2 студент 3-курса кафедры «Психологии», Бухарский Государственный Университет [Bukhara State University,
UZBEKISTAN]
52
İslam’ın Doğu ve Batıya Akışını Sağlayan Faktörler
Prof. Dr. Fikret KARAMAN1
Öz
İslam dini, insanlığın ıstırap, bunalım ve feryatlarının yükseldiği bir dönemde, Hz. Muhammed
(sav)’e nazil olan vahiyle m. 610 yılında Mekke’de doğmuştur. Bu olay, insanlık tarihinin bir
dönüm noktasıdır. Hira dağında başlayan nübüvvet, Allah’ın adıyla okumayı ve yazmayı
müjdeliyordu. Önce Mekke üzerine doğan bu ilahi nur her geçen gün güçlenerek Mekke ve
çevresine rahmet saçmaya başlamıştır. Nitekim Kur’an’ı Kerim de, Allah elçisinin bütün
âlemlere rahmet olarak gönderildiğini açıklayarak, (Enbiya,21/107) vahyi ve rahmeti onun
şahsında birleştirmiştir. Çünkü o, çocukluğundan itibaren bütün faziletleri üzerinde toplamıştı.
Mekke halkı onu parmaklarıyla işaret ediyordu. Komşulukta, arkadaşlıkta, doğrulukta, vefada,
yardımlaşmada, adalette ve merhamette güvenilirliğiyle tanınmıştı. Halk ve kamu vicdanı ona
“Muhammed’ül emin” sıfatını vermişti. Bu sıfat ve isim o gün herkesin özlemini çektiği bir
sıfattı. Çünkü bu dönemde inanç, ibadet, ahlak ve adalet yerine; cehalet hâkim olmuştur.
Şüphesiz ki, Allah peygamber olarak seçeceği kullarını nübüvvet öncesinde şirk, küfür ve puta
tapmaktan korumuş ve geleceğin peygamberi olarak yetiştiriyordu. Çünkü onun kırk yaşına
kadar olan hayatı sadakati yansıtıyordu. Kur’an-ı Kerim, insanların iç ve dış davranışları
arasında uyumluluk olmasını istemiştir. Buna uymayanlar, içi ve dışı başka olanlar ikaz
edilmişlerdir: “Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? (Saf, 61/2.)
Rivayete göre bu ayet, Uhud savaşına katılmak istediklerini önce yüksek sesle söyledikleri halde
iş ciddiye dönünce savaşa katılmaktan vaz geçenleri kınamak üzere nazil olmuştur. Bu ayetin
yorumunda genel olarak müminlere iç ve dış davranışlarının aynı olması gerektiği
hatırlatılmaktadır. Yapmayacakları şeyleri söylememeleri, aksi halde bu ikiyüzlülüğün Allah’ın
gazabına sebep olacağı belirtilmektedir.
İslam dininin; Hz. Peygamber (sav)’in döneminde ve sonrasında bütün yönlere hızla
yayılmasında, adalet, sadakat, insana verilen değer, güzel ahlak ve samimiyet gibi faktörler etkili
olmuştur. Buna ilk asırdan itibaren ortaya çıkan tasavvuf mensuplarının davranışlarını da
eklemek mümkündür. Bu hareket, sözü edilen değerlerle birlikte hakkın rızasını kazanmak için
“lisan-ı hal ve lisan-ı kal” gibi bir felsefe üzerine inşa edilmiştir. Bu anlayış ve disiplin ile
İslam dininin yayılmasına ve yaşanmasına öncülük edenler; Hindistan alt kıtası, uzak doğu,
Afrika kıtası gibi dünyanın en tenha ve uzak yerlerine kadar ulaşmışlardır. İlerleyen zaman
diliminde ise, Ahmed Yesevi, Hacı Bektaş-ı Veli, Mevlana, Yunus Emre gibi bilge insanların
etrafında oluşan derviş ve alperenler sayesinde Doğu Türkistan’dan Balkanlara kadar geniş bir
1 İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, TÜRKİYE.
53
coğrafya barış ve huzur adası haline getirilmiştir. Bu ortamın ortak paydası ve mayası şüphesiz
ki hoşgörü ekseninde yürütülen İslam tebliğ hareketidir. Bu Allah dostlarının hedeflerinde ve
kalplerinde sadece Allah’ın rızası vardı.
Anahtar Kelimeler: İslam, Tebliğ, adalet, barış
54
Özbekçe Metin ve İnceleme Yöntemleri
Sohiba UMAROVA1
Öz
Metinşinaslik temel metodolojik ilkesi, metnin tarihini karmaşık bir biçimde incelemektir.
Metnin bölümünün ruhunun izleri, hem amaçlı hem de rastgele olmak üzere, sonraki dönemde
göz ardı edilmez. Metnin kaderini aydınlatır ve metindeki değişimin özelliklerini, sebeplerini ve
aşamalarını ortaya çıkarır.
Metin tarihini incelerken, tarihi veya edebi eserlerin yaratılma ve dönüşüm sürecini belirlemek
ve kaynakları ile kaynakları arasındaki ilişkiyi incelemek önemlidir. Bu nedenle, anıtsal metin
üzerine bir tekstil araştırması yapmadan önce, anıtın mevcut tüm yazılarını, yer değiştirme
dönemini, metin bütünlüğünü sınıflandırmak ve daha sonra tarihini takip etmek gerekir. Her bir
el yazması, her şeyden önce, tarihi eserine özgü özel bir tarihe sahiptir. 2
Metin tarihinin incelenmesi, el yazmasının mevcut kopyalarının karşılaştırmalı olarak
incelenmesiyle başlar. Metinler "tam", "eksik", "düzeltilmiş" veya "eksik" görünümlerinde
bulunur. Yazılarda, doğrudan veya dolaylı kimlik işaretleri ile tarihçesi restore edilmiştir.
Dolaylı işaretler, el yazması eserin yaratılma ve yer değiştirme tarihi, eserin yazarı veya yazarı,
sekreterin adı veya kayıtları gibi metinlik için çok önemli tanımlayıcı kriterleri içerir. Dolaylı
işaretler, bu kitapta sunulan metinleri ve yazarı, özellikle tazkiralarda sağlanan bilgileri ve
yazıların kontrol edilmesi sonucunda elde edilen metinsel sonuçları içerir.
1 Özbekistan Ulusal Üniversitesi, S.H.Sirojiddinov adını alan Akademik Lise Öğretmeni
2Mavjuda Hamidova. Alişiar Navoi “Saddi Iskandari” dostoninig ilmi-tankidi metini ve metin tatkiki: pilil.fenler.dokt....
disertatsiyasi. – Taşkent, 1994. – S.37.
55
Liability insurance in Turkey
Mahmut YAVAŞİ1
Abstract
There are two kinds of liability insurance in Turkey. Compulsory liability isurance covers
liabilities of the insured. It is also known third party liability insurance. Compulsory Motor
Insurance busineses are regulated by the Law of Oblications Act, the Commercial Code, the
Insurance Act and the relevant general contidions. Most of the insurance disputes are related to
this insurance type. Non-compulsary insurances are also regulated by the same acts. If damage
arises, in the case of compulsıry insurance, and there is not an insurance cover, compensations
are paid by the Gurarantee Fund. Liability insurances, especially compulsory liability insurances
are examined.
Keywords: Liability insurance, damage, compensation
1 Ankara Social Sciences University, TURKEY
56
Орыс Тіліндегі Түркілік Қосымшалар
Қ.С.ҚАЛЫБАЕВА1
Р.ДҮЙСЕНБАЕВА2
Ж.Т.БЕЛАСАРОВА3
Кілт сөздер: Тілдік контактілер, славян тілдері, орыс тілі, түркі тілдері, грамматикалық
құрылым, аффикстер, тарих.
Әлемде өзге тілдердің әсеріне ұшырмай қалған бір де бір халықтың тілі жоқ. Өзге тілдің
әсерінен тыс қалған тілің болуы мүмкін де емес. Әсіресе, ұзақ ғасырлар бойы араластықта
болып келген көршілес халықтардың тілдері тілдің барлық деңгейінде айтарлықтай
дәрежеде бір бірінің ықпалына ұшырайды. Орыс және түркі халықтарының тарихи,
мәдени және тілдік байланысының тамыры аса тереңде жатыр. Әрине, мұндай тарихы
терең байланысып жатқан халықтардың мәдениеті мен бірге тілінде де ауыс-түйістер
болмай тұрмайды. Бұл ауыс-түйістер жайында лингвистикада аз айтылған жоқ. Ресейде
орыс тілінен кейінгі орында тұрған түркі тілдері мен фин-угор тілдерінің орыс тілі, оның
диалектілеріне ықпалы көп болды. Бұл процестердің терең тарихы бола тұра, тек ХХ
ғасырдың соңғы ширегінде орыс лингвистерінің тілдердің тоғысуы мен өзара ықпалы,
орыс тілі және оның диалектілерінің түрлі кірме сөздермен толығуы мәселелеріне деген
тілші ғалымдардың қызығушылығы күрт өсті.
Күні бүгінге дейін орыс және түркі тілдерінің тарихи байланысы жайлы айтылғанда біз
негізінен тек лексикалық деңгейді ғана сөз етіп жүрміз. Дегенмен, бұл халықтардың
тіліндегі ауыс-түйістер лексикалық қабаттан әлдеқайда тереңдеп, тілдің грамматикалық
құрылымын да қамтығаны байқалады. Және де, бұл ауысулар тек орыс тілінен түркі
тіліне емес, керісінше түркі тілінің құрылымдық жүйесіндегі кейбір ерекшеліктер орыс
тілінің құрылымына дендеп сіңгені байқалады. Мысалы, орыс тілінде жиі қолданылып
жүрген атомщик, трамвайщик, бетонщик сөздерінде кездесетін – щик (-чик)
суффиксінің арғы тегі түркілік болуы әбден мүмкін. Оның үстіне, біздің пікірімзше,
қазақ тіліндегі мақтаншақ, ұялшақ, қызғаншақ. Немесе, Тіліміздегі әнші, жұмысшы,
етікші т.б. сөз тудырушы –шы/-ші жұрнағы атаулы суффикспен тұлғалық жағынан да,
семантикалық жағынан да ұқсас екендігі көрініп тұр. Атаулы қосымшаның орыс тілінде
будучи, помнючи, умираючи, жалеючи, осуждаючи, приседаючи, припеваючий сөздерінің
құрамында бүгінгі қазақ тіліндегі айтушы, білуші, көруші секілді сөздермен құрамдас та
мағыналас болып келуі босқа болмаса керектігін көрсетсе керек.
1 Абай атындағы ҚазҰПУ- дың профессоры, ф.ғ.д. , KAZAZKHSTAN 2 Әл-фараби атындағы ҚазНУ-дің аға оқытушысы , KAZAZKHSTAN 3 Абай атындағы ҚазҰПУ- дың PhD докторы , KAZAZKHSTAN
57
Өкінішке орай, бұл мәселе бүгінгі славянтану ғылымында да, түркітану ғылымында да
арнайы тыңғылықты зерттелмеген. Бұл халықтардың өзара қарым-қатынасының тарихи
процесін көрсететін славян-түркі тілдік қарым- қатынасын зерттеудің бір түйінді
мәселесі – ол көбінде тек бір жақты, яғни славян тілдерінің түркі тілдеріне ықпалы
жағынан қарастырылып келгені. Кеңестер Одағы кезінде тілші-ғалымдар басым рөл
атқарып отырған орыс тіліне баса назар аударды. Өйткені, ол кезде орыс тілі, біріншіден,
ұлттар арасындағы қарым-қатынас құралы ретінде, екіншіден, басқа тілдерге белсенді
түрде және жан-жақты, әсіресе лексика саласында, ықпал етуші тіл ретінде саналды. Ал,
Ресей Федерациясы сияқты үлкен елде ұлтаралық қарым-қатынас мәселесі, сонымен
қатар тілдік қарым-қатынас мәселелері мемлекеттің тұрақты дамуы мен нығаюында
маңызды рөл атқарады. Алайда ғасырларға созылған қарым- қатынастар тек бір жақты
болмағандығы бүгінде славян тілдеріндегі түркі сөздерінің, тіпті, түркілік
қосымшалардың көптігімен мәлім болып отыр. Бұл мақаламызда біз осы славян
тобындағы ірі тілдің бірі орыс тілінің грамматикалық құрылымындағы түркілік әсерлерге
қатысты зерттеулерді, ондағы даулы пікірлерді сөз етеміз.
58
Eflatun Saraçlı Şiirlerinde Dini-Felsefi Unsurlar
Dr.Öğr. Üyesi Afina BARMANBAY1
Öz
Sovyetlerin çökmeye başladığı 1980’li yılların sonlarından itibaren SSCB dâhilindeki bütün
Cumhuriyetlerde olduğu gibi Azerbaycan’da da milli istiklal harekâtı giderek güçlenmeye
başlar. Bu dönem Vatan ve Millet konularını dini-felsefi çalarlar ile aydınlatan şairlerden
Eflatun Saraçlı’nın (1936-2008) şiirleri Azerbaycan edebiyatında özgün sanat eserleri gibi
dikkat çekmektedir. Azerbaycan Edebiyatı üzerine bilimsel çalışmaları ve Azerbaycan-
Gürcistan edebi ilişkilerine hizmetleri ile bilim dünyasında önemli bir yere sahip olan Eflatun
Saraçlı, vatansever şair gibi de şiir dünyasında kendine has yer edinmiştir. Âşıkların
repertuvarından düşmeyen “Elim Saraçlı’dır, Yurdum Borçalı” mısralı ünlü şiiri ile bütün
Borçalı halkının gönlünü fetheden Eflatun Saraçlı, şiirlerinde, milliyetinin Türk, imanının
Kur’an, ülkesinin ise önce Birleşik Azerbaycan, sonra da bütün Türk dünyası - Turan olduğunu
ifade eder.
Eflatun Saraçlı’nın Vatan ve Millet konulu şiirlerine mücadeleci bir ruh hâkimdir. Endişe ve
umutsuzluğa kapıldığında ise bu tarz şiirlere dini-felsefi çalarların eklendiğini görebiliriz. Vatan
ve Millet konularının dini duygularla vahdette ifade edildiği şiirlerde, bazen Allah’ın, vatanına
ve milletine bir yol açacağına inanıp umutlanan, bazen de olup bitenlere müdahale etmek
gücünde olmayan, sesini duyuramayan ve talihin hükmüne karışamayan, çaresizce Allah’a
sığınan bir şair kimliği ortaya çıkar. Eflatun Saraçlı’nın, “Allah, sen sahla, sen sahla” ve
“Allah’ım, bir yol aç sen bu millete” redifli şiirleri Vatan, Millet ve Din konularının vahdeti
gibi, “Münacat” adlı eseri ise tamamen dini konu üzerine yazılmış bir şiir gibi dikkat
çekmektedir.
Eflatun Saraçlı’nın felsefi yönü ve derin lirizmi ile dikkat çeken şiirlerinde, şairin hassas ruh
halinin yansımalarını görebiliriz. Özellikle ömrünün son yıllarında hayatın gidişatından
endişelenip yorgun düşen, dünyayı, yaşamı daha çok sorgulamaya başlayan şairi Tanrı
dergâhına bağlı sırlar daha çok celp eder. Şiirlerinde defalarca Allah’a bir can borcu olduğunu
hatırlatan şair, insan ömrünün bir emanet, hayatın imtihan olduğunu hatırlatır. Şair, vakti gelince
ruhunun “yorgun avcının son oku gibi” bedeninden çıkacağını, kalbini kafesinden çıkarıp
Tanrıya bir çiçek gibi sunacağını ifade eder, bu dünyada misafir olan insanların aslında iki
dünyanın ikisinden de habersiz olduğu yönünde felsefi fikirler öne sürer. Ömrünün son
aylarında yazdığı şiirlerinde ise artık çaresizce ölümünü bekleyen şairin umutsuz çırpınışlardan
usanıp kadere teslim olma eğilimlerini görebiliriz.
1 Kafkas Üniversitesi, TÜRKİYE
59
Eflatun Saraçlı’nın şiirleriyle ilgili şimdiye kadar yapılmış olan çalışmalar, genellikle Vatan ve
Millet konusu üzerinedir. Hem bu tarz hem de diğer şiirlerinde ilk defa dini-felsefi unsurların
araştırıldığı çalışmamızın, Eflatun Saraçlı’nın şiirlerinin daha detaylı öğrenilmesine katkı
sağlayacağı kanaatindeyiz.
Anahtar kelimeler: Eflatun Saraçlı, Borçalı, Vatan, Millet, Din.
60
İslam ve Kuran’da Yaratıkların ve Bilimin Konumu
The Position of Creatures and Science in Islam and the Quran
Prof. Dr. Nasip DEMİRKUŞ1
Öz
Bu sunumda; öncelikle ilim, bilim, matematik, bilgi, varlık ve yaratık kavramlarının özgün
tanımları ve ilişkileri verilecektir. Daha sonra bu kavramlar, yaradılışla ilişkilendirilecektir.
Özellikle Kuran-ı Kerim’deki ayetlerle örtüşen; Şişirme Kuramı, Büyük Patlama Kuramı ve
Büyük Yırtılma Kuramları izah edilecektir. Bu kuramlarla ve yaradılış ile bilimin ilk ortaya
çıkışı ve çöküşü izah edilecektir.
İlim ezeli ve ebedi olarak vardı ve var olacaktır. Örneğin Kuran ilmi. İlim Allah’ın Âlim sıfatına
tabiidir. İlimde tüm varlıklar, tüm yaratıklar… vb. her şey vardır. Allah (CC) ilminde var olan
varlıklardan bazılarını yaratık olarak yaratır. Allah (CC) Nur’undan veya yoktan yaratılan
yaratıklarla bilim başlar. Bilim yaratıklarla ortaya çıkmıştır. Bilim ilmin dünyevi bir
versiyonudur (sürümüdür). Bilim, doğayı tanıma, araştırma ve çözüm üretme aracıdır. Bilimin
bütün yasaları büyük kıyametle çökecektir.
Matematik Bilimi; bilim kümesinin payda'sını oluşturur. Diğer bilim dalları, bilim kümesi'nin
paylarını oluşturur. Payların ve paydanın toplamı bilimin kümesini temsil eder. Buna göre
Matematik, bilimin bir alt bilim dalı değil de bilimin farklı ifade ediliş (ara-ana) yüzüdür.
Matematiğin dışındaki diğer bilim dallarının toplamı ise, kültürel alfabelerin ve yaşantının, ara
yüzünü ifade eder. Bu duruma (matematik hariç tüm bilim dalları) bilimin kültürel ve yaşam ara
yüzü denebilir. Bilimin evrimsel (değişim) ara yüzü bilimdeki tüm değişimlerin gerçek hayat
hikâyesini ifade eder. Evrimsel (değişimsel) ara yüz doğal ve sosyal koşullara bağlı olarak
değişen bilimin ara yüzünü ifade eder. Bu mantıktan hareketle bilimin üç ara yüzü vardır. 1.
Matematiksel ara yüz, 2. Doğal, Kültürel ve yaşam ara yüzü, 3. Evrimsel (değişimsel) ara
yüzdür.
Anahtar Kelimeler: Bilim, İlim, Matematik, İslam, Kuran
1 Prof.Dr., Van Yüzüncü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Matematik ve Fen Eğitimi Bölümü, TÜRKİYE
61
Abstract
In this presentation, we will first give specific definitions and relations of concepts of wisdom,
science, mathematics, knowledge, being and creature. Then these concepts will be associated
with creation. In particular, The Inflation, The Big Explosion and The Big Rip theories that
overlap with the verses in the Qur'an will be explained. With these theories and creation, the
first emergence and collapse of science will be explained. With these theories and creation, the
first emergence and collapse of science will be explained.
Wisdom has existed eternally and will exist. For example, the knowledge of the Qur'an. Wisdom
is subject to Allah's, Âlim, title. In wisdom, all beings, all creatures... etc. everything is there.
Allah creates certain beings in his wisdom as creatures. Science has emerged with creatures.
Science is a secular version of wisdom. All laws of science will collapse with Great Doomsday.
Mathematical Science: Creates the denominator of the Science Cluster. Other branches of
science form the shares of the Science Cluster. Accordingly, mathematics is not a subdivision
of science, but it is like a science interface. With this logic and reasoning movement, the sum of
other branches of science outside mathematics refers to the interface of cultural alphabets and
experience. In this case, (all science branches except mathematics): the cultural and life interface
of science can be tried. The evolutionary interface of science expresses the real life story of all
the changes in science. The evolutionary (variational) interface refers to the changing science
depending on natural and social conditions. With this logic, science has three interfaces. 1.
Mathematical interface, 2. Natural, cultural and life interface, 3. Evolutionary (variational)
interface.
Keywords: Science, Wisdom, Mathematics, Islam, Koran
62
Spiritual Values in National Etiquette
KOBLANOVA A.Zh.1
Abstract
Each nation has a system of values in the cultural traditions . Each generation knows the values
by means of information in the culture system. They are able to choose the appropriate
information when communicating with each other in accordance with the values they have
needed. Social relationship will be set between communicators with the help of this information.
Currently, the study of the national language and mentality, and the traditional culture of the
people, reconsider and knowledge of the world of values in the national culture are in cultural
demand. Among them, the importance of special consideration of customs and traditions,
customary procedures associated with the Kazakh national etiquette has been significantly
increased.
The article analyzes the nature of ethno-etiquette symbols that show the connection between
ethnocultural cognition and etiquette in the national language. Their national character, i.e.
ethno-ethic content is also revealed. It is especially noticeable the national character of the
people in this speech ethics. It is analyzed, that they, in turn, are not only a national language,
but also an indicator of national culture.
In the article we considered topical issues of modern culture about the revival of the traditional
culture of the Kazakh people, which has been preserved for centuries in our culture in
accordance with the traditions such as: to respect elders, assign name to a child, greetings, bow,
not cross the road.
Keywords: speech etiquette, etiquette norm, ethno-etiquette, ethno-culture, spiritual value,
tradition, communicative act, cognitive base, traditional culture, language environment, etc.
1 Candidate of philological sciences, professor of the Department of theory and methodology of the Kazakh language of Abai
Kazakh National Pedagogical University, Almaty, KAZAKHSTAN
63
Hüseyin Cavid’in “Topal Teymur” Piyesinde Emir Timur
Karakteri
Dr.Öğr. Üyesi Afina BARMANBAY1
Öz
XX. yüzyıl başlarında halkın tarihi geçmişini, bu tarihin gölgede kalan sayfalarını gün
yüzüne çıkarıp yeniden halka sunan yazarlar, bunu kendilerine bir manevi borç edinirler.
Yüzyıllardır tarih sahnesinde Türk devletlerinin birbirleriyle savaşması romantizm
akımına mensup yazarlar tarafından teessüf ve üzüntüyle, realist yazarlar tarafından ise
mizah ve ironiyle kaleme alınmıştır. Türk tarihinin muhteşem geçmişi romantikleri daha
çok celp etmiştir. Tarihte Turan idealinin gerçekleşmesine en fazla yaklaşan Türk
komutanı olarak değerlendirilen Emir Timur, hakkında en fazla eser yazılan Türk
fatihlerinden biridir. Sovyet döneminde “Pantürkizm”, “Panturanizm” ve
“Panislamizm” suçlamalarıyla Sibirya’ya sürülüp, orada hayatını kaybeden,
Azerbaycan romantik edebiyatının öncüllerinden Hüseyin Cavid’in (1882-1941) Emir
Timur hakkında yazdığı “Topal Teymur” piyesi, Türk fatihi Emir Timur hakkında
yazılan önemli eserlerdendir. Rakipleri tarafından “Aksak Timur”, “Topal Timur”,
“Timurlenk”, “Tamerlan” diye adlandırılan Emir Timur hakkındaki bu piyesin adı
“Topal Teymur” olarak seçilse de, eserdeki Emir Timur karakteri bütün azameti ile
dünyaya olduğu gibi kendi topallığına da meydan okuyacak seviyededir. Hüseyin
Cavid’in eserlerinin çoğunda bu tarz ters köşelere rastlayabiliriz. “Topal Teymur”
eserinde yazarın dilinden “Emir Teymur”, Timur karakterinin kendi dilinden “Topal
Teymur” ve “Deli bir Topal”, karakterlerin dilinden “Topal”, “Kızıl Kaplan”, “Deli”,
“Teymur” gibi adlandırmalar kullanılmıştır. Emir Timur’u daha iyi tanıtmayı amaç
edinen Hüseyin Cavid, Türk ve İslam dünyasının gerçekliklerine dalarak hakikat arar,
kendi gördüklerini veya okuyucuya göstermek istediklerini felsefi görüşleriyle
donatarak sunar.
Beş perdeden oluşan “Topal Teymur” piyesinin konusu Emir Timur ve Yıldırım Beyazıt
arasında yapılan Ankara savaşıdır. Eserde savaşa kadarki süreç, Emir Timur ile Yıldırım
Beyazıt arasındaki mektuplaşmalar, savaşın başlama sebepleri ve Timur’un zaferi gibi
tarihi gerçeklikler aksettirilmiştir. Emir Timur ve Yıldırım Beyazıt’ın saray muhitleri
arasındaki farklar bariz şekilde görülmekle birlikte benzer ve ortak yönler de dikkat
çekmektedir. “Topal Teymur” eserinde Emir Timur’un siyasete, savaşa, Türk’e, dosta,
1 Kafkas Üniversitesi, TÜRKİYE
64
düşmana, ahaliye, kadına, dine, felsefeye, sanata, aşka, dünyaya, insanlığa dair
görüşleri, ayrıca biyografisi ve dış görüntüsü hakkında bilgiler yer almaktadır ki, bütün
bu parçalar birleştirildiğinde dev bir karakter ortaya çıkar. Emir Timur karakterinin
yanında Yıldırım Beyazıt karakteri sönük kalsa da asla küçümsenmemiş, eserin sonuna
doğru, özellikle de finaldeki iki padişah arasında geçen diyalogda dengeler sağlanmıştır.
Piyesin sonunda bulunamayan hakikat ve dünyanın meçhullüğü Emir Timur karakteri
aracılığıyla ifade edilmiştir.
Şimdiye kadar “Topal Teymur” piyesinde Emir Timur karakteri üzerine yeteri kadar
çalışma yapılmamıştır. Tümevarım metodu ile hazırlanan çalışmamızın ileride
yapılacak ilgili araştırmalara yararlı olacağını umuyoruz.
Anahtar kelimeler: Topal Teymur, Emir Timur, Hüseyin Cavid, Ankara Savaşı.
65
Toponim İsimlerin Etimolojisinde Yer Alan Eski Türklük İzleri
Gülbanu KOSIMOVA1
Öz
Bu makalenin amacı Kazaklarda meydana gelen yer adlarının etimolojisini tespit etmek, burada
yer alan eski Türklük izlerini açıklamak, isimlerin gelişmesindeki ses değişimlerini bilimsel
açıdan kanıtlamaktır. Toponim adlarının Kazak topraklarında çok eskilere giden derin tarihi
olduğunu, Eski Türklerin kelime varlığında yer alan yer adlarının anlamını tamamen koruduğu
dile getirilmiştir. Kazak topraklarının ‘Büyük Bozkır’ olarak adlandırılmasının sebebi
açıklanmıştır.
Toponim isimlerin anlamını açıklamaya yönelik eski araştırmalarda yanlış fikirlerin yer alması,
Eski Türkçe temelli kelimelerin yeterince önemsenmediğinden meydana gelmiştir. Bu durum,
adların çoğunluğunun diğer akraba dillerden veya akraba olmayan başka dillerden
kopyalandığını öne süren ve benzeri yanıltıcı fikirlere yol açmıştır.
Kazak topraklarındaki dağ, nehir, göl, yer adları Eski Türklerin yerleştiği Büyük Bozkır’da
gerçekleşen tarihi olaylardan ve arazi kabartmalarında korunmuş anıtlardan, eski sakinlerin
günlük yaşamları ve uğraştığı işleri hakkında bolca bilgi vermiştir. Bazı adlandırmaların
anlamında en eski dil olarak sayılan Sanskritçe’nin dil unsurlarının yer alması bu bozkırların en
eskide kabilelerin, dünyanın her tarafına dağılan Türk halklarının yerleşke yeri olduğunu, ayrıca
ilk insanların ortaya çıktığı topraklardan biri olduğunu belirtmektedir.
Adların kalıplaşmasında çağdaş Türk dillerinin ortak dil özelliklerinde, eski Türklük
kurallarının korunduğu kanıtlanmıştır. Örneğin, Eski Türkçedeki tek heceli kök kelimeler, farklı
yapım ekleriyle yapılan türemiş kelimeler, onların yapısında yer alan ünlülerin kelime
yapısında, kök kelimede ilk baştan beri ince ya da kalın şekilde kullanıldığını, yani ünlü
uyumuna, ünlü ve ünsüz uyumlarının eskiden beri kurallı bir şekilde korunduğunu
söyleyebiliriz. Ayrıca, isim kelimelerin yapısında dilin gelişmesinde eskiden beri kullanılan
kelime başı, kelime ortası ve kelime sonundaki ses değişimleri, seslerin erimesi ve Türkoloji
alanında benimsenmiş ses denklikleri yer almıştır.
Toponim adların etimolojisi Türk dillerine ortak sözcüklerden bol bilgiler ve Türkoloji alanına
yeni malzemeler kazanmada yardımcı olacaktır.
Anahtar kelimeler: Toponim, Etimoloji, Eski Türkçe Kuralları, Ses Değişmeleri, Türk
Dillerine Ortak Sözcük
1 Filoloji Bilimlerinin doktoru, Profesör, Abay Kazak Milli Pedagoji Üniversitesi, Almatı,
KAZAKİSTAN
66
Служебные Слова В Структуре Языкового Опыта
ТОЛМАЧЕВА Ирина Николаевна1
Предлагаемое исследование является частью крупной исследовательской работы,
направленное на изучение доминантного принципа организации языкового сознания и
определение личностных доминант в концептуальной системе человека,
обусловливающих его познавательную активность и языковую деятельность. Настоящая
работа затрагивает вопросы определения когнитивных и языковых доминант, влияющих
на языковую репрезентацию событий и признаков, выражаемых конструкцией со
связочным глаголом в английском языке. В задачи исследования входит определение
способов структурной конфигурации концептуальной системы человека посредством
служебных (связочных) глаголов, а также анализ средств языковой репрезентации
грамматических значений знаменательными глаголами в связочной функции.
Теоретической и методологической основой исследования является когнитивная теория
языка, в том числе антропоцентрический подход к формированию языковых значений
[Болдырев 2015; Болдырев 2017; Болдырев 2018], а также полученные ранее результаты
изучения языковой категории служебных слов с когнитивных позиций [Толмачева 2016;
Толмачева 2017]. В рамках когнитивной парадигмы мы предлагаем взглянуть по-новому
на формирование служебных смыслов как особого способа структурирования
когнитивного опыта посредством языка. Предполагается, что служебное слово может
выступать как средство концептуализации действительности в контексте ее структурной
организации с точки зрения того, как она представлена в сознании человека и
интерпретирована в языке. Когнитивный подход к изучению явления языковой
служебности позволяет отказаться от традиционного понятия десемантизации языковой
единицы в служебной функции и обратиться к идее о разных типах семантики
(грамматической и лексической), репрезентирующей разные типы знания (языковое и
неязыковое).
На материале английского языка планируется показать, каким образом связочное
значение глагола определяет восприятие события или признака в зависимости от
реализации доминантного модуса, который обусловливает языковую репрезентацию
грамматического (связочного) значения. Например, как появление признака или его
сохранение: She looked at him with startled grey eyes, and her face went pale; She flushed
scarlet; The house has stood empty for months; In the meantime the fire remained unbuilt, the
camp half pitched, and the dogs unfed. Связочный глагол может репрезентировать событие
как синкретичную концептуализацию признака субъекта и конкретного действия или
1 Тамбовский государственный университет имени Г.Р. Державина
67
процесса, например: After just a second the gate buzzed open and Morris passed through; The
wind blew fresh in their faces.
В своем исследовании мы также фокусируемся на особом способе формирования и
переформирования значений, репрезентированных служебными словами, полагая, что
грамматические значения представляют собой особый формат знания.
Планируемые результаты заключаются в выявлении и описании доминантных структур
языкового сознания, которые определяют роль служебных слов как при
концептуализации действительности, так и при ее репрезентации в языке.
Результаты работы могут внести вклад в исследование способов конфигурации
концептуальной системы человека, обусловливающей субъективный выбор языковых
средств для осуществления индивидуальной когнитивной и коммуникативной
деятельности.
Ключевые слова: служебное слово; концептуализация; когнитивный опыт; языковая
репрезентация; доминанта.
Литература
Болдырев Н.Н. Антропоцентрическая сущность языка в его функциях, единицах и категориях //
Вопросы когнитивной лингвистики. 2015. № 1. С. 5-12.
Болдырев Н.Н. Антропоцентрическая теория языка. Теоретико-методологические основы //
Когнитивные исследования языка. Вып. XXVIII: Антропоцентрический характер языка:
коллективная монография. М.: Институт языкознания РАН, Тамбов: Издательский дом ТГУ им.
Г.Р. Державина. 2017. С. 20-81.
Болдырев Н.Н. Язык и система знаний. Когнитивная теория языка. М.: Издательский дом ЯСК,
2018. 480 с.
Толмачева И.Н. Репрезентация и интерпретация языкового знания служебными глаголами //
Когнитивные исследования языка. 2016. Вып. XXV. С. 529-535.
Толмачева И.Н. Антропоцентрическая природа категории служебных слов // Когнитивные
исследования языка: коллективная монография. 2017. Вып. XXVIII. С. 263-277.
68
Limit, Süreklilik ve Türev Öğretiminde Karşılaşılan Bazı Kavram
Yanılgıları ve Çözüm Önerileri
On Some Mısconceptions of Limit, Continuity and Derivative and Solution Offers
Tunay BİLGİN1
Öz
Üst düzey düşünme becerileri gerektiren Limit, Süreklilik ve Türev kavramları ortaöğretim
matematik programlarının önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Matematiğin ardışık ve yığmalı
bir bilim dalı olduğunu gösteren önemli konulardan Limit, Süreklilik ve Türev ile ilgili
Öğrencilerin yaptıkları hatalar ve sahip oldukları kavram yanılgıları konunun kendisiyle birlikte
sonraki konuların öğrenimini de etkiler niteliktedir. Bu nedenle Limit, Süreklilik ve Türevile
ilgili karşılaşılan yanlış anlamaları, hata ve kavram yanılgılarını ortaya koymak önemlidir. Bu
çalışmada Limit, Süreklilik ve Türev ile ilgili Kavram Yanılgıları üzerine yapılmış çalışmalar
incelenerek, ortaya çıkan bazı kavram yanılgıları ve çözüm önerileri hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar kelimeler. Limit, Süreklilik, Türev, Kavram yanılgıları, matematiksel hatalar
Abstract
Limit, Continuity and Derivative concepts that require high level thinking skills constitute an
important part of secondary mathematics programs. One of the important issues that show that
mathematics is a sequential and stacked science is that the mistakes made by students about the
Limit, Continuity and Derivatives and their misconceptions also affect the learning of the next
subjects together with the subject itself. Therefore, it is important to point out the
misunderstandings, errors and misconceptions about Limit, Continuity and Derivative. In this
study, some studies will be given about the misconceptions about Limit, Continuity and
Derivatives.
Keywords: Limit, Continuity, Derivative, Misconceptions, Mathematical Errors
1 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, TÜRKİYE
69
Matematik Öğretmen Adaylarının Ölçme Değerlendirme Dersine
Yönelik Tutumlarının İncelenmesi Analysis of Mathematics Teacher Candidates' Attitudes Towards Measurement and
Evaluation in Education Course
Tunay BİLGİN1
Enes Abdurrahman BİLGİN
Öz
Bu çalışmanın amacı, matematik öğretmen adaylarının ölçme değerlendirme dersine yönelik
tutumlarını incelemektir Doğu Anadolu Bölgesindeki bir Üniversitenin Eğitim Fakültesi'nde
öğrenim gören ölçme değerlendirme dersi almış matematik (Pedagojik Formasyon), matematik
öğretmenliği ve ilköğretim Matematik Öğretmenliği programlarında yer alan öğrenciler
oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak Aktaş & Alıcı 'nın (2013) geliştirmiş olduğu
"Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Dersine Yönelik Tutum Ölçeği" kullanılmıştır. Cinsiyet ve
program değişkenleri bazında incelenme yapılarak örneklem grupları arasında ölçme
değerlendirme dersine yönelik tutumlar incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Eğitim, Ölçme, Değerlendirme, Tutumların ölçülmesi, Öğretmen adayı
Abstract
The aim of this study is to examine the attitudes of mathematics teacher candidates towards
Measurement and Evaluation in Education Course. The research was designed as a quantitative
study and the general screening model was used. The population of the study is composed of
students who took mathematics (Pedagogical Formation), mathematics teacher and elementary
school mathematics education programs. The data collection tool was developed by Aktaş &
Alıcı (2013). Gender and program variables will be examined and attitudes towards the
measurement and evaluation course will be examined.
Keywords: Education, Measurement, Evaluation, Measuring Attitudes, Teacher Candidate
1 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, TÜRKİYE
70
Türkler ve Savaş: Metinler Arası İlişkiler Açısından Modern Türk
Edebiyatı Üzerine Bazı Dikkatler
Doç. Dr. Muhammet Sani ADIGÜZEL1
Öz
Bu makalede, Oğuz Kağan’dan Yahya Kemal’e, Orhun Abideleri’nden İstiklal Marşı’na,
Kaşgarlı Mahmud’dan Necip Fazıl’a, Namık Kemal’den Mehmet Âkif’e, Atatürk’ten Ecevit’e
Türklerin savaş üzerine söylediği sözler ve yazdığı şiirler arasında bazı bağlantılar tespit
edilmektedir. Şiir eksenli bu bağlantılar savaş argümanları, askerî eğitim, askerlik hatıraları ve
savaş metaforları gibi başlıklar altında kurulmaktadır. Makale, Türklerin savaşa bakışındaki
tarihsel devamlılık unsurlarına dikkat çekmenin yanında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş
sürecindeki baskın siyasi tavırları dönemin şairlerinin savaş şiirleri üzerinden izini sürmektedir.
Makalede, Yahya Kemal’in “Millî hayat devamdır” tespitinin, bir milletin kültür ve sanatında
ve özellikle şiirinde takip edilebileceği fikrinden yola çıkılmaktadır. Türklerin savaşla kurduğu
ilişki şiir üzerinden incelenirken hem uzun bir tarihe hem de savaşa dair birçok alt-başlığa
referansta bulunulabilir. Bu çerçevede, Türklerde savaşın ana argümanın Kaşgarlı Mahmud’a
atıfla Allah’ın verdiği gaza vazifesinin üstlenilmesiyle açıklandığı görülmektedir. Türklerde
askeri eğitimde şiirin yerine ilişkin örneklere bakıldığında ise Balkan Harbi sırasında ilk mektep
ders kitabının ilk metni olarak Tevfik Fikret’in “Küçük Asker” şiirin yer aldığı göze
çarpmaktadır. Mehmed Emin’in (Yurdakul) 1897 Türk-Yunan Harbi münasebetiyle yazdığı ve
edebî Türkçülüğün başlangıcı kabul edilen “Anadolu’dan Bir Ses Yâhud Cenge Giderken”adlı
şiiri üzerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundaki temel bakış açısı takip edilebilmektedir.
Sonuç olarak makale, Türk savaş edebiyatı ve şiirinin metinler arası okumalara elverişli zengin
bir kaynak teşkil ettiğini göstermekte ve bu bağlamda bilhassa Osmanlı’dan Cumhuriyet’e
geçişteki fikri değişimlerin entelektüel ve hatta siyasi hayatın başat aktörleri olan şairlerin
eserlerindeki yansımalarının bir örneğini sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Metinler Arası İlişkiler, Türk Edebiyatı, Türk Savaş Edebiyatı, Modern
Türk Edebiyatı, Okuma Eğitimi
1 Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, TÜRKİYE
71
Sources in Writing History of Mosque in Malaysia (1975-2015)
Dr. Aizan Ali Mat ZIN1
Abstract
This article aims to scrutinize sources in writing history of mosques in Malaysia from 1975 to
2015. During past 40 years historian and academician actively engage themselves in writing
history of mosque in Malaysia. The objective of this study are threefold: to explore issues in
sources of writing; to investigate the style of writing; to generate pattern of sources used in the
writing. The nature of study is qualitative. Method of data collections is basically
documentation. Researcher did not need observation, questionnaire or interview in this study.
However, in case that author did not mention sources in his literature, interview will be
conducted if he still alive to clarify the sources. 100 Manuscript and documents are collected
and categorized to generate findings such as issues and pattern in sources. Collected data will
be sorted, classified, compared and analyzed using method of content analysis, comparative,
inductive and deductive. Pattern of sources used by authors are simplified in graph and chart
and generate quantitative data for future researchers in the same discipline of knowledge.
Findings exhibit that author prefer primary sources rather than secondary sources. On the other
hand, university students at undergraduate level when they were assigned to do a paper projects
in their final year, tend to refer to secondary sources and fail to generate novelty in their research.
The worst part, they inherit the mistake done by the previous author by copying without further
investigation. It seems that this sort of writing affect the credibility in historiography of mosques
in Malaysia. In conclusion, anybody can write a history of mosque in their own styles but they
are obliged to compose the correct history based on credible sources i.e primary sources. The
fallacies in their writing of history of mosque create confusion amongst new and future
generation.
Keywords: Islamic Manuscript, Islamic Historiography, Islamic Architecture, Mosque,
Malaysia
Introduction
During past 40 years historian and academician actively engage themselves in writing history
of mosque in Malaysia.
Aim of Study
This article aims to scrutinize sources in writing history of mosques in Malaysia from 1975 to
2015.
1 Academy of Islamic Studies, Universiti Malaya, Kuala Lumpur, MALAYSIA
72
Objectives of Study
The objective of this study are threefold:
I. to explore issues in sources of writing
II. to investigate the style of writing
III. to generate pattern of sources used in the writing.
Research Methodology
The nature of study is qualitative. Method of data collections is basically documentation.
Researcher did not need observation, questionnaire or interview in this study. However, in case
that author did not mention sources in his literature, interview will be conducted if he still alive
to clarify the sources. 100 Manuscript and documents are collected and categorized to generate
findings such as issues and pattern in sources. Collected data will be sorted, classified, compared
and analyzed using method of content analysis, comparative, inductive and deductive. Pattern
of sources used by authors are simplified in graph and chart and generate quantitative data for
future researchers in the same discipline of knowledge.
Research Findings
Findings exhibit that author prefer primary sources rather than secondary sources. On the other
hand, university students at undergraduate level when they were assigned to do a paper projects
in their final year, tend to refer to secondary sources and fail to generate novelty in their research.
The worst part, they inherit the mistake done by the previous author by copying without further
investigation. It seems that this sort of writing affect the credibility in historiography of mosques
in Malaysia.
Conclusion
In conclusion, anybody can write a history of mosque in their own styles but they are obliged to
compose the correct history based on credible sources i.e primary sources. The fallacies in their
writing of history of mosque create confusion amongst new and future generation.
73
Türk ve Özbek Medyasında Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin
Haber Analizi
Prof. Dr. Nurşen MAZICI1
Öz
SSCB’nin 1990’da dağılmasından sonra bağımsızlığını kazanan Orta Asya ülkelerinden
Özbekistan’ı tanıyan ilk devlet Türkiye’dir. İki ülke arasındaki ilişkiler, genelde olumlu yönde
gelişmiş, böylece iki devlet arasında 2017 yılına değin 90’dan fazla ticari, ekonomik, eğitsel ve
kültürel alanda anlaşma imzalanmıştır. Bu çalışmada, Türk ve Özbek medyasında özellikle
siyasi ikili ve çoklu ilişkilerin yer alışı ve haber analizi incelenecektir.
Anahtar Sözcükler: Medya, Türkiye, Özbekistan, ilişkiler
1 Marmara Üniversitesi, İstanbul, TÜRKİYE
74
Effectiveness of the Transition to Latin Alphabet
KONYRATBAYEVA Zhanar Moldalykyzy1
SATEMIROVA Dariha Amantayevna2
Abstract
The issue of the transition to Latin alphabet is not accidental. In our opinion, the meaning is
very deep. The Latin alphabet existed 800 years before our chronology, i.e. is considered to be
the cultural value of 3,000 years. The priorities of the transition to Latin alphabet are:
First of all, it is the problem of the purity of language. We can shorten the borrowed letters in
our tongue so that we can preserve the natural state of the Kazakh language; secondly, when
learning Kazakh, it is clear that the spelling rules will be reduced in the face of excessive
characters. It simplifies the teaching process in all schools. Moreover, time and funds are also
be saved.Thirdly, the alphabet change will pave the way for Kazakhstan’s opening up to the
world. There will be more effective ways to integrate into the international information space
through the use of cutting-edge Technologies. Fourthly, Turkic-speaking nations use Latin. We
need to strengthen spiritual, cultural, scientific and economic relations with them. Thus,
switching to the Latin alphabet is a blessing for the Kazakh people, their growth and prosperity,
and in the future it will definitely make a great contribution to the country's development. This
switch will help consolidate Kazakhstan's integration into the global economy, identify the
sound systems in Kazakh language, and remove borrowings from the Kazakh language.
1 L.N. Gumilyev Eurasian National University, Faculty of Philology, Professor, Department of Theory and Practice of
Translation, KAZAKHSTAN. 2 Kazakh Pedagogical University named after Abay, Faculty of Philology, Assistant professor, Institute of Philology and
Polyglot Education, KAZAKHSTAN.
75
Өзге Тілді Мектептерде Қазақ Әдебиетін Оқыту
Мәселелерінен
ЖҰМАҚАЕВА Береке Даулетхановна1
ЕРХОЖИНА Шаттық Лесбекқызы2
Мақалада қазақ тілінде оқытпайтын мектептердің 5-11 сыныптарында қазақ әдебиетін
оқытудың мәселесі қарастырылады. Аталған сыныптарға әдебиетті түпнұсқада оқыту
ұстанымы, мәтіндер арқылы қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде меңгеруіне жағдай жасау,
тілдік орта жағдайын кеңейту мақсаты көзделген. Оқушылардың қазақ тілінде сөйлесуі
мен тілдесу ортасының кеңеюін қамтамасыз ету өзге тілді мектептерде мәтінмен
жүргізілетін жұмыстың басты бағыты болуы шарт. Оқушы тұлғасының қалыптасуын қазақ
әдебиеті пәнінің тілдік-коммуникативтік, тілдік-ақпараттық қызметтерін жүзеге асыру
мақсат етіледі. Оқушының рухани жетілген көп мәдениетті әлеуметтік тұлға ретінде
қалыптасуына жағдай туғызу түпкілікті мақсат ретінде көрінеді.
Осы міндеттерді орындауға қазақ әдебиетінен ұсынылған оқу материалының елеулі
қиындықтар туғызатыны байқалады. Бағдарламаға қазақ әдебиетін дәуірге, әдебиет
тарихының кезеңдеріне қарай жіктей, жіліктей ұсыну оқыту ұстынамдарын
ескермегендіктен туындайды. Оқулықтарда оқу материалын тұрмыс-салт жырлары, мақал-
мәтел, жұмбақтардан, шешендік сөздер, жыраулар поэзиясынан бастау сол кезеңдегі әдеби
тілдік қабатты ескермеуден туындаған. Тіл үйренушіге ең алдымен ауыз-екі тілді үйрету
мен сол кезеңдегі әдеби тілде жазылған шағын коммуникативті әңгімелер, сол кезеңде
туған әдеби ертегілер, баяндауға құрылған шағын мәтіндерді оқыту әдеби тілді меңгеруге
алғашқы баспалдақ болады. Қазақ әдебиетінің үздік шығарма үлгілері, бай ауыз
әдебиетінің түрлі жанрларының көркемдік қуаты мол үлгілері, қазақ халқының ұлттық
рухын, дүниетанымын, әдет-ғұрып, салт-дәстүрін, ұлттық мәдеиетін танытарлық көркем
туындылар тілдік әлеуеті қалыптаса бастаған сыныптардан енгізілгені абзал. Қазақ
әдебиетіндегі бай әдеби мұра мәтін тұрғысында сынып жағдайына қарай бейімделе
ұсынылуы оқыту ұстанымына негізделеді. Оқу өзге тілде жүргізілетін мектептерде
әдебиетті оқыту мемлекеттік тілді оқытумен тығыз бірлікте жүргізілуі керектігі айқын. Ол
үшін оқушының тілді меңгеру деңгейін ескеру, әсіресе орта буынның алғашқы 5-6
сыныптарында тіл дамыту жұмыстарын белсенді жүргізу қажеттігі айқындалады. Мұнан
шығатын қорытынды, өзге тілді аудиторияда әдебиетті оқу үдерісінде мақсат-мүдде үшін
1 п.ғ.к., асоц. проф. , KAZAKHSTAN.
2 п.ғ.к., асоц.проф. С.Демирел ат.университет, KAZAKHSTAN.
76
мәтін талдаудың тиімді жолдарын ұсыну мен әдебиетті оқытудың тиімді әдіс-тәсілдер
жүйесін құру қажеттігі танылады.
Кілт сөздер: Мәтін, әдіс-тәсілдер, мемлекеттік тіл, тілдік-коммуникативтік, тілдік-
ақпараттық, дүниетаным.
77
Mevlânâ Sekkâkî Divanı’nda Yer Alan Şehirler, Ülkeler, Kavimler
ve Özellikleri Prof. Dr. Nuran ÖZTÜRK1
Öz
Orta Asya Türk şiirinin büyük temsilcisi Ali Şîr Nevâî’yi müjdeleyen Yakînî’nin “Türk
şairlerinin müçtehidi” olarak andığı Sekkâkî 15. yüzyılda Uluğ Bey’in sarayında Semerkand’da
yaşamıştır. Şairin hakkında yazılı kaynaklarda çok az bilgi bulunduğu için ancak elimizde
bulunan Divanı vasıtasıyla çıkarımlar yapılabilmektedir. Her ne kadar bu durum Sekkâkî’nin
biyografisi ve sanatını tanımakta kısıtlılık gibi ise de bu bilgiler bir araya getirildiğinde
azımsanmayacak kadar tanıklık da elde edilebilmektedir. Öyle ki, Kasidelerinin konusu olan
şahıslar, çoğu Şehnâme’de geçen kahramanlar, dinî ve millî şahsiyetler onun nasıl bir çevrede,
hangi düşünce ve duygu dünyasında sanatını icra ettiğini anlatmaktadır.
Bu çalışmada Kemal Eraslan’ın yayına hazırladığı, Türk Dil Kurumu yayınlarından tenkitli
neşir olan Sekkâkî Divanı kaynak olarak kullanılmıştır. Divan’da yer alan şehirler, ülkeler,
kavimler ve şairin bunlara ilişkin nitelemeleri tespit edilmiştir. Bunların çoğu Maveraü’n-
nehir’de bulunmaktadır. Sekkâkî, nazmında Türk şiirinin ata yurdu ve 15. yüzyıldaki ilham
kaynaklarından biri olan bu coğrafyayı çeşitli vesilelerle anmıştır.
Bildiride, tespit edilen kavim isimleri ile birlikte Çin’den Rum (Anadolu) ve Kırım’a oradan
Hicaz, Sinâ ve Yemen’e uzayan mekân isimlerini içerdikleri anlam çerçevesi dikkate alınarak
izah edilecek ve bunların nasıl işlendikleri ortaya konmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Mevlânâ Sekkâkî, Divan, 15. yüzyıl, Şehir, Ülke, kavim.
1 Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Adana, TÜRKİYE.
78
Uluslararası Düzenlemeler Işığında İş Sağlığı Ve İş Güvenliği
Bakımından Çalışanların Korunması Hakkı Ve Çalışmaktan
Kaçınma Hakkı
Öğr. Gör. Mustafa Kağan İZMİRLİ1
Öz
Bir çok ülke hukukunda iş ilişkilerinde işçinin korunması ilkesi geçerlidir. İşçinin korunması
ihtiyacı kanunkoyucuların subjektif bir tercihi olmayıp, bu ilişkinin kaçınılmaz olarak özünde
yer alan özelliklerinden kaynaklanır. Zira iş ilişkisinde, işçi iş sözleşmesi yaparken, diğer
sözleşmelerden farklı olarak özgür değil bağımlı bir iradeye sahiptir ve işverenle eşit olmayan
bir konumdadır. Bu nedenle iş ilişkisinde taraflar mutlak anlamda özgür olmayıp, ekseriyetle
işçiyi koruyucu hükümlerle sözleşme özgürlüğüne sınırlama getirilmiştir. Günümüzde işçinin
korunması ilkesi iş ilişkisine başından sonuna kadar hakim olmaktadır ve yine günümüzde bu
ilke artık işçinin temel hakları arasında mütalaa edilmektedir.
Gerek iş hukuku bağlamında yürürlükte olan işçinin korunmasına ilişkin düzenlemeler, gerekse
Anayasanın çalışma hayatına ilişkin düzenlemeleri dikkate alındığında, işçinin korunması
hakkının iş hukukuna ilişkin temel haklardan birisi olduğu sonucuna varılmaktadır. İşçinin
çalışmaktan kaçınma hakkı ise işçinin korunması hakkının daha spesifik ve önemli bir boyutunu
oluşturmaktadır. Çalışmaktan kaçınma hakkı, işverenin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin
yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda, çalışanları işi görmekten kaçınmasını ifade
etmektedir. Zira işçiler, iş sağlığı ve iş güvenliği tedbirleri alınmayan, mesleki veya hayati
risklerin ortaya çıkma ihtimalinin bulunduğu bir çalışma ortamında çalışmakla zorunlu
tutulamazlar. Bu gibi durumlarda işçilerin, belli şartların varlığı halinde, çalışmaktan kaçınma
hakkı bulunduğu kabul edilmiştir.
İşçinin çalışmaktan kaçınma hakkı, iç hukukta düzenlendiği gibi, işçinin korunmasına ilişkin
milletlerarası kaynaklarda da ele alınmıştır. Bu bağlamda bildiride ilk etapta işçinin korunması
hakkı ve bu hak kapsamında işçinin çalışmaktan kaçınma hakkına ilişkin kısaca genel bir bilgi
verilecek ve akabinde söz konusu hakkın hangi milletlerarası düzenlemelerde ele alındığı tespit
edilecektir. Bildirinin devamında işçinin korunması ve çalışmaktan kaçınma hakkının bazı
milletlerarası düzenlemelerde ele alınışı üçe ayrılarak ele alınacaktır. Bu kapsamda uluslararası
çalışma örgütü sözleşmeleri, Avrupa Konseyi Sosyal Şartı ve Avrupa Birliği Sosyal Şartı'nda iş
sağlığı ve güvenliği bakımından çalışanların korunması hakkı ve çalışmaktan korunma hakkı
konusunda bilgi verilecek ve yeri geldikçe Türk hukukunda yer alan düzenlemeler ile
karşılaştırılacaktır.
1 Öğretim Görevlisi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Polatlı Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Mimarlık ve Şehir
Planlama Bölümü; İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Doktora Programı öğrencisi.
TÜRKİYE.
79
Anahtar kelimeler: İşçinin korunması, çalışmaktan kaçınma hakkı, işi yapmaktan kaçınma, iş
sağlığı ve güvenliği, Avrupa Sosyal Şartı.
80
Structural and Functional Characteristics of the Terms of the Oil
and Gas Industry in the English and Kazakh Languages
Aigerim SMAGULOVA1
MATKERIMOVA Raushan2
Lyudmila KOTIYEVA3
Abstract
Modern processes of formation and functioning of new terminological systems increase the
requirements for oil and gas terms, the need for which is increasing. Often such terms are
borrowed from the English language or international lexical fund. Their main purpose is the
ability to communicate professionals and ensure the effectiveness of social communication. This
is becoming especially important today ─ during the period of rapid development of the
economy of the republic, the development of its interstate relations in the differentiation and
integration of sciences that are facilitating the rapid processes. At this time, various languages
tend to “create sign systems with an unambiguous relationship between content and expression”.
The reason for the emergence of a new term in the Kazakh language is related to the need to fill
empty or missing gaps with new concepts, which are often formed on the basis of words already
available in English. The article investigate research into the use of the lexical set strategy for
reaching oil and gas terms in Kazakhstani universities. The author comes to the conclusion that
a well-defined the terms of the oil and gas industry in the languages being compared, there are
revealed the generating bases forming the poly-lexemic terminological phrases.
Keywords terms of the oil and gas industry, poly-lexemic, terminological phrases, simple, affix,
complex terms, terminological combinations.
1 Candidate of Philological Sciences, Associate Professor; Chair of «Diplomatic Translations», Faculty of «International
Relations»Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, KAZAKHSTAN.
2 Master of Economical Science, Senior Teacher of Сhair of «Diplomatic Translations», Faculty of «International Relations»
Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, KAZAKHSTAN, 3 Candidate of Philological Sciences, Associate Professor
Сhair of «Diplomatic Translations», Faculty of «International Relations»Al-Farabi Kazakh National University, Almaty,
KAZAKHSTAN
81
Postmodern Dünyada Edebiyat ve Görsel Sanatlar İlişkisi
Doç. Dr. Benal DİKMEN1
Öz
İnsana ilişkin en önemli etkinlik alanlarından biri olan sanat için farklı dönemlere ve kültürlere
göre farklı tanımlar yapılmış̧ ve buna bağlı olarak da sanat disiplinleri çeşitli sınıflandırılmalar
içerisinde ele alınmıştır. Klasik güzel sanatlar sınıflandırmalarına göre sanat, görsel sanatlar;
resim, heykel, mimarlık seramik, fotoğrafçılık, işitsel sanatlar; müzik, edebiyat, ve dramatik
sanatlar; tiyatro, bale, dans gibi sanat türlerini kapsamaktadır.
Edebiyat ve görsel sanatlar, sanat tarihi boyunca, aralarındaki ortaklıklar ve farklılıklardan
doğan çok yönlü bir ilişkiden faydalanarak, çok çeşitli yollarla birbirlerine bağlanmışlardır.
Yazarlar, görsel sanatçılar, okurlar ve alıcı kitle için edebiyat ve görsel sanatların etkileşimi
biçim ve içerikle; görsel ve yazılı dilin yorumlanmasıyla; uyarlama, çeviri ve yeniden yazmayla;
oluşturduğu etki ve özgünlükle ve sanatçının ve alıcı kitlenin rolleriyle ilgili olarak sürekli
genişlemektedir.
Postmodernite, küresel anlamda fakat özellikle 1960'lardan bu yana Batı’da, kurumlar ile
şartlarda yaşanan değişimler ve bunların toplumsal ve siyasal sonuçları ve getirdikleri
yeniliklerle ilişkili bir konum ya da bir durumdur. Görsel sanatlar ve edebiyatta Postmodern
tarz, genellikle eklektizm, konu dışına çıkma, kolaj, pastiş, ironi, ve tarihi atıfların dönüşü ve
popüler medyanın benimsenmesi ile karakterize edilir. Postmodern sanatçı da, bir yapıttaki
öğeleri ya da tarzları, nesnenin görünür işlevine karşı ya da bu işlevle ilgisiz yollarla da olsa, bir
araya getirme özgürlüğüne sahiptir. Postmodern edebiyatın ve görsel sanatların ortak bir diğer
özelliği de "yüksek" seçkin ya da ciddi sanat ile "düşük" popüler sanat ya da eğlence arasındaki
sınırların aşılmasıdır. Ayrıca, 1970'lerden bu yana feminist, multietnik, çok kültürlü ve post-
kolonyal sanatın ortaya çıkışı ve yayılması ise, postmodernizmi tanımlayan önemli
yansımalardır.
1 T.C. İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Görsel İletişim Tasarımı, TÜRKİYE.
82
Kazak Sözlü Edebıyatında“Hanlar” Tipinin Oluşumu
Nazym SHUINSHINA1
Öz
Sözlü halk ürünlerinden masallar, uzun zaman dilimlerinden, farklı dönemlerden, hayal de olsa
toplumun yönetimin oluşumu içinde siyasal, idari, hukukî, nasıl benimseyip günümüze dek
getirilmiş bir mirastır. Masallarda ilk toplumsal devirden günümüze kadar izlerinin varlığından
söz edilebilir. İnsanlık tarihinin yönetim izleri masallara yansır. Kazak masallarında genellikle
feodal hanlık toplumu yer alır.
Masal türü uzun zaman oluşma tarihinde değişik devrin, toplumun oluşu ile siyasal ve
toplumsal, idari yapı izlerini, anlayış-kavrayışlarını benimseyip günümüze getirmiş durumdadır.
Masallarda ilk toplumsal devirden yirminci asra kadar olan dönemlerin belirtisinin saklandığını
söylersek, bunların içinde, özellikle derebeylik toplumun tüm gerçeğini edebi bir şekilde tasvir
ettiğini görebiliriz. Bunların arasında Kazak masallarında çoğunlukla hanlık-derebeylik toplum
görülmüştür. Nedeni ise, eğer masallar Kazak halkının derinliği, nice asırlara dek giden edebi
hatıra dersek, Kazak halkının hatırasında onun çok önemli saydığı dönem saklanmalıdır. Kazak
halkının kendi şanıyla özel bir millet olarak, bağımsız memleket olarak, kendi idarecisi olduğu
dönem şimdiki dönemdir. Burada masal, folklorun bütün türleriyle karışarak gelişti, onları da
etkiledi, onlardan da aldı, böylece büsbütün folklorik sistemin içinde bulundu.
Masalların herhangi türünde olmasın toplumsal idare, yönetim meselesi ele alınmadan kalmaz.
Kazak masallarında ise yönetim konusunun tam ortasında Hanlık beylik, onun belli bir sistemi,
düzeni, Han’ın özel davranışları gösterilir.
Bu makalede kazak sözlü edebıyatında “hanlar” tıpının oluşumu üzerinde durulacaktır.
Anahtar kelimeler: Folklor, kültür, masal, destan, Han.
1 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, TÜRKİYE.
83
Historical heritage of comments on Koran and their role in the
development on tatar culture (the end of XIX – early XX centuries)
Yazgul RAKHIMOVA1
Abstract
During various eras the Koran drew attention of many researchers. Having played a significant
role in the history of mankind, the Koran continues to exert impact on the main spheres of life
in society (politics, law, religion and culture) in many countries of the world, most notably in
the countries of the Middle East, Central and Minor Asia, the Caucasus and Transcaucasia, and
also in such regions of Russia as the Volga region and the Cisural area. The influence of Islam
and the Islamic law on the state and law development in these countries has certain differences.
In this respect the history of Tatars of the Volga region and the Cisural area is of great interest
as it reflects the most northern point where Islam has developed as the state religion. In search
of the truth Tatars in these regions addressed not the Koran directly but its translations - Tafsirs.
Our research work requires a thorough analysis. The methods of investigation are a comparative
method, the method of functional analysis, the method of semantic analysis, modeling and
quantitative methods as well.
The significance of our research deals with expanding the idea of the cultural and historical
written traditions of comments. The Tatar comments are exposed to the analysis. Now we can
make a conclusion that the Tatar comments save the cultural and historical traditions of Tatar-
Muslim community in the Russian empire in the end of XIX – the beginning of XX centuries
which is important for historical and historiographical analyses.
Ideologically, politically and economically existed centers of influence on the social processes
taking place in the life of the Tatars. The ideas of the Arab-Muslim reformers, also western
theologians and philosophers have had a strong influence in shaping the world views of Tatar
theologians. Introduction to the scientific revolution of ancient manuscripts allows to understand
patterns and trends of development of Tatar philosophical and historical thought. A more
detailed analysis of the religious and philosophical literature, Islamic law (fikh), Hadith, which
entered to the Tatar world from the countries of the Muslim East and Muslim West, able to
determine the main directions of the spiritual development of the Tatar people in XVIII - XX c.,
to find out the general and specific features of the Tatar religious and philosophical thought and
the Arab-Muslim culture.
Keywords: Islam, spiritual culture of Tatars, religious revival, Koran, Comments on Koran
1 Kazan Federal University, RUSSIA.
84
Yargı Kararları Işığında ve Uluslararası Çocuk Kaçırmanın
Hukuki Yönlerine Dair Sözleşme Kapsamında Kaçırılan Çocuğun
Ülkesine İade Talebini Red Nedenleri
Dr. Lâle AYHAN İZMİRLİ1
Öz
Günümüz dünyasında uluslararası evlenmelerin ve boşanmaların artması, teknolojinin ve
seyahat etmenin kolaylaşması, çifte vatandaş olan çocukların sayısındaki artış, boşanan eşlerin
farklı ülkelerde bulunması gibi sebeplerle çocuğun hukuka aykırı biçimde bulunduğu yerin
değiştirilmesi veya alıkonulması olaylarının gün geçtikçe arttığı gözlenmektedir. Bu durum
çocukların iki farklı kültür arasında kalması, diğer ebeveyni görememesi ve hatta bağlarının
tamamen kopması, duygusal travma yaşaması gibi sonuçlara yol açtığı gibi, götürüldüğü veya
alıkonulduğu ülkede eğitim hakkının elinden alınması, sağlık problemleri karşısında gerekli
tedavilerin uygulanamaması gibi bir dizi hayati probleme de sebep olabilmektedir. Çocukların
hassas durumu dikkate alınarak bu konuda Uluslararası Çocuk Kaçırmaların Hukuki Yönlerine
Dair Sözleşme hazırlanmıştır. 99 ülkenin imzaladığı sözleşmeye Türkiye de 2000 yılından beri
taraftır.
Sözleşme, temelde hukuka aykırı olarak, çocuğun bir yakını (genellikle ebeveynlerden birisi)
tarafından, taraf ülkelerden birine götürülen veya orada alıkonulan çocuğun derhal iadesini
sağlamak ve kaçırmadan/alıkoymadan önceki hukuki durumun yeniden tesisini amaçlamaktadır.
Sözleşme çerçevesinde başka bir ülkede bulunan bir çocuğun iadesinin talep edilebilmesi için
hem iade talep eden hem de iade talep edilen devletlerin sözleşmeye taraf olması, çocuğun 16
yaşından küçük olması, kaçırmanın veya alıkoymanın haksız olması, kaçırma veya alıkoymanın
üzerinden 1 yıl geçmemiş olması ve iade talebinin reddi sebeplerinin bulunmaması gerekir.
Sözleşmede, çocuğun iadesini red nedenleri ise çocuğun kaçırıldığı/alıkonulduğu ülkedeki yeni
çevresine uyum sağlamış olması; çocuk üzerindeki koruma hakkının kaçırma veya haksız
alıkoymadan önce etkin şekilde kullanılmıyor olması ya da koruma hakkı sahibi olan kişi ya da
kurumun çocuğun mutad meskeninin değiştirilmesine önceden izin vermiş veya sonra vermiş
olması; çocuğun iade edilmesi halinde fiziksel veya psikolojik zarar göreceği veya tahammül
edilemeyecek bir durumda kalacağı konusunda ciddi bir riskin bulunması; çocuğun iadeye itiraz
etmesi; iadenin insan hakları ve temel özgürlüklere aykırı olmasıdır. Sözleşmedeki iade talebini
red nedenlerinin yorumlanması ve uygulanması konusunda ülke mahkemelerinde ciddi
farklılıklar göze çarpmaktadır.
1 Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Özel Hukuk A.B.D.
85
Çalışmada öncelikle yukarıda belirttiğimiz bağlamda kısaca çocuğun iade talebinin reddi
nedenlerine değinilecek, akabinde ve esas olarak konuya ilişkin Türk mahkemelerinden verilen
kararlar ile ulaşılabildiği ölçüde diğer ülkelerdeki yargı kararlarında iade talebini red
nedenlerinin somut olayda nasıl yorumlandığı tespit edilecek ve konuya ilişkin eleştiriler dile
getirilecektir. Son olarak, söz konusu red nedenlerinin, sözleşmenin amacı ve çocuğun menfaati
dikkate alınarak ideal olarak nasıl yorumlanması gerektiği ve bu konuda mahkemelerin
gözetmesi gereken kıstaslar üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Uluslararası Çocuk Kaçırma, Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki
Yönlerine Dair Lahey Sözleşmesi, Çocuğun İadesi, Red Nedenleri, Çocuğun Yararı.
86
Gövde, Ölüm ve Erotizm Sarmalında Edebiyat ve Kötülük Literature and Evil through the Spiral of Body, Erotism and Murder
Dr. Öğr. Üyesi Şaban ÇOBANOĞLU1
Abstract
The subject of “Literature and Evil” is one of the topics which has been discussed extensively
recently by the modern authors and literary critics. The aim of this article is basically to clarify
the description and possible sources of evil in terms of “body”, “erotism” and “murder”.
The concept of evil is expressed in some modern short stories, novels, films, poetry and even in
theatre. The reason why evil is studied in literary works is that the literary pieces which do not
contain some traces from evil, may easily turn into some boring practices. The idea behind is
that if the readers enter the spiral of evil, they can unify with the literary piece and reach the
feeling of catharsis.
The theme of evil characters in literature is represented in many forms and symbols. The related
evil centered characters are mostly made up of cruel, merciless and obsessed killers, blood
drinker- vampires, sex-oriented barons and slaves, incest-addicted and convicted with killing
instinct- characters. However, among these evil natured characters and themes “body”,
“erotism” and “murder” constitute an inseparable triple. The idea behind to carry these evil
themes to the literature, is related to Sigmund Freud’s concept of “incest” and the instinct of
“murder”, both of which is symbolised in the form of human” body”. Additionally, the isolation
of human being in this World as a lonely, defenseless character doomed with death, his
inclination to gain power, his deadly passion to the personal property, especially in population
increase periods can be considered as the other basic causes of “evil”. Apart from this, providing
that there exists a perfect God, why should we face with evil in the World? The above mentioned
reasons are considered to be the sources of “evil” in literature.
To sum up, the idea of “evil” in literature is represented by deliberately violating of the generally
accepted taboos such as “erotism”, “incest”, “murder” and killing. Such violations are believed
to eliminate the boredom of literary works through affecting the style of the language. Thus the
reader is also drawn and involved in the borders of the literary pieces.
Keywords: Literature, evil, erotism, murder, taboo, catharsis
1 Fatih Sultan Mehmet Vakif University, TURKEY.
87
Öz
“Edebiyat ve Kötülük” konusu son zamanlarda modern eleştirmen ve yazarların üzerinde
genişçe durdukları alanlardan birisidir. Bu makalemizde Edebiyat ve kötülük kavramının kısaca
tanım ve kaynaklarına değineceğiz. Esas olarak kötülük kavramının” gövde”, “cinsellik”,
“erotizm” ve “ölüm”” temaları etrafında nasıl ele alındığını açıklamaya gayret edeceğiz.
“Kötülük” kavramı roman, hikaye gibi anlatılarda, sinema ve tiyatro eserlerinde ve kısmen şiir
sanatında yansıma alanı bulmaktadır. Bu anlayışın kökeninde, dokusunda kötülükten izler
taşımayan bir edebiyatın hızla sıkıcı hale dönüştüğü düşüncesi yatmaktadır. Okuyucu “kötülük”
sarmalının içine girdiği zaman, eserle bütünleşmekte ve bir tür” katarsis” sağlamaktadır.
“Edebiyatta Kötülük” kavramı, edebi eserlerde birçok tema ve simge içinde yansıtılmaktadır.
Bunların başlıcaları zalim ruhlu karakterler, ruhunu şeytana satmış tipler, “ölüm” ve yalan
makinası haline dönüştürülmüş katiller, kan içici vampirler, cinsellikte sınır tanımayan seks
baronları ve köleleri, “ensest” sapkınlık ve öldürme içgüdülerine mahkum olmuş gerçek ve
kurgusal karakterlerden oluşmaktadır. Ancak benzeri “kötülük” türleri arasında “gövde”, sapkın
“cinsellik” ile “ölüm” ve “öldürme” temaları birbirinden ayrılmaz ir büçleme oluşturmaktadır.
Söz konusu temaların edebiyata taşınmasında, bir diğer ifade ile kaynağında Freud’un insan
ahlakının kökenini iki değişkene bağlaması yatmaktadır. Bu değişkenler, bedenin hem
“ensest”in, hem de” ölüm” ve öldürmenin simgesi olarak ele alınmasıdır. Ayrıca “kötülüğün”
kaynağı olarak İnsanın bu dünyada yalnız, savunmasız ve ölüme mahkum bir varlık olarak
görülmesi, insanın ihtiraslı ve güç devşirme tutkusuna meyilli oluşu, insan nüfusu arttıkça
zayıflara karşı alan ve mal- mülk savunmasına girişmesi gibi hususlar sayılabilir. Bunlara ek
olarak, mükemmel bir tanrı var ise, kötülük diye bir kavramın olmaması gerektiğine dair inanç
kayması gibi sebepler zikredilebilir.
Netice olarak, “Edebiyatta kötülük”, bazı tabuların “gövde”, “cinsellik”, “ölüm”, öldürme ve
“ensest” gibi alanlarda tabu olmaktan çıkartılarak kasten ihlal edilmesi şeklinde yansıtılmakta,
bu tür ihlallerin edebi eserleri sıkıcı olmaktan çıkartmakta olduğuna inanılmakta, aynı zamanda
bu aşırılıkların eserin diline de yansıyarak okuru içine çeken cezbedici bir dil ve üsluba
kavuştuğu düşünülmektedir.
Anahtar kelimeler: Edebiyat, kötülük, erotizm, ölüm, tabu, katarsis
88
“Manas” Destani’nda Dostluk ve Beraberlik
(Edebiyat kuramları: Folklor)
ÖMÜRALİEVA Canar
Öz
“Manas” destanı Kırgız Türklerinin bütün dünyaya gururla kazandırdığı medeniyet ve kültür alanında
büyük, kutsal bir miras olduğu bir gerçektir. Destanın hacmi ve içeriği bu sözümüzün ispatıdır. “Manas”
Destanı’nın ele alınacak önemli konuları olan oluşma devri, betimlemesi, olay örgüsü, kahramanları ve
tipleri üzerinde dün ve bugün incelemeler, araştırmalar devam etmektedir. Manas’in kırk yiğidinin
bazıları Kırgızların yaşadığı topraklara kendi isteğiyle gelmişlerdir, bazıları ise Kırgız, Kıpçak, Kazak
halklarının Karatoko, Alçın, Argın, Noygut, Alban, Dörbön gibi çeşitli soylardan idi. Manas’ın kırk
yiğidinin çeşitli milliyete ait olmasına rağmen onların arasındaki dostluk, oy birliği, beceriklik ve eğitime
doğru yöneliş, vatanseverlik ve vatan için mücadele etme gibi özellikler onların düşmanlara karşı
savaşmasına ve düşmanları yenmesine neden olmuştur. Manas ile kırk yiğit arasındaki dostluk ilişkileri
şimdiki anlayışa göre demokratik bir şekilde başlayarak geliştirilmiştir. Manas hiç bir zaman kırk yiğidine
sıradan bir asker olarak davranmamıştır ve her hangi bir şeyi yaptırmamıştır. Kırk yiğit ile Manas arasında
dostluk, anlayışlılık ve verimlilik yaşadığı için aralarındaki ilişki daha da sağlamlaştırılmıştır. Manas
destanında Manas’ın dostluğa, oy birliğe, halk egemenliğine, verimliliğe, insani özelliklere önem ve değer
verdiği görülmektedir.
Bildirimizde destandaki Kırgız, Kazak, Özbek, Kalmuk, Çinli (Manas ve çinli Almambet’in dostluk
ilişkisi), Mançu, Tacik, Afgan halklarının arasında çeşitli münasebet ve dostluk ilişkilerini ele aldık.
Dostluk konusu bütün dünyada ciddi çalışmaları talep eden, insanların birlik ve huzur içinde yaşamasını
etkileyen güncel problemlerden biridir. Bahadır Manas’ın kırk askeri çeşitli uyruklardan olsa bile vatan
uğruna Çin ve Kalmuk’larla yapılan savaşın kazanılmasının, Müslüman Türk halklarının ortak bir
devletinin kurulması için birlik ve beraberlik içinde çalışılmasının dostluk açısından önemli olduğunu
bildirimizde açıklamaya çalıştık.
İki insanın dost olması bazen iki büyük devletin dostluğunu sağlar: Bahadır (Kahraman) Manas ve Akun
Han dostluğu buna bir örnektir; bazen de tam tersi bir savaşın çıkmasına neden olabilir: Bahadır Manas
ve Almambet ilişkisi buna bir örnektir. Bu dostluk ilişkilerden, teklikten çokluk durumu ya da teklikten
yokluk durumu gibi sonuçlar çıkabilir. Bilidirimizde “Manas” Destanı’ndaki birlik, beraberlik, gerçek
dostluk gibi ilişkileri günümüzün insanlarına yansıtmaya gayret ederek, açıklamaya ve incelemeye
çalıştık.
Anahtar kelimeler: Manas Destanı, dostluk, birlik ve beraberlik.
Kırgızistan İlimler Akademisi, Cengiz Aytmatov adındaki Dil ve Edebiyat Enstitüsü Araştırma Görevlisi.
89
Abstract
It is undisputed that the Epic of Manas is a crucial, great and sacred heritage of the Kyrgyz people and
deserves to be represented in world arts and cultures. Proof of this are the content and volume of the epic.
A number of scientists in the Soviet era and today explores the questions related with its appearance, the
era, the idea, and the images that are some of the main issues of the epic. One of the main ideas in the
Epic of Manas is the friendship of the peoples, the study of the theme of friendship. Because, after the
Chinese, Kalmaks looted, ravaged and scattered the Kyrgyz people, to gather it again, to unite the different
tribes, peoples into a single, large state needed except the mind and courage, the unity, harmony and
friendship.
Despite the fact that forty choros (warriors) of Manas were representatives of different tribes, different
nationalities, together they rebuffed and exterminated thousands, a countless number of enemies and
gained a victory, because among choros were friendship, understanding, dexterity, knowledge, loyalty
and love for the Fatherland. The friendship between Manas and the forty choros began, in modern
parlance, democratically and developed in a democratic character. Manas never perceived Choros or
subordinate troops as his servants, did not force to carry out his orders. Bonds of true friendship, harmony,
understanding, devotion, loyalty linked forty choros and Manas to each other. We can see the nature, the
human qualities of Manas, who put in the forefront the friendship, harmony, sovereignty and prosperity
of the people, in the bringing together disparate people, in establishing a single state, in preparation for
war, in his attitude to people, to forty choros, Almambet, Bakay, Koshoy, Chubak and others. He hated
envy, greed, avarice and fought against them, not sparing himself. This is evidenced by his actions in
relation to Kozkamans and ten sons of Oroz.
And today in our multinational state the theme of friendship remains one of the most topical questions
that require serious study and affecting the consciousness of the people to continue peaceful coexistence.
In our work, we will try to determine the place and significance of friendship in the comprehensive
development of the Kyrgyz state, built on the basis of unity of the multinational Muslim-Turkic people
and a united, strong military base, consisting of Kazakhs, Kipchaks, Uzbeks and other tribes, nationalities
in the liberation of the Ala-Too by Kyrgyz people from the Chinese and Kalmaks in the Epic of Manas
which is largely in tune with our present multinational Kyrgyz Republic.
Keywords: Epic of Manas, friendship, multinational Muslim-Turkic people.
90
К Качеству Образования Через Соблюдение
Преемственности
УДК 37.018.26:373.1.013
Ш.М. ШУИНШИНА1
Е.А.АЛЬПЕИСОВ2
Е.А.ТУЯКОВ3
Ключевые слова: среднее и высшее образование, преемственность, преемственность
образовательных программ, государственный общеобязательный стандарт образования,
модульные образовательные программы.
Цель: Повышение качества образования на основе соблюдения преемственности
образовательных программ общего среднего и высшего образования.
Методология. В последние годы в Республике Казахстан осуществляются системные меры по
повышению качества образования на всех уровнях на основе отечественного и международного
опыта. Принимаются новые нормативные и правовые акты в области образования или вносятся
соответствующие изменения в действующие нормативные документы: государственные
общеобязательные стандарты разных уровней образования, модульные образовательные
программы, типовые и рабочие учебные программы и другие.
В системе общего среднего образования реализовывается обновленные образовательные
программы на основе опыта Назарбаев интеллектуальных школ. В принятых в 2014 и 2016 годах
государственных общеобязательных стандартах обновленного содержания образования в
отличие от предшествующих установлены ожидаемые результаты на «выходе» из школы в виде
навыков широкого спектра. Предусмотрено внедрение критериальной системы оценивания в
школьное образование.
Развитие системы высшего и послевузовского образования базируется на принципы
Лиссабонской конвенции и Болонского процесса, с каждым годом расширяется академическая
свобода высших учебных заведений путем постепенного снижения объема общеобязательного
компонента государственных общеобязательных стандартов и увеличения доли компонента по
выбору.
1 Национальная академия образования им. И. Алтынсарина, Казахстан, г. Астана.
2 Казахский агротехнический университет им.С.Сейфуллина, Казахстан, г. Астана.
3 Казахский национальный педагогический университет им. Абая (Казахстан, г.Алматы.
91
Одним из основных путей повышения качества образования на разных уровнях образования
является разработка таких образовательных программ, в которых четко прослеживалось бы
соблюдение принципа преемственности и непрерывности. Необходимость обеспечения
преемственности образовательных программ на разных уровнях образования предусмотрена в
Законе Республики Казахстан «Об образовании».
С целью определения соблюдения преемственности были анализированы разработанные
педагогическими вузами модульные образовательные программы по педагогическим
специальностям, в том числе естественнонаучного направления.
Выводы. Модульные образовательные программы педагогических вузов не в полной мере
учитывают нововведения, предусмотренные в обновленных школьных программах, имеются
расхождения между ними. Эти недоработки в вузовских программах могут негативно отразиться
в системе «школа – вуз» на качестве подготовки будущих учителей для средних школ.
Для устранения указанных недостатков предлагается провести семинары по вопросам
обновленного содержания образования и критериального оценивания для разработчиков
образовательных программ с привлечением экспертов.
Список библиографических источников:
1) Абылкасымова А.Е. Совершенствование методико-математической подготовки
будущего учителя в условиях реализации обновленного содержания школьного
образования //Известия Межд.казахско-турецкого университета им. Х.А. Ясави.
Спец.выпуск по материалам конференции математиков Казахстана «Актуальные
проблемы математики». -№1(4). -Туркестан, 2018. – С.5-8.
2) Shuinshina S.M., Alpeisov E.A., Zhakupov A.A., Burunbetova K. K. Continuity of Natural
Science Education in the System of “School-University” Sino-US English Teaching. Volume
15, Number 5, May 2018 (Serial Number 173). – P.242-252.
3) Shuinshina S. M., Alpeisov Е. А., Burunbetova K. K., Zhakupov А. А. Continuity of the
curricula contented when studying the natural science courses. RUSSIAN SCIENTIFIC
JOURNAL «Professional education in the modern world», 2018, vol. 8, no. 4 Novosibirsk state
agrarian university, P. 2265-2275.
4) Sh.Shuinshina, Y.Tuyakov, Y.Alpeissov, L.Zhanseitova, A.Ardabayeva. Modernization of the
system of continuous natural science education in the Republic of Kazakhstan //AD ALTA:
Journal of Interdisciplinary Research. - Czech Republic. – Volum 8, Issue 1, Special Issue IV.
– 2018. – P.86-92.
5) Shuinshina S.M., Zhakupov A. A., Burunbetova K. K., M.Doğru. An analytical review of the
continuity of natural scientific education in the “School-university” system in oecd countries //
The bulletin of the National academy of sciences of the republic of Kazakhstan. – 2018. – №5
–P. 116-123.
6) Shuinshina S.M., Alpeisov E. A., Akhmetova B. S., Tuyakov Y., Adamova M. E. Some
questions of modernization of the education system of Kazakhstan // Modern problems of
science and education. – 2019. – № 2.
7) Shuinshina S.M., Alpeisov E. A., Akhmetova B. S., Tuyakov Y., Adamova M. E. Continuity
and consistency of different levels of educational programs// International journal of
experimental education. 2019.-№ 2, С. 23-28.
92
Yanlış ve/veya Eksik Bazı Atasözü, Vecize (Aforizma/Özdeyiş) ve
Özlü Sözlere (Deyimlere) Farklı Bir Yaklaşım A Different Approach To False or Missing Adage, Aphorism and Concise Words
Prof. Dr. Nasip DEMİRKUŞ1
Öz
Fert ve toplumsal olarak kabul gören; atasözü, vecize (aforizma/özdeyiş) ve özlü sözler vb. fert
ve toplumun inançsal, düşünsel ve mantıksal değişmez değer yargıları olarak zihinsel havuzun
ve bilinç sisteminin yapı taşları ve temel veri tabanları gibi iş görür. Bunlardan bazıları eksik ve
yanlıştır. En azından eleştirel gözle bile bakılmadan ya da revize edilmeden topluma servis
edilmektedirler.
Dünya'daki tüm atasözü, vecize (aforizma/özdeyiş) ve özlü sözler bilimsel tezlerle geçerlilik
sınırları belirlenmeli ya da en doğru alternatifleri ortaya konulmalıdır. Varılan eşleştirme
(eşleşim ya da özdeşleşim) ve bilimsel sonuçları, Kuran ayetleri, peygamber hadisleriyle ve
bilimsel sonuçlarla örtüşeceği kesindir. Geçerlilik sınırları kesin ve belli olmayan ya da şüpheli
olan; atasözü, vecize (aforizma/özdeyiş) ve özlü söz/deyim, bazen yarardan çok sürekli insanları
yanıltıcı düşünsel birer değer yargısıdır (Demirkuş 2011). Sağlıklı ve düzgün çalışan, toplumun
zihin yapısı açısından; varılan sonuçların, doğru alternatifleriyle eşleştiği bilimsel, İslami ve
peygamberi kaynaklarla ilişkilendirmek gerekir. Dinden, bilimden, ilimden ve deneyimlerden;
edinilen bilgilerin, benzer özellikleri ilişkilendirilerek oluşturulan çıkarsamalardır.
Genellikle toplumsal deneyim ve çıkarsayışlara dayalı olan atasözü, vecize (aforizma/özdeyiş)
ve özlü sözler fert ve kavimlerin en önemli yol gösterici değer yargılarındandır. Örneğin, Akıl
İçin Yol Birdir: “Belli bir soruna çözüm bulmak için akla başvurulur. Aynı sorun için farklı
kişilere de sorsanız, alınacak yanıtlar aşağı yukarı aynıdır; çünkü insan aklı birdir ve herkese
göre farklı akıllar olmadığı için, yanıtlarda birleşilir”( Akdağ, 2003) Akıl İçin Yol Birdir demek
cümlesinde kavram yanılgısı vardır. O zaman akıl dogma karar veren insandaki
ilahi/peygamberi bir araç olurdu.
Hz. Muhammed (AS) derki “Kim kötü ve çirkin bir iş görürse onu eliyle düzeltsin eğer buna
gücü yetmiyorsa diliyle düzeltsin buna da gücü yetmezse, kalben karşı koysun. Bu da imanın en
zayıf derecesidir “ [Müslim – Ebû Dâvûd]. Bu hadisten hareketle, bazen aynı olaya insanların
faklı tepki göstermeleri gerektiği ortaya çıkar. O zaman bu hadise göre, özdeyişi yeniden
düzenlersek; “Aklın yolu çoktur, gücünüz oranında, liyakatlisini tercih et”. “Aklın yolu yerine
göre tek ya da çoktur”. “Ortak aklın yolu tek, özgün aklın/ların yolu çoktur”. Örneğin, Bazı
koşullar da bazı kişilerin yalan konuşması gerekirken. Aynı koşulda başka birisinin doğruyu
konuşması gerekir. Bu durumu kişinin gücü belirler.
1 Prof.Dr., Van Yüzüncü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Matematik ve Fen Eğitimi Bölümü, TÜRKİYE
93
Bu örnekteki mantıktan hareketle bildiride çok sayıda atasözü, vecize (aforizma/özdeyiş) ve
özlü söz/deyim ve özlü sözler, eleştiri ve alternatif önerilerle sunulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Yanlış, Eksik, Atasözü, Vecize (aforizma/özdeyiş), Özlü Sözler.
Abstract
The individual and the socially accepted; proverb, maxim (aphorism) and idioms (concise
words) etc. it functions as the building blocks and basic databases of the mental pool and the
consciousness system, as beliefs of the individual and society, as faith, intellectual and logical
invariant value judgments. Some of these are incomplete and incorrect. They are served to the
society, at least without critical consideration or revision.
All proverbs, aphorisms and quintessential words in the world should be determined by
scientific theses, or the most accurate alternatives should be put forward. It is certain that the
pairing (identification) and the scientific results; the verses of the Qur'an, the prophetic hadiths
and the scientific results will coincide. The validity limits are precise and unclear or suspicious;
proverb, aphorism, sometimes a misleading intellectual judgment, rather than the benefit of
people (Demirkuş 2011). In terms of the mind structure of the healthy and smooth society, it is
necessary to relate the results to the scientific, Islamic and prophetic sources in which the right
alternatives are matched.
The proverb, aphorism and concise words, which are generally based on social experiences and
assumptions, are the most important guiding values of the peoples. For example, The Path for
intellect is one: To find a solution to a particular problem, the intellect is applied. If you ask
different people for the same problem, the answers are more or less the same; because the human
intellect is one and because there are no different intellects for everyone, the answers are united
(Akdağ, 2003). There is a misconception in the sentence “The path of the intellect is one" At
that time, intellect would be a means of divine / prophet in man who decided to dogma.
Hz. Muhammad (AS) says: "Whosoever of you sees an evil action, let him change it with his
hand, and if he is not able to do so then with his tongue, and if he is not able to do so then with
his heart, and that is the weakest of faith“ [Muslim - Abu Dawud]. Moving from this hadith, it
turns out that people sometimes have to react differently to the same thing. Then according to
this incident, if we rearrange the self-saying; “The way of the intellect is many; you prefer the
level of power, merit”. “The path of the intellect is single or multiple according to the place”.
“The way of common intellect is one; the way of the original intellect (s) is many”. For example,
in some circumstances some people should lie. Under the same circumstances, someone else
should speak the truth. This situation determines, by the power of the person.
Based on the logic in this example, the paper will present a large number of proverbs, aphorisms
and concise words, criticisms and alternative proposals.
Keywords: False, Missing Adage, Aphorism and Concise Words.
94
Utopia in the Book of Kings
Mahmoud JAFARI-DEHAGHI1
Abstract
Objective: It seems that the aspects of Iranian Utopias are described among the both Iranian
myths and in the Book of Kings. It may originates from Avesta where in the Vendidad Ahura-
Mazda informs Yima of a severe winter that will destroy life on earth and tells him to make an
enclosure known as War-jam-kard (enclosure built by Jam) and bring the seeds of men and
women of the greatest, best, and finest kinds on this earth, as well as the seeds of every kind of
cattle, bird, trees, and fruit, and the sweetest of the odors, along with the red, blazing fires,
excluding any deformity, impotency, lunacy, poverty, falsehood, meanness, jealousy, etc. In
the War-jam kard there is no sign of cold, hot, dark, sickness and death.
Methodology: In this paper I am going to compare the Utopia of Kang-diz in Shahname with
the War-jam-kard and some other cities made by Ahura-Mazda and other mythical Iranian
divinities.
Findings: The aspects of Iranian Utopias are described among the both Iranian myths and in
the Book of Kings. The Iranian Mythical Utopias are comparable to Madina alfzelah Later in
the Islamic period.
Keywords: Kang-diz; Shahname (Book of kings); War-jam-kard; Utopia
1 Department of Ancient Iranian Culture and Languages, University of Tehran, IRAN
95
Tarihî Türk Dillerinde -CI+ Eki
Ayşe Beril KARA1
Safiye ÇELEBİ ÇAM2
Öz
Bu bildirimizde tarihî Türk dilleri üzerine yapılan gramer çalışmalarında irdelenmeyen ancak
metinlerde karşımıza çıkan, eklendiği fiile sıfat-fiil anlamı veren -CI eki üzerinde durulacaktır.
Söz konusu ek Uygurca metinlerde geçtiği hâlde o metinlerin gramer çalışmalarında “?” ile
değerlendirilmiş ve alanımız açısından pek çok yönden önem arz eden Kutadgu Bilig’de
bulunmasına rağmen üzerine yapılan çalışmaların çoğunda bahsedilmemiştir. Tarihî
metinlerden yola çıkarak bulunan örneklerle yeni bir sıfat-fiil ve fiilden isim yapım ekinin
varlığı ortaya konulacaktır.
Anahtar sözcükler: Sıfat-Fiil eki -CI, Yeni Bir Sıfat-Fiil Eki, -CI Eki
1 Ankara University, TURKEY 2 Ankara University, TURKEY
96
Çeviride Görünmezlik İlkesi Işığında Çeviri Kavramının Yeniden
Değerlendirilmesi Re-evaluation of the Translation Concept in the light of the principle of Invisibility in
Translation
Mehmet Cem ODACIOĞLU1
Abstract
From a classical point of view, linguistic and cultural transfer from a language into the other is
defined as translation. In other words, in order for the translation action to take place, a bilateral
relationship is established between the source and the target text, and the linguistic and cultural
elements in the source text are conveyed into the other language through their linguistic or
cultural equivalents. Sometimes, however, the translator may adopt strategies such as
adaptation, domestication, updating, or even generalization in the translation process. Is this
action a translation or is it more than translation? Should this action be called just a translation
action, or should it be named differently especially if a target text production is deviated from
the source text by the translator intentionally through above mentioned strategies? ? In this
study, in the context of the hypothesis and these questions, we explain the concepts of the
translator’s visibility and invisibility and focus on the invisibility principle in translation by
referring to Venuti's Translator's Invisibility (1995). In this way, the concept of translation was
re-discussed, the findings were supported with examples and alternative concepts were
introduced to the concept of translation.
Keywords: Translation, translation action, visibility in translation, invisibility in translation,
adaptation, domestication.
Öz
Klasik bakış açısıyla, herhangi bir dilden başka bir dile yapılan dilsel ve kültürel aktarım çeviri
olarak tanımlanmaktadır. Bir diğer ifade ile çeviri eyleminin gerçekleşebilmesi için kaynak ve
erek metin arasında ikili bir ilişki kurularak, kaynak metinde yer alan dilsel ve kültürel ögeler
erek dile erek dildeki dilsel veya kültürel eşdeğerleriyle aktarılmaktadır. Ancak bazen
çevirmenin çeviri sürecinde uyarlama, yerlileştirme, erek kültüre uygun hale getirme,
güncelleştirme, hatta genelleştirme gibi stratejilere başvurması, kaynak metinden bambaşka bir
erek metin ortaya koyabilir ve hatta yeni bir erek metin doğabilir. Bu eylem çeviri midir yoksa
çeviriden fazlası mı söz konusudur veya bu eylem salt çeviri eylemi olarak mı adlandırılmalıdır
1 Bartın Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Çeviribilim Bölümü, İngilizce Mütercim Tercümanlık ABD, TÜRKİYE.
97
yoksa özellikle çevirmen tarafından yukarıdaki stratejilerin kullanılması yoluyla kasıtlı olarak
kaynak metinden sapan bir erek metin üretimi söz konusuysa, yapılan iş çeviri midir yoksa daha
farklı bir adla mı anılmalıdır? Bu çalışmada söz konusu hipotez ve sorular ekseninde
Venuti’nin Translator’s Invisibility (Çevirmenin Görünmezliği) (1995) adlı eserinde ele aldığı
çevirmenin görünürlük ve görünmezlik kavramlarına değinilerek, çeviride görünmezlik
ilkesine odaklanılmıştır. Bu şekilde çeviri kavramı yeniden tartışmaya açılarak elde edilen
bulgular örneklerle desteklenmiş ve çeviri kavramına alternatif kavramlar ileri sürülmüştür.
Anahtar Sözcükler: Çeviri, çeviri eylemi, çeviride görünürlük, çeviride görünmezlik,
uyarlama, yerlileştirme.
98
Түркі тілдеріндегі көмей һ дауыссызының шығу төркіні
РАЕВА Гүлзат Мағауовна1
ҚОҚАНОВА Жарқынай Атайқызы2
БЕЛАСАРОВА Жайдаркул Тауирбаевна3
Түркі тілдеріндегі түрлі өзгерістерге ұшыраған дыбыстардың бірі – көмей Һ дыбысы.
Түркітануда түркі тілдеріндегі көмей һ дыбысының шығу төркіні мәселесіне арналған
бірқатар еңектер болды. Кейбір түркітанушы ғалымдар түркі тілдері дамуының көне
дәуірінде һ дыбысы жеке дыбыстық бірлік ретінде түркі тілдерінің дыбыстық
құрылымында мүлдем болмағандығын, бұл дыбыстық кейінгі дәуірлерде
қалыптасқандығын дәйектесе, енді бірқатар ғалымдар һ дыбысының түркі тілдерінде
қалыптасуына өзге тілдік ықпалдың болғандын мойындай отырып, жеке түркі тілдерінде
аталған дыбыс түркілік негізде пайда болған деген пікірді ұстанады. Қазіргі түркі
тілдеріндегі һ дыбысының қолданылу ерекшелігін салыстыра отырып, оның пайда
болуының екі негізі бар екендігін аңғарамыз: түркілік негіз және кірме сөздер негізінде
(түркі тілдеріне лексикалық кірме сөздердің араб немесе парсы тілі жаппай енуі
арқылы).
1 Абай атындағы ҚазҰПУ ф.ғ.к. доцент, KAZAKHSTAN 2 ф.ғ.к., аға оқытушы, KAZAKHSTAN 3 PhD аға оқытушы, KAZAKHSTAN
99
Orta Asya ve Köktürkler Üzerine Farklı Bir Bakış
Prof. Dr. Aysu ATA1
Öz
B. Y. Vladimirtsov’un 1944 yılında Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanan Moğolların
İçtimaî Teşkilâtı adlı kitabının Önsöz’den önce yer alan “Çevirenin Önsözü” bölümünde şu
cümleler yer alır:
“XIII. asrın başlarına kadar Orta Asya’nın ücra bir çölünde yaşayan, batı ve doğunun kültür
dünyasınca adı-sanı bilinmeyen küçük bir iptidai göçebe ve yarım avcı klanın, birden bire zuhur
ederek, asırlar görmüş kuvvetli imparatorlukları silip süpürmesi, doğu ve batının muazzam
kültür sahalarını işgal ederek büyük bir göçebe imparatorluğu kurmaya muvaffak olması, XIII.
asırdan beri bütün medeniyet dünyasında merak uyandırmış ve Moğolların tarihi, temas ettikleri
muhtelif milletler tarafından tespit edilmiş, bu kavmin menşei ve imparatorluğu kuran Cengiz
Han’ın şahsı asırlarca tarihçileri meşgul etmiştir.”
Yukarıdaki sözleri söyleyen Abdülkadir İnan’dır. Gerçekten bu alandaki çalışmalar gün
geçtikçe artan yoğunluk kazanmıştır. Özellikle 1990’da Sovyetler Birliği’ndeki çözülmeyle bu
daha artmıştır. Aynı zamanda bunu söyleyen Cengiz’den sonra dünya imparatorluğu kurmak
isteyen Cengiz’in torunu Kubilay Han üzerine çalışması olan Morris Rossabi’dir. Rossabi,
2015’te İş Bankası Kültür Yayınlarından çıkan Kubilay Han kitabının “Yirminci Yıl Baskısına
Önsöz”de şöyle diyor:
“1990’dan sonra Moğolistan’ın dünya gündemine yeniden girmesinin de 13. ve 14.
yüzyıllardaki Moğol İmparatorluğu’na tekrar ilgi duyulmasında katkısı oldu. 1921’den 1990
yılına dek sosyalist Moğolistan esas olarak SSCB ve Doğu Avrupa ile temas halindeydi, ama
Sovyetler Birliği’nin çökmesi ve Moğolistan’ın Doğu Asya’ya ve Batı’ya açılmasıyla pek çok
yabancı bu ülkeye gidip Moğol tarihine gözle görülür ilgi başlattı. Moğolistan’da arkeolojik
araştırmalar yapılması, geleneksel ekonomiye yol göstermesi amacıyla çağdaş göçer yaşamının
araştırılması ve 12. ve 13. yüzyıllardaki iklimin incelenmesi de Moğol İmparatorluğu’nun
arkaplanı hakkında bilgiler sundu. Moğolistan’daki bu çalışmalar, hem bilginleri hem de
popüler yazarları Moğol çağı hakkında kitaplar ve makaleler yazmaya teşvik etti.”
Bu bildiride, Moğol öncesi Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinin hangi açılardan
varlıklarının görülmezden gelinerek Moğollar hakkında yazılar yazıldığı konu edilecektir.
1 Ankara Universitesi, DTCF, TÜRKİYE
100
Role of Musical Instruments in the Works of Kazakh and Turkish
Poets Роль Музыкальных Инструментов В Творчестве Казахских И Турецких Поэтов
Kazak ve Türk Âşıkları Geleneğinde Müzik Aletlerinin Yeri
TURUMBETOVA Zhanagul Aytzhankyzy1
YESPENOVA Zhasmin Yermekkyzy2
Abstract
The article considers some issues around harmony of common traditions in the works of Turkish
minstrels and Kazakh poets. The works of Turkish minstrels as well as Kazakh poets-zhyrau
are distinguished by a characteristic feature asintegrity collection of several works of art.It is
clear that musical instruments served as support and accompaniment in the chanting of
minstrels and poets-zhyrau lyrical and didactic poems.
Chanted to musical accompaniments of kobyz, Dede Korkut is central figure in verses and
became traditional basis of both Kazakh poets-zhyrau and Turkish minstrels. This chanting of
verses along with kobyz and dombyra served as a guide in verses of Kazakh poets-zhyrau of
the XIV-XIX centuries.
The article provides information on the main musical instrument of Turkish minstrels work,
which is saz: "engraved with a palette, tied up with a dry strap and adorned with strings, a
musical instrument of saz is made of mulberry tree, and has a mysterious power of influencing
on spiritual vision of people."
Keywords: Turkish minstrels, Kazakh poets, Dede Korkut, kobyz, dombyra, saz.
Резюме
В статье рассматриваются некоторые вопросы сингармонизма вокруг общей традиции в
трудах Турецких менестрелей и Казахских поэтов. Труды турецких поэтов-ашыков,
также как и казахских поэтов-жырау отличаются характерной особенностью как
целостность коллекции нескольких произведений искусства. Выяснилось, что
1 Candidate of Philological Sciences, Assistant Professor, Al-Farabi University, KAZAKHSTAN 2 Student 2-nd year, Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
101
музыкальные инструменты служили поддержкой и сопровождением в пении поэтов-
ашыков и поэтов-жырау лирико-дидактических стихотворений.
Воспроизведенный под музыкальное сопровождение кобыза, старец Коркыт-ата
является центральной фигурой стихах и стал традиционной основой как казахских
поэтов-жырау, так и турецких поэтов-ашыков. Такое воспевание стихов на ряду с
кобызом и домбырой послужил путеводителем в стихах казахских поэтов-жырау XIV-
XIX веков.
В статье приводится информация о главном музыкальном инструменте творчества
турецких поэтов-ашыков, которым является саз: «выгравировано рельефной палитрой,
надетый сухой ремешок и струнами украшеный, музыкальный инструмент саз,
изготовленный из тутового дерева, имеет власть и таинственную силу влияния на
духовное видение людей.»
Ключевые слова: турецкие поэты-ашыки, казахские поэты, старец Коркыт-ата, кобыз,
домбыра, саз.
Öz
Makalede Türk aşıkları ve Kazak şairleri eserlerindeki ortak edebi gelenekleri üzerinde
araştırmalar yapılmıştır. Türk aşıkları ve Kazak jırauları eserlerini müzik aletleri eşliğinde
irticalen söyleme yeteneğine sahip olan özel yetiştirilmiş halk ozanlarıdır. Dede Korkut’un
kopuz eşliğinde şiir söylemesi bu ortak geleneğin başlangıcıdır.
XIV-XIX yy. Kopuz ve domdıra eşliğinde şiir söyleyen Kazak jırauları ve saz eşliğinde şiir
söyleyen Türk aşıkları eserlerindeki sanat sentezi (şiir, ezgi, doğaçlama ve performans) aynı
özelliklere sahiptir. Türk Dünyası folkloründe halk ozanlarının piri olan Dede Korkut’un
başlattığı bu gelenek Orta Asyadan Anadolu topraklarına kadar uzamış ve devem edilmiştir.
Tarihi ve etnografi temelleri esnasında aşıklar ve jıraular müzik aletleriyle (kopuz, saz, dombıra
vs.) dertleşerek, onlara hitap ederek şiir söyleme geleneğini oluşturmuştur.
Makalede Türk aşıklarının ulusal çalgı aleti olan sazla ilgili şu açıklamalar verilmiştir:
“Nakışlarla süslenmiş, ince telli ve özel dut ağacından yapılmış bu müzik aleti insanlara
manevi huzur ve rahatlık verme gücüne sahiptir”.
Anahtar Kelimeler: Türk Aşıkları, Kazak Jırauları, Dede Korkut, kopuz, dombıra, saz.
102
Kazak ve Türk Kişi Adlarının Anlam Özellikleri
Doç.Dr. Altınşaş KURMANALİ1
Doç.Dr. Almash SEİDİKENOVA2
Öz
Bugün dil biliminde insanlar, milletler ve kültürler için var olmanın ilk belgesi sayılan kişi
adlarını (antroponimleri) etraflıca inceleme meselesi büyük önem kazanmış durumdadır. Buna
paralel olarak kişi adları (antroponimler) çeşitli bilim dalları ile farklı açılardan ele alınarak
incelenmektedir. Kişi adları, bulundukları bölgenin coğrafyasından, tarihinden, inançları ile
anne ve babaların dünya görüşlerinden izler taşımaktadır. Bu nedenle, bir dilin kelime
hazinesinin önemli bir bölümünü oluşturan kişi adları, bir milletin geçmişini, kültür düzeyini,
dini inancını ve dünya görüşünün araştırıması açısından son derece önemlidir.
Kişi adlarının veriliş sebepleri, milletlerin sahip oldukları değerler sistemine göre değişiklikler
göstermektedir. İnsanoğlunun bu konuda ortak eğilimleri olduğu gibi, toplumdan topluma
birbirinden farklı, kendine özgü geleneklerinin de olduğu gözlemlenmektedir. Türklerde ad
verme gelenekleri değişik dönemlerde ve coğrafyalarda farklılık gösterse de genel olarak kişi
adlarının verilmesiyle ilgili her dönemde geçerli bazı gelenekler bulunmaktadır. Bütün bunları
göz önünde bulundurarak, çalışmada Kazak ve Türk kişi adları semantik açıdan incelenerek,
söz konusu milletlerin ad koyma geleneklerinde yer alan tipolojik benzerlikler ile farklılıklar
gözleritespit edilmiştir. Bununla birlikte, makalede Kazak kişi adları üzerinde önemli
çalışmaları bulunan T. Januzakov’un semantik sınıflandırılması esas alınarak Kazak ve Türk
kişi adlarınının anlam bakımından sınıflandırması yapılacaktır.
Çalışmamızda karşılaştırmalı araştırma sayesinde aynı kökten, aynı soydan gelen iki milletin
ad koyma gelenekleri ile prensiplerindeki tipolojik benzerlikler ve farklılıkların yanı sıra, iki
millete ortak motifler ile milli özellikleri tespit etme amaçlanmıştır. Yapılan incelemelerin
sonucunda Kazak ve Türk halklarında kişi adlarının anlam bakımından birtakım farklılıklarla
birlikte, benzerlikler gösterdiği tespit edilmiştir. Bu durumun başlıca sebebi, kültür
alışverişinin, tarihî münasebetlerin yanı sıra, aynı örf ve âdetleri paylaşmaktan kaynaklandığını
söylemek mümkündür. Ayrıca bu araştırmanın sonucunda Kazak ve Türk kültüründeki ad
koyma tercihlerinin, kültürel, tarihi, coğrafi, dini ve geleneksel özellikler ışığında yaşanan çağın
eğilimleri doğrultusunda güncelliğini korumaya devam ettiği tespit edilmiştir.
Anahtar sözcükler: Ad bilimi, kişi adları, ad koyma geleneği, semantik özellikler,
sınıflandırma.
1 Al-Farabi University, KAZAKHSTAN 2 Al Farabi Kazak Milli Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Fakültesi, KAZAKİSTAN
103
Nogaily Period Historical Hardships and their Representation in
Kazakh Oral Tradition
Gulnara YELEUKULOVA1
Abstract
The relationship between oral tradition and historical developments has interested
anthropologists for a long time. They have raised the questions, such as: Is there any difference
between oral lore and writing? Is oral tradition a reliable (source of) knowledge in case of the
absence of written resources? How accurately does orality represent history? This paper
analyzes the relationship between historical events which took place in the so-called “Nogaily”
period in the history of Central Asia and the way it was reflected in the pieces of oral literature.
Kazakhstan is a geographically big country which was populated by many tribes of different
origins and backgrounds. The deeper we go into the history of the tribes the more difficult it is
to distinguish between Kazakh, Nogai, Karakalpak, Dasht-i-Kypchak Uzbek because in all
epical works of that period they were all called Nogaily. The same epic heroes were described
in the same dastans: “Edige”, Shora”, “Koblandy”, Er Targyn”, Orak and Mamai”, “Karasai-
Kazi”. They are different in details (Although some details might be different, they all depict
the same historical events), some are more close to history but depict the same historical events.
Oral epic of the tribes cherished the historical memories and transmitted from generation to
generation.
Hyper-mobility of nomadic tribes who formed different tribal confederations enlarges the scope
of research. For example, some tribes which had Mongol origin were initially in Mongol
confederation, then joined Chagatai Ulus and finally joined other Kazakh tribes. Folk epic of
Kazakhs themselves differs from one another. The Western Kazakhstani epic works are more
similar to Nogai and Karakalpak epic works. The reason behind this situation, according to S.
Asfendiarov, is (in) the difference in the developments of historical events within the three
Zhuses or Hordes (divisions) of Kazakhs. Instead of the studying only limited territory it is
important to study more tribes. The main reason for this is the lack of written historical
resources of the Kazakhs. All historical books on the history of Kazakhstan of the Soviet period
did not describe the pastoral nomadic-tribal past of the country. The latest publications based
on archival documents now available for the researchers support the facts described in the epical
works of oral literature.
Keywords: Oral tradition, orality, Nogaily period, Kazakh, epical works
1 Associate Professor, Kazakh National Technical Research University named after K. Satbayev, KAZAKHSTAN
104
The Impact of Spiritual Therapy in Group Counseling
Interventions in Increasing the Awareness and Motivation of Drug
Addicts in Malaysia
Sakinah SALLEH1
Alwi M. YUNUS2
Abstract
This article provides an overview of related literature covering the wide range of issues pertaining
to spiritual therapy. From review of literature, faith or belief influences the way individuals view
and relate to God and how religion in general is used to cope with difficult life circumstances.
Religion has been identified to have critically affected the way in which people behave. It affects
individual behaviour, which, in turn, affects by the collective social and communal behaviour.
There are many integrative methods and means provided in the Islamic authentic sources of the
Holy Qur’an, Sunnah and the Islamic heritage as well as the modern methods. This study examines
the impact of spiritual therapy through group counseling interventions among drug addicts.
Integrating the techniques and combining the approaches are of importance which could address
obvious inadequacies in the existing services offered to drug addicts communities in Malaysia as
to revive their motivation and realization of their soul. It is appropriate to unearth the influence of
spiritual therapy of Islamic belief and practices underpinning man’s relationship with Allah and
his relationship with others; drug addicts, while coping with the challenges and drug problems.
Spiritual theraphy greatly influence on self-perceptions and worldview, interpretation of
experience, and behavior. It is recognized in helping to improve the mental and physical health of
drug addicts such as well-being, hope and confidence, meaning and purpose, uplifting motivation
and positive coping skills. The findings play a role in determining suitability and objectivity in the
preparation of drug treatment programs as effective intervention therapy strategies for drug addicts
and enabling a module of spiritual therapy in group counseling interventions to increase the
awareness and motivation of drug addicts to be developed.
Keywords: Spiritual therapy, Religion, Motivation, Counseling Intervention, Coping skills.
1 Faculty of Human Sciences, Universiti Pendidikan Sultan Idris, Tanjung Malim, Perak, MALAYSIA. 2 Faculty of Information Management, Universiti Teknologi MARA, UiTM Selangor, MALAYSIA.
105
Issues of Creating History of Turkish Literature
Dandai YSKAKULY1
Abstract
“Clash of cultures” speaking politely in other words, "Interaction of Cultures", focuses on
disturbing the national language, literature and the world, wiping the spirit of the people and
ruining the soul. In the modern Language Sphere the biggest problem facing the world today is
preserving the liveness of the mother tongue or disappearance. In such a case, spiritual unity is
essential for Turkic peoples in order not to be swept away by the globalization. And the only
way to unite is to resurrect the spiritual roots of today's fraternal nations to live in harmony and
harmony with one another; it's worthwhile to use them for current society
It is a matter of urgency, creating a history of common literature that serves the Turkic unit with
a new perspective, using the achievements of today's literary science to revise the ancient
literature of similar nation. In addition, there are a number of problems, such as identifying the
contribution of Turkic culture to world civilization in social development.
The main points of our ideas on creating a common history of Turkic peoples are as follows:
The problem of creating a history of common literature of Turkic peoples is relevant both from
a scientific and social point of view.
In order to create a common history of literature, along with well-qualified Turkish scientists
in this field, world-famous Turkologists should take part in the study of the terminology and
methodological bases and do it together. Recent studies have shown that the history of the
Turkic peoples' literature starts from the X century before this date.
In the history of literature, it is optimally practical to use the classification of historical-
chronological position and ideological-artistic, that is, literary development
Turkic Common Literature Each of the Turkic peoples belongs to the historical stage before
the state as a nation.When writing the history of the common literature, it is important to pay
attention to the discovery of the national, national artistic character of the art of Turkic people,
taking into account the history and culture of the Turkic peoples.
Answers to the question of whether literary or literary representatives have contributed to
literary development should be scientifically justified in the history of literature.
1 Doctor of Philology, Professor, Almaty, KAZAKHSTAN
106
РАЗРАБОТКА ЯЗЫКОВЫХ
ПРОГРАММ И
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В
ОБУЧЕНИИ КАЗАХСКОМУ ЯЗЫКУ
(на примере этно-лингвистического лагеря )
БАЙТИЛЕУОВА Галия1
СОЛТАНБЕКОВА Галия2
УРАЛОВА Замза3
Данная статья посвящена проблемам поиска инновационных путей и средств,
способствующих оптимизации обучения казахскому языку на примере лингвистического
лагеря «Улытау», который действует с 2010 года. Особое внимание уделено
составлению инновационных программ обучения языку, интерактивной методике и
этнотехнологии, использованию драматизации. Сравнение государственных типовых
программ и нетиповых программ.
В современном мире в условиях глобализации языковой политике во многих суверенных
государствах уделяется меньше внимания. Это можно объяснить тем, что идет процесс
глобализации, во-вторых, интенсивно углубляются и расширяются экономические и
культурные связи во всем мире. К тому же происходит главенствующее положение
английского языка.
Казахстан, оставаясь полиэтническим государством, переживает сейчас непростой и
противоречивый период своего культурно-языкового развития.
В связи с этим мы придаем большое значение языковым стратегиям и умению общаться
в разных языковых ситуациях, активно используя казахский (государственный) язык .
Сегодня разработка современной методологии требует поиска и использования
инновационных подходов и методов повышения эффективности преподавания
казахского языка в высших учебных заведениях.
Главной целью обучения казахскому языку по программе лингвистического лагеря
«Улытау» - не обучение грамматике, а практическое владение казахской устной речью
через знакомство с традициями и обычаями казахского народа. Программа
лингвистического лагеря - полное погружения в языковую среду.
1 AlmaU, Центр развития языков, Almaty Management University, г.Алматы, Казахстан
2 AlmaU, Центр развития языков, Almaty Management University, г.Алматы, Казахстан
3 AlmaU, Центр развития языков, Almaty Management University, г.Алматы, Казахстан
107
Новые тенденции в преподавании
нашего языка - этно-технологии,
песни, и технологии театра / драмы,
то есть расширение спектра задач, составление композиций и подготовка драм со
студентами и изучающими язык, а также использование драматических отрывков.
Задачи :
1) развитие когнитивных навыков, которые повышают интерес к изучению языка и
культуры;
2) разработать методологическое обеспечение полного погружения в языковую
среду;
3) создать условия для развития языковой компетенций студентов;
4) разработать учебно-организационный формат изучения языка в языковом лагере;
Перспективы лингвистических лагерей в обучении казахского (государственного)
языка.
Литература:
1. Ахунзянов, Э. М. Двуязычие и лексико-семантическая интерференция Текст. /
Э.М. Ахунзянов. Казань, 1979. - 185 с.
2. Манкеева Ж. Мәдени лексиканың ұлттық сипаты. – Алматы: Ғылым, 1997. –
272 с.
108
Exerting Strategic Dominance through the Internet
Theodoros VANIOTIS1
Abstract
Ever since the 1990s we have been witnessing the increasing role of the Internet in our day to
day lives. While the adoption of the Internet as a tool for instantaneous spreading of information
between businesses has its roots specifically in the assimilation of the newly opened up post-
Soviet spaces by the market economy model throughout the last decade of the 20th century, it is
evident that the spin-off of this phenomenon has become increasingly pervasive even in our
current lives. Very quickly the Internet has become a conduit for communication and
information sharing between people and not just businesses or institutions.
This has influenced our lifestyles as well. Today we are generally focused on living life in the
fast lane. Meaning that people are generally focused on getting the maximum out of every single
moment. The idea is to get as much as possible done in the least amount of time. In this regard
it could be said that we are conditioned to receive instantaneous results and gratification. The
point being that people are losing the idea of patiently waiting and carefully thinking through
opinions and decisions.
Such notions however could prove erroneous, as the way most people assimilate information in
the digital space leaves little room for in-depth analysis. There is not enough time left to the
user of said information for a critical analysis. Normally people will just form an opinion
quickly and act on it. This is an ideal environment for spreading misinformation and the thriving
of mass manipulation. The paper at hand aims to further the dialogue over how the ways we
have been conditioned to treat information could be exploited in order to influence decision
making and the political process. Additionally, how we should focus our efforts on hindering,
slowing down and if possible, stopping said exploitation.
1 Phd Student, Department of Political Science, New Bulgarian University, BULGARIA
109
The Difference of Perceptions of Teacher's Professional
Competencies among Teachers of Kazakh, Russian and English
Languages
Ulzhan URAZALIYEVA1
Perizat AZHIYEVA1
Altyngul KHADYL1
Abstract
The paper presents a research study conducted at a national university that aimed in investigating
the differences in perceptions of main Professional competences among Kazakh, Russian and
English teachers. National Framework of Qualifications of the Republic of Kazakhstan includes
a description of eight qualification levels on three generalized indicators: knowledge, skills and
abilities where personal and professional competencies are described in general. Therefore,
Professional competencies of teachers were explained in details in the following dimensions as
field competences, social-cultural competences, communication competences, information and
communication technologies competences (ICT) and psycho-pedagogical competences.
Teachers’ competencies affect their values, behaviors, communication, aims and practices, and
moreover, they support professional development and curricular studies. Thus, the discussion on
teachers’ competencies and differences of perceptions of those competencies among language
educators are highly significant to improve the teaching-learning process.
Keywords: professional competencies, competency, competence, language teaching, field
competences, social-cultural competences, communication competences, information and
communication technologies competences (ICT) and psycho-pedagogical competences
1 Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
110
The Role of Succession Legality (Traditional Character) in
Literary Creative Activity
MATKARIMOVA Salomat1
Abstract
This article thoroughly analyses the literary tradition and its factors of realization, types of
traditional characters in classic literature, its peculiarities and creative nature. The literary
succession is emphasized as a complex literary process and the conclusions set forth on basis
of exact facts.
Keywords: literary tradition, traditional character, classic literature, creative nature, literary
process.
1 Urgench State University, UZBEKISTAN
111
Kazak Edebiyatına Gelin ve Aile Değerlerinin Yansimasi Reflection of Bride and Family Values in Kazakh Literature
TURUMBETOVA Zhanagul Aytzhankyzy1
YESPENOVA Zhasmin Yermekkyzy2
Abstract
The family is the cornerstone of society. on the basis of the family in society, the family is based on
marriage takes place.
Householder to (father, mother and grown-ups) is one of the most important duties imposed "She's
favor, ul of the rhyme to kondır", ie their daughter the "family nest from" flew the wife to say
goodbye to his family and boys marrying uyva the (family) to expand.
Kazakh starts from understanding the people of the happiness of family warmth. The family is an
important place on the basis of marriage. The name of the family by marrying a boy from the path
of the groom, the bride would say if the women. Bride in Kazakh word "Kelin", "come-bald" sound
made by adding additional undergone changes in the common root of the verb is happiness,
happiness means the invite.
Kazakh girls in the family structure in order to have the bride title "mother institute", later the
"Mother-in-law University" must take the training. Family and close around the "angry broken
Uyduyla the TI (at home ban forty Girl)" are aware of the importance of the cultivation of girls were
married by the curriculum. mother before they can go with the flow of the exam later in the face
advice by-law is required to act by following the advice. Our statement worthy of the status of the
bride, bride's family successfully passed this exam is intended to explain the messy place and role
in society. Ultimately father in law and mother in law to respect and attempt to win their consent
one of the important characteristics of a Kazakh bride.
Öz
Aile toplumun temel taşıdır. Toplumun temelinde aile, ailenin temelinde ise evlilik yer alır. Aile
reislerine (baba, anne ve büyükler) yüklenen önemli görevlerden biri de “Kızın kıyaga, ulın uyaga
kondıru”, yani kız çocuğunu kendi “aile yuvasından” uçurup eşinin ailesine uğurlamak ve erkek
çocuğunu evlendirerek uyvasını (ailesini) genişletmektir.
1 Candidate of Philological Sciences, Assistant Professor, Al-Farabi University, KAZAKHSTAN 2 Student 2-nd year, Al-Farabi University, KAZAKHSTAN
112
Kazak halkı anlayışında sağadet aile sıcaklığından başlar. Ailenin temelinde ise evlilik önemli yer
alır. Evlenme yolu ile aileye gelenin erkekse adı damat, kadınsa olur gelin derler. Gelin kelimesi
Kazakça’da “Kelin”, “gel-kel” ses değişimine uğramış ortak fiil köküne –in eki eklenerek yapılmış
olup mutluluğa, sağadete davet etme anlamını taşımaktadır.
Kazak aile yapısında yeni evlenen kızların gelin ünvanına sahip olabilmesi için “Anne enstitüsü”,
sonradan da “Kayınvalide üniversitesi” eğitimlerini almaları gerekir. Ailesi ve yakın çevresinde
“Kızga kırık uyden tıyu (Kıza kırk evden yasak)” müfredatıyla yetişirilmiş kız çocukları evliliğin
öneminin farkındadırlar. Sınavdan yüzünün akıyla çıkabilmeleri için önce annesi sonradan da
kayınvalidesi tarafından verilen öğüt nasihatlara uyarak hareket etmeleri gerekmektedir.
Bildirimizde bu meşakatlı sınavdan başarıyla geçerek ailenin gelini statüsüne layık olan gelinin
toplumdaki yeri ve rolünü açıklama amaçlanmaktadır. Sonuçta kayınpeder ve kayınvalideye saygı
ve onların rızasını kazanmak çabası bir Kazak gelinin önemli vasıflarındandır.
Anahtar Kelimeler: Aile, Türk Dünyası, Kazak, Gelin.
113
English in the modern world and pronunciation problems
YSMAILOVA Raikan Apzhaparovna1
SADYKOV Nurgazy Sulaimanovich2
Abstract
This article examines the role of the English language in modern communication between people
and how the problem of pronunciation affects perception. The author investigates the functions
of intonation, describes the pronunciation peculiarities, offers methods on its effective mastering
and renders difficulties that are usually faced by learners.
Keywords: pronunciation, articulation, modern English, sound system, Kyrgyz language.
1 Osh State University, KYRGYZSTAN
2 Kyrgyz-Uzbek University, KYRGYZSTAN
114
İnternet Ortamında Kullanılan Sembollerin Oluşumu Интернет Дискурстағы Қосымша Пунктуациялық Белгілер
YESKERMESSOVA Gulnar Amangeldievna1
Öz
İnternetteki iletişimin başlangıçta sadece yazılı olduğu belirtilir. Ancak, bu yazılar
toplulukların duygularını tam olarak ifade edememiştir. Bunun üzerine, Amerikan
merkezli bilgisayar uzmanı Scott Elliott Fahlman, duyguyu ifade eden emojiler
kullanmayı önermiştir. Noktalama işaretleri, emoji olarak adlandırılan bu işaretlerin
oluşumunun belirtileridir. Bugün araştırmacılar, anlamlarına göre onları birkaç gruba
ayırıyor; duygusal haller, hareketler, karakterler v.b.
Makale, sohbet-iletişim ve forum-haberleşme metinlerindeki ek noktalama işaretlerini
listeler. İnternet başka bir iletişimci ve gerçek zamanlı olarak konuşma sayfası
ortamıdır.
«Sohbet» kelimesi ingilizce dilinde konuşma(talk) anlamına gelir. Sohbet ve görüşme
programları bilgisayarda gerçek zamanlı bir anlık mesajlaşma aracı olmanın yanı sıra
bu tür iletişimleri düzenlemenizi sağlayan bir programdır.
İfadeler – modern İnternet iletişiminde kullanılan noktalama işaretleri ve şekillerin
kombinasyonunu birleştiren çeşitli resimler ve grafik sembolleridir. Günümüzde
emojiler, topluluklar tarafından, çeşitli duyguları belirtmek için sıklıkla kullanmaktadır,
aynı zamanda sosyal ağlarda metine bağlı emojileri anlatmak için çeşitli resim ve
görüntüler de kullanılmaya başlandı, onların sayısı ve özelliği her yıl artmaya başladı.
İnternetteki emojilerin kullanımı iletişimsel havayı yazılı olarak iletmenin en verimli
yolu haline geldi. Kısacası, halihazırdaki internet ile ilgili bilgiler sözel ve sözel
olmayan yöntemlerle sağlanmaktadır. Sözlü ifadeler, yazı tipleriyle yazılmış metinleri,
sembolleri ve duygusal olarak ifade eden noktalama işaretlerini içerir. Kullanılan
ifadeler okuyucunun internette ki bilginin ve görünümün algılamasında büyük bir etki
gösterir.
1 Kazakh State Women’s Teacher Training University, KAZAKHSTAN
115
Тезис
Ғаламтордағы коммуникация бастапқыда тек жазбаша түрде жүргізілгені
белгілі. Бірақ ол коммуниканттардың эмоцияларын көрсете алмайтын. Осыны
байқаған американдық белгілі компьютер маманы Скотт Эллиот Фахлман
комикстерге арналған таңбалар жиынтығын пайдалануды ұсынды. Эмотикондар
деген атауға ие болған бұл белгілердің қалыптасуына тыныс белгілерінің ықпалы
бар. Қазіргі таңда зерттеушілер мұндай таңбаларды білдіретін мағынасына қарай
бірнеше топқа бөледі: эмоционалдық күлегештер,әрекеттер, персонаждар т.б.
Мақалада чат-коммуникация мен форум-коммуникация мәтіндеріндегі
қосымша пунтуациялық белгілер сараланады. Интернет-чат - бұл басқа
коммуниканттармен нақты уақыт режимінде сөйлесуге болатын бет. «Чат» сөзі
ағылшын тілінде сөйлесу деген мағынаны білдіреді. Чат, сұхбат - нақты уақыт
режимінде компьютер желісінде хабар алмасу құралы, сондай-ақ осындай
коммуникацияны ұйымдастыруға мүмкіндік беретін бағдарлама.
Эмотикондар – қазіргі интернет коммуникацияда қолданылатын пунктуациялық
белгілер мен цифрлардың қосындысынан, түрлі суреттерден тұратын графикалық
белгілер. Қазіргі таңда смайликтер коммуниканттың түрлі көңіл-күйін білдіруде
жиі қолданылады, сонымен біргетүрлі желілерде мәтінге байланысты эмоцияны
беруде түрлі сурет-бейнелер де қолданысқа енді, олардың саны да, сипаты да
жыл сайын артып келеді.
Интернетте эмотикондарды қолдану коммуниканттардың ауызша сөйленістегі
көңіл күйін жазбаша коммуникацияда берудің ең өнімді тәсіліне айналды.
Жинақтай айтсақ, қазіргі интернет желісіндегі ақпарат вербалды және
бейвербалды амалдар арқылы беріледі. Вербалды амалдарға қаріптерден тұратын
жазба мәтіндер жатса, ал бейвербалды амалдарға экспрессия мен эмоцияны
білдіретін түрліэмотикондар мен тыныс белгілерін жатқызамыз. Өйткені олар
вербалды жеткізілген ақпараттың мағынасын толықтырып қана қоймайды,
сонымен бірге қосымша ақпарат береді, тілдік экономия заңына сәйкес, сөзбен
берілген ақпаратты үнемдеуге және ақпараттың барынша шынайы шығуына
ықпал етеді. Осылайша эмотикондар мен қабаттаса қолданылған тыныс белгілері
интернеттегі ақпараттың сыртқы көрінісі мен ішкі мазмұнының да оқырманға
әсерлі қабылдануына ықпал етеді.
116
Тілдік Білім Беруде Мультимедиялық Презентацияларды
Қолданудың Тиімділігі
Нұрманова Гүлжайна Нұрболатқызы1
Ақпараттық технология дамыған ғасырда білім беру саласында, жалпы
әдістемеде жаңа өзгерістер, озық тәжірибелер белең алуда. Оқу үдерісінде орын
алып жатқан жаңалықтардың бірі кез келген пәнді, тілді оқытуда ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды тиімді қолдану болып отыр. Оның ішінде
тілдік білім беруде, тақырыпты түсіндіруде мультимедиялық презентациялардың
тиімділігі жоғары.
Аталған мақалада сабақ барысында қолданылатын презентациялардың маңызы,
тиімділігі, сондай-ақ презентациялар жасауға қойылатын талаптар сөз болады.
Сонымен қатар Power Point-тан басқа Prezi, Picktochart, Emaze және т.б
бағдарламаларда слайд жасаудың ұтымды тәсілдері қарастырылып, оқыту
үдерісіндегі тиімді тұстары жан жақты сипатталады.
Кілт сөздер: ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, мультимедиялық
презентациялар, оқыту әдістемесі.
1 С.Демирель атындағы университеттің докторанты. Қаскелең, ҚАЗАҚСТАН
117
Өзге Тілді Мектептерде Қазақ Әдебиетін Оқыту
Мәселелерінен
ЖҰМАҚАЕВА Береке Даулетхановна1
ЕРХОЖИНА Шаттыгүл Лесбекқызы2
Мақалада қазақ тілінде оқытпайтын мектептердің 5-11 сыныптарында қазақ
әдебиетін оқытудың мәселесі қарастырылады. Аталған сыныптарға әдебиетті
түпнұсқада оқыту ұстанымы, мәтіндер арқылы қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде
меңгеруіне жағдай жасау, тілдік орта жағдайын кеңейту мақсаты көзделген.
Оқушылардың қазақ тілінде сөйлесуі мен тілдесу ортасының кеңеюін қамтамасыз
ету өзге тілді мектептерде мәтінмен жүргізілетін жұмыстың басты бағыты болуы
шарт. Оқушы тұлғасының қалыптасуын қазақ әдебиеті пәнінің тілдік-
коммуникативтік, тілдік-ақпараттық қызметтерін жүзеге асыру мақсат етіледі.
Оқушының рухани жетілген көп мәдениетті әлеуметтік тұлға ретінде
қалыптасуына жағдай туғызу түпкілікті мақсат ретінде көрінеді.
Осы міндеттерді орындауға қазақ әдебиетінен ұсынылған оқу материалының
елеулі қиындықтар туғызатыны байқалады. Бағдарламаға қазақ әдебиетін дәуірге,
әдебиет тарихының кезеңдеріне қарай жіктей, жіліктей ұсыну оқыту
ұстынамдарын ескермегендіктен туындайды. Оқулықтарда оқу материалын
тұрмыс-салт жырлары, мақал-мәтел, жұмбақтардан, шешендік сөздер, жыраулар
поэзиясынан бастау сол кезеңдегі әдеби тілдік қабатты ескермеуден туындаған. Тіл
үйренушіге ең алдымен ауыз-екі тілді үйрету мен сол кезеңдегі әдеби тілде
жазылған шағын коммуникативті әңгімелер, сол кезеңде туған әдеби ертегілер,
баяндауға құрылған шағын мәтіндерді оқыту әдеби тілді меңгеруге алғашқы
баспалдақ болады. Қазақ әдебиетінің үздік шығарма үлгілері, бай ауыз әдебиетінің
түрлі жанрларының көркемдік қуаты мол үлгілері, қазақ халқының ұлттық рухын,
дүниетанымын, әдет-ғұрып, салт-дәстүрін, ұлттық мәдеиетін танытарлық көркем
туындылар тілдік әлеуеті қалыптаса бастаған сыныптардан енгізілгені абзал. Қазақ
әдебиетіндегі бай әдеби мұра мәтін тұрғысында сынып жағдайына қарай бейімделе
ұсынылуы оқыту ұстанымына негізделеді. Оқу өзге тілде жүргізілетін мектептерде
әдебиетті оқыту мемлекеттік тілді оқытумен тығыз бірлікте жүргізілуі керектігі
айқын. Ол үшін оқушының тілді меңгеру деңгейін ескеру, әсіресе орта буынның
алғашқы 5-6 сыныптарында тіл дамыту жұмыстарын белсенді жүргізу қажеттігі
1 п.ғ.к., асоц. проф. С.Демирел ат.университет Қаскелең, ҚАЗАҚСТАН 2 п.ғ.к., асоц.проф. С.Демирел ат.университет Қаскелең, ҚАЗАҚСТАН
118
айқындалады. Мұнан шығатын қорытынды, өзге тілді аудиторияда әдебиетті оқу
үдерісінде мақсат-мүдде үшін мәтін талдаудың тиімді жолдарын ұсыну мен
әдебиетті оқытудың тиімді әдіс-тәсілдер жүйесін құру қажеттігі танылады.
Кілт сөздер: Мәтін, әдіс-тәсілдер, мемлекеттік тіл, тілдік-коммуникативтік,
тілдік-ақпараттық, дүниетаным.
119
The main principles of switching to the Latin alphabet
A. SALKYNBAY1
C. IMANKULOVA1
Abstract
Where there is a writing, there is history, the knowledge is systematical, the thought is thorough,
the science is of good quality and the spiritual treasure is compact. The presence of science
strictly depends on writing, therefore the main identifier of the bond between speech and
writing, the indicator of the thoughts’ systems and gathering into one piece is writing.
The article informs the ideas of main norms and rules of the Kazakh writing in Latin alphabet
based on the founder of Kazakh writing theory Aqymet Baitursynuly’s main principles of
writing. In the goal of making our sovereign country’s history everlasting, switching our letters
to the letters of the Latin alphabet that fit our speaking style that also fits the modern standards
is being currently handled by specialists. Therefore, it is shown that the making of the writing
model and providing it so that it will not change for a long while, giving it a CANON description
is a great challenge yet a mission to our scientists today.
The article pays attention to remember the morphological principles in the main principles of
approved rules of speech. Because of the fact that the Kazakh language is a conjugate language,
it is thought that the place and role of the morphological laws in the order of writing words is
very important.
In addition to this, much attention in the article is paid to the opinion that states the need of
basing the writing norms on the sinharmonism law. Nowadays, one of the most noticeable
changes is the adaptation of many input words to the Kazakh speech and accent. This is worth
using. However, it is important noting that we should not violate the sinharmonism law, no
matter in what means. The article states that in the process of adapting input words to the
Kazakh language and in following the sinharmonism law, it is good if there is no negligence
yet.
1 Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, KAZAKHSTAN
120
Абай Ілімі Мен «Мәңгілік Ел» Идеясы Арасындағы Рухани
Сабақтастық
ф.ғ.к., доцент м.а. Ләззат АБЕНОВА1
аға оқытушы, ғылым магистрі Гүлсім РАЕЕВА2
Түйін
2014 жылдың 17 қаңтарында Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауындағы елді елең еткізген жаңалық – тұңғыш
мемлекеттік ресми идеология, яғни «Мәңгілік Ел» идеясының жариялануы болатын.
Аталған идея – қазақ елінің ғасырлар бойы армандаған мақсаты ғана емес, Тәуелсіздік
жолындағы жанқиярлық еңбегі мен тынымсыз шығармашылығының нәтижелері арқылы
қол жеткен асу болатын.
«Мәңгілік ел» ұғымы қайдан пайда болды, оның тарихи негіздеріне тоқталсақ,
Қаржаубай Сартқожаұлы «Мәңгілік ел – түрік жұртының данагөйі, үш бірдей қағанның
кеңесшісі болған атақты Тоныкөк (Тұй-ұқық) негізін қалаған идея...» екендігін жазады.
Сонымен қатар, ғұлама ойшыл Қорқыт бабамыздың өлімге қарсы тұрып, мәңгі өмірге
ұмтылуы, Асан қайғының жерұйықты іздеудегі мақсаты, халқының жайлы жерге
қоныстанып, болашақта мәңгі ел болуын қалаған. Мәңгілік Ел – жалпы қазақстандық
ортақ шаңырағымыздың ұлттық идеясы. Бабаларымыздың арманы.
«Абай ілімі мен Мәңгілік Ел идеясы» деген тіркес тосындау естілуі мүмкін. Себебі Абай
шығармаларында «Мәңгілік Ел» деген, «ұлттық идея» деген ұғым кездеспейді.
Дегенмен Абай сынды кемеңгердің даналығы да сонда: ол – әрқашан заманауи. Әр
ұрпақ өз заманының проблемасын Абай ілімінен таба алады, онымен сырласады,
ақылдасады, ой салыстырады, сұрағына жауап іздеп, оның шешімін де таба алады.
Алайда, Абай ойларының байыбына зер сала қарасақ, Абай «ұлт болу», «ұлтты
жетілдіру», «сақтап қалу» деген сияқты идеяларды поэзиясында да, прозасында да
әдемілеп айта білген. Тек соны біздерге көре білу, тани білу, түсіне білу керек сияқты.
Ол үшін, ең алдымен, Абай тарихқа, қазақтың өткені мен өз тұсындағы жағдайына қалай
қараған, оны қалай түсінген, қалай бағалаған деген мәселеге көңіл бөлген жөн деп
ойлаймыз. Міне, осы тұрғыдан келгенде, Абайдың бәріміз жақсы білетін «Біраз сөз
қазақтың түбі қайдан шыққандығы туралы» еңбегі айрықша мәнге ие. Мұнда ол сонау
түркі-моңғол бірлігі заманынан бастап, қазақтың қалай өзінше ел болған кезіне дейінгі
ұзақ тарихын қысқаша шолып өткен.
«...Абай әлемі бізге жеті түнде адастырмас темірқазық іспетті. Соған қарап тірлігіміздің
дұрыс-бұрысын сараптай аламыз. Өйткені, жанды жеп жүрген көп сауалдың жауабын
1 «Сырдария» университеті, Жетісай қаласы. E-mail: [email protected] 2 «Сырдария» университеті, Жетісай қаласы. E-mail: [email protected]
121
Абай әлдеқашан айтып кеткен. Қазіргідей заманда Абай жырларына айына емес,
аптасына емес, күніне бір үңіліп қоймай болмайды. Сонда жан қинап жүрген қай
күмәннің де бәріне жауап таба аласың». Бұл сөздер әрбір адамның дұрыс жетілуіне кепіл
болатын, қоғам өмірінде басшылыққа алатын бағдарламалық ойлар тәрізді. Абай ілімі
адам баласын ұлтына, дініне, нәсіліне қарап айырмайтын, бүкіл адамзатқа ортақ рухани
ілім. Абай ілімі бойынша адам алдына мақсат қоя білуі керек және сол мақсатқа жету
үшін не істеу керек? Бұл сұрақтың жауабын ойшылдың әйгілі «Алланың өзі де рас, сөзі
де рас» өлеңі мен «Отыз сегізінші» қарасөзінен табамыз.
Түйін сөздер: Абай ілімі, «Мәңгілік ел» идеясы, рухани сабақтастық, ұлттық
құндылықтар
122
Lehçeler Arası Metin Aktarmada Deyimlerden Yararlanmak
AUYELBEKOVA Sh.E.1
Abstract
Teaching experience shows that idioms play a great role in acquiring mother tongue as well as
learning foreign language. Understanding the notions is more important in the process of
learning language than just memorizing the rules and vocabulary. Idioms can foster the
understanding of meanings in the process of learning a foreign language. It is especially relevant
for the languages from the same family, although the form and the meaning of idioms can differ
in different Turkic languages. Thus, attention should be paid on equivalents and false
equivalents. Sometimes resemblance in the form and words may lead to wrong understanding
of the language and inaccurate translation. Correct choice of equivalents in translating idioms
from the source language into the target shows the quality of the translation.
In the article the author considers equivalents and false equivalents of the idioms with “el” and
“qol” in Kazakh and Turkish. As a result of comparative study the examples of equivalent and
not equivalent idioms with “el” and “qol” in Kazakh and Turkish are given. The aim of the
article is to show the importance of studying idioms in related languages for language learning
and teaching and for translation.
Öz
Dil öğretiminde uzun yıllık tecrübe neticesinde ana dili veya konuştuğu dillin materyallerinden,
özellikle deyimlerden faydalanmanın birçok yararları olduğunu fark ettik. Dil öğreniminde
ezbere dayalı olmaktan ziyade, anlayıp kavranmanın önemi büyüktür. Yeni dil öğrenmede
kaynak dilde mevcut olan deyimleri kullanarak öğrenme yöntemi yeni kelimelerin
yerleşmesinde, anlamlarının net olarak kavranmasında kolaylık sağlayan bir yol olarak
kullanılabilir. Türk lehçelerinde ses ve şekil bakımından kelimeler anlam bakımından benzerlik
ve farklılık ta gösterebilir.Lehçeler arası deyimlerin karşılaştırılmasında sık görünen
eşdeğerlilik ve yalancı eşdeğerlilik meselesine dikkat etmek çok önemlidir. Deyimleri oluşturan
kelimelerdeki ses, şekil benzerliği ve aynı kelimelerden yapılmış olması dil öğrenmede olduğu
gibi, metin aktarımında da yanılgıya düşürebilmekte. Lehçeler arası deyimlerde eşdeğer ve
1 PhD., Assoc. Prof.;Al-Farabi University, Kazakhistan, Kaskelen, Е-mail: а[email protected]
123
yalancı eşdeğer veya hiçbir karşılığı olmaması durumunun doğru tespitinin yapılması kaynak
lehçeden hedef lehçeye aktarmanın kalitesinin göstergesi olabilmektedir.
Makalemizde Türkiye Türkçesi ve Kazakça arasındaki “el” – “qol” kelimeleri ile yapılmış
deyimler arasında eşdeğer ve yalancı eşdeğer deyimler karşılaştırılmıştır. Türkiye Türkçesinde
“el” kelimesi ile Kazakça ’da karşılığı olan “qol” kelimesi ile yapılan deyimlerin
karşılaştırılmasında bir-biriyle eşdeğer ve farklı deyimler tespit edilmiş ve örnekleriyle birlikte
sunulmuştur.
Makalemizin amacı lehçeler arası deyimlerin öğrenilmesi, aktarılmasında deyimlerden
yararlanma yönteminin kullanılmasını örnekleriyle göstermektir. Lehçeler arası dil
zenginliğinin göstergesi deyimlerden yeterince faydalanma tecrübesiyle paylaşmaktır.
124
125