Candidates must this page and then this cover and their final version of the extended essay to

or

are not

a

use

Examiner Examiner 2 Examiner 3

A research 2 2

B introduction 2 2

c 4 4

D and 4 4

E reasoned 4 4

F and evaluation 4 4

G use of 4 4

H conclusion 2 2

formal 4 D 4

J abstract 2 2

K holistic 4 4

EXTENDED ESSAY

Topic: Polskie mity narodowe w ,, Trans-Atlantyku '' Witolda

Gombrowicza Research question: Jak polskie mity

narodowe wplyn?:ly na kreacje Witolda, Tomasza Kobrzyckiego i Gonzalo­

bohater6w , Trans-Atlantyku" Witolda Gombrowicza?

Candidate's code: Session: May 2013

School: IB World School Subject: Polish Al

Supervisor: Word count: 3076

Abstrakt

Celem tej pracy byla odpowiedz na pytanie: jak polskie mity narodowe wplynttlY na kreacje Witolda, Tomasza Kobrzyckiego i Gonzalo- bohater6w, Trans-Atlantyku" Witolda Gombrowicza. Przedstawiona pracajest wynikiem wnikliwej a11alizy kreacji wyzej wymienionych bohater6w przez pryzmat polskich mit6w narodowych. Mity te byly personifikowane i nast~pnie deprymowane poprzez kreacje wyzej wymienionych postaci.

Praca ta sklada si~ z szesciu cz~sci. Pierwsza z nich to wst~p, w kt6rym zostalo postawione pytanie badawcze, wyjasnione poj~cie mitu narodowego wraz z jego kr6tkq_ genezq_ oraz okrdlone, jakie mity zaprezentowane przez poszczeg6lne postacie. Czttsci druga,

trzecia i czwarta to rozwini~cie pracy, w kt6rych przedstawiona zostala analiza kreacji bohater6w jak tez ich zwiq_zek z polskimi mitami narodowymi, kt6re autor, Trans-Atlantyku ·· Witold Gombrowicz,,staral si~ osmieszy6, a takze w ostatecznosci obali6.

Cztts6 druga to analiza kreacji Witolda pod kq_tem mitu artysty wieszcza narodowego. W tej czttsci pracy opr6cz kr6tkiego przedstawienia nanatora ., Trans-Atlantyku •· opisane jest

r6wniez, w jaki spos6b Witold stal si~ wi~szczem narodowym, jak si~ z tej roli wywiq_za1 oraz co h1cczy go z Adamem Mickiewiczem- pierwotnym wieszczem narodowym. Cztts6 trzecia to

badanie kreacji Tomasza Kobrzyckiego z uwzgl~dnieniem mitu szlachcica-Sarmaty; w tej czttsci dowiedzie6 si~ mozna, co lq_czy (lub tez dzieli) Kobrzyckiego i Gonzalo, homoseksualisttt, kt6rego analiza znajduje si~ w kolejnej czttsci. Cz~s6 czwarta natomiast to rozpatrywanie postaci Gonzalo jako uosobienia mitu Inn ego z uwzgl~dnieniem jego orientacj i

seksualnej jak r6wniez ,braku" narodowosci. Przedostatnia cz~s6 pracy to podsumowanie trzech poprzednich czttsci- analizy kreacji bohater6w , Trans-Atlantyku" pod kq_tem pol skich mit6w narodowych. W tej cz~sci znajduje si~ odpowiedz na pytanie badawcze zaprezentowane we wst~pie.

Liczba slow: 251

2

Spis tresci 1. Wstyp ............................................................................................................................. 4

2. Witold- mit artysty-wieszcza narodowego ..................................................................... 7

3. Tomasz Kobrzycki- mit Sarmaty, Polaka patrioty ....................................................... 10

4. Gonzalo- mit Innego ..................................................................................................... 12

5. Podsumowanie ............................................................................................................. 15

6. Bibliografia ................................................................................................................... 16

3

1. Wstf(p

Witold Gombrowicz w swojej ksieyl:ce ,Trans-Atlantyk" opiSUJe mechanizmy myslowe rz'!dZ'!Ce polskim spoleczeiistwem. UsHuje vvymierzyc granice patriotycznej powinnosci w okolicznosciach kolejnej ,narodowej tragedii", czyli wrzesnia 1939, kiedy to po raz kolejny Polska znika z mapy Europy. Odkrywa przed czytelnikiem srodkowoeuropejski syndrom prowincji, kt6ry dotyczy nie tylko Polak6w, ale takze reszty narod6w slowiaiiskich. Charakteryzuje si~t on sta!ym poczuciem ,drugorz~tdnosci" w stosunku do kultury kraj6w Europy Zachodniej. Przez wielu, zar6wno krytyk6w literackich, jak i czytelnik6w, postrzegana jest ona jako antypolska; przyklad stanowic moze Francois Bondy, kt6ry w swoim eseju , Witold Gombrowicz czyli szlachcica polskiego pojedynki cieni6w" stwierdza, ze pisarz po ponad dwudziestu latach sp~tdzonych w Argentynie pozostal pisarzem antypolskim 1, z czym smiem si~t nie zgodzic.

Gombrowicz na kartach ,Trans-Atlantyku" pr6buje rozprawic si~t z polskimi mitan1i narodowymi. Mit narodowy to przerysowane opowiesci dotycz'!ce danej nacji. Maria Janion i Alina Zmigrodzka w ksi'!zce , Romantyzm i historia" okreslaj'! mit jako ,przeczucie lub prorocttvo, zarysowanie idealu i dyrektywr; dzialania .... 2 Sluzy on podtrzymaniu narodowego ducha, tozsamosci narodu oraz jego jednoczeniu. Geneza polskich mit6w narodowych rozpoczyna si~t w XVIII wieku, kiedy to szlachta polska przekonuje, ze pochodzi od Sarmat6w, po kt6rych odziedziczyla cechy takie jak honor, myshvo, odwaga, goscinnosc, dobrodusznosc i umilowanie wolnosci. Mozna stwierdzic, ze to wlasnie szlachta jako pierwsza stworzyla mit narodowy- mit szlachcica-Sarmaty.

Upadek powstania listopadowego w 1831 roku, wydarzenie traumatyczne dla narodu polskiego, przypada pod koniec ery romantyzmu w Europie. Literatura wedh1g Marii Janion i Marii Zmigrodzkiej miala wtedy za zadanie zapanowac nad wrogfl rzeczywistoscict.3 Maria Janion w , Gorqczce romantycznej" stwierdza, ze ,( .. .) lV Polsce zas do .symboliki uniwersalnej romantyzm dolqczyl SlV~j kanon symboliki narodowej, kt6ry stal sir; rodzajem nienaruszalnego depozytu~ "4 Depozyt ten w postaci mit6w narodowych Gombrowicz stara si~t ,poruszyc" poprzez wykreowanie postaci- Witolda, Tomasza Kobrzyckiego oraz Gonzalo.

Fakt, ze Polacy na kazdym kroku pr6buj'! udowodnic, ze nie Sfl gorsi od Zachodu (zwlaszcza w okresach ci~tzkich dla narodu polskiego, jak np. II wojna swiatowa, gdy Polska po raz kolejny znika z mapy Europy), powoduje, ze kompleksy mieszkatic6w Europy Srodkowo-Wschodni~j uwydatniaj'! si~t jeszcze bardziej. Polacy wpadaj'! w forrn~t polsk'! coraz gl~biej(,( ... )[forrna] jest pewnq postawq "vobec zycia, ksztaltem czlowieka, kt61y go

1 Bondy F., 1973. 'Wit old Gombrowicz czyli szlachcica po!skiego pojedynki cieni6w '. W: Lapinski Z., 1984. Gombrowicz i k1ytycy, str. 129-143. Krak6w: Wydawnictwo Literackie. 2 Janion M., Zmigrodzka M., 1978. 'Romantyzm i historia'. str. 42.Warszawa: Panstwowy lnstytut Wydawniczy. 3 Janion M., Zmigrodzka M., 1978. 'Romantyzm i historia'. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy. 4Janion M., 1975. 'Gorqczka romantyczna '. Warszawa: Panstwowy lnstytut Wydawniczy.

4

okrdla w opozycji do swiata." i. Pr6by udowadniania swojej wyzszosci automatycznie stawiaj(f nar6d polski na nizszym szczeblu, sprawiaj(f, ze Polacy nie S'f autentyczni, wci(fZ udaj(f kogos, kim nie do k01l.ca S'f. Kompleks polski jest glt;boko zakorzeniony. Mickiewicz w , Panu Tadeuszu" i ,Dziadach" cz. III narzucil wzory , kt6rymi Po lacy powinni sit; kierowa6 w obliczu narodowej klt;ski (zar6wno pisarze jak i reszta spoleczenstwa). Winni oni tworzyc ,ku pokrzepieniu sere".

Witold, jeden z gl6wnych bohater6w , Trans-Atlantyku" i zarazem alter ego Witolda Gombrowicza, uosabia mit artysty- wieszcza narodowego. Adam Mickiewicz w 1842 roku sam siebie nazwal wieszczem narodowym, wierz(fc w nadrzt;dn<t rolt; poety w pokrzepieniu sere narodu. Tym samym stworzyl mit artysty-wieszcza narodowego, z kt6rym zmierzyl sit; Gombrowicz w swoim dziele. Mickiewicz w 1832 roku, w dramacie pt. ,,Dziady" cz. III, zawarl koncepcjt; mesjanizmu narodowego. Wsp61nie z innymi polskimi romantykami, m. in. Zygmuntem Krasill.skim i Juliuszem Slowackim wyznaczali kierunek, w kt6rym powinna pod<:tza6 sztuka narodu pozbawionego suwerennosci panstwowej. Ttr tr6jktr pisarzy okresla sit; mianem wieszcz6w narodowych. Gl6wnym przeslaniem ,Dziad6w" cz. III bylo ukazanie zwi<}zku mit;dzy cierpieniem Jezusa a ofiar<:t zniewolonych Polak6w. Mickiewicz pr6bowal przekona6 odbiorc6w, ze myczenstwo narodu polskiego wiedzie prym nad sil<t fizyczn<} zaborc6w. Usilowal da6 rodakom nadziejy

1 utwierdzajqc ich w przekonaniu, ze cierpienie

czyni ich wyjqtkowymi w oczach Boga (masochizm narodowy). Wpajal Polakom ich specjalne pos.J:annictwo, jako odkupicieli zniewolonych lud6w europejskich, kt6rzy poprzez swoje bolesci i mtrczenstwo,. mieli mie6 zagwarantowane zbawienie (mesjanizm narodowy). PodkreslaJ:, ze w obliczu narodowej tragedii jednostka powinna calkowicie sit; poswit;ci6 dla dobra narodu. Wykreowal mit Polaka patrioty, kt6ry uosabia Tomasz Kobrzycki. W postaci Tomasza Kobrzyckiego mozna odnalez6 r6wniez odniesienie do mitu szlachcica-Sarmaty. 0 rnicie sarmaty Jerzy Jarzt;bski w ksi(fZce , Gra w Gombrowicza '' m6wi: , Odswiezany w XIX wieku posqg Sarmaty sluzyl jednak rozmaitynz manipulacjom: romantyczni patrioci szukali w nim prototypu Polaka-pmvstm1ca, konserwatysci- wcielenia staropolskich cn6t, kt6re uleg(y atrojii wskutek dzialalnosci 'kohorty sfi·ancuzialych rejormator6w '. "6

Wojciech Smi~ja w swoim eseju7 przytacza wypowiedz B!azeja Warkockiego, kt6ry podczas redakcyjnej dyskusji w magazynie ,Ha!art", m6wi: ,Bo w tradycyjnie rozumianq polskoH: wpisana jest homojomh- oto lekcja z Gornbrowicza "8 Gonzalo z , Trans-Atlantyku" odzwierciedla polskie wyobrazenia o Jnnym; nie ma jasno okreslonej narodowosci, w dodatku jest homoseksualistq. W, Trans-Atlantyku" jest zatem uosobieniem mitu !nne go.

5Jarzybski J., 1971. 'Poj(}cie ,formy" u Gombrowicza'. W: Lapinski Z., 1984. Gombrowicz i krytycy, str. 313- 346. Krakow: Wydawnictwo Literackie.

6 Jarzybski J., 1982. 'Gra Jv Gombrowicza '. Warszawa: Pafistwowy lnstytut Wydawniczy 7Smieja, W., 2010. 'MatiJlCa Gombrowicza. Ojczyznajako closet ifantazmat Synczyzny H' homoseksualnej literaturze !at osiemdziesiqtych '. W: Literatura, kt6rej nie ma. Szkice o polskiej, literaturze homoseksualnej ". Krakow: Towarzystwo Autor6w i Wydawc6w Prac Naukowych UNIVERSlT AS, str. 111-136.

5

Warto wspomnie6, ze Gombrowicz nie byl pierwszym pisarzem, kt6ry staral si~t obali6 archetypy polskiej kultury uksztahowane przez romantyzm; Juliusz Slowacki jako pierwszy pr6buje polemizowa6 z mitem mesJanizmu. Co ciekawe, pr6buje zwalczy6 mit mitem. Winkelriedyzrn, kt6ry zakladal walky wr~tcz z zaborc'!, przeciwstawiony zostal mesjanizmowi. Stanislaw Wyspianski w dramacie Wesele z 1901 roku pr6buje rozliczy6 si~t z mitami narodovvymi poprzez zestawienie ich z rzeczywistoscif:l. Ukazal, ze inteligencja, warstwa spoleczna z zalozenia stoj'!ca wyzej od chlop6w, jest bezsilna, leniwa, bezradna, posiadajedynie zapal do tego, aby zisci6 sny o speinieniu narodowych mit6w.

Stefan Chwin nazywa ,Trans-Atlantyk'' ,anty-Pan Tadeusz" oraz .,anty-Dziady", poniewaz jest on odpowiedzi<::t na ,. mickiewiczowski wz6r postawy pols/de go pisarza 1vobec narodowej klfiski "9

• Gombrowicz stara si~t obali6 polskie mity (mit artysty-wieszcza narodowego, mit Polaka-patrioty oraz mit Innego) i nabra6 dystansu do formy polskiej. Ucieczkq od fonny jest tylko i wylqcznie wejscie w inn'! form'!, w kt6rq ,wsadza" Witolda w momencie ,dezercji", kt6ra by!a nie tyle ucieczkq dla ratowania zycia, co ucieczkq wlasnie od fonny polskiej. Gombrowicz, aby polemizowa6 z mitami, wychodzi od kreacji bohater6w­Witolda, Gonzalo i Tomasza. Zatem, w jaki spos6b polskie mity narodowe wplywajq na kreacje powyzszych bohater6w?

9 Chwin S., 2003. 'Gombrowicz i forma polska". W: Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie

6

2. mit artysty-wieszcza narodowego

Witold, narrator, Trans-Atlantyku ", przybywa do Argentyny bezposrednio przed \vybuchem II wojny swiatowej. Gdy do Argentyny dociera wiadomosc o \yYbuchu wojny, Polacy mieszkajqcy w Argentynie na gwalt chcq wracac do Polski. Nie biorq oni pod uwagy faktu, ze vvTacac nie rna do czego- armia polska zostala rozbita przez armiy niemieckq tak samo, jak sto lat wczesniej zostala pokonana przez Rosjan w powstaniu listopado\yYm. Jednak bohater, Trans-Atlantyku" nie msza na ratunek Polsce, decyduje siy zostac w Argentynie.

Podobnie jak Gombrowicz, Witold jest pisarzem. W Argentynie jest nowicjuszem, nie ma pracy ani stalego miejsca zamieszkania. Podczas rozmo\yY z Witoldern w Poselstwie minister Kosiubidzki Feliks stara siy zbyc pisarza pieniydzrni. Witold natorniast nie daje siy zbyc .,,drobniakarni", poniewaz w swoirn mniemaniu stoi on wyzej od dziesi~tciu tysiycy innych polonijnych literat6w. 10 Wtedy minister proponuje Witoldowi, aby napisal artykuly chwalqce polskq literatury i kultury. Gdy Witold odrnawia, stwierdzaj'}c, ze mu , wstydno ''11

•

minister wraz z radq Podsrockim angazuj'} Witolda do roli , Wielkiego Pisarza Polski ego "12.

Minister i radca zaczynaj'} skladac rnu poklony, pomirno~ ze na pocz'}tku spotkania bagatelizowali jego obecnosc. Inforrnuj'} go, ze od tej pory musi odgrywac roly \yYbitnego polskiego geniusza oraz godnie reprezentowac Polsky przed cudzoziemcami, bo, ( .. .) przecie my sH•oje v,;ychwalac musiemy, bo nas zjedzq! "13

• Gl:6wny bohater, kt6ry nagle zostal powa:lanym artyst'}, nie odrzuciwszy roli przypisanej mu przez ministra stal siy wieszczern narodm·J!ym, tak samo, jak Adam Mickiewicz piycdziesi'}t lat wczesniej. Gombrowicz nie bez powodu stawia swojego bohatera w takiej sytuacji- bez pienitrdzy i pomyslu na ich zdobycie Witold byl zmuszony przystac na propozycjy ministra; narrator , Trans-Atlantyku" zdawal sobie sprawy, ze bycie ,narodo\yYm wieszczem" zagwarantt~e mu godne warunki bytowe, kt6rych zdecydowanie potrzebowal po przyjezdzie do Argentyny, do kt6rej przybyl z sum'} dziewiycdziesiyciu szesciu dolar6w w kieszeni. 14 Autor , Trans-Atlantyku '·' obala mit wieszcza narodowego, kt6ry, w pierwotnym zalozeniu, powinien tworzyc btrd'}c natclmionym przez Boga oraz w spos6b ,magiczny" oddzialywac na rodak6w15

; jedyn'} motywacjq Witolda-wieszcza byly kwestie materialne.

Witold Gombrowicz na lamach ,Dziennika (1953-1956)'' stwierdza: ,Kulturze brakuje li'qtk6·w alternatywnych, zwlaszcza autentycznego sprzeciwu wobec Pierwszego Wielkiego- wobec lvfickiewicza'.J6

. Wsponmiany sprzeciw wobec Mickiewicza-wieszcza Gombrowicz wyra:la poprzez kreacjy narratora , Trans-Atlantyku "; Pisarz, aby zdemitologizowac i osmieszyc mit artysty-1rieszcza narodowego, wykorzystuje mi~tdzy

innymi fakty z zycia Adama Mickiewicza; Mickiewicza-wieszcza narodowego i Witolda z

10 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk '. Krakow: Wydawnichvo Literackie, str. 20 11 Tamze str. 20 12 Tamze str. 21 13 Tamze str. 20 1'1 Tamze str. 13

15 Janion M., 1975. 'Gorqczka romantyczna'. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy, str. 145 16 Gombrowicz W., 1957. 'Dziennik 1953-1956'. [w:] Janion M., 1975. 'Gorqczka romantyczna'. Warszawa: Paiistwowy Instytut Wydawniczy, str. 19

7

, Trans-Atlantyku" lqczy fakt, ze obaj nie wzit:;li udzialu w walkach wyzwolenczych­Mickiewicz w powstaniu listopadowym17

, Witold w kampanii wrzesniowej. Dezercja nie przystawala zadnemu prawdziwemu patriocie, a zwlaszcza tak wybitnemu artyscie i ,przewodnikowi" narodu polskiego jakim bez wqtpienia byl Mickiewicz. Autor , Trans­Atlantyku" pokazuje, ze wieszcza .aie interesowaly wzniosle narodowowyzwole6.cze idee, kt6re wyglaszal ku pokrzepieniu sere; wszystko to bylo na pokaz, a wlasne zycie oraz bezpieczenstwo przedkladal nad dobro narodu polskiego. Maria Janion o dezercji Mickiewicza napisala w,.. Gorqczce romantycznej": , Oscylacje wewnqtrz legendy sq zalezne od napir;c mif;dzy iVfickieH;iczem, a pols kim 'horyzontem oczekiwm2 '. Tych oczekiwafz 'na

poetr; '- przed pmvstaniem listopadowym iVfickiewicz nie zawi6dl, przynajmniej jdli idzie o zwolennik6w romantyzmu. Ale juz to, te nie wziql udzialu w powstaniu listopadowym, musialo zachwiac jego prestitem spolecznym w tych samych krr;gach, kt6re go wyniosly do rangi pierwszego poety narodowego, a cot dopiero m6wic ojego zlosliwych antagonistach. Z kolei­jakkohviek iV!ickiewicz sam odegral potr;znq, decydzifqcq mote role; w ksztaltowaniu kanonu 'wieszcza ', to jednoczdnie zostawszy nim, ciqgle sir; z tego kanonu vvylamywal (ekscesy towianistyczne, niedopuszczalne gwaltownosci w dzialalnosci patriotyczno-rewolucyjnej, wreszcie zawiklania zycia osobistego i erotycznego ": lfl Janion stwierdza, ze prestiz Mickiewicza po dezercji zmalal, a Gombrowicz sytuacjt:; ,odwraca"- po dezercji Witold zostal podniesiony do rangi ,Mistrza Wielkiego Polskiego Geniusza Gombro·wicza Glosnego '"9

. Tym sposobem Gombrowicz po raz kolejny deprymuje mit artysty-wieszcza narodmf'ego.

Witoldj jako "narodovvy wieszcz" udal sit:; na przyJt:;Cle, podczas kt6rego jest zobowiqzany odegrac rolt:; wielkiego pisarza polskiego. Zacht:;cony przez Pyckala, Barona i Radct:; rozpoczyna polemiktt slownq ze slawnym poetq argentynskim. Uzasadnia swoje dzialanie presjq ze strony rodak6w, , (. . .) bo mnie Swojacy spokoju nie dadzq. "20 Pyckal, Baron i Radca chcq w ten spos6b pokazac wyzszosc polskich atiyst6w nad zagranicznymi. Witold dyskusjt:; rozpoczyna slowami: , Nie lubir; ja, gdy maslo zbyt Mas lane, Kluski zbyt kluskowe, Jagly zbyt Jaglane, a Krupy zbyt Krupne ... ''21 litzyk wypowiedzi narratora, Trans­

Atlantyku" jest komiczny, cala rozmowa konczy sitt dla niego kompromitacjq. Gombrowicz w , Trans-Atlantyku" cak;j polemice z poetq argenty6skim nadaje ironiczny charakter, aby zadrwic z roli wieszcza, kt6ra zostala przypisana Witoldowi.

Stefan Chwin w eseju , Gombrowicz i forma polska" stwierdzil: , Pisarz ma sir; popisywac przed obcymi, by udowodnic, ze nie jestdmy gorsi od innych i tet mamy literaturr;­jdli popisz,ife sit; skutecznie, zostaje przez swoich uznany za geniusza, lecz jesli nie potrafi sprostac wyzwaniu, staje sir; w oczach rodakc5w nikim."72 Gombrowicz neguje takq postawy rodak6w wzglydem wieszcza; "A nmie po diabla, co Sartoriusz powiedzial, gdy .Ia

17 Janion M., 1975. 'Gorqczka romantyczna '. Warszawa: Pm'lstwowy Instytut Wydawniczy, str. 143 18 Janion M., 1975. 'Gorqczka romantyczna'. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy, str. 143 19 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk '. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 36 20 Tamze str. 39 21 Tamze str. 39 22 Chwin S., 2003. 'Gombrowicz i Forma polska". W: Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie.

8

li16wi??! "23 - s:lowa \Vitolda wzbudzily salwy oklask6w tylko wsr6d Polonii. Przez sw6j

agresywny ton Witold sprawia, ze rodacy sq durnni z wieszcza, Polaka, ktory broni honoru literatury polskiej, pornirno te~ ze robi tow spos6b pryrnitywny. Gombrowicz kpi z tego, ze Polacy tak latwo przypisa1i Witoldowi roly wieszcza, podczas gdy on ,atakujqc" argentynskiego artyst~ robi to w spos6b wybitnie nieudolny; polemika slowna nie jest na poziomie \vybitnego pisarza. Final kompromitacji gl6wnego bohatera ksiqzki nastypuje w momencie, w ktorym, ,pokonany" przez Argentynczyka, wychodzi z przyjt;cia , sczerwienialy jak rak"24

. Zejscie z ,pola walki" zupelnie nie przystoi wieszczowi, kt6ry powinien pobudzac rodak6w do walki i dawac im nadziejy.

Gombrowicz, szydzqc z mitu wieszcza narodowego, kompanem swojego gl6wnego bohatera, Witolda, mianuje Gonzalo, kt6ry nie dose, ze byl obcokrajowcem, to dodatkowo byl homoseksualistq. W chwili gdy Gonzalo zaczyna flirtowac z Ignasiem, synem Tomasza­emerytowanego polskiego majora, Witold przestrzega Tomasza przed ewentualnq hanb<t (Tomasz chcial wyslac syna na wojny, synowi polskiemu patrioty nie przystoi przeciez zabawiac sit; z homoseksualist<t) slowan1i: , Uchodi, uchodi z Synem, bo tylko na smiech ludzki sir£ narazisz! "25

. Tomasz oszalal, wyzwal Gonzalo na pojedynek na smierc i zycie. Witold, gdy zdal sobie sprawt;, ze przez jego lojalnos6 wzglydem rodaka~ Gonzalo grozi srnierc, postanowil uknuc spisek- wyj<t6 kule z pistoletu. Gombrowicz drwi z mitu artysty­wieszcza narodowego jeszcze bardziej, poniewaz Witold jako Polak, wieszcz narodowy, w ostatecznosci zdradza Tomasza, swojego rodaka, chcqc ratowac Gonzalo, obcokrajowca.

23 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-At!antyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie str. 40 24Tamze, str. 43 25 Tamze str. 57

9

3. Tomasz Kobrzycki- Sarmaty, Polaka patrioty

Tomasz Kobrzycki to emerytowany major, ojciec Ignasia, do kt6rego zaleca sitt Gonzalo. Ma nienaganne maniery, jest honorowy, szlachetny, prawy i czysty- jednym slowem uosobienie Sarmaty. Na wiadomosc o zalotach Gonzalo wzglttdem Ignacego zlosci sit(. Traktuje to jako plamtt na honorze, kt6rej chce sitt jak najszybciej pozbyc. W tej sytuacji ignoruje nawet to, ze Gonzalo jest gejem; Tomasz nie chce zostac publicznie narazony na haflbt(, i to w dodatku na obczyznie- , krowa nie krmva, ale w spodniach chodzi, a obraza publiczna byla i nie mote to bye, tebym }a na tch6rza 1vyszedl, a jeszcze przed Cudzoziemcami/"26

• Dba o dobre imitt swojego narodu, nie pozwala na zbezczeszczenie dobrego imienia Polski na obczyznie, zatem postanawia wyzwac Gonzalo na pojedynek , ( .. .) aby ta sprawa po nu;sku mh;dzy nu;tczyznami zalatwiona byla (. . .) "27

. Jego zacitttosc i up6r to jedne z najwuzniejszych cech, kt6re powinien posiadac Polak-patriota; Tomasz nie spocznie, dop6ki Gonzalo nie stawi sitt na pojedynek.

Stefan Chwin w eseju , "Trans-Atlantyk" wobec ,Pana Tadeusza"" m6wi o Tomaszu: , Polak okazuje sir; czlowiekiem niezdolnym do tycia o , srednim natr;teniu jakosci" i iyje naprawdr; tylko jako sarmacki Rzymianin: lqczy w sobie cnotr; i mr;stwo w natr;teniu absurdalnym. Jest uciele.§nieniem sarmackiego stereotypzr "28 Tomasz uwypukla swoj<f groteskowosc przez przesadn<f odwagt( i mttstwo poprzez pojedynek z Gonzalo. Podczas pojedynku Kobrzycki przyjmuje skupion<f poztt- , Tomasz spokojnie na miejscu swojem stal i czekar: "49 Tomasz nie mial pojycia, ze w lufie pistoletu nie ma kul- ten fakt pott(guje ,mt(stwo" Tomasza r6wnoczesnie nadaj<fc pojedynkowi groteskowy charakter. W tym momencie Gombrowicz po raz kowjny szydzi z polskich mit6w narodowych, poniewaz pojedynek wywodzi siy z tradycji szlacheckiej i byl ,aktem heroizujqcym"30

• Pojedynek bez kul zostal przerwany przez atak ps6w na Ignasia. Gonzalo uratowal Ignasia. oslaniaj<fc go wlasnym cialem.31 Milosc Kobrzyckiego do syna byla ogromna, widoczne jest tow sytuacji, gdy Gonzalo ratuje Ignasia przed atakuj<fcymi psami, Tomasz got6w jest zakopac wojenny top6r z Portugalczykiem, podaj<fc mu rttktt ze slowami: , 0, jut ty mnie nie vvrogiem, a Bratem, Przyjacielem br;dziesz, gdys( syna mojego z narateniem Zycia swojego wybawil! "32

Jednak w momencie, gdy Witold informuje go o ,spisku", Tomasz ztosci sit(, poniewa2 jego honor zostal wystawiony na szwank: , Tomasz na to wezwanie i 'rj!yznanie moje z Mtka wyskoczyl i, w Koszuli po,~r6d cacek, ramiona do g61y wzni6slszy, zakrzyknql: -Prawdaz, te to bez kul byl Pojedynek? "33 Zdal sobie sprawl( z ogromu haiiby, kt6ra na nim zaci<fZyla. Oznajmia, ze obmycie z haiiby mozliwe jest tylko ,p<Pprzez krew, jednak nie babsk<f (krew Gonzalo), a krew ,cir;tszq"34

• W tym momencie ma mysli swojego syna; Tomasz got6w jest zrobic wszystko, nawet zabic wlasne dziecko w imitt zmazania plamy na , narodowym

26Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk '. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 60 27 Tamze str. 61 28 Chwin, S., 1975. '"Trans-Atlantyk" wobec .,Pana Tadeusza". W: Pamir;tnik Literacki z 4, str. 98-121 29 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 82 3° Chwin, S., 1975. '"Trans-Atlantyk'' ~·obec ,. Pana Tadeusza". W: Pamir;tnik Literacki z 4, str. 114 31 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 84 32Tamze str. 85 33 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk '. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 94 34 Tamze str. 95

10

honorze "35• Gotowos6 do poswrttcenia wlasnej rodziny na rzecz ratowania honoru jest

spravvia, ze Kobrzycki moze bye utozsamiany z pradawnym Sarmat<:!. Gombrowicz jednak po raz kolejny obala mit Sarmaty, gdy w finale powiesci synob6jstwo koiiczy sitt wybuchem smiechu i , Buchbachem "36

.

Tomasz Kobrzycki w Trans-Atlantyku zostal opisany bardzo szczeg6lowo: , Czlowiek ten nadzwyczajnie zacnym, przyzwoitym byl, 1ys6w suchych, regularnych, silnie szpakowaty, oko jasne, siwe i bardzo krzaczaste, twarz sucha, ale omszala, glos tak:i:e omszaly, rr:;ka sucha a r6wniei omszala, nos orli, ale krzaczasty i bardzo omszaly i takot uszy, kr;pkami wlos6w st-wych, stmych zarosnir:;te, "37 Gl6wnym elementem wyr6zuiaj<:!CY111 ludzi starych jest ich fizjonomia; w opisie Kobrzyckiego narrator kladzie nacisk na jego wygl<:!d zev.'ll'(trzny, przedstawiaj<:!c go jako starca o surowym wygl<:!dzie. Narrator opisuje Tomasza zgodnie z tendencj<:! romantyczn<:!; Jerzy Jarzybski w , Grze w Gombrmvicza" stwierdza: , W opisie Tomasza narrator, paradoksalnie, estetyzuje- zgodnie zresztq z obrazkmvo-gawr:;dmvym stereotypem romantycznyn~. t'

38 Do romantycznego stereotypu, o kt6rym wspomnial: Jerzy Jarzybski, odniosla siy Maria Janion w, Gorqczce romantycznej". Janion zwraca uwag'( na gloryfikacjy starosci wsr6d konfederat6w barskich: "(. .. ) gloryfikmvali 'swoich J stmych, wenerujqc ich starosc z lubosciq i smakiellJ:. "39 Wniosek z tego, ze Sarmaci, kt6rzy byli starzy, byli dodatkowo wywyzszani. Mozna zatem stwierdzic, ze aparycja Tomasza r6wniez byla cechq swiadCZ<:!C<:! 0 jego podobieiistwie do Sarmat6w.

Kobrzycki planowal, aby jego syn, Ignacy, zaciqgn<:!l si~t do wojska- jesli nie w Polsce, to w Anglii lub Francji. Chcial, aby jego jedyny syn ,szarpal wrog6w "40

. W polski patriotyzm wpisana jest , dominacja obsesji wyzwolenia "41

, dlatego tez Po lacy czuj<:! si~t spelnieni dopiero na polu bitwy. Tornasz slu2yl ojczyznie (byl emerytowanym rnajorern), co wi~tcej, byl got6w poswittcic syna dla dobra wlasnego kraju. Altruistyczna postawa Kobrzyckiego wzglydem ojczyzny sprawia, ze posta6 Tornasza Kobrzyckiego to ucielesnienie mitu Polaka-patrioty.

35 Jarz~bski 1.,1982. 'Obrzqd i Zbrodnia (Zbrodnia z premedytacjq- Trans-Atlantyk-Kosmos). W: Gra w Gombrowicza, str. 374-435. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy, str. 417 36 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 128 37 Tamze str. 56 38 Jarzftbski J., 1982. 'Obrzqd i Zbrodnia (Zbrodnia z premedytacjq- Trans-Atlantyk-Kosmos). W: Gra w Gombrowicza, str. 374-435. Warszawa: Panstwowy lnstytut Wydawniczy, str. 428 39 Janion M., 1975. 'Gorqczka romantyczna'. Warszawa: Pansnvowy Instytut Wydawniczy, str. 309 40 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 56 41 Chwin, S., !975. '"Trans-Atlantyk" wobec ,Pana Tadeusza". W: Pamir;tnik Literacki z 4, SIT. 114

11

4. Gonzalo- mit Innego

Gonzalo jest mieszkancem Argentyny, kt6ry towarzyszy Witoldowi od w1eczoru

literat6w. To jedyny z gl6wnych bohater6w , Trans-Atlantyku ", kt6ry nie jest Polakiem i zarazem , czlowiek ponad i poza kategoriq narodowosci "42

- jego matka byla Turczynk't, ojciec natomiast Portugalczykiem. Ponadto jest bardzo bogatym homoseksualistq, kt6rego codziennym rytualem (po wstaniu ok. godz. 11 i wypiciu kawy), jest wyjscie na ulictt w poszukiwaniu mlodych chlopc6w, kt6rzy za kilka pez6w byliby sklonni do ., grzechu "43

.

Fakt, ze Gonzalo to homoseksualista bez jasno okreslonej narodowosci sprawia, ze jest on

ucielesnieniem mitu lnnego. Ma dystans zar6wno do siebie, jak i do otaczaj'lcej go rzeczywistosci, dlatego tez mozna przypuszczac, ze jest on swoistym alter-ego Witolda

Gombrowicza.

Autor , Trans-Atlantyku" mianowal obcokrajowca na , rzecznika w!asnych

novvatorskich idei "44. Gonzalo m6wi do Witolda ,A po co tobie Polakiem bye? Takiz to

rozkoszny by! dotqd los Polak6w? Nie obrzydlat tobie polskoH: twoja? Nie do§C: tobie lvfl{ki?

Nie do.f;c odwiecznego Udrl{czenia, Uml{czenia? A tot dzisiaj znowut vvam sk6rl{ lojq! (. .. ).

Nie chcesz czym lnnym, czym Nowym stat sit{? "45 W tych slowach Gombrowicz zawar! gl6wne przeslanie , Trans-Atlantyku ". Nie bez powodu zostaly one wypowiedziane przez Gonzalo- uzewn((trznia on wszystkie cechy, kt6rych Witold si(( boi lub tez wypiera ze wzgl((du na bycie Polakiem i form(( polska, kt6ra na nim ci'lzy. Pocz'lwszy od bycia homoseksualistq, a skonczywszy na noszeniu sp6dnicy46

, ,puto" ukazuje wszystkie cechy. kt6rych Polak nie powinien posiadac. Pokazuje on Witoldowi, ze mozna z innej, nowoczesnej

perspektywy postrzegac bycie Polakiem. Na kazdej plaszczyznie ukazuje korzysci, kt6re

wyplywajq_ z wyjscia z formy polskiej. Jego lekki spos6b bycia i bagatelizowanie

homoseksualizmu wylania obraz niezaleznej jednostki, kt6ra nie potrzebuje akceptacji, aby

bye szcz((sliw'l. Witold jest nim zafascynowany, na co zwr6cil uwag(( Jerzy Jarzttbski w , Grze w Gombrowicza ": , Witold nie potrafi uwolnic sit{ od afirmacji narodowych i

rodzinnych obrzl{d6w, w Gonzalu fascymlje go szczodrosc i swoboda vv zaspokajaniu · k h J · /, n47 znstyn towyc zac 1czane~,

Gonzalo reprezentuje Synczyzntt48, kt6ra stanowi przeciwie{J.stwo Ojczyzny.

Synczyzna- mloda, szalona, kreatywna, z pomyslami i dystansem, kontra przywiqzanie do

tradycji i forma polska. Knuj'lc sw6j haniebny plan, kt6ry zakladal zamordowanie Tomasza przez Ignasia (ojcob6jstwo), Gonzalo v.ryst((puje przeciwko Bogu. Mefistofelowski49

42 Smieja, W ., 20 I 0. 'Maflyca Gombrowicza. Ojczyzna jako closet i fantazmat Synczyzny w homoseksualnej literaturze !at osiemdziesiqtych '. W: Literatura, kt6rej nie ma. Szkice o polskiej, literaturze homoseksualnej ". Krakow: Towarzystwo Auto row i Wydawcow Prac Naukowych UNIVERSITAS, str. 117 43 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk '. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 44 4'1 Kowalska A., 1980. 'Trans-Atlantyk Gombrowicza '. W: MiesiC2cznik Literacki, z. 7, str. 49

45 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk '. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 64 46 Tamze str. 90 4

i Jarzttbski J ., 1982. 'Obrzqd i Zbrodnia (Zbrodnia z premedytacjq- Trans-Atlantyk-Kosmos). W: Gra w

Gombrowicza, str. 374-435. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy, str. 415 48 Kowalska A., 1980. 'Trans-Atlantyk Gombrowicza '. W: MiesiC2cznik Literacki, z. 7, str. 51 49 Malic Z., 1970. "'Trans-Atlantyk" Witolda Gombrowicza '. W: Lapinski Z., 1984. Gombrowicz i kT}'Iyc~v. str. 235-256. Krakow: Wydawnictwo Literackie

12

charakter obcokrajowca ujawnia siy nie tylko poprzez naklanianie Ignasia do zbrodni, ale r6wniez poprzez jego wygh1d i zachowanie podczas pojedynku z Tomaszem: , (. . .) peletyna 1-v podHl(Jjnym kolorze, oraz kapelusz Czarny Meksykafzski z rondem (. . .) "50

, Gonzalo kapeluszem powial, konie zachrapaly "51

• Wystypowanie przeciwko Bogu, to wystypowanie przeciwko Polsce, bo przeciez kraj ten zostai namaszczony przez Najwyzszego, wyznaczony do przezywania mttki i katuszy na rzecz zbawienia reszty swiata. Mefistoteles, przeciwnik Boga, to jednoczesnie przeciwnik Polski, dlatego tez ojciec Ignasia (reprezentant Ojczyzny, ucielesnienie mitu Polaka-patrioty) wyzywa cudzoziemca na pojedynek. Gonzal() ,. poinformowany przez Witolda o planowanym pojedynku z Polakiem reaguje: , (. . .) a wloski czarne, co na rr;ku ma, jemu tyz tak zmir;kly, sfolgowaly, ze jak z waty. Bez ruchu na mnie Baranim Okiem, jak krowa. (. . .) Nic nie m6wi, a miqknie, miqknie, jak zmokla kura, i dopiroz gdy tak zmiqkl, rozkosznie jak Kr6lowa chifzska sit; przeciqga (. . .)"52 Taka reakcja Gonzalo ukazuje jego tch6rzostwo, kt6re bylo rile do przyjycia dla Tomasza- Polaka-patrioty oraz kontrast pomittdzy nim (anty-Polska) a majorem (pro-Polska). Ponadto, posiadanie przez Gonzalo orientacji homoseksualnej potyguje jego antypolski charakter. Jego dwuznaczne zainteresowanie Ignasiem, czyli ,zboczenie", reprezentuje nie tylko wolnosc w obrttbie orientacji seksualnej, ale takZe bunt wobec tradycyjnego postrzegania poJskosci, w kt6rCJ­homoseksualizm nigdy nie byl wpisany; nieodlCJ-CZ11'J- czysCiCJ- tradycyjnie rozumianej polskosci jest katolicyzm, kt6ry neguje homoseksualizm. Wojciech Smieja w eseju ,Mat1yca Gombro-yvicza. Ojczyzna jako closet i fantazmat Synczyzny l1l homoseksualnej literaturze !at osiemdziesiqtych" uzywa sformulowania: , Postawa homoseksualna jako zanegowanie postawy narodowej "53

- w , Trans-Atlantyku" Gonzalo zaprzecza wszystkiemu, co polski e.

, (. . .) a tyz choe Noga Mr;ska, ona jakby N6zkq bye chciala i ·w dziwacznych sir; lVdzir;czy podl)lgach ... "54

- w opisie wyglCJ-dU zewnytrznego Gonzalo widoczny jest jego metroseksualizm. Nie pasuje on zupelnie do wzorca mttznego mttzczyzny, gotowego poswittcic zycie dla ojczyzny, jakim powinien bye Polak-patriota wykreowany przez polskCJ­literaturtt romantyczn(!. , (. .) Gonzalo to 'wszystkie Fanny na raz ', to nieskofzczony kontredans ksztalt6w lub moze raczej: konglomerat takich cech fizycznych, z kt6rych da sir; ulozyt ·wszystko- zaleznie od nastroju ducha i oddenia namit;tnosci otywiajqcej tr; dzb1mq kuklr; (. . .). 55 Cudzoziemiec jest karykaturCJ- mttzczyzny oraz calkowitym przeciwienstwem Tomasza Kobrzyckiego.

, Mr;zczyznr;, co, mr;zczyznq bt;dqc, mr:Jzczyznq bye nie chce, a za mr;zczyznanu szt; ugania i za nimi Lata jak w Koszuli, ich uwielbia ach kocha, do nich sir:J zapala, ich pozqda, na nich sir:J lakomi, do nich sit; wdzh;czy, mizdrzy, im sir; podlizuje, lud tutejszy wzgardliwq

50Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str.82 51 Tamze str. 82 52 Tamze str. 63 53 Smieja, W., 2010. 'Matryca Gombrowicza. Ojczyznajako closet ifantazmat Synczyzny w homoseksualnej literaturze !at osiemdziesiqtych '. W: Literatura, kt6n!;j nie ma. Szkice o po!skiej, literaturze homoseksualnej". Krakow: Towarzystwo Autorow i Wydawcow Prac Naukowych UNIVERSITAS, str. 118 (Smieja uzywa tego terminu w odniesieniu do Rudolfa, bohatera ksiqzki Mariana Pankowskiego ,Rudolf') 54Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk '. Krakow: Wydawnictwo Literackie, str. 48 55 Jarzt;bski 1.,1982. 'Obrzqd i Zbrodnia (Zbrodnia zpremedytacjq- Trans-Atlantyk-Kosmos). W: Gra w Gombrowicza, str. 374-435. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy, str. 429

13

darzy nazwq 'puto '." 56 Gonzalo doskonale zdaje sobie sprawy, ze budzi w Witoldzie wzgardy, jednak, odmiennie niz Polacy (Baron, Ciumkala i Pyckal- ka.Zdy z nich wrycza Witoldowi pieni<tdze57

), nie stara siy mu przypodobac, czy tez hamowac przy nim swoje zamiary; przeciwnie- nie rna przy nim zadnych zahamowan, nie waha siy poinformowac goo swoich uczuciach i zamim·ach wzglydem Ignasia, kt6ry przeciez byl rodakiem narratora. Smiechem skwitowal podejrzenie Witolda, jakoby ten m6gl siy znalezc w krttgu jego zainteresowaii, m6wi<tc: , Nie b6j sif(, tyjut za stmy dla mnie jest e.§, ja z lvflodymi tylko zadajf( sif( Chlopcami! "58

•

56 Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie str. 43 57 Tamze str. 52-53 58 Tamze str. 44

14

Gl6wnyrn celern powiesci , Trans-Atlantyk" Witolda Gornbrowicza bylo osrnieszenie

i obalenie polskich rnit6w narodowych, co z pewnosci[J. udalo siy autorowi. Dzi~tki wykreowaniu Witolda, Tornasza i Gonzalo, ukazal on, jak istotne S'!- polskie mity narodowe, zwlaszcza w obliczu narodowej klyski. Polskie rnity narodowe deterrninuj[J. zachowanie bohater6w, ksztalt:uj[J. ich charakter, usposobienie oraz S[J. wytycznyrni ich dzialru1. Postacie Sq wykreowane tak, aby pokaza6 konflikt i r6znice rniydzy polskosciq postrzeganq w spos6b rornantyczny a nowoczesnym podejsciern do bycia Polakiem Polkq.

Witold, jako narodowy wieszcz zobowi'!-Zany do godnego reprezentowru1ia Polski,

wdaje sitt w polerniktt z argentynskirn poet'!-, kt6ra konczy sit( upokorzeniern Polaka. Dzittki tenm poznaje Gonzalo, kt6ry staje siy jego kornpru1ern i ,przyczynq" p6zniejszych przyg6d. Ci[j.gla wewnytrzna walka rni~tdzy Witoldern- wieszczern narodowyrn (kt6ryrn stal siy, gdy Polska zniknttla z rnapy Europy po raz kolejny), a Witoldern, kt6ry chce zachowa6 dystans wobec siebie jako Polaka, jest powodem wewnytrznych rozterek narratora powiesci. Gdy ostrzega Tornasza przed Gonzalo, rna wyrzuty surnienia, ze zdradza kompana, gdy zas staje po stronie Gonzalo, rna w-yrzuty, ze wystypuje przeciwko rodakowi. Poprzez kreacjy Witolda, Gornbrowicz szydzi z mitu artysty-wieszcza narodmvego; Witold absolutnie nie jest natchniony przez Boga, robi to tylko dla korzysci rnaterialnych. Zostaje zaanga2:owany do roli wieszcza rnimo tego, ze nie byl wybitnyrn artystq- zostal.wieszczem tylko dlatego, ze kogos trzeba bylo zaangazowac do tej roli, a on ,,,napatoczyl si~-""jako pierwszy. Ponadto Witold dokonuje dezercji, kt6ra byla czynem haniebnym; zadnemu Polakowi zyj[}.cernu w Argentynie nie przeszkadza to jednak w wychwalaniu Witolda czy gloryfikowaniujego zash1g (a raczej

ich braku). Gornbrowicz obna2:yl, jak latwo Witold, kt6ry przybyl do Argentyny jako nieznany Polak, ur6sl do rangi wybitnego artysty.

Kreacja Tornasza to wyraz krytyki Witolda Gornbrowicza wobec mitu szlachcica­

Sarmaty i mitu Polaka patrioty, Nie tylko aparycja Tornasza swiadczy o jego podobienstwie do Sarrnaty; Tomaszjest w absurdalnyrn stopniu rnyZ11y i cnotliwy. Wytycznajego dzialan to zrnazanie plarny na honorze- to ternu podporzqdkowuje wszystkie swoje przedsiywzi~tcia. Autor, Trans-Atlantyku" poprzez postac Tornasza ukazuje, jak korniczne jest ci[J.gie szukanie

wrog6w i powod6w do walki z nirni. "\Valka dla sarnej idei, bo taki wlasnie jest pojedynek Gonzalo z Tornaszern, przedstawia absurd ,patriotycznego" zachowania Tornasza, Ch<t6 zabicia w:lasnego syna dla uratowania honoru ujawnia, jak bezsensowny byl eel dzialan Tornasza- Polaka patrioty.

Gonzalo natorniast, uosabiajqcy mit Innego, jest przeciwienstwern Tomasza. Gonzalo nie rna w sobie nic, co tradycyjnie polskie, czyni go to obcyrn wsr6d Polak6w, z kt6rymi przebywa. Jest hornoseksualistq, ekscentrykiern, z dystansern do siebie oraz otaczaj[J.cej go rzeczywistosci. Jest ,wrogiern", z kt6ryrn rnierzy siy Tornasz. Ich pojedynek to utru·czka

mittdzy tradycyjnyrn (rornantycznyrn) postrzeganiern polskosci, a ,zboczeniem''- podejsciern do ternatu polskosci i patriotyzrnu z dystansem, w nowatorski spos6b.

15

6. Bibliografia

Literatura podmiotu:

1. Gombrowicz W., 2004. 'Trans-Atlantyk'. Krakow: Wydawnictwo Literackie.

Literatura przedmiotu:

1. Bondy F., 1973. 'Witold Gombrowicz czyli szlachcica polskiego pojedynki cieni6w '. W: Lapinski Z., 1984. Gombrowicz i laytycy, str. 129-143. Krakow: Wydawnictwo

Literackie.

2. Chwin S., 2003. 'Gombrowicz i Forma polska ''. W: Gombrowicz W., 2004. 'Trans­Atlantyk '. Krakow: Wydavvnictwo Literackie.

3. Chwin, S., 1975. "'Trans-Atlantyk" 'Wobec ,Pana Tadeusza ". W: Pamif;tnik Literacki z 4, str. 98-121.

4. Janion M., 1975. 'Gorqczka romantyczna '. Warszawa: Panstwowy Instytut

Wydawniczy.

5. Janion M., Zmigrodzka M., 1978. 'Romantyzm i historia '. Warszawa: PanstwO\:vy

Instytut Wydawniczy.

6. Jarz~tbski J., 1982. 'Gra lV Gombrowicza '. Warszawa: Panstwowy Instytut Wydawniczy.

7. Jarz~tbski J., 1982. 'Obrzqd i Zbrodnia (Zbrodnia z premedytacjq- Trans-Atlantyk­Kosmos). W: Gra w Gombro·wicza, str. 374-435. Warszawa: Paf1stwowy Instytut Wydawniczy.

8. Jarztrbski J., 1971. 'Pojr;cie ,formy" u Gombrowicza '. W: Laphiski Z., 1984. Gombrowicz i laytycy, str. 313-346. Krakow: Wydavmictwo Literackie.

9. Kijowski A., 1974. 'Strategia Gombrowicza'. W: Polska Akademia Nauk, Instytut

Badan Literackich 1974. Problemy Literatury Polskiej Lat 1890-1939, str. 261-295.

Wroclaw: Zak!ad Narodowy Imienia Ossolinskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

10. Kowalska A., 1980. 'Trans-Atlantyk Gombrowicza '. W: lvliesh;cznik Literacki, z. 7,

str. 47-52.

11. Kowalska A., 2004. 'Ojczyzna moja .fwir;ta, ach przeklr;ta- o Trans-Atlantyku Witolda Gombrowicza '. W: Horyzonty polonistyki. Dostl(p przez: strona internetowa Edu Press < http :1/WW\v.edupress. pl/archiwalne-numery /polonistyka/ grudzien-2004/>

[dosttrp dnia: 15 grudnia 2012]

12. Lukasiewicz J., 1984. 'Dwa nawiqzania do ,Pana Tadeusza": .,Kwiaty polskie" i , Trans-Atlantyk" '. W: Pamir;tnik Literacki z. 3, str. 51-84.

13. Malic 1970. "'Trans-Atlantyk" Witolda Gombrowicza '. W: Lapinski Z., 1984.

Gombrowicz i laJ'tycy, str. 235-256. Krakow: Wydawnictwo Literackie. 14. Sandauer A., 1965. 'Witold Gombrmvicz- czlowiek i pisarz '. W: Lapiflski Z., 1984.

Gombrowicz i krytycy, str. 103-127. Krakow: Wydawnictwo Literackie.

15. Skwarczynska S., 1969. 'Chocholi taniec jako obraz-symbol w literaturze ostatniego trzydziestolecia '. W: Dialog, z.8., str. I 06

16

16. Smieja, W., 2010. 'Matryca Gombrowicza. Ojczyznajako closet ifantazmat Synczyzny w homoseksualnej literaturze !at osiemdziesiqtych '. W: Literatura, kt6rej nie ma. Szkice opolskiej, literaturze homoseksualnej". Krakow: Towarzystwo Autorow i Wydawcow Prac Naukowych UNIVERSITAS, str. 111-136.

17. WittlinJ., 1951. 'ApologiaGombrowicza'. W:LapinskiZ., 1984. Gombrowiczi krytycy, str. 83-102. Krakow: Wydawnictwo Literackie.

17