COXSPECTUS

FLORAS 0 S T R 0 G 0 T H I C ,DISSERTATIO ACADEMICA

Q U A M

V E N I A A M P L . F A C U L T . P H IL O S . U P S A L .

PR SID E

E L I A F R I E SIIO T A K . E T O E C O N . P R A C T . P R O F E S S O R E B E G . ET O R D . B O R G ST .

R E G G . O R D D . D E S T E L E . P O L A R I E T D E D A N N E B R . E Q U IT E

A C A D . S U E C . O C T O D E C IM V niO

P R O G R A D U P U I L O S O P H I C O

M O D ESTE P R O P O N IT

AUCTOR

C A R O L U S J O A N N E S L E O N A R D U S L N N B E R GOstrogothus.

IN A U D IT . B O T A N . D . II JU N . M D C C C LIV .

II. P . M. S .

P. I.

P S A L I

C. A. L e f p l k r , r e g . a c a d . t y p o g r .

A a vegetationem pa tr iae penitus pernoscendam atqiie descr ibendam quanti momenti sit singulorum et prae ceteris insignium locorum naturam diligenter perscrutari inter seque comparare, magis magisque intellectum est. Itaque floridae q. d. speciales aliae post alias editae sunt, ut perpaucae provinciae Sue- canae hodie tali descriptione careunt. Quarum tamen in numero Ostrogothia est numeranda, quamquam, si ad Botanicam rem respexeris, illa a natura munifice dotata est. Litterae, quae typis expressae, vegetationem vel totius provinciae vel cujus- dam partis adumbrant , haudquaquam numerosae sunt et regionem campestrem maxime complectuntur. Iis exceptis, quae in Floris Sueciae communibus allata sunt, haec fere in litteris illis continentur. In libro illo, qui inscribitur Frsk till en N y Beskrifning fver stergthland a f P. D. kV idegren. Linkping 1 8 1J .V pagg. 2 5 31 enumerat io occurrit plantas continens cotyledoneas in hac provincia raro lectas simul cum locis, ubi reperlae sunt , breviter commemoratis. Quae quidem expositio maximam partem manavit e Cell. Virorum Chr. Stenhammar et I. H. W allman studiis atque pervestigationibus provinciae. I 11 alio l ibro, Omberg och dess Omgifningar a f J. Bohman. Linkping 1 8 3 g legitur etiam pagg. 34 48 expositio quaedam earum plantarum, fungis omissis, quae in hoc monte vel ad radices ejus

miscuntur et minus frequenter occurrunt. C. I. Vessen in libello suo, Synopsis Plantarum Cotyled. in Par. Ostrog. Krna, Diss. dead. Ups. i838., etiam plantas illas cotyledoneas enumerat , quae in adjacenti regione reperiuntur. Deinde in opere illo, quod Botaniska Notiser inscribitur, varii varia hujus provinciae loca descripserunt, ut annis 1841 et 1844 Hj. Holmgren ( Anteckningar fver vegetationen kring Motala), anno 1842 Fr. Kalen ( Anteckningar fver IV adsten atraktens vegetation), atque anno 1844 C. O. Hamnstrm (Frteckning fver v x te r insamlade omkring Skenninge ren 1832 37). Ad quod denique accedit descriptio illa, quae in hujus operis continuata editione Nya Botaniska Notiser , ab A. F. Holmgren edita, inscribitur Ombergs Pha- nerogamer och Ormbunkar. Quamvis vero litterae illae tam parcae sint , nemo igitur putet , se ex eo colligere posse, hanc provinciam a Botanicis non esse pervestigatam. Innumerabiles paene sunt ii, qui d i versas diversis temporibus pervagati sunt regiones, licet saepius observationes eorum vel omnino intercider int vel certe haud satis sint cognitae. Immortalis ille Linnaeus pr imus, ni fallimur, Botanicorum Ostrogothiam visitavit. Hoc tamen quasi in praetereundo fecit, pr imum in itinere ad Gothlandiam atque Oelandiam, deinde vero in Scaniam profecturus. Post eum plures enumerare possumus ut E. Acharium, Sv. Liljeblad, O. Swartz, ulpote qui Floram Ostro- gothicam, antea tenebris offusam, quasi in lucem protrahere conati sint. Huc tamen pr imo Cei. Chr. Stenhammar contigit, qui jure meritoque parens Florae Ostrogothicae sit apellandus. Ipse ardenti amabilis at Lis studio incensus idem studium discipulis injicere scivit instituitque anno 1814 ad G y mnasium Lincopense Societatem illam Botanicam, quae adhuc sub nomine Societatis Hist. Natur, viget.

Quae quidem societas sibi propositum habet vegetationem Ostrogothiae imprimis perquirere. Quantum ille Florae Oslrogolicae profecerit, quantum laboran t , ne in juventute Ostrogothica studium atque amor botanieae scientiae omnino exstingueretur, brevitas opusculi velat uberius commemorare. Frater ejus, C. Stenhamrnar, praematura morte succubuit, postquam ad vegetationem soli natalis cognoscendam plurimum contulit. Post bos venerabundi nominemus I. H. Wallman. Pluries omnes provinciae partes pervagatus, Floridam ejus ditissimis tbesauris locupletavit. Praecipuo amore sibi sumpserat Floram Ostrogothicam edendam ; quod quidem opus jam adolescens primis velut lineis designavit. Sed nondum consilium suum persecutus erat , quum ab iniqua morte abriperetur. Longum sane est omnes praeterea enumerare, qui ad provinciam nostram pervestigandam adjuverunt. Satis erit nonnullos tantum commemorare ut C. Arosenium, Agreiium, Rosen, P e t r e n , I. A. et praecipue Cei. P. F. Vahlberg, Ringstrand, lndebetou, Hagdahl , S. P. Arrhenium, Sahls t rm, M. Stenhamrnar, C. U. Sevon, L. Viede, E. Ekeroth, C. A. Holmgren simul cum fratribus ejus, quos supra nominavimus, perscrutatores cl i ligen tissimos. Et iam Cell, illi Viri G. Wahlenberg et E. Fries banc provinciam visitarunt. Poa sude- tica remota Fr. servat memoriam hujus visitationis. Ditissima autem spicilegia adhuc restare, ex eo comprobatur , quod paene singulo quoque anno novi Florulae Ostrogotbicae alumni reper iuntur. Diligentius atque frequentius regio campestris pervestigata est, minus frequenter silvosae et montosae regiones. Ari herbas*vernales in diversis locis penitus pernoscendas, veluti ad notitiam maxime intricatorum, Hi- eracii, Calamagrostis aliorumque generum, mullum adhuc optandum restat.

Quum animum induceremus, ut copiam vegetationis Ostrogotliiae adumbrare conaremur, hoc consilium non ideo cepimus, quod nobis videbamur perfectum aliquid omnibusque numeris absolutum ellicere posse. Perbene novimus, quantulum in nobis Isit virium ad opus tale persequendum, quare optabilius nobis sane fuisset, si quis ingenio atque doctrina satis instructus banc rem suscepisset. Sed quia ejusmodi expositio jam diu desiderio exspectata est et periculum esset putavimus ne longum intercederet tempus, dum existt aliquis ad hoc desider ium explendum, sperare ausi sumus, fore ut , si huic rei operam dedissemus, non plane abjiciendus haberetur conatus noster. In hoc incepto permulti amici nos adjuverunt observationibus suis nobiscum communicandis, quorum in primis grata mente referre debemus C. A. Holmgren et L. Viede.

In plantarum dispositione atque enumeratione Cei. Friesium auctorem secuti sumus, Characeis tantum exceptis, quas secundum Cel. I. H. Yalimanni Monographiam digessimus.

Ceterum in ea quaestione dijudicanda, quaenam plantae indigenae habendae sint, eorum amplexi sumus sentent iam, qui censent, eas indigenas habendas, quae sino ulla hominum cura loco quodam vigeant ibique, sporadicis quae dicuntur exceptis, non solum per longam seriem annorum mansisse sed etiam accrevisse reperiantur, nisi vi sint vel retardatae vel exstinctae. Pr iusquam autem ad ipsam rem accedamus, liceat nobis perpauca sumrnatim de provinciae situ, de montium tractu et soli natura, de aquis ac coelo praemittere.

*) in A ctis R eg . S oc . S c ie n t. 1 8 5 2 , p a g . 2 2 9 .

I. De Ostrogotliiae Situ et Solo.

Ostrogot hi a provincia intra 57 4 3 ' el 59 2 ' lal. seplentr. atque 32 13 / et 34 3 7 ' long, orient, a Ferroe sita est. Spatium ejus areae 96,75 suec. mill, qu. e l l i c i t q u o r u m tamen circiter 13 mill. qu. la- cubus, stagnis, paludibus, 63 mill. qu. silvis et montibus atque 14 mill. qu. pratis et pascuis replentur, ut ea pars, quae colitur ac seritur tantummodo 6 mill, circiter contineat. Septentrionalis pars ad /V'ericium et Sudermanniam vergit, meridionalis ad Smotandiam j occidentalis ad lacum V ettern3 atque orientalis ad Mare Balticum.

Ostrogothiam planitiem a montibus et aquis circumscriptam appellare possis. Si ad aream respexeris, montosam quidem atque silvosam partem maiorem invenies, campestrem autem multo fertiliorem et ditiorem, praeterquam quod antiquissimis jam temporibus habitata videtur. Campestris illa regio in duas dividi tur partes, quarum altera, ad solis ortum vergens, a lacu Roxen ad Mare Balticum extendi tur, superficie minus plana, magis depressa atque super formationen1, quae dicitur primai ia, locata, alteram autem ad occasum versus lacus Vettern undis suis alluit. Haec regio ex formatione illa, quae transitionis dici tur , majorem partem constat et, quamvis planiore superficie, alt itudine tamen q. d. absoluta priorem superat. Haec planities ea ipsa est, quae vulgo campus Ostrogothicus [ st gtha-sltten) appel la tur; quo quidem nomine nobis in animo est eam in opusculo nostro nuncupare, ut hanc ab illa secernamus, hanc Regionem Campestrem appellantes, illam vero Littoralem. Et ad septentrionem et ad meridiem versus montosae regiones his adjacent, ut provincia a natura in quatuor parles sit divisa.

) Cfr. C. a f F orsse lls S ta tistik O er S v er ig e , S to ck h o lm 1836, pag. 3 5 .

Quarum quidem primum de Regione Montosa Septentrionali mentionem laciemus. Fluvio Motala- strm et lacu bus Boren, Norrby sjn, Roxen ea a Regione, quae strictiori sensu Campestris est appellanda, atque formatione, quae transitionis dicitur, certe atque distincte secernitur. Quum contra inter lacus Roxen et Glan hujus atque Littoralis Regionis fines parum distincti determinantur , hic enim deprimitur Regio Montosa Septentrionalis sensim abiens in Regionem Liltoralem. Ut tamen finem ibi l ingamus, ubi natura nul lum posuit, nobis ante oculos proponamus lineam, a lacu Glan per medias paroecias, Kullerstad et Kimstad, usque ad fossam navigabilem, Gotha Canal, productam. Longe aliter sese habet plaga inter Glan et sinum balticum B rviken , quandoquidem montes plerumque valde praerupti ibi imminent et huic sinui et ei Regionis Li t toralis parti, quae ab hoc sinu in occidentem extenditur. Hac in plaga finis septentrionalem partem paroeciae stra Eneby et mediam partem paroeciae Q villingequasi percurrit. Adnumerandum est praeterea Regioni Litlorali septentrionale sinus baltici B r v i- ken l it tus, quamvis impendentibus et saepe prae- cipitibus scopulis multis locis in latitudinem aliquot ulnarum coarctetur. Kohnorden, ea Regionis Montosae Septentrionalis pars, quae sub ortum solis extendi tur , tristibus silvis et continuis, asperis montium jugis expleta est. Allissima tamen juga se 11011 erigunt supra 430 ped. suec.) Propius ad septem- t rionem haec plaga hand paullum deprimitur, ut ex. gr. lacus Tisnaren, qui ad partem quandam finem efficit inter Sudermanniam atque Ostrogotliiam tan-

' ) Cfr. W . H isin g e r , A n te ck n in g a r i P h ysik och G c o g n o s i u nd er resor uti S v er ig e och N errige , 4:de h fte t. S th m . 1828 , p a g . 61 .

tummodo 138 ped. suec.;,:) mari altior sit. Sub limitem Nericiae haec regio rursus incipit sese extollere,, ut mox alt itudinem supra 430 ped. Suec. assequatur. Jam jam adnotavimus montium in Kolmorden praeruptam declivitatem et adversus Brviken et adversus plagam inter Brviken et Glan. Montes vero postea in occidentem sensim decurrunt , ut fluvium Motalensem adpropinquant atque hoc eo magis, quo propius ad lacum Vettern procurrunt. Reliqua Regionis Montosae Septentrionalis pars etiam collibus, plus minusve ii regulariter connexis, constat simul cum lacubus alque paludibus innumerabilibus. Haec autem plaga, si eam cum orientali parte, Kolmorderij comparemus, neque tam tristis atque inculta nec tam silvis expleta est, praeterquam quod hic complures occurrunt convalles. Inter lias dignae sunt memoratu, illae circum templa Kllmo, Hellestad atque Vnga. Montium moles maximam partem ex gneisso constat, quod nunc graniticum nunc in merum grani tem transiens se praebet. Calx, quae dicitur pr imit iva, in quam plurimis paroeciis reperi- tur, uberr ime tamen in ea parte ex Kohnorden, quae ad Brviken finitima est. Ante ceteras calx illa est laudata, quae particulis sespentineis immixta nomine Kolmordsmarmor appellatur. In ripis lacus V et- iern, in paroeciis Motala et Vestra JSjr atque insulis finitimis saxula occurrunt arenacea, ad formationem, quae dici tur transitionis, pertinentia . ' 5 )

Regio Montosa Meridionalis ager Smolandiae confinis, Septentrionali quamvis haud dissimilis, multo tamen vastior est et in altum omnino editior. Transi t praeterea in Regionem Campestrem et Lit- toralsm sine certo ac distincto limite, quo quidem

*) Cfr. C. A . A g a r d h , F rsk till en S ta tse k o n o m isk S ta tistik fver S v er ig e . C arlstad , 1853. l:s ta D e l. 2:dra h ft. p ag . 103 .

* ') H is in g e r o . c. hft. 6 p ag . 124.

lit, ut harum Regionum lines perdiilicillimi sint designatu. U t nobis videtur, lines terminique ordiri debent circiter \ mill. suec. a templo deshg meridiem versus ad lacum Vettern et extendi caeciam versus ad templum M jlby juxta amnem Svartn, deinde inter ortum brumalem et meridiem declinare per medias partes territoriorum IVifolka et fV alke- bo, tu in flecti paene directe ad orientem per meridionalem partem territorii Hanekind usque ad templum kVist et amnem Stngn. Porro cont inuantur fines inler septemtriones et orientem solem ad lacum Hallebysjn et denique per mediam partem paroeciae Grdeby ad viciniam lacus Hellerstadsjn, ubi Regiones Campestris, Littoralis atque Montosa Meridionalis quasi concurrunt. Adversus Regionem Litto- ralem multo magis lictus existit finis. Regioni Montosae Meridionali adnumerandae tamen sunt meridionales partes paroeciarum Drothem et Sknberga atque dimidia orientalis pars paroeciae Ringarum in territorio Hammarkind, quum reliqua pars hujus territorii Regioni Littorali adnurneranda est. Haec regio montibus saxisque, e jugis Smolandicis procurrent ibus, maximam partem completur, quae vero magis magisque inde deprimuntur , donec in planitiem sensim abeunt. Quo fit, ut in finibus ipsis Smolandiae altitudo hujus regionis maxima evadat et quae pars est maxime meridionalis, scilicet paroeciae Vestra R yd et S v in h u lt , eadem sit , monte Omberg excepto, etiam super mare editissimima, ut- pote quae plus 600 ped. suec. in altum promineat. Haec plaga cum reliqua parte territorii Y dre et partes meridionales terr i tor iorum, L ysin g , G stringj kVifolka orientalisque pars territorii Kind, quarum altitudo media est 500 circiter ped. suec., partim jugis teguntur longe procurrent ibus, partim collibus rupestribus, inter quos angustae jacent convalles, la-

cabus numerosissimis rivulisque irrigatae. Ceterum haec plaga est arenosa, silvis obsita, inculto plerumque habitu. Pars illa, quae finibus Smolandiae ad jacet sinuique maxime septentrionali lacus Soni men, eadem est, quae olim nomine Holaveden nuncupabatur. In orientem versus, si quis ex bis montibus regionem inspexerit, haud parvam inveniet declivitatem terrae. Pars orientalis territorii Kind omnino minus 300 ped. suec. excelsa est, et reliqua Regionis Montosae Meridionalis loca ut magis in orientem vergunt, ita etiam humiliora sunt. Altitudine super mare decrescente habitus etiam plagae haud exigue mutatur. Colles montosi diffugiunt et complanantur sensim, dum valles apertiores atque laetiores saepius fiunt. Ex lapidum generibus, qui in regione dictitata occurrunt , granites frequentissimus est. Inter meridiem autem orientemque sicut inter meridiem et occidentem solem terminum Smolandicum versus granites in gneissum graniticum, deinde in gneissum, abit.

Inter has regiones montosas, Septentrionalem et Meridionalem, Regio Campestris, ut jam antea commemoravimus, sila est Regioque Littoralis. Qnae quomodo inter lacus Asplngen et Heller stadsjn ad fines fere territoriorum Skrkind et Hammarkind confundantur, plagam efficientes paullum silvestrem col- libusque parvis adspersam, haec quoque antea descripsimus. Regio Campestris non tam depressa est, quam credideris forsitan. Narn lacus Vettern (295 ped. suec. ait. abs.)*) circiter 150 ped. suec. altitudine lacum Venern superat, quo sequitur, ut planities Ostrogothica, illi lacui adjacens, campestres regiones, quae lacum Venern circumdant, eodem fere numero pedum superemineat. Si fluvium Motalastrm et

*) H isin ger , o . c. 6 :te haft. pag . 121.

E S

lacus illos, per quos fluil , ad orientem prosecutus eris, declivitatem Regionis Campestris per singula milliaria suec. circiter 34 ped. suec. invenies. Propria est huic regioni formatio, quae dici tur transitionis, quae tamen raro latera stratorum in lucem edit. Formatio haec latissime ad lacum Vettern extensa est, deinde, prout longius in orientem procedit, extenuatur magis magisque, donec trans amnem Stngn in ripa meridionali lacus Roen plane occulitur. Relinquenti formationem transitionis statim obveniunt parvi colles granitici, 20 30 tantummodo pedes e planitie editi, qui auges- scente a l t i tudine sensim confluunt, donec in Regionem Montosam Meridionalem, quae pullatim incipit sese extollere, sine limite certo abeunt. Et iam septern- t rionem versus in vicinia fluvii Mota/a strm saxa collesque minores granitici passim in conspectum veniunt. Generat im autem planissimus est totus hic campus, qui formatione transitionis tegitur; quod quidem in eam partem praesertim valet, quae, a lacu Tkern incipiens in orientem atque septemtrionem extendi tur , ita ut saepenumero vix lapidem unicam tantum ulnam circuitu in solo fertili invenias. Varietatem tamen quandam afferunt aggeres et juga humil ia, quae arena et lapide glareoso simul cum calce et schisto aluminoso contrito maxima ex parte constant. Ex quibus praesertim commemorare volumus jugum i l lud, quod e paroecia Skeppss oriens per paroecias Forns et Lnss continuatur usque ad lacum Boren. Ejusmodi strata multis praeterea aliis locis inveniuntur ut in paroeciis Heda, V f- versundj Jppiinaj kVreta Kloster. Er igit se ex hac planitie in ripa lacus Vettern altissimus provinciae mons, celebratus Omberg. Separatus plane ab aliis montibus et a septemtrione paene directe in meridiem extensus, longitudinem 1 circiter mill.

\

suec. habet. Latitudo maxima | mill, suec., propius partem maxime meridionalem montis incidit , ubi etiam summum cacumen, quod Hjessan nominatur, situm est 574 ped. suec.) super lacum V ettern et 869 ped. suec. super mare editum. Corpus, ut ita dicam, montis ex gneisso granitoideo constat rubicundo. Sed quamquam declivis admodum , quin etiam praeceps in lacum Vettern fertur mous, ut apud Mkebergen, quae dicuntur 300 ped. suec. **), Vestra Vggar 268 ped. suec., B odgajvel, 136 ped. suec. super lacum eminentes, nihilo minus magnam partem petra spathosa et rimosa, quae dicitur Conglomeratum, vestitus est. Inter Vestra Vggar et promontorium E lf varum lapide arenaceo superstructum est Conglomeratum et schisso illo, cui Grvacke-skijf'er indi tum est nomen, quae lapidum species declivitatem Interdum 7 0 assequentes , locis aliquot usque 6 0 90 ped. suec.***) in altitudinem latera montis ascendunt. Loca, ex quibus convulsus schistus delapsus est, Mullskrerna ex similitudine ruinae terrae ( m u l l s k r e d ) dicunturf) . Prope promontorium E lf- varum lapis arenaceus nudatus est et mox meridiem versus denuo incipit petra illa conglomerata sese ostendere. Ubi hac petra mons tegitur, numerosae adsunt speluncae. In parte septentrionali, ad Borg- hamny s tra tum calcareum formationis transitionis radicibus montis adhaeret. Hoc in strato lapicidinam inst i tuerunt , ubi tamen calx nondum perforata est ad subjacentem schistum aluminosum, quamquam dicitur schistus margaceus in profundo 33 ped. suec. abstrusus esse. Lapillascentia sive Petrificata, ut hac voce utamur, perpauca et paene nulla, nisi Or-

*) H is in g e r , o . c . 4 :de h lt . p a g . 7 2 .**) H is in g e r , o . c . 6 :te h ft. p ag . 8 0 .

***) H is in g e r , o . c . 5:te h ft. p a g . 59 , 6 :te hft. pag. 8 1 .f ) B o h m a n , o . c . p a g . 11 .

ihoceriitites vulgares iuveniuulur. Major tamen copia eorum in iis obveniunt lapicidinis calcis, quae ad amnem Motalastrni sitae sunt, ut ad U usbyfjoh/, Kongs Norrby, L jung atque B ergr) Quamquam his etiam locis stratum calcareuin non est penitus perfossum, patefactum tamen est iu fossa navigabili, Gotha Canal, deprimenda, calcem et ad Berg et ad Borenshult schisto aluminoso incumbere. Calcem autem superstratam esse lapidem arenaceum, ex eo colligi potest, quod strata hujus lapidis ad formationem transitionis pertinentis compluribus locis in paroecia Rystad ad ripam lacus Roen occurrunt, quem ad lacum etiam Berg situm est.

Regio Littoralis minus est plana minusque super mare elata, quam Regio Campestris. Formatione praeterea transitionis plane caret. Mare Balticum tres sinus in terram profunde incidit , B rviken , Sltbaken atque Cahlem arsvik , quorum primus ore exteriore Ostrogothiam separata Sudertnannia, postremus autem, quantum in longitudinem porrectus est, lines Smola?idiain versus terminat. Quemadmodum Regio Campestris in orientem attenuatur magis ma- gisque, ita Regio Littoralis eo latior fit, quo magis Mari Baltico appropinquat. Tenuissima est in angulo occidentali, ubi cum Regionibus, Campestri et Montosa Septentrionali, coire videtur. Hujus rei caussa in eo posita est, quod e Regione Montosa Meridionali rami montium, in septemtrionem tendentes, plagam illam inter lacus Glan et Hellestadsjn collibus depressis refertam att ingunt , ubi quatuor provinciae Regiones sensim alia in aliam confunduntur . Hinc jugum saepius silvosum, vix plus 250 ped. suec. editum, procurrit, quod a septemtrione pr imum fossam navigabilem, Gotha Canal, sequitur, deinde

*) H isin g er , o . c . i:d e hft. pag. 7 1 , 7:de h lt. p ag. 6 9 .

lacum Asplngen (h ic Ludden nominatum el ad Sitdercopiam Raman der sh ll), Ium sinum Sltbaken usque ad Mare Balticum, ubi in colles depressos atque asperos finditur, quibus completur littus. Hoc jugo et sinu Sltbaken divisa est Regio Littoraiis in partes duas, quarum altera majorem partem lerrito- rii Hammarkind continet, altera praecipue Yikbo- landiam compleclitur, quo nomine plaga inter sinus B rviken et Sltbaken sita apellatui. Pars septentrionalis Vikbolandiae sive ripa meridionalis sinus Brviken salis est depressa atque plana, colliculis tantum perpaucis semotisque conspersa, quum e contrario, ut jam alio loco commemoravimus, ripa septentrionalis ejusdem sinus montibus praeruptissimis Kol mordsbergen Regionis Montosae Septentrionalis completur. Similis est r iparum conformatio sinus Sltbaken. Septentrionalem ejus ripam jugum illud eflicit, quod supra diximus Regionem totam Litto- ralem div idere ; meridionalis autem aeque paeue ac septentrionalis plana est, quamvis magis silvosa et multo amoenior. In meridiem versus si quis hinc proficiscitur colles saxosos videbit magis magisque concrescere, donec prope sinum Valdemarsvik vicini tatem agnoscet Smolandiae motosae. Ceterum adversus fluctus Maris Baltici praemunita est Regio Littoraiis taeniis numerosissimis, quarum extimi scopuli, humil limi atque prorsus nudi complura milliaria in mare excurrunt. Satis erit ex immensa insularum atque scopulorum copia aliquot tantum enumerare. Sunt in paroecia Hradshamniar insulae Lno atque Yxn_, nunc et inter se et cum continenti angustis isthmis cohaerentes, in par. Jonsberg B jrn , Grns, Asp, Hsl, A rk; in par. Rn L. Rim m ; in par. Skll v ik Ekenn ; in par. S:tce Ann Brnn,, D jurs, St. Rimm, Aspholmen, Aspjuj, Ris, Y x n , V ns , Kalls. N . et S. Finn,

Missj, Fester, M rk; in par. Gryt Id, Andrak, Emt, Hsk, Har st en , Krkmar} Grsniar, Bondekrok, Fng , Kettilo, St. Al, Bok. Ex petrarum generibus nunc granites nunc gneissum, partium portione et colore varians, in Regione Liltorali frequentissime occurrit; in taeniis tamen praevalet gneissum. Calx etiam, ut dicunt, primitiva interdum invenitur.

Quod jam ad ipsius soli naturam attinet, haud exiguam esse varietatem in hac diversitate locorum, nemini non apparet. In planitie pr imum tenet locum argilla plerumque fertilis; quae alibi spissam alibi humo et arena immixta satis solutam, interdum etiam marga- ceam sese praebet. Arena quidem minime est rara, sed in regionibus montosis multo magis increbescit et denique in plagis editissimis, si humum macram paludosam exceperis, sola fere occurrit. Verumtamen in convallibus harum etiam regionum majoribus et magis depressis argilla vel admodum spissa non infrequens est.

Jam supra commemoravimus aream circiter 13 mill. qu. suec. provinciae aquis impler i, qua in computatione lacum Vettern omisimus, quamquam ex hujus spatio 5,84 mill. qu. Ostrogothiae ascr ibuntur .*) Hic lacus, qui , ut maximopere admirandus, ita memoratu dignissimus est,occidentalem provinciae partem alluit. Cui ignota est altitudinis immanitas, saepe 420 ped. suec. a tt ingent is?**) Cui gelidae et usque in profundum 60 ped. suec. perlucidae undae? Cui mira iila aquae volubilitas, quum, caussa quadam haud satis explorata, mox sese rapidissimo impetu extollit, exaestuat atque effervescit, mox rursus componitur, considit et in speculi s imilitudinem aequa-

*) C. a f F o r se ll, A n te ck n in g a r och S ta tistisk a U p p lysn in gar fv er S v er ig e . S tlim 1 8 3 9 . pag . 106.

'* ) H isin g er , o . c . 6 :te haft. pag . 121.

lur. Quiii etiam cerlis quibusdam temporibus augetur vel minuitur aqua, quamquam manifestum est, id coeli statu neque humido neque sicco effectum esse. Praeterea mendacia illa oculorum, quae Fata morgana appellantur , saepissime in superficie ejus cernuntur . Fluvius Motala strm non solum ex hoc lacu, sed etiam, si aquae Regionis Littoral is omittuntur, ex plurimis Ostrogothiae lacubus et amnibus abundantem liquorem in s inum balticum Brviken effundit. Flui t autem per lacus Boren (0,27 mill, qu. suec , 243,5 ped. suec. super mare ed.V% N orrbysjn (218,5 ped. suec. s. m.), Roxen 0 ,g5 mill, qu. suec., 109 ped. suec. s. nu) , G/an ( 0 ,7 mill. qu. suec., 70,2 Ped. suec. s. m.). Ceterum excipit lacus Roxen omnes fere aquas Regionum Montosae Meridionalis et Campestris, velut in lacum G/an pluri mae Regionis Montosae Septentrionalis aquae deferuntur . Haec regio innumerabi libus lacubus, stagnis ac paludibus repleta est, quorum quae ad septem tr i onem maxime vergunt , ut T ju tten , Regnasjn, H unn , ne dicam Tisnaren ad fines provinciae situm, per Sudermanniam mare petunt. Lacus in Kolmorden, ut F/aten, Svengbogen, kVekmanglen, Glottern, sine longo ambitu in sinum Brviken sese effundunt. Ex reliqua vero regione duo praecipue amnes, Risingen et Finspongsn, in lacum G/an affluentem devehunt aquam. Alter et minor horum amnium e lacubus Blekhingen , Omlngen, N fsjn ceterisque aquam excipi t ; dum in alterum et majorem frequentes rivuli undique defluunt ex plus dimidia parte hujus regionis. Lacus Salstern , Strken, Annesjn , Lyren, Stor Tron maximi sunt, e quibus rivuli illi aquam excipiunt.

*) P . D . V id eg re n , o . c . l:s ta D e l. p a g . 2 0 , C. A . A g a rd h , o. c- p ag . 144.

Nec minor aquarum copia Regioni Montosa Meridionali inest. Sed quemadmodum haec, quod ad aream att inet , Septentrionalem multo superat, sic etiam .magnitudine aquarum. Nam hic in montosa et excelsa plaga situs est maximus Ostrogothiae lacus Sommen ( 1,45 mill. qu. suec., 492 ped. suec. s. m.) :), qui , postquam multam e \icinia excepit affluentiam aquae, praesertim amnem Buhlsjn e lacubus stra et Vestra Legam , editissimum provinciae locum adjacentibus, per amnem Svartn effunditur. Antequam vero hic amnis ad lacum Boxen appropinquat, ei affluunt permulti rivuli atque torrentes, et e Montosa et e Campestri Regione prorumpentes, ut Skenan, Lil/un, cui Kappe Isn conjungitur. Alius amnis, propius ad ortum solis situs, per hanc regionem fluit sub nomine Stngn. Etiam hic in lacum Roxen devehitur, longam seriem lacuum percurrens, ut Jut- tern ad fines provinciae, sunden ( 0 , 6 mill. qu. suec., 262 ped. suec. s. m.)**), Jernhinden (0 ,18 mill. qu. suec.), Rengen (0 ,17 mill. qu. suec.) atque Erhln- gen. Hi lacus praeterea cum aliis numerosissimis aquis conjuncti sunt, in quibus haud infimum locum lacus illi Fllingarne , Drgen, lndern, Ammern obtinent. Iu orientali parte hujus regionis plurimi et maximi lacus, ut ex. gr. Riste/), Borken, I xn in - gen (0 ,25 mill. qn. suec.) ad fines provinciae, Hf - v e r n , per Regionem Littoralem sinum balt icum Sltbaken petun t , dum perpauci t ant um, ut in paroecia Atved , iter in Smolandiam flectunt. Si Regionem Campestrem cum hac comparemus, illa paene penuria aquarum laborat. Amnes illi Svartn et Stngn, quos supra nominavimus, simul cum am- niolis rivulisque quibusdam per eam quidem fluunt,

*) V id eg re n , 0 . c . p ag . 18; H is in g e r , 0 . c . 6:te haft. pag . 1 6 0 . A lii a liter. Cfr. C. A . A g a rd h , 0 . c. p ag . 146 .

**) V id eg ren , 0 . c . pag . 145 .

si vero illos lacus excipiamus, qni quodammodo finem adversus Regiones Montosas efficiunt, ut Eri ngen, Svinstadsjn , HaUebjsjn, ne dicam Boren, J\orr- bysjn , Roxen , lacus Tkern solus est memoratu dignus. Hic autem lacus potius vastum stagnum est appellandus, quippe qui, priusquam aqua fossis minueretur, tantummodo alt itudinem 11 ped. suec. ' ) haberet, quamquam area ejus efficiebat 0,52 mill. qiT. sueccc) Ne quidem in Regione Littorali admodum magna copia dulcis aquae reperitur. Nam iis lacubus exceptis, qui sub ipsos fines jacent ut G lan , Jsplngen , V i spolen. Strln gen, perpauci iique minoris spatii occurrunt. Fluvius Motala strm e lacu G/an per exiguam regionis partem in sinum Brviken fluit. In s inum Sltbaken devellitur amnis Storn sive Sderkpingsn, qui confluvio plur imorum, maximam partem e Regione Montosa Meridionali defluent ium, rivulorum exoritur. Denique non praetereamus paene innumerabiles illas paludes atque loca uliginosa, quae frequentissime in Regionibus Montosis et aliquoties in Campestri et Littorali Regione occurrunt.

His breviter str ict imque praemissis, pauca etiam afferre debemus

II. De Coelo Ostrogothiae.Diversas provinciae regiones non plane eadem

coeli temperie frui, ex iis, quae jam attulimus, sine verbosiori commentatione satis intelligitur. At do- lendum est, observationes, ut ajunt, metereologicas maximam partem singulis regionibus deesse. quam ob rem nondum satis exploratum habemus, quos inter gradus illa temperiei varietas, quamvis exigua, fluctuet. Neque vero observationes, quae parce in-

*) B oh m an , o . c . p ag . 63 .'*) V id cgrcn , o . c. pag . 19.

veniuntur, tam perfectae smit, ut ex iis certissimum q u o d d a m concludere possis, nec tam mancae, ut r e m , d e qua agimus, omnino non illustrent, Quod ad aeris 'u l dicunt, temperaturam attinet, tabula*) illa, quae jam sequitur, aliqua ex parte demonstrabit, quomodo frigus et calor in singula anni tempora et metises sint distributa.

Lincopi^ su b Int. 5 8 24 ' 50" et

long. 3 3 16' 9" a Ferroe.**)Januarii 3 ,6 4 C,Februarii 3,43.Martii - 0 ,4 0 .A prilis ^>74.Maji -j- 1 1 >08.Junii 4 1 6 ,4 8 .Julii + 17,70.Augusti 4" 16,10.Septembr, 4 1 1 ,7 7 .Octobr. 4" 7 ,27.Novembr. 4 1,46.Decembr. 0,76,Hiemis (Dec. Febr.) 2,61,Yeris (Mart. Maji) 4" 6 ,1 4 ,stat. (Jun. Aug.) -j 16,76.Aut. (Sept. Nov.) -j 6,83,Anni med. temp. 4 6,53-

Celerum maximus aestatis calor raro 4" 30 C.superat; at longe rarius hiemis frigus 30 C- assequitur.

Ad terrae ut ajunt, temperaturam, explorandam, observationes institutae sunt duobus locis Regionis

) e* o b serva tion ib u s (1. A r e h n , ad G ym n asiu m L ectoris , con scrip ta . C. ille V ir q u o tid ie , sed unica ta n tu m m od o h o ra , n em p e an tcp ier id ian a o c ta v a , ob serva tion es an n is 1 8 1 9 1833 in stitu it .

**) V id egrcn o . c . p ag . 73.

Littoralis a Cel. G. Wahlenberg*) , in acidulis ad Him meist ad!und extra Norcopiam et Sudercopiae in fonte S:lae Ragnhildae, Quorum fontium ille temperaturam terrae 7 9 C. circiter indicavit , hic ex ima terra prorumpens per totum annum eundem calorem 7,j C, servat. Veri simillimum est temperaturam terrae in reliquis regionibus ab hac computatione parum discrepare.

Paucis quoque attingere nos oportuit, quantum ni vis pluviarum que diversis anni temporibus delabi soleat. Sed qnia hac de re perpaucae tantum et imperfectae observationes sunt ad notatae, plane eam omittamus. De ventorum vi atque cursu idem fere dicere coacti sumus. Ut autem ex ipsa locorum natura colligi potest, regiones montosae, silvis defensae, tempestatibus minus vexantur, quum in campis planis atque apertis, u t spatium majus ita etiam vim maiorem habent venti, Per Regionem Campestrem (piae in occidentem late patet, caurus atque iapyx, vero praesertim et autumno, suas procellas emittunt. Regionem Littoralem maris perflant venti, qui calorem aestivis temporibus et frigus hiemis temperant,

Quum jam descriptionem regionum et coeli peranguste coartatam confecimus, proximum nobis erit curae, ut copiam et varietatem herbarum atque unicuique loco propriam vegetationis indolem exponar mus.

*) A n n a len der P h js ik h erau sgcgeb an Ton L. W . G ilb ert. 41 B an d . L fip z . 1812, pag. 157 .