i H\ vD. D.

DISS ERTAT10

D E

pretio lingualsm

ditione propagandamaxime conspicuo,

■c=-T—:

QUAM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

PRiESES

Mag. carolus gustavusa bierkén,

V. D. M.

e t

RESPONDENS

andreas jv1borg,Stipend. Stiegler.

STOCIC HOLMENS ES,

PCBLJCO EXAMINI MODESTE SUByiCIÜNT.

IN AU O IT. GUST. MAJ. D XI NOV. MDCCXCV.h. a. m. s.

<— ' " ■ VJL, 1 « 1 <■—►

L1TTERIS JoH. Fr. EÜMAN, REG. ACAD, TYPOGR.

Dl SS E RT A Ti O ACADEMICAD E

PRETIO LINGWE SVECANiE IN ERUDITIO-NE PROPAGANDA MAXIME CONSPICUO.

Ptdchnim cß bcnefacere Reipublicce ttjam bcnedicere hand abfur-dum eß. Sallust.

I* $.

is, qua? noftrum illuftrant (aeculum, inftitutismerito adnumerontur, quae ad culcuram & ampl fi-cationcm fpe£hnt lingvae nobis vernaculae. Ut enimeorum quibus cum vivit, fruftra omnino (ibi favo*rem promittit, qui luis fpfe dotibus juftum nonftatuit pretium: ita populus, qui fua non fatis sefti-mare commoda didicic, fed aliena fuis plerumquepraefert, exrcris utique (iniftre judioandi & fefe con-temnendi pracbet occafionem. Si lingvam fuam gensqoardam incultam reiinquit, nec fatis dignam judicat,quz in rebus maximi momenti pertra&andis adhi*beatur, mirari certc non debet, (I cultiores eandemnationes parvifaciant acque ut ineptam & horridam di*fcere abnuant. Quod ad noftram attinet lingvam, gra-tulari nobis omnino posfumus, ohfeura illa dudumeffluxisfe tempora quibus de contemtu fui per Stjern-bjelm & alios querelas illa inftituere moeftas coge-batur. Viri enim eruditi pacriacque amantes, linguamSvecänam omni ftudio excolere, ditare, exornare Scrip-

A 2 tis*

4" ( 4 ) ♦

tisque egregiis hoc genere fermonis condgnatis apudexteros quoque notiorcm reddere jam din glorioftimduxcrunc. Hane vero opcram fruftrancflm non fuis-fc fed patriam hane lingvam ad il lud faftigium esfeperduäam, ut in cruditione tum adquirenda tumpropaganda felicicer adhiberi posfic ac foleat, & hocquidem nomine cum aliis iinguis, tum antiquioribus,tum hodie florentibus non fine honorc comparetur,brevi disfertatione, fpeciminis Acadcmici loco, often-dere conltitur, cui quidem conatui, debili quidemfed innoxio & calidisfimum honori patriae infervien-di ftudium qualicunque teslera prodenti, favencio-rem adprecor ccnfuram.

5. §.Comparatio intcr linguas mortuas, feu qu« gen-ti cuipiam esfe vernaeu!« delierunr, & vi vas, fen

populo cuidam jam ufitntas, non admodum facile inftituitqr. Lingua qualis fit hodierna ufus loquendi& feribendi communis unumquemque actentius in-quirentem docere potefi: prifei cujusquc fermonisindoles & copia ex libris tancum pofieritati rcli&is& vetuftatis injuriae quodammodo ereptis non plenefatis cognofcitur*, maximc fi pauciora fupcrfunc litte-rarum monument«. Non omnes, qua: olirn vige-bant, voces & loquendi inodi fcriptis continentur,nec raro varians exemplarium lc&io; divcrfa quoqueinterpretum explicatio hand levern adferunt difficul-tatem. Sic non folum verba latina fingulae fcre na-tiones Europé« divcrfa ratione pronuntiant, manifc-

4 ( 5 ) 4

flo plane indicio, quod pronuntiatio Romanoram ge«nuina non (Tc cognita: (ed fiilum etjarn latinum era-diti, admixtis fuac linguae idiodsmis, haud raro icatransformane, uc ad genium fuse podus, quam Ro¬mana: linguae, cogitaciones vidcanrur esfc prolatac. Uctaceam crefcntibus fcientiarum tum objeCtis tum pro-ponendi formulis novas incroductas esfe diCtiones;quas ignorabant Latini Vcteres. Interim non tancumin Lacii antiqui monumends, Ted in reccntiorum et-jam fcriptorum libris, ad imitationem vetcflioris lit¬teratur* & eloquentiae eleganter confrgnatis; perfe¬cta fa tis noftro tempore habetur lingua latina-, utalias bcne multas verborum copia & adcurata cort-flruCtione fuperct, fed, qnod ad fcientias & artesapce colendas attinet, aemulationern aliarum lingua-rum, & in primis Svccanx, facilc admittac.

3- §.PerfeCtio lingua cujusdam non ex fola verborum

copia fed praccipue ex fingulari eorundcm ad res& notiones quaslibet rcctc cxprimendas vi & f&cili-tate eft mct;icnda. Huc tarnen pronuntiatio quoqucfacilior & fvavior fpeCtat, nec non adcurata partiumjunCtura perfpicuitati fermonis maxime inferviens.In hac vero conformatione ad juftam harmoniam &diftinCtam cogitationum declarationcm dirigcnda Gram-matica utramque facit paginam. In Grammatica lingvaelatinae conftrucndt & amplificanda omni fere aetate,fed difpari plane fuccesfa, defudarunt plurimi, necdiffitendum cft, per operam Graramadcorum jufto

A 3 fub-

♦ ( « } ♦

fubtiliorem & lingux gcnio atque difcentium captuiminus accommodatam, ftudium linguarum & prx-fcrtim latinitatis, litterarum cultoribus magno cumtemporis et fumtuum difpendio, nonnumquam fie-ri difficillimam. Huic autern malo meddam noftrojam xvo viri paranc do&isfimi & de re litterariaprxclare meriti; quorum cura prorfus laudabili viaPhilologie, falebrofa olim & ardua, plinior in diesmagisque amcent redditur. Nec defunt inträ pa-triam noftram ingenia pulcherrima maximeque ex-culta, qux prxeeptis pariter atque exemplis Sveca-nam linguam in qvovis ftili gencrc exornare illuftri-oremquo cfficcre ftudeant. Interim eam dudum co-piam atque elegantiam hxc obtinuic, ut progresfumfcientiarum & mores gentis emendatos haud obfeureprodat, & documentis omni exceptione majoribusoftendat indolem ad fenfa, animi in qnolibct argu-roento felicitcr exprimenda fatis idoneam, qux ul-teriori dum ardor nationis, augcfcente fcientiarumflore cxcitatus & fuffultus, fperare nos jubet cuitu-ra tantum proficiet, ut cum alia quacunque linguactiam diu expolica, certarc fit aufura. Qui fvadamcerte Guftavianam flexanimam ftupentes audiverunt,qui orationes membrorum Academix Svecanx alio-rumque virorum, qui eminenti do&rina & eloquen-tia fulgent, fcripta legunt, qui opera & poemataSvccana in alias linguas maxima cum celebrationetranflata vident; non poterunc fane (i jufta rebus pre-tia ftatuere didicerunt, ullum de habilitate & prx-ßantia lingux noftrx fovere dubium. Plurimos få¬

ne

4 ( 7 ) 4

ne in frcquentisfimis prudentisfimorum hominum coc-tibus Svecano fcrmonc egregie perorantes tum anti-quior tum noftra audivit actas. ut facile confter, nonlinguam grscam & latinam Demoftheni & Ciccroni(lupcndum i!lum dedisfe eloquentiae principatum, inaliis ncmpe linguis non minus parabilem.

4- §•Ncc miaimum hoc eft cultioris Iinguae indicium,

quod bonis libris, falvo au&oris fcniu & rcrum,quae tra&antur, ordine, convertendis apta dcprchcn-ditur. Cum enim linguae plurcs & illae rnaxime,quae cruditis propriae putantur, ob longiorem, quam(ibi depofcere (olent in difccndo moram & majores,quae in illo ftudiorum cuiTu requiruntur, impcnfasnon ab ornnibus, qui utilcm (ibi comparare cnpiuncxerum cognitionem, pcrdifci posnnt; fcripta pluribusprofutura in linguam his vcrnaculam, utili omniuminftituto, transfcrri (olent. Hoc vero facerc nemopoteft, nili qui linguae utriusque & argument i, quod(cripto continetur iatis fiierit gnarus & peritus. In-tcrprcs enim ignarus aut negligens (enfum & ordi-nem facile pervertit, ut fpiritu quali fublato, nudaremaneat littera, ad ufum & dclethmentum invali¬da. Apud exteros jam diu feliciora comparent li-bros veteres & praeclaros transferendi conanninfi. Po¬pe, Anglus percelebris, poemata Homcri, poetarumGrxcorum antefignani in (uam linguam adeo fcien-ter & adcurate traduxit, ut decus poets immortalisin habitu etiam Anglico iUsfum pcrfiftat. Nec

pau-

fy ( 8 ) fy

pauca fant in noflro fermone fciptorum bcnc tr«ns-latorum exempla, abeunte (altem hoc fcculo cvulga-ta. Novimtis enim carmina nonnulla grarca & latina,ut de aliis verfionibus nihil dicam ab cruditis noftra-tibus tam fcliciccr nuper in verfus Svccanos fuisfetranslata, ut ipfi au&ores (1 revixcrint, cx judicio periticujnsdam & acutisfimi cenforis, fefc omnino forent ag-nituri: cui quidem laudi vix quidquam addi posfe vi¬detur. Si vero lingna nobis vernacula variis animifenfibus explicandis & quafi depingendis minus cs-fct idonea, (i verba cogitaris vivide exprimendis non(ufficcrcnt, fi flexibilitas di&ionum & fencentiarnmverfibus fundendis nccesfaria deesfet, fi vis illa mafcula,veram prodens eloquentiam defideratur, neutiquamgenius fcriptoris extranei, in primis poetae fubiimioris,in verfione Svecana potuisfet confervari. Si autemmaxime fele&a & difficiliora veternm exempla rite ex-primere valemus, facis patefcit, quod a fafiigio, quodprseclaro feribendi gencre illi crant adfecuti, noftraparum abfit lingua. Quantum in Hebms & Grse-cis, quae Sacratisfimam Divinac glorias & voluntatismanifeftationem complc&untur, voiuminibus dextreinterpretandis valet Svecana lingva optime nobis mon-ftrat emendatior, quae nuper in lucem prodiit, & jnmdoftisfimorurn hominum examini & cenfurac fub-je&a efb, facri codicis translatio; (an&ioris Theolo-gix &Philologix eultoribus pariter exofculanda; quamego ceteris omnibus palmam prarripere ferio conten-dcrem, fi de laboribus Societatis fumme venerandx &de pia eruditone optime meritae indefesfis & frutfuo-(isfimis mcum fas esfec interponere Judicium.

5 $. Ex

■4* ( 9 ) 4*

5 §•• Ex adducbs cuhurat & habilitatis documcntis fa-

cilc confttbit, linguam Sviogodiis propriam fapientiaecultoribus Sc ftudiofis ad eruditioncm parandam &aliis trådendam fubfidium csfe idoncum longequedignisfimum. Hoc vero ccrtius & luculentius patetper methodum lingua vernacula docendi ac difcen-di, non apud exterc-3 tanmm, fed in fcholis etiampatriae rcceptarn. Quamvis enim latialis lingua, qusetina cum Rcligionis Chriftianse prieceptis ex Italia inboreaies hafce regiones commigravic, Sc fua fe pu-ritatc & elcgantia, ubi recle colicur, maxime com-mendat, in fcholis nodris non (ine causfa, acceden-tc legum au£torkate, doceatur & in variis adhucprofeÄuum fpeciminibus adhibeatur: pleraque tamenartium Sc fcicntiarum genera plerumque fermonepatrix publice priv3timque traduntur; id quod ma-nifefta nos informationis ratio Sc confvetudinis hujusutiÜtas doeuit. Difcentibus enim attentio ad ea,quz a docentibus proponuntiir maximoperc efl ne-cesfaria. Hanc vero maxime turbari Sc deminui,quando ad verba parum cognita aut familiaria Sc rescognofcendas fimul eft ateendendum. Pluribus in¬ternus minor eß ad ßnguJa fenftis. Si dixeris latinamlinguam antea adeurate difeendam, ut par fit ad lati-nas prmeeptiones tota attentionc audiendas difeipu-lus: regero, ncc linguam rebus ignoratis, rite addi-fei, nec unquam, etiam in prove&ioribus maxime-qne exercitatis, linguam cxoticam pari facilitate at-que vernacula ( nifi haec plane negle&a in defvetu-

B di-

ty ( 10 ) tydincm veneric) cogitationibus formandis aut profe-rendis adplicari. Sic vero La ti ni fermonis rüdes abinftitutione perucili arcentur; &, qui exigua tantumejus peritia funt inftru&i, tardius, latine docentcsaudicndo, proficiunt & ad fimpliciorcs populari fer-mone docendos evadunc ineptiores. Cum tarnenqui5quc utilia quxdam difcens hunc duplicem habe¬re debeat fcopum, ut cognitionem in fuos & alio-rum ufus convcrcat & alios, ficubi opus & occafiofueric, fidcliter inhruac.

6 §.Hxc vero in commendationem Iinguae vernacu-lae difputans non camcn prxdantcm Iinguae Romanaeufum negarc aut in dubium vocare cupio. Quam-vis enim nec fueric unquam, nec fic omnium eru-ditorum lingua communis, erudicioni tarnen per fcri-pta in omni ferc fcicnciaruna genere utilisfima longelatcquc propagandas & amplificandae fubiidium prae-bet eximium. Romani veteres per hane gentibusdcviäis, praeter fuas leges, multam adfcrebant rerum

cognitionem & Romani Poncinces, una cum fuis in-flicutis, (upcrttitionem & regnandi libidinem redo-lentibus, per monachos hoc (crmonis genere qualiter-cunque utentes, praecipua Religionis elementa disfeminabant. Quin & renafcentibus, poft barbara foecu-la, litteris, hoc adminiculo liberam philofophandi ratio-nem veterum teftimoniis & exemplis viri cordatiilluftrabant. Magnum igitur pretium latinitati fta-tuendum ed & monumental Iatina non minus,quam

4" ( 11 ) 4*

quam grasca & aliis folide atque eleganter confignatalinguis, no&urna & diurna manu verfanda, fi quiselementis feientiarum bene pereeptis majorem adde-rc lucem ac foliditatem voiuerit. Sed, nee ulliuslinguae peritia per fc hominem efficit cruditum, ne-que latina pras ceteris omnibus, clavcm eruditionisconftituir. Elements feientiarum & artium, quae invita communi & focietatibus hominum veram prac-ftant utilicatem verbis perfpieuis & ulu difeentiumrcccpcis rectisfime traduntur, Sc termini, ut vocan-tur technici aut in vernaculam converti am civitatequafi donari posfunt. Ncque enim fas ed, ut quis-que fuo tantnm vitas generi profutura difeere cupiens,linguae, qua in fuis negotiis non indiget, perdifeen-di tempus juventutis prctiofiim impendere cogatur.Suas certe res fufficicienter poteft intelligcre lingua-rum licet excerarum fit ignarus. Quantum apudnos profccerit purioris lingua: Svecanac ftudium, fti-lus curia', präster alia permulta, emendatus monftrat.Non enim jam, ut ante hoc faeculum, voces & for-mul«, ab alienis defumtac Unguis, eruditionem pro-dere cenfentur atque elegantiam. Nec dubium cd,quin fedula fermonis patrix cuhura litteris & negotiiscivium majora in pofterum additura fit emolumenta.

Tantum.