contents · 2021. 2. 11. · matyu4:1 4 matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ...

50

Upload: others

Post on 07-Mar-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4
Page 2: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

iiMum Language NT Portions

Portions of the New Testament in the Mum language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Mum long Niugini

copyright © 2017 Pioneer Bible TranslatorsLanguage: MumContributor: Pioneer Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2020-02-25PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 2 Dec 20207921ee34-eb00-5a55-a3a2-0a742ba419e2

Page 3: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Contents

Matyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

iii

Page 4: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 1:1 1 Matyu 1:19

Kuyu Avi Matyu YɨhimbɨvɨramiKuyu kasiram

Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita hañɨndu kimaŋgima aŋgwɨmɨkɨ,Jisas pɨrɨ nɨñɨ kɨyɨhi muhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahamirɨm ambavarami. Aŋgwɨmɨkɨ kanɨŋandɨhinkimaŋgimañɨ Maria Jisasɨŋ kavuhi muhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahamirɨm, naŋga Jisasɨŋ yɨvutatamahukɨmuta savayɨ kɨta aŋga yahamɨrata, nuŋandɨ hatiŋ mitata Gotɨndu pɨhuyɨ yahumirɨm ambavarami.Aru vana mu Matyu isɨhuramɨrɨman vata andɨmiha, nɨmata. Kuha Got sirɨtɨmbuta ambami maña

Jisas andɨhi kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahamirɨm aŋgwɨmɨkɨ atɨnduyɨ yɨhimbɨvɨramu. Got kru mumɨŋgaŋsɨmbɨtɨn pata Israel hatiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata sirɨtɨmbumi. Naŋga aŋgwɨmɨkɨ kanɨŋandɨhin Jisasɨrɨmkru kandɨhamandanɨmavata isɨhuramɨrɨmandɨ. Matyundu aŋgwɨmɨkɨ kanɨñɨ kuyu sambɨ muhɨmɨmuhɨmvana Jisas andɨmirɨm isɨhuramami. Kamata kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandu haŋɨnɨŋambavaramu haŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami. Matyu 1.22-23, 2.4-6, 2.14-15, 2.23, 4.13-16, 8.16-17, 12.15-21, 13.34-35, 21.2-5, 21.16, 26.24, 26.31, 26.54, 27.6-10yɨ ŋgamara.Aru vana mu aŋgwɨmɨkɨ Matyuyɨ ambami ha Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm ambavarami. Jisasɨndu

sɨmbɨrayɨ Got krunavundi sɨhanaŋgandu aru miku yɨvurahɨrɨman vata andɨmi. Kamata krunavundisɨhanaŋga nuŋandɨ vana taya mɨŋahandamu vata pirɨ kɨndi.Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ, kuyu kutaŋguta arɨkita arɨkita mɨnzataya Jisas ambavarami. Kuyu kimaŋgima

ha Matyu 5—7yɨ kɨyɨ. Kandɨhañɨ Jisas apu muyɨ yahuta, krunavundiŋ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm am-bavarami. Ara kuyu kuta muha Matyu 10yɨ kɨyɨ. Kuyu kandɨhañɨ, Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋɨrɨmmuhɨmɨmuhɨm vana andɨndɨ pɨrɨvɨsa muvumuvu uta nuŋandɨ kuyu krunavundiŋ ambavaramu vataambami.Kuyu kuta muha Matyu 13yɨ, Jisas tɨhi kuyu Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ vanarɨm krunavundiŋ

isɨhuramata ambavarami. Ara kuyu kuta muha Matyu 18yɨ, Jisas krunavundi nuŋandɨ sɨmbɨrasara sɨkwɨkɨyɨhɨyɨrɨm ambavarami. Kuyu kuta muha Matyu 24—25yɨ, Jisas muhɨmɨmuhɨm vana imbɨhɨvɨ hañɨyɨvurahɨrɨmandɨrɨm ambavarami.Aŋgwɨmɨkɨ kanɨŋandɨhin, kru nuhaya sɨkwɨ yɨhimbɨvɨrami vava kuyu maŋgɨyɨ. Hara aŋgwɨmɨkɨ nɨ,

nɨmata ñɨmbi mɨŋami. Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami. Matyurɨmnɨmata indarɨmitandu. Nu kru gavamanndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋarasɨmi. Kuyu kanɨŋandɨhin Matyu 9.9-13yɨ kɨyɨ.

Jisas pɨrɨ nɨñɨ yahami(Sapta 1.1—4.16)Jisas Krais nɨŋuñɨŋgitakɨñandu ñɨmbi(Luk 3.23-38)

1 Nɨŋandɨhin Jisas Krais nɨŋuñɨŋgitakɨñandu kuyu. Jisas nu Devit nɨŋuñɨŋgi. Devit nu Abrahamnɨŋuñɨŋgi. 2 Abraham Aisak nɨŋuva. Aisak Jekop nɨŋuva. Juda nɨŋusinava naŋga nɨŋuranava nɨŋuvaJekop. 3 Peres naŋga Sera nɨŋuva Juda, nurɨŋandɨ nɨŋum Tamar. Peres Hesron nɨŋuva, Hesron Ramnɨŋuva. 4 Ram Aminadap nɨŋuva, Aminadap Nason nɨŋuva, Nason Salmon nɨŋuva. 5 Salmon Boas nɨŋuva,Boas nɨŋum Rahap. Boas Obet nɨŋuva, Obet nɨŋum Rut. Obet Jesi nɨŋuva. 6 Jesi, aru miku Devit nɨŋuva.Devit Solomon nɨŋuva. Solomon nɨŋum Batseba, Batseba Uria kindahu. 7 Solomon Rehoboam nɨŋuva,Rehoboam Abiya nɨŋuva, Abiya Asap nɨŋuva. 8Asap Jehosafat nɨŋuva, Jehosafat Jehoram nɨŋuva, JehoramUsia nɨŋuva. 9 Usia Jotam nɨŋuva, Jotam Ahas nɨŋuva, Ahas Hesekia nɨŋuva. 10 Hesekia Manase nɨŋuva,Manase Emon nɨŋuva, Emon Josaia nɨŋuva. 11 Josaia Jehoiakim naŋga nɨŋuranava nɨŋuva. Kandɨhɨrɨvɨ hañɨBabilon hati pata Israel saŋga kurɨhata, Israel hatiŋ mɨŋata uta Babilon tamahu sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋamu.12 Babilon kɨta sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋamu hɨrɨvɨyɨ Jehoiakim Sealtielɨŋ kavumi. Sealtiel Serubabel nɨŋuva.13 Serubabel Abiut nɨŋuva, Abiut Eliakim nɨŋuva, Eliakim Asor nɨŋuva. 14 Asor Sadok nɨŋuva, Sadok Akimnɨŋuva, Akim Eliut nɨŋuva. 15 Eliut Eleasar nɨŋuva, Eleasar Matan nɨŋuva, Matan Jekop nɨŋuva. 16 Jekop,Josep nɨŋuva, Maria nɨmuŋa. Maria Jisasɨŋ kavuhi, Jisasɨrɨm Krais vandu.* 17 Jisasɨndu krunzapayɨndukimaŋgima hama Abraham. Abrahamɨyɨ kɨta 14 krunzapa sɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavataDevitɨyɨ. Devitɨyɨ kɨta 14 krunzapa sɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavata Jehoiakim kuhɨrata tɨhi,mɨŋata Babilon umu. Babilon uta sɨmbɨra tɨkatɨkamɨŋamu takukhañɨ kɨta 14 krunzapa sɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨñɨŋi kavumu patavata Krais kuhɨrami.

Maria Jisasɨŋ kavumi(Luk 2.1-7)

18 Jisas Krais yahami vana haŋandɨhin nɨmata. Nɨŋum Mariaŋ, Josepɨrɨm mɨŋavɨhumu. Hara kɨhɨrɨupɨ maŋgarɨhɨmat kɨta tɨhu, Gotɨndu Mavɨñɨŋi mavɨndaŋguramahi mavɨnaŋgandɨmi. 19 Nɨmuŋa Josep,nu tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ mɨŋga. Maria naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhandu. Harɨm Maria kɨpɨ naŋgandɨhi ŋgata,1:1 Stt 22.18 naŋga, 1 Sto 17.11 1:3 Stt 38.29-30 naŋga, Rut 4.18-22 1:6 2 Sml 12.24 1:7 1 Sto 3.10-16 1:11 2 Kin

24.14-15 naŋga, 1 Sto 3.15 naŋga, 2 Sto 36.10 naŋga, Jer 27.20 1:12 Esr 3.2 * 1:16 Ñɨmbi Krais vava nɨŋandɨhinɨndu kuyusapa ha nɨmata, Kru, Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami vava ñɨmbi. 1:18 Lu1.27 naŋga, 1.35 1:19 Lo 24.1

Page 5: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 1:20 2 Matyu 2:17-18krunavundindu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ pɨŋguvarɨtɨnda Maria sɨwɨmanzɨwɨmandɨtima vata, aviñam hañɨ kɨtanuŋ mitɨrɨm indarɨmitami. 20 Kamatɨrɨman vata indarɨmitata kɨyɨmiyɨ, kɨvɨyɨ karɨhata akwɨsɨhuyɨ Arunɨmandu kutɨkara hamaŋ ŋgahi nuŋ nɨmavami, Josep, Devit nɨŋuñɨŋgi ŋgana, ñɨŋi mavɨ humbambukɨyɨ haŋandɨhin Gotɨndu Mavɨñɨŋi mavɨndaŋguramahi kɨpɨ naŋgandɨsɨmi. Harɨm Mariaŋ uraurarɨmpɨŋimandu. 21 Nu kru ñɨŋi kavɨrɨmandɨ. Nu tɨhi nuŋandɨ krunavundi ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋsɨhiŋgata nurɨŋ ŋguramata aŋga mɨŋɨmandɨ. Harɨm nuŋ ñɨmbi ŋguta Jisas vamba amba, vami.*

22-23 Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara hama ambami, Ŋgamara, navundi muŋambɨ krunaŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhatara kɨpɨ naŋgandɨta, kru ñɨŋi kavɨrɨmandɨ. Kamati nuŋandɨ ñɨmbiEmanuel vɨrɨmandɨyu, vami. Kanɨmavami kuyu nɨŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahi. Emanuel ñɨmbikanɨŋandɨhindu kuyu sapa ha nɨmata, Got ara naŋga kɨyɨ. 24 Kamavahi Josep karɨhata yahamɨrata Arunɨmandu kutɨkara ambamimañaMariaŋ urami. 25HaraMaria naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhɨmat kɨyɨhi ututaMaria kru ñɨŋi ha kavuhi Josep ñɨmbi ŋguta Jisas, vami.

2Kru indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ ŋgɨrɨm payɨmu

1-2 Herot aru miku mɨŋga kɨyɨmi hɨrɨvɨyɨ, Maria Jisasɨŋ pɨrɨvɨsa Judia pɨhu Betlehem kavumi.* Kamatɨhiindarɨmit avi naŋga muvɨra ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ pata Jerusalem yɨvurahata nɨmavamba kitɨhumu,Ñɨŋi kɨhi Judandu aru miku yahami kandɨha pambu kɨyɨ. Nuŋandɨ kinɨkɨ ina yahayaha nɨmbu kɨta ŋgatanuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨm parɨŋ, vamu. 3 Kamavahu aru miku Herot kuyu kandɨha indarɨhira nuŋandɨmavɨ hambu avi mandɨmi. Jerusalemɨndu krunavundi ndahara sɨhanaŋga nurɨŋandɨ mavɨ hambu avimandɨmi. 4 Kamata Herot yahata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israelɨndu tɨkatɨkakuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ ambahi pata tɨhɨruhu nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Got krunavundiŋaŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami kru kandɨhama pɨhu pañɨ nzɨkwɨ yɨvurahɨmandɨ, vami. 5 Kamavahinɨmavamu, Pɨhu Betlehem, pɨrɨvɨsa Judia nduyɨ yɨvurahɨmandɨ. Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravaramɨŋga kuyu nɨmata yɨhimbɨvɨrami. 6 Pɨhu Betlehem, krunzapa Judandu pɨrɨvɨsayɨ kɨndana. KrunzapaJudandu pɨrɨvɨsayɨ pɨhu arurumuvɨra haŋɨnɨŋñɨmbi naŋga. Nandahara ñɨmbi naŋga. Nandɨ krumumɨŋgaaru miku mɨŋga yɨvurahata Gotɨndu krunavundi Israel hatiŋ karatamɨrɨmandɨ vamba yɨhimbɨvɨrami,vamu.

7 Kamavahu Herot kuyu kandɨha indarɨta kru mumɨŋgaŋ aviñam ambahi, uta kru indarɨmit avi ina ya-hayahavunduhaŋɨnɨŋ ambahi payɨmu. Payɨhunurɨŋnɨmavamba kitɨhumi, Pamata hɨrɨvɨyɨ kinɨkɨ kandɨhayɨvurahahi ŋgamara, vami. 8 Kamavata nurɨŋ ambami. Uta ñɨŋi kandɨha avindamata puhɨramaŋgarataŋgata, pata yaŋ ambɨtɨra yindahara uta nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨtɨn, vami. Kamavata sɨmbɨhi Betlehemumu. 9-10 Aru miku Herot ambavarahi indarɨta mɨtuta umu.* Uta kinɨkɨ ina yahayahavu kɨta ŋgamu sɨwɨhaŋandɨhin ŋgata kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Kinɨkɨ kandɨha kasiramata uhihi nurɨ sɨhɨndɨ umu. Uta tavɨ ñɨŋi kɨyɨmihañɨ kɨmba hambu kɨyɨmi. 11Kamata indɨhuta ñɨŋi ha naŋga nɨŋumMariaŋ ŋgata tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨtakɨpumɨka nurɨŋandɨ ha pɨrɨyɨ tamahu mɨŋguhi ñɨŋi hamandu ñɨmbi tɨhuyahamu. Kamata paŋaŋgara hamɨŋavɨhɨrɨtamuhɨmɨmuhɨmmɨŋata payɨmuhaŋɨnɨŋ, gol, naŋga sambaŋgihɨvɨ maña hɨmkɨrahu kɨnza aviyahandi hɨm, naŋga paura uvɨŋgɨnza avi yahandi haŋandɨhin asɨhuramata Jisasɨŋ ŋgumu. 12Kamatɨhu Gotakwɨsɨhuyɨ nurɨŋ nɨmavami, Uta sɨhinda Herot kɨyɨ hañɨ mayɨvurahamara, vami. Kamavahi mu hɨndɨñɨnurɨŋandɨ pɨhuyɨ aŋga umu.

Josep tama Isip umu13 Kru indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ uhuhu, Aru nɨmandu kutɨkara pata akwɨsɨhuyɨ Josepɨŋ nɨmavami,

Herot ñɨŋi nɨmaŋ puhɨravuhɨraramata ŋgata yɨvutatamɨrɨman vata andɨtɨhi yahamɨrata ñɨŋi naŋganɨŋumɨŋ tɨmbuta tɨvata Isip umara. Uta kɨta yandɨ kuyurɨm tavɨra, vami. 14 Kutɨkara hama kamavahiJosep yahata nɨŋumɨŋ naŋga ñɨŋi hamaŋ tɨmbuta Isip kɨvɨyɨ umu. 15Kamata Isip kɨyɨhuhu Herot kɨmumi.Kandɨ vananɨŋandɨhinɨrɨmArunɨma, krunuŋandɨ kuyumɨŋata ambavaravaramɨŋgaŋ ambahi, nɨmavami,Yandɨ kru ñɨŋi Isip kɨyɨhi ambahin Isipmitata payɨ, vami. KamataharɨmArunɨmaambami vana nɨŋandɨhinkandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Aru miku Herot ambahi ñɨŋi muvɨra yɨvuhɨmumbɨramu16 Kru indarɨmit avi ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ uhuhu, Herot yaŋ kuyusɨhɨrata mu hɨndɨyɨ umu vata

kɨtɨrɨ kɨyɨmi. KuhaHerot kru indarɨmit avi ina yahayahavunduhaŋɨnɨŋ kitɨhuhi ambamu, Kinɨkɨ ŋgamarɨŋha arɨkinzimbi umiha, vamu. Kamataharɨm kru muvɨraŋ sɨmbɨhi pɨhu Betlehem naŋga pɨhu makamakaarɨñɨarɨñɨ kɨyɨmuyɨ umu. Uta kru ñɨŋi taya arɨkinzimbi naŋga mɨŋgata haŋɨnɨŋ yɨvuhɨmumbɨramu.17-18 Muhɨmɨmuhɨm vana kanɨŋɨnɨŋɨrɨm Got ambahi, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Jeremaia1:21 Lu 1.31 naŋga, 2.21 naŋga, Sɨ 4.12 naŋga, 13.23 naŋga, 13.38 * 1:21 Hibru kuyuyɨ ñɨmbi Jisas vava nɨŋandɨhinAru nɨma krunavundiŋ aŋga mɨŋamɨŋa vava kuyu maña ŋandi. Ñɨmbi Jisas vava nɨ, Grik kuyuyɨndu. Hibrukuyuyɨ Josua vandu. 1:22-23 Ais 7.14 1:25 Lu 2.7 naŋga, 2.21 2:1-2 Nam24.17 * 2:1-2 ArumikuHerot pɨrɨvɨsa Judianaŋga pɨrɨvɨsa muvɨra, Judia arɨñɨ kɨndu haŋɨnɨŋ naŋga karatamarasɨmi. Herot aru miku mɨŋga kɨyɨmi.Hara Herot Romɨndu aru miku mɨŋgandu tɨwɨyɨ kɨyɨmi. Romɨndu aru mikurɨm Sisar varasɨmu. 2:6 Mai5.2 naŋga, Jo 7.42 * 2:9-10 Betlehem, Jerusalem arɨñɨŋgɨndi, 8 kilomita taya. 2:11 Sng 72.10 naŋga, Ais 60.6 2:15 Hos11.1 2:17-18 Stt 35.19 naŋga, Jer 31.15

Page 6: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 2:19 3 Matyu 3:17ambami, Pɨhu Rama, Resel nɨŋuñɨŋgiñandu ñɨŋisɨm kɨmumbɨramu. Kamatɨhu ñɨŋi nɨŋumɨnava haŋɨnɨŋirɨhɨnzɨhi tamamu. Kamatɨhu krunavundimuŋɨnɨŋpata nurɨŋmɨŋañɨŋarɨtɨrɨŋmavɨñamhañɨ kɨyɨmuvataandɨhura kambu maŋindarɨmu, vamba ambami haŋandɨhin, kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Josep tama aŋga payɨmu19 Josep Isipɨndu pɨrɨvɨsayɨ kɨyɨhihi, Herot kɨmutatɨhi Aru nɨmandu kutɨkara hama Josepɨŋ akwɨsɨhuyɨ

yɨvurahami. 20Kamata Josepɨŋ nɨmavami, Ñɨŋi nɨmaŋ yɨvutatamɨndaŋ vata andɨsɨmu haŋɨnɨŋ kɨmusɨmu.Harɨm yahamɨrata ñɨŋi ha naŋga nɨŋumɨŋ tɨmbuta pɨrɨvɨsa Israel aŋga umara, vami. 21 Kamavahi Josepyahata ñɨŋi ha naŋga nɨŋumɨŋ urata pɨrɨvɨsa Israelɨrɨm aŋga umu. 22 Hara, Arkelaus nɨŋuva Herotɨnduupɨ mɨŋata pɨrɨvɨsa Judiandu aru miku mɨŋga kɨyɨ vahu Josep indarɨta kandɨhambu uhuhurɨm pɨŋitumi.*Hara Aru nɨma akwɨsɨhuyɨ Josepɨŋ nandɨ indarɨmit ha kandɨ vamba ambami. Kamavahi yahata pɨrɨvɨsaGalili umu. 23 Uta pɨhu Nasaret mɨnzɨmu. Harɨm kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋambamu, Kru nɨma pɨhu Nasaretɨndu mɨŋga vamba ambɨrɨmandɨyu, vamu haŋandɨhin, kandɨsɨkwɨsɨkwɨyɨvurahami.

3Jon krunavundiŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrundi hama kuyu ŋgumi(Mak 1.2-8 naŋga, Luk 3.1-18 naŋga, Jon 1.19-28)

1 Kandɨhɨvɨ hañɨ Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama pɨrɨvɨsa Judia, kru manɨman upɨvu umi. Utakrunavundiŋ nɨmavamba kuyu ŋgumi, 2 Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha arɨñɨndɨ. Harɨm ñamba vanavana hamitata mavɨŋgimɨrumara, vami. 3 Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia Jonɨrɨmnɨmavami, Kru manɨman upɨvu kru mumɨŋga kuyu kɨmbañɨ nɨmavɨrɨmandɨ, Aru nɨmarɨm kwɨmbɨsɨwɨtamata, kwɨmbɨsiki sukɨsɨrambɨ haŋɨnɨŋ mɨŋasɨrɨvamara, vamba ambɨrɨmandɨ, vami. 4 Jonɨndumɨkwɨrɨ ha, kamel mɨrɨkwɨyɨ sɨvirɨmu. Kandɨhaŋandɨhin tamata aŋgɨ simbɨyɨ yɨvumɨŋgundi. Aŋgɨkandɨhaŋandɨhin memendu pɨsayɨ musa mɨŋamu. Jon kandɨhama ñaña sɨkwɨ mañandi. Kapɨrɨmbatɨvatnaŋga mɨmɨ mɨkwɨ taya ñandi.* 5 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu Jerusalem hati, Judia hati naŋga pɨrɨvɨsa kukuJordan arɨñɨ kɨrasɨmu haŋɨnɨŋ Jon kɨrasɨmiyɨ parasɨmu. 6 Kamatɨndɨ ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋambavarahuhu nurɨŋ Jon, Jordan kukuyɨ mɨŋaŋgɨrundi. 7 Kamatɨhihi Farisi naŋga Sadyusi muvɨra, utɨrɨŋarɨŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrum vata payɨmu. Kamatɨhu nurɨŋ ŋgata nɨmavami, Tau ñambandu ñɨŋi narɨ.Narɨŋ nin ambahi Got narɨŋɨrɨm kɨtɨrɨ kɨta ñamba hɨvɨ ŋgurɨmandɨ nɨŋandɨhinɨrɨm tarahɨrɨmɨndaŋ vataandɨra. 8 Narɨ mavɨŋgimɨrurɨŋ nzɨkwɨ vataŋgata, muhɨmɨmuhɨm vana andɨtɨra kru muŋɨnɨŋ ŋgamu.Kamata ambɨrɨmandɨyu, Nurɨ mavɨŋgimɨruyu, vamba ambɨrɨmandɨyu. 9Narɨŋandɨ indarɨmitɨyɨ, Abrahamarɨŋandɨ añɨŋgitak vamba maŋindarɨramamara. Narɨŋ yinda ambin, Got ambɨti tɨmba muŋgɨmuŋgɨnɨŋɨnɨŋ narɨŋandɨ upɨ mɨŋata Abraham nɨŋuñɨŋgiña yɨvurahahu. 10Kahɨri ha ahu tahɨratahɨrarɨm kɨmɨtakɨyɨ. Harɨm ahu sɨhanaŋga kandɨ mandamandu haŋɨnɨŋ tahɨrandahɨra ahumirayɨ kavarɨmandɨyu. 11 Yinarɨŋ mavɨŋgimɨrumaraŋa vata kukuyɨ mɨŋaŋgɨrundin. Hara kru sɨhɨndɨvu payɨmandɨ hama narɨŋGotɨndu Mavɨñɨŋiyɨ naŋga ahumirayɨ mɨŋaŋgɨrumandɨ. Nuŋandɨ tɨkatɨka ha aru sɨkwɨ, yandɨ tɨkatɨkataratɨvɨrandi. Yi avi mɨŋganzɨkwɨ ma, harɨm nuŋandɨ tandambɨsa ha maŋgavuhin. 12 Nu wit tarataratɨmba hamɨŋata payɨmandɨ. Kamata wit ha tarandara tɨhuyahɨtiti pipɨrɨmbipɨrɨ hamuvumɨŋgaramɨti avihaŋɨnɨŋmuvumɨŋgaramɨti mɨŋata nuŋandɨ huyɨmandavɨyɨ tamɨmandɨyu. Kamata ñambañamba haŋɨnɨŋahutuvarandiyɨ kɨrɨrɨmandɨ, vami.

Jon Jisasɨŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrumi(Mak 1.9-11 naŋga, Luk 3.21-22)

13 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Jisas pɨrɨvɨsa Galili mitata, Jon yaŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrumandɨ vata kuku Jordanumi. 14Hara Jon nuŋ karirahɨrɨman vata nɨmavami, Na yaŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrunanda avindɨhi. Mumɨndɨhikɨmbɨnzɨnzɨ yi kɨnɨ nɨñɨ pana, vami. 15 Kamavahira Jisas kɨmbɨ nuŋ ambami, Kɨndam, tɨhu yi ambinmañandaya andɨ. Nanaŋga kanɨmata vana andɨtanda, Got avi vana sɨhanaŋga andɨmara vata pirɨ kɨndihaŋɨnɨŋ andɨmɨndaŋ, vami. Kamavahi Jon, Jisas ambami maña andɨmi. 16 Kamavahi Jon, Jisasɨŋ kukuyɨmɨŋaŋgɨruta mɨtuhi yahami. Kamatɨhi ihunzɨhɨ haŋɨnɨŋ taruvɨhɨrɨhi, Jisas tɨhɨrata yahuta GotɨnduMavɨñɨŋi haŋandɨhin ŋgahi kava umari maña nu kɨyɨmiyɨ mɨŋgami. 17Kamatɨhi Gotɨndu pɨhu nɨmbu kuyu

2:20 Kis 4.19 2:22 Ais 11.1 naŋga, 53.2 naŋga, Mk 1.24 naŋga, Lu 2.39 naŋga, Jo 1.45 * 2:22 Aru miku Herot kɨmutatɨhi, Romhati nuŋandɨ pɨrɨvɨsa haŋɨnɨŋ nuŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋ tɨŋgɨrumu. Kamatɨhu Arkelaus pɨrɨvɨsa Samaria naŋgaJudiandu aru miku yɨvurahami. Kamata aru miku 10 simbi kɨyɨmi. 3:1 Mk 1.4 naŋga, 1.15 naŋga, Lu 3.2-3 naŋga, Jo1.28 3:2 Mt 4.17 naŋga, Mk 1.15 3:3 Ais 40.3 naŋga, Mk 1.3 naŋga, Lu 1.76 naŋga, Jo 1.23 3:4 1 Sml 14.25-26 naŋga, Sek 13.4 naŋga,Mk 1.6 * 3:4 Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara hama Elaija mɨkwɨrɨ tamandama, ñaña ñarasɨmi. Jonndahara mɨkwɨrɨ sɨwɨmaña tamandama ñaña sɨwɨmaña ñarasɨmi. Kuyu kanɨŋandɨhin 2 King 1.8 naŋga,Malakai 4.5 naŋga, Matyu 11.14 naŋga, 17.10-13yɨ ŋgamara. 3:7 Mt 12.34 naŋga, 23.33 naŋga, Lu 3.7 naŋga, Ro 5.9naŋga, 1 Te 1.10 3:9 Jo 8.33 naŋga, Sɨ 13.26 naŋga, Ro 2.28-29 naŋga, 4.1 naŋga, 4.11-12 naŋga, 4.16 3:10 Mt7.19 naŋga, Lu 13.6-9 naŋga, Jo 15.6 3:11 Ais 4.4 naŋga, Mal 3.2 naŋga, Jo 1.26-27 naŋga, 1.33 naŋga, Sɨ 1.5 naŋga, 2.3-4 naŋga, 1Ko 12.13 3:12 Mal 3.3 naŋga, 4.1 naŋga, Mt 13.30 3:16 Ais 11.2 naŋga, Mk 1.10 naŋga, Lu 3.22 naŋga, Jo 1.32-33 3:17 Stt 22.2naŋga, Sng 2.7 naŋga, Ais 42.1 naŋga, Mt 12.18 naŋga, 17.5 naŋga, Mk 1.11 naŋga, Lu 9.35 naŋga, Jo 12.28 naŋga, 2 Pi 1.17

Page 7: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 4:1 4 Matyu 4:23samur muŋandi nɨmavami, Ñɨŋi nɨŋandɨhin yandɨ mavɨndamandin mɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbu nuŋɨrɨmkɨnzɨhɨnzɨtɨ, vami.

4Satan Jisasɨŋ mɨŋamɨŋgɨrɨman vata andɨmi(Mak 1.12-13 naŋga, Luk 4.1-13)

1Kandɨtɨwɨmihañɨ GotɨnduMavɨñɨŋi Jisasɨŋ, pɨrɨvɨsa krumanɨmanupɨvunuŋSatanmɨŋamɨŋgɨrɨmandɨvata tɨmbuta umi. 2 Kamatɨhi Jisas 40 hɨvɨ itɨhañata inayɨ kɨvɨyɨ mañɨmat avɨharɨm kɨyɨmi. 3 KamatɨhiSatan pata Jisasɨrɨm nɨmavami, Kandɨ na Gotɨndu Ñɨŋitiŋgata tɨmba muŋgɨmuŋgɨ nɨŋɨnɨŋ ambɨnamavatɨmba yɨvurahamu, vami. 4Kamavahira Jisas nuŋ nɨmavami, Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu nɨmata kɨyɨ,krunavundi ñañayɨ taya maŋgɨndu. Hara Gotɨndu kuyu mɨŋata mavɨñɨ tamata mɨŋa tɨkatɨkatɨhana handasɨha kɨyɨhana, vami. 5Kamavahi Satan Jisasɨŋ tɨmbuta Gotɨndu pɨhu aru Jerusalem uta, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhutavɨ hañɨndu upɨyɨndu tapa kɨmbandɨkatɨkayɨ tamami. 6Kamata Satan yahata Jisasɨŋ nɨmavami, Gotɨnduaŋgwɨmɨkɨyɨ ambami, Got nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋ sɨmbɨti pata kumandamata naŋmɨŋahandata kavutaurɨmandɨyu. Kamatu tɨmba muyɨputak ndahara nandɨ tanda ha mandarahandɨrɨmandɨ, vamba ambami.Harɨm na Gotɨndu Ñɨŋitiŋgata, kumbɨtɨhuta mɨŋgu, vami. 7 Kamavahi Jisas nɨmavami, Hara Gotɨnduaŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu nɨmata ndahara kɨyɨ. Got nandɨ Aru nɨmandu tɨkatɨkarɨmmamɨŋa mɨŋga, vami. 8 Jisaskamavahi, sɨhinda Satan nuŋ tɨmbuta apu kɨmbandɨkatɨkayɨ yahumi. Kamata nuŋ pɨrɨ nɨñɨndu pɨrɨvɨsasɨhanaŋga tɨkatɨka haŋɨnɨŋ, naŋga nurɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avivi kɨyɨmi haŋɨnɨŋ isɨhuramami. 9KamataJisasɨŋ nɨmavami, Tandamɨkwɨmɨkwɨnɨta yandɨ ñɨmbi tɨhuyaha. Kamatɨna naŋmuhɨmɨmuhɨmkanɨŋɨnɨŋŋgurɨman, vami. 10 Satan kamavahi Jisas nuŋ nɨmavami, Satan, mikitamata uhu. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨnɨmavami, Got nandɨ Aru nɨmandu tɨwɨyɨ taya kɨñɨ. Kamata nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahata, nuŋandɨ sɨmbɨrataya mɨŋa, vami. 11 Jisas kamavahi Satan mitata uhihi Gotɨndu kutɨkara haŋɨnɨŋ pata nuŋ ŋguramamu.

Jisas nuŋandɨ kimaŋgima sɨmbɨra Galili mɨŋami(Mak 1.14-15 naŋga, Luk 4.14-15)

12 Jisas, Jonɨŋmɨŋata kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ tamasɨyu vahu, kuyuhɨnzɨ indarɨta pɨrɨvɨsaGalili umi. 13 Kamata pɨhu Nasaret mitata pɨhu Kaperneam umi. Pɨhu Kaperneam kandɨha indu Galilindutɨvɨyɨ kɨyɨmi. Krunzapa Sebulun naŋga krunzapa Naptalindu pɨrɨvɨsayɨ kɨyɨmi.* 14-16 Kuha Got ambahikru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia ambami, Krunzapa Sebulunɨndu pɨrɨvɨsa naŋga krunzapaNaptalindu pɨrɨvɨsa kandɨha kwɨmbɨvat aru añakɨŋgukuyɨrɨm uhuhu tɨvɨyɨ kɨndi. Pɨrɨvɨsa kandɨha kukuJordan timukari pɨrɨvɨsa Galili kɨndi. Pɨrɨvɨsa Galili kandɨhañɨ krunavundi sambɨ muvundumuvunduŋɨnɨŋ kɨndu. Krunavundi kɨvɨmɨŋgwɨyɨ kuyu haŋɨnɨŋ sɨña ŋgayu. Naŋga krunavundi kɨmuhɨmurɨmpɨŋituta kɨvɨmɨŋgwɨyɨ kuyuhaŋɨnɨŋ, nurɨŋɨrɨmsɨñayɨvurahi, vambaAisaia ambami. Jisas uta kandɨhambukɨndaŋgɨnda kuyu ŋguhi, Aisaia ambami kuyu ha kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Jisas kuyu avi ambavarata kandi mɨŋavindamami(Sapta 4.17—9.34)Jisas asa mɨŋandu ŋɨnɨŋ arɨkita arɨkita vatɨŋ uraramami(Mak 1.16-20 naŋga, Luk 5.1-11)

17 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu nda kɨta Jisas kimaŋgima sɨmbɨra mɨŋata krunavundiŋ nɨmavamba am-bavarami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha arɨñɨ payɨ. Harɨm ñamba vanavana andɨndara haŋɨnɨŋ mitatamavɨŋgimɨrumara, vami. 18 Jisas indu Galili tɨvɨñɨndɨvɨñɨ ndaya umi. Uta kru nɨŋusi nɨŋuraŋ ŋgahinurɨŋandɨ kamahayɨ ha indu hañɨ kavarata kɨyɨmu. Nɨŋusi Saimon, mu ñɨmbi hambu Pita, nɨŋura Andru.Arɨkimbat asa sɨmbɨra tɨmbahɨrɨsɨrɨmmɨŋandu ŋɨnɨŋ. 19Kamata arɨkimbatɨrɨmJisas uraramata nɨmavami,Avayɨmara, pata yi naŋga kɨndɨtɨra asa mɨŋandara maña narɨŋ krunavundiŋ mɨŋamɨŋarɨm ambaramɨtɨnŋgamara, vami. 20 Kamavahi arɨkimbat sarɨwayɨŋandi nurɨŋandɨ kamahayɨ haŋɨnɨŋ mitata Jisas naŋgaumu. 21 Kamata Jisas uhandata, nɨŋusi nɨŋura, Sebedindu ñɨŋisɨm, Jems naŋga Jonɨŋ ŋgami. Nurɨŋandɨkamahayɨ haŋɨnɨŋ kundɨrahu sɨvirɨta kupik hɨmba hañɨ, nɨŋuva Sebedi nin kɨyɨmu. Kamatɨhuhu Jisas pataarɨkimbatɨŋ uraramami. 22 Kamatɨhi sɨkwɨ nda nurɨŋandɨ kupik ha naŋga nɨŋuvaŋ mitata arɨkimbat Jisasnaŋga umu.

Jisas kuyu ambavarata kandi mɨŋavindamami(Luk 6.17-19)

23 Jisas pɨrɨvɨsa Galilindu muvumuvu kɨndami. Kamatɨndɨ nurɨŋandɨ Got naŋga kuyundavaravaratavɨyɨ indɨhundɨhu krunavundiŋ ambaramandi. Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kuyu avivi ambavaram-bara, muhɨmɨmuhɨm kandi naŋga muhɨmɨmuhɨm andɨhi krunavundindu kwɨrandɨ ñambatɨmi haŋɨnɨŋ

4:1 Mk 1.12-13 naŋga, Lu 4.1-13 naŋga, Hi 2.18 naŋga, 4.15 4:2 Kis 34.28 naŋga, 1 Kin 19.8 4:3 Jo 6.30-31 4:4 Lo 8.3 4:6Sng 91.11-12 naŋga, Jo 7.3-4 4:7 Lo 6.16 4:10 Lo 6.13 naŋga, 10.20 naŋga, Jos 24.14 4:11 Hi 1.6 naŋga, 1.14 4:12 Mt 14.3naŋga, Mk 1.14 naŋga, 6.17 naŋga, Lu 3.19-20 naŋga, Jo 4.43 4:13 Jo 2.12 * 4:13 Kuha Israel hatindu krunzapa arɨkita, krunzapaSebulun naŋga krunzapa Naptali, indu Galili arɨñɨ mɨnzɨmu. Hara Jisas kɨyɨmi hɨrɨvɨyɨ nurɨŋandɨ pɨrɨvɨsahaŋandɨhin pɨrɨvɨsa Galili kɨyɨmi. 4:14-16 Ais 9.1-2 naŋga, 42.7 naŋga, Lu 2.32 4:17 Mt 3.2 naŋga, 10.7 naŋga, Mk 1.14-154:19 Mt 13.47 naŋga, Lu 5.1-11 4:20 Mt 19.27 naŋga, Mk 10.28 naŋga, Lu 18.28 4:23 Mt 9.35 naŋga, Mk 1.39 naŋga, Lu 4.15 naŋga,

4.44 naŋga, Sɨ 10.38

Page 8: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 4:24 5 Matyu 5:19mɨŋavindamami. 24Kamatɨhi nuŋambirɨmpɨrɨvɨsa Siriandu sɨhanaŋga ambavaratamɨtumu. Kamataharɨmkrunavundi kru sɨhanaŋga muhɨmɨmuhɨm kandi nurɨŋ pɨsiŋgarahi kañɨnda aru kavumu haŋɨnɨŋ, sundɨñamba naŋga haŋɨnɨŋ, kru kandi andɨhi mɨŋgata yɨvuta nanaŋgarahu kuma tanda tɨkatɨkatɨndi haŋɨnɨŋ,naŋga punzɨ kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋ Jisas kɨyɨmiyɨ tɨmbuta payɨmu. Kamatɨhu sundɨ ñamba haŋɨnɨŋpɨŋguvarambara, kandi naŋga haŋɨnɨŋmɨŋavindamami. 25Kamatɨhi krunavundi sambɨ pɨrɨvɨsa Galili hati,pɨrɨvɨsa Dekapolis hati, pɨhu Jerusalem hati, pɨrɨvɨsa Judia hati, naŋga pɨrɨvɨsa kuku Jordan timukari hatindahara nu naŋga kɨndandu.

5Jisas apuyɨ kɨta kuyu ŋgumi

1 Jisas ŋgahi krunavundi sambɨ payɨhu, apuvu yahumi. Kamata mɨnzɨhi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋnu kɨyɨmiyɨ payɨmu.*

Jisas krunavundiŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨtɨ vanarɨm ambami(Luk 6.20-23)

2 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambaramata ambami,* 3 Krunavundindu mavɨñɨŋi tɨkatɨka mandɨhiGotɨŋ ndaya tɨhɨraramandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu. 4 Krunavundiirɨhɨŋgukuyɨ kuyu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got mɨŋañɨŋarɨti mavɨñamɨñɨ kɨyɨmandɨyu.5Krunavundi nurɨŋandɨ ñɨmbi taŋguhumɨŋgundi haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got pɨrɨvɨsa nɨŋandɨhinsɨhanaŋga ŋgurɨmandɨ. 6 Krunavundi avɨhatɨhi naŋga kukumɨtandɨhi andɨndu maña avi vana andɨtɨrɨmpirɨtamandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got ŋguramɨti avi vana taya andɨrɨmandɨyu. 7 Krunavundimuŋɨnɨŋ ŋgata sɨhisɨhitɨta ŋguramandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ ndahara Got sɨhisɨhitɨta ŋgu-ramɨrɨmandɨ. 8 Krunavundi Gotɨndu avi vanarɨmɨndaya indarɨmitandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. NurɨGotɨŋ ŋgɨmandɨyu. 9Krunavundi kuyumɨŋguta kurɨhahu, timu mɨŋa tamumɨŋata mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋkɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Kandɨhaŋɨnɨŋɨrɨm Got yandɨ ñɨŋisɨm, vɨrɨmandɨ. 10 Krunavundi avi vana andɨtu,muŋɨnɨŋ nurɨŋ kañɨnda ŋgutu kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu. 11 Kamata narɨŋŋgɨtu yandɨ ñiŋgiñɨ kɨtɨra, narɨŋ kuyu ñamba ŋguta, narɨŋ ñamba taŋguta kuyusɨhɨrɨŋguyu ihɨvarɨtundahara kɨnzɨhɨnzɨtɨmara. 12 Kandɨhamata musa andɨtu ndahara aru kɨnzɨhɨnzɨtɨmara. Muhɨmɨmuhɨmavihɨmɨŋgɨm narɨŋambirɨm Gotɨndu pɨhuyɨ kɨyɨ. Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Gotɨnduhaŋɨnɨŋ kasiramata umu haŋɨnɨŋɨrɨm ndahara sɨhwɨmaña musa nda andɨmu, vami.

Narɨ añak naŋga sɨña maña(Mak 9.50 naŋga, Luk 14.34-35)

13 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ pɨrɨ nɨñɨndu añak maña, hara añak kandɨha sɨnza yɨwarɨti pamatɨrɨŋsɨhinda sɨnzandɨrɨmandɨ. Kandɨhamata añak haŋandɨhinɨndu sɨmbɨra maŋgɨndi. Harɨm kru taŋgusiŋgɨtitaŋguyɨwɨyɨwɨtɨhu. 14Sɨwɨmañanzihɨ narɨ pɨrɨ nɨñɨndu sɨñamaña. Harɨmnɨmata nɨmbu indarɨmara, pɨhuaru muŋandɨhin apuhɨtɨyɨ kɨndi haŋandɨhin manzipɨruhi. 15 Naŋga umbimbuŋgɨ sɨmuvɨramata sɨŋgɨyɨmandarɨŋguñahu. Sɨkwɨtaya pina hɨmbañɨ tamahu sɨñandɨhi sɨhanaŋga kru tavɨ humbañɨ kɨndu haŋɨnɨŋsɨñayɨ kɨndu. 16 Kamataharɨm sɨña maña kɨta, krunavundindu tamɨŋgañɨ avi vana andɨmara. Kamatɨraavi vanavana andɨrɨmandɨra haŋɨnɨŋ ŋgɨmandɨyu. Kamata narɨŋandɨ nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamanduñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu, vami.

Gotɨndu tɨkatɨka kuyurɨm Jisas ambavarami17 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ yambirɨm tɨkatɨka kuyu naŋga kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara

haŋɨnɨŋɨndu kuyu mɨŋasiŋgunziŋgundɨrɨm payɨmi vamba maŋindarɨmitamara. Yi nurɨŋandɨ kuyu haandɨtɨn kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvuraham vata payɨmin. 18 Yi narɨŋ kandɨ ambin, ihumbɨsa naŋga pɨrɨvɨsa nɨsiŋgundɨrɨmandɨ. Hara kuyu musɨmbɨrɨ Gotɨndu tɨkatɨka kuyuyɨ kɨndi ndahara manziŋgundɨrɨmandɨ.Yɨhi suksɨrambɨ naŋga munzɨ suksɨmbɨrɨ, Gotɨndu tɨkatɨka kuyuyɨ yɨhimbɨvɨramu haŋɨnɨŋ ndaharasɨhanaŋga kɨyɨmandɨyu. Kɨtuhɨtu taya ihumbɨsa naŋga pɨrɨvɨsa siŋgundɨrɨmandɨ hɨvɨ ha yɨvurahɨmandɨ.Gotɨndu tɨkatɨka kuyu kanɨmata taya kɨtihɨti muhɨmɨmuhɨm yɨvurahata mɨtɨrɨmandɨ. 19 Kru mumɨŋga4:24 Mk 6.55 4:25 Mk 3.7-8 * 5:1 Juda hatindu vanayɨ, kru mirɨmba naŋga hama krunavundiŋ ambaramɨrɨmmɨnɨzɨta kuyu ŋgundi. Matyu 13.2, 24.3 naŋga Luk 4.20yɨ ndahara ŋgamara. * 5:2 Matyu 4.23-25yɨ naŋga,9.35yɨ Jisas arɨkinzɨmbɨra mɨŋami. Krunavundiŋ ambaramarama sɨmbɨra, naŋga muha muhɨmɨmuhɨmkandi mɨŋavindamatama sɨmbɨra. Matyu 5yɨ kɨta uta 7yɨ Jisas kuyu sambɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨmkrunavundiŋ ambavarami. Matyu 8yɨ kɨta uta 9yɨ krunavundi kandi naŋga haŋɨnɨŋ Jisas mɨŋavindamami.Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋguta kumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhandanɨ. Kuyu kuta kimaŋgima ha Matyu 5yɨ kɨta uta 7yɨ kɨyɨ. Jisas kuyu kanɨŋandɨhin apuyɨ kɨta ambavarami.5:3 Sng 51.17 naŋga, Ais 57.15 naŋga, Lu 6.20 5:4 Ais 61.2 naŋga, Lu 6.21 naŋga, Sk 7.17 5:5 Sng 37.11 naŋga, Ais 29.19 5:6 Ais

55.1-2 naŋga, 65.13 5:7 Je 2.13 5:8 Sng 15.2 naŋga, 24.3-4 naŋga, 51.10 naŋga, 73.1 naŋga, 1 Ko 13.12 naŋga, Hi 12.14 naŋga, 1 Jo 3.2-35:9 Mt 5.45 naŋga, Lu 6.35 naŋga, Ro 14.19 5:10 2 Ko 4.17 naŋga, 2 Ti 2.12 naŋga, Hi 12.4 naŋga, 1 Pi 3.14 5:11 Lu 6.22 naŋga, Je 1.2

naŋga, 1 Pi 4.14 5:12 2 Sto 36.16 naŋga, Lu 6.23 naŋga, Sɨ 5.41 naŋga, 7.52 naŋga, 1 Te 2.15 naŋga, Hi 11.32-38 naŋga,Je 5.10 naŋga, 1 Pi 4.13 5:13 Mk 9.50 naŋga, Lu 14.34-35 5:14 Snd 4.18 naŋga, Jo 8.12 naŋga, 9.5 naŋga, Fl 2.15 5:15 Mk4.21 naŋga, Lu 8.16 naŋga, 11.33 5:16 Jo 15.8 naŋga, 1 Ko 14.25 naŋga, Ef 5.8-9 naŋga, 1 Pi 2.12 5:17 Ro 3.31 naŋga, 10.4 naŋga, Ga3.24 5:18 Lu 16.17 naŋga, 21.33 5:19 Je 2.10

Page 9: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 5:20 6 Matyu 5:35Gotɨndu tɨkatɨka kuyu mu sɨmbɨrɨrɨm nda tamahubɨrata, muŋɨnɨŋɨrɨm yi andɨn maña andɨmara vɨtiandɨrɨmandɨyu. Kandɨhamata hama Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨ. Hara ñɨmbi manɨman mɨŋga kɨyɨmandɨ.Krumumɨŋga Gotɨndu tɨkatɨka kuyumu sɨmbɨrɨrɨmnda indarɨmitata andɨrɨmandɨ. Kamata yi andɨnmañaandɨmara vata ambaramɨti muŋɨnɨŋ andɨrɨmandɨyu. Kru kandɨhamata hama Gotɨndu tɨwɨyɨ ñɨmbi arunaŋga mɨŋga kɨyɨmandɨ. 20 Yi narɨŋ ambin, Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga,Farisi Got pirɨtamandi vana andɨndu. Narɨndahara Got pirɨtamandi vana andɨmara. Kamatɨra narɨŋandɨvana ha, Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga, Farisindu vana haŋɨnɨŋ taratɨvɨram.Kandɨhamata vana maŋandɨrɨmandɨra ha, Gotɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨra, vami.

Jisas ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru vanarɨm ambami(Luk 12.57-59)

21 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami.Krunavundiŋ mayɨvutatamamara. Krunavundiŋ yɨvutatamɨrɨmandɨ hama ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandutamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ, vamba ambami. 22Hara yi narɨŋ nɨmavin, kru mumɨŋga nɨŋusi vaha mananɨŋura naŋga kuyu mɨŋgurɨmandɨ hama, ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Arakru mumɨŋga nɨŋusi vaha mana nɨŋuraŋ mɨkatihɨrɨmandɨ hama, kru Juda hatindu kuyu mɨŋasɨrɨvanduhaŋɨnɨŋɨndu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Sɨwɨmaña ndaya kru mumɨŋga yahata kru mumɨŋgarɨmna kwɨnɨkwɨnɨ mɨŋga vɨrɨmandɨ hama ahutuvarandi helɨyɨ urɨmandɨ. 23-24 Na Gotɨŋ kɨrañɨŋgurɨm,kɨrañɨŋguhu pinayɨrɨm uta, indarɨmitɨna nasi vaha mana nara naŋga vaha nandɨ pɨmɨ vana kɨtiŋgata,kɨrañɨŋguhu hɨm ha kɨrañɨŋguhu pina arɨhañɨ tama. Kamata aŋga pata pɨmɨ ha mɨŋasɨrɨvɨna avindɨti,uta Gotɨŋ kɨrañɨŋgu. 25 Sɨhwɨmaña nda, kru mumɨŋga naŋ ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu kuma hɨmbañɨtamɨrɨm tɨmbuta urɨmandɨ. Kamati kwɨmbɨyɨ uhuhu nu naŋga kuyu mɨŋasɨrɨva. Kamata mandɨmana ha,naŋ kru kandɨhama kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu kuma hɨmbañɨ tamɨrɨmandɨ. Kamati naŋ kandɨhamaahutambundu kuma hɨmbañɨ tamɨrɨmandɨ. Kamati naŋ ahutambu kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨtamɨrɨmandɨ. 26 Yi naŋ kandɨ ambin, kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨ hañɨ kɨñɨŋgɨñɨ tɨmbahɨrɨsambɨrɨmandɨyu mañamaña mut mamɨŋata, tapɨrañɨ mambindɨhɨrɨmana, vami.

Jisas kru naŋga navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vanarɨm ambami27 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ am-

bami, Kru navundi naŋga narɨ navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨmara. Navundi kru naŋga narɨ krumɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨmara, vamba ambami. 28Hara yi narɨŋ nɨmavɨrɨman, krumumɨŋga navundi muŋambɨŋŋgata nɨŋambirɨm ñamba hɨnzɨhi indarɨta mavɨndamandi hama, navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vanaandɨndi. 29Nandɨ tamɨŋga kuma kandɨ samba hambundu pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata,ivɨta kavara. Kamata tamɨŋgaŋgɨrɨsɨ tamu naŋgandaya kɨñɨ. Kamata ñamba vana maŋandɨrɨmana. Ka-matɨna nandɨ kwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ maŋgavarɨmandɨ. Ara tamɨŋgaŋgɨrɨsɨtimu maŋivɨta kavarata ñamba vana andɨrɨmana ha nandɨ kwɨrandɨmbat ha, sɨhanaŋga Got ahutuvarandihelɨyɨ kavarɨmandɨ. 30 Sɨwɨmañanda, nandɨ kuma kandɨha pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgatapɨtɨta kavara. Kamata kuma tamu naŋgandaya kɨñɨ. Kamata ñamba vanamaŋandɨrɨmana. Kamatɨna nandɨkwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋgaGot ahutuvarandi helɨyɨ maŋgavarɨmandɨ. Ara kuma timumambɨtɨta kavaratañamba vana andɨrɨmana ha, nandɨ kwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ kavarɨmandɨ,vami.

Jisas kru navundiŋ pɨŋguvaravara vanarɨm ambavarami(Matyu 19.9 naŋga, Mak 10.11-12 naŋga, Luk 16.18)

31 Jisas sɨhinda nɨmavami, Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Kru mumɨŋganɨmburiŋ pɨŋguvarɨm aŋgwɨmɨkɨ yɨhimbɨvɨrata nɨmburiŋ ŋguta nuŋ pɨŋguvarɨmandɨ, vamba ambami.32 Hara yi narɨŋ ambin, kru mumɨŋga, nɨmburiŋ saŋɨnaŋga pɨŋguvarɨmandɨ. Kru mamɨŋavɨŋgɨrɨndi.Kamati uta kru mumɨŋgaŋ yawɨrɨmandɨ. Kandɨhamata vana andɨta, Gotɨndu tamɨŋgañɨ navundi krumɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ ŋambɨ andɨndi maña andɨrɨmandɨ. Kamati kru uta yawɨrɨmandɨ hama ndaharaGotɨndu tamɨŋgañɨ, kru navundiŋ mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ mɨŋga andɨndi maña andɨrɨmandɨ, vami.

Kuyusɨhɨrata kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata maŋambamara33 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami,

Muhɨm vana andɨrɨm kuyusɨhɨrata narɨŋandɨ kuyu ha tɨkatɨkatɨramata kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vatamaŋambamara. Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vataŋgata, Aru nɨmandu tamɨŋgañɨ ambɨrɨmandɨra mañaandɨmara, vamba ambami. 34Hara yi narɨŋ nɨmavɨrɨman, kuyu munda tɨkatɨkatɨramata kandɨsɨkwɨsɨkwɨkuma yawi vata maŋambamara. Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata ihumbɨsa vata ndahara maŋambamara.Ihumbɨsa ha Gotɨndu mɨnzɨmɨnzɨ maka tɨhi. 35 Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata pɨrɨ vata ndaharamaŋambamara. Pɨrɨ nɨŋandɨhin Gotɨndu tanda tamatama upɨ tɨhi. Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata

5:20 Ro 9.31 naŋga, 10.3 5:21 Kis 20.13 naŋga, 21.12 naŋga, Wkp 24.17 naŋga, Lo 5.17 5:22 Je 1.19 naŋga, 1 Jo 3.15 5:23-24Mt 8.4 naŋga, 18.15-20 naŋga, 23.19 naŋga, Mk 11.25 naŋga, 1 Ti 2.8 naŋga, 1 Pi 3.8 5:25 Mt 6.14-15 naŋga, 18.34-35 5:27 Kis 20.14naŋga, Lo 5.18 5:28 2 Sml 11.2 naŋga, Snd 6.25 naŋga, 2 Pi 2.14 5:29 Mt 18.9 naŋga, Mk 9.47 naŋga, 1 Ko 9.27 naŋga, Kl 3.5 5:30Mt 18.8 naŋga, Mk 9.43 5:31 Lo 24.1-4 naŋga, Jer 3.1 naŋga, Mt 19.7 naŋga, Mk 10.4 5:32 Mt 19.9 naŋga, Mk 10.11-12 naŋga, Lu 16.18naŋga, Ro 7.3 naŋga, 1 Ko 7.10-11 5:33 Kis 20.7 naŋga, Wkp 19.12 naŋga, Nam 30.2 naŋga, Lo 23.21 5:34 Ais 66.1 naŋga, Mt 23.22naŋga, Sɨ 7.49 naŋga, Je 5.12 5:35 Sng 48.2 naŋga, Ais 66.1

Page 10: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 5:36 7 Matyu 6:7Jerusalem vatamaŋambamara. Jerusalem pɨhu aru Got arumiku tɨkatɨka naŋga nɨmandu tɨhi. 36Narɨŋandɨmiku mɨnɨ ha narɨŋambi andɨtɨra kitɨrɨ yɨvurahata suñɨ yɨvurahata mandɨhi. Harɨm narɨŋandɨ kuyutɨkatɨkatɨramata miku vata maŋambamara. 37 Narɨ kandɨ naŋga manɨŋga ndaya vamara. Kuyu muvɨranarɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata ambɨrɨmandɨra haŋɨnɨŋ, kaŋɨnɨŋ Satanɨndu kuyu, vami.

Kɨmbɨŋgɨmbɨ vana maŋandɨmara(Luk 6.29-30)

38 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami,Kru mumɨŋga, mumɨŋgandu tamɨŋga mɨŋasɨpɨrɨti ŋgata kɨmbɨ ndahara nuŋandɨ tamɨŋga handaharamɨŋasɨpɨram. Sɨwɨmañanzihɨ kru mumɨŋga, mumɨŋgandu mɨkahɨrɨs ha yɨvukuvɨti ŋgata, kɨmbɨ ndaharanuŋandɨ mɨkahɨrɨs ha yɨvukuvɨm, vamba ambami. 39 Hara yi narɨŋ nɨmavɨrɨman, kru naŋ ñamba vanaandɨti ndahara, kɨmbɨ maŋandɨ. Krumumɨŋga ñuŋgi nandɨ ha timu yɨvuvandɨti ŋgata kimɨruramɨna tamundahara yɨvum. 40 Sɨhwɨmaña nda kru mumɨŋga naŋ kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨtamata nandɨ mɨkwɨrɨ ha mɨŋɨti ŋgata, nandɨ mɨkwɨrɨ kuta ha naŋga ŋgu. 41 Sɨhinda kru mumɨŋga yandɨmaku nɨ kavuta uta muhɨrɨvɨ ndaŋura tama vata tɨkatɨkati ŋgata, kavuta uta ambɨrɨmandɨ mɨkwɨ haŋuitɨvata sɨwɨmañaŋgɨrɨvɨ utara tama. 42 Kru mumɨŋga nambirɨm muhɨmɨrɨm kitɨhuta yaŋ ŋgu vɨtiŋgatasɨkwɨtaya ŋgu. Naŋga kru mumɨŋga nandɨ muhɨm nda mɨŋata muhɨvɨra kɨmbɨ ŋgutɨn vɨti ndaharamɨrɨmɨrɨ mandɨ. Kɨmbɨ muyɨvɨra ŋgu vata maŋamba. Sɨkwɨtaya ŋgu, vami.

Narɨŋandɨ miku haŋɨnɨŋ mavɨñɨ tamamara(Luk 6.27-28 naŋga, 6.32-36)

43 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami.Narɨ krunavundi narɨŋandɨ pɨhuyɨndu mɨŋata mavɨñɨ tamamara. Kamata narɨŋandɨ miku haŋɨnɨŋtɨkitɨkitɨmara, vamba ambami. 44 Hara yi narɨŋ nɨmavin, Kru miku tamandara haŋɨnɨŋ mɨŋata mavɨñɨtamamara. Kamata Got naŋga kuyundavarɨtɨra, kru narɨŋ ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ Got avindamam.45 Kamatɨrɨmandɨra handa narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu ñɨŋi kɨyɨmandɨra. Nu inanuŋandɨ andɨhi kru ñamba ŋɨnɨŋ naŋga aviŋɨnɨŋɨrɨm naŋga yahandi. Naŋga andɨhi kuku kru tɨtɨtayakɨyɨhɨyɨ, naŋga tɨtɨ maŋgɨyɨhɨyɨ ŋɨnɨŋɨrɨm naŋga mɨŋgandi. 46 Kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨsmɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ, kru nurɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamandu haŋɨnɨŋ ndaya mavɨñɨ tamandu. Harɨm narɨ, nurɨandɨndu maña kru narɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamandu haŋɨnɨŋ ndaya mɨŋata mavɨñɨ tamɨrɨmandɨra ha, narɨŋGot muhɨm maŋgurɨmandɨ. 47 Kru Gotɨŋ maŋgandu haŋɨnɨŋ nurɨŋandɨ nɨŋusi nɨŋuraŋ ndaya aviŋgɨvɨŋgundu. Harɨmnarɨ, nurɨ andɨndumañamaŋandɨmara. Kru muŋɨnɨŋ ndahara aviŋgɨvɨ ŋgumara. Kamatanurɨŋ taratɨvɨrata avi vana sɨkwɨ andɨrɨmandɨra. 48 Narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ avinzɨkwɨ kɨndi.Harɨm narɨndahara nu maña avinzɨkwɨ kɨyɨmara, vami.

6Jisas kru muŋɨnɨŋ ŋguramarama vanarɨm ambavarami

1 Jisas sɨhinda nɨmavami, Tamɨŋga naŋga kɨndamara. Narɨŋandɨ avi vana ha krunavundindutamɨŋgaŋgɨmbañɨ andɨtɨra maŋgamu. Kandɨhamatɨrɨmandɨra ha narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨhamandu muhɨmɨmuhɨm mamɨŋɨmandɨra. 2 Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨ ñɨmbitɨhuyahɨrɨmandɨyu vata andɨndu. Kamata kru mumɨŋgaŋ sɨmbɨhu Got naŋga kuyundavaravara tavɨyɨnaŋga kɨndɨmbatɨyɨ kaur tɨmɨhɨruta kasiramata undi. Kamatɨhihi kru kuyusɨhɨrandu haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨundu. Kamata kru kandɨhaŋɨnɨŋ krunavundimuhɨmɨmuhɨmmanɨmanhaŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs ŋgundu. Harɨmnurɨ andɨndu maña narɨ maŋandɨmara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi krunavunditɨhuyahɨrɨmandɨyu. Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ. 3 Krunavundi muhɨmɨmuhɨm manɨman haŋɨnɨŋtɨmbahɨrɨs ŋguta, kru muŋɨnɨŋ maŋamba. 4 Kamataharɨm sɨhisɨhi sɨmbɨra andɨrɨmandɨra haŋandɨhinsipɨruta kɨyɨmandɨ. Kamatɨra, Nava muhɨmɨmuhɨm sipɨrusipɨru hɨm ŋgandi hama, nu taya narɨŋmuhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ, vami.

Jisas Got naŋga kuyundavaravara vanarɨm ambami(Luk 11.2-4)

5 Jisas sɨhinda ambami, Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyuvata andɨndu. Kamata Got naŋga kuyundavaravara tavɨyɨ naŋga kɨndɨ hiŋgɨrɨñɨ taŋguramandu.Kamata krunavundi ŋgɨmandɨyu vata Got naŋga kuyundavarambara kuyu pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨrɨm pirɨtamandu.Harɨm nurɨ andɨndu maña narɨ maŋandɨmara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbikrunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu. Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ. 6 Nandɨ Nava nu sipɨrusipɨru upɨyɨkɨndi. Harɨm nu naŋga kuyundavarɨm nandɨ karɨhaharɨha upɨyɨ indɨhuta kɨndɨŋariha yɨhɨta nu naŋgakuyundavara. Kamatɨna ndahara nandɨ kuyu ha indarɨta naŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ. 7 Krunavundi

5:37 Kl 4.6 naŋga, Je 5.12 5:38 Kis 21.24 naŋga, Wkp 24.20 naŋga, Lo 19.21 5:39 Wkp 19.18 naŋga, Ais 50.6 naŋga, Lu 6.29 naŋga,Jo 18.22-23 naŋga, Ro 12.17-19 naŋga, 1 Ko 6.7 naŋga, 1 Pi 3.9 5:40 1 Ko 6.7 5:42 Lo 15.8-10 naŋga, Lu 6.30 naŋga, 6.35 5:43 Lo23.6 naŋga, Sng 41.10 5:44 Kis 23.4-5 naŋga, Lu 23.34 naŋga, Sɨ 7.60 naŋga, Ro 12.14 naŋga, 12.20 naŋga, 1 Ko 4.12-13naŋga, 1 Pi 2.23 5:45 Jop 25.3 naŋga, Ef 5.1 5:48 Wkp 11.44 naŋga, 19.2 naŋga, Lo 18.13 naŋga, Lu 6.36 naŋga, Kl 1.28 naŋga, 1Pi 1.15-16 6:1 Mt 6.5 naŋga, 6.16 naŋga, 23.5 6:3 Mt 25.37-40 6:4 Mt 6.6 naŋga, 6.18 6:5 Mt 23.5 naŋga, Mk 11.25 naŋga,Lu 18.10-14 6:6 2 Kin 4.33 naŋga, Mt 6.4 naŋga, 6.18 6:7 1 Kin 18.26-29 naŋga, Ais 1.15

Page 11: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 6:8 8 Matyu 6:29muvundumuvunduŋɨnɨŋ, Got arɨŋandɨ kuyu indarɨmandɨ vata Got naŋga kuyundavarata kuyu pɨŋgɨrɨndu.Harɨm narɨŋandɨ Nava Got naŋga kuyundavarɨm, krunavundi muvundumuvundu kuyundavarata kuyupɨŋgɨrɨndu maña kuyu mambɨŋgɨrɨmara. 8 Narɨŋandɨ Nava Gotɨŋ muhɨmɨrɨm nda ambɨrɨm kwɨsɨmɨkatɨkumbɨrahara ndahara ŋgandi. Kamataharɨm nurɨ andɨndu maña maŋandɨmara. 9 Indarɨmara,nɨmavamba kuyundavaramara, Arɨŋandɨ yavandak nandɨ pɨhuyɨ kɨna, nandɨ ñɨmbi avinzɨkwɨsɨkwɨ.10 Krunavundi tɨhu naŋga muyɨvɨndahara nandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨmu. Nandɨ pɨhuyɨ kɨndu haŋɨnɨŋ napirɨtamandana vana taya mɨŋahandandu. Krunavundi pɨrɨ nɨñɨ ndahara na pirɨtamandana vana tayamɨŋahandamu. 11 Kamata musi hɨvɨrɨm arɨŋ ñaña ŋgu. 12 Arɨŋ kru muŋɨnɨŋ ñamba vana andɨhu nurɨŋkuŋgɨ kuyɨvandarɨŋ maña, ara naŋ ñamba vana andɨndarɨŋ haŋandɨhinɨndu kuŋgɨ kuyɨva. 13 Na mitɨnaarɨŋ Satan ñamba vana andɨtɨrɨmmɨŋamɨŋgɨtima. Ara ñamba vana andɨrɨmɨtɨrɨŋ arɨŋ ŋguramɨna ñambavanamaŋandɨm, vamba ambamara, vami. 14-15Kamavata nurɨŋ ambami, Krunavundi muŋɨnɨŋ ñamba vanaandɨtu nurɨŋ kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨra ha, narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama ndahara narɨŋkuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨ. Hara krunavundiŋ kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨra ha, narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨkɨyɨ hama ndahara narɨŋ kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨ, vami.

Jisas ñaña itɨhañaña vanarɨm ambami16 Jisas sɨhinda ambami, Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu

vata andɨndu. Kamata krunavundirɨmnɨŋɨnɨŋ ñaña itɨhañata kɨndayu vɨrɨmandɨyu vata kru kandɨhaŋɨnɨŋkɨpumɨka ñambayɨ tɨhɨrandu. Hara narɨ ñaña itɨhañata ŋgata kru nɨŋɨnɨŋ andɨndu maña kɨpumɨka ñam-bayɨ mandɨhɨramara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi krunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu.Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ. 17Hara narɨ ñaña itɨhañata ŋgata, narɨŋandɨ kɨpumɨka ha ñɨmburɨmara.Kamata kwɨrandɨyɨ taŋgusɨharahu kɨnza avi yɨvurahandi hɨm mikuvu taŋgusɨharata ñaña maŋitɨhañatakɨndɨmañandɨmara. 18 Kandɨhamatɨra krunavundi narɨŋambirɨm nɨŋɨnɨŋ ñaña maŋitɨhañayu, vambaambɨrɨmandɨyu. Hara ñaña itɨhañandara ha, narɨŋandɨ Nava ŋgandi. Nu mɨŋgɨyamɨŋgɨya muhɨmɨmuhɨmsipɨruta kɨyɨhɨyɨ hɨm ŋgandi. Kamatɨra Nava narɨŋ muhɨmɨmuhɨm kɨmbɨ ŋgurɨmandɨ, vami.

Avihɨmɨŋgɨm yɨvutɨhɨruramarama vana(Luk 12.33-34)

19 Jisas sɨhinda ambami, Narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avihɨmɨŋgɨm mɨŋamɨŋa pɨrɨ nɨñɨmayɨvumɨŋgumara. Pɨrɨ nɨñɨ akavatɨvatɨ tavɨhandu. Kamatɨhi ñaŋgwɨ yɨvuta muhɨmɨmuhɨmñambatɨndu. Kru kipa naŋga haŋɨnɨŋ ndahara tapa yɨvuvirɨhuta kipa mɨŋandu. 20 Hara narɨŋandɨmuhɨmɨmuhɨmavivi haŋɨnɨŋGotɨndu pɨhuyɨ yɨvumɨŋgumara. Gotɨndu pɨhuyɨ akavatɨvatɨ mandavɨhandi.Kamatɨhi ñaŋgwɨ mayɨvundi. Kru kipa naŋga haŋɨnɨŋ ndahara tapa yɨvuvirɨhuta kipa mamɨŋandu.21 Narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avivi kɨyɨmandɨ upɨ hañɨ, narɨŋandɨ indarɨmit handahara upɨ kandɨhañɨndaya kɨyɨmandɨ, vami.

Tamɨŋga nɨŋandɨhin kwɨrandɨmbatɨndu sɨña(Luk 11.34-36)

22 Jisas sɨhinda ambami, Tamɨŋga nɨŋandɨhin kwɨrandɨmbat nɨŋandɨhinɨndu sɨña, tamɨŋga nandɨavindaya kɨyɨmandɨ ha nandɨ kwɨrandɨ hambu ndahara sɨhanaŋga sɨñanzaŋɨnzaŋ ndɨrɨmandɨ. 23 Haratamɨŋga nandɨ ha ñambatɨrɨmandɨ ha, nandɨ kwɨrandɨ ha sɨhanaŋga kɨvɨmɨŋgwɨtɨrɨmandɨ. Kamataharɨmsɨña nandɨ kwɨrandɨ humba hambu kɨyɨmandɨ ha kɨvɨmɨŋgwɨti, kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨha arutɨrɨmandɨ, vami.

Mɨŋgɨya mɨŋgandaya arɨkimbatɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhi(Luk 16.13)

24 Jisas sɨhinda ambami, Sɨmbɨrakara mɨŋgɨya mɨŋgandaya, aru miku arɨkimbatɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhi.Muhamaŋmɨŋata mavɨñɨ tamata, muhamaŋ kutɨvumandamahi. Naŋga arɨkimbatɨndu kuyumaŋindarɨhi.Kamataharɨm narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ, naŋga tɨmbahɨrɨsɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhara, vami.

Jisas muhɨmɨmuhɨmɨrɨm indarɨhɨtɨhɨtɨtɨ vanarɨm ambami(Luk 12.22-31)

25 Jisas sɨhinda nɨmavami, Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, narɨŋandɨ kwɨrandɨ ha ñaña naŋga mɨkwɨrɨŋtaratɨvɨrandi. Harɨm indarɨhɨtɨhɨta mum ñata, mum kuvɨrɨmɨndaŋ. Kamata mɨkwɨrɨ paŋundu kwɨrandɨyɨvupɨhavɨmɨndaŋ vamba maŋindarɨmara. 26Narɨ kava nɨŋɨnɨŋ ŋgamara. Nurɨ ñaña maŋgurɨndu. Naŋganurɨ ñaña kayɨvata tavɨyɨ mandamandu. Hara narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨndi hama ŋguhihi ñandu.Harɨm narɨ kavaŋɨ taratɨvɨrandara. 27 Kru kɨra hañɨndu muvat mɨŋga pɨrɨ nɨñɨ sɨhinda muhɨrɨvɨ sɨmbɨrɨavinzɨrɨsɨrɨvɨ kɨyɨhɨyɨ vanarɨm indarɨmitandi. Hara nuŋandɨ indarɨmit kandɨha andɨti arumarɨ hɨrɨvɨkɨyɨhi vaha. Manɨŋga nzɨkwɨsɨkwɨ. 28 Kamataharɨm mumɨrɨm mɨkwɨrɨrɨm indarɨhɨtɨhɨtɨndara. Sumɨnɨŋɨnɨŋ ŋgamara, nurɨ sɨmbɨra tɨkatɨka mamɨŋandu. Naŋga nurɨ mɨkwɨrɨ manzɨvirɨndu. 29Hara yi narɨŋ6:8 Mt 6.32 6:9 Lu 11.2-4 6:10 Sng 103.19-21 naŋga, Mt 7.21 naŋga, 26.39 naŋga, 26.42 naŋga, Lu 11.2 naŋga, 22.42 naŋga, Sɨ 21.146:12 Mt 6.14-15 naŋga, 18.21-35 6:13 Mt 26.41 naŋga, Lu 22.40 naŋga, 22.46 naŋga, Jo 17.15 naŋga, 1 Ko 10.13 naŋga, 2 Te 3.3 naŋga, 2

Ti 4.18 naŋga, Je 1.13 naŋga, 2 Pi 2.9 6:14-15 Mt 18.35 naŋga, Mk 11.25-26 naŋga, Ef 4.32 naŋga, Kl 3.13 naŋga, Je 2.13 6:16 Ais 58.5-96:18 Mt 6.4-6 6:19 1 Ti 6.17 naŋga, Hi 13.5 naŋga, Je 5.2-3 6:20 Mt 19.21 naŋga, Lu 12.33-34 naŋga, 18.22 naŋga, Kl 3.1-2 naŋga, 1

Ti 6.19 naŋga, 1 Pi 1.4 6:21 Lu 12.34 6:22 Lu 11.34-36 6:24 Lu 16.13 naŋga, Ga 1.10 naŋga, 1 Ti 6.17 naŋga, Je 4.4 naŋga, 1 Jo 2.156:25 Sng 55.22 naŋga, Fl 4.6 naŋga, 1 Ti 6.6-8 naŋga, Hi 13.5 naŋga, 1 Pi 5.7 6:26 Jop 38.41 naŋga, Sng 147.9 naŋga, Mt 10.29-31 naŋga,

Lu 12.6-7 naŋga, 12.24 6:29 1 Kin 10.4-7 naŋga, 2 Sto 9.3-6

Page 12: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 6:30 9 Matyu 7:16ambin, kuha aru miku Solomon mɨkwɨrɨ avivi tamandi. Hara sumɨ nɨŋɨnɨŋ Solomonɨndu mɨkwɨrɨ avivikandɨhaŋɨnɨŋ taratɨvɨrandu. 30 Musi tɨpanzɨmasɨma nɨŋɨnɨŋ kuyu. Hara amu kru tavɨhavarata ahumiraaruyɨ kavarɨmandɨyu. Tɨpa kanɨmata nɨŋɨnɨŋ Got nurɨŋ kanzɨ mɨŋayahuramandi. Kamataharɨm nɨmatanɨmbu ŋgamara. Got narɨŋ ndahara kanzɨ mɨŋayahuramɨrɨmandɨ. Narɨ kru indarɨmaŋgaramaŋgaravana sukɨsɨmbɨrɨ naŋga ŋɨnɨŋ. 31 Kamataharɨm indarɨhɨtɨhɨta nɨmavata maŋambamara. Mum ñatamum kuvɨrɨmɨndaŋ. Naŋga muhɨmɨyɨ kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨmɨndaŋ vata maŋambamara. 32 Gotɨŋmaŋgandu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm kanɨŋɨnɨŋ sɨhanaŋga ŋgɨmɨndaŋ vata puhɨrandu. Hara narɨŋandɨNava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama, muhɨmɨmuhɨmɨrɨm kɨrɨvɨtɨndara haŋɨnɨŋ ŋgandi. 33 Hara kimaŋgimahɨm andɨrɨmandɨra ha nɨmata. Narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ taya kɨyɨhɨyɨrɨm indarɨmara. Kamata avi vana tayamɨŋahandamara. Kamatɨra narɨŋ muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋ ndahara ŋgurɨmandɨ. 34 Kamataharɨmmuhɨmɨmuhɨm vana amu yɨvurahɨrɨmandɨrɨm maŋindarɨmitamara. Pɨmɨ amundu haŋandɨhin amuhɨvɨndu. Pɨmɨ musindu haŋandɨhin musi hɨvɨndu, vami.

7Kru muŋɨnɨŋɨndu vanarɨmmaŋgatɨŋgɨrumara(Luk 6.37-38 naŋga, 6.41-42)

1 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ kru muŋɨnɨŋɨndu vana ŋgata ŋgatɨŋgɨruta ndaŋɨnɨŋ ñamba ŋɨnɨŋ vatamaŋambamara. Kamavɨtɨra narɨŋ Got sɨhwɨmañamusa andɨrɨmandɨ. 2Narɨ krumuŋɨnɨŋ ŋgatɨŋgɨrundaramaña, Got ndahara narɨŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨ. Kamata nurɨŋ muhɨmɨmuhɨm musa andara maña, narɨŋndahara kɨmbɨ andɨrɨmandɨ. 3Mumɨndɨhi nasindu tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrsɨ sukɨyɨpu ha ŋgata ambandana.Hara nandɨ tamɨŋga hañɨ ahusɨŋga aru haŋandɨhinɨrɨm maŋindarɨndana. 4 Nandɨ tamɨŋga hañɨahusɨŋga ha kɨtihɨti, mumɨrɨm yasi nandɨ tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrsɨ ha tɨhuyɨkɨrɨtɨnɨ vamba ambɨrɨmana.5 Na kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha mɨŋga. Atɨ ahusɨŋga nandɨ tamɨŋgañɨ ha wɨsa mɨŋata kavara. Kamatatɨhɨramaŋgarata sɨhinda nasindu tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrɨsɨyɨpu kɨyɨmandɨ haŋandɨhin ŋgamaŋgaratatɨhuyɨkɨra. 6 Muhɨmɨmuhɨm Gotɨrɨm yɨhɨramandu haŋɨnɨŋ mɨŋgata upɨriŋ maŋgumara. Narɨŋ aŋgakimɨruramata sɨtumandɨhi. Naŋga narɨŋandɨ mɨnza avivi haŋɨnɨŋ sambarɨm maŋgavaramara. Ka-matɨranda tandayɨ taya taŋgumɨŋgutumandɨhi, vami.

Kitɨhuta mɨŋɨmana(Luk 11.9-13)

7 Jisas sɨhinda ambami, Got naŋga kuyundavarata nuŋ kitɨwɨtɨra narɨŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ.Kamata muhɨmɨmuhɨm puhɨravuhɨraramata ŋgɨmandɨra. Kamata tavɨ kɨndɨŋari yɨvuyɨvuramɨtɨranarɨŋambirɨm Got kɨndɨŋari pɨhɨrɨmandɨ. 8 Harɨm kru Gotɨŋ kitɨhundu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨmmɨŋandu. Kamata muhɨmɨmuhɨmɨrɨm puhɨravuhɨraramandu haŋɨnɨŋ ŋgandu. Naŋga tavɨ kɨndɨŋariyɨvuyɨvuramandu haŋɨnɨŋɨrɨm Got kɨndɨŋariha pɨhɨrɨndi. 9 Kɨra nɨñɨndu muvat mɨŋgandu ñɨŋi, nɨŋuvaŋmavatɨmbarɨm kitɨwɨti nɨŋuva nuŋ tɨmba ŋguhi vaha. Manɨŋganzɨkwɨ. 10 Naŋga nuŋandɨ ñɨŋinɨŋuvaŋ asarɨm kitɨwɨti tau ŋguhi vaha. Manɨŋganzɨkwɨ. 11 Nɨŋuvanin narɨ ñamba vana sambɨandara. Hara narɨŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋ avihɨmɨŋgɨm ŋgurɨm mavɨndamandara. Kamataharɨm ŋgamara.Narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama naŋga kuyundavarɨtɨra, muhɨmɨmuhɨm avihɨmɨŋgɨm ŋgurɨmkɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ. 12 Muhɨmɨmuhɨm vana narɨŋ kru muŋɨnɨŋ andɨmu vata pɨrɨ tamɨrɨmandɨra ha,sɨhwɨmaña musa kru muŋɨnɨŋ ndahara andɨmara. Kanɨmata vana nɨŋandɨhin Gotɨndu tɨkatɨka kuyundukuyu sapa. Naŋga kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndu kuyuyɨndu kuyu sapa, vami.

Narɨ kɨndɨŋari kɨŋgɨnayɨ indɨhumara(Luk 13.24)

13 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ kwɨmbɨsiki suksɨmbɨrɨ hañɨ umara. Pɨhu yɨwarayɨwara hañɨ uhuhundukwɨmbɨ ha aru. Naŋgapɨhukandɨhañɨ uhuhukwɨmbɨ hapatɨ. Harɨmkrunavundi sambɨ kwɨmbɨ kandɨhañɨundu. 14 Hara pɨhu sɨhaŋgɨyɨhɨyɨndu kwɨmbɨsiki haŋandɨhin sukɨsɨmbɨrɨ sɨkwɨ. Naŋga kwɨmbɨsikikandɨhañɨ uhuhurɨm avɨrɨ tamahana. Kamataharɨm krunavundi mɨŋgɨyavatɨvat taya kwɨmbɨsiki kandɨhaŋgata kandɨhañɨ undu, vami.

Kuyusɨhɨrɨ naŋga ŋɨnɨŋɨrɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara(Luk 6.43-44 naŋga, 13.25-27)

15 Jisas sɨhinda nɨmavami, Kru muvɨra kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara ŋɨnɨŋvamba ambɨrɨmandɨyu. Harɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara. Nurɨ kuyusɨhɨranzɨra narɨŋ kuyu aviviambavarɨmandɨyu. Hara narɨŋandɨ indarɨmit hambu mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨrɨm andɨrɨmandɨyu. Kandɨhamatahaŋɨnɨŋ upɨri saŋara maña sipsip vɨsa tarɨŋguramata arɨñɨ uta sipsip mumɨŋahandɨmɨndaŋ vata andɨndu.16 Nurɨ andɨrɨmandɨyu musa ha ŋgata ambɨrɨmandɨra. Nurɨ kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyu mɨŋata6:32 Mt 6.8 6:33 1 Kin 3.13-14 naŋga, Sng 37.4 naŋga, 37.25 naŋga, Ro 14.17 6:34 Kis 16.4 naŋga, 16.19 naŋga, Mt 6.11 7:1

Lu 6.37 naŋga, Ro 2.1 naŋga, 1 Ko 4.3-5 naŋga, Je 4.11-12 7:2 Mk 4.24 7:3 Lu 6.41-42 7:6 Mt 10.14 7:7 Jer 29.13-14 naŋga,Mk 11.24 naŋga, Lu 11.9-10 naŋga, Jo 14.13-14 naŋga, 15.7 naŋga, 15.16 naŋga, 16.23-24 naŋga, Je 1.5 naŋga, 1 Jo 3.22 7:8 Snd 8.17 naŋga,Jer 29.12-13 naŋga, Lu 11.10 naŋga, Je 1.5 naŋga, 1 Jo 3.22-23 naŋga, 5.14-15 7:9 Lu 11.11 7:11 Lu 11.13 naŋga, Je 1.17 7:12 Mt22.39-40 naŋga, Lu 6.31 naŋga, Ro 13.8-10 naŋga, Ga 5.14 naŋga, 1 Ti 1.5 7:13 Lu 13.24 naŋga, Jo 10.7-9 naŋga, Sɨ 14.22 7:15 Ese22.27 naŋga, Mt 24.4 naŋga, 24.24 naŋga, Mk 13.22 naŋga, Lu 6.26 naŋga, Sɨ 20.29 naŋga, 2 Pi 2.1 naŋga, 1 Jo 4.1 7:16 Mt 7.20naŋga, 12.33 naŋga, Lu 6.43-44 naŋga, Ga 5.19-22 naŋga, Je 3.12

Page 13: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 7:17 10 Matyu 8:9ambavaravara ŋɨnɨŋ vamba ambandu, vamba ambɨrɨmandɨra. Kru wain kɨrɨs mɨŋɨrɨm siki punzɨ naŋgañɨuta mamɨŋandu, naŋga kru ahu fik kɨrɨs mɨŋɨrɨm tɨpa sɨhɨvɨ naŋgañɨ uta mamɨŋandu. 17 Kamata mañasɨhanaŋga ahu avivi haŋɨnɨŋ kandɨ avivi tamandu. Ahu ñamba haŋɨnɨŋ kandɨ ñamba tamandu. 18Ahu avihaŋɨnɨŋ kandɨ ñambamandamandu. Ahu ñamba haŋɨnɨŋ kandɨ avi mandamandu. 19 Sɨhanaŋga ahu kandɨavi mandamandu haŋɨnɨŋ tahɨravarandu. Kamata ahumirayɨ kavarahu tumbɨrundu. 20 Kamataharɨmnurɨ andɨrɨmandɨyu vana hambu taya ŋgata ambɨrɨmandɨra. Nurɨ kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara ŋɨnɨŋ vamba ambandu, vamba ambɨrɨmandɨra. 21 Krunavundi sambɨ saŋɨnaŋgayaŋ ambandu, Aru mɨŋga, Aru mɨŋga, vamba ambandu. Hara krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ Gotɨndu tɨwɨyɨmaŋgɨyɨmandɨyu. Kru Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu kuyu taya mɨŋahandɨrɨmandɨ hama,Yavandakɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨ. 22 Got kuyu mɨŋasɨrɨvɨrɨmandɨ hɨvɨ hañɨ, krunavundi sambɨ yambirɨmnɨmavamba ambɨrɨmandɨyu. Aru mɨŋga nandɨ ñɨmbiyɨ ara Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandarɨŋ.Naŋga nandɨ ñɨmbiyɨ taya ara sundɨ ñamba pɨŋguvarata muhɨmɨmuhɨm nzihɨ sihɨrandarɨŋ, vambaambɨrɨmandɨyu. 23 Kamavɨtu kandɨhɨvɨ hañɨ nurɨŋ yi kuyu kɨmbañɨ ambɨrɨman. Yi narɨŋ maŋgahan-dandin. Narɨ ñamba vana andɨndara. Harɨm yi kɨn nɨñɨ mikitamamara, vamba ambɨrɨman, vami.

Tavɨ arɨkita tɨhutɨhundu vana(Luk 6.47-49)

24 Jisas sɨhinda ambami, Kru yandɨ kuyu indarɨta mɨŋahandandi hama, kru indarɨmit avi naŋga mɨŋganuŋandɨ tavɨ tɨmba hɨmbañɨ tɨhundi maña mɨŋga. 25 Kumba kayɨvata mɨŋguta tɨmba parapara aru haŋgandi. Kamata tɨmba hɨmba hañɨ tavɨ tɨpɨ haŋɨnɨŋ tararamandi. Kamataharɨm, kuku mɨŋgata kukuwɨrɨtaŋgundi, naŋga wɨnɨ tɨkatɨka pandi. Kamata mɨŋañaŋgɨrahi ndahara tavɨ kandɨha mamɨŋgata yɨvundi.26Hara kru yandɨ kuyu indarɨta mamɨŋahandandi hama, kru indarɨmit avi manɨman mɨŋga nuŋandɨ tavɨkasɨyɨ tɨhundi maña mɨŋga. 27 Kamatɨhi wɨnɨ pandi. Naŋga kuku mɨŋgandi. Kamata kukuwɨrɨ taŋgutatavɨ ha mɨŋañaŋgɨrahi sɨkwɨtaya mɨŋgata yɨvundi, vami. 28-29 Jisas kandɨ kuyu nɨŋɨnɨŋ, tɨkatɨka kuyundumirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ kuyu ŋgundu maña maŋgumi. Manɨŋga. Nurɨŋ kru ñɨmbi naŋga hama kuyuŋgumañandɨmi. Kamatɨhi krunavundiŋ mavɨyahavarami.

8Jisas kru kandi lepra naŋga mɨŋgaŋ mɨŋavindamami(Mak 1.40-44 naŋga, Luk 5.12-14)

1 Jisas apu ha mitata mɨŋguhi krunavundi sambɨ nu naŋga umu.* 2 Kamatɨhi kru kandi lepra naŋgamɨŋga Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmi. Kamata tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta ambami, Aru mɨŋga. Naŋ pirɨti nda yaŋmɨŋavindamɨna Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñaŋɨrandɨhin, vami.* 3 Kamavahi Jisas kumandamata krukandɨhamaŋ ambami, Yi pirɨkɨnɨ. Harɨm na Gotɨndu tamɨŋgañɨ hɨmbañɨ ñaŋɨrandɨ, vami. Kamavahisarɨrwayɨ ŋandi kandi lepra ha yɨwarahi kru hama ñaŋɨrandɨmi.* 4 Kamata Jisas nuŋ karikarita ambami,Uta kru mumɨŋgaŋ naŋ yɨvurahi vana nɨrɨm maŋambavarahanda. Uta kwɨrandɨmbɨsa nandɨ ha Gotɨŋkɨrañɨŋguhu hamaŋ isɨhurama. Kamata Mosesɨndu tɨkatɨka kuyu mɨŋahandata, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hɨmŋgu. Kamatɨna Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hama kɨrañɨŋgum. Kamatɨna krumuŋɨnɨŋ ŋgata ambɨrɨmandɨyu, Kandilepra ha yɨwari, vamba ambɨrɨmandɨyu, vami.

Saŋganzarandu arumiku mɨŋga Jisasɨrɨm indarɨmaŋgarami(Luk 7.1-10)

5 Jisas pɨhu aru Kaperneam indɨhuhi Romɨndu 100 saŋganzarandu arumiku muhama pata Jisasɨŋambasɨhisɨhita nɨmavami, 6 Aru mɨŋga, yandɨ sɨmbɨrakara hama kandikɨmuhi kuma tanda kɨmuramatauhi kañɨnda aru kavuta tavɨyɨ karɨhata kɨyɨ, vami. 7 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Uta mɨŋavindamɨtɨnavindɨrɨmandɨ, vami.* 8 Jisas kamavahi, saŋganzarandu arumiku hama ambami, Aru mɨŋga, yi avimɨŋganzɨkwɨ ma, harɨm yandɨ tavɨyɨ maŋu. Hara, kuyu taya ambɨna sɨmbɨrakara yandɨ hama avindɨmɨ.9 Yi kanɨmavin ha nɨmata, yindahara kru ñɨmbi naŋga haŋɨnɨŋ karatamahu nurɨŋandɨ tɨwɨyɨ kɨndin.7:17 Jer 11.19 7:18 Lu 6.43 7:19 Mt 3.10 naŋga, Lu 3.9 naŋga, Jo 15.2 naŋga, 15.6 7:20 Mt 12.33 7:21 Hos 8.2 naŋga, Mt 21.31

naŋga, Lu 6.46 naŋga, Sɨ 19.13 naŋga, Ro 2.13 naŋga, Je 1.22 naŋga, 1.25 7:22 1 Ko 13.2 7:23 Sng 6.8 naŋga, Mt 10.33naŋga, 13.41-42 naŋga, 25.12 naŋga, 25.41 naŋga, Lu 13.25-27 naŋga, 2 Ti 2.19 7:24 Lu 6.47-48 7:28-29 Mk 1.22 naŋga, Lu 4.32 naŋga, Jo7.46 * 8:1 KuyuMatyu 5.2yɨ kɨyɨha ŋgamara. 8:2 Mt 9.18 naŋga, Mk 1.40-44 naŋga, Lu 5.12-14 naŋga, Sɨ 10.25 * 8:2 Judahatindu tɨkatɨka kuyu ambami, Krunavundi kandi lepra naŋgahaŋɨnɨŋGotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨ naŋgaŋɨnɨŋ kɨndu. Ara ŋgahi kandi lepra ha yɨwarahi uta kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋ ŋgandu. Kamatɨhu kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋŋgahu kandi lepra ha siŋgundɨhi ambandu, Krunavundi nɨŋɨnɨŋGotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñaŋɨrayɨvurahayu, vamba ambandu, vami. Wok Pris 13 naŋga 14yɨ ŋgamara. * 8:3 Juda hatindu tɨkatɨka kuyumuhaambami, Kandi lepra naŋga mɨŋgandu kwɨrandɨmbɨsayɨ tɨmbusarata ndahara Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨñɨŋɨndɨrɨmana, vami. Jisas kru kandɨhamandu kwɨrandɨ hañɨ kuma tamami. Hara Jisas ñɨŋɨ mandɨmi. Kruhamaŋ mɨŋavindamami. Kamatɨhi kandi lepra ha yɨwarahi avindɨmi. 8:4 Wkp 14.1-32 naŋga, Mt 9.30 naŋga, Mk5.43 naŋga, 7.36 naŋga, Lu 5.14 naŋga, 17.14 8:5 Jo 4.47 * 8:7 Juda hati Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨntɨrɨŋɨma vatakrunzapa muŋɨnɨŋɨndu tavɨyɨ maŋundu. Kandɨ kuyu nɨŋandɨhin Sɨmbɨrasara 10.28yɨ kɨyɨha ŋgɨmandɨra.Hara Jisas kuyu kandɨhaŋandɨhin mɨŋata mavɨñɨ mandamami. Yi Romɨndu kru hamandu tavɨyɨ urɨmanɨvata umi.

Page 14: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 8:10 11 Matyu 8:33Yandɨ saŋganzara haŋɨnɨŋ yandɨ tɨwɨyɨ kɨndu. Kamataharɨm muhamarɨm uhu vamba ambahin, undi.Pañɨ vamba ambahin, pandi. Ara yandɨ sɨmbɨrakaraŋ uta kaŋgɨm sɨmbɨra mɨŋa vamba ambahin, utamɨŋandi, vami. 10 Kamavahi Jisas kuyu kandɨha indarɨhi mavɨmbɨndɨrami. Kamata kru nu naŋgakɨndamu haŋɨnɨŋɨrɨm ambami, Narɨŋ yi kandɨ ambin, Israel hatindu kru muvatɨŋ ŋgahin kru nɨmanduindarɨmaŋgaramaŋgara vana maña maŋgɨndi. 11 Narɨŋ yinda ambin, krunavundi sambɨ pɨrɨvɨsa inayahayaha naŋga ina mɨŋgumɨŋguvu mitata pata, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu. Kamata Abraham, Aisak,Jekop naŋgamɨnzɨta ñɨrɨmandɨyu. 12Hara krunavundi kuha nuŋandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨrɨmkɨyɨmandɨyuvata yɨhɨramami haŋɨnɨŋ, Got kavarɨti tapɨra kɨvɨmɨŋgwɨ humba ndambu indɨhuta kɨyɨmandɨyu. Pɨhukɨvɨmɨŋgwɨ kandɨhañɨ irɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu, vami. 13 Kamata Jisas saŋganzarandu arumikuhamaŋ ambami, Tɨhunda uhu. Unana indarɨmitana vana ha yɨvuraham, vami. Kamatɨhi kandɨhɨrɨvɨhañɨndaya saŋganzarandu aru miku hamandu sɨmbɨrasara hama avindɨmi.

Jisas Pita nɨmburi nɨŋumɨndakɨŋ mɨŋavindamami(Mak 1.29-31 naŋga, Luk 4.38-39)

14 Jisas Pitandu tavɨyɨ indɨhuta ŋgahi Pita nɨmburi nɨŋumɨndakɨ kandikɨmuhi nuŋandɨ kwɨrandɨ haahupɨmbɨ maña kɨyɨhi, karɨhata kɨyɨmi. 15Kamatɨhi, Jisas kandɨhaŋambɨndu kumañɨ mɨŋasarahi sɨkwɨtayaavindɨmi. Kamata yahata Jisasɨrɨm ñaña sɨwɨtamami.

Jisas krunavundi sambɨ mɨŋavindamami(Mak 1.32-34 naŋga, Luk 4.40-41)

16 Kamata ina mɨŋgurɨm andɨhitɨhi, krunavundi sambɨ sundɨ ñamba arɨŋgumu haŋɨnɨŋ tɨmbuhavutaJisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamatɨhu, sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ ambahi krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ tɨhɨmitataumu. Kamata krunavundi sambɨ kandi naŋga haŋɨnɨŋmɨŋavindamami. 17Kanɨmatamusa nɨŋandɨhinɨrɨm,kuhaGot ambahi kruGotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara Aisaia ambami,Muhɨmɨmuhɨmkandi arɨŋandɨnɨ,nuŋambi mɨŋata pɨŋguvarɨmandɨ, vami. Kamataharɨm Got ambami kuyu haŋandɨhin Jisas andɨhikandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Jisas nuŋandɨ vana mɨŋahandahanda vanarɨm ambami(Luk 9.57-60)

18 Jisas ŋgahi krunavundi sambɨ kɨyɨmi hañɨ tɨhɨruhu nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambami, Narɨ naŋga indutimukari ndambu indɨwɨmɨ, vami. 19 Kamavahi tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga muhama pata Jisasɨŋnɨmavamba ambami, Ahusɨki, na mupɨhu mupɨhuyɨ unandahara, yi nanaŋga urɨmanɨ, vami. 20 KamavahiJisas nuŋ ambami, Upɨri saŋarandu upɨ ha pɨrɨhumbañɨ kɨndi. Naŋga kava ndahara ñiŋgi naŋga ŋɨnɨŋ.Hara Krundu Ñɨŋi hamandu karɨhaharɨha upɨ maŋgɨndi, vami. 21 Kamavahi sɨmbɨrasara muhama Jisasɨŋambami, Aru mɨŋga. Mitɨna uta yavandakɨŋ tuŋgɨñɨ tamɨtɨn wɨsa, vami. 22 Kamavahi nuŋ Jisas ambami,Kru kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋ nurɨŋambira tuŋgɨñɨ tamamu. Pata yi naŋga kɨnda, vami.

Jisas ambahi wɨnɨŋgasa aru siŋgundɨmi(Mak 4.36-41 naŋga, Luk 8.22-25)

23 Kamata Jisas kupik hañɨ mɨnzɨhi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ndahara mɨnzɨta, umu. 24 Utaindu pɨrɨŋɨmbɨrɨŋ kɨyɨhuhu, wɨnɨ aru pata ihɨmbɨrahi kuku kupik hañɨ indɨhuramata mɨŋa siŋgɨrɨmandɨmi. Kamatɨhira Jisas akwarɨhata kɨyɨmi. 25 Kamatɨhi Jisasɨŋ mɨŋahimɨruta ambamu, Aru mɨŋga,kwɨmɨtɨrɨŋɨmandɨhi arɨŋ ŋgurama, vamu. 26 Kamavahu Jisas ambami, Narɨ kru indarɨmaŋgaramaŋgaravana sukɨsɨmbɨrɨ naŋga ŋɨnɨŋ. Mumɨrɨm pɨŋitura, vami. Kamavata yahata wɨnɨ ha ambahɨmuhi wɨnɨ hasiŋgundɨhi, kuku sakɨrɨ handaramitami. 27Kamatɨhi indarɨhɨtɨhɨtɨta ambamu, Kru kanɨma pamatamɨŋga.Harɨmwɨnɨ nuŋandɨ kuyu indarɨhi, kuku aviñam kɨyɨ, vamu.

Sundɨ ñamba pɨŋguvarami(Mak 5.1-17 naŋga, Luk 8.26-37)

28 Jisas uta indu Galili timukari, pɨrɨvɨsa pɨhu Gadara hati nduvu yɨvurahami. Kamatɨhi kru arɨkimbatsundɨ ñamba sambɨ arɨŋgumu haŋɨnɨŋ, kru kɨmuhuhu tamandu upɨ vɨrañɨ kɨta pata nuŋ ŋgamu.Arɨkimbat kandɨhaŋɨnɨŋkrunavundiŋ yɨvuvarandu. Harɨmkwɨmbɨ kandɨhañɨ maŋgɨndandu. 29Arɨkimbatnɨmavamba avaŋgaramu, Na Gotɨndu Ñɨŋi, arɨŋ mumɨndɨrɨmana. Got arɨŋ pɨsiŋgarɨmandɨ hɨvɨ hakwɨsɨ. Hara arɨŋ pɨsiŋgarɨm pana, vamu. 30 Sambanzivi sambɨ kutañɨmarɨ kɨñɨŋgɨñɨ, ñata kɨyɨmu.31 Harɨm sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ añaŋgarata nɨmavamu, Arɨŋ pɨŋguvarata ŋgata, mitɨna utasambanzivi ndaŋɨnɨŋɨndu kwɨrandɨ humbañɨ mɨŋguramɨm, vamu. 32 Kamavahu Jisas ambami, Umara,vami. Kamavahi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ kru arɨkimbatɨŋ mitata uta sambanzivi haŋɨnɨŋɨndu kwɨrandɨñɨindɨhuramamu. Kamatɨhu sambanzivi kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga tɨvaramata ñamba humbamuyɨ mɨŋgumu.Mɨŋguta kuku ñata kɨmumbɨramu. 33 Kamatɨhu kru samba karatamandu haŋɨnɨŋ ŋgata tɨvaramamu.Kamata pɨhu aru hañɨ yɨvurahata, krunavundiŋ muhɨmɨmuhɨm yɨvurahamirɨm ambavaramu. Naŋga, kruarɨkimbat sundɨ ñamba arɨŋgumu haŋɨnɨŋ, Jisas sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarahi ŋgamurɨm ndahara

8:10 Mt 15.28 8:11 Sng 107.3 naŋga, Lu 13.29 8:12 Mt 13.42 naŋga, 21.43 naŋga, 22.13 naŋga, 25.30 naŋga, Lu 13.28 naŋga, 2 Pi 2.17naŋga, Ju 1.13 8:14 Mk 1.29-34 naŋga, Lu 4.38-41 naŋga, 1 Ko 9.5 8:16 Mk 1.32 naŋga, Lu 4.40-41 8:17 Ais 53.4 naŋga, 1 Pi 2.248:19 Lu 9.57-58 8:20 2 Ko 8.9 8:21 1 Kin 19.20 naŋga, Lu 9.59-60 8:24 Sng 4.8 8:26 Sng 65.7 naŋga, 89.9 naŋga, 107.29

naŋga, Mt 14.31 naŋga, 16.8 8:28 Mk 5.1-2 naŋga, Lu 8.26-27 8:29 Mk 1.24 naŋga, Lu 4.34 naŋga, 4.41

Page 15: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 8:34 12 Matyu 9:17ambavaramu. 34Kamatɨhu sɨhanaŋga krunavundi pɨhu kandɨhañɨ ŋgati Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Pata Jisasɨŋ,añaŋgaraŋgara arɨŋandɨ pɨrɨvɨsa nɨŋandɨhin mitata uhu vamba ambamu.

9Jisas kru kuma tanda kɨmumi mɨŋgaŋ mɨŋavindamami(Mak 2.1-12 naŋga, Luk 5.17-26)

1 Kamata Jisas kupik muhañɨ mɨnzɨta indu timukari aŋga indɨhuta, nuŋandɨ pɨhuyɨ yɨvurahami.*2 Kamatɨhi kru mumɨŋga kuma tanda atɨnda kɨmumi mɨŋgaŋ, pinayɨ kavuta pata Jisas kɨyɨmi arɨhañɨtamahu karɨhata kɨyɨmi. Kamatɨhu Jisas ŋgahi kru haŋɨnɨŋ nuŋɨrɨm indarɨmaŋgarahu ŋgata kandi naŋgahamaŋ ambami, Yandɨ ñɨŋi tɨkatɨkata kɨñɨ. Ñamba vanavana andɨndana haŋɨnɨŋ kuŋgɨ kuyɨvin, vami.3Kamavahi kru tɨkatɨka kuyundumirɨmba naŋga muvɨra yahata nurɨŋambi masamasa kuyundavarambaraJisasɨrɨm nɨmavamu, Kru nɨma Gotɨndu upɨ mɨŋata kuyu kanɨmata nɨ ambi, vamu. 4 Kamavahu Jisasnurɨŋandɨ indarɨmit hambu ŋgata nɨmavami, Mumɨndɨhi indarɨmit ñamba haŋɨnɨŋ narɨŋandɨ mavɨñɨkɨyɨ. 5 Yi kru nɨmarɨm nandɨ ñamba vanavana haŋɨnɨŋ kuŋgɨ kuyɨvin vɨrɨm avɨrɨmandamahin. Naŋgayahamɨrata kɨndavara vɨrɨm ndahara avɨrɨmandamahin. 6Nɨmata nɨmbu indarɨmara. Krundu Ñɨŋi hamapɨrɨ nɨñɨ nu ñɨmbi naŋga mɨŋga. Kamataharɨm ñamba vanavanandu kuŋgɨ kuyɨvahi, vami. KamavataJisas kru kuma tanda kɨmuhɨmu hamaŋ tɨhɨratuta ŋgata ambami, Yahamɨrata nandɨ pina ha mɨŋata nandɨtavɨyɨ uhu, vami. 7 Kamavahi kru hama yahamɨrata nuŋandɨ tavɨyɨ umi. 8 Kamatɨhi, kruŋ Got tɨkatɨkanaŋga ñɨmbi ŋgumiha ŋgata pɨŋitumu. Kamata krunavundi Gotɨndu ñɨmbi tɨhuyahamu.

Jisas Matyuŋ uraramami(Mak 2.13-17 naŋga, Luk 5.27-32)

9 Jisas uta kru mumɨŋgaŋ ŋgami. Nuŋandɨ ñɨmbi Matyu. Gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋandutavɨyɨ mɨnzɨta kɨyɨmi. Kamatɨhi Jisas nuŋ ambami, Na yi naŋga pañɨ, vami. Kamavahi Matyu yahamɨratanu naŋga umi. 10 Kamata muhɨvɨyɨ, Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ, Matyundu tavɨyɨ krugavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ naŋga, kru muvɨra ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋnaŋga kɨhɨrɨ mɨnzɨta ñamu.* 11Kamatɨhu Farisi haŋɨnɨŋ ŋgata, Jisasɨndu sɨmbɨrasaraŋ kitɨhuta nɨmavamu,Mumɨndɨhi kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa ndaŋɨnɨŋ, naŋga kru muvɨra ñamba vanavanaandɨndu ndaŋɨnɨŋ, sɨwɨmañamasa ndamata narɨŋandɨ ahusɨki ndama naŋga kɨhɨrɨ ñandu, vamu.*12 Kamavahu Jisas indarɨta ambami, Kru kandi manɨman haŋɨnɨŋ ukɨ kahahaha mɨŋga kɨndiyɨ maŋundu.Kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ ndaya ukɨ kahahaha mɨŋga kɨndiyɨ undu. 13 Got ambami, Narɨ yaŋ saŋɨnaŋgakɨrañɨŋgundararɨm pirɨmandamandin. Hara muŋɨnɨŋ sɨhiŋgamara vata pirɨtamamaŋgarandin, vambaambami, vami. Kamavata Jisas sɨhinda ambami, Harɨm narɨ uta kuyu kanɨŋandɨhinɨrɨm indarɨmitataŋgamara. Yi tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ uraramɨrɨm mambayɨmin. Yi ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋuraramɨrɨm payɨmin, vami.

Jisas ñaña itɨhañaña vanarɨm ambavarami(Mak 2.18-22 naŋga, Luk 5.33-39)

14 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Jonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ kitɨhuta nɨmavamu, Mumɨndɨhi aranaŋga Farisi ñaña itɨhañaharɨŋ nandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ñaña maŋitɨhañandu, vamu. 15Kamavahu Jisasambami, Kru mumɨŋga navundi urɨrɨm andɨndi. Kamata nuŋandɨ kru mɨndu haŋɨnɨŋ naŋga kɨyɨhihinuŋambirɨm indarɨhu mavɨndɨhi maŋirɨhandu. Kɨyɨhandata kru muŋɨnɨŋ kru kandɨhamaŋ tɨmbutamuvu undu. Kamatɨhu nuŋandɨ kru mɨndu haŋɨnɨŋ nɨŋambirɨm indarɨhu mavɨndɨhi ñaña itɨhañandu.16 Sɨwɨmañanda, kru mumɨŋga mɨkwɨrɨ kɨhi sɨŋga mɨŋata, kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ atɨndu sɨhɨrasɨhɨrahumbañɨ yɨvuvihɨta manzɨvirɨndi. Kandɨhamata musa andɨta, kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ atɨndu hañɨmburɨndi. Kamatɨhi mɨkwɨrɨ kɨhi sɨŋga kumba yɨvuvihɨta sɨvirɨndi haŋandɨhin uta sukɨyɨputɨndi.Kamata mɨkwɨrɨ kɨhi sɨŋga ha andɨhi kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ atɨndu ha sɨhɨrata kumba ha sɨhindaarutɨmaŋgarandi. 17 Kru mumɨŋga wain kɨhi ŋandi meme vɨsa atɨnduyɨ maŋgapirandi. Kamatɨhi meme

* 9:1 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Jisasɨndu pɨhu ha, pɨhu aru Kaperneam. Matyu 4.13yɨ ŋgamara. 9:2 Mt 8.10 naŋga,Mk 2.3-5 naŋga, Lu 5.18-20 9:4 Sng 94.11 naŋga, Mt 12.25 naŋga, Lu 6.8 naŋga, 9.47 naŋga, Jo 2.25 9:5 Mk 2.5 naŋga, 2.9 naŋga, Lu5.20 naŋga, 7.48 9:6 Jo 5.8 naŋga, 17.2 9:10 Lu 15.1-2 * 9:10 Aŋgwɨmɨkɨyɨ nɨŋandɨhin ninɨmbahandu tavɨyɨsɨkwɨ ñata kɨyɨmuvu avindamata maŋambami. Kru sambɨ Matyundu tavɨyɨ vaha vamba indarɨmitamu.Kanɨŋandɨhin Mak 2.15yɨ ŋgamara. Hara kru muvɨra Jisasɨndu tavɨyɨ vamba indarɨmitamu. 9:11 Mt 11.19naŋga, Mk 2.16 naŋga, Lu 5.30 naŋga, 19.7 * 9:11 Farisi tɨkatɨka kuyu sambɨ mɨŋahandandu. Kamataharɨm nɨmataindarɨndu. Kru tɨkatɨka kuyu kanɨŋɨnɨŋ mamɨŋahandandu haŋɨnɨŋ ñamba vana andɨndu. Kamataharɨmnurɨ Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨ naŋga kɨndu. Juda hati kru Rom hati naŋga kɨndu haŋɨnɨŋ Gotɨndutamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨ naŋga kɨndu. Naŋga Juda hati kru Romɨndu gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨsmɨŋandu haŋɨnɨŋ ndahara Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨ naŋga kɨndu. 9:12 Mk 2.17 naŋga, Lu 5.31 9:13Hos 6.6 naŋga, Mt 12.7 naŋga, Mk 2.17 naŋga, Lu 5.32 naŋga, 1 Ti 1.15 9:14 Lu 18.12 9:15 Jo 3.29

Page 16: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 9:18 13 Matyu 9:38vɨsa ha pirɨhuhi wain ha pɨrɨyɨ mɨŋgaramandi. Kamatɨhimeme vɨsa handahara ñambatɨndi. Kamataharɨmwain kɨhi, meme vɨsa kɨhiyɨ kapirandi. Kamatɨhi arɨkiŋgɨm avindaya kɨndu.*

Ñɨŋi mɨŋahimɨruta muŋambɨŋ mɨŋavindamami(Mak 5.22-43 naŋga, Luk 8.41-56)

18 Jisas Jonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambavarahihi, aru miku mumɨŋga pata Jisasɨndu tandanzapayɨtanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta ambami, Yandɨ navundi ha tɨhura kwɨmi. Hara pata uta mɨŋasarɨna aŋgayahamɨram, vami. 19 Kamavahi Jisas yahamɨrata kru kandɨhama naŋga uhi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋndahara nu naŋga kɨhɨrɨ umu. 20-21 Kamatɨhi navundi 12 simbi sɨkwɨ ñaŋgwɨ yɨvukuvɨta kɨndi ŋambɨnuŋambi ambami, Nuŋandɨ mɨkwɨrɨ kuta nɨñɨ ñapɨruvu kumandamata tɨmbusarata ndahara avindɨrɨman,vami. Kamavata Jisasɨndu kutɨvu arɨhañɨ pata kumandamata nuŋandɨ mɨkwɨrɨ kuta hañɨ tɨmbusarami.22 Kamatɨhi Jisas kimɨruramata ŋgata nɨmavami, Yandɨ ñɨŋi tɨkatɨkata kɨñɨ. Na yaŋɨrɨm indarɨmaŋgaranaharɨm avindɨ, vami. Kamavahi navundi haŋambɨ kandɨhɨrɨvɨ hañɨ sɨkwɨtaya avindɨmi. 23 KamatɨhiJisas uta aru miku hamandu tavɨyɨ yɨvurahata ŋgahi krunavundi kambirɨhata kɨyɨmu. Kru haŋɨnɨŋ pɨkɨtɨmɨhuruhuhu, krunavundi pɨrɨndɨm aru tamata kɨyɨmu. 24 Kamatɨhu Jisas nurɨŋ ambami, Mikitamataumara. Navundiyɨpu nɨ maŋgwɨmi. Saŋ karɨhata kɨyɨ, vami. Kamavahi nuŋ irɨmɨndihɨmu. 25 Kamatɨhuranurɨŋ pɨŋguvarahi tapɨrañɨ pindɨhamu. Kamata Jisas indɨhuta navundi ñaŋɨra haŋambɨndu kuma hañɨmɨŋahandahi yahamɨrami. 26 Kandɨhamatɨmi hañɨndu vana ha pɨrɨvɨsa kandɨhañɨndu pɨhu muvumuvupanzaŋgarami.

Tamɨŋga ñumi arɨkimbatɨŋ mɨŋavindamami27 Kamata Jisas kandɨ pɨhu ha mitata umi. Kamatɨhi tamɨŋga ñumi arɨkimbat Jisas uhihi sɨhɨndɨ uta

nɨmavamu, Devit nɨŋuñɨŋgi, avinda vaha arɨŋ sɨhiŋgahana, vamu.* 28 Kamavahu Jisas tavɨyɨ indɨhuhi,kru arɨkimbat tamɨŋga ñumi haŋɨnɨŋ Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamatɨhu nurɨŋ kitɨhuta nɨmavami, Yiandɨrɨman vana nɨŋandɨhinɨrɨm narɨ indarɨmaŋgarara vaha, vami. Kamavahi arɨkimbat ambamu, KandɨAru mɨŋga, ara indarɨmaŋgararɨŋ, vamu. 29Kamavahu Jisas nurɨŋandɨ tamɨŋga hañɨ mɨŋasarata ambami,Narɨ yambirɨm indarɨmaŋgarara, harɨm ambara maña narɨŋ yɨvuraham, vami. 30Kamatɨhi arɨkimbatɨndutamɨŋga ha taruvɨhɨrɨmi. Kamatɨhi Jisas arɨkimbatɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋguta nɨmavami, Nɨmatamusa andɨhinŋgara nɨrɨm uta muŋɨnɨŋ maŋambavaramara, vami. 31Hara arɨkimbat uta krunavundi pɨrɨvɨsa kandɨhañɨhatiŋ Jisas avi vana andɨmi haŋandɨhinɨrɨm ambavaramu.

Maŋguyundavaravara mɨŋgaŋ mɨŋavindamami32 Kamata kru arɨkimbat uhuhu, krunavundi kru sundɨ ñamba arɨŋguhi mɨka pɨmɨtɨhi maŋguyun-

davarandi hamaŋ, Jisas kɨyɨmiyɨ tɨmbuta payɨmu. 33 Kamatɨhu Jisas sundɨ ñamba ha pɨŋguvarahikuyundavarami. Kamatɨhi ŋgata krunavundi sɨhanaŋga indarɨhɨtɨhɨtɨta ambamu, Kuha Israel pɨrɨvɨsayɨmayɨvurahandi vana yɨvurahi, vamu. 34Kamavahura Farisi ambamu, Nuŋ sundɨ ñambandu aru miku hamatɨkatɨka ŋguhi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandi, vamu.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨra ŋgumi(Sapta 9.35—10.42)Jisas krunavundiŋ ŋgahi mavɨndɨmi

35 Jisas pɨhu aruru naŋga pɨhu suksɨrambɨ sɨhanaŋgayɨ kɨndami. Kamata krunavundiŋ Got naŋgakuyundavaravara tavɨhumba nurɨŋandɨyɨ nurɨŋ ambaramami. Kamatɨndɨ kuyu avivi Gotɨndu tɨwɨyɨkɨyɨhɨyɨrɨmambavarami. Kamatɨndɨ krumuhɨmɨmuhɨmkandi naŋga haŋɨnɨŋmɨŋavindamami. 36Kamatakrunavundi sambɨ ŋgahi indarɨhu tɨmɨndɨmɨndɨhi ñamba sɨkwɨ kɨta sipsip kara manɨmanɨ haŋɨnɨŋ kɨndumaña kɨyɨmu. Kamatɨhu nuŋ mavɨnzaŋɨnzaŋɨnɨdɨmi. 37 Kamatɨhi Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋambami, Kɨvayɨ ñaña sambɨ mɨndɨtɨ. Hara krunavundi ñaña yɨvutɨhɨruramarama haŋɨnɨŋ maŋgɨyu.38 Kamataharɨm kɨva nɨŋuva hama naŋga kuyundavarata kitɨhumara. Kamatɨra sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨti utanuŋandɨ ñaña haŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨrumu, vami.

1012 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi(Mak 3.13-19 naŋga, Luk 6.12-16)

* 9:17 Juda meme yɨvuta nuŋandɨ pɨsa ha mɨŋata sɨvirɨhu meme vɨsa ha uta kuku tihɨtihɨ vuŋgɨ aru mañayɨvurahahi wain kapirandu. Wain kɨhi meme vɨsa kandɨhañɨ tamata mitahu kutamarɨ kɨta uta wainavindɨta akɨndɨndi. Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ wain ha kɨhata meme vɨsa atɨndu paña haŋandɨhin andɨti kundɨrahi.9:18 Mk 5.22 naŋga, Lu 8.41-42 9:20-21 Mt 14.36 naŋga, Mk 5.25 naŋga, Lu 8.43 9:24 Jo 11.11 9:27 Mt 15.22

naŋga, 20.29-34 * 9:27 Juda hati ŋgandu, Kru Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hama, Arumiku Devitɨndu krunzapayɨndu mɨŋga yɨvurahɨmandɨ, vandu. Tamɨŋga ñumi arɨkimbat Jisasɨrɨm nɨmataindarɨmaŋgaramu, Kru kanɨmarɨm ndɨhi Israel hati tavɨramu, vamu. Kamataharɨm arɨkimbat Jisasɨŋambamu, Devit nɨŋuñɨŋgi, vamu. 9:29 Mt 8.13 9:30 Mt 8.4 9:32 Mt 12.22 9:33 Mk 2.12 9:34 Mt10.25 naŋga, 12.24 naŋga, Mk 3.22 naŋga, Lu 11.15 9:35 Mt 4.23 naŋga, Mk 1.39 naŋga, Lu 4.44 9:36 Nam 27.17 naŋga, 1 Kin 22.17naŋga, 2 Sto 18.16 naŋga, Ese 34.5 naŋga, Sek 10.2 naŋga, Mt 14.14 naŋga, Mk 6.34 9:37 Jo 4.35 9:37 Lu 10.2

Page 17: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 10:1 14 Matyu 10:241 Jisas nuŋandɨ 12 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambahi payɨhu ambami, Yi narɨŋ yɨhɨramamin. Harɨm uta

sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarata, krunavundi muhɨmɨmuhɨm kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamamara.2 Sɨmbɨrasara kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi haŋɨnɨŋ nɨmata, kimaŋgima hama Saimon, mu ñɨmbi nuŋandɨPita, muhama nɨŋura Andru. Naŋga Jems Sebedi ñanɨŋ naŋga nɨŋura Jon. 3 Muhama Filip, muhamaBartolomyu, muhama Tomas, muhama Matyu. Kandɨhama nu gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋamɨŋga. Muhama Jems, Alfius ñanɨŋ. Muhama Tadius. 4 Muhama Saimon, Selot vat mɨŋga, imbɨ hamaJudas Iskariot. Kandɨhama Jisasɨŋ kru ñamba ŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamɨrɨmandɨ. Kamati nuŋ ñambataŋgurɨmandɨyu.

Jisas 12 sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨra ŋgumi(Mak 6.7-13 naŋga, Luk 9.1-5)

5 Jisas kru 12 vat kandɨhaŋɨnɨŋ sɨmbɨta nɨmavami, Krunavundi muvundumuvundu kɨnduyɨ maŋumara.Samariandu pɨhu aruruyɨ ndahara maŋindɨhumara.* 6 Narɨ sipsip Israel hatindu atɨnda yɨwaramuhaŋɨnɨŋ ndaya kɨnduyɨ umara. 7 Uta nɨmavamba ambavaramara, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha arɨñɨndɨha, vamba ambamara. 8 Uta kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamata, kru kɨmumu haŋɨnɨŋ andɨtɨra aŋgayahamɨramu. Kamata kru kandi lepra naŋga haŋɨnɨŋ andɨtɨra ñaŋɨraŋgɨyɨmu. Kamata sundɨ ñambahaŋɨnɨŋ pɨŋguvaramara. Narɨŋ sɨmbɨra mɨŋamɨŋarɨm yɨhɨramin vana nɨŋandɨhin mut mɨŋata mamɨŋara.Narɨ saŋ mɨŋara. Harɨmnarɨ uta krunavundiŋ ŋguramata, mut mɨŋamɨŋarɨmmaŋambamara. 9Narɨŋandɨpaŋaŋgarayɨ gol, tɨmbahɨrɨs silva, naŋga kopa kɨmbarɨta maŋumara. 10 Urɨm, narɨŋandɨ paŋa, kwɨrandɨyɨvupɨhavɨhavɨ arɨkita, tandambɨsa, naŋgamakɨrutɨmmamɨŋamara. Kru sɨmbɨramɨŋandi hamaŋnuŋandɨñaña ha ŋgundu. 11 Pɨhu aru muyɨ vaha, mana suksɨmbɨrɨ muyɨ vaha indɨhuta, pɨhu kandɨhañɨ kruavinzɨkwɨsɨkwɨ naŋga tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ mɨŋgaŋ ŋgamara. Kamata kru kandɨhama naŋgandaya kɨtauta pɨhu kandɨha mitamara. 12 Tavɨ muyɨ indɨhutaŋgata, krunavundi tavɨ kandɨhañɨndu ŋɨnɨŋɨrɨmkuyu avivi ŋguta ambamara. Gotɨndu mavɨñam narɨ naŋga kɨyɨm, vamba ambamara. 13 Kamatɨratavɨ kandɨhañɨndu krunavundi narɨŋɨrɨm kɨnzɨkɨtuŋgata, narɨŋandɨ kuyu avi ha andɨti mavɨñamɨñɨkɨyɨmandɨyu. Ara narɨŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨ mandɨtuŋgata, Gotɨŋ kitɨwɨtɨra mavɨñamɨñɨ kɨyɨhɨyɨ vana hanurɨ naŋga maŋgɨyɨmandɨ. 14 Kamata kru mumɨŋga narɨŋ tavɨ nuŋandɨyɨ tɨmbuta maŋutiŋgata, naŋganarɨŋandɨ kuyu maŋindarɨtiŋgata, tavɨ vaha, mana pɨhu aru kandɨha mitata urɨm narɨŋandɨ tanda hañɨayɨwɨrsɨ kɨyɨmandɨ ha yɨvuvaramara. Kamatɨra kru pɨhu aru kandɨhañɨ ŋgati ŋgata ambɨrɨmandɨyu,Ñamba vana andɨharɨŋ nɨmata vana nɨ andɨyu vamba ambɨrɨmandɨyu.* 15 Yi narɨŋ kandɨ ambin,Got krunavundiŋ ŋgatɨŋgurɨman vata yɨhɨramami hɨvɨyɨ hañɨ, krunavundi pɨhu kandɨhañɨ hati pɨmɨkavɨrɨmandɨyu. Kamatu Sodom naŋga Gomora hati pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu ha taratɨvɨrɨmandɨ, vami.

Muhɨmɨmuhɨm pɨmɨ vanavana yɨvurahɨmandɨ(Mak 13.9-13 naŋga, Luk 21.12-17)

16 Jisas sɨhinda ambami, Ŋgara. Yi narɨŋ sipsip maña sɨmbɨhin upɨri saŋara ñiŋgiñɨ ura. Harɨmtau andɨndi maña andɨmara. Indarɨmaŋgaratara muhɨmɨmuhɨm vana ha andɨmara. Naŋga kava umariandɨndu maña andɨmara. Ñamba vanavana andɨtɨrɨm maŋindarɨmara. 17 Kruŋ ŋgamaŋgaramara.Narɨŋ kru Juda hatindu kuyu mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamɨmandɨyu. Kamata Got naŋgakuyundavaravara tavɨ nurɨŋandɨyɨ narɨŋ pɨŋgɨrawɨsɨrɨmandɨyu. 18Narɨ yandɨ sɨmbɨrasara ŋɨnɨŋ. Harɨmnarɨŋ gavaman ndama naŋga aru miku haŋɨnɨŋ kɨyuyɨ tɨmbuta urɨmandɨyu. Kamatu yandɨ kuyu avivikru aruru haŋɨnɨŋ naŋga krunavundi muvundumuvundu haŋɨnɨŋ ndahara ambavarɨtɨra indarɨmandɨyu.19 Narɨŋ kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hama kɨyɨyɨ tɨmbuta urɨmandɨyu. Kamatu arɨŋ ambɨtuŋgata mumvambaambavarɨmɨndaŋ, vata maŋindarɨhɨtɨhɨtɨmara. Kandɨtɨwɨmi hañɨ narɨŋandɨ indarɨmit hambu, Gotnuŋambi ambavarɨtiti ambavarɨmandɨra. 20 Kuyu ambavarɨmandɨra ha narɨŋambi maŋambavarɨmandɨra.Narɨŋandɨ Navandu Mavɨñɨŋi narɨŋ indarɨmit ŋguti ambavarɨmandɨra. 21Kru nɨŋuraŋ vaha mana nɨŋusiŋvaha ŋgatɨŋgɨruta ambɨti yɨvutatamɨrɨmandɨyu. Sɨwɨmañanzihɨ nda nɨŋuvanin yahata nurɨŋandɨ ñɨŋiŋandɨrɨmandɨyu. Nurɨŋandɨ ñɨŋi haŋɨnɨŋ ndahara nɨŋum nɨŋuvaŋ miku tamata, kru muŋɨnɨŋ sɨmbɨtunɨŋum nɨŋuvaŋ yɨvutatamɨrɨmandɨyu. 22Narɨ yandɨ ŋɨnɨŋ. Harɨm narɨŋambirɨm sɨhanaŋga krunavundikɨtɨrɨ ñɨmandɨyu. Hara krunavundi tɨkatɨkata kɨtuhɨtu imbɨhɨvɨ ha yɨvurahɨti, Got nurɨŋ aŋgamɨŋɨmandɨ.23 Krunavundi pɨhu muyɨndu haŋɨnɨŋ narɨŋ ñamba vana andɨtuŋgata, tɨvaramata pɨhu muyɨ umara. Yinarɨŋ kandɨ ambin, sɨmbɨra narɨŋandɨ Israelɨndu pɨhumakamakamamɨturamɨtɨratɨra, Krundu Ñɨŋi hamapayɨmandɨ. 24 Ñɨŋi nuŋandɨ ahusɨkiŋ mandaratɨvɨrandi, naŋga sɨmbɨrakara hama nuŋandɨ aru miku

10:1 Mt 9.35 naŋga, Mk 3.13-15 naŋga, 6.7 naŋga, Lu 9.1 10:5 Sɨ 13.46 * 10:5 Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyukutaŋguta kumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ. Kuyu kanɨŋandɨhin Matyu10.5-42yɨ kɨyɨ. Jisasɨndu sɨmbɨrasara krunavundiŋ Gotɨndu kuyu ambavarɨrɨmɨtu nurɨŋ muhɨmɨmuhɨmvana yɨvurahɨrɨmandɨrɨm ambami. 10:6 Jer 50.6 naŋga, Mt 15.24 10:7 Mt 3.2 naŋga, 4.17 naŋga, Lu 10.9-11 10:7Lu 10.4-12 10:9 Lu 10.4 10:10 Nam 18.31 naŋga, Lu 10.7 naŋga, 1 Ko 9.14 naŋga, 1 Ti 5.18 10:12 Lu 10.5-6 10:14 Sɨ 18.6* 10:14 Kuyu sɨwɨmaña Mak 6.11yɨ naŋga Sɨmbɨrasara 13.51yɨ ŋgɨmandɨra. 10:15 Stt 19.24-28 naŋga, Mt 11.24naŋga, Ju 1.7 10:16 Lu 10.3 naŋga, Jo 10.12 naŋga, Sɨ 20.29 naŋga, Ro 16.19 naŋga, 1 Ko 14.20 naŋga, Ef 5.15 10:17Mt 24.9 10:17 Mk 13.9-11 naŋga, Lu 12.11-12 naŋga, 21.12-15 10:18 Sɨ 25.23 naŋga, 27.24 10:19 Jo 14.26 naŋga, 1 Ko2.4 10:21 Mai 7.6 naŋga, Mt 10.35 naŋga, Lu 21.16 10:22 Mt 24.9 naŋga, 24.13 naŋga, Mk 13.13 naŋga, Lu 21.17 naŋga, Jo 15.18-2110:23 Mt 16.28 10:24 Lu 6.40 naŋga, Jo 13.16 naŋga, 15.20

Page 18: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 10:25 15 Matyu 10:42hamaŋ taratɨvɨrata kɨmbañɨ maŋgɨndi. 25 Ñɨŋi nuŋandɨ ahusɨki maña yɨvurahɨmandɨ hama, kamatandakɨyɨm. Naŋga sɨmbɨrasara, nuŋandɨ aru miku hama maña kɨyɨmandɨ hama, kamatanda kɨyɨm. Tavɨnɨŋuvarɨm Belsebul vamba ambandu. Harɨm ñɨŋisɨm tavɨ kandɨhañɨ kɨndu haŋɨnɨŋ ñɨmbi ñamba sɨkwɨŋgumandɨyu, vami.*

Kru Gotɨrɨmɨndaya pɨŋitumu(Luk 12.2-7)

26 Jisas sɨhinda ambami, Narɨŋ kru kandɨhaŋɨnɨŋ ñamba vana andɨrɨmɨtu ndahara mambɨŋitumara.Muhɨmɨmuhɨm tarɨŋguramata kɨndi haŋɨnɨŋ mamañɨ yɨvurahɨmandɨ. Kamati kuyu tarɨŋguramatakɨndi haŋɨnɨŋ ndahara sɨhanaŋga kru indarɨmandɨyu. 27 Narɨŋ kuyu kɨvɨyɨ ambavaradin haŋɨnɨŋ,inahɨmur ambavaramara. Ara kuyu sɨwɨña indarɨmandɨra haŋɨnɨŋ, uta tɨhɨrutɨhɨru upɨyɨ kuyu kɨmbañɨambavarɨtɨra krunavundi indarɨmu. 28Kru pɨrɨ nɨñɨndurɨmmambɨŋitumara. Narɨŋandɨ kwɨrandɨmbatɨ hayɨvutatamɨrɨmandɨyu, hara narɨŋandɨ mavɨñɨŋi ha mayɨvutatamɨrɨmandɨyu. Gotɨrɨmɨndaya pɨŋitumara.Nu taya narɨŋandɨ kwɨrandɨ naŋga mavɨñɨŋi ha pɨsiŋgarata, ahutuvarandi helɨyɨ kavarɨmandɨ. 29 Narɨŋgandara, kava arɨkita sukɨsɨrambɨ kru tuki tamɨŋgañɨ mut mɨŋandu. Hara narɨŋandɨ Nava kavasuksɨrambɨ kandɨhaŋɨnɨŋ karatamaŋgarandi. Harɨm, kava kandɨhañɨndu muvat pɨrɨyɨ mamɨŋgatayɨvumvɨtiŋgata, mamɨŋgata yɨvɨrɨmandɨ. 30 Naŋga, Got narɨŋandɨ miku mɨnɨ nɨŋɨnɨŋ mɨnza mɨnɨmɨnɨŋgatɨŋgɨruta mɨtundi. 31 Narɨ Gotɨndu tamɨŋgañɨ aruŋɨnɨŋ nzɨkwɨ kɨndara, kava sukɨsɨrambɨŋtaratɨvɨramaŋgarandara. Kamataharɨmmambɨŋitumara, vami.

Ara Jisasɨndu ñiŋgiñɨndu ŋɨnɨŋ vavarɨm sɨwɨmanzɨwɨma mandɨmɨ(Luk 12.8-9)

32 Jisas sɨhinda ambami, Kru mumɨŋga krunavundiŋ nɨmavamba ambɨrɨmandɨ. Yi Jisasɨndu ñiŋgiñɨndumɨŋga vamba ambɨrɨmandɨ. Kru kandɨhamarɨm, yindahara Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamarɨm, krunɨma yandɨ vamba ambɨrɨman. 33Ara kru mumɨŋga krunavundiŋ, nɨmavamba ambɨrɨmandɨ. Yi Jisasɨnduñiŋgiñɨndu mɨŋga ma vamba ambɨrɨmandɨ. Kru kandɨhamarɨm, yindahara Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨhamarɨm, kru nɨma yandɨma vamba ambɨrɨman, vami.

Krunavundi Jisasɨrɨmɨndaya mavɨ ndamamaŋgaramu(Luk 12.51-53 naŋga, 14.26-27)

34 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ yambirɨm nɨmata maŋindarɨmitamara. Nu pɨrɨ nɨñɨ saŋga kirahɨrɨmpayɨmi vamba maŋindarɨmitamara. Yi saŋga kirahɨrɨm mambayɨmin. Yi tuki kuta mɨŋata payɨmin.35 Yi saŋga pɨruramɨrɨm payɨmin. Kru ñɨŋi hama nɨŋuvarɨm miku tamɨrɨmandɨ, navundi ñɨŋi haŋambɨnɨŋumɨrɨm miku tamɨrɨmandɨ, nɨmbas nɨpahiŋ miku tamɨrɨmandɨ. 36 Nuŋandɨ kru ñɨŋi, navundiñɨŋi, nɨmburi, nɨmbas, nurɨŋambi masamasa miku tamɨmandɨyu. 37 Kru nɨŋum navaŋ mavɨndamata,yaŋ mavɨmandamɨrɨmandɨ hamarɨm, yandɨyɨndu vata maŋambɨrɨman. Kru nuŋandɨ kru ñɨŋi naŋganavundi ñɨŋiŋ mavɨndamata, yaŋ mavɨmandamɨrɨmandɨ hamarɨm, yandɨyɨndu vata maŋambɨrɨman.38Naŋga kru, nuŋandɨ ahuandɨ maña pɨmɨ kavuta yi naŋga maŋgɨndɨrɨmandɨ hamarɨm, yandɨyɨndu vatamaŋambɨrɨman.* 39Kru yambira muhɨmɨmuhɨm vana andɨtɨn avindɨrɨmandɨ vamba ambɨrɨmandɨ hama,siŋgundɨrɨmandɨ. Ara yambirɨm indarɨta kwɨmɨrɨmandɨ hama, kɨmuta ndahara sɨhaŋgɨyɨmandɨ, vami.

Kru ŋguramɨrɨmandɨ hama muhɨmɨmuhɨmmɨŋɨmandɨ(Mak 9.41)

40 Jisas sɨhinda ambami, Kru narɨŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ hama, yaŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ.Ara kru yaŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ hama, Gotɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ. Got yaŋ sɨmbɨhi payɨmin.41 Hara, kru mumɨŋga ambɨrɨmandɨ. Yi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandi mɨŋgaŋ ŋguramɨrɨmanvamba ambɨrɨmandɨ. Kamavata kru kandɨhamaŋ nuŋandɨ tavɨyɨ tɨmbuta uta karatamɨrɨmandɨ.Kru kandɨhamatɨrɨmandɨ hama, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandu haŋɨnɨŋ mɨŋandu mañamuhɨmɨmuhɨmavivi mɨŋɨmandɨ. Naŋga, krumumɨŋga ambɨrɨmandɨ. Yi kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ mɨŋgaŋ ŋgu-ramɨrɨmanvamba ambɨrɨmandɨ. Kamavata kru kandɨhamaŋnuŋandɨ tavɨyɨ tɨmbuta uta karatamɨrɨmandɨ.Kru kandɨhamatɨrɨmandɨ hama, kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ mɨŋga muhɨmɨmuhɨm avivi mɨŋandi maña,mɨŋɨmandɨ. 42Krumumɨŋga ambɨrɨmandɨ. Yi kukumɨni Jisasɨndu sɨmbɨrasara ñiŋgiñɨndu ñɨmbimanɨmanmuvatɨŋ ŋguramɨrɨman vamba ambɨrɨmandɨ. Kamavata nuŋ ŋguramɨrɨmandɨ. Harɨm yi narɨŋ kandɨambin, kru kandɨhamandu avihɨmɨŋgɨm ha manziŋgundɨrɨmandɨ, mɨŋɨmandɨ, vami.

10:25 Mt 9.34 naŋga, Mk 3.22 naŋga, Lu 11.15 * 10:25 Belsebul ñɨmbi nɨ, Satanɨndu mu ñɨmbi. Matyu 12.22-28yɨndahara kɨyɨ. 10:26 Mk 4.22 naŋga, Lu 8.17 10:28 Ais 8.12-13 naŋga, Lu 12.4 naŋga, Je 4.12 naŋga, 1 Pi 3.14 10:30 Lu 21.18naŋga, Sɨ 27.34 10:31 Mt 6.26 naŋga, 12.12 10:32 Lu 12.8 naŋga, Ro 10.9-10 naŋga, Sk 3.5 10:33 Mk 8.38 naŋga, Lu 9.26naŋga, 2 Ti 2.12 10:34 Lu 12.49-53 10:35 Mai 7.6 10:36 Sng 41.9 naŋga, 55.13 10:37 Lo 33.9 naŋga, Lu 14.26 10:38Mt 16.24 naŋga, Mk 8.34 naŋga, Lu 9.23 * 10:38 Krunavundi muvundumuvundu naŋga sɨmbɨrasara saŋɨŋɨnɨŋ ñamba vanaandɨhu Romhati ahuandɨñɨ taŋgɨraramarasɨmu. Kamata kru kwɨmɨrɨmandɨ varasɨmuhama, nuŋambi ndaahuhɨrɨvɨ ha kavuta taŋgɨraramarama upɨyɨ urasɨmi. Jisas ahuandɨ kavuhavundu tɨhi kuyu ŋguta ambamikanɨŋandɨhin krunavundiŋ pɨmɨ kavuta kɨmuhɨmurɨm mambɨŋitumara vata ambami. 10:39 Mt 16.25naŋga, Mk 8.35 naŋga, Lu 9.24 naŋga, 17.33 naŋga, Jo 12.25 10:40 Mk 9.37 naŋga, Lu 9.48 naŋga, 10.16 naŋga, Jo 13.20 10:41 1 Kin17.10 naŋga, 2 Kin 4.8 10:42 Mt 18.5-6 naŋga, 25.40 naŋga, Mk 9.41 naŋga, Hi 6.10

Page 19: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 11:1 16 Matyu 11:22Jisas nin ndɨmbanzɨkwɨ

11(Sapta 11.1—16.20)Jon nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨhi Jisas kɨyɨmiyɨ umu(Luk 7.18-35)

1 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara 12 vatɨŋ ambaramata mɨtuta, kandɨ pɨhu ha mitata pɨhu makamakakandɨhaŋu kɨndaŋgɨnda krunavundiŋ ambaramarama, nurɨŋ Gotɨndu kuyu ambavarami. 2 Kamatɨhi Jonkru ñamba vana andɨhi tamandu upɨyɨ kɨta, Kraismuhɨmɨmuhɨmsɨmbɨramɨŋamindu kuyuhɨnzɨ indarɨmi.Kamata nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambami, Uta Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumara, 3 Jon ambi, Naŋɨnda vaha Gotsɨmbɨhi pɨrɨ nɨñɨ payɨmana, mana mumɨŋgaŋ vaha tavɨrɨmɨndaŋ, vamba ambi, vamba ambamara, vamu.4 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ nɨmavami, Uta Jonɨŋ muhɨmɨmuhɨm vana indarɨra, naŋga ŋgara nɨŋɨnɨŋambavaramara. 5 Krunavundi tamɨŋga ñumi haŋɨnɨŋ tɨhɨrañayu. Tanda ñamba haŋɨnɨŋ kɨndavarayu.Kandi lepra naŋga haŋɨnɨŋ ñaŋɨra yɨvurahayu. Kɨnzɨhi ñamba haŋɨnɨŋ kuyu indarɨyu. Naŋga krukɨmuhɨmuhaŋɨnɨŋ aŋga yahamɨrayu. Kamatɨhuhu krunavundimuhɨmɨmuhɨmmanɨmanhaŋɨnɨŋndaharakuyu avi indarɨyu.* 6 Naŋga kru yaŋ ŋgɨtu nurɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha mamɨŋgatayɨvɨrɨmandɨ haŋɨnɨŋ, kɨnzɨhɨnzɨtɨmu, vami. 7 Kamavahi Jonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ indarɨta umu.Uhuhu Jisas krunavundiŋ Jonɨrɨm ambami, Narɨ kru manɨman upɨvu undara ha, wɨnɨ pata kukimakamɨŋa ñɨŋuñɨŋu ndɨhi ŋgɨrɨmmaŋundara. 8Naŋga, nu kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ kuta avivi haŋɨnɨŋ tamatakɨyɨhi ŋgɨrɨmmaŋundara. Kru kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ kuta avivi ŋɨnɨŋ tamata kɨndu haŋɨnɨŋ aru mikundu tavɨyɨ kɨndu. 9Hara narɨ undara ha, muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋ ŋgɨrɨm maŋundara. Kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara mumɨŋgaŋ ŋgɨrɨm undara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavaravara kandɨhama, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara sɨhanaŋgaŋ taratɨvɨramaŋgarahi.10 Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ Jonɨrɨm ambami, Got ñɨŋi nuŋandɨŋ ambi, Ŋgana. Yi kru mumɨŋgaŋ sɨmbɨtɨnkasiramata yandɨ kuyu nɨ mɨŋata ambavarata, nambirɨm kwɨmbɨ mɨŋasɨrɨvɨrɨmandɨ. Kamati na sɨhɨndɨpayɨmana, vamba ambi, vamba ambami. 11 Narɨŋ yi kandɨ ambin, Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama krupɨrɨvɨsayɨ yɨvurahamuhaŋɨnɨŋ taratɨvɨrandi. Hara kru ñɨmbimanɨmanɨ nzɨkwɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨhama, Jonɨŋ taratɨvɨrɨmaŋgarɨmandɨ. 12 Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama Gotɨndu kuyu ambavaramihɨrɨvɨyɨ nda kɨta, patavata tɨhu ndahara, kru saŋgandu tɨkatɨka naŋga haŋɨnɨŋ, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmɨndaŋvata tɨkatɨkatɨndu. Kamatɨndɨ muvitamuvita saŋga kurɨhandu. Kamata krunavundi Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨnduhaŋɨnɨŋ pɨmɨ aru ŋgundu.* 13 Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ, naŋga tɨkatɨka kuyunduaŋgwɨmɨkɨ nɨŋandɨhin, Gotɨndu kuyu ambavarahuhu Jon kuhɨrami. 14 Harɨm narɨ kuyu kanɨŋandɨhinindarɨmɨndaŋ vataŋgata indarɨmara. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ ambami, Elaija payɨmandɨ, vamba ambami.Kaŋandɨhin Jonɨrɨm ambami. 15 Kru kɨnzɨhi naŋga hama, kuyu nɨŋandɨhin mɨŋatamamaŋgarata indarɨm.16Krunavundi tɨhundu nɨŋɨnɨŋɨndu vana haŋɨnɨŋɨrɨm ambavarɨrɨm, tɨhi kuyu pamatavu ambɨrɨman. Nurɨñɨŋi maña tɨhɨrutɨhɨru upɨyɨ mɨnzɨta kɨndu. Kamata ñɨŋi muvɨrarɨm nɨmavamba ambandu, 17 Ara pɨkɨtɨmɨhɨruharɨŋ narɨ manduturamara. Mavɨmavɨ sɨhɨpuri yɨvurɨŋ, hara narɨŋmavɨndɨhimaŋirɨhara, vambaambandu, vami. 18 Kamavata Jisas sɨhinda ambami, Jon pata kandɨŋgandɨ mañata wain maŋguvɨrandi,naŋga ambandu, Sundɨ ñamba nu naŋga kɨyɨ, vamba ambandu. 19 Hara Krundu Ñɨŋi hama pata, ñatakuvɨrandi. Kamatɨhi ambandu, Nɨŋgamara, kru nɨma ñaña sambɨ ñata wain sambɨ kuvɨrandi. Nu krugavamanndamarɨmtɨmbahɨrɨsmɨŋandu, naŋga kru ñamba vanavana andɨndumuvɨrandunɨmbɨha, vambaambandu. Hara krunavundi Gotɨndu indarɨmit avi kanɨŋɨnɨŋ mɨŋahandata sɨmbɨra mɨŋandu. Kamatɨhukrunavundimuvɨra nurɨŋandɨ sɨmbɨravu taya ŋgandu. Kamatɨhu Gotɨndu indarɨmit avi hamamañɨndɨndi,vami.

Krunavundi mavɨ maŋgimɨruyu haŋɨnɨŋ pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu(Luk 10.13-15)

20 Pɨhu aruru muvɨrañɨ, Jisas muhɨmɨmuhɨm nzihɨ sambɨ sihɨrahira mavɨ maŋgimɨrumu. Kamatɨhukandɨtɨwɨmi hañɨ krunavundi pɨhu aruru kandɨhaŋu hatiŋ Jisas ambahɨmumbɨrami. 21 Kamata ambami,Pɨhu aruru Korasin naŋga Betsaida hati narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Kru mumɨŋga uta pɨhu Tairnaŋga Saidon muhɨmɨmuhɨm nzihɨ yi sihɨrahin ŋgandara maña nu ndahara sihɨrahi. Kamati ŋgata,nurɨ atɨnda ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋɨrɨm indarɨramata mavɨŋgimɨruhu. Kamata mɨkwɨrɨkavɨta ahuyɨpuyɨ mɨnzɨta kɨyɨhu. 22 Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, Got krunavundiŋ ŋgatɨŋgurɨman vatayɨhɨramami hɨvɨyɨ hañɨ, narɨ pɨmɨ kavɨrɨmandɨra ha, Tair naŋga Saidon hati pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu ha

11:2 Mt 14.3 11:3 Mal 3.1 * 11:5 Kuha kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara Aisaia ambami. Got Israel hatiŋŋguramɨrɨmandɨ, vami. Kuyu kanɨŋandɨhin, Aisaia 35.1-7yɨ naŋga, 61.1-4yɨ kɨyɨ. 11:6 Mt 13.57 naŋga, 26.3111:7 Mt 3.5 11:9 Lu 1.76 11:10 Mal 3.1 naŋga, Mk 1.2 naŋga, Jo 3.28 11:12 Lu 16.16 * 11:12 Grik kuyuyɨ kanɨŋɨnɨŋɨrɨmmaŋambamaŋgarami. Kru muvɨra nurɨŋandɨ indarɨmitɨyɨ, tɨhu ambandu. Jisas ambami. Kru yaŋɨrɨmidarɨmaŋgarandu haŋɨnɨŋ ambɨtɨn, Rom hati naŋga kurɨhata nurɨŋ pɨŋguvarɨmandɨyu. Kamata Gotɨndukwɨmbɨ mɨŋasɨrɨvɨtu muhɨmɨmuhɨm nuŋandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ pɨrɨ nɨñɨ yɨvurahɨmandɨ, vambaambami, vandu. 11:14 Mal 4.5 naŋga, Mt 17.10-13 naŋga, Mk 9.11-13 11:18 Mt 3.4 11:19 Mt 9.10-14 naŋga, Lu 7.3511:21 Ais 23.1-18 naŋga, Ese 26.1—28.26 naŋga, Jol 3.4-8 naŋga, Amo 1.9-10 naŋga, Jna 3.6 naŋga, Sek 9.2-4

Page 20: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 11:23 17 Matyu 12:14taratɨvɨrɨmandɨ. 23 Kaperneam hati narɨ ambandara, Arɨŋ Got tɨhuyahɨti nuŋandɨ pɨhuyɨ yawɨmɨndaŋ,vamba ambandara, manɨŋganzɨkwɨ. Hara narɨ kɨmuhɨmuŋɨnɨŋɨndu upɨyɨ mɨŋgurɨmandɨra. Yi narɨ naŋgakɨtamuhɨmɨmuhɨmnzihɨ sihɨrahinŋgandaramañakrumumɨŋgauta Sodomndahara sihɨrɨti, Sodomkɨyɨhiwɨsa. 24 Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, Got krunavundiŋ ŋgatɨŋgurɨman vata yɨhɨramami hɨvɨ hañɨ, narɨpɨmɨ kavɨrɨmandɨra ha, Sodom hati pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu ha taratɨvɨrɨmandɨ, vami.

Narɨ yi kɨyɨman nɨñɨ pata avɨrɨkɨmumara(Luk 10.21-22)

25 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu Jisas nɨmavami, Yava. Na ihumbɨsa naŋga pɨrɨ nɨñɨndu Aru mɨŋga. Yi naŋ kuyu aviŋgwin, namuhɨmɨmuhɨmkandɨhaŋɨnɨŋ indarɨmit avi naŋgamirɨmbanaŋgahaŋɨnɨŋɨrɨmsipɨruramamana.Kamata kru nurɨŋambi taŋguhu mɨŋguhi ñɨŋi maña kɨndu haŋɨnɨŋ isɨhuramamana. 26 Kandɨ yava, nambipirɨtamata kandɨhamatɨmana, vami. 27 Kamavata Jisas sɨhinda ambami, Muhɨmɨmuhɨm Yavandak yandɨkumañɨ tamami. Kru mumɨŋga ndahara Ñɨŋi hamaŋ maŋgandi. Nɨŋuva nuŋambi ŋgandi. Naŋga, krumumɨŋga Nɨŋuvaŋ maŋgandi. Ñɨŋi hama nuŋambi ŋgandi. Naŋga kru Nɨŋuvaŋ isɨhuramahi ŋganduhaŋɨnɨŋ ndaya Nɨŋuvaŋ ŋgandu. 28 Kru sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋata pɨmɨ aru kavundara narɨ, sɨhanaŋga yikɨyɨman nɨñɨ pata avɨrɨkɨmumara. 29Narɨ yaŋ ŋgandara. Yi yambi taŋguhinmɨŋguhi, mavɨñamɨñɨ kɨndin.Kamataharɨm pata avɨrɨkɨmumara. Narɨ yandɨ vana ŋgata, yandɨ kuyundu tɨwɨyɨ kɨyɨmara. Ahuhɨrɨvɨbulmakau arɨkitandu pɨŋgwɨyɨ pɨŋgɨrɨmandɨyu vata tamandu maña yandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨmara. 30 Ahuhɨrɨvɨnarɨŋandɨ pɨŋgwɨyɨ tamin haŋandɨhin, kavuhavurɨm avɨrɨ mandamɨrɨmandɨra. Naŋga narɨŋ kavuhavuhɨm ŋgundin ha pɨmɨ ma, vami.

12Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ sɨmbɨrarɨm karikaritɨndu vanarɨm ambami(Mak 2.23-28 naŋga, Luk 6.1-5)

1 Kamata Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ muyɨ, Jisas wit kɨva itɨñɨitɨñɨ umi. Kamata nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋavɨhatɨhi, wit kɨrɨs haŋɨnɨŋ mɨŋamɨŋa ñamu. 2 Kamatɨhu Farisi haŋɨnɨŋ ŋgata Jisasɨŋ nɨmavamu, Nɨŋga,nɨmata vana nandɨ sɨmbɨrasara nɨŋɨnɨŋ andɨyu nɨŋandɨhin, Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ andɨhu avimandɨ,vamu.* 3 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ nɨmavami, Kuha Devit nuŋandɨ hati naŋga avɨharɨm ŋgɨta andɨmivana ha narɨ ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgandara. 4Devit Gotɨndu tavɨyɨ indɨhuta, mavatɨmba amutɨ ndu takGotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ kɨyɨhi, Gotɨŋkɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋ tamahumambɨrañɨ kɨndi. Kandɨhaŋandɨhinmɨŋata nuŋandɨ hati naŋga ñamu. Mavatɨmba kandɨha kru saŋɨŋɨnɨŋ mañarasɨmu, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋ ndaya ñarasɨmu. Hara Devit naŋga nuŋandɨ hati ñamu. 5Naŋga, tɨkatɨka kuyundu aŋgwɨmɨkɨyɨkɨndi haŋandɨhin ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgandara. Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ ndahara Gotɨŋ kɨrañɨŋguhutavɨyɨ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋ sɨmbɨra mɨŋandu. Hara nurɨŋ kuŋgɨ maŋgahandi. 6 Harɨm narɨŋ yiambin, kru nɨñɨ kɨyɨ mɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha taratɨvɨri. 7 Got ambami, narɨ yaŋ saŋɨnaŋgakɨrañɨŋgundararɨm pirɨmandamandin. Hara muŋɨnɨŋ sɨhiŋgamara vata pirɨtamamaŋgarandin, vambaambami. Harɨm kuyu kanɨŋandɨhindu kuyu sapa ha ŋgamaŋgarandarandɨti, kru pɨmɨ manɨmanɨnɨŋɨnɨŋɨrɨm pɨmɨ maŋguhara. 8 Harɨm Krundu Ñɨŋi hama nuŋambi Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ karatamandi,vami.

Jisas kru kuma kɨmuhɨmumɨŋgaŋ mɨŋavindamami(Mak 3.1-6 naŋga, Luk 6.6-11)

9 Jisas kandɨ upɨ haŋu mitata uta pɨhu muyɨ yɨvurahami. Kamata Got naŋga kuyundavaravara tavɨnurɨŋandɨyɨ indɨhumi. 10 Kandɨhañɨ kru mumɨŋga kɨyɨmi, kru kandɨhama kumamaka timu kɨmuhɨmumɨŋga. Kru muvɨra kuyusɨhɨrata Jisasɨŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋ ndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmɨndaŋ vatakitɨhuta ambamu, Kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ mɨŋavindamaharɨŋ vaha, manamambaha mɨŋavindamaharɨŋ, vamu. 11 Kamavahu Jisas nurɨŋ ambami, Narɨŋandɨ kru mumɨŋga nuŋandɨsipsip mɨnzamɨnza ŋandi Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ kumbañɨ mɨŋguti pɨŋgɨrɨti, yahahi. 12 Hara kru sipsipmaña hɨmma, sipsipɨŋ kru taratɨvɨramaŋgarandi. Harɨm Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ kru kandi naŋga haŋɨnɨŋmɨŋavindamaharɨŋ, vami. 13 Kamavata kru kuma kɨmuhɨmu hamaŋ ambami, Kuma nandɨ ha tɨtɨ tama,vahi, kumanuŋandɨha tɨtɨ tamahi avindɨta kuma tamumañakɨyɨmi. 14Kandɨhamatɨhi ŋgata, Farisi haŋɨnɨŋ

11:23 Stt 19.24-28 naŋga, Ais 14.13-15 11:24 Mt 10.15 naŋga, Lu 10.12 11:25 1 Ko 1.26-29 11:27 Mt 28.18 naŋga, Jo 1.18 naŋga,3.35 naŋga, 10.15 naŋga, 17.2 naŋga, Fl 2.9 11:28 Jer 31.25 11:29 Jer 6.16 naŋga, Sek 9.9 naŋga, Jo 13.15 naŋga, Fl 2.5 naŋga, 1 Jo 2.611:30 1 Jo 5.3 12:1 Lo 23.25 naŋga, Mk 2.23-28 naŋga, Lu 6.1-5 12:2 Kis 20.10 naŋga, Mt 12.10 naŋga, Lu 13.14 naŋga, Jo 5.10 naŋga,

7.23 * 12:2 Juda hatindu tɨkatɨka kuyuyɨ Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ sɨmbɨra mɨŋamɨŋarɨm karikaritɨmi. Sɨmbɨramɨŋamɨŋarɨm tɨkatɨka kuyu nurɨŋ karikaritɨmi muha, ñaña mɨndɨtɨŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramarama sɨmbɨra.Aŋga Mɨŋamɨŋa, 34.21yɨ ŋgamara. Farisi ambamu, Sɨmbɨrasara nandɨ nɨŋɨnɨŋ tamahubɨrata tɨkatɨka kuyukanɨŋandɨhin mɨŋata kavarayu, vamu. 12:3 Wkp 24.9 naŋga, 1 Sml 21.1-6 12:5 Nam 28.9-10 12:6 Mt 12.41-42naŋga, Lu 11.31-32 12:7 Hos 6.6 naŋga, Mt 9.13 12:10 Lu 14.3 12:11 Kis 23.4-5 naŋga, Lo 22.4 naŋga, Lu 14.5 12:14 Mt26.4 naŋga, 27.1 naŋga, Mk 3.6 naŋga, Lu 6.11 naŋga, Jo 7.1 naŋga, 7.19 naŋga, 11.53

Page 21: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 12:15 18 Matyu 12:36Got naŋga kuyundavaravara tavɨ ha mitata uta tɨhɨrumu. Kamata kuyundavarata Jisasɨŋ yɨvutatamɨtɨrɨŋkwɨmɨrɨmandɨ vata kɨndɨmbuhɨramu.*

Jisas Gotɨndu sɨmbɨrakara sɨkwɨ mɨŋga15 Farisi haŋɨnɨŋ Jisasɨrɨm mɨndahɨrahu ŋgami. Harɨm kandɨ pɨhu ha mitata umi. Uhihi krunavundi

sambɨ kandi naŋga haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨ umu. Kamatɨhu krunavundi kandi naŋga haŋɨnɨŋ sɨhanaŋgamɨŋavindamami. 16 Kamata Jisas krunavundiŋ karikarita ambami, Uta yambirɨm kru muŋɨnɨŋ maŋam-bavaramara, vami. 17 Jisas kandɨhamata vana andɨhi, Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravaraAisaia ambami kuyu haŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami. Aisaia ambami, Got ambi, 18 Nɨŋandɨhinyandɨ sɨmbɨrakara mɨŋga. Yi nuŋ yambi yɨhɨramamin. Yi nuŋ mavɨndamamaŋgarandin, naŋga yandɨmavɨnɨmbu nuŋambirɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgari. Yandɨ Mavɨñɨŋi nu naŋga tamɨman. Kamatɨn tɨtɨvanarɨmɨndaya krunavundi pɨrɨvɨsa muvundumuvundu haŋɨnɨŋ ambavarɨmandɨ. 19 Nu krunavundiŋukari saŋganzaŋgandɨndɨ mambɨhuravɨrɨmandɨ. Naŋga kɨndɨmakamakayɨ taŋguramata ambavarɨtitikrunavundi maŋindarɨmandɨyu. 20 Kuki tɨkatɨkama haŋandɨhin nu mamɨŋarɨvɨrɨmandɨ. Naŋga umbimandumaŋgarɨmandɨ hamamɨŋawɨmɨrɨmandɨ. Nu sɨmbɨramɨŋata andɨti tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ vana ha ñambavanavana haŋɨnɨŋ taratɨvɨrɨmandɨ. 21 Kamati krunavundi pɨrɨvɨsa muvundumuvundu haŋɨnɨŋ, nuŋɨrɨmindarɨmaŋgarata arɨŋ ŋguramɨrɨmandɨ vata tavɨrɨmandɨyu, vamba ambi, vamba ambami, vami.

Jisas Belsebul naŋga sɨmbɨra mɨŋandi vamu(Mak 3.20-30 naŋga, Luk 11.14-23 naŋga, 12.10)

22 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ kru sundɨ ñamba arɨŋgumi mɨŋgaŋ Jisas kɨyɨmiyɨ mɨŋata payɨmu. Kru kandɨhamatamɨŋga ñumi naŋga kuyu maŋguyundavarandi mɨŋga. Kamatɨhu Jisas nuŋ mɨŋavindamahi, kandɨhamakuyundavarata tɨhɨrañami. 23 Kamatɨhi krunavundi sɨhanaŋga pɨndɨrata yahata ambamu, Kru nɨma Devitnɨŋuñɨŋgi vaha, vamu. 24 Hara, Farisi haŋɨnɨŋ kuyu kandɨha indarɨta yahata ambamu, Kru nɨma, sundɨñambandu aru miku Belsebulɨndu tɨkatɨkayɨ sundɨ ñamba pɨŋguvarandi, vamu.* 25 Hara Jisas nurɨŋandɨindarɨmit hambu ŋgami. Harɨm nurɨŋ nɨmavami, Pɨrɨvɨsa mɨnzayɨndu ŋɨnɨŋ sɨhɨrata arɨkinzapa kɨtakurɨhata, krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ ñambatɨhu. Pɨhu aru muyɨ hati vaha mana tavɨ mɨnzayɨndu ŋɨnɨŋtamarahata arɨkinzapa kɨta kurɨhata, krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ tɨkatɨka mandɨhu. 26Kamata maña, Satanyahata Satanɨŋ pɨŋguvarɨti tamarahata arɨkinzapa kɨta kurɨhɨtu, Satanɨndu tɨkatɨkata nurɨŋ karatamata-mandu maŋgɨyɨmandɨ. 27 Harɨm yaŋ Belsebul ŋguramahi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandintiŋgata,narɨŋandɨ hatiŋ ninɨndaya ŋguramahi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandu. Harɨm narɨ ambarakuyu haŋɨnɨrɨm narɨŋandɨ hati narɨŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨyu. 28 Hara, yaŋ Gotɨndu Mavɨñɨŋi ŋguramahisundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandintiŋgata, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha pata ara naŋga kɨyɨha, vambaindarɨmara. 29 Kru mumɨŋga kru tɨkatɨka mɨŋgandu tavɨyɨ pamata indɨhuta nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨmmɨŋahi. Kamatɨrɨm kru tɨkatɨka hamaŋ siki naŋga sɨmahahi wɨsa. Kamatanda kru kandɨhamandu tavɨyɨmuhɨmɨmuhɨmmɨŋahi. 30Kru yaŋ mɨndu mandamandi hama, yaŋ miku tamandi. Ara kru yaŋ ŋguramatakrunavundiŋ mayɨvutɨhɨruramandi hama, pɨŋguvarahi siŋunziŋgu undu. 31 Kamataharɨm narɨŋ yiambin, krunavundi muhɨmɨmuhɨm ñamba vanavana andɨrɨmandɨyu, naŋga Gotɨŋ ambasuvɨrɨmandɨyuhaŋɨnɨŋ, Got kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨ. Hara kru Gotɨndu Mavɨñɨŋiŋ ambasuvɨrɨmandɨ hamandu kuŋgɨ,Got maŋguyɨvɨrɨmandɨ. 32 Kru mumɨŋga Krundu Ñɨŋiŋ kuyu ñamba ambɨrɨmandɨ. Hara ñamba vanakandɨhaŋɨnɨŋ Got kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨ. Hara kru GotɨnduMavɨñɨŋiŋ kuyu ñamba ambɨrɨmandɨ hamanduñamba vana haŋandɨhin, tɨhu naŋga mutɨhu ndahara Got kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨ, vami.

Ahu ñamba haŋandɨhin kandɨ ñamba tamandi(Luk 6.43-45)

33 Kamata Jisas ambami, Ahu avi haŋandɨhin nuŋandɨ kandɨ handahara avindɨrɨmandɨ. Ara ahuñamba ha kandɨ nuŋandɨ handahara avi mandɨrɨmandɨ. Kamataharɨm kru ndahara ñaña kandɨhambuŋgaŋgaramata ambandu, Ahu nda avi, nda ñamba, vamba ambandu. 34Narɨ kru ñamba, tau ñamba ŋɨnɨŋmaña. Pamata kuyu avi ambavarɨmandɨra. Kru nuŋandɨ mavɨŋgukuyɨ muhɨmɨmuhɨm indarɨmit kɨndihaŋɨnɨŋ ambavarandi. 35 Kru avi hamandu indarɨmit avivi sambɨ nuŋandɨ mavɨ humbavu kɨndi. Harɨmavi vana taya andɨndi. Ara kru ñamba hamandu indarɨmit ñamba sambɨ nuŋandɨ mavɨ humbavu kɨndi.Harɨm ñamba vana taya andɨndi. 36 Hara yi narɨŋ ambin, Got krunavundiŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨ hɨvɨ hañɨ,krunavundi muhɨmɨmuhɨm kuyuhuyu kuyundavarandu haŋɨnɨŋɨrɨm indarɨramarama ŋgatɨŋgurɨmandɨ.* 12:14 Farisi, kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamatama vanarɨm sɨmbɨra maña vamba indarɨramarasɨmu.Harɨm Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ kru kandi naŋga ŋɨnɨŋ mamɨŋavindamata sɨmbɨra mamɨŋarasɨmu. HaraJisas kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ mɨŋavindamarasɨmi. Kamatɨhi Farisindu mavɨmbunɨŋambirɨm ñambatɨrasɨmi. Harɨm nuŋ yɨvutatamɨmɨndaŋ vata kɨndɨmbuhɨramu. Luk 13.14yɨ, naŋga Jon5.16yɨ kɨta uta 18yɨ ŋgamara. 12:15 Mk 3.7-10 12:16 Mt 8.4 naŋga, Mk 3.12 12:18 Ais 42.1-4 naŋga, Mt 3.17 naŋga,17.5 12:22 Mt 9.32-33 12:24 Mt 9.34 naŋga, 10.25 naŋga, Mk 3.22 naŋga, Lu 11.15 * 12:24 Belsebul ñɨmbi nɨ Satanɨndumu ñɨmbi. 12:25 Mt 9.4 naŋga, Jo 2.25 naŋga, Sk 2.23 12:28 Dan 2.44 naŋga, 7.14 naŋga, Lu 1.33 naŋga, 17.20-21 naŋga, Sɨ 10.38naŋga, 1 Jo 3.8 12:29 Ais 49.24 naŋga, Lu 11.21-23 naŋga, 1 Jo 4.4 12:30 Mk 9.40 naŋga, Lu 9.50 naŋga, 11.23 12:31 Mk3.28-29 naŋga, Lu 12.10 naŋga, Sɨ 7.51 naŋga, 1 Ti 1.13 naŋga, Hi 6.4-6 naŋga, 10.26 naŋga, 1 Jo 5.16 12:32 Mt 11.19naŋga, Lu 12.10 naŋga, Jo 7.12 naŋga, 7.52 naŋga, 1 Ti 1.13 12:33 Mt 7.16-20 naŋga, Lu 6.44 12:34 Mt 3.7 naŋga, 15.18 naŋga, 23.22naŋga, Lu 3.7 naŋga, 6.45

Page 22: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 12:37 19 Matyu 13:737Harɨm nandɨ kuyuvu taya ŋgaŋgaramata Got ambɨrɨmandɨ, Kru na ñamba mɨŋga, na avi mɨŋga vambaambɨrɨmandɨ, vami.

Kru muvɨra Jisasɨŋ muhɨm nzihɨ sihɨrasihɨrarɨm kitɨhumu(Mak 8.11-12 naŋga, Luk 11.29-32)

38 Kru tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Farisi muvɨra Jisasɨŋ nɨmavamu, Ahusɨki,muhɨm nzihɨ sihɨrɨnana ŋgɨm vata pirɨ kɨrɨŋ, vamu. 39 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ ambami,Nɨmati hɨrɨvɨyɨndu krunavundi ñamba ŋɨnɨŋ. Harɨm Gotɨŋ ndaya mavɨñɨ mandamandu. Imutamutmuhɨmɨmuhɨm nzihɨ ŋgɨmɨndaŋ vata añaŋgarandu hara maŋgɨmandɨyu, manɨŋga. Muhɨm nzihɨ sihɨrahiŋgɨmaña ha, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Jona sihɨrami handaya ŋgɨmandɨyu. 40 Jona asaarundu mavɨŋgumbañɨ arɨkikwɨrɨ hɨvɨ kɨyɨmi. Sɨwɨmañanda Krundu Ñɨŋi hama ndahara arɨkikwɨrɨhɨvɨ sava humbañɨ kɨyɨmandɨ. * 41 Krunavundiŋ Got ŋgatɨŋgurɨman vata yɨhɨramami hɨvɨyɨ, Ninivehati krunavundi sɨhanaŋga Gotɨndu tamɨŋgañɨ ñamba vana andɨndurɨm taŋguramɨrɨmandɨyu. Kamatanarɨŋandɨ tɨwɨmiyɨ krunavundi ñamba vanavana andɨndurɨm kuyu kɨmbañɨ ambavarɨmandɨyu. Ninivehati Jona ambavarahi ŋgaŋga mavɨŋgimɨrumu. Hara kru mumɨŋga narɨ ñiŋgiñɨ kɨyɨ mɨŋga, Jonaŋtaratɨvɨri. 42 Krunavundiŋ Got ŋgatɨŋgurɨmandɨ tɨwɨmiyɨ, Navundi aru miku Sebandu haŋambɨ ndaharaGotɨndu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Kamata krunavundi tɨhundu nɨŋɨnɨŋɨndu ñamba vanavanarɨmkuyu kɨmbañɨ ambavarɨmandɨ. Navundi aru miku kandɨhaŋambɨ, pɨrɨvɨsa nɨñɨndu mandambuyɨ kɨndi.Hara Solomon indarɨmit avivi nuŋandɨ ambavarɨti indarɨtɨn vata payɨmi. Hara kru mumɨŋga nɨñɨ kɨyɨmɨŋga Solomonɨŋ taratɨvɨramaŋgari, vami.

Sundɨ ñamba aŋga payɨmi(Luk 11.24-26)

43 Jisas sɨhinda ambami, Sundɨ ñamba kru mumɨŋgaŋ mitata urɨmandɨ. Kamata kuku manɨmanupɨvu avɨrɨkɨmuhɨmu upɨ puhɨrata kɨndɨrɨmandɨ. Hara avɨrɨkɨmuhɨmu upɨ maŋgɨmandɨ. 44 Kamataambɨrɨmandɨ, Yi tavɨ kɨyɨmin hañɨ aŋga uta kɨyɨman, vamba ambɨrɨmandɨ. Kamavata uta kɨyɨmi tavɨha ŋgɨti ikɨrañata kanzɨ mɨŋayahuramɨntu saŋgɨyɨmandɨ. 45 Kamati uta sundɨ ñamba kuma timu, tamuarɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata vat ñamba vanandu supɨrisupɨri haŋɨnɨŋ tɨmbuta pata indɨhuta tavɨ kandɨhañɨkɨyɨmandɨyu. Kru kandɨhama kuha ñamba kɨyɨmi, hara tɨhu ñambatɨmaŋgarɨmandɨ. Krunavundi tɨhundunɨŋɨnɨŋ sɨwɨmañanzihɨ yɨvurahɨmandɨ, vami.

Ninɨnin Jisas nɨŋum naŋga nɨŋuranava(Mak 3.31-35 naŋga, Luk 8.19-21)

46 Jisas krunavundiŋ kuyu ŋguhihi nɨŋum naŋga nɨŋuratakɨña pata Jisas naŋga kuyundavarɨmɨndaŋvata tapɨrañɨ kɨyɨmu. 47 Kuyundavarahihi, kru mumɨŋga pata ambami, Namaka naŋga naratakɨñananaŋga kuyundavarɨmɨndaŋ vata pata tapɨravu nda kuyu, vami.* 48Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Yamakanaŋga yaratakɨña kandɨhaŋɨnɨŋ ninɨnin, vami. 49 Kamavata nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ isɨhuramata ambami,Ŋgamara, nɨŋɨnɨŋ ndɨhi yandɨ yamaka naŋga yaratakɨña. 50 Krunavundi Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨndihamandu vana taya mɨŋahandahandarɨm pirɨkɨndu haŋɨnɨŋ ndaya, yandɨ yamaka, yarɨmandakɨña naŋgayaratakɨña, vami.

13Wit kɨrɨs ndu tɨhi kuyu(Mak 4.1-9 naŋga, Luk 8.4-8)

1 Kandɨhɨvɨ hañɨndaya Jisas tavɨhumba hambu mitata tapɨrañɨ pindɨhata uta indu aru hañɨndu tɨvɨyɨmɨnzɨta kɨyɨmi. 2 Kamatɨhi krunavundi sambɨ nu kɨyɨmi hañɨ payɨhu, kupik hañɨ yahuta mɨnzɨmi.Kamatɨhi krunavundi sɨhanaŋga indu tɨvɨ hambu taŋguvatamu. 3 Kamatɨhu Jisas nurɨŋ tɨhi kuyu sambɨambavarata, nɨmavami, Indarɨmara. Kru mumɨŋga wit kɨrɨs kɨvayɨ sisɨvɨrɨman vata umi.* 4 Kamata kɨvahañɨ sisɨvata uhihi muvɨra kɨndɨmbatɨyɨ mɨŋgaramahu kava pata ñamu. 5 Muvɨra pɨrɨ tɨmba naŋgavɨrañɨ mɨŋgaramamu. Pɨrɨ kandɨhaŋu simbɨyɨ simbɨyɨ kɨrɨ hambu tɨmba naŋga. Kamataharɨm witkɨrɨs kandɨhaŋɨnɨŋ pɨrɨ kandɨhaŋu mɨŋgaramata sarɨwayɨ tɨmɨravaramu. 6 Hara kundur ha kavarahipɨrɨhumbañɨ mamɨŋgumi. Harɨm ina kɨrahɨmuhi sahata kɨmumbɨramu. 7 Ara wit kɨrɨs muvɨra sikipunzɨmbunzɨ ñiŋgiñɨ mɨŋgaramamu. Kamatɨhu siki punzɨ naŋga haŋɨnɨŋ tɨmɨratawit haŋɨnɨŋ tarɨŋgumu.12:38 Mt 16.1 naŋga, Mk 8.11 naŋga, Lu 11.16 naŋga, Jo 6.30 naŋga, 1 Ko 1.22 12:39 Mt 16.4 naŋga, Mk 8.12 naŋga, Lu 11.29-32 * 12:40

Jona 1.17yɨ ŋgamara. Kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara Jonandu aŋgwɨmɨkɨyɨ Jona uta pɨhu aru Ninivehati krunavundiŋ Gotɨndu kuyu ambavarahi, nuŋandɨ kuyu indarɨta mavɨŋgimɨrumurɨm ambavarami.Jona 3.5yɨ ŋgamara. 12:41 Jna 3.5 12:42 1 Kin 10.1-10 naŋga, 2 Sto 9.1-12 naŋga, Mt 12.6 12:43 Jop 1.7 naŋga, Lu11.24 naŋga, 1 Pi 5.8 12:45 Hi 6.4 naŋga, 2 Pi 2.20-22 12:46 Mt 13.55 naŋga, Mk 3.31 naŋga, Jo 2.12 naŋga, Sɨ 1.14 * 12:47 Krumirɨmba naŋga muvɨra ambandu. Kuyu Matyu 12.47yɨ kɨyɨ nɨŋandɨhin Matyu nuŋambi mayɨhimbɨvɨrami.Kru mumɨŋga kuyu Mak 3.32yɨ naŋga Luk 8.20yɨ kɨyɨ haŋɨnɨŋ ŋgata, kuyu sɨwɨmañara kɨyɨm vata, kuyuMatyu 12.47yɨ kɨyɨ nɨŋandɨhin sɨhɨndɨvura yɨhimbɨvɨrami, vandu. 12:50 Jo 15.14 naŋga, Ro 8.29 naŋga, Ga 5.6naŋga, 6.15 naŋga, Kl 3.11 naŋga, Hi 2.11 13:2 Lu 5.1-3 * 13:3 Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋguta kumanzɨpi timutɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ. Kuyu kanɨŋandɨhin 13.3yɨ kɨta uta 52yɨ tɨhi kuyu sambɨGotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm ambami.

Page 23: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 13:8 20 Matyu 13:328Hara wit kɨrɨs muvɨra pɨrɨ aviyɨ mɨŋgaramata tɨmɨrata kandɨ tamamu. Muvɨra 100, muvɨra 60, muvɨra 30tɨndɨ tamamu. 9Kru kɨnzɨhi naŋga hama, kuyu nɨŋandɨhin mɨŋatamamaŋgarata indarɨm, vami.

Jisas tɨhi kuyuyɨ taya ambavarami(Mak 4.10-12 naŋga, Luk 8.9-10)

10 Kɨyɨhandata Jisasɨndu sɨmbɨrasara pata nuŋ nɨmavamba kitɨhumu, Mumɨndɨhi krunavundiŋ tɨhikuyuyɨ taya ambavarandana, vamu. 11Kamavahu Jisas ambami, Narɨŋ Got andɨti muhɨmɨmuhɨm nuŋandɨtɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨndu kuyu sapa sipɨruta kɨndi ha ŋgɨmandɨra. Hara krunavundi maŋgɨmandɨyu. 12Krumumɨŋgandu kandɨhamata hɨm muhɨmɨmuhɨm kɨyɨmandɨ hañɨ nuŋ Got sɨhinda muvɨra ŋgurɨmandɨ.Kamati nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨm sambɨ kɨyɨmandɨ. Hara kru mumɨŋgandu muhɨmɨmuhɨmmaŋgɨyɨmandɨha, muhɨmɨmuhɨmmɨŋahandata kɨyɨmandɨyɨpu ha Got pɨŋguvarata mɨtɨrɨmandɨ. 13Kanɨmata sapayɨrɨmnurɨŋ tɨhi kuyu ŋgundin. Nurɨŋandɨ tamɨŋgaŋgɨrɨs ha tɨhɨrañandi, hara muhɨm maŋgɨmandɨyu.Mɨŋatamandu hara, kuyu mu maŋindarɨmandɨyu, kamatu nurɨŋandɨ mirɨmba vu mandaruvɨhɨrɨmandɨ.14-15Krunavundi kanɨmatanɨŋɨnɨŋɨrɨmndɨhi Gotɨndukuyumɨŋata ambavaravaraAisaia ambami, Got ambi,Kuyu sambɨ ñɨmbɨrɨ indarɨmandɨra. Hara kuyu sapavumaŋgɨmandɨra. Muhɨmɨnda ŋgɨmɨndaŋ vata sambɨñɨmbɨrɨ tɨhɨraramɨrɨmandɨra, hara maŋgɨyɨmandɨra. Krunavundi kandaŋɨnɨŋɨndu mavɨ humba hambutɨkatɨkatɨmi. Kamatɨhi nurɨŋandɨ kɨnɨzɨhi haŋɨnɨŋ kuyu avi indarɨtarɨrɨm yakwɨrɨvarandu. Nurɨŋandɨtamɨŋgaŋgɨrɨsɨ ha mɨŋayɨhɨndu. Kamataharɨm nurɨŋandɨ tamɨŋga ha muhɨm maŋgɨmandɨ. Kamatinurɨŋandɨ kɨnzɨhi ha muhɨm kuyu maŋindarɨti, nurɨŋandɨ mavɨ humbavu kuyu sapa ha maŋgɨmandɨ.Kandɨhamata vana maŋandɨta, mavɨŋgimɨruta yi kɨnɨyɨ patu nurɨŋ mɨŋavindamahin, vamba ambi,vamba ambami. Aisaia ambami kuyu ha kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahi. 16 Narɨ kuyu indarɨndara, naŋgamuhɨmɨmuhɨm ŋgandara. Harɨm narɨ kɨnzɨhɨnzɨtɨmara. 17 Yi narɨŋ kandɨ ambin, kuha kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara naŋga kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ sambɨ muhɨmɨmuhɨm tɨhu ŋgara nɨŋɨnɨŋŋgɨmɨndaŋ vata pirɨtamamaŋgaramu, haramaŋgamu. Naŋga kuyu indarɨndara nɨŋɨnɨŋ indarɨmɨndaŋ vatapirɨtamamaŋgaramu, hara maŋindarɨmu, vami.

Wit kɨrɨsɨndu tɨhi kuyundu kuyu sapa(Mak 4.13-20 naŋga, Luk 8.11-15)

18 Jisas sɨhinda ambami, Kru mumɨŋga kɨvayɨ wit kɨrɨs kavaramindu tɨhi kuyu hañɨndu kuyu sapaambɨtɨn indarɨmara. 19Wit kɨrɨs kwɨmbɨyɨ mɨŋgaramamu maña handa, kru Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndukuyu avivi indarɨndi. Hara nuŋandɨ sapavu maŋgandi. Kamatɨhi Satan nu kɨndɨyɨ pata sarɨwayɨŋandikuyu Got nuŋandɨ mavɨŋgukuyɨ kurɨndi haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandi. 20-21 Ara wit kɨrɨs pɨrɨ simbɨyɨ simbɨyɨkɨrɨvu tɨmba naŋga vɨrañɨ mɨŋgaramata sarɨwayɨŋandi tɨmɨravarami maña handa, kru Gotɨndu kuyu avivisarɨwayɨŋandi indarɨta kɨnzɨhɨnzɨtɨndi. Hara nuŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha wit kɨrɨs kundurmanɨmanmaña, harɨmnuŋandɨ indarɨmaŋgamaŋgara vana ha pakanda kɨndi. Gotɨndu kuyu avivi indarɨtakɨnzɨhɨnzɨtɨndi. Hara kru nuŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana haŋandɨhinɨrɨm pɨmɨ ŋguhu, nuŋandɨindarɨmaŋgaramaŋgara vana ha mɨŋgata yɨvundi. 22 Ara wit kɨrɨs muvɨra siki punzɨmbunzɨ ñiŋgiñɨmɨŋgaramamumaña handa, kru Gotɨndu kuyu avivi indarɨndu. Hara pɨrɨ nɨñɨndu hɨmɨrɨm tɨmutɨmutɨndi,naŋga tɨmbahɨrɨs sambɨ mɨŋatɨhɨruramaramarɨm indarɨndi. Kamatɨhu kandɨ vana haŋɨnɨŋ Gotɨndu kuyuhaŋɨnɨŋ yɨvutarɨŋguhi kandɨmandamandi. 23 Hara wit kɨrɨs pɨrɨ aviyɨ mɨŋgaramamu maña handa, kruGotɨndu kuyu avivi indarɨta sapavu ŋgamaŋgarandi. Kamata 30 kɨrɨs, 60 kɨrɨs, 100 kɨrɨs tɨndɨ kandɨtamandi, vami.

Tɨpa ñamba kɨvayɨ tɨmɨravaramindu tɨhi kuyu24 Jisas nurɨŋ tɨhi kuyu muŋandɨhin nɨmavamba ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha kru mumɨŋga

nuŋandɨ kɨvayɨ wit kɨrɨs avi haŋɨnɨŋ kavarami maña. 25Hara krunavundi karɨhahuhu kru hamandu mikumɨŋga pata tɨpa ñambandu kɨrɨs wit avi ñiŋgi hañɨ kavarata umi. 26 Kamatɨhi kɨyɨhandata wit haŋɨnɨŋaruta kandɨ tamɨrɨm andɨhi ŋgahura tɨpa ñamba haŋɨnɨŋ ndahara kandɨ tamɨrɨm kɨyɨmi. 27 Kamatɨhusɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uta kɨva nɨŋuva hamaŋ nɨmavamba ambamu, Aru mɨŋga, ara wit kɨrɨs taya vahanandɨ kɨva nɨñɨ kavaramana vamba indarɨndarɨŋ. Hara mumɨndɨhi tɨpa ñamba nda naŋga tɨmɨri, vambaambamu. 28 Kamavahu nurɨŋ ambami, Miku hɨru mumɨŋga kandɨ musa ha andɨsɨmi, vamba ambami.Kamavahi ambamu, Ŋgɨnaŋgata uta tɨpa ñamba ha kumbɨravarɨm, vamba ambamu. 29 Kamavahuranurɨŋ ambami, Kɨtɨraŋgɨtɨraŋgwɨsa. Tɨpa ñamba haŋɨnɨŋ kumbɨravarambara wit avi haŋɨnɨŋ naŋgakumbɨravarɨtɨramandɨhi. 30 Kamata mandɨta mitɨra arɨkita kɨhɨrɨhɨrɨ arutɨmu. Kamatu tahɨratahɨratɨwɨmi kru sɨmbɨra mɨŋɨmandɨyu haŋɨnɨŋɨrɨm ambɨrɨman, Tɨpa ñamba haŋɨnɨŋ wɨsa tahɨrandahɨra kɨtɨkahaŋgaha ahuyɨ kɨrahɨrarɨm tamamara. Kamata wit avi haŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramata huyɨmandavɨ yandɨyɨtamamamara, vamba ambami, vami.

Mastet kɨrɨsɨndu tɨhi kuyu(Mak 4.30-32 naŋga, Luk 13.18-19)

31 Jisas nurɨŋ tɨhi kuyu muŋandɨhin nɨmavamba ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha sahi mastetɨndukɨrɨs maña. Kru mumɨŋga mastet kɨrɨs ha mɨŋata nuŋandɨ kɨvayɨ sisɨvami. 32Mastetɨndu kɨrɨs ha sahi

13:12 Mt 25.29 naŋga, Mk 4.25 naŋga, Lu 8.18 naŋga, 19.26 13:13 Lo 29.4 13:14-15 Ais 6.9-10 naŋga, Mk 4.12 naŋga, Jo 12.40 naŋga,Sɨ 28.26-27 naŋga, Hi 5.11 13:16 Lu 10.23-24 naŋga, Jo 8.56 naŋga, Hi 11.13 naŋga, 1 Pi 1.10-12 13:22 Mt 6.19-34 naŋga, Lu12.16-21 naŋga, 1 Ti 6.9-10 naŋga, 6.17 13:30 Mt 3.12

Page 24: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 13:33 21 Matyu 13:55muvɨrandu maña ma. Sukɨhɨrɨs sɨrambɨ, hara tɨmɨrata arutɨndi ha sahi muvɨraŋ taratɨvɨrata ahu mañaarutɨndi. Kamatɨhi kava pata nuŋandɨ maka hañɨ ñiŋgi tɨhundu, vami.

Yisɨndu tɨhi kuyu(Luk 13.20-21)

33 Jisas nurɨŋ sɨhinda tɨhi kuyu muŋandi nɨmavamba ambami. Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha yis maña.Navundi muŋambɨ wit sambɨ mɨŋata yis naŋga tarayɨwarata tamahi kɨhata sɨŋgɨ ha naŋga kɨhɨrɨhɨrɨtɨndi,vami.

Jisas tɨhi kuyuyɨ taya ambavarami(Mak 4.33-34)

34 Jisas sɨhanaŋga kuyu krunavundiŋ ambavarami nɨŋɨnɨŋ, tɨhi kuyuyɨ taya ambavarami. Mɨŋamamañɨndamata maŋambavarami. 35 Kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mumɨŋgandu mɨkatɨmbayɨGot nɨmavamba ambami, Muhɨmɨmuhɨmpɨrɨ nɨñɨ yɨvurahami hɨrɨvɨ hañɨnda kɨta patavata tɨhundu takuknɨñɨ, muhɨmɨmuhɨm sipɨruta kɨndi ha yi tɨhi kuyuyɨ taya ambavarɨman, vamba ambami. Kamavami kuyuha Jisas andɨhi kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Tɨpa ñambandu tɨhi kuyundu kuyu sapa36 Jisas krunavundiŋ mitata tavɨ humbañɨ indɨhuhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nu kɨyɨmiyɨ pata

nɨmavamba kitɨhumu, Tɨpa ñamba kɨvayɨ yaharamami hañɨndu kuyu sapa ha ambɨna ŋgaharɨŋ vaha,vamu. 37 Kamavahu Jisas nurɨŋ ambami, Kru wit kɨrɨs avi kavarami hama Krundu Ñɨŋi. 38 Ara kɨva hapɨrɨ nɨŋandɨhin. Ara wit kɨrɨs avi haŋɨnɨŋ krunavundi Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ. Ara tɨpa ñambahaŋɨnɨŋ, kaŋɨnɨŋ krunavundi Satanɨndu. 39 Kru miku mɨŋga tɨpa ñamba kavarami hama Satan. Ara wittahɨratahɨra tɨwɨmi haŋandɨhin pɨrɨ nɨŋandihindu imbɨhɨvɨ. Ara sɨmbɨrasara wit tahɨratahɨra haŋɨnɨŋGotɨndu kutɨkara. 40Kru tɨpa ñamba kumbɨrata kɨramumaña ha, pɨrɨ nɨñɨndu imbɨhɨvɨyɨ andɨrɨmandɨyu.41 Krundu Ñɨŋi hama nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋ sɨmbɨti payɨmandɨyu. Kamati muhɨmɨmuhɨm andɨhikrunavundindu indarɨmaŋgaramaŋgara vana ñambatɨndi haŋɨnɨŋ naŋga, kru sɨhanaŋga ñamba vanaandɨndu haŋɨnɨŋ, pɨŋguvarɨmandɨyu. 42Kamata kavarɨtu ahumira aruyɨ urɨmandɨyu. Ahutuŋgɨ kandɨhañɨirɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu. 43 Kandɨtɨwɨmi hañɨ krunavundi tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ, nurɨŋandɨNɨŋuvandu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨ ina tɨmɨrata sɨñandɨndimaña sɨñandɨrɨmandɨyu. Kru kɨnzɨhi naŋga hama,kuyu nɨŋandɨhin mɨŋatamamaŋgarata indarɨm, vami.

Tɨmbahɨrɨs tupi pɨrɨhumbañɨ sipɨruta kɨndindu tɨhi kuyu44 Jisas sɨhinda ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha tɨmbahɨrɨs tupi kɨva itɨñɨ pɨrɨ kayɨvata sipɨrumu

maña ŋandi. Kamatɨhu kru mumɨŋga ŋgata sɨhinda sipɨrumi. Kamata kɨnzɨhɨnzɨta uta nuŋandɨmuhɨmɨmuhɨm ambahi mut mɨŋahu tɨmbahɨrɨs ha mɨŋata uta kɨva kandɨha mut mɨŋami, vami.

Wɨrɨri avinzɨkwɨ ŋandindu tɨhi kuyu45 Jisas sɨhinda tɨhi kuyu muŋandi ambata nɨmavami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha, kru tɨmbahɨrɨsɨndu

arɨkumɨŋga wɨrɨri avirɨmpuhɨrata kɨndɨmañandɨmi. 46Kamata wɨrɨri muŋandi ŋgahi avinzɨkwɨsɨkwɨ tɨhi,uta ambahi muhɨmɨmuhɨm nuŋandɨha mut mɨŋahu tɨmbahɨrɨs ha mɨŋata uta wɨrɨri avinzɨkwɨ kandɨhamut mɨŋami, vami.

Kamahayɨndu tɨhi kuyu47 Jisas sɨhinda tɨhi kuyu muŋandi ambata nɨmavami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha kamahayɨ indu muyɨ

kavarahu mɨŋguhi muhɨmɨmuhɨm asa mɨŋandu maña. 48 Kamahayɨ ha yavurɨhi pɨŋgɨrɨta pata tɨŋgɨvutamamu. Kamatamɨnɨzɨta itɨhata asa avivi haŋɨnɨŋmaki isɨ muyɨ tamata, asa ñamba haŋɨnɨŋ kahuvaramu.49Pɨrɨ nɨñɨndu imbɨhɨvɨyɨ ndahara sɨwɨmañanda andɨrɨmandɨyu. Gotɨndu kutɨkara pata, kru ñamba ŋɨnɨŋkru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ ñiŋgi hañɨ kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋ mɨŋɨmandɨyu. 50 Kamata kavarɨtu ahumira aruyɨurɨmandɨyu. Kamata ahutuŋgɨ aruyɨ kavarɨtu irɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu, vami. 51 Kamavata Jisassɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kitɨhuta nɨmavami, Kuyu sɨhanaŋga kanɨŋɨnɨŋɨndu kuyu sapa ŋgandara vaha, vami.Kamavahi ambamu, Ŋgandarɨŋ, vamu. 52 Kamavahu nurɨŋ ambami, Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋgahaŋɨnɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋgandu. Kamataharɨm Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kuyu sapa handahara ŋgandu.Nurɨ tavɨ aru muŋandɨhinɨndu nɨŋuva maña. Tavɨhumba hañɨndu muhambu indɨhuta muhɨmɨmuhɨmnuŋandɨ avivi kuhandu naŋga kɨhi yavurɨta kɨndi haŋɨnɨŋ, sɨhanaŋga mɨŋaramahi tapɨrañɨ pindɨhami,vami.

Nasaret hati Jisasɨŋ kutɨvu tamamu(Mak 6.1-6 naŋga, Luk 4.16-30)

53-54 Jisas tɨhi kuyu kanɨŋɨnɨŋ ambavarata mɨtuta pɨhu kandɨha mitata nuŋandɨ pɨhuyɨ umi. Uta Gotnaŋga kuyundavaravara tavɨ nurɨŋandɨyɨ indɨhuta, krunavundiŋ Gotɨndu kuyu ambavarami. Kamatɨhikrunavundi sɨhanaŋga nuŋandɨ kuyu ha indarɨhu mavɨ yahavarahi nɨmavamu, Kru kanɨma indarɨmit avinaŋga muhɨm nzihɨ sɨhɨrandi vana nɨŋandɨhin paŋundu mɨŋami. 55Ara ŋgandarɨŋ, kru nɨma nɨŋuva tavɨ

13:35 Sng 78.2 13:38 1 Ko 3.9 13:40 Mt 7.16 naŋga, Jo 15.6 13:41 Mt 24.31 naŋga, 25.31-46 naŋga, Mk 13.27 13:42 Mt8.12 13:43 Dan 12.3 naŋga, 1 Ko 15.42 naŋga, 15.53 naŋga, 15.58 13:44 Ais 55.1 naŋga, Mt 19.29 naŋga, Lu 14.33 naŋga, Fl 3.7-8 naŋga,Sk 3.18 13:46 Snd 2.4 naŋga, 3.14-15 naŋga, 8.10 naŋga, 8.19 13:47 Mt 22.9-10 13:49 Mt 13.42 naŋga, 25.32 naŋga, Lu 13.2813:53-54 Mt 2.23 naŋga, 7.28 naŋga, Mk 6.1 naŋga, Lu 4.16 naŋga, 4.22 naŋga, Jo 7.15 13:55 Jo 6.42

Page 25: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 13:56 22 Matyu 14:24tɨhutɨhu mɨŋga. Nɨŋum Maria, nɨŋuranava, Jems, Josep, Saimon naŋga Judas. 56 Naŋga nɨŋurɨmaŋgatisɨhanaŋga kɨhɨrɨ kɨrɨŋ. Kru kanɨma tɨkatɨka naŋga indarɨmit avi nɨŋandɨhin paŋundu mɨŋata kandɨ vananɨŋɨnɨŋ andɨ, vamu. 57 Kamavata nuŋɨrɨm kɨpuhɨputɨmu. Kamatɨhura Jisas nurɨŋ nɨmavami, Kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga mupɨhu mupɨhu nu ñɨmbi naŋga mɨŋga kɨndi. Hara nuŋandɨ pɨhutɨmbanzɨkwɨyɨ naŋga nuŋandɨ tavɨyɨ nu ñɨmbi manɨmanmɨŋga kɨndi, vami. 58Kamataharɨmnɨŋambirɨmmaŋindarɨmaŋgarahu, pɨhu kandɨhañɨ muhɨmɨmuhɨm nzihɨ kandɨŋgandɨ nzɨkwɨ manzihɨrami.

14Herot Jisasɨrɨm Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama vaha vami(Mak 6.14-29 naŋga, Luk 3.19-20 naŋga, 9.7-9)

1 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Herot pɨrɨvɨsa Galilindu gavamandu aru miku kɨyɨmi. Kamata Jisas muhɨmɨmuhɨmnzihɨsihɨ andɨmi vana ha indarɨmi.* 2 Jisasɨndu kuyuhɨnzɨ Herot indarɨta nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋnɨmavami, Kru kandɨhama Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama ndɨmbanzɨkwɨ. Nu savayɨ kɨta aŋgayahamɨrami. Harɨmmuhɨmɨmuhɨmnzihɨ sihɨrasihɨrandu tɨkatɨka nuŋandɨ kɨyɨ, vami. 3-4KuhaHerodiasɨŋHerot urami, nu nɨŋura Filip nɨmburi. Kamatɨhi Jon Herotɨŋ nɨmavami, Navundi kaŋambɨŋ urahanaavimandɨ, vami. Kamavahi Jonɨŋ Herot mɨŋahandata siki takɨrɨ maña tɨkatɨka hɨmɨñɨ kahañata ñambavana andɨhu tamandu upɨyɨ tamami. 5KamataHerot Jonɨŋ yɨvutatamɨrɨmanvata andɨmi. Hara krunavundiJonɨrɨm kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga vamba indarɨmitandu. Harɨm krunavundirɨmpɨŋitumi. 6 Kamata muhɨvɨyɨ kru muvɨra pata Herot naŋga nɨŋum nuŋ kavumi hɨvɨ haŋandɨhinɨrɨmindaramata ñamu. Kamatɨhu kandɨhɨvɨ hañɨ Herodiasɨndunavundi ñɨŋi haŋambɨ pata nurɨ kɨyɨmu itɨhañɨtuturamami. Kamatɨhi Herot tuturamami haŋandɨhinɨrɨm mavɨndamaŋgarami. 7 Kamata Herot tɨkatɨkakuyu kahañata nɨmavami, Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ, yaŋ muhɨmɨrɨm nda kitɨwɨna ŋgurɨman, vami. 8 KamavahiHerodias, navundi ñɨŋi haŋambɨ nɨŋum, nuŋandɨ navundiŋ ambami. Kamatɨhi nuŋandɨ navundi haŋambɨHerotɨŋ ambami, Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hamandu mikumuŋgɨ ha maki muyɨ tamata kavuta pata yaŋŋgu, vami. 9 Kamavahi aru miku hama kuyu kandɨha indarɨhi nuŋandɨ mavɨmbu pɨmɨtɨmi. Hara tɨkatɨkakuyu kahañami haŋandɨhinɨrɨm indarɨmi. Harɨm kɨhɨrɨ mɨnzɨta ñamu haŋɨnɨŋɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨsɨhumɨ ŋgavɨtɨnɨma vata, saŋganzaraŋ ambahi navundi ñɨŋi haŋambɨ ambami maña andɨmu. 10 Krumumɨŋgaŋ sɨmbɨhi kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ umi. Uta saŋganzara muhamaŋ ambahi Jonɨŋpɨŋgwɨ pɨtɨmi. 11Kamata maki muyɨ miku ha tamata mɨŋata uta navundi ñɨŋi haŋambɨŋ ŋgumi. Kamatɨhinɨŋum kɨyɨmiyɨ mɨŋata umi. 12 Kamatɨhu Jonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jonɨndu patɨ ha kavuta uta,sava humbañɨ tamamamu. Kamata uta Jisasɨŋ ambavaramu.

Jisas 5,000 kruŋ ñaña ŋgumi(Mak 6.31-44 naŋga, Luk 9.10-17 naŋga, Jon 6.1-13)

13 Jisas Jonɨŋ yɨvutatamatama kuyu indarɨmi, harɨmkandɨ pɨhu hamitata nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋnaŋga kupikmɨŋata krumanɨman upɨvu umu. Kamatɨhura krunavundi sambɨ Jisas uyɨ vava kuyu indarɨta,pɨhu aru haŋɨnɨŋ mitata, nuŋ puhɨrata pɨrɨyɨ umu. 14 Uta yɨvurahata ŋgahi krunavundi sambɨ kɨyɨmu.Kamatɨhu ŋgahi mavɨndɨhi, nurɨŋandɨ krunavundi kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamami. 15 Kamatakɨvɨtititɨhi sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ nɨmavamu, Nɨŋu kru manɨman upɨvu, naŋga ina mɨŋgutakɨvɨtɨrɨm andɨ. Harɨm avinda krunavundiŋ sɨmbɨna pɨhu makamaka uhuhu nurɨŋambirɨm ñaña mutmɨŋamu, vamu. 16 Kamavahu Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambami, Mumɨrɨm urɨmandɨyu. Narɨŋambindañaña ŋgutɨra ñamu, vami. 17 Kamavahi nuŋ ambamu, Arɨŋandɨ ñaña nɨñɨ sambɨ maŋgɨyɨ. Mavatɨmbaarɨkita arɨkita kwɨrɨ naŋga asa arɨkita taya kɨyɨ, vamu.* 18 Kamavahu ambami, Ara mavatɨmba naŋga asakandɨha yi kɨnɨ nɨñɨ mɨŋata payɨmara, vami. 19 Kamatɨhu Jisas krunavundiŋ ambahi tɨpa hañɨ mɨnzɨmu.Kamatɨhu mavatɨmba arɨkita arɨkita kwɨrɨ naŋga asa arɨkita haŋɨnɨŋ mɨŋata, kɨmba nɨmbu kuta yahutaGotɨŋ kuyu avivi ŋgumi. Kamata mɨŋasɨhɨraramata nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ŋguhi krunavundiŋ tɨŋgɨrumu.20 Kamatɨhu sɨhanaŋga ñahu kɨpɨtɨmi. Kamata mitamu haŋɨnɨŋ kɨyɨhi, yɨvutɨhɨruramata tɨwatɨwa kumatimutamu, tanda arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramatayɨ kundamu. 21 Kru ñamu haŋɨnɨŋ 5,000 vat krundaya. Haranavundi naŋga ñɨŋisɨmɨŋ mayɨhɨtɨŋgɨrumu.

Jisas indu hɨmbañɨ kɨndavarami(Mak 6.45-52 naŋga, Jon 6.16-21)

22 Jisas nuŋambi kɨta krunavundiŋ sɨmbɨtɨn urɨmandɨyu vata andɨmi. Harɨm nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ kupik hañɨ yahuta kasiramata indu timukari hambu indɨhumu vata ambami. 23 Kamatakrunavundiŋ sɨmbɨhi uhuhu nu nuŋambi apuvu Aru nɨma naŋga kuyundavarɨrɨm yahumi. Kamata inamɨŋgumi hɨrɨvɨyɨ nu nuŋambi apu hambu kɨyɨmi. 24Kupik ha tɨvɨ hambu mitata uhi kutandɨmi. Kamatɨhi

13:57 Mt 11.6 naŋga, Mk 6.3-4 naŋga, Lu 4.24 naŋga, Jo 4.44 13:58 Mk 6.5-6 * 14:1 Herot kanɨma, mu ñɨmbi nuŋandɨAntipas, pɨrɨvɨsa Galili karatamandi. Herot kandɨhama nɨŋuvandu ñɨmbi Herot. Nɨŋuva Herot Aru mikukɨyɨmi hɨrɨvɨyɨ, Maria Jisasɨŋ kavumi. Matyu 2yɨ ŋgɨmandɨra. 14:3-4 Wkp 18.16 naŋga, 20.21 naŋga, Mt 11.2naŋga, 21.26 naŋga, Lu 3.19-20 naŋga, 20.6 14:10 Mt 17.12 naŋga, Mk 6.27 naŋga, Lu 9.9 14:14 Mt 9.36 naŋga, Mk 6.34 * 14:17Mavatɨmba Juda hati musa mɨŋandu haŋɨnɨŋ aru sɨkwɨ ma. Mavatɨmba arɨŋandɨ skon vandu haŋgɨmmaña.Mavatɨmba kumanzɨpi tɨŋgɨruramata haŋɨnɨŋ arɨkimbat taya ñahu. 14:19 Mt 15.35-39 naŋga, Mk 8.6-10 14:202 Kin 4.44 naŋga, Mk 6.42-43 naŋga, Lu 9.17 naŋga, Jo 6.11-13 14:23 Lu 6.12 naŋga, 9.28

Page 26: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 14:25 23 Matyu 15:16wɨnɨ kupik ñapɨru hambu pata kuku ha naŋga kupik ha tarayɨkɨrahi mɨnza haŋu ndaya kɨyɨmi. 25 Kamatakwɨsɨ pɨhɨrɨta sɨñandɨhi Jisas kuku hɨmba hañɨ taŋguramata uta nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kɨyɨmuyɨyɨvurahami. 26 Kamatɨhi nuŋ ŋgahu indu hɨmba hañɨ payɨhi pɨŋituta nanaŋgarata ambamu, Nɨ sundɨñamba muŋandi, vamu. Kamavata pɨŋituta patɨ avaŋgaramu. 27 Kamatɨhura sarɨwayɨŋandi Jisas nurɨŋnɨmavami, Tɨkatɨkatɨta kɨyɨmara. Nɨmbu yitɨhi pɨŋimandumara, vami. 28 Kamavahi Pita yahata nuŋkɨmbɨ nɨmavami, Aru mɨŋga, na tiŋgata, ambɨna yindahara kuku hɨmbanɨñɨ na kɨna hañɨ taŋguramatautɨnɨ, vami. 29 Kamavahi Jisas ambami, Ara pañɨ, vami. Kamavahi Pita kupik ha mitata kuku hɨmba hañɨtaŋgutaŋguramata Jisas kɨyɨmiyɨ umi. 30Hara ŋgahi wɨnɨ ha tɨkatɨka sɨkwɨtɨhi pɨŋitumi. Kamata kuku hañɨtɨhɨtamɨŋguhandami. Harɨmyahata kuyu kɨmbañɨ nɨmavami, Arumɨŋga, yaŋ ŋgurama, vami. 31Kamavahisarɨwayɨŋandi Jisas kumandamata Pitaŋ mɨŋahandata nɨmavami, Yaŋɨrɨm indarɨmaŋgaramaŋgara vananandɨ ha sukɨsɨmbɨrɨ. Mumɨndɨhi nandɨ indarɨmit arɨkita kɨyɨ, vami. 32 Kamavata arɨkimbat kupik hañɨyahuhuwɨnɨ ha tɨhɨmitami. 33Kamatɨhi kru kupik hɨmba hañɨ kɨyɨmu haŋɨnɨŋ Jisasɨndu ñɨmbi tɨhuyahatanɨmavamu, Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ na Gotɨndu Ñɨŋi, vamu.

Kandi naŋga haŋɨnɨŋ Genesaret mɨŋavindamami(Mak 6.53-56)

34 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara indu timukari hambu indɨhuta, pɨhu Genesaret arɨñɨ yɨvurahamu.35 Kamatɨhu kru kandɨhaŋu hati Jisasɨŋ ŋgata, nuŋ ŋgandu, harɨm sɨhanaŋga pɨhu kandɨhaŋu arɨñɨkɨndu haŋɨnɨŋɨrɨm kuyu tamahu umi. Kamatɨhu krunavundi sɨhanaŋga kandi naŋga haŋɨnɨŋ tɨmbuta nukɨyɨmiyɨ payɨmu. 36 Kamata Jisasɨrɨm, mitɨna krunavundi kandi naŋga nɨŋɨnɨŋ nandɨ mɨkwɨrɨ ñapɨruhañɨ mɨŋasarata avindɨmu vata añaŋgaramu. Kamata krunavundi sɨhanaŋga kandɨhamatɨmu haŋɨnɨŋ,avindɨmu.

15Gotɨndu tɨkatɨka kuyu añɨŋgitakɨñandu kuyu taratɨvɨrahi(Mak 7.1-13)

1 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu Farisi naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ Jerusalem mitata Jisaskɨyɨmiyɨ umu. Kamata nuŋ nɨmavamba kitɨhumu, 2 Mumɨndɨhi nandɨ sɨmbɨrasara nɨŋɨnɨŋ arɨŋandɨañɨŋgitakɨñandu tɨkatɨka kuyu arɨŋ ŋgumu nɨŋɨnɨŋ mɨŋata kavarandu. Ñɨrɨm, kuma ñɨmburɨtaramañandu, vamu.* 3Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ nɨmavami, Mumɨndɨhi narɨŋandɨ vana tayamɨŋahandata,Gotɨndu tɨkatɨka kuyu mɨŋata kavarandara. 4Got ambami, Namɨnavandu tɨwɨyɨ taya kɨta nurɨŋandɨ kuyutayamɨŋahanda. Naŋga, kru nɨŋumnɨŋuvaŋmɨkatihɨrɨmandɨ hamakwɨmɨrɨmandɨ, vamba ambami. 5Haranarɨ nɨmavamba ambandara, Kru mumɨŋga nɨŋum nɨŋuvaŋ ŋguramaramandu tɨmbahɨrɨs haŋandɨhinndaya kɨti, yahata nɨŋum nɨŋuvaŋ ambɨrɨmandɨ. Yi tɨmbahɨrɨs nɨ Gotɨŋ ŋgurɨm yɨhɨramin ndaya kɨyɨ,vamba ambɨrɨmandɨ. 6 Kru kandɨhama nɨŋum nɨŋuvandu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨ. Hara narɨ ambandara,Kru nɨŋum nɨŋuvaŋ tɨmbahɨrɨs maŋguta avi vana andɨrɨmandɨ, vamba ambandara. Kandɨhamata vanayɨnarɨ Gotɨndu kuyu haŋandɨhin taŋguhara mɨŋgundi. Kamata narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñandu vana tayatɨhuyahandara. 7Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia narɨŋandɨvanarɨm ambami, Got ambi, 8 Krunavundi yandɨ ñɨmbi nurɨŋandɨ mɨkatɨmbayɨ tɨhuyahandu. Haranurɨŋandɨ mavɨŋguku naŋga indarɨmit haŋɨnɨŋ yambirɨm kutañɨ nzɨkwɨ kɨndi. 9 Krundu tɨkatɨka kuyuambavarata, Nɨŋandɨhin Gotɨndu kuyu, vamba ambandu. Harɨm yandɨ ñɨmbi saŋ naŋga tɨhuyahandu,vamba ambi, vamba ambami, vami.

Gotɨndu tamɨŋgañɨ ñɨŋɨndɨndirɨm ambami(Mak 7.14-23)

10 Jisas krunavundiŋ uraramahi payɨhu nɨmavamba ambami, Kuyu nɨ ambɨtɨn indarɨmaŋgaratamirɨmbañɨ tamamara. 11 Muhɨmɨmuhɨm mɨka humbañɨ indɨhundi haŋɨnɨŋ andɨhi Gotɨndu tamɨŋgañɨkru ñɨŋɨ mandɨndi. Muhɨmɨmuhɨm kuyu mɨkatɨmba nɨ ambavarandi haŋandɨhin andɨhi, Gotɨndutamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨndɨndi, vami. 12 Kamavahi kɨyɨhandata Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata nuŋnɨmavamu, Farisi ndaŋɨnɨŋ kuyu kandɨnɨ indarɨhu nurɨŋandɨ mavɨ ndambu avimandɨha ŋganada, vamu.13 Kamavahu Jisas nurɨŋ nɨmavami, Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama kɨva naŋga mɨŋga. Harɨmmuhɨmɨmuhɨm nu maŋgurɨmi haŋɨnɨŋ kundur haŋɨnɨŋ naŋga kumbɨravarɨmandɨ. 14 Kaŋɨnɨŋɨrɨm kandɨvata maŋambamara. Nurɨ tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ maña. Tamɨŋga ñumi mɨŋga yahata tamɨŋga ñumimuhamaŋ kwɨmbɨ isɨhuramɨrɨman vata arɨkimbat kumbañɨ mɨŋguhu, vami. 15 Kamavahi Pita Jisasɨŋkitɨhuta nɨmavami, Krunavundiŋ muhɨmɨmuhɨm andɨhi Gotɨndu tamɨŋgañɨ ñɨŋɨndɨndu vamba tɨhi kuyuambavarana hañɨndu kuyu sapa arɨŋ ambavarɨna indarɨharɨŋ vaha, vami. 16 Kamavahi Jisas ambami,14:26 Lu 24.37 14:29 Jo 21.7 14:31 Mt 8.26 14:33 Sng 2.7 naŋga, Mk 4.39 naŋga, Lu 4.41 naŋga, Jo 6.69 naŋga, Ro 1.414:36 Mt 9.20-21 naŋga, Mk 5.27-28 naŋga, Lu 8.44 15:2 Mk 7.5 naŋga, Lu 11.38 * 15:2 Sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋɨndu kumahaŋɨnɨŋ ñɨŋɨndɨmbanzɨkwɨ mandɨhira ñamu. Ñɨŋɨ naŋga hɨmɨnda Gotɨndu tamɨŋgañɨ mɨŋata, nurɨŋambiñɨŋɨ naŋgandɨtuma vata Juda hati pɨŋitundu. Kamataharɨm kuyu tɨkatɨka mu, kuma ñɨmburɨta Gotɨndutamɨŋgañɨ sɨhinda ñaŋɨrandɨtara ñañandu ŋandi kɨndi. 15:4 Kis 20.12 naŋga, 21.17 naŋga, Wkp 20.9 naŋga, Lo 5.1615:8 Ese 33.31 15:8 Ais 29.13 15:9 Kl 2.18-22 naŋga, Ta 1.14 15:11 Mt 12.34 naŋga, Sɨ 10.15 naŋga, Ro 14.14 naŋga,14.17 naŋga, 1 Ti 4.4 naŋga, Ta 1.15 15:13 Jo 15.2 naŋga, 1 Ko 3.7 15:14 Ais 9.16 naŋga, Mal 2.8 naŋga, Mt 23.16 naŋga,Lu 6.39 naŋga, Ro 2.19

Page 27: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 15:17 24 Matyu 15:39Narɨndahara kwɨnɨkwɨnɨtɨra wɨsa vaha tɨhi. 17Narɨ ŋgandara. Muhɨmɨmuhɨm mɨka humbañɨ indɨhundiha mavɨ humbañɨ mɨŋgundi. Kamatɨhi mavɨ nɨŋandɨhin sɨhusɨhu tavɨyɨ pɨŋguvarahi undi. 18Hara kuyumɨka nɨŋandɨhin ambavarandi haŋandɨhin mavɨŋguku nɨmbundu yɨvurahandi. Kandɨ vana haŋandɨhinandɨhi Gotɨndu tamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨndɨndi. 19 Yi krundu mavɨŋgukuyɨndu muhɨmɨmuhɨm ñamba vananɨmata nɨŋɨnɨŋ yɨvurahandirɨm ambin. Indarɨmit ñamba. Kruŋ yɨvutatamahi kɨmuhɨmu vana. Navundikru manɨman naŋga kru navundi manɨman mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vana. Navundi kru naŋga haŋɨnɨŋ, naŋgakru navundi naŋga haŋɨnɨŋ pɨsiŋgarahara vana. Kipa mɨŋamɨŋa vana. Ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru tɨwɨmiyɨkuyusɨhɨrɨŋguyu ambavaravara vana, naŋga muŋɨnɨŋ ñamba taŋgutaŋgu vana. 20 Kandɨ vana nɨŋɨnɨŋandɨhi, Gotɨndu tamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨndɨndi. Hara kru kuma ñɨmburɨmatɨ ñandi haŋandɨhin andɨhi Gotɨndutamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨ mandɨndi, vami.

Kenanɨndu navundi Jisasɨrɨm indarɨmaŋgarami(Mak 7.24-30)

21 Jisas pɨhu Genesaret mitata, pɨhu aru Tair naŋga Saidonɨndu vu umi. 22 Kamatɨhi Kenanɨndukrunzapayɨndu navundi uta kandambu kɨndi ŋambɨ pata kuyu kɨmbañɨ Jisasɨŋ nɨmavami, Aru mɨŋga, naDevit Nɨŋuñɨŋgi yaŋ sɨhiŋga. Yandɨ navundi ñɨŋi nɨŋambɨŋ sundɨ ñamba arɨŋguta pɨsiŋgarandi, vami.23 Kamavahira Jisas nuŋ kuyu kɨmbɨ mu ndahara maŋambami. Kamatɨhira navundi haŋambɨ tuvɨratasɨhɨndɨ payɨhi Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ nɨmavamu, Navundi nɨŋambɨ sɨhɨndɨ nɨmbuavaŋgarata sirindamata payɨtɨhi sɨmbɨna aŋga umɨ, vamu. 24 Kamavahu Jisas ambami, Got yaŋ sɨmbɨhiIsrael hatiŋ ndaya, sipsip siŋgundɨndu maña haŋɨnɨŋ ŋguramɨrɨm payɨmin, vami. 25 Kamavahira navundihaŋambɨ pata Jisas kɨyɨmi hañɨ tandamɨkwɨmɨkwɨta, naŋgwɨndarata pɨrɨnɨmbu tɨhɨrata nɨmavami, Arumɨŋga, yaŋ ŋgurama, vami. 26 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Ñɨŋindu ñaña nɨ mɨŋata upɨrirɨm kavarɨtɨrɨŋutima, vami.* 27 Kamavahira navundi haŋambɨ nɨmavami, Aru mɨŋga, kandɨ ambana. Hara ñɨŋi haŋɨnɨŋñahu, ñaña mɨñɨ nɨŋuvandu pina tɨwɨvu mɨŋgaramandi haŋɨnɨŋ upɨri ñandu, vami. 28 Jisas kuyu kandɨhaindarɨta navundi haŋambɨrɨm nɨmavami, Navundi na, nandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha aru sɨkwɨ.Harɨm indarɨmitana hɨm ha yɨvuraham, vami. Kamavahi navundi haŋambɨndu ñɨŋi haŋambɨ kandɨhɨrɨvɨhañɨ sɨkwɨtaya avindɨmi.

Jisas kandi naŋga haŋɨnɨŋ sambɨ mɨŋavindamami29 Jisas pɨhu kandɨha mitata indu Galili kuku tɨviyɨndɨvɨñɨ ndaya umi. Kamata apuvu yahuta mɨnzɨmi.

30 Kamatɨhi krunavundi sambɨ nu kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamata tanda ñamba, tamɨŋga ñumi, punzɨkɨmɨkɨmɨ, maŋguyundavaravara haŋɨnɨŋ, naŋga muhɨmɨmuhɨm kandi naŋga haŋɨnɨŋ sambɨ tɨmbuta patanuŋandɨ tandanzapa hañɨ tamamu. Kamatɨhu nurɨŋ mɨŋavindamahi, avindɨmu. 31 Kamatɨhi krunavundiŋgahu maŋguyundavarandu haŋɨnɨŋ kuyundavarahu, punzɨ kɨmɨkɨmɨ haŋɨnɨŋ avindɨhu, tanda ñambahaŋɨnɨŋ kɨndavarahu, tamɨŋga ñumi haŋɨnɨŋ tɨhɨrañamu. Kamatɨhi indarɨhɨtɨta Israelɨndu Gotɨndu ñɨmbitɨhuyahamu.

Jisas 4,000 kruŋ ñaña ŋgumi(Mak 8.1-10)

32 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ uraramahi payɨhu nɨmavami, Krunavundi nɨŋɨnɨŋɨrɨm yaŋ mavɨndɨ. Aranaŋga arɨki hɨvɨ sɨkwɨ kɨyɨhu kwɨrɨ hɨvɨ nɨñɨ ñaña nurɨŋandɨ maŋgɨyɨ. Harɨm avɨharɨm kɨtu sɨmbɨtɨnutu avi mandɨrɨmandɨ. Tamɨŋganzihɨsihɨtinda kwɨmbɨyɨ mɨŋgata yɨvɨtuma, vami. 33 Kamavahi nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ nɨmavamu, Nɨmbɨrañɨ kru maŋgɨyɨ. Harɨm ara mavatɨmba sambɨ paŋundumɨŋata krunzivi kanɨŋɨnɨŋ ŋgutɨrɨŋ ñɨrɨmandɨyu, vamu. 34 Kamavahu Jisas nurɨŋ kitɨhuta nɨmavami,Narɨŋandɨ mavatɨmba pamata kɨyɨ, vami. Kamavahi ambamu, Arɨŋandɨ mavatɨmba kuma timu, tamuarɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata kɨyɨ, naŋga asa sambɨ sɨkwɨ maŋgɨyɨ, vamu. 35 Kamavahu Jisas krunavundiŋambahi pɨrɨyɨ kambamɨnzɨmu. 36Kamatɨhumavatɨmba kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata haŋɨnɨŋnaŋga asa haŋɨnɨŋ mɨŋami. Kamata Gotɨŋ kuyu avivi ŋguta mɨŋasɨhɨraramata nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋŋgumi. Kamatɨhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ krunavundiŋ ŋgumu. 37 Kamatɨhu sɨhanaŋga ñahukɨpɨtɨmi. Kamata ñata mitamu haŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramata, tɨwatɨwa aruru kuma timu, tamu arɨkinzɨpitɨŋgɨruramatayɨ kundamu. 38 Kru mɨnzɨta ñamu haŋɨnɨŋ kruŋ ndaya yɨhɨtɨŋgɨruhu 4,000 ndɨmi. Haranavundi naŋga ñɨŋi sɨrambɨŋ mayɨhɨtɨŋgɨrumu. 39 Kamata Jisas krunavundiŋ sɨmbɨhi uhu, kupik mɨŋataMagadanɨndu vu umi.

16Jisasɨŋ muhɨm nzihɨ sihɨrɨna ŋgɨm vamu(Mak 8.11-13 naŋga, Luk 12.54-56)

15:18 Mt 12.34 naŋga, Je 3.6 15:19 Stt 8.21 naŋga, Snd 6.14 naŋga, Jer 17.9 naŋga, Mt 12.34 naŋga, Mk 7.21 15:24 Mt 10.5-6naŋga, Sɨ 3.25-26 naŋga, Ro 15.8 * 15:26 Jisas navundi haŋambɨŋ taŋgutɨnɨ mɨŋgum vata maŋandɨmi. Manɨŋga.Hara kuyu avi nɨ Israel hati kɨyuyɨ wɨsa umɨ, kamati sɨhɨndɨvura muŋɨnɨŋ indarɨmu vata pirɨ tamami.Kamataharɨm Jisas tɨhi kuyu kanɨŋandɨhin gumi. Ñɨŋisɨrambɨ haŋɨnɨŋ Israel hati maña, upɨri haŋɨnɨŋkrunzapa muŋɨnɨŋ maña. Hara Jisas navundi haŋambɨndu indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha ŋgata nuŋŋguramami. 15:28 Mt 8.10 naŋga, 8.13 15:31 Mk 7.37 15:32 Mt 14.14

Page 28: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 16:1 25 Matyu 16:251 Farisi naŋga Sadyusi Jisasɨrɨm andɨti ŋgɨm vata pata nuŋ ambamu, Na Gotɨndu sɨmbɨra

mɨŋandanatiŋgata muhɨm nzihɨ sihɨrɨna nandɨ kuma munzɨ ŋgɨm, vamu. 2 Kamavahura nurɨŋ kɨmbɨnɨmavami, Kɨvɨtiti ambandara, Ihumbɨsa nɨmbuñaŋgwɨndɨ. Harɨmaviŋgɨvɨ kɨyɨmandɨ, vamba ambandara.3 Kɨvɨsɨhu ambandara, Kukumuwava ndaŋguta ihumbɨsa nɨmbu kitɨrɨtɨ. Harɨm musi kuku naŋga wɨnɨpayɨmandɨ, vamba ambandara. Kambu kandɨ, ihumbɨsa nɨmbumuhɨmɨmuhɨmnzihɨ yɨvurahandi haŋɨnɨŋŋgamaŋgarandara. Hara muhɨmɨmuhɨm nzihɨ tɨhuŋgɨrɨvɨ yɨvurahandi nɨŋɨnɨŋ maŋgamaŋgarandara.4Krunavundi tɨhundu nɨŋɨnɨŋ ñamba ŋɨnɨŋ nzɨkwɨ, harɨm Gotɨŋ ndaya mavɨñɨ mandamandu. Kamatɨndɨimutamut muhɨm nzihɨ ŋgɨmɨndaŋ vata tuvɨrandu, hara muhɨm nzihɨ muyɨpu ndahara maŋgɨmandɨyu.Muhɨm nzihɨ mɨŋgɨyamɨŋgɨya, Gotɨndu kru kuyu mɨŋata ambavaravara Jonandu handaya ŋgɨmandɨyu,vami. Kamavata Jisas nurɨŋ mitata umi.

Farisi naŋga Sadyusindu yisɨndu tɨhi kuyu(Mak 8.14-21)

5 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uta indu timukari yɨvurahamu. Hara nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ kwɨnɨkwɨnɨta mavatɨmba mɨŋata maŋumu. 6 Kamatɨhu Jisas nurɨŋ ambami, Narɨ Farisinaŋga Sadyusindu yisɨrɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara, vami. 7 Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋnurɨŋambi masamasa kuyudavarata ambamu, Mavatɨmba mambaha mamɨŋata payɨharɨŋ yisɨrɨm ambi,vamu. 8 Kamavahu indarɨta Jisas nurɨŋ ambami, Kru indarɨmaŋgaramaŋgara vana suksɨmbɨrɨ naŋga narɨ.Mumɨndɨhi narɨ arɨŋandɨ mavatɨmba maŋgɨyɨ, vamba ambara. 9 Narɨ indarɨmitata mambaha ŋgara.Mavatɨmba kumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata 5,000 kru ñahu, pamata tɨwatɨwayɨ kundamara. 10 Naŋganarɨ mavatɨmba kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata 4,000 kru ñamu. Kamatɨhu tɨwatɨwa arurupamatayɨ kundamara. 11 Narɨ mumɨndɨhi indarɨmitata maŋgara. Narɨŋ yi mavatɨmbarɨm indarɨmitatakuyu maŋgwin. Yi ambin, narɨ Farisi naŋga Sadyusindu yisɨrɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara vata ambin,vami. 12 Kuyu kandɨha indarɨta ambamu, Yis mavatɨmba naŋga kɨrandu haŋandɨhinɨrɨm maŋambavari.Farisi naŋga Sadyusindu kuyurɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara vata ambi, vamu.

Pita Jisasɨŋ ambami na nuhaya vami(Mak 8.27-30 naŋga, Luk 9.18-21)

13 Jisas pɨhu aru Sisariafilipai vurɨmumi. Uta kandɨtɨwɨmi hañɨ nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ kitɨhuta ambami,Krunavundi ninɨrɨm Krundu Ñɨŋi, vamba ambandu, vami. 14 Kamavahi ambamu, Muvɨra nambirɨm Jonkukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama vandu. Muvɨra nambirɨm Elaija vandu, muvɨra nambirɨm Jeremaia vandu,mana kuhandu kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndumuvat mɨŋga vaha, vamba ambandu,vamu. 15Kamavahu Jisas nurɨŋ kitɨhuta ambami, Hara narɨŋambi, yambirɨm nin ndaya vamba ambandara,vami. 16 Kamavahi Saimon Pita kɨmbɨ nɨmavamba ambami, Na Got krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vatayɨhɨramami hama. Na Got sɨhaŋgɨyɨhɨyɨ hamandu Ñɨŋi, vami. 17 Kamavahi Jisas kɨmbɨ ambami, Saimon,Jon ñanɨŋ, na kɨnzɨhɨnzɨtɨ. Kandɨ kuyu nɨŋandɨhin naŋ pɨrɨ nɨñɨndu kru mumɨŋga maŋambaramami.Yandɨ Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama naŋ kuyu kandɨnɨ ambarami. 18 Kamataharɨm naŋambɨrɨman, Na Pita. Yi krunavundi sɨhanaŋga yaŋɨrɨm indarɨmaŋgaranduhaŋɨnɨŋ tɨmbahɨmba kandɨhañɨtamɨman. Kamatɨn kɨmuhɨmundu tɨkatɨka, krunavundi yaŋɨrɨm indarɨmaŋgarandu haŋɨnɨŋ taŋgutimamɨŋgumandɨyu.* 19 Yi naŋ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kɨndɨŋari pɨhɨrɨvɨhɨrɨ sɨki haŋɨnɨŋ ŋgurɨman.Kamatɨn muhɨmɨmuhɨm vana pɨrɨ nɨñɨ kahañɨrɨmanaŋa Got ndahara nuŋandɨ pɨhuyɨ kahañɨrɨmandɨ.Ara muhɨmɨmuhɨm vana pɨrɨ nɨñɨ kuyɨvɨrɨmanaŋa Got ndahara nuŋandɨ pɨhuyɨ kuyɨvɨrɨmandɨ, vami.20 Kamavata Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ karikarita ambami, Narɨ krunavundiŋ nɨmavambamaŋambamara, Jisas krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata Got yɨhɨramami, vamba maŋambamara, vami.

Jisas ambami andɨndin maña andɨmara vami(Sapta 16.21—20.34)Jisas kɨmuta aŋga yahamɨrɨman vami(Mak 8.31—9.1 naŋga, Luk 9.22-27)

21 Kandɨhɨvɨ hañɨnda kɨta Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambami, Yi Jerusalem utɨnɨ, yaŋ Israelɨndu arumiku haŋɨnɨŋ, naŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ, naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋgahaŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamɨmandɨyu. Kamatu kañɨnda sambɨ kavɨtɨn, yaŋ yɨvutatamɨtu kwɨmɨrɨman.Hara arɨkiŋgɨvɨ kɨta kwɨrɨ hañɨ aŋga yahamɨrɨman, vami. 22 Kamavahi Pita kandɨhamata kuyu indarɨtaJisasɨŋ tɨmbuta tɨvɨ hambu uta nuŋ ambahɨmuta ambami, Aru mɨŋga, manɨŋganzɨkwɨ. Naŋ kandɨ vanaha mayɨvurahɨrɨmandɨ, vami. 23 Kamavahi Jisas kimɨruramata Pitaŋ ambami, Satan yandɨ kutɨnɨmbuuhu. Na yandɨ kwɨmbɨ kivihɨrɨm andɨna. Na Gotɨndu indarɨmit mɨŋata maŋandɨna. Na krunduindarɨmit mɨŋata andɨnandɨhi, vami. 24 Kamavata Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambami, Krumumɨŋga yi naŋga payɨman vataŋgata, nuŋambi taŋguti mɨŋgum. Kamata yi pɨmɨ kavɨrɨman maña nundahara kavum. 25Kru mumɨŋga kandɨhamata vana maŋandɨta nuŋandɨ kwɨrandɨ haŋandɨhinɨrɨmɨndaya

16:1 Mt 12.38 naŋga, Lu 11.16 naŋga, 1 Ko 1.22 16:4 Mt 12.39 naŋga, Lu 11.29 16:6 Lu 12.1 16:9 Mt 14.17-21 16:10 Mt15.34-38 16:14 Mt 14.1-2 naŋga, Mk 6.14-15 naŋga, Lu 9.7-8 16:16 Jo 6.68-69 naŋga, Hi 1.2 naŋga, 1.5 naŋga, 1 Jo 4.15 16:17 Mt17.5 naŋga, 1 Ko 2.10 naŋga, Ga 1.15-16 naŋga, Ef 2.8 16:18 Jo 1.42 naŋga, Ef 2.20 naŋga, Sk 21.14 * 16:18 Grik kuyuyɨ, ñɨmbi Pitanɨŋandɨhin, tɨmba, vava kuyu maña ŋandi. 16:19 Mt 18.18 naŋga, Jo 20.23 16:20 Mt 17.9 naŋga, Mk 9.9 16:24Mt 10.38 naŋga, Lu 14.27 naŋga, Sɨ 14.22 naŋga, 2 Ti 3.12 16:25 Mt 10.39 naŋga, Lu 17.33 naŋga, Jo 12.25

Page 29: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 16:26 26 Matyu 17:20-21tɨmutɨmutɨrɨmandɨ hama siŋgundɨrɨmandɨ. Hara kru mumɨŋga yambirɨm indarɨramata kwɨmɨrɨmandɨhama sɨhaŋgɨyɨmandɨ. 26 Kru mumɨŋga pɨrɨ nɨñɨndu muhɨmɨmuhɨm mɨŋɨmandɨ. Hara nuŋambisiŋgundɨti muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga nuŋ maŋguramɨrɨmandɨyu. Naŋga nuŋandɨ kwɨrandɨhaŋandɨhin muhɨmɨmuhɨm kandɨhañɨ mut mamɨŋɨmandɨ. 27 Krundu Ñɨŋi mɨŋga nuŋandɨ kutɨkarahaŋɨnɨŋ naŋga nɨŋuvandu sɨña aruyɨ payɨmandɨ. Kamata kandɨhɨvɨ hañɨ krunavundi sɨhanaŋgamuhɨmɨmuhɨm vana andɨndu haŋɨnɨŋ ŋgaharamarama nurɨŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ. Avi vanaandɨndu haŋɨnɨŋ avi hɨm ŋgurɨmandɨ. Ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ ñamba hɨm ŋgurɨmandɨ. 28Yi narɨŋkandɨ ambin, kru taŋguramata kuyu nɨñɨndu muvɨra maŋgwɨmɨtutu, Krundu Ñɨŋi mɨŋgaŋ ŋgɨtu aru mikumɨŋga maña payɨmandɨ, vami.

17Jisasɨndu kwɨrandɨ muvita yɨvurahami(Mak 9.2-13 naŋga, Luk 9.28-36)

1 Arɨkikwɨrɨ arɨkikwɨrɨ hɨvɨ uhi, Pita, Jems, naŋga nɨŋura Jonɨŋ Jisas tɨmbuta apu kɨmbandɨkatɨkayɨyahuta nurɨŋambi kɨyɨmu. 2Kamata tɨhɨraramata kɨyɨhuhu Jisasɨndu kwɨrandɨ ha tɨvɨratamuvita yɨvurahi,nuŋandɨ kɨpumɨka ha ina tɨmɨrɨmañandɨmi. Kamatɨhi nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋɨnɨŋ suñɨndɨta sɨña mañayɨvurahami. 3 Kamatɨhi Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ŋgahu Moses naŋga Elaija yɨvurahata Jisas naŋgakuyundavaramu. 4 Kamatɨhu Pita kandɨhamata ŋgata Jisasɨŋ ambami, Aru mɨŋga, nɨñɨ kɨtɨrɨŋ avindɨhi.Aria vɨna nda savanzava arɨkikwɨrɨ tararamahin. Mu nambirɨm, mu Mosesɨrɨm, naŋga mu Elaijarɨm,vami. 5 Pita kuyundavarahihi kanzirɨsirɨ ihumukɨrɨ mu, sɨñanzɨkwɨsɨkwɨ ŋandi nurɨŋ kavɨramami.Kamatɨhi ihumukɨrɨ humba kandɨhañɨ kuyu samur muŋandɨhin ambami, Ñɨŋi nɨŋandɨhin yandɨ,nɨŋambirɨmmavɨndamamaŋgarata, nɨŋambirɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨnɨ. Kamataharɨm nuŋandɨ kuyu indarɨmara,vami. 6 Kamavahi sɨmbɨrasara arɨkikwɨrɨvat kuyu kandɨha indarɨhu nurɨŋ pɨŋitɨhi, tandamɨkwɨmɨkwɨtakɨpumɨka pɨrɨ vu tamahu mɨŋgumi. 7 Kamatɨhu Jisas arɨhañɨ pata nurɨŋ mɨŋahandatanda ambami,Pɨŋimanduta yahamɨramara, vami. 8 Kamavahi tɨhɨrata yahuta kru arɨkimbatɨŋ maŋgamu. Jisasɨŋ ndayaŋgamu. 9 Kamata apu ha mitata mɨŋgumɨŋgu Jisas nurɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋguta ambami, Ŋgara vananɨŋandɨhin kru mumɨŋgaŋ maŋambavarahandamara, ututa Krundu Ñɨŋi hama sava humbañɨ kɨta aŋgayahamɨram, vami. 10Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ kitɨhuta ambamu,Mumɨndɨhi tɨkatɨkakuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ ambandu, Elaija wɨsa payɨmandɨ, vamba ambandu, vamu. 11 KamavahuJisas kɨmbɨ ambami, Ambandukuyuhaŋandɨhin kandɨ. Elaijawɨsa patamuhɨmɨmuhɨmmɨŋasɨrɨvɨrɨmandɨ.12Hara yi narɨŋ ambin, Elaija payɨhira kru nuŋ magŋamaŋgarandu. Kamataharɨm nurɨŋandɨ indarɨmitɨyɨElaijaŋ ñamba vana andɨndu. Harɨm sɨwɨmaña vanayɨ Krundu Ñɨŋi hamaŋ ñamba taŋgurɨmandɨyu, vami.13 Jisas kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambamu, Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hamarɨmambi, vamu.

Jisas ñɨŋi muŋandi sundɨ ñamba pɨŋguvarami(Mak 9.14-29 naŋga, Luk 9.37-42)

14 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara arɨkikwɨrɨvat uta krunavundi sambɨ kɨyɨmu hañɨ yɨvurahamu.Kamatɨhu kru mumɨŋga pata Jisas kɨyɨmi arɨhañɨ tandamɨkwɨmɨkwɨta ambami, 15 Aru mɨŋga, ñɨŋiyandɨ nɨŋandɨhin kwɨnɨkwɨnɨtɨhi nuŋandɨ kwɨrandɨ nɨ ñambatɨndi. Kamata sambɨ ñɨmbɨrɨ ahutuŋgɨyɨmɨŋgundi, naŋga kukuyɨ ndahara mɨŋgundi. Harɨm ñɨŋi yandɨ nɨ sɨhiŋga. 16 Nandɨ sɨmbɨrasaranɨŋɨnɨŋ kɨyuyɨ mɨŋata payɨhin andɨhura avimandɨ, vami. 17 Kamavahi Jisas kɨmbɨ ambami, Krunavunditɨhundu narɨ, narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara ha tɨkatɨkama. Naŋga narɨŋandɨ indarɨmit naŋgaandɨndara vana haŋɨnɨŋ avima. Pamata ñɨmbɨrɨ narɨ naŋga kɨñɨŋgɨñɨ narɨŋandɨ pɨmɨ kavɨrɨman.Ñɨŋi kandɨha nɨñɨ mɨŋata pañɨ, vami. 18 Kamatɨhi Jisas sundɨ ñamba haŋandɨhin ambahɨmuhisarɨwayɨŋandi sundɨ ñamba ha ñɨŋi haŋandɨhin tɨhɨmitahi sɨkwɨ avindɨmi. 19 Kamata muñɨmbɨrɨnuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ nuŋambi kɨyɨhihi pata nɨmavamba kitɨhumu, Pamatɨhi ara sundɨñamba kandɨhaŋandɨhin pɨŋguvarɨmɨndaŋ vata andɨharɨŋ manɨŋgandɨmi, vamu. 20-21 Kamavahu nurɨŋambami, Narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha suksɨmbɨrɨ sɨkwɨ, harɨm mambɨŋguvarahara. Narɨŋyi kandɨ ambin, narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha sahi mastet kɨrɨs maña kɨtindahara sundɨñamba ha pɨŋguvarahara. Hara narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha sahi mastetɨndu kɨrɨs ndaharamandaratɨvɨrandi. Harɨm sundɨ ñamba mambɨŋguvarahara. Narɨ apu nɨŋandɨhinɨrɨm yahamɨratandambuuhuvɨtɨra, uhi. Narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana kɨtimuhɨmɨmuhɨmvana andɨhara, vami.*

Jisas kɨmuta yahamɨrɨman vamba sɨhinda muñɨmbɨrɨ ambami(Mak 9.30-32 naŋga, Luk 9.43-45)

16:26 Sng 49.7-8 naŋga, Mt 4.8-9 16:27 Sng 62.12 naŋga, Snd 24.12 naŋga, Sek 14.5 naŋga, Mt 25.31 naŋga, 26.64 naŋga, Mk 8.38 naŋga,Lu 9.26 naŋga, Ro 2.6 naŋga, 1 Pi 1.17 naŋga, Sk 22.12 16:28 Mk 9.1 naŋga, Lu 9.27 17:1 2 Pi 1.17-18 17:5 Stt 22.2 naŋga,Lo 18.15 naŋga, Sng 2.7 naŋga, Ais 42.1 naŋga, Mt 3.17 naŋga, 12.18 naŋga, Mk 1.11 naŋga, Lu 3.22 17:9 Mt 8.4 naŋga, 9.30 naŋga, 12.16naŋga, 16.20 17:10 Mal 4.5 17:12 Mt 11.14 17:13 Lu 1.17 17:17 Lo 32.5 naŋga, 32.20 naŋga, Jo 14.9 17:19 Mt10.1 17:20-21 Mt 21.21 naŋga, Mk 11.23 naŋga, Lu 17.6 naŋga, 1 Ko 12.9 naŋga, 13.2 * 17:20-21 Kru indarɨmit avi naŋgamuvɨra ambandu. Kuyu mu ndahara kanɨñɨ kɨyɨ. Jisas ambami, Got naŋga kuyundavaravara vana naŋgaitɨhañaña vana andɨmara. Kandɨhamata vana andɨta sundɨ ñamba kandɨhamata ha pɨŋguvarahara. Mukwɨmbɨ maŋgɨyɨ, vamba ambami, vandu.

Page 30: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 17:22-23 27 Matyu 18:1522-23 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pɨrɨvɨsa Galili tɨhɨruta nurɨŋ nɨmavamba ambami, Krundu

Ñɨŋimɨŋgaŋ krundu kumaŋgɨmbañɨ tamata, nuŋ yɨvutatamɨrɨmandɨyu. Kamatu arɨkiŋgɨvɨ kɨta kwɨrɨ hañɨaŋga yahamɨrɨmandɨ, vami. Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kuyu kandɨha indarɨhu nurɨŋandɨmavɨha pɨmɨtɨmaŋgarami.

Kɨrañɨŋguhu tavɨyɨrɨm tɨmbahɨrɨs ŋgumi24 Kamata Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uta pɨhu aru Kaperneam yɨvurahata kɨyɨmu.

Kamatɨhu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndurɨm vata kru tɨmbahɨrɨs mɨŋandu haŋɨnɨŋ payɨmu. Pata Pitaŋnɨmavamba kitɨhumu, Narɨŋandɨ ahusɨki ndama Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ nɨŋandɨhin mɨŋasɨrɨvasɨrɨvarɨmtɨmbahɨrɨs ŋguhi vaha, vamu. 25Kamavahu Pita ambami, Ara, ŋguhi, vamba ambami. Kamavata Pita tavɨyɨindɨhuta maŋguyundavarahihi Jisas nuŋ nɨmavamba kitɨhumi, Saimon na pamata indarɨna. Pɨrɨ nɨñɨnduaru miku haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm sɨmbɨrayɨndu tɨmbahɨrɨs mɨŋandu. Kandɨhaŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs ninɨndutaya mɨŋandu. Nurɨŋandɨ krunzapandu mɨŋandu, mana muŋɨnɨŋɨndu taya mɨŋandu, vami. 26 KamavahiPita yahata ambami, Kru muŋɨnɨŋɨndu taya mɨŋandu, vami. Kamavahi Jisas ambami, Kamataharɨmnurɨŋandɨ krunzapandu tɨmbahɨrɨs mamɨŋandu. 27 Hara kamatɨrɨŋ arɨŋ ambɨtuma. Kamataharɨm utaindu ndañɨ atɨŋgi kavara. Kamata asa kimaŋgima pɨŋgɨrɨmana haŋandɨhin nuŋandɨ mɨka ha mɨŋativatatɨmbahɨrɨs muŋandɨhin ŋgɨna kɨyɨmandɨ. Tɨmbahɨrɨs kandɨha mɨŋata nanaŋga arɨŋambirɨm tama, vami.

18Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨndu nindaya aru ñɨmbi naŋga mɨŋga(Mak 9.33-37 naŋga, Luk 9.46-48)

1 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumu, Gotɨndu tɨwɨyɨkɨyɨhɨyɨ hañɨ, kru ninɨndaya ñɨmbi aru naŋga mɨŋga kɨyɨmandɨ, vamu. 2 Kamavahu Jisas ñɨŋi muŋandiuraramahi payɨhi nurɨ kɨyɨmu pɨrɨŋ hañɨ taŋguramaramamata 3 ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin, narɨmavɨ maŋgimɨruta ñɨŋisɨrambɨ kɨndu maña maŋgɨyɨmandɨraŋa, Gotɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨra.* 4 Krumumɨŋga nuŋambi taŋguti mɨŋguti ñɨŋi nɨma maña yɨvurahɨmandɨ hamanda, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨhañɨ ñɨmbi aru sɨkwɨ naŋga mɨŋga kɨyɨmandɨ. 5 Ara kru mumɨŋga yaŋɨrɨm indarɨramata ñɨŋi sukɨyɨpunɨmatarɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ hama, yaŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ, vami.

Ñamba vanavana andɨhi indarɨmaŋgaramaŋgara vana ñambatɨndi(Mak 9.42-48 naŋga, Luk 17.1-2)

6 Kamata Jisas sɨhinda ambami, Kru mumɨŋga andɨti ñɨŋi mu yambirɨm indarɨmaŋgarandi ŋandiñamba vanayɨ mɨŋgata yɨvɨti, kandɨhamaŋ avinda tɨmba muŋgɨ aru mɨŋata nuŋandɨ pɨŋgwɨ hañɨsɨmahata kavarɨtu añakɨŋguku tuŋgñɨ mɨŋguta kɨmum. 7 Kandɨ, kru pɨrɨ nɨñɨndu, krunavundimuvɨraŋ pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramahuhu ñamba vana andɨndu. Krunavundi ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ pɨmɨkavɨrɨmandɨyu. Hara kru pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramandu haŋɨnɨŋ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨyu. 8 Nandɨ kuma vahamana tanda vaha pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata pɨtɨta kavarɨna umɨ. Kamata avindakuma timu naŋga tanda tamu naŋgandaya kɨta sɨhaŋgɨyɨmana. Nandɨ kuma arɨkita naŋga tanda arɨkitakɨtunda naŋ Got ahu maŋgɨmuhɨmu tuta sɨhaŋgɨndi hañɨ kavarɨti unamandɨhi. 9 Nandɨ tamɨŋga timupɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata, tamɨŋga kandɨha kumbɨrata kavarɨna umɨ. Kamata tamɨŋgatimu naŋgandaya kɨtanda sɨhaŋgɨyɨmana. Nandɨ tamɨŋga arɨkita kɨtinda naŋ Got ahutuvarandi helɨyɨkavarɨti unamandɨhi. 10-11Narɨ indarɨmara. Ñɨŋi sukɨsɨrambɨ nɨñɨndu munɨrɨm nda, ñɨmbi manɨman saŋvɨtɨrama. Narɨŋ yinda ambin, Gotɨndu pɨhuyɨ, ñɨŋi kanɨŋɨnɨŋɨndu kutɨkara haŋɨnɨŋ, Yavandak nuŋandɨpɨhuyɨ kɨyɨ hama naŋga sɨhaŋgɨndu, vami.*

Sipsip yɨwaramindu tɨhi kuyu(Luk 15.3-7)

12 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ pamata indarɨra. Kru mumɨŋgandu sipsip 100 kɨti, mɨŋgɨyataya yɨwarɨtipuhɨrahi vaha mana mambaha puhɨrahi. Manɨŋga, 99 sipsip haŋɨnɨŋ mitɨti apuvu kɨtuhɨtu, uta sipsipmɨŋgɨyataya yɨwarahi haŋandɨhin puhɨrahi. 13 Yi narɨŋ kandɨ ambin, sipsip haŋandɨhin aŋga mɨŋatakɨnzɨhɨnzɨtɨhi. 99 sipsip manziŋgundɨhu haŋɨnɨŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgarahi. Hara sipsip mɨŋgɨyatayasiŋgundɨmi haŋandɨhin aŋga mɨŋata, kɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgarahi. 14 Kamata maña narɨŋandɨ Nava nuŋandɨpɨhuyɨ kɨyɨ hama, ñɨŋi suksɨrambɨ kanɨñɨndu muŋandɨhin yɨwarɨtima vata yakwɨrɨvarandi, vami.

Krunavundi ñamba vana andɨhu mɨŋasɨrɨvasɨrɨva vana15 Jisas sɨhinda ambami, Krunavundi yandɨ ñiŋgiñɨndu muvat naŋ ñamba vana andɨti, uta nuŋ

17:22-23 Mt 16.21 17:24 Kis 30.13 naŋga, 38.26 18:1 Lu 22.24 18:3 Mt 19.14 naŋga, Mk 10.15 naŋga, Lu 18.17 * 18:3Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋguta kumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ.Kuyu kanɨŋandɨhin 18.3yɨ kɨta uta 35yɨ kɨyɨ. Kru Jisas naŋga kɨndandu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm vananurɨŋambi masamasa andɨmu vata ambavarami. 18:4 Mt 20.27 naŋga, 23.11 18:5 Mt 10.40-42 naŋga, Lu 9.48naŋga, 10.16 naŋga, Jo 13.20 18:6 Mt 17.27 naŋga, Lu 17.1-2 naŋga, 1 Ko 8.12 18:7 Lu 17.1 naŋga, 1 Ti 4.1 18:8 Mt 5.30 naŋga,Mk 9.43 18:9 Mt 5.29 naŋga, Mk 9.47 18:10-11 Stt 48.16 naŋga, Sng 34.7 naŋga, Lu 19.10 naŋga, Jo 3.17 naŋga, 12.47 naŋga, Hi 1.14* 18:10-11 Kru indarɨmit avi naŋga muvɨra ambandu. Kuyu mu ndahara kanɨñɨ kɨyɨ. Jisas ambami, KrunduÑɨŋi hama krunavundi ñamba vana andɨta siŋgundɨmu haŋɨnɨŋ aŋga mɨŋɨrɨm payɨmi, vamba ambami,vandu. 18:15 Wkp 19.17 naŋga, Lu 17.3 naŋga, Ga 6.1 naŋga, Je 5.19-20 naŋga, 1 Pi 4.8

Page 31: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 18:16 28 Matyu 19:5ŋga. Kamata arɨkimbat taya kɨyɨmandɨra hɨrɨvɨyɨ ñamba vana nuŋandɨ haŋɨnɨŋɨrɨm mɨŋasɨrɨvanzɨrɨvaambavara. Kamatɨna nandɨ kuyu indarɨtiŋgata nuŋ aŋga mɨŋɨmana. 16Ara nandɨ kuyu maŋindarɨtiŋgata,sɨhinda uta mɨŋgɨyavatɨŋ vaha mana arɨkimbatɨŋ vaha tɨmbuta uhu. Kamatɨna nandɨ kuyu ha arɨkimbatvaha mana arɨkikwɨrɨvat vaha tɨkatɨkatɨramandɨyu. 17 Kamatɨna nurɨŋandɨ kuyu maŋindarɨtiŋgata, utakrunavundi Jisasɨrɨm indarɨmaŋgarandu ŋɨnɨŋ amba. Kamatɨna krunavundi Jisasɨrɨm indarɨmaŋgaranduhaŋɨnɨŋ ndu kuyu ndahara maŋindarɨtiŋgata, nuŋ Gotɨŋ maŋgaha mɨŋga, naŋga kru gavaman ndamarɨmtɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa mɨŋgaŋ ŋgɨmañandɨ. 18 Yi narɨŋ kandɨ ambin, muhɨmɨmuhɨm vana pɨrɨ nɨñɨkahañɨrɨmandɨraŋa, Got ndahara nuŋandɨ pɨhuyɨ kahañɨrɨmandɨ. Ara muhɨmɨmuhɨm vana pɨrɨ nɨñɨkuyɨvɨrɨmandɨraŋa, Got ndahara nuŋandɨ pɨhuyɨ kuyɨvɨrɨmandɨ. 19 Narɨŋ yi sɨhinda ambin, pɨrɨ nɨñɨnarɨ arɨkimbat muhɨmɨrɨm nda mavɨ mɨnzayɨ tamata, yandɨ Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama naŋgakuyundavarɨtɨra narɨŋɨrɨm ŋgurɨmandɨ. 20 Arɨkimbat vaha mana arɨkikwɨrɨvat vaha pata yandɨ ñɨmbiyɨtɨwɨrɨmandɨyu ha, yi yambi nurɨŋandɨ ñiŋgiñɨ kɨyɨman, vami.

Kuŋgɨ ndu tɨhi kuyu21 Kandɨhɨvɨ hañɨ Pita Jisas kɨyɨmiyɨ pata nɨmavamba kitɨhumi, Aru mɨŋga, krunavundi nandɨ

ñiŋgiñɨndu muvat yaŋ ñamba vana andɨti kuŋgɨ kuyɨvahin, sɨhinda muñɨmbɨrɨ andɨti kuŋgɨ kuyɨvahin,kamatataya ututa kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata ñɨmbɨrɨ sɨkwɨ kuŋgɨ kuyɨvata, ambɨhañɨ vahavahin. Mana pamata ñɨmbɨrɨ sɨkwɨ nuŋandɨ ñamba vana ha kuŋgɨ kuyɨvahin, vami.

22 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Yi naŋ ambin, naŋ kru ñamba vana kuma timu, tamu arɨkinzɨpitɨŋgɨruramata ñɨmbɨrɨ andɨti nuŋandɨ kuŋgɨ kuyɨva. Naŋ ñamba vana andɨtiti ndahara imutamutnuŋandɨ ñamba vanandu kuŋgɨ kuyɨva. 23 Indarɨmara, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha aru miku maña,sɨmbɨrasara nuŋandɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋamu haŋandɨhin nu naŋga kuyu mɨŋasɨrɨvasɨrɨvarɨm pirɨ kɨndi.24Kamata tɨmbahɨrɨsmɨŋasɨrɨvasɨrɨva sɨmbɨramɨŋahi sɨmbɨrasaramuhamaŋnukɨyɨmiyɨ tɨmbuta payɨmu.Kandɨhama tɨmbahɨrɨs 10 milion mɨŋami. 25 Hara tɨmbahɨrɨs mɨŋami hañɨndu kɨmbɨ ŋguhu ŋandimaŋgɨyɨmi. Kamataharɨm aru miku hama ambami, Kru kanɨmaŋ, nɨmburiŋ, naŋga ñɨŋisɨmɨŋ naŋganuŋandɨ muhɨmɨmuhɨm sɨhanaŋga ŋgutɨra kru muŋɨnɨŋ mut mɨŋamu. Kamatu sɨmbɨrasara saŋɨŋɨnɨŋyɨvurahɨtu, tɨmbahɨrɨs ha mɨŋata yaŋ ŋgumara, vamba ambami. 26 Kamavahi sɨmbɨrasara saŋ hama arumikuhamandu tandanzapahañɨ tandamɨkwɨmɨkwɨnɨta nɨmavami, Yaŋ sɨhiŋgata tavɨrahanda. Tɨmbahɨrɨsnandɨ mɨŋamin haŋandɨhin sɨhanaŋga kɨmbɨ ŋgurɨman huŋɨndɨhi, vamba ambami. 27 Kamavahisɨmbɨrasara saŋ hamandu aru miku hamaŋ mavɨndɨhi nuŋ kuŋgɨ kuyɨvami. Kamata tɨmbahɨrɨs mɨŋamihaŋandɨhinɨrɨm ndahara kɨndam, vamba ambami. 28 Kamatɨhi sɨmbɨrasara saŋ hama tapɨrañɨ indɨhutasɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋandu mɨŋga nuŋandɨ 10 tɨmbahɨrɨs taya mɨŋami mɨŋgaŋ ŋgami. Kamata sɨkwɨtayanuŋ pɨŋgwɨ nɨkinɨki mɨŋavandata ambami, Yandɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋamana ha tɨhunzaŋɨnzaŋ ŋgu, vambaambami. 29 Kamatɨhi sɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋandu hama nuŋandɨ tandanzapa hañɨ tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨtaambami, Nandɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋamin ha ŋgurɨman huŋɨndɨhi yaŋ sɨhiŋgata tavɨrahanda, vamba ambami.30 Hara sɨmbɨrasara saŋ hama yakwɨrɨvarami. Uta sɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋandu hamaŋ kru ñamba vanaandɨhu tamandu upɨyɨ tamami. Kamatɨhi kandɨhañɨ kɨñɨŋgɨñɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋami ha mɨŋasɨrɨvami.31 Kandɨhamata musa andɨhi kru sɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋandu haŋɨnɨŋ ŋgahu nurɨŋandɨ mavɨmbu avimandɨmi. Kamatɨhi uta nurɨŋandɨ aru miku hamaŋ muhɨmɨmuhɨm vana sɨmbɨrasara saŋ hama andɨmihaŋɨnɨŋɨrɨm ambavaramu. 32 Kamatɨhu aru hama sɨmbɨrasara saŋ hamaŋ uraramahi payɨhi ambami, Nasɨmbɨrasara saŋ ñamba mɨŋga. Na yambirɨm mavɨmavɨ kuyu ambahana tɨmbahɨrɨs yandɨ mɨŋamanahaŋandɨhinɨrɨm kɨndam vata, naŋ kuŋgɨ kuyɨvasɨn. 33 Yi naŋ sɨhisɨhitɨsɨn. Hara mumɨndɨhi sɨmbɨrakɨhɨrɨ mɨŋandara ndamaŋ sɨhisɨhi mandɨsɨna, vamba ambami. 34 Kamavata nuŋandɨ aru miku hamasɨmbɨrasara saŋ hamarɨm kɨtɨrɨ kɨta ambami, Kru kañɨnda ŋguhu haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨman.Kamatɨn kandɨhañɨ kɨñɨŋgɨñɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋami haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga aŋga ŋgurɨmandɨ, vamba ambami.35 Sɨwɨmaña ŋandi, muŋɨnɨŋɨndu ñamba vana kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨra ha, Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨkɨyɨ hama narɨŋandɨ kuŋgɨ ndahara maŋguyɨvɨrɨmandɨ, vami.

19Navundi naŋga kru mɨŋasɨhɨraramarama vanarɨm Jisas ambavarami(Mak 10.1-12 naŋga, Luk 16.18)

1 Jisas kuyu kanɨnɨŋɨnɨŋ ambavarata mɨtuta, pɨrɨvɨsa Galili mitata pɨrɨvɨsa Judiarɨm kuku Jordanndambukari indɨhumi. 2 Kamatɨhi krunavundi sambɨ nu naŋga umu. Kamatɨhu kandɨhambu kandi naŋgahaŋɨnɨŋ mɨŋavindamami. 3 Kamatɨhi Farisi, Jisas andɨti ŋgɨm vata payɨmu. Harɨm Jisasɨŋ nɨmavambakitɨhumu, Na pamata indarɨna. Kru mumɨŋga nɨmburiŋ saŋɨnaŋga pɨŋguvarahi. Kru kandɨhama arɨŋandɨtɨkatɨka kuyu mɨŋahandandi vaha, vamu. 4 Kamavahu Jisas kɨmbɨ nɨmavami, Narɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨkuyu kɨndi haŋandɨhin ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgandara. Kuyu kandɨha nɨmavamba ambami, Kuha Gotmuhɨmɨmuhɨm tamata krunavundiŋmusamɨŋami. Kamata andɨhi kru naŋga navundi yɨvurahamu, vambaambami. 5 Kamavata sɨhinda Got ambami, Harɨm kru hama yahata nɨŋum nɨŋuvaŋ mitata nɨmburi naŋga18:16 Lo 19.15 naŋga, Jo 8.17 naŋga, 2 Ko 13.1 naŋga, 1 Ti 5.19 18:17 Ro 16.17 naŋga, 1 Ko 5.9 naŋga, 5.13 naŋga, 6.1-6 naŋga, 2 Te 3.6

naŋga, 3.14 18:18 Mt 16.19 naŋga, Jo 20.23 18:19 Mt 28.20 naŋga, Mk 11.24 naŋga, Jo 14.23 naŋga, 15.7 naŋga, 1 Jo 3.22 naŋga, 5.1418:21 Lu 17.3-4 18:22 Stt 4.24 naŋga, Mt 6.14 naŋga, Mk 11.25 naŋga, Kl 3.13 18:25 2 Kin 4.1 naŋga, Neh 5.8 18:34 Mt 5.25-2618:35 Mt 6.12-15 naŋga, Mk 11.25-26 naŋga, Ef 4.32 naŋga, Kl 3.13 naŋga, Je 2.13 19:3 Mt 16.1 19:4 Stt 1.27 naŋga, 5.2 naŋga, Mal

2.15 19:5 Stt 2.24 naŋga, 1 Ko 6.16 naŋga, 7.2 naŋga, Ef 5.21 naŋga, 5.31

Page 32: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 19:6 29 Matyu 19:29kɨhɨrɨ kɨndu. Kamata arɨkimbat kwɨrandɨmbat mɨŋgɨyataya yɨvurahandu, vamba ambami. 6 Got ambami,harɨm arɨkimbat kɨtɨŋgɨtɨ maŋgɨndu. Kwɨrandɨmbat mɨŋgɨyataya maña kɨndu. Harɨm Got kahañami hɨmhaŋandɨhin kru mandavɨham, vami.

7 Kamavahi Farisi haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ ambamu, Kamatahara mumɨndɨhi Moses arɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋguta am-bami, Kru aŋgwɨmɨkɨyɨ yɨhimbɨvɨrata navundiŋ ŋguta pɨŋguvarɨti umɨ, vamba ambami, vamu. 8KamavahuJisas nurɨŋ ambami, Narɨ tamahumbɨrɨ ŋɨnɨŋ, harɨmMoses ŋgatara andɨhi navundi pɨŋguvarandara. Harakimaŋgimañɨ kamata vana maŋgɨyɨmi. 9 Narɨŋ yi ambin, kru mumɨŋga, nɨmburi kru mamɨŋavɨŋgɨrɨtirasaŋɨnaŋga pɨŋguvarahi. Kamata navundi mu urahi. Kru kandɨhama nuŋambi navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨvana andɨhi, vami. 10 Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kuyu kandɨha indarɨta Jisasɨŋ nɨmavambaambamu, Kru kandɨhamata vana mɨŋahandɨrɨman vataŋgata, kɨndamɨndɨhi navundi maŋuram, vamu.11Kamavahu Jisas ambami, Kru sɨhanaŋga kuyu kanɨŋandɨhin mamɨŋandu. Got kru mɨnzavatɨvatɨŋ ndayatɨkatɨka ŋguhi navundimaŋurandu. 12Narɨ indarɨmara. Krumuvitamuvita ŋɨnɨŋ kɨta navundimaŋurandu.Muvɨraŋ nɨŋumɨŋgati kavuhu nurɨŋandɨ kwɨrandɨ ha ñambatɨmi. Muvɨraŋ kru kwɨrandɨmbɨsa tavɨhamuharɨm ñɨŋi maŋgavuhu. Muvɨra Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu sɨmbɨrarɨm indarɨramata nurɨŋambi tɨkatɨkakuyu sɨmahata navundi maŋurandu. Harɨm kru kuyu kanɨŋandɨhin mɨŋɨman vɨrɨmandɨ hama mɨŋam,vami.

Jisas ñɨŋi haŋɨnɨŋ mitɨra yi kɨnɨyɨ payɨmu vami(Mak 10.13-16 naŋga, Luk 18.15-17)

13 Kandɨhɨvɨ hañɨ krunavundi ñɨŋi sukɨsɨrambɨ haŋɨnɨŋ tɨmbuta Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Nuŋandɨkuma ha nurɨŋandɨ kwɨrandɨ hañɨ tamata, Got naŋga kuyundavarɨti, nurɨŋ ŋguramam vata andɨmu.Kamatɨhura nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ ambahɨmumu. 14 Kamatɨhu Jisasnuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambami,Mitɨra ñɨŋi haŋɨnɨŋ yi kɨnɨ nɨñɨ payɨmu, nurɨŋ karikarimandɨmara.Krunavundi Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmɨndaŋ vataŋgata, ñɨŋi nɨŋɨnɨŋ maña kɨyɨmu, vami. 15 Kamavata kumanuŋandɨha ñɨŋi haŋɨnɨŋɨndu miku hañɨ tamami. Kamata kɨyɨhandata kandɨ upɨ haŋu mitata umi.

Kru ñaŋɨra arɨku mɨŋga Jisas naŋga kuyundavarami(Mak 10.17-31 naŋga, Luk 18.18-30)

16 Kamatɨhi kru mumɨŋga Jisas kɨyɨmiyɨ pata ambami, Ahusɨki, yi avi vana pamata ŋandi andɨtasɨhaŋgɨyɨman, vami. 17Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Mumɨndɨhi na yaŋ avi vanarɨmkitɨhuna. MɨnzamɨnzaGot taya avi. Hara sɨhaŋgɨyɨman vataŋgata, Gotɨndu tɨkatɨka kuyu taya mɨŋahandamaŋgara, vami.18 Kamavahi kru kandɨhama Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Tɨkatɨka kuyu pamatarɨm ambana, vami.Kamavahi Jisas ambami, Tɨkatɨka kuyu kandɨhaŋɨnɨŋɨndu kuyu nɨmata kɨndi. Krunavundiŋmayɨvutatama.Kru na, navundi mamɨŋavɨŋgɨrɨ, naŋga navundi na, kru mamɨŋavɨŋgɨrɨ. Kipa mamɨŋa, kru muŋɨnɨŋkuyusɨhɨrata saŋɨnaŋga maŋgatɨŋguru. 19 Namɨnavandu tɨwɨyɨ kɨñɨŋgɨñɨ nurɨŋandɨ kuyu mɨŋahanda.Kamata nambi nandɨ kwɨrandɨrɨmmavɨndamandanamaña, sɨhanaŋga kruŋ ndaharamɨŋatamavɨñɨ tama,vami. 20 Kamavahi kru ñaŋɨra hama ambami, Yi sɨhanaŋga tɨkatɨka kuyu kanɨŋɨnɨŋ mɨŋahandandin.Hara yi pamata hɨmɨrɨmɨnzɨkwɨ kɨrɨvɨtɨn, vami. 21 Kamavahi Jisas ambami, Avinzɨkwɨ mɨŋga kɨyɨmanvataŋgata, uta nandɨ muhɨmɨmuhɨm sɨhanaŋga ŋguna mut mɨŋamu. Kamatu tɨmbahɨrɨs ha mɨŋatutamuhɨmɨmuhɨm manɨman saŋ haŋɨnɨŋ ŋgu. Kamatɨrɨmana handa Gotɨndu pɨhuyɨndu avihɨmɨŋgɨmmɨŋɨmana. Kamata yi naŋga pañɨ, vami. 22 Kru ñaŋɨra hama muhɨmɨmuhɨm sambɨ sɨkwɨ naŋgamɨŋga. Harɨm kuyu kandɨha indarɨhi nuŋandɨ mavɨmbu pɨmɨtɨhi umi. 23 Kamatɨhi Jisas nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin, kru tɨmbahɨrɨsɨndu arɨku mɨŋga Gotɨndu tɨwɨyɨkɨyɨman vata avɨrɨ tamɨrɨmandɨ. 24 Yi narɨŋ sɨhinda ambin, kamel mɨkwɨrɨ sɨvirɨsɨvirɨ sɨki humbañɨindɨwɨrɨm, kru tɨmbahɨrɨsɨndu arɨku haŋɨnɨŋ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm avɨrɨtamandu maña avɨrɨmandamahi, vami. 25Nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kuyu kanɨŋandɨhin indarɨhumavɨyahavarami. Kamataambamu, Ara nindaya sɨhaŋgɨyɨmandɨ, vamu. 26 Kamavahu Jisas nurɨŋ tɨhɨrata ambami, Kru maŋandɨhu.Hara Got muhɨmɨmuhɨm vana andɨhi, vami. 27 Kamavahi Pita kɨmbɨ ambami, Ŋgana, ara arɨŋandɨmuhɨmɨmuhɨm mitata nanaŋga kɨndandarɨŋ. Harɨm ara mum mɨŋɨmɨndaŋ, vami. 28 Kamavahi Jisasambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin, muhɨmɨmuhɨm kɨhi yɨvurahɨmandɨ hɨvɨyɨ, Krundu Ñɨŋi mɨŋga aruñɨmbi naŋgandɨta aru miku ndu mɨnzɨmɨnzɨ maka nuŋandɨ hañɨ mɨnzɨrɨmandɨ. Kamati yi naŋga kɨhɨrɨkɨndandara narɨndahara, aru miku ndu mɨnzɨmɨnzɨ maka kumanzɨpi timutamu, tanda timundu arɨkinzɨpitɨŋgɨruramatayɨ mɨnzɨrɨmandɨra. Kamata Israel hatindu krunzapa kumanzɨpi timutamu, tanda timunduarɨkinzɨpi taya tɨŋgɨruramata haŋɨnɨŋ karatamɨrɨmandɨra. 29 Naŋga krunavundi sɨhanaŋga yambirɨmindarɨta, nurɨŋandɨ tavɨ, nɨŋusinavaŋ, nɨŋuranavaŋ, nɨŋurɨmaŋgatiŋ, ñɨŋisɨmɨŋ, nɨŋumɨnɨŋuvaŋ, naŋganurɨŋandɨ kɨva mitamu haŋɨnɨŋ sɨhinda muhɨmɨmuhɨm 100 mɨŋɨmandɨyu. Kamata sɨhaŋgɨyɨmandɨyu.

19:7 Lo 24.1-4 naŋga, Mt 5.31 19:9 Mt 5.32 naŋga, Mk 10.11 naŋga, Lu 16.18 naŋga, 1 Ko 7.10-11 19:10 1 Ko 7.1-2 naŋga, 7.7-9naŋga, 7.17 19:12 1 Ko 7.32-34 naŋga, 9.5 19:14 Mt 18.2-3 19:16 Mk 10.17 naŋga, Lu 10.25 naŋga, 18.18 19:17 Wkp 18.5naŋga, Lu 10.28 19:18 Kis 20.13-16 naŋga, Lo 5.17-20 19:19 Kis 20.12 naŋga, Wkp 19.18 naŋga, Lo 5.16 naŋga, Ro 13.9 naŋga, Ga 5.14naŋga, Je 2.8 19:21 Mt 6.20 naŋga, Lu 12.33 naŋga, Sɨ 2.45 naŋga, 4.34-37 naŋga, 1 Ti 6.18-19 19:23 Mt 13.22 naŋga, Mk10.24 naŋga, 1 Ti 6.9-10 19:26 Stt 18.14 naŋga, Jop 42.2 naŋga, Jer 32.17 naŋga, Sek 8.6 naŋga, Lu 18.27 19:27 Mk 10.28 naŋga, Lu5.11 naŋga, 18.28 19:28 Mt 20.21 naŋga, 25.31 naŋga, Lu 22.30 naŋga, 1 Ko 6.2-3 naŋga, Sk 2.26 naŋga, 3.21 19:29 Mk 10.29-30 naŋga,Lu 18.29-30 naŋga, Hi 10.34

Page 33: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 19:30 30 Matyu 20:2630 Hara kru kasirambu uyu haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨvu sɨkwɨ payɨmandɨyu. Kamatu kru sɨhɨndɨvu payu haŋɨnɨŋkasirambu urɨmandɨyu, vami.

20Sɨmbɨrasara wain kɨvayɨ sɨmbɨra mɨŋamu ŋɨnɨŋɨndu tɨhi kuyu

1 Jisas sɨhinda ambami, Yi kuyu nɨ kru kasiram vu kɨyɨmandɨyu ŋɨnɨŋɨrɨm ambin. Gotɨndu tɨwɨyɨkɨyɨhɨyɨha kru pɨrɨvɨsa nɨŋuva mɨŋga maña. Kɨvɨsɨhu nda kruŋ tɨmbuhavuta patɨn yandɨ wain kɨva nɨñɨsɨmbɨra mɨŋamu vata umi. 2 Kamata nurɨ naŋga kuyu sɨmahata ambami, Sɨmbɨra mɨŋɨtɨra musi hɨvɨndutɨmbahɨrɨs kumba naŋganaŋga kɨrɨs narɨŋ ŋgurɨman, vamba ambami. Kamata sɨmbɨhi uta wain kɨvanuŋandɨ hañɨ sɨmbɨra mɨŋamu. 3 Kamata kɨyɨhandata 9 kilok vɨrañɨ aru hama sɨhinda umi. Kamatatɨhɨrutɨhɨru upɨ hañɨ ŋgahi kru muvɨra saŋ taŋguvatata kɨyɨmu. 4 Kamatɨhu ambami, Narɨndahara utawain kɨvayɨ sɨmbɨra mɨŋamara. Kamatɨra sɨmbɨra mɨŋɨmandɨravu ŋgaharamata narɨŋ tɨmbahɨrɨs tɨtɨyɨŋgurɨman, vami. 5 Kamavahi umu. Kamata ina mɨrɨyɨ kɨyɨhihi, naŋga ina mɨŋgurɨm saŋgindaŋgumihɨrɨvɨyɨ aru hama sɨhinda aŋga uta sɨwɨmaña musa nda andɨmi. 6 Kamata kɨvɨtiti 5 kilok tɨrɨmɨndɨhisɨhinda uta kru muvɨraŋ ŋgahi tɨhɨrutɨhɨru upɨ hañɨ taŋguvatata kɨyɨhu ambami, Narɨ mumɨndɨhi musihɨvɨ narɨ nɨñɨndaya saŋ taŋguvatata kɨyɨhara kɨvɨtiti, vamba ambami. 7 Kamavahi ambamu, Arɨŋ krumumɨŋga sɨmbɨra maŋguyɨ, vamba ambamu. Kamavahu ambami, Narɨndahara uta yandɨ wain kɨvayɨsɨmbɨra mɨŋamara, vamba ambami. 8Kamata kɨvɨtititɨhi, nuŋandɨ sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi hamaŋambami, Sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uraramɨna patu tɨmbahɨrɨs ŋgu. Sɨhɨndɨvu pata sɨmbɨra mɨŋayu haŋɨnɨŋwɨsa ŋguta, kasiramɨyɨ pata mɨŋayu haŋɨnɨŋ ŋgu, vamba ambami. 9 Kamavahi kru kɨvɨtiti 5 kilok patasɨmbɨra mɨŋamu haŋɨnɨŋ kumba naŋganaŋga kɨrɨs mɨŋamu. 10Kamatɨhu kru sɨmbɨra nurɨŋgwɨsa mɨŋamuhaŋɨnɨŋ pata tɨmbahɨrɨs sambɨ vaha mɨŋɨmɨndaŋ vamba indarɨmu. Hara nurɨndahara kumba naŋganaŋgakɨrɨs mɨŋamu. 11-12 Kamata tɨmbahɨrɨs mɨŋamu hambu ŋgata kɨva nɨŋuva hama naŋga kuyu mɨŋgumu.Kamata ambamu, Kru ndaŋɨnɨŋ sɨhɨndɨvu pata mɨŋgɨya hɨrɨvɨ taya sɨmbɨra mɨŋayu ndaŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨsarɨŋ ŋguna maña nurɨŋ ŋguna. Ara kɨvɨsuŋ nda kɨta sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋaharɨŋ arɨŋ ina kɨrahɨmuhi patakɨvɨtititɨ, vamba ambamu. 13 Kamavahu kɨva nɨŋuva hama kuyu kandɨha indarɨta sɨmbɨrasara muhamaŋambami, Yambɨha, yi naŋ ñamba vana maŋandɨn. Nanaŋga, tɨmbahɨrɨs kumba naŋga kɨrɨsɨrɨm kuyusɨmaharɨŋ. 14Nandɨ tɨmbahɨrɨs nɨ mɨŋata uhu. Yi yambi pirɨtamata naŋ tɨmbahɨrɨs ŋgwinmaña, sɨhɨndɨvusɨkwɨ payɨ ndamaŋ ndahara tɨmbahɨrɨs sɨwɨmañanda ŋgwin. 15Nɨŋandɨhin yandɨ sɨmbɨra. Harɨm yandɨindarɨmitɨyɨ tɨmbahɨrɨs yandɨ nɨ mambaha tɨŋgɨruhin. Yi nurɨŋ avi musa andɨhin yambirɨm mumɨrɨmkɨtɨrɨ kɨna, vamba ambami. 16 Kamata Jisas ambami. Kamata maña, kru sɨhɨndɨvu sɨkwɨ kɨndu haŋɨnɨŋkasirambu patu, kasirambu kɨndu haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨvu sɨkwɨ kɨyɨmandɨyu, vami.

Kwɨrɨñɨmbɨrɨ kɨmuta aŋga yahamɨrɨman vami(Mak 10.32-34 naŋga, Luk 18.31-33)

17 Jisas Jerusalemɨrɨm umi. Kamata nuŋandɨ 12 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ tɨmbuta muvu umi. Kamatauhuhu kwɨbɨ hinɨŋgin nurɨŋ ambami, 18 Narɨ indarɨmara. Musi ara Jerusalem yawɨmɨndaŋ. KamatɨrɨŋKrundu Ñɨŋiŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmbanaŋga haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu. Kamata nuŋ ŋgatɨŋgɨruta yɨvutatamatamarɨm kuyukahañɨrɨmandɨyu. 19 Kamata krunzapa muŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu. Kamatu nuŋkandɨhaŋɨnɨŋ ambasuvata pɨŋgɨrawɨsɨta, ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbɨmandɨyu. Kamatu arɨkiŋgɨvɨ kɨta kwɨrɨhañɨ aŋga yahamɨrɨmandɨ, vami.

Jems naŋga Jon aru miku yɨvurahɨmɨndaŋ vata andɨmu(Mak 10.35-45)

20 Kɨyɨhandata, Sebedindu ñɨŋisɨm arɨkimbat, naŋga nɨŋum Jisas kɨyɨmi payɨmu. Kamata nɨŋum tandamɨkwɨmɨkwɨnɨta Jisasɨŋ ambami, Naŋ muhɨmɨrɨm kitɨwɨrɨman, vami. 21 Kamatɨhi Jisas nuŋ nɨmavambakitɨhumi, Na muhɨmɨrɨm pirɨkɨna, vami. Kamavahi navundi haŋambɨ Jisasɨŋ ambami, Na aru mikuyɨvurahata, yandɨ ñɨŋi arɨkimbatɨŋ ambɨna, mu nɨma nandɨ kuma kandɨ sambavu mɨnzɨti, mu nɨmanandɨ kuma kakayɨ sambavu mɨnzɨm, vata pirɨkɨnɨ, vami. 22 Kamavahi Jisas kuyu kandɨha indarɨtaambami, Kitɨhura vana nɨŋandihindu sapa ha maŋgamaŋgarandara. Narɨ arɨkimbat, kuku kuvɨrahuvɨravuŋgɨ yi kuvɨrɨman hañɨ narɨ kuvɨrɨmandɨra vaha, vami. Kamavahi arɨkimbat nuŋ ambamu, Araandɨharɨŋ, vamu. 23 Kamavahu Jisas arɨkimbatɨŋ ambami, Narɨ yandɨ kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ hañɨkuvɨrɨmandɨra. Hara yɨhɨramahi ninɨmbaha taya kandɨ sambavumɨnzɨti, ninɨmbaha taya kakayɨ sambavumɨnzɨmɨnzɨ sɨmbɨra nɨŋandɨhin yandɨma. Mɨnzɨmɨnzɨ maka kandɨhaŋɨnɨŋ krundu, yandɨ Yavandaksɨwɨtamami ŋɨnɨŋ, vami. 24 Kamatɨhu Jisasɨndu 10 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nɨŋusi nɨŋura kandɨhamatɨmukuyu ha indarɨta, arɨkimbatɨrɨm kɨpuhɨputɨmu. 25 Kamata Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uraramahipayɨhu ambami, Narɨ ŋgandara. Aru miku muyɨndu haŋɨnɨŋ nurɨŋandɨ krunzaparɨm arɨŋandɨ kuyu tayaindarɨmu vata tɨkatɨkatmaŋgarandu. Naŋga nurɨŋandɨ kru aru haŋɨnɨŋ, krunavundi nurɨŋandɨ kuyusɨhanaŋga mɨŋahandamu vata, tuvɨrandu. 26Hara kandɨhamata vana ha narɨ naŋga maŋgɨyɨm. Narɨŋandɨ

19:30 Mt 20.16 naŋga, Mk 10.31 naŋga, Lu 13.30 20:1 Mt 21.33 20:8 Wkp 19.13 naŋga, Lo 24.15 20:16 Mt 19.30 naŋga, Mk10.31 naŋga, Lu 13.30 20:18 Mt 16.21 naŋga, 17.22-23 20:21 Mt 19.28 naŋga, Lu 22.30 20:22 Mt 26.39 naŋga, 26.42 naŋga, Mk14.36 naŋga, Jo 18.11 20:23 Mt 25.34 naŋga, Sɨ 12.2 naŋga, Ro 8.17 naŋga, 2 Ko 1.7 naŋga, Sk 1.9 20:25 Lu 22.25-2620:26 Mk 10.43-44 naŋga, Lu 9.48 20:26 Mt 23.11 naŋga, Mk 9.35 naŋga, Lu 22.26

Page 34: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 20:27 31 Matyu 21:15-16ñiŋgiñɨndu kru muvat aru mɨŋga kɨyɨman vɨrɨmandɨ hama, narɨŋandɨ sɨmbɨrakara mɨŋga kɨyɨm. 27 Krumikuyɨ kɨyɨman vɨrɨmandɨ hama, narɨŋandɨ sɨmbɨrakara saŋ mɨŋga kɨyɨm. 28 Kamata maña Krundu Ñɨŋihama krunavundi nɨŋambirɨm sɨmbɨra mɨŋamu vata mambayɨmi. Sɨmbɨra mɨŋata nuŋandɨ kwɨrandɨ hanuŋambi ŋguta kɨmuta krunavundi sambɨ mut mɨŋɨtɨnɨ vata payɨmi, vami.

Jisas kru arɨkimbat tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ mɨŋavindamami(Mak 10.46-52 naŋga, Luk 18.35-43)

29 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pɨhu aru Jeriko mitata umu. Kamatɨhu krunavundi sambɨsɨkwɨ nurɨ naŋga umu. 30 Kamatɨhu kru arɨkimbat kwɨmbɨ tɨvɨ hañɨ mɨnzɨta kɨyɨmu. Arɨkimbatkandɨhaŋɨnɨŋ tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ. Harɨm Jisas payɨ vahu indarɨta kuyu kɨmbañɨ patɨvat ambamu,Aru mɨŋga na Devit Nɨŋuñɨŋgi. Na arɨŋ sɨhiŋga, vamu. 31 Kamavahu krunavundi indarɨta arɨkimbatɨŋambahɨmuta ambamu, Mɨka narɨŋandɨha satimɨmara, vamu. Kamavahura arɨkimbat sɨhinda sɨhinda kuyukɨmbañɨ ambamu, Aru mɨŋga na Devit Nɨŋuñɨŋgi, na arɨŋ sɨhiŋga, vamu. 32 Kamavahu Jisas taŋguramataarɨkimbatɨŋ ambami, Yi narɨŋ pamatɨrɨman, vami. 33 Kamavahi arɨkimbat kɨmbɨ ambamu, Aru mɨŋga,arɨŋandɨ tamɨŋga nɨŋɨnɨŋ mɨŋavɨhɨrɨ, vamu. 34 Kamavahu Jisasɨŋ arɨkimbatɨrɨm mavɨndɨmi. Kamatakumandamata arɨkimbatɨndu tamɨŋga hañɨ tɨmbusarahi, sarɨwayɨ ŋandiŋ tamɨŋga nurɨŋandɨ haŋɨnɨŋavindɨhi tɨhɨrañamu. Kamatɨhi arɨkimbat Jisas naŋga umu.

Jisas Jerusalem yɨvurahata krunavundiŋ kuyu ŋgumi

21(Sapta 21—25)Jisas Jerusalem aru miku indɨwɨmañandɨmi(Mak 11.1-11 naŋga, Luk 19.28-40 naŋga, Jon 12.12-19)

1-2 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jerusalem yɨvurahɨrɨmɨndɨhu arɨñɨndɨmi. Kamata ApuOliv tamayɨ yahuta pɨhu Betfage yɨvurahamu. Kamata Jisas sɨmbɨrasara arɨkimbatɨŋ sɨmbɨta nɨmavami,Pɨhu kututa ŋgarɨŋ ndañɨ umara. Uta sɨkwɨtaya ŋgɨtɨra donki mu siki tɨmburamɨtu kɨyɨmandɨ, ñɨŋinuŋandɨ handahara nu naŋga kɨhɨrɨ kɨyɨmandɨ. Siki ha kuyɨvata arɨkita yi kɨyɨman nɨñɨ tɨmbutapayɨmara. 3 Kamatɨra kru mumɨŋga narɨŋɨrɨm kuyu mu ambɨtiŋgata ambamara, Donki arɨkita nɨŋɨnɨŋ,Aru hama sɨmbɨra naŋga, vamba ambamara. Kamavɨtɨra sɨkwɨtaya sɨmbɨti arɨkita payɨmandɨyu, vami.4 Kanɨmata vana yɨvurahami nɨŋandɨhinɨrɨm kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga kuyunɨmata ambami ha kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami. Nɨmavamba ambami, 5 Saion hati krunavundirɨm kuyunɨŋandɨhin ambavaramara, Nɨŋgamara. Narɨŋandɨ aru miku nɨma payɨ. Nu kru ñɨmbi manɨman hamapayɨmañandɨ. Kamata donki hɨmba munɨñɨ mɨnzɨ. Nu donki mɨwɨrɨ nɨñɨ mɨnzɨta payɨ, vami.

6 Kamata sɨmbɨrasara arɨkimbat uta Jisas ambami maña andɨmu. 7 Kamata donki nɨŋum naŋgañɨŋi ha tɨmbuta payɨmu. Kamata arɨkimbat nurɨŋandɨ mɨkwɨrɨ kuta haŋɨnɨŋ donkindu kutɨ hañɨyɨvutɨhumu. Kamatɨhu Jisas kɨmba hañɨ mɨnzɨmi. 8 Kamatɨhi krunavundi sambɨ nurɨŋandɨ mɨkwɨrɨkuta haŋɨnɨŋ sɨharanzɨhara kɨndɨmbat hañɨ yɨvutɨhumu. Kamatɨhu muvɨra ahumakamaka mɨkɨ naŋgahaŋɨnɨŋ tahɨrandahɨra kɨndɨmbatɨyɨ tamamu. 9 Kamatɨndɨ krunavundi Jisasɨndu kasiram ndambu umundaŋɨnɨŋ naŋga sɨhɨndɨ payɨmu nɨŋɨnɨŋ, sɨhanaŋga nɨmavamba taŋguvɨhumu, Devit Nɨŋuñɨŋgirɨmkɨnzɨhɨnzɨtɨm. Kru Aru nɨmandu ñɨmbiyɨ payɨmi nɨmaŋ, Got nuŋ avindamam. Got kɨmbayɨndu sɨkwɨnɨmarɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨm, vamu.

10 Jisas Jerusalem indɨhuhi, pɨhu aru hañɨndu krunavundi sɨhanaŋga ŋgata pɨndɨrata nɨmavambakitɨhumu, Kru kanɨma ninɨndɨmbanzɨkwɨ, vamu. 11 Kamavahu krunavundi nu naŋga umu haŋɨnɨŋambamu, Nu Jisas, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga. Pɨhu Nasaret, pɨrɨvɨsa Galilindu mɨŋgapayɨ, vamu.

Tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋahu pɨŋguvarami(Mak 11.15-19 naŋga, Luk 19.45-48 naŋga, Jon 2.13-22)

12 Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ indɨhumi. Kamata kru kandɨhaŋu tɨmbahɨrɨs sɨmbɨramɨŋamu haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga pɨŋguvarami. Kamata kru tɨmbahɨrɨs tɨvɨrandu haŋɨnɨŋɨndu pina haŋɨnɨŋ,naŋga kava tamahuhumutmɨŋandu haŋɨnɨŋɨndumɨnzɨmɨnzɨ maka haŋɨnɨŋmɨŋasiŋgɨvarami.* 13Kamatanurɨŋ ambami, Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ nɨmavamba ambami, Yandɨ tavɨ nɨŋaŋdɨhin yi naŋgandayakuyundavaravara tavɨ kɨyɨmandɨ, vamba ambami. Hara narɨ andɨhara kru kurɨhahurɨha naŋga kipa naŋgahaŋɨnɨŋɨndu sipɨrusipɨru upɨ maña kɨyɨ, vami. 14 Kamata Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨkɨyɨmi. Kamatɨhi tamɨŋga ñumi naŋga tanda ñamba haŋɨnɨŋ nu kɨyɨmiyɨ payɨhu nurɨŋ mɨŋavindamami.15-16Hara Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ, Jisasmuhɨmɨmuhɨm avinzɨkwɨ sihɨrami haŋɨnɨŋ ŋgamu. Naŋga ñɨŋisɨrambɨ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu

20:28 Lu 22.27 naŋga, Jo 13.14 naŋga, Fl 2.7 naŋga, 1 Ti 2.6 naŋga, Ta 2.14 naŋga, 1 Pi 1.19 20:30 Mt 9.27 naŋga, 15.22 21:3 Mt 26.1821:5 Ais 62.11 naŋga, Sek 9.9 naŋga, Jo 12.15 21:8 2 Kin 9.13 21:9 Sng 118.25-26 naŋga,Mt 23.39 21:11 Mt 21.46 * 21:12 Kava

naŋga muhɨmɨmuhɨm, kru mut mɨŋandu haŋɨnɨŋ, kandɨhaŋɨnɨŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu upɨyɨndu. Kru muvɨramuhɨmɨmuhɨm kɨrañɨŋguhu upɨyɨ kɨndɨ haŋɨnɨŋ mut mɨŋɨrɨm, tɨmbahɨrɨs kɨrañɨŋguhu nduyɨ taya mutmɨŋandu. Rom naŋga Grikɨndu tɨmbahɨrɨsɨyɨ mut mamɨŋandu. 21:13 Ais 56.7 naŋga, Jer 7.11 naŋga, Mk 11.17naŋga, Lu 19.46 21:14 2 Sml 5.8 naŋga, Ais 35.5-6 21:15-16 Sng 8.2

Page 35: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 21:17 32 Matyu 21:34upɨyɨ kɨta nɨmavamba taŋguvɨhumu, Narɨ Devit Nɨŋuñɨŋgirɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨmara, vahu indarɨmu. Harɨmnurɨŋ kɨtɨrɨtɨhi, Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumu, Na ñɨŋisɨrambɨ nɨŋɨnɨŋ kuyu ambayu nɨ indarɨna, vamu.Kamavahu Jisas kɨmbɨ ambami, Ara yi indarɨn. Hara narɨ kuyu nɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ ŋgatɨŋgɨrutamambaha ŋgandara. Devit Gotɨŋ ambami, Ñɨŋi sukɨsɨrambɨ nandɨ ñɨmbi tɨhuyahandu, vamba ambami,vami. 17 Kamata Jisas nurɨŋ mitata pɨhu aru hañɨndu tapɨrañɨ pindɨhami. Kamata aŋga pata kandɨhɨvɨhañɨ Betani kɨyɨmi.

Jisas ambahi ahu fik ha kwɨrɨñandɨmi(Mak 11.12-14 naŋga, 11.20-24)

18 Kamata kɨvɨsuŋ nda Jisas sɨhinda pɨhu aru hañɨ aŋga uhi, nuŋ avɨhatɨmi. 19 Kamata kɨndɨ tɨvɨ hañɨŋgahi ahu fik muŋandɨhin kɨyɨhi arɨhañɨ umi. Hara ŋgahira kandɨhañɨ kandɨ maŋgɨyɨmi. Mɨkɨ haŋɨnɨŋndaya kɨyɨhu ahu fik haŋandɨhinɨrɨm ambami, Na sɨhinda kandɨ mandamɨrɨmana, manɨŋganzɨkwɨ, vami.Kamavahi sarɨwayɨŋandi ahu fik haŋandɨhin kwɨrɨñandɨmi. 20 Kamatɨhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋkandɨha ŋgata pɨndɨramu. Kamata nɨmavamba kitɨhumu, Pamatɨhi ahu fik nɨŋandɨhin sarɨwayɨŋandikwɨrɨñandɨ, vamu. 21 Kamavahu Jisas kɨmbɨ ambami, Narɨŋ yi kandɨ ambin, narɨ indarɨmaŋgarata,narɨŋandɨ indarɨmit arɨkita maŋgɨti, yi ahu fik nɨŋandɨhin andɨn maña narɨndahara sɨwɨmaña musaandɨhara. Naŋga kandɨ vana nindaya maŋandɨhara. Apu ndaŋandɨhin nɨmavamba ambɨtɨra, Nayahamɨrata kumbɨtɨhuta añakɨŋguku ndañɨ mɨŋgu vamba ambɨtɨra, ambahara maña andɨhi. 22 Araindarɨmaŋgarata Got naŋga kuyundavarɨmandɨra ha, muhɨmɨmuhɨm mɨŋɨrɨm ambɨrɨmandɨra ha, narɨmɨŋɨmandɨra, vami.

Jisasɨŋ nin ndɨmbanzɨkwɨ aru ñɨmbi ŋgumi vamba kitɨhumu(Mak 11.27-33 naŋga, Luk 20.1-8)

23 Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ indɨhuta krunavundiŋ ambaramami. Kamatɨhi Gotɨŋkɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋ payɨmu. KamataJisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumu, Na ñɨmbi kanɨŋandɨhin paŋundu mɨŋata kanɨmata vana nɨ andɨna. Naŋganindɨmbanzɨkwɨ ñɨmbi ŋguta ambahi kanɨmata sɨmbɨra mɨŋana, vamu. 24Kamavahu Jisas kɨmbɨ ambami,Yindahara narɨŋ muhɨmɨrɨm kitɨwɨrɨman. Kamatɨn kɨmbɨ yaŋ kandɨ ambɨtɨra ŋgatanda, yi narɨŋ yaŋninɨmbaha taya ñɨmbi ŋguhi sɨmbɨra mɨŋandinɨrɨm ambɨtɨn indarɨmandɨra. 25 Jon krunavundiŋ kukuyɨmɨŋaŋgɨrundi vana ha pañɨndu mɨŋami. Kandɨha Gotɨndu pɨhuyɨndu vana vaha, mana krundu vana tayavaha, vami. Kamavahi nurɨŋambimasamasa ambamu, AraGotɨndupɨhuyɨnduvana vɨtɨrɨŋ arɨŋnɨmavambakitɨwɨrɨmandɨ, Ara mumɨndɨhi nuŋambirɨm maŋindarɨmaŋgarandara, vamba ambɨrɨmandɨ. 26 Harakaŋandɨhin krundu vana vataŋgata krunavundirɨm pɨŋitɨvɨmɨ. Krunavundi Jonɨrɨm kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravaramɨŋga vamba ambandundɨhi, vamu. 27Kamavata Jisasɨŋ ambamu, Aramaŋgandarɨŋ,vamu. Kamavahu Jisas nurɨŋ ambami, Yindahara ninɨmbaha taya yaŋ ñɨmbi ŋguhi sɨmbɨra kanɨŋandɨhinmɨŋandinɨrɨm narɨŋ maŋambɨmɨnda, vami.

Kru mumɨŋgandu ñɨŋi arɨkimbatɨndu tɨhi kuyu28 Kamata Jisas sɨhinda Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu aru

miku haŋɨnɨŋ ambami, Narɨ pamata indarɨmitara. Kru mumɨŋga kru ñɨŋi nuŋandɨ arɨkita. Nuŋandɨñɨŋi nɨwɨsa hamarɨm uta ambami, Yandɨ ñɨŋi, musi uta wain kɨva ndañɨ sɨmbɨra mɨŋa, vamba ambami.29 Kamavahi ñanɨŋ ambami, Yaŋ yakwɨrɨtɨ, vamba ambami. Hara kɨyɨhi nuŋandɨ indarɨmit hambutɨvɨrahi umi. 30 Kamata nɨŋuva uta ñɨŋi muhamarɨm sɨwɨmaña kuyu nda ambahi ñɨŋi hama ambami,Yava urɨmanɨ, vamba ambami. Hara maŋumi, vami. 31 Jisas kamavata ambami, Ñɨŋi arɨkimbat hañɨnduninɨndaya nɨŋuva ambami maña andɨmi, vami. Kamavahi ambamu, Kima hama, vamu. Kamavahu Jisasnurɨŋ ambami, Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ, naŋganavundi kru mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ haŋɨnɨŋ wɨsa Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu. 32 Jon narɨ kɨyɨmarañɨyɨvurahata narɨŋ tɨtɨtɨ vana taya isɨhuramami, hara nuŋɨrɨm maŋindarɨmaŋgaramara. Kru gavamanndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ, naŋga navundi kru mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ haŋɨnɨŋ nɨŋambirɨmindarɨmaŋgaramu. Kandɨhamata vana andɨhu ŋgamara, hara narɨŋandɨ indarɨmit hambu tɨvɨrahinɨŋambirɨmmaŋindarɨmaŋgaramara, vami.

Kru ñamba ŋɨnɨŋ wain kɨva karatamandu haŋɨnɨŋɨndu tɨhi kuyu(Mak 12.1-12 naŋga, Luk 20.9-19)

33 Jisas arumikuhaŋɨnɨŋ sɨhinda ambami, Sɨhinda tɨhi kuyumuŋandɨhin indarɨmara. Krumumɨŋgawainkɨva mɨŋami. Kamata tapa haŋandɨhin tɨmbayɨ tama taŋgɨrata arɨndɨhuyɨvɨmi. Kamata kɨva tuŋgɨ hambuwain kɨrɨs taŋguvusɨvusɨrɨm kumba kayɨvata musa mɨŋata, kru kɨta kɨva ha karatamatamarɨm tavɨ kutaŋandi tɨhumi. Kamata kru muvɨra sɨmbɨra mɨŋɨmandɨyu vata kɨva ha nurɨŋandɨ kumañɨ tamami. Kamatapɨhu mu kutañɨ umi.* 34 Kamata wain haŋɨnɨŋ kandɨ tamɨrɨm andɨmi. Kamatɨhi nuŋandɨ sɨmbɨrasarasaŋ muvɨraŋ uta kɨva sɨmbɨra mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ kɨyuyɨ nuŋandɨ wain mɨndɨ mɨŋamu vata sɨmbɨhi umu.

21:19 Lu 13.6 21:21 Mt 17.20 naŋga, Lu 17.6 naŋga, Jo 14.12 naŋga, 1 Ko 13.2 naŋga, Je 1.6 21:22 Mt 7.7-11 naŋga, 18.19 naŋga, Mk11.24 naŋga, Lu 11.9 naŋga, Jo 14.13-14 naŋga, Je 5.16 naŋga, 1 Jo 3.22 21:23 Jo 2.18 21:26 Mt 14.5 naŋga, 21.46 naŋga, Mk 6.20 naŋga,Lu 20.6 21:28 Lu 15.11 21:32 Lu 3.12 naŋga, 7.29-30 21:33 Mt 25.14 * 21:33 Wain kɨvandu tɨhi kuyu nɨŋandɨhin,Jisas Aisaia 5.1-2yɨ ŋgami. Got krunavundi Israelɨŋ andɨmirɨm tɨhi kuyu. Tɨhi kuyundu sapa ha nɨmata.Kɨva nɨŋuva hama Got. Wain kɨva ha krunavundi Israel hati.

Page 36: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 21:35 33 Matyu 22:14

35 Kamatɨhu kru kɨva hañɨ sɨmbɨra mɨŋandu haŋɨnɨŋ sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ mɨŋata, muhamaŋ yɨvuta,muhamaŋ yɨvutatamahu kɨmuhi, muhamaŋ tɨmba kavaramu. 36 Kamatɨhu kɨyɨhandata kɨva nɨŋuva hamasɨhinda nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ muvɨraŋ sɨmbɨhi nurɨ kɨyɨmuyɨ umu. Kimaŋgimañɨ sɨmbɨmi haŋɨnɨŋtaratɨvɨrata sambɨmarɨ sɨmbɨmi. Kamatɨhi kɨvayɨ sɨmbɨra mɨŋamu haŋɨnɨŋ sɨmbɨrasara saŋ kandɨhaŋɨnɨŋndahara sɨwɨmaña musa nda andɨmu. 37 Kamatɨhu kɨta kɨva nɨŋuva hama nuŋandɨ ñɨŋi tɨmbanzɨkwɨŋsɨmbɨhi nurɨ kɨyɨmuyɨ umi. Nɨŋuva ambami, Yandɨ ñɨŋi nɨmandu kuyu indarɨmandɨyu, vamba ambami.38Hara kru kɨva hañɨ sɨmbɨra mɨŋandu haŋɨnɨŋ ŋgahu ñanɨŋ payɨhi nurɨŋambi masamasa kuyundavarataambamu, Kru nɨma nɨŋuvandu muhɨmɨmuhɨm nu mɨŋɨmandɨ. Harɨm nuŋ yɨvutatamata, nɨŋuvandukɨva nɨ ara mɨŋɨm, vamba ambamu. 39 Kamavata kru hamaŋ mɨŋahandata pɨŋgɨrɨta uta kɨva tapa kuthambu kavarahu indɨhuhi yɨvutatamahu kɨmumi. 40 Harɨm muyɨvɨ kɨva nɨŋuva hama pata kru nuŋandɨkɨva hañɨ sɨmbɨra mɨŋandu haŋɨnɨŋ pamata musa andɨrɨmandɨ, vami. 41 Kamavahi nuŋ ambamu, Kruñamba kandɨhaŋɨnɨŋpɨsiŋgarɨmandɨ. Kamatawain kɨva hamɨŋata krumuŋɨnɨŋŋguti karatamɨrɨmandɨyu.Kamata ñaña mɨŋamɨŋa tɨwɨmiyɨ yɨvutɨhɨruramata nuŋ ŋgumandɨyu, vamu. 42 Kamavahu Jisas nurɨŋnɨmavamba kitɨhumi, Narɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu mandambu nɨŋu ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgamara.Kuyu kandɨha ambami, Tɨmba tavɨ tɨhutɨhu haŋɨnɨŋ ñamba vata tɨvɨmbu tamamu. Tɨmba kandɨha tɨhutavɨ tapa mɨŋahandahandandu tɨmba avi ŋandi kɨyɨ. Aru hama nuŋambi kandɨhɨm ha andɨhi yɨvurahahiara ŋgaharɨŋ avindɨmbanzɨkwɨ kɨyɨ, vamba ambami. 43 Kamataharɨm narɨŋ yi ambin, kuha narɨ Gotɨndutɨwɨyɨ kɨyɨmara. Hara narɨŋ Got tɨhɨmitata krunavundi muŋɨnɨŋmɨŋɨmandɨ. Kamati nuŋandɨ tɨwɨyɨ kɨta,nuŋandɨ kuyu taya mɨŋahandɨrɨmandɨyu. 44 Kamata kru tɨmba hɨmba kandɨhañɨ mɨŋgata yɨvɨrɨmandɨhama punzɨ haŋɨnɨŋ yɨvurɨvumbɨrɨmandɨ. Hara tɨmba kandɨha kru ŋgɨmba muyɨ mɨŋgata yɨvɨrɨmandɨha, tɨmba ha kru kandɨhamaŋ yɨvɨti mɨñɨndɨrɨmandɨ, vami.*

45 Kamavahi Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Farisi tɨhi kuyu kandɨha indarɨta ambamu,Nɨ arɨŋambirɨmɨnzɨkwɨ ambi, vamu. 46 Harɨm Jisasɨŋ mɨŋahandɨmɨndaŋ nzɨkwɨ vata andɨmu. Harakrunavundi Jisasɨrɨm kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga vamba indarɨmitandu. Harɨmkrunavundirɨm pɨŋitumu.

22Kru naŋga navundiŋ mɨŋavɨsɨhuramata ñahuravɨravɨndu tɨhi kuyu(Luk 14.16-24)

1 Jisas sɨhinda aru miku haŋɨnɨŋ tɨhi kuyu mu ŋguta nɨmavami, 2 Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha aru mikumumɨŋgandu maña. Kru ñɨŋi nuŋandɨ hama navundi urɨrɨmɨndɨhi, aru miku hama ñahuravɨmi. 3Kamatatɨmu kandɨhañɨ payɨmandɨyu vata kruŋ ambami. Kamata ñaña hɨvɨ hañɨ nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋhaŋɨnɨŋ uta kru kandɨhaŋɨnɨŋ tɨmbuta payɨmara vata sɨmbɨhi umu. Kamatɨhi uta ambahu payɨvayɨrɨmyakwɨrɨvarata mambayɨmu. 4 Kamatɨhu sɨhinda nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ muvɨraŋɨnzɨkwɨ sɨmbɨtaambami, Uta kru ambasɨmin haŋɨnɨŋ nɨmavamba ambamara. Ŋgamara, nu nuŋandɨ bulmakau krumuvɨra naŋga sɨhɨm muvɨra kwɨrandɨ naŋga haŋɨnɨŋ ndahara yɨvutatamata ñaña nuŋandɨha sɨwɨtami.Kamataharɨmpata ñamara, vamba ambamara, vamba ambami. 5Kamavahi arumiku hamandu sɨmbɨrasarasaŋ haŋɨnɨŋ uta kru haŋɨnɨŋ ambami maña ambavaramu. Kamatɨhura nurɨŋandɨ kuyu maŋindarɨtasiŋgunziŋgu umu. Muhama nuŋandɨ kɨvayɨ umi. Muhama nuŋandɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋɨrɨmumi. 6 Hara muvɨra, aru miku hamandu sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ mɨŋahandata sɨhumɨŋguyu ŋgutayɨvutatamahu kɨmumbɨramu. 7Kamatɨhu aru miku hamaŋ kɨtɨrɨtɨhi nuŋandɨ saŋganzara haŋɨnɨŋ sɨmbɨhiumu. Uta kru nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ yɨvutatamamu haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga yɨvuvarahu kɨmuta mɨtumu.Kamata nurɨŋandɨ pɨhu aru ha kɨramu. 8 Kamata aru miku hama nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋɨrɨmambami, Kru naŋga navundiŋ mɨŋavɨsɨhuramata ñahuravɨravɨndu ñaña sɨwɨ kɨyɨ. Hara kru uraramasɨminhaŋɨnɨŋ aviŋɨnɨŋ ma, harɨm pata mañɨrɨmandɨyu. 9Kamataharɨm kwɨmbɨhiŋgɨrɨñɨ uhuhu kru sɨhanaŋgaŋgɨmandɨra haŋɨnɨŋ, uraramɨtɨra tɨmunɨñɨ payɨmu, vamba ambami. 10Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋkandɨhaŋɨnɨŋ kwɨmbɨ sɨhanaŋgayɨ siŋgunziŋgu uhuhu krunavundi ŋgamu haŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramamu,krunavundi ñamba ŋɨnɨŋ naŋga aviŋɨnɨŋ. Kamatɨhu pata ñɨrɨm mɨnzɨhu tavɨ ha yavurɨmi. 11 Kamatakrunavundi mɨnzɨta kɨyɨhuhu, aru miku hama nurɨŋ ŋgɨrɨm indɨhumi. Kamata ŋgahira kru mundamamɨkwɨrɨ avi kru naŋga navundiŋ mɨŋavɨsɨhuramata ñahuravɨndu hɨvɨyɨ tamandu ŋandi mandamami.12 Kamatɨhi aru miku hama kitɨhumi, Yambɨha, na mumɨndɨhi mɨkwɨrɨ aviŋandɨhin mandamɨmatpindɨhana, vamba ambami. Kamavahira kru hamandu kuyu maŋgɨyɨmi. 13 Kamata aru miku hamasɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋɨrɨm nɨmavamba ambami, Nuŋandɨ kuma tanda nɨ sɨmahata kavarɨtɨra tapɨrakɨvɨmɨŋgwɨ humba ndambu indɨhuta kɨyɨm. Pɨhu kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨhañɨ irɨharɨhamɨka satɨpɨrɨmandɨyu,vamba ambami, vami. 14 Kamavata Jisas ambami, Indarɨmara, Got krunavundi sambɨ uraramandi. Haramɨnzavatɨvatɨŋ ndaya pindɨhavindɨharɨm yɨhɨramandi, vami.

21:35 Mt 22.6 21:38 Mt 27.18 21:39 Hi 13.12 21:42 Sng 118.22-23 naŋga, Ais 28.16 naŋga,Mk 12.10 naŋga, Sɨ 4.11 naŋga, Ro9.33 naŋga, Ef 2.20 naŋga, 1 Pi 2.6-8 21:44 Ais 8.14-15 naŋga, 60.12 naŋga, Dan 2.44-45 naŋga, Sek 12.3 naŋga, 1 Pi 2.8 * 21:44Kru indarɨmit avi naŋga muvɨra ambandu. Kuyu Matyu 21.44yɨ kɨndi nɨŋandɨhin Matyu mayɨhimbɨvɨrami.Sɨhɨndɨvu krumumɨŋga yɨhimbɨvɨrami, vandu. Luk 20.18yɨ ŋgamara. 21:46 Mt 21.11 naŋga, 21.26 naŋga, Lu 7.16naŋga, Jo 7.40 22:4 Mt 21.36 22:6 Mt 21.35 22:11 2 Ko 5.3 naŋga, Sk 3.4 naŋga, 19.8 22:13 Mt 8.12 naŋga, 25.30 naŋga, Lu13.28 22:14 2 Pi 1.10 naŋga, Sk 17.14

Page 37: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 22:15 34 Matyu 22:44Tɨmbahɨrɨs Sisarɨŋ ŋguhu vaha mana mambaha ŋguhu(Mak 12.13-17 naŋga, Luk 20.20-26)

15 Kamata Farisi uta Jisasɨŋ kɨndɨmbuhɨrata ŋgatɨŋgurɨmɨndaŋ vata kuyu ñamu. Jisasɨŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋkuyu aka vu ambɨti, nuŋandɨ kuyu kandɨhañɨ nuŋ ŋgatɨŋgurɨmɨndaŋ vata indarɨramamu. 16 Kamatanurɨŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ naŋga Herotɨnduyɨndu kru muvɨraŋ sɨmbɨhu, Jisas kɨyɨmiyɨ uta nuŋambamu, Ahusɨki, ara naŋ ŋgandarɨŋ, na kandɨtaya ambavava mɨŋga. Kamata krunavundiŋ kuyukandɨtaya Gotɨndu vana ambavarandana. Na kru mumɨŋgarɨm ndahara mambɨŋitundana. Na kruŋ kuyusɨwɨmaña ndaya ambaramandana, ñɨmbi naŋga ŋɨnɨŋ naŋga ñɨmbi manɨman ŋɨnɨŋ. 17 Kamataharɨmarɨŋ ambɨna ŋgɨm. Na pamata indarɨna, Sisarɨŋ tɨmbahɨrɨs ŋguharɨŋ vaha, mana mambaha ŋguharɨŋ,vamu. 18 Kamavahura Jisas nurɨŋandɨ indarɨmit ñamba ha atɨnda ŋgami, harɨm ambami, Krukuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha narɨ, yaŋ mumɨndɨhi kuyusɨhɨrɨrɨm andɨra. 19 Yaŋ tɨmbahɨrɨs tamandara muhaisɨhuramɨtɨra ŋgɨtɨn, vami. Kamavahi tɨmbahɨrɨs mɨŋgɨya kɨrɨs taya nu kɨyɨmiyɨ mɨŋata payɨmu.20 Kamatɨhu Jisas nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Ñɨmbi naŋga kɨpumɨka nɨ ninɨndu, vami. 21 Kamavahiambamu, Sisarɨndu, vamu. Kamavahu ambami, Sisarɨndu hɨm Sisarɨŋ ŋgumara, Gotɨndu hɨm Gotɨŋŋgumara, vami. 22Kamavahi kuyu kandɨha indarɨta pɨndɨrata, nuŋ mitata umu.

Jisasɨŋ Sadyusi kru kɨmuta aŋga yahamɨramɨrarɨm kitɨhumu(Mak 12.18-27 naŋga, Luk 20.27-40)

23 Kandɨhɨvɨ hañɨndaya Sadyusi Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kandɨhaŋɨnɨŋ ambarasɨmu, Kru kɨmunduhaŋɨnɨŋ aŋga mayahamɨrɨmandɨyu, varasɨmu. Harɨm Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumu, 24 Ahusɨki, Mosesambami, Kru mumɨŋga ñɨŋi maŋgavɨmat kwɨmɨtiŋgata, nɨmburiŋ nɨŋura urata ñɨŋi kavɨti, nɨŋusindukrunzapa ha manziŋgundɨmɨ, vamba ambami. 25Kuha arɨŋandɨ ñiŋgiñɨ kru mɨnza susukiyɨndu taya kumatimu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata vat kɨrasɨmu. Kamata Kima hama navundi urata kɨta kɨmumi, harañɨŋi maŋgavumi. Harɨm nɨŋura Yaŋgɨv hama navundi kandɨhaŋambɨŋ urami. 26 Kamatɨhi nɨŋura Yaŋgɨvhama ndahara ñɨŋi maŋgavɨmat kɨmumi. Kamatɨhi Kari hama ndahara sɨwɨmañanda ñɨŋi maŋgavɨmatkɨmumi. Kamatataya uta imbɨ, Imbima hama ndahara kɨmumi. 27 Sɨhanaŋga kɨmuta mɨtuhu, kɨta imbɨnavundi haŋambɨ kɨmumi. 28 Harɨm na amba. Kru kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋ aŋga yahamɨrɨmandɨyu tɨwɨmiyɨnavundi haŋambɨ nin nɨmburi sɨkwɨ nɨŋusi nɨŋura kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata hañɨndunɨmburi kɨyɨmandɨ. Ŋgandana, nurɨ sɨhanaŋga nuŋ uramu, vamu. 29Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ ambami,Narɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kɨndi haŋandɨhin mambaha ŋgandara. Naŋga narɨ Gotɨndu tɨkatɨkandahara maŋgandara. Kamataharɨm narɨ kuyu kirivu ambara. 30Gotɨndu kutɨkara nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨnduhaŋɨnɨŋ navundi maŋurandu. Sɨwɨmaña ŋandi, krunavundi kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋ aŋga yahamɨrɨmandɨyuhɨvɨyɨ, kru haŋɨnɨŋ navundi maŋurɨmandɨyu. Kamatu navundi kru mayawɨrɨmandɨyu. 31Hara kru kɨmutaaŋga yahamɨrɨmandɨyu vava vana nɨŋandɨhinɨrɨm narɨŋ kitɨwɨrɨman. Narɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyukɨndi haŋandɨhin ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgandara. 32 Got ambami, Yi Got. Yandɨ ñɨmbi Abraham, Aisak,naŋga Jekop tɨhuyahandu, vamba ambami, vami. Kamavata sɨhinda ambami, Krunavundi kɨmuta savahumbañɨ kɨndu haŋɨnɨŋ Gotɨndu ñɨmbi mandɨhuyahandu. Hara krunavundi sɨhaŋgɨndu haŋɨnɨŋ Gotɨnduñɨmbi tɨhuyahandu. Abraham, Aisak, Jekop ndahara sɨhaŋgɨndu, vami. 33 Kamavahi krunavundi nuŋandɨkuyu kandɨha indarɨhu mavɨyahavarami.

Gotɨndu tɨkatɨka kuyu kimaŋgimanzɨkwɨ(Mak 12.28-31 naŋga, Luk 10.25-28)

34 Kamata Farisi Jisas Sadyusiŋ kuyu hɨndɨ mɨŋayɨhɨ vava kuyu indarɨmu. Kamataharɨm nu kɨyɨmiyɨpayɨmu. 35Kandɨ ñiŋgi hañɨ tɨkatɨka kuyu mɨŋasɨrɨvasɨrɨva mumɨŋga ndahara kɨyɨmi. Harɨm kandɨhamaJisasɨrɨmambɨti ŋgɨtɨn vata nɨmavamba kitɨhumi, 36Ahusɨki, tɨkatɨka kuyu pamata kuyu sɨkwɨ kimaŋgima,tɨkatɨka kuyu muvɨraŋ sɨhanaŋga taratɨvɨrahi, vami. 37 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Narɨ Gotɨŋ mɨŋatamavɨñɨ tamamara, arɨŋandɨ Aru nɨmaŋ. Narɨ nuŋ narɨŋandɨ mavɨŋguku naŋga, narɨŋandɨ mavɨñɨŋinaŋga, narɨŋandɨ indarɨmit naŋga mɨŋata mavɨñɨ tamamamara. 38 Tɨkatɨka kuyu kanɨŋandɨhin aru,naŋga kimaŋgimanzɨkwɨ. 39Naŋga tɨkatɨka kuyu sɨwɨmaña muha nɨŋandɨhin. Nambi nandɨ kwɨrandɨrɨmmavɨndamandana maña, sɨhanaŋga kruŋ ndahara mɨŋata mavɨñɨ tama. 40 Kuyu arɨkita kanɨŋɨnɨŋ kuyumuvɨrandu kuyu sapa. Gotɨndu tɨkatɨka kuyu sɨhanaŋgandu kuyu sapa. Naŋga kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavaravara haŋɨnɨŋ kuyu yɨhimbɨvɨramundu kuyu sapa, vami.

Jisas Farisiŋ kru Got yɨhɨramami hamarɨm kitɨhumi(Mak 12.35-37 naŋga, Luk 20.41-44)

41 Farisi tɨhɨruta kɨyɨhuhu Jisas nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, 42Narɨ kru Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋgamɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hamarɨm narɨ pamata indarɨra. Nu ninɨndu ñɨŋi, vami. Kamavahi nuŋnɨmavamba ambamu, Nu Devit nɨŋuñɨŋgi, vamu. 43 Kamavahu Jisas nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Haramumɨndɨhi Gotɨndu Mavɨñɨŋi nuŋ indarɨmit ŋguhi, Devit kru kandɨhamarɨm ambami, Yandɨ Aru mɨŋgavami. Kamavata Devit nɨmavamba ambami, 44Aru hama yandɨ Aru hamaŋ ambami, Na yandɨ kuma kandɨ

22:15 Mk 3.6 22:16 Mk 3.6 naŋga, 8.15 naŋga, 12.13 22:21 Ro 13.7 22:23 Sɨ 23.8 22:24 Lo 25.5 22:29 Jo 20.922:30 1 Jo 3.2 22:32 Kis 3.6 naŋga, Mt 8.11 naŋga, Mk 12.26 naŋga, Lu 20.37 naŋga, Sɨ 7.32 22:33 Mt 7.28 22:37 Lo 6.5

naŋga, 10.12 naŋga, Lu 10.27 22:39 Wkp 19.18 naŋga, Mk 12.31 naŋga, Ro 13.9 naŋga, Ga 5.14 22:40 Mt 7.12 naŋga, Ro 13.10 naŋga,Ga 5.14 naŋga, 1 Ti 1.5 22:42 Jo 7.42 22:44 Sng 110.1 naŋga, Mt 26.64 naŋga, Sɨ 2.34 naŋga, 1 Ko 15.25 naŋga, Hi 1.13

Page 38: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 22:45 35 Matyu 23:18samba nɨmbu mɨnzɨrɨmana. Kamatɨna nandɨ miku haŋɨnɨŋ tamɨtɨn nandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu, vambaambami. 45Narɨ ŋgamara. Devit nuŋambi kru kandɨhamarɨmambami, Na yandɨ Arumɨŋga vamba ambami.Hara pamatarɨm kru kandɨhama Devit nɨŋuñɨŋgi, vami. 46 Kamavahi muvat ndahara Jisasɨŋ kuyu kɨmbɨmaŋambami. Kamata kandɨhɨvɨ hañɨ kɨta, Jisasɨŋ muhɨm vanarɨm kitɨhuhitɨhurɨm pɨŋitumu.

23Farisi naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga ŋɨnɨŋ ndu vana(Mak 12.38-39 naŋga, Luk 11.43 naŋga, 11.46 naŋga, 20.45-46)

1 Mutɨwɨmiyɨ Jisas krunavundiŋ naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ kuyu ŋgumi. 2 Kamata ambami, Mosestɨkatɨka kuyu ambavarami maña, narɨŋ tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Farisi haŋɨnɨŋtɨkatɨka kuyu ambavarandu. 3 Kamataharɨm muhɨmɨmuhɨm kuyu narɨŋ ŋgumandɨyu haŋɨnɨŋ indarɨtamɨŋahandamara. Hara muhɨmɨmuhɨm vana andɨndu haŋɨnɨŋ mamɨŋahandamara. Muhɨmɨmuhɨmkuyu sambɨ ambavarandu, hara ambandu kuyu ha mamɨŋahandandu. 4 Krundu tɨvɨŋgɨñɨ pɨmɨ tupiŋandi sɨmahata kavuramɨmañandɨhu kru kavuŋgavu avɨrɨtamandu. Hara nurɨŋambi pɨmɨ musɨmbɨrɨndahara kruŋ ŋguramata kavuhavurɨm kuma maŋgundu. 5 Muhɨmɨmuhɨm vana andɨndu haŋɨnɨŋɨrɨm,kru ŋgɨmandɨyu vata andɨndu. Got naŋga kuyundavaravararɨm tavɨ aru mirɨmbañɨ sɨmahandu. Kamatamɨkwɨrɨ nurɨŋandɨ kuta hañɨ ñapɨru hambu sɨri siki kutaŋguta tɨmbuvarandu.* 6 Kamatɨndɨ tɨmuvanayɨ mɨnzɨmɨnzɨ maka kasiramɨyɨndu haŋɨnɨŋ nurɨ taya mɨŋandu. Naŋga Got naŋga kuyundavaravaratavɨyɨ nurɨ taya mɨnzɨmɨnzɨ upɨyɨ kasiramɨvu mɨnzɨmɨndaŋ vata andɨndu. 7 Kamata tɨhɨrutɨhɨru upɨyɨkrunavundi arɨŋ kuyu avi ŋguta, ahusɨki vɨrɨmandɨyu vata pirɨkɨndu. 8 Hara narɨŋɨrɨm, kru ahusɨki vatamaŋambamu. Ahusɨki narɨŋandɨ mɨnzavat mɨŋgandaya kɨyɨ. Narɨ sɨhanaŋga nɨŋusi nɨŋura. 9 Narɨpɨrɨ nɨñɨndu kru mumɨŋgarɨm yava vata maŋambamara. Narɨŋandɨ Nava mɨnzamɨnza nuŋandɨ pɨhuyɨkɨyɨ. 10 Naŋga narɨŋɨrɨm kru miku ŋɨnɨŋ vata maŋambamu. Narɨŋandɨ miku mɨnzamɨŋgandaya, KruGot krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hama. 11 Narɨŋandɨ aru hama narɨŋandɨsɨmbɨrakara mɨŋga kɨyɨm. 12 Kru nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨ hama, Got andɨti ñɨmbi manɨmanmɨŋga kɨyɨmandɨ. Ara kru nuŋandɨ ñɨmbi taŋguti mɨŋgurɨmandɨ hama, Got andɨti ñɨmbi aru naŋgamɨŋga kɨyɨmandɨ, vami. 13-14 Kamata Jisas sɨhinda ambami, Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga Farisinarɨ, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨhañɨndu kɨndɨŋariha krunavundindu kɨpumɨkayɨ kivihɨta narɨŋambi maŋindɨhundara. Krunavundiindɨwɨrɨmɨnɨdɨhu nurɨŋandɨ kɨndɨha kivihɨndara.* 15 Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ, narɨpɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ pɨrɨvɨsa naŋga añakɨŋguku muvumuvukɨndaŋgɨnda andɨhara, mɨnzavat mɨŋgandaya narɨŋandɨ sɨmbɨrasara mɨŋga yɨvurahandi. Kamata narɨŋnu ñamba vanarɨm taratɨvɨramaŋgarandi. Kamataharɨm narɨ ahutuvarandi helɨyɨ urɨmandɨra maña, nundahara urɨmandɨ.

16 Narɨ tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ kru muŋɨnɨŋ kɨndɨ isɨhuramɨndaŋ vata andɨndara, narɨ pɨmɨ arukavɨrɨmandɨra. Narɨ ambandara, Kru mumɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ haŋandɨhinɨndu ñɨmbi yɨhɨtakandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandɨ. Kandɨhaŋandɨhinɨrɨm kuyu saŋɨnzaŋ,vamba ambandara. Hara kru mumɨŋga gol Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨyɨ kɨndi haŋandɨhinɨndu ñɨmbiyɨhɨta nuŋandɨ kuyu ha tɨkatɨkatɨramandɨ. Kamata ambɨrɨmandɨ maña andɨmɨ, vamba ambandara.17 Narɨ kwɨnɨkwɨnɨ naŋga tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ, Gotɨndu tamɨŋgañɨ mumɨndɨmbanzɨkwɨ aru hɨm. Golvaha aru hɨm, mana Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ vaha aru hɨm. Narɨ ŋgandara. Gol Gotɨŋ kɨrañɨŋguhutavɨyɨ kɨta, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha andɨhi gol kandɨha Gotɨndu hɨm yɨvurahandi. 18 Naŋganarɨ ambandara, Kru mumɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina ha yɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vatanuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandi. Kandɨhaŋandɨhinɨrɨm kuyu saŋɨnzaŋ, vamba ambandara. Hara krumumɨŋga muhɨmɨmuhɨm Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina kɨmba hañɨ kɨndi haŋɨnɨŋ yɨhɨta nuŋandɨ kuyu ha22:46 Mk 12.34 naŋga, Lu 14.6 naŋga, 20.40 23:3 Mal 2.7-8 23:5 Mt 6.1 * 23:5 Got naŋga kuyundavaravararɨm tavɨhaŋɨnɨŋ sukɨsɨrambɨ tɨmbahɨrɨs tamatama paŋa maña Juda hati musa mɨŋandu. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨndukuyu muhɨrɨvɨ sɨrambɨ aŋgwɨmɨkɨ sukɨsɨrambɨyɨ yɨhimbɨvɨrata paŋa kandɨhañɨ kundandu. Kamatakandɨhaŋɨnɨŋ nurɨŋandɨ kumaŋgak hañɨ kɨŋgɨraramata, tavɨ mirɨmba hañɨ sɨmahandu. Aŋga Mɨŋamɨŋa13.9 naŋga 13.16 naŋga Tɨkatɨka Kuyu 6.8 naŋga 11.18yɨ ŋgamara. Naŋga Juda hati Namba 15.37-41yɨndukuyu mɨŋahandandu. Kamata mɨkwɨrɨ nurɨŋandɨ kuta hañɨ ñapɨru hambu sɨri siki tɨmbuvarandu. Jisasambami, Tɨkatɨka kuyundumirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Farisi nɨmata indarɨndu. Krunavundi arɨŋ ŋgataambɨrɨmandɨyu, Nɨŋɨnɨŋ Gotɨndu tɨkatɨka kuyu mɨŋahandandu, vamba ambɨrɨmandɨyu, vandu. KamataGot naŋga kuyundavaravararɨm kumaŋgak aruru kumañɨ tamata, tavɨ aruru mirɨmbañɨ sɨmahandu.Kamata sɨri siki kutaŋguta mɨkwɨrɨ ñapɨru hambu tɨmbuvarandu, vami. 23:6 Mt 6.5 naŋga, Mk 12.38-39 naŋga,Lu 11.43 naŋga, 14.7 23:11 Mt 20.26-27 naŋga, Mk 9.35 naŋga, 10.43-44 naŋga, Lu 22.26 23:12 Jop 22.29 naŋga, Snd 15.33 naŋga,29.23 naŋga, Ese 21.26 naŋga, Lu 14.11 naŋga, 18.14 naŋga, Je 4.6 naŋga, 1 Pi 5.5 23:13-14 Lu 11.52 * 23:13-14 Kru indarɨmitavi naŋga muvɨra kuyu mu ndahara kanɨñɨ kɨyɨ vamba indarɨmitandu. Kuyu kandɨha nɨmata, tɨkatɨkakuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨnavundi kindahu haŋɨnɨŋ kuyusɨhɨrata nurɨŋandɨ tavɨ kipa mɨŋandara. Kamata kuyusɨhɨranzɨhɨra Gotnaŋga kuyundavarambara kuyu pɨŋgɨrɨndara. Narɨ ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hɨvɨyɨ pɨmɨ aru sɨkwɨ mɨŋɨmandɨra.Mak 12.40yɨ ŋgamara. 23:16 Mt 5.33-34 naŋga, 15.14

Page 39: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 23:19 36 Matyu 23:38tɨkatɨkatɨramandɨ. Kamata ambɨrɨmandɨ maña andɨmɨ, vamba ambandara. 19 Narɨ tamɨŋga ñumiŋɨnɨŋ, Gotɨndu tamɨŋgañɨ mum ndɨmbanzɨkwɨ aru hɨm. Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hɨm vaha aru, mana Gotɨŋkɨrañɨŋguhu pina vaha aru. Narɨ ŋgandara, ñaña kɨrañɨŋguhundu ha kɨrañɨŋguhu pina hañɨ kɨndi.Kamataharɨm Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina ha andɨhi ñaña ha Gotɨndu hɨm yɨvurahandi. 20 Kamataharɨmkru mumɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina haŋandɨhinɨndu ñɨmbi yɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vatanuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandi. Kandɨhama, nuŋandɨ kuyu ha kɨrañɨŋguhu pina handaya ñɨmbi yɨhɨtamandɨkatɨkatɨramandi. Nuŋandɨ kuyu ha pina ha naŋga muhɨmɨmuhɨm pina hɨmba hañɨ kɨndi haŋɨnɨŋnaŋga tɨkatɨkatɨramandi. 21 Naŋga kru mumɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha yɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨkuma yawi vata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨramandi. Kandɨhama, nuŋandɨ kuyu ha Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨhandaya ñɨmbi yɨhɨta mandɨkatɨkatɨramandi. Nuŋandɨ kuyu ha Gotɨŋ naŋga Got nuŋambi kɨrañɨŋguhutavɨ kandɨhañɨ kɨndi hamaŋ naŋga tɨkatɨkatɨramandi. 22 Naŋga kru mumɨŋga Gotɨndu pɨhundu ñɨmbiyɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandɨ. Kandɨhama nuŋandɨ kuyu haGotɨndu mɨnzɨmɨnzɨ maka, naŋga Got nuŋambi mɨnzɨmɨnzɨ maka kandɨhañɨ mɨnzɨndi hamaŋ naŋgatɨkatɨkatɨramandɨ.

23 Tɨkatɨka kuyundumirɨmbanaŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨhaŋɨnɨŋ. Narɨ sahi kɨvayɨndu sukɨsɨrambɨ haŋɨnɨŋ kumanzɨpi timutamu tɨŋgɨruramata tamarahatamɨŋgɨyataya Gotɨŋ ŋgundara. Hara narɨ tɨkatɨka kuyundu vana aruru nɨmata haŋɨnɨŋ mitamaraŋa.Krunavundiŋ tɨtɨ vanayɨ taya ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru vana, sɨhiŋgaha vana, naŋga indarɨmaŋgaramaŋgaravana. Kamataharɨm tɨkatɨkata kuyu aruru haŋɨnɨŋ mɨŋahandata, tɨkatɨka kuyu mu haŋɨnɨŋ ndaharamamitamara. 24 Tamɨŋga ñumi narɨ, kru muŋɨnɨŋ kwɨmbɨ isɨhuramɨrɨm andɨndara. Narɨ kru mumɨŋgaakavat suksɨmbɨrɨ nuŋandɨ mɨsɨ hañɨ kɨyɨhi ŋgata mɨŋata kavarandi. Kamata kamel mɨsɨ hañɨ kamel hamaŋgɨmat kuvɨrata kamel ha naŋga mɨrɨhi mɨŋgundi maña ŋɨnɨŋ.

25 Tɨkatɨka kuyundumirɨmbanaŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨhaŋɨnɨŋ. Narɨ maki naŋga kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ haŋɨnɨŋ kutɨhambu taya ñaŋɨrandamandara. Harañaña hɨm kandɨhañɨ kundandara haŋɨnɨŋ kipa mɨŋamɨŋa vana, naŋga narɨŋambirɨmɨndaya indarɨtarɨvanayɨ mɨŋandara. 26Farisi na tamɨŋga ñumi, kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ hamavɨ hambu vɨsa ñaŋɨrandama.Kamatɨna kutɨhambu ndahara ñaŋɨrandɨrɨmandɨ.

27 Tɨkatɨka kuyundumirɨmbanaŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨhaŋɨnɨŋ. Narɨ krunzava mu maŋa suñɨ naŋga taŋgusɨharahu kɨndi maña ŋɨnɨŋ. Krunzava kandɨhatapɨravu ŋgɨna avindɨhi, hara kumba hambu kru kɨmuhɨmu punzɨ naŋga ñamba hɨmɨŋgɨm yavurɨta kɨndi.28 Narɨndahara sɨwɨmañanda kɨra. Kru narɨŋandɨ kwɨrandɨ hambu ŋgata nɨŋɨnɨŋ kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨŋɨnɨŋ vamba indarɨmitandu. Hara narɨŋandɨ mavɨ humba hambu kuyusɨhɨrɨ vana naŋga tɨkatɨka kuyumɨŋata kavarahavara vana yavurɨta kɨyɨ.

29 Tɨkatɨka kuyundumirɨmbanaŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨhaŋɨnɨŋ. Narɨ kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndu sava humba avinzɨkwɨ musamɨŋandara. Kamata kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋɨndu sava ha kanzɨ mɨŋayahuramandara. 30 Kamatanɨmavamba ambandara, Ara añɨŋgitakɨña kɨyɨmu takuk hañɨ kɨta, nurɨŋ ŋguramata kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ mayɨvutatamaharɨŋ, vamba ambandara. 31 Kamataharɨm narɨŋandɨ kuyukandɨhañɨ narɨŋambi isɨhuramandara. Kamata narɨ kuha kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavarandu haŋɨnɨŋyɨvutatamandu haŋɨnɨŋɨndu ñɨŋisɨmmaña kɨra. 32Kamataharɨm uta narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñandu ñambavana haŋɨnɨŋ andɨtɨra arutɨmɨ.

33 Narɨ tau ñamba ŋɨnɨŋ maña. Narɨ ahutuvarandi helɨyɨrɨm mandarahɨrɨndara. Narɨŋ Gotŋgatɨŋgɨruti, ahutuvarandi helɨyɨ urɨmandɨra. 34 Kamataharɨm narɨ indarɨmara. Yi kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ, naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ, naŋga kru indarɨmitavi naŋga haŋɨnɨŋ sɨmbɨtɨn narɨ kɨyɨmandɨrayɨ payɨmandɨyu. Hara muvɨraŋ yɨvutatamɨrɨmandɨra,muvɨraŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbɨmandɨra. Muvɨraŋ Got naŋga kuyundavaravara tavɨ narɨŋandɨ hañɨtamata pɨŋgɨrawɨsmandɨra. Kamata narɨŋandɨ pɨhu aru hañɨ kaharɨvɨtɨra tɨvaramata pɨhu arurumuyɨ urɨmandɨyu. 35 Kamataharɨm kru sɨhanaŋga pɨrɨ nɨñɨndu tɨtɨtaya kɨndu haŋɨnɨŋ yɨvutatamanduhaŋɨnɨŋɨndu pɨmɨ ha, narɨ naŋgandaya kɨyɨmandɨ. Kru tɨtɨtaya kɨndu haŋɨnɨŋ yɨvutatamamara. Abelɨyɨkɨta patavata Berikia ñanɨŋ Sekaraiaŋ tɨmu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina, tamu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨpɨrɨŋɨmbɨrɨŋ tamata yɨvutatamamara. Kamataharɨm ñamba vana kandɨhañɨndu pɨmɨ ha narɨŋambikavɨrɨmandɨra. 36Narɨŋ yi kandɨ ambin, ñamba vana sɨhanaŋga kandɨhaŋɨnɨŋɨndu kañɨnda ha, krunavunditɨhu kuyu nɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨmandɨ, vami.

Jisas Jerusalemɨrɨm indarɨhi mavɨndɨmi(Luk 13.34-35 naŋga, 19.41-44)

37 Jisas sɨhinda ambami, Jerusalem, Jerusalem, na kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavara haŋɨnɨŋyɨvutatamandana. Kamata kru Got na kɨndanayɨ sɨmbɨhi pandu haŋɨnɨŋ mɨŋamɨŋa yɨvutatamɨrɨm tɨmbakavarandana. Sambɨ ñɨmbɨrɨ nandɨ ñɨŋisɨm haŋɨnɨŋ akakara nɨŋum nuŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋ ambɨndɨwɨvuyɨvuñɨmbɨrɨndi maña yɨvuñɨmbɨrɨman vata andɨndin. Hara narɨ yakɨwɨrɨvarandara. 38Narɨ indarɨmara.23:22 Ais 66.1 naŋga, Mt 5.34 23:23 Wkp 27.30 naŋga, Hos 6.6 naŋga, Mai 6.8 naŋga, Lu 11.42 23:25 Mk 7.4 23:27 Lu 11.44

naŋga, Sɨ 23.3 23:28 Lu 16.15 23:31 Sɨ 7.52 23:33 Mt 3.7 naŋga, 12.34 naŋga, Lu 3.7 23:34 Mt 10.23 naŋga, 1 Te 2.1523:35 Stt 4.8 naŋga, 2 Sto 24.20-21 naŋga, Hi 11.4 23:37 2 Sto 24.21 naŋga, Sng 17.8 naŋga, 91.4 naŋga, Sɨ 7.59 naŋga, 1 Te 2.1523:38 1 Kin 9.7-8 naŋga, Jer 12.7 naŋga, 22.5

Page 40: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 23:39 37 Matyu 24:21Tɨhu narɨŋandɨ pɨhu nɨ ñambatɨta saŋgɨyɨmandɨ. 39 Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, narɨ yaŋ sɨhindamaŋgɨmandɨra. Utauta nɨmavamba ambɨrɨmandɨra, Kru Aru nɨmandu ñɨmbiyɨ payɨmi nɨmaŋ Gotaviŋgaratamam, vamba ambɨrɨmandɨra, vami.

24Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ñambatɨrɨmandɨ vami(Mak 13.1-2 naŋga, Luk 21.5-6)

1 Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨ ha mitata umi. Kamatɨhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nukɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamata nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha naŋga muhɨmɨmuhɨmupɨ kandɨhañɨndu haŋɨnɨŋ isɨhuramɨndaŋ vata andɨmu. 2 Kamatɨhura nurɨŋ kuyu nɨmata ambami, Narɨtavɨ paŋgarɨvaŋgarɨ nɨŋɨnɨŋ ŋgara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, tɨmba musɨmbɨrɨ ndahara mitɨtu tɨmbamuhɨmbañɨ maŋgɨyɨmandɨ. Sɨhanaŋga yɨvukuvɨmbɨrata kavarɨtu mɨŋgurɨmandɨ, vami.*

Jisas pɨmɨ sambɨ yɨvurahɨrɨmandɨrɨm ambami(Mak 13.3-13 naŋga, Luk 21.7-19)

3 Jisas Apu Oliv tamayɨ mɨnzɨta kɨyɨhihi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ndaya pata nuŋ kitɨhutaambamu, Arɨŋ ambɨna ŋgɨm. Pandɨwɨmira kandɨhamata vana haŋɨnɨŋ yɨvurahɨrɨmandɨyu. Naŋgapamata sihɨ wɨsa yɨvurahɨmandɨ. Kamati ŋgata ambɨmɨndaŋ, Jisas aŋga pati pɨrɨ nɨŋandɨhin siŋ-gundɨrɨmandɨ, vamba ambɨmɨndaŋ, vamu. 4 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ ambami, Narɨ tamɨŋga naŋgakɨyɨmara. Narɨŋ kru mumɨŋga kuyusɨhɨrɨtimandɨhi. 5 Kru sambɨ pañɨmbañɨ yandɨ ñɨmbi yɨhɨyɨhɨambɨrɨmandɨyu, Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata kru Got yɨhɨramami hamanda nɨyi, vamba ambɨrɨmandɨyu. Kamata kru sambɨ kuyusɨhɨrɨmandɨyu. 6 Narɨ saŋga arurundu pɨrɨndɨmindarɨmandɨra, naŋga saŋga arurundu kuyuhɨnzɨ indarɨmandɨra. Hara narɨ tamɨŋga naŋga kɨyɨmara.Narɨ mambɨndɨramara. Muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋ yɨvurahɨmandɨ, hara imbɨhɨvɨ ha kwɨsɨ. 7Kru muyɨhati yahata kru muyɨndumuyɨndu haŋɨnɨŋ naŋga kurɨhɨrɨmandɨyu. Naŋga aru miku muŋɨnɨŋɨndu kruyahata, arumikumuyɨndumuyɨnduhaŋɨnɨŋɨndu kru naŋga kurɨhɨrɨmandɨyu. Naŋgamuvumuvu avɨha arukwɨmɨrɨmandɨyu. Naŋga muvumuvu pɨrɨmama payɨmandɨ. 8Muhɨmɨmuhɨm vana kandɨhaŋɨnɨŋ, navundiñɨŋi kavɨrɨmɨndɨhu kañɨnda atɨkimañɨ yɨvurahandi maña.

9 Kandɨtɨwɨmi hañɨ narɨŋ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu. Kamata narɨŋ pɨmɨ ŋgutayɨvutatamɨtu kwɨmɨrɨmandɨra. Yandɨ ñɨmbi narɨ naŋga kɨyɨ. Harɨmkrunavundi sɨhanaŋga narɨŋambirɨmkɨtɨrɨ kɨyɨmandɨyu. 10 Kandɨtɨwɨmi hañɨ krunavundi sambɨ yambirɨm indarɨmaŋgarandu vana hatɨhɨmitɨrɨmandɨyu. Kamata krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ nurɨŋambi masamasa kɨtɨrɨ kɨta, nurɨŋambinurɨŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu. 11 Naŋga, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata am-bavaravara kuyusɨhɨrɨŋɨnɨŋ sambɨ yahata, krunavundi sambɨŋ kuyusɨhɨrɨmandɨyu. Kamatu krunavundinurɨŋandɨ kuyusɨhɨrɨŋguyu haŋɨnɨŋ mɨŋahandɨrɨmandɨyu. 12Kamatu ñamba vana haŋɨnɨŋ arutɨrɨmandɨ.Harɨm kru sambɨ muŋɨnɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamatama vana ha tɨhɨmitɨrɨmandɨyu. 13 Hara krunavunditɨkatɨkata kɨtuhɨtu imbɨhɨvɨ ha yɨvurahɨmandɨ haŋɨnɨŋ, Got nurɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ. 14 Kamati Gotɨndutɨwɨyɨndu kuyu avi haŋandɨhin, pɨrɨvɨsa muvumuvu sɨhanaŋga ambavarɨmandɨyu. Kamatu imbɨvu,imbɨhɨvɨ ha yɨvurahɨmandɨ, vami.

Ñamba hɨmɨmɨnzɨkwɨ yɨvurahɨmandɨ(Mak 13.14-23 naŋga, Luk 21.20-24)

15 Kamata Jisas sɨhinda ambami, Kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Daniel ambami,Pɨsiŋgarahara ñamba hɨmɨnɨzɨkwɨ yɨvurahɨti ŋgɨmandɨra. Ñamba hɨmɨnɨzɨkwɨ kandɨha ŋgɨtɨra Gotɨŋkɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨ taŋguramata kɨyɨmandɨ vamba ambami, vami. Kuyu aŋgwɨmɨkɨ nɨñɨ kɨyɨnɨŋandɨhin kru ŋgatɨŋgɨruta ŋgɨmandɨ hama indarɨmitata ŋgam. 16 Kamata Jisas ambami, Kandɨtɨwɨmihañɨ krunavundi pɨrɨvɨsa Judia kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋ, tɨvaramata upɨ apu sambɨ naŋganaŋgavuyawɨrɨmandɨyu. 17 Kru tavɨ kɨmba hambu kɨyɨmandɨ hama, tavɨ tɨwɨ hambu mɨŋguta maku nuŋandɨhaŋɨnɨŋ mɨŋamɨŋarɨm maŋindarɨm. 18 Naŋga kru kɨvayɨ kɨyɨmandɨ hama, mɨkwɨrɨ kuta nuŋandɨhamɨŋɨrɨm tavɨyɨ aŋga maŋum. 19Naŋga navundi mavɨnaŋga haŋɨnɨŋ naŋga navundi ñɨŋi amaŋgɨmbañɨndunaŋga haŋɨnɨŋ, kandɨtɨwɨmi hañɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨyu. 20 Naŋga narɨ Got naŋga kuyundavara-mara. Kamata kɨmɨri tɨwɨmi naŋga Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ hañɨ ndahara mandɨvaramɨrɨmandɨra.21 Kamataharɨm kandɨtɨwɨmi hañɨ pɨmɨ aru sɨkwɨ yɨvurahɨmandɨ. Pɨrɨ nɨ kɨhi kɨyɨmi hɨrɨvɨyɨ ndakɨta patavata tɨhu ndahara, pɨmɨ aru kandɨhamata mayɨvurahami. Naŋga muyɨvɨndahara pɨmɨ aru

23:39 Sng 118.26 naŋga, Mt 21.9 24:2 Jer 26.18 naŋga, Mai 3.12 naŋga, Lu 19.44 * 24:2 Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyukutaŋguta kumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ. Kuyu kandɨnɨ 24.2—25.46kɨyɨ. Muhɨmɨmuhɨm imbɨhɨvɨ yɨvurahɨrɨm arɨñɨdɨtɨrɨm ambavarami. 24:3 Mt 24.27 naŋga, 24.37-39 naŋga, Mk13.3 naŋga, 1 Te 5.1 24:4 Jer 14.14 naŋga, 23.21 naŋga, 23.25 naŋga, Mt 24.23-24 naŋga, Jo 5.43 naŋga, Sɨ 5.36-37 naŋga, 1 Jo 2.1824:7 2 Sto 15.6 naŋga, Ais 19.2 naŋga, Hag 2.22 naŋga, Sek 14.13 naŋga, Sɨ 11.28 24:9 Mt 10.22 naŋga, Mk 13.9 naŋga, Lu 21.12 naŋga,

Jo 15.18-20 naŋga, Sɨ 4.2-3 naŋga, Sk 2.10 naŋga, 2.13 24:10 Mt 11.6 naŋga, 13.57 naŋga, 2 Ti 1.15 24:11 Mt 7.15 naŋga,24.5 naŋga, 24.24 naŋga, Sɨ 20.29 naŋga, 1 Ti 4.1 naŋga, 2 Pi 2.1 naŋga, 1 Jo 4.1 24:13 Mt 10.22 naŋga, Mk 13.13 naŋga,Hi 3.6 naŋga, 3.14 24:14 Mt 9.35 naŋga, 10.18 naŋga, 28.19 naŋga, Ro 10.18 naŋga, Kl 1.6 naŋga, 1.23 24:15 Dan 9.27 naŋga, 11.31naŋga, 12.11 24:17 Lu 17.31 24:20 Dan 9.26 naŋga, 12.1 naŋga, Jol 2.2 naŋga, Sk 7.14

Page 41: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 24:22 38 Matyu 24:44

kandɨhamata sɨhindamayɨvurahɨrɨmandɨ. 22Got pɨmɨ kanɨŋɨnɨŋɨndu hɨvɨ ha kɨrɨvɨ tamamiti, krunavundisɨhanaŋga siŋgundɨhu. Hara krunavundi nuŋandɨ vata yɨhɨramami haŋɨnɨŋɨrɨm indarɨta, kandɨhɨvɨha kɨrɨvɨ tamɨrɨmandɨ. 23 Kandɨhandɨwɨmi narɨŋ muhama nɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Nɨŋgamara, kruGot krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hama nɨŋan kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨ.Naŋga muhama nɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Ndambunda kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨ. Hara narɨ kuyukandɨhaŋɨnɨŋɨrɨm maŋindarɨmaŋgaramara. 24 Naŋga kru sambɨ pata kuyusɨhɨrata ambɨrɨmandɨyu, Yikru Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami, vamba ambɨrɨmandɨyu. Naŋga krusambɨ pata kuyusɨhɨrata ambɨrɨmandɨyu, Yi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga, vambaambɨrɨmandɨyu. Kamata aru hɨmɨhɨm sihɨranzihɨra muhɨmɨmuhɨm nzihɨ andɨtutu yɨvurahɨmandɨ.Kamata krunavundi sɨhanaŋgaŋ mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨrɨmandɨyu. Kamata nurɨ mɨŋatandɨtaŋgata kru Gotnuŋandɨ vata yɨhɨramami haŋɨnɨŋ ndahara mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨrɨmandɨyu. 25 Narɨ indarɨmara. Yinarɨŋ muhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahɨmandɨ nɨŋɨnɨŋɨrɨm ambavarin. 26 Kamataharɨm narɨŋ nɨmavambaambɨrɨmandɨyu, Ŋgamara. Kru manɨman upɨ vunda kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨyu. Hara kambu maŋumara.Naŋga nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu, Ŋgamara. Tavɨhumba nɨñɨnɨ kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨyu. Haranurɨŋandɨ kuyu haŋandɨhirɨm maŋindarɨmara. 27 Narɨ ŋgandara. Ihumbɨsa nɨmbu ñɨma mɨŋaparahi,ina yahayahavu kɨta sɨñandɨta uta ina mɨŋgumɨŋguvu yɨvurahandi. Kamataharɨm Krundu Ñɨŋi hamandahara payɨmandɨ hɨvɨyɨ sɨwɨmaña musa andɨrɨmandɨ. Kamati krunavundi sɨhanaŋga nuŋ ŋgɨmandɨyu.28Krumbat kɨmuta karɨhata kɨndi upɨyɨ taya, puŋgɨ pata tɨhɨrundu, vami.

Muyɨvɨ Krundu Ñɨŋi payɨmandɨ(Mak 13.24-27 naŋga, Luk 21.25-28)

29 Jisas sɨhinda ambami, Pɨmɨ aru kandɨhaŋɨnɨŋ siŋgundɨrɨmɨnɨti, sarɨwayɨŋandi ina nɨ kɨnzɨmɨŋgwɨtɨti,takwɨ nɨ mandɨmɨrɨmandɨ. Kamati kinɨkɨ nɨŋɨnɨŋ ihumbɨsa nɨmbu mitata mɨŋaramɨrɨmandɨyu. Kamatatɨkatɨka hɨmɨŋgɨm ihumbɨsa nɨmbu kuyu haŋɨnɨŋ nandahara nanaŋgarɨmandɨyu. 30 Kandɨtɨwɨmi hañɨKrundu Ñɨŋi hamandu muhɨm nzihɨ ihumbɨsa nɨmbu yɨvurahɨmandɨ. Kamati krunavundi sɨhanaŋga pɨrɨnɨñɨndu nɨŋɨnɨŋ kambirɨhɨrɨmandɨyu. Kamata ŋgɨtu Krundu Ñɨŋi hama, ihumbɨsa nɨmbu kɨta nuŋandɨtɨkatɨka naŋga sɨña aru naŋga ihumukɨrɨ humbañɨ payɨmandɨ. 31Pati kaurmɨnzataya yavɨrɨmandɨ. Kamatikutɨkara nuŋandɨ haŋɨnɨŋ sɨmbɨti pɨrɨ nɨñɨ muvumuvu uta krunavundi yandɨ vata yɨhɨramami haŋɨnɨŋyɨvuñɨbɨrɨmandɨyu. Kamata tɨmbuhavuta payɨmandɨyu, vami.

Narɨ ahu fikɨŋ ŋgata idarɨramata ŋgɨmandɨra(Mak 13.28-31 naŋga, Luk 21.29-33)

32 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ahu fikɨŋ ŋgamara. Maka nuŋandɨ haŋɨnɨŋ kuku naŋgandɨta mɨkɨ haŋɨnɨŋmuvirahi ambandara, Ina tɨwɨmi kɨrɨmɨndɨhi andɨ, vamba ambandara. 33 Sɨwɨmaña ŋandi, muhɨmɨmuhɨmvana kanɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨti ŋgata indarɨramata nɨmavamba ambamara, Krundu Ñɨŋi hama pata kɨndɨŋarimɨkayɨ ha kɨyɨ, vamba ambamara. 34Yi narɨŋ kandɨ ambin, krunavundi tɨhu kuyu nɨŋɨnɨŋ maŋgwɨmɨtutumuhɨmɨmuhɨmvana kanɨŋɨnɨŋyɨvurahɨmandɨ. 35Pɨrɨvɨsa naŋga ihumbɨsa nɨ siŋgundɨrɨmandɨ, hara yandɨkuyu nɨ manziŋgundɨrɨmandɨ, vami.

Kandɨ vana nɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨmandɨ hɨvɨ ha mumɨŋga maŋgandi(Mak 13.32-37 naŋga, Luk 17.26-30 naŋga, 17.34-36)

36 Jisas sɨhinda ambami, Hara kandɨ vana nɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨmandɨ hɨvɨ ha naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ vahayɨvurahɨmandɨ ha kru mumɨŋga ndahara maŋgandi. Gotɨndu pɨhuyɨndu kutɨkara ndahara maŋgandu.Naŋga Krundu Ñɨŋi hama ndahara maŋgandi. Nɨŋuvandaya nu ŋgandi. 37 Krundu Ñɨŋi hama parɨmɨti,muhɨmɨmuhɨm vana Noandu tɨwɨmiyɨ yɨvurahami maña yɨvurahɨmandɨ. 38 Kukuwɨrɨ aru ha man-daŋguhihi, ñaña kuvɨrarasɨmu. Naŋga kru, navundi urahihi, navundi kru yahurasɨmu. Kamatɨhuhu tayaututa Noa kupik aru hañɨ indɨhumi. 39Nurɨ muhɨmɨmuhɨm vana kandɨhaŋɨnɨŋ nurɨŋ yɨvuraharaha vanaha maŋgamu. Kamatataya kɨyɨhuhu ututa kukuwɨrɨ aru ha taŋguta krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋgamɨturamami. Kamataharɨmsɨwɨmaña vana KrunduÑɨŋi hama pati yɨvurahɨmandɨ. 40Kru arɨkimbat kɨvayɨsɨmbɨra mɨŋata kɨtuhɨtu, Got muhamaŋ mɨŋata, muhamaŋ tɨhɨmitɨti kɨyɨmandɨ. 41 Navundi arɨkimbatmavatɨmbarɨm wit tarambɨruta kɨtuhɨtu, Got muhaŋambɨŋ mɨŋata muhaŋambɨŋ tɨhɨmitɨti kɨyɨmandɨ.42 Kamataharɨm narɨ tamɨŋga naŋga kɨyɨmara. Narɨŋandɨ Aru hama payɨvayɨ hɨvɨ ha maŋgandarandɨhi.43Nɨmata vana nɨrɨm indarɨmitamara. Tavɨ nɨŋuva mɨŋga, kamata hɨrɨvɨyɨra kru kipa naŋga mɨŋga kɨvɨyɨyandɨ tavɨ nɨñɨ kipa mɨŋɨrɨm payɨ vata nuŋandɨ tavɨ ha karatamahi. Kamati kipa naŋga hama nuŋandɨtavɨ ha mɨŋavirɨhuta maŋindɨhuhi. 44 Kamataharɨm narɨndahara yɨvutɨmbumaŋgaramara. Krundu Ñɨŋihama mambarɨmandɨ vɨrɨmandɨra hɨrɨvɨyɨ payɨmandɨ, vami.

24:22 Ais 65.8-9 naŋga, Sek 14.2-3 24:23 Mt 24.5 naŋga, 24.11 naŋga, Mk 13.21 naŋga, Lu 17.23 naŋga, 21.8 24:24 Lo 13.1-3 naŋga,Mk 13.22 naŋga, 2 Te 2.8-9 naŋga, Sk 13.13-14 24:26 Lu 17.23-24 24:27 Mt 24.37-39 24:28 Lu 17.37 24:29 Ais 13.10 naŋga,34.4 naŋga, Ese 32.7 naŋga, Jol 2.10 naŋga, 2.31 naŋga, 3.15 naŋga, Sk 6.12-13 24:30 Dan 7.13 naŋga, Sek 12.10-14 naŋga, Mk 13.26 naŋga,Sk 1.7 naŋga, 6.12-13 24:31 Ais 27.13 naŋga, Mt 13.41 naŋga, 1 Ko 15.52 naŋga, 1 Te 4.16 24:33 Je 5.9 24:34 Mt 16.28 naŋga,23.36 naŋga, Mk 13.30 naŋga, Lu 21.32 24:35 Sng 102.26 naŋga, Ais 40.8 naŋga, Mt 5.18 naŋga, Mk 13.31 naŋga, Lu 21.33 naŋga, Hi 1.1124:36 Sek 14.7 naŋga, Sɨ 1.7 naŋga, 1 Te 5.1-2 24:37 Stt 6.5-8 24:38 Stt 6.3-5 naŋga, Lu 17.26 naŋga, 1 Pi 3.20 24:39

Stt 7.6-24 naŋga, 2 Pi 3.6 24:42 Mt 25.13 naŋga, Mk 13.33 naŋga, Lu 21.36 24:43 1 Te 5.2 naŋga, 2 Pi 3.10 naŋga, Sk 3.3 naŋga, 16.1524:43 Lu 12.39-40 24:44 Mt 25.13 naŋga, 1 Te 5.6

Page 42: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 24:45 39 Matyu 25:21Sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi mɨŋgandu tɨhi kuyu(Luk 12.42-46)

45 Jisas sɨhinda nɨmavami, Aru miku mumɨŋga, nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ hañɨndu mumɨŋgaŋ ŋgahiindarɨmit avi, naŋga sɨmbɨra avindaya mɨŋandi hamaŋ yɨhɨramandi. Kamata nuŋ sɨmbɨra ŋgundi.Kamatɨhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ mu haŋɨnɨŋ karatamandi. Kamata aru hama nurɨŋ ñaña ŋguhurɨmyɨhɨramandi hɨrɨvɨyɨ ñaña tɨŋgɨrundi. 46Kru sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi kandɨhamata hama sɨmbɨrakandɨha mɨŋɨtiti, nuŋandɨ aru miku hama aŋga pata ŋgɨti, kandɨhama kɨnzɨhɨnzɨtɨm. 47 Narɨŋ yi kandɨambin, aru miku kandɨhama kru nuŋandɨ sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi kandɨhamaŋ tamɨti nuŋandɨmuhɨmɨmuhɨm sɨhanaŋga karatamɨrɨmandɨ. 48 Hara kru sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi kandɨhamakru ñamba mɨŋga. Harɨm indarɨmitata ambɨrɨmandɨ, Yandɨ aru hama mambayɨhavɨrɨmandɨ, vambaambɨrɨmandɨ. 49 Kamavata aru hamandu sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ yɨvuvarɨmandɨ. Kamata nurɨ naŋgañaña, kru kuku hapa kuvɨrata kwɨnɨkwɨnɨtɨndu haŋɨnɨŋ naŋga kuku hapa kuvɨrɨmandɨ. 50 Kamata krusɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi hama nuŋandɨ aru hama payɨvayɨ hɨvɨ, naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ vahapayɨmandɨ ha maŋgɨmandɨ. Kamata yɨvutɨmbɨmat kɨtihɨti aru hama payɨmandɨ. 51 Kamata aru hama krusɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi kandɨhamaŋ pɨsiŋgarɨmandɨ. Kamata kru kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha haŋɨnɨŋnaŋga tamɨrɨmandɨ. Kamati kandɨhañɨ irɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu, vami.

25Navundi ñaŋɨra ndu tɨhi kuyu

1 Kamavata Jisas sɨhinda ambami, Kandɨtɨwɨmi hañɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha, navundi ñaŋɨrakumanzɨpi timutamu tɨŋgɨruramɨvatɨndu vana maña kɨyɨmandɨ. Kru mumɨŋga navundi urɨrɨm andɨmimɨŋga parɨm andɨmi. Kamatɨhi navundi ñaŋɨra kandɨhaŋɨnɨŋ umbimbuŋgɨ nurɨŋandɨ haŋɨnɨŋ mɨŋata,kru kandɨhamaŋ kɨndɨñɨ ŋgata tɨmbuta payɨm vata umu. 2 Navundi kandɨhañɨndu arɨkita arɨkita kwɨrɨindarɨmit avi naŋga ŋɨnɨŋ, arɨkita arɨkita kwɨrɨ indarɨmit avi manɨmanɨ ŋɨnɨŋ. 3 Navundi indarɨmitavi manɨman naŋga haŋɨnɨŋ suñɨndamandu umbi nurɨŋandɨ haŋɨnɨŋ mɨŋamu. Hara kuku hapa muvɨrakuku vuŋgɨyɨ kavuŋgɨta mɨŋata mambayɨmu. 4 Hara navundi indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ nurɨŋandɨsuñɨndamandu umbi haŋɨnɨŋ mɨŋamu. Kamata kuku hapa muvɨra kuku vuŋgɨyɨ kavuŋgɨta mɨŋata umu.5Hara kru, navundi urara hama mambayɨhavumi. Kamataharɨm navundi ñaŋɨra kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋgaakwɨmɨtandɨhi karɨhamu. 6Kamata kɨvɨ itɨñɨ indarɨhu kru mumɨŋga kuyu kɨmbañɨ ambami, Indarɨmara.Kru, navundi urara hama payɨ. Harɨm patɨra uta nuŋ ŋgɨm, vamba ambami. 7 Kamavahi navundiñaŋɨra kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga yahamɨrata nurɨŋandɨ umbi haŋɨnɨŋ sɨwɨtamamu. 8 Kamatɨhu navundiindarɨmit avi manɨman haŋɨnɨŋ navundi indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ ambamu, Arɨŋ narɨŋandɨ kuku hapahañɨndu muvɨra ŋgumara. Arɨŋandɨ umbi nɨŋɨnɨŋ kwɨmɨrɨm andɨtɨhi, vamba ambamu. 9 Kamavahuranavundi indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ kɨmbɨ nɨmavamba ambamu. Kuku hapa nɨ narɨ naŋga arɨŋ kandɨmandɨrɨmandɨ. Harɨm avinda uta kuku hapa mɨŋamɨŋa hañɨ narɨŋambirɨm mut mɨŋɨmandɨra, vambaambamu. 10 Kamavahu navundi indarɨmit avi manɨman haŋɨnɨŋ kuku hapa mutɨmɨŋɨrɨm uhuhu, kru,navundi urɨrɨm andɨmi hama yɨvurahami. Kamatɨhi navundi indarɨmit avi naŋga kuku hapa sɨwɨtamamuhaŋɨnɨŋ, nu naŋga tavɨ hañɨ navundi urarandu tɨmu hañɨ indɨhumu. Kamatɨhu sɨkwɨtaya kru kɨndɨŋarihayɨhɨmu. 11Kamata kɨyɨhandata, navundi ñaŋɨra kuku hapa mut mɨŋɨrɨm umu haŋɨnɨŋ aŋga pata ambamu,Aru mɨŋga, aru mɨŋga, pata arɨŋambirɨm kɨndɨŋari nɨ pɨhɨrɨ, vamba ambamu. 12 Kamavahura aru hamakɨmbɨ ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin, yi narɨŋ maŋgandin, vamba ambami, vami. 13Kamavata Jisas nurɨŋambami, Narɨ maŋgandara, pamata hɨvɨyɨ, naŋga pamata hɨrɨvɨyɨra vaha Krundu Ñɨŋi hama payɨmandɨ.Harɨm narɨ tamɨŋga naŋga kɨyɨmara, vami.

Sɨmbɨrasara saŋɨŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs mɨŋamundu tɨhi kuyu(Luk 19.11-27)

14 Jisas sɨhinda ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha kru mumɨŋga pɨhu kutañɨ urɨm andɨndimaña. Nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ uraramahi payɨmu. Kamata nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨmkaratamɨrɨmandɨyu vata nurɨŋandɨ kumaŋgɨmbañɨ tamami. 15 Kamata sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ mɨnzavatɨvatɨndu vana naŋga tɨkatɨkarɨm indarɨramarama tɨmbahɨrɨs haŋɨnɨŋ tɨŋgɨrumi. Kru muhamaŋ 5,000tɨmbahɨrɨs ŋgumi. Muhamaŋ 2,000 tɨmbahɨrɨs ŋgumi. Muhamaŋ 1,000 tɨmbahɨrɨs ŋgumi. Kamatakru hama umi. 16 Kamatɨhi kru 5,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama 5,000 tɨmbahɨrɨs kandɨhañɨ tɨmbahɨrɨssɨmbɨra mɨŋata sɨhinda 5,000 tɨmbahɨrɨs mumɨŋami. 17Kru 2,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama ndahara, 2,000tɨmbahɨrɨs hañɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋata sɨhinda 2,000 tɨmbahɨrɨs mu mɨŋami. 18Hara sɨmbɨrasara saŋ1,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama uta pɨrɨyɨ kumba kayɨvata nuŋandɨ aru hamandu tɨmbahɨrɨs ha sipɨrumi.

19Kamata kutaŋgɨvɨ uhi, nurɨŋandɨ aruhama aŋga payɨmi. Kamata nurɨŋ tɨmbahɨrɨs ŋgumi haŋɨnɨŋɨrɨmkuyu mɨŋasɨrɨvɨrɨm andɨmi. 20 Kamatɨhi kru 5,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama sɨhinda 5,000 tɨmbahɨrɨs munaŋgamɨŋata pata nɨmavamba ambami, Arumɨŋga nɨŋga, yaŋ 5,000 tɨmbahɨrɨs ŋgumana. Hara tɨmbahɨrɨskandɨnɨñɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋata sɨhinda 5,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋamin, vamba ambami. 21 Kamavahinuŋandɨ aru hama ambami, Na sɨmbɨrasara saŋ avi mɨŋga, na sɨmbɨra avi mɨŋamana. Na nandɨ sɨmbɨraha avindamata karatamata, suksɨmbɨrɨ hɨm karatamamaŋgaramana. Harɨm na muhɨmɨmuhɨm sambɨ24:46 Sk 16.15 24:47 Mt 25.21-23 24:51 Mt 8.12 naŋga, 25.30 25:1 Lu 12.35 naŋga, Sk 19.7 25:11 Lu 13.25 25:12

Mt 7.23 25:13 Mt 24.42-44 naŋga, 1 Te 5.6 naŋga, 1 Pi 5.8 25:14 Mk 13.34 25:15 Ro 12.6 25:21 Mt 24.45-47 naŋga, Lu 12.44naŋga, 16.10 naŋga, 2 Ti 2.12 naŋga, Hi 12.2 naŋga, 1 Pi 1.8

Page 43: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 25:22 40 Matyu 25:46karatamɨrɨmana vata pirɨkɨnɨ. Kamataharɨm pata yi naŋga kɨnzɨhɨnzɨtɨ, vamba ambami. 22 Kamatakru 2,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama ndahara payɨmi. Pata nɨmavamba ambami, Aru mɨŋga nɨŋga,yaŋ 2,000 tɨmbahɨrɨs ŋgumana. Hara tɨmbahɨrɨs kandɨnɨñɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋata sɨhinda 2,000tɨmbahɨrɨs mɨŋamin, vamba ambami. 23 Kamavahi nuŋandɨ aru hama ambami, Na sɨmbɨrasara saŋavi mɨŋga, na sɨmbɨra avi mɨŋamana. Na nandɨ sɨmbɨra ha avindamata karatamata, suksɨmbɨrɨ hɨmkaratamamaŋgaramana. Harɨm na muhɨmɨmuhɨm sambɨ karatamɨrɨmana vata pirɨkɨnɨ. Kamataharɨmpata yi naŋga kɨnzɨhɨnzɨtɨ, vamba ambami. 24 Kamavahi kru 1,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama ndaharapayɨmi. Kamata nɨmavamba ambami, Aru mɨŋga yi naŋ ŋgandin, na paña mɨŋga. Na kɨva muŋɨnɨŋkurɨnduyɨ ndahara kayɨvandana. Naŋga pɨrɨvɨsa muyɨ kru mumɨŋga ñaña kɨrɨs sisɨvahi kandɨ tamahindahara nurɨŋandɨ ñaña haŋɨnɨŋ mɨŋandana. 25 Kamataharɨm yaŋ pɨŋitɨhi, uta nandɨ tɨmbahɨrɨs nɨpɨrɨhumbañɨ sipɨrumin. Nandɨ tɨmbahɨrɨs hanɨ, vamba ambami. 26 Kamavahira nuŋandɨ aru hamakɨmbɨ nɨmavamba ambami, Na sɨmbɨrasara saŋ ñamba, na yakwɨrɨ mɨŋga. Na yaŋ ŋgamaŋgarandana.Yi kɨva muŋɨnɨŋ kurɨnduyɨ ndahara kayɨvandin. Naŋga pɨrɨvɨsa muyɨ kru mumɨŋga ñaña kɨrɨs sisɨvahikandɨ tamandi ndahara nurɨŋandɨ ñaña haŋɨnɨŋ mɨŋandin. 27 Hara mumɨndɨhi tɨmbahɨrɨs yandɨha utatɨmbahɨrɨs tamatama tavɨyɨ mandamana. Kamatamandɨti aŋga pata yandɨ tɨmbahɨrɨs ha kañɨmbɨrɨtitɨmbahɨrɨs muvɨra naŋga mɨŋahin. 28 Kamataharɨm 1,000 tɨmbahɨrɨs nu naŋga kɨyɨnɨ mɨŋata kru 10,000tɨmbahɨrɨs naŋga nɨmaŋ ŋgumara. 29Krumuhɨmɨmuhɨmnaŋga haŋɨnɨŋ, nurɨŋ sɨhinda muvɨra ŋgurɨman.Kamatɨn nurɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm sambɨ kɨyɨmandɨ. Hara kru mumɨŋgandu muhɨmɨmuhɨm maŋgɨti,nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨm kɨyɨmandɨ sɨmbɨrɨ ha, aŋga mɨŋɨman. 30 Harɨm sɨmbɨrasara saŋ ñamba nɨmaŋkavarɨtɨra tapɨra kɨvɨmɨŋgwɨ humba ndambu indɨhuta kɨyɨm. Pɨhu kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨhañɨ irɨharɨha mɨkasatɨpɨrɨmandɨyu, vamba ambami, vami.

Krundu Ñɨŋi hama krunavundi sɨhanaŋgaŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨ31 Jisas sɨhinda ambami, Krundu Ñɨŋi hama aru miku maña kutɨkara sɨhanaŋga naŋga payɨmandɨ.

Kandɨhɨvɨ hañɨ nuŋandɨ mɨnzɨmɨnzɨ maka aru miku ndu hañɨ mɨnzɨrɨmandɨ. 32 Kamati krunavundisɨhanaŋga pɨrɨvɨsa muvundumuvundu haŋɨnɨŋ pata nuŋandɨ kɨpumɨkayɨ tɨwɨrɨmandɨyu. Kamatu nurɨŋtamarahata arɨkinziviyɨ tamɨrɨmandɨ. Kru sipsip karatamatama hama tamarahahi sipsip timu uhu memetamu undu maña. 33 Kamata sipsip haŋɨnɨŋ nuŋandɨ kuma kandɨ sambavu tamata, meme haŋɨnɨŋ kumakakayɨ sambavu tamɨrɨmandɨ.

34 Kamata aru miku hama krunavundi nuŋandɨ kuma kandɨ sambavu kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋ nɨmavambaambɨrɨmandɨ, Yavandak narɨŋ avindamandi. Yandɨ Yava pɨrɨ nɨŋandɨhin tamami hɨrɨvɨyɨ ambami, Yandɨtɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu vamba ambami. Kamataharɨm pata Yavandu tɨwɨyɨ narɨ kɨyɨmara. 35 Nɨmata, kuhayi avɨharɨm kɨyɨhin yaŋ ñaña ŋgumara. Yaŋ kukumɨtandɨhi kuku ŋgumara. Yi pɨhu muyɨndu mɨŋga,hara yaŋ tɨmbuta narɨŋandɨ tavɨyɨ umara. 36 Yandɨ mɨkwɨrɨ maŋgɨyɨhi, yaŋ mɨkwɨrɨ ŋgumara. Kandikɨmuhin yaŋ karatamamara. Naŋga kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ kɨyɨhin pata yaŋ ŋgamara,vamba ambɨrɨmandɨ. 37 Kamavɨti krunavundi tɨtɨtaya kɨndu haŋɨnɨŋ kɨmbɨ nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu,Aru mɨŋga, na pamata hɨrɨvɨyɨ avɨharɨm kɨyɨhana naŋ ñaña ŋgumarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ naŋkukumɨtandɨhi kuku ŋgumarɨŋ. 38 Naŋga naŋ pamata hɨrɨvɨyɨ ŋgaharɨŋ na kru pɨhu muyɨndu mɨŋgakɨyɨhana naŋ tɨmbuta arɨŋandɨ tavɨyɨ umarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ mɨkwɨrɨ manɨman kɨyɨhana, naŋmɨkwɨrɨ ŋgumarɨŋ. 39 Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ kandikɨmuta kɨyɨhana, naŋga kru ñamba vana andɨhutamandu upɨyɨ kɨyɨhana uta naŋ ŋgamarɨŋ, vamba ambɨrɨmandɨyu. 40 Kamavɨtu aru miku hama kɨmbɨkrunavundiŋ nɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Yi narɨŋ kandɨ ambin, muhɨmɨmuhɨm vana yaranava ñɨmbimanɨman haŋɨnɨŋɨndu muvatɨŋ andɨndara haŋɨnɨŋ, yaŋ andɨndara, vamba ambɨrɨmandɨ.

41 Kamavata aru miku hama krunavundi nuŋandɨ kuma kakayɨ sambavu kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋnɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Narɨ krunavundi siŋgundɨtɨŋɨnɨŋ, narɨ yaŋ mikiramata ahu tuvaratasɨhaŋgɨyɨhɨyɨ helɨyɨ umara. Ahu kandɨha Satan naŋga nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋɨrɨm Got sɨwɨtamami.42 Nɨmata, yi avɨharɨm kɨyɨhin yaŋ ñaña maŋgumara. Naŋga yaŋ kukumɨtandɨhi kuku maŋgumara. 43 Yipɨhu muyɨndu mɨŋga, hara yaŋ tɨmbuta narɨŋandɨ tavɨyɨ maŋumara. Naŋga yandɨ mɨkwɨrɨ maŋgɨyɨhi,yaŋ mɨkwɨrɨ maŋgumara. Yi kandi kɨmuhin, naŋga kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ kɨyɨhin utayaŋ maŋgamara, vamba ambɨrɨmandɨ. 44 Kamavɨti nurɨndahara nuŋ kɨmbɨ nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu,Aru mɨŋga, na pamata hɨrɨvɨyɨ avɨharɨm kɨyɨhana, naŋ ñaña maŋgumarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ naŋkukumɨtandɨhi kuku maŋgumarɨŋ. Naŋga naŋ pamata hɨrɨvɨyɨ ŋgaharɨŋ na kru pɨhu muyɨndu mɨŋgakɨyɨhana naŋ tɨmbuta arɨŋandɨ tavɨyɨ maŋumarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ mɨkwɨrɨ manɨman kɨyɨhana,naŋ mɨkwɨrɨ maŋgumarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ kandikɨmuta kɨyɨhana, naŋga kru ñamba vana andɨhutamandu upɨyɨ kɨyɨhana uta naŋ maŋguramamarɨŋ, vamba ambɨrɨmandɨyu. 45 Kamavɨtu nurɨŋ kɨmbɨnɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Yi narɨŋ kandɨ ambin, yaranava ñɨmbimanɨmannɨŋɨnɨŋɨndumuvatɨŋ kanɨmatavana nɨŋɨnɨŋ maŋandɨmara ha, kandɨ vana haŋɨnɨŋ yaŋ maŋandɨmara, vamba ambɨrɨmandɨ. 46 Kamata

25:29 Mt 13.12 naŋga, Mk 4.25 naŋga, Lu 8.18 naŋga, Jo 15.2 25:30 Mt 8.12 naŋga, 22.13 naŋga, Lu 13.28 25:31 Sek 14.5 naŋga,Mt 16.27 naŋga, 19.28 naŋga, Sɨ 1.11 naŋga, 1 Te 4.16 naŋga, 2 Te 1.7 naŋga, Sk 1.7 naŋga, 20.11-13 25:32 Ese 20.38naŋga, 34.17 naŋga, Ro 14.10 naŋga, 2 Ko 5.10 naŋga, Sk 20.12 25:34 1 Ko 6.9 naŋga, 15.50 naŋga, Ga 5.21 naŋga, Hi 4.3 naŋga, 1 Pi 1.2025:35 Ais 58.7 naŋga, Ese 18.7 naŋga, 18.16 naŋga, Hi 13.2 naŋga, Je 1.27 25:36 2 Ti 1.16 naŋga, Je 2.15-16 25:40 Snd 19.17 naŋga,

Mt 10.42 naŋga, 18.5 naŋga, Mk 9.41 naŋga, Hi 6.10 naŋga, Sk 22.12 25:41 Mt 7.23 naŋga, Mk 9.48 naŋga, Lu 16.24 naŋga, Sk 12.9 naŋga,20.10 25:45 Sek 2.8 naŋga, Sɨ 9.5 25:46 Dan 12.2 naŋga, Jo 5.29 naŋga, Ro 2.7

Page 44: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 26:1 41 Matyu 26:24kandɨhaŋɨnɨŋ ñamba hɨm mɨŋɨrɨm urɨmandɨyu. Ñamba hɨm kandɨha kañɨnda sɨhaŋgɨyɨhɨyɨ ŋandi. Harakrunavundi tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ avindaya sɨhaŋgɨyɨmandɨyu, vami.

Jisas kɨmuta yahamɨrami ndu kuyu

26(Sapta 26—28)Aru miku haŋɨnɨŋ, Jisasɨŋ yɨvutatamɨndaŋ vata kuyu kahañamu(Mak 14.1-2 naŋga, Luk 22.1-2 naŋga, Jon 11.45-53)

1 Jisas kuyu kanɨŋɨnɨŋ ambavarata mɨtuta, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nɨmavami, 2 Narɨ ŋgandara,arɨkiŋgɨvɨ taya kɨyɨ. Kamati Got Israel Hatiŋ Mitahi Aviŋgɨyɨmu Hɨvɨ haŋandɨhinɨrɨm indarɨramaramaha yɨvurahɨmandɨ. Kamati Krundu Ñɨŋi hamaŋ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨtu ahuandɨñɨyɨvuwɨrɨmbɨmandɨyu, vami. 3Kandɨtɨwɨmi hañɨ, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu arumiku haŋɨnɨŋ, naŋgaIsrael hatindu aru miku haŋɨnɨŋ umu. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋɨnduaru miku hamandu tavɨyɨ tɨhɨrumu. Nuŋandɨ ñɨmbi Kaiafas. 4 Kamata Jisasɨŋ kuyusɨhɨrata mɨŋahandatayɨvutatamɨrɨm kuyundavarata kɨndɨmbuhɨramu. 5 Hara nɨmavamu, Got naŋga kuyundavaravarandu aruhɨvɨyɨ maŋandɨm. Kamatɨrɨŋ krunavundi ŋgatanda saŋga yahamɨrɨtumandɨhi, vamu.

Navundi muŋambɨ Jisasɨndu mikuvu ambuŋguku taŋgusiŋgɨmi(Mak 14.3-9 naŋga, Jon 12.1-8)

6 Jisas pɨhu Betani Saimonɨndu tavɨyɨ kɨyɨmi. Kru kandɨhama kuha kandi lepra naŋga mɨŋga.7 Kamatɨhi navundi muŋambɨ ambuŋguku vuŋgɨ, tɨmba aviyɨ musa mɨŋamu ha mɨŋata tavɨ kandɨhañɨpayɨmi. Ambuŋguku kandɨha tɨmbahɨrɨs aruyɨ mut mɨŋandu ŋandi. Kamata Jisas pina hañɨ mɨnzɨtakɨyɨhihi, navundi haŋambɨ Jisasɨndu miku hañɨ taŋgusiŋgɨmi. 8 Kamatɨhi Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋkandɨha ŋgahu, nurɨŋ mavɨwɨyatɨmi. Kamata ambamu, Mumɨndɨhi ambuŋguku nɨ saŋɨnaŋga mɨtutakɨyɨ. 9Kanɨŋandɨhin mitɨrɨŋ kru muŋɨnɨŋ mut mɨŋɨtu, tɨmbahɨrɨs aru mɨŋata krunavundi muhɨmɨmuhɨmmanɨman haŋɨnɨŋ ŋguharɨŋ, vamu. 10 Jisas nurɨŋandɨ kuyu ha indarɨta nurɨŋ nɨmavamba ambami, Narɨmumɨndɨhi navundi nɨmɨndiŋ pɨmɨ ŋgura. Nu yaŋ avi vana andɨ. 11Krumuhɨmɨmuhɨmmanɨman haŋɨnɨŋnarɨ naŋga sɨhaŋgɨndu. Hara yi, narɨ naŋga sɨha maŋgɨyɨman. 12 Navundi nɨmɨndi yandɨ kwɨrandɨ nɨñɨambuŋguku taŋgusiŋgɨ nɨ, yandɨ kwɨrandɨ nɨ tuŋgɨ humbañɨrɨm ikɨvata andɨ. 13 Yi narɨŋ kandɨ ambin,pɨrɨ nɨñɨ muvumuvu uta kuyu avi nɨŋandɨhin ambavarɨmandɨyu. Kamata navundi nɨŋambɨ yaŋ andɨ vananɨrɨm indarɨmitata, ambavarɨmandɨyu, vami.

Judas, aru miku haŋɨnɨŋ naŋga kuyu kahañami(Mak 14.10-11 naŋga, Luk 22.3-6)

14 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Jisasɨndu 12 sɨmbɨrasara hañɨndu muhama, nuŋandɨ ñɨmbi Judas Iskariot, Gotɨŋkɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ kɨyɨmuyɨ umi. 15 Kamata nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Jisasɨŋnarɨŋandɨ kumaŋgɨmbañɨ tamɨtɨn yaŋ muhɨmɨyɨ mut mɨŋɨmandɨra, vami. Kamavahi nuŋ 30 tɨmbahɨrɨssilva ŋgumu.* 16Kamatɨhu Judas Jisasɨŋ nurɨŋandɨ kumañɨ tamɨman vata kɨndɨmbuhɨrami.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara naŋga imbɨ ñami(Mak 14.12-21 naŋga, Luk 22.7-14 naŋga, 22.21-23 naŋga, Jon 13.21-30)

17 Mavatɨmba Yis Manɨmanɨndu Aru Hɨvɨ Haŋɨnɨŋɨndu kimaŋgima hɨvɨ hañɨ, Jisasɨndu sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ pata nuŋ ambamu, Upɨ paŋu umindaŋ. Kamata ñaña sɨwɨtamɨtɨrɨŋ Got Israel Hatiŋ MitahiAviŋgɨyɨmuHɨvɨ haŋandɨhinɨrɨmindarɨramata ñɨrɨmana, vamu. 18Kamavahu Jisas nurɨŋ krumumɨŋgarɨmambata ambami, Pɨhu aru nɨñɨ indɨhuta kru kandɨhamaŋ ŋgata ambamara, Ahusɨki hama ambi, Yandɨhɨvɨ ha arɨñɨ payɨ. Harɨm, yi naŋga yandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ naŋga pata nandɨ tavɨyɨ Got Israel HatiŋMitahi Aviŋgɨyɨmu Hɨvɨ haŋandɨhinɨrɨm indarɨramata ñɨmɨndaŋ, vamba ambi, vamba ambamara, vami.19Kamavahi sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisas ambami maña andɨta, ñaña kandɨha sɨwɨtamamu. 20Kamata kɨvɨtitiJisas naŋga nuŋandɨ 12 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ñaña tamatama pina hañɨ arɨndɨhuyɨvɨta mɨnzɨmu. 21Kamatañata kɨñɨŋgɨñɨ ambami, Yi narɨŋkandɨ ambin, narɨŋandɨ muvatɨ mɨŋga, yaŋ yandɨ mikuŋɨnɨŋɨndukumañɨtamɨrɨmandɨ, vami. 22 Kamavahi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kuyu kandɨha indarɨhu nurɨŋandɨ mavɨhambu pɨmɨtɨmaŋgarami. Kamatɨhi mɨnzavatɨvat nuŋ nɨmavamba kitɨhumu, Aru mɨŋga, yaŋɨrɨm vahaambana, vamu. 23 Kamavahu Jisas ambami, Kru yaŋ yandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamɨrɨmandɨ hama,narɨŋandɨ muvatɨ mɨŋga. Yi naŋga maki isɨ nɨñɨ kɨhɨrɨ kumandamarɨŋ, vami. 24 Krundu Ñɨŋi hama,Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ ambami maña kwɨmɨrɨmandɨ. Hara Krundu Ñɨŋi hamaŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndukumaŋgɨmbañɨ tamɨrɨmandɨ hama, pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨ. Kru kandɨhamaŋnɨŋummaŋgavumiti avindɨhi,

26:2 Kis 12.1-27 naŋga, Mt 20.18 naŋga, Mk 14.1 naŋga, Lu 22.1 naŋga, Jo 13.1 26:6 Lu 7.37-38 26:11 Lo 15.11 naŋga,Jo 12.8 naŋga, 14.19 naŋga, 17.11 26:14 Jo 11.57 26:15 Sek 11.12 naŋga, Mt 27.3 * 26:15 30 silva tɨmbahɨrɨskanɨŋandɨhin maŋgandarɨŋ, tɨmbahɨrɨs arɨŋandɨyɨ tɨmbahɨrɨs kanɨŋandɨhin pamata tɨmɨ vaha kɨhɨrɨhɨrɨtɨhi. Kanɨŋandɨhin tɨmbahɨrɨs arumarɨ. Sɨmbɨra mɨŋamɨŋa ŋɨnɨŋ, arɨkita arɨkita kwɨrɨ takwɨ vaha, manaarɨkikwɨrɨ arɨkikwɨrɨ takwɨ sɨmbɨra mɨŋata mɨŋɨmaña ŋandi. Kandɨ kuyu nɨ Matyu 27.9-10yɨ ndaharaŋgɨmandɨra. 26:17 Kis 12.6 naŋga, 12.14-20 naŋga, Mk 14.12 naŋga, Lu 22.7-9 26:18 Mt 21.3 26:23 Sng 41.9 naŋga, Lu22.21 naŋga, Jo 13.18 26:24 Ais 53 naŋga, Dan 9.26 naŋga, Mk 9.12 naŋga, Jo 17.12

Page 45: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 26:25 42 Matyu 26:50vami. 25 Kamavahi Judas, kru nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamatama hama, nuŋ kitɨhutanɨmavami, Ahusɨki yambirɨm vaha ambana, vami. Kamavahi Jisas ambami, Nambi ambana maña, vami.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ mavatɨmba naŋga wain ŋgumi(Mak 14.22-26 naŋga, Luk 22.15-20 naŋga, 1 Korin 11.23-25)

26 Kamata ñata kɨyɨhuhu, Jisas mavatɨmba munda mɨŋata Gotɨŋ kuyu avivi ŋguta mɨŋasɨhɨraramata,nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ŋgumi. Kamata ambami, Mɨŋata ñamara. Nɨŋandɨhin yandɨ kwɨrandɨ, vami.27 Kamata kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ wain naŋga munda mɨŋata Gotɨŋ kuyu avivi ŋgumi. Kamata nurɨŋŋguta ambami, Narɨ sɨhanaŋga nɨñɨ kuvɨramara. 28 Nɨŋandɨhin yandɨ ñaŋgwɨ. Got naŋga krunavundinuŋandɨŋ sɨhanaŋga vata mɨŋavɨsɨhuramata sirɨtɨmbin. Yi ñaŋgwɨ kanɨŋandɨhin, krunavundi sɨhanaŋgañamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ kuŋgɨ kuyɨvɨrɨm taŋgusiŋgɨn. 29 Yi narɨŋ ambin, yi narɨ naŋga wainsɨhindamaŋguvɨrɨman. Kamata ututamuyɨvɨ wain kɨhi Yavandakɨndu tɨwɨyɨ narɨ naŋga kuvɨrɨman, vami.30Kamata, sɨhɨpuri muvana tundu pɨhu aru ha mitata, Apu Oliv tamayɨ umu.

Jisas ambami Pita yaŋ kutɨvu tamɨrɨmandɨ(Mak 14.27-31 naŋga, Luk 22.31-34 naŋga, Jon 13.36-38)

31 Kamata Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambami, Musi kɨvɨyɨ yaŋ muhɨmɨmuhɨm vanayɨvurahɨmandɨ. Kamati ŋgɨtɨra sɨhanaŋga narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha mɨŋgatayɨvɨrɨmandɨ. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ, Got nɨmavamba ambami, Yi sipsip karatamatama hamaŋyɨvutatamɨtɨn sipsip haŋɨnɨŋ siŋgunziŋgu tɨvaramɨrɨmandɨyu, vamba ambami. 32 Hara yi aŋga ya-hamɨrɨman. Kamata yi wɨsa kasiramata pɨrɨvɨsa Galili urɨman, vami. 33 Kamavahi Pita kɨmbɨ ambami,Muhɨmɨmuhɨm vana naŋ yɨvurahɨmandɨ ha muvɨra ŋgɨtu nurɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana hamɨŋgata yɨvɨti naŋ mitɨrɨmandɨyu, hara yi naŋ mamitahandɨrɨman, vami. 34 Kamavahi Jisas nuŋ ambami,Yi naŋ kandɨ ambin, musi kɨvɨyɨ, akakara kwɨsɨ pɨwɨtiti, na arɨkikwɨrɨ ñɨmbɨrɨ nɨmavamba ambɨrɨmana,Yi nuŋ maŋgandin, vamba ambɨrɨmana, vami. 35 Kamavahi Pita ambami, Yi nanaŋga kwɨmɨrɨm ndaharakwɨmɨrɨman. Yi nuŋ maŋgandin vamba maŋambɨrɨman, vami. Kamavahi Jisasɨndu sɨmbɨrasara sɨhanaŋgakuyu sɨwɨmaña ambamu.

Jisas Getsemani Got naŋga kuyundavarami(Mak 14.32-42 naŋga, Luk 22.39-46)

36 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ naŋga kɨva Getsemani umu. Kamata nurɨŋ ambami, Narɨ nɨñɨmɨnzɨta kɨyɨmara. Yi ndambu uta Got naŋga kuyundavarɨman, vami. 37 Kamata, Pitaŋ naŋga Sebedinduñɨŋi arɨkimbatɨŋ ndaya tɨmbuta kɨhɨrɨ umu. Kamatɨhi nuŋandɨ mavɨ hambu pɨmɨtɨhi, kañɨnda arumɨŋami. 38 Kamatɨhi nurɨŋ ambami, Yandɨ mavɨnɨmbu pɨmɨtɨmaŋgarahi kwɨmɨrɨm andɨn. Harɨm narɨnɨñɨ yaŋ karatamata narɨndahara tamɨŋga naŋga kɨyɨmara, vami. 39 Kamavata sukɨsɨmbɨrɨ uhandata,mɨŋgata taraŋgɨruta nuŋandɨ kɨpumɨka ha pɨrɨyɨ tamami. Kamata Got naŋga nɨmavamba kuyundavarami,Yava, kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ nɨ yandɨ kumayɨnɨ mɨŋavɨkɨra vata pirɨkɨn, harɨm nambira. Hara yipirɨkɨnɨ maña maŋandɨ, nambi pirɨkɨna maña andɨ, vami. 40 Kamata, Jisas sɨmbɨrasara arɨkikwɨrɨvatkɨyɨmu hañɨ pata ŋgahi akwarɨhata kɨyɨmu. Kamatɨhu Pitaŋ nɨmavamba kitɨhumi, Narɨ yi naŋgamɨŋgɨya awa nda kɨta tamɨŋga naŋga maŋgɨyɨmandɨra. 41 Narɨŋ mɨŋagaha vananda yɨvurahɨti mɨŋgatayɨvɨtɨrama. Kamataharɨm tamɨŋga naŋga kɨñɨŋgɨñɨ Got naŋga kuyundavaramara. Kandɨ, muhɨm vanaandɨtɨrɨm pirɨkɨra. Hara narɨŋandɨ kwɨrandɨ haŋandɨhinɨndu tɨkatɨka maŋgɨyɨ, vami. 42 Kamavata,Jisas sɨhinda aŋga uta Got naŋga nɨmavamba kuyundavarami, Yava, kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ nɨñɨyaŋɨrɨm kuvɨrɨmandɨ sɨkwɨ vataŋgata, nambi pirɨkɨna maña, andɨ, vami. 43 Kamata sɨhinda pata ŋgahisɨmbɨrasara haŋɨnɨŋɨndu tamɨŋga ha pɨmɨtɨhi, karɨhamu. 44Kamata sɨhinda nurɨŋ mitatuta kwɨrɨñɨmbɨrɨ,Got naŋga kuyundavarami. Atɨyɨ kuyundavarami kuyu sɨwɨ handaya kuyundavarami. 45 Kamata pataŋgahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ karɨhahu ambami, Narɨ karɨhata avɨrɨkɨmuraŋgwɨsa. Indarɨmara.Krundu Ñɨŋi hamaŋ kru ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamatama hɨrɨvɨ ha yɨvurahi.46Kamataharɨmyahamɨrɨtɨra narɨ naŋga umɨ. Nɨŋgamara, kru yaŋ nurɨŋandɨ kumaŋgɨmbañɨ ŋguhu hamaarɨñɨ nɨ yɨvurahi ha, vami.

Judas Jisasɨŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamami(Mak 14.43-50 naŋga, Luk 22.47-53 naŋga, Jon 18.3-12)

47 Jisas kuyundavarata kɨyɨhihi, Judas, nuŋandɨ sɨmbɨrasara hañɨndumuvat hama payɨmi. Kamatɨhi krusambɨ tuki naŋga ahutɨmɨ mɨŋata nu naŋga payɨmu. Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ,naŋga Israel hatindu arumikuhaŋɨnɨŋ sɨmbɨhupayɨmu. 48Kru Jisasɨŋnurɨŋandɨ kumaŋgɨmbañɨ tamatamahama nurɨŋ ambami, Kru mɨŋahandɨmɨndaŋ vata andɨra hamaŋ mɨkwɨmɨkwɨ sɨrɨman, kru kandɨhamaJisas. Nuŋ mɨŋahanadamara, vami. 49 Kamavata, Judas sarɨwayɨŋandi Jisas kɨyɨmiyɨ pata ambami, Avikɨvɨ Ahusɨki, vami. Kamavata Jisasɨŋ mɨkwɨmɨkwɨ sami. 50 Kandɨhamatɨhi Jisas ambami, Yambɨha, pana

26:26 Mt 14.19 naŋga, 1 Ko 10.16 26:28 Kis 24.8 naŋga, Jer 31.31-34 naŋga, Sek 9.11 naŋga, Ro 5.15 naŋga, 1 Ko 10.16 naŋga, Hi 9.2226:29 Mk 14.25 naŋga, Lu 22.18 naŋga, Sɨ 10.41 26:30 Lu 22.39 naŋga, Jo 18.1 26:31 Sek 13.7 naŋga, Jo 16.32 26:32 Mt 28.7

naŋga, 28.16 naŋga, Mk 14.28 26:34 Mt 26.69-75 26:35 Mt 26.56 26:38 Jo 12.27 26:39 Mt 6.10 naŋga, 20.22 naŋga, Jo 6.38naŋga, Hi 5.7-8 26:41 Mt 6.13 naŋga, Ef 6.18 naŋga, Hi 2.14 naŋga, 4.15 26:44 2 Ko 12.8 26:45 Jo 12.27 naŋga, 13.1 naŋga, 14.31

Page 46: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 26:51 43 Matyu 26:75vana haŋandɨhin andɨrɨmɨŋgata andɨhavu, vami. Kamavahi kru haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ mɨŋahandamu.*51Kamatɨhu kru Jisas naŋga kɨyɨmimɨŋga nuŋandɨ tuki kuta ha mɨŋasɨharami. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hamandu sɨmbɨrasara hamandu kɨnzɨhimɨkɨ haŋandɨhin,yɨvutɨvɨhi pɨrɨyɨ mɨŋgata yɨvumi. 52 Kandɨhamatɨhira Jisas nuŋ nɨmavami, Nandɨ tuki kuta ha nuŋandɨupɨyɨ kɨŋgɨraramɨna mɨŋgum. Kru sɨhanaŋga tuki kuta naŋga kurɨhɨrɨmandɨyu haŋɨnɨŋ, tuki kuta hanurɨŋ pɨsiŋgarɨmandɨ. 53 Na mambaha ŋgandana. Yi yandɨ yavandakɨŋ kitɨwɨtɨn, nuŋandɨ kutɨkarasambɨ sɨkwɨ sɨmbɨti pata yaŋ ŋguramahu. 54 Hara yi kanɨmatɨnɨŋgata, kuyu Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kɨndihaŋɨnɨŋ kandɨsɨkwɨsɨkwɨ mayɨvurahɨrɨmandɨ. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨ ambami, harɨm kandɨ vana nɨŋɨnɨŋyɨvurahɨmandɨ, vami. 55 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨndaya Jisas krunzivi kandɨhaŋɨnɨŋ nɨmavami, Narɨ tuki kutanaŋga ahutɨmɨ mɨŋata yaŋ saŋga kurɨhahurɨha naŋga kipa naŋga mɨŋgaŋ mɨŋahandɨrɨm payɨmañandɨra.Yi imutamut Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ mɨnzɨta krunavundiŋ kuyu ŋgundin. Hara yaŋkandɨtɨwɨmi haŋu mamɨŋahandandara. 56Muhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahami kanɨŋɨnɨŋɨrɨm, kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ yɨhimbɨvɨramu maña yɨvurahami, vami. Kandɨhamata vana andɨhunuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ mitamita tɨvaramamu.

Jisasɨŋ ŋgatɨŋgɨrumu(Mak 14.53-65 naŋga, Luk 22.54-55 naŋga, 22.63-71 naŋga, Jon 18.13-14 naŋga, 18.19-24)

57 Kru Jisasɨŋ mɨŋahandamu haŋɨnɨŋ, nuŋ tɨmbuta kru Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru mikuhaŋɨnɨŋɨndu arumiku Kaiafasɨndu tavɨyɨ umu. Kamatɨhu tɨkatɨka kuyundumirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋgaIsrael hatindu aru miku haŋɨnɨŋ tɨhɨruta kɨyɨmu. 58 Kamatɨhu Pita Jisasɨŋ ŋgavɨramata sɨhɨndɨ umi, harakutañɨmarɨ kɨyɨmi. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋɨndu arumiku haŋɨnɨŋɨndu arumiku hamandu tavɨtapa tapɨra hañɨ indɨhuta, kru tavɨ karatamatama haŋɨnɨŋ naŋga mɨnzɨmi. Jisasɨŋ mumɨbaham vana hayɨvurahɨti ŋgɨtɨnvata, kɨyɨmi. 59Gotɨŋkɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋɨnduarumikuhaŋɨnɨŋ, naŋga kru Judahatindukuyu mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋ, kru muvɨra pata Jisas andɨndi vana kuyusɨhɨranzɨhɨra ambavaramu vatauraramahu payɨmu. Nuŋandɨ ñamba vanamuŋgata, nuŋ yɨvutatamɨmɨndaŋ vata andɨmu. 60Kamatɨhu krusambɨ pata nuŋ kuyusɨhɨrɨŋguyu yɨhɨvaramu. Hara kuyu sapa Jisasɨŋ yɨvutatamatama ŋandi maŋgamu.Hara kɨyɨhandata, kru arɨkimbat payɨmu. 61 Pata ambamu, Kru nɨma nɨmavamba ambavarandi, YiGotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha yɨvukuvɨmbɨrata arɨkikwɨrɨ hɨvɨyɨ taya tararamɨrɨman, vamba ambavarandi,vamu. 62 Kamavahu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hama taŋguramata,Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Na kuyu kɨmbɨ maŋambɨrɨmana. Naŋ kuyu yɨhɨvarayu nɨŋandɨhinɨrɨmmumɨbana, vami. 63 Kamavahira, Jisas kuyu mu maŋambami. Kamatɨhi Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu arumiku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hama ambami, Naŋ Got sɨhaŋgɨyɨhɨyɨ hamandu ñɨmbiyɨ kitɨwin. Harɨmtɨhu kandɨsɨkwɨsɨkwɨ amba. Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hamanda na.Na Gotɨndu Ñɨŋi, mana, manɨŋga, vami. 64 Kamavahi Jisas nuŋ nɨmavami, Nambi ambanaŋa. Hara yinarɨŋ ambin, muyɨvɨ Krundu Ñɨŋi mɨŋgaŋ ŋgɨtɨra, Got tɨkatɨka naŋga hamandu kuma kandɨ sambavumɨnzɨrɨmandɨ. Kamata ihumbɨsa nɨmbu kɨta ihumukɨrɨ hɨmbañɨ payɨmandɨ, vami. 65 Jisas kamavahi,Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hama kandɨhuyu ha indarɨta, aka yahamɨratanuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋɨnɨŋ mɨŋasɨhɨrata ambami, Gotɨŋ ambasuvi. Harɨm narɨ naŋga sɨhinda krukanɨmandu vanarɨm ambavaravararɨm kru muvɨraŋ ambɨtɨrɨŋ mambayɨmu. Tɨhura Gotɨŋ ambasuvahiindarɨra. 66 Kamataharɨm kru kanɨmaŋ pamatɨmɨndaŋ, vami. Kamavahi kɨmbɨ ambamu, Nu ñambamɨŋga. Harɨm kɨmum, vamu. 67 Kamata Jisasɨndu kɨpumɨka hañɨ sɨmɨruhavɨta nuŋ yɨvumu. Kamata nuŋmuvɨra ñuŋgimbarapara tamandama ambamu, 68 Na Kru Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmana vatayɨhɨramamimɨŋga. Harɨmkru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavarandu haŋɨnɨŋ ambavarandumaña amba. Naŋkru yɨvi nɨma nin, vamu.

Pita ambami yi Jisasɨŋ maŋgandin vami(Mak 14.66-72 naŋga, Luk 22.56-62 naŋga, Jon 18.15-18 naŋga, 18.25-27)

69 Pita tapa humba hambu, tavɨ tapɨra hañɨ mɨnzɨta kɨyɨhihi, sɨmbɨrasaramuhaŋambɨ nu kɨyɨmi arɨhañɨpata, ambami. Nandahara Jisas Galilindu hama naŋga kɨndana, vami. 70 Kamavahi, kru sɨhanaŋgandutamɨŋganzimbɨyɨ Pita ambami. Yi ambana kuyu ha maŋgandin, vami. 71 Kamavata kɨyɨhandata, tapakɨndɨŋari naŋga hañɨ uhi, sɨhinda sɨmbɨrasara muŋambɨ ŋgata krunavundi arɨñɨ kɨyɨmu haŋɨnɨŋambami, Kru nɨma Jisas Nasaretɨndu hama naŋga kɨndi, vami. 72 Kamavahi Pita sɨhinda ambami, Yikandɨsɨkwɨsɨkwɨ ambin, yi kru kandɨhamaŋ maŋgandin, vami. 73Kamata sɨhinda kɨyɨhandata, kru muvɨraarɨñɨ taŋguramata kɨyɨmuhaŋɨnɨŋ pata Pitaŋ ambamu, Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ, na nurɨŋandɨ ñiŋgiñɨndumɨŋga.Nandɨ pɨŋgwɨsamur hambu naŋ mɨŋamamañɨ ndami, vamu. 74 Kamavahura Pita yahata patɨ ambami, Yikandɨsɨkwɨsɨkwɨ ambin, yi kru kamaŋmaŋgandin. Yi kuyu kandɨ maŋambɨtɨn ŋgatara yaŋ Got pɨsiŋgaram,vami. Kamavahi sɨkwɨtaya akakara pɨhumi. 75Kamatɨhi Pita, Jisas akakara kwɨsɨ pɨwɨtiti arɨkikwɨrɨ ñɨmbɨrɨ* 26:50 Grik kuyuyɨ avindamata maŋambami. Kru muvɨra ambandu. Jisas ambami, Yambɨha na mumɨndɨhipana, vamba ambami, vandu. 26:51 Jo 18.26 26:52 Stt 9.6 naŋga, Sk 13.10 26:53 2 Kin 6.17 naŋga, Dan 7.10 26:54Ais 53.7 naŋga, Mt 26.56 naŋga, Mk 14.49 26:55 Lu 19.47 naŋga, 21.37 26:56 Mt 26.31 26:60 Lo 19.15 naŋga, Sng 27.12 naŋga,Mt 27.40 naŋga, Mk 14.55 naŋga, Jo 2.19 naŋga, Sɨ 6.13 26:63 Ais 53.7 naŋga, Mt 27.12 26:64 Sng 110.1 naŋga, Dan 7.13 naŋga, Mt24.30 naŋga, Lu 21.27 naŋga, Sɨ 7.55 naŋga, 1 Te 4.16 naŋga, Sk 1.7 26:65 Mk 14.63 naŋga, Sɨ 14.14 26:65 Wkp 24.1626:66 Jo 19.7 26:67 Ais 50.6 naŋga, 53.5 naŋga, Mt 27.30 naŋga, Jo 19.3 26:74 Mk 14.71 26:75 Mt 26.34 naŋga, Mk 14.30

naŋga, Lu 22.61-62 naŋga, Jo 13.38

Page 47: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 27:1 44 Matyu 27:22yambirɨm ambata, Nuŋ maŋgandin vɨrɨmana vamba ambami kuyu haŋandɨhinɨrɨm indarɨmitami. Kamatatapɨrañɨ indɨhuta patɨŋandi irɨhami.

27Jisasɨŋ Rom gavamandu aru miku kɨyɨmiyɨ tɨmbuta umu(Mak 15.1 naŋga, Luk 23.1-2 naŋga, Jon 18.28-32)

1 Kamata pɨhɨrɨhi, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋsɨhanaŋga, Jisasɨŋ yɨvutatamɨndaŋ vata kuyu kahañamu. 2Kamatamɨtuta, Jisasɨŋwɨrɨmbɨnzikiyɨ sɨmahatatɨmbuta uta, Pailat Rom gavamandu aru miku hamandu kumaŋgɨmbañɨ tamamu.*

Judas kɨmumi(Sɨmbɨrasara 1.18-19)

3 Kru Jisasɨŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamami hama Judas, ŋgahi Jisasɨŋ ŋgatɨŋgɨrutapɨmɨ ŋgumu. Kamatɨhu nuŋandɨ indarɨmit hambu tɨvɨrami. Kamatɨhi 30 tɨmbahɨrɨs silva nuŋ Gotɨŋkɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu miku haŋɨnɨŋ ŋgumu haŋandɨhin, nurɨ kɨyɨmuyɨaŋga mɨŋata umi. 4 Kamata ambami, Yi ñamba vana andɨn. Kru narɨŋandɨ kumaŋgɨmbañɨ tamin hamañamba vana maŋandɨndi, hara nuŋ yɨvutatamɨrɨmandɨra, vami. Kamavahira nuŋ ambamu, Kaŋandɨhinarɨŋandɨ vana ma. Pɨmɨ ha nandɨ, vamu. 5 Kamavahu Judas tɨmbahɨrɨs haŋɨnɨŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhutavɨhumba hambu kahuvarahi indɨhumi. Kamata uta nuŋambi sikiyɨ taŋgɨraramata kɨmumi. 6 KamatɨhiGotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs kandɨha mɨŋata nɨmavamu, Tɨmbahɨrɨs nɨŋandɨhinkru yɨvutatamatamandu tɨkwɨ ŋandi. Harɨm tɨmbahɨrɨs kanɨŋandɨhin Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ nɨñɨndutɨmbahɨrɨs naŋga mɨnzayɨ mandamɨmɨ, vamu. 7 Kamata tɨmbahɨrɨs kandɨharɨm mɨŋgɨya kuyu tayakahañamu. Kamata tɨmbahɨrɨs kandɨhañɨ kru pɨrɨ sɨŋgɨ musa mɨŋandu haŋɨnɨŋɨndu pɨrɨvɨsa mu mutmɨŋamu. Pɨrɨvɨsa kandɨha kru kutañɨ ŋgati kwɨmɨtutu tamɨmandɨyu vata, mut mɨŋamu. 8 Kamataharɨmpɨrɨvɨsa kandɨhaŋu, Pɨrɨvɨsa Kru Ñaŋgwɨ Mɨŋgumɨŋgu vava ñɨmbi ŋgumu. Kuha ñɨmbi kandɨhañɨ ndayayɨhɨrasɨmu, patavata tɨhu ndahara ñɨmbi kanɨñɨ ndaya yɨhɨndu. 9-10 Kamataharɨm kuyu mu, kuhaGot ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara, Jeremaia ambami, 30 tɨmbahɨrɨs silva haŋandɨhinmɨŋamu. Tɨmbahɨrɨs kandɨha Israel hati kru kandɨhamaŋ mut mɨŋamɨŋarɨm yɨhɨramamu. Aru nɨma yaŋambami maña tɨmbahɨrɨs kandɨhañɨ, kru pɨrɨ sɨŋgɨ musa mɨŋandi hamarɨm pɨrɨvɨsa mut mɨŋamu, vami.Kamataharɨm kandɨ vana ha Jeremaia ambami maña kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Pailat ambami na Juda hatindu aru miku vaha(Mak 15.2-5 naŋga, Luk 23.3-5 naŋga, Jon 18.33-38)

11 Jisas Rom gavamandu aru miku Pailatɨndu tamɨŋgañɨ taŋguramata kɨyɨmi. Kamatɨhi Pailat nuŋnɨmavamba kitɨhumi, Na Juda hatindu arumiku vaha, vami. Kamavahi Jisas ambami, Nambi ambana, vami.12 Kamavahi, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋ,Jisasɨŋ ihɨvarɨŋguyu sambɨ ŋgumu. Kamatɨhura Jisas kuyu kɨmbɨ maŋambami. 13 Kamatɨhi nuŋ sɨhindaPailat kitɨhuta nɨmavami. Naŋ sɨhanaŋga kuyu yɨhɨvarayu nɨmbumambaha indarɨna, vami. 14Kamavahira,Jisas Pailatɨndu kuyu haŋandɨhinɨrɨm kɨmbɨ kuyu maŋambami. Kamatɨhi Pailat indarɨhɨtɨhɨtɨmi.

Pailat Jisasɨŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbuwɨrɨmburɨm ambami(Mak 15.6-15 naŋga, Luk 23.13-25 naŋga, Jon 18.38—19.16)

15 Mɨŋgɨya simbi mɨŋgɨya simbindu mɨnza hɨvɨyɨ taya, Got Israel Hatiŋ Mitahi Aviŋgɨyɨmu AruHɨvɨ haŋandɨhinɨrɨm indarɨramarasɨmu. Kandɨhamatɨrasɨmu hɨvɨyɨ gavamandu aru miku hama kruñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨndu mɨnzavat mɨŋgaŋ ndaya tɨhɨmitarasɨmi. Krunavundi nurɨŋambi,kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨ hañɨndu mɨnzavat hamandu ñɨmbi yɨhɨrasɨmu. Kamatɨhu krukandɨhamaŋ tɨhɨmitahi nurɨ kɨnduyɨ urasɨmi. 16Kandɨtɨwɨmi hañɨ, kru mumɨŋga kru ñamba vana andɨhutamandu upɨyɨ kɨyɨmi. Nuŋandɨ ñɨmbi, Jisas Barabas, krunavundi nuŋ ŋgamaŋgarandu. Nu kru ñambasɨkwɨ mɨŋga. 17 Kamata krunavundi pata tɨhɨruhu, nurɨŋ Pailat nɨmavamba kitɨhumi, Narɨŋɨrɨm kruninɨŋ ndɨmbanzɨkwɨ tɨhɨmitɨnɨ urɨmandɨ. Jisas Barabasɨŋ tɨhɨmitɨnɨ urɨmandɨ, mana, Jisas krunavundiŋaŋga mɨŋɨmandɨ vata Got yɨhɨramami vamba ambandu nɨmaŋ tɨhɨmitɨnɨ urɨmandɨ, vami. 18 Pailat nurɨŋŋgami. Nurɨ sɨŋgɨrata Jisasɨŋ saŋɨnaŋga tɨmbuta ŋgatɨŋgurɨm payɨmu. Harɨm kandɨhamavami. 19 Pailatŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu mɨnzɨmɨnzɨ maka hañɨ mɨnzɨta kɨyɨhihi nɨmburi nɨmavamba, kuyu tamahipayɨmi. Kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ hamaŋ muhɨm vana maŋandɨ. Kɨvɨyɨ nuŋ akwɨsɨhuyɨ ŋgin. Kamataindarɨhin pɨmɨsaŋɨnzaŋɨndɨ. Kanɨmavamba, kuyu tamahi payɨmi. 20 Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru mikuhaŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋ, sɨhanaŋga krunavundiŋ mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨndɨ, ambamu,Ambɨtɨra Pailat Barabasɨŋmitɨti payɨm. Kamata Jisasɨŋyɨvutatamam, vamu. 21Kamata, sɨhinda gavamanduaru miku hama nurɨŋ kitɨhuta ambami, Narɨ kru arɨkimbat nɨñɨndu ninɨŋ ndaya yambirɨm tɨhɨmitamvata pirɨkɨra, vami. Kamavahi krunavundi sɨhanaŋga ambamu, Barabas, vamu. 22 Kamavahu Pailat nurɨŋ27:1 Lu 22.66 * 27:2 Pailat Romɨndu mɨŋga. Rom hati nuŋ aru miku gavaman Judandu tamamu. Judahati nurɨŋambi Jisasɨŋ mayɨvutatamahu. Rom hati taya ambandu, Kru mumɨŋga kwɨmɨrɨmandɨ, vambaambandu. Kamataharɨm Juda hati Jisasɨŋ Pailat kɨyɨmiyɨ tɨmbuta umu. Jon 18.31yɨ ndahara ŋgamara.27:3 Mt 26.14-15 27:5 2 Sml 17.23 27:9-10 Sek 11.12-13 naŋga, Jer 32.6-15 27:11 Mk 15.2 naŋga, Lu 23.3 naŋga, Jo 18.33 naŋga,

18.37 naŋga, 1 Ti 6.13 27:12 Ais 53.7 naŋga, Mt 26.63 naŋga, Jo 19.9 27:14 Jo 19.9 27:17 Jo 11.47-48 naŋga, 12.19 27:20 Sɨ3.14

Page 48: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 27:23 45 Matyu 27:51nɨmavamba kitɨhumi, Ara Jisas, Got krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami vamba ambandunɨmaŋ yaŋɨrɨmpamatɨtɨrɨmpirɨkɨra, vami. Kamavahi sɨhanaŋga ambamu, Ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbu, vamu.23 Kamavahu Pailat nurɨŋ kitɨhumi, Mumɨrɨm, nu ñamba vana pamatavu andɨndi, vami. Hara krunavundipatɨvat pɨhuravɨmbɨhurav ambamu, Nuŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbu, vamu. 24 Kamatɨhu Pailat ŋgata, yandɨkuyu maŋindarɨmandɨyu, naŋga saŋga aru yɨvurahɨmandɨ, vamba indarɨmi. Harɨm kuku nɨkɨrɨ mɨŋatakrunavundindu tamɨŋgañɨ nuŋandɨ kuma ha ñɨmburɨmi. Kamata ambami, Kru nɨma kwɨmɨti ndaharayi pɨmɨ maŋgavɨrɨman. Kaŋandɨhin narɨŋandɨ vana, vami. 25 Kamavahi krunavundi sɨhanaŋga kɨmbɨnɨmavamu, Pɨmɨ kandɨnɨ arɨŋ naŋga arɨŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋɨra kɨyɨm, vamu. 26 Kamavahu Pailat Barabasɨŋtɨhɨmitahi nurɨŋɨrɨm umi. Kamata saŋganzara haŋɨnɨŋ ambahi Jisasɨŋ pɨŋgɨrawɨsɨmu. Kamata kɨta Jisasɨŋahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbɨmandɨyu vata, saŋganzarandu kumañɨ tamami.

Saŋganzara Jisasɨŋ ambasuvamu(Mak 15.16-20 naŋga, Jon 19.2-3)

27 Kamata gavamandu aru miku hama nuŋandɨ saŋganzara haŋɨnɨŋ ambahi, Jisasɨŋ tɨmbuta Romgavamandu tavɨyɨ indɨhumu. Kamatɨhu saŋganzara sɨhanaŋga pata nuŋandɨ kɨpumɨkayɨ tɨhɨrumu.28 Kamata nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋandɨhin sɨharamu. Sɨharata nuŋ mɨkwɨrɨ ñaŋgwɨ aru miku ndu mañaŋandi tamaramamu. 29Kamata siki punzɨmbunzɨ naŋga haŋandɨhin mɨŋata, aru miku ndu mɨraŋgupihupimañamusamɨŋata nuŋandɨ miku hañɨ tamamu. Kamata nuŋandɨ kuma kandɨ samba hambu kuki tɨmɨ mumɨŋandɨhuramamu. Kamata nuŋɨrɨm tanda mɨkwɨmɨkwɨtɨndɨ nɨmavamba ambasuvamu, Aviŋgɨvɨ Judahatindu aru miku, vamu.* 30 Kamatɨndɨ nuŋ sɨmɨruhavɨmu. Kamata kuki tɨmɨ mɨŋandɨhuramamu hamɨŋata, nuŋandɨ miku hañɨ yɨvumu. 31 Nuŋ ambasuvasuva vana andɨta mɨtuta, mɨkwɨrɨ tamaramamuhaŋandɨhin sɨharata nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋandɨhin tamaramamu. Kamata nuŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbɨrɨmtɨmbuta umu.

Jisasɨŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbumu(Mak 15.21-32 naŋga, Luk 23.26-43 naŋga, Jon 19.17-27)

32 Kamata uta, saŋganzara haŋɨnɨŋ pɨhu aru Sairinindu, kru Saimonɨŋ ŋgamu. Kamata andɨhu Jisasɨnduahuandɨ ha kavumi. 33 Kamata uta upɨ Golgota yɨvurahamu. Ñɨmbi Golgotandu kuyu sapa ha, mikumuŋgɨyɨndu punzɨndu upɨ varasɨmu. 34 Kamata upɨ kandɨhañɨ, Jisasɨŋ kañɨnda mɨŋguramam vata, wainkuku haŋandɨhin akɨŋgɨm naŋga tarayɨwarata kuvɨrɨmandɨ vata, ŋgumu. Kamatɨhu kuvɨrɨrɨmɨndɨhiakɨndɨhi maŋguvɨrami. 35 Jisasɨŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbuta mɨtuta, saŋganzara haŋɨnɨŋ nuŋandɨ mɨkwɨrɨhaŋɨnɨŋ nurɨŋambi tamarahata mɨŋɨmɨŋɨndaŋ vata, atava imbɨramu. 36 Kamata kandɨ upɨ haŋumɨnzɨta nuŋ karatamamu. 37 Kamata ahu parapara sɨŋga kɨrɨvɨ ŋandi pɨtɨta, nuŋ kuyu ŋgatɨŋgɨrumuha yɨhimbɨvɨrata nuŋandɨ miku tarayawɨ hambu tamamu. Nɨmata kuyu yɨhimbɨvɨramu. Kru nɨmaJisas, Juda hatindu aru miku. 38 Jisas kɨyɨmi tɨvɨ hañɨ, kru arɨkimbat saŋga kurɨhahurɨha naŋga kipanaŋga haŋɨnɨŋ ndahara ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbuta tararamamu. Muhamaŋ, kandɨ sambavu tararamata,muhamaŋkakayɨ sambavu tararamamu. 39-40Kamatɨhu, krunavundi uhuvañɨndɨndɨ ambasuvanzuva,mikutɨwahandɨwaha nɨmavamu. Na Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ haŋandɨhin yɨvukuvɨmbɨrata, arɨkikwɨrɨ hɨvɨyɨtaya tararamarama mɨŋga. Harɨm nambi ŋgurama. Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ na Gotɨndu Ñɨŋitiŋgata ahuandɨ hamitatamɨŋga, vamu. 41Gotɨŋkɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋɨndu arumikuhaŋɨnɨŋnaŋga tɨkatɨka kuyundumirɨmbanaŋga haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋ ndahara sɨwɨmañanzihɨ andɨndɨ ambasuvamu.42 Nɨmavamba ambamu, Nu kru muŋɨnɨŋ ŋguramandi. Hara nuŋambi maŋgurami. Nu Israel hatinduaru miku. Harɨm ahuandɨ nɨ mitata mɨŋgɨti ŋgatanda nɨŋambirɨm indarɨmaŋgarɨmɨndaŋ. 43Nu Gotɨrɨmindarɨmaŋgarata ambandi, Yi Gotɨndu Ñɨŋi, vamba ambandi. HarɨmGot nuŋɨrɨmmavɨndamata ŋgata, nuŋtɨhu ŋguramɨrɨmandɨ, vamu. 44 Kru arɨkimbat saŋga kurɨhahurɨha naŋga kipa naŋga haŋɨnɨŋ, Jisasɨndutɨvɨ hañɨ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbumu haŋɨnɨŋ ndahara, Jisasɨŋ ambasuvamu.

Jisas kɨmumi(Mak 15.33-41 naŋga, Luk 23.44-49 naŋga, Jon 19.28-30)

45 Ina mɨrɨyɨ kɨyɨhi, pɨrɨvɨsa sɨhanaŋga kɨvɨmɨŋgwɨ tarɨŋgumi. Kamatɨhi taya uta ina mɨŋgutasaŋgindaŋgumi. 46 Kamata ina mɨŋguta saŋgindaŋgumi hɨrɨvɨyɨ, Jisas patɨ avaŋgarata ambami, Eli Elilema sabaktani, vami. Kandɨ kuyu nɨñɨndu kuyu sapa ha nɨmata. Yandɨ Got, yandɨ Got, mumɨrɨmyaŋ mitana. 47 Kamavahi kru muvɨra arɨñɨ taŋguramata kɨyɨmu haŋɨnɨŋ indarɨta ambamu. Kru nɨmaElaijaŋ urarami, vamu. 48 Kamavahi sarɨwayɨŋandi nurɨŋandɨ muvatɨ hama tɨvɨta uta spans vɨsa mɨŋatawain kuku ahɨvɨ hañɨ tamami. Kamatɨhi wain yavurɨhi kuki tɨmɨ muyɨ sɨmahata, Jisasɨrɨm kuvɨrɨmandɨvata, ŋgumi. 49 Kamatɨhi muvɨra ambamu, Mitɨna ŋgɨmɨŋgusa. Elaija pata nuŋ ŋguramɨrɨmandɨ vaha,vamu. 50 Kamata Jisas sɨhinda patɨ avaŋgarata kɨmumi. 51 Kamatɨhi kandɨhɨrɨvɨ hañɨndaya mɨkwɨrɨ27:24 Lo 21.6-9 naŋga, Mt 27.4 27:25 Jos 2.19 naŋga, 2 Sml 1.16 naŋga, Mt 23.35 naŋga, Sɨ 5.28 27:28 Lu 23.11 27:29 Sng 69.19

naŋga, Ais 53.3 * 27:29 Saŋganzara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ imbɨraramata arumiku hamaŋ kanzɨ mɨŋayahuramañandɨmu.Kandɨhamata hɨrɨvɨyɨ aru miku haŋɨnɨŋ mɨkwɨrɨ kandɨhamata haŋɨnɨŋ tamarasɨmu. Mɨkwɨrɨ ñaŋgwɨnaŋga mɨraŋgupihupi kandɨha aru miku ndu. Aru miku ndu mɨnzɨmɨnzɨmakayɨ mɨnzɨta, kuki tɨmɨmɨnzataya mɨŋahandarasɨmu. 27:30 Ais 50.6 naŋga, Mt 26.67 27:31 Ais 53.7 27:34 Sng 69.21 naŋga, Mt 27.4827:35 Sng 22.18 27:38 Ais 53.12 27:39-40 Sng 22.7 naŋga, 109.25 naŋga, Mt 26.61 naŋga, Jo 2.19 27:43 Sng 22.8 27:46

Sng 22.1 naŋga, Hi 5.7 27:48 Sng 69.21 27:51 Kis 26.31-33 naŋga, 2 Sto 3.14 naŋga, Mk 15.38 naŋga, Lu 23.45 naŋga, Hi 6.19 naŋga,10.19-20

Page 49: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 27:52 46 Matyu 28:10aru, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨyɨ inanandɨta kɨrasɨmi haŋandɨhin, kɨmba hambu kɨta sɨhɨrata mɨŋgutaaŋgamɨŋga hambu yɨvurahami. Kamata arɨkinzɨŋga yɨvurahami. Kamatɨhi pɨrɨ nɨ namanama tɨhi, tɨmbaaruru haŋɨnɨŋ pɨhumbɨramu. 52 Kamatɨhi krunzava haŋɨnɨŋ pirɨhumi. Kamatɨhi Gotɨndu krunavundimuvɨra kuha kɨmumu haŋɨnɨŋ kandɨhandɨwɨmi yahamɨramu. 53 Yahamɨrata kɨyɨhuhu, Jisas aŋgayahamɨrata mɨtuhi, Gotɨndu pɨhu aru Jerusalem indɨhumu. Kamatɨhu krunavundi sambɨ nurɨŋ ŋgamu.54 Saŋganzarandu arumiku hama naŋga, saŋganzara Jisasɨŋ karatamata kɨyɨmu haŋɨnɨŋ, ŋgahu pɨrɨmamapayɨhimuhɨmɨmuhɨmvana yɨvurahahi ŋgata pɨŋisaŋarandumu. Kamata nɨmavamu, Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ, krunɨma Gotɨndu Ñɨŋi, vamu. 55Navundi Galilindu sambɨ Jisas naŋga kɨndaŋgɨnda nuŋ ŋguramandu haŋɨnɨŋndahara kɨyɨmu. Navundi kandɨhaŋɨnɨŋ kutañɨmarɨ taŋguramata tɨhɨraramamu. 56Navundi kandɨ ñiŋgihañɨndu muhambɨ, Maria pɨhu aru Makdalandu ŋambɨ. Muhaŋambɨ, Maria Jems naŋga Josep nɨŋum. Aramuhaŋambɨ, Sebedindu ñɨŋi arɨkimbat nɨŋum.

Jisasɨndu patɨ ha tɨmba humbañɨ tamamu(Mak 15.42-47 naŋga, Luk 23.50-55 naŋga, Jon 19.38-42)

57 Kamata kɨvɨtiti kɨvɨtɨrɨm andɨhitɨhi, kru tɨmbahɨrɨsɨndu arɨku mɨŋga pɨhu aru Arimateandu mɨŋga,nuŋandɨ ñɨmbi Josep, kandɨhama payɨmi. Josep kandɨhama ndahara Jisasɨndu sɨmbɨrasara muvatɨ mɨŋga.58 Nu Pailat kɨyɨmiyɨ, kitɨwɨtɨn aria vɨtiŋgata Jisasɨndu patɨ ha mɨŋɨman vata, payɨmi. Kamatɨhi Pailatambahi, saŋganzara haŋɨnɨŋ patɨ ha mɨŋata Josepɨŋ ŋgumu. 59 Kamatɨhu Josep mɨŋata patɨ ha mɨkwɨrɨñaŋɨra suñɨyɨ taparami. 60-61 Kamata Josep, Jisasɨndu patɨ ha mɨŋata uta sava humba nuŋandɨ kɨhiyɨtamami. Savahumbakandɨha ambahi kru tɨmbayɨ kuhandamusamɨŋahu saŋ kɨndi. KamatɨhihiMaria pɨhuaru Makdalandu haŋambɨ naŋga, Maria muhaŋambɨ ndahara arɨñɨ mɨnzɨta tɨhɨraramamu. KamatɨhuhuJosep tɨmba muŋgɨ aru muŋandi tɨhuyaparahi payɨhi, kumba mɨka ha yɨvuvihɨta umi.

Saŋganzara Jisasɨndu sava karatamamu62 Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨrɨm muhɨmɨmuhɨm sɨwɨtamatama hɨvɨ ha sɨrɨvami. Kamatɨhi amut

Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ hañɨ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ, naŋga Farisi haŋɨnɨŋ utaPailatɨŋ ŋgamu. 63 Kamata nuŋ ambamu, Aru mɨŋga, ara kru kuyusɨhɨrɨ naŋga hama kɨñɨŋgɨñɨ kuyu muambamirɨm indarɨmitarɨŋ. Ambami, Yi arɨkiŋgɨvɨ kɨta, kwɨrɨ hañɨ aŋga yahamɨrɨman, vamba ambami.64 Kamataharɨm ambɨna kumba mɨka haŋandɨhin yɨhɨñamaŋgarɨtu arɨkikwɨrɨ hɨvɨ kɨyɨm. Nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata nuŋandɨ patɨ haŋandɨhin kipa mɨŋata uta krunavundiŋ ambɨrɨmandɨyu. Savahumba ha mitata aŋga yahamɨri vamba ambɨrɨmandɨyu. Kamatu nurɨŋandɨ kuyusɨhɨrɨŋguyu kɨhihaŋandɨhin, nuŋandɨ kuyusɨhɨrɨŋguyu kuha ambami haŋandɨhin taratɨvɨrɨmandɨ, vamu. 65 KamavahuPailat nurɨŋ ambami, Saŋganzaraŋ tɨmbututa ambɨtɨra sava hañɨ karatamata kɨyɨmu. Narɨ uta narɨŋandɨindarɨmitɨyɨ muhɨmɨmuhɨm vana andɨta sava hañɨndu kumba mɨka ha yɨhɨvihɨmaŋgaramara, vami.66Kamavahi uta sava hañɨndu kumbamɨka ha yɨhɨvihɨmaŋgaramu. Kamata tɨmbahɨmbahañɨ kuŋgɨ yɨvutatamata, saŋganzaraŋ tamahu sava ha karatamamu.

28Jisas aŋga yahamɨrami(Mak 16.1-10 naŋga, Luk 24.1-10 naŋga, Jon 20.1-18)

1 Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ ha umi. Kamatɨhi kimaŋgima hɨvɨ hañɨ paka pɨhɨrɨhihi, Maria pɨhu aruMakdalanduhaŋambɨ naŋgaMariamuhaŋambɨ, Jisasɨndu sava ha ŋgɨmɨndaŋ vata, payɨmu.* 2KamatɨhuhuAru nɨmandu kutɨkara Gotɨndu pɨhuyɨ kɨta mɨŋgami. Kamatɨhi pɨrɨmama aru sɨkwɨ payɨmi. Kamatakutɨkara hama tɨmba muŋgɨ kumba mɨka yɨvuvihɨmi haŋandɨhin tɨhuyaparahi tɨvɨmbu umi. Kamatakandɨ hɨmba hañɨ mɨnzɨta kɨyɨmi. 3 Kutɨkara hamandu kɨpumɨka ha ñɨma mɨŋaparahi sɨñandɨ mañasɨñandɨmañandɨmi. Kamatɨhi nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋandɨhin ndahara ihumukɨrɨ maña kɨyɨmi. 4 Kamatɨhisaŋganzara haŋɨnɨŋ nɨŋambirɨm pɨŋitɨhi, nanaŋgarata, kɨmuhɨmu ŋɨnɨŋ maña yɨvurahamu. 5 KamatɨhuAru nɨmandu kutɨkara hama yahata navundi arɨkimbatɨrɨm nɨmavami, Pɨŋimandumara. Yi narɨŋ ŋgin,narɨ Jisas kru ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbusɨmu hamaŋ ŋgɨrɨm para. 6 Nu nɨñɨ maŋgɨyɨ. Nuŋambi kuhaambami maña yahamɨri. Narɨ arɨkimbat pata upɨ karɨhasɨmi nɨŋandɨhin ŋgamara. 7 Kamataharɨm narɨarɨkimbat aŋga uhavuta nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nɨmavamba ambamara, Nu sava humba ha mitataaŋga yahamɨri. Indarɨmara, nuwɨsa kasiramata Galilivu uyɨ, harɨm nuŋ kandɨhambu ŋgɨmandɨra, vambaambamara. Yi kuyu kandɨnɨ narɨŋ ambavarɨrɨm pan, vami. 8 Navundi arɨkimbat pɨŋisaŋarandɨmu, harakɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgaramu. Kamata sarɨwayɨŋandi sava ha mitata tɨvaramata Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋambavarɨrɨm umu. 9 Kamatɨhu Jisas arɨkimbatɨŋ kɨndɨñɨ ŋgata nɨmavami, Kɨvɨsɨhu vami. Kamatɨhiarɨkimbat nu kɨyɨmi arɨhañɨ uta, nuŋandɨ tandanzambɨrɨ hañɨ mɨŋahandata nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahamu.10Kamatɨhu Jisas arɨkimbatɨŋ nɨmavami, Pɨŋimandumara. Narɨ arɨkimbat uta ambɨtɨra yaranava Galilivuraumu. Yaŋ kandambu ŋgɨmandɨyu, vami.

Saŋganzarandu kuyu

27:55 Lu 8.2-3 27:56 Mt 20.20 27:58 Lo 21.22-23 27:60-61 Ais 53.9 27:63 Mt 12.40 naŋga, 16.21 naŋga, 17.23 naŋga,20.19 naŋga, Mk 8.31 naŋga, 9.31 naŋga, 10.33-34 naŋga, Lu 9.22 naŋga, 18.31-33 naŋga, Jo 2.19-21 27:65 Dan 6.17 27:66 Dan 6.17* 28:1 Kimaŋgima hɨvɨ ha Sande taya. 28:3 Dan 10.6 naŋga, Mt 17.2 naŋga, Sɨ 1.10 28:6 Mt 12.40 naŋga, 16.21 28:7Mt 26.32 28:10 Hi 2.11

Page 50: Contents · 2021. 2. 11. · Matyu4:1 4 Matyu4:23 samurmuŋandinɨmavami,Ñɨŋinɨŋandɨhinyandɨ mavɨndamandinmɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ,vami. 4

Matyu 28:11 47 Matyu 28:2011 Navundi arɨkimbat uhuhu, saŋganzara Jisasɨndu sava karatamata kɨyɨmu hañɨndu muvɨra pɨhu

aru hañɨ indɨhumu. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm vanayɨvurahamirɨm ambavaramu. 12-13 Kamatɨhu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ naŋgaIsrael hatindu aru miku haŋɨnɨŋ tɨhɨruta, kuyu mu sɨmahamu. Kamata saŋganzara haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨssambɨ ŋguta, ambamu, Uta nɨmavamba ambamara, Kɨvɨyɨ karɨhaharɨŋgarɨŋ, nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ pata nuŋandɨ patɨ ha kipa mɨŋayu, vamba ambamara. 14 Kamatɨra gavamandu aru hama kuyukanɨŋandɨhin indarɨta narɨŋ yɨvutatamɨrɨmɨtiŋgata, arara nu naŋga kuyu mɨŋasɨrɨvɨm. Kamatɨrɨŋ narɨkuyumaŋgavɨrɨmandɨra, vamu. 15Kamavahu saŋganzara haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs haŋandɨhinmɨŋata, arumikuhaŋɨnɨŋ ambaramamumañamaña andɨmu. Kamatɨhu kuyu kanɨŋandɨhin Juda hati indarɨta mɨtumu. Judahati kuyu kanɨŋandɨhinɨrɨm ambavararasɨmu. Patavata tɨhu ndahara kuyu sɨwɨmaña ndaya ambavarandu.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨra mɨŋɨmandɨyurɨm ambami(Mak 16.14-18 naŋga, Luk 24.36-49 naŋga, Jon 20.19-23)

16 Kamata 11 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Galilirɨm umu. Uta Jisas apu ambami hañɨ yɨvurahamu.17 Kamata Jisasɨŋ ŋgata, nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahamu. Hara sɨmbɨrasara muvɨrandu indarɨmit arɨkitakɨyɨmi. 18 Kamatɨhu Jisas arɨhañɨ pata nurɨŋ nɨmavami, Got nuŋandɨ pɨhuyɨndu naŋga pɨrɨ nɨñɨndumuhɨmɨmuhɨm karatamatarɨm yaŋ ñɨmbi ŋgumi. 19 Kamataharɨm uta krunavundi sɨhanaŋga pɨrɨvɨsamuvundumuvundu andɨtɨra yandɨ sɨmbɨrasara yɨvurahamu. Kamatɨndɨ, Yavandu ñɨmbiyɨ, naŋga nuŋandɨÑɨŋindu ñɨmbiyɨ, naŋga nuŋandɨ Mavɨñɨŋindu ñɨmbiyɨ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrumara. 20 Kamata yi narɨŋ kuyuŋgumin haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga nurɨŋ ambaramamara. Kamatɨra kuyu kandɨhaŋɨnɨŋɨndayamɨŋahandamu. In-darɨmara. Yi imutamut narɨ naŋga kɨndin. Ututa pɨrɨ nɨŋandɨhin naŋgamuhɨmɨmuhɨm siŋgundɨrɨmandɨ.

28:12-13 Mt 27.64 28:16 Mt 26.32 naŋga, 28.7-10 naŋga, Mk 14.28 28:18 Dan 7.13-14 naŋga, Mt 11.27 naŋga, Jo 3.35 naŋga, 13.3naŋga, Sɨ 2.36 naŋga, 1 Ko 15.27 naŋga, Ef 1.20-22 naŋga, Hi 1.2 naŋga, Sk 17.14 28:19 Mk 16.15-16 naŋga, Sɨ 1.828:20 Mt 18.20 naŋga, Jo 14.23