croesi trothwyau cr esi dr thwyau ocinw.s3.amazonaws.com/wp-content/uploads/2015/03/crossing... ·...
TRANSCRIPT
THRESHOLDS CR SSING This publication has been brought together by the members of
the St Deiniol’s Group, to mark the significant threshold of the episcopate being open to women. Our hope is that it will inspire and encourage a future generation of women in ministry in Wales to step forward, realise their potential, and offer their gifts to the Church. Our fond hope is that someone might be so inspired as to want to write the full history of the women whose lives and ministries are reflected here. If you have an interest in joining such a project, please contact any member of the St Deiniol’s Group.
The St Deiniol’s Group We are a group of ‘senior’ women in the Church in Wales, lay and ordained, who meet two or three times a year to reflect on, and assist, the ministry of women within the Church in Wales. While not being formally constituted, the group has an invited membership, with limited numbers. Our aim is to develop support for women’s ministry in the widest sense, improve the representation of women at all levels of Church life, and devise strategies for improving women’s lives. The word ‘senior’ reflects our intention that each member would be someone who, either by years of experience, and / or by responsibility or inclination, has a provincial viewpoint and perspective on Church affairs.
Crossing Thresholds
The Licensed Ministry of Women
in the Church in Wales: 1884-2014
Current membership is: St Asaph Mrs Sue Last Mrs Diane McCarthy Reverend Lynette Norman Reverend Mary Stallard
Bangor Canon Caroline Evans Very Revd Dr Susan Jones Reverend Angela Williams
St Davids Mrs Gaynor Ford Reverend Ann Howells Reverend Dr Rhiannon Johnson Canon Sian Jones
Llandaff Mrs Helen Biggin Reverend Jan Gould Venerable Peggy Jackson Canon Jennifer Wigley
Monmouth Dr Sue Greening Canon Jennifer Mole Reverend Dr Jean Prosser MBE
Swansea & Brecon Reverend Sue Knight Reverend Janet Russell Dr Gill Todd
MU Provincial President Mrs Ann Gill
Provincial Staff Canon Carol Wardman
TROTHWYAU CR ESI Croesi Trothwyau
Gweinidogaeth Drwyddedig Merched
yn yr Eglwys ngh Nghymru: 1884-2014
Yr aelodau cyfredol yw: Llanelwy Mrs Sue Last Mrs Diane McCarthy Y Parchedig Lynette Norman Y Parchedig Mary Stallard
Bangor Y Canon Caroline Evans Y Tra Pharchedig Ddr Susan Jones Y Parchedig Angela Williams
Tyddewi Mrs Gaynor Ford Y Parchedig Ann Howells Y Parchedig Ddr Rhiannon Johnson Y Canon Siân Jones
Llandaf Mrs Helen Biggin Y Parchedig Jan Gould Yr Hybarch Peggy Jackson Y Canon Jennifer Wigley
Mynwy Dr Sue Greening Y Canon Jennifer Mole Y Parchedig Ddr Jean Prosser MBE
Abertawe ac Aberhonddu Y Parchedig Sue Knight Y Parchedig Janet Russell Dr Gill Todd
Llywydd Taleithiol UM Mrs Ann Gill
Staff Taleithiol Y Canon Carol Wardman
Paratowyd y cyhoeddiad hwn gan aelodau Grŵp Sant Deiniol, i ddathlu’r ffaith arwyddocaol fod merched yn gallu croesi’r trothwy i’r esgobaeth. Ein gobaith yw y bydd yn ysbrydoli ac yn annog y genhedlaeth nesaf o ferched yn y weinidogaeth yng Nghymru i gamu ymlaen, gwireddu eu potensial a chynnig eu doniau i’r Eglwys. Ein gobaith didwyll yw y bydd rhywun yn cael ei ysbrydoli i’r fath raddau fel y bydd am ysgrifennu hanes llawn y merched y mae eu bywydau a’u gweinidogaethau yn cael eu hadlewyrchu yma. Os oes gennych chi ddiddordeb mewn ymuno â phrosiect o’r fath, cysylltwch ag unrhyw aelod o Grŵp Sant Deiniol.
Grŵp Sant Deiniol Grŵp o ferched ‘uwch’ yn yr Eglwys yng Nghymru yw Grŵp Sant Deiniol, merched lleyg ac ordeiniedig, sy’n cyfarfod ddwywaith neu deirgwaith y flwyddyn i fyfyrio ar weinidogaeth merched yn yr Eglwys yng Nghymru a’i chynorthwyo. Er nad oes gan y grŵp gyfansoddiad ffurfiol, mae ganddo aelodaeth wadd, a nifer cyfyngedig o aelodau. Ein nod yw datblygu cymorth i weinidogaeth merched yn yr ystyr ehangaf, gwella cynrychiolaeth merched ar bob lefel o fywyd yr Eglwys, a llunio strategaethau i wella bywydau merched. Mae’r gair ‘uwch’ yn adlewyrchu ein dyhead i aelodau fod yn ferched sydd â barn a safbwynt taleithiol ar faterion yr Eglwys, naill ai drwy flynyddoedd o brofiad, a/neu drwy gyfrifoldeb neu ddiddordeb.
1884
WOMEN WHO HAVE SERVED IN WALES IN LICENSED ANGLICAN MINISTRIES 1884 – 2014
SERVED AS DEACONESSES (*LATER AS DEACONS / PRIESTS): ELEANOR CARBONELL (1884); EDITH THOMPSON (1893); ALICE ELEANOR OSWALD (1893); FLORENCE ELIZABETH BROUGH (1896); FLORENCE CAROLINE LLEWELLYN (1901); SOPHIA GANDERTON (1918); ELSIE KATE SKINNER (1918); ELSIE HEDLEY (1958); IRENE ALLEN (1961); PHOEBE PETO WILLETTS (1966); MARGARET CLAIRE HARVEY (1968)*; BARBARA JOHN (1967)*; ANGELA MARGERY GRAY (1973)*; SALLY BRUSH (1976)*; LINDA MARY EDWARDS (1976)*; CLARICE MARY SMITH (1977)*; JOANNA SUSAN PENBERTHY (1984)*; SHEILA PATRICIA TOMS (1991)*.
SERVED AS CHURCH ARMY SISTERS (*LATER AS DEACONS / PRIESTS): JULIE MICHELLE BARRELL*; JEAN CADE; AVIS DENNIS; FIONA FISHER; NIKKI FOSTER-KRUCZEK; ANNIE GRIFFITHS JONES; DONNA HAYLER; CHRISTINE HINDS; CELIA LYNN JONES*; A REASON; BARBARA RICHARDS; WENDY CHRISTINE TAYLER*; SYBIL WHETTON.
SERVED AS DEACONS / PRIESTS: CELIA ADAMS; THELMA NAOMI ADEY-WILLIAMS; MARILYN ANN ADSETTS; JESSICA-JILL STAPLETON AIDLEY; ROSEMARY ALDIS; JANE ROSEMARY ALLEN; JENNIFER MARY ANNIS; SARAH ARNDT; LUCYANN ASHDOWN; VICTORIA LESLEY ASHLEY; ELAINE ATACK; SUSAN FLORENCE ATKINSON-JONES; LORRAINE-GWYNETH-BADGER-WATTS; BETHAN BAILEY; JANE ROME BAILEY; LINDA ROSEMARY BAILY; SALLY BAIRD; ALICIA MARY BAKER; HEATHER ELIZABETH BAKER; JEAN MARGARET BAKER; JULIE ANN LOUISE BAKER; SUSANNAH BALE; ANNE CHRISTINA BALLARD; MARIAN BARGE; SASKIA GAIL BARNDEN; LINDA BATT; STEPHANIE KATHLEEN NORA BEACON; CHARMAIN PATRICIA BEECH; TONI ELIZABETH BENNETT; PETRA MAY ELIZABETH BROOM BERESFORD-WEBB; SUE BEVERLY; SHIRLEY ANNE BIRCH; ELSPETH JOYCE BIRKIN; MARGARET BLAKE; SHERRY LESLEY BLOOMER; GERALDINE ANNE BLYTH; MARY VERONICA BOLT; JANET MARY BONE; CHRISTINE MARY BONNEYWELL; ROSEMARY BOOKLESS; DELYTH BOWEN; SARA BOWIE; ALICE TERESA BOYLAND; MADELAINE MARGARET BRADY; CHRISTINE ELAINE BREWSTER; JENNIFER BRITTON; ISABEL MARY BROTHERSTON; JANICE ELIZABETH BROWN; SUSAN GERTRUDE BROWN; PATRICIA ANN BRYANT; JAYNE ELIZABETH BUCKLES; VIRGINIA ANN BURTON; BETTY BUTLER; HEATHER CALE; PATRICIA ADELE CAMPION; CAMILLA ANNE CAMPLING-DENTON; JESSIE MARGUERITE TARIE CARLYON; JACQUELINE ANN CARTER; LORRAINE CAVANAGH; HELENA MARIA ALIJA CERMAKOVA; LYNN CHAMBERS; MARY CECILIA CHARLES; ANNETTE MARIE CHURCH; SYBIL COLEMAN; SUSAN LYNNE COLLINGBOURNE; KATHRYNE BRONCY COLLINS; CHRISTINE COLTON; SYBIL MARGARET CONSTABLE; LESLIE ELIZABETH COOKE; MARGARET DOROTHY COOLING; GWENDA COOPER; MELIA LAMBRIANOS COPE; LYNDA COWAN; GILLIAN MARGARET DALLOW; GAYNOR ELIZABETH DANIEL-LOWANS; CAROL ANN DAVIES; EDNA NANSI MARGARET DAVIES; EVERLYN DOROTHY DAVIES; JACQUELINE ANN DAVIES; RACHEL HANNAH EILEEN DAVIES; REBECCA JANE DAVIES; SARAH ISABELLA DAVIES; SUSAN ANNE DAVIES; HEIDI MARIA DE GRUCHY; DENISE SUSAN DEMPSEY; CAROLINE REBECCA DOWNS; MARIAN IVY ROSE DOWSETT; JEAN DRAPER; MARY ELIZABETH DUNN; ROSEMARY CARMEN DYMOND; JEAN MIRIAM ELLIS; SARAH ERRINGTON; ANN ELIZABETH MARY EVANS; CAROLINE MARY EVANS; CLAIRE ELIZABETH EVANS; FRIEDA MARY ANN EVANS; GILLIAN EVANS; HEATHER RHIANNON EVANS; HILARY MARGARET EVANS; JENNIFER EVANS; LINDA JOYCE EVANS; MARINA ANNE EVANS; PAT EVANS; CAROL ELIZABETH FARRER; HEATHER FENTON; KATHLEEN FERGUSON; VALERIE ANNE FERNANDEZ; ANN NESWYN FIRTH; JANET FLETCHER; LINDEN ELIZABETH FLETCHER; ADRIANA MARIA (MARJA) FLIPSE; PAULINE BARBARA FLORANCE; WENDY FOULGER; ANNETTE FRANCIS; JUDITH ROSALIND GAVIN; SALLY ANN GAZE; SARAH JANE GEACH; SHARON LOUISE GOBLE; PATRICIA ANNE GOLLEDGE; DOROTHY GRACE GOSLING; JANET GOULD; JANE ELIZABETH GOUPILLON; PAULETTE ROSE-MARY DE GARIS GOWER; ALEXANDRA GRACE; MARION MCKENZIE GRAHAM; ALISON MARY GREEN; CLARE GRIFFITHS; ELIZABETH LEIGH GRIFFITHS; LINDA BETTY GRIFFITHS; PAMELA VERLEY GRIFFITHS; SHIRLEY THELMA GRIFFITHS; CAROLYN RUTH HALL; HELEN CONSTANCE PATRICIA MARY HALL; LINDA CHARLOTTE HALL; VAL HAMER; VITTORIA RUTH HANCOCK; KATHLEEN JOYCE HARMAN; ELAINE SARAH HARRIS; SIAN ELIZABETH HARRIS; J P M H; ROSALIND MARY HAWKEN; CATHERINE MARY HAYNES; CYNTHIA HEBDEN; DAWN YVONNE LORRAINE HELLARD; JANET HENDERSON; SARAH FRANCES HILDRETH; CAROL ANN HILL; NORA HILL; ELAINE HILLS; CHRISTINE HELEN HOCKEY; VALERIE IRENE HODGES; PATRICIA SUSAN HOLLINS; CAROLINE ELIZABETH HOLMES; JENNIFER LOUISE HOOD; VANESSA ANNE HOPE-BELL; NATALIE DELIA HOWARD; ELIZABETH ANN HOWELLS; SANDRA JANE HOWELLS; ANNE-MARIE (ANNA) HUMPHREYS; SUSAN MARY HUYTON; MARILYN ELIZABETH IVEY; FRANCES ANNE (PEGGY) JACKSON; MARGARET ELIZABETH JACKSON; JANE EVA JAMES; GILLIAN MARY JAMES; MANON CERIDWEN JAMES; MARGARET JUNE JEFFORD; AUDREY JOAN JENKINS; TANYA LOUISE JENKINS; ELAINE JENKYNS; CAROLINE VICTORIA JOHN; KATHRYN ANN JOHNSON; RHIANNON MARY MORGAN JOHNSON; SUSAN ELAINE JOHNSON; ALISON JONES; BRENDA JONES; ELIZABETH JONES; KATHY LOUISE JONES; MAIR JONES; MARY VALERIE JONES; SALLY JENNIFER JONES; SIAN EIRA JONES; SUSAN HELEN JONES; VICTORIA KAY JONES; TRACEY JANE JONES; ALICE MARINA KENNARD; ELIZABETH KERL; ZOE ELIZABETH KING; SUSAN MARGARET KNIGHT; UNA MARGARET PATRICIA KROLL; ELIZABETH MARGARET LE GRICE; ANN THEODORA RACHEL LEWIS; CHERYL IRENE LEWIS; MARY CAROLA MELTON LEWIS; RACHEL VERONICA CLARE LEWIS; ALISON SUSAN LITTLER; URSULA ANN LIVENS; CHRISTINE ANN LLEWELLYN; CAROLINE ANDREA MANSELL; GILLIAN KATHRYN MARSHALL; MARGARET JENNIFER MAUND; ALEXIER OWEN MAYES; CHRISTINA ELIZABETH MCCREA; IRIS EVELYN MCINTYRE DE ROMERO; BETTY MCNIVEN; SULIN MILNE; JENNIFER VERA MOLE; ENID MAY MORGAN; ENID MORRIS ROBERTS MORGAN; KATHARINE MORGAN; MARIAN KATHLEEN ELEANOR MORGAN; SUE MARGARET MORIARTY; BETI ELIN MORRIS; CATHARINE MARY MORRIS; HERMIONE JANE MORRIS; NIA WYN MORRIS; JUDITH MORTON; RUTH ELAINE MOVERLEY; BEATRICE MUSINDI; SHELAGH NAYLOR; LINDA ELIZABETH NEWMAN; LYNETTE DIANNE NORMAN; MARIANE LILY-MAY OSBORNE; HELEN MARY O'SHEA; CAROLINE OWEN; CHRISTINE ROSE OWEN; HANNAH MAIR OWEN; SUSAN MARGARET OWEN; PATRICIA MARGARET OWENS; MARILYN MARIE PARRY; OLWEN MARGARET PARRY; JENI PARSONS; CAROLINE ELIZABETH ALICE PASCOE; ELIZABETH PAYNE; GLENYS PAYNE; JANET ELIZABETH PEARCE; LYNN JANICE PERRY; JOANNA VERA PERCIVAL; JUDITH MARY PHILLIPS; BEATRICE ANNE PITT; VALERIE ISABELLE DAWN FRANCES PLUMB; CAROLE MARGARET POOLMAN; ELEANOR ANN POWELL; PAMELA POWELL; SUSAN AVERINA PRATTEN; ALISON MARY PRICE; MARI JOSEPHINE PRICE; CAROLINE HEIDI ANN PRINCE; MELANIE AMANDA PRINCE; GILLIAN MARGARET PROSSER; JEAN PROSSER; JUDITH ANN PRUST; SHIRLEY CHRISTINE RAYNER; BEVERLY JANE REANEY; MARION REDWOOD; EMMA LOUISE REES; ELIZABETH MARY REES; HELEN REES; SALLY ELIZABETH REES; SUSAN MARY REES; DELYTH ANN RICHARDS; YVONNE LORRAINE RICHMOND; FREDA MARGARET ROBARTS; JANET CAREY ROBBINS; CAROL SUSAN BUTLER ROBERTS; ELIZABETH ROSE ROBERTS; SANDRA JUNE ROBERTS; JEAN ROCK; KATHLEEN ANNE ROGERS; PATRICIA GLADYS SYLVIA ROGERS; SALLY JEAN ROGERS; SARAH ANN ROGERS; INGRID ELIZABETH ROSE; SARAH CAROLINE ROWLAND JONES; VALERIE CHRISTINE ROWLANDS; JANET MARY RUSSELL; SUSAN SARAPUK; HILARY LINDA SAVAGE; BETHAN LYNNE SCOTFORD; JAYNE SHAW; RACHEL VICTORIA SIMPSON; NICOLA RACHAEL SKIPWORTH; JANE ALISON SLENNETT; BEVERLEY ANNE SMITH; PAULINE PATRICIA SMITH; MARY KATHLEEN ROSE STALLARD; MARGARET ALISON STARK; NAOMI ERNESTINE STARKEY; NICOLA GAIL STARTIN; CORALIE MARY STEEL; JEAN STEPHENS; REBECCA CLAIRE STEVENS; SUSAN ANN STEVENS; HAZEL STIBBE; MARIAN ELIZABETH STURROCK; SHARON JUANITA SWAIN; REBECCA JANE SWYER; SUSAN MARY TAYLOR; SYLVIA MARY TEMPLE; CHRISTINE TEN WOLDE; DOROTHY LUCILLE THOMAS; IRIS THOMAS; JUDITH THOMPSON; MARY KATHLEEN THORLEY; MARGARET ELEANOR THRALL; DAWN CAROLINE TILT; KATHERINE JOAN TILTMAN; BRONWEN DORIS TIMOTHY; CHRYS EVNATH TRISTAN TREMTHTHANMOR; KATHRYN RUTH TRIMBY; GILLIAN TUCK; GAYNOR TYLER; MARGARET JEAN UNDERDOWN; ARIADNE ROLANDA MAGDALENA VAN DEN HOF; HELEN VAN KOEVERING; JULIE WAGSTAFF; JOAN WAKELING; PAULINE ANN WALKER; JANE WALLMAN-GIRDLESTONE; PATRICIA WARD; CAROL WARDMAN; KATHERINE IRENE WARRINGTON; GWYNETH WATKINS; LORNA ANN FRANCES CHARLES WATKINS; JENNIFER WELSH; SIAN HILARY WIGHT; JENNIFER WIGLEY; JANICE JOY WILKINS; MARY FRANCES WILKINSON; P A S W; ANGELA WILLIAMS; CATHERINE LOIS WILLIAMS; GILLIAN JEAN RICHELDIS WILLIAMS; KIMBERLEY VICTORIA WILLIAMS; NIA CATRIN WILLIAMS; PAULINE MARY WILLIAMS; SUSAN WILLIAMS; SUSAN MERRILYN MARSH WILLIAMS; DENISE ANN WILLIAMS; AMANDA CLARE WILLIAMS-POTTER; BARBARA ANN WOOD; CAROLYN MARIE THERESE WOOD; JANE WOOD; ANITA MARIE WOODWELL; PAMELA ANNE WRIGHT; ESTHER CHRISTINE YATES. Information as available from published sources only; excludes Lay Readers.
1884
MERCHED SYDD WEDI GWASANAETHU YNG NGHYMRU MEWN GWEINIDOGAETHAU ANGLICANAIDD TRWYDDEDIG 1884 – 2014
GWASANAETHU FEL DIACONESAU (*FEL DIACONIAID / OFFEIRIAID YN DDIWEDDARACH): ELEANOR CARBONELL (1884); EDITH THOMPSON (1893); ALICE ELEANOR OSWALD (1893); FLORENCE ELIZABETH BROUGH (1896); FLORENCE CAROLINE LLEWELLYN (1901); SOPHIA GANDERTON (1918); ELSIE KATE SKINNER (1918); ELSIE HEDLEY (1958); IRENE ALLEN (1961); PHOEBE PETO WILLETTS (1966); MARGARET CLAIRE HARVEY (1968)*; BARBARA JOHN (1967)*; ANGELA MARGERY GRAY (1973)*; SALLY BRUSH (1976)*; LINDA MARY EDWARDS (1976)*; CLARICE MARY SMITH (1977)*; JOANNA SUSAN PENBERTHY (1984)*; SHEILA PATRICIA TOMS (1991)*.
GWASANAETHU FEL CHWIORYDD BYDDIN YR EGLWYS (*FEL DIACONIAID/OFFEIRIAID YN DDIWEDDARACH): JULIE MICHELLE BARRELL*; JEAN CADE; AVIS DENNIS; FIONA FISHER; NIKKI FOSTER-KRUCZEK; ANNIE GRIFFITHS JONES; DONNA HAYLER; CHRISTINE HINDS; CELIA LYNN JONES*; A REASON; BARBARA RICHARDS; WENDY CHRISTINE TAYLER*; SYBIL WHETTON.
GWASANAETHU FEL DIACONIAID / OFFEIRIAID: CELIA ADAMS; THELMA NAOMI ADEY-WILLIAMS; MARILYN ANN ADSETTS; JESSICA-JILL STAPLETON AIDLEY; ROSEMARY ALDIS; JANE ROSEMARY ALLEN; JENNIFER MARY ANNIS; SARAH ARNDT; LUCYANN ASHDOWN; VICTORIA LESLEY ASHLEY; ELAINE ATACK; SUSAN FLORENCE ATKINSON-JONES; LORRAINE-GWYNETH-BADGER-WATTS; BETHAN BAILEY; JANE ROME BAILEY; LINDA ROSEMARY BAILY; SALLY BAIRD; ALICIA MARY BAKER; HEATHER ELIZABETH BAKER; JEAN MARGARET BAKER; JULIE ANN LOUISE BAKER; SUSANNAH BALE; ANNE CHRISTINA BALLARD; MARIAN BARGE; SASKIA GAIL BARNDEN; LINDA BATT; STEPHANIE KATHLEEN NORA BEACON; CHARMAIN PATRICIA BEECH; TONI ELIZABETH BENNETT; PETRA MAY ELIZABETH BROOM BERESFORD-WEBB; SUE BEVERLY; SHIRLEY ANNE BIRCH; ELSPETH JOYCE BIRKIN; MARGARET BLAKE; SHERRY LESLEY BLOOMER; GERALDINE ANNE BLYTH; MARY VERONICA BOLT; JANET MARY BONE; CHRISTINE MARY BONNEYWELL; ROSEMARY BOOKLESS; DELYTH BOWEN; SARA BOWIE; ALICE TERESA BOYLAND; MADELAINE MARGARET BRADY; CHRISTINE ELAINE BREWSTER; JENNIFER BRITTON; ISABEL MARY BROTHERSTON; JANICE ELIZABETH BROWN; SUSAN GERTRUDE BROWN; PATRICIA ANN BRYANT; JAYNE ELIZABETH BUCKLES; VIRGINIA ANN BURTON; BETTY BUTLER; HEATHER CALE; PATRICIA ADELE CAMPION; CAMILLA ANNE CAMPLING-DENTON; JESSIE MARGUERITE TARIE CARLYON; JACQUELINE ANN CARTER; LORRAINE CAVANAGH; HELENA MARIA ALIJA CERMAKOVA; LYNN CHAMBERS; MARY CECILIA CHARLES; ANNETTE MARIE CHURCH; SYBIL COLEMAN; SUSAN LYNNE COLLINGBOURNE; KATHRYNE BRONCY COLLINS; CHRISTINE COLTON; SYBIL MARGARET CONSTABLE; LESLIE ELIZABETH COOKE; MARGARET DOROTHY COOLING; GWENDA COOPER; MELIA LAMBRIANOS COPE; LYNDA COWAN; GILLIAN MARGARET DALLOW; GAYNOR ELIZABETH DANIEL-LOWANS; CAROL ANN DAVIES; EDNA NANSI MARGARET DAVIES; EVERLYN DOROTHY DAVIES; JACQUELINE ANN DAVIES; RACHEL HANNAH EILEEN DAVIES; REBECCA JANE DAVIES; SARAH ISABELLA DAVIES; SUSAN ANNE DAVIES; HEIDI MARIA DE GRUCHY; DENISE SUSAN DEMPSEY; CAROLINE REBECCA DOWNS; MARIAN IVY ROSE DOWSETT; JEAN DRAPER; MARY ELIZABETH DUNN; ROSEMARY CARMEN DYMOND; JEAN MIRIAM ELLIS; SARAH ERRINGTON; ANN ELIZABETH MARY EVANS; CAROLINE MARY EVANS; CLAIRE ELIZABETH EVANS; FRIEDA MARY ANN EVANS; GILLIAN EVANS; HEATHER RHIANNON EVANS; HILARY MARGARET EVANS; JENNIFER EVANS; LINDA JOYCE EVANS; MARINA ANNE EVANS; PAT EVANS; CAROL ELIZABETH FARRER; HEATHER FENTON; KATHLEEN FERGUSON; VALERIE ANNE FERNANDEZ; ANN NESWYN FIRTH; JANET FLETCHER; LINDEN ELIZABETH FLETCHER; ADRIANA MARIA (MARJA) FLIPSE; PAULINE BARBARA FLORANCE; WENDY FOULGER; ANNETTE FRANCIS; JUDITH ROSALIND GAVIN; SALLY ANN GAZE; SARAH JANE GEACH; SHARON LOUISE GOBLE; PATRICIA ANNE GOLLEDGE; DOROTHY GRACE GOSLING; JANET GOULD; JANE ELIZABETH GOUPILLON; PAULETTE ROSE-MARY DE GARIS GOWER; ALEXANDRA GRACE; MARION MCKENZIE GRAHAM; ALISON MARY GREEN; CLARE GRIFFITHS; ELIZABETH LEIGH GRIFFITHS; LINDA BETTY GRIFFITHS; PAMELA VERLEY GRIFFITHS; SHIRLEY THELMA GRIFFITHS; CAROLYN RUTH HALL; HELEN CONSTANCE PATRICIA MARY HALL; LINDA CHARLOTTE HALL; VAL HAMER; VITTORIA RUTH HANCOCK; KATHLEEN JOYCE HARMAN; ELAINE SARAH HARRIS; SIAN ELIZABETH HARRIS; J P M H; ROSALIND MARY HAWKEN; CATHERINE MARY HAYNES; CYNTHIA HEBDEN; DAWN YVONNE LORRAINE HELLARD; JANET HENDERSON; SARAH FRANCES HILDRETH; CAROL ANN HILL; NORA HILL; ELAINE HILLS; CHRISTINE HELEN HOCKEY; VALERIE IRENE HODGES; PATRICIA SUSAN HOLLINS; CAROLINE ELIZABETH HOLMES; JENNIFER LOUISE HOOD; VANESSA ANNE HOPE-BELL; NATALIE DELIA HOWARD; ELIZABETH ANN HOWELLS; SANDRA JANE HOWELLS; ANNE-MARIE (ANNA) HUMPHREYS; SUSAN MARY HUYTON; MARILYN ELIZABETH IVEY; FRANCES ANNE (PEGGY) JACKSON; MARGARET ELIZABETH JACKSON; JANE EVA JAMES; GILLIAN MARY JAMES; MANON CERIDWEN JAMES; MARGARET JUNE JEFFORD; AUDREY JOAN JENKINS; TANYA LOUISE JENKINS; ELAINE JENKYNS; CAROLINE VICTORIA JOHN; KATHRYN ANN JOHNSON; RHIANNON MARY MORGAN JOHNSON; SUSAN ELAINE JOHNSON; ALISON JONES; BRENDA JONES; ELIZABETH JONES; KATHY LOUISE JONES; MAIR JONES; MARY VALERIE JONES; SALLY JENNIFER JONES; SIAN EIRA JONES; SUSAN HELEN JONES; VICTORIA KAY JONES; TRACEY JANE JONES; ALICE MARINA KENNARD; ELIZABETH KERL; ZOE ELIZABETH KING; SUSAN MARGARET KNIGHT; UNA MARGARET PATRICIA KROLL; ELIZABETH MARGARET LE GRICE; ANN THEODORA RACHEL LEWIS; CHERYL IRENE LEWIS; MARY CAROLA MELTON LEWIS; RACHEL VERONICA CLARE LEWIS; ALISON SUSAN LITTLER; URSULA ANN LIVENS; CHRISTINE ANN LLEWELLYN; CAROLINE ANDREA MANSELL; GILLIAN KATHRYN MARSHALL; MARGARET JENNIFER MAUND; ALEXIER OWEN MAYES; CHRISTINA ELIZABETH MCCREA; IRIS EVELYN MCINTYRE DE ROMERO; BETTY MCNIVEN; SULIN MILNE; JENNIFER VERA MOLE; ENID MAY MORGAN; ENID MORRIS ROBERTS MORGAN; KATHARINE MORGAN; MARIAN KATHLEEN ELEANOR MORGAN; SUE MARGARET MORIARTY; BETI ELIN MORRIS; CATHARINE MARY MORRIS; HERMIONE JANE MORRIS; NIA WYN MORRIS; JUDITH MORTON; RUTH ELAINE MOVERLEY; BEATRICE MUSINDI; SHELAGH NAYLOR; LINDA ELIZABETH NEWMAN; LYNETTE DIANNE NORMAN; MARIANE LILY-MAY OSBORNE; HELEN MARY O'SHEA; CAROLINE OWEN; CHRISTINE ROSE OWEN; HANNAH MAIR OWEN; SUSAN MARGARET OWEN; PATRICIA MARGARET OWENS; MARILYN MARIE PARRY; OLWEN MARGARET PARRY; JENI PARSONS; CAROLINE ELIZABETH ALICE PASCOE; ELIZABETH PAYNE; GLENYS PAYNE; JANET ELIZABETH PEARCE; LYNN JANICE PERRY; JOANNA VERA PERCIVAL; JUDITH MARY PHILLIPS; BEATRICE ANNE PITT; VALERIE ISABELLE DAWN FRANCES PLUMB; CAROLE MARGARET POOLMAN; ELEANOR ANN POWELL; PAMELA POWELL; SUSAN AVERINA PRATTEN; ALISON MARY PRICE; MARI JOSEPHINE PRICE; CAROLINE HEIDI ANN PRINCE; MELANIE AMANDA PRINCE; GILLIAN MARGARET PROSSER; JEAN PROSSER; JUDITH ANN PRUST; SHIRLEY CHRISTINE RAYNER; BEVERLY JANE REANEY; MARION REDWOOD; EMMA LOUISE REES; ELIZABETH MARY REES; HELEN REES; SALLY ELIZABETH REES; SUSAN MARY REES; DELYTH ANN RICHARDS; YVONNE LORRAINE RICHMOND; FREDA MARGARET ROBARTS; JANET CAREY ROBBINS; CAROL SUSAN BUTLER ROBERTS; ELIZABETH ROSE ROBERTS; SANDRA JUNE ROBERTS; JEAN ROCK; KATHLEEN ANNE ROGERS; PATRICIA GLADYS SYLVIA ROGERS; SALLY JEAN ROGERS; SARAH ANN ROGERS; INGRID ELIZABETH ROSE; SARAH CAROLINE ROWLAND JONES; VALERIE CHRISTINE ROWLANDS; JANET MARY RUSSELL; SUSAN SARAPUK; HILARY LINDA SAVAGE; BETHAN LYNNE SCOTFORD; JAYNE SHAW; RACHEL VICTORIA SIMPSON; NICOLA RACHAEL SKIPWORTH; JANE ALISON SLENNETT; BEVERLEY ANNE SMITH; PAULINE PATRICIA SMITH; MARY KATHLEEN ROSE STALLARD; MARGARET ALISON STARK; NAOMI ERNESTINE STARKEY; NICOLA GAIL STARTIN; CORALIE MARY STEEL; JEAN STEPHENS; REBECCA CLAIRE STEVENS; SUSAN ANN STEVENS; HAZEL STIBBE; MARIAN ELIZABETH STURROCK; SHARON JUANITA SWAIN; REBECCA JANE SWYER; SUSAN MARY TAYLOR; SYLVIA MARY TEMPLE; CHRISTINE TEN WOLDE; DOROTHY LUCILLE THOMAS; IRIS THOMAS; JUDITH THOMPSON; MARY KATHLEEN THORLEY; MARGARET ELEANOR THRALL; DAWN CAROLINE TILT; KATHERINE JOAN TILTMAN; BRONWEN DORIS TIMOTHY; CHRYS EVNATH TRISTAN TREMTHTHANMOR; KATHRYN RUTH TRIMBY; GILLIAN TUCK; GAYNOR TYLER; MARGARET JEAN UNDERDOWN; ARIADNE ROLANDA MAGDALENA VAN DEN HOF; HELEN VAN KOEVERING; JULIE WAGSTAFF; JOAN WAKELING; PAULINE ANN WALKER; JANE WALLMAN-GIRDLESTONE; PATRICIA WARD; CAROL WARDMAN; KATHERINE IRENE WARRINGTON; GWYNETH WATKINS; LORNA ANN FRANCES CHARLES WATKINS; JENNIFER WELSH; SIAN HILARY WIGHT; JENNIFER WIGLEY; JANICE JOY WILKINS; MARY FRANCES WILKINSON; P A S W; ANGELA WILLIAMS; CATHERINE LOIS WILLIAMS; GILLIAN JEAN RICHELDIS WILLIAMS; KIMBERLEY VICTORIA WILLIAMS; NIA CATRIN WILLIAMS; PAULINE MARY WILLIAMS; SUSAN WILLIAMS; SUSAN MERRILYN MARSH WILLIAMS; DENISE ANN WILLIAMS; AMANDA CLARE WILLIAMS-POTTER; BARBARA ANN WOOD; CAROLYN MARIE THERESE WOOD; JANE WOOD; ANITA MARIE WOODWELL; PAMELA ANNE WRIGHT; ESTHER CHRISTINE YATES. Gwybodaeth yn ôl yr hyn sydd ar gael o ffynonellau cyhoeddedig yn unig; nid yw’n cynnwys gwybodaeth am Ddarllenwyr Lleyg.
Pan fyddwn yn croesi trothwy, nid dim ond mynd i mewn i le newydd y byddwn, ond cychwyn hefyd ar gyfnod newydd yn ein bywyd. Mae’n gam mawr, sy’n awgrymu newid sylweddol, cychwyn newydd. Heddiw, cysylltir yr ymadrodd yn fwyaf cyffredin â phriodas, a’r traddodiad bod gŵr yn cario’i wraig newydd ‘dros drothwy’ eu cartref cyntaf, i nodi dechrau eu bywyd newydd gyda’i gilydd.
Ni fu dim cario ar ferched dros drothwy gweinidogaeth yr Eglwys yng Nghymru, fodd bynnag. Yn hytrach, fe’u baglwyd; rhoddwyd rhwystrau ar eu ffordd; caewyd drysau yn eu hwynebau. Trothwy yw hwn y maent wedi ei groesi eu hunain, a gwnaethant hynny trwy ffydd, dewrder, gweledigaeth, penderfyniad a synnwyr o gyfiawnder.
Bu’n daith hir ac anodd, pan fu’n rhaid i genhedlaeth o ferched oddef anghydraddoldeb a rhagfarn wrth iddynt wasanaethu yn ddiaconiaid i ddechrau, ac yna’n offeiriaid, cyn torri o’r diwedd trwy’r nenfwd wydr lliw i gael caniatâd i’w hordeinio’n esgobion.
Hwy yw’r arloeswyr; ac arloeswyr, gydol y canrifoedd, a adeiladodd ein heglwys a llunio ein ffydd. Hwy yw’r rhai sy’n gwir ddilyn esiampl Crist trwy wrthod plygu i draddodiad nac awdurdod ar draul cyfiawnder, parch a chariad at ei gilydd.
Diolch iddynt hwy, mae’r Eglwys o’r diwedd wedi dal i fyny â gweddill cymdeithas trwy gydnabod y gall merched gyfrannu cymaint â dynion, a’u bod o’r un gwerth, ym mhob cylch ar fywyd. Mae pobl ifainc heddiw wedi tyfu i fyny i weld gweinidogaeth merched mewn eglwysi ledled Cymru yn beth cwbl naturiol. Edrychaf ymlaen at yr amser pan ellir dweud yr un peth am ferched sy’n esgobion, pan fydd yr holl syniad o wrthod eu hordeinio i unrhyw swydd yn ymddangos mor ffôl a hen‐ffasiwn â chario gwragedd dros drothwy’r tŷ a’u clymu wrth sinc y gegin.
Rhagair
1976 1980 2014
1993 1997 2008
Y Parchedicaf Ddr. Barry Morgan Archesgob Cymru
1884 1889 1890
1893
1897
Eleanor Carbonell oedd y ferch gyntaf o Anglican yng Nghymru i’w thrwyddedu yn ddiacones. Cafodd ei hordeinio yn ddiacones ym 1884, i weithio ym mhlwyf Brynbuga, ac yno y bu am ddeng mlynedd ar hugain. Esgobaeth Llandaf, o dan ei hesgob newydd, y Dr. Richard Lewis, oedd un o’r esgobaethau cynharaf yn Eglwys Loegr i fabwysiadu gweinidogaeth ffurfiol merched fel diaconesau, wedi’u trwyddedu’n uniongyrchol gan yr esgob I weithio mewn plwyfi. Roedd eu rôl i fod yn gyfwerth â rôl diacon mewn gweinidogaeth blwyf, a’u gwasanaeth ordeinio yn debyg i’r ddefod ar gyfer diaconiaid.
Ordeiniwyd dwy ferch arall – y ‘Chwaer’ Edith Thompson ym 1889, a’r ‘Chwaer’ Alice Oswald ym 1890 – i weithio ym mhlwyf Treganna, Caerdydd, gan fyw yn Nhŷ’r Eglwys i ddechrau, a oedd wedi’i ddodrefnu gan ddodrefn y gwnaed cais amdanynt i’r plwyfolion. Ym mis Mehefin 1893, penodwyd y Chwaer Edith a’r Chwaer Alice, a dwy arall, gan yr esgob i sefydlu Sefydliad newydd Diaconesau Esgobaeth Llandaf . Symudwyd i dŷ ym Mhenarth, a ddaeth yn lleoliad preswyl i’r diaconesau ac yn gartref i hyfforddi merched ym mhob cangen o waith yr Eglwys. Yn ogystal â hynny, a’u dyletswyddau yn y plwyf, ailddechreuwyd ar y gwaith o adfer yr hen Dŷ Trugaredd. Ym 1897 penodwyd Alice Oswald yn Brif Ddiacones, swydd y bu’n ei chyflawni nes y meddiannwyd yr adeilad ym Mhenarth a’i hawlio ar gyfer yr ymdrech ryfel ym 1941, gan gau Sefydliad y Diaconesau.
Hyd y datgysylltwyd yr Eglwys ym 1920, dim ond tair diacones arall sydd wedi’u cofnodi fel rhai trwyddedig, i gyd yn Llandaf. Ar ôl 1920, mae’r cofnodion yn brin, ac nid oes enwau merched i’w gweld, nes i Irene Allen ymddangos ym 1961 a Phoebe Willetts ym 1966 – yn Llandaf unwaith eto. Daeth dwy ferch o Loegr i weithio yng Nghymru: Elsie Hedley i Dyddewi a Barbara John i Fynwy. Margaret Harvey oedd y ddiacones gyntaf i’w thrwyddedu y tu allan i Landaf, yn Llanelwy ym 1968.
Cludwyd fflam gweinidogaeth diaconesau ffurfiol yng Nghymru am gyfanswm o 96 o flynyddoedd gan lai nag ugain o ferched, o 1884 nes croesi trothwy hanesyddol ym 1980. Cafodd y pum diacones a oedd yn parhau i fod mewn gweinidogaeth weithredol bryd hynny eu hordeinio’n ddiaconiaid, ynghyd â phedair merch arall, a gafodd eu hordeinio’n uniongyrchol o hyfforddiant i’r ddiaconiaeth. Yng ngeiriau’r Esgob Richard Lewis, roedd y diaconesau yn mynd i fod yn griw o ferched duwiol a ddylai, ar ôl iddynt gael eu hordeinio, fynd ymlaen a gweithio ym mhlwyfi mwyaf poblog yr Esgobaeth. Dyna fu eu hanes am ddegawdau, gan wneud hynny gydag ymroddiad a sêl. Mae’r rheini ohonom sydd wedi eu dilyn i’r weinidogaeth yn fawr ein dyled iddynt.
Yr Hybarch Peggy Jackson
Y Diaconesau
1920 1961
1966
1968 1980
Elizabeth Ferard, Diacones gyntaf Eglwys Loegr
SEFYDLIAD Y DIACONESAU, LLANDAF.
Chwiorydd Byddin yr Eglwys
1882 1887
1914
1920s 2007
Sefydlwyd Byddin yr Eglwys gan Wilson Carlile ym 1882. Cafodd chwiorydd cenhadol cyntaf Byddin yr Eglwys eu comisiynu ym 1887, dan oruchwyliaeth Marie Carlile, a fu’n gyfrifol am waith menywod am yr hanner canrif nesaf.
Dywed Adroddiad Blynyddol Byddin yr Eglwys 1887/8: “A Mission Nurse finds access to every house and a cordial welcome within. She can speak to women, sympathise with them, win their confidence, and gain an insight into their characters, far more appropriately and successfully than anyone of the other sex could do, especially anyone who was above them in education and position, both social and official, which a clergyman is.”
Yn ystod y blynyddoedd cynnar dechreuwyd gweithio’n gymdeithasol yn y slymiau, mewn carchardai a charafanau cenhadu. Erbyn 1914, roedd mentrau newydd yn cynnwys cenadaethau pebyll arloesol, a chenhadu ar draethau, sef gwaith cyntaf chwiorydd Byddin yr Eglwys yng Nghymru mae’n debyg. Erbyn y 1920au roeddynt yn gweithio’n ddiwyd yn Esgobaeth Llandaf – ym mhlwyf Caerau a Threlái, gan weithio o’r neuadd genhadaeth, a oedd yno cyn Eglwys yr Atgyfodiad.
Yr Hybarch Peggy Jackson
Daeth y Parchedig Chwaer Wendy Sanderson (Tayler yn ddiweddarach) CA i Gaerdydd i gael ei thrwyddedu fel Caplan Clybiau Nos ac Efengylwr Ieuenctid yn 2003. Yn ddiweddarach, hyfforddodd i gael ei hordeinio ac mae’n gwasanaethu mewn gweinidogaeth blwyf ar hyn o bryd:
“Mae Byddin yr Eglwys wedi mynd â fi i bob rhan o’r byd, dwi wedi profi golau llachar camerâu’r cyfryngau a chorneli tywyllaf bywydau pobl. Dwi wedi siarad mewn cynadleddau mor bell i ffwrdd â Sweden, wedi eistedd gyda rhywun sy’n aros am ganlyniadau prawf HIV, wedi ymweld â throseddwyr ifanc yn y carchar, wedi gweithio gyda phobl ifanc ddigartref, sy’n hunan‐niweidio, sy’n wynebu trais domestig ac sy’n gaeth i wahanol bethau, wedi gweddïo gyda phobl sy’n unig ac sy’n galaru, wedi gweithio i ddatrys argyfwng am 2 a 3 o’r gloch yn y bore, gan barhau i bregethu, cynnal gwasanaethau ysgol a helpu i arwain gwasanaethau yr un pryd. Yn 2007 hefyd, ro’n i’n un o’r rhai a sefydlodd Eglwys ‘Cysur’, mewn bar.
Mae Byddin yr Eglwys yn parhau i’m dysgu bod y Parchedig Wilson Carlile yn gwybod beth oedd gwir ystyr y geiriau ‘cenhadu’ ac ‘efengylu’, pan fyddwn ni’n torchi llewys ac yn ymlafnio ynghanol llanast ac elfennau tywyllaf bywyd… yno y bydd ein calonnau’n torri gan mai yno y byddwn yn dod o hyd i Dduw!”
Marie Carlile, fu’n gyfrifol am waith menywod Byddin yr Eglwys o 1888
Y Chwaer Wendy Sanderson CA, yn iwnifform Byddin yr Eglwys
Yn yr eglwys gynnar, roedd merched yn cyfrannu at arwain yr addoliad, fel y gwelir yn yr Ysgrythurau, a hynny fel ‘Darllenwyr’ o bosibl. Fodd bynnag, wrth i amser fynd yn ei flaen, daeth yn rôl a gyflawnid gan ddynion yn bennaf. Ganol yr 16eg ganrif, cafodd swydd y Darllenydd ei hadfer am gyfnod byr, pan awdurdodwyd Esgob Bangor i ordeinio pum ‘llithwr’, ond ni chafwyd llawer ohonynt erioed.
Ym 1866, cafwyd ail adferiad ffurfiol. Roedd hi’n bosibl rhoi trwydded, ond byddai hon yn dod i ben, a byddai’n rhaid ei hadnewyddu, wrth i beriglor newid. Ym 1884, cyflwynwyd arholiad i brofi haeddiant rhywun i gael y swydd ac estynnwyd y drwydded i ganiatáu anerchiadau mewn adeiladau anghysegredig. Bum mlynedd yn ddiweddarach, roedd trwyddedau darllenwyr yn caniatáu iddynt gyflawni’r swydd mewn plwyfi eraill yn ogystal â’u plwyf eu hunain. Ym 1904, estynnwyd y drwydded fel y gallai Darllenwyr bregethu mewn eglwysi, ac ym 1921 adferodd y gyfraith eglwysig swydd y Darllenydd yn llawn.
Yn dilyn datgysylltu’r eglwys, fodd bynnag, mae’n ymddangos na wnaeth Esgobion Cymru dderbyn unrhyw Ddarllenwyr eraill tan 1930, 1952 a 1954. Yn dilyn symudiad yn Lloegr ym 1969, roedd hi’n ddechrau’r 1970au cyn i Gymru dderbyn y darllenwyr benywaidd cyntaf. Hyd yn oed wedyn, dim ond gŵn academaidd a sgarff y câi menywod Esgobaeth Tyddewi eu gwisgo; doedden nhw ddim yn cael gwisgo casog tan 1983.
Heddiw, merched yw bron hanner y Darllenwyr yng Nghymru, ac maent yn cael eu derbyn ar y cyfan gan leygwyr a chlerigion. Ond maent yn dal i wynebu achosion o wahaniaethu gan y ddwy ochr, sy’n golygu bod y merched yn teimlo bod rhaid iddynt brofi eu gallu i wneud swydd o’r fath yn yr Eglwys.
Gaynor Ford (Darllenydd)
Byddwn yn dathlu 150 mlynedd ers sefydlu Gweinidogaeth Darllenwyr yn y Cymundeb Anglicanaidd yn 2016. Ond nid oedd cyfraith eglwysig yn caniatáu i ferched fod yn Ddaillenwyr tan 1969.
Gweinidogaeth Darllenwyr
1983 1930 1969
2016 1976
Trwyddedu Rhiannon Rowley gan yr Esgob Wyn (Tyddewi),
gyda Gaynor Ford (dde)
Ro’n i wedi sôn wrth fy offeiriad plwyf syn am yr ymdeimlad o alwad i’r offeiriadaeth oedd yn fy mhoeni tua 1971, ac fe drefnodd i mi weld Esgob Bangor. Doedd ganddo ef ddim syniad beth i’w wneud ond awgrymodd y gallen ni fod yn ‘Ddarllenydd Lleyg’. Nid dyna ro’n i’n gofyn amdano, ond o leiaf roedd rhywfaint o hyfforddiant ar gael...
…roedden nhw am i mi gymryd gwasanaethau yn yr esgobaeth, ond gan fod gen i dri o blant bach ar y pryd, nid fi oedd yr ymgeisydd delfrydol am urddau mae’n rhaid dweud!
Fe wnaethon ni symud i Esgobaeth Tyddewi ym 1973, gan fyw mewn plwyf gwledig bychan ac fe geisiais helpu heb fod yn fygythiad – amhosibl! Yn y pen draw, ysgrifennais at yr Esgob ar y pryd, yn gofyn a allwn i gael fy nhrwyddedu’n Ddarllenydd, gan fy mod wedi cwblhau’r cwrs ym Mangor...
Cefais fy nhrwyddedu gan yr Esgob yng Nghapel yr Esgob yn hen Balas yr Esgob, Abergwili. Ar y dechrau, roeddwn i’n cymryd y Gosber yn eithaf rheolaidd yn y Capel Esmwythâd yng Nghomins Coch, a oedd yn gysylltiedig â phlwyf Llanbadarn Fawr...
…O tua 1971 i 1978 fi oedd golygydd papur wythnosol Cymraeg yr Eglwys, ‘Y Llan’, ac yn raddol, fe sylweddolais fy mod i wedi dewis llwybr anodd. Gydag anogaeth yr Esgob George Noakes dechreuais ar radd mewn diwinyddiaeth ym Mhrifysgol Aberystwyth, yn y Coleg Diwinyddol Presbyteraidd: ‘Os ydych chi am fod o unrhyw ddefnydd i’r Eglwys mae’n rhaid i chi gael addysg ddiwinyddol.’ Ar y pryd, dim ond offeiriaid roedd Coleg San Mihangel Llandaf yn eu hyfforddi.
1976 1984 1993
Atgofion Cafodd Enid Morgan ei derbyn yn Ddarllenydd yn Esgobaeth Tyddewi ym 1976. Mae’n ysgrifennu:
1997
Cyfarwyddwr Cenhadu
Tua 1995, awgrymodd Ysgrifennydd Cyffredinol yr Eglwys yng Nghymru na ddylwn i gymryd rhan mewn trafodaethau am ordeinio merched yn offeiriaid. Dywedodd y dylai Swyddog Taleithiol fod yn niwtral. Gofynnais iddo sut y gallwn i fod yn niwtral, gan fod fy mhenodiad i swydd Cyfarwyddwr Cenhadu (teitl gwirion) wedi’i frolio fel ‘cam ymlaen’ yn natblygiad gweinidogaeth merched. Drwy fod yno, roeddwn i’n brawf y gallai merched gael eu derbyn mewn swyddi a oedd yn gofyn am rywfaint o gymhwysedd mewn diwinyddiaeth, ac arweinyddiaeth hyd yn oed.
Ond roedd hi’n anodd camu o fod yn Ddiacon mewn Gofal (croesosodiad) o bedwar plwyf gwledig bychan ger Aberystwyth, i weithio gyda chwe thîm /llwyth esgobaethol, anghymarus yn aml, a chyda Mainc yr Esgobion, oedd yn lletchwith, hyd yn oed yn swil ar adegau, ac roedd y swydd wedi’i diffinio’n wael. Canolbwyntiais ar geisio datblygu tîm lle byddai swyddogion mewn gwahanol arbenigeddau yn ystyried bod eu gwaith yn gysylltiedig â’i gilydd a bod eu perthynas â’i gilydd yn dyst o’u ffydd. Ar y sail hon yr aethom ati i ddatblygu ‘Prosiectau Anogaeth’ yn yr esgobaethau, lle rhannwyd yr egwyddor o gydweithio gyda thimau esgobaeth a phlwyfi. Ac roedd yn gweithio weithiau! Ond mae bod yn ‘Frenin’ ar eich castell eich hun yn reddf ac arfer clerigol ers cyn cof.
Gan weithio o’r egwyddor honno, roedd cyfarfod ar y cyd rhwng Byrddau Cenhadu yr Eglwys Anglicanaidd a Bwrdd y Genhadaeth, Eglwys Bresbyteraidd Cymru yn ddigwyddiad nodedig; ac fe wnes i fwynhau adrodd yn ôl i’r Corff Llywodraethol ar rai o’r cynadleddau eglwysig rhyngwladol nodedig a gynhaliwyd. Roedd yn ymgais wirioneddol i rannu rhywfaint o fywiogrwydd y ffydd mewn gwahanol lefydd gyda’r eglwysi. Rwy’n falch hefyd os llwyddodd fy nghyfnod fel arweinydd am saith mlynedd i roi rhywfaint o sylw i’r posibilrwydd o ferched yn cael mwy o gyfrifoldeb yn yr eglwys ac i annog merched ifanc i fynd i’r weinidogaeth.
Croesodd y Parchedig Enid Morgan drothwy arwyddocaol pan gafodd ei phenodi yn Gyfarwyddwr Cenhadu yr Eglwys yng Nghymru, y ferch gyntaf i’w phenodi i swydd swyddog taleithiol.
Y Parchedig Ganon Enid Morgan
Y Parchedig Enid Morgan, mewn cyfarfod ar y cyd rhwng Bwrdd Cenhadu yr Eglwys yng Nghymru a Bwrdd y Genha‐daeth Eglwys Bresbyteraidd Cymru, Llandudno, 1997. Mae’n sefyll rhwng y Parchedig Dafydd Owen, Ysgrifennydd Cyffredinol Eglwys Bresbyt‐eraidd Cymru ar y pryd a’r Archesgob Alwyn Rice Jones.
Ar 19 Hydref 1984 daeth llond llaw o ferched a oedd yn ddiaconiaid yn yr Eglwys yng Nghymru ynghyd ym Mharc Carafanau Dolfor ger y Drenewydd, ar gyfer y cyfarfod taleithiol cyntaf o ferched wedi’u hordeinio yng Nghymru. Trefnwyd y cyfarfod gan y Parchedig Sally Brush o Esgobaeth Llanelwy. Dyma ddechrau taith a fyddai’n arwain at gydnabyddiaeth ehangach i ferched ordeiniedig yng Nghymru.
Sefydlodd yr arhosiad dros nos yn Nolfor fodel sy’n dal i fod ar waith hyd heddiw – cyfarfod tebyg i gynhadledd dros nos, gan ddechrau ar y prynhawn cyntaf a gorffen y prynhawn canlynol. Mae’n rhoi amser i rannu gobeithion ac ofnau ac i dderbyn cefnogaeth gan ferched sydd mewn sefyllfa debyg – roedd yr elfen olaf hon yn hanfodol i’n parhad yn y dyddiau cynnar pan oedd rhagfarn yn gyffredin.
O’r cyfarfod cyntaf hwn ym 1984, gwahoddwyd un cynrychiolydd o bob Esgobaeth i fynychu cyfarfod Mainc yr Esgobion yng Nghaerdydd. Ym mis Hydref 1986 cawsom gyfarfod â’r Fainc eto, ac eto ym mis Tachwedd 1987. Ar 17 Ebrill 1986 cafodd merched a oedd yn offeiriad a diaconiaid ym mhob cwr gyfarfod
gydag Archesgob Caergaint ym Mhalas Lambeth, a deuddydd yn ddiweddarach cynhaliwyd Cymun Dathlu yn Eglwys Gadeiriol Caergaint. Trefnwyd y penwythnos hwn o ddigwyddiadau gan y Mudiad Ordeinio Merched (MOW). Fel cynrychiolydd o Gymru (ac yn gwisgo coler gron) ro’n i’n rhyfeddu pan gefais fy nhywys i ystafell y ‘clerigion tramor’!
Erbyn mis Tachwedd 1988, roedd Sally wedi trosglwyddo’r gwaith o drefnu’r Grŵp Merched sy’n Ddiaconiaid taleithiol i mi ac fe gawsom gyfarfod taleithiol arall yn Nhrefeca. Dros y blynyddoedd, cynhaliwyd cyfarfodydd yn Nolfor eto (ond yn y chalets pren y tro hwn!), Canolfan Encil Llangasty Tal‐y‐llyn ac Amwythig – yn yr Hostel Ieuenctid, er mawr ddifyrrwch i’r staff! Pan bleidleisiwyd o blaid dechrau’r broses ddeddfwriaethol ar gyfer ordeinio merched yn offeiriaid ym mis Medi 1991, derbyniodd llawer o ferched a oedd yn ddiaconiaid lythyrau cas gan glerigion a oedd yn gwrthwynebu’r syniad. Yn sgil hyn, mynychodd rhai merched a oedd yn ddiaconiaid Ddiwrnod Tawel ym Mhen‐y‐bont ar Ogwr gyda pheriglorion a oedd yn cydweithio â nhw.
Ers y ‘dyddiau tywyll’ hynny, mae’r gefnogaeth i ferched mewn grwpiau taleithiol ac esgobaethol wedi dod yn rhan o’n bywyd a’n gweinidogaeth i’n gilydd. Nawr ceir ymdeimlad pendant o symud ymlaen ac mae llawer o glwyfau’r gorffennol yn gwella gyda threiglad amser, diolch byth.
Grŵp Diaconiaid Merched
1984 1986 1988 1991
Y Parchedig Ganon Jennifer Mole
Cyfarfod o’r Grŵp Merched sy’n Ddiaconiaid yn Nhrefeca ar ddiwedd yr 1980au. Mae’r Parchedig Jennifer Mole yn y cefn ar y dde
Ar 15 Tachwedd 1988
trwyddedwyd y Parchedig
Jennifer Mole i fod yn Ficer Tîm yng Nghyn-coed,
Caerdydd.
Hi oedd y ferch gyntaf yng
Nghymru i gael y teitl ‘Ficer Tîm’
Grŵp Merched yn y Weinidogaeth
1980s 1986 1987
Grŵp eciwmenaidd a rhyng‐grefyddol a drefnwyd gan Helena Williams a Joan James oedd Merched yn y Weinidogaeth, a oedd yn cyfarfod yng Nghaplaniaeth Prifysgol Caerdydd ym Mhlas y Parc yn yr 1980au. Roedd y grŵp yn cyfarfod bob mis ac yn gweithredu fel grŵp cymorth a grŵp symbylu. Roedd yn lle i drafod, gweddïo a rhannu i ferched a oedd yn rhan o’r weinidogaeth drwyddedig a swyddogol mewn gwahanol draddodiadau, ac roedd y grŵp yn cynnwys rabi diwygiedig. Ond, yn fwy na hynny, roedd yn agored i unrhyw un a oedd yn awyddus i annog gweinidogaeth merched mewn unrhyw fodd a sicrhau bod camau’n cael eu cymryd i gefnogi cydraddoldeb, urddas a diogelwch merched a’n cyfraniad yn y byd cyhoeddus.
Roedd Helena yn gaplan cynorthwyol yn y Brifysgol ac am gael ei derbyn i’r weinidogaeth yn yr Eglwys yng Nghymru, ac roedd Joan, a oedd yn aelod o blwyf Sant Denys, Llys‐faen ar y pryd, yn cymryd rhan mewn gweinidogaeth iacháu ac yn frwd o blaid cydraddoldeb i ferched yn gyffredinol. Roedd Joan wedi gweld â’i llygaid ei hun yr anawsterau yr oedd Linda Mary Evans (Edwards erbyn hyn) yn eu profi yn esgobaeth Llandaf, fel diacones yn Llanisien a Llys‐faen, ac roedd hi’n benderfynol o wneud rhywbeth ynghylch y peth.
Roedd Merched yn y Weinidogaeth yn werddon o dderbyniad, yn lle i orffwys ac ymwroli o’r newydd ac i ymroi i ddal ati, doed a ddêl. Ym 1986, bu’n destun rhaglen ddogfen ar y teledu fel rhan o’r gyfres ‘Wales on Sunday’, a gynhyrchwyd gan John Holdsowrth, a oedd yn offeiriad plwyf gyda’r Eglwys yng Nghymru yn Abertawe. Roedd pobl yn dod i’r Grŵp o bob cwr o’r de ac roedd yn cyflawni rôl hanfodol i ferched, yn sefyll dros urddas i ferched mewn diwylliant a oedd yn cael ei weld yn rhyfedd neu’n danseiliol yn aml.
Roedd Grŵp Merched yn y Weinidogaeth yn arbennig o bwysig i ferched a oedd am gael eu hordeinio yn esgobaeth Llandaf, nad oedd yn barod i dderbyn rhagor o ferched i urdd diaconesau, nac i ordeinio unrhyw ferched yn ddiaconiaid rhwng 1981 ac 1987 (er bod gan y rhai a drwyddedwyd eisoes hawl i barhau i wasanaethu). I mi, a oedd yn dod o Loegr ac eisoes yn ddiacones, ond dim ond nawr yn cael caniatâd i wasanaethu, roedd cefnogaeth y Grŵp Merched yn y Weinidogaeth yn achubiaeth o chwerthin a gobaith, ac yn ffynnon a lwyddodd i feithrin llawer o alwedigaethau.
“roedd cefnogaeth
Merched yn y
Weinidogaeth yn achubiaeth o chwerthin a gobaith”
Caplaniaeth Anglicanaidd Prifysgol Caerdydd yn 61 Plas y Parc, Caerdydd, lle roedd Grŵp Merched yn y Weinidogaeth yn cyfarfod yn yr 1980au
Y Parchedig Ganon Jo Penberthy
Ar 6 Ebrill 1994, wythnosau yn unig ar ôl i’r ferch gyntaf gael ei hordeinio i’r offeiriadaeth yn Eglwys Loegr, cafodd y Bil i ordeinio merched i’r offeiriadaeth yng Nghymru ei wrthod o leiafrif bychan gan Gorff Llywodraethol yr Eglwys yn Nhŷ’r Clerigion, ar ôl i leygwyr ei basio o fwyafrif llethol ac i’r Esgobion ei basio’n unfrydol.
Ni allai neb fod wedi rhagweld faint o dristwch y byddai hyn wedi’i achosi ledled Cymru, yn yr Eglwys a thu hwnt. Bu yn y penawdau newyddion am ddyddiau ar deledu a radio yng Nghymru ac yn y papurau newydd Cymreig. Roedd llythyrau protest yn llifo i swyddfeydd yr Esgobion. O fewn ychydig wythnosau, cynhaliwyd cyfarfod yn fy
mhlwyf i yn y canolbarth, lle penderfynodd Anglicaniaid o bob cwr o Gymru sefydlu sefydliad ymgyrchu o’r enw ‘Merched yn Offeiriad yng Nghymru’, a chefais fy ethol yn Ysgrifennydd! Symudodd pethau’n gyflym wedi hynny, ac o fewn ychydig wythnosau roeddwn i’n cael fy nghyfweld yn fyw gan Jenni Murray ar raglen radio ‘Woman’s Hour’ y BBC.
Dyma ddechrau dwy flynedd a hanner o waith caled iawn, ar ben fy ngwaith llawn amser fel llyfrgellydd a’m cyfrifoldebau yn y plwyf. Cynhaliwyd cyfarfodydd a threfnwyd deiseb, a dderbyniodd filoedd o enwau ac fe’i cyflwynwyd i’r Esgobion. Ymunodd pobl (lleyg a chlerigion), gan wisgo bathodynnau, ysgrifennu llythyrau a chynhyrchu cyhoeddiadau, codi arian, cynnal gwylnosau a gwasanaethau a gweddïo’n daer, gan wrthod gadael i’r mater ddiflannu.
Bu nifer o gefnogwyr yr ymgyrch (yn cynnwys fi) yn sefyll mewn etholiad ar gyfer Corff Llywodraethol yr Eglwys ac yn cymryd rhan yn ei drafodaethau dros y blynyddoedd nesaf. Yn y pen draw, ar 19 Medi 1996 (mae’r dyddiad wedi’i gerfio ar fy nghof) pasiwyd y Bil i ganiatáu ordeinio merched i’r offeiriadaeth ar ei drydydd darlleniad a’i ddarlleniad olaf yn y tri Thŷ ac roedd y ffordd ar agor o’r diwedd.
Y Parchedig Kathy Ferguson
Y Bleidlais Aflwyddiannus ar Ordeinio Merched yn Offeiriaid
1996 1994
Merched yn Offeiriad yng Nghymru
Y Parchedigion Jenny Wigley, Pat Ward, Mary Stallard yn protestio yn y Corff Llywodraethol ym 1995. Roedd y faner 'Consider My Call' yn y blaen yn her ymwybodol i’r Eglwys, a oedd wedi datgan blwyddyn o alwedigaeth dan y teitl 'Ystyriwch eich Galwad'
Darn o araith a roddwyd gan y Gwir Barchedig Roy Davies, Esgob Llandaf, ym mis Medi 1995, yn eilio’r bil a fyddai’n caniatáu ordeinio marched i’r offeiriadaeth ac yn egluro pam iddo newid ei bleidlais o ‘na’ i ‘ie’:
1997
Plwy’n eilio’r cynnig i’r bil i alluogi ordeinio marched yn offeiriaid gael ei ddarllen yr ail waith… alla i ddim parhau i ddweud ‘Na’, gan na all pethau barhau fel ag y maen nhw. Allwn ni ddim mynd ymlaen fel pe na bai dim wedi digwydd flwyddyn ar ôl blwyddyn. Roedd y bleidlais bryd hynny yn cyfeirio at gonsensws cynyddol. Dyna lle mae bod yn Anglican yn cyfrif. Y perygl gyda sefyllfa o fethu symud ymlaen ymhellach yw ein bod ni’n gadael i’r mater hwn reoli ein bywydau ar draul ein cenhadaeth ehangach.”
Newid Meddwl
Yn y cyfnod yn arwain at y Bleidlais Aflwyddiannus ym mis Ebrill 1994, ni fu braidd ddim ymgyrchu gan gefnogwyr ordeinio merched – roedd yr esgobion wedi gofyn i ni beidio, ac felly wnaethon ni ddim. Roedd sioc y profiad hwnnw, o fod mewn cyfarfod lle pleidleisiodd mwyafrif llethol yr aelodau o blaid ond bod y bil wedi’i wrthod oherwydd mai dim ond(!) 61% o glerigion a oedd o blaid, yn newid popeth.
Cerddais allan o’r neuadd yn Llanbedr Pont Steffan, a mynd draw at y camera teledu agosaf a gwneud fy araith ymgyrchu gyntaf. O fewn pythefnos, sefydlodd Kathy Ferguson, curad Llanidloes, gyfarfod i roi trefn arnom ni: sefydlwyd Merched yn Offeiriad yng Nghymru, gyda Kathy fel ysgrifennydd ac Eric Owen yn gadeirydd (byddai ef a minnau yn dod yn gyd‐gadeiryddion yn ddiweddarach) a phwyllgor bychan i drefnu cyfarfodydd, ymdrin â chyhoeddusrwydd a chynhyrchu deunyddiau ymgyrchu.
Cyn belled ag yr oedd pobl Cymru yn y cwestiwn, a’r rhan fwyaf o’r cyfryngau yn wir, roedd y peth mor amlwg: roedd ‘Yr Eglwys’ yn anghywir, a ni oedd yn iawn! Cawsom ein calonogi’n fawr gan eu hymateb,
ac roedd y ddwy flynedd nesaf yn gyfnod grymusol a llawen iawn yn aml – hyd yn oed pan oedden ni’n cyfarfod ar brynhawn dydd Sadwrn gwlyb yn neuadd yr eglwys yn Llanidloes!
Cafwyd arwydd fod pethau’n newid yn yr Eglwys hefyd pan ddatganodd Roy, a oedd yn Esgob Llandaf ar y pryd, ei fod wedi bod yn anghywir i bleidleisio ‘na’ – roedd hi’n amlwg bod yr Eglwys o blaid ordeinio merched i’r offeiriadaeth. Roedd hyn yn golygu bod yr esgobion nawr yn unfrydol yn eu cefnogaeth ac fe alwom ni ar y Fainc i gyflwyno bil newydd gerbron y Corff Llywodraethol cyn gynted â phosibl. Roeddynt yn amharod i ddechrau – ofn methu eto – ond roeddem ni, fel ymgyrch, ac yn enwedig y rhai ohonom ni ferched a oedd yn ddiaconiaid, yn teimlo ein bod ni’n barod i gymryd y risg. Roedd angen i’r Eglwys gael ei gweld yn unioni ei chamgymeriad – a hynny’n fuan.
Cafodd y bil ei basio o’r diwedd ar 19 Medi 1996, naw mlynedd i’r diwrnod y cefais fy ordeinio’n ddiacon, a chefais i a thua 70 o fy chwiorydd ein hordeinio’n offeiriaid ar 11 Ionawr 1997.
Y Parchedig Ganon Jenny Wigley
Ar ôl dwy flynedd o waith ymgyrchu gan y mudiad Merched yn Offeiriad yng Nghymru, o’r diwedd pasiwyd y bil a fyddai’n caniatáu i ferched ddod yn offeiriaid. Ddydd Iau, 19 Medi 1996 oedd hi; naw mlynedd i’r diwrnod y bu i minnau gael fy ordeinio’n ddiacon.
Cymaint oedd y diddordeb yn y bil fel bod cyswllt fideo wedi’i drefnu yn Theatr Cliff Tucker ar gampws Prifysgol Llanbedr Pont Steffan. Roedd llawer ohonom wedi ymgynnull yno i aros a gwylio, felly pan gyhoeddwyd y ffigurau pleidleisio cafwyd cymeradwyaeth frwd dros ben.
Tawelwyd llawenydd yr ymgyrchwyr o blaid cael merched yn offeiriaid pan gyhoeddwyd bod y Fainc yn bwriadu penodi ‘Esgob Cynorthwyol Taleithiol’.
Cysegrwyd y Canon David Thomas o Esgobaeth Abertawe ac Aberhonddu yn esgob bythefnos cyn ordeinio’r diaconesau i’r offeiriadaeth.
Yn y Corff Llywodraethol, dosbarthwyd dogfen yn cynnwys ‘canllawiau bugeiliol’ er gwybodaeth cyn cymryd y bleidlais. Mae’r rhan hollbwysig fel a ganlyn:
‘Mae’r Esgobion yn unfryd yn eu hymrwymiad i sicrhau lle parhaus ym mywyd yr Eglwys i’r sawl na allant ar sail
cydwybod dderbyn y sefyllfa newydd a grëwyd trwy ordeinio merched i’r offeiriadaeth. Eu dymuniad yw cadw’r undod gorau posibl yn yr Eglwys yng Nghymru ar gyfer y dyfodol rhagweladwy. Gan gadw hyn mewn cof, eu bwriad yw penodi esgob a fydd, ymhlith dyletswyddau eraill, yn gyfrifol am oruchwyliaeth fugeiliol y sawl na all dderbyn merched yn offeiriaid yn y Dalaith, gan gynrychioli eu barn yng nghynghorau’r Eglwys yng Nghymru. Bydd ef yn Esgob Cynorthwyol, wedi’i benodi gan un esgob a’i awdurdodi ganddynt i gyd i weinyddu yn eu hesgobaethau, a bydd yn rhannu cyfrifoldebau colegol gydag esgobion esgobaethol yn y Dalaith.’
Y Bleidlais Lwyddiannus
1996
…Pleidleisiodd Tŷ’r Clerigion 85 o blaid a 40 yn erbyn (roedd angen 84 o bleidleisiau i sicrhau mwyafrif gan ddwy ran o dair)…
…roedd y Lleygion ddwy bleidlais yn brin o fwyafrif o dri chwarter...
…a phleidleisiodd y chwe Esgob o blaid.
Y Parchedig Ganon Jenny Wigley
Offeiriaid newydd eu hordeinio, Cadeirlan Bangor, 11 Ionawr 1997
Yr Esgob Christina Odenberg (Esgobaeth Lund, Sweden) yn dawnsio gyda’r Esgob Tony Crockett, Esgob Bangor,
yng nghorff Cadeirlan Llandaf: y gwasanaeth i ddathlu’r 10fed pen‐blwydd yn 2007
Ar 11 Ionawr 1997, ordeiniwyd saith deg o ferched, a hwy oedd y merched cyntaf i gael eu hordeinio i’r offeiriadaeth yn yr Eglwys Anglicanaidd
yng Nghymru. Roedd pob sedd yn llawn yn y chwe chadeirlan yng Nghymru wrth i’n teuluoedd a’n cynulleidfaoedd lenwi’r corau i dystio i’r achlysur cysegredig, hanesyddol, hynod lawen hwn. Cefais innau fy ordeinio yng Nghadeirlan Bangor yng nghwmni fy holl deulu, a llond bws o blwyfolion a chyfeillion lleol a wnaeth ymdrech lew i fod yn bresennol i’m cefnogi ac i gydlawenhau â mi.
Erbyn i mi a’m hwyth cyd‐ddiacon (yn amrywio o 27 i 68 oed) gyrraedd cadeirlan Bangor ar y bore hanesyddol hwnnw, roeddem wedi aros am gyfnodau’n amrywio o 2 i 14 blynedd. Yn awr, o’r diwedd, roedd yr alwedigaeth yr oeddem i gyd wedi bod yn ymwybodol ohoni ers cyhyd yn mynd i gael ei gwireddu, ac ni allaf ddod o hyd i eiriau i ddisgrifio sut deimlad oedd hwnnw.
Ac os nad oedd diwrnod yr ordeinio ei hun yn ddigon, drannoeth roeddem i gyd wedi dychwelyd adref i’n plwyfi, gan weinyddu am y tro cyntaf erioed ym mhrif wasanaeth yr Eglwys, yr Ewcharist neu’r Cymun Bendigaid. Roedd fy Ewcharist cyntaf yn gyd‐ddathliad i gynulleidfaoedd ein dwy eglwys, a chyffro a llawenydd yr awyrgylch yn drydanol bron. Cefais y
pleser o ddewis yr emynau a’r caneuon, a phregethodd y ficer y diwrnod hwnnw ar fy rhan wedi’i wisgo fel diacon i’m cynorthwyo innau, fel yr oeddwn innau wedi ei gynorthwyo yntau ar hyd yr amser.
Gallaf gofio popeth bron am y bore hwnnw, hyd yn oed y ffordd yr oedd fy nhu mewn yn corddi wrth i mi ganu rhan offeiriadol y gwasanaeth am y tro cyntaf. Roedd gweinyddu’r cymun wedi cymryd mwy o amser nag arfer oherwydd bod y cymunwyr mor niferus. Yna, ar ôl y gwasanaeth buom yn tynnu lluniau a chael parti yn neuadd yr eglwys, gyda chacen hardd i ddathlu’r ordeinio, a llond gwlad o sgwrsio a chwerthin.
Wedyn, y foment a fu’n goron ar y cyfan i mi, oedd pan gyflwynodd y ficer, gyda gwên lydan ar ei wyneb, lestri cymundeb arian hardd i mi eu defnyddio yn y cartref. Dyma oedd anrheg y plwyfolion i mi i nodi’r achlysur. Rwyf wedi eu defnyddio lawer gwaith dros y blynyddoedd ac yn dal i’w trysori, fel cofnod o benwythnos bythgofiadwy ac arwydd gweladwy o gyfeillgarwch cariadus sydd wedi fy nghefnogi a’m hannog gydol fy ngweinidogaeth yn y plwyfi hyn. Braint o’r mwyaf yw bod yn offeiriad, ac rwy’n diolch i Dduw am y fraint a’r llawenydd dwfn a pharhaus a gefais yn ei sgil.
Ordeinio Merched yn Offeiriaid
1997
Er 2006, mae gwaith datblygu pwysig wedi’i wneud gan Goleg Mihangel Sant dan arweinyddiaeth y Prifathro, y Parchedig Ddr Peter Sedgwick, a grŵp o ferched sy’n cynrychioli pob un o’r chwe esgobaeth. Trefnwyd cynhadledd ganddynt, ‘Dathlu’r gorffennol, dychmygu’r dyfodol’, gyda merched o fyd y cyfryngau, busnes ac iechyd a’r Hybarch Joy Tetley, yr Athro Mary Grey a’r Esgob Christina Odenberg (Esgobaeth Lund, Sweden). Roedd y digwyddiad hwn yn dathlu degfed pen‐blwydd ordeinio merched yn offeiriaid. Llwyddodd i adfywio rhwydweithiau a helpu cefnogwyr i bennu blaenoriaethau.
2007
Y Parchedig
Kathy Ferguson
Y Parchedig Kathy Ferguson (ail o’r chwith), Cadeirlan Bangor
Yn 2008, pleidleisiodd Corff Llywodraethol yr Eglwys yng Nghymru yn erbyn ordeinio merched yn esgobion o fwyafrif bychan yn Nhŷ’r Clerigion. Bu hyn yn drobwynt pwysig i’n Heglwys.
Roedd ein hesgobion wedi cyhoeddi eu bwriad i godi mater ordeinio merched yn esgobion, i bob diben fel mesur sengl (heb ddeddfwriaeth wahaniaethol, ychwanegol) yn y Corff Llywodraethol. Roeddem yn falch eu bod mor ddewr â gwneud hyn. Yn y dadleuon dilynol, cynigwyd llawer o ddiwygiadau a chafwyd pleidlais ar ddarparu Esgob Cynorthwyol Taleithiol arall i ofalu am y gwrthwynebwyr. Collwyd y bleidlais honno, ond o ddim ond tair pleidlais yn Nhŷ’r Clerigion.
Y newyddion da oedd bod mwyafrif clir o blaid merched yn esgobion yn Nhŷ’r Lleygion. Rhoes gyfle hefyd i’r sawl a oedd yn wrthwynebwyr cydwybodol i weinidogaeth gyfartal gymryd cyfrifoldeb am eu safiad: ar ôl ennill y bleidlais, ni allai’r sawl a oedd yn gwrthwynebu gweinidogaeth esgobaethol gynhwysol bellach honni eu bod yn ddioddefwyr, nad oedd neb yn gwrando ar eu llais.
Rhoes y sefyllfa hon hwb pellach i gefnogwyr gweinidogaeth gyfartal i fod yn drefnus a gweithio tuag at newid diwylliannol mewn Eglwys lle’r oedd gan gefnogwyr gweinidogaeth (wrywaidd) anghynhwysol ffocws, arian, trefn a chefnogaeth brif ffrwd. Ystyrid gweinidogaeth gynhwysol merched o hyd fel rhywbeth ar y cyrion, gwirfoddol i raddau helaeth, llai trefnus a chyda llawer llai o gefnogaeth.
Tasg fawr oedd ail‐hawlio ‘traddodiad’ fel rhywbeth sy’n fyw, a hyrwyddo dealltwriaeth o’r gair ‘catholig’ fel rhywbeth cynhwysol ac o’r gair ‘efengylaidd’ i olygu newyddion da i bawb. Yn 2008 roedd y dasg o’n blaenau’n ymddangos yn llafurus, ond yn y gynhadledd ddathlu yn 2007 roedd yr Esgob Christina wedi ein hannog i gael ein harwain gan ras y sawl sy’n ymaddasu i waith yr Ysbryd, yn hytrach na bod yn Eglwys sy’n addasu i’r rhai sy’n dal pawb arall yn ôl.
Merched yn Esgobion – y Cynnig Cyntaf
Bil cyntaf merched yn esgobion (methu) 2008
Cefnogwyd y Bil yn unfrydol gan Dŷ’r Esgobion, a’i basio gan Dŷ’r Lleygion, ond methwyd â sicrhau mwyafrif o ddwy ran o dair yn Nhŷ’r Clerigion. Methodd y Bil pan wrthodwyd gwelliant a fyddai wedi cynnig goruchwyliaeth esgobaethol wahanol i’r sawl na fyddai’n gallu derbyn gweinidogaeth esgob a oedd yn ferch.
Yn ôl y gwelliant hwnnw, fel y’i cynigiwyd gan y Pwyllgor Dethol, byddai ‘Mainc yr Esgobion yn darparu gofal bugeiliol a chymorth trwy Esgob neu Esgobion Cynorthwyol i’r sawl na all dderbyn ordeinio merched yn offeiriaid ac esgobion ar sail cydwybod’. Mewn gwirionedd, nid oedd holl aelodau’r Pwyllgor Dethol yn cytuno y dylai’r gwelliant ddarparu ar gyfer y sawl na allai dderbyn merched yn esgobion.
Y Bleidlais “o hyn ymlaen y gall dynion a merched yn yr Eglwys yng Nghymru gael eu hordeinio yn Esgobion”: Tŷ’r Lleygion O blaid: 52 Yn erbyn: 19 Ymatal: 1 Tŷ’r Clerigion O blaid: 27 Yn erbyn: 18 Ymatal: 1 Tŷ’r Esgobion O blaid: 4 Yn erbyn: 0 Ymatal: 0
2008 2006
Y Parchedig
Mary Stallard
Daeth yr hwb i adolygu rôl merched yn yr Eglwys yng Nghymru o’r tu hwnt i’r Dalaith. Yn 2006 bu’r Parchedig Joanna Penberthy a’r Parchedig Ganon Mary Stallard yn cynrychioli’r Eglwys yng Nghymru yng Nghynhadledd y Cenhedloedd Unedig ar Statws Merched yn Efrog Newydd gan adrodd yn ôl i’r Corff Llywodraethol. Eu hargymhelliad oedd bod Corff Llywodraethol yr Eglwys yng Nghymru yn cydnabod Nod Datblygu’r Mileniwm, sef cynrychiolaeth gyfartal i ferched wrth wneud penderfyniadau ar bob lefel, ac ymrwymiad y Cyngor Ymgynghorol Anglicanaidd i ymdrechu i gyflawni hyn yn yr holl daleithiau Anglicanaidd. Felly, ym mis Medi 2006, penderfynwyd sefydlu gweithgor i adolygu cynrychiolaeth merched yng ngwaith a strwythur yr Eglwys yng Nghymru a gwneud argymhellion am y ffordd y gallai’r Dalaith weithio tuag at gyflawni Nodau Datblygu’r Mileniwm.
Bu’r Gweithgor yn pwyso a mesur materion cydraddoldeb a chynrychiolaeth merched yn yr Eglwys yng Nghymru’n ofalus gan ddod i’r farn y bydd yr Eglwys mewn gwell lle i gwblhau ei chenhadaeth pan fydd ei holl aelodau wedi’u galluogi i gydnabod yn llawn eu doniau a’u dyletswyddau, ac arfer eu talentau unigryw a’u galwedigaethau fel unigolion. Nododd y Gweithgor nifer o bryderon: patrwm defnyddio merched ordeiniedig mewn plwyfi; diffyg unrhyw benodiadau uwch i ferched yn yr Eglwys; parhau i
ordeinio’r sawl sy’n gwrthwynebu ordeinio merched. Daethant yn ymwybodol o fodolaeth diwylliant o wahaniaethu, bwlio ac allgau bwriadol ar sail rhyw yn rhai o adrannau’r Eglwys. Nododd y Gweithgor hefyd ddiffyg mawr o ran cynrychiolaeth merched ar bwyllgorau ac ar lefel esgobaethol a diffyg ymrwymiad i fynd i’r afael â materion cydraddoldeb rhywiol.
Derbyniwyd argymhellion y Gweithgor i fynd i’r afael â’r anghydraddoldebau a nodwyd. Yn 2011, cyfarfu’r Gweithgor i adolygu cynnydd ac roedd yn falch o weld ymrwymiad parhaol yr Eglwys yng Nghymru i fynd i’r afael ag anghydraddoldeb a chynrychiolaeth merched dros y tair blynedd o 2008 i 2011, fel y gwelwyd yn sgil y cynnydd sylweddol a wnaed.
Dr Gill Todd
Cynrychiolaeth Merched yn yr Eglwys yng Nghymru
Adolygu Rôl Merched
2013
Fodd bynnag, yn niwedd 2013, er bod yr Eglwys wedi cymeradwyo penodi merched yn esgobion, teimlwyd bod materion cydraddoldeb wedi llithro i lawr yr agenda, wrth i’r Eglwys fynd ati i weithredu’r Arolwg Taleithiol (Harries). Mae cynnydd tuag at wneud newidiadau sylfaenol mewn diwylliant sefydliadol yn aml yn broses anghyson, ond cytunwyd i adolygu’r sefyllfa yn drylwyr. Roedd canfyddiadau cynnar yn 2014 yn dangos bod materion megis gweithredu ardaloedd gweinidogaeth, y nifer fach o ferched mewn swyddi uwch, a’r diffyg cynrychiolaeth gyda’i gilydd yn cyfrannu at leihad yn rôl merched yn yr Eglwys yng Nghymru, sy’n destun siom, a bydd angen arweinyddiaeth gadarn i unioni’r sefyllfa.
2009 2011
Yr Hybarch Peggy Jackson (chwith), yn cael ei sefydlu’n Archddiacon Llandaf, 2009; Y Tra Pharchedig Ddr Sue Jones (de), yn cael ei sefydlu’n Ddeon Bangor, 2011
Yn Ddiacones Wrth weithio fel athrawes yn yr 1960au penderfynais archwilio a fyddai modd i ferch weinidogaethu yn yr Eglwys yng Nghymru. Ar ôl ychydig o ddryswch, gan nad oedd gennyf syniad sut i fynd yn fy mlaen, gwelais yr Esgob Bartlett yn Llanelwy, a dywedodd yntau ‘Rhaid i ni ddechrau yn rhywle, felly dewch i ni ddechrau yma!’
Yn Lloegr ar y pryd, roedd yn rhaid i ferch dreulio o leiaf ddwy flynedd fel gweithwraig blwyf cyn y gellid ei hystyried ar gyfer gweinidogaeth diacones, ond nid oedd hyn yn wir yng Nghymru! Penderfynodd yr Esgob Bartlett ‘Gallwn ni wneud yn well na hyn!’ Addasodd y Drefn i Ddiaconiaid ac ym mis Hydref 1968 cefais fy sefydlu’n Ddiacones ar unwaith.
I’r merched a oedd wedi hyfforddi gyda mi ac a oedd wedi mynd yn Weithwyr Plwyf yn Lloegr, y cwestiwn a ofynnwyd oedd a fyddent yn cael caniatâd i bregethu. Pan ofynnais i Reithor y Fflint a oedd yn fodlon i mi bregethu, atebodd, “Ydw, wrth gwrs. I ba ddiben ydych chi’n meddwl rydych chi’n dod yma?” Felly dechreuais bregethu gyda’r nos ar fy Sul cyntaf, ar ôl cael fy sefydlu’n Ddiacones yn y bore! “Felly, beth ydych chi am i mi ei wneud?” gofynnais drannoeth i’r Rheithor ar ôl y Weddi Foreol. “Wel, fy merch,” atebodd, “edrychwch o’ch cwmpas i weld beth sydd angen ei wneud. Peidiwch â gwneud dim byd gwirion. A dywedwch wrtha’i beth rydych chi wedi’i wneud wedyn.”
Yn Ddiacon Nid oedd cael fy ordeinio’n offeiriad ar yr agenda mewn gwirionedd, ond ym 1980 pleidleisiodd y Corff Llywodraethol o blaid caniatáu i ferched gael eu hordeinio’n Ddiaconesau. Ar ôl bod yn ddiacones am ddeuddeg mlynedd, fe’i cefais yn anodd egluro i bobl (ac i mi fy hun) beth fyddai’r gwahaniaeth. Yn 1986, symudais i Gorwen a gofynnodd yr Esgob Alwyn i mi fod yn ‘Ddiacon â Gofal’ ym Mryneglwys. I ddechrau, roeddwn i’n ofalus ynghylch defnyddio gwin a bara wedi’u cysegru ymlaen llaw ar gyfer Ewcharist y plwyf, ond sylweddolais mai gwledd Duw ydoedd, ac y gallwn adael iddo Ef drin y cymhlethdodau! Fy swydd i yn syml oedd caru ei bobl.
Roedd y blynyddoedd fel Diacon â Gofal yn werthfawr iawn ond weithiau’n rhwystredig. Roedd y blynyddoedd o ddadlau a thrafod, llythyrau a
phleidleisiau yn y Corff Llywodraethol weithiau’n arwain at ddiflastod a phenbleth. Serch
hynny, roeddent yn gyfle i bwyso a mesur ystyr ‘offeiriadaeth’ a’r Ewcharist, ac yn dangos yr angen i ddatblygu gweithredoedd a meddyliau creadigol; yn ystod y cyfnod roedd yn ddefnyddiol bod rhywun wedi disgrifio tasg yr offeiriad fel ‘datblygu cynulleidfa offeiriadol’.
Margaret Harvey oedd y ddiacones gyntaf i gael ei thrwyddedu y tu hwnt i
Landaf.
Ar Daith Y Parchedig
Margaret Harvey
1960s 1986 1968 1980 1997
Y rhan fwyaf cyffrous o’r penwythnos ordeinio ym 1997 oedd yr hyn a ddigwyddodd drannoeth. Yn fy mhlwyf i, ar ôl y Cymun fore Sul, roedd pobl yn dweud,
“Doedden ni ddim yn meddwl y byddai dim byd yn wahanol ‐ ond roedd yn wahanol! Nawr rydyn ni’n deall beth rydych chi wedi bod yn ei ddweud.
Nid eich swper chi ydyw ‐ ond ein swper ni!”
Yn Offeiriad
Merched gyda’i gilydd – agenda flaengar Y tro cyntaf i ni gyfarfod – dim ond chwech ohonom, lleyg ac ordeiniedig – oedd ym mis Awst 2010, am 24 awr yn Llangasty Tal‐y‐bont: grŵp o ‘ferched blaenllaw’, yn pryderu am rolau merched yn yr Eglwys yng Nghymru. Buom yn addoli gyda’n gilydd, yn rhannu storïau, problemau a phryderon, ac yn gofyn beth y gallem ac y dylem ni ei wneud i helpu’r Eglwys yng Nghymru a merched yr Eglwys i wireddu eu llawn botensial ar gyfer y weinidogaeth. Nodwyd tir cyffredin gennym, ac aethom ati i osod agenda flaengar i ni ein hunain – siarad a gweithio gyda’r esgobion, gyda strwythurau’r Eglwys, a rhwydweithio’n lleol â niferoedd ehangach o ferched yn y weinidogaeth. Y prif faterion oedd: grwpiau cymorth i ferched, merched mewn swyddi uwch, eglurder o safbwynt strwythurau’r eglwys, rolau merched yn arwain newid strwythurol a diwylliannol ac anghenion hyfforddiant cysylltiedig.
Yn dilyn yr ail gyfarfod ym mis Ionawr 2011, ym Mhenarlâg, penderfynwyd ar enw (o Lyfrgell Deiniol Sant) a strwythur lled ffurfiol – sef y dylem gyfyngu ar ein rhifau i ddim ond pedwar aelod o bob esgobaeth, a hynny drwy wahoddiad o blith pobl leyg ac ordeiniedig, ynghyd â llywydd cenedlaethol Undeb y Mamau yng Nghymru ac unrhyw swyddogion gweinidogaethol taleithiol benywaidd a oedd mewn swydd. Parhawyd â’r drefn hon gan gyfarfod ddwywaith y flwyddyn ar gyfartaledd, i drafod a gweddïo, a cheisio clywed a chryfhau lleisiau merched yn yr Eglwys yng Nghymru.
Diolch yn gyntaf i Gorff y Cynrychiolwyr ac yna i Ymddiriedolaeth Isla Johnston, fe lwyddwyd i drefnu dwy gynhadledd ddeuddydd, i groesawu holl ferched ordeiniedig y dalaith i gynorthwyo â’u hanghenion datblygu penodol yn y cyfnod hwn o newid. Darparwyd adnoddau, cefnogaeth ac anogaeth i’r sawl a gymerodd ran yn y ddadl ar ferched yn esgobion yn y Corff Llywodraethol, ac yn y trafodaethau dilynol ar God Ymarfer Esgobion.
Ym mis Medi 2014, cynhaliwyd Cynhadledd ‘Croesi’r Trothwy’ yn Llandaf, i ddathlu a nodi’r trothwy hynod bwysig – 12 Medi 2014 – pan ddaeth marched, o’r diwedd, yn gymwys, ar delerau cyfartal â dynion, i fod yn esgobion yn yr Eglwys yng Nghymru.
“Dyma’r cyfle gwirioneddol
cyntaf a gefais i gwrdd â merched
ordeiniedig a lleyg o bob cwr o’r dalaith, ers
dyddiau’r grŵp Merched yn
Offeiriaid yng Nghymru.”
Grŵp Deiniol Sant
2010 2014 2011 2013
Yr Hybarch Peggy Jackson
Cyfarfod Grŵp Deiniol Sant, Llyfrgell Gladstone, 2014
Ar ôl methiant y Bil cyntaf yn 2008, cyflwynodd Mainc yr Esgobion Fil newydd i’r Corff Llywodraethol yn 2012 a oedd yn cynnig proses dau gam: (1) byddai cytundeb ar yr egwyddor o ganiatáu i ferched gael eu hordeinio’n esgobion; (2) ni ddigwyddai hynny tan y byddai darpariaeth wedi’i chytuno ar gyfer y sawl a oedd yn wrthwynebus.
Ni allai nifer o’r rhai a oedd wedi ymgyrchu o blaid merched yn esgobion gefnogi’r posibilrwydd o ‘ddeddfwriaeth’ ar gyfer y sawl na fedrai dderbyn merched yn esgobion. Roeddem hefyd yn bryderus ynghylch y posibilrwydd o oedi di‐ben‐draw. Daeth tair ohonom ynghyd – Canon Jennifer Mole, yr Archdddiacon Peggy Jackson a minnau – i lunio gwelliant ar gyfer y Pwyllgor Dethol a oedd yn archwilio’r Bil. Cawsom y syniad o gadw’r camau – ond gydag amserlen benodedig. Yn sgil hynny, yng ngham dau byddai’r Bil yn dod i rym ar ôl blwyddyn heb unrhyw rag‐amodau. Ac yr 0eddem yn gwbl benderfynol pa ddarpariaeth bynnag a wneid, y byddai ar lun côd ymarfer, yn hytrach nag yn rhan o gyfraith yr eglwys.
O’r diwedd, ysgrifennwyd a chyflwynwyd y gwelliant yn fy enw i a Peggy, gan nad oedd Jenny Mole bellach ar y Corff Llywodraethol. Roeddem yn bendant o’r farn bod angen codi ymwybyddiaeth o’r materion y tu hwnt i ffiniau cyfarfod y Corff Llywodraethol, felly cyflwynwyd cwestiwn ffurfiol gennym yn y cyfarfod ym mis Ebrill yn gofyn pa welliannau yr oedd y Pwyllgor Dethol wedi’u derbyn. O ganlyniad i hynny, roedd ein gwelliant yn awr yn wybodaeth gyhoeddus – cam cwbl hanfodol, oherwydd roedd y Pwyllgor Dethol wedi ei ystyried ac wedi gwrthod ei dderbyn.
Yr unig ffordd ymlaen oedd i ni ein hunain fynd ati i’w gyflwyno, fel gwelliant i Fil yr Esgobion yn ystod y cyfnod Pwyllgora, pan ddaeth y Bil gerbron y Corff Llywodraethol ym mis Medi 2013. Roedd hyn yn dipyn o
fenter! Aethom ati i e‐bostio llythyr yn egluro ein hachos at bob aelod clerigol ac eithrio’r rhai y gwyddem eu bod yn sicr yn wrthwynebus, gan ofyn iddynt ei anfon ymlaen at unrhyw aelodau lleyg y gwyddent amdanynt. Beth bynnag fyddai’r canlyniad, o leiaf byddai gan bobl yr wybodaeth ddiweddaraf.
Cyfarfu’r Corff Llywodraethol yn Llanbedr Pont Steffan ddydd Mercher 11 a dydd Iau 12 Medi. Noswyl y bleidlais, estynnwyd gwahoddiad i unrhyw un a hoffai drafod y materion i gyfarfod agored yn un o ystafelloedd seminar y coleg. Bu’r trin a’r trafod yn faith. Roedd llawer yn poeni y byddai hyn yn chwalu’r cyfle gorau a oedd gennym o gael merched yn esgobion, gan ddweud y dylem gefnogi’r Bil yn hytrach nag atal ein pleidlais pe bai’r gwelliant yn methu. Ond roedd sylwedydd yn bresennol ar ran Eglwys Loegr – a dywedodd yntau os oeddem yn credu bod y Bil yn anghywir y dylem yn syml ddigon bleidleisio ‘na’.
Noson ddi‐gwsg a gafodd llawer ohonom y noson honno, ond rhoes Peggy a minnau ar ddeall i bawb y byddem yn pleidleisio ‘na’ pe na bai’r gwelliant yn cael ei dderbyn. Roedd gofid mawr – a llawer o bwysau arnom i ildio. Os oedd pethau’n anodd nos Fercher, roedd bore Iau yn anos byth. Cynigodd Peggy y gwelliant, ac eiliais innau. Pleidleisiodd y cyfarfod. Dim ond mwyafrif syml oedd ei angen arnom a chafwyd hynny’n hawdd.
Pan bleidleisiwyd yn ôl ‘tai’ ar welliant y Bil i alluogi ordeinio merched yn esgobion, roedd y mwyafrifoedd o blaid yn anferth.
Merched yn Esgobion – Yr Ail Gyfle
2012 Tŷ’r Lleygion Tŷ’r Clerigion Tŷ’r Esgobion
O blaid: 57 Yn erbyn: 14 Ymatal: 2 O blaid: 37 Yn erbyn: 10 Ymatal: 0 Unfryd
Y Parchedig Ganon Jenny Wigley
GAN NAD YW Cyfraith a Chyfansoddiad yr Eglwys yng Nghymru hyd yma wedi caniatáu ordeinio merched yn Esgobion
A CHAN EI BOD yn awr yn briodol yn yr Eglwys yng Nghymru bod merched yn gymwys i’w cysegru i Urdd Sanctaidd Esgob
A CHAN MAI bwriad yr Eglwys yng Nghymru yw parhau gweinidogaeth yr eglwys gyffredinol yn ei thair urdd o Esgobion, Offeiriaid a Diaconiaid a pharhau’n rhan o’r Un Eglwys Lân Gatholig ac Apostolig
A CHAN FOD yr Eglwys yng Nghymru, yn ddarostyngedig i ddarpariaethau’r gyfraith sifil ar gydraddoldeb a materion perthnasol eraill, yn dymuno parchu’r rhai hynny na allant o gydwybod dderbyn bod merched yn gymwys i’w cysegru i Urdd Sanctaidd Esgob
DEDDFER TRWY HYN YMA fel a ganlyn:
1. O hyn allan yn yr Eglwys yng Nghymru bydd yn gyfreithlon cysegru merched yn esgobion.
2. Lle bynnag yng Nghyfansoddiad yr Eglwys yng Nghymru, y Llyfr Gweddi Gyffredin i’w ddefnyddio yn yr Eglwys yng Nghymru neu unrhyw drefn gwasanaeth a awdurdodwyd yn gyfreithlon i’w defnyddio yn yr Eglwys yng Nghymru y cyfeirir at esgob, ystyrir bod y cyfeiriad yn cynnwys merched a gysegrwyd yn esgobion.
3. Daw darpariaethau’r Canon hwn i rym flwyddyn ar ôl cyhoeddi’r Canon hwn.
4. Wrth gymeradwyo’r Canon hwn, mae’r Corff Llywodraethol yn ymddiried i Fainc yr Esgobion i gytuno yn ddi‐oed ar Gôd Ymarfer a fydd yn rhwymo’r Fainc i wneud darpariaethau i sicrhau holl aelodau’r Eglwys yng Nghymru, gan gynnwys y rhai hynny sy’n gwrthwynebu o gydwybod ddarpariaeth Adran 1, fod yr Eglwys yng Nghymru yn eu derbyn a’u gwerthfawrogi.
Yr Eglwys yn dweud ‘Ie’!
2013
CANON I ALLUOGI CYSEGRU MERCHED YN ESGOBION (Cyhoeddwyd 12 Medi 2013)
2014
4 Medi 2014
Yn dilyn y bleidlais hanesyddol ym mis Medi 2013 pan basiodd Corff Llywodraethol yr Eglwys yng Nghymru y Bil a fyddai’n galluogi bod swydd Esgob yng Nghymru yn agored i bawb sy’n cael eu galw i’r weinidogaeth, waeth beth fo’u rhyw, croeswyd y trothwy terfynol flwyddyn yn ddiweddarach pan ddaeth y Bil yn Gyfraith. I nodi’r achlysur, cynhaliwyd cynhadledd yng Ngholeg Mihangel Sant, yn Llandaf dan y teitl ‘Croesi’r Trothwy’.
Cymerodd nifer o ferched blaenllaw o daleithiau, enwadau a gyrfaoedd eraill ran allweddol yn y gynhadledd, gan rannu eu profiadau amrywiol o arwain, fel y gallem ni yng Nghymru ddysgu ganddynt wrth groesi’r trothwy i arweinyddiaeth gwbl newydd yn ein Heglwys ein hunain. Derbyniwyd neges o ewyllys da a bendith oddi wrth yr Esgob Victoria Matthews o Dunedin, yr Esgob Catherine Roskam a’r Esgob Sue Moxley o UDA, gan ein cysylltu â thaleithiau eraill y Cymundeb Anglicanaidd. Y prif siaradwyr oedd yr Esgob Geralyn Wolf (cyn‐Esgob Rhode Island, UDA) a’r Parchedig Brebend Jane Tillier (un o’r wyth merch yn Eglwys Loegr a oedd bryd hynny wedi’u hethol i fynychu cyfarfodydd Tŷ’r Esgobion). Cafwyd hanes teimladwy eu llwybrau yn y weinidogaeth a arweiniodd at eu sefyllfaoedd presennol.
Yna rhannwyd y mynychwyr yn grwpiau, i fyfyrio ar gwestiynau allweddol: wrth i’r Bil ddod yn gyfraith, beth yw ein gobaith am a ddaw? ... ein hofnau? ... a’n disgwyliadau? Gan ddefnyddio ymatebion y grwpiau, aed ati yn y prynhawn i gynnal panel trafod dan gadeiryddiaeth y Parchedig Mary Stallard a oedd yn cynnwys, yn ogystal â’r prif siaradwyr, y Gwir Barchedig Gayle Harris (Esgob cynorthwyol Massachusetts); y Parchedig Ddr Jennie Hurd (Cadeirydd Synod y Methodistiaid Cymru); Barwnes Eluned Morgan; a’r Dr Gill Todd (Cadeirydd Gweithgor Cydraddoldeb Rhywiol y Corff Llywodraethol). Cafwyd trafodaeth fywiog ar brydiau wrth i siaradwyr ddwysbigo’r teimladau hynod ddwys a feddai rhai o’r mynychwyr.
Parhaodd y sgwrsio dros swper, cyn i bawb symud ymlaen i wasanaeth y Cymun yng Nghadeirlan Llandaf, gyda’r Esgob Geralyn yn llywyddu a’r Parchedig Mary Stallard yn pregethu’n deimladwy ac eto’n heriol. Daeth y gwasanaeth i ben, fel y gwasanaeth i ddathlu degfed pen‐blwydd merched yn offeiriaid, gyda phobl yn dawnsio yng nghorff yr eglwys, a rhai yn eu dagrau, yn amlwg wedi’u symud gan yr Ysbryd. Cynhaliwyd parti yng Ngholeg Mihangel Sant i roi clo ar y diwrnod, gyda theisen arbennig ar siâp meitr yn gwmpeini i wydraid o win pefriog!
1884
Cynhadledd Croesi’r Trothwy
Yr Esgob Gayle Harris a’r Esgob Geralyn Wolf yn y Gynhadledd
Y Parchedig
Jan Gould
Esgob o UDA yn gwneud hanes yn Llandaf Tra oedd yr Arlywydd Barack Obama’n mwynhau swper yng Nghastell Caerdydd ar ôl diwrnod yn uwchgynhadledd NATO, cwta filltir i ffwrdd yng Nghadeirlan Llandaf, roedd ei gydwladwraig, yr Esgob Geralyn Wolf, cyn-Esgob Rhode Island, yn gwneud hanes, trwy fod yr esgob Anglicanaidd benywaidd cyntaf i arwain gwasanaeth yng Nghadeirlan Llandaf (4 Medi). Roedd y gwasanaeth cyhoeddus yn rhan o ddigwyddiad o’r enw ‘Croesi’r Trothwy’, a gynhaliwyd i ddathlu’r ddeddfwriaeth newydd sydd ar gychwyn yng Nghymru sy’n caniatáu ordeinio merched yn esgobion.
Daeth esgob arall o’r Unol Daleithiau i ymuno â hi – yr Esgob Gayle Harris, Esgob Cynorthwyol Massachusetts, a wnaeth hanes ddydd Sul trwy fod yr esgob Anglicanaidd benywaidd cyntaf i lywyddu mewn gwasanaeth yng Nghymru gyfan pan ymwelodd â chadeirlan Llanelwy. Mae’r ddeddfwriaeth i ordeinio merched yn esgobion yng Nghymru’n dod i rym ar 12 Medi, flwyddyn union ar ôl ei phasio gan Gorff Llywodraethol yr Eglwys yng Nghymru.
Datganiad i’r Wasg
Yr Esgob Geralyn
Wolf yn siarad yng
Nghynhadledd ‘C
roesi’r Trothwy’
y Parchedig Brebend Jane Tillier yn siarad yng Nghynhadledd ‘Croesi’r Trothwy’
Parti’r Seintwar, gwasanaeth dathlu Cadeirlan Llandaf
Sesiwn y panel yn y Gynhadledd. Chwith i’r dde:
Yr Esgob Gayle Harris, y Farwnes Eluned Morgan,
y Dr Gill Todd, y Parchedig Mary Stallard
(Cadeirydd), y Parchedig Ddr Jennie Hurd,
yr Esgob Geralyn Wolf, y Parchedig Brebend Jane Tillier
Y cwestiwn sy’n parhau o hyd ar ôl y diwrnod hynod ysbrydoledig hwnnw i bawb a oedd yno yw ...
pryd y gwelwn ni ein hesgob benywaidd cyntaf yng Nghymru?
Gwasanaeth dathlu Cadeirlan Llandaf, 4 Medi 2014. Y Gwir Barchedig Geralyn Wolf yn llywyddu, y Canon Jennifer Mole yw’r diacon
(Ch) Llun papur newydd o’r Ddiacones Joanna Legg (yn ddiweddarach, y Parchedig Ganon Jo Penberthy). (L) Deaconess Joanna Legg (later Revd Canon Jo Penberthy) press cutting
(Ch) Y Parchedig Jenny Wigley ar ôl ei hordeinio’n offeiriad yng Nghadeirlan Tyddewi, 1997
(L) Revd Jenny Wigley after ordination as a priest at St David's Cathedral, 1997
(Uchod) Degfed pen‐blwydd ordeinio merched yn offeiriaid am y tro cyntaf yng Nghadeirlan Tyddewi, 2007.
(Above) 10th anniversary of the first ordination of women priests, St David’s Cathedral, 2007
Cydnabyddiaeth Mae Grŵp Deiniol Sant yn cydnabod yn ddiolchgar yr anogaeth a’r cymorth a gafwyd gan y canlynol:
Ymddiriedolaeth Isla Johnston am y grant i alluogi cyhoeddi’r llyfryn hwn
Y Parchedig Chwaer Teresa White CSA am wybodaeth werthfawr ar hanes diaconesau cynnar
Y Parchedig Jonathan Durley am wybodaeth am chwiorydd Byddin yr Eglwys
Mr David Lambert a Mrs Harriet Morgan am gymorth archifol
Cathy Grove am sgiliau golygyddol proffesiynol a hir amynedd
Staff Corff Cynrychiolwyr yr Eglwys yng Nghymru yn enwedig Ritchie Craven am ddylunio a chynhyrchu’r llyfryn
ISBN 978‐0‐85326‐070‐7
Dyluniwyd a chynhyrchwyd gan Gyhoeddiadau’r Eglwys yng Nghymru Cyfieithwyd gan Testun Cyf, www.testun.co.uk Hawlfraint 2014: Corff Cynrychiolwyr yr Eglwys yng Nghymru
(Dde) Yr Esgob Gayle Harris (Esgob Cynorthwyol, Massachusetts), yr esgob benywaidd cyntaf i lywyddu a phregethu mewn Cadeirlan yng Nghymru, Llanelwy, 31 Awst 2014
(R) Bishop Gayle Harris (Suffragan Bishop, Massachusetts) becomes the first woman bishop to preside and preach in a Welsh Cathedral, St Asaph, 31st August 2014
(Ch) Yr Esgob Gayle Harris (Esgob Cynorthwyol, Massachusetts) yng Nghapel Llyfrgell Gladstone, Penarlâg, Awst 2014
(L) Bishop Gayle Harris (Suffragan Bishop, Massachusetts) in the Chapel at Gladstone's Library, Hawarden, August 2014
(Ch) Siambr Atsain Cadeirlan Gwynllyw, Casnewydd, lle canwyd y Chwarter Caniad i ddathlu derbyn merched yn esgobion
(L) Ringing Chamber of St Woolos Cathedral, Newport, where Quarter‐Peal was rung to celebrate the opening of the Episcopate to women