1  

saqarTvelos agraruli universitetis vasil

gulisaSvilis saxelobis satyeo instituti

d a s k v n a

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebis satyeo-

paTologiuri mdgomareobis Seswavlisa da maTi

gamajansaRebeli RonisZiebebis SemuSavebis Sesaxeb

Tbilisi - 2013

  

2  

     S i n a a r s i

                                                                                                                                             gv.

Sesavali --------------------------------------------------------------------------------- 3 

1. Tavi I – gamokvlevis samusao programa da meTodika ---   4

2. Tavi II – TuSeTis fizikur-geografiuli pirobebis

mokle daxasiaTeba ------------------------------------------------------------  5 

3. Tavi III sosnovskis fiWvis (Pinus Sosnovskyi Nakai)

bioekologiur TaviseburebaTa mokle daxasiaTeba --------- 7

4. Tavi IV TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebis

satyeo- paTologiuri gamokvlevis Sedegebi ------------------- 8

daskvnebi --------------------------------------------------------------------------- 23

fiWvnarebis gamajansaRebeli RonisZiebani ------------------- 24

literatura ----------------------------------------------------------------------- 28

danarTi – 1: TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebSi

aRebuli niadagis nimuSebis analizebis monacemebi

danarTi – 2: TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebSi

mimdinare procesebis suraTebi

danarTi – 3: TuSeTis dacul teritoriebze mavnebliT

dazianebul marSrutebze (14 marSrutze), lentiseburi

aRricxvebisas koromebis sataqsacio aRwerebi

  

3  

Sesavali

winamdebare angariSSi warmodgenilia TuSeTis daculi teritoriebis

fiWvnarebSi Catarebuli satyeo-paTologiuri mdgomareobis gamokvlevis

Sedegebi.

aRniSnulis gamokvlevebi Catarda saqarTvelos garemos dacvisa da

bunebrivi resursebis saministros daculi teritoriebis saagentosa da

saqarTvelos agrarul universitets Soris dadebuli xelSekrulebis (# get-

28 11 ivlisi 2013w.) Sesabamisad.

satyeo-paTologfiuri gamokvlevebi Catarda amave universitetis

v.gulisaSvilis saxelobis satyeo institutis mecnier TanamSromlebisa da

mowveuli specialistebis mier.

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebSi satyeo-paTologiuri

gamokvlevebis mosamzadebeli da savele samuSaoebi Catarda 2013 wlis 11 - 27

ivliss.

Llaboratoriul samuSaoebsa da savele satyeo-paTologiur gamokvlevebSi

monawileobdnen:

1. supataSvili arCili – saqarTvelos agraruli universitetis vasil

gulisaSvilis saxelobis satyeo institutis tyis dacvis ganyofilebis

ufrosi, mecnierebis akademiuri doqtori, metyeve entomologi (jgufis

xelmZRvaneli);

2. TavaZe biZina - saqarTvelos agraruli universitetis vasil

gulisaSvilis saxelobis satyeo institutis tyis dacvis ganyofilebis

ufrosi mecnier TanamSromeli, mecnierebis akademiuri doqtori (metyeve

fitopaTologi);

3. goginaSvili nani - saqarTvelos agraruli universitetis vasil

gulisaSvilis saxelobis satyeo institutis tyis dacvis ganyofilebis

ufrosi mecnier-TanamSromeli, mecnierebis akademiuri doqtori

(mcenareTa damcveli);

  

4  

4. uruSaZe Teo – soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, niadagmcodne,

saqarTvelos agraruli universitetis h.feris saxelobis ekologiuri

soflis meurneobisa da bunebis dacvis laboratoriis gamge;

5. qiziyelaSvili oTari – biologiur mecnierebaTa doqtori,

fitopaTologi-mikologi (mowveuli specialisti).

Tavi I

gamokvlevis samuSao programa da meTodika

TuSeTis daculi teritoriebis (TuSeTis saxelmwifo nakrZali, TuSeTis

erovnuli parki, TuSeTis daculi landSafti) ekosistemebis umniSvnelovanes

Semadgenel nawils warmoadgenen fiWvnarebi, romelTa farTobia daaxloebiT,

15 000 ha, rac mTeli saqarTvelos fiWvnarebis (122 aTas ha; gigauri, 2000) 12,3%

Seadgens.

fiWvnarebi warmodgenilia sosnovskis fiWviT (Pinus Sosnovskyi Nakai).

maTi gamokvlevis saWiroeba gamoiwvia im garemoebam, rom bolo wlebSi

aRiniSna, erTi mxriv, xeebis gafantuli tipis an mcire jgufebis xmoba da,

meore mxriv, wiwvebis masobrivi elferis Secvla.

aRniSnulidan gamomdinare, gamokvlevebis mizani iyo daculi

teritoriebis fiWvnarebis saerTo satyeo-paTologiuri mdgomareobisa da

xmobis mizezebis dagena; fiWvis mavneblebisa da daavadebebis gamovlineba,

niadagis analizebis gakeTeba da maTi rolis dadgena mimdinare procesebSi;

sabolood ki fiWvnarebis gamajansaRebeli RonisZiebebis SemuSaveba.

satyeo-paTologiuri gamokvlevebi Catarda satyeo paTologiaSi

aprobirebuli meTodebis gamoyenebiT: g.yanCaveli, S.supataSvili – satyeo

entomologia. Tb. 1968; Инструкция по Экспедиционному лесопатологическому

исследованию лесов СССР. М. 1983; Мозолевская Е., Катаев О., Соколова Э., 1984. Методы

лесопатологического обследования очагов стволовых вредителей леса. М. Лесная

промышленность стр. 87-152.; С.Шевченко, А.Цилюрик – Лесная фитопатология. Киев, 1986;

T.Oszako – Recent advances oak health in Europe. Warsaw, 2000.

  

5  

satyeo-paTologiuri gamokvlevebisas gamoyenebuli iyo rogorc

vizualuri, ise rekognoscirebuli da marSrutuli aRricxvis meTodebi,

romlis drosac xdeboda mavneblebisa da daavadebebis nimuSebis Segroveba

laboratoriuli analizisaTvis.

amasTan erTad aRebuli iqna niadagis sinjebi laboratoriuli

analizisaTvis.

garda amisa, koromebis saerTo paTologiuri mdgomareobis Sefasebisas

gamoyenebulia satyeo paTologiaSi miRebuli koromebis Sefasebis Semdegi

kriteriumebi: paTologiuri TvalsazrisiT koromi iTvleba sustad

dazianebulad Tu masSi sxvadasxva mizezebiT (mavneblebi, daavadebebi da

bunebrivi faqtorebi) gamxmari an xmobadia xeebis 10%-mde raodenoba; Tu es

maCvenebeli meryeobs 10-dan 30%-mde, maSin koromi iTvleba saSualod

dazianebulad; xolo 30%-ze zeviT, Zlier dazianebulad (Инструкция по

Экспедиционному лесопатологическому исследованию лесов СССР. М. 1983).

amasTan erTad, satyeo paTologiaSi xmobadi koromebis gajansaRebis

mTavar satyeo-sameurneo RonisZiebad iTvleba sanitariuli Wrebi, rac

gulisxmobs xmobadi da gamxmari xeebis tyidan mocilebas; garda amisa

sanitariuli mdgomareobis gaumjobesebis mizniT moTxrili da motexili

xeebis (Caxergiloba) tyidan mocilebas; winaaRmdeg SemTxvevaSi xdeba

mavnebel-daavadebaTa rezervacia anu dagroveba, maTi ricxovnobis swrafi

zrda, didi zianis motana, rac saxeze gvaqvs dRevandel dRes TuSeTis dacul

teritoriebze.

Tavi II

TuSeTis fizikur-geografiuli pirobebis mokle daxasiaTeba

TuSeTi mdebareobs aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi, axmetis

administraciul raionSi. igi moicavs TuSeTis alaznisa da piriqiTa alaznis

xeobebs, agreTve mdinare andis yoisus saTaves, romelsac alaznebis SeerTeba

qmnis (qse, t.5, Tb. 1980).

  

6  

fizikur-geografiuli TvalsazrisiT TuSeTi miekuTvneba TuSeT-

xevsureTis raions, romelic kavkasionis Crdilo ferdobze mdebareobs da igi

ukiduresi aRmosavleTi nawilia Crdilo kavkasiis geografiuli teritoriis

im zolisa, romelic saqarTveloSi Semodis. masSi gaerTianebulia piriqiTi

xevsureTi da TuSeTi.

regioni ZiriTadad agebulia iuriuli Tixa-fiqalebiT, qviSaqvebiT,

mergelovani fiqlebiTa da kirqvebiT.

TuSeTi teqtonikur-myinvaruli reliefia, sadac kargadaa gamoxatuli

meoTxeuli gamyinvarebis kvali.

1200 – 2000 m simaRleze hava zomierad teniania, civi zamTriTa da mokle

grili zafxuliT. ianvris saSualo temperaturaa 30 C, 60 C; ivlisisa 140 C, 190

C. naleqebi 1500 – 1700 mm. weliwadSi. Uufro zemoT ki maRalmTis havaa civi,

mkacri zamTriT.

TuSeTis tyis zonaSi Ria yomrali niadagebia Camoyalibebuli. zRvis

donidan 2300-2500 metramde gavrcelebulia arynar-fiWvnari da fiWvnari tyeebi.

2500-2700 metrze zeviT mTa-mdelos kordian da kordian-torfian niadagebze

subalpuri mdeloebi da buCqnarebia. xolo ufro zemoT 3300-3500 metramde

alpuri mdeloebia. zogan mTis cicabo kalTebi gaSiSvlebulia (maruaSvili,

1970; qse, t. 2, 1977).

rac Seexeba TuSeTis daculi teritoriebis dendrofloras, aq 60 – mde

saxeobaa aRniSnuli, maT Soris: sosnovskis fiWvi, litvinovisa da rades

aryebi, maRalmTis nekerCxali, wiTeli da kazakuri Rviebi, mocxari, Wnavi,

Cveulebrivi mocvi, kavkasiis deka da sxv. tyis masivebi ki ZiriTadad

warmodgenilia arynar-fiWvnarebiT da fiWvnarebiT (gigauri, 2000); rac Seexeba

saerTod TuSeTis floras, aqauri floris 230 warmomadgeneli kavkasiis

floris endemia, xolo TuSeTSi gavrcelebuli mcenareTa 11 saxeoba mxolod

saqarTveloSi gvxvdeba (saqarTvelos daculi teritoriebi, 2007).

qvemoT mocemulia sosnovskis fiWvis bio-ekologiur TaviseburabaTa

mokle daxasiaTeba.

  

7  

Tavi III

sosnovskis fiWvis (Pinus Sosnowskyi Nakai) bio-ekologiur

TaviseburebaTa mokle daxasiaTeba

sosnovskis fiWvi (Pinus Sosnowskyi Nakai) miekuTvneba fiWvisebrTa ojaxis

(Pinaceae Hindle.) fiWvis gvaris (Pinus [Tourn.]L) orwiwviani fiWvebis jgufs.

saqarTvelos tyeebSi arsebul merqnian saxeobebs Soris, sosnovskis fiWvi

xasiaTdeba gavrcelebis yvelaze farTo arealiT. igi gvxvdeba nairgvar

klimatur da niadagobriv pirobebSi, dawyebuli zRvis sanapirodan

damTavrebuli subalpebiT. izrdeba pirveli sididis xed, romelic simaRleSi

35-40 metramde aRwevs.

igi sinaTlis saxeobaa; niadagebis mimarT nakleb momTxovnia, ris gamoc

izrdeba yovelgvar niadagze; kargad itans rogorc niadagis, ise haeris

simSrales; amitomaa, rom igi hqmnis tyis koromebs Tavisi gabatonebiT

gansakuTrebiT saqarTvelos iseT regionebSi, romelnic xasiaTdebian

kontinenturi klimatiT, magaliTad mesxeT-javaxeTi, qarTlSi TeZmisa da tanas

xeobebi, mTaTuSeTi da a.S.

igi hqmnis rogorc wminda, ise Sereul koromebs, sxvadasxva saxeobebTan

erTad. gvxvdeba rogorc muxisa da wablis tyeebis sartylebSi, ise wiflisa

da soWnar-naZvnari tyeebis sartylebSi.

saerTod kargad ganviTarebuli fesvTa sistemis gamo, sosnovskis fiWvi

qargamZlea; mas mTis ferdobTa kldeebzec ki, kldis napralebs Soris mas

gabrtyelebuli fesvebi unviTardeba.

Rrma niadagebze igi qmnis erTxnovan Sekrul koromebs, xolo didi

daqanebis ferdobewbze, Txel niadagebze igi qmnis nairxnovan, varjSeukrav

koromebs; axasiaTebs maRali teqnikuri Tvisebebis merqani.

sosnovskis fiWvi miekuTvneba e.w. pioner saxeobebs da igi erT-erTi

pirveli saxldeba Tavisufal an naxanZral farTobebze; kargad itans did

yinvebs -240; -300; da aseve gvalvagamZlecaa.

da bolos, igi warmatebiT gamoiyeneba satyeo sakulturo samuSaoebSi da

sabaRo-saparko mSeneblobaSi (abaSiZe,1959; Гулисашвили, 1966).

  

8  

Tavi IV

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebis

satyeo-paTologiuri gamokvlevis Sedegebi

rogorc zemoT ukve aRiniSna, 2013 wlis 22-27 agvistos Catarda TuSeTis

daculi teritoriebis fiWvnarebis satyeo-paTologiuri gamokvleva, rac

gamowveulia bolo periodSi fiWvis koromebSi Seqmnili stresuli

mdgomareobiT; kerZod ki im mdgomareobiT, rom garda gafantuli xmobisa,

zogierT farTobze gamoikveTa wiwvebis naadrevi cvena da masobrivi feris

Secvla.

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebis saerTo farTobia,

daaxloebiT, 15 aTasi ha; am fiWvnarebis unikalurobas ganapirobebs is

garemoeba, rom isini izrdeba ZiriTadad Zlieri daqanebis (360 da zeviT)

ferdobebze da gvxvdeba, erTis mxriv, wminda fiWvnarebisa da, meore mxriv,

arynar-fiWvnarebis saxiT, litvinovisa da rades aryebTan erTad; maT

unikalurobas ganapirobebs, agreTve is garemoebac, rom fiWvnarebi

ganlagebulia TuSeTis qvabulis CaWril-daserili reliefis pirobebSi,

miudgomel adgilebSi.

samecniero literaturaSi arsebuli monacemebiT (gigauri 2000), CaWril-

daserili reliefiTa da garemos pirobebiT unda iyos gamowveuli, rom

TuSeTis qvabulis TiTqmis yvela fiWvnari nairxnovania, rTuli aRnagobis

koromebiTaa warmodgenili da tyis xanZrebis kvalsac atarebs.

fiWvis koromebis xnovaneba da nairsarTulianoba am tyeebis biologiuri

mravalferovnebis erT erTi mniSvnelovani Semadgeneli elementia.

arsebuli monacemebiT amJamad fiWvnarebis stresuli mdgomareoba

gamoxatulia 4350ha-ze.

bunebriv ekosistemebSi qerqiWamia xoWoebi umniSvnelovanes rols

asruleben; am ekosistemebSi, saxldebian ra dasustebul da xmobad xeebze,

  

9  

erTi mxriv, azianeben da axmoben xeebs, meore mxriv ki iwveven tyis narCenebis

daSlas da mineralizacias (Berriman and Pienaar,1973; Christianses et al. 1987).

qveojaxSi Scolytinae (Coleoptera: Curculionidae) 6000-ze meti saxeobaa aRwerili;

maT Soris erT-erTi yvelaze didi jgufia Coleoptera. Scolytinae-bis

warmomadgenlebi tipuri meoradi mavneblebi arian, magram garkveuli

xelSemwyobi klimaturi pirobebis Semdeg, maT SeuZliaT jansaRi xeebi gaaxmon

da gaanadguron (Bobrowski,2006).

fiWvis patara mebaRe ekuTvnis Tomicus Latr.- is gvars. Misi sinonimebi

Blastofhagus Eichh., Myelophilus Eichh.. msoflioSi am gvaris 14 saxeobaa

gavrcerlebuli. adre mas erqva “fiWvebis kvirtebis xoWo” (Bevan.1962). fiWvis

qerqiWamiebi Tomicus – is gvaridan aRiarebulni arian erT-erT mniSvnelovan

mavneblad. am xoWoebis Sesaxeb: biologia, ekologia, ekonomikuri mniSvneloba

– aseulobiT Sromaa gamoqveynebuli. arsebuli literaturis monacemebiT es

xoWoebi mniSvnelovan rols asruleben evropis, xmelTaSuazRvispira evropis

qveynebis da CrdiloeT afrikis fiWvnarebis degradaciaSi (Pfeffer,1995).

koromebis satyeo-paTologiuri gamokvlevebi Catarda vizualuri,

rekognoscirebuli da marSrutuli meTodebis gamoyenebiT; xdeboda mavne

mwerebisa da paTogeni sokoebis gamovlineba, fiWvis paTosistemebSi maTi

rolis dasadgenad. SeirCa misadgomi tipuri stresuli koromebi, romlebic

dazianebulia fiWvis patara mebaRiT, marSrutuli gamokvlebisaTvis, romlis

Sedegebic mocemulia #1, 2 cxrilebSi. (sul 14 marSruti, sadac da aRiricxa

1694 fiWvis xe).

cxrilebidan Cans, rom xmobis done arc ise maRalia, samagierod

yuradRebas iqcevs SekreWili (anu) gamxmari) axali ylortebiani xeebis didi

raodenoba; swored es SekreWili xeebi anu gamxmari axali ylortebi qmnian

koromis saerTo mowiTalo fons.

es movlena ki gamowveulia mavne mweris fiWvis patara mebaRis (Tomicus

(Blastofogus) minor Hart.) xoWos gavrcelebiT.

  

10  

aseve did interess iwvevs fiWvebis ZiriTad Reroze da qerqze fiWvis.

patara mebaRis mier dazianebis didi smWidrove, mavneblis didi ricxovnoba,

rasac adasturebs mavne mweris mier, damatebiTi kvebis mizniT didi

raodenobis axalgazrda ylortebis dazianeba gaxmoba, romlebic suraTebzea

aRbeWdili.

cxrili #1

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebSi fiWvis patara mebaRiT Tomicus minor-iT dazianebuli koromebis satyeo - paTologiuri gamokvlevebis

Sedegebi marSrutuli aRricxvebis mixedviT, (ivlisi 2013w) # gamokvleuli

ubnebis

dasaxeleba

aRricxuli

xeebis

saerTo

raodenoba

-fiWvis

maT Soris

saRi Sekre-

Wili x-Ta r-ba

%

zexmeli

x-Ta rba %

xmobadi

x-Ta r-ba %

moTxr.

waqceu-

li x-Ta rba %

1 sonexi 366 - 338 92,35

18 4.92

4 1,09

6 1,64

2 Zveli diklos

teritoria

392 - 370 94,39

8 2,04

2 0,51

12 3,06

3 QqueTmirgvela 216 38 17,59

136 62,96

36 16,67

2 0,93

4 1,85

4 cokolTa fW-nar arynari

245 10 4,08

201 82,04

18 7,35

13 5,31

3 1,22

5 s.qumelaurTan

kavkasionis

Crd. kalTa

fW-nar arynari

229 - 198 86,46

21 9,17

6 2,62

4 1,75

6 SevardnaZis

wyaro

246 19 7,73

186 75,6

29 11,79

8 3,25

4 1,63

sul 1694 67 3,95 %

1429 84.36 %

130 7.67%

35 2.07%

33 1.95%

Cvens mier sanimuSo farTobebze Catarebuli kvlevebis safuZvelze

miRebuli saerTo monacemebi fiWvnari xeebis mdgomareobis Sesaxeb, gvaZlevs

mTlian suraTs TuSeTis dacul teritoriebze mavnebliT daavadebul

farTobebisas (4394 ha), sadac unda daisaxos gamajansaRebeli RonisZiebebi.

  

11  

cxrili #2

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebSi fiWvis patara mebaRis( Tomicus minor) mier axali ylortebis SekreWis intensivoba satyeo ubnebis mixedviT

(ivlisi 2013)

# ubnebis dasaxeleba SekreWil xeTa

saerTo raod-ba

maT Soris

sustad Zlierad

1 sonexi 338 20 5.92 %

318 94.08 %

2 Zveli diklo 370 33 8.92 %

337 91.08 %

3 queTmirgvela 136 98 72.06 %

38 27.94 %

4 cokolTa 201 78 38.80 %

123 61.20 %

5 sofel qumelaurTan

kavkasionis Crd. kalTa

fiWvnar - arynari

198 35 17.68 %

163 82,32 %

6 SevardnaZis wyaro 186 120 64.52 %

66 35.38 %

sul 1429 384 26.87 %

1045 73.13 %

SeniSvna: fiWvis patara mebaRis (Tomicus piniperda) xoWoebis mier, misi

biologiidan gamomdinare – damatebiTi kvebis mizniT ylortSi

SeWrili da SekreWili (gamxmari) ylortebi 50-mde 1 xeze iTvleba sust

intensivobad, 50-ze zeviT ki Zlier intensivobad.

am cxrilebis monacemebi SemdgomSi gamoyenebuli iqnas

monitoringisaTvis, sadac gagrZeldeba Semdegi: fiWvis xeebis Sefaseba,

mavneblis ricxovnoba da dazianebis intensivoba.

qvemoT warmodgenilia cxrilebi, sadac asaxulia dazianebuli farTobebis,

maTi toponimebisa da farTobebis miTiTebiT, romlebic gadanawilebulia

daculi teritoriebis kategoriebis mixedviT da qmnis saerTo suraTs.

  

12  

cxrili N3.

TuSeTis daculi teritoriebis: saxelmwifo nakrZalis / erovnuli parkis /

daculi landSaftSi fiWvnarebis mavnebliT dazianebuli farTobebi da maT

Soris sanimuSo farTobebi.

   სახელმწიფო ნაკრძალი  ეროვნული პარკი    დაცული 

ლანდშაფტი 

  

დაზიანებული ფიჭვნარების საერთო ფართობი  

სანიმუშო ფართობი 

დაზიანებული ფიჭვნარების საერთო ფართობი  

სანიმუშო ფართობი 

ეროვნული პარკი ზონა 

დაზიანებული ფიჭვნარების საერთო ფართობი  

სანიმუშო ფართობი 

1 

"კურეხის ტყე", 15, 61 ჰა 

სონეხი, 1.1  ჰა   ქუმელაურ

თასთან, 290.09 ჰა 

ქუმელაურთასთან, 0.2 ჰა,  

ტრადიციული გამოყენების ზონა  976 ჰა 

ძველი დიკლოს ტერიტორია, 0.65  ჰა 

2 

სოფ. ქუმელაურთიდან იღონემდის ტყე, 820 ჰა 

ქუმელაურთასთან, 0.2 ჰა,  

ქუეს ტყე‐ 17, 58 ჰა 

შევარდნაძის წყარო, 0.1 ჰა 

ტრადიციული გამოყენების ზონა   

  

3  იღონეს ტყე, 252, 15 ჰა 

შევარდნაძის წყარო,0.4 ჰა 

"წასნეს ტყე" და "აგეურთა ტყე", სულ 40, 3 ჰა  

  

   ქუემირგველა,  0.4 ჰა 

4  ჭანჭახოვანის უბანი, სოფ. ხისოს მიმდებარე ტყე, 284,78 

ქუემირგველა 0.3 ha 

დიკლოს ტყე, 113, 44 ჰა  

  

     

  5  ღელედან სოფ. 

დართლომდის, 577.2 ჰა  

   დოტკალტოს ტყე, 282, 93 ჰა 

    

     

6  შენაქოს ხიდიდან ნასოფლარ აგურთამდის 113.26 ჰა 

   სოფ. ცოკალთიდან თუშ. ალაზნის და ხისოს 

        

  

13  

ალაზნის შესართავამდე, 148.98 ჰა 

7  სოფ ბოჭორნის წინ 119 ჰა. 

   სოფ. დართლოს მიმდებარედ 59.62 

           

   დაავადებული, მაგრამ მიუდგომელი ადგილები 

  

           

8  ნაკრძალის  1258.97 ჰა 

              

სულ  

3440.97 ჰა     952.94 ჰა 

 976 ჰა 

  

am cxrilis mixedviT da Catarebuli kvlevis Sedegebze dayrdnobiT da

TuSeTis daculi teritoirebis administraciasTan konsultaciis safuZvelze

momzadda ruka, sadac datanilia calcalke Wrebisa da feromonebis

dasakidebeli farTobebi, aseve kompleqsuri RonisZiebebi.

  

14  

რუკის განმარტება: 1-ქუეს ტყე; 2- შენაქოს მიმდებარედ ე.წ. „წასნეს ტყე“ და „აგეურთის ტყე“; 3- შენაქოს მიმდებარედ ე.წ. „კურეხის ტყე“; 4- დიკლოს ტყე; 5.დოდკალტოს ტყე; 6. სოფელ ცოკალთიდან თუშეთის ალაზნისა და ხისოს ალაზნის შესართავამდის ეროვნული პარკის ტერიტორია; 7. სოფელ ქუმელაურთის მიმდებარე ტყე ეროვნული პარკის ტერიტორია; 8. სოფელ ქუმელაურთიდან იღონემდის ტყის მონაკვეთი; 9. იღონეს მიმდენარე სახელმწიფო ნაკრძალის ტყე; 10. სოფელ ხისოს მიმდებარე ტყე; 11. ღელედან სოფელ დართლომდის სახელმწიფო ნაკრძალის ტყე; 12. დოდკალტოს მოპირდაპირე ფერდი, სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორია; 13. ნასოფლარ აგეურთის მოპირდაპირე ფერდი. სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორია; 14. ქუედან სოფელ ჩიღოს და ჩიღოს ხაას დასაწყისამდის. სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორია: 15. ხოშანეს მიმდებარე ტერიტორია სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორია; 17. შენაქოს აღმოსავლეთით მდებარე ტყის მასივი, კურეხის ტყის მეზობლად; 19, 20, სოფელ დიკლოს ტყის მასივი. დაცული ლანდშაფტის ტერიტორია; 23. სოფლების ხახაბოსა და ჩიგლაურთის მიმდებარე ტყის მასივი. დაცული ლანდშაფტის ტერიტორია.

ცხრილი. N 4

2014 wlisaTvis TuSeTis daculi teritoriebze: saxelmwifo nakrZalsa da

erovnul parkSi dazianebuli fiWvnarebSi mavneblis sawinaaRmdego

RonisZiebebis gansaxorcileba - SemoTavazebuli farTobebi.

ადგილების დასახელება 

სახელმწიფო ნაკრძალი  ეროვნული პარკი 

კომპლექსური ღონისძიებები  

კომპლექსური ღონისძიებები  

სანიტარიული ჭრა 

ფერომონები   სანიტარიული ჭრა 

ფერომონები  

ქუეს ტყე  

  17.58 ჰა  

"წასნეს ტყე" და "აგეურთას ტყე",     

31,19 ჰა  43 ჰა  

შენაქოს ხიდიდან ნასოფლარ აგეურთამდის 113.26 ჰა    

113.26 ჰა    

"კურეხის ტყე"     15.61 ჰა       დიკლოს ტყე        113.44 ჰა 

  

15  

დოტკალტოს ტყე        

282.93 ჰა 

სოფ. ცოკალთიდან თუშ. ალაზნის და ხისოს ალაზნის შესართავამდე, 148.98 ჰა 

     სოფ. ცოკალთასთან 2.34 ჰა 

     

სოფ. ქუმელართის ხიდის მიმდებარედ, 70, 97 ჰა  

     

   დანარჩენი ტერიტორია , 75, 67 ჰა 

ქუმელაურთასთან, 290.09 ჰა 

     სოფლის მიმდებარედ, 4,43 ჰა 

  

     285, 66 ჰა 

იღონეს ტყე     252.15 ჰა       სოფ. ქუმელაურთიდან იღონემდის ტყე, 820 ჰა 

  

820.85 ჰა 

     ჭანჭახოვანის უბანი, სოფ. ხისოს მიმდებარე ტყე, 284,78 

  

284.78 ჰა 

     სოფ დართლოს წინ 59.62 ჰა. 

     59.62 ჰა 

სოფელ ბოჭორნის წინ 119 ჰა. 

  119 ჰა       

ღელედან სოფ. დართლომდის, 577.2 ჰა  

  577.2 ჰა 

     დიკლოს ტერიტორია, 130.85 ჰა             ქუე ‐ მირგველა 475.63             ხახაბო ‐ ჩიგრაურთა 368.79 ჰა             

1234.5 ჰა  778, 23 ჰა 

  

16  

miuxedavad, imisa, rom warmodgenil cxrilSi dafiqsirebulia dazianebuli

farTobebi, Wra da feromonebis saWiroeba, aq Zneli saTqmelia ra moculobis

xe-tye unda iqnas moWrili sanitariuli Wris mizniT daculi teritoriis

TiToeuli kategoriidan. aRniSnuli kvleva ar iTvaliswinebda dawvrilebiTi

tyeTmowyobis samuSaoebs, ris safuZvelzec konkretulad ganisazRvreboda

xmeli xeebis raodenoba da moculoba. mizanSewonilia, saxelmwifo nakrZalis

im farTobebs, romelzedac rekomendirebulia Catardes Wra droebiT

Seecvalos statusi manipulaciuri Carevisa da sanitariuli Wrebis

Casatareblad.

radgan es mavnebeli warmoadgens TuSeTis fiWvnarebis axlandeli

stresuli mdgomareobisa da xmobis mTavar mizezs, klimaturi anomaliebis

fonze, amitom qvemoT SevexebiT mis bioekologiur Taviseburebebs.

Aaqve unda iTqvas, rom am mavnebelTan erTad aRiniSna Zalian mcire

raodenobiT, fiWvis didi mebaRe – Tomicus (Blastofugus) minor , romelic brZolas

ar saWiroebs, saWiroebs-mxolod prognozs.

Aase, rom dReisaTvis dominanti mavnebelia fiWvis patara mebaRe - Tomicus

(Blastofugus) minor Hart. – romelic Sedis (Insecta: Coleoptera: Curculionidae: Scolytinae) ojaxSi.

xoWos sigrZe 2,6-4,6 mm-ia. xnieri xoWo mura Savi an Savia, Wuprobidan

axladgamofrenili ki Ria-yavisferi; Mmisi matli TeTria, yavisferi TaviT, da

rkaliviT odnav moxrili; matlebis Seferva da forma igivea rogorc didi

mebaRisa; Wupric moTeTroa. mavnebeli saxldeba Reros qveda nawilze. ziani

moaqvs rogorc xoWos, ise matls. xoWo xis Rerosa da totebze, qerqis qveS

RrRnis ortotian frCxilisebrad CaRunul ganiv sadede sasvlels. samatle

sasvlelebi, pirvelad sadedle sasvlelis perpendikularulad miemarTeba,

Semdeg iRuneba da TiTqmis paralelur mimarTulebas Rebulobs zeviT an

qveviT, romlis boloSic mzaddeba Wupris akvani. Wuprobidan gamosuli xoWo

gamoRrRnis qerqs da gamodis gareT. gamozamTrebuli xoWo momwifebiTi

kvebis mizniT SeiWreba ylortebis gulSi da am guls 10-15 sm-is sigrZeze Wams.

xoWo isev SeWris adgilidan gamodis gareT. gulgamoRrRnili ylorti xmeba,

  

17  

da xoWos SeWris adgilas qarisagan tydeba (anu ikriWeba) da Zirs vardeba;

amisaTvis uwodeben mebaRes anu mkreWavs, ase ikriWeba axalgzrda ylortebi.

erTi xoWo azianebs ramodenime ylorts.

misi moqmedebiTaa gakreWili amJamad TuSeTis fiWvnarebi, romelic iZleva

am koromebis gasaocar mowiTalo elfers (gamxmaria axali ylortebi).

patara mebaRe, erTerTi metad gavrcelebuli merqnis teqnikuri mavnebelia.

igi saxlobs, rogorc wminda wiwvovan ise wiwvovian foTlovan Sereul

tyeebSi. igi Tavs esxmis da saxldeba dasustebul, axlad moWril, motexil,

moTxril da agreTve saR xeebzec. Cvens dRevandel SemTxvevaSi, am xnis

ganmavlobaSi gaxda pirveladi mavnebeli, man Tavisufali areali miiRo

masobrivi gavrcelebisTvis imitom, rom misi TuSeTis fiWvnarebSi gamoCenis

(1999 wlidan) Semdeg am mavneblis winaaRmdeg aranairi, arc profilaqtikuri,

arc miznobrivi RinisZiebebi ar gatarebula, ramac migviyvana dRevandel

katastroful mdgomareobamde. mavnebeli Tavidan rom saxldeboda (misi

biologiidan gamomdinare) dasustebul, axlad moTxril Tu motexil fiWvis

xeebze, dReisaTvis man Seicvala TuSeTis populaciaSi biologiis zogierTi

momentebi Tavisufali gamravlebiT da saxldeba zezemdgom saR xeebze da

mihyavs gaxmobamde, rasac xels uwyoben meoradi mavneblebi.

es saxeobebi zamTroben xoWoebis saxiT da gazafxulze roca haeris

temperatura 120 C aiwevs, am dros xoWoebi iwyeben frenas, rac grZeldeba 2-3

Tves. mavneblis xoWoebi saxldebian dasustebul da motexil xeebze,

SeiWrebian qerqis qveS da akeTeben sasvlelebs da deben kvercxebs. kvercxidan

gamosuli matli qerqis qveS akeTebs sasvlelebs. zrdasruli matlebi

iWupreben Wupris akvanSi. axali Taobis xoWoebis damatebiTi kvebiTi momwifeba

grZeldeba Semodgomaze temperaturis dacemamde. am dros xoWo Cadis Reros

qvemo nawilSi da akeTebs dasazamTrebel niSas anu sabinadros (Pefrice et al.2002).

Mmavneblis xoWo SeiWreba qerqSi, Semdeg lafanSi, akeTebs patara

ormoebs, Cadebs Sig kvercxebs da miafarebs naRrRns. kvercxidan gamosuli

matli qerqis areSi amzadebs sasvlels.

kvercxis stadia 7-10 dRes grZeldeba, matlisa 26-34 dRe, xolo Wuprisa

7-11 dRes. saerTod es mavnebeli weliwadSi erT Taobas iZleva.

  

18  

mavneblis winaaRmdeg saWiroa Catardes Semdegi fizikur-meqanikuri

RinisZiebebi: adre gazafxulze martis Sua ricxvebidan, xoWoebis

gamofrenamde unda SeirCes Zlierad dazianebuli, zamTarSi an adre

gazafxulze motexili, moTxrili da zezeulad mdgomi dasustebuli, yvela is

fiWvis xe, romlebzec SemCneuli iqneba mavneblis dasaxleba; misadgom

adgilebSi aseTi xeebi unda moiWras, totebi gavacaloT, daixurgos, xolo

Rero kargad gavqerqoT da sqeli qerqi, vinaidan matlebi da Wuprebi maT

sisqeSia, Caimarxos Rrmad (1 metrze) miwaSi. magram, rodesac aq feromonebi

daikideba es sakmarisia,

brZolis fizikur-meqanikuri RonisZiebebis gamoyenebas aqvs ramdenime

uaryofiTi mxare: erTi mxriv finansurad Zviria; meore mxriv topografiuli

garemo arTulebs mis gamoyenebas. aqedan gamomdinare feromonebis gamoyeneba

erTi mTavari alternatiuli meTodia.

roca feromonebi vaxseneT, aucileblad unda aRiniSnos, rom feromonebi

fiWvis didi da fiWvis patara lafniWamiebis winaaRmdeg pirvelad

saqarTveloSi gamoyenebuli iqna yazbegis nakrZalSi (Gokturk, Aksu, 2011).

qvemoT warmogidgenT (cxrili  № 5) pirveli etapisaTvis - 2014 wels

gansaxorcielebeli sanitariuli Wrisa da feromonebis dakidebis cxrils

maTi farTobebis miTiTebiT da daculi teritoriebis kategoriebis mixedviT,

aseve erovnuli parkis zonebis mixedviT.

  

19  

cxrili №5N

ადგილების დასახელება 

სახელმწიფო ნაკრძალი  ეროვნული პარკი 

კომპლექსური ღონისძიებები  კომპლექსური ღონისძიებები  

სანიტარიული ჭრა 

ფერომონები   სანიტარიული ჭრა 

ფერომონები  

ქუეს ტყე  

  17.58 ჰა  

"წასნეს ტყე" და "აგეურთას ტყე",     

31,19 ჰა  43 ჰა  

შენაქოს ხიდიდან ნასოფლარ აგეურთამდის 113.26 ჰა    

113.26 ჰა 

"კურეხის ტყე"     15.61 ჰა      

დიკლოს ტყე 

     113.44 ჰა 

დოტკალტოს ტყე        282.93 ჰა 

ქუმელაურთასთან, 290.09 ჰა 

     სოფლის მიმდებარედ, 4,43 ჰა 

  

285, 66 ჰა 

სოფ. ქუმელაურთიდან იღონემდის ტყე,820 ჰა 

  

820.85 ჰა 

  ჭანჭახოვანის უბანი, სოფ. ხისოს მიმდებარე ტყე, 284,78 

  

284.78 ჰა 

     

1234.5 ჰა   778.23 ჰა  

  

20  

kidev erTxel unda aRiniSnos, rom TuSeTis daculi teritoriebis

fiWvnarebis axlandeli stresuli mdgomareobis mizezi, bolo periodis

klimaturi anomaliebis fonze, aris fiWvis patara mebaRe. sxva pirveladi

mavneblis Zlieri gavrceleba ar aRiniSneba. Tu dazianebuli farTobebiT

vimsjelebT, am mavneblis gavrceleba SeiZleba ganisazRvros 10-15 wliT.

paTologiuri gamokvlevebisas aRiniSna meoradi mavneblebisa da ramdenime

paTogeni sokos gavrceleba, romelTac amJamad sameurneo mniSvneloba ar aqvT.

sanam maT SevexebodeT unda aRiniSnos, Semdegi: vizualuri da

rekognoscirebuli dakvirvebebi gviCvenebs, rom TuSeTis daculi

teritoriebis fiWvnarebSi antisanitariuli mdgomareobaa, didia

Caxergilobebis done, rac ganapirobebs pirveladi Tu meoradi mavneblebisa

da daavadebis gamomwvev paTogenebis SemdgomSi gavrcelebas da amitom

saWiroa aucileblad unda mieqces yuradReba am garemoebas.

pirveladi mavneblis fiWvis patara mebaRis masobrivi gavrcelebis fonze

aRiniSneba meoradi da teqnikuri mavneblebis gavrceleba, romelnic gvxvdebian

dasustebul, xmobad, gamxmar, waqceul xeebze. aseTebia: ruxi grZelulvaSa

xarabuza - Acanthocinus aedilis W; fiWvis Savi xarabuza - Monochamus galloprovincialis

Ol; kenweros qerqiWamia – Ips acuminatus Eichn.,, orkbila - Pityogenes bidentatusPFabr.

da oTxkbila qerqiWamia P. quadridens Hart.,– pewiana - Phaenopa cynea Fabr.,

oTxwertilovani pewiana - Anthaxia quadripunctata L., maTi arseboba koromebSi

antisanitariis da rezervaciis maCvenebelia.

paTologiuri gamokvlevebisas fiWvnarebSi susti gavrcelebiT aRiniSna

ramdenime paTogenuri soko, ris gamoc maT amJamad sameurneo mniSvneloba ara

aqvT; esenia:

1. Semodgomis manWkvala- Armillariella mellea |Fr. Ex Vahl. |Krst-iwvevs fesvebis

TeTri feris periferiul sidamples;

2. Cveulebrivi Sute - lophodermium pinastri Chev.- iwvevs wiwvebis xmobas;

3. ruxi Sute - Hypodermella sulcigena Tub.- iwvevs wiwvebis xmobas;

4. felinusi - Phellinus pini |Thore et Fr.| Pil.- iwvevs Reros wiTel sidamples;

5. Sveinicis abeda - Phaeolus Schveinitzii |Fr.|Pil.- iwvevs fesvis mura sidamples.

  

21  

aRniSnuli daavadebani met-naklebi intensivobiT yvelgan gvxvdeba

saqarTvelos fiWvnarebSi (b.TavaZe, 2009).

TuSeTis dazianebul koromebSi aRebuli iqna niadagis sinjebi, romelic

gaanalizdda saqarTvelos agraruli universitetis h.feris saxelobis

ekologiuri soflis meurneobisa da bunebis dacvis laboratoriaSi; analizis

Sedegebi mocemulia danarTSi.

ნიადაგები

შესწავლილი იქნა თუშეთის დაცული ტერიტორიების ფიჭვნარი ტყის niadagები. სადაც გაკეთდა ნიადაგის ჭრილები, ლაბორატორიული ანალიზების ჩასატარებლად აღებული იქნა ნიადაგის 15 ნიმუში.

ლაბორატორიულად განსაზღვრული იქნა: ნიადაგის მექანიკური შედგენილობა, შთანთქმული ფუძეები, ჰიგროსკოპულობა, pH, კარბონატობა.

განხილული ნიადაგები მექანიკური შედგენილობის მიხედვით საშუალო თიხნარებსა (ჭრ. 1;2) და მსუბუქ თიხებს (ჭრ. 3;4) მიეკუთვნება. ფიზიკური თიხის შემცველობა (<0.001მმ) 38-68 %-ის ფარგლებშია, ლექის ფრაქცია მერყეობს 7-36 %-ის ფარგლებში. ჭრილი #1; 2; 3-ის ნიადაგების შუა ფენებში მექანიკური შედგენილობა მძიმდება, ხოლო ჭრ. 4-ში კი მსუბუქდება 60%-დან 38%-მდე.

როგორც ცხრილიდან ჩანს განხილული ნიადაგებიდან ჭღ. #1 არაკარბონატულია, ხოლო ჭრ. #2; 3; 4 სუსტად და საშუალოდ კარბონატული. CaCO3-ის რაოდენობა 0,95-3,80 %

ფარგლებში მერყეობს.

ნიადაგის ფენებში pH-ის მაჩვენებელი 5,07-6,96-ის ფარგლებში მერყეობს, რაც ადასტურებს მის სუსტ მჟავე რეაქციას.

შთანთქმული კათიონების განაწილება არათანაბარია, დაბალია გაცვლითი კალციუმი რომელიც 3,72-6,65 მგ. Eექვივალენტის ოდენობითაა 100 გრამ ნიადაგში, ხოლო გაცვლითი მაგნიუმის შემცველობა მერყეობს 0,84-2,36 მგ. Eექვივალენტი 100 გრამ ნიადაგში, რაც ძალიან დაბალია.

  

22  

ამრიგად, თუშეთის დაცული ტერიტორიების ფიჭვის კორომების ნიადაგების როგორც ფიზიკო-ქიმიურმა გამოკვლევებმა გვიჩვენა ნიადაგები მიეკუთვნებიან მექანიკური შედგენილობის მიხედვით საშუალო თიხნარებსა და მსუბუქ თიხებს, pH-სუსტი მჟავე, დაბალია Ca-ის შემცველობა, ძალზედ დაბალია Mg

                                                                                                   ცხრილი № 6 ნიადაგების მექანიკური და ქიმიური შედგენილობა

ჭრილის #

ჰორიზონტის სიღრმე

(სმ)

pH (H2O)

ჰიგროსკოპული

წყალი % CaC

O3

შთანთქმული კათიონები

meqanikuri

Sedgeniloba

%

Ca++ Mg++ <0,001 <0,01

1

0 - 20 6,96 1,63 არა 3,78 0,98 10 44

20-40 6,85 1,42 - 3,72 0,90 10 42

40-60 6,44 1,63 - 3,88 0,98 14 52

60-80 6,27 1,63 - 5,34 1,06 13 46

2

0-20 6,27 1,42 - 6,33 2,36 8 40

20-40 6,36 1,42 0,95 5,67 1,97 13 44

40-60 5,77 1,63 1,90 6,42 2,06 8 43

3

0 - 20 5,10 6,61 2,85 5,98 2,06 33 67

20-40 5,07 5,48 2,85 6,65 1,52 30 65

40-60 5,33 5,71 0,95 4,88 1,61 36 68

60-80 5,37 4,38 - 4,40 1,81 27 56

4

0-20 5,34 2,88 1,42 6,92 1,71 19 60

20-40 5,21 3,09 3,80 4,09 1,17 22 60

40-60 5,20 2,25 - 4,38 0,87 14 46

60-80 5,80 4,42 1,90 5,02 0,84 7 38

  

23  

სოსნოვსკის ფიჭვის ბიოეკოლოგიიდან გამომდინარე, იგი სინათლის მომთხოვნი, სიცივის ამტანი, ქსეროფიტი, ქარგამძლე სახეობაა და ნიადაგს არ უყენებს დიდ

მოთხოვნილებას, კარგად ეგუება თხელ ნიადაგებს. ფიჭვნარ ბიოგეოცენოზებში ფორმირდება ტყის ყომრალი ნიადაგები, რომლებიც სრულად აკმაყოფილებენ ფიჭვის მიერ მოთხოვნილ

პირობებს. აქედან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ აღნიშნულ ტყის მასივებში ფიჭვების ხმობა არ არის დამოკიდებული ნიადაგურ პირობებზე.

D d a s k v n e b i

amrigad, TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebSi Catarebuli satyeo-

paTologiuri gamokvlevis Sedegad SeiZleba gakeTdes Semdegi daskvnebi:

1. fiWvnarebSi sakmaod maRal donezea antisanitaria, pirvel rigSi

Caxergilobis saxiT; amas emateba zexmeli xeebis arseboba, ramac xeli

Seuwyo pirveladi Tu meoradi mavnebel-daavadebebis gavrcelebas;

2. fiWvnarebis garkveuli raodenoba - 4350 ha - stresul mdgomareobaSia, rac

gamowveulia ZiriTadad fiWvis patara mebaRis (Tomicus (Blastophagus) minor Hart.)

masobrivi gavrcelebiT, risganac amJamad aRiniSneba fiWvebis erTeuli

xeebisa da patara jgufebis xmoba; agreTve mniSvnelovan farTobebze

ylortebis SekreWa (xmoba) da fiWvis koromebis masobrivad feris Secvla.

3.    fiWvis patara mebaRis biologiidan gamomdinare, fiWvis mTavari Rerodan

gamofrenis Semdeg damatebiTi kvebis mizniT is SeiWreba axal ylortebSi ris

Sedegadac ylortebi xmeba (amiTaa gamowveuli wiwvebis masobrivad feris

Secvla) da Zlieri qaris Semdeg tydeba anu ikriWeba; aseTi movlenebi – feris

Secvla gansakuTrebiT SeimCneva cokalTa-qumelaurTas mimdebared,

kavkasionis CrdiloeT ferdobze (fiWvnar-arynari) da diklo Senaqos (sonexi)

teritoriebze.

4.   jerjerobiT, dazianebul koromebSi xmobis intensivoba sustia – 10%-mde;

arsebuli situaciidan gamomdinare mdgomareoba Seicvleba uaresobisaken anu

xmoba Zlier moimatebs Tu ar gatarda seriozuli brZolis RonisZieba.

  

24  

5.  garda pirveladi mavneblisa – patara mebaRe (Tomicus minor) - xmobad, gamxmar,

waqceul xeebze aRiniSna Semdegi meoradi mavneblebi: ruxi grZelulvaSa

xarabuza – Acanthoicinus aedilis L, grZelulvaSa patara xarabuza - Acanthocinus

griseus F., fiWvis Savi xarabuza - Monochamus galloprovincialis Ol., lurji pewiana -

Phaenops cyanea Fabr., oTxwertiliani pewiana - Anthaxia quadripunctata L., zoliani

memerqnia – Tryphodendron lineatum Ol., fiWvis latnaris mefisia – Pissodes pini L. Dda sxv.,

rac warmoadgrns mavneblebis rezervacias; maT amJamad sameurneo

mnioSvneloba ara aqvT.

6.  fiWvebze aRiniSna agreTve ramdenime paTogeni soko, rogorebicaa:

Semodgomis manWkvala – AArmillariella mellea, wiwvis Cveulebrivi Sute –

Lophodermium pinastri, ruxi Sute – Hypodermella sulcigena, Reros abeda felinusi -

Phellinus pini da fesvebze Sveinicis abeda – Phaeolus Shveinitzii, romelTac mcire

gavrcelebis gamo amJamad sameurneo mniSvneloba ara aqavT.

N 7. niadagis analizebidan gamomdinare, შეიძლება დავასკვნათ, რომ აღნიშნულ

ტყის მასივებში ფიჭვების ხმობა არ არის დამოკიდებული ნიადაგურ პირობებზე.  

 

 

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebis

gajansaRebis RonisZiebani 

fiWvis patara mebaRis winaaRmdeg RonisZiebebi unda Catardes 3 wlis

ganmavlobaSi, ris Semdegadac Sedegebi (yovelwliuri monitoringi, mavneblis

ricxovnobidan gamomdinare) gvaCvenebs rodemde unda gagrZeldes am

seriozuli mdgomareobis ganmuxtva.

  

25  

TuSeTis fiWvnarebis gajansaRebis RonisZiebani unda warimarTos ori

mimarTulebiT: 1. Kkoromebis sanitariuli mdgomareobis gaumjobeseba da 2.

fiWvis patara mebaRis winaaRmdeg brZolis RonisZiebaTa gatareba.  

 

 

1. sanitariuli RonisZiebani

a.)misadgom adgilebSi aucilebelia Catardes amorCeviTi sanitariuli

Wrebi; moiWras yvela ganxmari xe da gamotanili iqnes tyidan Wris

arsebuli wesebis dacviT;

b.)gaiwmindos tyeebi Caxergilobebisagan, romelnic mavnebel-

daavadebaTa gaCenisa da rezervaciis kerebs warmoadgenen.

2. fiWvis patara mebaRis sawinaaRmdego RonisZiebebi

a) misadgom adgilebSi mavneblis saWeri xeebis mowyoba. Aam mizniT SeirCeva

saRi xe da mas fesvis yelis zemoT dasustebis mizniT Semoecleba 10 sm

siganis qerqi. aseT xeebze gazafxulze xdeba mavne mwerebis dasaxleba.

Mmwerebis dasaxlebisTanave saWeri xeebi unda moiWras, gaiqerqos da

mavneblebiani qerqi unda ganadgurdes an Caimarxos 1 m-mde, magram Cveni

azriT saWeri xeebis alternativaa mavneblis winaaRmdeg feromonebis

gamoyeneba.

b) miudgomel adgilebSi, sadac SeuZlebelia saWeri xeebis mowyoba da Semdeg

moWra gaqerqva da gamotana (ZiriTadad daqanebebi 300-ze metia), saWiroa

fiWvis patara mebaRis winaaRmdeg 2-3 wels gamoyenebuli iqnes misi

feromonebi; winaaRmdeg SemTxvevaSi miviRebT auwerel zarals anu

ganadgurdeba TuSeTis ulamazesi fiWvnarebi, romlebic asruleben

wyalSenaxviT, niadagdacviT, zvavsawinaaRmdwgo, eroziisagan dacvisa da

sxv. sasikeTo Tvisebebs.

  

26  

g) nakrZalis – sperozis ubanSi fiWvnari aris mcire raodenobiT da

mavnebeli arisiSviaTad, amisaTvis fiWvis patara da didi mebaRis feromonebi

unda daikidos prognozirebisaTvis 10 ha-ze 1 c feromoni mwersaWeriT

nakrZalSi 3400 ha farTobze, xolo erovnul parkSi 950 ha farTobze

feromonebi unda daikidos. feromonebi mavneblis winaaRmdeg brZolis mizniT

1 ha-ze ikideba 4 cali. saangariSod advili iqneba.

4350ha-s sWirdeba (roca 1 ha-ze ikideba 4 feromoni Tavisi saWerebiT anu 4 c.

feromoni da 4 c mwersaWeri) 4350ha X 4f. = 17 400 c.

aRsaniSnavia, rom Znelad misadgom adgilebSi, romlis saerTo farTobi

Seadgens 1259 ha-s, mizanSewonilia, aseve maqsimalurad ganxorcieldes

feromonebis dakideba.

feromoni

1 cali fW. Ppat. mebaRis feromoni Rirs 10 $.   anu 17 400 f. X 10$ =174 000 $

1 cali damWeri Rirs 20 $   anu 17 400damW. X 20$ = 348 000 $.  

damWerebi aris mravljerad gamoyenebadi. Uunda aRiniSnos, rom rodesac

sayidlad did partiebzea saubari maSin firmebi midian “diskauntze”,

amisaTvis SeiZleba feromoni 10 $‐ani iyido 10 laramde, xolo damWeri 20 $‐ani 

32 laramde.

ramdenadac damWeri mravaljerad gamoyenebadia pirvel wels SeiZleba saWiro

feromonebis naxevari raodenoba (8700 cali) da amdenive SeviZinoT damWerebi

(8700 cali), romlebsac feromonebis meore naxevarze momaval wels

gamoviyenebT. aseve SeZenili unda iqnes FfiWvis didi mebaRis

prognozirebisaTvis 3400 : 10 ha.= 340 cali feromoni damWeriT, e.i.

prognozirebisaTvis 10 ha-ze ikideba 1 cali feromoni damWeriT.

pirvel wels SeZenili iqnas feromonebi da maTi sakidebi, anu sul 340

feromoni da 340 sakidi. 340 X 10 = 3400 dolari, 340 X 20 = 680 dolari, jamSi

3400 +680 = 4080 dolari.

  

27  

feromonebi unda daikidos gazafxulze maisSi an rodesac dRis

temperatura aiwevs 12 gradusze, am droisaTvis mavnebeli iwyebs frenas,

damWerebi unda iyos dakidebuli da vinc iqneba ganpirobebuli Tavis wil

damWerebze iq unda Camokidos feromonebi da 7-8 dReSi erTxel unda

Seamowmos saWerebi, saidanac amoiyvans mavneblebs (mavneblis raodenobis

ganmsazRvreli WiqiT) da Caabarebs mimReb punqtSi.

aucileblad feromonebiT daWerili mavneblebi unda aRiricxos,

rogorc fW. patara mebaRis ise fiWvis didi mebaRis, romel ubanze da romel

mwersaWerma ramdeni xoWo daiWira. es aRricxvebi unda warmoebdes da mere

unda ganadgurdes xoWoebi.

magaliTasaTvis aRricxvis uwyisi, romelic gamodgeba Semdgomi

monitoringisaTvis. 

 

 

F feromonebisa da saWerebis dakidebis Semdeg

monitoringis aRricxvis uwyisi   

magaliTad feromomoni daikida 2014 wlis 1 maiss

feromoniani saWeris #

              monitoringi feromonian saWerebze dakidebidan yovel me 7 – 8 dRes

SeniSvna

8 maisi 15 maisi 

23 maisi 

31 maisi 

1 ivnisi

8 ivnisi 

15 ivnisi 

22 ivnisi 

30 ivnisi 

1.

300cali 500 cali 

900 cali 

1000 cali 

da a,S.  

2.                  

   

3.                  

   

4.                  

   

  da a, S                 

   

  

28  

literatura

1. i.abaSiZe – dendrologia. Nnaw. I, Tb. 1959

2. g.gigauri – saqarTvelos tyis biomravalferovneba. Tb. 2000.

3. g. gigauri, a.supataSvili, g.gigauri (umcr) - saqarTvelos tyeebis

sakurorto – rekreaciuli – turistuli – mniSvneloba da maTSi

meurneobis gaZRolis safuZvlebi. Tbilisi, 2007. 4. b. TavaZe. fiWvis daavadebani saqarTveloSi “satyeo moambe,” #2, 2009, gv. 62-64

5. l. maruaSvili – saqarTvelos fizikuri geografia, naw. II. Tb. 1970.

6. saqarTvelos daculi teritoriebi. Tb. 2007.

7. qse ----------------1977.

8. qse ----------------1980.

9. yanCaveli g., supataSvili S. – satyeo entomologia, Tb., 1968.

10. В.Гулисашвили – Леса СССР. т. 3. М. 1966.

11. Инструкция по экспедиционному лесопатологическому обследованию лесов СССР. М. 1983.

12. Мозолевская М., Катаев О.,Соколова Э. 1984. Методы лесопатологического обследования очагов стволовых вредителей и болезней леса. М. Лесная промышленность, ст. 87-152.

13. Шевченко С., Цирюлик А.– Лесная фитопатология. Киев, 1986.

14. Berryman AA, Pienaar LV (1973). Simulation of introspect competition and survival of Scolytus ventralisbroods (Coleoptera: Scolytidae). Environ. Entomol., 2: 447-459.

15. Bevan D (1962). Pine shoot beetles. Leafl. For. Comm., 3: 8. 16. Borkowski A (2006). Spatial distribution of losses in growth of trees caused by the feeding

of pine shoot beetles Tomicus piniperda and T. minor (Col., Scolytidae) in Scots pine stands growing within range of the influence of a timber yard in southern Poland. J. For. Sci., 52: 130-135.

17. Christiansen E, Waring RH, Berryman AA (1987). Resistance of conifers to bark beetle attack: Searching for general relationships. For. Ecol. Manage., 22: 89-106

18. Gokturk. T., Aksu Y. (2011). Use of pheromone traps against Tomicus piniperda and

Tomicus minor in the Kazbegi National Park, Georgian Republic. African Journal of Agricultural Research Vol. 6(10), pp.2430-2435, 18 May, 2011

19. T. Oszako (Editor) – Recent Advances Oak Health in Europe. Warsaw, 2000.

  

29  

20. Petrice TR, Haack RA, Poland TM (2002). Selection of overwintering sites by Tomicus piniperda (Coleoptera:Scolytidae) during fall shoot departure. J. Entomol. Sci., 37: 48-59.

21. Pfeffer A (1995). Zentral und Westpalaarktische Borken und Kernkäfer (Coleoptera: Scolytidae, Platypodidae), Pro Entomologica: Naturhistorisches Museum Basel, p. 310.

22. Ruhm W (1976). Blastophagus antipodus Egg. und Blastophagus porteri Breth. (Scolytidae, Col.) an der Araukarie (Araucaria araucana (Mol.) Koch) in Chile. Zeitschr. fur Pfanzenkrankheiten und Pfanzenschutz, 83: 137-145.

  

30  

danarTi – 1

TuSeTis daculi teritoriebis fiWvnarebSi

aRebuli niadagis nimuSebis analizebis

monacemebi

  

31  

danarTi - 2

TuSeTis daculi teritoriebis

fiWvnarebSi mimdinare procesebis

suraTebi

  

32  

danarTi - 3

TuSeTis dacul teritoriebze mavnebliT

dazianebul marSrutebze (14 marSrutze),

lentiseburi aRricxvebisas koromebis

sataqsacio aRwerebi