สุนทรียศาสตรในงานนาฏกรรม อ.ธรรมจักร พรหมพวย

Dance is the hidden language of the soul. Martha Graham

ปรัชญาศิลปะ ปญหาทั่วไป

ปรัชญาวาดวยศลิปะ

คือ อะไร

ปรัชญาศลิปะเกี่ยวของกับ

สุนทรียศาสตรอยางไร

ประเภทของศลิปะ

องคประกอบของศลิปะ

ศลิปะคืออะไร

ปรัชญาวาดวยศลิปะคืออะไร

เราจะตัดสนิและประเมนิ

ความงามไดอยางไร

ปรัชญาวาดวยศลิปะอยูท่ีไหน

บางสุนทรียธาตุมจีริงหรือ

ศลิปนสรางสรรคสุนทรียธาติ

อยางไร

ศลิปะแสดงสุนทรียธาตุอยางไร

องคประกอบของศิลปะ

Media

Content

Aesthetical Elements

Artistic Elements

องคประกอบของศิลปะ Media - สื่อ คือ สิ่งท่ีศลิปนนํามาใชเพื่อถายทอดการสรางสรรคของตนใหประจักษแกตาผูอ่ืน

Content - เนื้อหา คือ เร่ืองราวที่ศลิปนแสดงออกมาโดยยใชสื่อที่เหมาะสม

Aesthetic Elements - สุนทรยีธาตุ เชน ความงาม (Beauty) ความแปลกหูแปลกตา (Picturesqueness) และความนาทึ่ง (Sublimity)

Artistic Elements - ธาตุศลิปน คือ ความรูสึกนกึคดิและชีวติจติใจ รวมทัง้ความหลังและความฝฝนของศลิปนที่แผงอยูในงานศลิปกรรมท่ีเขาสรางสรรคขึ้นมา ธาตุเหลานี้ศลิปนอาจจะตัง้ใจหรือไมก็ได แตจะมสีอดแทรกอยูเสมอ

Aesthetic Elements ผูใดมีสํานึกในสุนทรียธาตุ เรียกวา

มีประสบการณทางสุนทรียะ (Aesthetics

Experience)

ศิลปกรรมช้ินหนึง่ๆ อาจจะมีสุนทรียธาตุเพียง

อยางเดียวหรือหลายอยางผสมกันก็ได

สิ่งของตามธรรมชาติท่ีมิไดเกิดจากสรางสรรค

ของมนุษยก็มีสุนทรียธาตุไดดวย

Aesthetic State A Total Timbre ความเปลงปลั่งจําเพาะ Beauty ความงาม

Sublime มหมึา ยักษา โอฬาริก

งามรุกเรา ความนาท่ึง

Tragic โศก

Comic สํารวล หรรษา

Ugly อัปลักษณ นาเกลยีด

Beauty

Comic

Ugly

Tragedy

Sublime

Beauty ความงาม - เราสามารถเขาถึงความงามไดจากการเห็นและ

การไดยิน คือ เห็นจากกระบวนทารําที่จดัวางองคประกอบที่ดี

เห็นเครื่องแตงกายทีส่รางจากฝมือชางดวยความวิริยะ เห็น

ตัวละครแสดงอารมณผานทางสีหนา และไดยินเสียงดนตรีที่

แตงข้ึนและบรรเลงไดสอดคลองสนิทสนมกับการแสดง

Ballet : Raymonda Crops de ballet

Sublime ความดีเลิศ หรือความโอฬาริก - เชน ส่ิงที่กระทําไดยาก

มีใหเห็นนอยและไมบอยครั้ง เชน การตอตัว แสดงทายาก

การข้ึนลอยในโขน บางครั้งอวดความสามารถในการทรงตวัและ

การตอตานกฎธรรมชาติ รวมถึงความทึ่งของรายละเอียดอ่ืน

เชน เครื่องแตงกาย ระบบฉาก แสง เสียง

Tragic ความโศก - เปนส่ิงแสดง

ความทุกขทรมานของมนุษย

อาจจบลงดวยความหายนะ

นําพาใหเกิดความรูสึกสงสาร

และความกลัว (Pity &

Fear) อันจะนําผูชมไปสูความ

เขาใจชีวิต (Enlightenment)

Comic ความหรรษา/ความสํารวล -

ธรรมชาตขิองมนุษยท่ีรูจักหัวเราะ

ใหกับขอบกพรอง และความ

ผดิพลาดของตนเองและผูอ่ืน

เปนคุณสมบัตท่ีิทําใหมนุษยทนตอ

สภาพแวดลอมทีล่ําบากยากเข็ญ

หรือไมสบอารมณของตนเองได

ในขณะเดยีวกันมนุษยก็ไดรับ

ความสุขและการผอนคลาย

ความตงึเครียดจากการหัวเราะ

Ballet : Ballet Comique Vienna State Opera

Ugly ความอัปลักษณ/ความนาเกลียด - การรับรูถึงความช่ัวราย

อธรรม นาขยะแขยง นาอดสู

Butho

Aesthetic Elements of Dance

Flexibility Energy/Power Balance Movement

Space Time Aesthetic Distance Audiences

Texture Colour Physical law of nature Unity

Form Music Meaning Harmony

Dances

นาฏกรรม

เปนศิลปะผสม (Mix arts) ของประติมากรรมท่ี

เคล่ือนไหวและดนตรี ส่ือของนาฏกรรมไดแก

การเคล่ือนไหวท่ีเรียกวา เตนหรือรํา การจัดวาง

ทาทาง การกําหนดพลังและทิศทางการ

เคล่ือนไหว การแตงตัว

นักเตนนักรําอาจเปนศิลปนเองก็ได หรือมีศิลปน

ผูสรางงานผานนักเตนนักรํา

"Dancers are instruments, like a piano the choreographer plays." George Balanchine

Choreographer Dancer Audiences

Theatrical Arts ศิลปะการละคร

ใชคนเปนส่ือเชนเดียวกับงานนาฏศิลป (เวนแตตัวละคร

จะตองทําหนาที่เตนหรือรําดวย เชน ละครเพลง ละคร

ดึกดําบรรพ)

ผูแสดงจะตองแสดงออกดวยการกระทําและพูดตาม

บทบาทในเนื้อหา แสดงบุคลิกภาพของบุคคลตามที่

บทละครกําหนดไว

ตองคัดเลือกตัวศิลปนใหเหมาะสมกับบทบาท เหมือน

ดังที่ประติมากรตองเลือกหินออนช้ันดีเพ่ือทีจ่ะทําการ

แกะสลัก

Aesthetic Perception in Dance

Flexibility Energy/Power Balance Movement

Space Time Aesthetic Distance Audiences

Texture Colour Physical law of nature Unity

Form Music Meaning Harmony

Aesthetics judgment in dance Evaluation of Beauty การประเมินคุณคาความงาม Subjectivism

เปนแนวคดิแบบจตินยิม ที่วาความงามไมสามารถจะวัดหรือประเมินได เพราะ

ความงามเปนเพยีงการรบัรูทางจติและเราเองก็ไมสามารถประเมินจติตนเองได ความ

งามจงึอาจไมมีจรงิตามแนวคดินี้ เปนเพยีงความพงึใจ (Pleasure)ที่เกดิขึ้นเพยีงเทานัน้

ดังคํากลาวที่วา

There is no dispute about taste

ในการชี้ทางสําหรับศลิปะแลว ไมมีใครถูกผดิเพราะรสนยิมของมนุษยบังคับกันไมได

การประเมินความงามในเชงิจตินยิมจงึมีรปูแบบเพยีง ชอบ / ไมชอบ

บางก็ประเมินจาก

• ทัศนะทางสังคม (Sociological)กลุมสวนมากเห็นวาอยางไรก็วาตามนัน้

• ชนชัน้พเิศษ (Certain Class)เชน ใชผูทรงคุณวุฒิเปนผูตัดสนิ แตอาจเกดิทัศนคติ

ลําเอยีง

Aesthetics judgment in dance Evaluation of Beauty การประเมินคุณคาความงาม

Objectivism

ผูประเมินงานจะตดัสนิการแสดงวา “มีคุณภาพอะไรบางในการแสดงนี้” เชน เสือ้ผา

เครื่องแตงกายทําดวยฝมืออันละเอยีดหรือไม ทาของผูแสดงถูกตองมีสัดสวนทีพ่อเหมาะ

หรือไม กลุมผูชมอาจยดึตดิในรายละเอยีดเล็กนอย ซึง่บางครัง้ก็ละเลยการเขาถงึและรับรู

อารมณและความรูสกึในการแสดง

การประเมินแบบวัตถุนิยม จงึเปน

• เปนขอเท็จจรงิ (Fact) เปนคุณคา (Value) การตัดสนิจะตองใหความสําคัญกบัคณุคาแตอยู

บนพืน้ฐานของขอเท็จจรงิเสมอ

•ประเมนิวาเปนการจบภายในตัวเอง (Intrinsic Value) หรือจบภายนอกตัวเอง (Extrinsic

Value)

•ใชวธีิ Normative เชน กลาวอธิบายดวยองคประกอบทางศลิปะตางๆ เชน สัดสวน ความกล

ลมกลืน เอกภาพ ความขัดแยง ความหลากหลาย แลวจงึตามดวยนิยามสัน้ๆ เรยีกวา

Performative

•ใชเทฤษฎทีางศลิปะมาประเมนิคณุคา

The dance is a poem of which each movement is a word

เกณฑมาตรฐานในการดูโขนละครไทย

กระบวนรํางาม

ตัวรํางาม

บทประพันธงาม

การบรรเลง ขับรองไพเราะ

เครื่องแตงกายงาม

โขน ชุด ศึกพรหมาศ มูลนิธิสงเสริมศิลปาชีพพิเศษ โขนพระราชทาน โดยพระเสาวนีย สมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ

นาฏยศาสตร

นาฏยศาสตร แสดงใหเห็นวาการฟอนรําเกิดจากการ

ผสมผสานอยางตอเนื่องของทาทางของรางกายสามสวน

หลัก คือ องคาพยพหรือกิ่งของรางกาย (แขน ขา มือ เทา

น้ิว ศีรษะ) ตัวเรือนรางและใบหนา

ทั้งสามสวนของรางกายน้ี ตองแสดงใหสัมพันธกันอยางมี

เอกภาพ ดวยอัตราความเร็ว ความละเอียดออน ความ

สมดุล การควบคุมรางกาย ความหลากหลาย การใชสายตา

การแสดงสีหนา ความคิด สรรพสําเนียง และเสียงเพลงใน

กระแสธรรมชาติแหงความกลมกลืน

Text / Script ตัวบท

Acting / Dancing

Design (Costume / Stage / Make-up)

Directing / Choreography

History / Theory

บัญญัตินิยม

ธรรมเนียมปฏิบัติ

ปรัชญา (ปรัชญามันหนัก เม่ือสอนจึงมักเปนอุปมา)

เทคนิค

วัฒนธรรม

จุดประสงคของคัมภีรนาฏยศาสตร

นาฏยศาสตรน้ี เปนศาสตรใหความบันเทิง เปนศาสตรท่ี

บริสุทธิ์ เปนศาสตรท่ีศักดิ์สิทธิ์ เปนศาสตรท่ีทําลายอกุศล

(นาฏยศาสตร : XXXI.71-82)

ผูใดก็ตามท่ีไดทําการแสดงออกตามท่ีกลาวไวแลวใน

นาฏยศาสตรและผูใดก็ตามท่ีไดชมการแสดงอยางตั้งใจ

ผูนั้นจะไดรับผลกรรมดี เทาเทียมกับ ผูท่ีศึกษาคัมภีร

พระเวท ผูท่ีกระทําบวงสรวง ผูท่ีบําเพ็ญกุศลและปฏิบัติ

ตนอยูในศาสนา

(นาฏยศาสตร : XXXVI.71-82)

เม่ือผูชมละครไดชมการ

แสดงของนักแสดงท่ีแสดง

อารมณตางๆ โดยใชคําพูด

ทาทางและความรูสึกแลว

ผูชมจะเกิดความรูสึกพึง

พอใจและความรูสึกท่ีผูชม

ไดรับน้ีก็คือรสท่ี

หลากหลายของการชม

ละคร (นาฏยรส) นั่นเอง

(นาฏยศาสตร VI.33)

ผูชิมหรือผูกิน เมื่อกินอาหารที่ปรุงข้ึนดวยเครื่องปรุงตางๆ

ช่ือวา ยอมชิมหรือกินซ่ึงรสทั้งหลาย (การกินอาหาร ก็คือ

การกินรสนั่นเอง) และคนที่มีใจคอเปนปกติดี กินรสเขาไป

แลวก็เบิกบานสําราญใจ เปนตน ความขอน้ีอุปมาฉันใดผูดู

ละครที่มีใจปกติดี ก็มีอุปไมยฉันนั้น คือ กินรสที่เปนสถายี

ภาวะประกอบดวยการแสดงวาจา อวัยวะ และตัวเดิมในเนื้อ

เรื่อง อันเปนเหมือนกับขาวที่แสดงภาวะตางๆ (คือมีรส

ตางๆ) ก็ยอมเบิกบานสําราญใจเปนตนขาวกบัขาว อาหารมี

รสอรอยข้ึนฉันใด ภาวะและรสอาศัยซ่ึงกันและกัน การ

แสดงก็สนุกข้ึนฉันนั้น

(นาฏยศาสตร VII.34)

การฟอนรําจงึเปนสื่อแสดงสถานะทางปญญา

(Intellectual Property) ดังนัน้ Dance จงึมักเกดิใน

ราชสํานัก (Court) หรือชนชัน้สูง ทําใหนาฏยศาสตร

และศลิปศาสตรของชนชัน้สูง