de beers consolidated mines proprietary .../media/files/d/de-beers...de beers consolidated mines...
TRANSCRIPT
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO
YA MAINI WA VENETIA (2018 – 2022)
KHANDISO YA 03
14 NYENDAVHUSIKU 2018
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
2
ZWI RE NGOMU
1 MARANGAPHANḒA 4
1.1 Ndivho dza SLP 5
1.2 Pfanelo dza Venetia dza Maini 5
2 MVULATSWINGA 6
2.1 Mafhungo 6
Figara 1: Hu Re Na Maini wa Venetia 2.2 Vhuhulwane na Khethekanyo ya Vhashumi 7
2.3 Fhethu Hune Vhashumi Vha Wanala Hone 8
3 MBEKANYAMUSHUMO YA MVELEDZISO YA ZWA VHASHUMI 10
Marangaphanḓa
10
3.1 U Tendelana na Mulayosiṅwa wa Mveledziso ya Vhutsila 10
3.2 Zwikhala Zwine zwa Konḓa U Zwi Vala 11
3.3 Pulane ya Mveledziso ya Vhutsila 12
3.4 Pulane ya u isa Buḓo Phanḓa 22
3.5 Pulane ya Vhueletshedzi 23
3.6 Basari na Pulane ya U Gudiselwa Mushumo U Sa Athu Wana Ṱhanziela 24
3.7 Pulane ya Ndinganyo ya Mishumo 27
4 MBEKANYAMUSHUMO YA MVELEDZISO YA MAINI KHA TSHITSHAVHA
4.1 Marangaphanḓa 35
4.2 Tsaukanyo na Mukwamei 35
4.3 Vhubvo ha Matshilisano na Ikonomi 36
4.4 Mbalombalo dza Vhadzulapo 39
4.5 Phurofaili ya Masheleni Miṱani 41
4.6 Phurofaili ya Mushumo 43
4.7 Pfunzo 49
4.8 U wana maḓi a u shumisa hayani 50
4.9 U wana muḓagasi 51
4.10 U swikelela tshumelo dza vhuthathazwitzhili na u laṱwa ha
mathukhwi
52
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
3
5.1 U Khwinisa Nyimele ya Dzinnḓu na Matshilele 60
5.2 Mashumele Ashu 60
5.3 Mvelaphanḓa Yashu 60
5.4 Mbekanyamushumo ya U Ṱuṱuwedza U Ṋea Vhathu Dzinnḓu 60 PULANE YA VHANE VHA TEA U ṊEWA TSHIBULI TSHA U ṊETSHEDZA TSHUMELO
6.1
Marangaphanḓa
63
6.2 Pulane ya U Bvela Phanḓa U Ṋetshedzwa Tshumelo 63
6.3 Mveledziso ya Mabindu na Mveledziso ya Muṋetshedzi 63
6.4 Ṱhuṱhuwedzo Kha U Ṋetshedzwa Tshumelo 65
6.5 Maitele a u Ṋetshedzwa Tshumelo 65 MAITELE A U LANGA U FHUNGUDZA VHASHUMI NA U VHA LITSHISA MUSHUMO 69
7.1
Marangaphanḓa
69
7.2 Foramu ya Tshifhingani tshi Ḓaho 69
7.3 Maitele ane a ḓo tevhelwa u Itela u Iledza U Fhelelwa nga Mishumo na u
Fhungudzea ha Mishumo
69
4.11 U wana nnḓu 53
5 PULANE YA NYIMELE YA DZINNḒU NA MATSHILELE 60
6
7
7.4 Nḓila dza U Shumisa Zwiṅwe Zwipiringululi na Maitele A U Tsireledza Mishumo Hune Zwa Sa Iledzee
Uri Mishumo I Fhele
8 U ṊEWA MASHELENI 71
9 FULUFHEDZISO 72
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
4
1. MARANGAPHANḒA
De Beers Consolidated Mines Proprietary Limited [“DBCM”]) yo vula lwa tshiofisi Maini wa Venetia nga ḽa 14 Ṱhangule
1992. Maini wa Venetia u bulasini ya Venetia 103-MS, ine ya vha khilomithara dzine dza ṱoḓa u vha 80 vhukovhela
ha Musina na khilomithara dza 36 devhula vhubvaḓuvha ha Alldays ngei Vunḓuni ḽa Limpopo. Wonoyu maini u kha
Masipala Wapo wa Musina tshiṱirikini tsha Vhembe. Nga ho livhaho, wonoyu maini u thungo ha bada ya R521 vhukati
ha Alldays na Pontdrift; khilomithara dzine dza ṱoḓa u vha 540 devhula ha Johannesburg samusi zwo sumbedzwa
kha Figara 1 (Sedzani Figara 1).
Zwa zwino Venetia ndi maini une wa tou vha dindi ḽo aṱamaho nahone hu kha ḓi bwiwa, u thuthubiswa, u ḽaiswa na u
hwihwidzwa matombo ane a tea u laṱiwa na ane a pfi kimberlite hu tshi shumiswa maṱhiraka a si na bonethe na
fosholo sa nḓila dza u bwa maini. Hu na fhethu hune ha laṱiwa hone matombo u mona na mukano wa dindi nahone
matombo a kimberlite a ṱhophiwa tsini na mitshini hune a pwashiwa na u ṱhaṱhuvhiwa uri hu bviswe dzidaimani. Hu
na fhethu hune ha laṱiwa masalela a madzhoro khathihi na lupuse lwa tombo ḽa kimberlite (thongwana na vumba).
Nga zwenezwo, zwithu zwine zwa ṱoḓiwa kha matombo zwi bviswa nga maitele a u tou pwasha tombo nga livhaho hu
si a khemikhala.
U ya nga pulane ya zwino ya zwa mabindu, maini wa Venetia une wa vha Dindi ḽo Aṱamaho (Venetia Open Pit [VOP])
u ḓo tsa mithara dza 450 magumoni a Cut 4 (circa 2022), nga murahu ha zwenezwo, u bwa dindi aṱamaho a zwi tsha
ḓo vhuyedza siani ḽa zwa ikonomi nga nṱhani ha vhunzhi ha matombo ane a ḓo tea u laṱiwa musi ho no bviswa zwithu
zwine zwa ṱoḓea khao. Ndivho ya Thandela ya Venetia ya Fhasi ha Mavu (Venetia Underground Project [VUP]), ine ya
vha thandela ine ya katela u vusuluswa ha tshifhaṱo, ndi u ṱanḓavhudzwa hune ha khou bvela phanḓa ha VOP nga u
ita uri hu swikelelwe matombo mavhili a kimberlite o itaho bako, K01 na K02, ane a ḓo engedza miṅwaha ya zwino
ya VOP ine ha anganyelwa uri i nga vha ya 20, ndi uri, u bva nga 2022 (ṅwaha une ha dzudzanywa uri VOP i ḓo litsha
mishumo ya u bwa maini nahone ha thoma u engedzwa mishumo ya mavuni ya u ṱhaṱhuvha matombo) u swika nga
2045.
Mushumo wo dzudzanywaho wa maini wa u fhaṱa wo thoma nga 2012 hu tshi shumiswa Thandela ya Venetia ya
Fhasi ha Mavu (VUP). Matombo o devhiwaho a ḓo swikelelwa hu tshi shumiswa madindi mavhili o itaho luwa, dindi
ḽa tshumelo na ḽa mveledziso ndi madindi o tsaho mithara dza 1080. Zwiṅwe hafhu, hu ḓo bviwa thanele u bva nṱha
u itela u vhona vhutshilo ha maini (life of mine [LOM]). Yeneyo thanele i ḓo dovha ya shuma u sa tshiṅwe tshishumiswa
tsha u dzhenisa muya na thundu dza u ita tshumelo nahone i ḓo vha nḓila ya vhuvhili ya u dzhena na u bva musi hu
tshi shumiwa fhasi mavuni.
Muṅwe mushumo wa u fhaṱa zwiṅwe zwifhaṱwa u itela u tikedza mishumo ine ya itwa fhasi mainini u ḓo itwa nga
rakonṱiraka wa maini ane a ḓo avhela mushumo, a langa na u ṱhogomela zwifhaṱo zwoṱhe fhasi ha mavu (u katela
na mitshini ya u tandedza dzithambo na magondolo ane a ambarwa nnḓa na fhasi mainini, u bvisa matombo mainini,
u bommba maḓi, u ṱhogomela zwishumiswa zwine zwa dzhenisa muya) u swikela zwi tshi kumedzwa kha muṋe
wazwo, (“DBCM”), uri mushumo u thome u engedzea nga 2022 – 2024. Maitele a u ṱhaṱhuvha matombo na zwiṅwe
zwifhaṱwa zwine zwa vha hone VOP a zwi nga ḓo shandulwa musi hu sa tsha bwiwa dindi nahone hu tshi vho shumiwa
fhasi mavuni.
Matombo o devhiwaho a K01 a ḓo bviswa hu tshi shumiswa maitele a Sub Level Caving, a K01 a ḓo bvisa 4 Mt nga
ṅwaha. Matombo o devhiwaho a K02 a ḓo bviswa hu tshi shumiswa maitele a Modified Level Caving ane a ḓo bvisa
1.9 Mt nga ṅwaha. Hezwi zwi lingana na 5.9 Mt, zwine zwa fana na tshivhalo tshine tsha itwa nga Mutshini muhulwane
wa u Kunakisa u re hone. Maitele a fhasi ha mavu ane a ḓo shumiswa a ḓo vha u bwa dindi ḽo tsaho, u dzhenisa
muḓagasi, u thuthubisa, u ḽaisa na u hwihwidza matombo a kimberlite na ane a tea u laṱiwa, u pwasha ha u thoma,
na u bviselwa nnḓa ha matombo a kimberlite uri dovhe a ṱhaṱhuvhiwe na u laṱiwa ha matombo kha thulwi dza
matombo a si na mushumo.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
5
1.1. Ndivho dza SLP
U tendelana na Mulayo wa MPRDA, wa 28 wa 2002 (“MPRDA”), na u phethiwa ha nyimele dza Pfanelo
dza Maini dzo ṋewaho DBCM, Maini wa Venetia u tea u ṋeela u itela u khwinisa nyimele dza
matshilisano dza zwitshavha zwa henefho nga u shumisa Pulane dza Matshilisano na Mushumo.
Ndivho dza Pulane ya Matshilisano na Mushumo wa Maini wa Venetia ndi u ṱhogomela na u shumisa
mbekanyamushumo dza matshilisano na ikonomi u tendelana na milayo ine ya ḓivhiwa ya
mvelaphanḓa nga u ṱanganya zwithu zwa matshilisano, ikonomi na mupo kha maitele oṱhe a maini, u
bva kha u dzudzanya maini, nḓila ine wa shuma ngayo na u valwa hawo lwa u fhedza. Kha Maini wa
Venetia, hezwi zwi ḓo swikelelwa nga:
• U ṱuṱuwedza uri khumbelo dza mushumo dzi bve Vhuponi vhune Vhashumi vha Wanala hone hune
ha vha Blouberg na Musina u itela u khwinisa nyimele yavho ya matshilisano na ikonomi.
• U shela mulenzhe kha u shandula nḓowetshumo ya maini;
• U bvela phanḓa na thikhedzo ya Maini wa Venetia u itela mveledziso ya matshilisano na ikonomi ya
tshiṱiriki tsha Capricorn na tsha Vhembe nahone nga ho livhaho kha Masipala Wapo wa Blouberg
na wa Musina.
1.2. Pfanelo dza Venetia dza Maini
DBCM yo shandula pfanelo dzayo dza kale dza maini malugana na Tshiteṅwa 7 tsha Mbekanyo II tsha
mulayo wa MPRDA u itela Maini wayo wa Venetia nga ḽa 02 Khubvumedzi 2008. U tendelana na u
shandula pfanelo dza maini dzo bulwaho afho nṱha, DBCM yo rumela Pulane ya Matshilisano na
Mushumo ya 2007 u swika nga 2012. Pulane ya Matshilisano na Mushumo ye ya tevhela yo shumiswa
nga 2013 u swika nga 2017.
U itela u swikelela ndivho khulwane ya Pulane ya Matshilisano na Mushumo ine ya tshimbidzana na
Pfanelo dza Maini: M29/2009; Nomboro ya Ndaedzi ya DMR ndi LP; 30/5/1/2/5/58MR yo ṋewa
DBCM u itela Maini wa Venetia, DBCM yo ita Pulane ntswa ya Matshilisano na Mushumo ya 2018 u
swika nga 2022 malugana na Ndaela 46 musi i tshi vhalwa na Ndaela 43 na 44 ya wonoyo Mulayo,
nahone i ḓo vhidzwa Khandiso ya 3 ya Pulane ya Matshilisano na Mushumo ya Maini wa Venetia.
Ḽiṅwalwa ḽa Khandiso ya 3 ya Pulane ya Matshilisano na Mushumo ḽi ḓo dzhiela vhudzulo Pulane ya
Matshilisano na Mushumo ya ḽa 15 Phando 2013 na dziṅwe khandiso dzoṱhe dza ḽiṅwalwa.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
6
2. MVULATSWINGA
2.1. Mafhungo
Dzina ḽa Khamphani De Beers Consolidated Mines Proprietary Limited
Dzina ḽa Maini Maini wa Venetia
Nomboro ya Pfanelo ya Maini M29/2009
Nomboro ya Ndaedzi ya DMR LP: 30/5/1/2/5/58MR
Ḓiresi Hune Maini wa vha Hone 01 National Road, Musina, 0900
Ḓiresi ya Poswo ya Maini PO Box 668, Musina, 0900
Nomboro dza Luṱingo dza Maini 015 575 2487
Zwibveledzwa zwa Maini Dzidaimani, Daimani (Alluvial), Daimani (Nga u tou angaredza) na Daimani (kha Kimberlite)
Vhutshilo ha Maini Miṅwaha ya 28 (2045)
Ṅwaha wa Masheleni 1 Phando u swika nga 31 Nyendavhusiku
U Vhiga Nga 31 Ṱhafamuhwe ṅwaha muṅwe na muṅwe
Muthu a re na Vhuḓifhinduleli Mulanguli Muhulwane Gerhardus P. Nortje
Figara 1: Hu Re Na Maini wa Venetia
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
7
2.2. Vhuhulwane na Khethekanyo ya Vhashumi U bva nga ḽa 31 Tshimedzi 2018, Maini wa Venetia wo thola vhashumi vha linganaho 1318. Hetshi
tshivhalo a tshi kateli vhorakonṱiraka. Vha phesenthe dza 21.5 ndi vhafumakadzi nahone kha
tshenetshi tshivhalo vha phesenthe dza 14 ndi Vhafumakadzi vhane vha shuma fhasi Mainini. Hu na
vhashumi vha vhaholefhali vha phesenthe dza 2.7. Vhashumi vhane vha imela vhathu vha HDSA vho
dzudzanywa nga nḓila ine vha phesenthe dza 29 ndi Vhalanguli vha Nṱha, vha phesenthe dza 48 vha
kha tshiteṅwa tsha Phurofeshinala nahone vha phesenthe dza 72 vha kha tshiteṅwa tsha vhatsila.
Vhashumi vha phesenthe dza 57.3 vha dzula kha Masipala Wapo wa Musina na wa Blouberg nahone
ndi henefho hune ha dzhiiwa sa hune ha waniwa vhunzhi ha vhashumi vha Mainini. Tshivhalo tsha
vhashumi vho hirwaho lwa tshoṱhe u ya nga vhuimo ha mushumo tsho sumbedzwa kha Bogisi 1.
Bogisi 1a: Mushumi o hirwaho lwa tshoṱhe na o hirwaho lwa tshifhinganyana u ya nga vhuimo ha mushumo u thoma nga ḽa 31 Tshimedzi 2018
Vhuimo ha Mushumo Vhanna Vhafumakadzi Vhane vha bva kha
Maṅwe Mashango
Ṱhanganyelo
A C I Vh
af
A C I Vh
af
Vh
an
Vhaf
Vhulanguli ha nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Vhulanguli ha nṱha 3 2 0 9 1 0 0 2 0 0 17
Vhaḓivhi vha re na ndalukano
na vhomakone vha re na
tshenzhelo na vhalanguli vha
vhukati
23 5 2 41 13 3 1 8 2 2 101
Vhashumi vha re vhatsila vha
zwa thekiniki na vha re na
ndalukano siani ḽa pfunzo,
vhalanguli vha fhasi,
vhaingameli, vhoforomane, na
vhalavhelesi
194 12 2 69 52 7 0 24 0 0 360
Vha re na vhutsila ho
linganelaho na vhane vha dzhia
tsheo dza vhuṱali
624 5 0 4 150 4 0 8 0 0 795
Vha si na vhutsila na
vhane vha dzhia tsheo dzo
khwaṱhaho
28 0 0 1 16 0 0 0 0 0 45
VHO HIRWAHO LWA TSHOṰHE 824 24 4 120 198 14 1 41 2 2 120
Vhashumi vha tshifhinganyana 48 0 0 4 34 0 0 1 1 0 88
MBALO YOṰHE 872 24 4 124 232 14 1 42 3 2 1318
Ṱhogomelani: Vhulanguli ha nṱha zwi amba vhashumi vha re kha Zwigwada 4 na 5; Vhaḓivhi zwi amba vhashumi vha Tshigwada 6; vhatsila ndi vha Tshigwada 7 na CL, vha re na Vhutsila ho linganelaho ndi vhoṱhe vha re kha Tshigwada B, nahone Vha si na Vhutsila ndi vhashumi Vha Si Na Gireidi.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
8
Bogisi 1b: Mushumi a re rakonṱiraka u ya nga vhuimo ha mushumo u thoma nga ḽa 31 Tshimedzi 2018
Vhuimo ha Mushumo Vhanna Vhafumakadzi Vhane vha bva kha
Maṅwe Mashango
Ṱhanganyelo
A C I Vhaf A C I Vhaf Vhan Vhaf
Vhulanguli ha nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Vhulanguli ha nṱha 3 0 0 3 1 0 0 0 0 0 7
Vhaḓivhi vha re na ndalukano
na vhomakone vha re na
tshenzhelo na vhalanguli vha
vhukati
118 4 1 93 32 0 0 3 3 0 254
Vhashumi vha re vhatsila vha
zwa thekiniki na vha re na
ndalukano siani ḽa pfunzo,
vhalanguli vha fhasi,
vhaingameli, vhoforomane,
na vhalavhelesi
448 6 0 205 69 0 0 5 28 2 763
Vha re na vhutsila ho
linganelaho na vhane
vha dzhia tsheo dza
vhuṱali
654 0 0 36 47 3 0 15 3 0 758
Vha si na vhutsila na vhane vha
dzhia dzhia tsheo dzo
khwaṱhaho
701 1 0 20 195 0 0 2 10 0 929
VHO HIRWAHO LWA TSHOṰHE 1924 11 1 357 344 3 0 25 44 2 2711
DBCM sa yone i re na pfanelo ya Maini wa Venetia samusi zwo ṱaluswa kha MPRDA, i tenda uri a re
na pfanelo dza maini u na vhuḓifhinduleli ha u ita zwithu u tendelana na ṱhoḓea dza MPRDA naho
arali we a ṋewa pfanelo a vhea rakonṱiraka uri a ite mushumo hune maini wa vha hone.
I tshi ṱhogomela zwi re afho nṱha, DBCM i ḓo shumisa maanḓa ayo oṱhe u ya nga ṱhoḓea dzayo dzi re
kha thendelano u khwaṱhisedza uri vhorakonṱiraka vhayo vha ita zwithu u tendelana na ṱhoḓea dzi re
kha Mveledziso ya Zwa Vhashumi na Mbekanyamushumo dza Ndinganyo ya Mishumo samusi zwo
ambiwa kha Ndaela 46 ya MPRDA, nahone zwenezwi i ḓo zwi vhudza vhashumi vhayo na
vhorakonṱiraka vha vhashumi vhayo.
2.3. Fhethu Hune Vhashumi Vha Wanala Hone Maini wa Venetia u kha Masipala wa Musina nahone Bogisi 2 afho fhasi ḽi sumbedza fhethu he vhunzhi
ha vhashumi vha wanala hone. Vhashumi vha phesenthe dza 57.3 vha bva fhethu hune vhashumi
vha wanala hone ngeno vhaṅwe vha phesenthe dza 18 vha tshi bva huṅwe fhethu Vunḓuni ḽa Limpopo.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
9
Bogisi 2: Fhethu Hune Vhashumi Vha Maini wa Venetia Vha Wanala Hone
Vhupo ha Masipala Ḓorobo, Miḓi na Miḓana Tshivhalo %
Musina Ḓorobo ya Musina, Nancefield, Tshipise, Sagole, Muswoḓi, Folovhoḓwe 515 35.52%
Blouberg Alldays, Grootpan, Devrede, Taaiboschgroet, Ga-Kibi, Ga-Makgato, Babirwa,
Longden, Juniorsloop, Dendron, Indermark, Harrietswich Village, Kromhoek, Senwabarwana
306 21.54%
Ṱhohoyanḓou Dzanani, Mutale, Makonde, Nzhelele, Manenzhe, Mudimeli, Shayandima, Sibasa,
Masisi, Vuwani, Dzimauli, Mashau
95 7.36%
Polokwane Polokwane, Mashashane, Ramokgopa, Seshego, Botlokwa, Seleka, Modjadji, Tzaneen, Chuenespoort, Phalaborwa, Zebediela, Kgapane
73 6.15%
Louis Trichardt Polokwane, Makhado, Xitachi, Waterval, Sinthumule 88 5.89%
Limpopo, Namakgale, Bela Bela, Giyani, Letaba, Modjadjieskloof, Burgersfort, Steelpoort,
Groblersdal, Lydenburg, Lebowakgomo, Ga-Mphahlele, Lephalale, Ellisras, Ga- Seleka, Elim, Vhulaudzi, Vongani, Jane Furse, Trichardtsdal, Modimolle, Mokopane,
Bakenberg, Ga-Makibelo, Tshilamba, Venda, Valdezia, Thabazimbi, Malamulele, Lwamondo.
42 5.02%
Huṅwe Johannesburg, Cape Town, Koffiefontein, Windhoek, Nederland, Zimbabwe, Bloemfontein
261 18.53%
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
10
3. MBEKANYAMUSHUMO YA MVELEDZISO YA ZWA VHASHUMI
3.1. Marangaphanḓa Mbekanyamushumo dza Mveledziso ya Zwa Vhashumi dza DBCM dzo itelwa u tikedza
Mbekanyamushumo dza Mishumo ya Mainini, Maano a Mveledziso ya Vhutsila ha Lushaka na ndivho
dza tshanduko dza DBCM. Mbekanyamushumo dza u guda na mveledziso (Learning and development
[L&D]) dzine dza itwa Mainini wa Venetia dzi bva kha ndivho dza maano a DBCM nahone dzo itwa uri
dzi tendelane na DBCM, na pulane dza mabindu na pulane dza Vhutshilo ha Maini. U ya nga enea
mafhungo, na u itela u ṱuṱuwedza thikhedzo yo fhelelaho na yo khwaṱhaho kha L&D, zwiṅwe zwisima
zwi ngaho Pulane dza Ndinganyo ya Mishumo, Pulane dza Mveledziso ya Vhutsila, maitele a u
dzudzanya mafhungo a katelaho Zwa Vhashumi, maitele a u Shuma na u Langa Vhutsila na ṱhoḓea dza
zwa mulayo zwi a ṱhogomelwa kha mveledziso kana kha u wana mbekanyamushumo dza L&D.
Mveledziso ya Zwa Vhashumi i ḓo itwa nga nḓila i re na vhuthihi na yo dzudzanyeho kha Maini wa
Venetia u tendelanana mugaganyagwama wa ṅwaha.
DBCM i a zwi ṱhogomela uri u swikelela ndivho dzayo zwi ḓisendeka nga u swikelela milayo ya nṱha ya
u shuma i tshi shumisa vhashumi vha re na ndalukano na vhukoni. DBCM yo ḓivhofha tshoṱhe uri i ḓo
bvela phanḓa na mbekanyamushumo dza pfunzo na mveledziso dzo dzudzanyeaho dzi re na vhuthihi
u itela vhashumi vhayo uri vha kone u ita mishumo yavho vho tsireledzea, nga nḓila i shumaho na i
bvelelaho. Maini wa Venetia u shumisa mbekanyamushumo dza L&D u khwaṱhisedza uri vhashumi vha
wana ndalukano, vhutsila na nḓivho dzi ṱoḓeaho u tendelana na ṱhoḓea dza zwino na dza tshifhingani
tshi ḓaho dza DBCM.
Mbekanyamushumo dza Mveledziso dza Zwa Vhashumi dza DBCM dzi ḓo ṱhogomela muhanga une wa
katela:
• Ndivho dza maano a zwa mabindu
• Pulane ya Mveledziso ya Vhutsila, ine ya katela: ▪ Mbekanyamushumo dza Mveledziso ya Tshitshavha ▪ U Gudiswa Mushumoni ▪ Mbekanyamushumo dza Mveledziso ya Vhutsila
• Pulane ya u isa Buḓo Phanḓa
• Pulane ya Vhueletshedzi
3.2. U Tendelana na Mulayosiṅwa wa Mveledziso ya Vhutsila Mbekanyamushumo dza Mveledziso ya Zwa Vhashumi ya DBCM yo bveledzwa na u shumiswa u
tendelana na Muhanga wa Mveledziso wa Vhutsila ha Lushaka samusi zwo ṅwaliwa u ya nga Mulayo
wa Mveledziso ya Vhutsila wa 97 wa 1998 na ṱhoḓea dzo ḓoweleaho dza Vhalangi vha Ndalukano dza
Maini (Mining Qualifications Authority [MQA]). Hu shuma zwidodombedzwa zwi tevhelaho kha heḽi sia:
Dzina ḽa SETA:
Nomboro ya u Fanelea:
MQA Skills Levy No:
Muthusi wa Mveledziso ya Vhutsila:
Ḓuvha ḽa u Rumela Pulane ya
Vhutsila ha Mushumoni:
Vhalangi vha Ndalukano dza Maini (MQA)
16/MQA/0312/AC4/170412
L910750852
Neetash Daya
30 Lambamai ṅwaha muṅwe na muṅwe
na WSP, nomboro ya SDL
T999990012 yo dzheniswaho hafha ndi
Ṱhumetshedzo 1
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
11
3.3. Zwikhala Zwine zwa Konḓa U Zwi Vala Ndugiselelo ya vhugudisi ho teaho a si mafhungo a u sokou khwinisa vhutsila ha vhashumi, fhedzi zwi
dovha zwa vha thikho ya Maini wa Venetia uri u vhe na vhumatshelo vhu bvelelaho na vhu bvelaho
phanḓa. U ita uri vhugudisi vhu tshimbidzane na mvelelo khulwane dza zwa mabindu ndi zwa ndeme
kha nḓila ine DBCM ya sedza ngayo mveledziso ya mafhungo a zwa vhashumi.
Hu ḓo rangiswa u gudisa na thuso dza mveledziso u itela u swikelela ṱhoḓea na ndivho dza zwa
mabindu nahone zwenezwi zwi katela u ṱalula zwithivheli na u zwi langa u ita uri hu vhe na vhathu
vhanzhi vha re na vhukoni vhane ha nga khethiwa khavho uri maini u shume nga hu bvelelaho. Hezwi
zwo tou ralo zwihuluhulu musi zwi tshi ḓa kha vhuimo vhune ha dzhiiwa vhu mushumo wa ndeme, wa
nṱha kana une zwa konḓa u vala tshikhala tshawo. Bogisi 3 ḽi sumbedza vhushaka vhukati ha vhuimo
vhune ha vha mushumo wa ndeme/wa nṱha na une zwa konḓa u vala zwikhala zwawo kha Maini wa
Venetia.
Bogisi 3: Zwikhala Zwine zwa Konḓa U Zwi Vala
Vhuimo ha Mushumo Tshiitisi tsha Ṱhahelelo na Khaedu Thuso / Mbekanyamushumoya U Guda
Mutsila wa Mitshini ya Mill (T) U shaya ṱhanziela dza mishumo ya zwanḓa
na vhatsila vha re na ndalukano
Mbekanyamushumo dza u Guda u
Hayani
na u Gudela Mushumoni
Vhashumisi vha Mitshini ya u
Hwala Zwithu
U shaya ṱhanziela dza mishumo ya zwanḓa
na vhatsila vha re na ndalukano
Mbekanyamushumo dza u Guda u
Hayani na u Gudela Mushumoni
Vhainzhiniere vha Mitshini U shaya vhathu vha re na vhukoni vhane
vha nga hiriwa
Mbekanyamushumo ya u gudisa u
shumisa mitshini
Vhaiti vha Boilara U shaya ṱhanziela dza mishumo ya zwanḓa
na vhatsila vha re na ndalukano
Mbekanyamushumo dza u Guda u
Hayani
na u Gudela Mushumoni Vhalugisi vha Mitshini U shaya ṱhanziela dza mishumo ya zwanḓa
na vhatsila vha re na ndalukano
Mbekanyamushumo dza u Guda u
Hayani
na u Gudela Mushumoni Mutsila wa u ita Zwishumiswa U shaya ṱhanziela dza mishumo ya zwanḓa
na vhatsila vha re ndalukano
Mbekanyamushumo dza u Guda u
Hayani na u Gudela Mushumoni
Vhathekinishiene U shaya vhathu vha re na vhutsila Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya
Mushumo wo Livhaho
Muinzhiniere wa Maini (G) U shaya vhathu vha re na ndalukano U Gudiselwa Mushumo U Sa Athu Wana
Ṱhanziela
Mulanguli wa U Dzudzanya Maini U shaya vhathu vha re na ndalukano Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya
Mushumo wo Livhaho
Muḓivhi wa mavu na matombo U shaya vhathu vha re na vhutsila Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya
Mushumo wo Livhaho
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
12
Tshigwada
Vhanna Vhafumakadzi
Ṱhanganyel
o A C I W MW Ṱhangan
yelo
A C I Vhafu MW Ṱhangany
elo
Pfunzo nga u tou
Angaredza:
NQF 1 na fhasi
10 0 0 0 0 10 0 0 0 0 0 0 10
A yo ngo ṱalutshedzwa 4 0 0 2 0 6 0 0 0 2 0 2 8
Gireidi 10/Murole 8/N1 -
NQF ya Vhuimo 2
54 2 0 1 0 57 0 0 0 1 0 1 58
Gireidi 11/Murole 9/N2 -
NQF ya Vhuimo 3
52 1 0 2 0 55 6 0 0 0 0 6 61
Gireidi 12/Murole 10/N3
- NQF ya Vhuimo 4
583 11 1 56 0 651 144 6 0 17 0 167 818
Ṱhanziela, Nated
4, 5, 6. NQF ya Vhuimo 5 68 1 0 11 0 80 22 0 0 3 0 25 105
Dipuloma - NQF ya
Vhuimo 6 58 2 0 20 0 80 29 5 0 6 0 40 120
Digirii dza Bachelor -
NQF ya Vhuimo 7
28 1 1 16 2 48 23 3 0 7 2 35 83
Digirii dza Honours - NQF
ya Vhuimo 8
13 5 2 15 0 15 6 0 0 4 0 10 45
Digirii ya Masters - NQF
ya Vhuimo 9
1 1 1 1 2 1 2 0 1 2 0 5 10
Mbalo Yoṱhe 871 124 4 124 4 1027 232 14 1 42 2 291 1318
3.4. Pulane ya Mveledziso ya Vhutsila Ndivho ya Pulane ya Mveledziso ya Vhutsila ha DBCM ndi u ṋea pfunzo ya vhuimo ha nṱha na zwibuli
zwa nyaluwo ya mveledziso u itela u vhona zwipikwa zwa vhathu, mushumo, bindu na u guda ha
lushaka na mveledziso. Pulane ya Mveledziso ya Vhutsila i ita uri maano a khamphani a vhe maitele
a shumaho ane a fana, ane a ḓo shumisa nga vhuḓalo vhutsila ha maitele a mveledziso mushumoni,
vhuponi na shangoni ḽoṱhe.
Tshithu tshihulwane tsha Pulane ya Mveledziso ya Vhutsila ya DBCM malugana na Maini wa Venetia
ndi u ita uri mushumoni:
• hu vhe na vhashumi vha re na ndalukano na vhukoni;
• hu vhe na zwibuli zwine zwa ḓo ita uri vhashumi vhawo vha bveledze vhukoni havho;
• hu vhe na zwibuli zwine vhashumi vha ḓo shuma na u shela mulenzhe nga u sumbedza vhukoni havho nga nḓila
khulwane;
• hu vhe na nḓowelo ya bvela phanḓa hu tshi khwiniswa; na
• u ita uri khamphani i vhe na nḓowelo ya u ṱuṱuwedza u shuma nga nḓila yo ṱavhanyiswaho na u hwala
vhuḓifhinduleli zwine zwa kunga vhathu vha re na vhutsila, mveledziso na u ita uri vhathu vha si ṱuwe vha ya u
ṱoḓa mushumo huṅwe fhethu.
“Fomo Q” – I sumbedza tshivhalo na nyimele ya pfunzo ya vhashumi vha Maini wa Venetia samusi zwo
dzheniswa hafha sa Ṱhumetshedzo 2.
Bogisi 4: Phurofaili dza Pfunzo ya Vhashumi – 31 Tshimedzi 2018
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
13
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Ṱhanziela yo Shandulwaho ya Murole wa
Nṱha
10
10
10
10
10
50
3.4.1. Mbekanyamushumo dza Mveledziso ya Vhutsila
a) Ṱhanziela yo Shandulwaho ya Murole wa Nṱha
Maini wa Venetia yo ṋea vhugudisi ha ABET kha vhashumi vhoṱhe u bva nga 1998. Vhashumi vha
faneleaho vho vhudzwa uri vha ya nga kilasini dza ABET, zwenezwi zwo vhudzwa mainini woṱhe. Zwa
zwino Maini wa Venetia u kha ḓi vha na vhashumi vha 11 vha re na ṱhanziela dzi re fhasi ha Gireidi
9/Murole 7. Naho Maini wa Venetia wo ḓivhofha u khwaṱhisedza uri vhashumi vhawo vha ṋewe
zwikhala zwo eḓanaho zwa u ḓimveledza u tendelana na ndivho dzawo, zwenezwi zwi tea u itwa nga
tshifhinga tsho teaho, zwi vhulunge masheleni nahone zwi langwe nga vhashumi. Vhashumi naho vhe
vhafhio vho bulwaho afho nṱha, vha si na ṱhanziela dza Gireidi 9/Murole 7, vhane vha kha ḓi tama u
dzhena kha mbekanyamushumo ya AET, vha ḓo tendelwa uri vha ḓiṅwalise kha zwikolo zwi si zwa
muvhuso zwi re na kilasi dza AET, nahone maini u ḓo vha tikedza nga zwa masheleni.
Samusi ro haseledza nga ha khaedu dzine maini wa vha nadzo kha u funza vhashumi vhawo kha
vhukando ha u thoma, ho thomiwa Ṱhanziela ya U Guda ya Mutheo (Foundational Learning Certificate
[FLC]) nga nṱhani ha tshanduko kha sia ḽa Mveledziso ya Vhutsila na nge ha thewa ofisi ya Khoro ya
Ṱhanziela dza Vhubindudzi na Mishumo (Quality Council for Trades and Occupations [QCTO]).
Mbekanyamushumo ya FLC i shuma u piringulula thaidzo ya u sa kona u vhala, u ṅwala na u vhalela
yo anzaho kha nḓowetshumo ya maini na kha zwitshavha zwa tsini nawo. Nga dzenedzi ṱhanziela
samusi dzi ṱhoḓea dza u Gudela Mushumo dza Vhuimo 2, 3 na 4, vhaṅwe vhagudiswa vha linganaho
152 vho ṱhaphudza yeneyi mbekanyamushumo nga SLP II (2013 – 2017). Mbekanyamushumo ya FLC
i tikedza mimaini nga mbekanyamushumo dza u gudela mushumo na zwikhala zwi re hone, nahone
zwa zwino hu na miraḓo ya tshitshavha yo ṅwalisaho i linganaho 105. Uri mveledziso i sa ime fhethu
huthihi na u isa phanḓa pfunzo ya vhaaluwa kha Maini wa Venetia, zwino hu vho livhiswa ṱhogomelo
kha u wana vhathu vha re na vhutsila kha vha Gireidi 12, vha re na Ṱhanziela ya Murole wa Nṱha.
Hu na zwiitisi zwo vhalaho zwo itaho uri vhunzhi ha tshitshavha tshapo tshi si ṱhaphudze Gireidi 12,
nahone vha nga si tsha kona u vhuyelela tshikoloni. Musi maini u tshi ita ṱhoḓisiso wo wana uri vhaṅwe
vhathu vha ṱoḓa u wana Gireidi 12, u khwinisa gireidi dzavho kha dziṅwe thero kana u ṅwala dziṅwe
thero uri vha khwinise ṱhanziela dzavho. Ṱhanziela yo Shandulwaho ya Murole wa Nṱha (ine zwino ya
khou ṱoḓiwa nga Maini wa Venetia) i vha ṋea tshenetshi tshibuli nahone i itwa nga fhasi ha Muhasho
wa Pfunzo, une wa dzudzanya milingo nga Fulwana ṅwaha muṅwe na muṅwe. Hezwi zwi
khwaṱhisedzwa nga Umalusi ane a ṋea ṱhanziela dza Gireidi 12. Ṱhanziela yo shandulwaho ya murole
wa nṱha ndi mbekanyamushumo ya vhugudisi i leluwaho ya vhege dza 40 i re na thero dza 10 dzine
muthu a nga khetha khadzo. Miraḓo ya tshitshavha ye ya ṱhaphudza Gireidi 11, ya feila Gireidi 12 kana
ine ya ṱoḓa u khwinisa maraga dza Gireidi 12 i ḓo fanelea uri i ṅwalise.
Bogisi 5: Ṱhanziela yo Shandulwaho ya Murole wa Nṱha
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
14
b) Mbekanyamushumo dza U Ṱuṱuwedza TVET
Nga nṱhani ha uri maini u bvungwi zwi a konḓa vhukuma uri miraḓo ya tshitshavha i ṅwalisele u guda
i hayani, zwihuluhulu thero dzine dza sa funzwe kha Magudedzi a henefho a zwa Thekhinikhala na
Pfunzo dza Mishumo ya Zwanḓa na Vhugudisi (Technical and Vocational Education and Training
[TVET]). Pfunzo dza wonoyu mufuda dzi dovha dza ṱoḓa vhueletshedzi nahone Maini wa Venetia wo
ḓivhofha u thusa kha ḽeneḽi sia. Zwi a konḓa u wana miraḓo ya tshitshavha tshapo ine ya swikelela
ṱhoḓea dza N2 uri i gudiselwe vhuinzhiniere mushumoni, ndi ngazwo yeneyi mbekanyamushumo i
tshi ṱoḓea.
Hu ḓo waniwa muṋetshedzi wapo wa tshumelo ane a ḓo thusa miraḓo ya tshitshavha uri i ṅwalise, i
wane bugu dza u guda, vhueletshedzi na u ṅwala milingo fhethu ho teaho tsini na maini. Hu ḓo gudwa
thero dzine dza ḓo futelela kha maini u itela u thusa u sika mishumo vhuponi honoho, sa tsumbo
khoso dza N kha Vhuinzhiniere. Miraḓo ya tshitshavha ine ya ḓo phasa ya wana Ṱhanziela yo
Shandulwaho ya Murole wa Nṱha ndi yone ine ya ḓo thoma u ḓiṅwalisela Mbekanyamushumo dza U
Ṱuṱuwedza TVET.
Bogisi 6: Mbekanyamushumo dza U Ṱuṱuwedza TVET
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
Vh
asw
a
Vh
asw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Mbekanyamushumo dza U Ṱuṱuwedza TVET
0
5
15
15
15
50
3.4.2. U Gudiswa Mushumoni Tshithu tsha ndeme vhukuma kha DBCM ndi u vula zwibuli uri vhaswa vha shume mainini ndi ngazwo yeneyi
Khamphani i tshi khou ṱoḓa uri vhaswa vha gude vha tshi khou shuma mainini uri i swikelele ndivho dzayo dza u
ita tshanduko. Ndi ngazwo yeneyi Khamphani i tshi ita uri vha gudele pfunzo dzo vhalaho dzine dza tshimbidzana
na vhuingameli, vhulangi na thekiniki. Tshivhalo tsha zwibuli zwa u gudela mushumoni tshi ḓisendeka nga zwine
zwa ṱoḓea uri Khamphani i shume, zwithu zwi ngaho zwikhala zwa mushumo zwa zwino na zwa tshifhingani tshi
ḓaho, ndivho dza ndinganyo ya mishumo dza DBCM, khathihi na vhuimo vhune ha dzhiiwa vhu mushumo wa
ndeme/wa nṱha une zwa konḓa u vala tshikhala tshawo. Ndivho dza mbekanyamushumo dza DBCM dza u gudela
mushumoni ndi dzi tevhelaho:
• U ṋea mugudiswa tshenzhelo yo Ṱanḓavhuwaho na yo dzudzanyeaho ya mushumoni; ;
• U ṋea vhashumi na miraḓo ya tshitshavha zwibuli zwa uri vha wane ṱhanziela dzine dza shuma
shangoni;
• U wana vhashumi vho teaho vha re na vhutsila ngomu na nnḓa
• U ṱuṱuwedza uri hu vhe na u fhamba-fhambana na tshanduko mushumoni; na
• U vala tshikhala vhukati ha ṱhoḓea dza zwino dza pfunzo na dza mushumo.
Mbekanyamushumo dza u gudela mushumoni dza DBCM kha SLP III dzi livhisa ṱhogomelo
kha masia a tevhelaho a thero:
• Vhuingameli na Vhulangi;
• Vhuinzhiniere
• U Ṱhaṱhuvha Matombo
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
15
3.4.2.1. U Gudiswa Mveledziso ya Vhuingameli Mushumoni DBCM yo ita thendelano na vhaṋetshedzi vha tshumelo uri vha thuse nga u dzudzanya pfunzo i re na
ṱhanziela ya u Gudiswa Mveledziso ya Vhuingameli Mushumoni samusi zwo ṱaluswa kha Bogisi 7. Vhathu
vhane vha shumiswa kha mbekanyamushumo dza mveledziso ya vhuingameli ndi vhane vha vha
mushumoni na vhe vha waniwa nge ha ṱanganywa tshumelo dza u gudiswa (muthu e mushumoni) na
kilasini.
Bogisi 7: U Gudiswa Mveledziso ya Vhuingameli Mushumoni
Dzina ḽa
mbekanyamushumo
Vhuimo ha NQF Ndivho ya mbekanyamushumo ya u gudela mushumoni
Vhulavhelesi ha zwigwada zwa mushumoni zwi re na maanḓa
Vhuimo ha
NQF3
Ndivho ya mbekanyamushumo ndi u shomedza mulanguli muswa a re na nḓivho ya ndeme na vhutsila vhu ṱoḓeaho uri:
• A vhumbe zwigwada, a zwi range phanḓa na u zwi
ṱuṱuwedza uri zwi shume nga nḓila i vhuyedzaho.
• A khwaṱhisedze uri miraḓo yoṱhe ya zwigwada i shumisa vhukoni hayo hoṱhe.
Tshivhalo tsha vhane vha ḓo shela mulenzhe kha u Gudiswa Mveledziso ya Vhuingameli Mushumoni
musi yeneyi pulane i tshi kha ḓi vha hone, tsho ṅwalwa kha Bogisi 8.
Bogisi 8: U Gudiswa Mveledziso ya Vhuingameli Mushumoni
Mufuda wa Mbekanyamushumo
ya Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
Vhulavhelesi ha zwigwada
zwa mushumoni zwi re na
maanḓa
0
15
0
15
0
30
3.4.2.2. U Gudiswa Vhuinzhiniere Mushumoni Vhunzhi ha pfunzo dza u gudela mushumoni dza DBCM ndi dza mishumo ya vhutsila kha sia ḽa zwa
vhuinzhiniere. Hu futelelwa kha u gudela vhuinzhiniere mushumoni nga nṱhani ha uri vhathu vha re na
honovhu vhutsila ndi vha ndeme kha Maini wa Venetia nahone hu na ṱhahelelo khulwane ya honovhu
vhutsila shangoni ḽashu. Maini wa Venetia u gudisela vhathu thero dzi tevhelaho:
• Mutsila wa u ita Mitshini
• Ramuḓagasi
• Mulugisi na Muṱanganyi wa Mitshini
• Mutsila wa Mitshini ya Mill
• Mushumisi wa Mitshini ya u Hwala Zwithu
• Mumometshedzi wa Tsimbi / Muswolodeli
• Vhomakhanikhe vha Disili
• Vhoramuḓagasi vha goloi
U Gudiswa Vhuinzhiniere Mushumoni nga vha DBCM zwi katela Khethekanyo 18(1) na Khethekanyo
18(2) ya Vhagudiwa vho tholiwaho na vha songo tholiwaho samusi zwo ṱalutshedzwa nga Mulayo wa
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
16
Mveledziso ya Vhutsila. Vhagudiswa vha Khethekanyo 18(1) ndi vhathu vho no tholiwaho lwa tshoṱhe nga khamphani, vhunzhi
havho ndi vha re na vhutsila ho linganelaho, vhane vha ṋewa tshibuli tsha uri vha ṱhaphudze pfunzo dzavho vhe mushumoni.
Kanzhi vhagudiswa vha Khethekanyo 18(2) ndi vhane vha kha ḓi tou bva u dzhena, vha si na tshenzhelo ya u shuma, vhane
vha ṋewa tshifhinga tsho tiwaho mushumoni uri vha ṱhaphudze zwe vha ṅwalisela u zwi guda mushumoni. Khethekanyo 18(2)
ya u gudela mushumoni i ṋea maitele a ndeme
a u gudisa vhane vha kha ḓi tou bva u dzhena mainini, zwihuluhulu musi zwi tshi ḓa kha u ṋea mushumo vhathu vha vhuponi
vhune maini wa vha khaho samusi vhunzhi ha vhashumi vha tshi wanala henefho.
Mabogisi 9 afho fhasi a sumbedza nomboro ya 18.1 na 18.2 ya u gudela mushumoni ho dzudzanyiwaho ha ṅwaha muṅwe na
muṅwe ha yeneyi Pulane ya Matshilisano na Mushumo na mishumo ye ha livhiwa uri i swikelelwe.
Bogisi 9: U Gudiswa Vhuinzhiniere Mushumoni
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
Ramuḓagasi 18.1
0
0
0
1
0
1
Ramuḓagasi 18.2
4
0
1
2
3
10
Mulugisi wa Mitshini 18.1
0
1
0
0
0
1
Mulugisi wa Mitshini 18.2
7
0
3
1
4
15
Muiti wa Boilara 18.1
0
0
1
0
1
2
Muiti wa Boilara 18.2
2
0
3
1
3
9
Mutsila wa u ita Mitshini 18.1
1
0
1
0
0
2
Mutsila wa u ita Mitshini 18.2
3
0
0
1
2
6
Mushumisi wa Mitshini ya u Hwala Zwithu 18.1
0
0
0
0
0
0
Mushumisi wa Mitshini ya u Hwala Zwithu 18.2
2
0
0
1
1
4
Ṱhanganyelo
19
1
9
7
14
50
3.4.2.3. U Gudiswa U Ṱhaṱhuvha Matombo Mushumoni
Maini wa Venetia u dovha wa gudisa muthu u Ṱhaṱhuvha matombo mushumoni, a tshi tevhela ṱhoḓea dzo
ṱalutshedzwaho dza milayo yo fanelaho ine ya shumiswa. Honovhu vhugudisi vhune ha itwa mushumoni ho ṅwaliwa
na Muhasho wa zwa Mishumo nahone vhu tendelana na ṱhanziela dzi ṱoḓeaho dza NQF. Vhugudisi vhune ha itwa
mushumoni vhu ḓo ya nga ṱhoḓea nga muhumbulo wa uri vhu ḓo piringulula zwikhala zwine zwa vha hone siani ḽa
mushumo na vhutsila.
Vhugudisi ha u Ṱhaṱhuvha Matombo vhune ha itwa mushumoni nga Maini wa Venetia vhu tendelana na
Ṱhanziela ya Lushaka: Ṱhanziela ya u Ṱhaṱhuvha Minerala ya NQF ya Vhuimo 2.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
17
Mbekanyamushumo dza
Vhutsila
Ndivho
U fhandekanya Zwiluḓi
zwo Dziaho
Heyi mbekanyamushumo ya vhutsila ndi ya vhathu vhane vha shuma kana vhane vha ṱoḓa u
shuma kha tshiteṅwa tsha u Fhandekanya Zwiluḓi zwo Dziaho fhethu hune ha ṱhaṱhuvhelwa
hone, vhane vha ṱoḓa uri zwi vhoniwe uri vha na vhutsila ha ndeme kha ḽeneḽi sia.
Mbekanyamushumo dza
vhutsila kha u
Pwasha
Heyi mbekanyamushumo ya vhutsila ndi ya vhathu vhane vha shuma kana vhane vha ṱoḓa u
shuma kha tshiteṅwa tsha u Pwasha fhethu hune ha ṱhaṱhuvhelwa hone, vhane vha ṱoḓa uri
zwi vhoniwe uri vha na vhutsila ha ndeme kha ḽeneḽi sia.
Mbekanyamushumo dza
vhutsila kha u
Pala Daimani
Heyi mbekanyamushumo ya vhutsila ndi ya vhathu vhane vha shuma kana vhane vha ṱoḓa u
shuma kha tshiteṅwa tsha u Pala Daimani fhethu hune ha ṱhaṱhuvhelwa hone, vhane vha
ṱoḓa uri zwi vhoniwe uri vha na vhutsila ha ndeme kha ḽeneḽi sia.
Mbekanyamushumo ya
Vhutsila kha u Hwahwadza
na u Ṱolisisa
Heyi mbekanyamushumo ya vhutsila ndi ya vhathu vhane vha shuma kana vhane vha ṱoḓa
u shuma kha tshiteṅwa tsha u Hwahwadza na u Ṱolisisa fhethu hune ha ṱhaṱhuvhelwa
hone, vhane vha ṱoḓa uri zwi vhoniwe uri vha na vhutsila
ha ndeme kha ḽeneḽi sia.
Mbekanyamushumo ya
Vhutsila kha Nyelelo ya Maḓi
Heyi mbekanyamushumo ya vhutsila ndi ya vhathu vhane vha shuma kana vhane vha ṱoḓa u
shuma kha tshiteṅwa tsha Nyelelo ya Maḓi fhethu hune ha ṱhaṱhuvhelwa hone, vhane vha
ṱoḓa uri zwi vhoniwe uri vha na vhutsila ha ndeme kha ḽeneḽi sia.
Mbekanyamushumo ya
vhutsila ya Vhaimeli vha
Mutakalo wa Vhashumi na
Vhutsireledzi
Vhathu vha re kha heyi mbekanyamushumo ya vhutsila vha kona u imela vhashumi kha
masia oṱhe mutakalo wa vhashumi na vhutsireledzi.
Bogisi 11 ḽi sumbedza tshivhalo tshine tsha tou anganyelwa tsha vhathu vhane vha ḓo vhuyelwa nga vhugudisi
vhune ha itwa mushumoni ha u Ṱhaṱhuvha Matombo ha pulane ya ṅwaha muṅwe na muṅwe.
Bogisi 11: U Gudiswa U Ṱhaṱhuvha Matombo Mushumoni
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya
Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
V
ha
sw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
U Ṱhaṱhuvha Minerala L2
4
4
4
4
4
20
3.4.2.4. Vhuṅwe Vhutsila na Mbekanyamushumo dza U Guda na Mveledziso Mbekanyamushumo dza vhutsila ndi dza ndeme kha u gudisa na mveledziso dza mbekanyamushumo u itela vhashumisi vha
mitshini, vhareili na vhane vha kha ḓi tou bva u thoma u shuma kha DBCM. Mbekanyamushumo dza Vhutsila dzine dza itwa
nga Maini wa Venetia dzi tendelana na ṱhoḓea dza ḽiṅwalwa ḽa ṱhanziela ḽa Muhanga wa Ndalukano dza Lushaka na Vhalangi
vha Ndalukano dza Maini nahone dzi ṋea vhashelamulenzhe tshibuli tsha u wana ṱhanziela yo ṅwaliswaho kha NQF.
Mbekanyamushumo dza U Bwa Mavuni Mainini na dza vhutsila, dzine zwa zwino Maini wa Venetia wa sa vhe na ṱhanziela
dzadzo, dzi ḓo ṱhaphudzwa kha tshifhaṱo tsha u gudisa tsha Murray and Roberts Cementations Bentley Park, tshine tsha ḓo
thusa kha mishumo ine ya itwa mavuni mainini. Thandela ya Venetia ya Mavuni (Venetia Underground Project [VUP]), i ḓo
thusa vhathu na zwigwada uri vha wane vhukoni mushumoni samusi zwi tshi ṱoḓea u ya nga maṅwalwa a ṱhanziela a
mbekanyamushumo dzo raloho dzi ṱoḓaho vhutsila. Mbekanyamushumo dza vhutsila dza Murray and Roberts Cementation
dzi tendelana ṱhoḓea ḽiṅwalwa ḽa ṱhanziela ḽa Muhanga wa Ndalukano dza Lushaka na Vhalangi vha Ndalukano dza Maini
nahone dzi ṋea vhashelamulenzhe zwibuli zwa u wana ṱhanziela yo ṅwaliswaho kha NQF.
Nga ṅwambo wa uri zwa zwino Senthara ya Mveledziso ya Vhutsila ha Mimaini wa Venetia a i na ṱhanziela ya MQA ya
mbekanyamushumo dza vhutsila ha mishumo ine ya itwa mavuni, mbekanyamushumo dza vhutsila dzine dza ṱhaphudzwa
kha MRC dzi ḓo vha dzine dza wanala fhedzi kha MQA ya Senthara ya Vhugudisi ya Murray and Roberts Cementation. Maini
wa Venetia u tshe vhukati na maitele a u wana ṱhanziela dza mbekanyamushumo ya mishumo ine ya itwa mavuni.
Mbekanyamushumo dza Vhutsila dzine dza itwa nga Maini wa Venetia dzo nweledzwa kha Bogisi 12.
Bogisi 12: Mbekanyamushumo dza Vhutsila dza Maini wa Venetia
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
18
U ṱolisisa, u ita uri hu vhe
na nyimele yo
tsireledzeaho nnḓa ha
maini, hune ha bwiwa
matombo,
hu re na Ndunduma na
hune ha ṱhophiwa zwithu
Milayo ya u mbombomela ha mavu yo ḓivhadzwaho nga Minista wa Minerala na Fulufulu i
ṱoḓa uri muthu a re na vhukoni a ṱolisise na u ita uri mushumoni hu tsireledzee na u dzhia
tsheo ya uri honoho vhukoni vhu ḓo ḓisendeka nga u swikelela ha onoyo muthu ṱhoḓea dzi
tshimbidzanaho na mbekanyamushumo ya vhutsila yo ṅwaliswaho na Vhalangi vha
Ndalukano dza Maini.
Marangaphanḓa kha U
Shuma Zwavhuḓi ha
Vhulavhelesi (NQF2)
Ndivho ya heyi mbekanyamushumo ya vhutsila ndi u ṋea vhalangi marangaphanḓa o
fhelelaho ane a ḓo shuma sa mutheo wa mveledziso ya vhulangi na vhurangaphanḓa.
Bogisi 13 ḽi sumbedza tshivhalo tsho anganyelwaho tsha vhathu vhane vha ḓo vhuyelwa nga mbekanyamushumo ya vhutsila ho fhamba-fhambanaho ha pulane ya ṅwaha muṅwe na muṅwe.
Bogisi 13: Mbekanyamushumo ya Vhugudisi ha Vhutsila
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
U Fhandekanya Zwiluḓi zwo Dziaho
3
3
2
4
3
15
Mbekanyamushumo ya vhutsila kha u Pwasha
3
4
3
4
3
17
Mbekanyamushumo ya vhutsila kha u Pala
Daimani
0
2
2
3
2
9
Mbekanyamushumo ya vhutsila kha u
Hwahwadza na u Ṱolisisa
3
4
3
4
3
17
Mbekanyamushumo ya vhutsila kha Nyelelo ya
Maḓi
3
4
2
4
2
15
Mbekanyamushumo ya vhutsila ya Vhaimeli vha
Mutakalo wa Vhashumi na Vhutsireledzi
20
20
20
20
20
100
U ṱolisisa, u ita uri hu vhe na nyimele yo
tsireledzeaho nnḓa ha maini, hune ha bwiwa
matombo, hu re na Ndunduma na hune ha
ṱhophiwa zwithu
5
5
0
0
0
10
Marangaphanḓa kha U Shuma Zwavhuḓi ha
Vhulavhelesi
15
15
15
15
15
75
3.4.2.5. Ḽiṅwalwa ḽa Ṱhanziela na U Gudiselwa Vhutsila
U gudiswa ha vhashumi ndi tshiteṅwa tsha ndeme tsha Mbekanyamushumo ya Vhutsila ha Maini wa
Venetia. U gudiswa ha vhashumi zwi katela masia manzhi a vhutsila, zwi itwa u ya nga ṱhoḓea nahone
zwi tshimbidzana na ndivho dza Maini wa Venetia. Ḽiṅwalwa ḽi tevhelaho ḽa ṱhanziela na
mbekanyamushumo dza u gudiselwa u wana vhutsila ḽi a wanala Mainini wa Venetia.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
19
Bogisi 14: Maṅwalwa a Ṱhanziela na Mbekanyamushumo ya U Gudiselwa Vhutsila
Ḽiṅwalwa ḽa Ṱhanziela na
Mbekanyamushumo ya U Gudiselwa
Vhutsila
Ndivho
U Shumisa mutshini une wa pfi
Overhead Pendant Crane
U sumbedza vhukoni ha u vhea zwithu nga nḓila yo teaho na ine ya tendelana na
dzimbalo kha Kushumele kwa mitshini ya Crane u ya nga milayo ya u i shumisa nga ho
tsireledzeaho na maitele a u i ṱhogomela u tendelana na vhaiti vha crane na zwilinganyo
zwi re mulayoni.
U Shumisa Crane Dzo
Mometshedzwaho kha Ṱhiraka
Mugudiswa a re na yeneyi ṱhanziela u ḓo kona u sumbedza nḓila yo teaho na ine ya
tendelana na dzimbalo ya Kushumisele kwa Ṱhiraka i re na Crane u ya nga milayo ya u i
shumisa nga ho tsireledzeaho na maitele a u i ṱhogomela u tendelana na vhaiti vha
crane na zwilinganyo zwi re mulayoni.
U Shumisa dzi-lift truck (Ṱhiraka ya
Telescopic boom handler)
Mugudiswa a re na yeneyi ṱhanziela u ḓo kona u reila telescopic boom handler a i sudzulusa
nga nḓila yo tsireledzeaho ine ya sumbedza vhukoni hawe na u paka thundu fhethu ho
fhamba-fhambanaho hune ha shumelwa hone, na u i ṱhogomela u tendelana na vhaiti vha dzi-
lift truck na zwilinganyo zwi re mulayoni.
U Shumisa counter-balanced lift
truck
Muthu a re na ḽeneḽi Ḽiṅwalwa ḽa Ṱhanziela u a kona u reila counter-balanced lift truck
nga ho tsireledzeaho
U Shumisa Mobile Elevating Work
Platform (MEWP)
Muthu a re na ḽeneḽi ḽiṅwalwa ḽa ṱhanziela u a kona u reila nga ho tsireledzeaho na u shumisa
Mobile Elevating Work Platform.
Vheani iṱo, vhigani ni ite
themendelo malugana na ṱhoḓea
dzo livhaho musi zwi tshi ḓa u
shuma fhethu hune ha vha nṱha
Muthu a re na ḽeneḽi ḽiṅwalwa ḽa ṱhanziela u ḓo kona u ṱalutshedza zwine zwa
ṱoḓea uri muthu a shume fhethu hune ha vha nṱha.
U Shumisa Skid Steer Loader U shumisa Skid Steer Loader na u sumbedza u ḓivha nḓila ine wonoyo mutshini wa Skid
Steer Loader wa shuma ngayo na u u bvumisa, u u dzima
na nḓila dza u u reila.
Takulani ni sudzuluse thundu nga
tshishumiswa tsha tshanḓa tsha u
takula na gere (Basic,
Intermediate and advanced)
Ḽeneḽi ḽiṅwalwa ḽa ṱhanziela ndi ḽa mugudiswa ane a shumisa mitshini ya u takula zwithu (u
hwala).
U Shumisa Crane i re na Malinga Mugudiswa a re na yeneyi ṱhanziela u ḓo kona u sumbedza nḓila yo teaho na ine ya
tendelana na dzimbalo ya Kushumisele kwa Crane u ya nga milayo ya u i shumisa nga ho
tsireledzeaho na maitele a u i ṱhogomela u tendelana na vhaiti vha crane na zwilinganyo zwi
re mulayoni.
U Shumisa Dzi-reach truck Mugudiswa a re na yeneyi ṱhanziela u ḓo kona u reila dzi-reach truck a dzi sudzulusa nga
nḓila yo tsireledzeaho ine ya sumbedza vhukoni hawe na u paka thundu fhethu ho fhamba-
fhambanaho hune ha shumelwa hone, na u dzi ṱhogomela u tendelana na vhaiti vha dzi-
reach truck na zwilinganyo zwi re mulayoni.
U Shumisa Rough Terrain Forklift
Truck
Mugudiswa a re na yeneyi ṱhanziela u ḓo kona u reila Rough Terrain Forklift Truck a i sudzulusa
nga nḓila yo tsireledzeaho ine ya sumbedza vhukoni hawe na u paka thundu fhethu ho fhamba-
fhambanaho hune ha shumelwa hone, na u i ṱhogomela u tendelana na vhaiti vha Rough
Terrain Forklift Truck na zwilinganyo zwi re mulayoni.
U reila ṱereṱere U reila Ṱereṱere na u sumbedza u ḓivha nḓila ine Ṱereṱere ḽa shuma ngayo na u ḽi bvumisa, u ḽi dzima na nḓila dza u ḽi reila.
U Endedza thundu dzi re na
khombo badani
Ndivho ya u guda zwenezwi ndi u khwaṱhisedza uri thundu dzi re na khombo dzi pakiwa nga
nḓila yo tsireledzeaho, dzi endedzwa na u laisululwa u tendelana na ṱhoḓea dza lwa mulayo
na dza khamphani.
Itani uri hu vhe na ṱhogomelo arali
ha nga vha na nyimele ha
shishi/thusothangi mushumoni
Itani uri hu vhe na ṱhogomelo arali ha nga vha na nyimele ya shishi/thusothangi mushumoni.
Bogisi 15 ḽi sumbedza tshivhalo tsho anganyelwaho tsha vhathu vhane vha ḓo vhuyelwa nga
mbekanyamushumo dzo bulwaho afho nṱha.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
20
Bogisi 15: Ḽiṅwalwa ḽa Ṱhanziela na Mbekanyamushumo dza U Gudiselwa Vhutsila
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya Mveledziso 2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyel
o
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
U Shumisa mutshini une wa pfi overhead
pendant crane
30
30
30
30
30
90
U Shumisa Crane Dzo Mometshedzwaho kha
Ṱhiraka
10
10
10
10
10
50
U Shumisa dzi-lift truck (Ṱhiraka ya Telescopic
boom handler)
8
8
8
8
8
40
U Shumisa counter-balanced lift truck
4
4
4
4
4
20
U Shumisa Mobile Elevating Work Platform
(MEWP)
4
4
4
4
4
20
Vheani iṱo, vhigani ni ite themendelo malugana
na ṱhoḓea dzo livhaho musi zwi tshi ḓa u shuma
fhethu hune ha vha nṱha
100
100
100
50
50
400
U Shumisa Skid Steer Loader
4
4
4
4
4
20
Takulani ni sudzuluse thundu ni tshi shumisa
tshishumiswa tsha tshanḓa tsha u takula na
gere (Basic, Intermediate and advanced)
4
4
4
4
4
20
U Shumisa crane dzi re na Malinga
2
1
2
1
2
8
U Shumisa Dzi-reach truck
1
0
2
1
2
6
U Shumisa Rough Terrain Forklift Truck
1
0
2
0
1
4
U reila ṱereṱere
1
0
1
0
1
3
U Endedza thundu dzi re na khombo badani
10
10
10
5
5
40
Itani uri hu vhe na ṱhogomelo arali ha nga
vha na nyimele ya shishi/thusothangi
mushumoni
50
50
50
50
50
250
Vhugudisi vhu itwa ṅwaha woṱhe u itela u swikelela ṱhoḓea dza mushumo. Ḽiṅwalwa ḽa ṱhanziela na
mbekanyamushumo ya u gudiselwa vhutsila i shuma u thusa vhashumi, u ṱuṱuwedza tsireledzeo na u
khwaṱhisedza uri hu tevhelwe mulayo. Zwenezwi zwi vhuyedza na musi muthu a sa tsha shuma mainini nahone
zwi thusa na zwitshavha zwapo na u alusa ikonomi tsini na hune maini wa vha hone. DBCM i ṱoḓa u shumisa
zwenezwi zwibuli nga u engedza vhuimo na u ṱavhanyisa honovhu vhugudisi nga u
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
21
katela na miraḓo ya tshitshavha nahone zwenezwi zwi ḓo engedza ndeme ya Maini wa Venetia
na zwitshavha zwapo.
3.5. Pulane ya u isa Buḓo Phanḓa
3.5.1. Buḓo Ḽiswa
DBCM i a zwi ṱhogomela uri vhashumi vha tea u vha na buḓo ḽi pfalaho na u ḽi pfesesa uri i kone u bvela
phanḓa na vhukwamani navho na u vha ita uri vha bvelele. Mabuḓo maswa a ita uri vhashumi vha
vhone maga e vha a dzhia na nḓila ye vha aluwa ngayo tshifhingani tsha musi vha tshi khou shuma
kha yeneyi Khamphani. Nga u khwaṱhisedza uri vhashumi vha gudela mishumo ine ya tshimbidzana
na zwine vha zwi ita nahone i a swikelelea, ndivho ya DBCM ndi u thusa vhashumi uri vha ṱhogomele
buḓo ḽo khwaṱhaho ḽine vha nga ḽi dzhia uri vha iledze zwilavhelelwa zwi sa swikelelei. Ndi ngazwo
DBCM yo ṱalula buḓo ḽine ḽa vha na zwibuli zwo teaho zwine swikelelea nahone i ita uri vhashumi vha
tevhele zwenezwi zwibuli nga vhoṱhe. U Bvela Phanḓa na buḓo kha DBCM zwi dzhiiwa zwi maitele ane
vhuḓifhinduleli ha u ita zwenezwi ha tea u hwaliwa nga DBCM na mushumi. Mushumi ndi ene a re na
vhuḓifhinduleli ha tovhola zwipikwa zwawe na u zwi swikelela, ngeno mushumo wa Khamphani u tshi
katela u tikedza mushumi uri a swikelele ndivho dza buḓo ḽawe na u mu ṋea tshomedzo dzi ngaho sa:
• U mu ita uri a ḓivhe zwine a nga kona u zwi ita na dzikhaedu;
• U vusulusa nḓila ye a vha a tshi shuma ngayo;
• U ya kha senthara dza tsenguluso ya mushumo;
• U mu thusa uri a fanelee u wana ṱhanziela dza pfunzo ya mutheo;
• U mu thusa uri a humbulisise nga ha u wana muthu ane a nga mu gudisa kha masia ane a
ṱahelelwa khao a zwa thekiniki; na
• U mu thusa uri a wane thuso kha mafhungo a si a thekiniki
DBCM yo sika Mishumo yo ḓoweleaho na Muhanga wa Buḓo Ḽiswa khathihi na maṅwe mabuḓo o
khetheaho u itela u livhisa na u ita uri vhurangaphanḓa uri vhu fane na u isa phanḓa buḓo ḽa zwa
thekiniki. Mishumo yo ḓoweleaho na Muhanga wa Buḓo Ḽiswa zwo ṅwalwa kha Figara 2 afho fhasi.
Figara 2: Buḓo Ḽiswa ḽine Muthu a Nga ḽi Dzhia
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
22
DBCM i na mabuḓo o khetheaho ane vhashumi vha nga a dzhia kha pfunzo dzi tevhelaho dza ndeme:
• U Bwa Mainini;
• Vhuinzhiniere;
• Vhulangi ha Zwa Mishumo;
• U Ṱhaṱhuvha Matombo;
• Vhulangi ha Dziminerala;
• Vhulangi ha Vhubindudzi;
• Mafhungo a Tshitshavha na Tshumisano; na
• Tsireledzeo, Vhutsireledzei, Mutakalo na Mupo.
Mabuḓo o ḓoweleaho khathihi na o khetheaho a ḓo shumiswa u livhisa vhashumi uri vha ite mvelaphanḓa kha
buḓo ḽavho ḽa mushumo, vha bvelele na u ḓidina uri vha shume kha vhuimo ho fhamba-fhambanaho mushumoni.
Naho vhashumi vhoṱhe vhe na tshibuli tsha u thuswa, DBCM i ḓo ṱalula tshigwada tsha vhathu vha re na vhutsila
vhane vha ḓo thuswa u tendelana na zwishaiwa zwayo na Muhanga wo ṱaluswaho afho nṱha.
3.5.2. Tshigwada tsha Vhathu vha re na Vhutsila U dzudzanya vhutsila (mutevheṱhaḓu) na zwigwada zwa vhathu vha re na vhutsila zwi dzhiiwa zwi iṅwe ya nḓila
dzi shumaho vhukuma dza u khwaṱhisedza uri tshifhingani tshi ḓaho hu dzula hu na vhathu vha re na vhutsila
ha ndeme vhu songo anzaho na u swikelela ndivho dza yeneyi Pulane. DBCM na Maini wa Venetia dzo vhumba
zwigwada zwinzhi zwa vhathu vha re na vhutsila vhane ndivho yavho ha vha u ṱavhanyisa mveledziso ya vha re
na vhutsila vhuhulwane, zwihuluhulu kha masia a HDSA. Hezwi zwi katela u gudisa vhathu ngomu kha khamphani
nahone ho livhiswa ṱhogomelo kha vhutsila siani ḽa vhuimo ha vhurangaphanḓa, vhuingameli na ha thekiniki.
Vhathu vha re na vhutsila vhu tevhelaho vha a wanala ngei DBCM na kha Maini wa Venetia
Bogisi 16: ḽi sumbedza vhathu vhane vha ḓo thuswa nga yeneyi pulane ya ṅwaha muṅwe na muṅwe
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Vh
asw
a
Mbekanyamushumo dza mveledziso ya
vhulangi ha fhasi na ha vhukati
2
2
2
2
2
10
3.6. Pulane ya Vhueletshedzi DBCM i tenda uri vhueletshedzi ndi maitele a ndeme ane a nga shumiswa u itela u thusa vhathu vhawo,
zwihuluhulu malugana na u pfukiselana nḓivho na vhutsila. Vhueletshedzi vhu ḓo rangiswa phanḓa kha vhathu
vha re kha mbekanyamushumo dza vhutsila dzo fhamba-fhambanaho dza khamphani u katela:
• Ṱhanziela yo Shandulwaho ya Murole wa Nṱha
• Mbekanyamushumo ya u Ṱuṱuwedza TVET
• U Gudiswa Mushumoni
• U Gudiselwa Mushumo U Sa Athu Wana Ṱhanziela
• Vhagudiswa vha Mveledziso ya Vhuingameli
• Vhathu vhe ha ṱhogomela uri vha na vhukoni kha buḓo ḽe vha dzudzanya u ḽi dzhia.
Vhathu vha re kha dzenedzi mbekanyamushumo vha ḓo avhelwa vhaeletshedzi uri vha vha ṱuṱuwedze u ita
mvelaphanḓa, u pfukisa vhutsila havho, nḓivho na vhukoni.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
23
3.7. Basari na Pulane ya U Gudiselwa Mushumo U Sa Athu Wana Ṱhanziela
3.7.1. Pulane ya Basari U langa vhutsila na nḓivho ndi tshithu tsha ndeme kha khamphani naho i ifhio. Khamphani naho i ifhio i a
vhuyelwa arali ya khwaṱhisedza uri dzenedzi phuphu mbili dza ndeme kha zwa mishumo dzi a vhulungwa na u
dzi ita uri dzi shume zwavhuḓi. Miṅwahani yo fhiraho, De Beers Consolidated Mines Proprietary Limited (“DBCM”)
yo shumisa nḓila dzo fhamba-fhambanaho u khwaṱhisedza uri yeneyi khamphani i dzula i na vhathu vha re na
vhutsila.
Samusi Afurika Tshipembe hu tshi ombedzelwa mafhungo a u sika mishumo na u gudiswa ha vhaswa uri vha
vhe vhomakone, DBCM yo livhisa ṱhogomelo kha u thusa vhane vha kha ḓi tou bva u ṱhaphudza pfunzo dzavho
(Vha Sa Athu Wana Ṱhanziela) ho sedzwa nga maanḓa kha mishumo ya thekiniki na Vhafumakadzi Mainini.
Arali fhethu hune vhashumi vhanzhi vha wanala hone hu si na vhaswa vho ṱhaphudzaho pfunzo dzavho vha re
na vhutsila ha zwa thekiniki, DBCM i dzikisa mbekanyamushumo dzayo dza mveledziso na Tshikimu tsha Basari
tsha De Beers.
Tshikimu tsha basari tshi sedza enea masia mararu, oṱhe a tshimbidzana na pfunzo dza mainini. Enea ndi
Vhuinzhiniere ha Mekhenikhala na ha Muḓagasi, U Gudela Mifuda ya Tsimbi (Metallurgy) na U Bwa Mainini. Enea
masia a sumbedza sia ḽine ḽa khou dzhiiwa nga Thendelanomviswa ya Maini. Miṅwahani yo fhiraho phurofaili ya
EE ya tshikimu tsha basari yo sumbedza phesenthe dza 100 dza EE na vhafumakadzi vha phesenthe dza 100.
Hezwi zwo itwa nga u khetha na u livhisa ṱhogomelo kha vhagudiswa vha re kha zwitshavha u mona na hune De
Beers ya ita hone mishumo yayo ya maini.
Tshivhalo tsha basari kha tshikimu tsho thomiwa hu tshi shumiswa vhupfiwa ha pulane ya zwa mabindu ya Maini
wa Venetia, ha vhagudiswa vho ṱhaphudzaho pfunzo dzavho fhethu hune vhunzhi ha vhashumi vha wanala hone
na ndivho dza ṱhoḓea dza tshanduko dza Khamphani.
Bogisi ḽi re afho fhasi ḽi sumbedza tshivhalo tsha pulane dza basari dza Maini wa Venetia u ya nga pfunzo dza
thekiniki dza yeneyi pulane ya ṅwaha muṅwe na muṅwe:
Bogisi 17: Pulane ya Basari
Pulane ya Basari
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
Vhuinzhiniere 1 1 1 1 1 5
U Gudela Mifuda ya Tsimbi (Metallurgy) 1 2 1 1 1 6
U Bwa Mainini 1 1 1 1 1 5
Zwa Vhashumi 0 1 0 0 0 1
Dziakhaunthu 0 0 0 1 0 1
Ṱhanganyelo 3 5 3 4 3 18
3.7.2. Tshikimu Tshine Tsha U Tikedza Pfunzo Nga Zwa Masheleni Nga 2012, Maini wa Venetia wo thoma Mbekanyamushumo ya Tshikimu tsha u Tikedza Pfunzo nga Zwa
Masheleni u thusa vhagudiswa vhane vha bva miṱani ya vhashai, vhane vha dzula fhethu hune vhunzhi ha
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
24
vhashumi vha wanala hone, na vhe vha ḓiṅwalisa kha tshiko naho tshi tshifhio tsha pfunzo ya nṱha
ya tshitshavha. Havha vhagudiswa vho fhambana na vhane vha ṋewa basari nga De Beers ngauri vha
nga gudela thero naho i ifhio. Vha ḓo badelelwa masheleni a u ṅwalisa, a pfunzo na a dzibugu lwa
miṅwaha miṱanu i ḓaho.
Bogisi 18: Tshikimu Tshine Tsha U Tikedza Pfunzo Nga Zwa Masheleni
Thero
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
V
ha
sw
a
Vh
asw
a
Pfunzo ya Nṱha ya Vhagudiswa
Vha Bvaho Miṱani ya Vhashai
10
10
10
10
10
50
Pfunzo ya Nṱha ya Vhagudiswa
Vha Bvaho Miṱani ya Vhashai
10
10
10
10
10
50
Ṱhanganyelo
20
20
20
20
20
100
3.7.3. U Gudiselwa Mushumo U Sa Athu Wana Ṱhanziela
DBCM i gudisa vhagudiswa na u vha ṋea dzibasari musi zwi tshi ḓa kha mushumo wa zwanḓa na vhugudisi ha ndingo. Na vhagudiswa vho ṱhaphudzaho pfunzo dzavho vha gudiselwa pfunzo ya nga murahu ha u wana digirii nga muḓivhi we a avhelwa u vha mueletshedzi wavho. Naho vhagudiswa vho ṱhaphudzaho pfunzo dzavho vho tholiwa nga DBCM, vha gudiselwa u ita mishumo yo fhamba-fhambanaho nahone vhaṅwe vhagudiswa vho ṱhaphudzaho pfunzo dzavho vha avhelwa u shuma Mainini wa Venetia ṅwaha muṅwe na muṅwe.
DBCM i na Mbekanyamushumo dza u Gudisa vho Ṱhaphudzaho Pfunzo uri vha gudele Dzhiolodzhi,
Vhuindzhinere ha Muḓagasi na ha Mekhenikhala, U Bwa Mainini na U Gudela Mifuda ya Tsimbi. Bogisi
ḽi tevhelaho ḽi sumbedza tshivhalo tsha vhathu vha Maini wa Venetia vhe vha gudiselwa mushumo vha
sa athu wana ṱhanziela u thoma nga ṅwaha wa 2018 – 2022.
Bogisi 19: Pulane ya U Gudiselwa Mushumo U Sa Athu Wana Ṱhanziela
Mbekanyamushumo ya U Gudiselwa
Mushumo U Sa Athu Wana Ṱhanziela
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
Vhuinzhiniere 1 1 1 1 1 5
U Gudela Mifuda ya Tsimbi (Metallurgy) 1 1 1 1 1 5
ṰHANGANYELO 2 2 2 2 2 10
ṰHOGOMELANI:* Vhagudiswa vhoṱhe vha mainini vha dzula Anglo Development Centre ngei
Rustenburg miṅwahani miraru musi vha tshi khou gudiswa, nga murahu ha zwenezwo vha dzheniswa
mishumoni.
3.7.4. Tshikimu tsha U Ḓigudisa
Tshithu tsha ndeme kha u gudisa vhashumi Mainini wa Venetia ndi tshikimu tsha u ḓigudisa tsha
DBCM. Hetshi tshikimu tshi thusa masheleni vhashumi vhoṱhe vho tholwaho tshoṱhe uri vha gudele
khoso dza tshifhinganyana dzine dza ḓo ita uri vha wane ṱhanziela, arali dzenedzo pfunzo dzi tshi
tshimbidzana na thero dza zwa mabindu dza maini. Tshikimu tsha u ḓigudisa tshi ṋea vhashumi zwibuli
zwa u isa phanḓa pfunzo dzavho u tendelana na zwipikwa zwavho na zwa ndangulo. Bogisi 20 ḽi sumbedza ndugiselelo dza zwa masheleni nga ṅwaha dza tshikimu tsha u ḓigudisa.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
25
Mufuda wa Mbekanyamushumo ya
Mveledziso
2018 2019 2020 2021 2022 Ṱhanganyelo
M
ugaga
nya
gw
am
a
Wa
Ṅw
ah
a
M
ugaga
nya
gw
am
a
Wa
Ṅw
ah
a
M
ugaga
nya
gw
am
a
Wa
Ṅw
ah
a
M
ugaga
nya
gw
am
a
Wa
Ṅw
ah
a
M
ugaga
nya
gw
am
a
Wa
Ṅw
ah
a
Ṱh
an
ga
nye
lo y
a
Mu
gaga
nya
gw
am
a
Ndugiselelo ya zwa masheleni
ya u ḓigudisa
R 150
000
R 150
000
R 200
000
R 200
000
R 200
000
R900
000
Bogisi 20: Tshikimu tsha U Ḓigudisa
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
26
ZWIFHINGA
NDIVHO
ṄWAHA 1:
2018
1 Phando 2018 – 31 Nyendavhusiku 2018
• U lwela u swikelela vhukando hoṱhe ha EE nga u vhea HDSA musi hu tshi vulea
vhuimo mushumoni, hune zwa konadzea honoho vhuimo vhu ḓo ṋewa
Vhafumakadzi vha Vharema.
• U ṱuṱuwedza uri hu swikelelwe tshipikwa tsha phesenthe dza 40 (tsho
ṱanḓavhudzwa uri tshi vhe phesenthe dza 50) tsha vhafumakadzi vha HDSA vhane
vha dzhia vhudzulo ha vhathu mushumoni (vhudzulo ha vhe vha litsha mushumo
na vhe vha ṋewa vhuimo ha nṱha) tsho dzudzanywa kha zwiteṅwa zwoṱhe zwa
mushumo kha Maini wa Venetia.
• U vhea iṱo Zwipikwa zwa EE zwa ṅwaha muṅwe na muṅwe zwa Pulane ya EE na u
khwaṱhisedza uri zwi a swikelelwa nga hune zwa konadzea ngaho. Arali ha vha na
u sa fana, zwenezwi zwi ḓo ḓivhadzwa na u haseledzwa na vhakwamei.
• U phaḓaladza na u shumisa Mbekanyamaitele ya DBCM ya u Guda na Mveledziso
• U ṱhaphudza Mbekanyamaitele ya RPL u itela VM u tendelana na vhulivhisi ha DBCM.
• U vusulusa themendelo dza Muvhigo wa Dzangano ḽa Vhathu Vha re na
Vhuholefhali (Association for People with Disabilities [APD]); tshigwada tsha ndaṱiso
4. PULANE YA NDINGANYO YA MISHUMO
4.1. Marangaphanḓa Maini wa Venetia wo ḓivhofha u tshimbidzana na tshanduko ya matshilisano na ikonomi ya Afurika Tshipembe
nahone yo livha u vha na vhashumi vhane vha imela mbalombalo dza vhadzulapo vha shango. Maini wa Venetia
u tikedza ndivho na maitele zwa MPRDA na Mulayo wa Ndinganyo Mushumoni, Wa 59 wa 1998 (“EEA”). Maini
wa Venetia, nge wa ḓivhofha u tevhela Mulayo wa Ndinganyo Mushumoni, u ḓo bvela phanḓa u lwela:
• U fhelisa tshiṱalula tshi songo teaho;
• U vha na vhashumi vha mifuda minzhi;
• U dzudzanya u sa lingana ho bveledzwaho nga tshiṱalula tshi songo teaho;
• U khwaṱhisedza uri vhathu vhoṱhe vha farwa nga nḓila yo teaho i linganaho;
• U langa u fhamba-fhambana u itela u vhuyedza lwa tshoṱhe khamphani na vhashumi vhayo;
• U khwaṱhisedza uri hu tevhelwa MPRDA na EEA; na
• U livhuwa mukovhe une wa itwa nga vhashumi vhoṱhe.
Uri dzenedzi mbofho dzi tevhelwe zwi ṱoḓa uri hu itwe mvelaphanḓa nahone hu shumiswe maitele ane a katela
zwifhinga, zwipikwa na vhukando ho teaho vhune ngaho ha nga swikelelwa ndivho dza Maini wa Venetia dza
Ndinganyo Mushumoni. Maini wa Venetia u na pulane ya miṅwaha miraru ya EE ya u ita zwithu u tendelana na
mbofho dza mulayo u ya nga MPRDA na EEA nahone ya dovha ya ṱoḓa u dzudzanya ndivho dza Khamphani nga
u swikelela vhutsila vhuhulwane. Heyi pulane i ṱanganya miṅwaha ya 2018 – 2020. Musi yeneyi pulane i tshi
fhelelwa nga tshifhinga, hu ḓo vha na iṅwe nahone i ḓo itwa uri i tendelane na tshifhinga tsha Maini wa Venetia
tsha Pulane ya Matshilisano na Mushumo.
4.2. Ndivho dzine dza ḓo swikelelwa dza Ṅwaha Muṅwe na Muṅwe wa Pulane Ho vhewa ndivho dzo livhaho dza ṅwaha muṅwe na muṅwe wa pulane u khwaṱhisedza uri hu itwa mvelaphanḓa
ine ya ḓo ita uri hu imelelwe vhathu vhoṱhe mushumoni. Ndivho dza hone dzo ṅwalwa afho fhasi. Bogisi 21: Ndivho dzine dza ḓo swikelelwa dza Pulane ya Ṅwaha Muṅwe na Muṅwe
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
27
u dzudzanya tshigwada tshine tsha ḓo dzhia maga a ndaṱiso uri tshi ṱolisise
themendelo dzatsho, na u ita pulane na u dzudzanya mbekanyamushumo ya
tshifhinga tsha u shumisa themendelo malugana na PWD u bva nga 2018 – 2020 u
tendelana na mugaganyagwama, na zwiṅwe
• U swikelela tshipikwa tsha phesenthe dzi fhiraho 80 (tsho ṱanḓavhudzwa uri tshi
vhe phesenthe dza 50) tsha vhukando hoṱhe ha Pulane ya EE samusi ho itwa
thendelano ya u thusa u Khunyeledzea ha Pulane ya EE
ṄWAHA 2:
2019
1 Phando 2019 –
31 Nyendavhusiku 2019
• U lwela u swikelela vhukando hoṱhe ha EE nga u vhea HDSA musi hu tshi vulea
vhuimo mushumoni, hune zwa konadzea honoho vhuimo vhu ḓo ṋewa
Vhafumakadzi vha Vharema.
• U ṱuṱuwedza uri hu swikelelwe tshipikwa tsha phesenthe dza 40 (tsho
ṱanḓavhudzwa uri tshi vhe phesenthe dza 50) tsha vhafumakadzi vha HDSA vhane
vha dzhia vhudzulo ha vhathu mushumoni (vhudzulo ha vhe vha litsha mushumo
na vhe vha ṋewa vhuimo ha nṱha) tsho dzudzanywa kha zwiteṅwa zwoṱhe zwa
mushumo kha Maini wa Venetia.
• U vhea iṱo Zwipikwa zwa EE zwa ṅwaha muṅwe na muṅwe zwa Pulane ya EE na u
khwaṱhisedza uri zwi a swikelelwa nga hune zwa konadzea ngaho. Arali ha vha na
u sa fana, zwenezwi zwi ḓo ḓivhadzwa na u haseledzwa na vhakwamei.
• U shumisa masia o teaho a Pulane na Mbekanyo ya PWD samusi ho ambiwa uri zwi
ḓo itwa nga 2019
• U swikelela tshipikwa tsha phesenthe dzi fhiraho 80 (tsho ṱanḓavhudzwa uri tshi
vhe phesenthe dza 50) tsha vhukando hoṱhe ha Pulane ya EE samusi ho itwa
thendelano ya u thusa u Khunyeledzea ha Pulane ya EE
ṄWAHA 3:
2020
1 Phando 2020 –
31 Nyendavhusiku 2020 • U lwela u swikelela vhukando hoṱhe ha EE nga u vhea HDSA musi hu tshi vulea
vhuimo mushumoni, hune zwa konadzea honoho vhuimo vhu ḓo ṋewa
Vhafumakadzi vha Vharema.
• U ṱuṱuwedza uri hu swikelelwe tshipikwa tsha phesenthe dza 40 (tsho
ṱanḓavhudzwa uri tshi vhe phesenthe dza 50) tsha vhafumakadzi vha HDSA vhane
vha dzhia vhudzulo ha vhathu mushumoni (vhudzulo ha vhe vha litsha mushumo
na vhe vha ṋewa vhuimo ha nṱha) tsho dzudzanywa kha zwiteṅwa zwoṱhe zwa
mushumo kha Maini wa Venetia.
• U vhea iṱo Zwipikwa zwa EE zwa ṅwaha muṅwe na muṅwe zwa Pulane ya EE na u
khwaṱhisedza uri zwi a swikelelwa nga hune zwa konadzea ngaho. Arali ha vha na
u sa fana, vhakwamei vha ḓo davhidzana na u haseledza nga ha eneo mafhungo
• U shumisa masia o teaho a Pulane na Mbekanyo ya PWD samusi ho ambiwa uri zwi
ḓo itwa nga 2020
• U swikelela tshipikwa tsha phesenthe dzi fhiraho 80 (tsho ṱanḓavhudzwa uri tshi
vhe phesenthe dza 50) tsha vhukando hoṱhe ha Pulane ya EE samusi ho itwa
thendelano ya u thusa u Khunyeledzea ha Pulane ya EE
4.3. Zwithivheli Mushumoni na Maga a Ndinganyo U tendelana na ṱhoḓea dza EEA, tsenguluso ya mbekanyamaitele ya ndinganyo mushumoni, maitele
na kushumele zwo itwa kha Maini wa Venetia hu u itela u vhona zwithivheli zwa mushumo zwine zwa
thithisa u swikelelwa ha ndivho dza ndinganyo mushumoni na zwipikwa. Tsenguluso ya mushumoni
ya Maini wa Venetia yo ṅwalwa kha bogisi afho fhasi:
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
28
Zwigwada
Zwithivheli (Ṱalutshedzani)
Ḽiga ḽa Ndinganyo (Ṱalutshedzani)
Maitele a u thola A hu na A Zwi Shumi
U kunguwedza mishumo Vhukule ha fhethu zwi amba uri
zwiṅwe zwipiḓa zwa fhethu hune
vhunzhi ha vhashumi vha wanala
hone a zwi na thekinolodzhi.
• VM i shumisa bodo dza nḓivhadzo u khunguwedza
mishumo fhethu hune ha vha kule na Bogisi ḽine
vhathu vha dzhenisa fomo dza khumbelo ya
mushumo.
• Enea maitele a tea u vhewa iṱo u vhona arali a tshi
shuma.
Nḓila ya u khetha Tshithu tshine tsha nga thivhela ndi nḓila ye mushumo wa vha u tshi itwa ngayo u bva kale
• Ṱalulani ṱhoḓea dzine dza tshimbidzana na u ita
mushumo
• Itani uri hu ṱhogomelwe pulane dzine dza nga thusa
u tendelana na Mulayo wa Mutakalo wa Vhashumi
wa Matshilele Avhuḓi une wa nga shumiswa nga
vhane vha ṱoḓa mushumo uri vha vhe na mutakalo
wavhuḓi, nungo na zwiṅwe.
U Ṋewa Mushumo A hu na A Zwi Shumi
Khethekanyo ya mushumo na vhuimo
A hu na A Zwi Shumi
Mbadelo na mbuyelo • Zwi ṱoḓa uri u itwe zwithu u
tendelana na nyimele kha
nḓila ye zwithu zwa
dzudzanywa nga zwino
• Thuso ya zwa ngalafho ya
PWD a i badeli dzithuso,
nyendo dza zwa ngalafho na
zwiendedzi zwa vhenevha
vhashumi
• Zwi tea u lavheleswa u ya nga Fhethu
• Zwi tea u dovha zwa ṱolisiswa u ya nga Fhethu hu
tshi ṱhogomelwa zwine zwa badelwa nga dziṅwe
Thuso dza zwa Ngalafho
Milayo yo tiwaho
ya mushumo
Mbekanyamaitele ya mishumo ya vhubebi, u vhifha muvhilini na vhudzadze.
Vusulusani na u dzudzanya hune zwa ṱodea – zwi tea u fana na Maano a De Beers
Nyimele ya mushumoni na zwifhaṱo
A hu na A Zwi Shumi
Vhugudisi na mveledziso A hu na mbekanyamaitele ya RPL Kuvhanganyani ni saine Mbekanyamaitele ya RPL
Mashumele na tsenguluso A hu na A Zwi Shumi
U dzudzanya ane a ḓo tevhela na tshenzhelo
• U shaya mveledziso i pfalaho
na u dzudzanya ane a ḓo
tevhela kha mihasho yoṱhe
• U shaya zwibuli zwa u gudisa
muthu uri a vhe na
tshenzhelo mushumoni
• U ṱalula dziṅwe nḓila dza u wana tshenzhelo
• Dziṅwe nḓila dzo vhekanywaho dza u dzudzanya, u
shumisa na u vhea iṱo nzudzanyo dza mveledziso.
Hezwi zwi tea u lavheleswa kha mihasho yoṱhe,
fhedzi zwihuluhulu kha vhutsila ha ndeme na vhu
songo anzaho
Bogisi 22: Zwithivheli zwa Ndinganyo Mushumoni Mainini wa Venetia na Maga a Ndinganyo
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
29
Maitele a ndaṱiso A hu na A Zwi Shumi
U sa xelelwa nga zwigwada zwo khethiwaho
• Themendelo ya Ndeme ya Mushumi
(Employee Value Proposition [EVP]) yo
fhela nga nṱhani ha u fhungudzea ha
bindu
• TRP a i ṋei zwidodombedzwa zwi
ṱoḓeaho malugana na zwithu zwo
tendelwaho, na muholo
• U sa lingana ha muholo wa vhathu
vhane vha ita mushumo u fanaho
• Ṱalulani dziṅwe nḓila dza u sa xelelwa nga
vhashumi
• Ṱolisisani zwibuli kha AA zwa u vhona arali hu tshi
nga vha na zwibuli zwine zwa nga lingedzwa
• Kuvhanganyani ni shumise pulane dza mveledziso
dza PWD uri dzi vhe kha vhuimo vhune dza ḓo
kona u shumiselwa u ita mishumo ya ndeme
• Hu ḓo ṱolisiswa dziṅwe nḓila dza mbadelo
• Itani uri miholo i tendelane na muhumbulo wa uri
“mushumo u linganaho, mbadelo i linganaho”
Tshumisano ya Vhashumi na Vhalangi
Tsenguluso ya Tsaukanyo na Mushumi yo wana uri u amba zwi nga u dzhenisa muthu khomboni
• Itani uri mainini hu gudiswe muthu zwi songo
ḓisendeka nga Vhuvha hawe
• Ṱanani mvelelo dza Tsenguluso ya Tsaukanyo
kha Muhasho muṅwe na muṅwe ni dzhie vhukando
Vhudzulo ho linganelaho • Zwishumiswa zwa u Ḓitsireledza (PPE)
zwa vhafumakadzi
• Fhethu ha u mamisela
• Themamveledziso na zwiṅwe zwine zwa
kwama PWD
• Ho dzudzanywa zwigwada zwine zwa ḓo ita
themendelo
• Zwi lavheleswa u ya nga fhethu
• Tshigwada tsha ndaṱiso tshi ḓo ita nzudzanyo na
mbekanyo ya tshumiso zwo ḓisendeka nga nyimele
dza mugaganyagwama
U thivhela HIV na AIDS na mbekanyamushumo dza mutakalo
A hu na A Zwi Shumi
Vhalangi vha nṱha vho avhelwaho u langa nḓila ine EE ya ḓo shuma ngayo
A hu na A Zwi Shumi
Mugaganyagwama une wa ḓo tikedza zwipikwa zwa ndinganyo mushumoni
Zwi ṱumanywe na "Vhudzulo ho Linganelaho" - Nyimele dza mugaganyagwama dzi ḓo kwama u swikelelwa ha themendelo dzoṱhe
• Tshigwada tsha ndaṱiso tshi ḓo ita nzudzanyo na
mbekanyo ya tshumiso zwo ḓisendeka nga nyimele
dza mugaganyagwama
U ṋewa tshifhinga uri komiti ya ndinganyo ya vhueletshedzi i fare muṱangano
A hu na A Zwi Shumi
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
30
Vhuimo ha Mushumo Vhanna Vhafumakadzi Vhane vha bva
kha Maṅwe
Mashango
Ṱhangan
yelo
A C I Vh
af
A C I Vh
af
Vh
an
V
h
af
Vhulanguli ha Nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Vhalanguli vha Nṱha 3 2 0 9 1 0 0 2 0 0 17
Vhaḓivhi vha re na ndalukano
na vhomakone vha re na
tshenzhelo na vhalanguli vha
vhukati
23 5 2 41 13 3 1 8 2 2 101
Vhashumi vha re vhatsila kha
zwa thekiniki na vha re na
ndalukano siani ḽa pfunzo,
vhalanguli vha fhasi,
vhaingameli, vhoforomane, na
vhalavhelesi
194 12 2 69 52 7 0 24 0 0 360
Vha re na vhutsila ho
linganelaho na vhane vha dzhia
tsheo dza vhuṱali
624 5 0 4 150 4 0 8 0 0 795
Vha si na vhutsila na vhane vha
dzhia tsheo dzo khwaṱhaho
28 0 0 1 16 0 0 0 0 0 45
VHO HIRWAHO LWA TSHOṰHE 824 24 4 120 198 14 1 41 2 2 120
Vhashumi vha tshifhinganyana 48 0 0 4 34 0 0 1 1 0 88
MBALO YOṰHE 872 24 4 124 232 14 1 42 3 2 131
8
4.4. Phurofaili ya Ndinganyo ya Mishumo na Zwipikwa U itela u vhona nyimele ya u sa imelwa nga nḓila yo linganaho ya vhathu vha zwigwada zwo khethiwaho
kha zwiteṅwa zwo fhamba-fhambanaho zwa mushumo na vhuimo, Maini wa Venetia wo ita tsenguluso
ya phurofaili mushumoni ya vhambedza phurofaili yayo yo fhambanaho na dziṅwe na dza vhathu
vhane vha kha ḓi vha na nungo dza u shuma vha Afurika Tshipembe na madzinguni ane wa shuma
khao. Bogisi 23 ḽi imela phurofaili ya zwino ya ndinganyo ya mishumo u ya nga mbeu na tsinde kha
Maini wa Venetia u thoma nga ḽa 31 Tshimedzi 2017. Kha bogisi ḽa u thoma ho ṅwalwa vhashumi
vhoṱhe, u katela na vhathu vha re na vhuholefhali, kha bogisi ḽa vhuvhili ho ṅwalwa vhathu vha re na
vhuholefhali fhedzi.
Bogisi 23a: Phurofaili ya Vhashumi vha Maini wa Venetia u re fhasi ha De Beers u thoma nga ḽa 31 Tshimedzi
2018 (Tshifanyiso tsha phurofaili tsha vhashumi vhoṱhe, u katela na vhathu vha re na vhuholefhali):
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
31
Bogisi 23b: Phurofaili ya Vhashumi vha Maini u thoma nga ḽa 31 Tshimedzi 2018 (Tshifanyiso tsha
phurofaili tsha vhashumi vhoṱhe, u katela na vhathu vha re na vhuholefhali):
Vhuimo ha Mushumo Vhanna Vhafumakadzi Vhane vha bva
kha Maṅwe
Mashango
Ṱhangan
yelo
A C I Vh
af
A C I Vh
af
Vh
an
V
h
af
Vhulanguli ha Nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Vhulanguli ha Nṱha 3 0 0 3 1 0 0 0 0 0 7
Vhaḓivhi vha re na ndalukano
navhomakone vha re na
tshenzhelo na vhalanguli vha
vhukati
118 4 1 93 32 0 0 3 3 0 254
Vhashumi vha re vhatsila vha
zwa thekiniki na vha re na
ndalukano siani ḽa pfunzo,
vhalanguli vha fhasi,
vhaingameli, vhoforomane, na
vhalavhelesi
448 6 0 205 69 0 0 5 28 2 763
Vha re na vhutsila ho
linganelaho na
vhane vha dzhia tsheo
dza vhuṱali
654 0 0 36 47 3 0 15 3 0 758
Vha si na vhutsila na
vhane vha dzhia tsheo
dzo khwaṱhaho
701 1 0 20 195 0 0 2 10 0 929
VHO HIRWAHO LWA TSHOṰHE 1924 11 1 357 344 3 0 25 44 2 2711
Sa tshipiḓa tsha Pulane yawo ya Ndinganyo ya Mishumo, Mulayo wa Ndinganyo ya Mishumo u ṱoḓa uri
mutholi o khethiwaho a ḓivhetshele zwipikwa zwa u swikelela ndinganyo ya vhuimeleli ha vhathu vha re
na ndalukano kha zwigwada zwoṱhe zwo khethiwaho (u katela na vhathu vha re na vhuholefhali) kha
tshiteṅwa tshiṅwe na tshiṅwe tsha khethekanyo ya vhashumi. Zwenezwo zwipikwa zwi ḓo vha muhanga
une wa ḓo tevhelwa musi a tshi shumisa yeneyi pulane. Maini wa Venetia wo dzhia tsheo ya
mbekanyamaitele ya u vhea zwipikwa kha vhuimo vhuvhili:
• Zwidodombedzwa zwa vhadzulapo vhane vha kha ḓi vha na maanḓa a u shela mulenzhe kha
ikonomi ya lushaka zwo ṱhogomelwa kha vhuimo ha Vhulanguli vha Nṱhesa, Vhulanguli vha Nṱha
na Vhaḓivhi vha re na ndalukano.
• Zwidodombedzwa zwa vhadzulapo vhane vha kha ḓi vha na maanḓa a u shela mulenzhe kha
ikonomi ya dzingu zwo ṱhogomelwa kha vhuimo ha Vhutsila ha zwa Thekiniki, Vhutsila ho
linganelaho na vhu si ha Vhutsila.
Mabogisi 25 u ya kha 30 a sumbedza zwipikwa zwa mbalo dza ndinganyo ya mishumo zwine Maini wa
Venetia wa ḓo lwela u zwi swikelela sa tshipiḓa tsha Pulane ya Ndinganyo ya Mishumo. Pulane ya
Ndinganyo ya Mishumo ya 2018 – 2020 yo dzheniswa hafha sa Ṱhumetshedzo 3 nahone “Fomo S” – I
sumbedza Mbalo dza Ndinganyo ya Mishumo ya Maini wa Venetia yo dzheniswaho hafha sa
Ṱhumetshedzo 4.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
32
Ṅwaha Tshiteṅwa tsha Mushumo Vhanna Vhafumakadzi Ṱhanga
nyelo
HDSA
A C I Vhaf MW A C I Vhaf MW
2018 Vhulanguli ha Nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0%
Vhulanguli ha Nṱha 5 1 0 10 0 1 0 0 1 0 18 44%
Vhulanguli ha Vhukati 30 6 2 39 4 17 2 1 11 0 112 62%
Vhulanguli ha Fhasi 81 5 1 38 0 25 3 0 17 0 170 78%
2019 Vhulanguli ha Nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0%
Vhulanguli ha Nṱha 5 1 0 10 0 1 0 0 1 0 18 44%
Vhulanguli ha Vhukati 30 6 2 39 4 17 2 1 11 0 112 62%
Vhulanguli ha Fhasi 80 5 1 35 0 27 3 0 17 0 168 79%
2020 Vhulanguli ha Nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0%
Vhulanguli ha Nṱha 5 1 0 10 0 1 0 0 1 0 18 44%
Vhulanguli ha Vhukati 30 6 2 38 4 18 2 1 11 0 112 63%
Vhulanguli ha Fhasi 80 5 1 35 0 27 3 0 17 0 168 79%
2021 Vhulanguli ha Nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0%
Vhulanguli ha Nṱha 5 1 0 10 0 1 0 0 1 0 18 44%
Vhulanguli ha Vhukati 30 6 2 38 4 18 2 1 11 0 112 63%
Vhulanguli ha Fhasi 80 5 1 35 0 27 3 0 17 0 168 79%
2022 Vhulanguli vha Nṱhesa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0%
Vhulanguli ha Nṱha 5 1 0 10 0 1 0 0 1 0 18 44%
Vhulanguli ha Vhukati 30 6 2 38 4 18 2 1 11 0 112 63%
Vhulanguli ha Fhasi 80 5 1 35 0 27 3 0 17 0 168 79%
4.5. HDSA kha Vhulanguli Nga u ṱhogomela uri tshanduko siani ḽa nḓowetshumo ya maini i kha ḓi vha tshithu tsha ndeme kha lushaka,
Maini wa Venetia wo ḓivhofha tshoṱhe u khwaṱhisedza uri u thola vhathu vho fhamba-fhambanaho khathihi na
uri vha HDSA vha shele mulenzhe kha tsheo dzoṱhe dzine dza dzhiiwa mushumoni. Maini wa Venetia u tenda
uri u tholwa ha vhathu vho fhamba-fhambanaho zwi ita uri yeneyi khamphani i vhe na maanḓa.
Mafheloni a Ṱhangule 2017, vhulanguli ha phesenthe dza 62 kha Maini wa Venetia ho vha hu zwanḓani zwa
vha HDSA. Hezwi zwi tshimbidzana na Thendelanomviswa ya Maini ine ya amba uri vhulanguli ha phesenthe
dza 40 vhu tea u vha zwandani zwa HDSA. U tendelana na u ḓivhofha ha DBCM ha u swikelela zwipikwa zwa
Thendelanomviswa ya Maini kha vhuimo vhuṅwe na vhuṅwe ha vhulangi, zwipikwa zwa mbalo dzi tevhelaho
zwo vhetshelwa pulane ya ṅwaha muṅwe na muṅwe samusi zwo sumbedzwa kha Bogisi 31 na 32.
Bogisi 31: HDSA kha Vhulanguli
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
33
Bogisi 32: Mishumo ya Vhutsila Vhuhulwane na ha Ndeme
Ṅwaha Tshiteṅwa tsha
Mushumo
Vhanna Vhafumakadzi Ṱhanga
nyelo
HDS %
A C I Vhaf MW A C I Vhaf MW
2018 Mishumo ya Vhutsila
Vhuhulwane
694 8 1 37 0 126 2 0 4 0 872 96%
2019 Mishumo ya Vhutsila
Vhuhulwane
686 8 1 36 0 128 2 0 4 0 865 96%
2020 Mishumo ya Vhutsila
Vhuhulwane
682 8 1 36 0 128 2 0 4 0 861 96%
2021 Mishumo ya Vhutsila
Vhuhulwane
682 8 1 36 0 128 2 0 4 0 861 96%
2022 Mishumo ya Vhutsila
Vhuhulwane
682 8 1 36 0 128 2 0 4 0 861 96%
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
34
5. MBEKANYAMUSHUMO YA MVELEDZISO YA MAINI KHA TSHITSHAVHA
5.1. Marangaphanḓa Maini wa Venetia u mabulasini a Venetia 103-MS na 104-MS, khilomithara dzine dza ṱoḓa u vha 80 vhukovhela
ha Musina na khilomithara dza 36 devhula vhubvaḓuvha ha Alldays ngei Vunḓuni ḽa Limpopo. Wonoyu maini u
Musina (samusi zwo sumbedzwa kha Figara 3 afho fhasi) kha Masipala Wapo wa tshiṱiriki tsha Vhembe. Nga
ho livhaho, wonoyu maini u thungo ha bada ya R521 vhukati ha Alldays na Pontdrift, khilomithara dzine dza
ṱoḓa u vha 540 devhula ha Johannesburg. Vhunzhi ha vhashumi vha Mainini vha bva kha Masipala wa Blouberg
na wa Musina nga zwenezwo wonoyu Maini u dzhia yeneyi mimasipala mivhili i fhethu hune vhunzhi ha
vhashumi vha wanala hone.
Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Maini kha Tshitshavha ya Maini wa Venetia yo thewa kha maano a
Mveledziso ya Tshitshavha na Tsenguluso ya Matshilisano na Ikonomi kha Maini wa Venetia (SEAT 2016).
Tsenguluso ya Matshilisano na Ikonomi i sumbedza nḓila ine Maini wa Venetia wa nga vhuyedza ngayo
zwitshavha zwa Masipala wa Tshiṱiriki tsha Vhembe, nahone zwa ndeme vhukuma masipala wa Blouberg na wa
Musina.
Yeneyi Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Maini kha Tshitshavha yo dzudzanywa ho ṱhogomelwa thandela
dza mveledziso ya tshitshavha yo ṅwalwaho kha Pulane dza Mveledziso dzo Ṱanganywaho (Integrated
Development Plans [IDPs]) dza masipala wa Blouberg na wa Musina. Venetia yo ḓivhofha nga hu pfalaho uri i
ḓo shumisa thandela dzine dza ḓisa tshanduko i vhonalaho na u tikedza mveledziso dza matshilisano na
ikonomi ya zwitshavha. Ifa ḽine ḽa siiwa nga Maini wa Venetia a ḽi nga ḓo sokou vhuyedza zwitshavha zwa henefho
nga ho livhaho siani ḽa matshilisano na ikonomi, ḽi ḓo dovha ḽa ḓisa nyaluwo na khwinifhadzo kha ḽeneḽo dzingu.
Yeneyi thuso i ḓo khwaṱhisa tshumisano vhukati ha maini na zwitshavha zwa henefho na u ita vhungoho ha uri
Maini wa Venetia u bvela phanḓa u tshi dzhiiwa sa mushumisani kha mveledziso ya matshilisano na ikonomi
na u fhelisa vhushai.
5.2. Tsaukanyo na vhakwamei Miṅwahani yo fhiraho Maini wa Venetia wo fhaṱa vhushaka havhuḓi na zwitshavha zwa Blouberg na Musina, na
Vharangaphanḓa Vhapo na vha Mvelele khathihi na Muvhuso wa Vunḓu ḽa Limpopo. Honovhu vhushaka ho ita
uri hu itwe zwithu zwo vhalaho zwine zwa thusa tshitshavha, zwihuluhulu kha masia a pfunzo na mveledziso ya
mabindu. Honovhu vhukando vhu katela Tshiko tsha Mveledziso ya Mabindu Maṱuku a Maini wa Venetia na
mbekanyamushumo ya Zwikolo zwa Mahayani zwa Limpopo.
Nga 2016, Maini wa Venetia wo dzudzanya uri hu itwe ṱhoḓisiso ya Tshishumiswa tsha Tsenguluso ya
Matshilisano na Ikonomi (Socio-Economic Assessment Tool [SEAT]) uri i pfesese nḓila ye Maini wa thusa ngayo
fhethu hune ha wanala vhashumi na u pfesesa nḓila ine zwitshavha zwa dzhia ngayo maini. Musi hu tshi khou
itwa yeneyi tsunguluso ho ambiwa na vhakwamei vho vhalaho nahone vhupfiwa havho ha ṅwalwa kha muvhigo
wa SEAT wa Maini wa Venetia.
Musi hu tshi haseledzwa na Mimasipala Yapo ine ya vha Musina na Blouberg, ho ṱalulwa mbekanyamushumo
dzo vhalaho na tshitshavha. Dzenedzi mbekanyamushumo dzo dzheniswa kha Pulane dza Mveledziso dzo
Ṱanganywaho (IDPs) na masipala wa Musina na wa Blouberg.
Thandela dza Mveledziso ya Maini kha Tshitshavha dze dza katelwa kha yeneyi Pulane ya Matshilisano na
Mushumo dzo ṱalulwa nga SEAT kana maitele a masipala a IDP.
Maini wa Venetia u ḓo bvela phanḓa u shela mulenzhe kha maitele a vhuponi a IDP, khathihi na kha nzudzanyo
dzo fanelaho dza mveledziso kana foramu dzine dza nga thewa henefho fhethu. Hezwi zwi ḓo swikelelwa nga u
shela mulenzhe nga mafulufulu kha zwiimiswa zwa mveledziso dza tshitshavha tshapo na u shumiswa ha
Pulane ya Tsaukanyo ya Tshitshavha ya Maini wa Venetia.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
35
Maini wa Venetia u vhukati na maitele a u thea Foramu ya Tsaukanyo na Tshitshavha ine tshipikwa tshayo
tshihulwane tsha vha u khwaṱhisedza uri vhakwamei vhoṱhe vha faneleaho vha a ṱangana tshifhinga tshoṱhe u
itela u haseledza nga ha mafhungo ane a vha kwama. Adzhenda ya CEF i ḓo ṱanganya mafhungo ane a dzhiiwa
e a ndeme kha mveledziso na ṱhuṱhuwedzo ya tshitshavha.
5.3. Vhubvo ha Matshilisano na Ikonomi
5.3.1. Mavhala a nngwe a Vhupo Vunḓu ḽa Limpopo, ḽine ḽa vha vunḓu ḽa Afurika Tshipembe ḽi re devhula bvungwi, ḽo ṋekana masakha na shango
ḽa Mozambique, Zimbabwe na Botswana. Ndi vuṋḓu ḽa vhuhulwane ha khilomithara dza 125,754 zwine zwa
vha ṱhanganyelo ya phesenthe dza 10.3 dza shango ḽa Afurika Tshipembe. U ya nga vha Mbalombalo vha Afrika
Tshipembe (StatsSA) kha Tsenguluso ya Tshitshavha ya 2016, ḽeneḽi Vunḓu ḽi na vhadzulapo vha 5,799,090,
vha phesenthe dza 53% ndi vhafumakadzi nahone vha phesenthe dza 47
ndi vhanna.
Maini wa Venetia u na fhethu huvhili hune wa wana hone vhashumi, hune ha vha Masipala wa Musina na
wa Blouberg.
Masipala Wapo wa Musina u wanala kha Masipala wa Tshiṱiriki tsha Vhembe tsha Vunḓu ḽa Limpopo,
Afurika Tshipembe. Mimasipala Yapo kha Tshiṱiriki tsha Vhembe i kha ḓi tou bva u tshewa nga huswa nga
Bodo ya Mikano ya Masipala u tendelana na Khethekanyo 21(5) ya Muvhuso Wapo: Mulayo wa Mikano wa
Masipala, 1998, we wa dzheniswa kha Gurannḓa ya Vunḓu (Nḓivhadzo 53 ya 2015). Tshiṱiriki tsha Vhembe
tsha 2015 tshe tsha tsheululwa mukano tshi na mimasipala miṋa, ine ya vha Masipala Wapo wa Musina,
Masipala Wapo wa Makhado, Masipala Wapo wa Mutale na Mimasipala Miswa, ine ya ḓo ḓivhadzwa nga u
ya ha tshifhinga. Masipala wa Musina wo ṋekana masakha na Zimbwabwe thungo ya devhula, Mozambique
thungo ya vhubvaḓuvha, Masipala Wapo wa Makhado na Thulamela thungo ya tshipembe, Masipala Wapo
wa Blouberg na Botswana thungo ya vhukovhela. Wonoyo Masipala Wapo u na mikano miraru ine ha
dzhenwa ngayo u mona na mashango mararu, ine ya vha Pont Drift (Botswana), Beit Bridge (Zimbabwe) na
Pafuri (Mozambique). Naho zwo ralo, mukano wa Pafuri u dzhenwa nga Vhugalaphukha ha Lushaka ha
Kruger nga goloi ine ya kokodza nga malinga oṱhe.
Mikano miswa yo dzheniswaho kha Masipala Wapo wa Musina i katela wadi dza Masipala Wapo wa Mutale
(dzine dza vha nomboro dza Wadi dze dza vha dzi 8, 9, 10, 11 na 12). Masipala Wapo wa Musina we wa
tsheululwa mukano ndi wa vhuhulwane vhu ṱoḓaho u vha khilomithara dza 10 347. Tshivhindi tsha wonoyu
Masipala Wapo ndi Ḓorobo ya Musina. Musina ndi devhula bvungwi ha ḓorobo kha Dzingu ḽa Limpopo ḽa
Afurika Tshipembe Musina i wanala hune ha ṱangana Mulambo wa Limpopo na Mulambo wa Sand na
mukano wa Zimbabwe (ndi uri, Beit Bridge).
Masipala Wapo wa Blouberg u wanala kha Masipala wa Tshiṱiriki tsha Capricorn tsha Vunḓu ḽa Limpopo,
Afurika Tshipembe. Masipala wa Tshiṱiriki tsha Capricorn u na mimasipala miṋa yapo, ine ya vha Masipala
Wapo wa Blouberg, Masipala Wapo wa Polokwane, Masipala Wapo wa Molemole na Masipala Wapo wa
Lepelle-Nkumpi. Masipala wa Blouberg u mukanoni wa Botswana thungo ya devhula. Masipala Wapo wa
Blouberg u kha ḓi tou bva u tshewa uri u katele na tshipiḓa tshiṱuku vhukuma tsha Masipala Wapo wa u
thoma wa Aganang. Wonoyu Masipala u wanala khilomithara dzi ṱoḓaho u vha 95 u bva Polokwane nahone
vhunzhi ha tshipiḓa tshawo ndi mahayani. Zwipiḓa zwihulwane zwa wonoyu masipala ndi mabulasi a vhathu
ane a shumiselwa vhulimi (zwihuluhulu vhufuwi ha phukha).
Tshivhindi tsha wonoyu Masipala Wapo ndi ḓorobo ya Senwabarwana (ine ya dovha ya ḓivhiwa nga ḽa
Bochum). Alldays ndi Fhethu hune ha vha Ḓorobo yo ṱanganaho na Mahaya kha Masipala Wapo wa Blouberg
(sedzani Figara afho fhasi), u thomani ho vha hu musanda wa mabulasi maṱuku hu tshi thusa mabulasi a
henefho tsini. Mushumo muhulwane wa yeneyi ḓorobo u kha ḓi vha u thusa tshitshavha tsha mabulasini a
henefho, fhedzi tsho no engedzea lune tsha vho tou nga dungo kha Masipala Wapo. Ḓorobo ya Alldays ndi
yone ine ya vha tsinisa na Maini wa Venetia.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
36
FIGARA 4: MASIPALA WAPO WA MUSINA WE WA TSHEULULWA MUKANO (2015)
FIGARA 5: MASIPALA WAPO WA BLOUBERG WO TSHEWAHO MUKANO (2015)
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
37
Ho vha na nyaluwo ṱhanu kha masipala wapo wa Blouberg nahone ndi dzi tevhelaho; Senwabarwana,
Alldays, Eldorado, Tolwe na lupate-pate lwa Puraspan-Avon-Indermark. Ḓorobo tharu kha dzenedzi dzi
wela kha Maini wa Venetia hune vhunzhi ha vhashumi vha wanala hone, dzine dza vha Alldays,
Eldorado na Tolwe. Musi ri tshi sedza shango ri wana uri wonoyu masipala u vhukati fhethu hune ha
buḓa bada dza ndeme dza dzingu, iṅwe ya dzenedzo bada ndi R521 (Polokwane-Alldays) na D1200
(Mogwadi-Senwabarwana-GaMankgodi) dzine dza ṱumanya wonoyu masipala na zwiṅwe zwipiḓa zwa
shango. Dziṅwe bada, dzine na dzone dza vha dza ndeme kha dzingu na tshipiḓa tsha dzingu, ndi
D1589 ine ya ṱumanya Blouberg na masipala wa tshiṱiriki tsha Waterberg na Botswana na bada ya
D1468 (Senwabarwana-Vivo-Indermark), ine ya tea u ṱavhanyiswa nga nṱhani ha uri ndi ya ndeme siani
ḽa zwa ikonomi.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
38
5.3.2. Mbalombalo dza Vhadzulapo
5.3.2.1. Mbalo dza Vhadzulapo Bogisi 33 ḽi na mbalombalo dza vhadzulapo u thoma kha vhupo, tshiṱiriki na dzingu dza 2001 na 2011, zwo
thewa kha data ya Mbalavhathu nga 2001 na 2011.
BOGISI 33: VHADZULAPO NA NYENGEDZEO YA VHADZULAPO Fhethuvhupo 2001 2011 Nyengedzeo ya Ṅwaha
Ḓorobo ya Musina (Musanda)
19 121
42 678
8.4%
Musina MW (mukano wa 2011)
39 310
68 359
5.7%
Wadi dza Mutale(mukano wa 2011)
31 327
36 296
1.5%
Mukano wa Musina wo tsheululwaho
(2015)
70 636 104 655 4.0%
Vhembe MK 1 197 952 1 294 722 0.8%
Ḓorobo ya Alldays(Musanda)
70
2 987
45.6%
Blouberg MW 171 721 162 629 -0.5%
Capricorn MK 1 164 281 1 261 463 0.8%
Kha bogisi ḽi re afho nṱha, zwi khagala uri Masipala Wapo wa Musina wo aluwa vhukuma u bva nga 2001 u swika nga 2011
nga mbalotshikati ya nyaluwo ya ṅwaha ya phesenthe dza 4.0, zwihuluhulu musi u tshi vhambedzwa na Tshiṱiriki na Vunḓu
nga mbalotshikati ya nyaluwo ya ṅwaha ya phesenthe dza 0.8 nga u tou tevhekana nga u ralo. U ya nga Mbalombalo dza
Afurika Tshipembe (Stats SA) dza zwino-zwino dza Tsenguluso ya Tshitshavha ya 2016, Masipala Wapo wa Musina wo aluwa
nga mbalotshikati ya phesenthe dza 7.3 nga ṅwaha u bva nga 2011 u swika nga 2016, zwine zwa sia tshivhalo tsha
vhadzulapo vha wonoyo masipala tshi 148,853.
Ḓorobo ya Musina yo aluwa nga nḓila khulwane nga mbalotshikati ya nyaluwo ya ṅwaha ya phesenthe dza 8.4 vhukati ha
2001 na 2011 kana nyengedzeo ya vhadzulapo vha ṱoḓaho u vha 2 400 nga ṅwaha. Tshiṅwe tshine tsha nga kha ḓi vha tshi
tshi khou ita uri hu vhe na nyaluwo khulwane ndi uri ḓorobo ya Musina i tsini na mukano wa Zimbabwe na wa Botswana,
mukano wa Beit Bridge ndi wone fhedzi khoro ya u dzhena Afurika Tshipembe u tshi bva Zwimbabwe. Vhadzulapo vha 2011
vha Masipala Wapo wa Musina (Musina MW) we wa tsheululwa mukano vha shela mulenzhe nga phesenthe dza 8 kha
vhadzulapo vha Tshiṱiriki tsha Vhembe.
Kha Masipala wa Musina we ha tsheululwa mukano, vhadzulapo vha 10 vha dzula kha tshikwere tsha khilomithara, musi vha
tshi vhambedzwa na vhadzulapo vho tsitsikanaho vha Tshiṱiriki tsha Vhembe (vhathu vha 51 kha tshikwere tsha khilomithara)
na kha Vunḓu (vhathu vha 43 kha tshikwere tsha khilomithara).
Masipala Wapo wa Blouberg wo fhungudzea vhadzulapo nga u bva nga 2001 u swika nga 2011 nga mbalotshikati ya ṅwaha
ya phesenthe dza -0.5%. Hezwi zwi a vhilaedzisa, zwihuluhulu musi hu tshi vhambedzwa uri Tshiṱiriki na Vunḓu zwo vha na
mbalotshikati ya nyaluwo ya ṅwaha ya phesenthe dza 0.8 nga u tou tevhekana nga u ralo. Tshiṅwe tshiitisi tsha u fhungudzea
ha vhadzulapo tshi nga kha ḓi vha tshi mbuno ya uri Masipala Wapo wa Blouberg (Blouberg MW) a u na zwiko zwihulwane
zwa ikonomi nahone vhathu vha anzela u pfulutshela fhethu hune ha vha na zwibuli zwa masheleni na mishumo, fhethu hu
ngaho Polokwane naho hu Gauteng. U ya nga Mbalombalo dza Afurika Tshipembe dza zwino-zwino dza Tsenguluso ya
Tshitshavha ya 2016, Masipala Wapo wa Blouberg wo fhungudzea nga mbalotshikati ya phesenthe dza -0.3% nga ṅwaha u
bva nga 2011 u swika nga 2016, zwa sia tshivhalo tsha zwino-zwino tsha vhadzulapo kha wonoyo masipala tshi vhathu vha
160,204.
Ḓorobo ya Alldays yo vha na nyaluwo khulwane nga u bva nga 2001 u swika nga 2011 nga mbalotshikati ya nyaluwo ya ṅwaha
ya phesenthe dza 45.6. Hezwi zwi nga vha zwo itiswa nga vhashumi vha mabulasini na vha mainini
vhane vha khou pfulutshela Ḓoroboni nga nṱhani ha u wanalea ha nnḓu dza RDP kana samusi milayosiṅwa ine ya kwama
mishumo nga ho livhaho (ṱhoḓea dza u wana nnḓu) yo thoma u shuma (i ngaho MPRDA, 2002).
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
39
Vhadzulapo vha Masipala Wapo wa Blouberg ndi vhathu vha ṱoḓaho u vha 17 kha tshikwere tsha
khilomithara, musi vha tshi vhambedzwa na vhadzulapo vho tsitsikanaho vha Tshiṱiriki tsha Capricorn
(vhathu vha 58 kha tshikwere tsha khilomithara) nae kha Vunḓu (vhathu vha 43 kha tshikwere tsha
khilomithara).
5.3.2.2. Tshivhumbeo tsha Dzitshaka Vhadzulapo vha ṱoḓaho u vha phesenthe dza 96 vha Masipala Wapo wa Musina ndi Vharema vha Afurika, ngeno
Vhatshena (phesenthe dza 3) vhe tshigwada tsha vhuvhili tshihulwanesa tshine tsha khou engedzea, dzenedzi ndi
mbalombalo dza vunḓu. Vhadzulapo vha ṱoḓaho u vha phesenthe dza 66 kha wonoyu masipala vha amba
Tshivenḓa sa luambo lwavho lune vha lu shumisesa, ha tevhela vha phesenthe dza 6 vhane vha amba Tshisuthu
na vha phesenthe dza 5 vhane vha amba Tshipedi.
Vhunzhi ha vhadzulapo vha kha Masipala Wapo wa Blouberg (Blouberg MW) ndi Vharema vha Afurika (phesenthe
dza 99), ha tevhela Vhatshena nga phesenthe dza 0.6. Tshipedi tshi ambiwa nga vhadzulapo vha phesenthe dza
94 sa luambo lwavho lune vha lu shumisesa.
GIRAFU 1: LUAMBO
Tshivhuru Tshiisimane Tshindebele Tshizulu Tshipedi Tshisuthu Tshivenḓa Tshitsonga Dziṅwe
94%
66%
8% 3% 3% 2% 0% 5% 6% 3% 1% 1% 1% 1% 0% 1% 0% 1% Musina MW Blouberg MW
5.3.2.3. Miṅwaha na Mbeu Vhathu vhane vha fhiranyana tshararu tsha vhadzulapo kha Masipala wa Tshiṱiriki tsha Venda (phesenthe dza 35)
na kha Tshiṱiriki tsha Capricorn (phesenthe dza 34) vha fhasi ha miṅwaha ya 15. Yeneyi mimasipala mivhili i na
mbalo dzine dza ṱoḓa u fana na dza zwiṅwe zwiṱiriki ngauri kha Masipala Wapo wa Musina hu na vhadzulapo vha
phesenthe dza 35 vha re fhasi ha miṅwaha 15 na vha phesenthe dza 39 kha Masipala Wapo wa Blouberg. Hezwi
zwi sumbedza uri hu na khaedu dzi si na vhukono kha sia ḽa pfunzo na vhumatshelo ha mushumo kha wonoyu
murole.
Vhathu vhane vha nga shela mulenzhe kha ikonomi vha miṅwaha ine ya thoma nga 15 u ya kha 64, ndi vha
phesenthe dza 59 kha vhadzulapo vha Masipala Wapo wa Musina na vha phesenthe dza 54 kha Masipala Wapo
wa Blouberg.
GIRAFU 2 : MIṄWAHA
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
40
0-4 5-14 15-34 35-64 65+
23%
21%
37%
33%
26%
22%
13% 13%
Musina MW Blouberg MW
Kha yeneyi mimasipala mivhili, hu na vhafumakadzi vhanzhi (phesenthe dza 54) u fhira vhanna
(phesenthe dza 46). Hezwi zwi nga vha zwi tshi itiswa ngauri vhanna vha pfulutshela huṅwe fhethu u
itela u ṱoḓa mushumo.
5.3.2.4. Vhuhulwane ha miṱa
Vhuhulwane ha miṱa ndi tshivhalo tsha vhathu vhane vha dzula muṱani muthihi nahone vha kovhelana
masheleni. Bogisi ḽi re afho fhasi ḽi sumbedza mbalotshikati ya vhuhulwane ha miṱa kha mimasipala
mivhili ine vhunzhi ha vhashumi vha wanala khayo.
BOGISI 34: MBALOTSHIKATI YA VHUHULWANE HA MIṰA Fhethuvhupo 2001 2011
Ḓorobo ya Musina (Musanda) 3.5 3.7
Musina MW (mukano wa 2011) 3.4 3.4
Wadi dza Mutale (mukano wa 2011) 4.6 3.8
Mukano wa Musina wo tsheululwaho (2015) 3.8 3.5
Vhembe MK 4.5 3.9
Ḓorobo ya Alldays (Musanda) 1.9 4.0
Blouberg MW 4.6 3.9
Capricorn MK 4.3 3.7
Kha bogisi ḽi re afho nṱha, zwi khagala uri mbalotshikati ya vhuhulwane ha miṱa kha Masipala Wapo wa Musina
we wa tsheululwa mukano yo fhungudzea zwiṱuku u bva kha miraḓo ya 3.8 nga 2001 u ya kha miraḓo ya 3.5 nga
2011. Kha ḽiṅwe sia, Ḓorobo ya Musina yo vha na nyengedzeo ṱhukhu kha mbalotshikati ya vhuhulwane ha miraḓo
ya muṱa u bva nga 2001 u swika nga 2011.
Mbalotshikati ya vhuhulwane ha miṱa kha Masipala Wapo wa Blouberg yo fhungudzea u bva kha miraḓo ya 4.6
nga 2001 u ya miraḓo ya 3.9 nga 2011. Kha ḽiṅwe sia, Ḓorobo ya Alldays yo vha na nyengedzeo kha mbalotshikati
ya vhuhulwane ha miṱa, naho zwo ralo, hezwi zwi nga kha ḓi vha zwo itiswa nga u pfulutshela ha vhashumi vha
mabulasini na vha maini Ḓoroboni na nga ṅwambo wa milayosiṅwa na u wanalea ha nnḓu dza muvhuso.
U fhungudzea kha mbalotshikati ya vhuhulwane ha miṱa kha yeneyi Mimasipala mivhili zwi tshimbidzana na zwine
zwa khou itea kha tshiṱiriki na vunḓu.
5.3.2.5. Phurofaili ya Masheleni Miṱani
Bogisi afho fhasi ḽi sumbedza u fhungudzea kha mbalotshikati ya masheleni ane miṱa ya a wana nga
ṅwaha kha Masipala Wapo wa Musina we wa tsheululwa mukano na kha Masipala Wapo wa Blouberg.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
41
Masheleni Tshiteṅwa tsha
Masheleni
Ḓorobo ya Musina2001
Ḓorobo ya Musina2011
Alldays 2001
Alldays 2011
A hu na masheleni A FHASI 25% 13% 3
%
24%
BOGISI 35: MASHELENI A MIṰA KHA MUKANO WE WA TSHEULULWA WA MUSINA MW NA WA BLOUBERG MW
Masheleni Tshiteṅwa tsha Masheleni
Musina LM 2001 Musina LM 2011 Blouberg MW 2001
Blouberg MW 2011
A hu na masheleni A FHASI 11% 13% 35% 16%
R1 – R4 800 35% 6% 14% 7%
R4 801 – R9 600 23% 14% 27% 14%
R9 601 – R19 200 13% 26% 13% 27%
R19 201 – R38 400 9% 20% 5% 23%
R38 401 – R76 800 A VHUKATI 4% 9% 4% 7%
R76 801 – R153 600 3% 6% 1% 4%
R153 601 u ya nṱha A NṰHA 2% 6% 1% 4%
Ṱhanganyelo 100% 100% 100% 100%
Kha bogisi ḽi re afho nṱha, zwi khagala uri hu na tshanduko khulwane kha mbalotshikati ya masheleni e miṱa ya a wana nga
ṅwaha kha yeneyi Mimasipala mivhili vhukati ha 2001 na 2011, zwihuluhulu kha vhathu vhane vha wana masheleni a vhuimo
ha vhukati na a nṱha.
Kha Masipala Wapo wa Musina, zwi a vhilaedzisa vhukuma u vhona nyengedzeo ya tshivhalo tsha miṱa ye ya si wane
masheleni vhukati ha 2001 na 2011, miṱa ya phesenthe dza 13 ye ya si wane masheleni nga 2011, zwa ita uri i ḓisendeke
nga muvhuso na magavhelo na dziṅwe thuso. Naho zwo ralo, musi hu tshi sedzwa ṱhanganyelo yoṱhe ho vha na u fhungudzea
kha tshivhalo tsha miṱa ine ya wela kha tshiteṅwa tsha masheleni a fhasi u bva kha phesenthe dza 91 nga 2001 u ya kha
phesenthe dza 79 nga 2011.
Naho kha Masipala Wapo wa Blouberg ho vha na u fhungudzea kha tshivhalo tsha miṱa i si na masheleni u bva nga 2001 u
swika nga 2011, zwi kha ḓi vhilaedzisa uri hu na miṱa ya phesenthe dza 16 i si na masheleni ine ya ḓisendeka nga muvhuso
na magavhelo na dziṅwe thuso. Naho zwo ralo, musi hu tshi sedzwa ṱhanganyelo yoṱhe ho vha na u fhungudzea kha tshivhalo
tsha miṱa ine ya wela kha tshiteṅwa tsha masheleni a fhasi u bva kha phesenthe dza 91 nga 2001
u ya phesenthe dza 86 nga 2011, ngeno tshivhalo tsha miṱa ine ya wela kha tshiteṅwa tsha masheleni a vhukati yo engedzea
u bva kha phesenthe dza 5 u ya kha phesenthe dza 11 nahone tshivhalo tsha miṱa ya tshiteṅwa tsha masheleni a nṱha yo
engedzea u bva kha phesenthe nthihi u ya kha ya phesenthe dza 4 u bva nga 2001 u swika nga 2011.
Musi hu tshi itwa mbambedzo, phambano ya matshilisano na ikonomi vhukati ha mimasipala mivhili i vhonala yo engedzea,
samusi tshivhalo tsha miṱa ine ya wana masheleni a fhasi tsho vha tsho tou ralo nga 2001, ho vha na u khwinifhala huhulwane
kha miṱa ya Masipala Wapo wa Musina nga 2011, musi hu tshi vhambedzwa na miṱa ya Masipala Wapo wa Blouberg. Yeneyi
phambano i ṋaṋiswa nga mbuno ya uri mbalotshikati ya vhuhulwane ha miṱa ndi khulwane kha Masipala Wapo wa Blouberg
musi i tshi vhambedzwa na ya Masipala Wapo wa Musina, zwine zwa amba uri vhunzhi ha vhathu a vha na masheleni manzhi a u renga zwithu zwine vha zwi shaya.
Bogisi ḽi re afho fhasi ḽi sumbedza mbalotshikati ya masheleni ane miṱa ya Ḓoroboni ya a wana nga ṅwaha.
BOGISI 36: MASHELENI ANE MIṰA YA A WANA NGA ṄWAHA ḒOROBONI YA MUSINA NA ḒOROBONI
YA ALLDAYS
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
42
R1 – R4 800 8% 6% 14% 4%
R4 801 – R9 600 18% 14% 11% 12%
R9 601 – R19 200 15% 26% 9% 18%
R19 201 – R38 400 14% 20% 26% 17%
R38 401 – R76 800 A VHUKATI 9% 9% 26% 6%
R76 801 – R153 600 6% 6% 9% 11%
R153 601 u ya nṱha A NṰHA 4% 6% 3% 8%
Ṱhanganyelo 100% 100% 100% 100%
Kha ḽeneḽi bogisi zwi khagala, nahone u fhambana na nyimele kha Masipala Wapo, tshivhalo tsha miṱa i si na
masheleni ḓoroboni ya Musina tsho fhungudzea vhukuma u bva kha phesenthe dza 25 nga 2001 u swika kha
phesenthe dza 13 nga 2011. Ho ṱhogomelwa u fhungudzea ha miṱa ine ya wela kha tshiteṅwa tsha fhasi tsha
masheleni u bva kha phesenthe dza 81 nga 2001 u swika kha phesenthe dza 79 nga 2011, ngeno hu songo vha
na tshanduko nga u tou ralo kha miṱa ine ya wela kha tshiteṅwa tsha masheleni a vhukati. Miṱa ine ya wela kha
tshiteṅwa tsha masheleni nṱha yo engedzea nga phesenthe dza 4 u bva nga 2001 u swika kha phesenthe dza 6
nga 2011.
Musi zwi tshi ḓa kha ḓorobo ya Alldays, ho vha na nyengedzeo khulwane kha tshivhalo tsha miṱa i si na masheleni
u bva nga 2001 (phesenthe dza 3) u swika nga 2011 (phesenthe dza 24). Tshivhalo tsha miṱa ine ya wela kha
tshiteṅwa tsha masheleni a fhasi ngei Alldays na tshone engedzea u bva kha phesenthe dza 63 nga 2001 u swika
kha phesenthe dza 75 nga 2011.
5.3.2.6. Phurofaili ya Mushumo Bogisi ḽi re afho fhasi ḽi sumbedza tshivhalo tsha vhathu vhane vha shaya mushumo (nga dziphesenthe) kha Vunḓu,
Tshiṱiriki, Masipala Wapo na Ḓoroboni nga nḓila ye zwa vhalelwa ngaho kha data ya Mbalavhathu nga 2001 na
2011.
BOGISI 37: TSHIVHALO TSHA VHATHU VHANE VHA SHAYA MUSHUMO U YA NGA MASIPALA WAPO Fhethuvhupo 2001 2011
Ḓorobo ya Musina (Musanda) 43.9% 26.2%
Musina MW (mukano wa 2011) 24.9% 18.7%
Wadi dza Mutale (mukano wa 2011) 56.1% 52.3%
Mukano wa Musina wo tsheululwaho (2015) 31.3% 25.1%
Vhembe MK 53.0% 38.7%
Ḓorobo ya Alldays (Musanda) 4.0% 25.7%
Blouberg MW 41.7% 39.2%
Capricorn MK 45.9% 37.2%
Kha bogisi ḽi re afho nṱha, zwi khagala uri ho itwa mvelaphanḓa yavhuḓi kha u fhungudza tshivhalo tsha vhathu
vhane vha shaya mushumo kha Vunḓu, Zwiṱiriki, Mimasipala Yapo na Ḓoroboni ya Musina. Naho zwo ralo,
tshivhalo tsha vhathu vhane vha shaya mushumo ḓoroboni ya Alldays tsho engedzea vhukuma.
Ḓoboro ya Musina nahone zwihuluhulu Tshiṱiriki tsha Vhembe, tsho sumbedza u tsa huhulwane nga phesenthe
dza 17.7 na phesenthe dza 14.3 dza vhathu vhane vha shaya mushumo vhukati ha 2001 na 2011 nga u tou
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
43
tevhekana nga u ralo. Tshivhalo tsha vhathu vha si na mushumo kha Masipala Wapo wa Musina we wa
tsheululwa mukano tsho fhungudzea nga phesenthe dza 6.2 u bva nga 2001 u swika nga 2011. Zwi dovha zwa
vha khagala u ya nga bogisi uri tshivhalo tsha vhathu vhane vha shaya mushumo kha Masipala Wapo wa Musina
(phesenthe dza 25) tsho tsa vhukuma u fhira kha Tshiṱiriki tsha Vhembe (phesenthe dza 39) na kha vunḓu ḽa
Limpopo (phesenthe dza 39).
Zwihuluhulu Tshiṱiriki tsha Capricorn tsho sumbedza u tsa huhulwane nga phesenthe dza 8.7 dza vhathu vhane
vha shaya mushumo vhukati ha 2001 na 2011. Tshivhalo tsha vhathu vha si na mushumo kha Masipala Wapo
wa Blouberg we wa tsheululwa mukano tsho fhungudzea nga phesenthe dza 2.5 u bva nga 2001 u swika nga
2011. Zwi dovha zwa vha khagala uri tshivhalo tsha vhathu vhane vha shaya mushumo kha Masipala Wapo wa
Blouberg (phesenthe dza 40) tsho tsanyana u fhira tsha kha Tshiṱiriki tsha Capricorn (phesenthe dza 37) na kha
vunḓu ḽa Limpopo (phesenthe dza 39).
Bogisi ḽi re afho fhasi ḽi sumbedza vhathu vha re na vhutsila vho tholwaho kha Masipala Wapo wa Musina na kha
Masipala Wapo wa Blouberg nga ṅwaha wa 2003 zwi tshi vhambedzwa na ṅwaha wa 2013.
BOGISI 38: VHATHU VHO THOLWA U YA NGA VHUTSILA HAVHO Musina MW
2003 Musina MW
2013 Blouberg MW
2003 Blouberg MW
2013
Vhutsila ha nṱhesa 9% 12% 16% 9%
Vha re na Vhutsila 21% 30% 34% 21%
Vha Vhutsila ho Linganelaho na Vha si na Vhutsila
70% 59% 50% 70%
Ṱhanganyelo 100% 100% 100% 100%
Kha bogisi ḽi re afho nṱha, zwi khagala uri vhunzhi ha vhathu (phesenthe dza 59) vhe vha vha vho
tholiwa kha Masipala Wapo wa Musina nga 2013, vho vha vhe na vhutsila ho linganelaho kana vha si
na vhutsila, ha tevhela vha phesenthe dza 30 vhe vha vha vhe na vhutsila, na vha phesenthe dza 12
fhedzi vhe vha dzhiiwa vhe na vhutsila ha nṱhesa. Zwi dovha zwa vha khagala uri tshivhalo tsha
vhashumi vha re na vhutsila na vhutsila ha nṱhesa tsho engedzea u bva nga 2003 u swika nga 2013
nahone tshivhalo tsha vhashumi vha re na vhutsila ho linganelaho na vha si na vhutsila tsho
fhungudzea. Naho zwo ralo, zwa ndeme vhukuma ndi nyengedzeo ya phesenthe dzi ṱoḓaho u vha 35
dza vhe vha tholwa kha mishumo ine ya ṱoḓa vhutsila ha nṱhesa, zwine zwa sumbedza uri Masipala
Wapo u vho ṱoḓa mishumo ya vhutsila ha nṱhesa.
Kha Masipala Wapo wa Blouberg, vhunzhi ha vhathu (phesenthe dza 40) vhe vha vha vho tholiwa nga
2013, vho vha vhe na vhutsila ho linganelaho kana vha si na vhutsila, ha tevhela vha phesenthe dza
39 vhe vha vha vhe na vhutsila, na vha phesenthe dza 21 vhe vha dzhiiwa vhe na vhutsila ha nṱhesa.
Zwi dovha zwa vha khagala uri tshivhalo tsha vhashumi vha re na vhutsila na vhutsila ha nṱhesa tsho
engedzea u bva nga 2003 u swika nga 2013 nahone tshivhalo tsha vhashumi vha re na vhutsila ho
linganelaho na vha si na vhutsila tsho fhungudzea. Ho ṱhogomelwa nyengedzeo ya phesenthe dza 23
dza vhe vha tholwa kha mishumo ine ya ṱoḓa vhutsila ha nṱhesa, zwine zwa sumbedza uri Masipala
Wapo u vho ṱoḓa mishumo ya vhutsila ha nṱhesa.
Musi hu tshi ṱhogomelwa Girafu i re afho fhasi, zwi khagala uri naho vhunzhi ha vhathu vha tshi shuma
mabulasini kha Masipala Wapo wa Musina, u shayea ha mushumo zwo fhungudzea nga phesenthe dzi
ṱoḓaho u vha 19 u bva nga 2003 u swika nga 2013. Zwa zwino Vhubindudzi ha thengiso-mbambadzo
ndi hone vhu re kha vhuimo ha vhuvhili ha nṱhesa nga u thola vhathu vha phesenthe 16, phesenthe
dzi ṱoḓaho u vha 6 u fhira nga 2003, tshumelo dza muvhuso dzi kha vhuimo ha vhuraru nga phesenthe
dza 12, phesenthe i ṱoḓaho u vha nthihi u fhira nga 2003.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
44
8%
GIRAFU 3: TSHITEṄWA TSHA MUSINA MW TSHINE TSHA THOLA VHATHU
55%
2003 2013
36%
11%
3% 3%
4%
0%
0%
2%
4%
16
%
10%
2%
2%
10% 11%12%
4% 7%
Musi hu tshi ṱhogomelwa Girafu i re afho fhasi, zwi khagala uri vhunzhi ha vhathu vha shuma kha
Masipala Wapo wa Blouberg, nahone zwenezwi zwo ita uri mishumo i engedzee nga phesenthe dzi
ṱoḓaho u vha 7 u bva nga 2003 u swika nga 2013. Zwa zwino tshumelo dza Matshilisano ndi dzone dzi
re kha vhuimo ha vhuvhili ha nṱhesa nga u thola vhathu vha phesenthe 27, phesenthe dzi ṱoḓaho u vha
2 u fhira nga 2003. Zwi dovha zwa vha khagala uri ho vha na u fhungudzea huhulwane ha vhathu vhane
vha shuma mabulasini, u fhungudzea nga phesenthe dza 21 nga 2003 u swika kha phesenthe dza 12
nga 2013.
GIRAFU 4: TSHITEṄWA TSHA BLOUBERG MW TSHINE TSHA THOLA VHATHU
2003 2013
27% 30%
21%
12%
1%
2%
3%
3%
1%
1%
18%
15%
4%
1%
2%
2%
25% 23%
7% 4%
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
45
Zwiteṅwa zwi tevhelaho zwi ita uri ri pfesese mbalombalo dza ikonomi dza Mimasipala musi zwi tshi ḓa
kha nyaluwo ya GVA1, GVA na nḓila ine zwenezwo zwiteṅwa zwa shela ngayo mulenzhe kha GVA.
Malugana na Masipala Wapo wa Musina, dzenedzi mbalo ndi dza mukano wa kale wa Musina samusi
mbalombalo dza ikonomi dzi sa wanali u ya nga wadi.
Bogisi ḽi re afho fhasi ḽi sumbedza mukovhe wa GVA (R’ milioni) u bva nga 2003 u swika nga 2013 wa
Afurika Tshipembe, Limpopo, Tshiṱiriki tsha Vhembe na tsha Capricorn na Masipala Wapo wa Musina
na wa Blouberg nga mitengo i sa shanduki ya 2005.
BOGISI 39: MUKOVHE WA GVA NGA MITENGO I SA SHANDUKI YA 2005 YA RANNDA DZA MILIONI
Ṅwaha Afurika Tshipembe Limpopo VhembeMK Musina MW CapricornMK Blouberg MW
2003 1 273 129 86 578 15 734 1 638 19 434 969
2004 1 330 390 89 063 16 421 1 782 19 939 971
2005 1 401 067 92 888 17 423 1 912 20 908 994
2006 1 478 491 97 331 18 592 2 016 22 061 1 027
2007 1 561 077 101 573 19 817 2 222 23 075 1 057
2008 1 619 802 104 074 20 931 2 397 23 871 1 094
2009 1 598 059 102 925 21 186 2 457 23 651 1 083
2010 1 647 275 105 680 21 649 2 505 24 012 1 097
2011 1 703 801 108 012 22 209 2 589 24 410 1 121
2012 1 745 352 109 291 22 724 2 689 24 758 1 144
2013 1 777 954 111 249 22 925 2 610 25 036 1 157
Ṋeani manweledzo a nḓila ye Masipala Wapo wa shuma ngayo siani ḽa ikonomi, hu tshi ṱhogomelwa
nyaluwo ya ṅwaha ya vhupo kha GVA lwa miṅwaha i fhiraho fumi. Kha Mimasipala Yapo hu ṱolisiswa
nyaluwo u itela u vhona zwiteṅwa zwa ikonomi zwine zwa sumbedza uri zwi nga aluwa na zwiteṅwa zwine
zwa khou konḓelwa.
1 Guṱe ḽa Ndeme Nyengedzedzwa (Gross Value Added [GVA]) ndi muelo wa ndeme ya thundu na tshumelo dzi itwaho fhethu, kha nḓowetshumo kana kha
tshiteṅwa tsha ikonomi. Kha akhaunthu dza lushaka, GVA ndi zwithu zwo bviswaho zwa shumiswa; ndi u linganyisela tshiteṅwa tsha akhaunthu dza
mveledziso ya dziakhaunthu dza lushaka. GVA i dzhiiwa sa muelo wa GDP, samusi zwoṱhe zwi mielo ya zwithu zwo bvaho. Vhushaka ha hone vhu
ṱalutshedzwa sa: GVA + mithelo ya zwibveledzwa – mbadelo kha zwibveledzwa = GDP. Samusi ṱhanganyelo ya mithelo kha zwibveledzwa na masheleni
a thuso dza u badela zwibveledzwa i tshi wanala musi hu tshi sedzwa ikonomi yoṱhe, GVA i shumiswa u ela Zwibveledzwa Guṱe Zwapo zwa Dzingu (Gross
Regional Domestic Product [GDPR]) na miṅwe mielo ya zwithu zwo bvaho zwine zwa vha zwiṱuku u fhira ikonomi yoṱhe.
2 Zwibveledzwa Guṱe Zwapo zwa Dzingu (GDPR) ndi ndeme yoṱhe ya thundu dzoṱhe na tshumelo zwo bveledzwaho ngomu dzinguni nga tshifhinga tsho
tiwaho.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
46
BOGISI 40: NYALUWO YA GDPR YA MASIPALA WAPO WA MUSINA MASIPALA WAPO WA BLOUBERG Tshiteṅwa Musina MW
2003
Musina MW
2013
Nyaluwo ya Musina
Blouberg MW
2003
Blouberg MW
2013
Nyaluwo ya Blouberg
Vhulimi 11% 6% 1.9% 5% 3% -1.8%
Maini 39% 37% 0.3% 8% 3% -11.8%
Vhumagi 2% 2% 9.9% 2% 1% 3.0%
Zwishumiswa 1% 1% 13.1% 4% 3% -2.4%
Vhufhaṱi 1% 2% 12.7% 2% 1% -6.0%
Vhubindudzi ha thengiso-mbambadzo
9% 16% 11.6% 17% 15% 0.0%
Vhuendi 12% 11% 4.9% 13% 12% 1.1%
Tshumelo dza Mabindu
11% 13% 9.2% 12% 16% 6.2%
Tshumelo dza Matshilisano
2% 2% 4.5% 10% 12% 3.4%
Tshumelo dza Muvhuso
11% 11% 5.1% 26% 33% 3.6%
Ṱhanganyelo 100% 100% 4.8% 100% 100% 1,8%
Kha bogisi ḽi re afho nṱha, zwi khagala uri GDPR yoṱhe ya Masipala Wapo wa Musina i sumbedza
nyaluwo nyangaredzi ya phesenthe dza 4.8 nga ṅwaha, ine ya vha nṱha kha ya lushaka (phesenthe dza
3.4), vunḓu, (phesenthe dza 2.5) na nyaluwo dza tshiṱiriki (phesenthe dza 3.8) dza ṅwaha nga
tshifhinga tshi fanaho. Tshiteṅwa tsha zwibveledzwa tsho vhiga nyaluwo khulwanesa ya phesenthe dza
13, ha tevhela tshiteṅwa tsha vhufhaṱi nga nyaluwo ya phesenthe dza 12.7 nga ṅwaha. Tshiteṅwa tsha
maini tsho vha na nyaluwo ya fhasi ya phesenthe dza 0.3 nga ṅwaha. A hu na tshiteṅwa tshe tsha si
vhe na nyaluwo vhukati ha 2003 na 2013.
Ṱhanganyelo ya GDPR ya Masipala Wapo wa Blouberg i sumbedza nyaluwo nyangaredzi ya phesenthe
ya 1.8 nga ṅwaha, ine ya vha fhasi kha ya lushaka (phesenthe dza 3.4), vunḓu, (phesenthe dza 2.5)
na nyaluwo dza tshiṱiriki (phesenthe dza 2.6) dza ṅwaha nga tshifhinga tshi fanaho. Tshiteṅwa tsha
tshumelo dza Masheleni na Mabindu tsho vha na nyaluwo khulwanesa ya phesenthe dza 6.2, ha
tevhela wa tshiteṅwa tsha tshumelo dza muvhuso nga nyaluwo ya phesenthe dza 3.6 nga ṅwaha na
tshumelo dza tshitshavha na tshiteṅwa tsha tshumelo dza muthu nga eṱhe nga nyaluwo ya ṅwaha ya
phesenthe dza 3.4. Zwiteṅwa zwo fhamba-fhambanaho a zwo ngo vha na nyaluwo u katela na
tshiteṅwa tsha maini (phesenthe dza -11.8), tshiteṅwa tsha vhufhaṱi (phesenthe dza -6.0), tshiteṅwa
tsha zwibveledzwa (phesenthe dza -2.4) na tshiteṅwa tsha vhulimi (phesenthe dza -1.8).
Girafu i re afho fhasi i sumbedza mukovhe wa zwiteṅwa zwa Masipala kha GVA ya Masipala
Wapo wa Musina.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
47
GIRAFU 5: MUKOVHE WA ZWITEṄWA KHA GVA YA MASIPALA WAPO WA MUSINA (2013)
37%
6%
2% 1%
2%
16% 11%
13%
11%
2%
Kha girafu, zwi khagala uri tshiteṅwa tshi re na mukovhe wa ndeme vhukuma kha Ikonomi ya Masipala
Wapo wa Musina ndi tshiteṅwa tsha maini, tshi na phesenthe dza 37 dza mukovhe kha GVA ya wonoyo
masipala, ha tevhela tshiteṅwa tsha vhubindudzi ha thengiso-mbambadzo nga phesenthe dza 16,
tshiteṅwa tsha tshumelo dza zwa mabindu nga phesenthe dza 13 na tshiteṅwa tsha tshumelo dza
muvhuso na tshiteṅwa tsha vhuendi nga phesenthe dza 11, nga u tou tevhekana nga u ralo. Mukovhe
muhulwane une nḓowetshumo ya maini ya vha nawo kha GVA yapo u itiswa nga uri Maini wa Venetia
une wa langwa nga De Beers, une zwa zwino wa vha mubveledzi muhulwanesa wa daimani kha ḽa
Afurika Tshipembe, u kha Masipala Wapo wa Musina. Mukovhe muhulwane une vhubindudzi ha
thengiso-mbambadzo wa vha nawo, zwiteṅwa zwa tshumelo dza zwa mabindu na zwa vhuendi, u itiswa
ngauri ḓorobo ya Musina i tsini na Zimbabwe na mukano wa Beitbridge na zwibuli zwine zwa
tshimbidzana na u vha henefho na tshumelo.
Girafu i re afho fhasi i sumbedza mukovhe wa zwiteṅwa zwa Masipala kha GVA ya Masipala Wapo wa
Blouberg. Kha girafu, zwi khagala uri tshiteṅwa tshi re na mukovhe wa ndeme vhukuma kha ikonomi
ya Masipala Wapo wa Blouberg ndi tshiteṅwa tsha tshumelo dza muvhuso, tshi na phesenthe dza 33
dza mukovhe kha GVA ya wonoyo masipala, ha tevhela tshiteṅwa tsha tshumelo dza zwa mabindu nga
phesenthe dza 16, tshiteṅwa tsha vhubindudzi ha thengiso-mbambadzo nga phesenthe dza 15 na
tshiteṅwa tsha vhuendi na tshumelo dza matshilisano nga phesenthe dza 12.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
48
GIRAFU 6: MUKOVHE WA ZWITEṄWA KHA GVA YA MASIPALA WAPO WA BLOUBERG
(2013)
33%
15% 12%
16%
12%
3% 3% 1% 3% 1%
5.3.2.7. Pfunzo Bogisi ḽi re afho fhasi ḽi ita uri ri pfesese maitele a kale a pfunzo kha Masipala Wapo wa Musina we wa tsheululwa
mukano na Masipala Wapo wa Blouberg, nahone ḽi sumbedza vhuimo ha nṱhesa ha pfunzo he ha ṅwalwa musi
hu tshi Vhalwa vhathu nga 2001 na 2011.
BOGISI 41: VHUIMO HA PFUNZO KHA MASIPALA WAPO WA MUSINA NA MASIPALA WAPO WA BLOUBERG
Vhuimo ha Nṱhesa ha Pfunzo Musina MW2001
Musina MW2011
Blouberg MW2001
Blouberg MW2011
Vha songo dzhenaho tshikolo 30% 15% 45% 28%
Vha songo ṱhaphudzaho phuraimari (Gireidi R
- Gireidi 6)
16% 11% 15% 14%
Vho ṱhaphudzaho phuraimari (vho ṱhaphudzaho Gireidi 7)
9% 7% 5% 5%
Vha songo ṱhaphudzaho sekondari (Gireidi 8 - Gireidi 11)
29% 41% 22% 32%
Vho ṱhaphudzaho sekondari (vho ṱhaphudzaho Gireidi 12)
11% 20% 8% 15%
Pfunzo ya Nṱha 5% 6% 5% 5%
Ṱhanganyelo 100% 100% 100% 100%
Kha data, zwi khagala uri naho hu na tshivhalo tshi re nṱhanyana tsha vhathu vha re na miṅwaha ya 20 u ya nṱha vhe vha si
dzhene tshikolo kha Masipala Wapo wa Musina, tshivhalo tsha vhathu vhe vha si dzhene tshikolo tsho fhungudzea vhukuma
vhukati ha 2001 (phesenthe dza 30) na 2011 (phesenthe dza 15). Tshivhalo tsha vhathu vha songo dzhenaho tshikolo nga
2011 tshi fhasinyana kha mbalotshikati ya Tshiṱiriki na Vunḓu ḽa Limpopo (phesenthe dza 17). Vhunzhi ha vhathu vha re na
miṅwaha ya 20 u ya nṱha kha Masipala Wapo wa Musina vho dzhena sekondari, fhedzi a vho ngo ṱhaphudza Gireidi 12.
Naho hu na tshivhalo tshi re nṱhanyana tsha vhathu vha re na miṅwaha ya 20 u ya nṱha vhe vha si dzhene tshikolo kha
Masipala Wapo wa Blouberg, tshivhalo tsha vhathu vhe vha si dzhene tshikolo tsho fhungudzea vhukuma vhukati ha 2001
(phesenthe dza 45) na 2011 (phesenthe dza 28). Tshivhalo tsha vhathu vha songo dzhenaho tshikolo nga 2011 i nṱhanyana
kha mbalotshikati ya Tshiṱiriki na Vunḓu (phesenthe dza 17). Vhunzhi ha vhathu vha re na miṅwaha ya nṱha ha 20 kha
Masipala Wapo wa Blouberg vho dzhena sekondari, fhedzi a vho ngo ṱhaphudza Gireidi 12.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
49
Nga u tou angaredza, vhuimo ha pfunzo kha yeneyi mimasipala mivhili ho engedzea nga 2001 na
2011, zwihuluhulu malugana na tshivhalo tsha vhathu vhe vha si ṱhaphudze sekondari kana vhe vha
i ṱhaphudza.
Naho zwo ralo, vhuimo ha pfunzo kha vhadzulapo vha Masipala Wapo wa Musina tshi ḓi dzula tshi
nṱha kha tsha vhadzulapo vha Masipala Wapo wa Blouberg.
GIRAFU 7: VHUIMO HA PFUNZO HA VHADZULAPO VHA RE NA MIṄWAHA I FHIRAHO 20
Vha songo dzhenaho
tshikolo
Vha songo ṱhaphudzaho
phuraimari
Vho ṱhaphudzaho phuraimari
Vho ṱhaphudzaho sekondari Gireidi 12 Pfunzo ya Nṱha
41%
28%
32%
15%
11%
7%
20%
6%
14%
5%
15%
5%
Musina MW Blouberg MW
5.3.2.8. U wana maḓi a u shumisa hayani
U vha na bommbi dza maḓi zwi ita uri hu vhe na mupo wavhuḓi na u khwinisa vhutshilo ha tshitshavha.
U swikelela tshumelo zwi peamiswa nga thaidzo dza matshilisano na ikonomi kha masipala wa Musina
na wa Blouberg. Kha Masipala Wapo wa Musina, vhunzhi ha miṱa (phesenthe dza 75) i na bommbi dza
maḓi nḓuni/dzharaṱani dzavho, musi i tshi vhambedzwa na miṱa ya phesenthe dza 51 kha Masipala
Wapo wa Blouberg Miṱa i ṱoḓaho u vha muthihi kha miṱanu (phesenthe dza 19) a i na bommbi dza
maḓi kha Masipala Wapo wa Blouberg. Hedzi mbalo dzi vhonala dzi tshi khwaṱhisedza muhumbulo wa
uri vhadzulapo vha Masipala Wapo wa Musina vha ḓiphina nga nyimele dza khwine dza matshilisano
na ikonomi u fhira vhadzulapo vha Masipala Wapo wa Blouberg.
Tshisima tshithihi fhedzi tsha maḓi a bommbini vhuponi honoho ndi Damu ḽa Glen-Alpine ḽine maḓi aḽo
a bva Mulamboni wa Mogalakwena, une wa vha tshone tshisima tshi tshoṱhe tsha mulambo vhuponi
honoho. Miṱa i si na maḓi bommbini i ka maḓi kha magwedzho kana mathannga a maḓi, kana
zwisimani na milamboni zwine zwa nga vha na khombo kha mutakalo wa zwitshavha. Naho zwo ralo,
hu na miḓana minzhi ine ya vha na magwedzho fhedzi a i koni u bommba maḓi kha eneo magwedzho.
Kanzhi mathannga a maḓi ndi maṱuku lune ha koni u ṱanganya tshivhalo tsha vhadzulapo u ya nga
muḓanani.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
50
GIRAFU 8: TSHISIMA TSHA MAḒI
Blouberg MW Musina MW
Vha si na bommbi dza maḓi. 19%
7%
Bommbi dza maḓi dza
tshitshavha
18%
30%
Bommbi nḓuni/dzharaṱani 51%
75%
5.3.2.9. U wana muḓagasi
Miṱa ine ya fhiranyana kotara tharu (phesenthe dza 76) ya Masipala Wapo wa Musina i shumisa
muḓagasi u itela tshedza, zwenezwi ndi mvelaphanḓa u bva kha phesenthe dza 59 dza vhadzulapo
nga 2001. Kha vhupo ha masipala wa Blouberg, vhunzhi ha miḓi i wana tshumelo ya muḓagasi kha
Eskom nga maitele a u tou ḓirengela muḓagasi hu tshee nga phanḓa. Ho vha nyengedzeo khulwane
ya vhadzulapo vhe vha thoma u shumisa muḓagasi miṅwahani ha fumi yo fhiraho kha vhupo ha
Masipala wa Blouberg – tshivhalo tsha miḓi ine ya shumisa muḓagasi tsho engedzea u bva kha
phesenthe dza 41 nga 2001 u swika ha phesenthe dza 88 nga 2011. U ya nga masipala, miḓana yoṱhe
yo vha yo no dzheniselwa muḓagasi mafheloni a 2012.
Tshivhalo tshihulwane tsha miṱa ine ya shumisa muḓagasi u itela tshedza tshi lingana na tsha zwiṱiriki
zwivhili zwine khazwo miṱa ya phesenthe dza 87 ya shumisa muḓagasi u itela tshedza. Kha Masipala
Wapo wa Blouberg hu anzela u shumiswa khuṋi u itela u bika.
GIRAFU 9: U SWIKELELA TSHUMELO
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
51
Musina MW Blouberg MW
66%
62%
75%
76%
51%
88%
66%
54%
7,5%
21%
10%
31%
Bunga ḽa maḓi
U laṱwa ha
mathukhwi
Bommbi ya maḓi
ngomu
Muḓagasi u itela
tshedza
Muḓagasi u itela u
bika
Muḓagasi u itela
vhududo
nḓuni/dzharaṱani
5.3.2.10. U swikelela tshumelo dza vhuthathazwitzhili na u laṱwa ha mathukhwi
Bogisi 43 na Girafu 12 zwi sumbedza tshivhalo tsha miḓi kha Masipala Wapo wa Musina na Masipala
Wapo wa Blouberg ine ya swikelela tshumelo dza vhuthathazwitzhili na u
na u laṱwa ha mathukhwi.
BOGISI 42: U SWIKELELA TSHUMELO DZA VHUTHATHAZWITZHILI NA U LAṰWA HA MATHUKHWI
TSHUMELO DZA VHUTHATHAZWITZHILI MUSINA MW 2001
MUSINA MW 2011
BLOUBERG MW 2001
BLOUBERG MW 2011
Bunga ḽa maḓi ḽo ṱumanywaho na tshampungane
48% 66% 4.5% 7.5%
U laṱwa ha mathukhwi vhege iṅwe na iṅwe
42% 61% 1% 21%
Tshanduko khulwane kha tshumelo dza vhuthathazwitzhili kha vhupo ha masipala wa Musina
miṅwahani ya fumi yo fhiraho yo vha u khwiniswa kha tshumelo dza mabunga a maḓi hu tshi shumiswa
maitele a nyelelo ya maḓi ya tshampungane. Ho vha na u fhungudzea huhulwane kha tshivhalo tsha
vhathu vha sa swikeleli tshumelo ya u laṱwa ha mathukhwi ya vhege iṅwe na iṅwe. Dzenedzi
mvelaphanḓa kha nḓisedzo ya tshumelo dzo itiswa ngauri wonoyu masipala u ḓoroboni.
Kha ḽiṅwe sia, hu na ṱhoḓea yo ṱavhanyiswaho ya u khwinisa nḓisedzo ya tshumelo kha vhupo ha
Blouberg. Naho ho vha na mvelaphanḓa u bva nga 2001, tshine tsha vhilaedzisa nga maanḓa ndi uri
hu na miṱa ya phesenthe dza 92 i si na mabunga a maḓi o ṱumanywaho na maitele a nyelelo ya maḓi
ya tshampungane nahone miṱa ya phesenthe dza 79 a i swikeleli tshumelo dza u laṱwa ha mathukhwi
vhege iṅwe na iṅwe. Hezwi zwi nga engedza khombo ya malwadze a ngaho khoḽera na thaifoidi.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
52
5.3.2.11. U wana nnḓu Mifuda ya vhudzulo i ṱalutshedzwa nga nḓila i tevhelaho, u ya nga tshumelo ya Mbalombalo ya Afurika Tshipembe:
• Mifuda yo dzudzanyeaho ya vhudzulo:
- Nnḓu kana zwifhaṱo zwa zwidina/mabuloko kha tshitentsi kana dzharaṱa kana bulasini
- Fulethe kana aphathimenthe kha buloko ya dzifulethe
- Tshigwada tsha nnḓu dzo fhaṱwaho dzharaṱani nthihi
- Townhouse (Nnḓu dzine dza kovhelana luhura luthihi thungo dzoṱhe dzhaṱani re na tshigwada tsha dzinnḓu)
- Nnḓu dzine dza kovhelana luhura luthihi thungo dzoṱhe dza dzhaṱa
- Nnḓu/fulethe/rumu murahu ha nnḓu
- Rumu/fulethe ine ya hiriswa dzharaṱani kana tshifhaṱo tshihulwane/rumu dza vhashumi/fulethe ya vhalala
• Mifuda i songo dzudzanyeaho ya vhudzulo:
- Mifuda i songo dzudzanyeaho ya vhudzulo (mukhukhu; murahu ha nnḓu)
- Mifuda i songo dzudzanyeaho ya vhudzulo (mukhukhu; ú si ho murahu ha nnḓu; sa tsumbo, une wa vha fhethu hu
songo dzudzanyeaho/he vhathu vha sokou ḓifhaṱela hone kana bulasini)
• Mifuda ya nnḓu dza mvelele dza mahayani:
- Nnḓu dza mvelele dza mahayani/dzo fhaṱiwaho nga mavu/dza fulelwa nga hatsi
Girafu i re afho fhasi i sumbedza u kovhiwa ha thendelano u ya nga vhudzulo ya miṱa ine ya wanala kha Masipala Wapo wa
Musina na Masipala Wapo wa Blouberg.
GIRAFU 10: MIFUDA YA VHUDZULO NA VHUIMO HA THENDELANO YA U DZULA YA MIṰA KHA MASIPALA WAPO WA MUSINA
Mvelele 10%
Mikhukhu
14%
Miṅw
e
mifud
a
1%
Nnḓu
75%
Vha na
Nnḓu
fhedzi
vha kha
ḓi i
koloda
4%
Miṅw
e
1%
Vha na
Nnḓu
nahone
a vha i
kolodi
28%
Vha
dzula
vha sa
badeli
rennde 24%
Vho
hiraho
43%
Kha figara dzi re afho nṱha, zwi khagala uri miṱa ya phesenthe dza 75 ine ya dzula kha Masipala Wapo wa Musina i na dzinnḓu,
ha tevhela miṱa ya phesenthe dza 14 ine ya dzula mikhukhuni na miṱa ya phesenthe dza 10 ine ya dzula nḓuni dza mvelele
dza mahayani. Dzenedzo figara dzi dovha dza sumbedza uri miṱa ya phesenthe dza 32 ine ya dzula kha Masipala Wapo wa
Musina a i kolodi nnḓu dzayo, ngeno miṱa ya phesenthe dza 43 yo hira (nḓuni kana mikhukhuni) nahone miṱa ya phesenthe
dza 24 i tshi dzula nḓuni dzayo i sa badeli rennde.
Ngeno, samusi zwo sumbedzwa afho nṱha, kha Masipala Wapo wa Blouberg, miṱa ya phesenthe dza 93 i tshi dzula nḓuni, ha
tevhela miṱa ya phesenthe dza 4 ine ya dzula mikhukhuni na miṱa ya phesenthe dza 3 ine ya dzula nḓuni dza mvelele dza
mahayani. Miṱa i ṱoḓaho u vha phesenthe dza 58 ine ya dzula kha Masipala Wapo wa Blouberg a i kolodi nnḓu dzayo, ngeno
miṱa ya phesenthe dza 9 yo hira (nḓuni kana mikhukhuni) ngeno miṱa ya phesenthe dza 30 i tshi dzula nḓuni dzayo i sa badeli
rennde.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
53
GIRAFU 11: MIFUDA YA VHUDZULO NA VHUIMO HA PFANELO YA U DZULA YA MIṰA KHA
MASIPALA WAPO WA BLOUBERG
Mvelele;
3%
Mikhukhu;
4%
Miṅwe;
1%
Miṅwe; 2%
Vha dzula
vha sa
badeli
rennde; 30%
Vha na
Nnḓu
nahone
a vha i
kolodi;
54%
Vhudzulo
ho
dzudzanye
aho;
93%
Vho
hiraho;
9%
Vha na Nnḓu, fhedzi vha kha ḓi i koloda; 4%
Vhunzhi ha vhudzulo ho dzudzanyeaho kha Masipala Wapo wa Musina ndi nnḓu dza zwidina/mabuloko
kha tshitentsi kana dzharaṱa kana bulasi, vhunzhi ha vhane vha dzula kha dzenedzo nnḓu a vha dzi kolodi.
Naho zwo ralo vhunzhi ha miṱa (phesenthe dza 42) ine ya dzula nḓuni yo tou hira. Vhunzhi ha vhadzulapo
vhane vha dzula kha zwifhaṱo zwi songo dzudzanyeaho vho tou hira (phesenthe dza 62), ngeno vhunzhi
ha vhane vha dzula nḓuni dza mvelele dza mahayani (phesenthe dza 46) vha tshi dzula nḓuni dzavho vha
sa badeli rennde.
Vhunzhi ha vhudzulo ho dzudzanyeaho kha Masipala Wapo wa Blouberg ndi nnḓu dza zwidina/mabuloko
kha tshitentsi kana dzharaṱa kana bulasi, vhunzhi ha vhane vha dzula kha dzenedzo nnḓu a vha dzi kolodi
(phesenthe dza 55). Vhunzhi ha vhadzulapo vhane vha dzula kha zwifhaṱo zwi songo dzudzanyeaho a vha
zwi kolodi (phesenthe dza 49), khathihi na vhane vha dzula nḓuni dza mvelele dza mahayani (phesenthe
dza 56). U vha na nnḓu yau zwi vhonala zwo no bvela phanḓa vhukuma kha Masipala Wapo wa Blouberg.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
54
ṰHOḒEA DZA VHAKWAMEI
Masipala Wapo wa
Blouberg
• Thuso malugana na fulo ḽa pfunzo ya zwa mupo kha Masipala Wapo wa Blouberg,
u itela u gudisa vhadzulapo nga ha ndeme ya mupo na uri vha dzhiele nṱha ifa ḽavho ḽa nzulele.
• Masipala Wapo wa Blouberg wo ṋewa thuso nga Muhasho wa Vhutsila na Mvelele uri u
bveledzise pulane ya vhuendelamashango. Tshiteṅwa tsha yeneyi pulane tshi katela senthara dza u
ṱalutshedza nga ha matshilele a vhathu na mvelele yavho na pfunzo dza zwithu zwo fukulwaho mavuni.
Ho humbelwa uri Maini wa Venetia u thuse nga u dzudzanya dzenedzi senthara dza u ṱalutshedza
• U thusa u khura bada. Masipala Wapo wa Blouberg u ṱoḓa tshipikwa tsha ṅwaha tsha u ḓivhofha uri hu
dzheniswe tshigonṱiri kha bada dza buse
• Thuso malugana na u khwinisa vhuongelo ha ngei Bochum
• Ho ṱhogomelwa uri hu ṱoḓea senthara ya zwa mitambo ngei Blouberg (khonadzeo ya uri hu ṱanḓavhudzwe
mudavhi wa bola wa Alldays) uri tambiwe mitambo ya mifuda yo fhamba-fhambanaho na zwiṅwe zwithu
• Thuso ya u thea kilabu dza mitambo kha vhupo hoṱhe ha Masipala Wapo wa Blouberg
• Hu tea u fhaṱiwa ha fhethu ha nyonyoloso (u itela u fhelisa u khwaṱha lwo kalulaho), Maini wa Venetia
wo humbelwa u thusa uri zwenezwi zwi itee
• Hu na ṱhoḓea khulwane ya thikhedzo kha thandela dza zwa vhulimi.
- U vusuluswa ha Itsuseng/Tlhokang Pelaelo Bakery Cooperative
- U thoma thandela ntswa dza zwa vhulimi ngei Tweefontein, Eldorado, Goudmyn, Towerfontein na
Slaaphoek
- U lima ngade dza zwiḽiwa u mona na masipala woṱhe
Vhadzulapo vha
Alldays
• U dzheniswa ha mavhone a vhulapfu ha mithara dza 5 kana mavhone a zwiṱaraṱani hu re na nnḓu dza
RDP hune ha dzula vhunzhi ha vhashumi vha Maini wa Venetia
• U dzhenisa tshigonṱiri badani dza nga ngomu hu re na nnḓu dza RDP, hune ha dzula vhunzhi ha vhashumi
vha Maini wa Venetia
• Vhadzulapo vha Alldays vha tenda uri Maini wa Venetia u khou shumisa maḓi a Mulambo wa Limpopo kha
tshumelo dzawo, na vhone vha ṱoḓa u a shumisa. Ho humbelwa uri Maini wa Venetia u ite tsedzuluso u
vhona arali zwenezwi zwi tshi konadzea samusi Kromhoek hu khilomithara dza 50 u bva Alldays, nahone
wonoyo maini u khilomithara dza 30 fhedzi.
5.4. Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Maini kha Tshitshavha Sa tshipiḓa tsha maitele a u saukanya na mukwamei o dzudzanywaho nga muṋetshedzi wa tshumelo
o ḓiimisaho, (Tshumelo dza Mveledziso dza Kayamandi), ho itwa tsedzuluso u itela u pfesesa ṱhoḓea
dza miraḓo zwayo ya tshitshavha na zwitshavha zwo fhamba-fhambanaho na mukwamei wa muvhuso.
Maini wa Venetia u re fhasi ha De Beers u kuvhanganya enea mafhungo luraru nga ṅwaha, sa tshipiḓa
tsha Tsenguluso ya Matshilisano na Ikonomi (Socio Economic Assessment [SEA]) u itela uri maini u
pfesese khwine khombo na mbuyelo dzine wa vha nadzo kha zwitshavha zwa henefho tsini. Hezwi zwi
tshimbidzana na u ita tsedzuluso u itela u pfesesa zwine zwitshavha na mukwamei vha vhona zwi
ṱhoḓea dzavho dza vhukuma. Ṱhoḓea dzine dza ṱalulwa nga enea maitele dzi a ṱolisiswa nga
zwishumiswa zwo fhamba-fhambanaho mainini u itela u vhona nḓila ine dza nga dzudzanywa ngayo.
Dziṅwe dza dzenedzo ṱhoḓea dzi nga haseledzwa kha mbekanyamushumo dza Vhubveledzi ha
Mabindu a Matshilisano (Corporate Social Investment [CSI]) nahone dziṅwe dzi nga kha ḓi katelwa kha
maano a mveledziso a tshifhinga tshilapfu a tshitshavha zwi tshi ya nga vhuhulwane ha ṱhoḓea, ndi uri
Pulane ya Matshilisano na Mushumo.
5.4.1. Tsenguluso ya Ṱhoḓea dza Tshitshavha
Tshifhingani tsha maitele a SEA, Masipala wa Blouberg na Musina khathihi na vhaṅwe Vhakwamei vho
amba mafhungo a tevhelaho ane a vha tshipiḓa tsha ṱhoḓea dzavho:
Bogisi 43: Ṱhoḓea dza Tshitshavha
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
55
Masipala Wapo wa
Musina
• Naho hu tshi ṱhogomelwa uri Maini wa Venetia wo thusa vhukuma kha u lugisa dzibada, ho
humbelwa thikhedzo khulwane ya u lugisa tshipiḓa tshihulwane tsha bada
Vhadzulapo vha
Musina
• U thusa kha u khwinisa Vhuongelo ha Musina
• Thuso kha u fhaṱa dziṅwe kiliniki ngomu ḓoroboni ya Musina na u mona nayo
• Vha Tshumelo ya Mapholisa vha Afurika Tshipembe (SAPS) vho humbela thuso malugana na
ofisi yavho ya sathelaithi ngei Nancefield uri vha i shomedze na u i tsireledza
• Vha SAPS vho humbela mavhone a zwiṱaraṱani/mavhone malapfu ḽokhisini u itela u thivhela
vhugevhenga
Vhadzulapo vha
Taaibosch
• Hu na ṱhoḓea khulwane ya kiliniki ngei Taaibosch nahone vhadzulapo vha humbela Maini wa
Venetia uri u thuse kha ḽeneḽi sia
• Tshitshavha tsho humbulela u kunakiselwa maḓi samusi e na muṋo
• Vha humbela Maini wa Venetia uri u dzhenise tshigonṱiri badani dzine dza shumiswa nga
mabisi avho
Vharangaphanḓa vha
Mvelele vha ha Ga-
Makgato
• Vha humbela Maini wa Venetia uri u dzhenise tshigonṱiri badani dzine dza shumiswa nga
mabisi avho
Vharangaphanḓa vha
Mvelele vha ha
Babirwa
• Vha Hayani ha vhalala ha Babirwa vha ṱoḓa ofisi nahone vho humbela Venetia uri i thuse
• Ho humbelwa thuso uri hu dzudzanywe nḓisedzo ya muḓagasi Itsuseng/Tlhokang Pelaelo
Bakery Cooperative u khwaṱhisedza uri hu shumiswe zwenezwo zwishumiswa na uri thandela
i vusuluswe
• Vha humbela Maini wa Venetia uri u dzhenise tshigonṱiri badani dzine dza shumiswa nga
mabisi avho
Vharangaphanḓa vha
Mvelele vha ha
Ga-Kibi
• Vha humbela thuso kha Maini wa Venetia uri u khwinise themamveledziso ngomu na u mona
na ha Ga-kibi u itela u kunga vhaendelamashango
• Thuso u itela kunguwedza ha Ga-Kibi sa fhethu ha vhaendelamashango nga nṱhani ha
magoni ane a wanala henefho fhethu
• Hu ṱoḓea kiliniki ha Ga-Kibi nahone ho humbelwa uri Venetia thuse u i fhaṱa
• Vha humbela Maini wa Venetia uri u dzhenise tshigonṱiri badani dzine dza shumiswa nga
mabisi avho
Vharangaphanḓa vha
Mvelele vha ha
Bahananwa
• Thuso i bvaho kha Maini wa Venetia uri i bwe magwedzho nga nṱhani ha ṱhahelelo ya maḓi
vhuponi honoho
• Thuso ya u fhaṱa damu u itela u engedza nḓisedzo ya maḓi vhuponi honoho
• Thuso ya u fhaṱa buroho nṱha bada uri vhana vha kone u pfuka ngayo vha tshi ya tshikoloni
– musi mvula i tshi na, vhana a vha koni u pfuka bada vha ya tshikoloni
• U humbela thuso ya Maini wa Venetia uri i fhaṱe kiliniki
• Vha humbela Maini wa Venetia uri u dzhenise tshigonṱiri badani dzine dza shumiswa nga
mabisi avho
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA
MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
56
5.4.2. Mbekanyamushumo/Thandela dza Mveledziso ya Maini kha Tshitshavha. Nga murahu ha maitele a u ṱalula ṱhoḓea samusi e tshipiḓa tsha SEA ya Maini wa Venetia, maini wo
ṱangana na vhaimeli vha tshitshavha u tendelana na maitele a vhuponi na a mvelele, uri u wane
nyeletshedzo na u vhona thandela dza Tshitshavha dzine dza nga kha ḓi katelwa kha Pulane ya
Matshilisano na Mushumo ya Maini wa Venetia. Ndivho ya muṱangano yo vha i u vha thusa u ṱalula
mbekanyamushumo/thandela dzine dza nga shandula vhutshilo, dzine vha tenda uri dzi ḓo vhuyedza
vhadzulapo na dzine dza nga fheleledza dzo shumiswa (ndi uri, miṅwahani miṱanu).
Musi ho farwa dzenedzi khaseledzo na vharangaphanḓa vha vhuponi na vha mvelele, ho pfanwa nga ḽa
uri thandela dzi tevhelaho dzi ḓo katelwa kha Pulane ya Matshilisano na Mushumo ya Maini wa Venetia.
58
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIATERY LIMITED PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO YA MAINI WA VENETIA - KHANDISO YA 2: PHANDO
2018PFANELO DZA MAINI: M29/2009
BOGISI 44: THANDELA DZA MAINI DZA MVELEDZISO YA TSHITSHAVHA (2018-2022)
TSHITEṄWA TSHA
THANDELA
MASIPALA DZINA ḼA THANDELA 2018 2019 2020 2021 2022 ṰHANGANYELO
Mbekanyamushumo dza Pfunzo
Musina na Blouberg
Mbekanyamushumo dza Pfunzo Afurika Tshipembe
-
26 300 000 14 150 000 11 650 000 11 650 000
63 750 000
Mveledziso ya
Themamveledziso
Musina U lugiswa ha Harper Road ngei Musina -
9 000 000 -
-
-
9 000 000
Musina U lugiswa ha bada dzo vhalaho Ḓoroboni ya Musina
-
2 000 000
4 500 000 3 750 000 3 750
000 14 000 000
Blouberg Mavhone a Zwiṱaraṱani a Alldays (Luṱa
2) -
-
1 675 000 -
-
1 675 000
Blouberg Maḓafula a Vharengisi ngei
Senwabarwana -
-
-
2 088 075 -
2 088 075
Blouberg U Dzheniswa ha Tshigonṱiri Alldays
-
-
-
2 323 988
-
2 323 988
Musina U Lugiswa ha Tshiṱitshi tsha Muḓagasi Nancefield
-
3 700 000
7 700 000 -
-
11 400 000
Musina Senthara ya Tshumelo ya Vharengi Musina - Tshiṱitshi tsha
Ndingo ya Dzigoloi
-
-
5 495 872
-
-
5 495 872
Musina Gudedzi ḽa Vhembe ḽa TVET -
3 710 000 -
-
-
3 710 000
Musina Thandela dza Nḓisedzo ya Maḓi
Musina (Maṅwe magwedzho na
dzibommbo)
-
2 000 000 6 000 000
-
-
8 000 000
Blouberg Thandela dza nḓisedzo ya maḓi ngei
Alldays -
1 019 288
-
-
-
1 019 288
Blouberg Thandela dza nḓisedzo ya maḓi ngei
Taaiboschgroet
-
1 019 288
-
-
-
1 019 288
Blouberg U fhaṱwa ha haya ha vhalala ngei
Hospital View Senwabarwana -
2 000 000 4 500 000 -
-
6 500 000
Blouberg U Lugisa Senthara dza Ṱhogomelo ya
Mutakalo ngei Blouberg na u rengwa ha
zwishumiswa
-
-
-
5 500 000
-
5 500 000
59
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITEDMAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14
NYENDAVHUSIKU 2018
Blouberg Holo ya Vhadzulapo Taaiboschgroet
-
-
-
1 125 750
-
1 125 750
Blouberg Maḓafula a Vharengisi Alldays -
-
-
2 088 075
-
2 088 075
Musina U Lugisa Tshitediamu tsha
Lesley Manyathela
-
1 036 235
-
-
-
1 036 235
Blouberg U Lugisa Tshifhaṱo tsha Mitambo tsha Alldays
-
1 040 844
-
-
-
1 040 844
Mveledziso
ya Mabindu/U Sika Mushumo
Blouberg Bulasi ya Zwimela Eldorado
-
-
-
2 186 400
-
2 186 400
Blouberg Bulasi ya Phiriphiri Blouberg -
-
-
-
2 210 000
2 210 000
Blouberg Vhumagi ha Muṱanganelwa: Thandela ya Peanut Butter
-
-
4 137 800
-
-
4 137 800
Musina U Bveledzwa ha Vhupo vhuswa ha
Nḓowetshumo ya Mabindu Maṱuku
-
2 000 000
4 894 399
-
-
6 894 399
ṰHANGANYELO -
54 825 655 53 053 071 30 712 288 17 610
000
156 201 014
Zwidodombedzwa zwa thandela dzoṱhe dzi re afho nṱha na marifhi ane a dzi tikedza a vhane vha ḓo vhuyelwa nga thandela, zwo dzheniswa
sa Ṱhumetshedzo 5:
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
60
6. PULANE YA NYIMELE YA DZINNḒU NA MATSHILELE
6.1. U Khwinisa Nyimele ya Dzinnḓu na Matshilele
U ḓisa tshanduko, u sumbedza zwine vhumatshelo hashu ha ḓo vha zwone
U dzula fhethu havhuḓi ndi tshipiḓa tsha mutheo wa tshifhinga tshilapfu, wo khwaṱhaho une wa ḓo ṋea maanḓa
vhadzulapo uri vha kone u bvela phanḓa vha tshi tshila tshifhinga tshilapfu nga murahu ha musi mimaini yashu yo no
valwa. Ri ṱoḓa uri vhashumi vhashu vhoṱhe vha ḓiphine nga u dzula nḓuni dzavhuḓi na u tshila zwavhuḓi nahone ri
tenda uri u vha fhaṱela nnḓu dzavhuḓi ndi khoṋololo ine ya ḓo kunga vhathu vha re na vhutsila ha ndeme na u vha ita
uri vha si ṱuwe vha ya u ṱoḓa mushumo huṅwe fhethu. Zwiteṅwa zwashu zwoṱhe zwa mabindu kha ḽa Afurika Tshipembe
zwo swikelela ṱhoḓea dza Thendelanomviswa ya Maini magumoni a 2014 nahone ro no vha vhukati na thandela
khulwane ya muṱanganelwa ya mveledziso ya dzinnḓu, u itela u fhelisa ṱhahelelo ya dzinnḓu. Tshipikwa tshashu ndi u
ita uri zwi konadzee uri vhashumi vha faneleaho vha renge nnḓu fhethu ho teaho tsini na mimaini yashu.
6.2. Mashumele Ashu Ri bvela phanḓa u shuma na madzangano a vhashumi na muvhuso u itela u khwinisa nḓila ine vhathu vha tshila ngayo
nga u vha fhaṱela nnḓu na u thola vhashumi kha mimasipala i kwameaho. Zwiteṅwa zwashu zwa mabindu zwi
ṱuṱuwedza na u leludza zwithu uri vhathu vha wane dzinnḓu na u vha ṋea miholo i fareaho ya nnḓu, kha vhuṅwe
vhuimo, nga u thusa u badelela vhashumi vha faneleaho masheleni e vha hadzima. Hu na nnḓu dzo fhamba-
fhambanaho dzine vha nga khetha khadzo samusi nyimele na zwine zwa funwa nga vhashumi vhashu zwi sa fani. Sa
tsumbo, ri ita uri hu vhe na zwibuli zwine vhashumi vhashu vha nga hira kana u renga nnḓu dza khamphani na dzine
dza kha ḓi tou bva u fhaṱiwa. Tshipikwa tshashu tsha ndeme ndi u shumisa mbekanyamushumo dzine dza ḓo kunda
khaedu i sa fheli ya vhashumi vhanzhi vhane vha dzula vhe tshikolodoni, na u ita uri vhashumi vha kone u hadzima
masheleni a u renga dzinnḓu.
U ita uri vhashumi vha vhe na nnḓu dzavho zwi vha na ṱhuṱhuwedzo yavhuḓi khavho na kha miṱa yavho. Zwi dovha zwa
tikedza tshitshavha na mimasipala yavho, zwa khwinisa themamveledziso. Vhashumi vhane vha vha na thundu kana
u hira vhudzulo vha fhungudza u ḓisendeka havho nga khamphani.
6.3. Mvelaphanḓa Yashu Hu na khaedu dzine dza khou ḓi bvela phanḓa kha sia ḽa u ṱuṱuwedza muthu uri a vhe na nnḓu yawe. Hu dovha vha na
thaidzo ya mbuyelo dzi si dza masheleni dzine dza ṋewa vhashumi nahone iṅwe khaedu khulwane ndi tshivhalo
tshihulwane tsha khumbelo dza khadzimo ya masheleni a u renga dzinndu dzine dza landulwa nga dzibannga. Zwiṅwe
zwine zwa thivhela mvelaphanḓa ndi u lenga ha thandela dza muvhuso ḓoroboni dzi re na maini na nḓisedzo ya
tshumelo ya vhuimo ha fhasi na ṱhahelelo ya dzinnḓu. Ri dovha ra thithiswa nga ikonomi ine ya khou ongolowa na u
fhela ha mishumo ya mainini. Ri lingedza u kunda dzenedzi khaedu nga u funza vhashumi nga ha mafhungo a u vha
na nnḓu na zwikimu zwa nnḓu, u khwinisa nḓivho yavho siani ḽa zwa masheleni na u fhungudza zwikolodo, u vha
ṱuṱuwedza uri vha wane zwitentsi zwa mutengo wa fhasi fhethu hu re na tshumelo.
6.4. Mbekanyamushumo ya U Ṱuṱuwedza U Ṋea Vhathu Dzinnḓu De Beers Consolidated Mines Proprietary Limited (“DBCM”) i na vhashumi vha re na vhutsila vha 434, vhoṱhe vha
dzula nḓuni dza khamphani dza Maini wa Venetia. Yeneyi khamphani a i ṋei vhudzulo vhashumi vhayo vha re na
vhutsila ho linganelaho samusi vhoṱhe vha tshi bva vhuponi vhune maini wa vha khaho.
Nga 2015, DBCM yo thoma Mbekanyamushumo ya U Ṱuṱuwedza U Ṋea Vhathu Dzinnḓu (Facilitated Home Ownership
Programme [FHOP]) u itela vhashumi vhane vha hola masheleni a re fhasi R25 000 nga ṅwedzi. FHOP i ṋea vhashumi
vha faneleaho gavhelo ḽi linganaho R100 000 (hu sa athu dzheniswa muthelo) uri vha renge nnḓu, vha i fhaṱe kana u
i vusulusa.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
61
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
62
Naho FHOP yo no thoma u shuma nga vhuḓalo nahone i tshi tikedzwa nga masheleni (R110 milioni), hu
na khaedu malugana na u fanelea hayo u kolodisa na u ṋea tshikolodo, hune zwa konadzea dzenedzi
khaedu dzi ḓo piringululwa nga thuso dzine dza bva kha muṋetshedzi wa tshumelo o ḓikumedzaho na
DBCM. Dziṅwe khaedu dzo vha u sa wanalea ha zwitensi zwi re na tshumelo u mona na ḽa Musina na
vhashumi vhane vha timatima u shumisana na makete wa dzinnḓu nga nṱhani ha nyimele i re hone ya zwa
ikonomi. DBCM i khou haseledza na muvhuso wapo na madzangano a zwa masheleni u itela u piringulula
mafhungo a zwitentsi na u wana thuso ya zwa masheleni.
Yeneyi Khamphani yo livha u shandula ndivho dzayo uri i sa tsha ṋea vhathu miholo ya dzinnḓu na miṅwe
miholo ine muthu a fheleledza a songo wana nnḓu (hu ṱoḓaho u vha R20 milioni nga 2016), nṱhani ha
zwenezwo i ṱoḓa u ṋea vhathu magavhelo o ambiwaho afho nṱha na u vha thusa u badela nnḓu samusi zwo
ambiwa nga tshigwada tshine tsha imela vhashumi.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
63
7. PULANE YA VHANE VHA TEA U ṊEWA TSHIBULI TSHA U ṊETSHEDZA TSHUMELO
7.1. Marangaphanḓa Nyaluwo ya ikonomi ya zwitshavha zwa hune ra vha hone ndi tshipiḓa tshihulwane tsha tshumelo dzashu dza ndeme
kha Maini wa Venetia. Nyaluwo yo no vha tshithu tsha ndeme musi ri tshi haseledza na zwitshavha zwa hune ra vha
hone nahone i tikedzwa nga vhukando vhune ra vhu dzhia kha nḓila ine ra ita ngayo Mabindu na Mveledziso ya
Muṋetshedzi. Nga zwenezwo ndi zwa ndeme u ṱhogomela uri Maini wa Venetia wo ḓivhofha uri u ḓo renga zwithu kha
vhe vha ṋewa tshibuli tsha u ṋetshedza tshumelo na u tevhela Thendelanomviswa ya Maini nahone u sumbedza uri u
a zwi tikedza, u shumisa Pulane ya Maini wa Venetia ya U Bvela Phanḓa U tshi Ṋetshedzwa Tshumelo.
7.2. Pulane ya U Bvela Phanḓa U Ṋetshedzwa Tshumelo Ndivho ya Pulane ya U Bvela Phanḓa U Ṋetshedzwa Tshumelo ndi u khwinisa u ṱalula na mveledziso ya vhane vha nga
vha vhaṋetshedzi vha tshumelo nahone pulane i tikedzwa nga zwibuli zwa u ṋetshedza thundu na tshumelo Maini wa
Venetia, ho livhiswa ṱhogomelo kha Vhaṋetshedzi vha Vharema vha Fhethu hune Vhashumi vha Wanala Hone.
Ndivho khulwane dza Pulane ya U Bvela Phanḓa U Ṋetshedzwa Tshumelo ndi:
• U ṱalula vhaṋetshedzi vhaswa vha tshumelo kha Vunḓu ḽa Limpopo ho livhiswa ṱhogomelo kha Khamphani dza
Vharema. U wana muṋetshedzi ane a nga ḓisa zwithu zwine zwa ṱoḓiwa na fhethu hune ha nga ṅwalwa dzina ḽa
murengisi u khwaṱhisedza uri rekhodo dza HDSA dza tshifhingani tshi ḓaho dza kushumisele kwa masheleni dzo
ṅwalwa nga nḓila yo teaho.
• Nga u ita uri nga zwiṱuku nga zwiṱuku zwithu zwo rengiwaho kha vhaṋetshedzi zwi tshimbidzane nga u vhea
zwipikwa zwine zwa nga swikelelwa lwa miṅwaha miṱanu i ḓaho.
• U ṱuṱuwedza vhaṋetshedzi vha re hone vha DBCM, vhane ha lavhelelwa uri vha na vhukoni kha dzingu ḽa Limpopo,
uri vha thome maitele a tshanduko ane khao vha nga dzhenisa Vharema kha mabindu avho kana vha ita mabindu
a muṱanganelwa uri vha pfukisele vhutsila, zwihuluhulu kha Khamphani dzine dza bva kha Maṅwe Mashango.
• U ṱuṱuwedza vhaṋetshedzi vha tshumelo vha re na mabindu ane a sa khou ita mvelaphanḓa kha dzingu ḽa
Limpopo uri vha ḓiṱanganye na maṅwe mabindu kana uri vha ṱanḓavhudze vha dzhene kha mabindu ane a khou
ita mvelaphanḓa kha dzingu ḽa Limpopo.
• U haseledza na vhoramabindu vhane vha nga vha wana kha vhaṋetshedzi vha tshi shumisa Mabindu a Maini wa
Venetia na Mbekanyamushumo dza Mveledziso ya Muṋetshedzi.
• Nḓisedzo yo vhetshelwaho zwigwada zwo khethiwaho na u rumela Thundu na zwibuli zwa Tshumelo zwihuluhulu
kha Zwitshavha Zwapo.
• U amba nga ha zwenezwi zwibuli na vhakwamei vhashu tshifhinga tshoṱhe.
• U vhudza zwitshavha zwashu nga ha mvelelo dza zwenezwi zwibuli.
• U khwaṱhisedza uri Vhalanguli Vhahulwane vha shumisa milayo ya u ṋetshedzwa tshumelo nga vhathu vha
vhuponi kha Zwisumbedzi zwavho Zwihulwane zwa Kushumele.
• U pfuṋulula thendelano khulwane dzine dza itwa nga tshigwada tsha mutevhe wa nḓisedzo; u vula zwibuli u itela
mabindu maṱuku na mahulwane a vhuponi
• U shumisana na vhakwamei vhahulwane vha ngaho zwitshavha, mimasipala na vhorakonṱiraka vhahulwane u
ṱalula na u shumisa mabindu a re na ṱhuṱhuwedzo khulwane na u ita uri muṋetshedzi wa tshumelo a bvele phanḓa
a tshi ṋetshedza tshumelo vhuponi.
7.3. Mveledziso ya Mabindu na Mveledziso ya Muṋetshedzi Maini wa Venetia wo ḓivhofha vhukuma u dzudzanya na u ita uri nyaluwo ya Mabindu Maṱuku i bvele phanḓa vhuponi
vhune vhunzhi ha vhashumi vhashu vha wanala hone na kha zwitshavha zwa henefho.
Nga zwenezwo nga 2009, DBCM yo thoma u shumisa maitele a Anglo-American Model u thusa vhoramabindu nga
masheleni vhuponi vhune ra shuma khaho. Tshiko tsha Mabindu tsha De Beers Zimele Venetia ndi vhukando ha
Mveledziso ya Mabindu tshine tsha shumiswa nga mveledziso ya Mabindu a Anglo Zimele nahone tshi livhisa
ṱhogomelo kha u fhelisa vhushai na u sika mishumo ine ya bvela phanḓa kha zwitshavha zwa hune ra shuma hone.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
64
Maitele a ikonomi ya matshilisano ane ra a tevhela a shumisa De Beers Zimele. De Beers Zimele i thusa u ṱanganya
vhoramabindu nga thendelano dza makwevho, vhubveledzi ha thundu, na dziṅwe ndambedzo dza zwa masheleni na
thuso ya zwa vhulanguli khathihi na vhueletshedzi.
Samusi ri na zwiko zwa mabindu fhethu hoṱhe hune ra shuma hone kha ḽa Afurika Tshipembe, ri dzhia Zimele i
tshishumiswa tshashu tsha ndeme tsha u fhelisa vhushai, u shayea ha mishumo na u shayea ha ndinganyo nga u ita
uri hu vhe na mishumo i bvelaho phanḓa kha zwitshavha zwapo. Zimele i thusa mabindu o fhamba-fhambanaho ane
a vhonala a tshi nga a nga bvelela na ane vha na nyaluwo ya tshifhinga tshilapfu. A katela tshumelo dza u kunakisa
zwiambaro, mubveledzi wa zwiambaro zwa tsireledzo na mugudisi wa u reila kha khamphani ya zwa fesheni,
mubveledzi wa zwiḽiwa na vhafhaṱi. Kha ḽa Afurika Tshipembe, u swika zwino Zimele yo no tikedza nga zwa masheleni
Mabindu Maṱuku na a Vhukati (dzi-SME) a 233, ya sika mishumo ya 2,335 na u tendela khadzimo ya masheleni ya
R60.7 milioni (US$4.4 milioni). Hu ṱoḓaho u vha hafu ya vhathu vhane vha tikedzwa nga Zimele ndi vhafumakadzi.
Nga 2016, De Beers yo dzhia vhukando vhune ha sumbedza tshivhindi ya ṱanganya Mabindu na Mveledziso ya
Muṋetshedzi na Vhaṋetshedzi Vhapo vha Tshumelo u itela u ṱavhanyisa mbekanyamushumo dza mveledziso ya
matshilisano na ikonomi kha maini dzoṱhe dza Afurika Tshipembe. Hezwi zwo ita uri hu dovhe hu livhiswe ṱhogomelo
kha Tsiko tsha Zimele u khwaṱhisa maitele a uri hu vhe na vhathu vha re na vhutsila nṱhani ha u wana thikhedzo ya
zwa masheleni. Ho dovha ha bveledzwa muhanga muhulwane wa maano a khamphani, we wa tikedzwa nga mabindu,
na maitele a u khwaṱhisedza uri eneo maano a shumiswa nga hu bvelelaho.
Ho itwa tsenguluso khulwane u itela u vhona thundu dzine dza wanala na dzine dza ṱhoḓea kha maini wa De Beers na
kha Mihasho yawo khathihi na kha rakonṱiraka, zwenezwo zwo adza mutheo wa maitele a u wana thundu kha
Vhaṋetshedzi Vhapo vha Tshumelo. Ho dovha ha itwa tsenguluso u itela u vhona khonadzeo na mvelelo dza u xelelwa
uri pulane yo dzudzanywaho i a shumisa kha zwiteṅwa zwo fhamba-fhambanaho zwa thundu na tshumelo, sa tsumbo
“A”, “B” na “C”. Ndivho ya maitele a u khethekanya zwithu yo vha i u ḓivhadza vhaṋetshedzi vha tshumelo maitele a u
ṱalula na sengulusa zwithu. Zwiṅwe hafhu, ho ṱolisiswa ṱhoḓea dza tshitshavha na u sengulusa zwibuli zwa mabindu
na ṱhoḓisiso ya zwa makwevho nga ndivho ya tshifhinga tshilapfu ya u tikedza ikonomi yapo uri i bvele phanḓa na musi
Maini wa Venetia wo no pfuka Minwaha yawo ya Vhutshilo. Tshiko tsha Zimele tshi ḓo ranga phanḓa maitele a u
ṱumanya zwenezwo zwibuli na vhoramabindu vha mveledziso uri zwi shumiswe.
De Beers yo thoma u shumisa Mveledziso ya Muṋetshedzi nga murahu ha 2015, he ha waniwa vhaṋetshedzi vho
vhalaho nahone yeneyo mveledziso yo tikedzwa nga Dzimaini. Nga 2016, De Beers yo ita uri mbekanyamushumo ya
Thikhedzo ya Mveledziso ya Mabindu (Business Development Support BDS]) i vhe mulayoni, i na vhaeletshedzi na
vhagudisi nahone yo livhisa ṱhogomelo kha vhugudisi. Ho ambiwa na muṋetshedzi wa tshumelo a re na vhukoni uri a
ise phanḓa mbekanyamushumo ya Mabindu na Mveledziso ya Muṋetshedzi u itela u tikedza maano mahulwane a
tshanduko. Nga 2016, dzi-SMME dza 5 dzo dzheniswa kha Mveledziso ya Muṋetshedzi nga Maini wa Venetia.
Nga 2017, Maini wa Venetia wo ṱavhanyisa enea maitele nga u ṱalula zwiṅwe zwibuli zwa u ṋetshedzwa tshumelo,
fhedzi tsha ndeme vhukuma ndi uri wo livhisa ṱhogomelo kha u ḓiṱanganya na vhorakonṱiraka, Vhamagi Vhone-Vhone
vha Zwishumiswa, u thea mabindu na vhaṅwe vha re na dzangalelo. Tshumisano i vhonala i tshithu tshihulwane tshine
tsha ḓo fhungudza u xelelwa na u kundwa ngeno i tshi ṱavhanyisa zwine zwa itwa nga ESD na vhukando ha Tshumisano
vhukati ha Muvhuso na Tshitshavha.
U itela u shandula nḓila ine Zimele ya shuma ngayo, Maini wa Venetia wo shumisa mbekanyamushumo ya Thikhedzo
ya Mveledziso ya Mabindu ho lavhelelwa uri i ḓo bveledza mashumele a vhuimo ha nṱha a zwa mabindu ane a nga
ṱolisiswa u vhona arali a tshi nga shuma na u guda khao. Nga vhuḓidini ha tshumisano u itela u shumisa Mabindu na
Mveledziso ya Muṋetshedzi na Vhaṋetshedzi Vhapo vha Tshumelo, hu lavhelelwa uri masheleni a fhiraho R100 milioni
a ḓo shumiselwa mabindu maṱuku miṅwedzini i tevhelaho ya 24 u ya 36.
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
65
2018 2019 2020 2021 2022
Masheleni 1% 1% 1% 1% 1%
Tshumelo 16% 18% 19% 20% 22%
Thundu dzi teaho u Shumiswa nga Tshihaḓu 15% 17% 18% 19% 20%
7.4. Ṱhuṱhuwedzo Kha U Ṋetshedzwa Tshumelo
7.4.1. Vhaṋetshedzi vha bvaho kha Maṅwe Mashango – Thikhedzo kha Mveledziso ya
Matshilisano na Ikonomi DBCM i ḓo shumisa zwoṱhe zwine ya vha nazwo, u ya nga ṱhoḓea dzayo dzi re kha thendelano, u
khwaṱhisedza uri i ita zwithu u tendelana na Vhaṋetshedzi vhayo vha Tshumelo vha bvaho kha Maṅwe
Mashango, uri i ṋeele nga masheleni a phesenthe dza 0.5 nga ṅwaha ane ya a wana kha mveledziso
dza matshilisano na ikonomi ya zwitshavha zwapo.
7.4.2. U Itelwa Mushumo Nga Dzikhampani - Vhashumi DBCM i ḓo shumisa maanḓa ayo oṱhe u ya nga ṱhoḓea dzayo dzi re kha thendelano u khwaṱhisedza uri
vhorakonṱiraka vhayo vha ita zwithu u tendelana na ṱhoḓea dzi re kha Mveledziso ya Zwa Vhashumi na
Mbekanyamushumo dza Ndinganyo ya Mishumo samusi zwo ambiwa kha Ndaela 46 ya Mulayo, nahone
zwenezwi i ḓo zwi vhudza vhashumi vhayo na vhorakonṱiraka vha vhashumi vhayo.
7.4.3. Malugana na Thikhedzo ya u Ṋetshedzwa Tshumelo kha Mveledziso Yapo ya Ikonomi na
vhukando ha Matshilisano na Ikonomi DBCM i ḓo shumisa Kuvhusele, Milayo ya Khwine ya Mabindu, Thendelano yo Teaho na Mbekanyamaitele dza
Maitele a Nḓisedzo a U Ṋetshedzwa Tshumelo na Maitele u tikedza na u livhisa mishumo ya Mveledziso ya Ikonomi
Yapo na thandela dza Mveledziso ya Matshilisano na Ikonomi na mabindu, nga yeneyo nḓila zwa ita uri tshumisano
i vhe yavhuḓi na u swikelela ndivho dza ḽeneḽi ḽiṅwalwa.
7.4.4. Maitele a u Ṋetshedzwa Tshumelo
DBCM i na maitele a u ṅwala na u khethekanya masheleni o shumiswaho musi hu tshi badelwa zwithu
zwo rengwaho zwi re kha SAP. Masheleni a mbadelo dza tshumelo ya zwithu zwo ṋetshedzwaho a
khethekanywa a vhewa kha thundu dza zwithu zwa mainini zwo rengwaho na nḓisedzo ya tshumelo.
Data yo shumiswaho i a ṱolisiswa kotara iṅwe na iṅwe u itela u vhona nḓila ine mbekanyamushumo dza
khamphani dza shuma ngayo u itela u swikelela zwipikwa zwo vhewaho. “Fomo T” na Redzhisitara ya
Thendelano – I sumbedza U Ṋetshedzwa Tshumelo Maini wa Venetia nahone yo dzheniswa henefha sa
Ṱhumetshedzo 6.
Bogisi 45: Zwipikwa zwa U Ṋetshedzwa Tshumelo –Lushaka 2018 2019 2020 2021 2022
Masheleni 52% 54% 56% 58% 60%
Tshumelo 70% 72% 74% 76% 78%
Thundu dzi teaho u Shumiswa nga Tshihaḓu 68% 72% 74% 76% 78%
Khamphani dza Manwe Mashango – Matshilisano na
Ikonomi
0.50% 0.50% 0.50% 0.50% 0.50%
Bogisi 46 Zwipikwa zwa U Ṋetshedzwa Tshumelo - Vunḓu
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
66
Fhethu Mushumo Mishumo miṱuku Vhuḓifhinduleli Lungana Ḓuvha ḽa u Rumela
Zwibuli zwa Ṱhoḓea Ṅwalani mutevhe wa zwibuli zwa
Vhaṋetshedzi Vhapo vha Tshumelo une
wa tea u rangiswa phanḓa (Zwibuli zwo
vhetshelwaho zwigwada zwo
khethiwaho)
Ṱolisisani zwibuli zwa u ṋetshedzwa tshumelo (ni tshi
shumisa thendelano dza zwino, vhuhulwane ha
mugaganyagwama, rekhodo dza masheleni, zwiṅwe)
dza zwithu zwine zwine zwa tea u shumiswa nga
tshihaḓu zwino, nga murahunyana na tshifhingani tshi
ḓaho.
Mulanguli wa Maitele
a Nḓisedzo
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai
ṅwaha muṅwe
na muṅwe
Ṱalulani tshumelo na zwithu zwine zwa tea u shumiswa
nga tshihaḓu zwine zwa nga waniwa vhuponi (zwo
vhetshelwaho zwigwada zwo khethiwaho) zwo thewa nga
tshiteṅwa tsho dzudzanywaho hu tshee nga phanḓa
Mulanguli wa
Maitele a Nḓisedzo
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai
ṅwaha muṅwe
na muṅwe
Ṱalulani zwibuli zwa u ṱanganya vhaṋetshedzi vhapo
vha tshumelo kha thendelano khulwane (dzi-JV)
Mulanguli
wa
Mveledziso
ya Nḓisedzo
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai ṅwaha
muṅwe na
muṅwe
Ṱalulani zwibuli zwa u pfuṋulula thendelano dza zwino
dza u ṋetshedzwa tshumelo kha vhaṋetshedzi vhapo
vha tshumelo
(U itelwa mushumo)
Mulanguli wa
Maitele a Nḓisedzo
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai ṅwaha
muṅwe na
muṅwe
Itani vhungoho ha uri vhaṋetshedzi vhoṱhe vhahulwane
vha ṋea zwibuli zwa u ṋetshedzwa tshumelo nga
zwigwada zwo khethiwaho zwa vhaṋetshedzi vhapo vha
tshumelo
Mulanguli wa
Muṋetshedzi wa
Mveledziso
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai
ṅwaha muṅwe
na muṅwe
Vhuhulwane ha
Muṋetshedzi Wapo
Vhulungani zwidodombedzwa zwa
Vhaṋetshedzi Vhapo vha Tshumelo
Tshifhinga tshoṱhe ni tea u ya fhethu hune vhashumi vha
wanala hone u itela u ṱalula vhaṋetshedzi vha tshumelo
(maḓuvha a vhaṋetshedzi, senthara dzo ṅwaliswaho na
zwiṅwe).
Mulanguli wa
Maitele a Nḓisedzo
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai
ṅwaha muṅwe
na muṅwe
Sengulusani vhathu vha re na vhukoni kha tshitshavha
tsha vhuponi uri ni kone u wana vhane vha nga vha
vhaṋetshedzi vha tshumelo
u tendelana na zwibuli zwa thundu dzine dza ṱoḓea.
Mulanguli wa
Maitele a Nḓisedzo
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai
ṅwaha muṅwe
na muṅwe
Sedzulusani vhaṋetshedzi vhapo vha tshumelo vhane
vha nga rumela zwithu zwi re kha tshiteṅwa tsha u
thoma u katela na: vhutsila (vhashumi, tshishumiswa na
zwiṅwe); vhulanguli (ho dzudzanyeaho/hu songo
dzudzanyeaho na zwiṅwe); na tshenzhelo na rekhodo ya
mashumele.
Mulanguli wa TSHIKO Nga kotara Phando,
Lambamai,
Fulwana na
Tshimedzi
Itani tsenguluso tshifhinga tshoṱhe ni vhone zwibuli zwa
u ṋetshedzwa tshumelo nga vhathu vha vhuponi vha
maṅwe madzangano fhethu hune vhashumi vha
wanala hone.
Mulanguli wa TSHIKO Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai ṅwaha
muṅwe na
muṅwe
Bogisi 47: Pulane ya U Ṋetshedzwa Tshumelo u katela na Muṋetshedzi wa Mveledziso
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
67
Mashumele a
Maitele a u
Ṋetshedzwa
Tshumelo
Vusulusani ni shandule maitele
a u ṋetshedzwa tshumelo
Itani tsenguluso ni vhone zwikhala vhukati ha zwibuli zwa
ḓisa thundu dzine dza ṱoḓea na pulane dza u vala
zwenezwo zwikhala
Mulanguli wa Maitele
a Nḓisedzo
Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Ḽara ṅwaha
muṅwe na muṅwe
Ṱalutshedzani mashumele o teaho a u ita uri zwibuli zwi
swikelelwe nga nḓila khulwane na u vhoniwa nga
vhaṋetshedzi vha tshumelo vha vhuponi
Mulanguli wa Nṱha
wa Vhubindudzi
Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Luhuhi muṅwe na
muṅwe
Vusulusani maitele a u Renga na a Thendara na
nḓila dza u vula zwibuli zwo engedzeaho uri zwi
swikelelwe nga nḓila khulwane na u vhoniwa nga
vhaṋetshedzi vha tshumelo vha vhuponi
Mulanguli wa Nṱha
wa Vhubindudzi
Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Luhuhi ṅwaha
muṅwe na muṅwe
U vhea milayo ya mbadelo dza tshifhinga tshipfufhi u
itela u swikelela ṱhoḓea dza EME ya vhuponi na
vhaṋetshedzi vha tshumelo vha QSE
Mulanguli wa
Nṱha wa
Vhubindudzi
Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Luhuhi ṅwaha muṅwe
na muṅwe
Vhuhulwane ha
Muṋetshedzi
Itani mbekanyamushumo ya u
shumisa Mveledziso ya
Muṋetshedzi nahone ni i shumise
Sengulusani vhukoni ha muṋetshedzi wapo wa
tshumelo ane a nga vala zwibuli zwa thundu dzine
dza ṱoḓea
Mulanguli wa TSHIKO Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai ṅwaha
muṅwe na muṅwe
Ṅwalani mutevhe wa vhathu/vhashelamulenzhe vhane
vha nga katelwa kha mbekanyamushumo ya
mveledziso (mbekanyamushumo ya miṅwedzi ya 18)
Mulanguli wa
Muṋetshedzi wa
Mveledziso
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai ṅwaha
muṅwe na muṅwe
Khethani vhashumisani vha mveledziso uri vha
shumise mbekanyamushumo ya Vhugudisi na
Vhueletshedzi ine ya ṱumanywa na zwibuli zwa
thundu dzine dza ṱoḓea
Mulanguli wa
Muṋetshedzi wa
Mveledziso
Luvhili nga ṅwaha Tshimedzi na
Lambamai ṅwaha
muṅwe na muṅwe
Shumisani mbekanyamushumo dza Vhugudisi
na Vhueletshedzi dzine dza ṱumanywa na zwibuli
zwa thundu dzine dza ṱoḓea
Mulanguli wa
Mveledziso ya Nḓisedzo
I khou Bvela Phanḓa I khou Bvela Phanḓa
U Shumisa
Vhashumi Vha
Re Ngomu
Fhaṱani vhutsila ngomu Wanani zwishumiswa zwo teaho (vhashumi,
mugaganyagwama na zwiṅwe) uri ni kone u ṋetshedzwa
tshumelo nga vhathu vhapo
Mulanguli wa
Nṱha wa
Vhubindudzi
Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Ḽara ṅwaha
muṅwe na
muṅwe
Vusulusani maitele oṱhe a u ṋetshedzwa tshumelo,
dzinḓila, mugaganyagwama na maitele ane a shumiswa
zwino ni a shandule u itela u ṱuṱuwedza Vhaṋetshedzi
Vhapo vha Tshumelo
Mulanguli wa
Nṱha wa
Vhubindudzi
Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Luhuhi ṅwaha muṅwe
na muṅwe
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
68
Ṱolisisani ni
Sedzuluse
Itani Pulane ni i Ṱolisise na u i
Sedzulusa
Ḓivhetsheleni zwipikwa zwo teaho na u zwi vusulusa u
itela vhaṋetshedzi vhapo vha tshumelo
Mulanguli wa Nṱha
Nḓisedzo
Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Ḽara ṅwaha
muṅwe na
muṅwe
Sa komiti ṱhukhu ya Komiti ya Nḓila ya Matshilisano,
dzudzanyani komiti ya vhulangi ya Vhaṋetshedzi
Vhapo vha Tshumelo
Mulanguli wa
Nṱha wa
Vhubindudzi
Luthihi Zwo itwa
Ṱalulani vhuḓifhinduleli na u wana Zwisumbedzi
Zwihulwane zwa Mashumele (dzi-KPI) zwa Vhaṋetshedzi
Vhapo vha Tshumelo u itela u zwi ṋea Vhalanguli vhoṱhe
na vhadzudzanyi vha mugaganyagwama u tendelana na
zwibuli zwa thundu dzine dza ṱoḓea
Mulanguli Muhulwane Ṅwaha muṅwe na
muṅwe
Phando ṅwaha
muṅwe na muṅwe
69
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIATERY LIMITED PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO YA MAINI WA VENETIA - KHANDISO
YA 2: PHANDO 2018PFANELO DZA MAINI: M29/2009
8. MAITELE A U LANGA U FHUNGUDZA VHASHUMI NA U VHA LITSHISA MUSHUMO
8.1. Marangaphanḓa Maini wa Venetia u ḓo bvela phanḓa u langa maitele a u fhungudza vhashumi na u vha litshisa mushumo wo no
ambedzana na zwigwada zwo teaho zwine zwa imela vhashumi. Zwigwada zwo tendelana na milayo i tevhelaho
i angaredzaho u itela:
• U thivhela u xelelwa nga mishumo na u fhungudzea ha mishumo nga u ita tshanduko dzi vhuyedzaho kana
u isa vhashumi kha miṅwe mihasho, na u shumisa zwiṅwe zwipiringululi u thivhela u xelelwa nga mishumo
na u dzhia vhukando havhuḓi u thivhela u fhungudzea ha mishumo.
• U ṱuṱuwedza maitele maswa a uri vhathu vha ḓishume na u ḓiṱhogomela, u itela uri vhathu vha si na
mushumo vha wane zwibuli zwa mishumo.
• U khwinisa matshilele a vhathu vho fhungudzwaho mushumoni na zwitshavha zwo kwameaho.
• U ita uri hu bvele phanḓa hu tshi vha na nyambedzano vhukati ha Maini wa Venetia, dzangano kana
madzangano a vhashumi na maṅwe madzangano a kwameaho uri hu piringululwe thaidzo na khaedu
dzine dza tshenzhelwa vhukati havho na u vhona dziṅwe thandela dzine dza nga sika mishumo.
• U haseledza khagala thaidzo dzine dza kwama vhumatshelo ha vhashumi, na u ṱanganela
kha u dzudzanya na u shumisa zwipiringululi zwine zwa nga thusa u thivhela u xelelwa nga mishumo.
• U ṱanganela kha maitele a u dzudzanya, iswa ha vhashumi kha miṅwe mihasho kana u dzudzanya maṅwe
maitele o teaho ane a kwama mishumo, na u sengulusa mvelaphanḓa tshifhinga tshoṱhe.
8.2. Foramu ya Tshifhingani tshi Ḓaho Mishumo mihulwane ya Foramu ya Vhumatshelo ha Maini wa Venetia i nweledzwa nga nḓila i tevhelaho:
• U ṱuṱuwedza khaseledzo dzi bvelaho phanḓa vhukati ha dzangano kana madzangano a vhashumi na Maini
wa Venetia malugana na vhumatshelo ha maini;
• U dzhia vhukando u itela u ṱalula thaidzo, khaedu na zwipiringululi zwine zwa nga thusa uri hu vhe na
mvelelo mushumoni;
• U ṱalula mvelelo na maitele ane a ita uri hu vhe na tshanduko dzavhuḓi; na
• U shumisa maitele e zwigwada zwa pfana ngao.
Ṱhumetshedzo 7 yo dzheniswaho hafha ndi ḽiṅwalwa ḽa Milayo ya Ndaedzi (Term of Reference [TOR]) ya
Foramu ya Tshifhingani (Future Forum [FF]) tshi ḓaho. Ḽiṅwalwa FF TOR ḽi sainwa nga zwigwada zwoṱhe,
nahone FF yo dzudzanywa na u wana milayo yayo kha TOR.
8.3. Maitele ane a ḓo tevhelwa u Itela u Iledza U Fhelelwa nga Mishumo na u Fhungudzea ha
Mishumo Tshisima tsha mafhungo tshe Mbekanyamushumo ya Mushumo wa Maini ya thewa khatsho tshi sumbedza uri
Maini wa Venetia wo salelwa nga miṅwaha ya 28. Naho zwo ralo, hezwi zwi nga shandulwa nga zwithu zwo
fhamba-fhambanaho zwa ikonomi, ngomu na nnḓa. Hezwi zwi nga thithisa vhumatshelo ha ikonomi ya maini.
Mashudu mavhi ane a nga ḓiswa nga nyimele yo raloho kha Maini wa Venetia ndi u xelelwa nga mishumo kana
u valwa hawo tshifhinga tshi sa athu swika.
Tshifhingani tsha vhutshilo ho dzudzanywaho ha Maini wa Venetia hu ḓo itwa vhuḓidini hoṱhe u itela u thivhela
u xelelwa nga mishumo na u valwa hawo tshifhinga tshi sa athu swika. Hu ḓo dzhiwa vhuṅwe ha vhukando vhu
tevhelaho:
• U ambedzana nga tshifhinga na vhaimeli vha mushumi na vhaṅwe vhakwamei vhahulwane uri hu waniwe
nḓila na nyeletshedzo dza u fhungudza tshinyalelo na/kana u khwinisa mvelelo dza kushumele u itela u
thivhela u xelelwa nga mishumo.
• U vusuluswa ha zwifhinga zwa mishumo na maitele a u shuma tshifhinga tsho engedzeaho
• U fhungudzwa ha tshivhalo tsha vhorakonṱiraka fhethu hune ha shumiwa hone
• U ṋea vhathu masheleni uri vha litshe mushumo nga u ḓifunela na/kana u vha ṋea masheleni uri vha ye
pheshenini tshifhinga tshavho tshi sa athu swika.
70
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
Arali vhukando ho ṅwalwaho afho nṱha ha sa shuma, hu ḓo tevhelwa maitele a tevhelaho a re mulayoni:
• Musi hu tshi itwa maitele a u fhungudza vhathu mushumoni, zwigwada zwine zwa kwamea zwi
ḓo ḓivhadza Bodo ya Mveledziso ya Dziminerala na Maini kana Mulanguli Muhulwane nga ha
honoho vhuimo mainini, nahone Maini wa Venetia u ḓo vhudza Bodo na Mulanguli Muhulwane
mafhungo a ṱoḓeaho.
• Maini wa Venetia na/kana zwigwada zwoṱhe zwi kwameaho vha ḓo ita zwithu u tendelana na
vhulivhisi ha Dziminista vhune ha nga ṋewa malugana na enea maitele.
• Khethekanyo 189 ya Mulayo wa Vhushaka ha Mushumoni, 1995 u ḓo langa maitele ane a ḓo
tevhelwa a u fhungudza vhathu mushumoni.
8.4. Nḓila dza U Shumisa Zwiṅwe Zwipiringululi na Maitele A U Tsireledza Mishumo Hune Zwa Sa
Iledzee Uri Mishumo I Fhele Ndivho ya Maini wa Venetia ndi u khwaṱhisedza uri nga u shumisa hawo nga hu bvelelaho Pulane yawo
ya maitele a HDR, hu nga itwa ndugiselelo ya uri vhashumi vha pfuluswe vha ye u shuma huṅwe fhethu.
Nga nnḓa ha dzenedzi pulane, hune zwa tou vha khagala uri zwi nga si iledzee u xelelwa nga mishumo,
hu ḓo dovha ha ṱanḓavhudzwa maitele a u fhungudza vhathu vha re na vhutsila mushumoni. Hezwi zwi
ḓo swikelelwa nga mbekanyamushumo dza vhugudisi dzine ndivho yadzo ya vha u ṋea vhashumi
vhuṅwe vhutsila na tshenzhelo zwine zwa ḓo ita uri vha kone u wana miṅwe mishumo musi vho no bva
mainini.
Maini wa Venetia u ḓo shumisa maitele a tevhelaho musi wo no haseledza na zwigwada zwoṱhe zwi
kwameaho:
• U ṱolisisa nga vhuḓalo vhutsila ha vhashumi vhane vha ḓo fhungudzwa mushumoni
• U ṱalula mbekanyamushumo dza vhugudisi dzine dza tshimbidzana na zwine vhashumi vhane
vha ḓo fhungudzwa mushumoni vha nga takalela u zwi ita khathihi na ṱhoḓea dza zwino na dza
tshifhingani tshi ḓaho dza dzingu ḽa Limpopo.
• U shumisa mbekanyamushumo dza vhugudisi dzi re na ṱhanziela
Haya maitele a ḓo ita uri vhashumi vho fhungudzwaho mushumoni vha kone u wana mushumo nahone
vha nga shumisa zwibuli zwi re hone zwino na zwine zwa khou tumbudzuka kha makete wa zwa
mishumo hune vha dzula hone. Ho ṱalulwa na u shumiswa maitele a u khwinisa nḓila ine Matshilisano
na Ikonomi zwa Kwama ngayo vhathu, madzingu na ikonomi musi hu tshi Valwa ha Maini.
Samusi zwo ambiwaho u thomani, tshisima tsha mafhungo tshe Mbekanyamushumo ya Mushumo wa
Maini ya thewa khatsho tshi sumbedza uri Maini wa Venetia wo salelwa nga miṅwaha ya 28. U ya nga
pulane ya zwino ya maini, maitele a u fhungudza vhashumi a ḓo thoma miṅwahani miraru i ḓaho u
tendelana na u fhungudzea ha mishumo ya mainini kha Dindi ḽo ḽo Aṱamaho. Pulane khulwane ya u
shuma na tshanduko zwi tsini na u ṱhaphudzwa u itela u ṱuṱuwedza vhashumi vha re na vhutsila ha u
shuma Dindi ḽo Aṱamaho uri vha pfukisele vhutsila havho kha vhane vha ḓo shuma fhasi Mavuni.
Maini wa Venetia u ḓo dzhia vhukando vhu ṱoḓeaho u itela u leludza nḓila ine zwa ḓo kwama ngayo
matshilisano na ikonomi ya vhathu, dzingu ḽa Limpopo na Tshiṱiriki tsha Capricorn na Vhembe,
mimasipala yapo ya Blouberg na Musina.
71
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
9. U ṊEWA MASHELENI U tendelana na u ḓivhofha ho katelwaho kha Pulane ya Matshilisano na Mushumo, Maini wa Venetia u ḓo
thusa nga masheleni kha mbekanyamushumo dzi tevhelaho:
• Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Zwa Vhashumi
• Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Tshitshavha
• Pulane ya Nyimele ya Dzinnḓu na Matshilele
• Maitele a u langa u Fhungudza Vhashumi na u vha Litshisa Mushumo
Bogisi 48: U Ṋewa Masheleni
U Ṋewa Masheleni (ZAR)
2018 2019 2020 2021 2022 ṰHANGANYELO
Mveledziso ya Zwa Vhashumi
5 211 620
4 553 870
5 059 840
6 095 682
5 752 630
26 673 642
U Ṋetshedzwa
Tshumelo
3 545 213
887
4 509 243
371
4 395 938
281
4 154 895
928
4 243 176
784
20 848 468
251 Mveledziso ya Maini kha Tshitshavha
- 58 640
634
48 197
248
31 753 132 17 610 000 156 201 014
Nyimele ya Dzinnḓu na Matshilele
- - - - - -
U Fhungudza
Vhashumi na u
vha Litshisa
Mushumo
24 000
000
24 000
000
24 000
000
24 000
000
24 000
000
120 000
000
ṰHOGOMELANI: Maitele a u ṋewa masheleni u itela u fhungudza vhashumi na u vha litshisa mushumo ha ambi
uri hu ḓo fhungudzwa vhashumi na u vha litshisa mushumo miṅwahani yo bulwaho ya zwino ya Maini wa
Venetia ya SLP.
72
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
10. FULUFHEDZISO Fulufhedziso malugana na Pulane ya Matshilisano na Mushumo ya Maini ḽi itelwa De Beers Consolidated Mines
Proprietary Limited (“DBCM”) nga Vho-Petrus Gerhardus Nortje, Mulanguli Muhulwane – DBCM Venetia Mine.
Nṋe, we nda saina na u ṋewa thendelo nga lwa mulayo hafha
nga De Beers Consolidated Mines Proprietary Limited (“DBCM”), ndi fulufhedzisa uri ndi ḓo tevhela mafhungo,
ṱhoḓea, u ḓivhofha na nyimele dzo ṅwalwaho afho nṱha, na u ita uri Pulane ya Matshilisano na Mushumo i
ḓivhiwe nga vhashumi vhoṱhe vha Maini wa Venetia.
Ho sainiwa ngei
nga heḽi
ḓuvha ḽa 2018.
Tshaino
Ṱhaluso
73
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
ṰHUMETSHEDZO 1
PULANE YA VHUTSILA MUSHUMONI
74
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
ṰHUMETSHEDZO 2
“FOMO Q” – VHUIMO HA PFUNZO
75
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
ṰHUMETSHEDZO 3
PULANE YA NDINGANYO YA MISHUMO YA MAINI WA VENETIA
76
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
ṰHUMETSHEDZO 4
“FOMO S” – MBALOMBALO DZA NDINGANYO YA MUSHUMO
77
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
ṰHUMETSHEDZO 5
MARIFHI A U TIKEDZA A BVAHO KHA VHAVHUSI VHAPO NAVHUHULWANE HA THANDELA
78
DE BEERS CONSOLIDATED MINES PROPRIETARY LIMITED
MAINI WA VENETIA - PULANE YA MATSHILELE NA MUSHUMO KHANDISO YA 03 – 14 NYENDAVHUSIKU 2018
ṰHUMETSHEDZO 6
“FOMO T” REDZHISITARA DZA THENDELANO YA U ṊETSHEDZWA TSHUMELO
ṰHUMETSHEDZO 7
MILAYO YA NDAEDZI YA FORAMU YA TSHIFHINGANI TSHI ḒAHO YA MAINI WA VENETIA
79