506

De FraneoruIn GaIIoruInque origine Troiana.

Propertianum versum hunc, II 13, 48:Gallicus lIiacis mHes in aggeribus.

in quo Ilium contra Nestorem a Gallis defendi videmus, a temp­taminibus temerariis doctorum in proximo capite vindicavi. Quodsi bene cessit, quo sensu iam accipere licebit verba haac sin­cere tradita? et quo lumine declarari potarit sermonis inauditaob80uritas?

Non soli Romani fuere qui a Troia Priamoque principiumducerent. Et primum quidem medii aevi fabularumque Germanorumrecentium testimoniis utamur.

Hagauum aive Haganonem da Tronje fortissimum virumquis Nibelungici carminia amator ignoraverit? Eat ve1'o de Tronjeda Troia; sie callit poeta Waltharii Aquit. Haga1io ••• egregiaevenums de germine Troiae v. 50. Xanthen sive Santen oppidumRhenanum parvam Troiam vocat Rythmus de Sancto Annone;Troiam FrancQ1'um eive 8anctam Tt'oiam alii1 ; consimile nempeXanthi fluminis nomen esse visum est celebratum in antiquo BelloTroiano rden bach hirin si Sante nA. demi waTTere in iri laute'Rythm. Anllonis). Nam 8anthus :llUViUB e. g. etiam in Seneeae Aga­memnone v. 213 seribebatur. Brimir gigas ille in Eddae fabulationequam Voeluapam nuncupallt, similitudinem P"iami prae se fe1'ebat 2,

Odin ipse Troiae, i. e. in Asgardo regnasse fertur in Sno1'1'8, Eddavidebanturque dei Asae ex Asia oriundi quasi AllianiB• Magnam

1 v. K. L. Roth in Germaniae t. I p. 38; ips3, 'parva Troia' otXanthi rivi imitatio mauavit ex: Verg. Aen. III 349 eq., id quod ele­

perspexit W. Wilmaulls in Beiträge zur Gesch. d. ä.lteren dent­sehen Litt. fase. 2 (1886) p. 37.

2 Ab ipsa Voeluspa hoc nimirum alienum fuerat; sed vide EddamSllorram Sturlnsonar (ed. Hafnia.e a. 1848) tom. I p. 227 in 'Epilogo':'eximia illa aedes quam Asae vocarunt aedem Brimeris vel aedem cere­visiariam, haeo fuit aula regis liaeat nempe nti versione Latimt.

8 Vide Snorram in 'ludifioatione Gylviana' 0.53, ibid. I p. 202:'Vidar et Valins ... incolnnt in oampo)daeo ubi olim Asgardus fuH'

Da Fra.nenrum GaUorumqua ol'igina Troiana. 507

nrbem Parisiorum ad Paridem referebant 1 et Ausgis val AnchisCaroli Magni avus iam apud Paulum Diaconum {ab Anobisa Tro'iano longo post tempore nomen duxisse' dicitur.

Permiscebantur enim felioiore illo aevo et saecula et zonaetelluris , fnitque latissimus bio mnnilns quasi nuus equestris gloriaeoampus sive IH)1"tus rosarius, seriesqne saeoulorum tamquam dieRnuus qui had praeterlapsus est. Fovebantur autam haee deTroica origine somnia libris poeticis, quos sodulo tum lootitabant,multifa.riill de Bello Troiano conscriptis. Ne anim Vargiliumflrbis amorem adferaml'l, de bello Troiano bistol'ia Bub DaretisPhrygii nomina ciroumferebatnr, quant saeoulo XII exenntJl inverSUB traiecit Ioseplms Isoll.uUS monaohus ll Claudiani poetlJ.e as­!!~oula. Simul Diotys latinns sive Septimius ille tradebatur 4, Noninfrequens leotio fuit Pindari Thebani 5. Nominentur porro Bern­hardus Floriacensis Da excidio Tl'oiae atque Ilias Simonis Capraealll'eae ll• Bi omnea fere praeter Septimium et ipse Dares in rebu!!gestis narrandis favent Troianis, non fannt Gl'aecis heroiblls.Jnde fertili proventll natae !lUnt magnae illae de Troia cantilenaequas profudernnt Benedictus sive Benoitius Manranus et ex hoopl'ofeeti Gnido de Columna., Ja.cobus de Maerlant, Herbort daFritslar et Conradus Wiroeburgensis 7. Sio quoque factum estut saeoulo XI in Dudonis itemque in Guilelmi Gemmeticensishistoriis Normanni eum Danis ad Troiam et Antenorem generationefabula.ri redncerentur 8,

Iam vero hac quoque in originatione praeiverat antiquinssaeoulum. Franci iam magni Chlodoveohi aetate, quin et ipsi olimSygambri Troia oriundoa ae eSS6 credebant tradebantque. Quam

et p. 206 Thor pro Heotore, U1ixes pro Lob habeturj similia etiamin FOl'mali leguntur, aad interpolationibns variata; cf. E. Wilken, Unter­suchungen zur 8norra Edda. (a.. 1878) p. 104-157.

1 Ita Johannes Parisinus saeculo XIV.2 Cf. Comparetti Vergilio nel medio evo.8 Cf, H. Dunger Die Sage v, tl'ojan. Krieg, 1869, p. 23.4; De Septimio verso ex Graeco conferatur Noaok Philol. snppl.

VI p. 401 sqq.li Vide Manitium in Philologo L p. 868 sq,6 Cf. Dunger 1. 1. p. 21 sq.7 De his omnibus ll.deatur et Dunger et W. Greif in Ausgaben

u. Abhandlungen aus d. Gebiete der roman. Phil. tom. 61.Il Cf. G. Heeger Ueber die Trojanersagen der Franken und Nor­

mannen, Landau a. 1890, p. 25 sq.

508 Th. Birt

quacstionem eum olim doetissima lucubratione movisset Ro­thius, partem eius reeto rofutarllnt F. Zarncke 1 et E. Lüthgen 2, quosseeuti sunt G. Heeger et W. Wilmanns S, partem nimis negleetamiaeere video. Itaque ea qua par est brevitate hoe loeo ret1'ac­tandam esse eonstitui. Tres autem potissimum hae de 1'6 nuntiiantiqui aetatem tulerunt.

I. Septimo saeeulo haee seripsit ehronographus Fredegarius quivoeatur soholastieus in (Scarpso do oroniea Gregorii' auctoribus ri­dieule adscriptis Hieronymo ct Vergilio: De Franeorum vero regibus... Priamum p1'imum habuisse regi; cum Troia jraude Olea:e capere­tUt" ... postea Frigam habuissent regem ... aZii cum Friga vocati Fri­giis Asiam pß1'vacantes liforis Danuvii fluminis et mare Ocianum con-sedisse Eurupam ••. pars cum Francionem eor~!m rege i'l1gressafuisse Reni ripam occupant nee lJrocul a Reno civitatem ad instarTrogiae nominis aedi(icare conati s~mt. Reliqua parum ad rem4•

Fuerunt igitur reges tros Priamus F1'iga Franeio; tertiusiam ad Rhenum aeeessit; oppido quod eondidit Troiae nomine prae­dito eoloniam Trajanam significari fere consentaneum est5•

Simi1lima idem pluribus rettulit FredegariuB in •Scarpso ' ehro­nicae Hieronymi 6; ubi memorabile quod ex F1'ancione Fr3oncorumvoeatam esse nationem affirmat (per quem Franci vocantur)j quaefabula tum l30te patuerat; namiam Laurentius Lydus de magistr.HI 56 Et ~1€1l6vo~ nuneup3otos esse audiverat, idemque accepitIsidorus orig. IX 2, 101. Ceterum narratio in Hieronymi Scarpsoprior fuisse videtur, inde transcripta in Scarpsum Gregorii 7.

11. Proeedente oetavo saeculo in "gesta FrancQrum" sivein "libJ'um historiae Franeorum" haee illata sunt quae prorsusdifferunt 8 : post excidium Troiae Priamum eum Antenore magnoque

1 In Sitzungsberichte der säehs. Ges. der Wissensch. tom. XVIIIa. 1866 p. 257 sqq.

II Die Quellen und der historische Werth der fränkischen Troja­sage. B~mnae a. 1875.

B 1. 1.4 v. Kruschii editionem in Mon. Germ. hist., seriptorum rerum

Merovingicarum tomo II p. 93.5 Dubitat Wilmanns 1. 1. p. 115.6 Cf. Mon. Germ. 1. 1. p. 45 sq.7 Vide Luethgen 1. 1. p. 33 sqq. et Krusch im N. Archiv der

Ges. f. a. D. Geschichtskunde t. VII p. 439 sq.; item HeE'ger 1. 1.p. 13 sqq. Aliter W. Wilmanus Beiträge zur Gesch. d. älteren d. Litt.fase. Il p. 114.

8 Cf. Mon. Germ. I. 1. p. 241.

Da Frll.noorum Gallorumque origine Troiaull.. 509

exercitu Pauuonias ingressum esse iuxta Maeotidas paludes, civi­tatem ihi aedificare coepisse et appellavisse Sicambriam. Post"multos annos" sub Valentiniano bellum Alanorum fuisse; quospostquam deieceriut Troiaui, Franeos esse appellatos, hoc 6stfe r 0 s. Post decem annos aciem Valsntinianus imperator contraipsos Fl'ancos direxitj turn cecidit ille Priamus aomm fortissimus.Mox ,,80 SicambriaH egressi "in extrernis partihus Hreni fluminisveniase" dicuntur. Porro nominantur Priami filius Mll.rchomir,.Antenoris filius Sunno, Marchomiris filius Fararnundull, FaramundiQhlodio.

Fabulam II ex fabula I trausforrnando natam esse non possefacUe perspicitur. Franeorum nomen divarsa ratione explicatur,de .qua rursus cODspirat Isidm'us qui 1. 1. etiam haee: <alii eos aferitate morum nuncupatos esse exilltimant ~ Emergit Sie amb r i a enomen quod oppidum esse infra videbimus; denique in Pannoniiseonsedisse Troianos audls, quod ut diffart ab I, ita conspirat eumgravissimo auotore Gregorio bist. FrallO. 1I 9 qui fahulas hasquidem repudiavit universas, dieit tamen: t1'adunt i1lulti eosdemde Pannonw fuisS6 clegt·llSsus ci pt'imum quitlem littom Rheni amnisincoluisse.

III. Aethieus denique in eosmograpbia quem saeculo VII ad­Bcribunt1 Franeorum quidam populum prorsuB ignorat, quod gra­vissimum ast; non llOVit ille nisi Francum quendam Troianmn 6tVassum, utrurnque ex regia natum prollapia, qui Qum Romlliobelligerant; DlOX Francus .... et Vassus videnies se sttperaios• • • . pulsi a sedIJ statirn Raeiiam penetmntes ad invia ei dcstwtaGermaniae perventwunt laevaque Maeotidas paludes demiUenteB mm'epraedonum • • . , aiquc lat"onmn degenies urbem conBt"u'um; Si­chambl'iam barbarica Bua Ungua 1tUnCUpant, idem (legas id llSt)gladium et arcum" (.Aethicus ed. Wuttke p, 77).

Haee ipse .A ethicus sibi proprio Marte finxisse nou videtur iDam ad l!'rancorum origiBem explicandam fabula haee quoque in­ventil. fuisse debet; tarnen ipsos FraneosAetbieus non novit iigitur aceepit rem ab aliill, nesclt origillem Francofum iuda de­ulleipoBse II omninoque quo consilio :ficta fuerit dissimulat. Con­cordant autem fabulae II et III hac in Te, quod ad Danuviiripas Maeotidasque pll.ludes TroianOB consedisse tradunt, nisi quod

1 Scilicet post Isidorum et Mel'ovingorum aetatß; of. Fr. HanseDe medii aevi stud, philoI. Vratislav. a. 185G p. 7 sq;

II Cf. Luethgeu p. 20 sq.

610 Th. Hirt

hic Raetia, illic Pannoniae memorantur; sed etiam de Sieambriaeurbis nomine eongruunti quod nomen ex gladio et areu derivandoAethicus quid sibi voluerit infra reputabimus. Dellique in IIAlani, in III Albani occurrunt mim nominum similitudine, ea tamendiversitate, ut contra Alanos pugnent Franci, Albani Franci ducissoeü fuisse dicantur 1.

De Fredegarii fabulae inveutione eoniecturam fecH Heeger1. 1. p. 19 sqq. Aethicus vero utrum post Gesta Franeorum cosmo­graphiam scripserit necne omnino ambiguum est; Gesta Fraucorumei cognita fuisse certe adhuc probavit nemo 2. lam vero neque fa­bulam I ex II neque Ir ex I derivari posse unus quisque condona­bH; neque vero sive I ex III sive III ex I derivabitur. Deniquene II quidem ex UI defiuxit; nam in illa quod nominantul' Panno'niae, id Aetbico non debetur, sed ei auetori qui eum GregorioTuronensi conspiravel'at. Patet etiam eum qui fabulam III in­venit, Francorum nOmen ex 'Franci' regis nomine, non ex 'feri­tate' explicare voluisse, ut hae quoque in re discrepent II et

1 De AlbaniB his, quibuB etiam Albae Longae memoria admixtaest, v. W. Wilmanns p. 127.

2 Seilieet neque Krusehius probavit Mon. Germ.!.!. p. 220 nequeHeeger 1.1. p. 12 sq.; qui ambo comparatis inter se Gestis et Aethieo etIsidoro mirifiee lapsi sunt. Sie seilieet Isidorus IX 2,27 de Germanis:.•• immania COrp01'(I, im'lllane.sque nationes saevissimis iluratae f"igo'l'i­bus, qui mores ex ipso coeli 'figm'e tmxC1'unt, feroces animi et se1l1:pet'inilomiti. Sie AethicuB p.11) ed, Wuttke: quod sint inmania corpora im­manesque nationessaevissimis m01'wus duratae, aileo inilomiti, (ligore et'l'igore (el·entes. Sie denique Gesta c. 6: inmania CO"p01'a . , inmanisque na­tiones sevissÜnis dumtae sempet·fJ.ue indomiti ferocissimi. Iam Heeger Kru­schium secutus haec eoncludere ausus est: <Ausserdem haben die Gestain dem Ausdruck Isidor's saevissimis duratae frigorilms gedankenlos dasletzte Wort weggelassen; Aethiclls sucht diesem Mangel abzuhelfen undfügt sE\ltsamer Weise nlOl'ibus hinzu!' Sie effici ille putat Aethicum nonIsidorum, sed Gesta inspexisse; qua in re plane oaeeutivit. E oontrarionon Gesta, sed Isidorum potius adhihitum esse ab Aethico eertissimeapparet, nam Aethicus dedit f"igorc et rigo'l'e; quae voeabula undetandem manarunt nisi ex coeli f'igore et f'l'igo'l'ibl~S lsidori? Indidemautem Aethiclls illud 7/lO'l'ibus desumpsit, nam Isidorus: qui mores ex, , .rigore traxerl~nt; contra in Gestis neque 711m'es adsuut neque ",igol'neque f,·igus. Quibus similitudinibus' luc1l1entissimis observatis summaoum necessitate colligitur non ad Gesta, sed ad ipsum Isidorum redireAethiei verba, Ceterum nonnulla sane in;Gesta etiam diligentius ex lsi­doro transcripta snnt quarn ab Aethico; viele Krusehium; qua tamenre nihil effici in propatulo est.

Da Francorum Gallorumque origine Troiana. 511

XII; disoreprmt etiam de .Alanis atque .Albanis, ut Priamllm illumtaceam et Valentianum in II nugatorie ooniunctos.

Itaque saeeulo VII variae de Franoorum origine narrationesoiroumferebantur; quaeritur utrum novioiae tum fuel'~nt an exvetustioribus fontibus delatae sive ad .Aethicum sive ad Frede­gluinm. Qua in re iudioanda est sane quod mireris apud Gre­gorium Fl'anoorum bistorioum saeculo VI aItl1ln de Hs esse silen­tiutn. Cavendum vero ne nimium huie silentio tribuamus, Potestenim Gregorius eas neglexisse videri propterea quill. hlU'iolationes

. debito ineptiores putabat nimisque a vero et ab ell1endatatem­porum ratione abhorrentes. Utque Fredegarium et Gesta Frau­eOrRm seeure miltamus et de .Aethieo solo eonieeturam faeiamus,liune non propria Minerva fabu1am finxisse et supra diximl1s etinfra probabimus ; Gl'egorio vel'O hio fons ex quo .Aethieus suasibi prompsit, facHe ignotus esse potuit et delitesoere; quod eofaeilius statuitur, quill. tantnmmodo da viro Troiauo, cuius Francinomen, loquitur .Aathious, hune (Francum' patrell1 sive originemgentis fnisse Franeorum nullo verbo assarit.

Iam vero in .Aetbioum animmn dh-igamus. Qui oosmo­graphus neque temporum nimirum l'ationes accurate observavitet terrae regiones diversosque orbis traotus audacissima ignora­tione permiscuit. Ceterum lieat nugatorem vooemus et impostoreminaniumque captatorem ventoSUll1 somnulentum subdolum, nonita tamen deformavit res quas acoeperat, ut nou ex sterquilino uobistamquam margaritam eruere conoederetur.

Et ma.ximi ponderis Vassi Troiani nomen est, quod AetM­ous servavit, tauti soHioet aestimandum, ut vel propter hoc nnummaior his in rebus auctoritas .Aethico sive .Aethioi auctori ae­o1'eseat; quall1 rem infra. pluribus agitabo, Aetbici auctorem Gre­gorio antiqniorem fnisse oonfirmabo. Hoo ipsum de Vasso argu­mentum quill. et Zarncke ot Luethgen 8iooo pede transierunt, adfluem quaestionem non perduxerllnt. Neque Heeger quill. .Aetllicumsprevit, verum asSeOl1tuB est.

SUperElUnt autem qllibus fabulae III opem feramus sive eiusHdem et auotodtatem multis numeris superiorem esse demonstre­mus. Et primum emendatiorem praestitit oomputationem saeon­lorum; Dam quae in III satis apte Romuli aevo aooidisse feruntur,in II j'l.ll Valentiniani saeoulum l'idicule adsoripta Bunt; atque inI tres hominum aetates sive regna Priami et. Friga.e et Francionie8ufficere visae sunt, quibus vasf.um tempus inter Troiae excidiumet < Pompeium consulem) quod interoedit, expleretnr -- ut (le Pom-

512 Th, Birt

peio ipeo taoeam qm In I oum Franeis 6t Saxonibus bella gerit;quas ego nugas brevitati oommlenB supra, eum da fabu1a I referrem,consulto omisi. Itaque ipsa temporum ratio observata magis oom­mandat Aethioum quam Fredegarium aut Gesta Franeorum.

Sequitur 10eus qui est de voeis Ji'rancus signifieatu. Etfuit qui Franeos, i. e. <1>puT"fou~, voeari opinaretur quill, cridandoftdem frangunt' (Vopiseus in vita Proeuli 13,3). Graeous rhetorhuno lusum sibi conoessit: TEVOe;; ,KEATtKOV ••• OÜTWc; EU TrE'<PPlXTj.lEVOV rrpac;; Ta TWV rrOAEj.lWV €PTlX w<iTE ••• OVOj.lUZ:O'\ITCU<1>PlXKTOi' 0\ bE. urra TrOA),WV K€KAllVTlXt 4>paTKoi (Libanius Eie;;KWV<iTaVTa Kai KWV<iTnVTtOV UI 316 R.). A < ferocitate' nomendeduei iam 8aeou]0 VI aceepit l8idorus (supra p. 509); idem vel'OIsidorus ab atiis esse deduetum ex ccuiusdelll proprii dueis no­mine'. Hane sententialll 1atissi1ll6 patuisse eodem saeeulo VI oon­ftrmat Byzantinus seriptor Laul'entius Lydus, E~ nTEj.l6vo~Franeosappellatos esse ,eommemol'ans. Itaqne Isidorus et Laul'entins etiameil. in re couspirant, quod non regem, sed ducem fuisse aiunt. Ethaee quidem sententia non solum in fabnlam I tl'ansiit, ubi Fxaneioindueitur (nisi quod pel'pel'am rex, non dux fuisse perhibeturFra.neio), sed subest illa etiam fabulae II!. Ham etsi Aethieusipse gentem FraneorUlll omnino nou respieit neque ideo ex Fra.neosuo Troiano Franeos derivat, tamen olim hane fahulam eo consilioeompositam esse neeessario praesulllitur, ut ex duee aliquo anti­quissimo eponYlllo et arehegeta nationem Franeieam ortum ha.buisseappareret. Fuit igitur ea. fabula ipso Aethico sine dubio antiquior.Ceterum Aethieus Francum non regem dicit, sed utrumque Fran­cum et Vassum ex regia. Troiae proaapia l'emansisse.

Pluribus porro in Sichambriae urbis vel civitatis mentioneimmorandum est, quam Aethieus a Franeo et Vasso Troianis fereinter Raetiam et Maeotidem conditam essß Elomniatj id ipsum exfabula III transiit in fabulam II. Ruius urbis commeuticiae in­yentor novel'at sine dubio ex Sygambris uationem Franeorum pl'O­fectam esse i eonditur nempe Sygambria, nondulll eonditnr Franeia.Incipit autem Franeorum naUo clara haberi iam tertio saeeulo(prima memoria apud Vopiseulll Aurelian. c. 7 ad annum 2(1)Sygambrique tum ipsum coepti sunt oblittera.li. Harn nomen Sy­gambrorum ut a poetill doete conservahatur, Claudianum dioo,Apollinarem Sidonium, Venantium Fortunatum, Remigium 1, quin

1 Cf. Roth 1. 1. p. 45, et 36; Muellenhoffium in Zeitsoh. f. deutsch.Alt. XXIII p. 26 sqq.

Da Frallcorum Gallorumque origille Troialla. 613

etiam Pll.uli et Petri cll.rminll. 1, ita tamen a vita et linguae usuill.m qUll.rto fere saecu]o (lerte alienissimum fuit!!. Cuius rei cer- .tissimum documentum Ammiani Mareellini bistoria est, quippequi nusquam Sygambros, ubique Franeos scripserit. DelJique lieetClaudianus Sidoniusque synonymos esse Franeos et Sygambl'Oscompertum hll.buerint, fortasse etiam parti alicui Franeorum diu­tins hoc nomen inhaesisse acceperint, nnsquam tamen id nOVlsseseprodunt, Sygambros Franeis priores fuisse et ex iHis hoa oriun­dos. Id ipsum noverat auctor Aethici. Nam Siehambriam urbemanteil. extitisse testis est quam nationem Franeorum; itaque nertequarto vel quinto saecnlo neqne vero postell. primum Aethici fabu­lae aUl\torem Hornisse statnerim. Ceternm nomen Sygambrornmapud Orientis partiu~ Bcriptores diutius obduravit; nam LanrentiusLydus da magistr. Irr 56 Instinianum non con~ra Francos, sadcontra Sygambros bellum parasse refert, deinde adicit, nunc qui­dem a Rheni et Rhodani aecolis eos Franeos nuneupari, et quidemli; nT€1l6vo~; idem I 50 Treveros e6voc; ra),aTlKOV ad Rheniripaa habitantes reeenset, haec autem adnotat: eos ab !talis Sy~

gambros, nunc vero nostro tempore (Kaß' i],.u'i~) a Galatis Francosdioi 3. Seusit igitur in appellatione et temporis esse diversitatemat nationum.

Simul in ipsius nominis 8ichambriae explanationem est inqui·rendum 4• Et primum quidem vel hoc memoratu dignum, quod voca­bulum femininum 811gambr:~a in litteda antaquis universia nusquamoccurrit praeterquam in fabulis quas traotamus III et II et apud Clau­diallum in Eutr. I 383, eum inter GraeooB poUus nLUTaIlßp(~ semelapud' Cassium Dionem legatur. Valuit fortasse aHquid etiam 11aoin re Claudiani poetae, qUem tum fere totus orbis manibus ver-

1 A"noaldus manans a stirpe Sycambm Poet. aeri Carol. J p. 61v. 46 j cf. Gregor. Turon. II 31.

II Nil valet quod co'ntrarium vel'um esse asseverat Felix Duhn inKoenige der Germanen t. VII (0.. 1894) p. 20, contentus sola Claudianipoetae testificatione, qui nimirum ubi barbaros victos esse lactat, am­plificationi ita studet, ut nomina sine sellSU cumulet et iuxta ponatSygambros et ;Franeos quasi non Unll. haee natio esset. Multo rectiusMuellenhoffius 1. 1. iudieaverat, in eo tamen nimius, quod iarn apudMartialem et Iuvenalem nomen hoc pro Germanis nescio quibuB poeticalicentia positum esse contendit.

8 L\l'fdJ.4ßpO\lC; aOTO\)(; "ITaAol, 01 OE raAdTat cl>pd'fKO\lc; Ka9' TjJ.4Cl<;E1TtqJ1Jldto\low.

4. Iustum nimirum veriloquium Muellenhoffius fecH 1. I.

Rhein. Mus. f,'l'hllol. H.F. LI. 33

514 Th. Birt

llabat, memoria. Deinde Aethious sie nomen interpretatus est ut. soriberet: Sichambriam ba!'barica BUa lingua nutwupant, id est

gZaiJium et a!'oum; in quihus verbis exoutiendis iterum Claudianusnobis auxilium feret inexpeotatissimum. "Barbariea" i. e. Franeioalingua Sioambriam "gladium et aroum" signifioare neque soimuaneque oredimus 1• Neque enim moa oultros validos "quos vulgoscramaaaxos vooant" ex Gregor. Tur. hist.IV 51 in oomparo.tionemvooare ausim. 8icam ine~se visam esse in voois prinoipio diuintelleotum 6St. Propterea quaai lafro1Ws et praedonesSieambl'osdesoripsit Aethious (supra p.509); sicam enim latronum propriamesse sicariosque latrones dooet linguae Latinae consuetudo; itaenim glossaria antiqua: sica: •. , hoc maxime utuntur !lui apuditalos latrocinia efcerce,tlß; sicari: latrones in media ([aalibet ur­baes; sicarius •• A11O'Tll<;;4. eeterum swarius gladiator 5,

Deinde quo sensu Aethious in 8.lter8. nominis parte arcumlatere signifieaverit, 'Videamus. Certe de areu sagittariol'nm vixoogitabimus; vix enim mere Parthorum sagittarii fuerant Sygambri;Taoitus Germ. o. 6 inter tela Germanorum gladios, maiores lanceaa,hastas sive frameas, denique missilia sparsa recenset, quas sagittasesse addubitaveris. Certe in proelüs vix usquam iis uti videmusGermanos 6. Contra de Fennis Taoitus o. 46: sola ifi sagittis spes.Etiam Agathias II 5 negat inter Franoos esse sagittarios. Aoaeditquod in vooe Sicambria ad arcum nihil adsonat nisi forte litteraeduae a et r; quomodo igitur in Sieambria. arons agnoaoebatur?Itaqne Biont AethiauB in explicatione nominis non ipsam sicamattulit sad gZadium sieae suppolluit, ita pro areu quoque aHudvocabulum et aptius anquiramus. Suspieot oogitandum esse dasica et Kall1T~, quasi Bit 8icacamb!'ia; Kaj.l1TTj enim eurvatnramsive rem areuatam valet, et aonferenda maxime erunt K<X/l1Tv),a

1 Franeum sive Franehonem ex franca derivari, guod missile par­vnm significet per deminutionem ex framea formatum, non neseiusSUDl. Aethicus vero potius sieam et aroum inesse putavit, qua in TebarbanoaID linguam observasse nOIl videtuT; aptius de Saxone hoa eon­tendisset, eui voei sahs nomen Bubest, id est brevis gladiolus.

2 Corp. gl. lat. V p. 611.B ibid. V 332, 64.4, ibid. II 183, 32.ö e. g. V 332, 56; 389, 57; 482, 7.6 Praelongas hastas videmus Tao. anno n 21; cf. Tao. his t. V 18;

Ovid. ex Ponto III 4, 97. Apud Franeos bipennis fuH quam francis­(Jam appeIJabant: Gregor. Tut·on. hist. Franc. IV 10 et 11.

Da Francornm GaUorumque origine Troiana.. 516

TOta Homerie~. Egregie buie subveniunt suspieioni illi gla.diiGallorum quos ourvatos et uneos memorat Diodorus V 30, 4:: TaI!€V rap EiqJll ~AtKO€.tbil bt' ÖAWV &.V<XKAMtV E!XEt 1• Neo minusapposite etiam glossam falsi Philoxeni inieiam qua ipsa sica siegraeee redditur: 8ioa: 9paKtKOV HqJoS ~mKIXI!'lfEl;;ll. Quibull pen­sitatis Aethici auotorem ad sicam €mKal!'lfi'j vel aronatum gladium"Sicambros" referre voluisse verisimile puto.

Quid vero Olaudianus poeta.? Ecce iubet ille ubi pacatumRhenum esse gloriatur, et Salium iam rura colere et Sygambrum"fiexo8 gladios in fdeem ourvare", de oone. Stil. I 222:

Ut Salius 8 iam rurs. oolat fl ex 0 B que S yg a mb ru sIn faloem eurvet gladios.

Et primum hoo ipsum oaSll factum 6SS6 nego, quod poeta, sioutAethious, ubi Sygambrum memorat, etiam glailium ponit, quisoilioet gladius in Sygambri nomine certo inesse oredebatur. Ac­cedit quod fiexo8 gladios dixitj hoc quod est fiexo8 iuxta curvetnonne poeta docto et eleganti indignum videbitur? misere enimabundat atque superHnit. Itaque olim (loITuptum locum dicebamquill. "Hexos gladios curvare" intolerabile esse sentiebam. Nunevero postquam Aethioo auctore Sygambrum ad exemplum Gallornmuncos sive Innatos gladios gessisse didioi, tandem quid fIexi gIa.diisibi vellent percopi ot ita Olandiani verba interpretor, ut SygamberRheno paoato gladios BUOS <falcatos > sive sioas EmKIXIJ.'lf€l~ etiammagis curvare, i. e. in falcem veram curvare iubeatur.

Quae cum ita sint, effoetum est oam certe Aethiei narra­tionis padem, qua nomen explioat, ad annum 400 quo Stilioboconsnl celebratus eBt sive ad Hieronymi ascendel'e aetatem.

Quare ad testificationes Aethici iam paullo oonfidentius pro­vocare conoeditnr. Prodncimnr autem etiam ad hane conclusio­nem snstentandam: nempe non Francos solum, Bed iam Sygam­bros Troianos fuisse creditum est; nam Aethicus si Sioambriama Troianis conditam perhibet, quid tandem alind subest? Scilicet

1 G1adios Romanos minores fnisse quam Gallico8 attestatur CassiusDio 38, 49, 4. Ceterum covinnWIIl i1ltlm eogitemus Belgal·um.

2 Corp. gloss. lat. n 183, 31.a Ita, non Sl,evus legendum esse evici in ed. praef. p. CX; et cf.

indioem. ltaque quod Claudianus hoc loco SaUO/s eum 8ygam'tnis ar­tissime composuit, ad eos pertinet, qui Balios Francos ad Sygll.mbrosreferebant.

516 Th.Birt

hnins Siobambriae oives fuernnt certe Siobambri; Siobambri ergoTroiani.

ram vero glossam afFeram et raram opinor et utilem, quaminter excerpta ex glossario <abavus' maiore reperies propositamin eorp. gloss. lat. t. V p. 631 n. 45; est antem haeo:

Sycamber fraMUS qui ef teucruB.Quae gIossa etiam in gloss. cod. Vatic n. 1471 aio abbraviat.ainventaest: Sicamher: franC'ltS (ibidem V 545, (5). Glossarium(abavus' quod dioitur in oodioibus extat sa.eonIi VIII-IX. Glossasipsaa ex remotiore thesauro in codioes demanaBse oonstat. Ineuntisaeeulo VI vel Prisciani fereaetati hoo glossarium et Graeoo qui­dem a.uotori adsoripsit G. Loewa in Prodromo gl. p. 97. lnsuutpoetica.e dictionis non pauca., insunt prisoi, insunt plurima. volgarissermonis voca.bula..

Nomina. ax geograpbia. aa mythograpbia deprompta non itaspissa in istis serac la.tinitatis thesauris deprehendimuB. Cumglossa hac quae est de Sygambro apte contendi possit quod e. g.in oodieis Oassinensis gloflsario lagimus B81lilis: urbs Biciliae (sio)et. Secas: proprium nomen (Corp. gl. V 578,56 ct 47); Sperchius:amnis est (V 579, 4) j Poonus: nomen {luminis thesalice (V 575,16); Peucis: nomen insulae (ibid.22); magie etiam: RO'l1la iunior:constanUnopolis dicitur (V 578, 2); Patara: ci'lJitaB Ziciae (574,41)j Bicania: sicilia a sicano rege dicta (V 557, 51); item in eod.Caasin,: Rome conditor: certttS ne.scitur; saZustius dicit initio tro­iani eam condidere; uergüius ribebandro; ennius et alU a romulo(V 578, 3); porro<in glossis ab <absans' Iliades mulieres t,'oianeet Ilittm civitas Troiae (IV 412, 44 f.); in ip!lo glosB. abavuBmaiore: Bistonia tracia (IV 593, 7), quin etiam Bistimia,(l troiae(ibid.11)j quoeum eonfarantur glossae Sealigari: Bestemiae: troiae(V 592, 58) et Besonties Uraces (ibid. 67).

Denique aptissima adporta.bimus glossam sat frequentem quaeaudit Getae: GaU val Geta: Gottus; vide e. g. IV 604, 25; IV82, 35 sq.; V 600, 42 sq. Sie nempe etiam Sygamher Francus;Geta enim et Bygamher inusitatiora et magis poetica nomina;Gottus et Francus detrita et trivialia.

Quibus praamissis iam ad expeudenda verbaSygamber: Franeus qui et Teuerns

aecedere lieebit. Habes Teuerum Franeum eundemque Sygam­brum. Cel·tum est boe loeo non solum Franeum, sed etiam Sy­gambl'um et hune qui~em potissimum Teuarum esse nomillatum;

De Franoorum Gallorumque Qrigine Troiana. 517

nam bio lemmatis looum teuet; ad buDO igitnr et priol'em et al­teram interpretationem referemus. Idem aliorum locol'um oom­paratio persuadeat: velut in glossis oodicis Sanga.lleusis n. 912Boriptum est (IV 241, 80):

Gete: gothi; et traoesubi primo obtutu apparet non Gotho'l Thl'aoes fuisse dioi, sedGetaa. Poterat igitur etiam soribi: Getae gothi qui et traces. ~i­

mila\ V 582, 29: Vasterna: genus currus; ct est ge1'~s. IpsRm vo­oulam qui adieotam videbis in gIOBSl!. Soaligeri V 601, 33 quaeaudit:

Hauatrum: rota hauritorium qui et girgillus.ibidem 596, 42:

.Caldioum: foria deambulatorium quod et petibulum dioiturjplenius gloss. Vatio. Rag. Cbrist. V 583, 10:

Baan: ornamentum oolli est ex auro et gemmis pretioaissi­mum quod aHo nomine torques potest dioi 1.

Quodsi stabit haeo interpretatio sique iam Sygambrum Tou­orum fuisse tradehant, peroipitur unde faotum sit quod in rabula,quam AethiouB sorvavit, Sioambriam Mndere feruntur Troiani.

Na varo Haganum heroem de Tronje omittamus. Qui glossaeillins tanquam vivum exemplum eRt et ita praeolare ei convenitut nU iucundius adferri possit. Etenim in saeouli decimi da Gual­tario poesi magnus Haganon <Franous' quidam oompluribuB loeisvocatur, idem vero' Sicamber' (lusce 8icamber v. 1455), idemdanique etiam <veniens de germine Troiae' (v. 50). Habes igitursimul et Franoum et Sygambrum et Troianum sive TeuornmHaganonem.

Sed etiam aHud in glossa est quod admireris; quod enimin eil. Sygamber (sive Franeus) non Troianus, sed Teucrus diotusest,omnino contra expectationem factum puto. Numquam enimisto aovo, ni fallor, nisi forte poetico sermone Teuornm legimus,semper ubique Troianum 2; ita fabulae tres a quibus sermo hioorsus est, ita Aathious omnino et totus Dictys et Dares totUll,idque Bolum in nationum recentiorum linguas migravit apudBenediotum Maurannm et Konradum, id solum in Eddae oarmina.et Saxonem grammaticum, ubi semper Troia, Troiani, numquamTeucri Nos vero Turcorum barbarae gentis apposite reminisoamur.

1 In duplioi nomine adferendo qui et frequentissimum apud auti·qUOll in insoriptionibusj vide G. Wilmannsium exempl. inser. t. II p. 406.

2 Praeter glossa.ria ubi Tetlcria V 1m, 22; cf. 132, 46.

518 Th, Birt

Nam unde factum esse dixeris, quod Fredegarius non solum Franeoset Maeedunes, sed etiam Tl1reos ex Troianis provenire aecepit?Certe nemo ex Troianorum appellatione Twrcorum nomen derivarepoterat j poterant ex nomine Teucrorum, apparetque ipsa. simili­tudine vocum TeUKpOt;; et TOUPKOll; in hano Tnreioae gentis origi­nationem pelleetos esse fabulatores 1• Quid~ quod in Snorra Eddaut Thor deus eum Heetore, Lokius eum Ulixe, ita etiam Teuorieum Tureis (Tyrkir) aequantur (ed. Hafniensis tom. I p. 206).Scripserat igitur olim aliquis non solum Macedones et Francos,sed etiam Turoos esse C Teueros' j quod tamen Fredegarius neglexitprimariamque inventionem obseuravit supposuitque fabulosum quen­dam TorGotl~ Bive potiuB TOr'quotum ll (i, e. Torquatum!) interTroianos regem eleetum, ex quo nomen gens Tureorum aeeepisset,Denique hae quoque ratiooinatione eo oompellimur ut fabulae deTroiea origine formam aliquam Fredegario antiquiorem extitissestatuamus.

Turei autem labentibuB saeeulis etiam Teuerorum ultoresverosque TeuerOB se praestitere; nam sieut Graeei olim Troiameeperant, ita Tm'ei postmodo Graeeorum eaput Constantinopolim.

Cur autem Troiani videri volebant Franci? cur Sygambri ~cur non proavum sibi Graecum sive heroem sive deum praetulere~

Aliter eerte ii, qui 6t Hereulem apud Germanos fuisse memora­bant et ab Dlin, quem ad Rhenum e1'1'or ille fabulosus detuUt,Aseiburginm esse constitutum et aram adeo ibi inventam esseUlixi conlleoratam (Taoit. Germ. 8).

Quaestionem solvet qui ad Gallorum oonsuetudinem atten­derit j valet enim de Gallis idem quod de Francis Sygambrisque j

sanguinem Troianum 6t ipsi iaotaverant. Cuius rei testimoniadoote eongessit Roth L L Nos vero ad Properti loeum desperatuma quo pl'ofeota est oratio recte iudioandum hao tandem via' de­veniemus,

Et Sygambrorum quidem pars iam ab Ootaviano Augustoin Gallias traieota est et eollooata <in proximis Rheno agris>(Taoit, anno XII 39; Suet. Aug. 21; Anrel. Vietor epit. I 7).Anno vero 310 p. Chr, iam < intimas Franeiae nationes ab ultimis

1 In ItaUa hane Turcici nominis interpretationem saeenlo VIlaotam esse statuit W. Wilmanns p. 117; our minus apud ipsos Byzantinos ?His enim Franoos liE l)T€1!6vo~, i. e. ex Fra/neo appellatos esse eerte

Dotum foit (v. suprll.).2 Cf. Kruseh l. l. Wilmannsius contra p. 114 sq. TOr/Joth nomen

prius fuisse, inde Torquotum per errorem factum esse sustinet.

De Fra.n.oorum Gallorumque origine Troiana. 519

ba1'bariae sedibns avnlsas in deso1'tis Galliao rogionibus colloeatas'eBse audimus (Pauegyr. VII dietus Oonstantino e. 6) j seHieet ter1'/\tum nominatim Gallicana fuit, al'ationem vero et agriculturambarbari sin Franei fere totam u8urpaverant (Liban. dli 'IOI.lXtaVOV

aUToKp. p. 879 R.). Qui ut identidem expulsi 8unt, ita. usqnerevenel·unt. Igitur num mirum dixeris, si itlis saeoulis barbat'o­rum dominantium ingenium eonlluetudini 8e aeoommodavit G ll: l­I 0 flu m qui omnibus tune artibus et eruditione ftorobant P Sie vietaGraeeia aibi vietoros Romanos subiugavit. Eaque Gallorum ot Gor­manorum semper fuit cognatio, Oll. eonsanguinitas, ut hi illis facilemuIta ooncederent propensique esse deberent ad originem non di­versam, sed eonsimilem sibi arrogandam., Talia in rebus divinis aeoidisse eonstatj nam Oaesar Ger-

manos affirmat deos fere non duxisse nisi eos quos cernerent veIutBolem (VI 21, 2), contra de GaUis Oaesar: deum maxime Mer­curium colunt (VI 17, 1); at vero Traiani aevo idem deus Mer­eurius a Germanis reoeptus est ita, ut Taeitus Germ. 9 Oaesarisverba eum exseriberet, in ipsos Germanos transferret haee: deo"ummaxime Mercurium colunt. !tem Tacitus 1. 1. Germanos nal'ra.t'lita.re Mereurjo humanis hostibuil); prorsus idem de Ga.llis 11.0­

eepit Minueius Felix 30, 4: Mercurio Gallis (ritus fuit) kumanasaut inhumanas victimas caedere, quae Minueii verba moneo eumTa.oiti verbis magis eonspira.re qua.m eum Oaesaris expositioneVI 16j bie enim Merourii nomen praetermisit; ceterum Oaesar etMinuoius ea de GalliB tradunt quae Tacitus de Germanis. Atqueeiusmodi etiam plura addi possint velut de Germanis Tacitusc. 11 nec dierum numerum, ut nos, seil noctium computant, idemOaesar IV 18 de Gallis; qualia eongessit Antonius Lueckenbach1.

Denique Apollinis 'medici' religionem a Gallis ad Germanos pro­fugisse testis est Marills Victor Aleth. III 207 sq.2,

lam vero de Gallis testimonia pauea quidem sunt quae pro·feram, sed sufficientia. Exordiamur autem ab ipsius Aethioi 're­latioue supra a.pposita.

Apud Fredegarium solue Priamus Troia relicta primusauotor atque rex Francorum fuisBe perbibetur; quod qui com­menti Bunt, inanem nominum similitudinem captarunt: nam Priamusfere idem sonat quod p,-iml'8; propterea (narrat historia (Fl'aneoB)

1 De Germaniae Taciteae fontibus, Ma.rpurgi a. 1891 p. 28 sqq.II Ad huno locum me misit Ed. Schroederi collegae doctrina.

pervigil.

520 Th. Birt

Priamum pt'imuln habuisse regem'. In Gelltis Franeorum eo pro­vecti sunt. ineptiarum, ut duos heroes et Priamnm et Antenoremprilno iltisse narrarent; an etiam (Antenor' tamquam homo •ante­rior' videbätur? oeterum de hoc Patavii eonditore nihil in Gestisscriptum est nisi eins ftlium fuisse Sunnonem. Multo exquiaitioraAethieus aceepit. Qui de Priamo apud illoa stupide illato nibil, nihileUam videlieet de Antenore; sed Troianos duos, ex regia prosapiaqui remauserant, proponit semper eoninnetos Francum et Vas8um(Aeth. ed. Wuttke p. 77): Nempe Franeus et Vas'Sus eum Ro­molo dimicant, FraneuB et. Vassus foedus apnd Albanos patra­verant; eum Franeo et VasBo denuo a Romulo pugnatur. Franeuset Vassufl per fugam lapsi evadunt. Franells et Vassus videntesse superatos Raetiam penetrant, Sichambriam urbem eoustruuut.De ipsa yero Franeorum nation6 nibil aoeepit Aethicus, pergitibi Romuli faoinora plurima narre.re, ]j'ranoum et Vassum nonnovit nisi esse TroianoB.

Summi pretii esse scrva.tam Vassi memoriam supra dixi.Da quo oum docte nuper ageret Mowat1, quill. ad Aetbiei yerbanon attendit, I'em non expediisse videtur. Certe Vassi nomen minimeftotum est neque ab Aethico prima prolatum, sed quamvis tenebrisoft'usum, antiquum tarnen et venerabile. Nam ad deum indigenamrelaturnvidemus in titulo votiyo antiquo Bittburgiensi (apudTrevoros) ubi conseoratum est Mercurio Vas80 Oeleti (Brambaoh.insor. Rhen. 835); nisi quod inter Vasso et Oeleti punlltnm nonest in lapide potestque iunetim legi Vassoceleti; ceterum de leo­tione satis constat 2.

Neque vero hic Vassus vel Mereurius Vassus Germlmorumdeus fuerat, sed Gallicanus Arvernorum, Nam baeo quae sequunturGregorius Turon. bist. Franc. I 32 de temporibus Valeriani etGallieni tradidit; Ohrocus quidam AlamanrlOru,n t'ClV •. GaUiaspervagavit . . . ' Veniens vero ArVern1Wl (i. e. ad Arvern08) de­lUbrum iUud (juod GaUica lingua Vassogalate (sivo Vasso Galatae)vocant, i1~cendit . . . . Ouius paries duplelv erat, ab intf~s enim

1 Mowat Revue arcMol. a, 1875 p, 350. W. Wilmanus p. 126:'Francus und Vassus bezeichnen, wie die Namen deutlich erkennenlassen, die Theiluug der Macht zwischen den Königen und ihren Va­sallen.' Cui tamen s6ntentiaa obstat quod Aethious ambos modoex regio sanguine ,deduoit et parcs etiam exhibentur in hist. DaretisFrigii da 01'. Francorum (v Romania III p. 138 sq.) ubi haeo: F"igiogtmuit Jjhl.rlC"m et VassWlIl. eleganti.ssimos puet'QS atque efßcMes, dicun­twrque •gl.l1'mani ••

2 Cf. Mowat I. I.

De Franeorum Gal10rumque ongina Troiana. 521

de minuto lapide, a fm·i.s vero quadris sculptiB fabricatum fuit;habuit enim pat·i/.ls ille crassituclinem pedes triginta. Intrinsecusvero marmore ae museo variatum erat; pavimentum quoque aedesmarmore stratum.

Delubrum hoo apud Arvernos (Vasso Galate' vooatum satisolarum fuisse videatur et splendidum, neque tamen antiquum,sed reoeDS faotum; oerte enim quod intrinseoull variatum es.aedicitur marmore ao museo, marmor ilemum inde ab Augusti aevoadhiberi solitum, musivum autem ibi memoratum si forte nonaolum parietarium fuerit, sed etiam de oameris iDorustatis sit 00'

gitandum, non multum aute Plinii aetatem aedem struotam essearguat. Oeterum hane aedem seoure Mercurio adsoribimus. Saepe­numero enim < Merourio Arverno> dioatur in titulis; Plinii aetate(in civitate Galliae Arvernis' statuam Mercurii colosseam et om­nem amplitudinem statuarum viuoentem perfeoit Zeuodorus (PUn.u. hist. 34, 45), quam facHe ad Vasso Galate delubrum ret­tuleris 1.

Dubium. hoc, quid signiftcet illud ipsum Vassogalate. Etpersaepe apud GaUos idem Domen simul et looi et personae (sivedei) fnisse Batis cQnstatßj Vassnm varo primitus non looum s, aed

1 Fuit hio Merourius sedentarius; cf. e. g. Revue arah. 3. seroIV (1884) p. ~99 Bq. et 1883 II p. 367 Bq.

2 V. e. g. da Vesunna et deli. et \ll·be Hirschfeld in Westdeutsch.Ztscbr. VIII p. 136 not. 46; Mowat in Revue aroh. 40 p. 41 llq.

8 Du Cange S. V. Yassa de VasBogalate haeo: esse ibi etiam nunoIOllum qui 'le Vas saint Artem' audiat, i. e. templum S. Artemii; itemapud Delphinates in pago S. Gislt>ni looum esse qui 'le obamp du Vas'dioatur. Haeo tamen sie expIicari possnnt ut a Vasso homine sive deo

. in locum tranamigrasse nomen putemus. Gerte vasSU8 (in Gwa.llica.lingua gwas vel gaas) hominem, non loeum notabat; cf. Owen Pugbe,Diet. of the Welsb language (a. 1832) II p. 105: 'Gwas a youth. a lad,a yonng man. a page, s servant; Gwas gwych: a hero'; nam g'UYYc'hfortitudinem signifiaat; etism 'Gwasan: a youth, a page. Gwasaeth :service'; et cf. Zeussii gramm. Gelticae ed. II p. 120. Et famuli signi-

. fieatus reoeptus est in sermonem medii aevi, quo ministrum vassum.vassalum, etiam vassam, vassalam, vassaulum, vassore1l~ vocabant fuerunt­que ipsorum regum ministri nobilissimi 'vasei regales' sive 'vasai do­minici', oum drudis ooniunoti in capitulo GaroIi Calvi (v. Du Cange);haec in vita Ludoviei Pii legimus (Pertz Mon. Germ. II p. 608): or·ilinamt per totam Aquitaniam comites • . • nec non alias pZurimoll .qUOllvassos volgo 'lJocant ez gente Flranoorum. Itll.que 'liallSUS nomen personaleprimitus Gallicum fuerat, dllinde a Franois usurpatum et Francioumfactum est. Hine ost quod Francum et Vassum qU&lli fratres eon·

522 Th. Birt

personam indioasse su!!.clot Aothiou8,; dativnm casum et forma ipsacommendat et tituli modo adaoripti compal'atio. Itaque dedioatumtemplum {uisse (MerouriQ Vaaso Gal!l.tae), inde vero <Vasso Ga­late' nomen delubro postoa inbaesiss6 crediderim; id ipsum pro­bat titulus illa sio oonceptus: <Merourio Vasso Celeti' vel 'Vasso­celeti'. In quo illud Celeti ad graeoum l(Ell1~ non revocabis,magis ad Celu,tus quod cognomen Gallicum in titulis apparuit(OlL. XII 2565; 4502j III 3164; 5417); ceterum ipsum Celetipro CeUi soriptum esse suspioio est; nam forma CeUes aive Celtis,(nom.) v~reor na subsit Ammiani Marcellini verbis his 15, 9, 2:Aborigines in Gallia Celtis nomine regis amabilis et matris eius1Jocabulo Grilatas dictos, in quibus Celtis dativus esse vix poteat;id enim exponit soriptor unde gentis nomen traxerint aboriginesGalliarum; aunt autem et Celtae dieti et Galatae; et Galataequidem <ex matris regis vooabulo'; ergo Celtas ex ipaius regisnomine appellatos esse expeetamus; et notus est K€'bo<; Herculisfilius Celtarum nominis auctor1j apud Ammianum. vero po­test accipi Celtis pro genetivo ut ipsum nomen regis amabilisagnosoatur, potest esse aocusativus pluralis pro Celtas; certeemergere videtur Celtei~ llive Celtis rex reconditns oum matre Ga­lata 2• Idem nomen in lapide. Ea igitur inoonstantia fuit ser­monis, ut Merourium modo VIl.ssum Celtem modo VIl.SBum Galatampraedioarent.

Ceterum in Vassi nomine penaitando etiam Vasatum gentis

iuuctos videmus apud Aethicum, lled Ha, ut Vassum semper altero 1000

pODeret; nempe GaUus ipse sive 'Vassus' senus Franoi sive Francivllllsalull factus erat. Necessario tamen llumimus olim honelltiorem fnisseet lluperbiorem apud GaUos !Jassi notionem j aliter non dedioatum essetMercwrio Vasao; cf. quod supra. posui 'a youth, a lad, a young man>. .lude expHcantur nomina VassQl'iro, Vasioms et aHa eiu8 generi8. ltaquenatio potius et origo genuine Celtioa hac voce exprimebatur; quae tamen,ubi Franci regnare coeperunt, eum despeetu pronuntiabatur et in hu­milem seusum abibat ; ita knecht, olim equell, .nunc vero servUlldictua est.

1 Ha Parthenius erot. cp. 30: ubi Bretanni filia est Celtine, quamoompressit Hercules, filiull natull est Celtus; aimilia EtymoI. Magn.p. 502, 46; Dion. Halic. antiqu. XIV l.

\l A. Holder in Alt-eeltisoher Sprachschatz fasc. IV p.951 adfertlooum Ammiani, interpretationem non adieoit. Extat vero vox celtis,i. e. soalprum, quam ipsam origine Celticam esse facHe oonicias (itaetiam Skutsoh in Bezzenbergeri Beitraege XXII p.126). Ceterum duplexnomini8 forma etiam in Gallioo deo Tanarus et Taranis conspicitur (cf.A. Michaelis in Jahrbuch f. lothring. Geschichte vn (1896) S. 159 ff.).

De FranCOl'u m Gallorumque origine Troiana. 523

Aquitanicae recordemur j nec non et Vasionem Yocontiorum ClVl­

tatem adferam, quam Plinius tetigit, sive civitatem Vasiensiummemoratl1m in Notitia Dignitatum1 ; unde in ipsa iIla GalliaeNarbonensis regione Mm'ti et Vasioni dedieatum invenimuB(OlL. XII 1301). Porro Bellovesus et Segovesus antiquissima no­mina Ceitica (Livius V 34) j nomina propria etiam Dagovassus,Vassoria:; in titulo sepulcrali qllinti saeculi scriptum: hic 1'equies­eit .•. Vassio (Le Blant insel'. ehret. de Ia Gaule n. 72); cete­rum gentilieia novimus Vassius, Vassetius, Vassilius et oppidumVassiacus, hodie Vassy 2; item Vassillus villa fuit saeculo IX, hocsaeeulo Vassel nuncupata a.

Conseetarium est ut ille quoque Yassus, quem BcripsitAethicus,Gallus sit et ArvernuB et olim Trf€j.tWV ViBUB. Bit Gallici nominiB;nee sine apto consilio ab huius fabulae auetore Francum et VaBsumTl'oianos eoniunetoB esse dicemuB, Bed alt er 0 no mi ne Frane 0­

rum, altero Gallorum nationem plane designari. Ergoetiam de Arvernorum Troiana origine nuntius extiterat; eum nun­tium imitati sunt Franci. Utramque fabulam eonfiatam videmuBapud Aethieum.

Quam tandem coneluBionem ecce LueanuB poeta ita confir­mat atque eorroborat ut omnis omnino eximatur dubitatio; quiI 427 Bq. LeueoB Suessones, Sequanos, Belgas aliasque nationesGallieanas enumerans ad Arvernorum memoriam his verbis aceedit:

Arvernique ausi Latio se fingere fratresSang uine ab Iliaeo populi.

Itaque iam regnante Nerone Arverni Iliaeam originem affeetave­rant; mox Plinii aetate Mereurius ilIe eoloBseus apud eosdem Ar­vernos faetus, ipsum delubrum <Yasso Galatae' magnis sumptibusornatum est. Cogimurigitur in hane sententiam: Arverni Troianosse haberi volebantj apud eosdem Vassi divinum nomen inclaruitjAethieus autem eundem Vassum Troianae Btirpis dueem eumFraneo in oeeidentem faeit migrare; ergo antiquo ct genuine fontifabulam suam debet Aethieus; quae quidem eo saeeulo inventaesse dieenda est, quo Franei et Galli gens una videri et uniusstirpis propago haberi voluerint. Id aptum esse erediderim sae­eulo quarto.

Quodsi Franoos olim in Pannoniis eonsediBse multi trade-

1 Cf. CIL. XII p. 160 sq.2 Cf. d'Arbois de Iubainville Recherches sur Ja propr. fonciere

en Franoe (1890) p. 333.• 8 Ibidem p. 503.

524 Th. Bht

baut (v. supra p. 509), an 1100 quoque a Gallis in Franoos, 11. Vassoin Francum translatum est "I Da Gallis enim Iustinns 24, 4,: por­tionem eorum olim per strages barbarorum Illyrieos siuns pene­trasse et in Pannonia oODsedisse); nnde t divisis agminibus) aUosGraeeiam, aHos :Maoedoniam petiisse.

In delubro antem Mereurii Vassi Galatae, de quo rettulitGregorlns, piotnras musivioas conspiouas fnisse vidisti; hominumdepiotas esse figuras facHe suspioeris; quid igitur? DonDe Vassihistoria desoripta esse debnit? quod tamen neri non potuit siDeGraeoae artis imitatione. Itaque etiam hall in re Graeoae· siveTroioae fabulae aliquid subodoramur.

Huinsmodi fabutationcs qualem de Vasso Troiano audivimusin dclioiil! fnisse GaUorum altero exemplo ostendam. De Lugu·duno tradebant Momorum quendam et Atepomarnm fnisse, quioorvorum augurio obsequentes in huius urbis 1000 primum sibidomioilium oonstituerent 1; namque ( augurandi studio Galfi praeteroeteros oallent' qui iidem etiam in Pannoniam (duoibus avibus'penetrasse ferebantur (Iustinus 1. 1.). Mirum antem quod quiLngnduni natus est, Marei rnuniceps vooatur apud Seuecam inApotheosi o. VI. Vbi agnosoitur illa vox Marco, qnae non solumin Gallioo Mareomagum, sed etiam inter Germanos in Marcoman­norum nomine comparet 2.

Ceterum Vassi et Franei ooniuneta fata etiam apud poste­riores clan habita 8unt. Ex Aethico rem assumpsit 8ibi auotorOriginis Franeorum (quae in libro scripto saec. XII servata, prelodata eilt in Musei Rhenani iuriaprud. antiquioris vol. I p. 162 sq.)ita tamen ut amplinret, Frigios duos statuens et maiorem et in­niorem, iuniorem Frigium per sex generationes a Priamo sive a.Priami cognata deduceull, huius filios fuisse dicens Francumet Bassum, Sicambriam urbem ex Sicambre Franci fiUo nomenaccepislle. Simile est, quod in historia Daretis Frigii de orig.Franeorum, quae Fredegarii codioibus nonnullis interpolata est(v. Romania III p. 138 sqq.), Pherecides gennisse fertur <alium >

Fl"igionem belligeratol'em, qui annos sexaginta tre8 prinoipatumgelltis suae rexit; ({ui Frigio gemtit Francum et 'Vassum eZegan·

1 Cf. J. Jung Die roman. Landsohaften des rom. Reichs p. 219.De corvo Lugudunensi v. etiam Frohner Les Mus. de Flanee ta.b~ .15p. 59 sqq.; de Witte in Gaz. arch. IX p. 257 sqq.

2 Cf. quae dixi De Senecae apoooloeyntosi, Mll.rpurgi a. 1888p. XIV.-

De Franoorum Gallorumque origine Troian&. 525

tissimos puel'os atgue efficace's, Defuncto igitur Frigione iuniore..• itidem germani tyrannidem mutuo arripiunt1•

Interim (VasSllS > illo aevo apud Franeo!! in notionem famuli,, vassus domihieus) in eomiti!! sive ministri regii significatumtransieratj de quo supra verba feoi p. 521 in adnotatione. Undeetiam heroicum oarmon illius aevi a.ceepitj memorabiJe puto quodin poesi da Gualtario Hagano beros ot Franens idontidem et gel'­mine Troianus fuisse fertllr v. 50 et Sicamber v. ,1465, idemvero etiam vassus in v. 1331:

Innuit Ol'gO oenUs Vassum praeeedel'6 suadens.Ubi sane intellegere debemus vassallum sin administrum.

Bed enim de origine Troiana documenta nondum exbll.usimuo;alldivimlls Aethieum, audivimus Llleanum: reliqua quao praestoBunt in exitu eomponero offieium ast.

Ex Timagone qlli aevo Augusti de Galliae situ ao moribusseripserat, et alia et baee 'super origine Gallorum) aosumpsit Am­mianns Maroellinus XV 9: allt Aborigines fniso6 primumqu6 regemCeltem sive Celtim eum Galata uxore aut Herculem huc venisse,eoisse eum generosis feminis, liberos suscepisse aut (quosuampost exoidium Troiae fugitantes Graecos ubique diapersos 10cahaeo peeupasse tune vaeua'; ubi verbill guosdam fugitantes Tro­ianos notari veri oimile est 2. Itaque Timagenis aetate (quidam)certe (aiebant' Gallorum originem ad Troiam redil·e.

Quam opinationem magis etiam de Aeduill quam de Arvel'llisobtinuisse testes adfirmant. Id enim Iulius Caesar de bello GallieoI 33, 2 pancis admodum verbis sio prodidit: Aeduos fratres con­sanguineosque saepenumero a senat14 appeUatos, quod ex Caesal'osie tranotulit Strabo p. 192: 0\ be Äiboum Kill O'UTlEVEl/i; 'Pw­p.lliwv ovop.&Z:ovrllt Bj neque aliter Diodorus V 25: rrpoc; <Pw­p.lliouc; EXOVTEC;; O'UTT€VElllV rrllAlluiv. Pertinentvero verba Cae-

1 ,His seris narrationibus quod aliquam auotoritatem ct maioremquam Aethieo tribuere videtur W. Wilmanns l. 1. p. 127 sqq, nonpossum probare,

i! F'ugitantes voci Graecos ne pro attributo appositum esse sta­tuas; immo Graecos obieotum ast voois fugita1'l.tes; primum euim fugitaretransitivum esse verbum consuevit; deiude post Troiae casum Graecinou fugitarunt, sad eum praeda reditum pararuut; denique si ' quosd~mGra.eeos ubique dispersos ' coniungeres, sensus evaderet ineptus; 'qui­ua.m' enim Gt'aeoi non' ubique' dispergi potel'aut.

II Cf. H, Wilkens quaest, de Strahonis ... fontibus, Ma.rpurgi1886 p, 12. '

526 Th. Birt

saris ad annum 58 a. Chr. Rine est quod Cicero ipse quoqueiam anno 60 non sine risu Aeduos fratres nostros voeavit ad Att,I 19, 2. Postea Tacitus anno XI 23 de Aeduis: soli Gallofumfraternitatis nomen cum populo Romano usurpant. Denique sae­culo quarto in paneg. dieto Constantino (VIII) e. 4 memoraturfraternitas Aedu01'um proptereaque eorum eivitas tune iaeens ereetadieitur, ut esset ... provineiarmn velut una matm', quae reliq1tasurbes quodammodo Romanas prima feeisset; item paueg. V C. 21de eivitate Aeduorum: nune st1Ji redditum illud Romanae fratet·,nitatis nomen e.'l1istimat: Idemque in panegyricis tangi videmusVIII C. 2 et e. 3 ubi etiam Ilien3es in comparationem voeantur,qui 'origine fabulosa se imputaverint'.

Et ex Caesaris quidem verbis et reliquorum non nisi hoceffiei videtur: Romanos fuisse qui Aeduos fratres appellarent.Hane fraternitatem etiam ipsos Aeduos sibi vindieasse solus PIu­tarebus testis est in vita Caesaris; dicit enim de iis e. 26: 0'1TOV äXXov Xpovov abEAq>ouC;; ava"j'opEuoVTEC;; EauTouc;; 'PW1,UX1WVKal TIIlWIlEVOl bHmpE1Twc;; KTA.

Iam vero primum' consanguineos' appellatos esse a senatuCaesar memoriae tradidit; quod voeabulum ad veram sanguiniseommunionem sive ad originem Troianam eum magna speeie verirettulit Roth 1. 1. p. 51. Eodem facHe ducit altera vox fratres;nam hac in re iudieanda ad proximum Arverllorum exemplum re­spiciamus neeesse est. Arvernos autem Lueanus dieit eum se Ro­manorum 'fratres' fingere auderent, 'ab I1iaeo sanguine' se des­eendere iaetavisse (supra p. 523); ergo fraternitas haec apudGanos ad lliaeam originem pertinebat. Neque dubito quin ipsumAeduorum exemplum tantum valuerit, ut simile sibi arrogarentArvemi; at vero <solos' Aeduos fratres agnovit senatus (videTaciti verba); Arverni quod per aemulatiollem idem praetendere'ausi' sunt, frustra fuerunt.

Homines Gallici provineiales ad eivitatem Romanam moxadmitti eoepti sunt; qua quidem primum viritim donabantur. Intereives hos Romanos nationis Gallieae observatnm est plurimoBnomen assumpsisse IuIiorum et Claudiorum 1; quod in honoremimperatorum faetum esse non infitior, faeiliorem tamen explieatumhabet, si simul Iulios per Aseanium ab Aenea profectos esse me­minerimus; sunt igitur omnes IuIii Troiani. Vides quam apte

1 Vide Aem. Huebner Herm. X p. 396 et 404: nomen Iulium ctClaudium in Taciti annalium libris I et n satis rarum, frequentius essein In et IV, spissum vero in historiis.

De Franeorum Gallorumque origine Troiana. 527

Gallici optimates Iulii potissimum vocari gestiverint j oum nomine. Iulio sparsa est per Gallias Troiaua origl) 1.

Aeduos vero etiam C saepenumero > cousauguiueos appellatosesse Caesar 1. 1. auctor est; itaque iam aute a. 58 a. Cbr. n.et inter Aeduos Romanorum origo Troiana et apud Romanos origoTroiana Aeduol'Um inllotuerat; quin etiam si <senatus' illis aunisfrequentius hao appellatione usus erat, in ipsa urbe de GallisTroiauis fama tum sine dubio perorebuit et saUs innotuit omnibus.Neoesse est autem praesumpserint Aedui aliquem Aeneae sooiumsive Antenorem sive alium nescio quem Troia deleta in Galliasdevenisse, Aeduornm oivitatem condidisse.

Unde ad Propertium nostrum post longam tandem oirouitionemreduoimur. Qui viginti fere annis post de Nestore superviventehoc distiohon soripsit, a quo profeota est haeo disoeptatio:

Cui si longaevae minuisset lata seneotaeGallious Iliacis mHes in aggeribus eqs.

Elucet tandem estque perspiouum quid his verbis sibi volueritPropertiUBj ipse poeta de Gallis Troianis gravissimum testimoniumfaoit divolgatamque illis annis apud Romauos de Hs famam fnisseplane demonstrat. Neque iam quemquam fore spero quitangereverba lectissimaaudeat; quae soilicet si emelldare voles, meudum ipsedemnm inferes. Immo quill. Galli ex Ilio oriundi, Gallious iamille miles fnerat' qui contra Graecos in aggeribus Iliacis pugnavit.Quod ut putide elegis poeta iuseruit, quos de morte ad puellamsoripsit, ita tamen iam veram lectionem esse apparuit, nequealiena talis memoria a doctiore ingenio Properti; qui in !ibropostremo Romae urbis sacra diesque desoripsit originesque plu­rimas remotas abditas venatus est neque minus putide Teuct'umQuit'imtm apposuit IV 6, 21 ubi Romulum interpretamur. EidemPropertio etiam hoo notnm fnisse premo, Virdomarum Belgarumducem quem anno 222 a. Chr. n. vioit I\L Claudius Mareellus,ab ipso Rheno olim genus duxisse; sio euim ille oeoinit IV 10,39 sqq.:

Claudius a Rheno traieotos arouit hostes,Belgioa oui vasti parma relata duois

Virdomari. Genus hio Rheno iaotabat ab ipso.Spolia autem de Vil'domaro }'eportata in Iovis Feretrii templo

~ 1 In Corporis insel'. lat. indice tomi XII nomen Iu:lius oolumnascomplevit octo, cognomen Iullus, quo ad Aseanium plane respicitur,noviens oocnrrit.

528 Th. Birt

asservaba.ntur. ltaqne 'Rhennm peraonatum daum a Belgis velaerte semideum oreditum esse statuit Propertiusj quod ne licentiuseum feoisse aias 1, etiam Gothi Histrum flumen deum suspiciebantet per numen eius iurabant teste Claudiano De bello PoIl. 81;hio nempe ipse Alaricus (numen pattE Histri iurare' fartur; con­sentitque Agll.thias I 7 et arbores et fluvios ab Alamannis saoroshll.bitos esse testifiell.tus.

Fll.eit autem momelltum ad Properti verba de '1'roiae militeGallieo illustranda etiam hio loaus Quinti 8myrn&ei quem usquead postremum retinui. Nam in Posthomel'icis ille VII 611 interfacinora Neoptolemi Troiam opprimentis hoc principale clÜebrat;interfeetos ab eo esse Megetis Troiani divitis filios duos geminosKEATOV TE Kat EiißLOV. Tellemus Celtum vh'um Tl'oianum, 'fro­ianum etiam Ub ium 2, deprehendimus Celtum et Ubium et fratreset alti Ilii defensores;

eiMrac;; EO Ilb üKovTa ßaAEiv, EO b' fmrov ~MO'O'al

~v 1l0AEIltV Kat llaKPOV E'lllO'raI!EVWC;; bOpu 1lDAat.Penetravit igitur etiam ad Graeeos orientis poetas quarti p. Chr.n. Bll.eeuli de Gallo Troill.no fabulatio. Et patrem quidem Celti etUbii QuintuB nominat Megetem, Megetis vero patrem Dymantem(v. 607)j Dymas autem rex notus fuerat Phrygiae, soeer Priami,Hecubae pater j sie CeltuB et Ubius germani et gemini fratres a<Frigio' sanguine et a 'regio' quidem - ut Va8sus et Franeus- descenderantl Quos qui primus invenit, oeoisos esse a -Neo­ptolemo sine dubio non narrabat, sed post Troiae exoidium exAsia fugitivos ad Rhenum et Rbodanum demigrasse. Deniquahaee non post Taciti aetatem inventa esse suspicamurj postell. enimUbiorum nomen ex historial'Um memoriis evanuit.

Nonnulli vero ex Neoptolemo potius et Achille Eubiumquendam ortum esse tradebautj de quo fides est apud InliumValerium in ortu Aleundri Magni p. 57, 29 ed. Kueblerij quodlieet ab hae disputatione alienum dioas, tamen propter ipsam na­minis formam nolui non adieerej etenim apud Valerium in op­tima Taurinensi membrana saeeulo VII rescripta teste l{uebleronon Eubius exaratum est, sed Ubius.

Marpurgi Chatt, Th. Birt.

1 Brenno pro Rheno habuit Passeratii liber j idemque otiOSll. ron­ieotura amplexuB eilt Iacob.

!l Strabo quidem Ubium non EÖß10V, sed OÖßIOV transcribitjfcete­rum apud Graecos perl'arum nomen est; de diphthongo conferaturAEUK10t; Lucius, sim.