z.D. D.

SPECIMEN THEOLOGICUM,QUAESTIONEM- • DE

UNIVERSALIJUDAEORUMCONVERSIONE

PAUCIS ILLUCLUOD ,

CONSENSU MAX. VENERANDAE FACULT.THEOLOGICAE UPSALIENSIS,

•fUBLICO EXAMIN1 MODESTEAUCTOR,

ERICUS HESSELGREN,Ph. Mag. Fac. Th. Adj. ag P. et P. B6rj.

ET

RESPONDENS,

JOH. MAGNUS NORDWALL,OSTRO-GOTHUS.

tti AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XX. DEC.Anni MDCCLIX.H. A. M. S.

U P S A L I A E.

# ) 2 ( &fenfiim, aut, quaejam confummata, five implericcepta funt, pro perficiendis, nec dum inchoatis,& viciffim, habeantur. Sic, quac triftia, qua; las¬ta, acciderent genti, Deo olim gratae acceptaequc,& praenuntiata fuiffe, & pleraque faltem, eveniffe,in confeffo ett. Num vcro ejus fperanda fuperfituniverfalis ad Deum, cui jam diu terga dedit, re-verfio, illud, quantumvis definitu arduum, evol-vere, quoad ejus facere potuiffem, cogitaveram.At in limine manerc coa&i, nonnulla tantum ad-feremus, aditum ad recefTus ipfius cauffas, minusimpeditum, paratura. Qua; ut meliorem in par-tem accipiantur, petimus fummeque contendimus.

. $, II-Nova quidem res & antea intaga in fcenam

non producitur, quippe qua; longius fua repetitincunabula. Quid prifci Judaeorum magiftri, aeraChriftiana fuperiores, de futura gentis fua; libera-tione crediderint, dicere nunc eo minus attinet,quo certius eft, faniores eorum, promiffionibus di-vinis fretos, non pocuiffe non jucundiffima felicita-tis fpe, per Internuntium novi foederis & concili-andae & manifeftandas, fe fuosque tribules pafce-re. Verum, quod fummopere dolendum ed, jpfo-rum etiam antiftititum Judaicorum legisque inter-pretum mentes eo usque fafcinavit tandem geniusinfernalis, ut mundi Sospitatorem necadventantemprasfentire, nec confpicuum faftum récipere, vo-luerint. Lucem faftidientes, & videre illa recufä-runt, qua; pofita in medio erant, & facem aliis prae-

ferre:

# ) t ( *

ferre: im "no folem juflitias immaniflimo parricidiofuftulerurt. Non periit tarnen, (ed occubuit, moxviclor glcriofus refurgcns, lamenque de fuo juba-re accenfum per orbem circumcirca fpargens.Quod, qui proxime aderant, plusquam tenebrisCimmerib involuti, quum defpicerent tantum nonomnes, novum fidus exfpe&are cceperunt. Örtumejus retardari aegre tulit mifera gens, ideoque,ignes fatuos fapius ample£tendo, leviflimi cujus-que impo.toris, qui facrum Un£ti nomen prsefer-re non dubitavit, fpolium & ludibrium fa&ac(l tf).Interea, quum meliora fata e diebusMeffise fufpen-dere Judau pergant, hos autem, h^e a nativitate,(ive a revelntioneejus bJ, arcefTendos, nondum il-luxifTe, opinentur, non mirum ed, novam illos,eamque inhgnem, jam diu fpera(Te (latus fui immu-tationem. Haec vero eo potitfimum redit, ut abexterna vexatione immunes fa£t>i, patrios repetantlares, fanclam urbem templumque rexdificent, &rempublicam cum priftino cultu Levitico indau-rent c). Aurea illa tempora, oblivionem omnis mi-feria:, fummam voluptatem bonorumque terreftri-um abundantiam (ibi allatura, imaginantur, addi-tis fabulis ineptiarum plenis, quas tarnen paullomeliora in i(la gente edo£li vel repudiant, vel mi-tius interpretantur, is maxime, qui inter fuos pri¬mus fertur nugari de(ii(Te d). Ceterum, uti ad-ventum futuri fcilicet vindicis ideo differri perhi-bent, quod profunde immertl jaceant hacreantqu«defixi in vitiis & peccatisfj; irarefipifcentiam mul--3. A 2 tum

❖ ) 4 (

tüm quidem commendare videntur, eamque, utliberationi a praefentibus asrumnis vel prasviam,vel comicem, concipere. Sed, prxterquam, quodhac in parte pleraque perplexa atque inter fe pu-gnantiatraduntur a Judxorumfcriptoribus/'), cave,credas, converfionem eos intelligere, quse ad con-jun£tionem cum Den, vi meriti Salvatoris, verahducia apprehendendi, ducat, quum illi, recen-tiores praelertim, peccatorum expiationem obfer-vantiae legis Mofaicae, casrimoniarurn pompas, con-fedionibus, afflictionibus, jejuniis, precibus, tri-buant, fusque dequc habita Medias redemtioncfpirituaii g). At propofiti memores, miffis Ju-aaicis, ipfum fidei nodrac firmamencum infedan*tibus , properamus ad Chridianos do&ores, exquorum ordine omni um primo nobis fefe ode-runt, qui patrum primitivas ecclefiastitulo honoran-tur. Hos, ubi in commentariis, lermonibus aliisquefcriptis, padim mentionem injiciunt converdonis Ju-dxorum, aut nihil definire, aut, notabilem olimflituram , apertius (ignificare, potioribus löcis h)infpeftis, facili negotio invenies. Didimulare ta¬rnen nohimus, ex mente plerorumque poderioriscladis, ope ac miniderio Elias Thisbitis, antiqui foe¬deris Prophetae, ante dnem feculi apparituri, falu-tare illud opus efle perficiendum. Quod infulfumdogma, atPontificio palato non ingratum, proflu-xiffe videtur tum ex nimia patrum idorum, quosalioqui fua laude nemo fraudaverit, facilitate in com-mentis Judaicis arripiendis, tum exufufarrriliariori

verd-

❖ ) 5 ( #

verfionis LXX interpretum, in vaticinio Malachiaspropbetam cum Thisbite commutantium, mira lin¬gar Ebraicae imperitia, communi fere prifcis eccle-tiae Chriftianae praelidibus z),prohibentc, quo minusipfos adirent tontes. Progreflu autem mediiaevi,quum excrefcens barbaries fan&iora ftudia difcipli-nasque liberaliores fuffocaret, fummamque indtice-ret fterilitatem monumentorum melioris notas, quidde converlione judaeorum tum fenferint, nihil referre, putamus. Nec multum lucrantur, qui, uni¬versalem ftabilituri, in tilentio auctorum illiusaeta-tis quidquam prsefjdii Se invenifte , exiftimant.Quid vero, nova orbis litterati ecclefiaeque facicoblata, hac in cauffa adum fuerit, operas magispretium erit cognofcere. Quanto frequentius &Theologica deinceps prodierunt fyftemata, & expo*{itioncsfiveintegrorumlibrorum, tive peculiariumdi£torum divinioris fcripturae, quanto plures quas-ftiones facri argumenti vel ortas vel refufcitatae tue-runt, tanto uberior fubnata eft occalio eam, quaehujus eft loci, attingendi ventilandique. Liceatve¬ro monere, non tarnen eo confilio, quafi hinc no-bis quidquam accederet, Pontificiorum & Calvinia-norum plerosque in eam ire fententiam, qua gene¬ralis adferitur futura Judasorum converfio, idqueeo lubentius förlitan, quod illi a veterum placitis,utcunque intelle&a fuerint, recedere, rcligioni fi-bi ducant, hi autem abfolutum, quod venditant,Dei decretum de hominibus falvandis, mirabili e-jusmodi gratise divinae difpenfatione quodammodo

A3 illuL-

# ) 8 ( #

fiae, motuumque, quibus adfe&a fuit, tam inte-ftinorum, quam externorum, aliis item nomini-bus, optime meritum, JOH. GEORG.WALCHI-UM«). Sed defervcfcerepaullatim ccepit, unacumcognatislitibus, pugnade ultima Judaoruin rever-fione generali, immo fere lopica jacuit,donec,ante ali¬quot annos, re fulc i tare tu r, c a 1 amum con t raTHOM.BURNETIUM lixingente Viro Vener. JO ERNE-STO SCHUBERTÖar); qui, recentes adverfariosna&us, JO. FRID.HESSELBEKGIUM, JO. ALB.BENGELIUM, primum vero év pnrcipuum, JO.HEYNIÜMj'j, hifce obviam ire non dubitavit,fententiam, antedictam, placide & erudite vindi-cando z). Ut mittamus alios , qui no il ra a: ta te dc-(iderari hac in re fuam noluerunt operam. Exquo-rum numero nuncupandum tarnen cenfemus CON¬RAD. HERLIBERGEKUM a) , optima quavis deJudaeorum gente nos fperare jubentem.

a ) Conf. hane in rem f. n LENT Scbediafma de Jud,Pfeud>MeJJiis. b) Vid. J. BUXTORJf. Syung. jul p. vi.g20. fp O3 f. HOORNBEEK de convinc. & convert, f ud.p. 120. r) Vid. Catecbism. Jud. edit. De VEIL p. 12.M. MAIMON. rapin T* Part. IV. cd. Amfl. fol. 306. b. d)l. c. fol. uk. e) Vill. M. Ben J SRAEL de Refurr. mort. p.

f) v. p-nrOD tODJ ed. ff. COCHp. 35 i.fqp &rDAV.KiMCHl Comment. ud Jef.LIX. 16. g) Vid. y. a LENTModern. Theol. Jud. p. 37$. fq. &p, 407.fqq. h) v. R. MMEELFUHRERI cnuf. Syvag. Errantp. 2.fqq. J.LAN¬GTI Antibarb. Tom.poft.p. 66g.fqq. i) Conf. V. E LOE-

'

SCHERI Cnuf. Ling. Ehr, p. 94. fqq. cf P. CUNTEIRespubl.Hebr. p.\vt. 115- b) Bi Bibi N. T. ilhtflr. Toni. IT.p.\19°.fq, 193. fqq. I) Comment. in Rom. XI, cfr. 1. r.p. 193.

# ) 9 ( ❖m) Ausleg. des Brief. Pauli an die Römer p. 654. ?) Kir¬chen - Poß. Fer. Steph. fol. m. 96. 0) Opp. Germ. Alte11b.Tcm. III. p. 512. löm.IF, p. 729. Tom. VI.p. 1034. Tom.HI. p. 44. Tom. FIII. p. 20 g. 277. p) De Supr. Judiciap. 27. q) Calixtinifch. Gcwijfens IVurmp. 1173. r) InTraft. Bedenken über die unter etlich. CJmr-S'dchßfch. undHelmß'ädtifcb. Theol% entftand. Streitigkeit. E?5 quidem part»ult. conf. C. CALFÖR. Fijfur. Sionisp. 6\%.Jqq. & J. G.IFALCHII Einleit. in die Relig. Streit. der Evang. Lutb.Kirch. Part. I. p. 402. s ) /. cit. Part. u.p. 590. t) inPiis Defider.p. m.pi.fqq. u ) Lc.p. 194. fqq. p. 623 fqq.£? Part. F. p. 939.fqq. x) in Tr. Gedanken von der Al¬gemein. Juden-Bekehrung und dem Taufendjähr. Reich, y )Di/f. de Univers, Jud. Convers. adbuc fut. % ) in iterataedit. Traftatus modo aUegati, in Tr. de Morte, in \Infht.Theol. Dogin. p. w49. fqq. in Infiit. Tbeol. Polein. Part. Ip. 475. fqq. a) in DiJJ.de Spe fut. Jud, convers. idt. uni-verfalis.

§. in.Luftratis fic variis praefentis controverfiae fa-

tis, quoad haec, data opera, eruere, ftrifb'mque,quum copiofiflime tradi poffent, ante oculos pone-rej nobis licuit, proximum eft, ut ipfa quaeftio in-telligatiir ritcque formetur, ne Andabatarum mo-re agant, qüicunque eam dijudicape grave non du-xerint. De Judceorum nomine quidpiam monere,otiofum forte videbitur, fed immerito, Tribui il-lud jam diu fuevit pofteris Judae ae Benjaminis, Le-vitis item magnaeque parti rcliquarum tribuum, exquibus tum fecedente Jeroboamo, tum deinceps,fratribus fuis, apraecipua familia denominatis, mul-ti fefe adjunxerunt, ad unum veluti corpus confti-

B tuen-

tuendum, etil membra per plares coetus, diverfas-que terras, diftraherent duriora tempora. Quumautem eorum ? qui reftitutionem Judaeorum gene¬ralen! tuentur, fi ab uno alterove, nominatim JO-HANNE HOORNBEEK b) & GISBEREO VOE-TIO c), discefleris, reliqui, quos infpicerelicuit,mentionefa&adecem iftarum tribuum, quxjudam& Benjaminema fuo ambituexcludunt, haspariter,ubicunque locorum fuperfint, five a confanguineisceterisque gentibus fecretae, five iis immixtae, adChriftum, quotquot noraen ip(i nondum dederint,aliquando coiwerfum iri, innuant, ut Judaeorumappellatione integrum comprehendamus,ipla nobis injungit neceliicas. Quem ufiim iftiusti-tuli, latiffime accepti, praeter altiora indicia, quserecenfere non vacat, fuo teltimonio confirmat ELI¬AS LEVITA d). Quo majori autem jure hane ex-teniionem libi vindicat nomen Ifraéliticum, eo fa-ciliorem tibi pollicebitur veniam, qui vocem Ifrae-iis popuüque judaici, ubi diverfus non obftitericrefpe&us, promifcue heicadhibuerit. Deindeperconverfione?n aliam intelle&am nolumus, quam quaeinferat tranfitum hominis, in peccatis mortui, irae-que divin-ae obnoxii, ad ftatum vitas fpiritualis &gratiae, adeoque veram & falutarem animi mutatio-nem, explofa, quae nonnemini heic fufifecifle pu¬tatur, nuda reditus ad Deum profeifione. Hinc ,

ubi melior Judaeorum conditio per accelTum ad fa-cra Chriftianorum, limilesque iocutiones, effertur,fiduciam in Chrifto repofitam, eique innixamfpem

«tern«

# ) 11 ( jjcxternae gloria incladere concipitar. Tum, quiduniverfalis, catholica fen generalis converfto tibivelit, videndum eft. Fuerunt, qui Judaos omnes& iingulos, gloriofac fummi Judicis apparitioniproximos, ccecitatefua liberandos effe, perhiber^nt.His non plures acceflerunc calculi, quam iis, quLnumerum convertendorum cum MALVENDA &CORNELIO a LAPIDE*) inire, eumque figere*auii funt. Cordatiores vero univerfalitatem illamnon quidem ad iingulos, nemine excepto, referunfceo tarnen adducunt, ut plurimam partem comple-&atur, tantamque mulcitudinem, cum qua pail-ciifimi, de innumera gente in facce fua impuriifi-ma refeflliri, contendinequcant; perinde ac Judas--os, hodieque ad meliorem frugem redeuntes, den-fa rcliquorum nubcs, in caligine obambulantium,itafubducit, ut vixoculispercipiantur. Illudautempraetereundum non eil, ab iis, qui ambiguicati vo-cis univerfalis medelam allaturi, alios titulos in il-lius locum velpaflim, vel perpetim, furrogant, ap*pellitari hane conv«riionem luculentam, iniigncm,Ibllemnem, notabilem, illuftrem, ampliffimam.Cujusmodi nomina ncquenos abhorrcmuSiXÄr^o^ff»tarnen intelligcnda. Nam qui particularem genrisIfraelitica* reveriionem, eamque folam, admittunt,hi follemnem quoque illam aliquando, notabilemac luculentam fuiffc, cum JOH. GEORG. NEU-MANNO/) eoncedunt, nonnunqutm minus fol¬lemnem & privatam tantummodo. Sic diverfa ra*tio diverfam gignit fignificationem. Denique fimuUV- " Be tanea,

# ) 12 C #tartect, quas addi fölet, Judasorum colle&iorre, fi-gnificant, eos non fparlim ac pedetentim, fed fi-mul & femel, uno quali impetu ruptis, quae ipllfibi pofuerunt, repagnlis, adlcenfurosmontern Zio-pis. Qui tarnen omnem fucceffionem ne fic quidemfublatam putant, fed neceffeeiTe, ut alias aliaeque:partes, five indolem hujus a£tus? five hominesvel,ccetus convertendos, refpicias, fefe excipiant, ad-eoque temporis aliquod fpatium, ctfi brevius, re-quiri, dum totum negotium perficiatur, hi eo qui¬dem refpe&u fucceffive , fed contigue, ifta fieri,pronuntiant. Ejusmodi vero terminorum prxcipuo-rum explanationem, vulgo ab iis, qui hane mate-riam tra&arunt, aut negle&am, aut aliquatantumex parte, heic atque illic, adeoque nec plcnius, al-latam, eo magis neceflariam duximus, quocertiusconftat, vocabula ifta, (i rigorem fuum fervent,hinc exfulare, accommodanda autem effe & ipfirei, de qua agitur, & eorum, qui in illa verfati,iisdemque familiariter ufi funt, notioni ac"defiderio.Hifce prasmiflis, quaeri jam poteft, an exfpe&anda(it univerfalis conyerfio Judaeorum (imultanea?v©lpaullo dilucidius: an eventurum fit, utnumerofis-fima gens Jüdaica, per orbcm terrarum disperfa,non exclufis decem tribubus, Jcfum Nazarenumverum Mefliam effe agnofcat, ad eum univerfa cer-tatim confluat, intemerata fide ipfi adhasreat, &fichaereditatém , morte illius partam, omnique patri-ßionio praftantiorem, accipiat ?

b) I. att$. 38. fj Difyup* thwl Part. IL '/>. 133-4)

# ) 13 ( #d) in 'atfn voce 143 -fq> ? ) Conf. J. C.DANNHA-JVERI Apoc. Myfl.Apoft. p. 47,ßjq. f) Difp. IK\ AnteCbil. p. 22.

§. IV.Si vel maxime repulfam ferret illuftrig ejus-

modi populi Judaici liberatio, illam tarnen, pro-pius infpe&am, ad ea nemo retulerit, quaj abfo-lute impoflibilia nominari folent, licet, hanc di-carrt fibi feriptam fuifTe, fateatur SCHUBERTUSg\ jure ne, an injuria, fi videantur prima Cele-berrimi Viri de ifta re cogitata h)> haud facile di-xerim. Quod fi efiet fimpliciter impoffibilis illaconverfio, tum notiones, quae eam ingrediuntur,ut jun&ae totam conftituant, aliae alias tollcrcnt /).Jam vero, uti omneshomincs,tam univerfe, quamfingulatim, fpeäati, defeiverunt; ita omnibus, fi-ne diferimine , reditas in gratiam patet. • Nullum-que temporis fpatium, indeaprimo, eoque aufpi-catifiimo, momento, quod reconciliationis aperie-bat viam, cogitari poteft, quo non manus fuas adcives rebelles extendat clementiflimus mundi Re-öor,atque ita porrigat, ut poteftatem redeundi illisefficaciifime & offerat & conferat, modo ne prae-fra&etergiverfentur. Quorum perduellium partem,certe non minimam , quum conftituat progeniesIfraelis, dubitare non licet, quas fumma in genushumanuni divina efl: propenfio, & facultas hanc o-perc ipfo demonftrandi, quin iftam gentem lapfamerigere, diffipatam colligere, & velit & polfit De-»s opticus, maximus. Nequc eft, quod Judaei,

p 3 PC-

❖ ) «4 ( #neceflitate prorfus inelu&abili, pra rcliquis mor-talibus eo ada&i exifiimentur, uc Deo immortali,ne ad vitam eos revocet, perpetuum pofituri fintobiccm. Proinde faltem in ie & fua natura nul-lam involvcret pugnam,(i ad caftra noftra fimul tran-fitura eilet, quantaquantaeft,Judaicanatio. Id quodoftendioportuerat. Exquoetiamconficitur quummedium hinc excludatur k), iftam rniitationem pos-fibilem efie, & quidem fimpliciter. Utrum enimcerto refpe&u, certisque, nondum definids, con-ditionibus, fieri potfit, nec ne, vel, utrum ditncul-ter, an absque ullo negotio, futurum fit, ut univerfa Judaeorum gens ccetui fe adjungat Chriftiano,de eo in praefenti non laboramus. Illud vero ad-dere liceat, conquirenda omnino effc argumentamagis idonea, quam quac, petita a PhrlofophiaWolfiana, itemque tigno filii hominis, tanquampracipuis adminiculis, quibus haec adnitatur, adpoflibilitatem generalis Judseorum converfionis de-monftrandam, a«tu voXKris q,cc.vt<i<tIc6s adhibet fupramcmoratus JOANNES HEYNIUS /).

g) Inflit. Tbeol. Dogm. p. 1149. b) Gedank, von derAlgemein. J-iidenbekebr. p. 91. fq. i) conf. max. Rev. Dn.Do&. & Pro/. N. JVALLERll Syfi. Metapbyf. ff. 129,k) ibid; /. 137. ;l) l. cit. p. 6. fqq.

v.Nequehaec quseflio,qualecunquc tulerit refpon-

fum,cjus elt momenti, utfidei noftra fundamentumadficiat. Qiiodut nobis pracife negatlS. PEIRERI-US#), iis addi&us,quiJud;eos in tiniverfumomnesre-Vefium iri,exiftiinant;itaexeorum numero, qui con¬

tra

* ) «f ( ❖

tra fentiunt, ofFendimus JO. GEORG. NEUMAN-NUM eo progreiijm,ut,opinionem de converfionegenerali gentis Ifraéliticae analogiae fidei repugnare,totiusque Chriftianismi tundamentum evertere, &conterideret,&,perpraecipua do&rinae coeleflis capitaeundo,o1:endendum fibifumeret; idque, ut cxargu-menti tra&atione liquet, non tarn jun&orumei inter-dum, quae Fuperius notaverat, dogmatum, quamfua ipfius caufFa ?ri). In hoc tarnen, qui Fecum fa-cerent, paucos certe nafti Funt. Provocamus in-terea ad geminum teftimonium, a parte tam ajentc,quam negante, datum, verba praeeunte JO. FRAN¬CISCO BUDDEO n) & JO. ERN. SCHUBER-TO <?), quorum uterque, ubi de articulis fideiconfulto agitur, ad non Fundamentales di£tos ce-lebrem de univeriali Judaeorum converfione quae-ftionem exempli loco reiert, tametfi, futura ne fit,annon, inter ipFos non convenit. Vereor equidem,ne, aliorum voces Fubinde auFcultando, nihil egifFcplerisque videar. Num vero quid lucis caulFae con-trovcrik, etjam in Foro Theologico, conciliet prae-cipuarum Faltern, qux eam tangunt, opinionumdete&io, antea minus tentata, intelligentium eftoJudicium. Sed e diverticulo in viam. Do&rinxfidei, adeoque & falutis, ad quam tendit, quumpro diverfo refpe&u triplex, au&ore Spiritu fan-FHffimo, fundamentum jaciant Theologi, id, quodDogmaticum appellatur, heic maxime in ccnfumvenit. Comple&itur illud veritates, divinitus re-velatas, has quidem praecipue, quibus vel ignora¬tio

# ) 16 ( ❖tis, fides in homine adulto nec generari poteft, ne cfarta te&aque fervari, fed & eas, qux ad fidcm(ivc accendendam, (ive fuftentandam, quam, iri fefpe&atx, non pertineant, pia quidem limplicitateignorari, at cognitx tarnen in dubium revocari, obulum quem prxftant, &: confecutionem do&rinx,citra falutis ja&uram, non poffunt. Quodcunqueigitur dogma ejus eft indolis, ut ignoratum, vel lal-tem negatum, fidem falutarem nec impediat, nectollat, id fundamentum fidci convellere non cen-fendum eft. Ita vero le habet fententia de conver-fionc Judxorum univerfali. Sive enim hane futu-ram dixeris, live infitiatus fueris, nihil id profectotuam ipfius remorabitur converfionem; nihil dero-gabit de pretio articulorum, qui aut fidei produ-eendx proxime infcrviunt, autnondum excitatamantecedunt, aut confequuntur, ut pabulum ei prx-beant ac nutrimentum; nihil denique ex eo peri-clitabitur vera & viva fiducia in Chriftum Redem-torem vel dirigenda vel dire&a. Fac, ut propiusid illuftretur, usque ad ultimam temporis metamJudxos perfidos manfuros. Hxc mifera eorumfors, vel jure humanitatis, etiam in alienilfimoshomines, dolenda, tarnen non prohibet, quo mi¬nus fuaviftimis promilEonibus divinis fua conftetveritas, quibus, non tux prxftantix, qux nulla eft,innixus, meliore loco ftare ipfe poffis. Fac, fpemelfe, Judxos, tantum non omnes, mutata mente,gremio ecclefix olim receptum iri. Num, futurum,putas, ut ingens hoc beneficium, prxter Salvato-

# ; n ( #

ris noftri meritum, iis contingat, adcoque aliarafalutis viam fuppctcre, ac quac ftabilita nobisque pa-tefa&a fit? Num eorum introitu te a confortjo fi-dclium arceri, num infirmari gratiam dmnam, ncctibi, aliisvc, fufficcre, arbitraris? Generalpm jgi-tur gcntis Ifraeliticae rcftitutionem, quidquid acifta habueris, fundamentum fidei non attingerc,nedum evcrtere, fatearis, necefie eft. Quod eratprimum. Ex mutuo perpetuoque pracipuarumvcritatum cceleftium confenfu, e planiflimis codicisfacri teftimoniis eruto, nafcitur analogia fidei, abApoftolo commendata, quas illas inter fe ita con-nexas fiftit, ut unaquaeque habeat fiium locum,fuam menfuram, fuum ad vicinas & rcljquas refpe-dum. Tolli hane compagcm, vel uno membro•luxato, facile vides. Concutiat, fuoque moveatloco, fi fieri poflit, hypothefis de converfione illapopuli Judaici amplifiima do£trinam de gratia Deiunivcrfali, de Chrifto, de converfione hominis,deecclefia, de novifilmis, certe multipjici nomi¬ne & omni fere ex parte infringet fidei analogiam.Sed nec gratia Dei particuiaris redderetur uberio-ri Judaeorum ad vefperam mundi, quam in priorifeeulorum orbe, cooptatione, quum'fores domici¬lii fpiritualis nunquam ipfis fuerint occlüfa;, etfi obftimmam contumaciam eos denfa occcecari caligineetiamnum permittat: neque ob impleja nondpmomnia vaticinia de conditione regni Sofpitatoris no¬ftri in his terris futura, claudicaFet notitia vel fum-mi Auspicis vel tutelae,ab eo exfpe&aftdac: nec con-

C ver-

# ) 18 (* #verfionis negotio, in fe fpe&atae, ex reditu illogentis Ifraeliticae, non dcterminato modo, quo fie-ri debcat, quidquam immineret periculi: necpos-fet non ecclefia de grandi ejusmodi incremento fi-bi magnopere gratulari: neque fic tarnen,novifiimatcmpora ut vel procul nimis a termino fuo difta-rent, vel omnibus rebus diffluerent, neceflario es-fet futurum. Ita nec reliquis capitibus, ar&is-fimisque vinculis, quibus vel fuperioribus , velomnia inter fé, junguntur, adverfari, fi objefta no-bis ifta fuißent, illu'trem futuram gentis Judaicaereverfionem, fimili conftaret opera. Idemque, finegata fuerit, tcnendum efl ut de illis, ita de ar-ticulis quoque jam commemoratis, nempe, gratiam .& mifericordiam divinam non tolli juftis ejus judi-ciis, qux prafra&i quum experiuntur hornines, idtibi habeant; Chrifto, Regi Auguftifiimo, nun-quam tarnen defuturos cives, diåo ei audientes;reverfionem adDeum nemini dcnegari, nifi iis, quiin ialutarem femitam fe dcduci noluerint; reiChri-ftianx ut emolumenta diligcnter & optanda & quac-renda, ita detrimenta patienter ferenda efie; extre¬ma denique, in quae refervati fumus, temporayquemcunque habitura fint exitum, nos commone-facere, id agendum efle, ne & ultimi reputemur,ubi fortes diftribuendae fint gratuitae mcrcedis. Sicpatere etiam opinor, ab analogia fidei dogma dcconverfione populi Ifraelitici univerfali, fiveappro-batum, five rajeftum fuerit, non recedere. Quoderat alterum. Ejusmodi ftacum, fenfu prxgnante,

quumt

• *

# ) 19 ( #

<juum importet Chriftianifmus, in quo nonniti iislocus fit, qui vera fiducia Chrifto adhzerefcant, cam-que fincera vitas fan&imonia demonftrent, fequbtur, illum foli fidei falutari fuum debere robur-Qux (iquidem fidem, objekive acceptam, fibi prae-ftruit, hujus vero nec fundamentum, nec analo¬giam, vel adferta, vel impugnata generali Judaeo-rum converfione, fubrui oltendimus, neque hanepofitam, alio nomine, cum Chriftianifmo pugna-rc, contcndunt fecus fentientes, plura nunc aade-re fuperfedemus. Quod fi regefieris, five juberepietatem, non dubitandum elfe de gentis Judaicaefutura tdhuc liberatione, five indignationem inhomines, Au&ori falutis noftrac crudditfime inimi-cos, nonpati, ut iis cupiamus, utrumque, ut ju-fto latius extenditur, ita nec fundamentum Chri-ftianifmi petit, quod, utram de converfione Ifraé-lis ample&aris fententiam, fibi tarnen conftare, po-ftremo erat probandum. Ccterum, tametfi in u-tramque partem finc difpendio fidei & falutis dchac quaeftione difputari pofie, extra controverfiampofitum jam cft,adeoque de numcro articulorum,qui fundamentum fidei fiftunt, omnino illam exl-mendarn effe, laxiori tarnen admifta articulorumfidei fignificatione, fi ad eos, qui non fundamen¬tales nuncupari confucverunt, relatam volueris,nos certe non refragabimur. Sed cave, putes, ve-ritati te aeque litare, five ncgatis, five adftruftisiftius generis do&rinis.Nam alterutra opinio quumfolaverafit, quae ei opponitur, non poterit non

C i erro*

# ) 20 C #crroris infimulari. Is quanquam per fe fundamen-tum fidei non labefa&at, fi tamen veritatis,ex fon-tibus facris hauftae, evidentia quis convi&us nihilofecius pertinaci alcercandi ftudio illam impugnat,hic profe&o fanctioris feriptura, ejusque Auctoris,fupino contemta, ia fummo verfåtur difcriminc.Immo quamcunque, ubi varia in hifce articulis eddifceptatio, acceperis fententiam, five infe vera,five falfa fit, videndum eft, n-e ejusmodi ei admi-fceantur placita, quas majoris momenti dogmataevertant.

*) Epilog. Syß.Tbeol. m)L. cit.p. ^o.fqq. ii) Infiit. TheobDognt.p.49. oj Confid. Artic. Fid. Biffens, in Relig. p 42

§. VI.Nafcitiir nobis hinc occalio disquirendi, num

opinio, generalem Judaeorum eonverfionem ample-ftens, Chiliaflica dicenda iit ? Prins vero, quamhoc definiri poflit, rem paullo altius repetere ju-vat. Regnum Chiliafticum, a CERINTHO in cc-cleiiam Chriftianam inve&um, a PAPIA, aliisquede Patrum ordinc, reccptum propagatumque, aFa-naticis interpolatum, a pervertis do&oribus ac-ceptatum, woAo/wc^cv jure appellaveris. Ete-nim in adminiftratione, tempore, conditione, civi-busque hujus regni, defignandis, atque in modo &prmcipiis de eo difputandi, in diverfas adeo partesabeunt illius patroni, ut plus fedecim fententiarumdivortia, antequam recentiora certamina novumiis,adderent cumulum , recenfuerit incomparabilisTheologus , JOH. GERHARDUS p). Revocata

tamen

#■)*!( #

tarnen jam diu fuit ampliffima, Chiliadarum tribusad duas praecipuas clafles, alteram crafliorum, quiexterno potiflimum fplendore, voluptatibus vanis-(lrnarumquc rerum deliciis, alteram dibtiliorum,qui purioris do&rinae (incera fuique per omnia fi-mili profefiione, alta ecclefiae pace, perfecta judi-tia & fan&itate, tentationum quiete, non exclufislicitis moderatisque quibuscunque obleftamentis,datum illum in his terris optatiliimum metiuntur;quorum utrorumque, licet circumftantias aliialiterdeterminent, communis ed hxrefis, Chridum,mul-to ante diprcmi judicii diem, vel omnes beate de-fun&os, vel folos martyres, refufcitaturum, iis,una cum piis fuperditibus, aliisque^ magno nume-ro ad illos aggregandis, (ingulari prorfus &glorio-fa quadam prafentia adfuturum, iisdemque, im-piis debellatis, mille annos tranquille imperaturum.Addunt non pauci Chiliafmum lubtilidirnum, qui,definiente JOH. CHRISTOPH. NUNGESSEROq), feitcitatein illam vel tantum fpiritualiter expo-nit, vel tarnen ita pingit incrnfiat, ut qua vide-antur maxime offendere , vel corrigantur, velemoUIiantur, vel plane omittantur. Certe, quo te&iored Chiliafmus, eo magis danda cd opera, utlarvaei detrahatur. Quofa&o, apparebit, fubtililfimumillum, prout varie explicatur, aut ad Chiliadicumregnum, jam defcriptum, five cradius, dve fub--tilius, merito fuo referri, vel ejus cenfu eximi pos-fc. Quanquam de appellatione, ejusque difcrimi-ne, modo de re ipfa conditerit, litem nemini mo-

C 3 vebi-

❖ ) 22 ( #vebimus. Fatemur omnino, dogma de convés*{ione Judzeorum univerfali, ut antiquiori, ita &recentiori aevo, Chiliaftica vefte inautum, fspiuscomparuifle, & hoc nomine profcribendum omni¬no efle. Fx quo tarnen non conflcitur, illud perfe ad Chiliafmum ducere, vel illum neceflario in-gredi, ut GEORGIO FRID. NIEHENCK r) allis-que, vifum eft. Nimirum, ut verbis utar TUR.LIEBMANNI s), licet vel gradus aliquis ad ve-rum Chiliafmum fieri ex accidenti pofjit, vel ad ma*teriaiti ejus interdum fpettet, non tarnen formaleirtChiliafmi rationem conflituit, nec vera?n appellstionem fiindat, dummodo de cetero cum ipfo regnoChiliaftico nihil habeat commercii. Chilialmum ve-re & proprie talem, qualem nos depinximus, fiv©crafliim, (ive fubtilem, fundamento & analogiamfidei adverfari,invi&is demonftrarunt argumentis,qui fuarum id ehe partium intellcxerunt t). Sedlonge aliter de convcrfione Judaeorum generalihabendum efle, fupra edo&i, vel ideo Chiliafmimaculaeam liberandamjudicamus.Qua?,ipfl adfper-fa,in caufla etiam tuit,quod, libris noftris Symboli-cis illam repugnare, nonnulli exiftimarent, ubipix memorize Confeflores u) damnant eos, qui Ju-daicas fpargunt opiniones, quod ante refurre&io-nem mortuorum pii regnum mundi occupaturi(Int, ubique oppreflis impiis. Hoc fulmine per-cuti non negamus non eos modo, qui, cum CE-RINTHO ejusque afleclis, fomnia ample&unturJudaica de regno terreno olim inftaurando, quod

Sc vi:

# ) *3 c #

& vivis, & mortuis, hunc in finem fafcitandis,paterct, quod omnigena voluptate hoftiumque inau-dita clade & coercitione confpicuum eflet futurum,fed& fubtiliores quoscunqueChiliaftas,qui hypothe-feSjhuc tendentes, fovent ac defendunt. Ad quosquum non pertineant, qui, Judseos noviffimo tern-pore maximam partem converfum iri, fperant, necultra progrediuntur, in libros Symbolicos impin-gere hoc ipfo non funt cenfendi.

p)Loc. Tbeol. Tom. IX.p. tn. 165. q) in Tr. Spes de-fper. mel. temp.p. 42. r) Comp, error. Ttet. p. \q%,fq. coli,p. 176. j) Difput. Synod, de Novijfmis} hah. Lond. Scan,recuf. Roftocb. p. 81. t) conf. 1. cit. p. 84. fq- DiJJert.G. WEISS Prees. J. FECHT. de Cbiliafmo Subtili jf. XV.fqq. u) Ang. Conf. Art. XVII.

Sic etjam, quo _ abenda fit qu^ftio no-ftra, paucis fignillcavimus. Vela, vix dum expli-cata, contrahimus, quod capuc eft, utrum fperan-da (it univerfi Ifraelis converfiofimultanea, annon,id dijudicandum futune, (i Divino Numini ita vi-fum fuerit, opportunitati refervantes. Nec quid-quam in ancipiti hac cauffa prins ftatuere juvaret,quam rationes utriusque partis apponere, appofitasponderare, atque oracula, quibus tota res nititur,ad leges Hermeneuticas exigere, licuerit. Interea,quum quorumvis, etiam proterveerrantium, emen-dationem quaerere oportcat, tantum abeft, ut, o-mni quafi fpe redeundi miferis Judxisademta, quxad eorum falutem pertineant, nihil plane curemus,»tpotius, Deo opitulaace, illain? quibuscunque

pos-

# ) H (

poffimus, opibus, confiliis, precibus promoveamus.Quare non fine maxima laudecommemorandi Tunt,

• qui huc anniti, pra? aliis, grave non duxerunt. Eosloquor, qui de optima ratione Judasos convincen-di praceperunt, quo rum integros catalogos con-texuit JO. CHRISTOPH. WOLFIUS x). LoquorTheologumHalenfem maxime inclyeum, de-nobis

■ immortaliter meritunvJO. HENRi CALLENBER-GIUM, cujus-celebrelnftitutunvad Grascos& Mu¬hammedanos deinceps etiam cxtenfum, Judaeis in-ftruendis falvandisque ita dicatum eft, ut quotannisemittantur viri juvenes, probitate, linguarumqueperitia praeftantes, qui & fermonum commercio,&Biblicis, aliisque, proveritate religipnis ChrHlia-nae fcriptis , atque in diale&um iis familiäremconveriis , diftributisque , libellis , meKora ipfisinftillent. Illud vero, ut fru&u fuo prorfusrrioncaruifle, teftantur perpetua, qua? prodeunt, diaria<7);ita toto optamus pettore, vclitDeus. fumme miferi-corshifcecceptis porro benedicerc, utinfelices Jaco-bi pofteri veritateccelefti Evangelica, qua? fola lalu-taris eft, magis magisqueimbuantur, eorumque,-{inon magna? fegetes, tarnenmanipulifaltem in horreafuperna comportentur,

x) Bibi. Hebr. Fol. IL pi 1063.' Zf Fol\ IF. p. 49?.faq. y) infcripta \ ReIati011 von einer IVeitern BemühungJcfifjn Chrift. als den Heyl. des Menfcbl. Gefch/echts dcpiJiidifcb. Folck bekant W'machen, item\ Fortwährende Be-mübitng' um das Heil des Jitdifcb. Folchs überhaupt.

r,S. D* G.