1

Gör­kəm­li­ ədi­bi­miz­ Sə­məd­ Vur­ğu­nun­ dil­lər­ əz­bə­ri­ ol­muş­be­lə­bir­mis­ra­sı­var:­“Sir­ri­ni­ver­mə­yir­sir­da­şa­dün­ya”.­Bu­ fəl­sə­fi­ fi­kir­ in­sa­nı­hər­za­man­dü­şün­mə­yə­va­dar­edir:­ne­cə­olur­ki,­el­min,­tex­ni­ka­nın,­in­san­zə­ka­sı­nın­bu­qə­dər­irə­li­get­di­yi­bir­vaxt­da,­dün­ya­nın­sir­lə­rin­dən,­mü­əm­ma­la­rın­dan­tam­agah­ol­mu­ru­q?­Kos­mo­sa­yol­ta­pan,­qey­ri­adi­ix­ti­ra­la­ra­im­za­atan­in­san­ne­cə­olur­ki,­min­il­lər­dir­ya­şa­dı­ğı­tor­paq­da­giz­lə­nən­sir­lə­ri,­tə­biə­tin­şıl­taq­ha­di­sə­lə­ri­ni­öy­rə­nə­bil­mi­r?­İn­san­oğ­lu­in­ki­şa­fa­doğ­ru­ad­dım­at­dıq­ca,­san­ki­dün­ya­nın­ sir­lə­ri­ də­ ço­xa­lır.­ Be­lə­ su­al­lar,­ yə­qin­ ki,­ bə­şər­öv­la­dı­nı­za­man­za­man­dü­şün­dü­rür.­

Elə­su­al­lar,­elə­mü­əm­ma­lar­var­ki,­ona­ca­vab­ta­pı­rıq,­sir­rin­dən­agah­olu­ruq.­Ca­vab­sız­qa­lan­su­al­lar,­mü­əm­ma­lar­la­ bağ­lı­ nə­lə­ri­sə­ öy­rən­mə­yə­ ça­lı­şı­rıq.­ Gör­dük­lə­ri­miz,­oxu­duq­la­rı­mız,­bil­dik­lə­ri­miz­­bi­zi­is­ti­qa­mət­lən­di­rir.­

Siz­lər­də­dün­ya­nın­1001­sir­rin­dən,­mü­əm­ma­sın­dan­xə­bər­ tut­maq,­ma­raq­lı­mə­kan­lar­la­ ta­nış­ol­maq­ is­tə­yir­si­niz­sə,­“Dis­co­very­Azer­bai­jan”da­bi­zim­lə­bir­gə­sə­ya­hə­tə­çı­xa­bi­lər­si­niz.­ Bu­ nöm­rə­miz­də­ si­zi­ ma­raq­lan­dı­ra­caq­ bir­ çox­mət­ləb­lər­dən­ söz­ aç­ma­ğa­ ça­lış­mı­şıq.­ Ya­ra­dı­cı­ he­yə­tin­ha­zır­la­dı­ğı­bir­bi­rin­dən­ma­raq­lı­ma­te­ri­al­lar­oxu­cu­la­rı­ çox­mət­ləb­dən­ agah­ edə­cək.­ Mət­bua­tı­mı­zın­ bü­növ­rə­si­ olan­“Əkin­çi”,­Ti­be­tin­Şam­ba­la­ki­mi­sir­li­mə­ka­nı,­şa­hı­mat­edən­əf­sa­nə­vi­Azər­bay­can­xa­nı­mı­ba­rə­də­dol­ğun­bil­gi­lər­əl­də­et­mək­is­tə­yir­si­niz­sə,­­jur­na­lı­mı­zın­si­zin­üçün­də­yər­li­va­si­tə­ola­bi­lə­cə­yi­ni­dü­şü­nü­rəm.­

Hörmətlə, Cavanşir FEYZİYEV, Baş redaktor

2

MÜNDƏRİCAT

İyun-İyul 2011

Təsisçi və Baş redaktorCavanşir­FEYzİYEV

DirektorŞakir­EMİnBƏYlİ

Baş redaktorun müaviniGülnar­MƏSİMlİ

Marketinq və reklam meneceriRuhiyə­Əşrəfli

MüxbirlərŞirməmməd­nƏzƏRlİ

Aynur­TAlIBOVABəhruz­HEYDƏRİ nərmin­nÖQTƏXatuna­MAHMUDRəna­KƏRİMOVA

KorrektorRəna­HƏSRƏTOVA

Dizaynerİlqar­TAHİRİ

İllüstratorRamil­ƏlİYEV

Mühasibzaur­MÜSlÜMOV

Texniki direktornamiq­ƏlƏKBƏROV

Reklamların­­mətninə­görə­redaksiya­məsuliyyət­daşımır.

Jurnaldakı­materiallardan­istifadə­olunarkən­“DISCOVERY­AzERBAIJAn“a­istinad­

mütləqdir.

Ünvanımız Azərbaycan,Bakı­şəhəri,

İzmir­küçəsi­­­1 indeks:1014­5175Tel./Fax:­530­87­91

office@discoveryazerbaijan.az­­­­­­­www.discoveryazerbaijan.az

CBS­mətbəəsində­çap­edilib.Qiyməti:­3­manat

Tiraj:­5000

BAş REDAKToRDAN­.............................1

VƏTƏNİMİN SEYRiNƏ... Turizm­var.­Turizm­olub.­Turizm­olacaq!­...4

Həsən­Bəyin­zərdabı...............................­8

nafta­lənd­................................................14

MƏN-zərrə.................................................18

QoNAQ-QARA Russo­Turisto!­Firşteyn?!­..........................20

ELM DÜNYASI Bizim­baxış­bucağı­­­Bermud­üçbucağı­....28

Xəbərdar­ol!­..............................................32

ƏNƏNƏ “Əkinçi”­birincidir­......................................34

E2­E4­.......................................................38Sezarın­adına­layiq­­­July­.........................42

ÇƏRÇİVƏYƏ MƏHKUM oLUNMUşLAR Ağacın­Məcnunu.......................................46GÖZÜM YoLLARDA QALANDA... Şahın­matı­qurudu..­..................................52

İNCƏ SƏNƏT Samovara­göz­salmışam­..........................56

DİSCoVERY 10-luq Fədakar­“Əkinçi”lər­...................................60

Üz­QABIĞInDA

“Günəbaxan”­fotosufotoqraf­Rac­MƏHƏRRƏMzADƏnindir

3

ADAMA GƏZMƏK QALIRQızmar­Dubay­altında...............................62GÖRDÜN YEMƏK, DAHA NƏ DEMƏK?! Dubay­mətbəxi..........................................68Bəhram­Gur­man.......................................70CANSAĞLIĞI, MƏHƏBBƏT! Daş­deyil­­­ürəkdi­bu!..­..............................72Gözəl­səyahət­=­sağlam­səhhət­...............76DAş-QAş Kralın­“Qaragülü“­......................................78TARİXİ-NADİR nadir­tarix­.................................................84İKİNCİ BİRİNCİLƏR Kəndinə­əmin­­­birinci­fin!­.........................88AXI DÜNYA FIRLANIR... Avropanı­aparan­Brüssel­..........................92TƏBİƏT AşİQLƏRİ Cənnət­meyvələri.......................................96Ömrüboyu­sürünənlər­...............................100DEYİLƏNƏ GÖRƏ... zərif­casuslar­............................................104Marağa­səbəb­mağara­­­Şambala­............108

Yüz­ölç,­bir­Beach!­....................................112

Hotel,­motel,­yoxsa­mehmanxana?.........118

www.olm.az!!!­...........................................­122

1001­xırdavat­............................................124VENİ! VİDİ! VİÇİ! Fotonun­naibi­...........................................126Müsabiqə­..................................................128

34

20

28

108

4

Ap rel ayın da Ba kı Sər gi Mər kə zin də “AİTF -2011” X Azər bay can bey nəl xalq tu rizm və sə ya hət lər və II Ümum res pub li ka da-xi li tu rizm sər gi lə ri nin ke çi ril mə si, hə min

təd bir də Azər bay can Pre zi den ti İl ham Əli ye vin iş ti-ra kı bir da ha gös tər di ki, döv lət tu riz min in ki şa fın da ma raq lı dır və bu sa hə də si ya sə ti ni bun dan son ra da ge niş lən dir mə yə ça lı şa caq.

zən­ni­miz­cə,­Tu­rizm­ ilin­də­be­lə­bir­ təd­bi­rin­öl­kə­miz­də­ke­çi­ril­mə­si­bu­sa­hə­nin­in­ki­şa­fın­da­mü­hüm­rol­oy­na­ya­caq.­Qeyd­et­mək­ye­ri­nə­dü­şər­ki,­Tu­rizm­ilin­də­­aidiy­yə­ti­üz­rə­mü­hüm­təd­bir­lər­­də­­hə­ya­ta­ke­çi­ri­lir­­və­­ke­çi­ril­mə­si­plan­laş­dı­rı­lır;­ ­mə­sə­lən,­­Azər­bay­can­Res­pub­li­ka­sı­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­tə­rə­fin­dən­Tür­ki­yə­nin­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­nin,­Türk­­Əmək­daş­lı­ğı­və­­İn­ki­şaf­­İda­

rə­si­nin­(Tİ­KA)­dəs­tə­yi­ilə­res­pub­li­ka­nın­tu­rizm­po­ten­si­al­lı­­şə­hər­və­ra­yon­la­rın­da­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­­meh­man­xa­na­və­di­gər­yer­ləş­dir­mə­ob­yekt­lə­rin­də­ça­lı­şan­lar­üçün­tə­lim­təd­ris­kurs­la­rı­təş­kil­olu­na­caq.­­Ar­tıq­İs­ma­yıl­lı­da­tə­lim­təd­ris­kurs­la­rı­təş­kil­olu­nub,­­Xaç­maz­da­isə­ke­çi­ril­mə­si­plan­laş­dı­rı­lır.­Tə­lim­təd­ris­kurs­la­rın­da,­əsa­sən,­otel­me­nec­men­ti,­qeyd­qə­bul,­ma­sa­xid­mə­ti­və­xa­di­mə­çi­lik­­ix­ti­sas­la­rı­üz­rə­dərs­lə­ri­ Tür­ki­yə­dən­ ­ də­vət­ ­ olun­muş­ ­mü­əl­lim­lər­ ­ təd­ris­edir.­Bu­tə­lim­lər­tu­rizm­sa­hə­sin­də­ça­lı­şan,­təx­mi­nən,­200­250­nə­fə­ri­əha­tə­edə­cək.­He­sab­edi­rik,­ ­bu­ is­ti­qa­mət­də­tre­ninq­lər­re­gi­on­lar­da­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­meh­man­xa­na­və­ona­bə­ra­bər­tu­tu­lan­yer­ləş­dir­mə­ob­yekt­lə­rin­də­xid­mət­sə­viy­yə­si­nin­yük­səl­dil­mə­si­pro­se­si­nə­öz­ töh­fə­si­ni­ ve­rə­cək.­Tə­sa­dü­fi­de­yil­ki,­ar­tıq­son­il­lər­və­tən­daş­la­rı­mız­öl­kə­miz­də­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­tu­rizm­mə­kan­la­rı­na­üz­tu­tur­lar.­­Be­lə­re­

üçün­komp­leks­əra­zi­sin­də­ten­nis,­qolf,­fut­bol­və­bas­ket­bol­mey­dan­ça­la­rı,­ üs­tü­ör­tü­lü­ id­man­ qur­ğu­la­rı,­ ho­vuz­lar,­ əy­lən­cə­oyun­komp­leks­lə­ri,­ is­ti­ra­hət­edən­lə­rə­pi­ya­da­və­at­gə­zin­ti­si­tək­lif­lə­ri­və­s.­nə­zər­də­tu­tu­lub.­Gün­də­lik­beş­min­tu­rist­qə­bul­et­mək­ iq­ti­da­rın­da­ola­caq­ ­komp­leks­də­müx­tə­lif­­həcm­də­üç,­dörd,­­be­şul­duz­lu­otel­lə­rin,­­ki­çik­yay­laq­ev­lə­ri­nin­və­kot­tec­lə­rin,­elə­cə­də­ ti­ca­rət­mər­kəz­lə­ri,­ res­to­ran­lar,­əy­lən­cə­xid­mə­ti­və­məi­şət­ob­yekt­lə­ri­nin­ ti­kin­ti­si­nə­zər­də­tu­tu­lub.­

Tə­bii­ki,­bu­sa­hə­də­döv­lət­si­ya­sə­ti­nin­ge­niş­lən­mə­si­ya­xın­gə­lə­cək­də­tu­rizm­böl­mə­si­nin­iq­ti­sa­diy­yat­da­kı­çə­ki­si­nin­art­ma­sı­na­bö­yük­tə­sir­edə­cək.­Qey­ri­neft­sa­hə­lə­ri­nin­yük­sə­li­şi­ ilə­da­vam­lı­ iq­ti­sa­di­ in­ki­şa­fın­ tə­min­edil­mə­si­müa­sir­dövr­də­öl­kə­miz­qar­şı­sın­da­du­ran­mü­hüm­və­zi­fə­dir.­Çox­say­lı­ ­ təd­qi­qat­lar­ gös­tə­rir­ ki,­ tu­rizm­ öz­ pers­pek­tiv­li­li­yi­nə­

gi­on­la­rın­sı­ra­sı­na­­Ba­kı­və­Ab­şe­ron­ya­rı­ma­da­sı­ilə­­ya­na­şı,­şi­mal,­şi­mal­qərb,­qərb,­cə­nub­və­nax­çı­van­böl­gə­lə­ri­­da­xil­dir.­­Qeyd­olu­nan­böl­gə­lər­də­tu­rist­lə­rə­çi­mər­lik,­mə­də­ni­is­ti­ra­hət,­ov­çu­luq,­ekst­re­mal­və­s.­növ­lər­tək­lif­olu­nur.­­Mə­lum­dur­ki,­­öl­kə­miz­də­dağ­xi­zək­ki­mi­ye­ni­tu­rizm­nö­vü­nün­də­ ­ Azər­bay­can­da­ in­ki­şaf­ et­di­ril­mə­si­məq­sə­di­lə­ bir­ sı­ra­məq­səd­yön­lü­ iş­lər­apa­rı­lır.­Bu­na­mi­sal­ola­raq,­ “Şah­dağ”­qış­yay­tu­rizm­komp­lek­si­ni­gös­tər­mək­olar.­­Də­niz­sə­viy­yə­sin­dən­ 1300­metr­lə­ 2554­metr­ ara­sın­da­kı­ hün­dür­lük­də­ ­yer­lə­şən­komp­lek­sin­ tam­əra­zi­si­2045­ha.­dan­ar­tıq­sa­hə­ni­ əha­tə­ edir.­ Komp­lek­sin­ ti­kin­ti­sin­də­ əsas­ ­ diq­qə­ti­qış­id­man­növ­lə­ri­nə,­əsa­sən,­dağ­xi­zək­id­ma­nı­nın­in­ki­şa­fı­na­yö­nəlt­mək­nə­zər­də­tu­tu­lub.­­Bu­nun­la­ya­na­şı,­res­pub­li­ka­da­tu­riz­min­­və­id­ma­nın­qış­növ­lə­ri­nin­in­ki­şa­fı,­res­pub­li­ka­və­tən­daş­la­rı­və­xa­ri­ci­ tu­rist­lə­rin­mü­kəm­məl­ is­ti­ra­hə­ti­

ТУРИЗМ ВАР. ТУРИЗМ ОЛУБ.ТУРИЗМ ОЛАЪАГ!

VƏTƏNİMİN SEYRİNƏ...

5

Ap rel ayın da Ba kı Sər gi Mər kə zin də “AİTF -2011” X Azər bay can bey nəl xalq tu rizm və sə ya hət lər və II Ümum res pub li ka da-xi li tu rizm sər gi lə ri nin ke çi ril mə si, hə min

təd bir də Azər bay can Pre zi den ti İl ham Əli ye vin iş ti-ra kı bir da ha gös tər di ki, döv lət tu riz min in ki şa fın da ma raq lı dır və bu sa hə də si ya sə ti ni bun dan son ra da ge niş lən dir mə yə ça lı şa caq.

zən­ni­miz­cə,­Tu­rizm­ ilin­də­be­lə­bir­ təd­bi­rin­öl­kə­miz­də­ke­çi­ril­mə­si­bu­sa­hə­nin­in­ki­şa­fın­da­mü­hüm­rol­oy­na­ya­caq.­Qeyd­et­mək­ye­ri­nə­dü­şər­ki,­Tu­rizm­ilin­də­­aidiy­yə­ti­üz­rə­mü­hüm­təd­bir­lər­­də­­hə­ya­ta­ke­çi­ri­lir­­və­­ke­çi­ril­mə­si­plan­laş­dı­rı­lır;­ ­mə­sə­lən,­­Azər­bay­can­Res­pub­li­ka­sı­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­tə­rə­fin­dən­Tür­ki­yə­nin­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­nin,­Türk­­Əmək­daş­lı­ğı­və­­İn­ki­şaf­­İda­

rə­si­nin­(Tİ­KA)­dəs­tə­yi­ilə­res­pub­li­ka­nın­tu­rizm­po­ten­si­al­lı­­şə­hər­və­ra­yon­la­rın­da­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­­meh­man­xa­na­və­di­gər­yer­ləş­dir­mə­ob­yekt­lə­rin­də­ça­lı­şan­lar­üçün­tə­lim­təd­ris­kurs­la­rı­təş­kil­olu­na­caq.­­Ar­tıq­İs­ma­yıl­lı­da­tə­lim­təd­ris­kurs­la­rı­təş­kil­olu­nub,­­Xaç­maz­da­isə­ke­çi­ril­mə­si­plan­laş­dı­rı­lır.­Tə­lim­təd­ris­kurs­la­rın­da,­əsa­sən,­otel­me­nec­men­ti,­qeyd­qə­bul,­ma­sa­xid­mə­ti­və­xa­di­mə­çi­lik­­ix­ti­sas­la­rı­üz­rə­dərs­lə­ri­ Tür­ki­yə­dən­ ­ də­vət­ ­ olun­muş­ ­mü­əl­lim­lər­ ­ təd­ris­edir.­Bu­tə­lim­lər­tu­rizm­sa­hə­sin­də­ça­lı­şan,­təx­mi­nən,­200­250­nə­fə­ri­əha­tə­edə­cək.­He­sab­edi­rik,­ ­bu­ is­ti­qa­mət­də­tre­ninq­lər­re­gi­on­lar­da­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­meh­man­xa­na­və­ona­bə­ra­bər­tu­tu­lan­yer­ləş­dir­mə­ob­yekt­lə­rin­də­xid­mət­sə­viy­yə­si­nin­yük­səl­dil­mə­si­pro­se­si­nə­öz­ töh­fə­si­ni­ ve­rə­cək.­Tə­sa­dü­fi­de­yil­ki,­ar­tıq­son­il­lər­və­tən­daş­la­rı­mız­öl­kə­miz­də­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­tu­rizm­mə­kan­la­rı­na­üz­tu­tur­lar.­­Be­lə­re­

üçün­komp­leks­əra­zi­sin­də­ten­nis,­qolf,­fut­bol­və­bas­ket­bol­mey­dan­ça­la­rı,­ üs­tü­ör­tü­lü­ id­man­ qur­ğu­la­rı,­ ho­vuz­lar,­ əy­lən­cə­oyun­komp­leks­lə­ri,­ is­ti­ra­hət­edən­lə­rə­pi­ya­da­və­at­gə­zin­ti­si­tək­lif­lə­ri­və­s.­nə­zər­də­tu­tu­lub.­Gün­də­lik­beş­min­tu­rist­qə­bul­et­mək­ iq­ti­da­rın­da­ola­caq­ ­komp­leks­də­müx­tə­lif­­həcm­də­üç,­dörd,­­be­şul­duz­lu­otel­lə­rin,­­ki­çik­yay­laq­ev­lə­ri­nin­və­kot­tec­lə­rin,­elə­cə­də­ ti­ca­rət­mər­kəz­lə­ri,­ res­to­ran­lar,­əy­lən­cə­xid­mə­ti­və­məi­şət­ob­yekt­lə­ri­nin­ ti­kin­ti­si­nə­zər­də­tu­tu­lub.­

Tə­bii­ki,­bu­sa­hə­də­döv­lət­si­ya­sə­ti­nin­ge­niş­lən­mə­si­ya­xın­gə­lə­cək­də­tu­rizm­böl­mə­si­nin­iq­ti­sa­diy­yat­da­kı­çə­ki­si­nin­art­ma­sı­na­bö­yük­tə­sir­edə­cək.­Qey­ri­neft­sa­hə­lə­ri­nin­yük­sə­li­şi­ ilə­da­vam­lı­ iq­ti­sa­di­ in­ki­şa­fın­ tə­min­edil­mə­si­müa­sir­dövr­də­öl­kə­miz­qar­şı­sın­da­du­ran­mü­hüm­və­zi­fə­dir.­Çox­say­lı­ ­ təd­qi­qat­lar­ gös­tə­rir­ ki,­ tu­rizm­ öz­ pers­pek­tiv­li­li­yi­nə­

gi­on­la­rın­sı­ra­sı­na­­Ba­kı­və­Ab­şe­ron­ya­rı­ma­da­sı­ilə­­ya­na­şı,­şi­mal,­şi­mal­qərb,­qərb,­cə­nub­və­nax­çı­van­böl­gə­lə­ri­­da­xil­dir.­­Qeyd­olu­nan­böl­gə­lər­də­tu­rist­lə­rə­çi­mər­lik,­mə­də­ni­is­ti­ra­hət,­ov­çu­luq,­ekst­re­mal­və­s.­növ­lər­tək­lif­olu­nur.­­Mə­lum­dur­ki,­­öl­kə­miz­də­dağ­xi­zək­ki­mi­ye­ni­tu­rizm­nö­vü­nün­də­ ­ Azər­bay­can­da­ in­ki­şaf­ et­di­ril­mə­si­məq­sə­di­lə­ bir­ sı­ra­məq­səd­yön­lü­ iş­lər­apa­rı­lır.­Bu­na­mi­sal­ola­raq,­ “Şah­dağ”­qış­yay­tu­rizm­komp­lek­si­ni­gös­tər­mək­olar.­­Də­niz­sə­viy­yə­sin­dən­ 1300­metr­lə­ 2554­metr­ ara­sın­da­kı­ hün­dür­lük­də­ ­yer­lə­şən­komp­lek­sin­ tam­əra­zi­si­2045­ha.­dan­ar­tıq­sa­hə­ni­ əha­tə­ edir.­ Komp­lek­sin­ ti­kin­ti­sin­də­ əsas­ ­ diq­qə­ti­qış­id­man­növ­lə­ri­nə,­əsa­sən,­dağ­xi­zək­id­ma­nı­nın­in­ki­şa­fı­na­yö­nəlt­mək­nə­zər­də­tu­tu­lub.­­Bu­nun­la­ya­na­şı,­res­pub­li­ka­da­tu­riz­min­­və­id­ma­nın­qış­növ­lə­ri­nin­in­ki­şa­fı,­res­pub­li­ka­və­tən­daş­la­rı­və­xa­ri­ci­ tu­rist­lə­rin­mü­kəm­məl­ is­ti­ra­hə­ti­

6

gö­rə,­ qey­ri­neft­ ­ sa­hə­lə­ri­ ara­sın­da­apa­rı­cı­möv­qe­lər­dən­bi­ri­ni­ tu­tur.­Ha­zır­da­ tu­rizm­pla­ne­tar­miq­yas­da­sü­rət­lə­ in­ki­şaf­edən­biz­nes­sa­hə­lə­rin­dən­dir.­Dün­ya­üz­rə­ümum­mil­li­məh­su­lun­10,­ix­ra­ca­tın­8­fai­zi­bey­nəl­xalq­­tu­riz­min­pa­yı­na­dü­şür,­ gös­tə­ri­lən­ xid­mət­lə­rin,­ təq­ri­bən,­ üç­də­bi­ri­ bey­nəl­xalq­tu­rizm­va­si­tə­si­lə­hə­ya­ta­ke­çi­ri­lir.­­Dün­ya­da­əmək­qa­bi­liy­yət­li­əha­li­nin­8,1­fai­zi­tu­rizm­in­dust­ri­ya­sın­da­və­onun­la­bağ­lı­ iq­ti­sa­diy­yat­sa­hə­lə­rin­də­məş­ğul­dur.­Bu­mə­na­da­zən­gin­ mə­də­ni­ta­ri­xi­ ir­sə­ və­ əl­ve­riş­li­ tə­bii­ şə­rai­tə­ ma­lik­olan­ Azər­bay­can­ tu­rizm­ sa­hə­sin­də­ bö­yük­ in­ki­şaf­ pers­pek­tiv­lə­ri­nə­ma­lik­dir.­Öl­kə­miz­də­tu­riz­min­ək­sər­növ­lə­ri­nin­(kənd,­müa­li­cə­sağ­lam­lıq,­eko­lo­ji,­mə­də­ni,­so­si­al,­id­man,­di­ni,­ xü­su­si­ma­raq­kəsb­edən­və­s.)­ in­ki­şa­fı­ üçün­ge­niş­im­kan­lar­möv­cud­dur.­Azər­bay­can­da­2002­2005­ci­il­lər­də­tu­riz­min­in­ki­şa­fı­na­da­ir­Döv­lət­Proq­ra­mı­nın­hə­ya­ta­ke­çi­ril­mə­si­nə­ti­cə­sin­də,­tu­riz­min­in­ki­şa­fı­üçün­mün­bit­şə­ra­it­ya­ra­dı­lıb;­bey­nəl­xalq­­ tu­rizm­ba­za­rı­na­ in­teq­ra­si­ya­nın­tə­min­­olun­ma­sı­nın­əsa­sı­qo­yu­lub,­mil­li­ tu­rizm­komp­lek­si­nin­rə­qa­bə­tə­da­vam­lı­lı­ğı­yük­sə­lib.­Be­lə­ki,­öl­kə­miz­də­ tu­rist­lə­rin­yer­ləş­di­ril­mə­biz­ne­si­di­na­mik­su­rət­də­in­ki­şaf­edir.­Onu­da­qeyd­et­mək­la­zım­dır­ki,­2002­ci­il­də­öl­kə­də­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­meh­man­xa­na­la­rın­sa­yı­96­ol­du­ğu­hal­da,­ötən­dövr­ər­zin­də­on­la­rın­sa­yı­5­də­fə­ar­tıb;­2010­cu­ilin­ye­kun­la­rı­na­gö­rə­ isə­ ­499­a­ça­tıb.­Həm­çi­nin,­yer­ləş­dir­mə­ ­yer­lə­ri­nin­sa­yı­3­də­fə­ar­ta­raq,­9­569­dan­31­996­ya­qal­xıb.­Ha­zır­da­res­pub­li­ka­da­55­dək­ye­ni­meh­man­xa­na­nın­in­şa­sı­da­vam­edir­ və­ bu­ ilin­ so­nu­na­dək­ pay­taxt­da­ 6­ ədəd­bey­nəl­xalq­brend­li­ “5­ ul­duz”­ otel­ is­ti­fa­də­yə­ ve­ri­lə­cək.­ Ümu­mi­lik­də,­2013­cü­ilə­qə­dər­öl­kə­də­yer­ləş­dir­mə­ob­yekt­lə­rin­də­ya­taq­yer­lə­ri­nin­ sa­yı­nın­ nə­zə­rə­çar­pa­caq­ də­rə­cə­də­ ar­tı­rıl­ma­sı­plan­laş­dı­rı­lır.­Bu­il­öl­kə­yə­gə­lən­tu­rist­lə­rin­sa­yı­nın­2­mil­yo­na­ça­ta­ca­ğı­göz­lə­ni­lir.­

Bil­di­yi­niz­ki­mi,­2011­ci­il­də­Al­ma­ni­ya­da­ke­çi­ri­lən­“Euro­vi­si­on”­mu­si­qi­ ­mü­sa­bi­qə­si­nin­qa­li­bi­Azər­bay­can­ol­muş­dur.­ ­ 2012­ci­ il­də­ adı­çə­ki­lən­mü­sa­bi­qə­ res­pub­li­ka­mız­da­­ke­çi­ri­lə­cək­ və­ öl­kə­mi­zə­ gə­lən­ tu­rist­lə­rin­ sa­yın­da­ ­ ar­tım­göz­lə­ni­lir.

Yu­xa­rı­da­ qeyd­ et­di­yi­miz­ ki­mi,­ in­ki­şaf­ et­miş­ öl­kə­lər­də­ol­du­ğu­ ki­mi,­ tu­riz­min­ öl­kə­ iq­ti­sa­diy­ya­tın­da­ çə­ki­si­ni­ ar­tır­maq­məq­sə­di­lə­in­ves­ti­si­ya­is­ti­qa­mə­ti­də­diq­qət­də­sax­la­nı­lır.­Azər­bay­can­da­tu­riz­mə­in­ves­ti­si­ya­qo­yu­lu­şun­da­ki­fa­yət­qə­dər­po­ten­si­al­möv­cud­dur.­Azər­bay­can­da­tu­rizm­sek­to­ru­nun­in­ves­ti­si­ya­cəl­be­di­ci­li­yi­nin­üs­tün­tə­rəf­lə­ri­ni­be­lə­sı­ra­la­maq­müm­kün­dür:­

­­şərq lə-Qər bin ek zo tik kom po nen ti nə ma lik ori ji-nal so si al-mə də ni xü su siy yət lər;

- əl ve riş li iq lim;- zən gin ta ri xi və mə də ni ir sə ma lik ol ma sı, zən gin

ar xi tek tu ra ya sa hib lik;- zən gin flo ra və fau na; - xü su si də yər lə rə ma lik adət-ənə nə lər və xal qın

qo naq pər vər li yi;- bü tün fərq li di ni və dün yə vi gö rüş lə rə to le rant

ya naş ma;- zər düşt lü yün be şi yi ol ma sı;- Av ro pa və Asi ya ara sın da, həm çi nin, qə dim İpək

Yo lu üzə rin də yer ləş mə si;- şə la lə lər, göl lər, bu laq lar və qey zer lər ki mi su eh-

ti yat la rı; qaz və pal çıq vul kan la rı ki mi qey ri-adi tə bi-ət fe no men lə ri; mil li park lar və is ti ra hət zo na la rı nın möv cud lu ğu;

- lo kal ta ri xi po ten sia la bağ lı ola raq in ki şaf edən əl sə nət lə ri;

- tu riz min çe şid lən mə si nə im kan ve rən coğ ra fi qu-ru luş və müa sir stan dart la ra ca vab ve rən yol lar;

- da xi li tu rizm də son il lər də mü şa hi də edi lən di na-mizm;

- lə ziz da da ma lik zən gin mil li mət bəx;- Azər bay can iq ti sa diy ya tın da da vam lı iq ti sa di in-

ki şa fın tə min olun ma sı.

Onu­da­qeyd­edək­ki,­ha­zır­da­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­tə­rə­fin­dən­tu­riz­mə­da­ir­8­in­ves­ti­si­ya­la­yi­hə­si­təq­dim­olu­nur.­Bu­məq­səd­lə­ na­zir­lik­ tə­rə­fin­dən­hə­min­ la­yi­hə­lə­rin­təş­viq­olun­ma­sı­is­ti­qa­mə­tin­də­mü­va­fiq­iş­lər­apa­rı­lır.­Be­lə­ki,­xa­ri­ci­öl­kə­lər­də­ke­çi­ri­lən,­həm­çi­nin,­öl­kə­mi­zin­tu­rizm­ po­ten­sia­lı­nın­ ta­nı­dıl­ma­sı­məq­sə­di­lə­ təş­kil­ olu­nan­təd­bir­lər­də­ İq­ti­sa­di­ İn­ki­şaf­na­zir­li­yi­ tə­rə­fin­dən­ tə­sis­edil­miş­Azər­bay­can­da­İx­ra­cın­və­İn­ves­ti­si­ya­la­rın­Təş­vi­qi­Fon­du­(AzP­RO­MO)­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­ilə­bir­lik­də­hə­min­in­ves­ti­si­ya­la­yi­hə­lə­ri­nə­da­ir­təq­di­mat­lar­təş­kil­edir.

Ha­zır­da­ Mə­də­niy­yət­ və­ Tu­rizm­ na­zir­li­yin­də­ bir­ba­şa­iri­həcm­li­ in­ves­ti­si­ya­qo­yu­lu­şu­ ilə­bağ­lı­ ­ heç­bir­mü­ra­ci­ət­qey­də­alın­ma­yıb.

la­kin­na­zir­lik­tə­rə­fin­dən­tu­rizm­və­rek­rea­si­ya­zo­na­la­rı­nın­ya­ra­dıl­ma­sı­ilə­bağ­lı­­bir­ne­çə­xa­ri­ci­ma­liy­yə­qu­ru­mu­na­mü­ra­ci­ət­lər­olu­nub.­

Ha­zır­da­Azər­bay­can­da­“5­ul­duz”­otel­lə­rin­in­şa­sı,­əsa­sən,­ yer­li­ in­ves­tor­lar­ he­sa­bı­na­ apa­rı­lır.­ Bu­nun­la­ ya­na­şı,­möv­cud­otel­ tu­riz­mi­sa­hə­sin­də­yer­li­ in­ves­tor­lar­la­ya­na­şı,­xa­ri­ci­in­ves­ti­si­ya­qo­yu­luş­la­rı­da­var.­Azər­bay­can­xa­ri­ci­in­ves­ti­si­ya­ qo­yu­luş­la­rı­ üçün­ ge­niş­ im­kan­la­rı­ olan­ təh­lü­kə­siz­bir­öl­kə­dir.­Bu­na­mi­sal­ola­raq,­Azər­bay­can­da­2010­cu­

VƏTƏNİMİN SEYRİNƏ...

7

il­ ər­zin­də­ 15,5­mil­yard­ ABŞ­ dol­la­rı­ in­ves­ti­si­ya­ qo­yu­lu­şu­olub.­Bu­nun­da­8,2­mil­yard­ABŞ­dol­la­rı­xa­ri­ci­və­7,3­mil­yard­ABŞ­dol­la­rı­ yer­li­ in­ves­ti­si­ya­olub.­Bu­məb­lə­ğin­6,2­mil­yard­dol­la­rı­neft­sek­to­ru­na,­­9,3­mil­yar­dı­isə­qey­ri­neft­sek­to­ru­na­cəlb­edi­lib.

Qeyd­emək­la­zım­dır­ki,­öl­kə­miz­də­tu­rizm­üz­rə­kadr­ha­zır­lı­ğı­na­da­cid­di­şə­kil­də­diq­qət­ye­ti­ri­lir.­Be­lə­ki,­tu­rizm­sa­hə­sin­də­ça­lı­şan­la­rın­pe­şə­ha­zır­lı­ğı­nın­ar­tı­rıl­ma­sı­məq­sə­di­lə­2006­cı­il­də­Tu­rizm­İns­ti­tu­tu­ya­ra­dı­lıb,­onun­nəz­din­də­müx­tə­lif­pe­şə­lər­üz­rə­dai­mi­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­kurs­lar­açı­lıb,­Min­gə­çe­vir­ Tu­rizm­Kol­le­ci­ tə­rə­fin­dən­ tu­rizm­ sek­to­ru­üçün­or­ta­ix­ti­sas­təh­si­li­nə­­ma­lik­kadr­lar­ha­zır­lan­maq­da­dır;­həm­çi­nin,­Qə­bə­lə­və­İs­ma­yıl­lı­ra­yon­la­rın­da­Tu­rizm­və­Otel­çi­lik­üz­rə­Pe­şə­Təd­ris­Mər­kə­zi­fəa­liy­yət­gös­tə­rir,­be­lə­bir­pe­şə­mək­tə­bi­nin­Ba­kı­da­və­Qu­sar­ra­yo­nun­da­açıl­ma­sı­plan­laş­dı­rı­lır.­Ey­ni­ za­man­da,­Ümum­dün­ya­Tu­rizm­Təş­ki­la­tı­nın,­Tür­ki­yə­nin­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­nin­dəs­tə­yi­ilə­müx­tə­lif­tə­lim­proq­ram­la­rı­hə­ya­ta­ke­çi­ril­mək­də­dir.­2002­ci­il­dən­baş­la­ya­raq­hər­il­Azər­bay­can­da­bey­nəl­xalq­tu­rizm­sər­gi­si­təş­kil­olu­nur.­Öl­kə­də­tu­riz­min­əhə­miy­yə­ti­ni­ar­tır­maq,­tu­rizm­po­ten­sia­lı­nı­təb­liğ­et­mək,­yer­li­adət­ənə­nə­lə­ri,­mil­li­mət­bə­xi,­mə­də­ni­və­ta­ri­xi­ir­si­ta­nıt­maq­məq­sə­di­lə­te­ma­tik­nəşr­məh­sul­la­rı­(ki­tab,­buk­let,­CD­və­DVD­lər­və­s.)­ha­zır­la­nır­və­ya­yı­lır,­dün­ya­nın­müx­tə­lif­te­le­vi­zi­ya­ka­nal­la­rın­da­rek­lam­çar­xı­nü­ma­yiş­et­di­ri­lir,­hə­ya­ta­ke­çi­ri­lən­ye­ni­ la­yi­hə­lər­ba­rə­də­rek­lam­və­elan­lar­ve­ri­lir.­Bu­ is­ti­qa­mət­də­ in­ter­net­ im­kan­la­rın­dan­ və­ di­gər­ elekt­ron­da­şı­yı­cı­va­si­tə­lə­rin­dən­də­ge­niş­ is­ti­fa­də­edi­lir.­Gö­rü­lən­komp­leks­iş­lə­rin­nə­ti­cə­si­ ola­raq,­öl­kə­yə­gə­lən­ tu­rist­lə­rin­ sa­yı­ il­bə­il­ar­tır,­öl­kə­də­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­tu­rizm­şir­kət­lə­ri­şə­bə­kə­si­ge­niş­lə­nir.­Ha­zır­da­res­pub­li­ka­da­210­tu­rizm­şir­kə­ti­li­sen­zi­ya­əsa­sın­da­fəa­liy­yət­gös­tə­rir­və­2002­ci­ilə­nis­bə­tən­on­la­rın­sa­yı­3­də­fə­dən­çox­ar­tıb.­Qeyd­et­di­yi­miz­mə­qam­lar,­həm­çi­nin,­öl­kə­miz­də­əl­də­olun­muş­so­si­al­iq­ti­sa­di­irə­li­lə­yiş­tu­riz­min­ iq­ti­sa­diy­ya­tın­ apa­rı­cı­ sa­hə­lə­rin­dən­ bi­ri­nə­ çev­ril­mə­si­ üçün­əsas­ver­di­yi­ni­ de­yə­bi­lə­rik.­Ye­ri­ gəl­miş­kən,­«Azər­bay­can­ Res­pub­li­ka­sın­da­ 2010­2014­cü­ il­lər­də­ tu­riz­min­ in­ki­şa­fı­na­da­ir­Döv­lət­Proq­ra­mı»­ ­öl­kə­də­ tu­riz­min­rast­laş­dı­ğı­prob­lem­lə­rin­həll­edil­mə­si­və­tu­rizm­sa­hə­si­nin­da­ha­da­in­ki­şaf­et­di­ril­mə­si­nin­tə­mi­nin­dən­öt­rü­­ha­zır­la­nıb.­Həm­çi­nin,­tu­rizm­fəa­liy­yə­ti­üçün­əl­ve­riş­li­şə­rai­tin­ya­ra­dıl­ma­sı­zə­ru­rə­ti­ni­nə­zə­rə­ala­raq,­tu­rizm­eh­ti­yat­la­rın­dan­sə­mə­rə­li­ is­ti­fa­də­olun­maq­la­zən­gin­coğ­ra­fi­ land­şaf­ta­ma­lik­öl­kə­mi­zin­ tə­bi­ət­ abi­də­lə­ri­nin,­ elə­cə­də­xal­qı­mı­zın­qə­dim­mə­də­ni­ta­ri­xi­ ir­si­nin­ ge­niş­ miq­yas­da­ ta­nı­dıl­ma­sı­nı­ tə­min­et­mək­məq­sə­di­lə­2011­ci­ il­Pre­zi­dent­İl­ham­Əli­ye­vin­göstərişi­ilə­Azər­bay­can­Res­pub­li­ka­sın­da­“Tu­rizm­ili”­elan­

edilib.­Onu­da­bil­di­rək­ki,­Azər­bay­can­da­fəa­liy­yət­gös­tə­rən­otel­lə­rə­Tu­rizm­ili­çər­çi­və­sin­də­30­fa­iz­gü­zəşt­edə­cək­lər.­Hə­lə­ilin­əv­və­lin­də­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­tə­rə­fin­dən­tu­rist­lə­rə­tək­lif­olu­nan­qiy­mət­lər­də­en­di­rim­et­mək­ba­rə­də­töv­si­yə­lər­­ve­ri­lib.­Ar­tıq­bu­töv­si­yə­lə­rin­re­al­nə­ti­cə­lə­ri­özü­nü­gös­tə­rir.­Bu­na­bax­ma­ya­raq,­bə­zi­xid­mət­lər­üz­rə­qiy­mət­lə­rin­hə­lə­də­yük­sək­ol­du­ğu­nu­de­yə­bi­lə­rik.­He­sab­edi­rik,­bu­da­tu­rizm­ba­za­rın­da­sağ­lam­rə­qa­bə­tin­ol­ma­ma­sı­ilə­bağ­lı­dır.­

Bu­ gün­ qar­şı­da­ du­ran­ və­zi­fə­lər­dən­ bi­ri­ də­ öl­kə­mi­zin­tu­rizm­po­ten­sia­lı­nın­dün­ya­miq­ya­sın­da­təb­li­ği­mə­sə­lə­si­dir.­Bu­məq­səd­lə­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­hər­il­20­dək­bey­nəl­xalq­tu­rizm­sər­gi­sin­də­iş­ti­rak­edir.­Həm­çi­nin,­na­zir­lik­ tə­rə­fin­dən­9­dil­də­50­dək­müx­tə­lif­çe­şid­li­ rek­lam­çap­məh­sul­la­rı­ha­zır­la­na­raq,­iş­ti­rak­çı­sı­ol­du­ğu­muz­bey­nəl­xalq­tu­rizm­sər­gi­lə­rin­də­zi­ya­rət­çi­lə­rə­pay­la­nı­lır.­Bu­gün­öl­kə­mi­zin­ tu­rizm­po­ten­sia­lı­na­da­ir­ rek­lam­çarx­la­rı­ “Euro­news”,­“Tra­vel­ Chan­nel”,­ “Cnn”,­ “na­tio­nal­ Ge­og­rap­hic”,­ “BBC”­və­ “CnBC”­ ­ ki­mi­ dün­ya­nın­ ən­ məş­hur­ te­le­ka­nal­la­rın­da­mü­tə­ma­di­ya­yım­la­nır.­­Həm­çi­nin,­hər­ilin­ap­rel­ayın­da­Ba­kı­şə­hə­rin­də­“AİTF”­­Bey­nəl­xalq­Tu­rizm­Sər­gi­si­və­Ümum­res­pub­li­ka­Da­xi­li­Tu­rizm­Sər­gi­si­ ke­çi­ri­lir.­Bun­dan­baş­qa,­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­tu­rizm­sa­hə­sin­də­iki­tə­rəf­li­əmək­daş­lı­ğın­ in­ki­şaf­ et­di­ril­mə­si­məq­sə­di­lə,­ əsa­sən,­Av­ro­pa,­İs­lam­dün­ya­sı­və­MDB­öl­kə­lə­ri­ilə­əmək­daş­lıq­edir.­Öl­kə­mi­zin­tu­rizm­po­ten­sia­lı­nın­təb­liğ­olun­ma­sı­və­res­pub­li­ka­mı­za­xa­ri­ci­ tu­rist­lə­rin­ cəlb­edil­mə­si­ üçün­müx­tə­lif­ öl­kə­lər­də­ke­çi­ri­lən­bey­nəl­xalq­tu­rizm­sər­gi­lə­rin­də­mü­tə­ma­di­ola­raq­iş­ti­rak­edir,­həm­çi­nin,­iki­tə­rəf­li­əmək­daş­lı­ğın­in­ki­şaf­et­di­ril­mə­si­məq­sə­di­lə­xa­ri­ci­öl­kə­lə­rin­tu­rizm­sə­na­ye­sin­də­ça­lı­şan­lar­üçün­öl­kə­mi­zə­in­fo­və­press­tur­lar­təş­kil­olu­nur.­Be­lə­ki,­2009­cu­il­ər­zin­də­Yu­na­nıs­tan,­Mi­sir,­Mə­ra­keş­və­Al­ma­ni­ya­nın,­2010­cu­ il­də­ ­Al­ma­ni­ya­nın­ tu­rizm­şir­kət­lə­ri­və­küt­lə­vi­in­for­ma­si­ya­va­si­tə­lə­ri­nü­ma­yən­də­lə­ri­nin­öl­kə­mi­zə­in­fo­və­press­tur­la­rı­təş­kil­edi­lib.­­Azər­bay­ca­nın­tu­rizm­po­ten­sia­lı­nı­İran­kör­fə­zi­öl­kə­lə­rin­də­təb­liğ­et­mək­məq­sə­di­lə,­28­ap­rel­2011­ci­il­ta­ri­xin­də­Du­ba­yın­“At­lan­tis”­şir­kə­ti­ilə­Azər­bay­can­Res­pub­li­ka­sı­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­ilə­Azər­bay­can­Tu­rizm­As­so­sia­si­ya­sı­ara­sın­da­­mü­qa­vi­lə­bağ­la­nıb.­Gə­lə­cək­də­bu­tip­li­təd­bir­lə­rin­sı­ra­sı­nın­ge­niş­lən­di­ril­mə­si­nə­zər­də­tu­tu­lur.­

Mahir QƏHRƏMANoV,

Azər bay can Res pub li ka sı Mə də niy yət və Tu rizm Na zir li yi Turizm şöbəsinin müdir müavini

8

VƏTƏNİMİN SEYRİNƏ...

hər­li­su­mə­na­sın­da­iş­lə­di­lir.­Di­gər­va­ri­an­ta­gö­rə­isə,­zərd­əti­ye­yi­lən­quş­mə­na­sı­nı­ve­rir.­Bu,­da­ha­çox­mən­ti­qə­uy­ğun­dur.­Çün­ki­ Tu­qay­me­şə­si­ əra­zi­sin­də­ zərd­ ­­ ən­cir­qu­şu­ çox­ olub­ və­ bu­ sə­bəb­dən,­ za­man­ keç­dik­cə­ quş­la­rın­adı­ya­şa­yış­məs­kə­ni­nin­adı­na­çev­ri­lib.­Da­ha­bir­fər­ziy­yə­yə­ gö­rə,­ zər­dab­ qı­zıl­ su­mə­na­sı­nı­ ve­rir.­ Kür­ və­Qa­ra­su­çay­la­rı­nın­ daş­ma­sı­ nə­ti­cə­sin­də­ çö­kək­lər­də,­ ax­maz­lar­da­qa­lan­su­əkin­sa­hə­lə­ri­və­əkin­çi­lər­üçün­qı­zıl­qə­dər­əhə­miy­yət­li­idi.­Hə­qi­qə­tən,­hər­il­öz­bən­din­dən­aşan­bu­su­lar­tor­paq­la­rı­yu­ya­raq­tə­miz­lə­yir.­De­yi­lən­lə­rə­gö­rə,­məhz­bu­tə­miz­lik­bir­sı­ra­mü­qəd­dəs­in­san­la­rı­bu­tor­pa­ğa­gə­ti­rib­çı­xa­rıb.­Söh­bət­vax­ti­lə­zər­dab­da­ya­şa­mış­öv­li­ya,­se­yid­və­şıx­lar­dan­ge­dir.­­O­da­mə­lum­dur­ki,­keç­miş­də­ru­ha­ni­lə­rin­ge­yin­di­yi­sa­rı­əba­ad­lı­üst­ge­yi­minə­“zər­də­ba”­de­yi­lər­di.­

Ta ri xiXV­əs­rin­or­ta­la­rın­dan­mə­lum­olan­ya­şa­yış­mən­tə­qə­si­

1578­ci­ilə­aid­Os­man­lı­türk­mən­bə­sin­də­zər­dab­san­ca­ğı­ki­mi­qeyd­edi­lib.­Xan­lıq­lar­döv­rün­də­iri­ya­şa­yış­mən­tə­qə­si­olub.­Kür­ça­yın­da­vax­ti­lə­gə­mi­çi­li­yin­ in­ki­şa­fı­ ilə­əla­qə­dar­zər­dab­ ya­şa­yış­ mən­tə­qə­si­ də­ sü­rət­lə­ bö­yü­yür.­ Kür­ ça­yı­nın­Qa­ra­bağ­ ta­yı­na­də­və­lər­lə­neft­da­şı­yan­lar­bu­ra­da­kı­bə­rə­dən­ke­çib­lər.­1827­ci­il­dən­yel­kən­li­iri­gə­mi­lər­zər­dab­da­ya­na­ca­ğı­na­yan­alar­dı.­XIX­əs­rin­II­ya­rı­sın­dan­zər­dab­sü­rət­lə­ki­çil­mə­yə­baş­la­yır.­Çün­ki­1853­cü­il­dən­son­ra­bəy­lə­rin­hi­ma­yə­sin­dən­azad­edi­lən­kənd­li­lər­zər­da­bı­tərk­edir,­sa­hil­bo­yu­bağ­la­ra­çə­ki­lir­lər.­XIX­əs­rin­60­cı­il­lə­rin­dən­bu­ra­da­ba­lıq­çı­lıq­tə­sər­rü­fat­da­mü­hüm­yer­tut­ma­ğa­baş­la­yır.­Kür­ça­yı­sa­hi­lin­dən­baş­la­nan­şə­hər­dü­zə­nə­doğ­ru­müx­tə­lif­is­ti­qa­mət­lər­də­irə­li­lə­yir,­ey­ni­za­man­da,­sa­hil­bo­yu­uza­nır.­

So vet dö nə min də pam bıq möv sü mün də, yə-ni sent yabr-no yabr ay la rın da bu ra la ra gi riş-çı xış məh dud idi. Mək təb li lər dən tut muş, di gər bü tün sa hə lər də ça lı şan in san la ra

qə dər hər kəs bir nə fər ki mi pam bıq yı ğı mı na gön də-ri lir di. Yay fəs lin də isə öl dü rü cü gün işı ğı nın şüaları al tın da sə hər sa at 6-dan ax şam ha va qa ra la na dək kol xoz çu qız lar ya şıl sa hə lər də alaq et mək, yə ni pam-bıq kol la rı nın ət ra fı nı la zım sız ot lar dan tə miz lə mək-lə məş ğul olur du lar. Ça lı şan la rın ha mı sı “kö nül lü” ola raq alaq və pam bıq top la ma pro ses lə rin də iş ti rak et mə li idi. Bu ra ya öl kə nin gö bə yi də de yə bi lər si niz. Hət ta za ra fat la Zərdabı Azər bay ca nın Mo zam bi ki də ad lan dı rır lar. Böl gə yə na bə ləd olan lar bir də fə qız mar yay is ti sin də ra yo na gə lən dən son ra bir da ha bu ra nı əs la yad dan çı xar mır lar. Göz lər dən uzaq, sa kit əya lət hə ya tı ya şa yan Zər dab da səs siz li yi po zan tək şey ağ-ca qa nad lar dır. Ra yon da otel yox dur. Kür bo yu yer lə-şən is ti ra hət zo na sı ad la nan yer lər isə res to ran lar dan iba rət dir.

Zər dab to po ni mi n.­zeyd­li­sin­“Ba­kı­qu­ber­ni­ya­sı”­ki­ta­bın­da­“zər­dab”­sö­

zü­“so­yuq­su”­ki­mi­şərh­edi­lir.­Bu­nu­fars­ca­“sa­rı­su”­ki­mi­də­ izah­edir­lər.­Yə­ni­ax­maz,­daş­qın­su­yun­dan­ya­ran­mış­göl­mə­çə­ an­la­mın­da­dır.­ Hə­qi­qə­tən­ də­ keç­miş­də­ bu­ra­da­Tür­yan­ça­yı­nın­daş­qın­su­la­rın­dan­Sa­rı­su­ad­la­nan­ba­taq­lıq­lar­–­ax­maz­lar­əmə­lə­gə­lir­di.­Bir­eh­ti­ma­la­gö­rə,­bu­ad­fars­ca­zərd­–­sa­rı­və­ab­–­su­söz­lə­rin­dən­alı­nıb.­Sa­rı,­zə­

Zər dab ra yon ki mi 1935-ci il də ya ra dı lıb. Kür ça yı sa hi lin də, şir van dü zün də yer lə şir. Sət hi dü zən lik olan ra yon əra zi si nin çox his sə si oke-an sə viy yə sin dən aşa ğı da dır. Bu ra da neft-qaz ya taq la rı aş kar edi lib. Qı şı mü la yim, ya yı qu raq və qu ru çöl iq li mi xa rak te rik dir. İn sa nı hal dan sa lan is ti ha va sı ilə yad da qa lan Zər dab da yay ay la rın da tem pe ra tur müs bət 45 də rə cə yə qə dər yük sə lir. Ya rım səh ra da bit ki lər ge niş ya yı lıb. Kür ça yı bo-yun ca 1000 ha sa hə də Tu qay me şə lə ri uza nıb-ge dir. Zər dab həm də Hə-sən Bəy Zər da bi nin və tə ni dir...

Zər dab

ЩЯСЯН БЯЙИН ЗЯРДАБЫ

9

10

VƏTƏNİMİN SEYRİNƏ...

Kür­çayı

11

Coğ­ra­fi­möv­qe­yi­nə­gö­rə,­bir­za­man­lar­Kür­əl­ve­riş­li­ke­çid­ki­mi­önəm­li­stra­te­ji­ rol­oy­na­yıb.­Keç­miş­də­səy­yah­lar,­kar­van­və­qo­şun­lar­Kür­ça­yı­nın­zər­dab­əra­zi­sin­dən­is­ti­fa­də­edib­lər.­1500–1501­ci­il­lər­də­Ər­zin­can­dan­Təb­ri­zə­hə­rə­kət­edən­Şah­İs­may­lın­baş­çı­lı­ğı­al­tın­da­kı­Sə­fə­vi­qo­şun­la­rı­ in­di­ki­ zər­dab­ əra­zi­sin­dən­ ke­çə­rək­ Şa­ma­xı­ya­ ge­dib.­zər­da­bın­qə­dim­kənd­lə­rin­dən­olan­Əl­vənd­ ta­ri­xən­bi­yan­kö­kü­və­qənd­is­teh­sa­lı­ ilə­məş­hur­dur.­A.Ba­kı­xa­nov­“Gü­lüs­ta­ni­İrəm”­əsə­rin­də­gös­tə­rir­ki,­Ağa­sı­xan­1775­ci­il­də­Əl­vənd­ kən­din­də­ otu­ra­raq­ bü­tün­Şir­va­nı­ ida­rə­ edib.­Əl­vənd­ba­za­rı­hə­min­ta­rix­lər­də­Şər­qin­bö­yük­ba­zar­la­rın­dan­bi­ri­sa­yı­lıb,­XIX–XX­əsr­lər­də­Göy­çay­qə­za­sı­nın­ iri­kənd­lə­rin­dən­olub.­Ötən­əs­rin­70­ci­il­lə­rin­də­zər­dab­əra­zi­sin­də­gö­rü­lən­me­lio­ra­si­ya­iş­lə­ri­za­ma­nı­bu­yer­lər­dən­ke­çən­qə­dim­kar­van­yol­la­rı­bo­yun­ca­ov­dan­lar,­küp­qə­bir­lər,­çi­ni­və­ke­ra­mik­qab­lar,­El­də­giz­lər­və­di­gər­ha­ki­miy­yət­lər­döv­rün­də­ bu­ra­xıl­mış­mis­ pul­lar,­ qa­dın­ bə­zək­ əş­ya­la­rı­ və­ s.­

üzə­çıx­dı.­Ha­zır­da­bun­lar­zər­dab­Ta­rix­Di­yar­şü­nas­lıq­Mu­ze­yin­də­sər­gi­lə­nir.­

İn qi lab kör pü sü Kür­ça­yı­üzə­rin­də­ti­ki­lən­kör­pü­bu­ra­da­Aran­tor­paq­la­

rı­nı­Ağ­ca­bə­di­ra­yo­nu,­ümu­mən­isə­Qa­ra­bağ­la­bir­ləş­di­rir.­zər­dab­ ilə­ Ağ­ca­bə­di­ ra­yo­nu­nu­ bir­ləş­di­rən­ kör­pü­ el­ ara­sın­da­ rəm­zi­ ola­raq­ İn­qi­lab­ kör­pü­sü­ ad­la­nır.­ 1985­ci­ il­də­sa­lı­nan­kör­pü­nün­qa­ra­bağ­lı­lar­və­şir­van­lı­lar­üçün­müs­təs­na­əhə­miy­yə­ti­ var.­Çün­ki­ hə­min­ ta­ri­xə­qə­dər­Şir­van­dan­Qa­ra­ba­ğa­get­mək­çox­mə­şəq­qət­li­ idi.­Ya­ğış­yağ­sa,­ çay­daş­sa,­əmə­lə­gə­lən­sel­bir­an­da­yol­la­rı­yu­yub­apa­rır,­bu­da­də­rə­dən­ke­çən­in­san­lar­üçün­bö­yük­təh­lü­kə­ya­ra­dır­dı.­

Vey səl Qa ra zi ya rət ga hı (VII əsr)zər­da­bın­ən­məş­hur­ta­ri­xi­di­ni­abi­də­si­Sey­di­lər­və­Bı­

çaq­çı­ kənd­lə­ri­ ya­xın­lı­ğın­da­ qey­də­ alı­nıb.­ Mü­qəd­dəs­ ta­

VƏTƏNİMİN SEYRİNƏ...

12

Kür­ sa­hi­lin­də­ bö­yü­yən­ zər­dab­lı­lar,­ adə­tən,­ çox­ yax­şı­üz­gü­çü­olur­lar.­Çün­ki­üz­mə­yi­çox­iti­axan­“də­li”­çay­da­öy­rə­nir­lər.­Çox­vaxt­ya­yın­ is­ti­sin­də­sə­rin­lə­mək­üçün­ça­yı­ad­la­yıb­qar­şı­tə­rə­fə­­üzür­lər.­Bu­zövq,­sa­də­cə,­ki­şi­lə­rə­aiddir.­Sa­hil­bo­yu­sə­pə­lən­miş­yüz­lər­lə­ tax­ta­qa­yıq­sa­kin­lə­rə­məx­sus­dur.­Bun­lar­va­si­tə­si­lə­mal­qa­ra­nı­qar­şı­ tə­rə­fə­ot­la­ma­ğa­apa­rır,­ora­da­kı­me­şə­lər­dən­ot­alaq­ top­layıb­gə­ti­rir,­ya­xud­da­ye­nə­qar­şı­tə­rəf­də­ki­sa­hə­lər­də­ək­dik­lə­ri­məh­su­lu­da­şı­yır­lar.­Çay­da­kı­tək­pa­ro­xod­isə­Şah­və­ləd­ki­şi­yə­məx­sus­dur.­zər­dab­da­kı­ən­lüks­və­ye­ga­nə­nəq­liy­yat­va­si­tə­sin­də­Kür­gə­zin­ti­si­nə­çıx­maq­üçün­sa­hi­bi­nə­mü­ra­ci­ət­et­mək­ki­fa­yət­dir.­

Kü­rün­qar­şı­sa­hi­li­qa­lın­me­şə­lik­əra­zi­dir.­Bu­ra­zər­dab­lı­lar­Qa­ra­bağ­de­yir­lər.­1990­cı­il­lə­rə­qə­dər­bura­da­sıx­ya­şıl­me­şə­var­dı.­Qa­ra­bağ­da­baş­la­yan­mü­ha­ri­bə­və­onun­ fə­sad­la­rı,­SSRİ­nin­da­ğıl­ma­sı­nə­ti­cə­sin­də­ya­ra­nan­iq­ti­sa­di­böh­ran­onun­la­nə­ti­cə­lən­di­ki,­me­şə­lər­ya­na­caq­və­ti­ca­rət­məq­sə­di­lə­ta­ma­mi­lə­qı­rıl­dı.­Qa­ra­ba­ğa­apa­ran­əsas­yol­lar­dan­bi­ri­isə­zər­dab­dan­ke­çir.­

Aynur TALIBoVA

pı­na­caq­ ye­ri­ bu­ra­da­ dəfn­ olun­muş­ Pey­ğəm­bər­ mü­ri­di,­haqq­əda­lət­car­çı­sı,­Həz­rə­ti­Əli­ya­di­ga­rı­Vey­səl­Qə­ra­ni­nin­adı­ilə­əla­qə­dar­dır.­Yer­li­əha­li­bu­ra­nı­pir­he­sab­edir,­niy­yət­tu­ta­raq­nə­zir­ve­rir,­əziz­tu­tur.­Yer­li­­ lek­si­kon­da,­hət­ta­be­lə­and­içir­lər:­“Vey­səl­qa­ra­pi­ri­nə­and­ol­sun,­Vey­səl­qa­ra­haq­qı...”.

Rə­va­yə­tə­gö­rə,­650­ci­ il­lər­də­Həz­rə­ti­Əli­nin­baş­çı­lı­ğı­ilə­ərəb­lər­is­la­mı­yay­maq­üçün­Azər­bay­ca­na­gə­lir­lər.­Tu­qay­me­şə­lə­ri­ya­xın­lı­ğın­da­kı­Suf­fin­şə­hə­rin­də­dö­yüş­olur.­Bu­əra­zi­də­ in­di­zər­da­bın­Yu­xa­rı­Se­yid­lər­ kən­di­ yer­lə­şir.­De­yi­lən­lə­rə­gö­rə,­Mə­həm­məd­Pey­ğəm­bə­rin­mü­ri­di­Vey­səl­Qə­ra­ni­bu­ra­da­şə­hid­olur.­Hə­min­ta­rix­dən­onun­qəb­ri­Vey­səl­qa­ra­zi­ya­rət­ga­hı­na­çe­vi­lir.­Di­ni­inanc­və­eti­qad­la­rın­güc­lü­ ol­du­ğu­ yer­lər­dən­ sa­yı­lan­zər­dab­da­bu­ zi­ya­rət­gah­ən­çox­Mə­hər­rəm­ayın­da­zəv­var­larn­axı­nı­na­uğ­ra­yır.­

Məş ğu liy yətzər­dab­lı­la­rın­ən­se­vim­li­məş­ğu­liy­yət­i­ba­lıq­ tut­maqdır.­

Yer­li­ki­şi­lə­rin,­de­mək­olar,­ha­mı­sı­nın­qar­ma­ğı­var.­İş­dən­kə­nar­vaxt­la­rı­nı,­əsa­sən,­ba­lıq­tut­maq­la­­ke­çi­rir­lər.­Ov­bə­rə­kət­li­ke­çən­də­ev­lər­də­bö­yük­ba­lıq­zi­ya­fə­ti­qu­ru­lur.­Bö­yük­Və­tən­mü­ha­ri­bə­si­ il­lə­rin­də­Kür­ça­yı­yer­li­lə­rin­əsas­çö­rək­ağa­cı­olub.­Ac­lıq­il­lə­rin­də­çay­dan­tu­tu­lan­ba­lıq­lar­bu­ra­la­rı­sə­fa­lət­dən­qur­ta­rıb.­­

13

H.zərdabinin­ev­muzeyi

H.zərdabinin­heykəli

14

Tər­­­­­ki­­­­­bin­­­­­də­ki­­­­­fa­­­­­yət­miq­­­­­dar­­­­­da­qət­­­­­ran­ (14%­ )­ol­­­­­ma­­­­­sı­ və­su­ilə­möh­­­­­kəm­emul­­­­­si­­­­­ya­əmə­­­­­lə­gə­­­­­tir­­­­­mə­­­­­si­naf­­­­­ta­­­­­lan­nef­­­­­ti­­­­­ni­baş­­­­­qa­neft­­­­­lər­­­­­dən­fərq­­­­­lən­­­­­di­­­­­rir.­

Hə­­­­­lə­1946­cı­il­­­­­də­aka­­­­­de­­­­­mik­Y.Məm­­­­­mə­­­­­də­­­­­li­­­­­yev­naf­­­­­ta­­­­­lan­nef­­­­­ti­­­­­nin­öy­­­­­rə­­­­­nil­­­­­mə­­­­­si­sa­­­­­hə­­­­­sin­­­­­də­apar­­­­­dı­­­­­ğı­nə­­­­­ti­­­­­cə­­­­­lə­­­­­ri­ümu­­­­­mi­­­­­ləş­­­­­di­­­­­rə­­­­­rək­qeyd­et­­­­­miş­­­­­dir­ki,­müx­­­­­tə­­­­­lif­lay­­­­­lar­­­­­dan­və­ho­­­­­ri­­­­­zont­­­­­lar­­­­­dan­çı­­­­­xa­­­­­rı­­­­­lan­neft­­­­­lər­bir­bi­­­­­rin­­­­­dən­kəs­­­­­kin­fərq­­­­­lə­­­­­nir;­hət­­­­­ta­ey­­­­­ni­qu­­­­­yu­­­­­dan­müx­­­­­tə­­­­­lif­vaxt­­­­­lar­­­­­da­çı­­­­­xa­­­­­rı­­­­­lan­neft­­­­­lə­­­­­rin­bi­­­­­ri­di­­­­­gə­­­­­rin­­­­­dən­qis­­­­­mən­də­ol­­­­­sa­fərq­­­­­lə­­­­­nir.

Dərd lə rə dər manHə­­­­­lə­qə­­­­­dim­­­­­dən­ in­­­­­di­­­­­yə­ki­­­­­mi­say­­­­­sız­he­­­­­sab­­­­­sız­xəs­­­­­tə­bu­

nef­­­­­tin­ şə­­­­­fa­­­­­ve­­­­­ri­­­­­ci­ key­­­­­fiy­­­­­yə­­­­­tin­­­­­dən­ bəh­­­­­rə­­­­­lən­­­­­miş­­­­­dir.­ 70­dən­çox­xəs­­­­­tə­­­­­li­­­­­yə­dər­­­­­man­olan­bu­neft­­van­­­­­na­­­­­la­­­­­ra­dol­­­­­du­­­­­ru­­­­­lur.­Xəs­­­­­tə­­­­­lər­neft­van­­­­­na­­­­­sı­qə­­­­­bul­edə­­­­­rək­­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­olu­­­­­nur­­­­­lar.­Elə­bu­­­­­na­gö­­­­­rə­res­­­­­pub­­­­­li­­­­­ka­­­­­mı­­­­­zın­şə­­­­­hər­və­ra­­­­­yon­­­­­la­­­­­rın­­­­­dan­hər­il­çox­­­­­lu­ say­­­­­da­ xəs­­­­­tə­ bu­­­­­ra­ pə­­­­­nah­gə­­­­­ti­­­­­rir.­Sü­­­­­mük­oy­­­­­naq,­ si­­­­­nir­əzə­­­­­lə,­ də­­­­­ri,­ gi­­­­­ne­­­­­ko­­­­­lo­­­­­ji,­ uro­­­­­lo­­­­­ji­ xəs­­­­­tə­­­­­lik­­­­­lə­­­­­rə­ tu­­­­­tu­­­­­lan­­­­­lar­naf­­­­­ta­­­­­lan­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­si­­­­­ni­qə­­­­­bul­edir­­­­­lər.­Bu­xəs­­­­­tə­­­­­lik­­­­­lə­­­­­rin­si­­­­­ya­­­­­hı­­­­­nı­uzat­­­­­maq­da­olar.­Bü­­­­­tün­bu­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­vi­xü­­­­­su­­­­­siy­­­­­yət­­­­­lə­­­­­ri­­­­­nə­bax­­­­­ma­­­­­ya­­­­­raq,­ naf­­­­­ta­­­­­lan­ nef­­­­­tin­­­­­dən­ düz­­­­­gün­ is­­­­­ti­­­­­fa­­­­­də­ et­­­­­mə­­­­­dik­­­­­də­zə­­­­­rər­gör­­­­­mək­olar.­Çün­­­­­ki­bə­­­­­zi­cid­­­­­di­xəs­­­­­tə­­­­­li­­­­­yi­olan­­­­­lar­üçün­bu­van­­­­­na­­­­­la­­­­­rın­qə­­­­­bu­­­­­lu­əks­gös­­­­­tə­­­­­ricidir.­Odur­ki,­tam,­də­­­­­qiq­hə­­­­­kim­mü­­­­a­­­­­yi­­­­­nə­­­­­sin­­­­­dən­keç­­­­­mə­­­­­dən,­naf­­­­­ta­­­­­lan­van­­­­­na­­­­­sı­qə­­­­­bul­et­­­­­mək­məs­­­­­lə­­­­­hət­gö­­­­­rül­­­­­mür.­

B a kı dan 338 km qərb də, Gən cə dən cə nub -da, Go ran stan si ya sın dan 18 km ara lı da, da ğə tə yi dü zən lik də yer lə şir. Mü la yim iq -li mə ma lik əra zi şam ağac la rın dan iba rət

me şə ilə əha tə lən di yin dən, bu ra nın ha va sı çox tə miz -dir. Söh bət cə mi 8 min əha li si olan Naf ta lan dan ge dir. 1926-cı il də xü su si ku rort zo na sı elan edi lən Naf ta -lan da ilk mü a li cə xa na 1928-ci il də ya ra dı lıb. 1957-ci ilə dək möv sü mi iş lə sə də, 1957-ci il dən eti ba rən ku -rort il bo yu fə a liy yət gös tər mə yə baş la yıb. 1982-ci il də isə “Naf ta lan Sa na to ri ya Bir li yi” ya ra dı lıb. 2005-ci il -də Naf ta lan ku ror tun da ilk özəl sa na to ri ya olan “Naf -ta lan” açıl dı. Ha zır da ku rort da sü mük-əzə lə, pe ri fe -rik si nir, pe ri fe rik da mar xəs tə lik lə ri, də ri xəs tə lik lə ri, gi ne ko lo ji və s. xəs tə lik lər mü vəf fə qiy yət lə mü a li cə olu nur.

Dün ya da ye ga nə olan neftMü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­vi­xas­­­­­sə­­­­­si­­­­­nə­gö­­­­­rə­dün­­­­­ya­­­­­da­ye­­­­­ga­­­­­nə­olan­naf­­­­­

ta­­­­­lan­nef­­­­­ti­fi­­­­­zi­­­­­ki­kim­­­­­yə­­­­­vi­xas­­­­­sə­­­­­si­­­­­nə­gö­­­­­rə­baş­­­­­qa­neft­­­­­lər­­­­­dən­fərq­­­­­lə­­­­­nir.­ Bu­ neft­ üçün­ əsas­ xa­­­­­rak­­­­­te­­­­­rik­ cə­­­­­hət­ tər­­­­­ki­­­­­bin­­­­­də­yün­­­­­gül­frak­­­­­si­­­­­ya­­­­­nın­və­bərk­pa­­­­­ra­­­­­fin­kar­­­­­bo­­­­­hid­­­­­ro­­­­­gen­­­­­lə­­­­­rin­ol­­­­­ma­­­­­ma­­­­­sı­­­­­dır.­ Baş­­­­­lan­­­­­ğıc­ qay­­­­­na­­­­­ma­ tem­­­­­pe­­­­­ra­­­­­tu­­­­­ru­ yük­­­­­sək­ ol­­­­­du­­­­­ğun­­­­­dan­ (190­220­ C),­ bu­ neft­­­­­də­ ben­­­­­zin­ frak­­­­­si­­­­­ya­­­­­sı­ da­ol­­­­­mur.

НАФТА ЛЯНД

VƏTƏNİMİN SEYRİNƏ...

15

Neft alan larnaf­­­­­ta­­­­­lan­ sa­­­­­kin­­­­­lə­­­­­ri­ bu­­­­­ra­­­­­da­­­­­kı­ sa­­­­­na­­­­­to­­­­­ri­­­­­ya­­­­­la­­­­­rın­ he­­­­­sa­­­­­bı­­­­­na­

do­­­­­la­­­­­nır­­­­­lar­ de­­­­­sək,­ yə­­­­­qin­ ki,­ ya­­­­­nıl­­­­­ma­­­­­rıq.­ naf­­­­­ta­­­­­lan­ şə­­­­­hə­­­­­ri­ey­­­­­ni­­­­­ad­­­­­lı­ki­­­­­çik­kən­­­­­din­ye­­­­­rin­­­­­də­sa­­­­­lın­­­­­mış­­­­­dır.­Bu­adın­əsa­­­­­sı­­­­­nı­təş­­­­­kil­edən­“naf­­­­­ta”­sö­­­­­zü­isə­Azər­­­­­bay­­­­­can­əra­­­­­zi­­­­­sin­­­­­də­­­­­ki­qə­­­­­dim­döv­­­­­lət­qu­­­­­rum­­­­­la­­­­­rın­­­­­dan­bi­­­­­ri­ol­­­­­muş­Mi­­­­­di­­­­­ya­di­­­­­lin­­­­­də­“axan,­sü­­­­­zü­­­­­lən”­de­­­­­mək­­­­­dir.­Eti­­­­­mo­­­­­lo­­­­­gi­­­­­ya­­­­­ya­əsa­­­­­sən­bu­əra­­­­­zi­­­­­nin­adı­­­­­nın­“neft­alan”­sö­­­­­zün­­­­­dən­gö­­­­­tü­­­­­rül­­­­­dü­­­­­yü­­­­­nü­bil­­­­­di­­­­­rən­­­­­lər­də­var,­həm­­­­­çi­­­­­nin,­ to­­­­­po­­­­­ni­­­­­mi­ “mü­­­­­qəd­­­­­dəs­çeş­­­­­mə­­­­­dən­şə­­­­­fa­ tap­­­­­maq”­ki­­­­­mi­də­yo­­­­­zan­­­­­lar­da.­

Mü a li cəvi yağnaf­­­­­ta­­­­­lan­ nef­­­­­tin­­­­­dən­ ya­­­­­ra­­­­­la­­­­­rın­ mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­si­ üçün­ is­­­­­ti­­­­­fa­­­­­də­

edən­ tək­­­­­cə­ yer­­­­­li­ sa­­­­­kin­­­­­lər­ ol­­­­­ma­­­­­mış­­­­­lar,­ ey­­­­­ni­ za­­­­­man­­­­­da­ ­ o,­­həm­də­ ix­­­­­rac­məh­­­­­su­­­­­lu­ki­­­­­mi­sa­­­­­tıl­­­­­mış­­­­­dır.­Mən­­­­­bə­­­­­lə­­­­­rə­gö­­­­­rə,­vax­­­­­ti­­­­­lə­Azər­­­­­bay­­­­­ca­­­­­na­hü­­­­­cum­et­­­­­miş­Ma­­­­­ke­­­­­do­­­­­ni­­­­­ya­­­­­lı­İs­­­­­gən­­­­­də­­­­­rin­əs­­­­­gər­­­­­lə­­­­­ri,­Ro­­­­­ma­le­­­­­gi­­­­o­­­­­ner­­­­­lə­­­­­ri­və­vi­­­­­kinq­­­­­lər,­­xə­­­­­zər­­­­­lər­və­di­­­­­gər­ tay­­­­­fa­­­­­la­­­­­rın­ nü­­­­­ma­­­­­yən­­­­­də­­­­­lə­­­­­ri­naf­­­­­ta­­­­­lan­ nef­­­­­tin­­­­­dən­ ya­­­­­ra­­­­­la­­­­­rın­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­si­və­qa­­­­­nax­­­­­ma­­­­­nın­da­­­­­yan­­­­­dı­­­­­rıl­­­­­ma­­­­­sı­məq­­­­­sə­­­­­di­­­­­lə­is­­­­­ti­­­­­fa­­­­­də­et­­­­­miş­­­­­lər.­ni­­­­­za­­­­­mi­Gən­­­­­cə­­­­­vi­də­öz­məş­­­­­hur­“Xəm­­­­­sə”sin­­­­­də­ bu­­­­­nun­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­ xas­­­­­sə­­­­­lə­­­­­rin­­­­­dən­ bəhs­ edib.­ Hə­­­­­lə­əsr­­­­­lər­ ön­­­­­cə­ naf­­­­­ta­­­­­lan­ nef­­­­­ti­­­­­ni­ kar­­­­­van­ yol­­­­­la­­­­­rı­ ilə­ baş­­­­­qa­ öl­­­­­kə­­­­­lə­­­­­rə­–­Ki­­­­­yev­Rus­döv­­­­­lə­­­­­ti­­­­­nə,­Mər­­­­­kə­­­­­zi­Asi­­­­­ya­­­­­ya,­Əf­­­­­qa­­­­­nıs­­­­­

16

ta­­­­­na,­Hin­­­­­dis­­­­­ta­­­­­na,­ İran­kör­­­­­fə­­­­­zi­öl­­­­­kə­­­­­lə­­­­­ri­­­­­nə­da­­­­­şı­­­­­yır­­­­­dı­­­­­lar.­XI­­­­­II­əs­­­­­rin­məş­­­­­hur­səy­­­­­ya­­­­­hı­Mar­­­­­ko­Po­­­­­lo­naf­­­­­ta­­­­­lan­nef­­­­­ti­­­­­ni­“­Də­­­­­ri­xəs­­­­­tə­­­­­lik­­­­­lə­­­­­ri­­­­­nin­ça­­­­­rə­­­­­si­olan­sehr­­­­­li­məl­­­­­həm”­ki­­­­­mi­təs­­­­­vir­edir­­­­­di.­O­özü­­­­­nün­yol­qeyd­­­­­lə­­­­­rin­­­­­də­naf­­­­­ta­­­­­lan­haq­­­­­qın­­­­­da­ya­­­­­zıb:

“Gür­­­­­cüs­­­­­tan­­­­­la­ sər­­­­­həd­­­­­də­ yağ­ mən­­­­­bə­­­­­yi­ var.­ O­ qə­­­­­dər­çox­­­­­dur­ ki,­ ­ yüz­­­­­lər­­­­­lə­ gə­­­­­mi­­­­­ni­ yük­­­­­lə­­­­­mək­ olar.­ Ye­­­­­mək­ üçün­ya­­­­­ra­­­­­mır.­Onu­yan­­­­­dır­­­­­maq­və­qo­­­­­tur­də­­­­­və­­­­­lə­­­­­rə­sürt­­­­­mək­olar.­Bun­­­­­dan­nə­­­­­in­­­­­ki­hey­­­­­van­­­­­la­­­­­rın,­həm­də­bir­çox­xəs­­­­­tə­­­­­lik­­­­­lə­­­­­rin­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­sin­­­­­də­is­­­­­ti­­­­­fa­­­­­də­edir­­­­­lər”.

Sürt kü ya ğı, yox sa məl hə m?Azər­­­­­bay­­­­­can­­­­­da­neft­is­­­­­teh­­­­­sa­­­­­lı­­­­­nın­sü­­­­­rət­­­­­lə­in­­­­­ki­­­­­şa­­­­­fı­döv­­­­­rün­­­­­

də,­yə­­­­­ni­XIX­əs­­­­­rin­so­­­­­nun­­­­­da­xa­­­­­ri­­­­­ci­öl­­­­­kə­iş­­­­­gü­­­­­zar­­­­­la­­­­­rı­naf­­­­­ta­­­­­lan­nef­­­­­ti­­­­­ni­dün­­­­­ya­­­­­nın­bir­çox­öl­­­­­kə­­­­­si­­­­­nə­da­­­­­şı­­­­­ma­­­­­ğa­baş­­­­­la­­­­­yır­­­­­lar.­Onun­ dün­­­­­ya­ miq­­­­­ya­­­­­sın­­­­­da­ ya­­­­­yıl­­­­­ma­­­­­sı­ və­ şöh­­­­­rət­­­­­lən­­­­­mə­­­­­sin­­­­­də­al­­­­­man­ge­­­­o­­­­­lo­­­­­qu­E.İ.­Ye­­­­­qe­­­­­rin­bö­­­­­yük­ro­­­­­lu­olub.­Tər­­­­­ki­­­­­bi­­­­­ni­araş­­­­­dır­­­­­maq­üçün­də­­­­­mir­qu­­­­­tu­­­­­da­800­qram­naf­­­­­ta­­­­­lan­nef­­­­­ti­­­­­ni­Al­­­­­ma­­­­­ni­­­­­ya­­­­­ya­yol­­­­­la­­­­­yıb.­Ora­­­­­da­bu­­­­­nu­araş­­­­­dı­­­­­ran­600­hə­­­­­kim­nef­­­­­tin­əhə­­­­­miy­­­­­yə­­­­­ti­haq­­­­­qın­­­­­da­rəy­ya­­­­­zıb.­Ye­­­­­qer­1890­cı­il­­­­­də­ilk­qu­­­­­yu­­­­­nu­qaz­­­­­mış­və­onu­emal­et­­­­­mək­üçün­ki­­­­­çik­za­­­­­vod­tik­­­­­dir­­­­­miş­ və­ bu­ mü­­­­­əs­­­­­si­­­­­sə­­­­­də­ naf­­­­­ta­­­­­la­­­­­nın­ ha­­­­­zır­­­­­lan­­­­­ma­ tex­­­­­no­­­­­lo­­­­­gi­­­­­ya­­­­­sı­­­­­nı­giz­­­­­li­ sax­­­­­la­­­­­ya­­­­­raq,­sürt­­­­­kü­ya­­­­­ğı­adı­ ilə­ is­­­­­teh­­­­­sal­et­­­­­miş­­­­­dir.­Bu­məh­­­­­sul­qı­­­­­sa­za­­­­­man­­­­­da­dün­­­­­ya­­­­­da­çox­ge­­­­­niş­ya­­­­­yıl­­­­­mış­və­şöh­­­­­rət­qa­­­­­zan­­­­­mış­­­­­dır.­O­vaxt­­­­­lar­naf­­­­­ta­­­­­la­­­­­na­aid­heç­bir­ədə­­­­­biy­­­­­yat­və­oxu­mə­­­­­lu­­­­­ma­­­­­tı­yox­idi.­İlk­ya­­­­­zı­­­­­lı­ədə­­­­­biy­­­­­yat­Ye­­­­­qe­­­­­rin­rek­­­­­lam­nəş­­­­­ri­ol­­­­­du.­Bu­məc­­­­­mu­­­­ə­­­­­yə­naf­­­­­ta­­­­­lan­nef­­­­­ti­­­­­nin­rek­­­­­lam­xa­­­­­rak­­­­­ter­­­­­li­təb­­­­­li­­­­­ği­ma­­­­­te­­­­­ri­­­­a­­­­­lın­­­­­dan­baş­­­­­qa,­gör­­­­­kəm­­­­­li­hə­­­­­kim­­­­­lə­­­­­rin­600­dən­ar­­­­­tıq­müs­­­­­bət­mü­­­­­la­­­­­hi­­­­­zə­­­­­si­və­fi­­­­­kir­­­­­lə­­­­­ri­də­da­­­­­xil­edil­­­­­miş­­­­­di.­Bi­­­­­rin­­­­­ci­Dün­­­­­ya­mü­­­­­ha­­­­­ri­­­­­bə­­­­­si­baş­­­­­lan­­­­­dıq­­­­­dan­son­­­­­ra,­Ye­­­­­qer­öz­ iş­­­­­lə­­­­­ri­­­­­ni­ da­­­­­yan­­­­­dır­­­­­mış,­ onun­ki­­­­­çik­ za­­­­­vo­­­­­du­da­­­­­ğıl­­­­­mış,­“naf­­­­­ta­­­­­lan”­ma­­­­­zı­­­­­nın­is­­­­­teh­­­­­sal­re­­­­­sep­­­­­ti­isə­yo­­­­­xa­çıx­­­­­mış­­­­­dır.

VƏTƏNİMİN SEYRİNƏ...

“Naf ta lan ma zı” Uzaq şərq də Bu­məl­­­­­həm­­­­­dən­ tək­­­­­cə­ Av­­­­­ro­­­­­pa­ öl­­­­­kə­­­­­lə­­­­­rin­­­­­də­ is­­­­­ti­­­­­fa­­­­­də­ et­­­­­

mir­­­­­di­­­­­lər.­ 1904­cü­ il­­­­­də­ rus­ya­­­­­pon­mü­­­­­ha­­­­­ri­­­­­bə­­­­­si­ za­­­­­ma­­­­­nı­ ya­­­­­pon­əs­­­­­gər­­­­­lə­­­­­ri­­­­­nin­ap­­­­­tek­dəs­­­­­ti­­­­­nə­içə­­­­­ri­­­­­sin­­­­­də­“naf­­­­­ta­­­­­lan­ma­­­­­zı”­olan­ban­­­­­ka­­­­­lar­da­da­­­­­xil­idi.­Bu­maz­ilk­tib­­­­­bi­yar­­­­­dım­va­­­­­si­­­­­tə­­­­­si­ki­­­­­mi­is­­­­­ti­­­­­fa­­­­­də­edi­­­­­lir­­­­­di.­Hə­­­­­min­ban­­­­­ka­­­­­la­­­­­rın­üzə­­­­­rin­­­­­də­be­­­­­lə­ya­­­­­zıl­­­­­mış­­­­­dı:­“Ki­­­­­min­əlin­­­­­də­bu­məl­­­­­həm­var­­­­­sa,­o,­heç­bir­ya­­­­­ra­­­­­dan­ qorx­­­­­ma­­­­­sın”.­Hə­­­­­lə­Bö­­­­­yük­Və­­­­­tən­mü­­­­­ha­­­­­ri­­­­­bə­­­­­si­ il­­­­­lə­­­­­rin­­­­­də­naf­­­­­ta­­­­­lan­ nef­­­­­tin­­­­­dən­ ya­­­­­ra­­­­­lı­ xəs­­­­­tə­­­­­lə­­­­­rin­ mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­sin­­­­­də­ ge­­­­­niş­is­­­­­ti­­­­­fa­­­­­də­edil­­­­­miş­­­­­dir.­

“Qol tu qa ğa cı” mu ze yinaf­­­­­ta­­­­­lan­­­­­da­qey­­­­­ri­adi­­­­­li­­­­­yi­ ilə­se­­­­­çi­­­­­lən­bir­mu­­­­­zey­var.­Xa­­­­­

tır­­­­­la­­­­­daq­ki,­bu­mu­­­­­zey­dün­­­­­ya­­­­­da­ye­­­­­ga­­­­­nə­sa­­­­­yı­­­­­la­bi­­­­­lər.­Mu­­­­­ze­­­­­yin­eks­­­­­po­­­­­nat­­­­­la­­­­­rı­qə­­­­­ri­­­­­bə­də­ol­­­­­sa,­atıl­­­­­mış­qol­­­­­tu­­­­­qa­­­­­ğac­­­­­la­­­­­rı­­­­­dır.­Bu­­­­­ra­­­­­da­müx­­­­­tə­­­­­lif­növ­və­öl­­­­­çü­­­­­də­qol­­­­­tu­­­­­qa­­­­­ğac­­­­­la­­­­­rı­var.­Sə­­­­­bə­­­­­bi­on­­­­­da­­­­­dır­ki,­bu­­­­­ra­­­­­ya­gə­­­­­lən­pa­­­­­si­­­­­yent­­­­­lər­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­­­­­dən­əv­­­­­vəl­qol­­­­­tu­­­­­qa­­­­­ğac­­­­­la­­­­­rı­ ilə­ bu­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­mü­­­­­əs­­­­­si­­­­­sə­­­­­si­­­­­nə­ gə­­­­­lir­­­­­di­­­­­lər­­­­­sə,­ar­­­­­tıq­sa­­­­­na­­­­­to­­­­­ri­­­­­ya­­­­­da­mü­­­­a­­­­­li­­­­­cə­pro­­­­­se­­­­­dur­­­­­la­­­­­rı­­­­­nı­ba­­­­­şa­çat­­­­­dır­­­­­dıq­­­­­dan­ son­­­­­ra,­ bu­ qol­­­­­tu­­­­­qa­­­­­ğac­­­­­la­­­­­rı­ on­­­­­la­­­­­ra­ la­­­­­zım­ ol­­­­­mur.­Məhz­bu­sə­­­­­bəb­­­­­dən­on­­­­­lar­hə­­­­­min­qol­­­­­tu­­­­­qa­­­­­ğac­­­­­la­­­­­rı­­­­­nı­naf­­­­­ta­­­­­lan­­­­­da­qo­­­­­yub­ge­­­­­dir­­­­­di­­­­­lər.

17

18

MƏNzərrə

1919

Foto­Rac­MƏHƏRRƏMzADƏnindir

20

QoNAQ-QARA

Ru si ya Döv lət Te le vi zi ya və Ra dio Ve ri liş lə ri şir kə ti nin mü əy yən tər kib li çə ki liş qru pu ilə öl kə miz də 2003-cü il dən bə ri müx tə lif xa rak ter li re por taj, sü jet, mü sa hi bə və sə nəd li film lər ha zır la mı şıq. Bu vi deo məh sul lar “Россия”, elə cə də şir kə tə aid di gər ka nal lar da nü ma yiş et di ril mək lə, Ru si ya ta ma-şa çı sın da Azər bay can haq qın da mü əy yən rəy for ma laş dı rır.

Bu də fə ki qo na ğı mız ka na lın si ma la rın dan sa yı lan, «Доброе утро, Россия» sə hər proq ra mı nın apa rı cı sı, elə cə də «Моя планета» te le ka na lın da «Одна на планете» ad lı mü əl lif proq ra mı ilə ta ma şa çı rəğ bə ti qa zan-mış Anas ta si ya Çer nob ro vi na və onun çə ki liş qru pu idi.

Sə fər, da ha doğ ru su, Azər bay can la ta nış lıq ma yın 20-dən 27-nə qə dər da vam et di. Sə ya hət za ma nı ba şı mı za gə lən sər gü zəşt lər dən, gör dük lə ri miz dən, qo naq la rı mı zın tə əs sü ra tın dan ət raf lı yaz sam, o za man gə rək “Dis-co very Azer bai jan” jur na lı nın bu sa yı bü tün lük lə yal nız bu möv zu ya həsr olun sun. Am ma jur na lın öz for ma tı var və ona əməl et mək va cib dir. Be lə lik lə, ru si ya lı dost la rı mı zın Azər bay can da gör dük lə ri fo to re por taj da!

РУССО ТУРИСТО!ФИРШТЕЙН?!

AzTV­nin­“Sə­hər”­proq­ra­mı­nın­efi­rin­də­qo­naq­olan­Anas­ta­si­ya­Azər­bay­can­la­ta­nış­lı­ğa­elə­bu­ra­dan­baş­la­dı

21

Fəv­va­rə­lər­mey­da­nı,­Mil­li­Park,­İçə­ri­şə­hər.­Öl­kə­mi­zə­gə­li­şi­nə­qə­dər­Azər­bay­ca­nı,­ol­sa­ol­sa,­Mo­zam­bik­Res­pub­li­ka­sı­­ilə­mü­qa­yi­sə­edən­Anas­ta­si­ya­təd­ri­cən­şok­dan­ayı­lır...­

22

QoNAQ-QARA

Ya­nar­dağ­Anas­ta­si­ya­nın­si­nə­si­nə­dağ­çək­di,­onun­ka­me­ra­sı­mə­ni,­mə­nim­ka­me­ram­onu­çək­di!­Qo­bus­tan­da­həm­vi­deo­gö­rün­tü­lər,­həm­də­­şə­kil­lər­çək­dik...­

23

De­yi­rəm,­gəl­sə­nə,­bu­mə­ka­nın­adı­nın­so­nu­na­cə­mi­bir­hərf­–­ “D”­ar­tı­raq!­naf­ta­lAnD!­Bu­ra­lar,­hə­qi­qə­tən,­Al­la­hın­bi­zə­bəxş­elə­di­yi­mö­cü­zə­dir!­Anas­ta­si­ya­əməl­li­baş­lı­hey­ran­qal­mış­dı,­elə­bil,­şo­ko­lad­gö­lü­nə­gir­miş­di,­çıx­maq­bil­mir­di...­

24

QoNAQ-QARA

Pal­çıq­vul­kan­la­rı­əsl­mö­cü­zə­idi;­nə­in­ki­Anas­ta­si­ya­üçün,­hət­ta­eh­ti­yat­sız­lıq­uc­ba­tın­dan­­bu­pal­çıq­vul­ka­nı­na­bat­mış­1­metr­90­san­ti­metr­lik­ope­ra­tor­Pa­vel­üçün­də!­Mə­nim­üçün­isə­əsl­mö­cü­zə­­­Pa­ve­lin­sağ­qal­ma­sı­və­bununla­da­bö­yük­bir­bə­la­dan­qur­tul­ma­ğı­mız­idi...

Şə­ki­–­Kiş.­Hə­ya­tın­da­ilk­də­fə­at­min­mə­yi­də­Anas­ta­si­ya­Azər­bay­can­da­öy­rən­di...

25

26

ƏNƏNƏ

Ye­ri­gəl­miş­kən,­lap­ya­xın­za­man­lar­da­Azər­bay­can­haq­qın­da­çə­kil­miş­film­lə­rin­«Россия»­və­«Моя­планета»­ka­nal­la­rın­da­nü­ma­yi­şi­baş­tu­ta­caq.­Jur­na­lı­mı­zı,­say­tı­mı­zı,­fa­ce­bo­ok­da­kı­sə­hi­fə­mi­zi­iz­lə­yin­ki,­öl­kə­mi­zin­gö­zəl­li­yi­ni­kəşf­edən­rus­te­le­jurnalistlərinin­ya­ra­dı­cı­lı­ğı­­ilə­yaxından­tanış­ola­bi­lə­si­niz...­

Gö­zəl­li­yi,­fü­sun­kar­tə­biə­ti­ilə­in­san­la­rı,­il­lah­da­ki­Anas­ta­si­ya­xa­nım­Qa­ra­qaş­lı­nı­(Чернобровина)­va­leh­edən­Qə­bə­lə...­

27

reklam

28

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Geologiya İnstitutunun iki alimi 1982-ci ildə əfsanəvi Bermud üçbucağına araşdırma məqsədilə səfər etdi. onlardan

biri hazırda aramızda yoxdur. Digəri isə institutun baş elmi işçisi, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru Rüstəm Babayevdir. Alimlə müsahibəni təqdim etməzdən əvvəl, Bermud üçbucağının təbiətinə və onunla əlaqəli hadisələrin tarixinə nəzər salmaq daha maraqlı olardı...

БИЗИМ БАХЫШ БУЪАЬЫ-БЕРМУД ЦЧБУЪАЬЫ

ELM DÜNYASI

29

Bermud­ üçbucağı­ Atlantik­ okeanın­ şimalında,­Florida,­ Bermud­ adaları­ və­ Puerto­Rikonu­ birləşdirən­şərti­ xətlərin­ əhatə­ etdyi­ üçbucaq­ ərazidir.­ Bəzən­“şeytan­üçbucağı”­da­adlandırılan­bu­ərazi­ alimlər­üçün­sirli­ məkandırsa,­ fantastik­ film­ və­ əsərlərin­ isə­ mövzu­obyektidir.­ Bermud­ üçbucağını­ məşhur­ edən­ əsas­xüsusiyyət­orada­qədimdən­indiyədək­sayı­bəlli­olmayan­gəmi­və­təyyarələrin­müəmmalı­şəkildə­yoxa­çıxmasıdır.­Həmin­ hadisələrin­ birincisinin­ nə­ zaman­ baş­ verdiyini­də­dəqiq­bilən­ yoxdur.­Amma­hələ­orta­əsrlərdə­ (500­ il­bundan­ əvvəl)­ gəmilərin­ orada­ qeyb­ olması­ məlumdur. Müxtəlif­elektron­informasiya­vasitələrində­üçbucaqla­bağlı­kifayət­qədər­məlumat­var.­Rəsmi­mənbələrdə­göstərilir­ki,­ son­ 30­ ildə­ orada­ 1000­dən­ çox­ gəmi­ və­ təyyarə­itmişdir.­ Sonuncu­ gəmi­ “Pinuts­ Tu”­ 2003­cü­ il­ noyabrın­25­də,­ 125­ci­ və­ axırıncı­ təyyarə­ “n59684”­ isə­ 2002­ci­il­ sentyabrın­6­da­ yoxa­ çıxmışdır.­Xatırladaq­ki,­ ilk­ dəfə­“Bermud­ üçbucağı”­ adı­ 1964­cü­ ildə­ amerikalı­ Vinsent­Qaddis­tərəfindən­“Arqozi”­jurnalında­işlədilmişdir.

“Meyri Selest” müəmmasıSözügedən­məkanla­bağlı­bir­çox­hadisə­alimləri­neçə­

illərdir­düşündürür.­Həmin­hadisələrdən­biri­“Meyri­Çelest”­gəmisi­ ilə­ bağlıdır.­Gəmi­ 1868­ci­ ildə­onnəfərlik­ heyətlə­nyu­Yorkdan­Genuya­(İtaliya)­istiqamətində­yola­düşür­və­itir.­ 1872­ci­ il­ dekabrın­4­də­ çıxdığı­ limandan­400­dəniz­mili­məsafədə,­Portuqaliyanın­yaxınlığındakı­Azor­adaları­ətrafında­tapılır.­Gəmi­tam­qaydasında­idi,­heç­bir­xəsarət­almamışdı.­ Amma­ heyət­ və­ bir­ xilasedici­ qayıq­ yox­ idi.­Yarımçıq­ xörəklər,­ sonadək­ oynanılmamış­ oyun­ kartları­da­masanın­üzərində­idi.­Amerikalı­mütəxəssislər­­hesab­edirlər­ki,­“Meyri­Çelest”dəkı­insanlar­hansısa­təhlükə­ilə­üzləşərkən,­gəminin­batacağını­düşünüb­və­xilas­olmaq­üçün­qayıqdan­istifadə­etmişlər.­Gəmi­ilə­bağlı­bir­sual­da­indiyə­qədər­açıq­qalır:­o,­heç­yerdə­görünmədən­okeanın­Amerika­ sahilindən­ Avropa­ sahilinə­ (nyu­Yorkdan­ Azor­adalarına)­necə­üzüb?­

“Flayt 19” (XIX uçuş)Daha­bir­maraqlı­ fakt­ isə­1945­ci­ ildə­ “Flayt­19”­ (19­

cu­ uçuş)­ adlı­ reyslə­ bağlıdır.­ Həmin­ il­ dekabr­ ayının­5­də­ ABŞ­ Hərbi­ Dəniz­ Donanmasının­ “Evendjers”­(“Qisasçılar”)­adlı­5­bombardmançı­təyyarəsi­məşq­üçün­Floridanın­ Fort­ loderdeyl­ limanından­ havaya­ qalxmağa­hazırlaşırdı.­Vaxtaşırı­keçirilən­bu­məşq­yüksək­təcrübəli­pilot­leytenant­Çarlz­Teylor­üçün­adi­uçuş­idi.­Reys­“Flayt­19”­ adlanırdı.­ Aydın,­ təmiz­ və­ mülayim­ hava­ pilotları,­

30

o­ cümlədən,­ Ç.Teyloru­ uçuşa­ o­ qədər­ həvəsləndirir­ ki,­bu­ dəfə­ marşrutun­ proqramını­ genişləndirərək­ Bermud­adalarına­doğru­irəliləyirlər.­“Qisasçılar”­birinci­dəfə­idi­ki,­bu­marşrutla­uçurdular.­

Saat­ 14:10­da­ start­ götürən­ 14­ nəfərlik­ heyətdən­ibarət­ bombardmançılar­ geri­ qayıtmırlar.­ Bunlar­ “şeytan­üçbucağı”nda­itən­ilk­təyyarələr­idi.

Startdan­saatyarım­sonra­Ç.Teylordan­Fort­loderdeyl­bazasına­aviaradio­ ilə­qəribə­xəbər­gəlir:­ “Biz,­deyəsən,­azmışıq,­ kompaslarımız­ da­ işləmir”.­ Bu,­ aviabazanın­əməkdaşlarını­ şoka­ salır.­ Bir­ neçə­ dəqiqədən­ sonra­komandir­­əlavə­edir­ki,­“zənnimcə,­Floridanın­Kis­adaları­üzərindəyik”­(Kis­adaları­Floridanın­cənubunda­zəncirvari­şəkildə­uzanan­torpaq­ərazidir­–­S.H.).­leytenant­Robert­Koks­ aviabazadan­ göstəriş­ verir­ ki,­ əgər,­ Kis­ üzərində­olduqlarını­ dəqiq­ bilirlərsə,­ şimala­ –­ Mayamiyə­ doğru­uçsunlar.­ Ç.Teylordan­ cavab­ gəlir:­ “Fəqət­ biz­ qütbləri­müəyyən­ edə­ bilmirik”.­ Ç.Teylor­ proqramda­ nəzərdə­tutulan­ marşruta­ girmək­ üçün­ müxtəlif­ istiqamətlər­götürür,­amma­faydası­olmur.­Bir­az­sonra­gərginlik­daha­da­artır.­Pilotlar­özlərini­ itirirlər.­Onlardan­biri­ komandirə­“lənət­ şeytana,­ əgər­ qərbə­doğru­getsəydik,­ gəldiyimiz­yerə­qayıdardıq”,­­­deyir.­O,­haqlı­idi.

Saat­16:45­də­Ç.Teylordan­daha­bir­ təəccüblü­xəbər­gəlir:­ “Biz­ Meksika­ körfəzini­ görürük”.­ limandakılar­fikirləşir­ki,­yəqin,­pilotlar­gərginlikdən­beyin­zədəsi­alıb.­Çünki­şərqə­doğru­ istiqamət­götürmüş­ təyyarələrin­qısa­zaman­ərzində­cənubda,­xeyli­uzaqda­olması­ inanılmaz­idi.­ Hava­ qaralanda­ təyyarələrlə­ əlaqə­ lap­ azalır.­ Ara­sıra­ eşidilən­ sözlərdən­ məlum­ olur­ ki,­ onlar­ hələ­ də­şimal­şərqə­ uçduqlarını­ zənn­ edir.­ Halbuki­ “Şeytan­üçbucağı”nın­ çərçivəsindən­ kənara­ çıxmamışdılar. Az­sonra­əlaqə­tam­kəsilir­və­Ç.Teylordan­son­olaraq,­“Biz­tamamilə­ azmışıq,­ burada­ okean­ sanki­ başqa­ planetin­suları­kimi­görünür...­Biz­ağ­sulara­qərq­oluruq”,­­­sözləri­eşidilir.

Saat­ 18:20­də­ onları­ axtarmaq­ üçün­ 1,­ sonra­ iki­təyyarə­ havaya­ qalxır.­ lakin­ heç­ nə­ tapa­ bilmirlər.­Üstəlik,­ onlardan­ biri­ –­ “Martin­ Mariners”­ 22­ nəfərlik­heyətlə­ qeyb­ olur.­ Sonra,­ dəniz­ donanmasının­ xeyli­gəmi­ və­ təyyarəsi­ 5­ gün­ ərzində­ 700­ min­ kvadrat­kilometrlik­ərazidə­axtarışlar­aparır.­O­da­bir­nəticə­vermir. ­­­­­nə­qədər­qəribə­olsa­da,­1987­ci­ildə­“Qisasçılar”dan­biri­Meksika­ körfəzində­ tapılır.­ Alimlər­ güman­ edirlər­ ki,­digər­ təyyarələr­ də­bu­əraziyə­ yaxın­ yerlərdədir.­Amma­onları­ bir­ məqam­ daha­ çox­ düşündürür.­ Saat­ 16:50­də­təyyarələrdən­ gələn­ sonuncu­ siqnal­ onların­ Floridanın­

nyu­Smirna­ çimərliyində­ olduğunu­ göstərib.­ Bəs,­təyyarələr­ heç­ yerdə­ görünmədən­ Meksika­ körfəzinə­necə­gedib­çıxıb?

Keçən­əsrin­II­yarısında­Bermud­üçbucağı­ilə­bağlı­xeyli­kitab­qələmə­alınıb,­ jurnal,­qəzet­məqaləsi­dərc­olunub.­Onların­əksəriyyəti­mistik­əhvalatlar­əsasında­yazılıb.­Bu,­həmin­ nəşrlərin­ satışına­ xidmət­ edirdi.­ Amma­ fantaziya­ilə­ düşünənlər­ yalnız­ kitab,­ jurnal­ və­ məqalə­ müəllifləri­deyildilər.­ABŞ­Hərbi­Dəniz­Donanması­da­rəsmən­təsdiq­etmişdi­ki,­“Qisasçılar”­Marsa­uçub.­

Xristofor Kolumb Sarqas dənizindəDeyilənlərə­ görə,­ Bermud­ üçbucağı­ ilə­ bağlı­

möcüzələrdən­ birini­ məşhur­ səyyah­ Xristofor­ Kolumb­Sarqas­ dənizində­ olarkən­ müşahidə­ edib.­ Hamıya­məlumdur­ki,­o,­1492­ci­ildə­Hindistana­getmək­məqsədi­ilə­ özü­ də­ bilmədən­ Amerikaya­ səyahət­ edib.­ Bermud­üçbucağının­şərqində­yerləşən­Sarqas­dənizinə­çatanda,­Kolumb­ səyahət­ jurnalına­ yazır­ ki,­ nəhəng­ top­ şəklində­gur­alov­göydən­dənizə­düşür.­Bir­neçə­gün­sonra,­səyyah­üfüqdə­ hərəkət­ edən­ parlaq­ işıqlar­ da­ görür.­ Kolumbun­qeydlərini­ şərh­ edən­ tədqiqatçılar­ dənizə­ düşən­ alovun­meteorit­ olduğunu­ bildirirlər.­ Amma­ ikinci­ görüntü,­ yəni­parlaq­ işıqlar­ isə­ bu­ günə­ qədər­ qaranlıq­ məqam­ kimi­qalır.­

FərziyyələrBermud­üçbucağı­haqqında­fikirlər,­fərziyyələr­insanları­

iki­qrupa­bölüb.­Birinci­qrupdakılar­fantaziyaya­inananlar,­ikincilər­isə­həqiqət­axtaranlardan­ibarətdir.­ABŞ­rəsmiləri­ikinci­qrupa­daxildir.­Onlar­üçbucaqla­bağlı­ fikirləri­ inkar­edir­və­cəfəngiyat­sayır.­ABŞ­ın­Coğrafi­Adlar­İdarəsi­isə,­ümumiyyətlə,­Bermud­üçbucağı­məhfumunu­qəbul­etmir.

Bir­ çox­ əcnəbi­ alim­ xatırladır­ ki,­ Yer­ kürəsində­kompasın­ qütbləri­ olduğu­ kimi­ göstərdiyi­ iki­ ərazi­ var.­Bunlar­ ­Bermud­üçbucağı­ və­Yaponiyanın­ şərq­ sahilinə­yaxın­ yerləşən­ “şeytan­ dənizi”dir­ (bu­ dəniz­ də­ Bermud­üçbucağı­ kimi,­ gəmilərin­ və­ təyyarələrin­ yoxa­ çıxdığı­ərazidir­ –­ S.H.).­ Məlumdur­ ki,­ kompas,­ əslində,­ Şimal­qütbünü­ deyil,­ ondan­ 20­ dərəcə­ şərqdə­ olan­ maqnit­qütbünü­ göstərməlidir.­ Mütəxəssislərin­ fikrincə,­ bu­baxımdan,­bəzən­Bermud­üçbucağına­daxil­olan­gəmi­və­təyyarələrin­ kompaslarının,­ aviaradiolarının­ işləməməsi­mümkündür.­Bu­da­qəzaya­səbəb­olur.­Həmçinin,­Bermud­üçbucağında­ Qolfstrim­ cərəyanı­ çox­ sürətlidir.­ Olduqca­böyük­ və­ güclü­ burulğan­ əmələ­ gətirir.­ Dəhşətli­ fırtına­isə­orada­nəhəng­dalğalar­yaradır.­Dünya­okeanında­ən­

ELM DÜNYASI

31

dərin­ yarıqlar­ da­ bu­ üçbucaqdadır.­ Bütün­ bunlar­ orada­baş­verən­hər­bir­qəzanın,­fəlakətin­izini­bir­anda­yox­edə­bilər.­ Xatırladaq­ ki,­ Rüstəm­ Babayevin­ fikrincə,­ itənləri­tapmaq­ ona­ görə­ mümkün­ deyil­ ki,­ Qolfstrim­ cərəyanı­ərazinin­ suyunu­ daim­ lilləndirir.­ Dibdə­ lil­ çox­ qalın­ olur.­Bu­lil­ən­nəhəng­gəmini­belə­gizlədə­bilər.­Bundan­əlavə,­dibdəki­dərin­yarıqlara­gəmilər­yerləşməsə­də,­qayıqlar,­kiçik­təyyarələr,­insanlar­düşə­blər.Bütün­ bunlara­ baxmayaraq,­ “Bermud­ üçbucağı”­ dünya­ictimaiyyəti­ üçün­ sirr­ olaraq­ qalır.­ Teylorun­ “…Burada­okean­ sanki­ başqa­ planetin­ suları­ kimi­ görünür...­ Biz­

ağ­ sulara­ qərq­ oluruq”,­ ­­ sözləri,­ üçbucaqda­ itən­ gəmi­və­ təyyarələrin­ okeanın­ sahillərində­ peyda­ olması,­heyətlərinin­müəmmalı­şəkildə­yoxa­çıxması­alimləri­hələ­də­düşündürür...

P.S. “Bermud üçbucağı”nda olmuş Azərbaycan

alimlərindən biri R.Babayevlə müsahibə jurnalın növbəti nömrəsində təqdim olunacaq.

Səid HÜSEYNoV, elmi tədqiqatçı-jurnalist

32

lo­ox­cie­–­Bu­ki­çik­ vi­deo­ka­me­ra­qu­la­ğa­ke­çi­ri­lir­və­5­sa­at­ər­zin­də­in­sa­nın­gör­dük­lə­ri­ni­fa­si­lə­siz­ola­raq­yad­da­şa­ya­za­bi­lir.­Ka­me­ra­nın­gör­mə­bu­ca­ğı­gö­zün­gör­mə­bu­ca­ğı­ilə­ey­ni­dir.­Ka­me­ra­nın­bir­düy­mə­si­ni­bas­maq­la­son­30­sa­ni­yə­ər­zin­də­qey­də­alı­nan­vi­deo­nu­ av­to­ma­tik­ şə­kil­də­ Fa­ce­bo­ok­ və­ You­Tu­be­sayt­la­rı­na,­elə­cə­də­elekt­ron­poçt­ün­va­nı­na­gön­dər­mək­müm­kün­dür.

lo­ox­cie

First­Synthe­tic­Cell

li­fe­gu­ard­Ro­bot­–­Emi­li­ad­lı­bu­ro­bot­çi­mər­lik­də­sa­hil­gö­zət­çi­si­qis­min­də­ça­lış­maq­üçün­ya­ra­dı­lıb.­1,2­metr­bo­ya­ma­lik­bu­ro­bot­av­to­nom­şə­kil­də­elekt­rik­lə­iş­lə­yir.­O,­can­lı­xi­la­se­di­ci­ilə­mü­qa­yi­sə­də­15­də­fə­da­ha­sü­rət­lə­üzür.­Ro­bo­tun­ya­ra­dı­cı­sı,­mü­hən­dis­və­iş­ada­mı­To­ni­Mal­li­qan­dır.­Emi­li­ilk­də­fə­­Ka­li­for­ni­ya­da­kı­“zu­ma­Be­ach”­çi­mər­li­yin­də­sı­naq­dan­ke­çi­rib­lər.­Hə­lə­lik­ ro­bot­ uzaq­mə­sa­fə­dən­ pult­ va­si­tə­si­lə­ ida­rə­olu­nur.­Gə­lə­cək­də­isə­ix­ti­ra­çı­ro­bo­tun­in­sa­nın­iş­ti­ra­kı­ol­ma­dan­tam­sər­bəst­şə­kil­də­ça­lı­şan­ver­si­ya­sı­nı­ha­zır­la­maq­fik­rin­də­dir.­

Bet­ter­3D­Glas­ses

li­fe­gu­ard­Ro­bot

The­Wa­ter­less­Was­hing­Mac­h

The­(Al­most)­Wa­ter­less­Was­hing­Mac­hi­ne­–­“Xe­rox”­şir­kə­ti­nin­ver­di­yi­mə­lu­ma­ta­gö­rə,­ABŞ­da­hər­il­pal­tar­yu­yul­ma­sı­na­1,250­ tril­yon­ litr­su­ is­ti­fa­də­olu­nur.­ Məhz­ su­ya­ qə­na­ət­ edil­mə­si­ məq­sə­di­lə­ şir­kət­su­suz­ça­lı­şan­pal­tar­yu­yan­ma­şın­ha­zır­la­yıb.­Ma­şın­ney­lon­ ab­sor­bent­ his­sə­cik­lə­ri­ va­si­tə­si­lə­ pal­tar­da­kı­çir­ki­çı­xa­rır.­Gə­lən­il­pal­tar­yu­ya­nın­sa­tı­şa­çı­xa­rı­la­ca­ğı­göz­lə­ni­lir.

ELM DÜNYASI

ХЯБЯРДАР ОЛ

­­­ABŞ­ın­nü­fuz­lu­“Ti­me”­nəş­ri­hər­il­ol­du­ğu­ki­mi,­bu­il­də­tex­no­lo­gi­ya­lar,­nəq­liy­yat,­sə­hiy­yə,­al­ter­na­tiv­ener­ji,­ hərb,­ ge­yim­və­ s.­ sa­hə­lər­də­ən­önəm­li­ ye­ni­lik­lə­rin­si­ya­hı­sı­nı­ha­zır­la­yıb.­ İlin­əhə­miy­yət­li­kəşf­lə­rin­dən­ iba­rət­ olan­ rey­tinq­müx­tə­lif­ ­ ka­te­qo­ri­ya­lar­üz­rə­tər­tib­olu­nub.

First­Synthe­tic­Cell­­­la­bo­ra­to­ri­ya­da­sü­ni­hə­ya­tın­ya­ra­dıl­ma­sı­in­san­gen­lə­ri­nin­sir­ri­ni­aç­mış­Kreq­Ven­ter­üçün­elə­də­bö­yük­fe­no­men­sa­yıl­mır.­Dok­tor­özü­bu­ işi­ can­lı­ hü­cey­rə­ üçün­proq­ram­ tə­mi­na­tı­nın­ ya­zıl­ma­sı­ki­mi­qiy­mət­lən­di­rir.­Onun­rəh­bər­lik­et­di­yi­bir­qrup­alim­can­lı­bak­te­ri­ya­nın­gen­lə­ri­nin­kim­yə­vi­yol­la­su­rə­ti­ni­ha­zır­la­ma­ğı­ba­ca­rıb.­Don­tor­Ven­ter­ümid­edir­ki,­bu­kəşf­bə­şə­riy­yə­tə­bö­yük­fay­da­lar­ve­rə­cək.

Bet­ter­ 3D­Glas­ses­–­ “Ava­tar”­ fil­mi­nin­ek­ran­la­ra­çıx­ma­sın­dan­son­ra­baş­la­yan­3D­ in­qi­la­bı­nın­tə­ləb­lə­rin­dən­ bi­ri­ də­ ste­re­os­ko­pik­ ey­nək­lər­lə­bağ­lı­dır.­Ha­zır­da­on­la­rın­key­fiy­yə­ti­elə­də­ürə­ka­çan­de­yil.­la­kin­de­yə­sən,­“Oakley­İnc.”­şir­kə­ti­nin­“Dre­am­Works­Ani­ma­ti­on”­şir­kə­ti­ ilə­bir­lik­də­ha­zır­la­dı­ğı­ye­ni­3D­ey­nək­lə­ri­və­ziy­yə­ti­xey­li­yax­şı­laş­dı­ra­caq.­Be­lə­ki,­bu­ey­nək­lər­xü­su­si­op­tik­lin­za­lar­la­təc­hiz­olu­nub.­Hə­min­lin­za­lar­təs­vi­rin­iza­fi­par­laq­lı­ğı­nı­azal­da­raq,­onun­da­ha­də­qiq­ol­ma­sı­nı­tə­min­edir.

33

Nər min NÖQ TƏ

Sony­Alp­ha­A55­Ca­me­ra­–­heç­vaxt­ tit­rə­mə­yən­bu­ka­me­ra­nın­qiy­mə­ti­ob­yek­ti­vi­ ilə­bir­lik­də­850­dol­lar­dır.­Onun­va­si­tə­si­lə­sa­ni­yə­də­10­yük­sək­key­fiy­yət­li­fo­to­şə­kil­çək­mək­və­HD­vi­deo­yaz­maq­müm­kün­dür.­Çə­ki­si­az,­öl­çü­lə­ri­isə­kom­pakt­dır.­Ka­me­ra­nın­uni­kal­lı­ğı­nı­ tə­min­edən­onun­da­xi­lin­də­yer­ləş­di­ri­lən­şəf­faf­güz­gü­dür.­ Di­gər­ ka­me­ra­la­rın­da­kın­dan­ fərq­li­ ola­raq­bu­ güz­gü­ tər­pən­mir.­Məhz­ bu­ xü­su­siy­yət­ sa­ni­yə­də­10­HD­key­fiy­yət­li­şə­kil­çək­mə­yə­im­kan­ve­rir.

Spray­On­ Fab­ric­ –­ Bu­ gü­nə­dək­ aero­zol­ ba­lon­la­rın­dan­sü­ni­saç­lar,­pen­dir­və­müx­tə­lif­məh­sul­la­rın­çıx­dı­ğı­nı­gör­müş­dük.­İn­di­ isə­bu­si­ya­hı­ya­ge­yim­də­əla­və­olu­nub.­Bö­yük­Bri­ta­ni­ya­nın­ “Fab­ri­can”­ şir­kə­ti­ye­ni­ge­yim­ha­zır­la­yıb.­Bu­ge­yi­mi­gör­mək­üçün­xü­su­si­kim­yə­vi­məh­lul­la­dol­du­rul­muş­aero­zol­ba­lo­nu­də­ri­üzə­ri­nə­ sıx­maq­ la­zım­dır.­ Aero­zol­dan­ çı­xan­mad­də­10­15­də­qi­qə­ər­zin­də­qu­ru­ya­raq­ti­kiş­siz­ge­yi­mə­çev­ri­lir.­ Bu­ li­ba­sı­ də­fə­lər­lə­ ge­yin­mək­ və­ yu­maq­müm­kün­dür.

İron­Man­Su­it­–­Bu­ro­bot­laş­mış­kost­yum,­ilk­növ­bə­də,­müx­tə­lif­ yük­lə­rin­ da­şın­ma­sı­ ilə­məş­ğul­ olan­hər­bi­ lo­gis­lər­ üçün­ ha­zır­la­nıb.­ 70­ ki­loq­ram­ çə­ki­yə­ma­lik­ XOS2­ kost­yu­mu­ heç­ bir­ fi­zi­ki­ güc­dən­ is­ti­fa­də­et­mə­dən­öz­da­şı­yı­cı­sı­na­91­ki­loq­ra­ma­dək­yü­kü­asan­lıq­la­qal­dır­ma­ğa­im­kan­ve­rir.­Kost­yu­mun­is­teh­sal­çı­sı­olan­“Rayt­he­on”­şir­kə­ti­ha­zır­da­XOS3­­­üçün­cü­nə­sil­kost­yum­la­rın­ha­zır­lan­ma­sı­üzə­rin­də­ça­lı­şır.­Ye­ni­ ge­yim­lər­ da­ha­ yün­gül,­ da­ha­ eti­bar­lı­ və­ da­ha­mo­bil­ola­caq.

Sony­Alp­ha­A55­Ca­me­ra

Body­Po­we­red­De­vi­ces

Spray­On­Fab­ric

İron­Man­Su­it

Body­Po­we­red­De­vi­ces­–­Prins­ton­Uni­ver­si­te­ti­nin­ali­mi­ Maykl­ Ma­kal­payn­ in­san­ hə­rə­kət­lə­ri­ ilə­ ener­ji­is­teh­sal­edən­xü­su­si­tex­no­lo­gi­ya­ya­ra­dır.­Tex­no­lo­gi­ya­nın­əsa­sın­da­pye­zoe­lekt­rik­kris­tal­lar­da­ya­nır.­Ge­yim­də­ is­ti­fa­də­olu­nan­elas­tik­ma­te­ri­al­la­rın­ tər­ki­bi­nə­ye­ri­di­lən­kris­tal­lar­əyi­lər­kən­ener­ji­is­teh­sal­edir;­mə­sə­lən,­ayaq­qa­bı­nın­alt­lı­ğı­na­qo­yu­lan­bu­kris­tal­lar­va­si­tə­si­lə­ in­san,­ sa­də­cə,­ ye­ri­yər­kən­mo­bil­ te­le­fo­nu­nu­ener­ji­ilə­dol­du­ra­bi­lər.

34

ƏNƏNƏ

“ЯКИНЧИ” БИРИНЪИДИР

35

o soy-kö kü eti ba ri lə bəy nəs lin dən dir. De-yim ki, adı nın so nun da kı “bəy” kəl mə-si ni nə özü-özü nə ver miş, nə də çar dəftərxanasının mö hür lü ka ğı zı bu nu ona

hə diy yə et miş di. Bir söz lə, bu gün, sö zün əsl mə na-sın da, şə cə rə eti ba ri lə əsil-nə ca bət li bəy dən – Hə sən bəy Mə li kov dan (Zər da bi) da nı şa ca ğıq.

“Əkin çi”yə qə dərAzər­bay­can­mət­bua­tı­nın­ba­ni­si,­döv­rü­nün­gör­kəm­li­zi­

ya­lı­sı,­“Əkin­çi”­qə­ze­ti­nin­naşiri­H.zər­da­bi­1837­ci­il­iyu­nun­28­də­ keç­miş­Göy­çay­ qə­za­sı­nın­ zər­dab­ kən­din­də­ ana­dan­ol­muş­dur.­Hə­sən­bəy­ilk­təh­si­li­ni­mol­la­xa­na­da­al­mış,­son­ra­Şa­ma­xı­qə­za­mək­tə­bin­də­oxu­muş,­or­ta­təh­si­li­ni­isə­Tif­lis­də­ta­mam­la­mış­dır.­1861­ci­il­də­Mosk­va­Uni­ver­si­te­ti­

36

ƏNƏNƏnə­da­xil­olan­Hə­sən­bəy­zər­da­bi­dörd­il­son­ra­hə­min­uni­ver­si­te­tin­tə­biy­yət­ri­ya­ziy­yat­fa­kül­tə­si­ni­bi­tir­miş­dir.­Hə­sən­bə­yin­öz­ide­ya­la­rı­nı­ger­çək­ləş­dir­mə­sin­də,­xa­rak­te­ri­nin­ci­la­lan­ma­sın­da­və­şəx­siy­yət­ki­mi­for­ma­laş­ma­sın­da­Ru­si­ya­mə­də­ni­mü­hi­ti­nin­xü­su­si­ro­lu­ol­muş­dur.­

Tə­lə­bə­lik­ il­lə­rin­də­ gənc­ zər­da­bi­ bol­ mü­ta­liə­ yo­lu­ ilə­mü­tə­rəq­qi­ rus­ ic­ti­mai­si­ya­si­ fik­ri­ ilə­ ya­xın­dan­ ta­nış­ ol­muş,­ de­kab­rist­lə­rin­ şü­caə­tin­dən­ xə­bər­ tut­muş,­ mil­lət­çi­lə­rin,­ in­qi­lab­çı­de­mok­rat­la­rın­ tə­si­ri­ni­ öz­ üzə­rin­də­ da­im­hiss­et­miş­dir.­Döv­rün­məş­hur­zi­ya­lı­la­rı­A.Çer­nı­şevs­ki­və­А.Hеrtse­nin­ alov­lu­ pub­li­sis­ti­ka­sın­dan­ bəh­rə­lə­nə­rək,­ on­lar­dan­hu­ma­nizm­prin­sip­lə­ri­ni­mə­nim­sə­miş­di.­Təh­sil­al­dı­ğı­Mosk­va­nın­və­qon­şu­Pe­ter­bur­qun­mü­tə­rəq­qi­dü­şün­cə­li,­dö­yüş­kən­ruh­lu,­prin­si­pi­al­əqi­də­li­tə­lə­bə­gənc­lə­ri­ilə­da­im­is­ti­mü­na­si­bət­də­ olar­dı…­Bü­tün­ bun­lar­ tə­bii,­ “uzaq­əya­lət­dən”­gə­lən­gən­cin­şüu­ru­na,­ru­hu­na­də­rin­tə­sir­gös­tə­rir,­dün­ya­gö­rü­şü­nün,­hə­ya­ta­ba­xı­şı­nın­for­ma­laş­ma­sın­da­həl­le­di­ci­ami­lə­çev­ri­lir­di...

Te atr dan-qə ze tə...O,­ba­şa­dü­şür­dü­ki,­XIX­əsr­də­Azər­bay­can­da­mil­li­oya­

nı­şa­na­il­ol­maq­üçün­məhz­qə­zet­işin­dən­baş­la­maq­la­zım­dı.­Mər­kə­zi­şə­hər­ki­mi­Ba­kı­nın­sü­rət­li­in­ki­şa­fı­da­mil­li­mət­bua­tı­mı­zın­ ya­ran­ma­sı­ zə­ru­rə­ti­ni­ do­ğu­rur­du.­Doğ­ma­ana­di­lin­də­qə­ze­tə­bö­yük­eh­ti­yac­ol­du­ğu­nu­dərk­edən­Hə­sən­bəy­zər­da­bi­nin­qar­şı­sın­da­su­al­qo­yu­lur­du:­“Bəs­qə­ze­ti­ne­cə­çı­xa­rı­m?”­–­“Te­atr­dan­baş­la­ya­raq!”.­

1873­cü­ il­mar­tın­23­də­Ba­kı­gim­na­zi­ya­sın­da­ tə­lə­bə­lə­ri­ ilə­ bir­lik­də­ ha­zır­la­dı­ğı­ “Sər­gü­zəş­ti­və­zi­ri­xa­ni­lən­kə­ran”­ ko­me­di­ya­sı­nı­gös­tər­mək­lə­Azər­bay­can­da­ ilk­Mil­li­Te­at­rın­əsa­sı­nı­qo­yur.­O,­bir­şe­yi­də­qiq­bi­lir­di:­“nə­qə­dər­biz­ava­mıq,­bi­zi­al­da­da­caq­lar”.­Məhz­bu­avam­lı­ğı­ara­dan­qal­dır­maq­üçün­mə­də­niy­yə­tin­ya­yıl­ma­sı­va­cib­ idi­–­ te­atr­mə­də­niy­yə­ti,­qə­zet­mə­də­niy­yə­ti,­elm,­bi­lik,­ki­tab,­oxu­mə­də­niy­yə­ti…­

Baş­lan­ğıc­ asan­ ol­ma­dı:­ “Pul­ yox,­ ya­zı­çı­ yol­daş­ yox,­çap­xa­na­yox,­azad­lıq­yox.­Yə­qin­ki,­oxu­cu­lar­da­elə­çox­ol­ma­ya­caq­–­bir,­uza­ğı­iki­yüz­nə­fər.­Döv­lət­tə­rə­fin­dən­izin­al­maq­da­ki­bir­bö­yük­bə­la­dır”.­Düz­dür,­çar­sen­zu­ra­sı­hə­lə­qə­ze­tin­proq­ra­mı­nı­nə­zər­dən­ke­çi­rən­də­de­miş­di­ki,­“Bax­ha,­qos­po­din­Mə­li­kov,­bu­qə­ze­tin­sə­hi­fə­lə­ri­yal­nız­məi­şət­mə­sə­lə­lə­ri­nə­aid­ol­ma­lı­dır.­Si­ya­si­gö­rüş­lər­lə,­ya­xud­müa­sir­hə­yat­qu­ru­lu­şu­nu­mü­za­ki­rə­et­mək­cəhd­lə­ri­ilə­dol­du­rul­ma­ma­lı­dır”.­Xü­la­sə,­müa­sir­hə­yat­dan­ge­ri­qa­lan­əha­li­nin­in­ki­şa­fı­ba­rə­də­fi­kir­lər­irə­li­sü­rül­mə­mə­li­dir.­Küt­lə­nə­qə­dər­avam­ol­sa,­hö­ku­mət­bir­o­qə­dər­ra­hat­“ya­tar”…

Tə­bii­ki,­Hə­sən­bəy­çar­sen­zo­run­dan­ağıl­lı­idi­və­o,­sen­

37

zo­run­ “tə­ləb­lə­ri­nə­uy­ğun”­ yal­nız­ “Əkin­çi”­adın­da­ “adi­bir­məi­şət­qə­ze­ti”­bu­rax­ma­ğa­ra­zı­laş­mış­dı.­An­caq­qə­zet­gə­lə­cək­nöm­rə­lə­rin­də­öl­kə­hə­ya­tı­na­par­laq­ay­na­tu­ta­caq­dı.­Axı­“Qə­zet­dər­viş­ki­mi­na­ğıl­de­yə­bil­məz,­bor­cu­dur­iş­lə­ri­ay­na­ki­mi­xal­qa­gös­tər­sin.­Xalq­da­xə­bər­dar­olub­əla­cı­nı­bul­sun”...

Bu­ gün­ hər­ bi­ri­miz­ 22­ iyul­ 1875­ci­ il­də­ 1­ci­ nöm­rə­si­çap­dan­çı­xan­ “Əkin­çi”­ ilə­29­sent­yabr­1877­ci­ il­də­ki­ so­nun­cu­ –­ 20­­ci­ nöm­rə­si­ ara­sın­da­ dərc­ olu­nan­ 56­ sa­yın­ha­mı­sı­nı­asan­lıq­la­ba­şa­dü­şə­bi­lə­rik.­Və­ ilk­Azər­bay­can­qə­ze­ti­ni­oxu­ya­bil­di­yi­mi­zə­gö­rə­gö­zəl­zi­ya­lı­və­zəh­mət­keş­alim­Tu­ran­Hə­sən­za­də­yə­də­min­nət­dar­ol­ma­lı­yıq.­Vax­ti­lə­məhz­bu­in­sa­nın­zəh­mə­ti­sa­yə­sin­də­“Əkin­çi”nin­tam­mət­ni­əs­ki­əlif­ba­dan­müa­sir­əlif­ba­ya­kö­çü­rül­müş­dü.­

Qə­zet­də­ki­“Da­xi­liy­yə”,­“Elm­xə­bər­lə­ri”,­“Tə­zə­xə­bər­lər”,­“Elan­lar”,­“Mək­tu­bat”,­“Əkin­və­zi­ra­ət­xə­bər­lə­ri”­böl­mə­lə­ri­ilə­ta­nış­lıq­dər­hal­gös­tə­rir­ki,­kə­miy­yət­eti­ba­ri­ilə­ən­az­say­da­ya­zı­lar­məhz­“Əkin­və­zi­ra­ət­xə­bər­lə­ri”dir.­Ən­çox­yer­isə­elm,­tex­ni­ka,­tə­ba­bət,­tex­no­lo­gi­ya,­in­cə­sə­nət,­ədə­biy­yat,­ eti­ka,­ dav­ra­nış­ və­ bu­nun­ ki­mi­möv­zu­la­ra­ ve­ri­lib.­Yə­ni­zər­da­bi­qə­zet­də­ən­çox­in­san­la­rı­maa­rif­lən­di­rə­cək,­on­la­rın­be­yin­lə­rin­də­ in­qi­lab­edə­bi­lə­cək­ in­for­ma­si­ya­la­rın­ya­yım­lan­ma­sı­na­da­ha­çox­diq­qət­ye­ti­rir­di.

Zər da bi jur na lis ti ka mək tə biÖl­kə­miz­də­bir­çox­ilk­lə­rə­im­za­atan­Hə­sən­bəy­zər­da­

bi­nin­ta­ri­xi­xid­mət­lə­rin­dən­bi­ri­də­ədə­bi­bə­dii­pub­li­sis­ti­ka­da­ye­ni­cı­ğır­aç­ma­sı,­ori­ji­nal­ya­zı­ tər­zi­ni­kəşf­et­mə­si­ idi.­O,­XX­əs­rin­məş­hur­“mol­la­nəs­rəd­din­çi­lər”­mək­tə­bi­nə­xas­olan­üs­lu­bun­ ilk­ rü­şeym­lə­ri­ni­ ya­ra­dır,­ ye­ni­ədə­bi­mək­tə­bin­ilk­to­xum­la­rı­nı­sə­pir.­Hə­lə­çox­son­ra­lar­məş­hur­la­şa­caq­bə­dii­pub­li­sis­tik­ele­ment­lə­rin­cü­cər­ti­lə­ri­ni­biz­ar­tıq­“Əkin­çi”­tar­la­sın­da­gö­rü­rük.­Qə­ze­tin­1876­cı­il­25­iyul­ta­rix­li­sa­yın­da­be­lə­bir­re­dak­si­ya­qey­di­var­­­“Bir­şəxs­bi­zə­bir­ba­ya­tı­gön­dər­miş­di­ki,­be­lə­baş­la­nır­dı:

Qon­şu­get­di,­biz­qal­dıq,­ha­ray­el­lər,­ay­el­lərYa­man­gü­nə­biz­qal­dıq,­ha­ray­el­lər,­ay­el­lərVə­bu­nu­çap­et­mək­müm­kün­ol­ma­dı…”.Hə­sən­bəy­bu­ra­da­gu­ya­sen­zo­run­“qor­xu­sun­dan”­qə­

ze­tin­ün­va­nı­na­gə­lən­ic­ti­mai­“təh­lü­kə­li”­bir­mək­tu­bu­dərc­edə­bil­mə­di­yi­ni­de­yir.­Hal­bu­ki­hə­min­mək­tu­bun­ma­ya­sın­da­kı­ in­qi­la­bi­dir­çəl­di­ci­ ça­ğı­rış­ ar­tıq­ çap­ edi­lib.­ Və­ bu­ iki­sətir­lik­ söz­lər­lə­ ədə­bi­mə­də­ni­mü­hit­də­ də­rin­ iz­ bu­ra­xan­şı­rım­lar­açı­lıb.­

O,­qa­ran­lıq­mü­hit­də­ki­tən­ha­lı­ğı­na­işa­rə­edə­rək­ya­şa­dı­ğı­ağ­rı­lı­fi­kir­lə­ri­ni­tez­tez­qə­lə­mə­alır­dı.­Son­ra­la­r­o­nun­­“…Sö­zü­nü­ o­ kəs­lə­rə­ de­ ki,­ sə­nə­ qu­laq­ as­mır­lar!”­ –­ tip­li­

cüm­lə­lə­ri­ məş­hur­ üs­lu­ba­ çev­ri­lir.­ Azər­bay­can­ pub­li­sis­ti­ka­sı­nın­klas­sik­nü­mu­nə­lə­ri­ni­ya­ra­da­caq­bu­ədə­bi­üsul­da­Hə­sən­bə­yin­kəşf­lə­rin­dən­idi:

Söz,­qə­zet­dən­düş­müş­kən,­gə­lin,­ “Əkin­çi”nin­son­sa­yın­da­kı­tam­rəm­zi­xa­rak­ter­li­bir­mə­lu­ma­ta­diq­qət­ye­ti­rək:­“…Bu­il­lon­don­şə­hə­rin­də­ərəb­di­lin­də­bir­qə­zet­çap­olu­nur­ki,­hər­gün­də­çı­xır.­Ya­zır­lar­ki,­onun­müş­tə­ri­si­var”.­İlk­ba­xış­da­adi­gö­rü­nən­bu­xə­bər­lə­qə­ze­ti­ni­bağ­la­yan­Bö­yük­Mə­də­niy­yət­ “Əkin­çi”si­ Hə­sən­ bəy­ zər­da­bi­nin­ xalq­ üçün­yan­ma­sı,­ hət­ta­ uzaq­dan­uza­ğa,­ yüzil­lik­ za­man­mə­sa­fə­sin­dən­be­lə­açıq­ay­dın­gö­rü­nür.­Tə­sə­vvür­edin,­lon­don­da…­ərəb­ di­lin­də…­gün­də­lik­ qə­zet­ çı­xır...­O­ qə­zet­ həm­də­ sa­tı­lır…­Yə­ni­ oxu­cu­su­ var…­Yə­ni­ adam­lar­ qə­zet­ alır,­oxu­yur,­sa­vad­la­nır,­in­ki­şaf­edir­lər…

P.S. əvə ziYə­qin,­ siz­ də­ fi­kir­ ver­mi­si­niz­ ki,­ ya­ra­dı­cı­lı­ğın­dan,­ ya­

şa­yı­şın­dan­çox­vü­qar­lı­ in­san,­qü­rur­lu­şəx­siy­yət­ki­mi­gö­rü­nən­Zər­da­bi­nin­özün­dən­son­ra­ya­ra­dıl­mış­bə­dii­ob­ra­zı­rəsm­və­hey­kəl­lər­də­ta­mam­baş­qa­cür­dür.­Port­ret­rəsm­lə­rin­də­o,­san­ki­bəd­bəxt­bir­cüt­çü­dür,­ya­da­əzi­lən­gü­nah­kar­kənd­çi.­Si­fət­ciz­gi­lə­rin­də­heç­bir­qü­rur­əla­mə­ti­yox,­vü­qar­lı­ba­xış­la­rı­gö­rün­mür,­qo­ca­və­əl­dən­düş­müş­si­ma­sı­ isə­­bəd­bin­dir…­

Gö­rü­nür,­ bu,­ “qır­mı­zı”­ im­pe­ri­ya­nın­ ideo­lo­ji­ prin­sip­lə­rin­dən­ qay­naq­la­nır­dı.­ Sü­ni­ “so­sia­list­mə­də­niy­yə­ti”­ qu­ru­lar­kən­“bəy”li­yin­“pro­le­tar­laş­dı­rıl­ma­sı”­tə­lə­bi­o­dövr­də­ya­ra­dı­lan­ bü­tün­ ədə­biy­yat,­ in­cə­sə­nət,­ o­ cüm­lə­dən,­ təs­vi­ri­sə­nət­ və­mo­nu­men­tal­ hey­kəl­tə­raş­lıq­ iş­lə­rin­də­ yal­nız­ bir­nü­an­sı­tə­ləb­edir­di­­­Zər­da­bi­ki­mi­mü­tə­fək­kir­lər­məhz­be­lə­təs­vir­olun­ma­lı­imişlər...

Nər min NÖQ TƏ

“Hər­ kə­si­ ça­ğı­rı­ram­ –­ gəl­mir,­ gös­tə­ri­rəm­ –­ gör­mür,­de­yi­rəm­–­qan­mır.­Axır­da­gör­düm­ki,­on­la­rı­ha­ray­la­yıb­ ça­ğır­maq­dan,­on­la­ra­de­mək­dən­baş­qa­bir­qey­ri­əlac­yox­dur.­Ola­bil­məz­ki,­mə­nim­sö­zü­mü­eşi­dən­lər­dən­heç­bi­ri­qa­nan­ol­ma­sın.­ne­cə­ki,­bir­bu­la­ğın­su­yu­nun­al­tı­na­nə­qə­dər­bərk­daş­qoy­san,­bir­ne­çə­il­dən­son­ra­su­tö­kül­mək­dən­o­bərk­daş­mü­rur­ilə­əri­yib­de­şi­lir,­ha­be­lə­söz­də,­ələl­xü­sus­doğ­ru­söz…­Heç­ol­maz­ki,­doğ­ru­söz­yer­də­qal­sın…”.

38

Е2 Е4 ƏNƏNƏ

39

B ü tün dün ya 1966-cı il dən 20 iyul ta ri xi ni Bey nəl xalq şah mat gü nü ki mi qeyd edir. Bu bay ram Fİ DE-nin – Ümum dün ya şah -mat Fe de ra si ya sı nın (1924-cü il də ya ra dı -

lıb) qə ra rı ilə ke çi ril mə yə baş la nıb.

Şah­­mat­–­32­fi­­qur­­la­(16­ağ­və­16­qa­­ra­rəng­­li­fi­­qur),­64­ağ­və­qa­­ra­­da­­ma­­lı­löv­­hə­üzə­­rin­­də­oy­­na­­nı­­lan­sto­­lüs­­tü­oyun­­dur.­Oyu­­nun­baş­­lan­­ğı­­cın­­da­tə­­rəf­­lər­­dən­hər­iki­­si­bir­şah,­bir­və­­zir,­iki­qa­­la,­iki­fil,­iki­at­və­sək­­kiz­pi­­ya­­da­­dan­iba­­rət­fi­­qur­­la­­ra­ma­­lik­olur.­

Şah­­mat­­ifa­­də­­si­fars­di­­lin­­də­­ki­“şah”­və­“mat”­söz­­lə­­ri­­nin­bir­­ləş­­mə­­sin­­dən­ya­­ra­­nıb.­Mə­­na­­sı­“şah­öl­­dü”­de­­mək­­dir.­

Oyu­­nun­məq­­sə­­di­on­­dan­iba­­rət­­dir­ki,­rə­­qi­­bin­şa­­hı­­nı­mat­edib,­onun­bü­­tün­ge­­diş­im­­kan­­la­­rı­­nı­bağ­­la­­ya­­san.­Bu,­oyu­­nun­adın­­da­da­özü­­nü­gös­­tə­­rir.­

şah ma tın ulu ba ba sı – Ça tu ran qaŞah­­ma­­tın­və­­tə­­ni­Hin­­dis­­tan­he­­sab­olu­­nur.­Hin­­dis­­tan­­da­

bu­oyu­­nun­adı­ça­­tu­­ran­­qa­idi.­“Ça­­tur”­dörd­rə­­qə­­mi­­ni,­“an­­qa”­ isə­his­­sə­sö­­zü­­nü­ ifa­­də­edir­­di.­ ­Bə­­zi­sə­­nəd­­lə­­rə­gö­­rə,­bu­oyu­­nun­qu­­ru­­lu­­şu­oza­­man­­kı­­hind­or­­du­­su­­nun­və­­ziy­­yə­­tin­­dən­ gö­­tü­­rü­­lüb.­ Hind­ or­­du­­su­ 4­ his­­sə­­dən­ iba­­rət­ olur­­du­–­ fil­­lər,­at­­lar,­dö­­yüş­ara­­ba­­la­­rı­və­pi­­ya­­da­­lar.­Doğ­­ru­­dan­da­şah­­mat­mü­­ha­­ri­­bə­və­dö­­yüş­səh­­nə­­lə­­ri­­ni­xa­­tır­­la­­dır.­An­­caq­mü­­ha­­ri­­bə­­dən­fərq­­li­ola­­raq,­bu­­ra­­da­güc­­lə­yox,­ağıl­­la,­mən­­tiq­­lə­qə­­lə­­bə­qa­­zan­­maq­müm­­kün­­dür.­

Hind­ta­­rix­­çi­­lə­­ri­şah­­mat­haq­­qın­­da­ilk­mə­­lu­­mat­­la­­rın­570­ci­il­­lə­­rə­aid­ol­­du­­ğu­­nu­gös­­tə­­rir­­lər.­Əs­­lin­­də,­şah­­ma­­tın­ta­­ri­­xi­da­­ha­qə­­dim­­lə­­rə­ge­­dib­çı­­xır.­600­cü­il­­lər­­də­bu­oyun­Hin­­dis­­tan­­dan­İra­­na­keç­­miş­­dir.­Ru­­si­­ya­­da­isə­IX­X­əsr­­lər­­də­ya­­yıl­­dı­­ğı­gös­­tə­­ri­­lir.­Or­­ta­əsr­­lər­­də,­xü­­su­­sən­də,­XI­XVI­əsr­­lər­­də­türk­­lər­ və­ ərəb­­lər­ ara­­sın­­da­ da­ şah­­mat­məş­­hur­ oyun­ ki­­mi­qə­­bul­edil­­miş­­dir.­Av­­ro­­pa­­ya­şah­­ma­­tı­ərəb­­lər­ta­­nı­­dıb.­İlk­ola­­raq­isə­İs­­pa­­ni­­ya­və­Por­­tu­­qa­­li­­ya­­da­mə­­nim­­sə­­ni­­lib.­

Buğ da də nə si əf sa nə siBə­­zi­ əf­­sa­­nə­­lər­­də­ şah­­ma­­tı­ bir­ brah­­ma­­nın­ ya­­ra­­da­­raq,­

hökm­­da­­ra­hə­­diy­­yə­et­­di­­yi­gös­­tə­­ri­­lir.­Hökm­­dar­bu­qiy­­mət­­li­hə­­diy­­yə­­nin­qar­­şı­­lı­­ğın­­da­­brah­­ma­­na­“nə­is­­tə­­yin­var­­sa,­qə­­bul­edə­­cə­­yəm”,­–­de­­yir.­Brah­­man­da­şah­­dan­64­xa­­na­­lı­şah­­mat­tax­­ta­­sı­­nın­ilk­xa­­na­­sı­­na­bir,­ikin­­ci­xa­­na­­sı­­na­iki,­üçün­­cü­xa­­na­­sı­­na­dörd,­yə­­ni­hər­xa­­na­­ya­əv­­vəl­­kin­­dən­iki­də­­fə­çox­say­­da­buğ­­da­qo­­ya­­raq­dol­­dur­­ma­­sı­­nı­is­­tə­­yir.­Hökm­­dar­Bal­­ha­­it­ bu­ qə­­dər­ sa­­də­ gö­­rü­­nən­ bir­ ar­­zu­­nun­ dər­­hal­ ye­­ri­­nə­ye­­ti­­ril­­mə­­si­­ni­ əmr­edir.­ Tez­bir­ qab­buğ­­da­gə­­ti­­rir­­lər.­Hə­­lə­13­cü­xa­­na­­da­4096­buğ­­da­də­­nə­­si­la­­zım­ol­­du­­ğu­­nu­gö­­rən­

hökm­­da­­rın­ ağ­­lı­ ba­­şı­­na­ gə­­lir.­He­­sab­­la­­dıq­­da­ nə­­in­­ki­ bü­­tün­Hin­­dis­­ta­­nın,­hət­­ta­dün­­ya­­nın­­buğ­­da­eh­­ti­­ya­­tı­­nı­sərf­et­­sə­­lər­be­­lə­(18.446.744.073.709.551.615­buğ­­da­gə­­rək­idi),­Brah­­ma­­nın­ bu­ is­­tə­­yi­­ni­ ye­­ri­­nə­ ye­­ti­­rə­ bil­­mə­­yə­­cək­­lə­­ri­­ni­ an­­la­­yan­hökm­­dar­ Brah­­ma­­nı­ təq­­dir­ edə­­rək,­ hə­­min­ gün­­dən­ onun­ya­­rat­­dı­­ğı­bu­oyu­­nun­ya­­yıl­­ma­­sı­­na­yar­­dım­­çı­olur.­

Azər bay can da şah mat ənə nə lə riAzər­­bay­­can­­da­şah­­mat­qə­­dim­ta­­ri­­xə­ma­­lik­­dir.­Azər­­bay­­

can­şa­i­­ri­Əs­­sar­Təb­­ri­­zi­­nin­“Mehr­və­Müş­­tə­­ri”­po­e­­ma­­sın­­da­şah­­mat­oyu­­nu­­nun­hə­­lə­İs­­lam­­dan­ön­­cə­Azər­­bay­­can­­da­ya­­yıl­­dı­­ğı­gös­­tə­­ri­­lir.­An­­caq­əsl­in­­ki­­şaf­döv­­rü­yal­­nız­IX­əsr­­dən­baş­­la­­nı­­lıb.­Hə­­min­döv­­rün­ən­güc­­lü­şah­­mat­­çı­­sı­ki­­mi,­Cə­­la­­ləd­­din­nax­­çı­­va­­ni­məş­­hur­­laş­­mış­­dı.­Or­­ta­əsr­­lər­­də­şah­­mat­möv­­zu­­su­ədə­­biy­­yat­­da­da­xü­­su­­si­yer­tu­­tur­­du.­XI­əs­­rin­so­­nu,­XII­əs­­rin­əv­­vəl­­lə­­rin­­də­ya­­şa­­mış­gör­­kəm­­li­şa­i­­rə­Məh­­sə­­ti­­nin­şah­­mat­haq­­qın­­da­ma­­raq­­lı­rü­­ba­i­­lə­­ri­var.­Ey­­ni­za­­man­­da,­Məh­­sə­­ti­­nin­döv­­rü­­nün­ən­güc­­lü­şah­­mat­us­­ta­­sı­ol­­du­­ğu­bil­­di­­ri­­lir.­Da­­hi­şa­­ir­­lər­Xa­­qa­­ni­Şir­­va­­ni­­nin­“Töh­­fə­­tül­İra­­qeyn”­po­e­­ma­­sın­­da­və­ni­­za­­mi­Gən­­cə­­vi­­nin­“Xəm­­sə”si­­nə­da­­xil­olan­bü­­tün­po­e­­ma­­lar­­da­şah­­mat­oyu­­nu­tez­tez­xa­­tır­­la­­nır.­Bü­­tün­bun­­lar­gös­­tə­­rir­ki,­Azər­­bay­­can­­da­şah­­ma­­ta­hə­­lə­qə­­dim­­dən­bö­­yük­ma­­raq­gös­­tə­­ril­­miş­­dir.­

XIX­əs­­rin­20­ci­ il­­lə­­ri­­nin­or­­ta­­la­­rın­­dan­baş­­la­­ya­­raq,­şah­­mat­ Azər­­bay­­can­­da­ da­ in­­ki­­şaf­ et­­di.­ 1926­cı­ il­­də­ Ba­­kı,­1934­cü­il­­də­isə­ilk­Azər­­bay­­can­çem­­pi­o­­na­­tı­ke­­çi­­ril­­miş­­dir.­Azər­­bay­­can­ şah­­ma­­tı­­nın­ ta­­ri­­xin­­də­ ­ F.Si­­de­­if­­za­­də,­ E.Mə­­hər­­rə­­mov,­ A.Hü­­sey­­nov,­ A.So­­fi­­ye­­va,­ ­ F.Və­­li­­xan­­lı,­ İ.Qə­­di­­mo­­va­və­baş­­qa­­la­­rı­fərq­­lən­­miş­­lər.­Son­il­­lər­­də­Azər­­bay­­can­şah­­mat­­çı­­la­­rı­T.Rə­­cə­­bov,­Ş.Məm­­məd­­ya­­rov­və­V.Hə­­şi­­mov­dün­­ya­­nın­qa­­baq­­cıl­şah­­mat­­çı­­la­­rı­sı­­ra­­sı­­na­çı­­xa­bil­­miş­­lər.­

Uduz ma ğın cə za sı nı şil lə ilə ve rən hökm darRə­­va­­yə­­tə­ gö­­rə,­Os­­man­­lı­ hökm­­da­­rı­Sul­­tan­Sə­­lim­ tax­­

ta­çıx­­ma­­mış­­dan­ön­­cə,­Sə­­fə­­vi­­lər­döv­­lə­­ti­­nə­gə­­lir­və­sa­­ra­­ya­gir­­mə­­yin­yol­­la­­rı­­nı­ax­­ta­­rır.­O,­şa­­hın­şah­­mat­hə­­vəs­­ka­­rı­ol­­du­­ğu­­nu­eşi­­dir­və­kənd­­lər­­də,­şə­­hər­­lər­­də­bu­oyu­­nu­oy­­na­­ya­­raq­məş­­hur­­la­­şır.­Onun­şöh­­rə­­ti­sa­­ra­­ya­qə­­dər­gə­­lib­­ça­­tır­və­bir­gün­Şah­İs­­ma­­yıl­onu­hü­­zu­­ru­­na­ça­­ğı­­rır.­Gə­­lə­­cək­sul­­tan­Sə­­fə­­vi­hökm­­da­­rı­ilə­şah­­mat­oy­­na­­yır­və­onu­mat­edir.­Bun­­dan­qə­­zəb­­lə­­nən­Şah­İs­­ma­­yıl­I­Sə­­li­­mə­şil­­lə­vu­­rur.­O­isə­üzr­is­­tə­­yir­və­bir­­tə­­hər­ca­­nı­­nı­qur­­ta­­rır.­Bir­ne­­çə­il­keç­­dik­­dən­son­­ra­on­­lar­Çal­­dı­­ran­dö­­yü­­şün­­də­qar­­şı­­la­­şır­­lar.­­

Cən ga vər lə rin 7 özəl li yin dən bi riŞah­­mat­or­­ta­əsr­­lər­­də­cən­­ga­­vər­­lə­­rin­se­­vim­­li­oyu­­nu­idi.­

Hət­­ta­ hə­­min­ dövr­­lər­­də­ cən­­ga­­vər­­lə­­rə­ xas­ olan­ 7­ özəl­­lik­­ara­­sın­­da­ şah­­mat­ oy­­na­­maq­ ba­­ca­­rı­­ğı­­nın­ ol­­ma­­sı­ da­ va­­cib­

40

idi.­Di­­gər­özəl­­lik­­lə­­rə­isə­at­min­­mək,­üz­­mək,­ox­at­­maq,­qı­­lınc­ oy­­nat­­maq,­ ov­­çu­­luq,­ şe­­ir­ yaz­­maq­ ki­­mi­ xü­­su­­siy­­yət­­lər­aiddir.­

500 il dir qay da la rı də yiş mə yən oyunŞah­­mat­Av­­ro­­pa­­da­ oy­­na­­nıl­­ma­­ğa­ baş­­lan­­dıq­­dan­ son­­ra,­

qay­­da­­la­­rın­­da­əhə­­miy­­yət­­li­də­­yi­­şik­­lik­­lər­ol­­muş­­dur.­Bu­də­­yi­­şik­­lik­­lər­sa­­yə­­sin­­də­sü­­rət­­lə­­nən­oyun­bir­aris­­tok­­rat­əy­­lən­­cə­­si­ol­­maq­­dan­çıx­­mış,­ge­­niş­xalq­küt­­lə­­lə­­ri­tə­­rə­­fin­­dən­se­­vi­­lib­oy­­na­­nı­­lan­bir­oyun­ha­­lı­­nı­al­­mış­­dır.­

Köh­­nə­şah­­mat­oyu­­nu­ya­­va­­şı­­lı­­ğı­ba­­xı­­mın­­dan­se­­çi­­lir­­di.­XV­əs­­rin­so­­nun­­da­uzaq­mə­­sa­­fə­­yə­tə­­sir­edən­fil­və­və­­zir­fi­­qur­­la­­rı­­nın­ica­­dı­ilə­şah­­mat­bu­­gün­­kü­şək­­li­­ni­al­­dı.­Bu­in­­ki­­şa­­fın­ar­­dın­­dan­İs­­pan­lu­­ce­­na­­nın­1497­ci­il­­də­yaz­­dı­­ğı­ilk­çap­edil­­miş­şah­­mat­ki­­ta­­bın­­da­oyu­­nun­ye­­ni­qay­­da­­la­­rı­açıq­­lan­­dı.­İs­­pa­­ni­­ya­­da­çap­edi­­lən­bu­ilk­ki­­tab­­dan­son­­ra,­şah­­ma­­tın­qay­­da­­la­­rı­də­­yi­­şik­­li­­yə­uğ­­ra­­ma­­dan­gü­­nü­­mü­­zə­qə­­dər­gəl­­di.­

32 fi qur qar şı sın da aciz qa lan lar və qa lib gə lən lərŞərq­­də­ilk­bö­­yük­şah­­mat­ya­­rış­­ma­­sı­819­cu­il­­də­Xo­­ra­­

san­­da­ –­ Xə­­li­­fə­ Əl­Məm­­nu­­nun­ sa­­ra­­yın­­da­ ke­­çi­­ri­­lib.­ Oyun­za­­ma­­nı­xə­­li­­fə­­nin­söy­­lə­­di­­yi­söz­­lər­doğ­­ru­­dan­da­ma­­raq­­lı­idi:­“Tə­­əc­­cüb­­lü­iş­­dir­ki,­mən­Qərb­­dən­Şər­­qə­çox­bö­­yük­əra­­zi­­lə­­rə­hökm­­ran­­lıq­edi­­rəm,­an­­caq­ löv­­hə­­də­­ki­bu­32­fi­­qur­­la­ba­­ca­­ra­bil­­mi­­rəm”.­

Əs­­lin­­də,­dün­­ya­­nın­ ilk­şah­­mat­çem­­pi­o­­nu­ ­X­əsr­­də­ya­­şa­­mış­türk­­mən­Əbu­­bəkr­əl­Su­­li­sa­­yıl­­ma­­lı­­dır.­O,­döv­­rü­­nün­güc­­lü­şah­­mat­­çı­­la­­rı­ilə­ya­­rı­­şa­­raq­qa­­lib­gəl­­miş­və­özün­­dən­son­­ra­də­­rin­ana­­liz­­lə­­rə­ma­­lik­iki­­cild­­lik­əsər­qoy­­muş­­dur.­An­­caq­dün­­ya­sə­­viy­­yə­­sin­­də­ ta­­nı­­nan­ ilk­bey­­nəl­­xalq­ ­ tur­­nir­­lər­XIX­ əs­­rin­ or­­ta­­la­­rın­­dan­ ke­­çi­­ril­­mə­­yə­ baş­­la­­nı­­lıb.­ ­ İlk­ rəs­­mi­dün­­ya­çem­­pi­o­­nu­Vil­­helm­Ste­­in­­tiz­­dir.­1886­cı­il­­dən­ke­­çi­­ril­­mə­­yə­baş­­la­­nan­bu­ ya­­rış­­ma­­da­Ste­­in­­tiz­ 10­qə­­lə­­bə,­ 5­ bə­­ra­­bər­­lik­və­5­məğ­­lu­­biy­­yət­­lə­zu­­ker­­tor­­tu­ ­ar­­xa­­da­qo­­ya­­raq,­çem­­pi­­on­ ti­­tu­­lu­­nu­qa­­zan­­dı.­XX­əs­­rin­əv­­vəl­­lə­­rin­­də­las­­ker,­Ka­­pab­­lan­­ka,­ Al­­yo­­xin,­ Ey­­ve,­ İkin­­ci­ Dün­­ya­ mü­­ha­­ri­­bə­­sin­­

ƏNƏNƏ

41

dən­son­­ra­­kı­il­­lər­­də­isə­Bot­­vin­­nik,­Smıs­­lov,­Tal,­Pet­­ros­­yan,­Spass­­ki,­ Fi­­şer,­ Kar­­pov,­ Kas­­pa­­rov,­ Xa­­lif­­man­ və­ Anand­dün­­ya­şah­­mat­bi­­rin­­ci­­si­adı­­nı­al­­dı­­lar.­

Na po le o na qa lib gə lən türk şah mat çıŞah­­mat­­da­iki­oyun­­çu­­nun­hə­­rə­­si­­nin­bir­hü­­cum­et­­mək­­lə­

oy­­na­­na­bi­­lə­­cə­­yi­400­fərq­­li­hü­­cum­var.­İkin­­ci­hü­­cum­­lar­­dan­son­­ra­bu­ədəd­­71­852,­üçün­­cü­hü­­cum­­lar­­dan­son­­ra­9­000­000­dan­ çox­ olur.­Adı­ Türk­ olan­ ilk­ ro­­bot­ şah­­mat­­çı­na­­po­­le­­on­Bo­­na­­par­­tı­19­hü­­cum­­da­məğ­­lub­et­­miş­­di.­Bu­ro­­bot­Avst­­ri­­ya­mü­­hən­­di­­si­tə­­rə­­fin­­dən­XVII­əsr­­də­Os­­man­­lı­pad­­şa­­hı­­nın­şah­­ma­­ta­olan­bö­­yük­ma­­ra­­ğı­sə­­bə­­bi­ilə­Os­­man­­lı­xa­­nə­­da­­nı­­na­hə­­diy­­yə­ola­­raq­gön­­də­­ril­­miş­­di.­Bu­şah­­mat­ro­­bo­­tu,­əs­­lin­­də,­bir­ya­­lan­­dır.­­Şah­­mat­tax­­ta­­sı­­nın­al­­tı­­na­qo­­yu­­lan­me­­xa­­nizm­sa­­yə­­sin­­də­fi­­qur­­lar­ma­­sa­­da­əy­­lə­­şən­«şah­­mat­­çı­ro­­bot»­tə­­rə­­fin­­dən­oy­­na­­dı­­lır­­mış­ki­­mi­gö­­rü­­nür­­dü.­

İlk­şah­­mat­oy­­na­­yan­kom­­pü­­ter­1915­ci­ il­­də­Tor­­ri­­es­ tə­­rə­­fin­­dən­ha­­zır­­la­­nıb.­Doğ­­ru­və­mən­­tiq­­li­bir­şə­­kil­­də­şah­­mat­oy­­na­­yan­ ilk­kom­­pü­­ter­proq­­ra­­mı­ isə­1958­1959­cu­ il­­lər­­də­Alex­Berns­­te­­in­tə­­rə­­fin­­dən­ha­­zır­­lan­­dı.

1974­cü­ il­­də­ ilk­dün­­ya­kom­­pü­­ter­ şah­­mat­ tur­­ni­­ri­Stok­­holm­­da­ ke­­çi­­ril­­di.­ Çem­­pi­o­­na­­tı­ “Ka­­is­­se”­ ad­­lı­ rus­ proq­­ra­­mı­qa­­zan­­dı.­Te­­leq­­raf­­la­oy­­na­­nı­­lan­ilk­matç­1844­cü­il­­də­–­Va­­şinq­­ton­DC­və­Bal­­ti­­mo­­re­şə­­hər­­lə­­ri­ara­­sın­­da­edil­­di.­Te­­le­­fon­­la­oy­­na­­nı­­lan­ilk­şah­­mat­oyu­­nu­isə­İn­­gil­­tə­­rə­­nin­Derbys­­hi­­re­şə­­hə­­rin­­də­–­1878­ci­il­­də­re­­al­­laş­­dı.­1922­ci­il­­də­Jo­­ze­Ka­­pab­­lan­­ka­­Kliv­­lend­­də­103­rə­­qib­­lə­oy­­na­­dı.­Oyun­­la­­rın­ha­­mı­­sın­­da­ qə­­lə­­bə­ qa­­za­­nan­ bö­­yük­ us­­ta,­ yal­­nız­ bir­ oyun­­da­heç­he­­çə­et­­di.­­

20 sa at da vam edən oyunƏn­qı­­sa­oyun­­lar­­dan­bi­­ri­Bob­­bi­Fi­­şe­­rin­dün­­ya­çem­­pi­o­­nu­

ti­­tu­­lu­­nu­qa­­zan­­ma­­mış­­dan­əv­­vəl­­ki­oyun­­la­­rın­­dan­bi­­ri­­dir.­Fi­­şer­bö­­yük­us­­ta­Pen­­no­a­­ya­qar­­şı­1.c4­açın­­ca,­Pen­­no­o­də­­qi­­qə­oyu­­nu­tərk­et­­miş­­di.­Ən­uzun­oyun­isə­17­fev­­ral­1989­cu­il­­də­Belq­­rad­­da­oy­­na­­nıl­­dı.­İvan­ni­­ko­­lic­və­Go­­ran­Ar­­so­­vic­ara­­sın­­da­oyun­20­sa­­at­­dan­çox­da­­vam­et­­di­və­260­hü­­cum­edil­­di.­Oyun­bə­­ra­­bər­­lik­­lə­nə­­ti­­cə­­lən­­di.­Hü­­cum­et­­mək­üçün­ən­uzun­dü­­şün­­mə­müd­­də­­ti­2­sa­­at­20­də­­qi­­qə­ilə­Fran­­sis­­ko­R.­Tor­­re­­sin­­dir.­

Ta­­nın­­mış­şah­­mat­­çı­­lar­­la­ya­­na­­şı,­bu­oyu­­na­hə­­vəs­gös­­tə­­rən­ və­ ey­­ni­ za­­man­­da,­ pe­­şə­­kar­­ca­­sı­­na­ oy­­na­­nı­­lan­məş­­hur­­lar­­dan­na­­po­­le­­on­Bo­­na­­par­­tı,­Al­­bert­Eynş­­tey­­ni,­To­­mas­Ce­­fer­­so­­nu,­Vla­­di­­mir­na­­bo­­ko­­vu,­Ben­­ca­­min­Frank­­li­­ni,­Pa­­pa­XI­­II­le­o­­nu,­Alek­­sandr­Puş­­ki­­ni,­Stin­­qi,­lev­Tols­­to­­yu,­Corc­Va­­şinq­­to­­nu­ gös­­tər­­mək­ olar.­ Hət­­ta­na­­po­­le­­on­ öl­­dü­­yü­ za­­man,­ürə­­yi­­nin­çı­­xa­­rı­­lıb­bir­şah­­mat­ma­­sa­­sı­içi­­nə­qo­­yul­­ma­­

sı­­nı­və­­siy­­yət­et­­miş­­di.­

Sə bir et mə yi öy rən məkQav­­ra­­ma­qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­nin­in­­ki­­şa­­fı­ilə­ya­­na­­şı,­şah­­mat­plan­­

lı­hə­­rə­­kət­et­­mə­­yi­aşı­­la­­yır.­Sü­­rət­­li,­doğ­­ru­və­düz­­gün­dü­­şü­­nə­bil­­mə­­yə­yar­­dım­edir,­ha­­di­­sə­­lə­­rə­düz­­gün­priz­­ma­­dan­ba­­xa­bil­­mək­qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­ni­aşı­­la­­yır.­Öz­güc­və­qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­ni­da­­ha­doğ­­ru­ ana­­liz­ et­­mə­­yi,­ məğ­­lu­­biy­­yət­­lər­ qar­­şı­­sın­­da­ ruh­­dan­düş­­mə­­mə­­yi,­ zə­­fər­ üçün­ da­­ha­ çox­ ça­­lış­­maq­ la­­zım­ ol­­du­­ğu­­nu­öy­­rə­­dir.­Həm­­çi­­nin,­şəx­­si­key­­fiy­­yət­­lə­­ri­ in­­ki­­şaf­et­­di­­rir,­baş­­qa­­la­­rı­­na­hör­­mət­­lə­ya­­naş­­ma­­ğı,­sə­­bir­et­­mə­­yi­və­ha­­di­­sə­­lə­­rə­fərq­­li­priz­­ma­­lar­­dan­ya­­naş­­ma­­ğı­öy­­rə­­dir.­

De yi lən lə rə gö rə...Ko ri Evans de yir di:­ “Şah­­mat­­da­ qəh­­rə­­man­ yox­­dur.­

Bu­­ra­­da­udan­və­udu­­zan­var.­Fi­­qur­­lar­ye­­ni­­dən­qu­­tu­­ya­yı­­ğıl­­dıq­­la­­rı­za­­man­bə­­ra­­bər­­hü­­quq­­lu­olur”.­­

Pas kal:­“Şah­­mat­tax­­ta­­sı­in­­san­zeh­­ni­­nin­gim­­nas­­ti­­ka­sa­­lo­­nu­­dur”.

Pi er re Mac or lan:­ “Şah­­mat­ tax­­ta­­sın­­da­bü­­tün­də­­niz­­də­­ki­­lər­­dən­da­­ha­çox­ma­­cə­­ra­var”.

Ta raş şev çen ko:­“Şah­­mat­eşq­və­mu­­si­­qi­ki­­mi­in­­sa­­nı­xoş­­bəxt­edir”.­

Re na ud və Kanh:­“Şah­­mat­ağıl­­la­oy­­na­­nı­­lır,­əl­­lər­­lə­de­­yil”.

H.G.Uels:­ “Şah­­mat­­da­­kı­ peş­­man­­çı­­lıq­­dan­ ­bö­­yük­peş­­man­­çı­­lıq­yox­­dur”.

Purdy:­“Şah­­mat­sir­­li­qa­­dın­ki­­mi­­dir”.

“Dis­­co­­very­Azer­­ba­i­­jan”­adın­­dan­bü­­tün­şah­­mat­­çı­­la­­rı­bu­bey­­nəl­­xalq­bay­­ram­mü­­na­­si­­bə­­ti­­lə­təb­­rik­edi­­rik!­Ar­­zu­edi­­rik,­yal­­nız­oyun­­da­de­­yil,­hə­­yat­­da­da­düz­­gün­ge­­diş­­lər­et­­sin­­lər.­Ümid­edi­­rik,­irə­­li­­də­bi­­zi­da­­ha­bö­­yük­qə­­lə­­bə­­lər­göz­­lə­­yir.­

Rəna KƏRİMoVA

42

D e yi lən lə rə gö rə, “iyul” sö zü Ro ma im pe ra to ru Yu li Se za rın adın-dan gö tü rü lüb. İm pe ra tor yay fəs li nin ikin ci ayın da do ğul-

du ğun dan, onun şə rə fi nə bu ay “iyul” ad lan dı rı lıb.

Ta rix də bu ay“Qar­tal­ Aya­ en­di!”.­ Aya­ qə­dəm­ba­san­

ilk­ in­san­ bu­nu­ dün­ya­ya­ be­lə­ çat­dır­dı.­ Da­ha­də­qiq­de­sək,­Ame­ri­ka­kos­mik­gə­mi­si­olan­“Apol­lo­11”­ 1969­cu­ il­ ­ iyu­lun­ 20­də­ üç­ ast­ro­navt­la­Aya­en­di.­Aya­ ilk­ayaq­ba­san­ in­san­ isə­ ­nil­Armst­ronq­idi.­

İyul da bey nəl xalq bay ram larBey­nəl­xalq­ id­man­ jur­na­list­lə­ri­ gü­nü­ –­ hər­

il­ iyu­lun­2­də­ke­çi­ri­lir.­Bugü­nün­ke­çi­ril­mə­si­nə­1995­ci­il­də­Bey­nəl­xalq­İd­man­Mət­bua­tı­As­so­sia­si­ya­sı­(AİPS)­qə­rar­ve­rib.­Çün­ki­2­iyul­1924­cü­il­bu­təş­ki­la­tın­ya­ra­dıl­ma­ta­ri­xi­dir.­Fran­sa­nın­pay­tax­tı­Pa­ris­də­ya­ra­dı­lan­bu­təş­ki­la­tın­ar­tıq­87­ya­şı­ta­mam­olur.­As­so­sia­si­ya­ya­ 150­dən­ ar­tıq­ öl­kə­nin­ mil­li­təş­ki­la­tı­üzv­dür.

Bir­ləş­miş­ Mil­lət­lər­ Təş­ki­la­tı­ İn­ki­şaf­ Proq­ra­mı­nın­ tə­şəb­bü­sü­ ilə­ 1989­cu­ il­dən­ iyu­lun­ 11­i­Ümum­dün­ya­­əha­li­gü­nü­ki­mi­qeyd­olu­nur.­Be­lə­ki,­hə­min­ta­rix­dən­2­il­əv­vəl,­yə­ni­1987­ci­ilin­11­iyul­ta­ri­xin­də­qey­də­alı­nan­əha­li­sa­yı­5­mlrd­təş­kil­et­miş­di.­Bu­gü­nün­ke­çi­ril­mə­sin­də­əsas­məq­səd­dün­ya­əha­li­si­nin­prob­lem­lə­ri­nə­diq­qət­çək­mək­dir.­

İyu­lun­20­si­isə­bü­tün­dün­ya­şah­mat­çı­la­rı­və­şah­mat­se­vər­lər­Bey­nəl­xalq­şah­mat­gü­nü­nü­qeyd­edir­lər.­Bu­gün­ba­rə­də­və­elə­cə­də­şah­mat­oyu­nu­nun­ya­ran­ma­ta­ri­xi­və­

in­ki­şa­fı­ ba­rə­də­ su­al­la­rı­nı­za­ “Dis­co­very­ Azer­bai­jan”ın­sə­hi­fə­lə­rin­də­ca­vab­ ta­pa­bi­lər­si­niz.­

Qey ri-rəs miHər­ il­ iyul­ ayı­nın­ so­nun­cu­ cü­mə­

gü­nü­ Sis­tem­ ida­rə­çi­lə­ri­ gü­nü­ ki­mi­qeyd­olu­nur.­Bu­bay­ra­mın­ya­ra­dı­cı­sı­ame­ri­kan­ si­sad­mini­ Ted­ Ke­ka­tos­dur.­O,­be­lə­bir­bay­ra­mın­ke­çi­ril­mə­si­nin­zə­

ru­ri­li­yi­ni­­bü­tün­ili­ça­lı­şan­ida­rə­çi­lə­rin,­heç­ol­ma­sa,­ilin­bir­gü­nü­is­ti­fa­də­çi­lər­tə­rə­fin­dən­

xa­tır­lan­maq,­ tə­şək­kür­ al­maq­ is­tək­lə­ri­ ilə­ izah­edib.­­Si­sad­min­lər­ilk­də­fə­2000­ci­ilin­28­iyu­lun­da­­Çi­ka­

qo­ya­xın­lı­ğın­da­tə­bi­ət­qoy­nun­da­ke­çi­ri­lən­sa­də­bir­pik­nik­lə­in­san­la­rın­diq­qə­ti­ni­cəlb­et­mə­yə­ça­lı­şıb­lar.­Hə­min­ il­dən­sis­tem­ad­min­lə­ri­hər­il,­ənə­nə­yə­sa­diq­qa­la­raq,­bu­gü­nü­qeyd­edir­lər.­

“Ruh la rın to yu”Məş­hur­ “Bə­yin­ oğur­lan­ma­sı”­ fil­

min­də­mər­hum­akt­ri­sa­nə­si­bə­zey­na­lo­va­nın­can­lan­dır­dı­ğı­ob­raz­film­lər­də­ki­

öpüş­mə­səh­nə­lə­ri­nin­doğ­ru­olub­ol­ma­dı­ğı­nı­ay­dın­laş­dır­ma­ğa­ça­lı­şır­dı.­Bu­gün­kü­

film­lər­də­isə­be­lə­və­ziy­yət­lər­adi­ha­la­çev­ri­lib,­öpüş­səh­nə­si­ol­ma­yan­bir­film­tap­maq­müm­kün­süz­dür.­

Ek­ran­lar­da­ilk­öpüş­1896­cı­il­də­To­mas­Edi­so­nun­30­sa­ni­yə­lik­“Öpüş”­vi­deo­çar­xın­da­Mey­İr­vin­və­Con.C.Ra­ye­nin­iş­ti­ra­kı­ilə­öz­ək­si­ni­ta­pıb.­Ən­çox­öpüş­səh­nə­si­olan­film­1926­cı­il­də­«War­ner­Brot­hers»­ki­no­kom­pa­ni­ya­sı­nın­çək­di­yi­«Don­Ju­an»­olub.­Bu­ra­da­191­öpüş­sa­yı­lıb.­Ki­no­ta­ri­xin­də­ən­uzun­müd­dət­li­öpüş­1940­cı­il­də­çə­kil­miş­«Yo­u’­re­

SEZARЫН АДЫНA

ЛАЙИГ-JULY

ƏNƏNƏ

43

in­the­Army­now»­fil­min­də­Red­jis­Tu­mi­və­Ceyn­Vay­men­ara­sın­da­kı­185­sa­ni­yə­lik­kadr­ol­muş­dur.­Bu­səh­nə­fil­min­4%­ni­təş­kil­edib.­Öpü­şün­film­lər­də­be­lə­ge­niş­yer­al­ma­sı­da­de­yə­sən,­tə­sa­dü­fi­de­yil.­Çün­ki­hə­lə­qə­dim­də­in­san­lar­dü­şü­nür­dü­lər­ki,­nə­fəs­də­ruh­sax­la­nı­lır­və­öpü­şən­za­man­ruh­la­rın­bir­ləş­mə­si­baş­ve­rir.­Ona­gö­rə­də­bu­na­«Ruh­la­rın­to­yu»­de­yir­di­lər.­­

XIX­əs­rin­son­la­rın­da­isə­“Du­man­lı­Al­bi­on”­sa­kin­lə­ri­be­lə­qə­ra­ra­gəl­di­lər­ki,­sev­gi­nin­tə­za­hü­rü­olan­öpüş­­bay­ram­gü­nü­ki­mi­qeyd­olun­ma­ğa­la­yiq­dir.­İlk­də­fə­Bö­yük­Bri­ta­ni­ya­da­ ke­çi­ri­lən­ bu­ ənə­nə­ Bir­ləş­miş­Mil­lət­lər­Təş­ki­la­tı­tə­rə­fin­dən­də­təs­diq­edi­lib.­Ar­tıq­hər­il­iyu­lun­6­da­pla­net­əha­li­si­öpüş­gü­nü­nü­qeyd­edə­rək,­fi­le­ma­ta­lo­gi­ya­(öpüş­pro­se­si­nin­el­mi­adı)­ilə­bağ­lı­müx­tə­lif­mü­sa­bi­qə­lər,­təd­bir­lər­təş­kil­edir­lər.­

Öpün və qa za nın! *Apa­rı­lan­təd­qi­qat­lar­sü­but­edir­ki,­işə­ge­dər­kən­hə­yat­yol­da­şı­nı­öpən­ki­şi­lər­bu­nu­et­mə­yən­lə­rə­nis­bə­tən­da­ha­çox­pul­qa­za­nır­lar. Bun­dan­baş­qa:

*hind­li­lə­rin­fik­rin­cə,­öpüş­­za­ma­nı­in­san­la­rın­ruh­la­rı­və­gü­cü­bir­bir­lə­ri­nə­ke­çir;­

*or­ta­ əsr­lər­də­ İta­li­ya­da­ cə­miy­yət­ qar­şı­sın­da­ qa­dı­nı­öpən­ki­şi­müt­ləq­onun­la­ev­lən­mə­li­idi;­­

*1999­cu­ il­də­ Kra­mit­ Su­be­ra­ və­ Dror­ Or­paz­ öpüş­­müd­də­ti­nə­ gö­rə­ dün­ya­ re­kor­du­ qır­mış­lar;­ be­lə­ ki,­ on­lar­küt­lə­qar­şı­sın­da­düz,­30­sa­at­45­də­qi­qə­öpüş­müş­lər;­ *A.E.Volf­ram­ad­lı­bir­ame­ri­ka­lı­8­sa­at­ər­zin­də­8001­in­san­la­öpü­şüb.­Bu­ha­di­sə­15­sent­yabr­1990­cı­il­ta­rix­də­onun­ya­şa­dı­ğı­new­Brigh­ton­da­təş­kil­olun­muş­Min­ne­so­ta­Ren­na­is­san­ce­Fes­ti­va­lın­da­baş­ve­rib.­Bu­nun­la­o,­hər­3,6­sa­ni­yə­dən­bir­ye­ni­in­san­la­öpüş­mə­yə­na­il­olub.­

«Al lah la rın qi da sı» - şo ko lad 11­iyul­ta­ri­xin­də­qeyd­edi­lən­Ümum­dün­ya­şo­ko­lad­gü­

nü­1995­ci­il­də­Fran­sa­da­ke­çi­ril­mə­yə­baş­la­nıb.­­Şo­ko­lad­­bay­ra­mı­ tez­ bir­ za­man­da­ po­pul­yar­lıq­ qa­za­na­raq,­ Al­ma­ni­ya,­ İta­li­ya,­ İs­veç­rə­və­s.­ki­mi­öl­kə­lə­rə­də­ya­yı­la­raq,­bir­çox­öl­kə­lər­də­qeyd­olun­ma­ğa­baş­la­nıb.­Bu­bay­ram­la­əla­qə­dar­fes­ti­val­lar,­kon­kurs­lar­və­s.­ki­mi­şo­ko­lad­lı­təd­bir­lər­

ke­çi­ri­lir.­Ye­ri­ gəl­miş­kən,­ şo­ko­la­dın,­həm­çi­nin,­şo­ko­lad­ağa­cı­nın­və­tə­ni­Mər­kə­zi­Cə­nu­bi­Ame­ri­ka­dır.­ Yü­zil­lik­lər­ ər­zin­də­ şo­ko­lad­ iç­ki­ ki­mi­ is­ti­fa­də­ olu­nur­du­ ­ –­ hin­du­lar­ ovul­muş­ və­qov­rul­muş­ ka­kao­ pax­la­la­rı­nı­su­ ilə­ qa­rış­dı­rıb,­ son­ra­ alın­

mış­məh­lu­la­qır­mı­zı­Çi­li­ is­tio­tu­əla­və­ edir­di­lər.­ “Şo­ko­lad”­ sö­zü,­

ver­si­ya­la­rın­ bi­ri­nə­ gö­rə,­ qə­dim­ as­tek­sö­zü­olub,­«xo­co­lātl»­(ço­ko­latl)­ka­kao­

pax­la­sın­dan­alı­nan­iç­ki­nin­adı­dır.­Acı­su­ki­mi­tər­cü­mə­olu­nur­­xo­col­li­­acı,­ātl­­su.­As­tek­lər­bu­iç­ki­ni­«Al­lah­la­rın­qi­da­sı»­ad­lan­dı­rır­mış­lar.­

şo ko lad haq qın da ma raq lı fakt lar

Dün­ya­da­sev­gi­rəm­zi­ki­mi­ta­nı­nan­ilk­şir­niy­yat­–­şo­ko­lad­dır.

Dün­ya­qa­dın­la­rı­nın­15%­i­hər­gün­şo­ko­lad­ye­yir.

Dün­ya­da­ən­çox­şo­ko­lad­ye­yən­öl­kə­İs­veç­rə­dir;­belə­ki,­he­sab­la­ma­la­ra­əsa­sən,­hər­sa­kinə­il­ərzində­10­kq­şo­ko­lad­dü­şür.­2­ci­yer­də­ isə­Rusiya­qə­rar­laş­mış­dır:­hər­sa­ki­nə­4,4­kq­şo­ko­lad­la.­

İlk­də­fə­ola­raq­plit­ka­şo­ko­lad­XVI­II­əsr­də­Meksikada­ha­zır­lan­mış­dır.­Son­ra­dan­isə­–­1840­cı­ildə­iki­Brita­ni­ya­kom­pa­ni­ya­sı­­–­“Cad­bury”­və­“Fry­and­Sons”­tə­rə­fin­dən­ha­zır­lan­ma­ğa­baş­lan­mış­dır.­

İlk­ də­fə­ 1861­ci­ il­də­ Ri­çard­ Ked­be­ri­ ad­lı­ şəxs­ ürək­forma­sın­da­ şo­ko­lad­ ha­zır­la­maq­ qə­ra­rı­na­ gəl­mişdir.­Yal­nız­7­il­dən­son­ra­bu­nun­da­vam­et­di­ril­mə­si­nə­icazə­ve­ril­miş­dir.­7­il­lik­fa­si­lə­dən­son­ra,­Con­Ked­beri­tərəfin­dən­ürək­for­ma­sın­da­şo­ko­lad­lar­ha­zır­lan­mış­dır.­

44

Fran sız xal qı kef edir...14­ iyul­Fran­sa­da­həm­mil­li,­ həm­də­ xalq­bay­ra­mı­dır.­

1880­ci­ il­də­ Üçün­cü­ Res­pub­li­ka­ Fran­sa­ya­ 14­ iyul­ Mil­li­Bay­ra­mı­nı­ bəxş­ et­di­ və­ bu­nu­ 14­ iyul­ 1789­cu­ il­də­ Bas­ti­li­ya­qa­la­sı­nın­alın­ma­sı­nın­ xa­ti­rə­si­nə­həsr­ et­di.­Bu­bay­ram­fran­sız­la­ra­bir­ tə­rəf­dən,­mil­li­sim­vol­olan­Bas­ti­li­ya­nı,­di­gər­tə­rəf­dən,­14­iyul­1790­cı­il­də­ke­çi­ri­lən­və­mil­li­ba­rı­şıq­si­no­ni­mi­he­sab­edi­lən­fe­de­ra­si­ya­bay­ra­mı­nı­xa­tır­la­dır.­ XXI­əs­rin­as­ta­na­sın­da­Fran­sa­nın­mil­li­bay­ra­mı­nı­–­Res­pub­li­ka­ bay­ra­mı­nı­ əy­lən­cə­ bay­ra­mı­ ki­mi­ təq­dim­ et­mək­olar.­Döv­lət­baş­çı­sı­nın­da­iş­ti­rak­et­di­yi­qo­şun­la­rın­pa­ra­dı­can­lı­ya­yım­da­gös­tə­ri­lir­və­hər­yaş­da­ te­le­vi­zi­ya­ ta­ma­şa­çı­la­rı­nı­cəlb­edir.­Bay­ram­ərə­fə­sin­də­agac­lar­da­səh­nə­lər­qu­ru­lur,­14­iyul­gü­nü­isə­or­kestr­lər­yal­nız­rəs­mi­mə­ra­sim­lə­ri­de­yil,­həm­də­əy­lən­cə­ni­se­vən­lə­ri­bal­la­ra­də­vət­edir.

ABş-da Müs tə qil lik gü nü4­ iyul­ ABŞ­da­Müs­tə­qil­lik­ gü­nü­dür.­ 4­ iyul­ 1776­cı­ il­

də­ Fi­la­del­fi­ya­ şə­hə­rin­də­ ABŞ­ın­ müs­tə­qil­li­yi­ haq­qın­da­ dek­la­ra­si­ya­ qə­bul­ edil­di.­ Sə­nə­də­ ilk­ ön­cə­ 13­ Şi­ma­li­Ame­ri­ka­şta­tı­qa­tı­lıb.­Müs­tə­qil­lik­Dek­la­ra­si­ya­sı­nın­əsa­sı­nı­ To­mas­ Ce­fer­so­nun­ de­mok­ra­ti­ya­ ru­hun­da­ ha­zır­la­dı­ğı­la­yi­hə­ təş­kil­ et­di.­ Dek­la­ra­si­ya­da­ müs­təm­lə­kə­nin­ Bri­ta­ni­ya­ Kral­lı­ğın­dan­ ay­rıl­ma­sı­ və­ Ame­ri­ka­ Bir­ləş­miş­ Ştat­la­rı­nın­ su­ve­ren­ bir­ öl­kə­ ki­mi­ qu­rul­ma­sı­ öz­ ək­si­ni­ tap­dı.­

Sə nin po li sin sə ni qo ru yur mu ?Doğ­ru­dur,­Azər­bay­can­po­li­si­nin­ya­ran­ma­ta­ri­xi­da­

ha­keç­mi­şə,­ötən­əs­rin­20­ci­il­lə­ri­nə­tə­sa­düf­edir.­Am­ma­ ­Ümum­mil­li­li­der­Hey­dər­Əli­ye­vin­24­may­1998­ci­ il­də­ im­za­la­dı­ğı­ fər­ma­na­əsa­sən,­hər­ il­ iyu­lun­2­də­Azər­bay­can­po­li­si­gü­nü­qeyd­olu­nur.Gə mi çi lər də bay ram edir

Hər­ il­ iyul­ ayı­nın­ bi­rin­ci­ ba­zar­ gü­nü­Azər­bay­can­da­ Xə­zər­ də­niz­ gə­mi­çi­li­yi­ iş­çi­lə­ri­ gü­nü­ qeyd­ olu­nur.­Bu­bay­ram­mər­hum­pre­zi­dent­Hey­dər­Əli­ye­vin­2­ iyul­1998­ci­ il­ ta­rix­li­sə­rən­ca­mı­na­əsa­sən­qeyd­olu­nur­və­hə­min­ta­rix­dən­eti­ba­rən­öl­kə­də­niz­çi­lə­ri­öz­pe­şə­bay­ram­la­rı­nı­rəs­mi­şə­kil­də­qeyd­edir­lər.Dip lo mat la rın bay ra mı

Azər­bay­can­Res­pub­li­ka­sı­dip­lo­ma­tik­xid­mət­or­qan­la­rı­əmək­daş­la­rı­nın­pe­şə­bay­ra­mı­9­iyul­ta­ri­xin­də­qeyd­olu­nur.­Bay­ram­mü­səl­man­dün­ya­sın­da­ilk­De­mok­ra­tik­Res­pub­li­ka­nın­ya­ra­dıl­ma­sın­da­və­müa­sir­dövr­də­müs­tə­qil­Azər­bay­can­döv­lə­ti­nin­qu­rul­ma­sı­pro­se­sin­də­mil­li­dip­lo­ma­ti­ya­nın­ro­lu­nu­nə­zə­rə­ala­raq­və­1919­cu­ilin­iyul­ayı­nın­9­da­Azər­bay­can­Cüm­hu­riy­yə­ti­Xa­ri­ci­İş­lər­na­zir­li­yi­nin­ka­tib­li­yi­nə­da­ir­mü­vəq­qə­ti­ tə­li­ma­tın­qə­bul­edil­di­yi­ni­əsas­tu­ta­raq,­öl­kə­Pre­zi­den­ti­ İl­ham­Əli­ye­vin­24­av­qust­2007­ci­il­ta­rix­li­Sə­rən­ca­mı­na­əsa­sən­tə­sis­olu­nub.­

Mil li Mət bu at Gü nü22­ iyul­ –­ Mil­li­ Mət­bu­at­ Gü­nü­dür.­ Azər­bay­can­da­

Mət­bu­at­Gü­nü­nün­ya­ran­ma­sı­«Əkin­çi»­qə­ze­ti­nin­ta­ri­xi­ilə­bağ­lı­dır.­22­ iyul­1875­ci­ il­də­xal­qı­mı­zın­maa­rif­lən­di­ril­mə­si­uğ­run­da­fə­al­mü­ba­riz­lər­dən­bi­ri­olan­Hə­sən­bəy­zər­da­bi­nin­tə­şəb­bü­sü­ilə­ana­di­lin­də­«Əkin­çi»­qə­ze­ti­nin­ilk­nöm­rə­si­çap­dan­çı­xıb.­Qə­zet­də­Azər­bay­ca­nın­oza­man­kı­bir­sı­ra­ ta­nın­mış­elm­və­ədə­biy­yat­xa­dim­lə­ri­nin,­o­cüm­lə­dən,­ya­zı­çı­dra­ma­turq­Mir­zə­Fə­tə­li­Axun­do­vun­ təh­sil­lə­bağ­lı­mə­qa­lə­lə­ri­nəşr­olu­nub.­Bu­bay­ram­XX­əs­rin­so­nun­da,­Azər­bay­can­öz­müs­tə­qil­li­yi­ni­əl­də­et­dik­dən­son­ra­qeyd­olun­ma­ğa­baş­lan­dı.­

MİL Lİ BAY RAM LA RI MIZ

ƏNƏNƏ

Rəna KƏRİMoVA

45

reklam

46

ÇƏRÇİVƏYƏ MƏHKUM oLUNMUşLAR

“Ağa­­cın­Məc­­nu­­nu»

Cəb ra yıl 1963-cü il də Ba kı da ana dan olub.or ta mək tə bi bi tir dik dən son ra Əzim Əzim za-də adı na Rəs sam lıq Mək tə bi nin rəng kar lıq, Azər bay can Döv lət İn cə sə nət İns ti tu tu nun ke-ra mi ka-hey kəl tə raş lıq fa kül tə si ni bi ti rib.

İns ti tut da təh sil alar kən, To kay Məm mə-dov, Zey nal İb ra hi mov, Mi rə li Mir qa sı mov ki mi tanınmış mü əl lim lə ri olub.

АЬАЪЫНМЯЪНУНУ

47

A zər bay can da in cə sə nə tin in ki şaf yol la rı -nı in cə lə yən də hər dən ada ma elə gə lir ki, jur na lı mız bir za man bu sa hə də səs-küy lü iş lər dən da ha çox “Nə yi miz ça tış mı r?” su-

a lı na ca vab ax tar ma lı ola caq. Gö tü rək elə ins tal ya si ya nı (tət bi qi in cə sə nə tin bir

nö vü). Baş qa öl kə lər də bu sə nət sa hə si nin in ki şa fı na nə zər sa lan da, is tər-is tə məz, “Biz də də bu sa hə ilə məş ğul olan sə nət kar lar var mı ?” su a lı ya ra nır. Elə bu su a la ca vab tap maq niy yə ti miz bi zi rəs sam Cəb ra yıl Qu li ye vin ema lat xa na sı na gə ti rib çı xart dı...

- İns tal ya si ya nı ne cə izah et mək olar, bu sə nə tin kö kü ha ra ge dib çı xı r?

­­Ağac­­dan­sə­­nət­əsə­­ri­üçün­xam­­mal­ki­­mi­ilk­də­­fə­qə­­dim­Şərq­­də,­Mi­­sir­­də­ is­­ti­­fa­­də­ olu­­nub.­ Son­­ra­ ­ tə­­bi­ə­­tin­ bu­gö­­zəl­ne­­mə­­ti­Yu­­na­­nıs­­tan­­­və­Ro­­ma­­da­da­geniş­yayılmağa­başladı.­ Hət­­ta­ ital­­yan­­lar­ bu­ sa­­hə­­yə­ ad­ da­ qoy­­du­­lar:­ins­­tal­­ya­­si­­ya­ (ingilis­ dilində­installation)­ yə­­ni­ tax­­maq,­yerləşdirmək.­ XV­ əsr­­in­ tanınmış­ sə­­nət­­kar­ı­ olan­ Ve­­ro­­na­sa­­ki­­ni­Fra­Co­­van­­ni­­ni­ar­­mud,­fın­­dıq,­qo­­vaq,­şam,­sərv­ağac­­la­­rın­­dan­əsrarəngiz­iş­­lər­dü­­zəl­­dir­­di.

O­ dövrün­ sənətkarlarını­ odun­­caq­­la­­rın­ rən­­gi­ qane­etməyəndə,­ müx­­tə­­lif­ məh­­lul­­,­ cöv­­hər­­,­ tur­­şu,­ qə­­lə­­vi­­lərdən­­ istifadə­ilə­ istədikləri­rəngi­alırdılar.­Ona­görə­də­dövrümüzə­qədər­gəlib­çatan­hə­­min­iş­­lər­­dən­­bəzilər­hələ­­də­tə­­ra­­vəti­­ni­itir­­mə­­yib.

- Am ma Azər bay can da bu sə nət sa hə si bir qə dər gec ta nı nıb. Bu nu nə ilə izah edir si niz, ağac bol de yil -di, yox sa ?..

­­ Bə­­li,­ hə­­qi­­qə­­tən­ də­ ins­­tal­­ya­­si­­ya­ Azər­­bay­­can­­da­ gec­ta­­nı­­nıb.­ Si­­zin­ de­­dik­­lə­­ri­­niz­­də­ də­ hə­­qi­­qət­ var.­ Gö­­rü­­nür,­Azər­­bay­­can­­da­me­­şə­­lər­bir­o­qə­­dər­zən­­gin­ol­­ma­­yıb­ki,­on­­dan­ər­­kö­­yün­­cə­­si­­nə,­bol­bol­is­­ti­­fa­­də­elə­­sin­­lər;­üs­­tə­­lik,­boş­vaxt­­la­­rın­­da­ ağac­­la­­rın­ məğ­­zi­­nə­ nü­­fuz­ edib,­ ­ nə­­sə­ ax­­ta­­rıb­tap­­sın­­lar.­Bu­mə­­na­­da,­alı­­cı­­la­­rı­cah­cə­­lal­se­­vən­sə­­nət­­kar­­lar­qı­­zı­­lı,­gü­­mü­­şü,­nə­­ha­­yət,­mi­­si­qo­­yub,­üzü­­yü,­sır­­ğa­­nı­ağac­­dan­dü­­zəl­­də­­si­de­­yil­­di­­lər­ki...­Sə­­nət­­kar­­la­­rın­nə­­zə­­rin­­də­ağac­­la­­rın­ye­­ri­baş­­qa­idi:­şə­­bə­­kə,­otu­­ra­­caq­me­­bel­­lə­­ri,­əsa,­çu­­buq,­qəl­­yan,­uşaq­be­­şi­­yi,­ta­­baq,­çöm­­çə­qa­­şıq­və­s.

Am­­ma­dün­­ya­gör­gö­­tür­dün­­ya­­sı­­dır.­Bi­­zim­sə­­nət­­kar­­lar­da­ağac­­la­­rın­ gö­­zəl­­li­­yi­­ni­ baş­­qa­məm­­lə­­kət­­lə­­rin­ us­­tad­ rəs­­sam­­la­­rı­­nın­əsər­­lə­­rin­­də­gö­­rüb­də­­yər­ver­­di­­lər,­son­­ra­bu­işin­in­­cə­­lik­­lə­­ri­­nə­yiyələnərək­ye­­ni­dün­­ya­kəşf­et­­di­­lər...

- Nəs li niz də sə nə tə mə həb bət gös tə rən lər çox olub. Am ma „Ağa cın Məc nu nu” adı yal nız si zə məx -sus dur. Əsər lə ri niz Gür cüs tan da, Lit va da sər gi lə nib. İş lə ri niz İn gil tə rə, Ya po ni ya, Fran sa, Ru si ya və baş -

48

ÇƏRÇİVƏYƏ MƏHKUM oLUNMUşLAR

49

qa öl kə lər də ki şəx si kol lek si ya lar da sax la nı lır. Bü tün bun la ra rəğ mən su al ya ra nır: ağa cı nə yə gö rə se vir -si ni z?

­­Əvvəla,­ağac­ki­­mi­mü­­la­­yim,­hə­­lim,­sə­­xa­­vət­­li,­sö­­zə­­ba­­xan­digər­bir­ma­­te­­ri­­al­yox­­dur.­İkin­­ci­­si,­ağac­it­­ki­­siz­ma­­te­­ri­­al­­dır,­hət­­ta­­üzə­­rin­­də­­ki­gi­­rin­­ti­çıxın­­tı­­lardan­be­­lə­na­­xış­ki­­mi­is­­ti­­fa­­də­olu­­na­bi­­lər.­Ağac­­la­­rın­üzə­­rin­­də­­ki­xəs­­tə­­lik­­dən­ya­­ran­­mış­lə­­kə­­lər­­də,­bi­­lir­­si­­niz­­mi,­nə­qə­­dər­təs­­vir­var?!­Əsas­odur­ki,­bu­in­­cə­­lik­­lə­­ri­gö­­rüb­ye­­rin­­də­tət­­biq­edə­­sən.­Rən­­də­­lən­­miş­ağ­tax­­ta­­da­ya­­şıl­və­ya­ma­­vi­rəng­gör­­mə­­yən­­də­mə­­yus­ ol­­ma­­ğa­ dəy­­məz.­ İns­­tal­­ya­­si­­ya­­da­ bu­ rəng­­lə­­rin­ tət­­bi­­qi­va­­cib­de­­yil.­Sü­­je­­ti­elə­iş­­lə­­mək­olar­ki,­hər­şey­bu­rəng­­lər­­siz­də­ay­­dın­ol­­sun.­Tə­­bi­­ət­ən­yax­­şı­rəs­­sam­­dır.­Ağac­özün­­də­ən­mü­­rək­­kəb­bo­­ya­­la­­rı­giz­­lə­­miş­bir­pa­­lit­­ra­­dır.­Ona­gö­­rə­də­70­ağac­nö­­vün­­dən­ is­­ti­­fa­­də­edi­­rəm.­On­­lar­­dan­bə­­zi­­lə­­ri­Af­­ri­­ka­­da,­ Skan­­di­­na­­vi­­ya­ öl­­kə­­lə­­rin­­də,­ Cə­­nu­­bi­ Ame­­ri­­ka­­da,­Ru­­si­­ya­­da­bi­­tir.­­Azər­­bay­­can­­da­da­elə­ağac­­lar­var­ki,­baş­­qa­­yer­­lər­­də­bit­­mir;­mə­­sə­­lən,­sa­­rı­a­­ğac,­nil­ağa­­cı,­şüm­­şad­ağa­­cı,­və­­tə­­ni­Oğuz­olan­sa­­ra­­ğan­ağa­­cı­və­s.­

- Doğ ru dan da ağac la rı çox se vir si niz. Bəs on la rın na zı nı ne cə, çə kir si ni z?

­­Bir­ha­­di­­sə­da­­nı­­şım.­2010­cu­il­dekabrın­sonu­idi.­Şal­­ban­­dan­4­tə­­kər­kəs­­dim,­də­­mir­“üzük“ə­sa­­lıb,­göv­­də,­otu­­ra­­caq­ha­­zır­­la­­dım.­niy­­yə­­tim­bu­idi­ki,­yas­­tı­bir­ara­­ba­dü­­zəl­­dim­və­hə­­yət­­də­­ki­gül­dib­­çək­­lə­­ri­­ni­onun­üs­­tü­­nə­dü­­züm.­Qə­­fil­­

dən­ is­­gə­­nə­ əli­­mi­ kəs­­di.­ Hə­­ki­­mə­mü­­ra­­ci­­ət­ et­­mə­­li­ ol­­dum.­Cər­­rah­ ti­­kiş­ qoy­­du.­ Bay­­ram­­dan­ son­­ra­ da­ xey­­li­ əli­­sar­­ğı­­lı­­gəz­­dim.­Yə­­qin­ki,­bu­­na­“ağa­­cın­na­­zı­­na­döz­­mək”­adı­ver­­mək­olar.­Di­­gər­tə­­rəf­­dən,­ağac­­la­­rın­di­­li­­ni­bil­­mək­la­­zım­­dır.­İn­­di­bu­­na­tex­­no­­lo­­gi­­ya­de­­yir­­lər;­mə­­sə­­lən,­xam­­ma­­lı­çox­qu­­rut­­maq­ol­­maz­­­əyi­­lər.­nəm,­rü­­tu­­bət­­li­ağac­­dan­ef­­fekt­göz­­lə­­mək­düz­deyil.

Onu­da­qeyd­edək­ki,­Cəb­­ra­­yıl­Qu­­li­­yev­­Azər­­bay­­can­­da­və­xa­­ric­­də­dü­­zən­­lə­­nə­­cək­sər­­gi­­lər­­də­iş­­ti­­rak­et­­mək­üçün­ha­­zır­­lıq­gö­­rür.­Əs­­lin­­də,­bu­sər­­gi­­lər­sə­­nə­­tə­sev­­gi­­nü­­ma­­yi­­şi­­dir.­Cəb­­ra­­yı­­lın­ağa­­ca­sev­­gi­­si­isə­son­­suz­­dur.­De­­yir,­mə­­həb­­bə­­tim­ba­­dam­aga­­cı­ki­­mi­­dir,­ya­­şa­­dıq­­ca,­ba­­rı­ar­­tır.­Bir­də­gö­­rür­­sən­o,­evi­­nin­ikin­­ci­mər­­tə­­bə­­sin­­də­yer­­lə­­şən­ema­­lat­­xa­­na­­sın­­dan­doğ­­ma­qə­­sə­­bə­­ni­seyr­edir.­Ət­­raf­­da­nə­sıx­me­­şə­zo­­la­­ğı­var,­nə­­də­kə­­sib­tax­­ta­çı­­xa­­rı­­la­bi­­lə­­cək­ağac.­Ba­­xır,­dü­­şü­­nür­və­tə­­əc­­cüb­­lə­­nir­ki,­ağa­­ca­sev­­gi­ne­­cə­ya­­ran­­dı­onda?­Bir­şey­çox­olan­­da­onu­ta­­nı­­yar,­se­­vər­­lər;­ya­da­qıt­­ola­­nı­ar­­zu­­la­­yıb,­əl­­də­et­­dik­­də,­əziz­­lə­­yər­­lər.­Ola­bil­­sin,­doğ­­ru­ca­­vab­bun­­la­­rın­­heç­bi­­ri­de­­yil.­Sə­­nə­­tə­mə­­həb­­bət­quş­ki­­mi­­dir,­ha­­ra­qon­­du­­ğu­bi­­lin­­məz.­Ona­gö­­rə­də­bir­rəs­­sa­­mın­qu­­şu­də­­mi­­rə,­bi­­ri­­nin­­ki­­qələmə,­bir­baş­­qa­­sı­­nın­­kı­rən­­gə­və­s.­qo­­nur.­Cəb­­ra­­yı­­lın­qu­­şu­isə­­ağa­­ca­qo­­nub­­muş...­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

şir məm məd NƏ ZƏR Lİ

50

ÇƏRÇİVƏYƏ MƏHKUM oLUNMUşLAR

51

GÖZÜM YoLLARDA QALANDA...

52

Rəssam:­Elmira­Şahtaxtinskaya­

İyu lun 20-nin Bey nəl xalq şah mat gü nü ol du ğu ar tıq ha mı ya mə lum dur. La kin dün ya nın ilk şah-mat çı qa dı nı ba rə sin də, yə qin ki, çox la rı nız eşit-mə mi si niz. Elə isə, ke çək mət lə bə...

Söh­bət­Azər­bay­ca­nın­gör­kəm­li­şai­rə­si­Məh­sə­ti­Gən­cə­vi­dən­ge­də­cək.­Məh­sə­ti­Gən­cə­vi­nin­adı,­ümu­miy­yət­lə,­bir­çox­sa­hə­lər­də­bi­rin­ci­lik­qa­zan­mış­in­san­ki­mi­ta­ri­xə­dü­şüb.­O,­şah­mat­çı­qa­dın­ol­maq­la­ya­na­şı,­həm­də­məş­hur­Azər­bay­can­ şai­rə­si,­ gör­kəm­li­ qa­dın­mu­si­qi­çi­miz­ və­ çox­eh­ti­mal­ki,­ilk­qa­dın­bəs­tə­ka­rı­mız­olub.­

Sən ha mı dan bö yük sən...Məh­sə­ti­Gən­cə­vi,­ təq­ri­bən,­ 1089­cu­ il­də­Gəncə­ şə­

hə­rin­də­do­ğul­muş­və­öm­rü­nün­so­nu­na­qə­dər­də­bu­ra­da­ya­şa­mış­dır.­Əsl­ adı­Mə­ni­cə­ imiş.­De­yi­lən­lə­rə­ gö­rə,­Sul­tan­Səncərlə­ söh­bət­lə­ri­nin­ bi­rin­də­Mə­ni­cə­öz­mü­hi­tin­də­ha­mı­dan­ki­çik­və­gö­rün­məz­ol­du­ğu­nu­söy­lə­yir.­Sul­tan­isə­onun­la­ra­zı­laş­ma­yıb­de­yir:­«To,­meh­həs­ti».­Yə­ni­«Sən­ha­mı­dan­bö­yük­sən».­Be­lə­lik­lə­də,­­«meh­həs­ti»­–­«Məh­sə­ti»yə­çev­ri­lə­rək­şai­rə­nin­ tə­xəl­lü­sü­olur.­Rə­va­yət­lə­rə­əsa­sən,­o,­Gəncənin­Xə­ra­bət­mə­həl­lə­sin­də­ya­şa­mış,­vax­tı­nı­məc­lis­lər­də,­mu­si­qi­ və­ rəqs­ yı­ğın­caq­la­rın­da­ ke­çir­miş­dir.­Azərbaycan­ Əlyazmalar­ İnstitutunda,İstanbulda­ və­ lon­donda­sax­la­nan­XI­II­əs­rə­aid­«Məhsəti­və­Əmir­Əhməd»­das­ta­nın­dan­da­gö­rün­dü­yü­ki­mi,­Məh­sə­ti­nin­şah­mat­la­ta­nış­lı­ğı­elə­bu­məc­lis­lər­dən­baş­la­nıb­və­bu­oyun­hə­ya­tı­nın­bü­tün­mər­hə­lə­lə­rin­də­onu­mü­şa­yi­ət­edib.­­Das­tan­da­de­yi­lir­

53

ki,­Bəlx­­­şə­hə­rin­də­ya­şa­yan­bir­ila­hiy­yat­ali­mi­nin­qı­zı­olur.­Mü­nəc­cim­lər­qı­zın­bö­yük­gə­lə­cə­yin­dən­xə­bər­ver­sə­lər­də,­bil­di­rir­lər­ki,­qı­zın­ta­le­yi­xə­ra­bət­mey­xa­na­ilə­bağ­lı­ola­caq.­Be­lə­lik­lə,­Məh­sə­ti­ata­sı­nın­xü­su­si­sə­yi­ilə­mü­kəm­məl­təh­sil­alır,­həm­çi­nin,­mu­si­qi­ni­də­rin­dən­mə­nim­sə­yir.­Ata­sı­nın­və­fa­tın­dan­son­ra­Məh­sə­ti­Gəncəyə,­Xə­ra­bət­mə­həl­lə­si­nə­kö­çür.­Bu­ra­da­o,­sa­va­dı,­gö­zəl­li­yi,­mə­la­hət­li­sə­si­və­poe­tik­is­te­da­dı­ ilə­ ha­mı­nın­ rəğ­bə­ti­ni­ qa­za­nır.­Gələcək­ sevgilisi­və­həyat­yoldaşı­–­Gəncə­xə­ti­bi­nin­oğ­lu­Əmir­Əh­məd­lə­də­elə­bu­ra­da­ta­nış­olur.­Məh­sə­ti­tez­lik­lə­Gəncədə­ən­güc­lü­şah­mat­us­ta­sı­ki­mi­də­ad­çı­xa­rır.­Gəncə­şa­hı­­onu­tez­tez­sa­ra­ya­də­vət­edir­di.­Be­lə­gö­rüş­lə­rin­bi­rin­də­şah­Məh­sə­ti­ilə­şah­mat­da­gü­cü­nü­sı­na­yır.­Məh­sə­ti­nin­ilk­şah­mat­çı­qa­dın­ki­mi­ta­nın­ma­sın­da­da­məhz­bu­oyu­nun­müs­təs­na­ro­lu­olur.­Çıl­ğın­şah­mat­azar­ke­şi­və­oyun­çu­su­olan­Mah­mud­şa­hı­ də­fə­lər­lə­ məğ­lub­ et­dik­dən­ son­ra,­ Məs­hə­ti­nin­ şah­mat­çı­ki­mi­so­ra­ğı­İra­qa,­Mi­si­rə,­Or­ta­Asi­ya­ya­qə­dər­ge­dib­çı­xır.­Am­ma­oyun­la­rın­bi­rin­də­şah­qə­zəb­lə­nib­Məh­sə­ti­ni­zin­da­na­at­dı­rır.­Al­tı­gün­lük­həbd­sən­son­ra­şai­rə­Bəlx­şə­hə­ri­nə­qa­çır­və­bu­ra­da­da­çıl­ğın­oyu­nu­ilə­sa­ray­da­kı­şah­mat­us­ta­la­rı­nı,­ya­ra­dı­cı­lı­ğı­ilə­sa­ray­şa­ir­lə­ri­ni­aciz­qo­yur.­

Xa na lar dan sə ma ya yol...Ümu­mi­lik­də­gö­tür­dük­də,­Məs­hə­ti­üçün­şah­mat­fəl­sə­fə­

idi.­Su­fiz­min­“Əxi”­qo­lun­da­ru­hi­ra­hat­lıq­ta­pan­ilk­şah­mat­çı­qa­dı­nı­mız­ he­sab­ edir­di­ ki,­ şah­mat­ onu­Al­lA­Ha­ qo­vuş­du­ran­ va­si­tə­lər­dən­bi­ri­dir.­Su­fizm­dü­şün­cə­si­nə­ gö­rə,­ in­san­da­azar­keş­duy­ğu­su,­müs­bət­mə­na­da­ası­lı­lıq­ya­ra­dan,­onu­ bu­ dün­ya­dan­ alıb­apa­ran­ di­gər­ hiss­lər,­ əs­lin­də,­ ru­

ШАЩЫН МАТЫ ГУРУДУ...

54

hun­gö­yə­üç­ma­sı,­baş­qa­alə­mə,­Tan­rı­nın­dər­ga­hı­na­ge­dən­yo­la­qo­vuş­ma­sı­de­mək­dir.­Bu­yol­da­su­fi­lər­üçün­şah­mat­və­mu­si­qi­məc­lis­lə­ri­əvəz­siz­va­si­tə­idi.­Rə­va­yət­lər­də­qeyd­edi­lir­ki,­Məh­sə­ti­mu­si­qi­yə­qu­laq­asan­da,­özü­ud­da­ifa­edən­də­və­nə­ha­yət,­şah­mat­oy­na­yıb­ge­diş­lə­ri­nə­alu­də­olan­da­san­ki­bu­dün­ya­ ilə­əla­qə­si­ni­ iti­rir­di.­Ma­raq­lı­dır­ki,­çox­çox­son­ra­lar­Mə­həm­məd­Fü­zu­li,­Möv­la­nə­Cə­la­lə­din­Ru­mi­ki­mi­su­fi­lər­lə­ya­na­şı,­Hö­te,­Men­de­le­yev­ki­mi­su­fiz­mə­aidiy­yə­ti­ol­ma­yan­da­hi­lər­də­da­ox­şar­dü­şün­cə­tər­zi­nə­rast­gə­lin­miş­di.­On­lar­da­ təq­ri­bən,­ey­ni­ fi­kir­lə­ri­ pay­la­şa­

raq­bil­di­rib­lər­ki,­“Şah­mat­in­sa­nı­baş­qa­dün­ya­la­ra­apa­ran­qey­ri­adi­qüv­və­dir­və­ya­bu­qüv­və­nin­hi­ma­yə­et­di­yi­sehr­li­alə­mə­apa­ran­yol­dur”.

Məh­sə­ti­ qa­dın­ sə­ləf­lə­rin­dən­ fərq­li­ ola­raq,­ şah­ma­ta­konk­ret­hə­yat­ama­lı­və­ya­şam­fəl­sə­fə­si­ki­mi­ümu­mi­yox,­konk­ret­ ça­lar­lar­la­ ya­na­şıb.­ Məh­sə­ti­ ne­cə­ var­sa,­ elə­­ də­­ya­şa­dı,­ya­rat­dı...­

Bəh ruz HEY DƏ Rİ

GÖZÜM YoLLARDA QALANDA...

reklam

56

şa hid Hə bi bul la yev 1952-ci il də oğuz ra yo nu nun Mu xas kən din də do-ğu lub. Azər bay can Po li tex nik İns ti tu-tu nu bi ti rə rək, mü hən dis-me xa nik ix ti-sa sı na yi yə lə nib. Ha zır da şə hər lə rara-sı və Bey nəl xalq Da şı ma lar Bir li yi nin özəl ləş di ril miş baş ida rə si nin ba za sın-da ya ra dıl mış “Ma gist ral-Eksp ress” Açıq tip li Səhm dar Cə miy yə ti nin pre-zi den ti dir. 1993-cü il də tor paq la rı mı-zı düş mən dən azad et mək məq sə di lə şə hər lə ra ra sı Sər ni şin da şı ma Av to-kom bi na tı nın baş di rek to ru və zi fə si ni kö nül lü tərk edə rək mü ha ri bə yə ge dib. “Azər bay can Bay ra ğı” or de ni ilə təl tif edi lib, eh ti yat da olan za bit, ikin ci də rə-cə li Qa ra bağ mü ha rı bə si əli li dir.

İNCƏ SƏNƏT

57

Ö tən əs rin son la rın da bir çox sa hə lər də gər gin lik ya şa nır dı, hət ta yüz il lər bo yu də də- ba ba la rı mı zın ha zır la dıq la rı mis əş ya lar “əl van me tal təh vi li ” adı ilə su

qiy mə ti nə sa tı lır dı. Prob lem tək cə bu nun la bit səy di, dərd ya rı idi. Ta ri xi mi zi, adət-ənə nə lə ri mi zi özün də əks et di rən hə min əş ya lar də yər-dəy mə zi nə sa tı lır dı. Ey ni za man da, zə ma nə iş baz la rı tə rə fin dən ta ri xə və mə də niy yə ti mi zin bir his sə sin ə aid olan bu sər vət lər öl kə dən çı xa rı lır dı. Be lə bir za man da hə min ha di sə lə-rə uzaq dan seyr çi olan azər bay can lı ba la sı şa hid Hə-bi bul la yev bu ta la nın qar şı sı nı al ma ğa cəhd gös tə rir, da ma-da ma göl olar de yib, fəa liy yə tə baş la yır...

Onun­uzun­il­lər­dir­ki,­min­bir­əziy­yət­lə­top­la­dı­ğı,­hey­rət­do­ğu­ran­ən­tiq­əş­ya­lar­la­zən­gin­­kol­lek­si­ya­sı­na­nə­zər­sal­dıq­da­bu­xe­yir­xah­ işə­ “ƏH­SƏn”­de­mək­ke­çir­ in­sa­nın­için­dən.­Söh­bət­Şa­hid­Hə­bi­bul­la­ye­vin­şəx­si­kol­lek­si­ya­sın­dan­ge­dir.­

Min­il­lə­rin­mü­şa­hi­də­si­gös­tə­rir­ki,­ya­ra­dı­cı­ol­ma­san­be­lə,­­ürək­lə­gör­dü­yün­hər­bir­­xe­yir­xah­əməl­də­müt­ləq­qəl­bə­nü­fuz­edir.

Şa­hi­din­kol­lek­si­ya­sı­ma­raq­do­ğur­ma­sı­ilə­ya­na­şı,­təd­qi­qat­ob­yek­ti­ki­mi­də­bö­yük­əhə­miy­yət­da­şı­yır.­­­­

Onun­kol­lek­si­ya­sın­da­ha­zır­da­3000­eks­po­nat­var.­Bu­ra­sa­mo­var­lar,­şər­bət­qab­la­rı,­par­ça­lar,­dol­ça­lar,­ka­sa­lar,­nim­çə­lər,­məc­mə­yi­lər,­bad­ya­lar,­sər­nic­lər,­ku­zə­lər,­qa­zan­lar,­teşt­lər,­kəf­kir­lər,­qab­la­ma­lar,­çı­raq­lar,­af­ta­va­lə­yən­lər,­sür­mə­dan,­ xı­na­dan,­ sər­puş­lar,­ sə­fər­ qab­qa­caq­la­rı,­mis­qol­bağ­lar,­ xən­cər­lər,­ süz­gəc­lər,­ gü­lab­dan­lar,­ man­qal­lar,­ma­şa­lar,­ qən­dil­lər,­ tə­rə­zi­lər­ və­ s.­ da­xil­dir.­ Sa­mo­var­la­rın­

üzə­ri­nə­is­teh­sal­ta­rix­lə­ri­həkk­edil­miş­dir.­Ha­be­lə­müx­tə­lif­sər­gi­lər­də­la­yiq­gö­rül­dük­lə­ri­me­dal­lar­da­bun­la­rın­üzə­rin­də­in­cə­lik­lə­iş­lən­miş­dir.­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Qə­dim­mis­əş­ya­la­rın­üzə­ri­ni­isə­mü­qəd­dəs­mən­bə­lə­rə­məx­sus­ kə­lam­lar,­ bə­zi­ hal­lar­da­ us­ta­la­rın­ ad­la­rı­ və­ s.­bə­zə­yir.­Bü­tün­bun­lar­ isə­ təd­qi­qat­ və­araş­dır­ma­ob­yek­ti­sa­yı­la­bi­lər.­­

Ş.­Hə­bi­bul­la­ye­vin­dün­ya­da­ana­lo­qu­ol­ma­yan­şəx­si­kol­lek­si­ya­sın­da­müx­tə­lif­öl­kə­lər­də­is­teh­sal­edil­miş­999­bər­pa­olun­muş­qə­dim­sa­mo­var­var;­bər­pa­sı­nı­göz­lə­yən­yüz­lər­lə­qiy­mət­li­əş­ya­dan­isə­hə­lə­da­nış­mı­rıq.­Bu­sa­mo­var­lar­141­mü­əs­si­sə­nin­ us­ta­la­rı­ tə­rə­fin­dən­ 160­ for­ma­da­ ha­zır­lan­mış­dır.­Ən­“ca­van”­sa­mo­va­rın­100,­ən­“qo­ca”sı­nın­isə­300­ya­şı­var.­On­lar­dan­ən­bö­yü­yü­nün­həc­mi­80­ litr,­ən­ki­çi­yi­isə­cə­mi­200­qram­su­tu­tur.­İkik­ran­lı­iri­­sa­mo­var­kol­lek­si­ya­nın­na­dir­eks­po­nat­la­rın­dan­sa­yı­lır.­

Mü­qa­yi­sə­üçün­de­yək­ki,­Ru­si­ya­da­­sa­mo­var­1778­ci­il­də­ki­çik­bir­ema­lat­xa­na­da­ha­zır­lan­mış­dır.­Bu­gün­Ru­si­ya­nın­ən­ta­nın­mış­sa­mo­var­kol­lek­si­ya­çı­la­rın­dan­olan­Mi­xa­il­Bor­şe­vin­“ar­se­nal”ın­da­cə­mi­400­eks­po­nat­­var.

Şa­hid­ Hə­bi­bul­la­ye­vin­ ­ kol­lek­si­ya­sın­da­kı­ sa­mo­var­lar,­əsa­sən,­Ru­si­ya­da,­Al­ma­ni­ya­da,­Pol­şa­da,­İran­da­is­teh­sal­edil­miş­dir.­Bu­ra­da­üç­sis­tem­lə­­­kö­mür,­neft­və­işıq­la­iş­lə­yən­sa­mo­var­lar­var.­Elə­nü­mu­nə­lə­rə­də­rast­gəl­mək­olur­ki,­ on­dan­ cə­mi­ bir­ ədəd­ ­ ha­zır­lan­mış­dır.­ Dün­ya­da­ dörd­­nüs­xə­də­olan­sa­mo­var­lar­dan­iki­si­məhz­bu­kol­lek­si­ya­da­dır.­­Bu­ra­da­rast­gə­lə­cə­yi­niz­­üça­yaq­və­iki­lü­lə­li­sa­mo­var­lar­ən­qey­ri­adi­qu­ru­lu­şa­ma­lik­dir.­

Ş.Hə­bi­bul­la­yev­17­il­dir­na­dir­əş­ya­lar­top­la­maq­la­məş­ğul­olur.­Bu­il­lər­ər­zin­də­apar­dı­ğı­araş­dır­ma­lar­nə­ti­cə­sin­də­

САМОВАРАЭЮЗ САЛМЫШАМ

58

İNCƏ SƏNƏT

59

ya­lar­­bu­öl­kə­lə­rin­mə­də­ni­ir­si­nə­mü­na­si­bət­de­mək­dir.Ş.Hə­bi­bul­la­ye­vin­ “Ən­tiq­ əş­ya­lar”­ kol­lek­si­ya­sı­ bey­nəl­

xalq­miq­yas­da­­in­di­yə­dək­­18­də­fə­sər­gi­lən­mış­dır.­İlk­sər­gi­2006­cı­il­okt­yab­rın­14­və­16­da­Pa­ris­də­­­YU­nES­KO­nun­qə­rar­ga­hın­da,­so­nun­cu­də­fə­bu­ilin­ap­rel­ayın­da­ye­nə­də­ora­da­­təş­kil­olun­muş­dur.

şir məm məd NƏ ZƏR Lİ Fotolar müəllifindir

mə­lum­olub­ki,­­ən­qə­dim­sa­mo­var­1717­ci­il­də­şə­ki­li­us­ta­nə­cəf­qu­lu­tə­rə­fin­dən­­­ha­zır­lan­mış­və­bu­əş­ya­nın­adı­“si­ma­vər”­türk­sö­zün­dən­gö­tü­rül­müş­dür.

Ha­zır­da­şə­ki­li­us­ta­nın­dü­zəlt­di­yi­hə­min­sa­mo­var­la­hıc­Ta­rix­Di­yar­şü­nas­lıq­Mu­ze­yin­də­qo­ru­nur.

Kol­lek­si­ya­nın­na­dir­eks­po­nat­la­rın­dan­olan­ fay­ton­Ba­kı­nın­neft­­maq­na­tı­no­be­lin­si­fa­ri­şi­ilə­­1895­ci­il­də­Ru­si­ya­nın­Sankt­Pe­ter­burq­şə­hə­rin­də­ha­zır­lan­mış­dır.­Fay­ton­na­mə­lum­us­ta­tə­rə­fin­dən­dü­zəl­dil­miş­əl­işi­dir.­Çarx­oxun­da­«l.no­bel­ ­­S.Pe­ter­burq»­söz­lə­ri­ ya­zıl­mış­dır.­Uni­kal­lı­ğı­ilə­se­çi­lən­fay­to­nu­Şa­hid­Hə­bi­bul­la­yev­Şə­ki­də­ta­pa­raq­Ba­kı­ya­gə­tir­miş­dir.­Hət­ta­no­be­lin­nə­ti­cə­si­Ba­kı­da­sə­fər­də­olar­kən­bu­fay­to­na­hey­rət­lə­ba­xıb­və­onun­qiy­mət­siz­əş­ya­ol­du­ğu­nu­söy­lə­yib.

Şa­hid­ Hə­bi­bul­la­ye­vin­ kol­lek­si­ya­sı­nın­ bey­nəl­xalq­ mə­də­ni­ ir­sin­qo­run­ma­sı­na­və­öl­kə­miz­də­ tu­riz­min­ in­ki­şa­fı­na­xid­mət­ işin­də­­da­nıl­maz­ro­lu­nu­qeyd­edən­lər,­ ­şüb­hə­siz,­haq­lı­dır­lar.­Onun­kol­lek­si­ya­sın­da­kı­qə­dim­Pol­şa­və­in­gi­lis­tə­rə­zi­lə­ri,­fran­sız­saa­tı,­al­man­çil­çı­raq­la­rı,­İran­lam­pa­la­rı,­müx­tə­lif­döv­lət­lə­rin­pul­va­hid­lə­ri­olan­sik­kə­lər­və­di­gər­əş­

Haq­qın­da­ da­nış­dı­ğı­mız­ kol­lek­si­ya­nın­ hər­tə­rəf­li­əhə­miy­yə­ti­ni­ nə­zə­rə­ alan­ Hey­dər­ Əli­yev­ Fon­du­nun­Pre­zi­den­ti­ Meh­ri­ban­ xa­nım­ Əli­ye­va­nın­ tə­şəb­bü­sü­ilə­ ­Ba­kı­nın­Qa­la­kən­din­də­Ş.Hə­bi­bul­la­ye­vin­ ­ “Ən­tiq­əş­ya­lar”­kol­lek­si­ya­sı­üçün­məx­su­si­ola­raq­üç­mər­tə­bə­li­mu­zey­komp­leks­ in­şa­edil­miş­dir.­2010­cu­il­ iyu­nun­1­də­mu­zey­bi­na­sı­nın­tə­məl­tök­mə­mə­ra­si­min­də­Meh­ri­ban­xa­nım­iş­ti­rak­et­miş­dir.­Mu­ze­yin­döv­lət­qay­ğı­sı­ilə­əha­tə­olu­na­ca­ğı­da­nə­zə­rə­alın­mış­dır.­

60

DISCoVERY 10-luq

Əs­gər­ağa­Go­ra­ni­də­di­gər­ya­zar­lar­ki­mi,­zər­ba­di­ilə­bir­lik­də­“Əkin­çi”nin­rast­gəl­di­yi­bü­tün­prob­lem­lə­rə­si­nə­gə­rir­di.­Go­ra­ni­«Əkin­çi»nin­ən­fə­al,­döv­rə,­zə­ma­nə­yə,­ha­di­sə­lə­rə­də­qiq,­doğ­ru­mü­na­si­bə­ti­ni­bil­di­rən­müx­bir­lə­rin­dən­olub.­Qə­ze­tin­17­nöm­rə­sin­də­onun­müx­tə­lif­im­za­lar­la­39­mə­qa­lə­si­dərc­olu­nub.

«Əkin­çi»,­Hə­sən­bəy­zər­da­bi­nin­tə­bi­rin­cə­de­sək,­Ru­si­ya­da­əv­və­lin­ci­türk­qə­ze­ti­ idi­və­«mil­lə­ti­qəf­lət­yu­xu­sun­dan­oyat­ma­ğa­ça­lı­şan­bu­car­çı»­bö­yük­Azər­bay­can­­mü­tə­fək­ki­ri­nin­doğ­ru­sö­zə­ina­mın­dan­ya­ran­mış­dı.­«Qə­zet­dər­viş­ki­mi­na­ğıl­de­yə­bil­məz,­onun­bor­cu­dur­iş­lə­rin­yax­şı­və­ya­man­lı­ğı­nı­ay­na­ki­mi­xal­qa­gös­tər­sin,­ta­xalq...­xə­bər­dar­olub­onun­əla­cı­nın­da­lın­ca­ol­sun»,­­­­de­yən­Hə­sən­bə­yə­o­döv­rün­gör­kəm­li­mü­tə­fək­kir­lə­ri­can­la­baş­la­kö­mək­et­mə­yə­ra­zı­lıq­ver­miş­di­lər.­“Hər­bir­vi­la­yə­tin­qə­ze­ti­gə­rək­onun­ay­na­sı­ol­sun”­prin­si­pi­ilə­doğ­ru­la­rı­söy­lə­mə­yi­ba­ca­ran­bu­şəxs­lə­ri­bir­da­ha­yad­edək.­

4

“Əkin­ci”yə­Şir­van­dan­ya­zan­Se­yid­Əzim­Şir­va­ni­zər­da­bi­yə­bö­yük­ümid­bəs­lə­yən­və­hər­za­man­ona­dəs­tək­olan­ya­zar­la­rı­mız­dan­ idi.­ “Əkin­çi”də­onun­el­mi­və­maa­ri­fi­ təb­liğ­edən­şe­ir­lə­ri­dərc­olu­nur­du.­ “Mə­lik­za­də­Hə­sən­bə­yin­öm­rü­nü­hifz­ey­lə­afət­dən”,­ya­xud­“Pəs­“Əkin­çi”­bi­zə­mü­na­sib­dir,­qiy­mə­ti­yax­şı,­ma­li­ka­sıb­dır”­de­yən­Şir­va­ni­ha­mı­nı­qə­zet­oxu­ma­ğa­və­qəf­lət­yu­xu­sun­dan­ayıl­ma­ğa­səs­lə­yir­di.­­

3

“Bi­zim­əzi­zi­miz­və­gö­zü­mü­zün­işı­ğı­Hə­sən­bəy!­El­mi­har­da­öy­rə­nək,­kim­dən­öy­rə­nək­və­han­sı­dil­də­öy­rə­nə­k?”­ ­­de­yə­zər­da­bi­yə­şi­ka­yət­lə­nən­Mir­zə­Fə­tə­li­Axund­za­də­“mət­bua­tı­mı­zın­ilk­qa­ran­qu­şu­”nun­maa­rif­çi­lik­prin­sip­lə­ri­nin­re­al­laş­ma­sın­da­yo­rul­ma­dan­ça­lı­şa­raq,­xal­qı­elm­öy­rən­mə­yə­ruh­lan­dı­ran­mü­tə­fək­kir­lə­ri­miz­dən­idi.­Onun­“Əkin­çi”də­«Və­ki­li­na­mə­lu­mi­mil­lət»­im­za­sı­ilə­mə­qa­lə­lə­ri­dərc­olu­nur­du.

1

“Qırx­il­bun­dan­əq­dəm,­1873­cü­il­də­al­tın­cı­klas­da­oxu­yan­da­ilk­də­fə­rus­te­at­rı­na­get­dim.­Bu­ge­cə­mə­nə­nə­ha­yət­də­rə­cə­də­əsər­ey­lə­di.­Sa­ba­hı­gü­nü­gim­na­zi­ya­mü­əl­li­mi­Hə­sən­bəy­Mə­li­kov­cə­nab­la­rı­na­sor­dum:­ “Aya,­bi­zim­di­li­miz­də­ te­atr­əsər­lə­ri,­ fa­ciə­lər­və­ya­məz­hə­kə­var­mı­dı­r?”.­Hə­sən­bəy­Axun­do­vun­“Ha­cı­Qa­ra”­ko­me­di­ya­sı­nı­ta­pıb­mə­nə­gös­tər­di.­Bu­ko­me­di­ya­nı­pan­si­on­da­olan­uşaq­lar­la­bir­lik­də­oy­na­ma­ğa­ha­zır­laş­dıq.­Bi­zim­ha­zır­lıq­la­rı­mı­za­isə­Hə­sən­bəy­cə­nab­la­rı­ ta­ma­şa­edir­di.­Ta­ma­şa­gü­nü­zal­da­çox­adam­var­ idi,­ək­sə­ri­ isə­er­mə­ni­lər­idi...”.­Bu­sə­tir­lə­rin­mü­əl­li­fi­nə­cəf­­bəy­Və­zi­rov­“Əkin­çi”­nin­dün­ya­ya­gə­li­şi­ni­sə­bir­siz­lik­lə­göz­lə­yən­və­qə­ze­tin­in­ki­şa­fı­üçün­əlin­dən­gə­lə­ni­edən­maa­rif­çi­lə­ri­miz­dən­idi.­nə­cəf­bəy­həm­də­“Əkin­çi”­nin­Ru­si­ya­müx­bi­ri­idi..

2

FЯДАКАР “ЯКИНЧИ”ЛЯР

Mək­təb­lər­də­dün­yə­vi­elm­lə­rin­təd­ri­si­ni­va­cib­sa­yan,­­«Əkin­çi»nin­bu­möv­zu­lar­da­aç­dı­ğı­mü­ba­hi­sə­lər­də­ya­xın­dan­iş­ti­rak­edən­Məh­bus­Dər­bən­di­nin­ya­zı­la­rı­da­ma­raq­la­qar­şı­la­nır­dı.­Dər­bən­di­ya­zır­dı:­«...Bu­qay­da­qə­dim­zə­ma­nə­qay­da­sı­dır­və­zə­ma­nə­də­yi­şil­di­yi­nə­gö­rə­gə­rək­o­qay­da­da­də­yi­şil­sin.­İn­di­hər­bir­sə­nə­tin­sə­nət­ka­rı­ol­du­ğu­ki­mi,­elm­lə­rin­də­ha­mı­sı­nı­bir­us­tad­dan­bir­mək­təb­xa­na­da­öy­rən­mək­ol­maz.­Həm­də­hər­iki­elm­bir­mək­təb­də­bir­us­tad­dan­öy­rə­nil­dik­də,­oxu­yan­lar­hər­iki­sin­dən­ava­ra­olur­lar”.

Çar­sa­ra­yı­nın­na­zi­ri,­Ru­si­ya­nın­Al­ma­ni­ya­da­kı­sə­fi­ri,­I­Döv­lət­Du­ma­sı­nın­üz­vü,­«Hüm­mət»­par­ti­ya­sı­nın­ya­ra­dı­cı­la­rın­dan­bi­ri­Mə­həm­məd­ta­ğı­­Əli­za­də­­“Əkin­çi”nin­ən­fə­al­müx­bir­və­dəs­tək­çi­lə­rin­dən­bi­ri­olub.­Döv­rün­məş­hur­alim­lə­rin­dən­sa­yı­lan­Məm­məd­ta­ğı­Əli­za­də­tez­­tez­Av­ro­pa­nın­Fran­sa,­Al­ma­ni­ya­ki­mi­öl­kə­lə­ri­nə­ge­dir,­ora­da­də­rin­bi­lik­lə­rə­yi­yə­lə­nir­və­bil­dik­lə­ri­ni­“Əkin­çi”­oxu­cu­su­ilə­pay­la­şır­dı...

“Əkin­çi”də­dün­yə­vi­və­di­ni­elm­lər­haq­qın­da­mü­ba­hi­sə­Ələk­bər­Hey­də­ri­nin­qə­ze­tin­10­cu­nöm­rə­sin­də­dərc­edil­miş­mə­qa­lə­si­ilə­baş­lan­dı.­Bu­mə­qa­lə­tə­rəq­qi­pər­vər­müx­bir­lər­ilə­qa­ra­gü­ruh­çu­lar­ ara­sın­da­qız­ğın­mü­ba­hi­sə­yə­ sə­bəb­ol­du.­ «Əkin­çi»nin­Da­ğıs­tan­müx­bi­ri­Ə.Hey­də­ri­gənc­lə­rin­mü­kəm­məl­şə­kil­də­elm­lə­rin­əsas­la­rı­na­yi­yə­lən­mə­lə­ri­ni­zə­ru­ri­mə­sə­lə­ki­mi­irə­li­sü­rür­dü.­O,­köh­nə­tə­lim­tər­bi­yə­üsul­la­rı­nı­pis­lə­yir,­mək­təb­və­məd­rə­sə­lər­də­ki­tə­li­min­ya­rıt­maz­lı­ğı­nı,­ora­da­təd­ris­edi­lən­fən­lə­rin­puç­lu­ğu­nu­açıb­gös­tə­rir­di.

Mir­zə­Hə­sən­Əl­qə­da­ri­və­ya­“Əkin­çi”nin­Məm­nu­nəl­qə­dar­ tə­xəl­lüs­lü­müx­bi­ri­oxu­cu­la­rı­“Mək­tu­bat”­bö­lü­mün­də­Cə­nub­da­olub­bi­tən­lər­dən­xə­bər­dar­edən­əsas­ya­zar­la­rın­dan­idi.

­”Əkin­çi”nin­inad­kar­lı­ğı­na,­sə­bi­ri­nə,­dö­züm­lü­lü­yü­nə­gö­rə­fərq­lə­nən­əmək­daş­la­rın­dan­bi­ri­də­Əh­sə­nül­Qə­va­üd­tə­xəl­lü­sü­ilə­ya­zan­Gən­cə­li­Ha­cı­Mə­həm­məd­Sa­diq­idi.­«Əkin­çi»nin­həm­də­prin­si­pi­al­müx­bir­lə­rin­dən­sa­yı­lan­Əh­sə­nül­Qə­va­id­maa­rif­çi­ol­maq­eti­ba­rı­ilə­id­ra­kın­gü­cü­nə­möh­kəm­ina­nır,­hət­ta­onun­va­si­tə­si­lə­in­san­la­rın­azad,­dinc,­qay­ğı­sız­ya­şa­ya­caq­la­rı­na­bel­bağ­la­yır­dı.­­

”Əkin­çi”nin­ya­zar­la­rın­dan­və­qə­ze­tin­in­ki­şa­fın­da­fə­al­iş­ti­rak­edən­müx­bir­lər­dən­bi­ri­də­­za­qaf­qa­zi­ya­Şey­xü­lis­la­mı­Axund­Əh­məd­Hü­seyn­za­də­idi.­Böyük­maarifpərvər­Ə.Hüseynzadə­ədəbi­bədii­ yaradıcılıqla­ məşğul­ olmuşdur.­ Dünyəvi­ elmləri­ mükəmməl­ bilmiş,­ bir­ neçə­fənnə­dair­dərslik­yazmışdır.­10­dək­kitab­müəllifidir.

Xatuna MAHMUD

5

6

10

7

8

9

61

62

ADAMA GƏZMƏK QALIR

B əl kə də dün ya da ye ga nə şə hər dir ki, onu ha mı ta nı yır, ora da ol ma ğa can atır – ki mi al ver məq sə di lə, ki mi də səh ra lıq da ya ra-dıl mış cən nə ti gör mək niy yə ti ilə. Yə qin,

söh bə tin Du bay şə hə rin dən get di yi ni hiss et di niz. Da ha çox müa sir mə kan ki mi ta nı nan Du ba yın qə dim ta ri xi var. şə hər ya xın lı ğın da kı bir ba taq lıq dan ta pıl-mış manq ra ağa cı nın üs tün də bu əra zi nin 7 min il lik ta ri xi keç mi şi ni gös tə rən ya zı var. Manq ra ağa cı ye-ni Du bay in şa edi lər kən aş kar la nıb. Bir ləş miş Ərəb Əmir lik lə ri nin ən bö yük şə hər lə rin dən olan Du ba ya və ey ni ad lı əmir li yə 1830-cu il dən bə ri əl-Mək tum ailə si baş çı lıq edir. şə hər ha ki mi şeyx Mə həm məd ibn Rə şid əl-Mək tum dur.

Mir va ri və neftHa­zır­da­ Ya­xın­ Şər­qin­ ən­ bö­yük­ ma­liy­yə,­ ti­ca­rət­ və­

əsas­tu­rizm­mər­kə­zi­olan­Du­bay­1940­cı­il­lə­rə­qə­dər­ki­çik­bir­qə­sə­bə­idi.­Əha­li­də­niz­dən­çı­xar­dı­ğı­mir­va­ri­ni­ər­zaq­la­də­yiş­di­rə­rək­­ya­şa­yı­şı­nı­tə­min­edir­di.­Ya­pon­lar­dan­sax­ta­yol­la­mir­va­ri­ dü­zəlt­mə­yi­öy­rən­dik­dən­son­ra,­bu­ra­nın­sa­kin­lə­ri­da­ha­ra­hat­gə­lir­əl­də­et­mə­yə­baş­la­dı­lar.­neft­ta­pıl­dıq­dan­ son­ra­ isə­ hər­ şey­də­yiş­di.­Bir­ləş­miş­Əmir­lik­lə­rin­di­gər­ yer­lə­rin­də­ ol­du­ğu­ ki­mi,­ Du­ba­yı­ da­ nə­həng­ in­şa­at­dal­ğa­sı­bü­rü­dü.­Pu­la­pul­de­mə­yən­ərəb­şeyx­lə­ri­id­dia­lı­ti­ki­li­lər­lə­dün­ya­nın­diq­qə­ti­ni­öz­lə­ri­nə­çək­mə­yə­baş­la­dı­lar.­

Coğ ra fi möv qe yi və iq li mi Du­ba­yın­1114­­kv.km­sa­hə­si­var.­Tro­pik­səh­ra­iq­li­mi­nə­

QЫЗМАР

DU BAY АЛТЫНДА

Du­bay

63

sa­hib­dir.­2­mil­yon­262­min­əha­li­nin,­sa­də­cə,­26%­i­kök­lü­ərəb­lər­dir.­Yer­də­qa­lan­la­rı­köç­mə­lər­dir.­On­la­rın­ara­sın­da­av­ro­pa­lı­lar­və­ame­ri­ka­lı­lar­da­var.­Fars­kör­fə­zi­nin­sa­hi­lin­də,­pay­taxt­Əbu­Da­bi­dən­şi­mal­şərq­də­yer­lə­şən­­Du­bay­dün­ya­nın­ən­ is­ti­şə­hər­lə­ri­si­ya­hı­sın­da­dır.­Tə­səv­vür­edin,­qış­da­or­ta­tem­pe­ra­tur­+25­də­rə­cə­təş­kil­edir.­Ən­so­yuq­ay­yan­var­dır­ki,­bu­za­man­tem­pe­ra­tur­+19­də­rə­cə­olur.­Tu­rist­lə­rin­ən­çox­axı­nı­da­məhz­qış­fəs­li­nə­tə­sa­düf­edir.­Dün­ya­nın­dörd­bir­tə­rə­fi­ni­so­yuq­şax­ta­lar­don­du­rar­kən­in­san­lar­isin­mək,­is­ti­ra­hət­et­mək,­elə­cə­də­alış­ve­riş­üçün­bu­ra­ya­üz­tu­tur­lar.­

Fars­kör­fə­zi­şə­hə­ri­iki­ye­rə­bö­lür­–­Bar­Du­bay­və­Dey­ru­ad­la­nan­his­sə­lə­rə.­Hər­iki­sa­hi­lə­kör­fəz­bo­yun­ca­AB­RA­ad­la­nan­ənə­nə­vi­qə­dim­ərəb­su­tak­si­lə­rin­dən­is­ti­fa­də­et­mək­lə­keç­mək­olar.­

Söz­nəq­liy­yat­dan­düş­müş­kən,­qeyd­et­mək­la­zım­dır­ki,­Du­bay­tak­si­lə­ri­nin­ək­sə­riy­yə­ti­say­ğac­lı­dır.­Bir­ləş­miş­Əmir­li­yin­di­gər­ yer­lə­rin­də­be­lə­say­ğac­lar­ yox­dur,­qiy­mət­mə­sə­lə­si­ni­biz­də­ki­ki­mi­tak­si­sü­rü­cü­sü­ilə­da­nı­şıb­həll­et­mək­la­zım­gə­lir.­

İq ti sa diy ya tıİn­ki­şaf­ tem­pi­nə­ gö­rə­ onu­ yal­nız­ Şan­xay­la­ mü­qa­yi­sə­

edir­lər.­ Hon­konq­ və­ Sin­qa­pur­dan­ son­ra­ dün­ya­da­ 3­cü­önəm­li­re­eks­port­mər­kə­zi­dir.­Uzun­əsr­lər­bo­yun­ca­Du­bay­bü­tün­Ərəb­ya­rı­ma­da­sı­nın­ən­bö­yük­və­əsas­ti­ca­rət­mər­kə­zi­he­sab­edi­lib.­Bu­gün­də­Du­bay­dün­ya­miq­ya­sın­da­nə­həng­alış­ve­riş­və­ti­ca­rət­mər­kə­zi­ki­mi­diq­qət­çək­mək­də­

da­vam­edir.­Ənə­nə­vi­ərəb­ba­zar­la­rın­dan­tut­muş,­son­dəb­ma­ğa­za­la­ra­qə­dər­hər­yer­də­qız­ğın­al­ver­ge­dir.­Odur­ki,­hər­il­Du­bay­da­ti­ca­rət­fes­ti­va­lı­nın­ke­çi­ril­mə­si­ənə­nə­ha­lı­na­çev­ri­lib.­Du­bay­dəb­də­bə­se­vən­lə­rin­mə­ka­nı­dır...

Bürc Xə li fə və ya Bürc Du bay...Göy­də­lən­2008­ci­il­də­in­şa­edi­lib.­Dün­ya­da­in­di­yə­dək­

in­şa­edil­miş­ən­yük­sək­bi­na­dır.­162­mər­tə­bə­li­bi­na­nın­hün­dür­lü­yü­828­metr­dir.­Bi­na­nın­so­nun­cu­mər­tə­bə­si­nə­qal­xıb,­Du­bay­pa­no­ra­mı­nı­ iz­lə­mək­üçün­bir­ne­çə­gün­əv­vəl­dən­100­dir­həm­ödə­mək­ la­zım­dır.­Əgər­ tez­çıx­maq­ is­tə­yir­si­niz­sə,­400­dir­həm,­yə­ni­təx­mi­nən,­100­dol­lar­ödə­mə­li­ola­caq­sı­nız.­Bi­na­da­sa­ni­yə­də­18­metr­sü­rət­lə­hə­rə­kət­edən­50­lift­var.­Dörd­ka­te­qo­ri­ya­üz­rə­–­yük­sək­li­yi­nə,­hün­dür­lü­yü­nə,­hün­dür­da­mı­na­və­bi­na­nın­çox­mər­tə­bə­li­ol­ma­sı­na­gö­rə­dün­ya­da­bi­rin­ci­he­sab­edi­lir.­Möh­tə­şəm­ti­ki­li­95­km­mə­sa­fə­dən­be­lə­gö­rü­nür.­Bun­dan­baş­qa,­qül­lə­də­ki­gö­zət­çi­mey­dan­ça­sın­dan­ya­xın­80­km­ ra­diu­su­ iz­lə­mək­müm­kün­dür.­Föv­qə­la­də­hal­lar­baş­ver­dik­də,­bi­na­sa­kin­lə­ri­ni­32­də­qi­qə­ər­zin­də­eva­kua­si­ya­et­mək­müm­kün­dür.­Bi­na­mü­kəm­məl­gü­vən­lik­sis­te­mi­ilə­tə­min­olu­nub.­73­cü­mər­tə­bə­də­20­min­qal­lon­luq­iki­su­re­zer­vua­rı­yer­ləş­di­ri­lib.­

Məş hur fan tanBu­fan­tan­Bürc­Xə­li­fə­nin­ya­xın­lı­ğın­da­yer­lə­şir.­Dün­ya­

da­kı­ən­bö­yük­mu­si­qi­li­fon­tan­dır.­Hər­ax­şam­sa­at­18:30­dan­eti­ba­rən­baş­la­yan­şou­nu­iz­lə­mək­dən­öt­rü­şə­hər­sa­kin­lə­ri­ və­ bü­tün­ qo­naq­lar­ bu­ra­ya­ axın­ edir­lər.­ Fon­ta­nın­

ADAMA GƏZMƏK QALIR

64

65

fış­qı­ran­ su­yu­ 150­ metr­ yük­sək­li­yə­ qə­dər­ qal­xır.­ Özü­nü­Şər­qin­ina­nıl­maz­na­ğıl­alə­min­də­hiss­et­mə­yi­ar­zu­la­yan­lar­üçün...­bu­nu­iz­lə­mə­yə­də­yər...

İs ti də xi zək İd­dia­lı­ in­şa­at­lar­ bu­nun­la­ bit­mir.­ Dün­ya­nın­ ən­ is­ti­ şə­

hər­lə­rin­dən­olan­Du­bay­da­kı­Qış­İd­man­Komp­lek­sin­də­xi­zək­çi­lik­lə­məş­ğul­ ol­maq­ im­ka­nı­ var.­ 22,5­min­ kv.km.­lik­sa­hə­si­ilə­dün­ya­da­kı­ən­bö­yük­qa­pa­lı­qış­id­man­əy­lən­cə­mər­kəz­lə­ri­nə­mey­dan­oxu­yan­bu­qur­ğu­Ya­xın­Şər­qin­ ilk­Qış­İd­man­Komp­lek­si­dir.­Sü­ni­qar­ör­tü­yü­ilə­təc­hiz­olu­nan­komp­leks­3­fut­bol­mey­da­nı­bö­yük­lü­yün­də­dir.­İçə­ri­də­tem­pe­ra­tur­ ­ ­ ­–2­4­də­rə­cə­ara­sın­da­də­yi­şir.­Ey­ni­an­da­bu­ra­1500­zi­ya­rət­çi­da­xil­ola­bi­lər.­ “Moll­Emi­ra­te”­ ti­ca­rət­mər­kə­zin­də­ki­gi­ri­şi­50­av­ro­olan­bu­komp­lek­sə­bü­tün­tu­rist­lər­axın­edir.

Ak va ri um və…Du­bay­Ti­ca­rət­Əy­lən­cə­Mər­kə­zin­də,­­Pal­ma­Cu­mey­ra­

ada­sın­da­kı­ “At­lan­tis”­otel­də­nə­həng­ak­va­ri­um­lar­ ­diq­qə­ti­çə­kir.­

Son­30­il­də­Du­bay­Əmir­li­yi­gö­rün­tü­sü­nü­ta­ma­mi­lə­də­yiş­di­rib.­Möh­tə­şəm­me­mar­lıq­la­yi­hə­lə­ri­onu­ənə­nə­vi­Şərq­şə­hə­rin­dən­müa­sir­me­qa­po­li­sə­ çe­vi­rib.­ Şeyx­ za­hid­Ro­ud­şə­hə­rin­ən­pres­tij­li­kü­çə­si­dir.­Əkiz­qül­lə­lər­–­“Emi­ra­tes­To­u­ers”,­Du­bay­Dün­ya­Ti­ca­rət­Mər­kə­zi...­ta­nın­mış­ün­van­lar­dan­dır.­ ­Şə­hə­rin­əsas­ ra­yon­la­rı­ şərq­his­sə­də­ki­Dey­ra­de­yi­lən­ti­ca­ri­və­Bar­Du­bay­ki­mi­ta­nı­nan­ta­ri­xi­mər­kəz­dir.­

Bas ta ki ya Bar­Du­ba­yın­qə­dim­his­sə­si­be­lə­ad­la­nır.­Şə­hər­mu­ze­yi­

ilə­sa­hil­bux­ta­sı­əra­zi­sin­də­–­Mu­sal­la­kü­çə­sin­də­yer­lə­şir.­Bu­ra­da­kı­bi­na­la­rın­ək­sə­riy­yə­ti­XIX­əs­rin­so­nu­–­XX­ər­sin­əv­vəl­lə­rin­də­in­şa­edi­lib.­Vax­ti­lə­əra­zi­də­İran­dan­gəl­mə­ta­cir­lər­məs­kən­sa­lar­mış.­Kvar­ta­lın­adı­da­elə­fars­ca­Bas­tak­kəl­mə­sin­dən­ irə­li­ gə­lir­ ki,­ bu,­ İran­da­hə­min­ ta­cir­lə­rin­ol­du­ğu­əya­lə­tin­adı­dır.­Ha­zır­da­Bas­ta­ki­ya­əra­zi­sin­də­güc­lü­ye­ni­dən­qur­ma­və­res­tav­ra­si­ya­iş­lə­ri­ge­dir.­

Bürc əl-Ərəb Yel­kən­şə­kil­li­ “7­ ul­duz”lu­ ote­lin­ şöh­rə­ti­ bü­tün­ dün­ya­

ya­ya­yı­lıb.­Ərəb­də­ni­zi­nin­sa­hi­lin­də,­Cü­mey­ra­ra­yo­nun­da­yer­lə­şir.­Ote­lin­əra­zi­si­nə­da­xil­ol­maq­qa­da­ğan­dır.­Sa­də­cə,­müş­tə­ri­lər­gi­rə­bi­lər­lər.­Bu­ra­da­ma­şın­la­rın­hit­pa­ra­dı­var.­321­metr­yük­sək­li­yi­və­56­mər­tə­bə­si­olan­otel­dün­ya­da­ən­hün­dür­meh­man­xa­na­he­sab­edi­lir.­O,­sü­ni­ada­nın­üzə­rin­də­in­şa­edi­lib.­

Pal ma ada la rıÜç­his­sə­dən­ iba­rət­sü­ni­ada­lar­zən­ci­ri­be­lə­ad­la­nır­–­

Cu­mey­ra,­Cə­bəl­Əli­və­Dey­ra...­Bi­rin­ci­ada­da­Ya­xın­Şərq­də­ ilk­ mo­no­rels­ nəq­liy­yat­ va­si­tə­si­ is­ti­fa­də­yə­ ve­ri­lib.­ Bu,­Du­bay­da­ ən­məş­hur­ la­yi­hə­lər­dən­dir.­ Sa­hil­bo­yu­ 120­ km­mə­sa­fə­ni­əha­tə­edən­bu­mə­ka­nı­da­şın­maz­əm­lak­al­maq­is­tə­yən­lə­rin­­üz­tut­du­ğu­ən­po­pul­yar­yer­ki­mi­qə­lə­mə­ver­mək­olar.­1­4­otaq­lı­mən­zil­lər­dən,­pen­ta­uz­lar­dan,­vil­la­lar­dan­və­su­üzə­rin­də­ki­ev­lər­dən,­çox­say­da­ti­ca­rət­və­alış­ve­riş­mər­kəz­lə­rin­dən­iba­rət­dir.­­Bu­ra­7­mil­yard­lıq­büd­cə­si­ilə­dün­ya­nı­hey­rə­tə­sa­lan­uni­kal­in­şa­at­la­yi­hə­lə­ri­nin­si­ya­hı­sın­da­gös­tə­ri­lir.­Sa­də­cə,­av­ro­pa­lı­lar­de­yil,­MDB­mə­ka­nın­dan,­Hin­dis­tan­dan­da­gə­lib­bu­ra­da­ev­alan­lar­var.­

Bə­zən­ Du­ba­yı­ res­to­ran,­ klub­ və­ma­ğa­za­la­rı­na­ gö­rə,­Fars­ kör­fə­zi­nin­ Pa­ri­si­ ad­lan­dı­rır­lar.­ Ki­no­te­atr­lar­da­ Hin­dis­tan,­Av­ro­pa­və­Ame­ri­ka­is­teh­sa­lı­olan­film­lə­ri­ iz­lə­mək­müm­kün­dür.­Şə­hər­də­son­il­lə­rin­ən­po­pul­yar­türk­te­le­se­ri­al­la­rı­nın­pos­ter­lə­ri­ni­də­gör­mək­müm­kün­dür.­

66

ADAMA GƏZMƏK QALIR

67

Qan don du ran qa da ğa lar Ən­yax­şı­çi­mər­lik­Cu­mey­ra­biç­dir.­Gi­riş­pul­lu­dur,­5­dir­

həm­ ödə­mək­lə­ sə­hər­ sa­at­ 10­dan­ ax­şam­ 10­na­ qə­dər­sa­hil­də,­ bə­yaz­qum­sal­lı­ğın­ üzə­rin­də­də­ni­zin­ və­gü­nə­şin­zöv­qü­nü­ya­şa­maq­müm­kün­dür.­Çi­mər­lik­də­pal­tar­sız­su­ya­gir­mək­qa­da­ğan­dır.­Çi­mər­lik­pal­ta­rı­ilə,­sa­də­cə,­ho­vuz­da­və­də­niz­də­do­laş­maq­olar.­Həf­tə­nin­mü­əy­yən­gün­lə­rin­də­çi­mər­lik­yal­nız­qa­dın­lar­və­uşaq­lar­üçün­açıq­olur.­

Bu­ra­da­bə­zi­qay­da­lar­var­ki,­on­la­ra­çox­cid­di­əməl­olun­ma­lı­dır.­Əks­təq­dir­də,­həbs,­de­por­ta­si­ya­ya­qə­dər­müx­tə­lif­cə­za­lar­ tət­biq­ edi­lir;­mə­sə­lən,­ zi­bil­ və­ al­ko­qo­lu­ gö­tü­rək.­Du­bay­tə­miz­şə­hər­dir.­kü­çə­yə­zi­bil­at­ma­ğın­cə­ri­mə­si­500­dir­həm­təş­kil­edir.­Əgər­zi­bi­li,­hət­ta­zi­bil­ye­şi­yi­nin­ya­nın­da­ye­rə­ at­sa­nız­ da,­ ey­ni­ cə­ri­mə­ni­ ödə­mə­li­ olar­sı­nız.­Bü­tün­Bir­ləş­miş­ Ərəb­ Əmir­lik­lə­ri­ əra­zi­sin­də,­ sa­də­cə,­ bir­ ne­çə­nöq­tə­də­xa­ri­ci­lə­rə­spirt­li­ iç­ki­sa­tı­lır.­Kü­çə­yə­sprit­li­ iç­ki­ ilə­çıx­maq­ po­li­sin­mü­da­xi­lə­si­nə­ sə­bəb­ ola­ bi­lər.­ Spirt­li­ iç­ki­yal­nız­bar­res­to­ran­lar­da­otel­sa­kin­lə­ri­nə,­qo­naq­la­ra­sa­tı­la­bi­lər.­Sər­xoş­və­ziy­yət­də­ma­şın­ ida­rə­et­mək­də­qay­da­la­ra­zid­dir­və­o­da­yük­sək­miq­dar­da­cə­ri­mə­və­həbs­lə­mü­şa­yi­ət­olu­nur.­Əmir­lik­də­nar­ko­tik­mad­də­qə­bul­edən­lər­5­ilə­qə­dər­həbs­olu­na­bi­lər;­bu­zə­hə­ri­öl­kə­yə­gə­ti­rən­lər­isə­ölüm­cə­za­sı­alır.­Qa­da­ğa­lar­sa­də­cə­bun­lar­la­bit­mir.­Du­bay­əha­li­si­nin­ək­sə­riy­yə­ti­gəl­mə­ol­sa­da,­əha­li­nin­96%­mü­səl­man­dır­və­ha­kim­din­də­İs­lam­dır.­Bu­isə­o­de­mək­dir­ki,­bə­zi­qay­da­la­ra­tu­rist­lər­də­əməl­et­mə­li­dir­lər.­Mə­sə­lən,­mü­səl­man­xa­nım­və­ki­şi­lə­rin­ fo­to­la­rı­nı­çək­mək­qa­da­ğan­dır.­Yal­nız­öz­lə­ri­nin­ra­zı­lı­ğı­ilə­şə­kil­çək­mək­olar.­Hər­bi­stra­te­ji­və­hö­ku­mət­bi­na­la­rı­nın­da­fo­to­la­rı­nın­çə­kil­mə­si­qa­da­ğan­dır.­Yer­li­xa­nım­la­ra­gül­mək­və­on­lar­la­mə­zə­lən­mək­ol­maz.­Bu­qay­da­ya­ria­yət­et­mə­yən­lə­ri­60­000­dir­həm­məb­lə­ğin­də­cə­ri­mə­göz­lə­yir.­Mü­səl­man­xa­nı­ma­al­ko­qol­və­do­nuz­ətin­dən­ ha­zır­lan­mış­ ye­mək­lər­ tək­lif­ et­mək­ də­ qa­da­ğan­dır.­Ra­ma­zan­ayın­da­gün­çı­xan­dan­ba­ta­na­qə­dər­ic­ti­mai­yer­lər­də­ye­mək­ye­mək,­iç­ki­iç­mək,­si­qa­ret­çək­mək,­saq­qız­çey­nə­mək­ol­maz.­Ra­ma­zan­adət­lə­ri­nə­qar­şı­is­tə­ni­lən­hör­mət­siz­lik,­say­ğı­sız­lıq­cə­ri­mə,­ya­xud­həbs­cə­za­sı­na­gə­ti­rib­çı­xa­ra­bi­lər.­Qu­mar­oy­na­maq­da­qa­da­ğa­qo­yu­lan­lar­sı­ra­sın­da­dır.

Ay nur TA LI Bo VA

68

GÖRDÜN YEMƏK, DAHA NƏ DEMƏK?!

­­­­­­Şə­hər­əha­li­si­nin­mil­liy­yə­tə­gö­rə­müx­tə­lif­li­yi­özü­nü­Du­bay­mət­bə­xin­də­qa­ba­rıq­hiss­et­di­rir.­Tu­rizm­şə­hə­ri­ki­mi­məş­hur­ olan­Du­bay­da­ bü­tün­ dün­ya­mət­bə­xi­nə­aid­­ye­mək­lər­ge­niş­ya­yı­lıb.­Bu­ra­da­Mi­sir,­Əf­qa­nıs­tan,­li­van­ və­ Tu­nis­ mət­bəx­lə­ri­ ol­duq­ca­ məş­hur­dur.­ Bu­şə­hər­ərəb­öl­kə­lə­ri­nin­mət­bə­xi­ ilə­ ya­na­şı,­ame­ri­kan­mət­bə­xin­dən­ Av­ro­pa­ və­ hət­ta­ Asi­ya­ mət­bə­xi­nə­dək­­müx­tə­lif­dad­la­rı­bir­ara­ya­gə­ti­rə­rək,­zən­gin­mət­bə­xə­sa­hib­dir.­

Əsas ye mək lər...­­­­Du­bay­mət­bə­xin­də­dü­yü,­xur­ma­və­də­niz­məh­sul­la­rı­ xü­su­si­ yer­ tu­tur.­ Ənə­nə­vi­ bə­də­vi­me­nü­sü­ da­ha­çox­tə­zə­ba­lıq,­qu­ru­dul­muş­ba­lıq,­də­və­əti,­də­və­sü­dün­dən­ iba­rət­dir.­Du­bay­mət­bə­xin­də­ ba­dam,­ li­mon,­zə­fə­ran,­qu­ru­mey­və­lər,­zə­fə­ran­və­fıs­tıq­dan­bol­bol­is­ti­fa­də­edi­lir.­­­­­­Pi­ta­çö­rə­yi,­na­an­de­yi­lən­İran­çö­rə­yi­və­la­vaş­–­da­ha­çox­is­ti­fa­də­edi­lən­çö­rək­çe­şid­lə­ri­dir.­­­­­­­Ful­me­da­mes­ad­la­nan­ye­mək­po­mi­dor­su­yu­və­so­ğan­la­bir­lik­də­bi­şi­ri­lən­qu­ru­lob­ya­nın­üzə­ri­nə­yu­mur­ta­və­müx­tə­lif­so­us­la­rın­qa­tıl­ma­sı­ilə­ha­zır­la­nır.­Qa­tıq­və­pi­ta­çö­rə­yi­ilə­ser­vis­edi­lir.­­­­­Vam­od­da­buğ­da­və­qu­zu­ətin­dən­bi­şən­ha­re­is,­ko­us­sa­mahs­hi­ad­lı­bal­qa­baq­dol­ma­sı­və­shur­ba­ad­dis­ad­lı­mər­ci­mək­şor­ba­sı­du­bay­lı­la­rın­se­vim­li­ye­mək­lə­rin­dən­dir.­şir ni lər

­­­­­Du­ba­yın­ən­məş­hur­şir­ni­si­“Əli­nin­ana­sı”­mə­na­sı­nı­ve­rən­umm­Əli­şir­ni­si­dir.­Du­bay­de­dik­də­ağ­la­gə­lən­di­gər­bir­şir­niy­yat­nö­vü­isə­me­ha­la­bi­ya­dır­ki,­o,­üzə­ri­nə­­fıs­tıq­və­gül­su­yu­tö­kül­müş­pu­dinq­dir.­­Esh­asa­ray­isə­üs­tü­qa­lın­krem­qa­tı­ilə­ör­tü­lən­çiz­keyk­dən­iba­rət­dir.­­­­­­­­Hind­ya­ğı­və­xur­ma­şə­kə­ri­nin­buğ­da­unu­ilə­yoğ­ru­la­raq­so­ba­da­və­ya­yağ­da­qı­zar­dı­la­raq­bi­şi­ril­mə­sin­dən­ alı­nan­ xur­ma­ pe­çen­ye­si­ də­ Du­bay­ mət­bə­xi­nin­əvə­ze­dil­məz­şir­ni­lə­rin­dən­dir.Qəl ya nal tı lar­­­­Du­bay­da­qəl­ya­nal­tı­çe­şid­lə­ri­ol­duq­ca­in­ki­şaf­et­miş­dir.­Da­rı­ unu­ və­ no­xud­ əz­mə­sin­dən­ iba­rət­ olan­ hu­mus,­köz­lən­miş­ba­dım­can­sa­la­tı­olan­­ba­ba­ga­nush­da­məş­hur­qəl­ya­nal­tı­növ­lə­ri­dir.­ ­ ­ ­ ­Fat­ta­yer­Hot­adı­ ve­ri­lən­qəl­ya­nal­tı­ nö­vü­ isə­qı­zar­mış­ çö­rə­yin­ ara­sı­na­ pen­dir,­ is­pa­naq­ və­ so­ğa­nın­qo­yul­ma­sın­dan­ha­zır­la­nır.İç ki lər­­­­­­Du­bay­da­res­to­ran­lar­da­iç­ki­ve­ril­mə­si­qa­da­ğan­dır.­Yal­nız­ bə­zi­ lüks­ res­to­ran­ və­ otel­ bar­la­rı­nın­ iç­ki­ ver­mək­ li­sen­zi­ya­sı­ var.­ Bu­ra­da­ ­ çay­ və­ qəh­və­dən­ çox­is­ti­fa­də­ edi­lir.­ Ənə­nə­vi­ ərəb­ qəh­və­si­ qulp­suz,­ ki­çik­fin­can­lar­da­təq­dim­olu­nur.­Süd­və­zə­fə­ran­la­dad­lan­dı­rıl­mış­­çay­­xü­su­si­lə­se­vi­lir.­

DU BAY МЯТБЯХИ

69

Ha zır lan ma sı ­­­­no­xu­du­bir­gün­əv­vəl­dən­is­lat­maq­la­zım­dır.­Da­ha­ son­ra­ su­yu­nu­də­yi­şib,­ yum­şa­la­na­dək­bi­şir­mək­la­zım­dır.­Bi­şir­di­yi­niz­su­yu­at­ma­maq­şər­ti­ ilə­ no­xu­du­ sü­zün.­ Blen­der­den­ ke­çi­rib­pü­re­ha­lı­na­sa­lın.­Baş­qa­bir­qab­da­da­rı­unu,­əzil­miş­ sa­rım­saq,­ zey­tun­ ya­ğı,­ li­mon­ su­yu,­duz­ və­ is­tio­tu­ yax­şı­ca­ qa­rış­dı­rın.­ Üzə­ri­nə­blen­der­dən­ke­çi­ril­miş­no­xu­du­da­əla­və­edib­ye­ni­dən­qa­rış­dı­rın.­

1­stə­kan­no­xud;3­diş­əzil­miş­sa­rım­saq;0,5­stə­kan­da­rı­unu;1­li­mo­nun­su­yu;1­xö­rək­qa­şı­ğı­zey­tun­ya­ğı;­1­çay­qa­şı­ğı­duz;1­çay­qa­şı­ğı­is­ti­ot.

Hu musƏr zaq lar:

70

GÖRDÜN YEMƏK, DAHA NƏ DEMƏK?!

70

BЯhRAm GUR man

Mяnim sevimli şyemяyim

7171

şa ma xı sa la tıƏt­uzun­uzun­doğ­ra­nı­lır.­So­ğan­yu­yu­lur,­hal­qa­va­ri­doğ­ra­nı­la­raq,­için­də­sir­kə­olan­ka­sa­da­10­15­də­qi­qə­sax­la­nı­lır.­Xi­yar­və­po­mi­dor­da­­yu­yu­lur;­xi­yar­uzun­uzun,­po­mi­dor­isə­iri­di­lim­şə­klin­də­doğ­ra­nı­lır.­Doğ­ran­mış­ər­zaq­lar­bir­ka­sa­nın­içi­nə­tö­kü­lür,­qa­rış­dı­rı­lır,­üzə­ri­nə­zöv­qə­gö­rə­duz,­is­ti­ot­və­bit­ki­ya­ğı­əla­və­olu­nur.­Yu­yul­muş­ka­hı­və­cə­fə­ri­yar­paq­la­rı­yax­şı­yax­şı­qu­ru­du­la­raq­boş­qa­ba­dü­zü­lür.­Ha­zır­lan­mış­sa­lat­onun­üzə­ri­nə­­dai­rə­vi­for­ma­da­yer­ləş­di­ri­lir,­di­lim­lən­mış­po­mi­dor­la­sa­la­tın­ət­ra­fı­bə­zə­di­lir.­Sa­la­tın­da­da­tama­gə­ti­ril­mə­si­üçün­saf­laş­dı­rıl­ma­mış­bit­ki­ya­ğı­ndan­is­ti­fa­də­olun­ma­sı­da­ha­məs­lə­hət­li­dir.

Ərzaqlar200­qram­qay­na­dıl­mış­mal­əti,­1­ədəd­or­taöl­çü­lü­so­ğan,­1/4­stə­kan­9%­lik­sir­kə,­6­8­ədəd­xır­da­po­mi­dor,­4­5­ədəd­cə­fə­ri,­­keşniş,­nanə­qurusu,­1­2­xö­rəkqa­şı­ğı­bit­ki­ya­ğı,­zöv­qə­gö­rə­duz,­qa­ra­is­ti­ot.­

72

ДАШ ДЕЙИЛ - ЦРЯКДИ БУ!..

RUBRİKAnIn­SPOnSORU­“GEDEOn­RICHTER”İn­AzƏRBAYCAnDAKI­nÜMAYƏnDƏlİYİDİR CANSAĞLIĞI, MƏHƏBBƏT!

73

­­­­­­Bu­əla­­­mət­­­lə­­­rin­hiss­olun­­­ma­­­sı­ürək­əzə­­­lə­­­sin­­­də­işe­­­mi­­­ya­və­ya­in­­­farkt­gös­­­tə­­­ri­­­ci­­­si­ola­bi­­­lər.­Be­­­lə­hal­­­lar­­­da­nit­­­roq­­­li­­­se­­­rin­tər­­­kib­­­li­dər­­­man­­­la­­­rın­dil­al­­­tı­­­na­qo­­­yu­­­la­­­raq­so­­­rul­­­ma­­­sı­və­“tə­­­ci­­­li­yar­­­dım”a­er­­­kən­mü­­­ra­­­ci­­­ət­xəs­­­tə­­­nin­hə­­­ya­­­tı­­­nı­xi­­­las­et­­­mək­yo­­­lu­­­dur.­

­ ­ ­ ­ Mü­­a­­­sir­ dövr­­­də­ ürə­­­yin­ işe­­­mik­ xəs­­­tə­­­li­­­yi­­­nin­ mü­­a­­­yi­­­nə­­­si­üçün­yal­­­nız­elekt­­­ro­­­kar­­­di­­­oq­­­ra­­­fi­­­ya­ki­­­fa­­­yət­et­­­mə­­­mə­­­li­­­dir.­Bil­­­mə­­­li­­­si­­­niz­ki,­stress­test­ad­­­la­­­nan­fi­­­zi­­­ki­yük­­­dən­son­­­ra­­­kı­EKQ­­və­ən­ide­­­al­va­­­ri­­­ant­­­da­ko­­­ro­­­nar­an­­­gi­­­oq­­­ra­­­fi­­­ya­mü­­a­­­yi­­­nə­­­si­va­­­cib­şərt­­­lər­­­dir.­Çün­­­ki­yal­­­nız­ko­­­ro­­­nar­an­­­gi­­­oq­­­ra­­­fi­­­ya­mü­­a­­­yi­­­nə­­­si­va­­­si­­­tə­­­si­­­lə­mən­­­fə­­­zi­da­­­ra­­­lan­da­­­ma­­­rı­aş­­­kar­et­­­mək­və­eh­­­ti­­­yac­olar­­­sa,­stent­qoy­­­maq­­­la­da­­­ma­­­rın­mən­­­fə­­­zi­­­ni­aç­­­maq­olar.­Bu­isə­xəs­­­tə­­­nin­hə­­­ya­­­tı­­­nı­qur­­­tar­­­maq­de­­­mək­­­dir.­

­­­­Han­­­sı­hal­­­lar­­­da­bi­­­zi­ürə­­­yin­işe­­­mik­xəs­­­tə­­­li­­­yi­ki­­­mi­təh­­­lü­­­kə­göz­­­lə­­­yi­­­r?­ Çün­­­ki­ bun­­­la­­­rı­ bil­­­mək­­­lə,­ xəs­­­tə­­­li­­­yə­ tu­­­tul­­­maz­­­dan­əv­­­vəl­onun­qar­­­şı­­­sı­­­nı­al­­­maq­şan­­­sı­əl­­­də­edi­­­rik:­

45­dən­yu­­­xa­­­rı­yaş­qru­­­pu;­ge­­­ne­­­tik­fak­­­tor­­­lar;­bə­­­zi­xəs­­­tə­­­lik­­­lər­–­piy­­­lən­­­mə,­şə­­­kər­­­li­di­­a­­­bet,­ar­­­te­­­ri­­­al­hi­­­per­­­to­­­ni­­­ya,­ate­­­rosk­­­le­­­roz,­me­­­ta­­­bo­­­lik­sind­­­rom­və­s.;­tü­­­tün­­­çək­­­mə;­al­­­ko­­­qol­is­­­ti­­­fa­­­də­­­si;­iri­hey­­­van­ətin­­­dən,­un,­duz­və­şə­­­kər­­­dən­qi­­­da­­­da­bol­is­­­ti­­­fa­­­də;­mən­­­fi­emo­­­si­­­ya­­­la­­­ra­–­kin,­qə­­­zəb,­nif­­­rət,­həs­­­rət­və­s.­me­­­yil­­­li­­­lik;­az­­­hə­­­rə­­­kət­­­li­­­lik.­

“Ü rə yim ağ rı yır!..” ifa də si tez-tez eşit -di yi miz şi ka yət lər dən dir və ma raq -lı dır ki, xa nım lar da ha çox iş lə dir bu cüm lə ni...

­­­­­Biz­hə­­­kim­­­lər­bi­­­li­­­rik­ki,­bu­cüm­­­lə­­­nin­iş­­­lə­­­dil­­­mə­­­si­çox­za­­­man­əsl­ürək­xəs­­­tə­­­li­­­yi­­­nin­əla­­­mə­­­ti­de­­­yil.­Be­­­lə­şi­­­ka­­­yət­­­lər­çox­za­­­man­­hə­­­yat­üçün­təh­­­lü­­­kə­­­li­ol­­­ma­­­yan,­psi­­­xo­­­so­­­ma­­­tik­əsas­­­lı­şi­­­ka­­­yət­­­lər­­­dir­ki,­bun­­­la­­­ra­kar­­­di­­o­­­lo­­­gi­­­ya­de­­­yi­­­rik.­Və­bi­­­li­­­rik­ki,­da­­­ha­çox­qa­­­dın­­­lar­“Ürə­­­yim­ağ­­­rı­­­yır”­de­­­sə­də,­kli­­­maks­ya­­­şı­­­na­qə­­­dər­qa­­­dı­­­nın­ürə­­­yi­­­nin­işe­­­mik­xəs­­­tə­­­li­­­yi­­­nə­tu­­­tul­­­ma­eh­­­ti­­­ma­­­lı­ 0­ fa­­i­­­zə­ya­­­xın­­­dır.­Bu­ma­­­raq­­­lı­ fak­­­tı­ elm­onun­­­la­ izah­edir­ki,­qa­­­dın­cin­­­siy­­­yət­hor­­­mon­­­la­­­rı­onun­da­­­mar­­­la­­­rı­­­nın­di­­­va­­­rı­­­nı­ate­­­rosk­­­le­­­roz­­­dan­qo­­­ru­­­yur.­Am­­­ma­kli­­­maks­baş­­­la­­­dı­­­sa,­qa­­­dın­­­la­­­rın­ və­ ki­­­şi­­­lə­­­rin­ ürək­ da­­­mar­­­la­­­rı­­­nın­mən­­­fə­­­zi­­­nin­ da­­­ral­­­ma­­­sı­ilə­mü­­­şa­­­yi­­­ət­olu­­­nan­işe­­­mi­­­ya­xəs­­­tə­­­li­­­yi­­­nə­tu­­­tul­­­ma­­­sı­eh­­­ti­­­ma­­­lı­­ey­­­ni­­­lə­­­şir.­

­­­­­Ürə­­­yin­işe­­­mik­xəs­­­tə­­­li­­­yi­ad­­­la­­­nan­bu­prob­­­le­­­min­ma­­­hiy­­­yə­­­ti­­­ni­aç­­­maq­üçün­ürək­da­­­mar­­­la­­­rı­haq­­­qın­­­da­bə­­­zi­mə­­­qam­­­la­­­ra­bə­­­ləd­ol­­­ma­­­lı­­­yıq.­Ürək­bü­­­tün­bə­­­də­­­ni­qan­­­la­təc­­­hiz­edən­or­­­qan­­­dır,­hər­də­­­fə­yı­­­ğı­­­lıb­açı­­­lan­­­da­qa­­­nı­da­­­mar­­­la­­­ra­qo­­­vur­və­ge­­­ri­qay­­­ta­­­rır.­Ürək­ilk­ola­­­raq­öz­əzə­­­lə­­­si­­­ni­qan­­­la­təc­­­hiz­et­­­mə­­­li­­­dir­ki,­ra­­­hat­iş­­­lə­­­yə­bil­­­sin.­Bu­­­nun­üçün­ürə­­­yə­ge­­­dən­da­­­mar­­­lar­var­və­bun­­­la­­­ra­tac­(ko­­­ro­­­nar)­ar­­­te­­­ri­­­ya­­­lar­de­­­yir­­­lər.­Məhz­bu­da­­­mar­­­la­­­rın­ tam­və­his­­­sə­­­vi­ tu­­­tul­­­ma­­­sı­ ürə­­­yin­ bir­his­­­sə­­­sin­­­də­ürək­əzə­­­lə­­­sin­­­də­in­­­farkt­(­yə­­­ni­əzə­­­lə­­­nin­öl­­­mə­­­si)­və­ya­işe­­­mi­­­ya­(yə­­­ni­əzə­­­lə­­­yə­az­qan­gəl­­­mə­­­si­nə­­­ti­­­cə­­­sin­­­də­ok­­­si­­­gen­ça­­­tış­­­maz­­­lı­­­ğı)­ya­­­ra­­­nır.­Bu,­xü­­­su­­­si­­­lə,­o­za­­­man­baş­ve­­­rir­ ki,­ in­­­san­gər­­­gin­ fi­­­zi­­­ki­ iş­ gö­­­rür,­ ürə­­­yin­qa­­­na­ tə­­­lə­­­ba­­­tı­ar­­­tır,­am­­­ma­da­­­ral­­­mış­və­ya­mən­­­fə­­­zi­tu­­­tul­­­muş­tac­da­­­ma­­­rı­­­nın­şa­­­xə­­­si­bu­tə­­­lə­­­ba­­­tı­ödə­­­yə­bil­­­mir.­Bax,­elə­bu­­­na­“ürə­­­yin­işe­­­mik­xəs­­­tə­­­li­­­yi”­de­­­yir­­­lər.­

­­­­­Ma­­­raq­­­lı­bu­­­dur­ki,­ürə­­­yin­­­də­işe­­­mik­xəs­­­tə­­­lik­olan­in­­­san­çox­vaxt­ürək­ağ­­­rı­­­sı­sö­­­zü­­­nü­iş­­­lət­­­mir.­Bə­­­zi­xa­­­rak­­­te­­­rik­əla­­­mət­­­lər­var­ki,­bun­­­la­­­rı­hər­bi­­­ri­­­miz­bil­­­mə­­­li­­­yik:­

döş­sü­­­mü­­­yü­ar­­­xa­­­sın­­­da­(yə­­­ni­döş­qə­­­fə­­­si­­­nin­or­­­ta­­­sın­­­da)­ağ­­­rı­və­sı­­­xın­­­tı­­­lar;­təng­­­nə­­­fəs­­­lik;­ümu­­­mi­zə­­­if­­­lik­ha­­­lı;­ürək­­­dö­­­yün­­­mə.­

Fi zi ki ak tiv lik dən və psi xo e mo si o nal gər gin lik -dən son ra ya ra nan

Ki şi cin si

74

­ ­ ­ ­Ye­­­ri­gəl­­­miş­­­kən,­çox­va­­­cib­bir­mə­­­sə­­­lə­olan­ate­­­rosk­­­le­­­roz­prob­­­le­­­mi­­­dir­ki,­­bə­­­zən­cid­­­di­qə­­­bul­edil­­­mir.­Am­­­ma­ya­­­şı­30­u­haq­­­la­­­mış­və­yu­­­xa­­­rı­­­da­adı­­­çə­­­ki­­­lən­risk­­­lə­­­ri­da­­­şı­­­yan­hər­bir­in­­­san,­xü­­­su­­­si­­­lə,­ki­­­şi­­­lər­il­­­də­iki­də­­­fə­qan­­­da­xo­­­les­­­te­­­ri­­­nin­miq­­­da­­­rı­­­nı­ yox­­­la­­­ma­­­lı­­­dır­­­lar.­Bu­pro­­­ses­kar­­­di­­o­­­lo­­­qun­ tə­­­yi­­­na­­­tı­ ilə­hə­­­ya­­­ta­ke­­­çi­­­ril­­­mə­­­li­ və­qan­­­da­xo­­­les­­­te­­­ri­­­nin­miq­­­da­­­rı­­­nın­azal­­­dıl­­­ma­­­sı­üçün­təd­­­bir­­­lər­vax­­­tın­­­da­gö­­­rül­­­mə­­­li­­­dir.­

­­­­Məhz­bu­yer­­­də­fi­­­zi­­­ki­ak­­­tiv­­­li­­­yin­və­ru­­­hən­özü­­­nü­re­­­al­­­laş­­­dır­­­ma­­­ğın­ürə­­­yin­işe­­­mik­xəs­­­tə­­­li­­­yi­­­nin­qar­­­şı­­­sı­­­nın­alın­­­ma­­­sın­­­da­ro­­­lun­­­dan­da­­­nış­­­maq­va­­­cib­­­dir.­

­­­­Fi­­­zi­­­ki­ak­­­tiv­­­li­­­yin­ən­op­­­ti­­­mal­va­­­ri­­­an­­­tı­gün­­­də­­­lik­pi­­­ya­­­da,­ən­azı,­5­7­km­gəz­­­mək­və­ya­­20­30­də­­­qi­­­qə­ər­­­zin­­­də­ve­­­lo­­­si­­­ped­sür­­­mək­­­dir.­la­­­kin­40­45­yaş­­­la­­­rı­­­na­­­dək­fi­­­zi­­­ki­cə­­­hət­­­dən­ak­­­tiv­ol­­­ma­­­yan­in­­­san­bu­hə­­­rə­­­kət­­­lə­­­rə­təd­­­ri­­­cən­baş­­­la­­­ma­­­lı­­­dır.­Ey­­­ni­za­­­man­­­da,­ar­­­tıq­çə­­­ki­və­zə­­­rər­­­li­vər­­­diş­­­lər­­­dən­də­müt­­­ləq­azad­ol­­­ma­­­lı­­­yıq.­

­ ­ ­Ru­­­hən­özü­­­nü­ re­­­al­­­laş­­­dır­­­maq­ isə­ in­­­sa­­­nın­elə­bir­ha­­­lı­­­dır­ki,­ ru­­­hi­ha­­­lın­­­da­mən­­­fi­­­lik­­­lər­–­üs­­­yan,­qə­­­zəb,­kin,­nif­­­rət­və­s.­bu­ki­­­mi­hal­­­lar­özü­­­nü­gös­­­tər­­­mir,­in­­­san­qəl­­­bin­­­də­ət­­­ra­­­fı­ilə­har­­­mo­­­nik­vəh­­­dət­­­də­olur,­sev­­­gi­və­meh­­­ri­­­ban­­­lıq­əha­­­tə­­­sin­­­də­ya­­­şa­­­yır,­bir­söz­­­lə,­ru­­­hu­­­nu­sa­­­bit­və­rə­­­van­sax­­­la­­­yır.­

­ ­ ­Bu­­­ra­­­da­müt­­­ləq­vur­­­ğu­­­la­­­yım­ki,­qə­­­dim­Şərq­ fəl­­­sə­­­fə­­­si­­­nə­söy­­­kə­­­nən­ bə­­­zi­ sağ­­­lam­­­laş­­­dır­­­ma­ yol­­­la­­­rı­ –­ yo­­­qa­ və­ si­­­qun­ürək­ əzə­­­lə­­­si­­­nin­ işi­­­nə­ müs­­­bət­ və­ möh­­­kəm­­­lən­­­di­­­ri­­­ci­ tə­­­sir­gös­­­tə­­­rir.­ Yo­­­qa­ və­ si­­­qu­­­nu­ öy­­­rən­­­mək­ üçün­ isə­ bu­ yol­­­la­­­ra­el­­­mi­və­təc­­­rü­­­bi­bə­­­ləd­olan­inst­­­ruk­­­to­­­ra­eh­­­ti­­­yac­var­­­dır.­Am­­­ma­nə­­­ti­­­cə­­­də­sağ­­­lam­ruh­və­vü­­­cud­əl­­­də­et­­­mək­­­lə,­ürə­­­yi­­­ni­­­zi­in­­­farkt­­­dan­və­işe­­­mi­­­ya­­­nın­di­­­gər­növ­­­lə­­­rin­­­dən­qo­­­ru­­­muş­ola­­­caq­­­sı­­­nız.­

­­­­Ob­­­raz­­­lı­de­­­sək,­ürə­­­yi­­­ni­­­zin­ru­­­hun­və­sev­­­gi­­­nin­mə­­­bə­­­di­ol­­­du­­­ğu­­­nu­unut­­­ma­­­yın,­ürək­əzə­­­lə­­­si­­­ni­risk­fak­­­tor­­­la­­­rın­­­dan­qo­­­ru­­­yun,­sağ­­­lam­və­xoş­­­bəxt­olun!­

Əli Na ğı yev, hə kim, sə hiy yə kom mu ni ka si ya sı üz rə mü tə xəs sis

CANSAĞLIĞI, MƏHƏBBƏT!

75reklam

reklam

76

CANSAĞLIĞI, MƏHƏBBƏT!

77

İn sa nın elə an la rı olur ki, hər şey dən, hət ta özün-dən be lə qaç maq is tə yir. Çün ki in san hər za man də yi şik lik və ye ni lik ar zu sun da olan bir psi xo lo-gi ya ya ma lik dir. Hə ya tın əta lət li və adi axı nı yo-

ru cu olan da in san sə ya hət et mək, ye ni dün ya və ye ni ün siy yət lər axı nı na düş mək, mə nən və cis mən din-cəl mək is tə yir.

Be lə hal da sə ya hət et mək ən gö zəl çı xış yo lu dur.

Müx tə lif sə ya hət lə rin sağ lam lı ğa tə si ri Sə­ya­hət­lər­düz­gün­təş­kil­olu­nar­sa,­­ilk­növ­bə­də,­in­san­

or­qa­niz­mi­nə­çox­müs­bət­psi­xo­lo­ji­tə­sir­edir.­İn­sa­nı­dep­res­si­ya­ya­sa­lan­əta­lət­mü­hi­tin­dən­uzaq­laş­ma­sı­ki­fa­yət­edir­ki,­on­da­hə­yat­eş­qi­art­sın.­Bu­nun­nə­ti­cə­sin­də­isə­cis­mi­miz­də­güm­rah­lıq­ duy­ğu­su­nun,­ hor­mo­nal­ ta­raz­lı­ğın­ bər­pa­sı­nın,­qan­ döv­ra­nın­da­kı­ müs­bət­ də­yi­şik­lik­lə­rin­ ya­ran­ma­sı­nın­şa­hi­di­olu­ruq;­mə­sə­lən,­me­şə­lik­və­dağ­lıq­əra­zi­yə­sə­ya­hət­ edən­ in­sa­nın­ ru­hun­da­ har­mo­ni­ya,­ hə­lim­lik,­ ye­ni­dən­ya­şa­maq­ar­zu­su­ki­mi­en­dor­fin­lə­rin­qan­da­if­ra­zı­nı­sti­mul­laş­dı­ran­ psi­xo­lo­ji­ və­ziy­yət­ mey­da­na­ çı­xır.­ Tə­bi­ət­lə­ be­lə­har­mo­nik­psi­xo­lo­ji­ün­siy­yə­tin­ağır­xəs­tə­lik­lə­rə­–­on­ko­lo­ji,­ürək,­qan­xəs­tə­lik­lə­ri­nə­məhz­ru­hun­tə­zə­lən­mə­si­va­si­tə­si­lə­müs­bət­psi­xo­so­ma­tik­tə­sir­et­mə­si­mə­lum­fakt­dır.

Gə­lin­ gö­rək,­ tə­biə­tə­ tu­ris­tik­ sə­ya­hət­lər­ vü­cu­du­mu­za­han­sı­yol­la­müs­bət­tə­sir­gös­tə­rir.

Tə­bi­ət­qoy­nu­na­be­lə­sə­ya­hət­lər­ürək­qan­da­mar,­si­nir­və­lim­fa,­da­yaq­hə­rə­kət­sis­te­mi­nə­funk­sio­nal­ak­tiv­lik­gə­ti­rə­bi­lir.­Tə­nəf­füs­sis­te­mi­müs­bət­mə­na­da­yük­lən­di­yi­üçün­or­qan­və­to­xu­ma­la­rın­tə­miz­ok­si­gen­lə­zən­gin­ləş­mə­si­baş­ve­rir.­ Bü­tün­ or­qan­lar­da­ dur­ğun­luq­ ara­dan­ qalx­mış­ olur.­Axar­su­da­xəs­tə­lik­tö­rə­di­ci­lə­ri­az­ in­ki­şaf­et­di­yi­ ki­mi,­ tə­bi­ət­qoy­nu­na­–­dağ­la­ra,­me­şə­lə­rə­be­lə­sə­ya­hət­lər­də­qa­nı­mı­zı­coş­dur­du­ğu­üçün­xəs­tə­lik­lə­rin­qar­şı­sı­nı­al­mış­olur.­Həm­çi­nin,­ça­naq­və­onur­ğa­ət­ra­fın­da­yer­lə­şən­bə­zi­əzə­lə­qrup­la­rı­be­lə­gə­zin­ti­və­sə­ya­hət­lər­za­ma­nı­ak­tiv­fəa­liy­yət­də­ol­du­ğu­üçün­çox­xe­yir­li­sa­yı­lır.­Bu­isə­bə­dən­tər­bi­yə­si­va­si­tə­si­lə­ən­yax­şı­müa­li­cə­me­to­du­he­sab­edil­mə­li­dir.

la­kin­bə­zi­mə­sə­lə­lər­nə­zə­rə­alın­ma­lı­dır­ki,­or­qa­niz­min­tə­bii­mü­hi­tə­uy­ğun­laş­ma­sı­mən­fi­tə­sir­yö­nün­də­in­ki­şaf­et­mə­sin.­ Bu,­ xü­su­si­lə,­ hün­dür­lü­yü­ 3000­ metr­dən­ yük­sək­olan­­dağ­lıq­əra­zi­lə­rə­sə­ya­hət­edən­lə­rə­aiddir.­Bil­mək­la­zım­dır­ki,­be­lə­sə­ya­hət­lər­ekst­re­mal­şə­rai­tə­uy­ğun­laş­ma­ğı­da­tə­ləb­edir.­Va­cib­ola­raq­yad­da­sax­la­maq­la­zım­dır:

– dağ lıq əra zi lər də ət ye mək lə rin dən müm kün qə-dər uzaq ol maq, bal və bit ki mən şə li ye mək lər, ağar tı-ya üs tün lük ver mək da ha yax şı olar. Ən va cib mə qam

isə gün ər zin də 3-4 lit rə dək ma ye nin qə bul olun ma-sı dır!

Uzaq­öl­kə­lə­rə­sə­ya­hət­et­mə­yi­xoş­la­yan­in­san­lar­təy­ya­rə­dən­ is­ti­fa­də­et­mə­yə­məc­bur­dur­lar.­Bu­ra­da­ iki­prob­lem­müt­ləq­ya­şa­nır.­Bi­rin­ci­si­odur­ki,­tez­tez­təy­ya­rə­də­uç­maq­qu­la­ğa,­onur­ğa­ya­və­ayaq­lar­da­ve­na­la­ra­mən­fi­tə­sir­edir.­İkin­ci­si­isə­ye­ni­sa­at­qur­şa­ğı­na­uy­ğun­laş­maq­prob­le­mi­dir.­De­mə­li,­ qu­laq­la­rın­da­ xro­ni­ki­ xəs­tə­lik­lə­ri­ olan­lar,­ os­teo­xond­roz­və­aşa­ğı­ət­raf­la­rın­da­ge­nəl­miş­da­mar­va­ri­koz­lar­olan­sə­ya­hət­çi­lər­bun­la­rı­nə­zə­rə­al­ma­lı­dır.

Sa­at­qur­şa­ğı­nın­ tez­də­yi­şil­mə­si­ isə­bir­ne­çə­gün­lü­yə­bio­ritm­lə­ri­ni­zi­po­za­bi­lər­və­nə­ti­cə­də,­yu­xu­suz­luq,­mə­də­ba­ğır­saq­poz­ğun­luq­la­rı,­əsə­bi­lik­və­s.­xo­şa­gəl­məz­­prob­lem­lər­ya­şa­na­bi­lər.

Ha­mi­lə­ xa­nım­la­ra­ xü­su­si­lə­ avia­sə­ya­hət­lər­dən­ çə­kin­mək­la­zım­dır.

Və son da va cib məs lə hət lərBə­zi­öl­kə­lə­rə­sə­ya­hət­lər­za­ma­nı­ora­da­ya­yıl­mış­xəs­tə­

lik­lə­ri­nə­zə­rə­al­ma­lı­sı­nız­ki,­on­lar­dan­qo­ru­na­bi­lə­si­niz.Af­ri­ka­və­Asi­ya­öl­kə­lə­rin­də­po­lio­mie­li­tə,­­Ar­gen­ti­na­və­

Bra­zi­li­ya­ki­mi­Cə­nu­bi­Ame­ri­ka­öl­kə­lə­rin­də­sa­rı­qız­dır­ma­ya,­­Asi­ya­ və­Af­ri­ka­nın­ bə­zi­ öl­kə­lə­rin­də­ qa­rın­ ya­ta­la­ğı,­ və­ba­ki­mi­xəs­tə­lik­lə­rə,­ ­he­pa­tit­lə­rə,­mal­ya­ri­ya­ya,­ leyş­ma­nio­za,­di­gər­pa­ra­zi­tar­in­fek­si­ya­la­ra­və­na­tə­miz­qi­da­lar­dan­is­ha­la­tu­tu­la­bi­lər­si­niz.­Bü­tün­bun­la­rın­qar­şı­sı­nı­al­maq­üçün­ağ­ca­qa­nad­lar­dan­qo­run­maq,­na­tə­miz­qi­da­və­qay­nan­ma­mış­su­qə­bul­et­mə­mək,­sə­ya­hət­lər­dən­əv­vəl­vak­si­na­si­ya­ba­rə­də­dü­şün­mək­va­cib­dir.

Ümu­miy­yət­lə,­sə­ya­hət­lər­çox­za­man­ru­hi­və­fi­zi­ki­sağ­lam­lı­ğın­rəh­ni­dir.­nə­zə­rə­al­maq­la­zım­dır­ki,­sə­ya­hət­edə­cə­yi­niz­öl­kə­və­şə­ra­it­ba­rə­də­qa­baq­ca­dan­mə­lu­mat­lı­ol­maq­doğ­ru­ya­naş­ma­dır.

Əli Na ğı yev, hə kim, sə hiy yə kom mu ni ka si ya sı üz rə mü tə xəs sis

DAş-QAş

78

Azər bay can da mir va ri eh ti ya tı ol ma sa da, bu qiy mət li daş-qa şa həd din dən ar tıq is ti mü na si bət var; hət ta “Öl kə miz də mir va ri-si ol ma yan xa nım yox dur”, – de sək ya nıl-

ma rıq. Bəs tə kar la rı mız bu ada mah nı da qo şub lar; mə sə lən: «Ay mir va ri dal ğa lar». Qı zı na “Mir va ri” adı ve rən va li deyn lər də az de yil. Bir söz lə, biz də ən in cə, ən qə şəng, gö zəl, özəl mə qam la rın adı mir va ri ilə as-so sia si ya olu nur. Ha mı mı zın se vim li mə ka nı olan Mil li Park da kı ob yekt lər dən bi ri nə də “Mir va ri” adı ve ri lib. Mir va ri nin şərq də ge niş ya yıl mış di gər bir adı isə in-ci dir ki, bu ada qar şı da biz də ey ni həs sas lıq var.

Gö rü nür, bu həm də mir va ri nin Mü qəd dəs Qu ra-ni-Kə rim də adı nın çə kil mə si, onun in san la ra bə zək əş ya sı ki mi gön də ril mə si nə da ir mə lu ma tın ol ma sı, cən nət bə zə yi adı ve ril mə si ilə bağ lı dır.

Mir va ri ne cə əmə lə gə li r?Bu­ qiy­mət­li­ da­şın­ özəl­lik­lə­ri­nə,­ onun­la­ bağ­lı­ ma­raq­lı­

ha­di­sə­lə­rə­ to­xun­maz­dan­ ön­cə,­ ya­ran­ma­sın­dan,­ növ­lə­rin­dən,­han­sı­mə­kan­lar­da­da­ha­çox­ta­pıl­ma­sın­dan,­ye­tiş­

di­ril­mə­sin­dən­bəhs­et­mək­ye­ri­nə­dü­şər.­Mir­va­ri­ il­biz­lə­rin­ça­na­ğın­da­əmə­lə­gə­lir.­Ye­ga­nə­bə­zək­əş­ya­sı­dır­ki,­onun­ema­la­ eh­ti­ya­cı­ yox­dur.­Məhz­ bu­ key­fiy­yə­ti­nə­ gö­rə,­ əsr­lər­bo­yu­ tə­bii­mir­va­ri­lər­ba­ha­qiy­mə­tə­ tək­lif­ olu­nub.­Düz­dür,­sü­ni­mir­va­ri­lər­pey­da­olan­dan­son­ra­qiy­mət­düş­mə­si­əmə­lə­gəl­sə­də,­tə­bii­mir­va­ri­hə­lə­də­öz­ye­ri­ni­və­qiy­mə­ti­ni­qo­ru­yur.­

Tə­bii­və­sü­ni­mir­va­ri­dən­söz­düş­müş­kən,­qeyd­et­di­yi­miz­ ki­mi,­ tə­bii­mir­va­ri,­ adə­tən,­ də­niz­mi­di­ya­la­rı­nın,­ şi­rin­su­mol­yusk­la­rı­nın,­bə­zən­də­il­biz­lə­rin­qa­bıq­la­rı­da­xi­lin­də­əmə­lə­gə­lir.­Tə­sa­dü­fən­ça­na­ğın­içə­ri­si­nə­dü­şən­kə­nar­bir­his­sə­cik­ il­bi­zi­ və­ di­gər­ adı­çə­ki­lən­ hey­van­la­rı­ ­ qı­cıq­lan­dı­ra­raq­ şi­rə­ bu­rax­ma­sı­na­ sə­bəb­ olur.­Şi­rə­ isə­mü­əy­yən­za­man­müd­də­tin­də­kə­nar­his­sə­ci­yi­əha­tə­edə­rək­mir­va­ri­əmə­lə­gə­ti­rir.­

Tə­bii­mir­va­ri­lə­rin­özü­də­ iki­ye­rə­bö­lü­nür:­də­niz­də­və­şi­rin­su­da,­çay­da­ya­şa­yan­can­lı­lar­dan­əmə­lə­gə­lən­lər.­

Tə bii mir va ri dən se çil mir…Son­ il­lər­ sü­ni­ mir­va­ridən­ çox­ istifadə­ olunur.­ Çün­

ki­müa­sir­ tex­no­lo­gi­ya­hər­ öl­çü­də,­ for­ma­da,­ rəng­də­ sü­ni­

КРАЛЫН “ГАРАЭЦЛЦ”

79

mir­va­ri­ye­tiş­dir­mə­yə­im­kan­ve­rir.­Qeyd­edək­ki,­XX­əs­rin əv­vəl­lə­ri­ tə­bii­mir­va­ri­lə­rin­ ha­si­lat­ döv­rü,­ həm­çi­nin,­ onun­sə­na­ye­miq­ya­sın­da­ ye­tiş­di­ril­mə­ döv­rü­ sa­yı­lır.­ Mir­va­ri­nin­ye­tiş­di­ril­mə­prin­si­pi­sa­də­dir.­Be­lə­ki,­şi­rin­su­sə­dəf­ba­lıq­qu­laq­la­rı­nın­qa­bı­ğın­dan­ki­çik­sə­dəf­kü­rə­lər­yo­nu­lur,­son­ra­il­bi­zin­ ça­na­ğı­nın­ içə­ri­si­nə­ yer­ləş­di­ri­lə­rək­ su­ya­ qay­ta­rı­lır.­Bir­müd­dət­son­ra­sə­dəf­qa­tı­ ilə­ör­tül­müş­mun­cuq­lar­ça­naq­dan­çı­xa­rı­lır.­Sü­ni­ ye­tiş­di­ril­miş­mir­va­ri­ tər­kib­ və­xas­

sə­lə­ri­nə­ gö­rə­ tə­bii­ mir­va­ri­dən,­ de­mək­ olar­ ki,­ se­çil­mir.­la­kin­qiy­mət­lə­ri­ara­sın­da­çox­bö­yük­fərq­var.­Də­niz­mir­va­ri­si­is­teh­sa­lı­nın­əsas­mən­bə­yi­Qır­mı­zı­də­niz,­Şri­lan­ka­sa­hil­lə­ri,­Hin­dis­tan­və­Ya­po­ni­ya­sa­yı­lır.­Dün­ya­nın­sə­na­ye əhə­miy­yət­li­mir­va­ri­ye­tiş­di­ri­lən­yer­lə­ri­isə­Mər­kə­zi­Ame­ri­ka­və­Şi­ma­li­Avst­ra­li­ya­dır.­Ha­zır­da­Çin,­Bir­ma,­Vyet­nam,­Fi­lip­pin­də­də­bu­iş­lə­məş­ğul­olur­lar.­

DAş-QAş

80

İlk sü ni mir va ri lər və Mi ki mo ta nın hə diy yə si Əv­vəl­lər­bə­zi­iş­baz­lar­şü­şə­dən­mir­va­ri­dü­zəlt­mə­yə­ça­

lı­şır­dı­lar.­XV­XVI­əsr­lər­də­«Ro­ma­­mir­va­ri­si»­adı­ilə­məş­hur­la­şan­ mir­va­ri,­ sa­də­cə,­ içə­ri­si­nə­ pa­ra­fin­ dol­du­rul­muş­şü­şə­idi.­Son­ra­lar­bu­pro­se­si­ba­lıq­pul­cuq­la­rın­dan­«mir­va­ri­cöv­hə­ri»­ha­zır­la­ya­raq­şü­şə­lə­rin­üzə­ri­nə­çək­mək­lə­və­bir­ne­çə­də­fə­so­ba­da­bi­şir­mək­lə­hə­ya­ta­ke­çi­rir­di­lər.­Çox­vaxt­sax­ta­mir­va­ri­is­teh­sal­çı­la­rı­aşa­ğı­key­fiy­yət­li­mir­va­ri­nin­sa­tı­şı­nı­yük­səlt­mək­üçün­onu­gü­müş­nit­rat­ilə­rəng­lə­yir­di­lər.­Be­lə­«mir­va­ri»­vaxt­öt­dük­cə­qo­nur­la­şır.­Bu­ iş­də­rent­gen­şüa­sın­dan­ da­ is­ti­fa­də­ olu­nur­du.­ İşı­ğa­ ver­dik­də­ mir­va­ri­qa­ra­ rəng­ alır,­ həm­də­ bu­ za­man­ qa­ra­ rən­gin­ üzə­rin­də­sü­ni­me­tal­ça­lar­lar­ya­ra­nır.­İş­baz­lar­bu­gün­də­sax­ta­mir­va­ri­dü­zəlt­mə­is­ti­qa­mə­tin­də­baş­sın­dı­rır­lar,­yol­lar­ara­yır­lar.­Am­ma­mir­va­ri­nin­sü­ni­su­rət­də­ye­tiş­di­ril­mə­si­is­ti­qa­mə­tin­də­ça­lı­şan­alim­lər,­müx­tə­lif­yol­la­rı­sı­naq­dan­çı­xar­dıq­dan­son­ra­be­lə­qə­naə­tə­gəl­di­lər­ki,­il­biz­lə­rin­iş­ti­ra­kı­ol­ma­dan­mir­va­ri­ye­tiş­dir­mək­müm­kün­de­yil.­Ye­ri­gəl­miş­kən,­ il­biz­lə­rin­iş­ti­ra­kı­ilə­ilk­sü­ni­mir­va­ri­ni­1761­ci­il­də­İs­veç­tə­bi­ət­şü­na­sı­Karl­lin­ney­ye­tiş­di­rib.­Bun­dan­baş­qa,­1896­cı­ il­27­yan­var­da­ya­po­ni­ya­lı­­Ko­ki­ti­Mi­ki­mo­to­sü­ni­ye­tiş­di­ril­miş­mir­va­ri­yə­pa­tent­alıb.­İx­ti­ra­hə­qi­qə­tən­də­na­dir­idi.­Bu­alim­son­ra­dan­iri­in­ci­də­nə­lə­ri­ye­tiş­dir­mə­yə­də­mü­vəf­fəq­ol­muş­du.­Be­lə­mir­va­ri­lə­rin­ sə­na­ye­miq­ya­sın­da­ is­teh­sa­lı­na­ isə­ XX­əsr­də­start­ve­ri­lib.­Mi­ko­mo­to­ye­tiş­dir­di­yi­ ilk­mir­va­ri­lər­dən­15­də­nə­si­ni­1910­cu­il­də­ya­pon­im­pe­ra­to­ru­nun­əmi­si­oğ­lu­şah­za­də­Ko­mad­zu­ya­peş­kəş­elə­miş­di.­O­da­hə­min­mir­va­ri­lər­dən­bir­ne­çə­si­ni­İn­gil­tə­rə­kra­lı­V­Ge­orq­tax­ta­çı­xan­da­ona­hə­diy­yə­ver­miş­di.­

Ha­zır­da­sü­ni­yol­la­ye­tiş­di­ri­lən­də­niz­mir­va­ri­lə­ri­ara­sın­da­ən­məş­hu­ru­Aka­ya­sor­tun­dan­olan­ya­pon­mir­va­ri­si­dir­ki,­bu­da­­key­fiy­yət­eta­lo­nu­sa­yı­lır.­

Onu­da­qeyd­edək­ki,­tə­bii­mir­va­ri­lər­ara­sın­da­ən­diq­qət­çə­kə­ni­və­ba­ha­lı­sı­gü­mü­şü­və­gü­mü­şü­ya­şıl­ça­lar­lı­mir­va­ri­lər­dir.­Bu­mir­va­ri­lə­rə­az­rast­gə­li­nir.­Tə­bii­mir­va­ri­lə­rin­­ağ,­qı­zı­lı,­ çəh­ra­yı,­ ya­şıl­ rəng­lə­ri­ də­möv­cud­dur.­Ye­tiş­di­ril­miş­mir­va­ri­lə­rin­­pa­rıl­tı­la­rı­isə­bir­az­sö­nük­olur.­

Mir­va­ri­lə­ri­ qiy­mət­lən­dir­mək­üçün,­ əsa­sən,­ yed­di­ şərt­mü­əy­yən­ləş­di­ri­lib:­rəng,­pa­rıl­tı,­sə­dəf­qa­tı­nın­qa­lın­lı­ğı,­for­ma,­tə­miz­lik,­öl­çü,­çe­şid

Mir va ri və si ya sət Söz­qiy­mət­dən­düş­müş­kən,­in­di­yə­dək­müx­tə­lif­qiy­mət­

lə­rə­ sa­tı­lan­mir­va­ri­lər­ ara­sın­da­ ən­ ba­ha­lı­sı­ «Re­gent­şa»­olub.­1988­ci­ il­də­Ce­nev­rə­şə­hə­rin­də­ke­çi­ri­lən­hər­rac­da­kü­veyt­li­ mil­yar­der­ C.Ab­dul­la­ «Re­gent­şa»­ ad­lı­ mir­va­ri­yə­gö­rə­1,21­mil­yon­İs­veç­fran­kı­(865­min­dol­lar)­ödə­yib.­Ba­

ha­lı­mir­va­ri­lər­dən­bi­ri­də­ma­raq­lı­və­qə­ri­bə­ta­rix­çə­si­olan­İn­gil­tə­rə­kral­la­rı­nın­ta­cı­nı­bə­zə­yən­«Qa­ra­gül»dür.­

1910­cu­il­də­VII­Edu­ar­dın­ölü­mün­dən­son­ra­V­Ge­orq­taxt­ta­ca­ çı­xır.­ O,­ ha­ki­miy­yə­tə­ gə­lən­dən­ son­ra­ iki­ əsas­par­ti­ya­­­ley­bo­rist­lər­və­kon­ser­va­tor­lar­mü­vəq­qə­ti­ba­rı­şıq­elan­edir­lər.­Ba­rı­şıq­dan­son­ra­İn­gil­tə­rə­nin­müs­təm­lə­kə­si­ya­sə­tin­də­mü­əy­yən­də­yi­şik­lik­ya­ra­nır,­Hin­dis­tan­və­İr­lan­di­ya­prob­lem­lə­ri­nə­ba­xış­də­yi­şir.­Bu­pro­ses­lər­lə­əla­qə­dar­sa­ray­da­mü­əy­yən­çə­kiş­mə­lər­baş­la­yır,­qa­rı­şıq­lıq­ya­ra­nır.­Məhz­ bu­ ərə­fə­də­ kra­lın­ ta­cı­nı­ bə­zə­yən­ «Qa­ra­gül»­ ad­lı­mir­va­ri­yo­xa­çı­xır.­Ax­ta­rış­lar­heç­bir­nə­ti­cə­ver­mir.­Ara­dan xey­li­müd­dət­keç­dik­dən­son­ra,­da­ha­də­qiq­de­sək,­1919­cu­il­də­İn­gil­tə­rə­və­Fran­sa­qə­zet­lə­ri­bu­mə­sə­lə­ni­ye­ni­dən­gün­də­mə­gə­ti­rir.­Jur­na­list­lə­rin­apar­dı­ğı­araş­dır­ma­lar,­ya­zı­lan­mə­qa­lə­lər­«Qa­ra­gül»­mü­əm­ma­sı­nın­açıl­ma­sı­ilə­nə­ti­cə­lə­nir.­

«Qa ra gül»ün qa ra ta le yiGün­lə­rin­bi­rin­də­Avst­ri­ya­nın­pay­tax­tı­Vya­na­ya­xın­lı­ğın­

da­kı­Ştok­ke­rau­şə­hər­ci­yin­də­ya­şa­yan­yə­hu­di­İs­haq­Ro­tun­lom­bard­kon­to­ru­na­bir­şəxs­da­xil­olur.­Bu,­İs­ha­qın­qon­şu­su­Adam­Gün­ter­idi.­­Adam­İs­ha­qa­iri­bir­mir­va­ri­ve­rə­rək,­əvə­zin­də­ 20­ qul­den­ pul­ is­tə­yir.­O,­ bu­ yol­la­ ver­gi­ni­ ödə­mək­is­tə­yir­di.­Xey­li­tə­rəd­düd­dən­son­ra­yə­hu­di­sa­hib­kar­bu­söv­də­ləş­mə­yə­ ra­zı­la­şır­ və­ bir­ ne­çə­ gün­ son­ra­mir­va­ri­ni­yox­lat­dır­maq­ üçün­Vya­na­ya­ üz­ tu­tur.­ Vya­na­da­ ta­nın­mış­zər­gər­lər­dən­ bi­ri­nə­ ya­xın­la­şıb­mir­va­ri­ni­ gös­tə­rir.­ zər­gər İs­ha­qa­bu­mir­va­ri­nin­na­dir­bir­ta­pın­tı­ol­du­ğu­nu­de­yir,­hət­ta­bu­da­şın­«Qa­ra­gül»ə­bən­zə­di­yi­ni­xa­tır­la­dır,­am­ma­mir­va­ri­ni­al­mır,­ İs­ha­qı­sa­ray­zər­gə­ri­nin­ya­nı­na­gön­də­rir.­De­yir­ki,­ sa­ray­ zər­gə­ri­ bu­mir­va­ri­yə­ yax­şı­ pul­ ve­rə­cək.­ İs­haq­zər­gə­rin­de­di­yi­nə­əməl­edir.­Am­ma­bu­söv­də­ləş­mə­ona­ba­ha­ba­şa­gə­lir.­Sa­ray­zər­gə­ri­«Qa­ra­gül»ü­ta­nı­yır­və­po­lis­ça­ğı­rıb­İs­ha­qı­həbs­et­di­rir.­İs­ha­qın­ar­dın­ca­Adam­Gün­ter­də­həbs­olu­nur.­Gün­ter­is­tin­taq­za­ma­nı­mir­va­ri­ni­ona­ağa­sı­Qraf­Ba­tia­nın­ölüm­aya­ğın­da­olar­kən­hə­diy­yə­et­di­yi­ni­bil­di­rir.­ İs­tin­taq­ «Qa­ra­gül»ün­ ne­cə­ oğur­lan­ma­sı­nı­ aş­kar­la­ya­bil­mə­sə­də,­mir­va­ri­xə­zi­nə­yə­qay­ta­rı­lır,­eks­pert­lər­və­zər­gər­lər­ona­100­min­frank­qiy­mət­qo­yur­lar.­De­yi­lən­lə­rə­gö­rə,­bu­mir­va­ri­in­di­də­İn­gil­tə­rə­kra­lı­nın­ta­cı­nı­bə­zə­yir.­

Na dir şa hın uzu nö mür lü mir va ri lə ri «Qa­ra­gül»ün­ çə­ki­si­ 50­ ka­rat­ idi.­ Am­ma­ ta­rix­də­ bun­

dan­da­bö­yük­mir­va­ri­lər­olub.­Tə­bii­mir­va­ri­lər­ara­sın­da­ən­bö­yü­yü­ha­zır­da­lon­don­da­–­Cə­nu­bi­Ken­sinq­ton­da­kı­mu­zey­də­sax­la­nı­lır.­Onun­çə­ki­si­450­ka­rat­dır.­İs­pa­ni­ya­kra­lı­II­Fi­lip­pə­(1527­1598)­məx­sus­mir­va­ri­nin­çə­ki­si­137­ka­rat­idi.­

1513­1521­ci­ il­lər­də­Va­ti­ka­na­ rəh­bər­lik­et­miş­şəxs­lər­dən­(pa­pa)­bi­ri­nə­aid­mir­va­ri­nin­çə­ki­si­ isə­128­ka­ra­ta­ça­tır­dı.­Mir­va­ri­lər,­əsa­sən,­150­200­ il­«ömür»­sür­dü­yün­dən,­ in­di­hə­min­mir­va­ri­lər­də­«ya­şa­mır».­Bu­nun­la­be­lə,­ya­şı­200­ü­ke­çən­mir­va­ri­lər­də­var;­mə­sə­lən,­na­dir­şah­Əf­şa­rın­Hin­dis­tan­dan­İra­na­gə­tir­di­yi­və­hə­lə­də­İran­Mər­kə­zi­Ban­kın­da­ sax­la­nı­lan­ yu­mur­ta­ boy­da­ mir­va­ri­lər­ ya­şı­ gös­tə­ri­lən­müd­də­ti­öt­sə­də,­­«ya­şa­yır­lar».­Yaş­lı­mir­va­ri­lər­dən­bi­ri­də­2011­ci­ilin­mar­tın­da,­79­ya­şın­da­dün­ya­sı­nı­də­yiş­miş­məş­hur­in­gi­lis­akt­ri­sa­sı­Eli­za­bet­Tey­lo­ra­məx­sus­idi.­

Ürə yin dər ma nı, gö zün işı ğı Əsr­lər­bo­yu­ sa­də­ in­san­lar­dan­ tut­muş­ im­pe­ra­tor­la­ra,­

kral­la­ra­qə­dər­ha­mı­nın­diq­qə­ti­ni­cəlb­edən­mir­va­ri,­li­to­te­ra­pi­ya­nın­da­me­tod­la­rı­ sı­ra­sın­da­özü­nə­ la­yiq­li­ yer­ tu­tub.­Hə­lə­qə­dim­dövr­lər­dən­li­to­te­ra­pi­ya­ya­mir­va­ri­nin­ürək­xəs­tə­lik­lə­ri­nin­dər­ma­nı­ol­ma­sı­mə­lum­idi.­li­to­te­ra­pevt­lər­kəs­kin­ürək­ağ­rı­la­rı­za­ma­nı­ki­çi­köl­çü­lü­mir­va­ri­ni­di­lin­al­tın­da sax­la­ma­ğı­məs­lə­hət­ gö­rür­dü­lər.­Mir­va­ri­ ağ­rı­la­rı­ gö­tü­rür,­ürək­ dö­yün­tü­lə­ri­ni,­ arit­mi­ya­nı­ sa­kit­ləş­di­rir,­ iti­ril­miş­ gü­cü­bər­pa­ edir­di.­ Bə­zi­ id­dia­la­ra­ gö­rə,­ mir­va­ri­ in­sa­nı­ ca­van sax­la­yır,­sek­su­al­həs­sas­lı­ğı­ar­tı­rır,­cin­si­fəa­liy­yə­ti­qay­da­ya­sa­lır.­ Bun­dan­ baş­qa,­ onun­ be­yin­ xəs­tə­lik­lə­rin­də,­ zə­hər­lən­mə­lər­də­kö­mək­et­di­yi­də­mə­lum­dur.­Göz­si­nir­lə­ri­nin­və­baş­qa­göz­xəs­tə­lik­lə­ri­nin­müa­li­cə­sin­də,­həm­çi­nin,­“to­yuq­kor­lu­ğu”nda­da­mir­va­ri­dən­is­ti­fa­də­olu­nur.­li­to­te­ra­pevt­lər­bil­di­rir­lər­ ki,­mir­va­ri­gör­mə­ iti­li­yi­ni­ar­tı­rır.­Bun­dan­baş­qa, bu­qiy­mət­li­ daş­qa­nı­ tə­miz­lə­yir,­ onun­al­qır­mı­zı­ rəng­al­ma­sı­na­sə­bəb­olur.­Mir­va­ri­in­sa­nı­qor­xu­dan,­stres­dən­qo­ru­maq­la­ ya­na­şı,­ qız­dır­ma­nı,­ di­zen­te­ri­ya­nı,­ yu­xu­suz­lu­ğu,­miq­re­ni,­ba­ba­si­li­müa­li­cə­edir.­On­dan­böy­rək,­qa­ra­ci­yər,­öd­xəs­tə­lik­lə­rin­də­də­is­ti­fa­də­olu­nur.­Diş­lə­ri­pa­rıl­tı­lı­ve­rir,­ağız­dan­pis­qo­xu­nu­uzaq­laş­dı­rır.­Mir­va­ri­­ha­mi­lə­qa­dın­lar­üçün­də­çox­fay­da­lı­dır,­ana­bət­nin­də­dö­lü­qo­ru­yur.­Yük­sək­tem­pe­ra­tur­za­ma­nı­ef­fekt­li­va­si­tə­dir.­Şə­kər­li­dia­bet­xəs­tə­lə­ri­nə,­ast­ma­tut­ma­la­rı­za­ma­nı­da­çox­kö­mə­yi­olur.­Al­ler­gik­re­ak­si­ya­lar­da­müs­bət­tə­si­ri­var.

Zər gər lər na raz dır, əc za çı lar ra zıQə­dim­hind­tə­ba­bə­ti­ isə­möh­kəm­lən­di­ri­ci­va­si­tə­ki­mi,­­

ki­çik­öl­çü­lü­mir­va­ri­lə­rin­sax­la­nıl­dı­ğı­su­yu­­iç­mə­yi­məs­lə­hət­gö­rür.­Bu­nun­üçün­xır­da­mir­va­ri­lər­ge­cə­dən­su­ya­qo­yul­ma­lı­dır.­Be­lə­he­sab­olu­nur­ki,­bu­su­or­qa­nizm­də­mad­də­lər­mü­ba­di­lə­si­ni­ tən­zim­lə­yir,­ kəs­kin­ göz­ xəs­tə­lik­lə­rin­də,­ so­yuq­dəy­mə­də,­en­dok­rin,­qa­dın­xəs­tə­lik­lə­ri­nın­müa­li­cə­sin­də­ya­rar­lı­sa­yı­lır.­

Ya­po­ni­ya­da,­hət­ta­­ap­tek­lər­də­toz­ha­lın­da­mir­va­ri­sa­

81

tı­lır­ və­ bu­na­ tə­lə­bat­ bö­yük­dür.­ Ye­tiş­di­ril­miş­ mir­va­ri­lə­rin­zər­gər­lə­ri­ qa­ne­ et­mə­yən­ his­sə­lə­ri­ Cə­nub­Şər­qi­ və­ Cə­nub­Qər­bi­Asi­ya­öl­kə­lə­rin­də­dər­man­va­si­tə­si­ki­mi­is­ti­fa­də­olu­nur.­Müa­sir­ dövr­də­ ha­zır­la­nan­ dər­man­la­rın­ bir­ ço­xu­nun­tər­ki­bi­nə­mir­va­ri­qa­tı­lır.­

Xoş bəxt lik da şıMir­va­ri­ tək­cə­gö­zəl­gö­rü­nü­şü­nə­gö­rə­de­yil,­mis­tik­ tə­

rəf­lə­ri­nə­gö­rə­də­in­san­la­rın,­xü­su­si­lə­qa­dın­la­rın­diq­qə­ti­ni­

82

cəlb­ edir.­ Ta­ qə­dim­ za­man­lar­dan­mir­va­ri­ xoş­bəxt­lik­ da­şı­sa­yı­lır.­O,­sa­hi­bi­nə­ar­zu­və­is­tək­lə­ri­ni­hə­ya­ta­ke­çir­mək­im­ka­nı­ ve­rir.­ De­yi­lən­lə­rə­ gö­rə,­ yu­xu­da­ mir­va­ri­ gör­mək­gə­lə­cək­ uğur­lar­dan­ xə­bər­ ve­rir.­ Yu­xu­da­ mir­va­ri­dən­ dü­zəl­dil­miş­hə­diy­yə­al­maq­isə­var­döv­lə­tə­ işa­rə­dir.­Keç­miş­inanc­la­ra­gö­rə,­mir­va­ri­se­vinc,­xoş­bəxt­lik,­var­döv­lət­gə­ti­rir,­xoş­bəxt­lik­ta­lis­ma­nı­sa­yı­lır.­Elə­bu­üz­dən­su­bay­qız­la­ra­mir­va­ri­dən­ha­zır­lan­mış­zi­nət­əş­ya­la­rı­ is­ti­fa­də­et­mək­məs­lə­hət­ gö­rü­lür.­ Mir­va­ri­qaş­lı­ üzük­ in­sa­nı­ əli­əy­ri­lik­dən,­dü­şü­nül­mə­miş,­düz­gün­ol­ma­yan­ad­dım­lar­at­maq­dan­çə­kin­di­rir,­sev­gi­də­sa­diq­li­yi­qo­ru­yur.­Baş­qa­bir­ ina­ma­gö­rə,­mir­va­ri­nin­rən­gi­nin­tut­qun­laş­ma­sı­onun­sa­hi­bi­nin­ağır­xəs­tə­li­yə­dü­çar­ol­ma­sı­na,­ya­xud­da­tez­lik­lə­ölə­cə­yi­nə­da­ir­bir­xə­bər­dar­lıq­dır.­Təc­rü­bə­də­gös­tə­rir­ki,­xəs­tə­in­san­la­rın­is­ti­fa­də­et­di­yi­mir­va­ri­sü­rət­lə­sı­ra­dan­çı­xır,­pa­rıl­tı­sı­nı­da­ha­tez­ iti­rir.­Əgər­mir­va­ri­qə­fil­dən­xa­rab­ol­ma­ğa­baş­la­yır­sa,­dər­hal­ sağ­lam­lı­ğı­nı­zın­qey­di­nə­qa­lın.­Bə­zi­ inanc­la­ra­gö­rə,­mir­va­ri­ ailə­li­ adam­la­ra­ ­ yax­şı­ tə­sir­ gös­tə­rir.­ Tə­sa­dü­fi de­yil­ki,­bir­çox­öl­kə­lər­də­gə­lin­bə­zə­yi­ki­mi­mir­va­ri­dən­is­ti­fa­də­olu­nur.­Qə­dim­Ro­ma­da­tə­zə­ev­lə­nən­lə­ri­mir­va­ri­bo­yun­ba­ğı­ ilə­sa­rı­yır­dı­lar.­Bu,­ər­ar­vad­sa­diq­li­yi­nin­sim­vo­lu­sa­yı­lır­dı.­Çin­də­gə­li­nin­baş­ge­yi­min­dən­mir­va­ri­dü­zül­müş­o­qə­dər­sap­asır­lar­ki,­gə­li­nin­üzü­gö­rün­məz­olur.­Bun­dan­baş­qa,­üzə­rin­də­mir­va­ri­gəz­di­rən­in­san­lar­lov­ğa­lı­ğı,­id­dia­

nı,­şöh­rət­pə­rəst­li­yi­bir­kə­na­ra­qo­yur,­səh­vi­ni­dü­zəlt­mə­yə­ça­lı­şır.­Bu­nun­la­be­lə­qa­ra­mir­va­ri­dep­res­si­ya,­hüzn,­da­rıx­dı­rı­cı­lıq­gə­ti­rir.­Gənc­qa­dın­la­ra­onu­da­şı­maq­məs­lə­hət­de­yil.­De­yi­lən­lə­rə­gö­rə,­qa­ra­mir­va­ri­gəz­di­rən­qa­dın­lar­tez­dul­qa­lır­lar.­

Qiy­mət­li­daş­qaş­lar­ara­sın­da­mü­ka­fat­şək­lin­də­təq­dim­olu­na­nı­da­mir­va­ri­dir.­Hə­lə­qə­dim­dən­Ro­ma­da­kvad­riq­lə­rin­ (iki­ tə­kər­üzə­rin­də­dörd­ata­qo­şu­lu­an­tik­ara­ba)­ya­rı­şın­da­qa­lib­üç­qat­mir­va­ri­bo­yun­ba­ğı­ ilə­mü­ka­fat­lan­dı­rı­lır­dı.­Çin­giz­xan­dö­nə­min­də­mir­va­ri­var­döv­lət­,­hökm­dar­lıq,­əzə­mət,­qüv­vət­sim­vo­lu­idi.­

Sax lan ma qay da la rı Qeyd­et­diy­miz­ki­mi,­di­gər­zi­nət­əş­ya­la­rın­dan­fərq­li­ola­

raq,­mir­va­ri­100­150­il­ol­du­ğu­ki­mi­qa­lır,­son­ra­sı­ra­dan­çı­xır.­Təd­qi­qat­çı­lar,­zər­gər­lər­təc­rü­bə­dən­çı­xış­edə­rək­bil­di­rir­lər­ki,­mir­va­ri­nin­tez­«qo­cal­ma­ma­sı»­üçün­on­dan­da­im­is­ti­fa­də­ et­mək­ la­zım­dır.­ Mir­va­ri­ni­ gü­nəş­ al­tın­da­ tut­maq­məs­lə­hət­de­yil.­Çün­ki­is­ti­onu­sı­ra­dan­çı­xa­rır.­Hət­ta­in­san­bə­də­ni­nin­hə­ra­rə­ti­də­onu­xa­rab­edir.­Kos­me­ti­ka,­saç­la­kı,­tər,­çirk,­bu­xar,­yağ,­müş­kün­kəs­kin­qo­xu­su­mir­va­ri­yə­zi­yan­dır.­Mir­va­ri­nin­kor­lan­ma­ma­sı­üçün­onu­sə­li­qə­li­da­şı­maq­və­ara­sı­ra­tə­miz­lə­mək­la­zım­dır.­Duz­lu­su­və­sa­bun­la­yu­maq­məs­lə­hət­gö­rü­lür.­Bun­dan­baş­qa,­mir­va­ri­ni­pal­ta­rın­üs­tü­nə­ta­xan­da­rən­gi­sol­ma­ğa­baş­la­yır.­

EL DAR

DAş-QAş

83

reklam

84

TARİXİ-NADİR

şir van dağ la rın da xə zi nələrin giz lə dil mə-si haq qın da bir si ra rə va yət lər döv rü mü zə qə dər gə lib-çat mış dır. on la rın bi rin də de-yi lir ki, Ma ke do ni ya lı İs gən dər dün ya nı fəth

edər kən top la dı ğı xə zi nə ni şir va na gön dər miş və bu-ra da giz lə dil mə si üçün gös tə riş ver miş dir. Tey mur-lən gin şi ma li Qaf qaz dan yığ dı ğı sər və ti Xə zi nə da ğın-da, şir van şah Fər rux Yə sa rın şir van şah lı ğı nın xə zi-nə si ni Gü lüs tan qa la sın da, Mus ta fa xa nın isə şir van xan lı ğı nın xə zi nə si ni Fit da ğın da giz lət di yi haq qın da rə va yət lər də möv cud dur. Ta rix bo yu bu xə zi nə lər çox ax ta rıl mış, am ma ta pıl ma mış dır...

Ötən­il­or­ta­əsr­Ağ­su­şə­hə­rin­də­apa­rı­lan­ar­xeo­lo­ji­qa­zın­tı­lar­ za­ma­nı­ xə­zi­nə­lə­rin­ ye­ri­ni­ ni­şan­ ve­rən­ ta­pın­tı­lar­üzə­çıx­dıq­ca,­bir­da­ha­əmin­ol­duq­ki,­doğ­ru­dan­da­Şir­van­xə­zi­nə­lər­ di­ya­rı­dır.­Hət­ta­bu­xə­zi­nə­lə­rin­marş­ru­tu­nu­cız­maq­im­ka­nı­da­əl­də­et­dik...

Am­ma­bu­«xə­zi­nə»lər­ rə­va­yət­lər­də­de­yil­di­yi­ki­mi,­ ləl­cə­va­hi­rat­la­do­lu­de­yil­di.­On­dan­da­qiy­mət­li­idi.­Söh­bət,­tə­bii­ki,­Şir­va­nın­abi­də­lə­rin­dən,­mə­də­ni­ir­sin­dən­ge­dir..­

Di­ri­Ba­ba,­Gü­lüs­tan,­Qə­dim­Şa­ma­xı,­Cü­mə­məs­ci­di,­

Bu­ğurt,­Yed­di­Gün­bəz,­or­ta­əsr­Ağ­su­şə­hə­ri,­Şeyx­Dur­sun,­Qır­lar­tə­pə,­Meh­rə­van,­Ca­van­şir,­Bas­qal,­la­hıc,­Fit­dağ­ ­ ki­mi­ əsr­lə­rin­ şa­hi­di­nə­ çev­ril­miş­ abi­də­lə­ri­miz­ bi­zim­mil­li­xə­zi­nə­lə­ri­miz­dir.­Abi­də­lə­rin­öy­rə­nil­mə­si,­kon­ser­va­si­ya­sı­və­təb­li­ği­­isə­öl­kə­və­dün­ya­ic­ti­ma­iy­yə­ti­nə­bu­xə­zi­nə­lə­rin­də­yə­ri­ni­gös­tə­rir.

Bu­ ya­zı­da­ hə­min­ xə­zi­nə­lər­dən­ bi­ri,­müa­sir­Ağ­su­ şə­hə­ri­nin­ 5­ ki­lo­metr­li­yin­də­ yer­lə­şən­ or­ta­ əsr­ Ağ­su­ şə­hə­ri­haq­qın­da­ söh­bət­ aça­ca­ğıq.­ Bu­ şə­hə­rin­ qa­la­di­var­la­rı­nı­türk­əf­şar­ca­han­gir­lə­rin­dən­olan­na­dir­şah­1734­1735­ci­il­lər­də­ in­şa­et­dir­miş­dir.­O,­zəl­zə­lə­və­ara­mü­ha­ri­bə­lə­rin­dən­zə­rər­gör­müş­Şa­ma­xı­şə­hə­ri­nin­ye­ri­nə­Ağ­su­şə­hə­ri­ni­Şir­van­vi­la­yə­ti­nin­mər­kə­zi­elan­et­miş­dir.­Ağ­su­şə­hə­ri­na­dir­şa­hın­ölü­mün­dən­son­ra­(1748)­ya­ra­nan­Şir­van­xan­lı­ğı­nın­da­pay­tax­tı­ol­muş,­rus­la­rın­Şir­van­xan­lı­ğı­nı­vas­sal­ası­lı­lı­ğı­na­sal­ma­sın­dan­son­ra­(1805)­tə­nəz­zü­lə­uğ­ra­mış­dır.

Qeyd­edək­ki,­2010­cu­ilin­mart­ayın­dan­eti­ba­rən­“Mİ­RAS”­ Mə­də­ni­ İr­sin­ Öy­rə­nil­mə­si­nə­ Kö­mək­ İc­ti­mai­ Bir­li­yi­xa­ra­ba­şə­hər­abi­də­si­nin­öy­rə­nil­mə­si,­ti­ki­li­qa­lıq­la­rı­və­ar­xeo­lo­ji­ma­te­ri­al­la­rın­kon­ser­va­si­ya­sı,­təd­qi­qat­nə­ti­cə­lə­ri­nin­nəş­ri­ və­ təb­li­ği­ni­əha­tə­edən­ “Or­ta­əsr­Ağ­su­şə­hə­ri”­ar­

ТАРИХНАДИР

85

xeo­lo­ji­tu­rizm­komp­lek­si­la­yi­hə­si­nə­start­ve­rib.Bun­dan­baş­qa,­AMEA­Ar­xeo­lo­gi­ya­və­Et­noq­ra­fi­ya­İns­

ti­tu­tu­və­Mil­li­Azər­bay­can­Ta­ri­xi­Mu­ze­yi­nin­əmək­daş­la­rın­dan­ iba­rət­Ağ­su­ar­xeo­lo­ji­eks­pe­di­si­ya­sı­da­2010­cu­ il­də­Azər­bay­can­da­ilk­də­fə­ola­raq­ge­niş­sa­hə­də­(3500­kv.m)­ar­xeo­lo­ji­ təd­qi­qat­ apa­rıb.­Təd­qi­qa­tın­ il­kin­nə­ti­cə­lə­ri­ san­bal­lı­el­mi­mə­qa­lə­lə­rin­top­lan­dı­ğı­üç­ki­tab­da,­iki­dil­də­nəşr­edi­lib.­Bu­ra­dan­ ta­pıl­mış­8000­ə­ ya­xın­ sax­sı,­ daş,­me­tal­əş­ya­la­rın­ bö­yük­ ək­sə­riy­yə­ti­ kon­ser­va­si­ya­ və­ bər­pa­ olu­nub.­Həm­çi­nin,­4000­dən­çox­ar­xeo­lo­ji­ma­te­ri­al­elekt­ron­pas­port­laş­dı­rı­lıb,­eks­pe­di­si­ya­nın­ iki­dil­də­ in­ter­net­sə­hi­fə­si­ya­ra­dı­lıb.­Qı­sa­za­man­ər­zin­də­eks­po­nat­la­rın­bö­yük­bir­qis­mi­ni­əha­tə­edən­sər­gi­lər­təş­kil­edi­lib.­Sər­gi­lər­dən­iki­si­Ağ­su­da,­bi­ri­ isə­Ba­kı­da­ke­çi­ri­lib.­Abi­də­nin­600­kv.metr­lik­üç­üçün­cü­qa­zın­tı­sa­hə­si­nin­üzə­ri­ör­tü­lüb,­ti­ki­li­lər,­yol­və­mey­dan­lar­kon­ser­va­si­ya­edi­lib,­açıq­sə­ma­al­tın­da­sər­gi­komp­leks­ya­ra­dı­lıb.

Eks­pe­di­si­ya­ 3500­ kv.m­ sa­hə­ni­ şə­hə­rin­ üç­ səm­tin­də­öy­rə­nib,­ qa­la­ di­var­la­rı,­ şə­hə­rin­ iri­ kü­çə­lə­ri,­ su­ və­ ka­na­li­za­si­ya­ xət­lə­ri,­ ha­mam­ komp­lek­si,­ ya­şa­yış­ bi­na­la­rı­ və­dü­kan­lar,­ sex­lər­ aş­kar­ edib.­ Bu­ araş­dır­ma­ nə­ti­cə­sin­də­

Azər­bay­can­ta­rix­el­mi­XVI­II­əsr­ta­ri­xi­nin­öy­rə­nil­mə­si­üçün­ar­xeo­lo­ji­ fakt­lar­la,­Azər­bay­can­mu­zey­lə­ri­ isə­ (Mil­li­Azər­bay­can­Ta­ri­xi­Mu­ze­yi,­Ağ­su­Ta­rix­Di­yar­şü­nas­lıq­Mu­ze­yi,­Mu­si­qi­Mə­də­niy­yə­ti­Ta­ri­xi­Mu­ze­yi­və­s.)­ye­ni­ar­te­fakt­lar­la­zən­gin­lə­şib.

Ağ­su­ ar­xeo­lo­ji­ eks­pe­di­si­ya­sı­ bi­ril­lik­ fəa­liy­yə­tin­də­ bir­çox­ilk­lər­lə­yad­da­qa­lıb.­Be­lə­ki,­ar­xeo­lo­ji­qa­zın­tı­nın­ikin­ci­ayın­da­təd­qi­qat­apa­rı­lan­600­kv.m­sa­hə­dən­aş­kar­olu­nan­2000­ə­qə­dər­eks­po­na­tın­Ağ­su­Ta­rix­Di­yar­şü­nas­lıq­Mu­ze­yin­də­sər­gi­si­ təş­kil­edi­lib.­ İlk­də­fə­ idi­ ki,­ar­xeo­lo­ji­ təd­qi­qat­ apa­rı­la­apa­rı­la­ ar­xeo­lo­ji­ma­te­ri­al­la­rın­ sər­gi­si­ təş­kil­olu­nur­du.

May­av­qust­ay­la­rın­da­2800­kv.metr­lik­şi­mal­qa­la­di­va­rı­na­bi­ti­şik­sa­hə­də­təd­qi­qat­apa­ran­eks­pe­di­si­ya­tə­rə­fin­dən­qa­la­di­va­rı­nın­bir­his­sə­si,­ya­şa­yış­ev­lə­ri,­dü­kan­və­ema­lat­xa­na­lar­aş­kar­olun­du.­Bu­ra­dan­ta­pı­lan­ha­mam­komp­lek­si­öz­ma­raq­lı­qu­ru­lu­şu­ilə­diq­qə­ti­cəlb­edir.­Onu­da­bil­di­rək­ki,­bu­qə­dər­bö­yük­sa­hə­də­təd­qi­qat­apa­rıl­ma­sı­Azər­bay­can­ar­xeo­lo­gi­ya­sın­da­az­rast­gə­li­nən­ha­di­sə­ola­raq­yer­li­və­xa­ri­ci­tu­rist­lə­rin,­alim­lə­rin­ma­ra­ğı­na­sə­bəb­olub.

Ötən­il­av­qus­tun­5­də­Ağ­su­Ta­rix­Di­yar­şü­nas­lıq­Mu­ze­

86

TARİXİ-NADİR

yin­də­IV­qa­zın­tı­sa­hə­si­nin­ta­pın­tı­la­rın­dan­iba­rət­ye­ni­sər­gi­ha­zır­la­nıb,­ “Ağ­su­ şə­hə­ri­ or­ta­ əsr­lər­də”­ ki­tab­al­bo­mu­nun­in­gi­lis­ver­si­ya­sı­nəşr­edi­lib.­Av­qust­sent­yabr­ay­la­rın­da­isə­V­qa­zın­tı­sa­hə­sin­də­təd­qi­qat­iş­lə­ri­apa­rı­lıb,­şə­hə­rin­əra­zi­si­100­metr­lik­sa­hə­də­şi­mal­dan­cə­nu­ba­kə­si­lib.­İlk­də­fə­bu­ra­dan­kül­li­miq­dar­da­ki­rə­mit­qa­lıq­lar­aş­kar­edi­lib.­

zən­gin­ in­san­la­ra­ məx­sus­ ev­lə­rin­ yer­ləş­di­yi­ mə­həl­lə­gö­rün­tü­sü­ve­rən­V­qa­zın­tı­sa­hə­sin­də­təd­qi­qat­la­rın­2011­ci­il­də­da­vam­et­di­ril­mə­si­nə­zər­də­tu­tu­lub.­

2011­ci­ilin­mart­ayın­dan­Ağ­su­ar­xeo­lo­ji­eks­pe­di­si­ya­sı­ye­ni­möv­sü­mün­qa­zın­tı­la­rı­na­baş­la­yıb.­Hə­lə­lik­V­qa­zın­tı­sa­hə­si­nin­XVI­II­əs­rin­son­la­rı­na­aid­olan­üst­qa­tı­öy­rə­nil­mək­də­dir.­ Ar­tıq­ bir­ sı­ra­ ti­kin­ti­ qa­lıq­la­rı­ və­mad­di­mə­də­niy­yət­nü­mu­nə­lə­ri­aş­ka­ra­çı­xa­rı­lıb.­Aş­kar­edi­lən­ti­kin­ti­lər,­əsa­sən,­ya­şa­yış­bi­na­la­rın­dan,­kü­çə­və­mey­dan­lar­dan­iba­rət­dir.­Ti­kin­ti­də,­əsa­sən,­çay­da­şı­və­çiy­kər­pic­dən­is­ti­fa­də­olu­nub.­Ya­şa­yış­bi­na­la­rı­nın­ək­sə­riy­yə­ti­nin­qar­şı­sın­da­çay­da­şı­ dö­şən­miş­ ki­çik­ mey­dan­lar­ qey­də­ alı­nıb.­ Ax­ta­rış­lar­za­ma­nı­kül­li­miq­dar­da­sik­kə­nü­mu­nə­lə­ri­ ta­pı­lıb.­Bun­la­rın­ara­sın­da­həm­yer­li­zərb­xa­na­la­ra,­həm­də­xa­ri­ci­öl­kə­lə­rə­aid­nü­mu­nə­lər­var.­V­sa­hə­də­təd­qi­qat­lar­za­ma­nı­Av­ro­pa­və­Şərq­öl­kə­lə­rin­dən­ti­ca­rət­və­mə­də­ni­əla­qə­lər­va­si­tə­si­

lə­gə­ti­ri­lən­qiy­mət­li­nü­mu­nə­lər,­o­cüm­lə­dən­fa­yans,­far­for,­şü­şə­əş­ya­lar­ta­pı­lıb.­

Ma­raq­lı­ta­pın­tı­lar­dan­bi­ri­du­lus­çu­nun­zövq­lə­ha­zır­la­dı­ğı­ka­şı­nın­üzə­rin­də­ki­na­dir­rast­gə­li­nən­mi­nia­tür­təs­vi­ri­dir.­Ka­şı­Əf­şar­döv­rü­in­cə­sə­nə­ti­ni­eh­ti­va­et­mək­lə­XVI­II­əsr­də­zən­gin­ailə­nin­is­ti­ra­hət­səh­nə­si­ni­can­lan­dı­rır.­Ça­dır­önün­də,­ tə­biə­tin­qoy­nun­da­ is­ti­ra­hət­edən­xa­nın­və­hə­rə­mi­nin­ge­yi­mi­nin­rəng­ça­lar­la­rı­və­ge­yim­ke­çim­tər­zi­çox­ma­raq­lı­dır.

Onu­da­qeyd­edək­ki,­la­yi­hə­ar­xeo­lo­ji­tu­riz­mə­he­sab­lan­dı­ğı­üçün­qa­zın­tı­sa­hə­si­nin­üzə­ri­nin­ör­tül­mə­si,­ti­ki­li­lə­rin­kon­ser­va­si­ya­sı,­ ar­xeo­lo­ji­ ma­te­ri­al­la­rın­ bər­pa­sı­ iş­lə­ri­ gö­rül­dük­dən­ son­ra,­ eks­po­zi­si­ya­nın­ ya­ra­dıl­ma­sı­na­ baş­la­nı­lıb.­2011­ci­il­5­fev­ral­ta­ri­xin­də­ilk­–­III­qa­zın­tı­sa­hə­sin­də­ki­sə­nət­kar­lıq­mə­həl­lə­si­ sər­gi­ komp­lek­si­nin­açı­lı­şı­ olub.­ IV­qa­zın­tı­sa­hə­sin­də­də­ana­lo­ji­iş­lər­gö­rü­lür­və­ya­xın­vaxt­lar­da­bu­komp­leks­Azər­bay­can­da­ar­xeo­lo­ji­tu­riz­min­in­ki­şa­fı­is­ti­qa­mə­tin­də­öz­sö­zü­nü­de­yə­cək.

Sə­nət­kar­lıq­ mə­həl­lə­si­ sər­gi­si­ in­ven­ta­ra­ düş­mə­yən­sax­sı­ və­ fa­yans­ qı­rıq­la­rın­dan­ ha­zır­lan­mış­ də­mir­çi­ se­xi,­tən­dir­xa­na­və­bu­laq­ba­şı­kom­po­zi­si­ya­la­rın­dan­ iba­rət­mo­zai­ka­ilə­baş­la­nır.­Ya­şa­yış­ev­lə­ri­ilə­baş­la­yan­eks­po­zi­si­ya,­

87

tən­dir­xa­na­və­tal­var­la­da­vam­edir,­mə­həl­lə­yo­lu­bu­za­man­şə­hə­rin­ iri­ kü­çə­lə­rin­dən­ bi­ri­nə­ çı­xır,­ kü­çə­dən­ay­rı­lan­ di­gər­mə­həl­lə­yo­lu­nun­kə­na­rın­da­mis­gər,­də­mir­çi­və­sü­mük­işi­se­xi­gö­rü­nür.­Bu­sex­lə­rin­qon­şu­lu­ğun­da­dər­zi­se­xi­və­bo­yaq­dü­ka­nı­yer­lə­şir.­Bo­yaq­dü­ka­nı­nın­qar­şı­sı­nis­bə­tən­ge­niş­bi­na­lar­la­əha­tə­lən­miş­iri­mey­dan­dır.­

Bu­sex­və­dü­kan­lar­dan,­bi­na­və­hə­yət­lər­dən,­kü­çə­və­mey­dan­lar­dan­aş­kar­ olun­muş­mad­di­mə­də­niy­yət­ nü­mu­nə­lə­ri­ bi­la­va­si­tə­ ta­pıl­dı­ğı­ yer­də­ qo­yul­du­ğu­ üçün­ bir­ növ­şə­hə­rin­ il­kin­gör­kə­mi­bər­pa­olu­nub.­İri­eks­po­nat­lar­açıq­da­–­ta­pıl­dı­ğı­yer­də,­xır­da­eks­po­nat­lar­və­na­dir­ta­pın­tı­lar­vit­rin­lər­də­ təq­dim­ edi­lir.­ Sər­gi­ komp­lek­si­ va­hid­ marş­rut­bo­yun­ca­olub,­heç­yer­də­kə­siş­mir,­qu­raş­dı­rıl­mış­ka­me­ra­lar­komp­lek­si­ge­cə­gün­düz­nə­za­rət­də­sax­la­ma­ğa­ im­kan­ve­rir.

Təq­di­rə­la­yiq­hal­dır­ki,­Mə­də­niy­yət­və­Tu­rizm­na­zir­li­yi­abi­də­nin­ təd­qi­qi­ və­ kon­ser­va­si­ya­sı­ is­ti­qa­mə­tin­də­ gö­rül­müş­ iş­lə­ri­nə­zə­rə­ala­raq,­or­ta­əsr­Ağ­su­şə­hə­ri­ar­xeo­lo­ji­tu­rizm­komp­lek­si­ni­tu­rizm­marş­rut­la­rı­na­da­xil­edib.­Tu­rizm­ili­nə­töh­fə­olan­bu­komp­leks­ilin­bü­tün­fə­sil­lə­rin­də­zi­ya­rət­üçün­açıq­dır.

Fariz XƏLİLLİ,

tarix elmləri namizədi

88

İKİNCİ BİRİNCİLƏR

“Ər ol maq çox çə tin dir, xü su sən də, əgər sə nin xa nı mın pre zi dent dir sə”

Pen ti Ara yar vi

КЯНДИНЯ ЯМИН-БИРИНЪИ ФИН!

89

T ar ya Ha lo ne nin pre zi dent seç ki lə rin də göz -lə nil məz qə lə bə si ni fin lər tə əc cüb lə qar şı la -dı lar. 2000-ci il av qus tun 28-də isə növ bə ti şok ya şan dı – xa nım pre zi dent sa biq döv lət

ka ti bi və par la ment də ko mi tə səd ri ol muş Pen ti Ara -yar vi ilə ev lən di. Bu ba rə də hə min gün çı xan bü tün qə zet lər ya zır dı. on la rın 15 il dən ar tıq bir gə ya şa dıq -la rı nı ha mı bil di yi hal da, gö rə sən, so yuq qan lı fin lə ri tə əc cüb lən di rən nə idi?

Ge cik miş mə həb bətTar­­ya­ Ha­­lo­­nen­ ötən­ əs­­rin­ 80­ci­ il­­lə­­ri­­nin­ əv­­vəl­­lə­­rin­­də­

par­­la­­ment­ ko­­mis­­si­­ya­­sın­­da­ işə­ baş­­la­­yır­ və­ bu­­ra­­da­ ­ is­­te­­dad­­lı­gənc­–­hü­­quq­­şü­­nas­həm­­ka­­rı­Pen­­ti­Ara­­yar­­vi­ilə­ta­­nış­olur.­O­za­­man­­dan­ara­­la­­rın­­da­ is­­ti­mü­­na­­si­­bət­­lər­ baş­­lan­­sa­da,­­hər­iki­­si­ev­­li­ol­­du­­ğu­­na­gö­­rə,­ya­­xın­­lıq­­la­­rı­­nı­açıq­şə­­kil­­də­da­­vam­et­­di­­rə­bil­­mir.­Fin­me­­di­a­­sı­­nın­yaz­­dı­­ğı­ki­­mi,­“Əs­­lin­­də,­ara­­la­­rın­­da­­kı­ qı­­ğıl­­cım­ ge­­cik­­miş­ mə­­həb­­bət­­dən­ baş­­qa­ bir­şey­de­­yil­­di”.­nə­­ha­­yət,­cüt­­lük­1985­ci­il­­də­qə­­ti­qə­­ra­­ra­gə­­lir­–­on­­lar­bir­yer­­də­ya­­şa­­ma­­lı­­dır­­lar.­ ­nə­­in­­ki­sa­­də­ fin­­lər­ara­­sın­­da,­hət­­ta­ ­hö­­ku­­mət­­də­də­on­­la­­rın­mü­­na­­si­­bət­­lə­­ri­ ba­­rə­­də­de­­di­qo­­du­­lar­baş­alıb­ge­­dir­­di.­Be­­lə­­lik­­lə,­Tar­­ya­və­Pen­­ti­bir­­lik­­də­ya­­şa­­ma­­ğa­baş­­la­­dı.­Bu­za­­man­Tay­­ra­­nın­bir­yet­­kin­qı­­zı,­Ara­­yar­­vi­­nin­isə­üç­uşa­­ğı­var­­dı.­Uşaq­­lar­­dan­iki­­si­ana­­la­­rı­ –­Ara­­yar­­vi­­nin­ keç­­miş­ xa­­nı­­mı,­ ki­­çi­­yi­ –­dörd­­yaş­­lı­ oğ­­lu­isə­on­­lar­­la­qal­­dı.­

Bə­­ra­­bər­­lik­­lə­­ri­on­­la­­rın­kar­­ye­­ra­ in­­ki­­şa­­fı­­na­da­öz­tə­­si­­ri­­ni­gös­­tə­­rir.­Tar­­ya­de­­pu­­tat­se­­çi­­lir,­Pen­­ti­na­­zir­tə­­yin­edi­­lir,­­da­­ha­da­yük­­sə­­lə­­rək,­par­­la­­ment­ko­­mi­­tə­­si­­nin­­rəh­­bə­­ri­və­­zi­­fə­­sin­­də­ça­­lı­­şır.

2000­ci­ilin­mar­­tın­1­də­8­il­öl­­kə­­nin­xa­­ri­­ci­si­­ya­­sət­kur­­su­­na­rəh­­bər­­lik­et­­miş­sa­­biq­na­­zir­Tar­­ya­Ha­­lo­­nen­Fin­­lan­­di­­ya­­nın­pre­­zi­­den­­ti­se­­çi­­lir.­An­­diç­­mə­mə­­ra­­si­­min­­də­qı­­zı­ilə­ya­­na­­şı,­və­­tən­­daş­ni­­ka­­hın­­da­ol­­du­­ğu­Pen­­ti­Ara­­yar­­vi­də­onun­­la­idi.­Öl­­kə­pre­­zi­­den­­ti­se­­çil­­dik­­dən­son­­ra,­cüt­­lük­haq­­qın­­da­əv­­vəl­­lər­güc­­lə­eşi­­di­­lən­pı­­çıl­­tı­­lar­ in­­di,­sö­­zün­əsl­mə­­na­­sın­­da,­it­­ti­­ha­­ma­çev­­ri­­lir.­Öl­­kə­­nin­bi­­rin­­ci­ailə­­si­­nin­­rəs­­mi­ni­­kah­üs­­tün­­də­qu­­rul­­ma­­ma­­sı­sərt­tən­­qid­­lə­üz­­lə­­şir.­Kon­­ser­­vant­mü­­xa­­li­­fət­ və­ lü­­te­­ran­ kil­­sə­­si­ on­­la­­rı­ əməl­­li­baş­­lı­ it­­ti­­ham­ edir.­Am­­ma­cüt­­lük­­dən­re­­ak­­si­­ya­gəl­­mir­­di.­Əvə­­zin­­də­dost­­la­­rı­on­­la­­rın­adın­­dan­elan­et­­di­­lər­ki,­Tar­­ya­və­Pen­­ti­heç­vaxt­ev­­lən­­mə­­yə­­cək­və­dün­­ya­­ya­uşaq­gə­­tir­­mə­­yə­­cək­­lər.­Be­­lə­­lik­­lə,­tən­­qi­­di­hü­­cum­­la­­rın­ara­­sı­kə­­sil­­sə­də,­söz­söh­­bət­sən­­gi­­mir­­di.­Əv­­vəl­­də­qeyd­et­­di­­yim­ki­­mi,­cüt­­lü­­yün­bir­­dən­bi­­rə­qə­­ra­­rı­­nı­də­­yi­­şə­­rək,­ rəs­­mi­ni­­ka­­ha­gir­­mə­­si­ fin­­lə­­rin­ tə­­əc­­cü­­bü­­nə­sə­­bəb­ol­­du.­

90

İKİNCİ BİRİNCİLƏR

“Mis ter Özü nə Əmin”Pen­­ti­ Ara­­yar­­vi­ 1948­ci­ il­­də­ Hel­­sin­­ki­­də­ ana­­dan­ olub.­

Hel­­sin­­ki­ Uni­­ver­­si­­te­­tin­­də­ hü­­quq­ ix­­ti­­sa­­sı­ üz­­rə­ təh­­sil­ alıb.­70­ci­ il­­lə­­rin­ əv­­vəl­­lə­­rin­­dən­ hö­­ku­­mət­­də­ ça­­lış­­ma­­ğa­ baş­­la­­yan­ Pen­­ti­ Ara­­yar­­vi­­nin­ adı­ 1982­ci­ il­­dən­ eti­­ba­­rən­ yu­­xa­­rı­da­i­­rə­­lər­­də­hal­­lan­­ma­­ğa­ ­ baş­­la­­yır.­ ­Elm­ada­­mı­olan­Pen­­ti­Ara­­yar­­vi­uzun­müd­­dət­dov­­lət­or­­qan­­la­­rın­­da­yük­­sək­post­­lar­­da­ça­­lı­­şır­­­2­də­­fə­döv­­lət­ka­­ti­­bi­pos­­tu­­nu­tu­­tur,­10­ilə­ya­­xın­isə­par­­la­­ment­ko­­mi­­tə­­si­­nə­rəh­­bər­­lik­edir.­Ha­­zır­­da­isə­hə­­yat­yol­­da­­şı­­nın­pre­­zi­­dent­ol­­ma­­sı­ilə­əla­­qə­­dar­yal­­nız­ic­­ti­­mai­iş­­lər­­lə­məş­­ğul­­dur.­Di­­gər­tə­­rəf­­dən,­o­həm­də­in­­di­Fin­­lan­­di­­ya­­da­“en­­si­hieno­nainen”­–­“bi­­­rin­­­ci­xa­­­nım”­ins­­­ti­­­tu­­­tu­­­nu­da­­­vam­et­­­dir­­­mə­­­li­olan­ ilk­ki­­­şi­­­dir­və­ tə­­­bii­ki,­ ­ “en­­­si­her­­­ra”­–­ “bi­­­rin­­­ci­ki­­­şi”­­ki­­­mi.­Pen­­­ti­Ara­­­yar­­­vi­döv­­­lət­struk­­­tur­­­la­­­rın­­­da­ki­­­fa­­­yət­qə­­­dər­ təc­­­rü­­­bə­­­yə­ma­­­lik­olan­ in­­­san­­­dır.­Pro­­­to­­­kol­qay­­­da­­­la­­­rı­­­nı­gö­­­zəl­bi­­­lir,­üs­­­tə­­­lik,­hü­­­quq­­­şü­­­nas­ki­­­mi­Fin­­­lan­­­di­­­ya­­­da­cid­­­di­nü­­­fu­­­za­ma­­­lik­­­dir.­Bu­­­na­gö­­­rə­də­cə­­­nab­Ara­­­yar­­­vi­əmin­­­dir­ki,­ona­gös­­­tə­­­ri­­­lən­eh­­­ti­­­ra­­­mın­hə­­­yat­yol­­­da­­­şı­ilə­heç­bir­bağ­­­lı­­­lı­­­ğı­yox­­­dur.­Məhz­bu­xü­­­su­­­siy­­­yə­­­ti­­­nə­gö­­­rə,­hət­­­ta­za­­­man­za­­­man­ jur­­­na­­­list­­­lər­ona­ “Mis­­­ter­Özü­­­nə­Əmin”­və­ya­ “Mis­­­ter­İnam”­ de­­­yə­ xi­­­tab­ edir­­­lər.­ ­ “Mis­­­ter­ İnam”,­ de­­­mək­ olar­ ki,­bü­­­tün­ rəs­­­mi­ təd­­­bir­­­lər­­­də­hə­­­yat­ yol­­­da­­­şı­ –­pre­­­zi­­­dent­Ha­­­lo­­­ni­­­nin­ ya­­­nın­­­da­ olur.­ Öl­­­kə­­­sin­­­də­ rəs­­­mi­ sə­­­fər­­­də­ olan­ pre­­­zi­­­dent­­­lə­­­ri­və­qo­­­naq­­­la­­­rı,­sö­­­zün­əsl­mə­­­na­­­sın­­­da,­ailə­baş­­­çı­­­sı­ki­­­mi­sa­­­lam­­­la­­­yır,­rəs­­­mi­və­qey­­­ri­rəs­­­mi­gə­­­zin­­­ti­­­lər­­­də­on­­­la­­­rın­xa­­­nım­­­la­­­rı­­­nı­çə­­­kin­­­mə­­­dən­mü­­­şa­­­yi­­­ət­edir.­Hət­­­ta­o,­bir­az­da­irə­­­li­ ge­­­də­­­rək,­bə­­­zi­döv­­­lət­baş­­­çı­­­la­­­rı­­­nın­xa­­­nım­­­la­­­rı­ ilə­dost­­­luq­da­edir­və­təc­­­rü­­­bə­­­li­döv­­­lət­xa­­­di­­­mi­ki­­­mi,­bu­əla­­­qə­­­lər­­­lə­öl­­­kə­­­si­­­nə­xid­­­mət­gös­­­tə­­­rir.­Mə­­­sə­­­lən,­“Da­­­ily­news”un­yaz­­­dı­­­ğı­­­na­gö­­­rə,­onun­Ru­­­si­­­ya­­­nın­keç­­­miş­bi­­­rin­­­ci­xa­­­nı­­­mı­lüd­­­mi­­­la­Pu­­­ti­­­na­ ilə­möh­­­kəm­dost­­­lu­­­ğu­so­­­yuq­rus–fin­mü­­­na­­­si­­­bət­­­lə­­­rin­­­də­ cid­­­di­ tə­­­məl­ ro­­­lu­­­nu­oy­­­na­­­mış­­­dır.­Bə­­­zi­ eks­­­pert­­­lər­ isə­onun­pre­­­zi­­­dent­­­li­­­yə­ha­­­zır­­­laş­­­dı­­­ğı­ba­­­rə­­­də­proq­­­noz­­­lar­irə­­­li­sü­­­rür.­Düz­­­dür,­ o­ özü­ bu­ ba­­­rə­­­də­ da­­­nış­­­ma­­­ğı­ sev­­­mir,­ am­­­ma­hə­­­qi­­­qə­­­tən­də­fin­­­lə­­­rin­bi­­­rin­­­ci­ki­­­şi­­­si­həd­­­din­­­dən­ar­­­tıq­fə­­­al­­­dır.­Onun­rəh­­­bər­­­lik­et­­­di­­­yi­bir­ne­­­çə­QHT,­az­qa­­­la,­döv­­­lə­­­tin­bü­­­tün­or­­­qan­­­la­­­rı­­­na­və­­­tən­­­daş­nə­­­za­­­rə­­­ti­­­ni­hə­­­ya­­­ta­ke­­­çi­­­rir.­Am­­­ma­ic­­­ti­­­mai­ fə­­a­­­liy­­­yə­­­ti­­­nə­bax­­­ma­­­ya­­­raq,­ 64­ yaş­­­lı­Pen­­­ti­Ara­­­yar­­­vi­məc­­­bu­­­rən­döv­­­lət­və­­­zi­­­fə­­­lə­­­rin­­­dən­uzaq­qal­­­dı­­­ğı­üçün­özü­­­nü­is­­­ti­­­ra­­­hət­­­də­he­­­sab­edir.­De­­­di­­­yi­­­nə­gö­­­rə,­vax­­­tı­­­nı­ailə­­­si­­­nə­və­hob­­­bi­­­lə­­­ri­­­nə­həsr­edir.­Hob­­­bi­­­dən­söz­düş­­­müş­­­kən,­“Mis­­­ter­Özü­­­nə­Əmin”­həm­də­əla­bas­­­ket­­­bol­­­çu­­­dur.­Ta­­­rix,­ədə­­­biy­­­yat­ və­ in­­­cə­­­sə­­­nə­­­tə­ aid­ ki­­­tab­­­lar­ oxu­­­maq­ da­ bi­­­rin­­­ci­ ki­­­şi­­­nin­se­­­vim­­­li­məş­­­ğu­­­liy­­­yət­­­lə­­­ri­sı­­­ra­­­sın­­­da­­­dır.­

Bəh ruz HEY DƏ Rİ

91

92

B el çi ka Kral lı ğın dan da nı şan da çox eh ti-yat lı ol maq la zım dır və biz də bu na əsas-la na raq, Kral lıq ba rə də ya zı nı Brüs se lin üzə rin də qur maq qə ra rı na gəl dik. Çün ki

mo nar xi ya döv lə tin də müx tə lif dil və mə də niy yət lə rin va hid for ma da bir ləş di yi ye ga nə şə hər məhz pay taxt Brüs sel dir. Bu şə hə rə bə zən Av ro pa nın ürə yi də de-yir lər.

Brüs­sel­ ka­sıb­la­rın­ zən­gin­lər­lə­ bə­ra­bər­ “sı­xıl­ma­dan”­ya­şa­ya­bi­lə­cə­yi,­bəl­kə­də­ilk­və­son­Av­ro­pa­şə­hə­ri­dir.­Or­xan­Pa­mu­kun­de­di­yi­ ki­mi,­ “Əgər­SSRİ­kom­mu­nizm­qur­maq­is­tə­yir­di­sə,­yə­qin­ki,­ora­da­kı­ya­şa­yış­Brüs­sel­də­ki­tip­

də­ola­caq­dı”.­Adi­bir­mi­sal,­­bu­şə­hər­də­ic­ti­mai­nəq­liy­yat­ra­hat­lı­ğı­na­ və­ key­fiy­yə­ti­nə­ gö­rə­ heç­ də­ var­lı­la­rın­ ba­ha­lı­ma­şın­la­rın­dan­ge­ri­qal­mır.­Ey­ni­sü­rət,­ey­ni­kom­fort!­­Söh­bət­ma­şın­lar­dan­düş­müş­kən,­şə­hər­də­av­to­mo­bil­dən­çox­ve­lo­si­ped­var.­Tə­bii­ki,­bu,­bir­tə­rəf­dən­tı­xac­lar­la­bağ­lı­dır­sa,­di­gər­tə­rəf­dən,­bel­çi­ka­lı­la­rın­ey­ni­za­man­da­bir­ne­çə­iş­

Bel çi ka

Rəsmi­adı­­­­­­­­Belçika­KrallığıPaytaxt­­­­­­­­­­­­BrüsselRəsmi­dil­­­­­­­­­Flaman,­fransız,­almanƏhalisi­­­­­­­­­­­­­10,9­milyonƏrazisi­­­­­­­­­­­­­64­min­kv.­kmPul­vahidi­­­­­­­­­Avrointernet­TlD­­­­.beTelefon­kodu­­­­32

77 yaşlı Kral II Albert Belçikaya 1993-cü ildən rəhbərlik edir. Əslində, digər Avropa monarxları kimi, onun da hakimiyyəti simvolikdir və monarx daha çox ölkənin vahidliyinin təcəssümüdür. Kralın daha vacib rolu isə barışdırıcı mövqe tutmasıdır. Çünki Avropanın üzdə stabil görünən bu ölkəsində, həqiqətən, bu missiyaya ehtiyac var. Belçika 3 müxtəlif dildə danışan fərqli toplumların konfederasiyasıdır. Flaman, fransız və alman toplumları heç də həmişə bir-birinə qarşı tolerantlıq nümayiş etdirmir. Xüsusən də, seçki ərəfəsində siyasi ehtiraslar o qədər qızışır ki, hətta dövlət parçalanma təhlükəsi ilə üzləşir. Kralın barışdırıcı mövqeyi də məhz burada belçikalıların köməyinə çatır...

АВРОПАНЫ АПАРАН БРЦССЕЛ

AXI DÜNYA FIRLANIR...

93

gör­mək­ əzm­lə­ri­ ilə­ əla­qə­li­dir.­ Yə­ni­ Brüs­sel­ sa­kin­lə­ri­ ve­lo­si­ped­lə­ həm­ pu­la­ qə­na­ət­ edir,­ həm­ fi­zi­ki­ güm­rah­lıq­la­rı­nı­qo­ru­yur,­həm­də­at­mos­fe­ri­av­to­bo­bil­ tüs­tü­sü­nün­zə­rə­rin­dən­xi­las­et­miş­olur­lar.­Yə­qin,­elə­bu­na­gö­rə­dir­ki,­2­mil­yo­na­ya­xın­əha­li­si­nin­ol­ma­sı­na­bax­ma­ya­raq,­Brüs­se­lin­ha­va­sı­çox­tə­miz­dir.­Şə­hə­rin­ya­şıl­lı­ğa­bü­rün­mə­si­göz­ox­şa­yır.­Yə­qin­ki,­yol­lar­və­bi­na­lar­ol­ma­say­dı,­şə­hər­Brüs­se­li­əha­tə­lə­miş­So­nia­me­şə­lə­ri­nə­qo­vu­şar­dı.­

Wel co me to Brus selŞə­hər­lə­ da­ha­ ya­xın­dan­ ta­nış­ ol­duq­da­ in­sa­nın­ qar­şı­

sın­da­bü­tün­is­ti­qa­mət­lə­rə­ye­ni­ye­ni­im­kan­lar­açı­lır.­Ya­yın­ilk­ayı­nı­ya­şa­dı­ğı­mız­üçün,­diq­qə­ti­da­ha­çox­Brüs­se­lin­tu­ris­tik­əhə­miy­yə­ti­nə­yö­nəlt­mək­məq­sə­də­uy­ğun­olar.­Ha­va­li­ma­nı­nın­bə­ləd­çi­sin­dən­qa­la­ca­ğım­otel­ba­rə­də­so­ruş­dum.­Özü­mü­­so­yuq­av­ro­pa­lı­nın­la­qeyd­ca­va­bı­na­ha­zır­la­yır­dım­ki,­fi­kir­lə­rim­mə­ni­ya­nılt­dı.­Al­man­ləh­cə­li­in­gi­lis­cə­si­ilə­mə­ni­sa­lam­la­yan­35­36­yaş­lı­bir­bəy­ön­cə­ote­lin­ye­ri­ni­ba­şa­

94

sal­dı,­son­ra­isə­düz,­qa­ta­ra­qə­dər­ötür­dü.­Bu­mə­nim­Brüs­sel­lə­bağ­lı­ilk­xoş­tə­əs­sü­ra­tım­ol­du.­­­

Brüs­sel­­zən­gin­me­mar­lıq­ənə­nə­lə­ri­olan­bir­şə­hər­dir.­­Fran­sız­və­al­man­me­mar­la­rı­tə­rə­fin­dən­in­şa­edi­lən­bi­na­lar­şə­hə­rə­qey­ri­adi­gö­zəl­lik­bəxş­edir.­Mər­kəz­də­baş­dan­ba­şa­4­6­mər­tə­bə­li­­ta­ri­xi­bi­na­lar­üs­tün­lük­təş­kil­et­sə­də,­ara­sı­ra­şü­şə­və­də­mir­konst­ruk­si­ya­lı­göy­də­lən­lər­gö­zə­də­yir.­Hö­ku­mət­or­qan­la­rı­na­və­bə­lə­diy­yə­yə­aid­bü­tün­struk­tur­lar­ta­ri­xi­bi­na­lar­da­yer­lə­şib.­Av­ro­pa­İt­ti­fa­qı­və­nA­TO­ya­məx­sus­struk­tur­lar­üçün­isə­məx­su­si­ye­ni­üs­lub­da­bi­na­lar­ ti­ki­lib.­Bun­dan­əla­və,­şə­hə­rin­bir­ne­çə­ye­rin­də­əzə­mə­ti­ilə­göz­ox­şa­yan­kral­sa­ray­la­rı­uca­lır.­

Brüs­se­lin­si­ma­sı­nı,­ümu­mi­lik­də,­2­me­mar­lıq­is­ti­qa­mə­ti­mü­əy­yən­ləş­di­rir.­ Bi­rin­ci­si­ ­­ hey­rə­ta­miz­ kil­sə­lər­ və­ bir­bi­rin­dən­gö­zəl­müx­tə­lif­hey­kəl­tə­raş­lıq­nü­mu­nə­lə­ri.­Şə­hə­rin,­de­mək­olar,­bü­tün­kü­çə­lə­rin­də­Brüs­sel­kral­la­rı­nın­at­be­lin­də­ hey­kəl­lə­ri­nə,­ ­ kil­sə­mü­qəd­dəs­lə­rin­ abi­də­lə­ri­nə,­müx­tə­lif­ re­al­ və­ mi­fik­ hey­van­la­rın­ əks­ olun­du­ğu­ hey­kəl­lə­rə­rast­gəl­mək­müm­kün­dür.­­Brüs­sel­də­tu­rist­lə­rin­ən­çox­üz­

tut­du­ğu­mə­kan­“Grand­Pla­ce”­mey­da­nı­sa­yı­lır.­Hər­tə­rəf­dən­qot­və­Ro­ma­üs­lub­lu­bi­na­lar­la­əha­tə­lən­miş­mey­dan,­hə­qi­qə­tən,­na­ğıl­dün­ya­sı­na­bən­zə­yir.­Qır­mı­zı­daş­lar­dü­zül­müş­mey­da­nı­əha­tə­lə­yən­bi­na­la­rın­hər­bi­ri­dün­ya­me­mar­lı­ğı­nın­na­dir­in­ci­si­he­sab­edi­lir.­Bu­na­gö­rə­də­“Grand­Pla­ce”­1988­ci­il­dən­YU­nES­KO­nun­mə­də­ni­irs­si­ya­hı­sı­na­da­xil­edi­lib.­“Grand­Pla­ce”­mey­da­nın­da­“Mü­qəd­dəs­lər”­kom­po­zi­si­ya­hey­kə­li­yer­lə­şir.­Yer­li­sa­kin­lər­ina­nır­ki,­hə­min­hey­kəl­lə­rə­to­xu­nan­in­san­bü­tün­ar­zu­la­rı­na­ça­tır.­Ona­gö­rə­də­“Grand­Pla­ce”in­bu­his­sə­si­nə­tu­rist­lə­rin­zi­ya­rə­ti­çox­olur.­Mey­da­nın­əs­ra­rəng­li­yi­ni­ar­tı­ran­di­gər­mo­nu­me­nal­iş­Ma­ne­ken­Pis­hey­kə­li­dir­ki,­bu­ba­rə­də­də­jur­na­lın­ilk­sa­yın­da­ge­niş­mə­lu­mat­ver­mi­şik.­Brüs­sel­də­tu­rist­lə­ri­cəlb­edən­da­ha­bir­məş­hur­­mə­kan­Mi­ni­Av­ro­pa­par­kı­dır.­Par­ka­şöh­rət­gə­ti­rən­103­metr­hün­dür­lü­yün­də­olan­Atom­abi­də­si­dir­ki,­1958­ci­il­də­bu­ra­da­qu­ru­lub.­­Abi­də­nin­özü­nə­gə­lin­cə,­Va­ter­key­nin­me­ma­rı­ol­du­ğu­bu­sə­nət­nü­mu­nə­sin­də­də­mir­ato­mun­qu­ru­lu­şu­əks­olu­nub.­

AXI DÜNYA FIRLANIR...

95

Po li sə iş lə mək, yox sa po lis lə iş lə mə k?Brüs­sel­li­lər­ is­ti­qan­lı­və­həm­də­çox­vic­dan­lı­ in­san­lar­

dır.­Am­ma­qo­naq­pər­vər­lik­bu­şə­hə­rin­sa­kin­lə­ri­nə­yad­dır.­Bu­ra­da­ha­mı­özü­üçün­ya­şa­yır.­Bu­nun­la­be­lə,­on­la­rı­bi­ga­nə­lik­də­qı­na­maq­da­ol­maz.­Hər­han­sı­bir­qa­nu­na­zidd­və­ ic­ti­mai­ qay­da­la­ra­ yan­lış­ bir­ hə­rə­kət­ et­sən,­ o­ də­qi­qə­ət­raf­da­kı­lar­ po­lis­lə­ iş­bir­li­yi­nə­ gi­rib,­ ­ səh­vi­ni­ dü­zəlt­mə­yə­ça­lı­şar­lar.­Po­li­sin­isə­­də­qiq­və­qə­rəz­siz­işi­nə­əmin­ola­bi­lər­si­niz.­Brüs­sel­li­lər­po­lis­lə­iş­bir­li­yi­ni­il­lər­dir­uğur­la­da­vam­et­di­rir­lər.­

Bu­ya­zı­nı­oxu­duq­dan­son­ra­sə­ya­hət­eş­qi­nə­dü­şən­lər,­diq­qə­ti­ni­zə­çat­dı­rım­ki,­Bel­çi­ka­ya­get­mək­üçün­Şen­gen­vi­za­sı­na­eh­ti­ya­cı­nız­var.­Mü­va­fiq­ica­zə­ni­isə­Azər­bay­can­da­Fran­sa­sə­fir­li­yin­dən­əl­də­edə­bi­lər­siniz.­

Bəh ruz HEY DƏ Rİ

96

TƏBİƏT AşİQLƏRİ

97

B ir za man lar sev gi ni al ma ve rə rək eti raf edir di lər. Al ma nı qə bul edən “hə” ca va bı ver miş olur du. Sev gi, se vinc, müd rik lik və dəb də bə ni ifa də edən al ma “Qu ra ni-Kə-

rim”də cən nət mey və lə ri cər gə si nə düş mə di (bu nun da ha mı ya mə lum sə bə bi var).

Əvə zin də, Nyu to nun ba şı na düş dü. Xey ri də ol du - ca zi bə qüv və si nə zə riy yə si ya ran dı…

Al ma dan fərq li ola raq, bəx ti gə ti rən və in san dan əv vəl cən nə ti gö rən mey və lər də ol du. Özü də Qu ran -da adı çə ki lən 7 mey və dən nə az-nə çox, düz, 5-i öl -kə miz də be cə ri lir. Bir söz lə, “Cən nə t gör mək is tə yən Azər bay ca na gəl sin”. Cən nət mey və lə ri ni ta nı maq is -tə yən isə ya zı nın ar dı nı oxu sun. Elə isə..

“Daş əri dən” ...al­ba­lı­dan­baş­la­yaq.­Qu­­ran­­da­adı­çə­­ki­­lən­ilk­mey­­və­­dir.­

Mü­­qəd­­dəs­Ki­­tab­­da­onun­haq­qın­­da­“Ti­­kan­­sız­sidr­ağac­­la­­rı”­(“Va qiə” su rə si, 28-ci ayə)­şək­­lin­­də­bəhs­olu­­nur.­Al­­ba­­lı­böy­­rək­­lə­­rin­ fəa­liy­yə­ti­ni­ tən­­zim­­lə­­yir.­ Or­­qa­­nizm­­də­ yı­­ğıl­­mış­ar­tıq­duz­­və­ tur­­şu­­la­­rı­­xa­­ric­edir.­Böy­­rək­­lər­­də­daş­və­qu­­mun­ya­­ran­­ma­­sı­­na­im­­kan­ver­­mir.­Da­şı­əri­­dir­və­or­­qa­­nizm­­dən­tə­­bii­yol­­la­xa­­ric­olun­ma­sı­­na­kö­­mək­edir.­Ey­­ni­za­­man­­da,­də­­ri­­ni­civ­­zə­və­sı­­za­­naq­­lar­­dan­tə­­miz­­lə­­yir.­Al­­ba­­lı­şi­­rə­­si­iş­­ta­­hı­ və­ həz­­mi­ yax­­şı­­laş­­dı­­rır.­ Sa­­da­­la­­dıq­­la­­rı­­mız­ al­­ba­­lı­­nın­in­­san­sağ­­lam­­lı­­ğı­üçün­xe­­yir­­li­olan­cə­hət­­lə­­rin­­dən­yal­­nız­bir­ne­­çə­­si­­dir.­ ­Ma­­raq­­lı­­dır­ ki,­ al­­ba­­lı­­nın­ yar­­paq­­la­­rı­ çıx­­maz­­dan­əv­­vəl­ o­ çi­çək­­lə­­yir.­ Qə­­dim­ Şərq­mi­­fo­­lo­­gi­­ya­­sı­­na­ inan­­saq,­bu,­ in­­sa­­nın­dün­­ya­­ya­çıl­­paq­gə­­lib,­çıl­­paq­get­di­yi­nə­ işa­­rə­­dir.­Çində­al­­ba­­lı­ümid,­gənc­­lik,­cə­­sa­­rə­t,­həm­­çi­­nin,­qa­­dın­gö­­zəl­­li­­yi­­ni­sim­­vo­­li­­zə­edir.­Ya­­pon­­lar­­da­isə­zən­­gin­­li­­yi­bil­­di­­rir.­Al­­ba­­lı­­çi­­çə­­yi­ya­pon­la­rın­sim­vol­dur.

Ən qə dim mey və“Qu­­ra­­ni­Kə­­rim”­də­bu­mey­­və­­nin­adı­11­də­­fə­tək­və­cəm­

for­­ma­­da­(ay­rı­ca­və­di­gər­mey­və­lər­lə­bir­lik­də)­çə­­ki­­lib:­“Si­­

zin­ üçün­ xur­­ma­ və­ üzüm­ bağ­­la­­rı­ ya­­rat­­dıq­ ki,­ ora­­da­ bol­mey­­və­­lər­var­­dır,­siz­on­­lar­­dan­ye­­yir­­si­­niz”­(“Mö mi nun” su -rə si, 23-cü ayə).

Dün­­ya­­da­üzü­­mün­8­min­dən­ çox­nö­­vü­ var.­Ona­gö­­rə­də­­bu­mey­və­nin­əsl­və­­tə­­ni­nin­­ha­ra­ol­du­ğu­də­qiq­bi­lin­mir.­Am­­ma­bə­­zi­alim­­lər­de­yir­ki,­bu­bit­ki­nin­kö­kü­Azər­­bay­­ca­n­dan­baş­la­yır.­Əl­­bət­­tə­ki,­be­­lə­bir­id­­di­a­­nın­ar­­xa­­sın­­da­fakt­da­da­­ya­­nır.­Mə­­sə­­lən,­Ağs­­ta­­fa­ya­­xın­­lı­­ğın­­da­1962­ci­il­­də­apa­rıl­­mış­ ar­­xe­o­­lo­­ji­ qa­­zın­­tı­­lar­ za­­ma­­nı­ era­­mız­­dan­ əv­­vəl­ V­IV­mi­­nil­­li­­yə­aid­Şo­­mu­­tə­­pə­abi­­də­­sin­­də­ ta­­pı­­lan­müx­­tə­­lif­ ­bit­­ki­qa­­lıq­­la­­rı­və­üzüm­to­xum­la­­rı­bu­­na­mi­­sal­­dır.­Ha­zır­da­Ağ­­dam­ke­çi­əm­­cə­­yi­(Ağ­­dam),­ağ­­şa­­nı­(Ab­­şe­­ron),­Gən­­cə­qı­­zı­­lü­­zü­­mü­(Gən­­cə)­isə­yal­­nız­Azər­­bay­­can­­da­ye­­tiş­­di­­ri­­lən­üzüm­­lər­­dən­bir­ne­­çə­­si­­dir.­Üzü­­mün­in­­san­or­­qa­­niz­­mi­­nə­xey­­ri­­nə­gə­­lin­­cə,­o,­qan­tə­rə­fin­­dən­tez­mə­­nim­­sə­­ni­­lir.­zən­­gin­qlü­­ko­­za­mən­bə­yi­dir,­ də­­mir­ az­­lı­­ğı­­nın­mü­a­­li­­cə­­si­n­də­ çox­ fay­da­lı­dır.­Həzm­poz­­ğun­­lu­­ğu,­böy­­rək­və­qa­ra­ci­yər­xəs­­tə­­lik­­lə­­ri­za­­ma­­nı­müs­­bət­tə­­sir­gös­­tə­­rir.­

Min bir dər din dər ma nıBü­­tün­ mey­­və­­lər­ içə­­ri­­sin­­də­ ən­ çox­ mi­­ne­­ral­ top­lu­­su­

məhz­ən­­cir­­də­­dir.­Qu­­ran­­da­bu­mey­­və­­dən­be­­lə­bəhs­edi­­lir:­“And­ol­­sun­ən­­ci­­rə­və­onun­ağa­­cı­­na,­zey­­tu­­na­və­onun­ağa­­cı­­na”­(“Tin” su rə si, 1-ci ayə).­Ən­­cir­­dən­si­­nə­­yum­­şal­­dı­­cı,­qə­­biz­­lik­əley­­hi­­nə,­diş­əti­il­­ti­­ha­­bı,­plev­­rit,­gö­­yös­­kü­­rək,­əl­və­ayaq­­da­olan­zi­­yil­­lər,­dö­­yə­­nək,­arıq­­lıq,­da­­laq­şi­­şi,­an­­gi­­na­və­saç­tö­­kül­­mə­­si­əley­­hi­­nə­is­­ti­­fa­­də­olu­­nur.­Ən­­ci­­rin­be­­cə­­ril­­mə­­si­era­­mız­­dan­çox­əv­və­­lə­ tə­­sa­­düf­edir.­Onun­əsas­və­­tə­­ni­Su­­ri­­ya­və­Ki­­çik­Asi­­ya­öl­­kə­­lə­­ri­­dir.­­Ara­­lıq­də­­ni­­zi­sa­hil­lə­rin­­də,­elə­­cə­də­Yu­­na­­nıs­­tan­­da­ge­­niş­ya­­yı­­lıb.­Azər­­bay­­can­­da­–­Ab­­şe­­ron­­da­ be­­cə­­ri­­lən­ “Sa­­rı­ sa­­ba­­hi”­ və­ ya­ “Sa­­rı­ ən­­cir”­sor­­tu­xü­­su­­si­­lə­məş­hur­­dur.­Ümu­­miy­­yət­­lə,­öl­­kə­­miz­­də­ən­­ci­­rin­2­nö­vü­ya­­yı­­lıb.­Bun­­lar­­dan­bi­­ri­“mə­­də­­ni­ən­­cir”­ad­la­­nır­və­res­­pub­­li­­ka­­da­ge­­niş­miq­­yas­­da­be­cə­ri­lir.­Di­­gə­­ri­isə­“Hir­­kan­ən­­ci­­ri”dir­ki,­o,­ya­­ba­­nı­hal­­da­lən­­kə­­ran­zo­­na­­sın­­da­ya­­yı­­lıb.

98

TƏBİƏT AşİQLƏRİ

Al dım bir də nə aç dım...“Qu­­ra­­ni­Kə­­ri­m”ə­gö­­rə,­gö­­zəl­cən­­nət­ba­­ğın­­da­nar­ağac­­

la­­rı­da­əki­­lib:­“O­iki­cən­­nət­­də­hər­növ­mey­­və­­­xur­­ma­və­nar­ağac­­la­rı­var­­dır­(“Ər Rəh man”su rə si, 68-ci ayə)”. Bir­çox­xalq­lar­­da­na­­rın­çi­­çək­­lə­­ri­və­mey­­və­­si­zən­gin­li­yin,­bol­­lu­­ğun­və­məh­­sul­­dar­­lı­­ğın­ rəm­­zi­ ki­­mi­qə­­bul­olu­­nub.­na­­rın­təs­­vir­­lə­­ri­ Mi­­sir­ eh­ram­­la­­rın­­da,­ qə­­dim­ Bi­­zans­ par­­ça­­la­­rı­­nın­üzə­rin­­də,­qə­­dim­yu­­nan­­la­­rın­və­ərəb­­lə­­rin­or­na­ment­və­na­­xış­­la­­rın­­da­ ta­­pı­­lıb.­Mə­­həm­­məd­Pey­­ğəm­­bər­ (s.ə.s)­pa­­xıl­­lı­­ğı,­ nif­­rə­­ti­ və­ ki­­ni­ tə­miz­­lə­­di­­yi­­nə­ gö­­rə,­ öz­ ar­­dı­­cıl­­la­­rı­­na­ nar­ye­­mə­­yi­məs­­lə­­hət­bi­­lib.­ ­Hə­kim­lər­də­bu­mey­və­nin­qa­bı­ğı­və­çi­çə­yi­nin­bir­sı­ra­xəs­tə­lik­lə­rin­müa­li­cə­sin­də­ fay­da­lı­ol­du­ğu­nu­ söy­lə­yir­lər.­Azər­­bay­­can­­ın­ bir­ çox­ böl­­gə­­lə­rin­­də­nar­be­­cə­­ril­­sə­də,­və­tə­ni­Göy­­çay­­sa­yı­lır.­Ra­­yo­­nun­beş­il­­dir­­bey­­nəl­­xalq­nar­fes­­ti­­va­­lı­­na­ev­sa­­hib­­li­­yi­et­­mə­­si­bu­­na­mi­sal­dır.

Cən nə tin “sülh car çı sı”“Qu­ra­ni­Kə­rim”də­­“Nəhl”­su­­rə­­si­­nin­11­ci­və­35­ci­ayə­

lə­rin­də­zey­­tun­­dan­söz­açı­­lır.­“…Doğ­ru­­dan­da­Onun­tək­ol­­ma­­sı­­na­və­qüd­rə­ti­nə­da­­ir­bir­ni­­şa­­nə­var­­dır” (“Nəhl” su rə -si, ayə 11).­zey­­tun­dün­­ya­­nın­subt­­ro­­pik­öl­kə­lə­rin­­də­bi­­tir.­Bu­bit­ki­hə­­lə­era­­mız­­dan­2500­il­əv­­vəl­qə­­dim­mi­­sir­­li­­lər­tə­­rə­­fin­­dən­ be­­cə­­ri­­lib.­ Onun­mey­­və­­lə­­rin­­dən,­ elə­­cə­ də­ ya­­ğın­­dan­bir­sı­­ra­xəs­­tə­­lik­­lə­­rə­qar­­şı­(rev­­ma­­tizm,­ya­­nıq,­göz­xəs­tə­lik­­lə­­ri­və­s.),­həm­­çi­­nin,­ye­­yin­­ti­məh­­su­­lu,­ətir­­li­əd­­viy­­yat­ki­­mi­is­­ti­­fa­­də­edi­­lib.­zey­­tun­sə­na­ye­əhə­­miy­­yət­­li­bit­­ki­ki­­mi,­Qa­­ra­də­­niz­sa­hil­lə­­rin­­də,­Krım­­da,­Gür­­cüs­­tan­­da­ge­­niş­ya­­yı­­lıb.

Azər­­bay­­can­­da­ son­25­ ­­ 30­ il­­də­ zey­­tu­­nun­ is­­teh­­sa­­lı­­na­cid­­di­fi­­kir­ve­­ri­­lir.­“Sülh­car­çı­sı”,­xü­su­si­lə,­Ab­­şe­­ron­­da­be­­cə­­ri­­lir­və­çox­gö­­zəl­nə­­ti­­cə­ve­­rir.­Elə­zığ­­da­sa­­lın­­mış­zey­­tun­plan­­ta­­si­­ya­­sı­bu­­na­ən­yax­­şı­nü­­mu­­nə­­dir.­Dün­­ya­­da­zey­­tu­­nun­il­lik­is­­teh­­sa­­lı­20­mil­­yon­ton­­dur.­Ən­yük­­sək­sa­­tış­gös­­tə­­ri­­ci­­si­isə­İta­­li­­ya­və­İs­­pa­­ni­­ya­­ya­məx­­sus­­dur.­­

Dim­di­yin­də­zey­tun­bu­da­ğı­olan­gö­yər­çin­dün­ya­da­sülh­və­həm­rəy­li­yin­rəm­zi­dir.­Bu­rəmz­nu­hun­gə­mi­sin­dən­qay­naq­la­nır.­Rə­va­yə­tə­gö­rə,­Al­la­hın­ in­sa­na­qar­şı­qə­zə­bi­ tu­fan­la­za­hir­olur.­Al­lah­Təa­la­nu­ha­xə­bər­ve­rir­ki,­bir­ne­çə­nə­fər­dən­baş­qa­da­ha­heç­kəs­iman­gə­tir­mə­yə­cək.­Onun­ar­dın­ca­gə­mi­dü­zəlt­mə­yi­nu­ha­əmr­edir.­Pey­ğəm­bər­iman­gə­ti­rən­lə­ri,­ ey­ni­ za­man­da,­ ­hey­van­la­rı­1­er­kək­və­1­di­şi­ol­maq­la­gə­mi­yə­yı­ğır.­Tu­fan­­sa­kit­lə­şən­dən­son­ra­gə­mi­nin­ət­ra­fın­da­sülh­və­asa­yiş­ni­şa­nə­si­­­dim­di­yin­də­zey­tun­bu­da­ğı­olan­bir­gö­yər­çin­gö­rü­nür.­Və­o,­qu­ru­da­hə­ya­tın­ol­ma­sı­nı­zey­tun­bu­da­ğı­va­si­tə­si­lə­gə­mi­də­ki­in­san­la­ra­çat­dı­rır.

Öm rü nü zü uza dınElm­dün­­ya­­sı­onu­“Pho­e­­nix­dacty­­li­­fe­­ra”­ki­­mi­ta­nı­­yır.­Mü­­

qəd­­dəs­Ki­­tab­­da­isə­bu­mey­­və­­yə­“nəxl”­və­ya­“nəx­­lə”­de­­yi­­lir.­Sək­­kiz­ayə­­də­tək­şə­­kil­­də,­on­iki­ayə­­də­isə­onun­adı­zey­­tun,­nar­və­üzüm­ki­­mi­di­­gər­mey­­və­­lər­­lə­ya­­na­­şı­qeyd­olu­­nub.­ “Yer­ üzün­­də­ bir­bi­­ri­­nin­ kə­­na­­rın­­da­ olan­ qi­tə­­lər,­üzüm­ bağ­­la­­rı,­ əkin­­lər­ və­ bir­ kök­­dən,­müx­­tə­­lif­ kök­­lər­­dən­olan­xur­­ma­ağac­­la­­rı­var­­dır­ki,­ha­­mı­­sı­bir­su­ilə­su­­va­­rı­­lır­­və­bu­­nun­­la­ be­­lə,­məh­­sul­ ba­­xı­­mın­­dan­ on­­la­­rın­ bə­­zi­­si­­ni­ bə­­zi­­sin­­dən­ üs­­tün­ edi­­rik.­Hə­­qi­­qə­­tən,­ bun­­da­ ağıl­­la­­rı­­nı­ iş­­lə­­dən­dəs­­tə­üçün­ni­­şa­­nə­­lər­var­­dır”­ (“Rəd” su rə si, ayə 4).­ İs­­ti­öl­­kə­­lər­­də­“səh­­ra­çö­­rə­­yi”­ki­­mi­ta­­nı­­nan­bu­mey­­və­pəh­­riz­­də­is­­ti­­fa­­də­ edi­­lir.­ Xur­­ma,­ ilk­ növ­bə­də,­ or­­qa­­niz­­mi­ güc­­lən­­di­­rir­və­öm­­rü­uza­­dır.­Çin­­li­lər­qi­­da­­ra­si­on­la­rın­da­xur­ma­dan­çox­is­ti­fa­də­edir­lər.­Bu­da­­uzu­­nö­­mür­­lü­lü­yə­gə­ti­rib­çı­xa­rır.­Be­­lə­bir­fi­­kir­var­ki,­xur­­ma­ağa­­cı­ilk­də­­fə­6­7­min­il­əv­­vəl­Bey­­nən­­nəh­­reyn­­də­ be­­cə­­ri­­lib.­ Xur­­ma­ is­­teh­­sa­­lı­ və­ sa­­tı­­şı­ üz­­rə­dün­­ya­­da­bi­­rin­­ci­ye­­ri­Sə­u­­diy­­yə­Ərə­­bis­­ta­­nı­tu­­tur.­

Ba nan ot imiş...Al­­la­­hın­cən­­nə­­ti­vəsf­et­­di­­yi­ayə­­lər­­də­ba­­nan­­dan­da­da­­

nı­­şı­­lır:­“Və­sal­­xım­sal­­xım­bir­bi­­ri­­nin­üs­­tü­­nə­qa­­lan­­mış­(ko­­ma­­lan­­mış)­ba­­nan­ağac­­la­­rı”­(“Va qiə” su rə si, 29-cu ayə). Ba­­nan­qan­təz­yi­qi­ni­aşa­­ğı­sa­­lır,­al­­ler­­gi­­ya­­nın­mü­a­­li­­cə­­sin­­də­is­­ti­­fa­­də­olu­­nur.­Tər­­ki­­bin­­də­­ki­ka­­li­­um­və­nat­­ri­­um­hü­­cey­­rə­­lə­­rin,­əzə­­lə­to­­xu­­ma­­sı­­nın­in­­ki­­şa­­fı­­nı­tən­zim­­lə­­yir,­ürək­dö­­yün­­tü­­sü­­nü­və­ma­­ye­duz­ba­lan­­sı­­nı­nor­­mal­­laş­­dı­­rır.­Ba­­nan­yük­­sək­tem­pe­ra­­tur,­həzm­poz­ğun­lu­ğu­za­­ma­­nı­ol­­duq­­ca­fay­­da­­lı­­dır.

Bu­mey­­və­Azər­­bay­­can­­da­bit­­mə­­sə­də­(hal­ha­zır­da­on­­lar­an­­caq­bə­­zi­is­­ti­­xa­­na­­lar­­da­be­cə­­ri­­lir),­öl­­kə­­miz­­də­çox­qə­­dim­­dən­ ta­nın­maq­da­dır.­Azər­­bay­­can­lı­mü­­əl­­lif­lər­Yu­­sif­ ibn­İs­­ma­­yıl­Xo­­yi­(XIV­əsr),­elə­­cə­də­Mü­­həm­­məd­Hü­seyn­Xan­(XVI­­II­əsr)­əsər­­lə­­rin­­də­ba­na­nın­in­­sa­­na­olan­fay­­da­­la­­rın­­dan­söz­açıb­­lar.­­

Bə­­zi­­lə­­ri­elə­bi­­lir­ki,­ba­­nan­pal­­ma­ağa­­cın­­da­bi­­tir,­an­­caq­bu­be­lə­de­yil.­Ba­­nan­ço­­xil­­lik­ot­bit­­ki­­si­­dir.­Sa­­də­­cə­ola­­raq,­kök­­dən­çı­­xan­iri,­qın­­lı­yar­­paq­­la­­rı­çox­­qat­­lı­bo­­ru­—­ya­­lan­­çı­göv­­də­əmə­­lə­gə­­ti­­rir.­Və­bu­da­ağa­­cı­xa­­tır­­la­­dır.­Onun­70­ə­ya­­xın­nö­vü­var.­Mey­­və­­lə­­ri­sal­­xım­­da­top­­la­­şır,­hər­sal­xım­­da­300­ə­qə­­dər­mey­­və­olur.­Ümu­­mi­çə­­ki­­si­50­60­kq.­a­ça­­tır.­Tro­­pik­öl­­kə­­lə­­rin­hər­bi­­rin­­də­be­cə­­ri­­lir.­Ən­məş­­hur­ id­­xal­­çı­­la­­rı­­nı­–­Mər­­kə­­zi­Ame­­ri­­ka­öl­­kə­­lə­­ri­­ni­“ba­­nan­res­pub­­li­­ka­­la­­rı”­ad­­lan­­dı­­rır­­lar.

Nər min NÖQ TƏ

99

100

TƏBİƏT AşİQLƏRİ

101

D eyilənlərə görə, ilan lar 7 qar daş olur, bi ri ni öl dür sən, zə rər ver sən, di gər lə ri ha yıf çı-xa caq. “İla nın ağı na da lə nət, qa ra sı na da” ifadəsi hamıya məlumdur. İlan haq qın da

be lə rə va yət lər, de yim lər ol sa da, tür kün ta ri xin də bu hey va nın xü su si ye ri var. Türk lər bu hey va na mü qəd-dəs var lıq ki mi ba xıb lar. Hət ta qə dim türk lə rin dəfn olun ğu nu kur qan la rın ət ra fın da dai rə vi şə kil də ilan fi qur la rı dü zəl dir miş lər. Bu da türk inan cın da ila nın qo ru yu cu hey van ol ma sı na işa rə sa yı lır.

İlan­la­rın­xə­zi­nə­qo­ru­yu­cu­su­ol­ma­sı­ ilə­bağ­lı­ ­rə­va­yət­lər­­də­az­de­yil;­­mə­sə­lən,­Mi­sir­fi­ron­la­rı­nın­­xə­zi­nə­lə­ri­­ta­lan­edi­lər­kən­­min­lər­lə­­in­san­­ilan­çal­ma­sın­dan­öl­müş­dü.­Azər­bay­can­da,­­Ma­sal­lı­ra­yo­nu­nun­Qı­zı­la­ğac­kən­din­də­də­ox­şar­ha­di­sə­baş­ver­miş­di.­­Ha­di­sə­be­lə­ol­muş­du.­Qə­dim­sa­ra­yın­xa­ra­ba­lıq­la­rı­al­tın­da­xə­zi­nə­ol­ma­sı­ba­rə­də­gə­zən­rə­va­yət­lər­bir­ne­çə­il­ön­cə­kənd­ca­van­la­rı­nı­hə­rə­kə­tə­gə­ti­rir.­­Kər­pic­qı­rın­tı­la­rın­dan­iba­rət­tə­pə­yə­dön­müş­xa­ra­ba­lıq­da­ ­ qa­zın­tı­ ­ apa­rar­kən­ eks­ka­va­to­run­ ça­lo­vu­ ilan­lar­la­­dol­muş­du.­2009­cu­ il­də­ATV­ ­ te­le­ka­na­lı­nın­əmək­daş­la­rı­­hə­min­əra­zi­də­çə­ki­liş­apa­rar­kən,­ye­ni­dən­ilan­la­rın­hü­cu­mu­na­mə­ruz­qal­mış­dı­lar.­

İlan­lar­la­bağ­lı­ma­raq­lı­rə­va­yət­lər­ki­mi,­bu­hey­va­nın­ma­raq­lı­xü­su­si­yət­lə­ri,­­hə­yat­­tər­zi­də­diq­qə­ti­cəlb­edir.­­­

İlan nif rə tiİlan­lar,­adə­tən,­qu­ru­mü­hit­də­ya­şa­dıq­la­rı­üçün­on­la­rın­

də­ri­si­də­­qu­ru­və­pul­cuq­lar­la­ör­tü­lü­olur.­­Ske­le­tin­qu­ru­lu­şu­və­yer­ləş­mə­si,­de­mək­olar­ki,­­di­gər­bü­tün­sü­rü­nən­lər­lə­ey­ni­dir.­ ­Baş­be­yin­də­gör­mə­ ­pay­la­rı­ da­ha­yax­şı­ in­ki­şaf­et­sə­də­ək­si­nə,­bu­can­lı­lar­da­be­yin­cik­o­qə­dər­də­bö­yük­de­yil.­Ürək­lə­ri­üç­ka­me­ra­lı­dır,­bə­dən­tem­pe­ra­tu­ru­sa­bit­de­yil­dir­­–­“ilan­ki­mi­so­yuq”­­ifa­də­si­də­məhz­­bu­ra­dan­ya­ra­nıb.­­İla­nın­“so­yuq­qan­lı­lı­ğı”­onun­ya­şam­tər­zin­də­də­özü­nü­bü­ru­zə­ve­rir.­Be­lə­ki,­bu­hey­van­lar­ara­sın­da­heç­bir­so­si­al­bağ­ol­mur.­Cüt­ləş­mə­is­tis­na­ol­maq­la,­di­gər­hal­lar­da­­ilan­lar­ ­ rast­laş­ma­ma­ğa­ ça­lı­şır­lar.­ ­Əks­ hal­da,­ qar­şı­qar­şı­ya­gə­lən­ilan­lar­dan­bi­ri­müt­ləq­di­gə­ri­nin­ye­mi­nə­çev­ri­lir.­­İlan­la­rın,­hət­ta­öz­ba­la­la­rı­nı­ye­mə­si­nə­­da­ir­də­­el­mə­yüz­lər­lə­­fakt­­bəl­li­dir.­

İlan əsə bi Di­ri­ba­la­do­ğan­gür­zə­is­tis­na­ol­maq­la,­ ilan­la­rın­ək­sə­

riy­yə­ti­xa­ric­dən­möh­kəm­tə­bə­qə­ilə­ör­tü­lü­və­eh­ti­yat­qi­da­mad­də­si­ilə­zən­gin­olan­fərq­li­say­da­yu­mur­ta­qo­yur;­mə­sə­lən,­zə­hər­li­ ilan­la­rın­ən­bö­yü­yü­ ­–­kral­kob­ra­sı­nın­yu­mur­ta­la­rı­nın­ sa­yı­ 20­40­ ­ ara­sı­ olur­ və­ 6­metr­ uzun­lu­ğa­

ma­lik­“kra­li­ça”­­yu­maq­ki­mi­bü­kü­lə­rək­100­gün­kürt­ya­tır.­Yu­mur­ta­dan­çı­xan­ba­la­la­rın­isə­ən­yax­şı­hal­da­cə­mi­3­ü­30­ya­şa­qə­dər­gə­lib­ça­ta­bi­lir.­ İn­ku­ba­si­ya­döv­rün­də­kral­kob­ra­la­rı­çox­aq­res­siv­olur,­ət­raf­da­hə­rə­kət­edən­hər­şe­yə­hü­cum­edə­bi­lər.­­Bu­dövr­də­onun­zə­hə­ri­nin­də­­kəs­kin­li­yi­ar­tır,­hət­ta­kürt­ya­tan­ilan­bir­diş­ləm­lə­­fi­li­də­öl­dü­rə­bi­lər.­Azər­bay­can­da­bu­tip­hə­yat­tər­zi­ke­çi­rən­ilan­la­ra­da­ha­çox­Hə­kə­ri­va­di­si,­Aran­Qa­ra­bağ­və­Mər­kə­zi­Aran­böl­gə­sin­də­rast­gə­li­nir.­Əs­lən­Qu­bad­lı­dan­olan­71­yaş­lı­Qorx­maz­Sü­ley­ma­nov­xa­tır­la­yır­ki,­çay­ya­ta­ğı­ya­xın­lı­ğın­da­kı­mey­dan­da­­di­rə­döy­mə­oy­na­yar­kən­bir­ilan­də­fə­lər­lə­on­la­ra­hü­cum­edir­və­tək­rar­ge­ri­qa­yı­dır.­Bö­yük­lə­rin­işə­qa­rış­ma­sın­dan­son­ra­bəl­li­olur­ki,­mey­dan­da­at­su­la­yan­yu­mur­ta­üzə­rin­də­ya­tan­qı­zıl­ilan­imiş.­

Ən zə hər li, ən bö yük, ən ki çik Dün­ya­nın­ən­zə­hər­li­ ila­nı­­­­Acant­hop­his­Avst­ra­li­ya­da­

ya­şa­yır.­Onun­3­fərq­li­ti­pi­ol­sa­da,­zə­hər­lə­ri­nin­kim­yə­vi­tər­ki­bi­və­tə­sir­gü­cü­ta­ma­mi­lə­ey­ni­dir.­Uzun­lu­ğu­­50­90­sm­ara­sın­da­də­yi­şən­bu­ilan­lar­ ilk­ba­xış­dan­gür­zə­ni­xa­tır­lat­sa­lar­da,­on­dan­da­ha­yo­ğun­və­da­ha­güc­lü­əzə­lə­sis­te­mi­nə­ma­lik­dir­lər.­Üs­tə­lik,­ bu­ ilan­lar­ gür­zə­dən­ fərq­li­ ola­raq,­düş­mə­ni­nə­quy­ru­ğu­­ilə­də­zər­bə­en­dir­mə­yi­ba­ca­rır.­­Avs­t­ra­li­ya­da­­bu­ila­nın­quy­ruq­zər­bə­sin­dən­on­lar­ca­­in­san­kor­olub.­­Dün­ya­nın­ən­nə­həng­ila­nı­isə­ya­şıl­ana­kon­da­sa­yı­lır.­­Bu­ilan­la­rın­uzun­lu­ğu,­əsa­sən,­10­12­metr­ara­sın­da­də­yiş­sə­də,­bə­zən­15­met­rə­qə­dər­ça­ta­nı­da­möv­cud­dur.­Yet­kin­ana­kon­da­la­rın­çə­ki­lə­ri­150­­­300­kq­ara­sın­da­də­yi­şir.­Bu­ti­tan­lar­zə­hər­siz­ol­sa­lar­da,­­heç­də­zə­hər­li­həm­cins­lə­rin­dən­az­təh­lü­kə­li­de­yil­lər.­Cəld­ana­kon­da­nın­güc­lü­əzə­lə­lə­ri­ara­sın­dan­qur­tul­maq,­de­mək­olar­ki,­müm­kün­de­yil.­Bu­nə­həng­sü­rü­nə­nə­in­sa­nın­qa­bır­ğa­la­rı­nı­qır­maq­üçün­cə­mi­15­sa­ni­yə­la­zım­dır.­Sta­tis­ti­ka­gö­tə­rir­ki,­ya­şıl­ana­kon­da­lar,­adə­tən,­uşaq­la­ra­hü­cum­edir.­Am­ma­İn­do­ne­zi­ya,­Fi­lip­pin­

102

müs­tə­na­ro­lu­var.­­İla­nın­qar­ma­ğa­bən­zər­di­şi­­isə­müa­sir­in­yek­si­ya­ iy­nə­lə­ri­nə­ bən­zə­yir,­ çox­ iti,­ ey­ni­ za­man­da,­ içi­bo­ru­for­ma­sın­da­dır.­İlan­lar­sa­ni­yə­nin­¼­i­anın­da­ovu­nu­və­ya­düş­mə­ni­ni­diş­lə­yib­bu­ra­xır.­­Hə­min­an­da­diş­­di­bi­əzə­lə­elə­sü­rət­lə­iş­lə­yir­ki,­2­mq.­a­qə­dər­­zə­hər­­bir­anın­için­də­bü­tün­da­mar­la­ra­ iş­lə­yir.­ ­Bu­gün­ tib­bin­ son­də­rə­cə­mü­kəm­məl­im­kan­la­ra­sa­hib­ol­ma­sı­na­bax­ma­ya­raq,­hə­kim­lər­­ilan­zə­hə­ri­ilə­mü­ba­ri­zə­də­­hə­lə­də­udu­zur.­­Düz­dür­­–­zə­hər­əley­hi­nə­ki­fa­yət­qə­dər­güc­lü­zər­dab­lar­var­ ­–­am­ma­ge­cik­mə­ol­duq­da­bu­zər­dab­lar­zə­hər­qar­şı­sın­da­aciz­qa­lır.­­Məhz­bu­ ki­mi­ amil­lər­ uc­ba­tın­dan­ tək­cə­Hin­dis­tan­da­hər­il­ 60­min­dən­ar­tıq­ in­san­kral­ kob­ra­sı­nın­diş­lə­ri­ ara­sın­da­hə­ya­tı­nı­ iti­rir.­İlan­lar­hə­mi­şə­uda­bil­mə­yə­cə­yi­can­lı­lar­dan­uzaq­qa­çır­və­qeyd­et­di­yi­miz­ki­mi,­an­caq­xü­su­si­hal­lar­da­in­san­la­ra­hü­cum­edir.­­Baş­ve­rən­in­si­dent­lə­rin­99­fai­zin­də­ilan­məc­bu­riy­yət­qar­şı­sın­da­in­sa­nı­sanc­ma­lı­olar.­Am­ma­on­la­ra­səh­vən­və­ya­qəs­dən­to­xu­nan­da,­tap­da­la­yan­da­ar­tıq­ge­ri­yə­yol­qal­mır.­

“7 QAR DAş” əf sa nə si İlan­lar­cüt­ləş­mə­za­ma­nı­dəs­tə­lər­də­top­la­şır­və­bu­za­

man­o­qə­dər­aq­res­siv­olur­lar­ki,­hət­ta­­er­kək­lə­di­şi­bir­bi­ri­ni­öl­dü­rə­də­bi­lər.­Azər­bay­can­folk­lo­run­da­ilan­la­rın­sü­rü­ilə­do­laş­dı­ğı­cüt­ləş­mə­möv­sü­mü­“Yed­di­qar­daş”­mi­fi­ki­mi­xa­rak­te­ri­zə­olu­nur.­­Ək­sər­­ra­yon­lar­da­ina­nır­lar­ki,­qı­zıl­ilan­lar­7­ ilan­dan­ iba­rət­ qrup­ ha­lın­da­ ya­şa­yır­ və­ “yed­di­ qar­daş”­mi­fi­də­baş­lan­ğı­cı­nı­bu­ra­dan­gö­tü­rüb.­De­yi­lə­nə­gö­rə,­hə­min­ilan­lar­dan­bi­ri­ni­öl­dür­dük­də­və­ya­ya­ra­la­dıq­da,­­di­gər­­“qar­daş­lar”­ dəh­şət­li­ in­ti­qam­alır.­Bu­za­man­ ilan­lar­ fak­tik­ola­raq­qar­şı­sıa­lın­maz­qüv­və­yə­çev­ri­lir.­ ­On­lar­la­hər­yer­də­qar­şı­la­şa­bi­lər­si­niz­­–­hə­yət­ba­ca­da,­ev­də,­do­lab­lar­da,­hət­ta­ayaq­qa­bı­la­rın­için­də­və­ge­yim­lə­rin­ara­sın­da­da.­Bu­za­man­ilan­lar­o­qə­dər­aq­res­siv­olur­ki,­­hət­ta­ot­ta­ya­la­rı­nın­və­ya­ağac­la­rın­üs­tün­dən­də­in­san­la­rın­üzə­ri­nə­atı­lır.­­Bu­üz­dən,­hət­ta­bə­zi­yaş­lı­lar­in­di­də­uçan­ilan­gör­dük­lə­ri­ni­id­dia­edir­lər.­İlan­la­rın­bu­mü­tə­şək­kil­li­yi­bə­zən­in­san­la­rı­elə­riq­qə­tə­gə­ti­rib­ki,­öv­lad­la­rı­nı­za­man­za­man­ilan­adı­ilə­ad­lan­dı­ran­lar­mey­da­na­çı­xıb.­Ma­raq­lı­dır­ki,­Yel­mar,­El­mar,­Şah­mar­ki­mi­ad­lar­bu­gün­də­uşaq­la­ra­qo­yu­lur.­ ­Söh­bət­uşaq­lar­dan­ düş­müş­kən,­ ­ ilan­lar­ ək­sər­ ­ hal­lar­da­ kör­pə­uşaq­la­ra­to­xun­mur­­–­­on­lar­ca­be­lə­hal­var­ki,­ilan­kör­pə­nin­be­şi­yin­də­ya­tıb­və­ya­ana­öz­kör­pə­si­nin­­hə­yət­də­­ilan­la­oy­na­dı­ğı­nı­gö­rüb.­Am­ma­is­tə­ni­lən­hal­da­ilan­təh­lü­kə­dir­və­yax­şı­olar,­kör­pə­lə­ri­bu­sü­rü­nən­dən­uzaq­sax­la­ya­sı­nız.­ne­cə­de­yər­lər,­­ila­nın­ağı­na­da­lə­nət,­qa­ra­sı­na­da.

Bəh ruz HEY DƏ Rİ

və­Kam­bo­ca­da­ana­kon­da­nın­yet­kin­in­sa­nı­ud­ma­sı­fakt­la­rı­möv­cud­dur.­Ümu­mi­lik­də­ isə­ana­kon­da­nın­əsas­hə­də­fi­in­san­yox,­əsa­sən,­ev­hey­van­la­rı­dır.­ ­Dün­ya­nın­ən­ki­çik­ila­nı­ isə­Qə­rib­də­ni­zin­də,­­Bar­ba­dos­ada­la­rın­da­aş­kar­la­nıb.­“lep­totyph­lops­car­lae”­adı­ve­ri­lən­bu­ba­la­ca­10­sm.­lik­ilan­lar­zə­hər­siz­dir.­

Dİ Li nə -Dİ şi nə düş mə yə sənAraş­dır­ma­lar­ nə­ti­cə­sin­də­ bəl­li­ olub­ ki,­ ilan­ di­li­ma­ra­

lın­buy­nu­zun­dan­son­ra­hey­van­lar­alə­mi­nin­ən­yad­da­qa­lan­de­ta­lı­dır­və­məş­hur­luq­ba­xı­mın­dan,­hət­ta­“Co­ca­Co­la”nın­bu­tul­ka­sı­ ilə­mü­qa­yi­sə­edi­lə­bi­lər.­ ­ İlan­ha­ça­di­li­ni­ çöl­də­sax­la­maq­la­“ət­ra­fı­gö­rür”.­­Üs­tə­lik,­bu­run­də­lik­lə­ri­ilə­gö­zü­ara­sın­da­kı­­üz­çu­xu­run­da­­yer­lə­şən­si­nir­­uc­la­rı­va­si­tə­si­lə­ha­va­ tem­pe­ra­tu­ru­nun­0,1°S­be­lə­ də­yi­şil­mə­si­ni­ hiss­ edir,­ən­əsa­sı­ovu­nu­du­yur.­­İlan­lar­müx­tə­lif­onurğalılarla,­əsa­sən,­məməlilərlə­qi­da­la­nır.­­Si­çan,­si­ço­vul­­ki­mi­zə­rər­ve­ri­ci­gə­mi­ri­ci­lə­rin­sa­yı­nın­nə­za­rət­də­sax­lan­ma­sın­da­ilan­la­rın­

TƏBİƏT AşİQLƏRİ

103

reklam

104

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

105

Sə hər şə fə qi nin göz lə riMa­­ta­Xa­­ri­ca­­zi­­bə­­dar­qa­­dın­idi.­Hə­­lə­uşaq­­kən­gö­­zəl­­li­­yi­

ilə­ha­­mı­­nı­hey­­ran­qo­­yan­ba­­la­­ca­Mar­­qa­­ret­Gert­­ru­­da­­nın­gə­­lə­­cək­­də­də­bu­yol­­la­uğur­qa­­za­­na­­ca­­ğı­­na­heç­ki­­min­şüb­­hə­­si­yox­idi.­1876­cı­ il­­də­ni­­der­­land­­da­–­sa­­də­ailə­­lə­­rin­bi­­rin­­də­Mar­­qa­­ret­Gert­­ru­­da­ad­­lı­bir­qız­dün­­ya­­ya­gə­­lir.­O,­ki­­çik­yaş­­la­­rın­­dan­eti­­ba­­rən­ha­­mı­­dan­se­­çi­­lir­­di.­Həd­­dən­ar­­tıq­xə­­yal­­pə­­rəst­olan­qız­­cı­­ğaz­özün­­dən­qey­­ri­adi­ha­­di­­sə­­lər­uy­­du­­rur­­və­­ət­­raf­­da­­kı­­la­­rı­da­bu­­na­inan­­ma­­ğa­va­­dar­ed­­ri­­di.­Be­­lə­uy­­dur­­ma­­la­­rın­ bi­­rin­­də­ o,­ ata­­sı­­nı­ ya­­pon­ im­­pe­­ra­­to­­ru,­ ana­­sı­­nı­isə­ba­­ro­­nes­­sa­ki­­mi­təs­­vir­edir­­di.

Çox­ də­­cəl­ və­ şıl­­taq­ qız­ olan­Mar­­qa­­re­­tin­ öh­­də­­sin­­dən­va­­li­­deyn­­lə­­ri­be­­lə­gə­­lə­bil­­mir­­di.­Ye­­ni­­yet­­mə­çağ­­la­­rın­­da­qə­­dəm­qoy­­duq­­da­o,­müs­­tə­­qil­­li­­yi­­ni­tə­­min­et­­mək­üçün­ev­­lən­­mək­qə­­ra­­rı­­na­gə­­lir.­Mar­­qa­­ret­Gert­­ru­­da­qə­­zet­­lə­­rin­bi­­rin­­də­ev­­lən­­mə­elan­­la­­rı­va­­si­­tə­­si­­lə­gə­­lə­­cək­hə­­yat­yol­­da­­şı­­nı­ta­­pır.­Hin­­dis­­tan­­da­ ya­­şa­­yan,­ özün­­dən­ düz­ 20­ yaş­ bö­­yük­ olan­hol­­land­za­­bi­­ti­Ru­­dolf­­Kemp­­bell­Mak­­le­­od­ilə­ta­­nış­olur­və­qı­­sa­müd­­dət­ ər­­zin­­də­ ­ ev­­lə­­nə­­rək­Hin­­dis­­tan­­da­ ya­­şa­­yır­­lar.­Am­­ma­ni­­kah­­dan­son­­ra­da­çə­­tin­xa­­rak­­ter­öz­sö­­zü­­nü­de­­yir­və­də­­yi­­şik­­lik­­lə­­rə­me­­yil­­li­olan­Mar­­qa­­re­­ti­ek­­zo­­tik­Hin­­dis­­tan­­da­za­­bit­xa­­nı­­mı­ro­­lu­qa­­ne­et­­mir.­O,­Pa­­ri­­sə­üz­tut­­maq­və­rəq­­qa­­sə­ol­­maq­qə­­ra­­rı­­na­gə­­lir.­Məhz­“Sev­­gi­­li­­lər­şə­­hə­­ri”ndə­

Q a dın lar dan, xü su si lə də gö zəl qa dın lar -dan ca sus ki mi is ti fa də olun ma sı ənə nə -si nin ta ri xi qə dim dövr lə rə ge dib-çı xır. Bu ənə nə in di də da vam et di ri lir. Əsr lər bo yu

yüz lər lə, min lər lə, on min lər lə ca sus qa dın olub, müx -tə lif əmə liy yat lar hə ya ta ke çi rib lər. on la rın ço xu ba -rə də, de mək olar ki, heç nə bil mi rik. Am ma fə a liy yə -ti ilə dün ya ya səs-küy sa lan, adı ta ri xə dü şən ca sus «le di lər» az de yilmiş...

Ca zi bə dar ca sus2010­cu­ ilin­ ya­­yın­­da­ Va­­şinq­­ton­­la­ Mosk­­va­ ara­­sın­­da­

apa­­rı­­lan­ ca­­sus­ mü­­ba­­di­­lə­­si,­ xü­­su­­si­­lə­ də,­ An­­na­ Çap­­man­adı,­yə­­qin­ki,­ha­­mı­­nın­ya­­dın­­da­­dır.­Ru­­si­­ya­­nın­ABŞ­da­­kı­ca­­sus­ şə­­bə­­kə­­si­­nin­ əsas­ si­­ma­­la­­rın­­dan­ olan­An­­na­Çap­­man­azad­­lı­­ğa­bu­­ra­­xı­­lan­­dan­son­­ra,­haq­­qın­­da­söz­söh­­bət­­lər­ya­­yıl­­dı.­

An­­na­ 1982­ci­ il­­də­ Ru­­si­­ya­ xü­­su­­si­ xid­­mət­ or­­qa­­nı­­nın­əmək­­da­­şı­olan­Va­­si­­li­Ku­­şen­­ko­­nun­ailə­­sin­­də­ana­­dan­olub.­Uşaq­­lıq­­dan­oxu­­ma­­ğa,­öy­­rən­­mə­­yə­xü­­su­­si­ma­­raq­gös­­tə­­rən­An­­na­öl­­kə­­si­­nin­ən­yax­­şı­ins­­ti­­tut­­la­­rın­­da­ali­təh­­sil­al­­dıq­­dan­son­­ra,­iş­­lə­­mək­üçün­Av­­ro­­pa­­ya­üz­tu­­tur.­Elə­bu­­ra­­da­da­gə­­lə­­cək­hə­­yat­yol­­da­­şı,­məş­­hur­“Aşan”­su­­per­­mar­­ket­­lər­şə­­bə­­kə­­si­­nin­sa­­hi­­bi­ilə­ta­­nış­olur.­Am­­ma­nə­­dən­­sə­bu­iz­­di­­va­­cın­öm­­rü­uzun­sür­­mür.­An­­na­hə­­yat­ yol­­da­­şın­­dan­ay­­rıl­­dıq­­dan­son­­ra,­2006­cı­il­­də­nyu­York­­da­şəx­­si­biz­­ne­­si­­ni­qu­­rur.­Əm­­lak­biz­­ne­­si,­əs­­lin­­də,­An­­na­­nın­giz­­li­işi­­nin­ört­bas­­dır­edil­­mə­­si­üçün­ya­­ra­­dı­­lan­bir­va­­si­­tə­idi.­Bü­­tün­cəhd­­lə­­rə­bax­­ma­­ya­­raq,­nə­­ha­­yət,­ An­­na­ Çap­­man­ giz­­li­ fə­a­­liy­­yə­­ti­­ni­ sür­­dü­­rə­ bil­­mir.­2010­cu­ilin­av­­qus­­tun­­da­Ame­­ri­­ka­xü­­su­­si­xid­­mət­or­­qan­­la­­rı­ tə­­rə­­fin­­dən­ya­­xa­­la­­nır.­An­­na­Ame­­ri­­ka­İran­mü­­na­­si­­bət­­lə­­ri,­nü­­və­si­­la­­hı­haq­­qın­­da­və­konq­­res­­men­­lə­­rin­fə­a­­liy­­yə­­ti­ilə­bağ­­lı­giz­­li­in­­for­­ma­­si­­ya­­la­­rı­Ru­­si­­ya­məx­­fi­hö­­ku­­mət­or­­qan­­la­­rı­­na­çat­­dır­­maq­­da­ ­gü­­nah­­lan­­dı­­rı­­lır.­ ­Am­­ma­öl­­kə­­si­An­­na­­nı­tək­qoy­­mur,­onu­mü­­da­­fiə­edir.­O­öz­və­­tə­­ni­­nə­bir­qəh­­rə­­man­ki­­mi­dö­­nür.­An­­na­Çap­­ma­­nın­ca­­sus­­lu­­ğu­­haq­­qın­­da­ye­­tər­­li­də­­lil­ol­­ma­­dı­­ğın­­dan,­o,­mü­­ha­­ki­­mə­edil­­mir­­və­qa­­nun­­la­ca­­sus­sa­­yıl­­mır.­

An­­na­Çap­­man­haq­­qın­­da­oke­a­­nın­o­ta­­yın­­dan­bu­ta­­yı­­na­­do­­la­­şan­“əf­­sa­­nə­­lər”­bi­­zi­ge­­ri­­yə­dö­­nüb­ta­­ri­­xə­boy­­lan­­ma­­ğa­və­onun­ki­­mi­di­­gər­əf­­sa­­nə­­vi­ca­­sus­qa­­dın­­la­­rı­xa­­tır­­la­­ma­­ğa­va­­dar­edir.­An­­na­Çap­­man,­şüb­­hə­­siz­ki,­“so­­yuq­mü­­ha­­ri­­bə”­il­­lə­­rin­­dən­bə­­ri­ta­­rix­­də­ən­ca­­zi­­bə­­dar­və­gö­­zəl­ca­­sus­qa­­dın­ki­­mi­qa­­la­­caq.­“Am­­ma­An­­na­­nın­sə­­ləf­­lə­­ri­olan­ca­­sus­“le­­di”lər­də­ on­­dan­ heç­ də­ ge­­ri­ qal­­mır­­dı­­lar”,­ ­­ de­­sək­ ya­­nıl­­ma­­rıq. Ma­­ta­Xa­­ri

106

sız­ hö­­ku­­mə­­ti­Ma­­ta­Xa­­ri­­ni­ iki­­li­ ca­­sus­­luq­­da­ gü­­nah­­lan­­dı­­ra­­raq­həbs­edir.­Elə­hə­­min­il­məh­­kə­­mə­­nin­qə­­ra­­rı­ilə­o,­ölüm­hök­­mü­­nə­məh­­kum­olu­­nur.

Han na Se neşHan­­na­Se­­neş,­əs­­lin­­də,­dün­­ya­­ca­məş­­hur­ədib­ola­bi­­lər­­

di.­Onun­ata­­sı­Be­­la­Se­­neş­və­əmi­­si­An­­dor­Se­­neş­məş­­hur­ma­­car­ ya­­zı­­çı­ və­ dra­­ma­­turq­­la­­rı­­dır.­Han­­na­ da­ 13­ ya­­şın­­da­ikən­öz­gün­­də­­li­­yin­­də­ma­­car­di­­lin­­də­ilk­şe­­ir­­lə­­ri­­ni­yaz­­ma­­ğa­baş­­la­­mış­­dı.­Am­­ma­ta­­le­onu­baş­­qa­səm­­tə­apar­­dı.

18­ya­­şın­­da­Han­­na­tək­­ba­­şı­­na­­Fə­­ləs­­ti­­nə­gə­­lir­və­bu­­ra­­da­kənd­tə­­sər­­rü­­fa­­tı­ ­mək­­tə­­bin­­də­oxu­­ma­­ğa­baş­­la­­yır.­Tez­­lik­­lə­mək­­tə­­bin­nəz­­din­­də­fə­a­­liy­­yət­gös­­tə­­rən­gənc­­lər­kom­­mu­­na­­sı­–“Ki­­but­­sa”nın­üz­­vü­olur­və­fə­­al­­lı­­ğı­ilə­se­­çi­­lir.­Han­­na­öz­xa­­ti­­rə­­lə­­ri­­ni­bö­­lüş­­dü­­yü­gün­­də­­li­­yin­­də­Fə­­ləs­­tin,­bu­­ra­­da­ta­­nış­ol­­du­­ğu­in­­san­­lar­­dan­və­in­­gi­­lis­ad­­mi­­nist­­ra­­si­­ya­­sı­­nın­Av­­ro­­pa­­dan­ qa­­çıb­ Fə­­ləs­­ti­­nə­ sı­­ğın­­maq­ is­­tə­­yən­ yə­­hu­­di­­lə­­rə­ han­­sı­ən­­gəl­­lər­ya­­rat­­dı­­ğın­­dan­və­bun­­dan­ne­­cə­mə­­yus­ol­­du­­ğun­­dan­da­­nı­­şır.­Bu­mə­­yus­­luq­onu­1942­ci­il­­də­kö­­nül­­lü­yə­­hu­­di­özü­­nü­­mü­­da­­fiə­ dəs­­tə­­si­­nə­ gə­­ti­­rib­çı­­xa­­rır.­ Hə­­min­ il­ Han­­na­və­bir­qrup­kö­­nül­­lü­yə­­hu­­di­pa­­ra­­şüt­­çü­­lər­Al­­ma­­ni­­ya­əra­­zi­­si­­nə­kəş­­fiy­­ya­­ta­gön­­də­­ri­­lir.­Pa­­ra­­şüt­­çü­dəs­­tə­­də­qa­­dı­­nın­ol­­ma­­sı­həm­in­­gi­­lis,­həm­də­Ame­­ri­­ka­əs­­gər­­lə­­ri­­ni­hey­­rə­­tə­gə­­ti­­rir.­la­­kin­hə­­min­zə­­rif­ xa­­nım­ko­­man­­da­­nın­ayaq­­da­qal­­ma­­sın­­da­və­ ruh­­dan­düş­­mə­­mə­­sin­­də­əsas­ rol­oy­­na­­yır.­1944­cü­il­­də­Han­­na­İta­­li­­ya­­ya,­or­­dan­isə­Yu­­qos­­la­­vi­­ya­­ya­keç­­mək­və­əsir­yə­­hu­­di­­lə­­rə­kö­­mək­gös­­tər­­mək­üçün­növ­­bə­­ti­kəş­­fiy­­ya­­ta­

adi­ hol­­lan­­di­­ya­­lı­ qız­ –­Mar­­qa­­ret­ Gert­­ru­­da­ əf­­sa­­nə­­vi­Ma­­ta­Xa­­ri­­yə­çev­­ri­­lir.­

Ta­­rix­ bu­ ada­ gö­­rə­ Pa­­ris­­də­ yer­­lə­­şən­ Şərq­mu­­ze­­yi­­nin­sa­­hi­­bi­Gi­­me­­yə­ borc­­lu­­dur.­Mar­­qa­­re­­tin­ bö­­yük­ pə­­rəs­­tiş­­ka­­rı­olan­Gi­­me­rəq­­qa­­sə­­ni­öz­mu­­ze­­yi­­nə­də­­vət­edir­və­o,­Şərq­eks­­po­­nat­­la­­rı­ ara­­sın­­da­ma­­lay­ rəqs­­lə­­ri­ ilə­ döv­­lət­ adam­­la­­rı­ və­ sə­­fir­­lə­­ri­ hey­­ran­ et­­mə­­yə­ baş­­la­­yır.­ Şərq­­şü­­nas­Gi­­me­Mar­­qa­­re­­tə­“Ma­­ta­Xa­­ri”­tə­­xəl­­lü­­sü­­nü­də­fi­­kir­­lə­­şir­ki,­bu­söz­bir­­ləş­­mə­­si­ma­­lay­di­­lin­­dən­tər­­cü­­mə­­də­“sə­­hər­şə­­fəq­­lə­­ri­­nin­gö­­zü”­de­­mək­­dir.

Əf­­sa­­nə­­vi­gö­­zəl­döv­­rü­­nün­­“la­Ska­­la”­və­“Met­­ro­­pol”­ki­­mi­məş­­hur­ope­­ra­səh­­nə­­lə­­rin­­də­çı­­xış­edir,­la­­kin­­şa­­hid­­lə­­rin­de­­di­­yi­­nə­ gö­­rə,­Şərq­ rəqs­­lə­­ri­­ni­ elə­ də­ yax­­şı­ ifa­ et­­mə­­yən­Ma­­ta­Xa­­ri­ki­­şi­­lə­­ri­öz­ca­­zi­­bə­­si­ilə­hər­çı­­xı­­şın­­da­hey­­ran­qo­­yur.­ Bu­ ca­­zi­­bə­ isə­ ona­ gə­­lə­­cək­­də,­ ta­­ma­­mi­­lə­ fərq­­li­ iş­­də­uğur­­lar­qa­­zan­­ma­­ğa­kö­­mək­edir.

Bi­­rin­­ci­Dün­­ya­mü­­ha­­ri­­bə­­si­Ma­­ta­Xa­­ri­­nin­hə­­ya­­tı­­nı­ta­­ma­­mi­­lə­də­­yi­­şir.­Mü­­ha­­ri­­bə­üzün­­dən­Pa­­ris­­dən­və­­tə­­ni­­nə­dö­­nən­rəq­­qa­­sə­üz­­ləş­­di­­yi­mad­­di­çə­­tin­­lik­­lə­­ri­qə­­bul­edə­bil­­mir.­Və­pu­­la­olan­eh­­ti­­ya­­cı­onu­ilk­də­­fə­Al­­ma­­ni­­ya­tə­­rə­­fi­­nə­ca­­sus­­lu­­ğa­va­­dar­edir.­

1915­ci­il­­də­al­­man­giz­­li­kəş­­fiy­­yat­or­­qa­­nı­olan­“111”­Ma­­ta­Xa­­ri­­ni­giz­­li­ ca­­sus­ki­­mi­qey­­də­alır.­Bu­ işin­öh­­də­­sin­­dən­yax­­şı­gə­­lən­rəq­­qa­­sə­ca­­sus­1916­cı­il­­dən­iki­­li­ca­­su­­sa­çev­­ri­­lə­­rək,­ Fran­­sa­ tə­­rə­­fi­­nə­ də­ iş­­lə­­mə­­yə­ baş­­la­­yır.­ Məhz­ bu,­Ma­­ta­Xa­­ri­­nin­ so­­nu­­nun­baş­­lan­­ğı­­cı­ olur.­ 1917­ci­ il­­də­ fran­­

Han­­na­Se­­neşBell­Boyd­

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

107

gön­­də­­ri­­lir.­Məhz­bu­əmə­­liy­­yat­za­­ma­­nı­Han­­na­Se­­neş­fran­­sız­ si­­lah­­lı­ qüv­­və­­lə­­ri­ tə­­rə­­fin­­dən­ sax­­la­­nı­­lır.­ Ax­­ta­­rış­ za­­ma­­nı­onun­giz­­li­siq­­nal­­lar­ötü­­rən­ra­­di­o­­qə­­bu­­le­­di­­ci­­si­də­ ta­­pı­­lır.­Uzun­­sü­­rən­is­­tin­­ta­­qa,­psi­­xo­­lo­­ji­tə­­sir­­lə­­rə­və­təh­­did­­lə­­rə­bax­­ma­­ya­­raq,­Han­­na­heç­bir­in­­for­­ma­­si­­ya­­nı­düş­­mə­­nə­ver­­mir­və­1944­cü­il­­də­ölüm­cə­­za­­sı­­na­məh­­kum­edi­­lir.­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Cə nu bun Kle o pat ra sıBell­Boyd­gənc­yaş­­la­­rın­­dan­mü­­ba­­ri­­zə­mey­­da­­nı­­na­atı­­

lan­cə­­sur­xa­­nım­­lar­­dan­idi.­1844­cü­il­­də­Vir­­ci­­ni­­ya­­da­do­­ğu­­lan­və­əsl­adı­İza­­bel­­la­Ma­­ri­­ya­Boyd­olan­qız­­cı­­ğaz­çox­də­­cəl­idi.­Ya­­şıd­­la­­rın­­dan­fərq­­li­ola­­raq,­Bel­­lin­qız­­lar­­la­mü­­na­­si­­bət­qur­­mur­­du,­onun­ən­sev­­di­­yi­məş­­ğu­­liy­­yə­­ti­öz­ya­­şı­­dı­olan­oğ­­lan­­lar­­la­“mü­­ha­­ri­­bə­oyu­­nu”­oy­­na­­maq­idi.­Elə­bu­xa­­rak­­ter­son­­ra­­lar­onun­hə­­ya­­tı­­nın­bir­his­­sə­­si­­ni­mü­­ha­­ri­­bə­mey­­dan­­la­­rın­­da­ke­­çir­­mə­­si­ilə­nə­­ti­­cə­­lən­­di.

“Cə­­nu­­bun­Kle­o­­pat­­ra­­sı”­ adı­ ve­­ri­­lən­ bu­qız­Ame­­ri­­ka­­da­və­­tən­­daş­mü­­ha­­ri­­bə­­si­za­­ma­­nı­“la­Bell­Ra­­bel”­kod­adı­ ilə­cə­­nub­ ştat­­la­­rı­­nın­ tə­­rə­­fin­­də­mü­­ba­­ri­­zə­ apa­­rır­­dı.­Gənc­ ca­­sus­şi­­mal­ştat­­la­­rın­­dan­top­­la­­dı­­ğı­mə­­lu­­mat­­la­­rı­cə­­nu­­ba­–­öz­si­­lah­­daş­­la­­rı­­na­ yol­­la­­yır­­dı.­Öz­ xa­­ti­­rə­­lə­­rin­­də­ Bell­ hə­­yat­ şü­a­­rı­­nın­–­ “Son­nə­­fə­­si­­mə­qə­­dər­və­­tə­­nim­üçün­vu­­ruş­­maq!”­ol­­du­­ğu­­nu­söy­­lə­­yir­­di.­1862­ci­il­­də,­ilk­də­­fə­həbs­olu­­nan­­da,­Bel­­lin­cə­­mi­18­ya­­şı­var­ idi­və­o­za­­man­ca­­sus­mü­­ba­­di­­lə­­si­nə­­ti­­cə­­sin­­də­Bel­­li­azad­bu­­rax­­mış­­dı­­lar.­Am­­ma­tə­­əs­­süf­­lər­ol­­sun,­ona­ikin­­ci­şan­­sı­ver­­mə­­di­­lər.­1863­cü­il­­də­bir­da­­ha­həbs­olu­­nan­Bell­Boyd­sür­­gü­­nə­gön­­də­­ril­­di.­Azad­olun­­duq­­

dan­son­­ra,­Bell­İn­­gil­­tə­­rə­­yə­ge­­dir­və­ora­­da­gə­­lə­­cək­hə­­yat­yol­­da­­şı­ ilə­ ta­­nış­ olur.­ Bell­ bu­­ra­­da­ bir­ müd­­dət­ akt­­ri­­sa­­lıq­edir,­məş­­hur­te­­atr­səh­­nə­­lə­­rin­­də­rol­alır.­Ailə­qur­­duq­­dan­bir­müd­­dət­ son­­ra­ hə­­yat­ yol­­da­­şı­­nın­ və­­fat­ et­­mə­­si­Bell­Boy­­du­və­­tə­­ni­­nə­qay­­ta­­rır.­Və­­tə­­nə­qa­­yı­­dan­Bell­Ame­­ri­­ka­şə­­hər­­lə­­ri­­ni­gə­­zə­­rək,­“Cə­­nub­Kle­o­­pat­­ra­­sı”nın,­yə­­ni­özü­­nün­ca­­sus­­luq­hə­­ya­­tı­ba­­rə­­də­ge­­niş­mü­­ha­­zi­­rə­­lər­oxu­­yur.­Be­­lə­sə­­fər­­lə­­rin­bi­­rin­­də­də­hə­­yat­­la­vi­­da­­la­­şır.­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Pol kov nik Son yaRut­Ver­­ner­bü­­tün­ru­­hu­ilə­kom­­mu­­nist­idi.­Kom­­mu­­niz­­mə­

olan­ma­­ra­­ğı­və­sev­­gi­­si­onu­ca­­sus­­luq­­la­məş­­ğul­ol­­ma­­ğa­va­­dar­et­­miş­­di.­

1930­cu­il­­də­Rut­Ver­­ner­so­­vet­qo­­şun­­la­­rın­­da­giz­­li­in­­for­­ma­­tor­ ­ki­­mi­ işə­gö­­tü­­rü­­lür.­Üç­ il­ər­­zin­­də­ rus­or­­du­­su­üçün­giz­­li­mə­­lu­­mat­­lar­top­­la­­yan­“Son­­ya”­lə­­qəb­­li­qız,­1933­cü­il­­də­Mosk­­va­­ya­qa­­yı­­da­­raq­bu­­ra­­da­pe­­şə­­kar­ca­­sus­­luq­dərs­­lə­­ri­al­­ma­­ğa­qə­­rar­ve­­rir.

1949­cu­il­­də­Ver­­ner­Bö­­yük­Bri­­ta­­ni­­ya­­da­ca­­sus­şə­­bə­­kə­­si­qu­­rur.­Mü­­əy­­yən­müd­­dət­son­­ra­hö­­ku­­mət­tə­­rə­­fin­­dən­if­­şa­edi­­lən­ ca­­sus­ şə­­bə­­kə­­si­ fə­a­­liy­­yə­­ti­­ni­ da­­yan­­dı­­rır­ və­Rut­ Şi­­ma­­li­ Al­­ma­­ni­­ya­­ya­ qa­­çır.­ Yal­­nız­ 50­ci­ il­­lər­­də­ SSRİ­Döv­­lət­Təh­­lü­­kə­­siz­­lik­Ko­­mi­­tə­­si­­nin­giz­­li­bü­­ro­­sun­­da­ fə­a­­liy­­yə­­ti­­ni­da­­yan­­dı­­ran­Son­­ya­ “tə­­qa­­üd”ə­–­so­­vet­or­­du­­su­­nun­pol­­kov­­ni­­ki­rüt­­bə­­sin­­də­çı­­xır.

Xa tu na MAH MUD

Rut­Ver­­ner­ An­­na­Çap­­man

108

H in dis tan, Çin, Ne pal və Bu tan da ya şa yan xalq lar ara sın da şam ba la kən di haq qın da kı əf sa nə Qərb dün ya sın da za man-za man cid di mü za ki rə möv zu su olub. Ma raq lı dır ki, hə lə XIX əsr də bir çox Bri-ta ni ya və fran sa lı alim lər bu əf sa nə lə rə qey ri-cid di ya naş ma ma ğı məs lə hət gö rür dü. Çün ki kö kü min il lər əv və lə da ya nan bu əf sa nə lər də təy ya rə, he li kop ter ki mi təs vi rə ma lik uçan ob yekt lər dən

da nı şı lır, tib bin yal nız XXI əsr də əl də edə bil di yi kəşf lər, ix ti ra lar haq qın da mə lu mat ve ri lir di. Bu is ti qa mət də alim lə rin az say lı ax ta rış la rı isə ümu miy yət lə, sir li şə kil də ya rım çıq qa lır dı. Bu na sə bəb ya elm ada mı nın ağ lı nı itir mə si və ya mü əm ma lı şə kil də yo xa çıx ma sı olur du.

МАРАЬА СЯБЯБ МАЬАРА-

ШАМБАЛА

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

109

Mosk va dan baş la nan yolGör­kəm­li­yə­hu­di­ali­mi­və­səy­ya­hı,­ tibb­elm­lə­ri­dok­to­

ru,­pro­fes­sor­Er­nest­Mul­da­şov­bu­araş­dır­ma­ya­baş­lar­kən­onu­göz­lə­yən­təh­lü­kə­dən­xə­bər­dar­idi.­Yaz­dı­ğı­ki­mi,­onun­əlin­də­“Mö­cü­zə­lər­və­sir­lər­en­sik­lo­pe­di­ya­sı”ndan­gö­tü­rü­lən­bir­ne­çə­cüm­lə­dən­baş­qa­heç­nə­yox­idi:­“Bud­dist­lər­ina­nır­ ki,­ Hi­ma­lay­ və­ Ti­be­tin­ əl­çat­maz­ əra­zi­sin­də­ Şam­ba­la­ ad­lı­ bir­ kənd­ yer­lə­şir.­XX­əsr­də­mə­lum­olub­ ki,­ bu­kənd­nə­in­ki­əv­vəl­lər,­hət­ta­in­di­də­möv­cud­dur.­Çox­la­rı­nın­fik­rin­cə,­bu,­bə­şə­riy­yə­ti­qa­baq­la­yan­qə­dim­in­san­si­vi­li­za­si­ya­sı­dır.­Bə­zi­ufo­loq­lar­Şam­ba­la­kən­di­nin­na­mə­lum­ob­yekt­lər­lə­bir­ba­şa­əla­qə­də­ol­du­ğu­nu­dü­şü­nür­lər”.­Bu­in­for­ma­si­ya­dan­ma­raq­la­nıb­ ­ yo­la­ çı­xan­Er­nest­Rif­qa­to­viç­ də­Şam­ba­la­nı­ tap­maq­ məq­sə­di­lə­ 1996­cı­ il­də­ eks­pe­di­si­ya­təş­kil­ edir.­Onil­lik­ax­ta­rış­lar­dan­son­ra­ ­Mul­da­şov­və­he­yə­ti­sen­sa­si­on­açıq­la­ma­lar­la­Şam­ba­la­nın­bir­ad­dım­lı­ğın­dan­ge­ri­ dö­nür.­ ­Pro­fes­sor­qa­yı­dar­kən­bil­di­rir­ ki,­ ta­pı­lan­sü­mük­lə­ri­həm­kar­la­rı­ilə­bir­lik­də­ana­liz­dən­ke­çi­rib,­­Şam­ba­la­si­vi­li­za­si­ya­sın­dan­olan­in­san­la­rın­də­qiq­gö­rü­nü­şü­nü­əl­də­ edib­lər.­ İd­dia­ya­ gö­rə,­ on­lar­müa­sir­ in­sa­na­məx­sus­ol­ma­yan­və­kəl­lə­sü­mü­yü­al­tın­da­giz­lə­nən­“üçün­cü­göz”­­­te­le­pa­tik­or­qa­na­ma­lik­imiş­lər.­Bu­or­qa­nın­kö­mə­yi­ilə­in­san­nə­in­ki­qar­şı­sın­da­kı­nı,­hət­ta­ət­raf­da­və­ar­xa­da­baş­ve­rən­lə­ri­də­mü­şa­hi­də­et­mək­ba­ca­rı­ğı­na­ma­lik­olur.­Üz­ciz­gi­lə­ri­qey­ri­adi­ olan­ bu­ in­san­lar­da­ bu­run­ əvə­zi­nə­ ağ­za­ bi­ti­şik­özü­nə­məx­sus­bir­ kla­pan­möv­cud­ imiş.­ İri­həcm­li­ si­nə­ və­bö­yük­ bə­dən­ qu­ru­lu­şu­ di­gər­ fərq­li­ cə­hət­lər­dən­ sa­yı­lır­dı.­Ma­raq­lı­dır­ki,­eks­pe­di­si­ya­üzv­lə­ri­kom­pü­ter­də­çə­ki­lən­gö­rün­tü­lə­ri­ti­bet­li­lə­rə­gös­tə­rən­də­on­lar­“Siz­ma­ğa­ra­da­ol­mu­su­nu­z?”­sua­lı­nı­ve­rir­lər.­Ti­bet­li­lə­rin­sua­lı­alim­lər­də­xü­su­si­ma­raq­oya­dır.­Söh­bə­tin­han­sı­ma­ğa­ra­dan­get­di­yi­ni­ay­dın­laş­dır­maq­üçün­eks­pe­di­si­ya­he­yə­ti­ye­ni­ax­ta­rış­la­ra­baş­la­yır.­Eks­pe­di­si­ya­üzv­lə­ri­yer­li­əha­li­dən­yal­nız­onu­­öy­rə­nir­ki,­ hün­dür­dağ­lar­da­kı­ma­ğa­ra­lar­da­qə­dim­si­vi­li­za­si­ya­nın­in­san­la­rı­mil­yon­il­dir­ki,­yu­xu­ya­ge­dib­lər.­Hə­min­in­san­lar­da­

qal­dıq­la­rı­ma­ğa­ra­nın­adı­ ilə­ad­lan­mış­ “So­ma­ti”­və­ziy­yə­ti­mü­şa­hi­də­edi­lir.­Bu­və­ziy­yət­də­mad­də­lər­mü­ba­di­lə­si­sı­fı­ra­enir,­bə­dən­daş­ki­mi­bər­ki­yir­və­or­qa­nizm­ey­ni­tem­pe­ra­tur­da­heç­bir­də­yi­şik­lik­baş­ver­mə­dən­uzun­müd­dət­qa­la­bi­lir.­Alim­lər­he­sab­edir­ki,­bu­nun­özün­də­də­bö­yük­mə­na­var.­Əgər­dəh­şət­li­tə­bii­fə­la­kət­lər­nə­ti­cə­sin­də­müa­sir­in­san­lar­Yer­üzün­dən­si­li­nər­sə,­ ­ma­ğa­ra­da­kı­ in­san­lar­ye­ni­dər­ra­kə­li­si­vi­li­za­si­ya­nın­baş­lan­ğı­cı­na­sə­bəb­ola­bi­lər.­Bir­söz­lə,­Hi­ma­lay­Şam­ba­la­sı­ba­rə­də­əf­sa­nə­lər­öz­qay­na­ğı­nı­məhz­bu­ma­ğa­ra­dan­gö­tü­rür­müş.­Bun­dan­son­ra­Mul­da­şov­xü­su­si­in­san­lar­la­gö­rüş­dü;­on­lar­dan­bi­ri­200­yaş­lı­ti­bet­li­idi.­Onun­la­söh­bə­ti­araş­dır­maq­və­ana­liz­et­mək­az­vaxt­apar­ma­dı.­Araş­dır­ma­lar­dan­mə­lum­ol­du­ki,­Şam­ba­la­sa­kin­lə­ri­–­at­lant­lar­­850­min­il­ön­cə­qey­ri­mü­əy­yən­sə­bəb­dən­hə­

110

ki,­ma­ğa­ra­ya­ da­xil­ ol­maq­ şan­sı­ an­caq­ qəl­bən­ tə­miz­ və­me­di­ta­si­ya­ilə­sı­naq­dan­keç­miş­in­san­la­ra­ve­ri­lir.­Mul­da­şov­uzun­da­nı­şıq­lar­dan­ son­ra,­ “ma­ğa­ra­ qo­ru­yu­cu­la­rı”nı­ el­mi­təd­qi­qat­la­rı­nın­tə­miz­niy­yət­li­ol­ma­sı­na­ inan­dı­ra­bil­di.­“Sə­bir­siz­lik­lə­göz­lə­di­yim­an­ye­tiş­miş­di.­Xey­li­get­dik­dən­son­ra­“qa­ya­lıq­öl­kə”yə­çat­dım­­­­bu­ra­da­daş­qa­laq­la­rı­nı­ke­çə­rək­qə­ri­bə­bir­ma­ğa­ra­ya­rast­gəl­dim”,­–­de­yə­Mul­da­şov­ya­zır.­Alim­bu­ra­da­kı­ma­ğa­ra­la­rın­ yax­şı­ ka­mu­fil­yaj­ olun­du­ğu­nu­dü­şün­müş­dü,­am­ma­de­di­yi­ki­mi,­bu­qə­də­ri­ni­göz­lə­mir­di!­Mul­da­şov­bir­az­din­cəl­dik­dən­son­ra­ fə­nər­və­ ip­gö­tü­rüb­ma­ğa­ra­ya­ da­xil­ olur.­ “Mən­ də­rin­li­yə­ doğ­ru­ düş­düm,­ bir­müd­dət­son­ra­2­3­metr­lik­en­siz­ke­çid­lər­baş­lan­dı.­25­30­metr­dən­ son­ra­ zül­mət­qa­ran­lıq­da­qı­fıl­lan­mış­də­mir­ qa­pı­gör­düm.­ Ti­bet­li­lə­rin­ mə­nə­ qoş­du­ğu­ “xü­su­si­ yol­çu”­ qı­fı­lı­ aç­dıq­dan­ son­ra­ ge­ri­ dö­nüb­ get­di.­Mən­ əyi­lib­ qa­pı­dan­keç­dim­və­bir­ne­çə­metr­son­ra­bö­yük­bir­za­lı­ xa­tır­la­dan­boş­lu­ğa­çıx­dım.­Bir­dən­bi­rə­çox­so­yuq­düş­dü,­15­20­metr­ke­çən­dən­son­ra­hə­lə­heç­nə­hiss­et­mir­dim.­ ­Qor­xu­yox­idi­–­yə­qin,­çə­tin­və­ziy­yət­də­özü­mü­ida­rə­et­mək­ba­ca­rı­ğım­mə­ni­tərk­et­mə­miş­di”.­Mul­da­şov­da­ha­son­ra­ha­lı­nın­də­yiş­mə­sin­dən­bəhs­edir:­“Get­dik­cə­hə­yə­ca­nım­ar­tır,­ba­şağ­rı­sı­

lak­olub­lar­və­sağ­qa­lan­ki­çik­bir­qism­isə­Pla­ton­ada­sın­da­məs­kun­la­şa­raq,­ e.ə.­ X­mi­nil­li­yə­ qə­dər­ ora­da­ ya­şa­yı­bar,­da­ha­son­ra­Ti­bet­ma­ğa­ra­la­rı­na­köç­edib­lər.­Şam­ba­la­at­lant­la­rı­4­əsas­qə­bi­lə­yə­bö­lü­nüb­lər.­On­la­rın­ara­sın­da­hər­za­man­mü­ha­ri­bə­ge­dir­miş.­Dö­yüş­lər­də­əsas­si­lah­isə­hip­noz­sa­yı­lır­dı.­­Bu­iş­də­at­lant­la­ra­“üçün­cü­göz”lə­ri­kö­mə­yə­gə­lir­di.­­Bu­qey­ri­adi­or­qan­va­si­tə­si­lə­on­lar­föv­qə­la­də­psi­xo­lo­ji­tə­sir­im­kan­la­rı­na­ma­lik­idi­lər.­

Elə bil, in sa nın ru hu fər yad edir di...Be­lə­lik­lə,­Mul­da­şov­Hin­dis­tan,­ne­pal­və­Ti­bet­də­10­il­lik­

ax­ta­rış­lar­dan­son­ra,­Şam­ba­la­kən­di­nin­ye­ri­ni­ tap­dı.­Am­ma­ ke­çil­məz­ yol­lar­la­ At­lant­ si­vi­li­za­si­ya­sı­nın­ ge­ne­fon­du­nun­qo­run­du­ğu­ma­ğa­ra­nın­qar­şı­sı­na­çat­maq­üçün­on­la­ra­8­ay­ la­zım­ol­du.­3­min­metr­hün­dür­lük­də­yer­lə­şən­Ti­bet­kən­din­də­ki­ So­ma­ti­ma­ğa­ra­sı­na­ gir­mək­ üçün­ ayın­ xü­su­si­ bir­ gü­nün­də­ 2­ sut­ka­lıq­ me­di­ta­si­ya­dan­ keç­mək­ la­zım­idi.­Ha­zır­lıq­sız­in­san­üçün­ma­ğa­ra­ya­gir­mək­ölüm­idi.­Bu­vax­ta­qə­dər­ma­ğa­ra­ya­gir­mək­is­tə­yən­on­lar­ca­in­san­mü­əm­ma­lı­şə­kil­də­hə­ya­tı­nı­itir­miş­və­ya­ru­hi­xəs­tə­li­yə­tu­tul­muş­du.­Ti­bet­li­qo­ca­lar­isə­dur­ma­dan­xə­bər­dar­lıq­edir­di­lər­

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

111

baş­la­nır­dı.­Dağ­lar­da­ma­ğa­ra­lar­da­çox­ol­muş­dum,­am­ma­bu­də­fə­ki­hə­yə­can,­qor­xu­və­baş­la­nan­dəh­şət­li­ba­şağ­rı­la­rı­mən­dən­ası­lı­de­yil­di.­Ağ­rı­ya­qa­lib­gə­lib,­­da­ha­10­metr­get­dim.­Qə­ri­bə­dir,­ba­şağ­rı­sı­na­döz­mək­olar­dı,­am­ma­ümu­mi­na­ra­hat­lı­ğa­yox.­Elə­bil,­in­sa­nın­ru­hu­fər­yad­edir­di.­Bəl­kə­bir­qə­dər­də­get­səy­dim,­ru­hum­bə­də­ni­mi­tərk­edər­di.­Çə­tin­lik­lə­ge­ri­dön­düm”.­­

Mul­da­şov­he­sab­edir­di­ki,­elm­də­ən­dü­zü­bir­şe­yi­3­də­fə­sı­na­maq­dır.­O,­son­gü­cü­ilə­da­ha­2­də­fə­cəhd­gös­tər­sə­də,­və­ziy­yət­də­yiş­mə­di.­Mul­da­şov­yal­nız­ma­ğa­ra­da­gör­dü­yü­ qa­ya­üs­tü­ rəsm­lə­ri,­ ya­xın­lıq­da­kı­ kənd­lə­rin­ sa­kin­lə­ri­və­ma­ğa­ra­qo­ru­yu­cu­la­rı­ilə­söh­bət­lə­ri­ni­qey­də­al­maq­la­və­bu­əra­zi­də­qa­zın­tı­apar­maq­la­ki­fa­yət­lən­mə­li­olur.­

Mi sir – Ko lum bi ya – şam ba la üç bu ca ğıApa­rı­lan­mü­şa­hi­də­ və­ təh­lil­lər­ araş­dı­rıl­dıq­dan­ son­ra,­

ar­tıq­eks­pe­di­si­ya­üzv­lə­rin­dən­heç­kim­şüb­hə­et­mir­di­ki,­bu­gün­Şam­ba­la­da­məs­kun­la­şan­si­vi­li­za­si­ya­vax­ti­lə­Mər­kə­zi­Ame­ri­ka,­da­ha­də­qiq­de­sək,­Ko­lum­bi­ya­dan­Mi­si­rə­qə­dər­uza­nan­nə­həng­ali­si­vi­li­za­si­ya­nın­da­va­mı­dır.­Ən­ma­raq­lı­mə­lu­mat­lar­dan­bi­ri­ isə­ ti­bet­li­lə­rin­ on­la­ra­ pi­ra­mi­da­for­ma­lı­ti­ki­li­lər­dən­ bəhs­ edən­ qə­dim­ əf­sa­nə­lər­dən­ da­nış­ma­la­rı,­üs­tə­lik,­ma­ğa­ra­nın­di­va­rın­da­Mi­sir­eh­ram­la­rı­və­as­tek­lə­rin­pi­ra­mi­da­la­rı­na­bən­zər­ti­ki­li­lə­rin­rəsm­lə­ri­nin­əks­olun­ma­sı­idi.­Ult­ra­həs­sas­ci­haz­lar­ işə­sa­lın­dıq­dan­son­ra­bəl­li­ol­du­ki,­bu­təs­vir­lə­rin­80­min­il­ta­ri­xi­var.­De­mə­li,­eh­ram­lar­dü­şün­dü­yü­müz­ki­mi,­heç­də­4­min­il­əv­vəl­fi­ron­lar­tə­rə­fin­dən­ti­kil­mə­yib,­sa­də­cə,­ola­bil­sin,­bər­pa­edi­lib.­Be­lə­möh­tə­şəm­eh­ram­la­rı­tik­mək­üçüm­at­lant­la­ra­ye­nə­də­“üçün­cü­göz”lə­ri­kö­mək­edib.­On­lar­qra­vi­ta­si­ya­gü­cü­nə­əks­tə­sir­et­mək­lə­ağır­şey­lə­ri­qal­dır­ma­ğa­na­il­ol­muş­du­lar.­Mul­da­şov­bir­şe­yə­xü­su­si­tə­əs­süf­et­di­yi­ni­ya­zır­ki,­at­lant­lar­öz­güc­lə­ri­ni­yal­nız­ yax­şı­ şey­lə­rə­ sərf­et­mir­di­lər.­Məhz­bu­na­gö­rə­də­yük­sək­dər­ra­kə,­at­lant­la­rın­məh­vin­dən­son­ra­bi­zim­si­vi­li­za­si­ya­ya­nə­sib­edil­mə­di.­­

Mul­da­şo­vun­Ti­bet­də­və­Şər­qi­Si­bir­də­apar­dı­ğı­araş­dır­ma­lar­nə­ti­cə­sin­də­or­ta­ya­çıx­dı­ki,­yu­xa­rı­da­qeyd­et­di­yi­miz­for­ma­ sa­yə­sin­də­Yer­ kü­rə­si­nin­müx­tə­lif­ sa­hə­lə­rin­də­ ge­ne­fond­za­man­za­man­bər­pa­edi­lib,­am­ma­hər­də­fə­ey­ni­son­luq­la­bi­tir­di:­baş­lan­ğıc,­in­ki­şaf­və­son...­­­­­­­­­

Bəh ruz HEY DƏ Rİ

112

finq­dən­iba­rət­dir.­“Bon­zai­Pi­pe­li­ne”də­Al­yas­ka­dan­miq­ra­si­ya­edən­kit­lə­rə­ta­ma­şa­et­mə­yin­ay­rı­ləz­zə­ti­var.

Diq­qət:­ Ha­vay­ ada­la­rı­nın­ möv­sü­mü­ may­iyul­ ay­la­rı­he­sab­olu­nur.­Gös­tə­ri­lən­üç­ay­ər­zin­də­ha­va­nın­hə­ra­rə­ti­qu­ru­da­28,­su­da­isə­26­də­rə­cə­dir.­Ba­kı­dan­təx­min­edə­bi­lə­cə­yi­niz­ki­mi,­ada­la­ra­çar­ter­rey­si­yox­dur.­Odur­ki,­Ha­vay­ada­la­rı­na­çat­maq­üçün­bir­ne­çə­təy­ya­rə­də­yiş­mə­li­ola­caq­sı­nız.­Bu­nun­üçün­sə,­təx­mi­nən,­18­sa­at­vaxt­tə­ləb­olu­nur.­Ada­ilə­vaxt­fər­qi­miz­isə­14­15­sa­at­dır.

Qərib ada la rıElə­ bil,­ Al­lah­ bu­ ada­la­rı­ xü­su­si­ ola­raq­ is­ti­ra­hət­ üçün­

ya­ra­dıb.­Bux­ta­la­rın­əs­ra­rən­giz­tə­bii­qu­ru­lu­şu,­ba­lıq­qu­la­ğı­ilə­zən­gin­qum,­sa­kit­də­niz,­sə­na­ye­ami­li­nin­yox­lu­ğu­Qə­rib­üçün­xa­rak­te­rik­dir.­Düz­dür,­ada­la­rın­bir­his­sə­si­bu­rul­ğan­lar­əha­tə­sin­də­yer­ləş­di­yin­dən,­hə­min­əra­zi­lər­də­çim­mək­qa­da­ğan­dır.­Qə­ri­bin­is­ti­ra­hət­mər­kə­zi­nə­çev­ril­mə­si­nə­gö­rə,­ilk­növ­bə­də,­ame­ri­ka­lı­la­ra­min­nət­dar­lıq­dü­şür.­

Pi­rat­la­rın­çox­sev­di­yi­və­ “Qə­ri­bin­mir­va­ri­si”­ki­mi­ ta­nı­nan­ “Pink­Sands”­ çi­mər­li­yi­ xü­su­si­lə­ diq­qət­çə­kən­dir.­ Ba­ham­da­yer­lə­şən­bu­çi­mər­lik­çəh­ra­yı­rəng­li­ri­fin­qı­rın­tı­la­rı­ilə­zən­gin­dir.­Bu,­“Pink­Sands”a­spe­si­fik­lik­ve­rir.­Tu­rist­lər,­bu­ra­da­ əsa­sən,­ day­vinq­lə­ məş­ğul­ olur­lar.­ İlk­ ba­xış­dan­otel­lə­ri­nin­ sa­yı­nın­ az­lı­ğı­ tə­əc­cüb­ do­ğu­rur.­ “Pink­ Sands”­VİP­in­san­lar­üçün­nə­zər­də­tu­tu­lub.­Qə­ri­bin­Hol­lan­di­ya­ya­məx­sus­Aru­ba­his­sə­sin­də­qiy­mət­lər­çox­ba­ha­ol­ma­dı­ğın­

Ç i mər lik lə rin “yük sək li qa sı”ndan da nış ma-lı ol saq, tur nir cəd və li nin ən üst sı ra la rın-da bu döv lət lə rin dur du ğu nu gö rə rik: Tu-nis, İs pa ni ya, Kipr, Tür ki yə, İta li ya, Fran sa,

ABş və baş qa la rı. Çi mər lik lə rin tə miz li yi ni mü əy yən edən “göy bay raq lar” ifa də si ni, yə qin ki, bir ço xu nuz eşi dib. Çi mər lik lə rin eko lo ji stan dart la ra uy ğun gə lib-gəl mə di yi ni Av ro pa Eko lo ji Fon du bu bay raq lar va si-tə si lə mü əy yən ləş di rir. Yə ni ən tə miz çi mər lik lər də fon dun göy bay ra ğı dal ğa la nır. on la rın fik rin cə, eko-lo ji tə miz li yinə gö rə ən tə miz çi mər lik İs pa ni ya da dır. İn di isə ke çək ən yax şı la rı na...

Ha vay ada la rıMa­cə­ra­ilə­do­lu­olan­ABŞ­dan,­da­ha­doğ­ru­su,­dün­ya­

nın­ən­güc­lü­öl­kə­si­nin­cən­nə­tin­dən­baş­la­yaq.­Ada­lar­sil­si­lə­si­ is­tə­ni­lən­ növ­ is­ti­ra­hət­ üçün­ bü­tün­ la­zı­mi­ “ava­dan­lıq”lar­la­ təc­hiz­ olu­nub.­ Bu­ra­ sə­ya­hət­ za­ma­nı­ ilk­ ola­raq,­Oahu­da­yer­lə­şən­“Wai­ki­ki”­çi­mər­li­yi­nə­baş­çək­mə­li­si­niz.

Çi­mər­lik­ yaxt­klub,­ otel­ və­ res­to­ran­lar­la­ “mü­ha­si­rə­yə­alı­nıb”.­ “Wai­ki­ki”də­ge­cə­vax­tı­be­lə­sa­kit­lik­üzü­nə­həs­rət­qa­la­caq­sı­nız.­Şə­hər­də­ya­şa­yan­və­səs­küy­dən­be­zən­in­san­lar­bu­ra­nı,­ çə­tin­ ki,­ bə­yən­sin­lər.­On­lar­üçün­ “la­ni­kai­Be­ach”­ ailə­ ilə­ bir­lik­də­ din­cəl­mək­ üçün­ ide­al­ mə­kan­dır.­Sör­finq­hə­vəs­kar­la­rı­isə­“Bon­zai­Pi­pe­li­ne”­çi­mər­li­yi­nə­yol­lan­sa­lar,­elə­bi­lə­cək­lər,­dün­ya­an­caq­qum,­də­niz­və­sör­

Av­ro­pa­Eko­lo­ji­Fon­du­nun­se­çi­mi

ЙЦЗ ЮЛЧ, БИР

БЕАЪЩ!

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

113

dan,­ ne­cə­ de­yər­lər,­ iy­nə­ at­san,­ ye­rə­ düş­məz.­Aru­ba­nın­məş­hur­ çi­mər­lik­lə­ri­ “Eagle­ Be­ach”­ və­ “Palm­ Be­ach”dir.­Bura­nın­tə­miz­su­yu­hey­rət­do­ğu­rur.­100­metr­də­rin­li­yi­ay­dın­gör­mək­olur.

Diq qət:­Qə­ri­bin­möv­sü­mü­de­kabr­dan­ma­ya­qə­dər­dir.­6­ ay­ əz­rin­də­ ha­va­nın­ hə­ra­rə­ti­ ilə­ su­yun­ hə­ra­rə­ti­ vəh­dət­təş­kil­ edir­ –­müs­bət­ 28­ də­rə­cə.­ Uçuş­müd­də­ti­ 10,­ vaxt­fər­qi­isə­9­sa­at­dır.

Bra zi li yaBra­zi­li­ya­hər­iki­tə­rəf­dən­oke­an­la­həm­sər­həd­dir.­Əl­bət­

tə,­bu­öl­kə­də­çi­mər­lik­tu­riz­mi­in­ki­şaf­et­mə­yə­bil­məz­di.­Bra­zi­li­ya­çi­mər­lik­lə­ri­nin­əsas­ge­yi­mi­ağ­rəng­də­dir.­Unut­ma­yaq­ki,­la­tın­Ame­ri­ka­sı­nın­ən­bö­yük­öl­kə­si­nin­çi­mər­lik­lə­rin­də­in­sa­na­ilk­ön­cə­ge­yi­mi­nin­rən­gi­nə­gö­rə­qiy­mət­ve­rir­lər.­

Rio­de­Ja­ney­ro­nun­dün­ya­şöh­rət­li­Ko­pa­ka­ba­na­çi­mər­li­yin­də­tu­rist­lər­da­ha­çox­qum­da­öz­lə­ri­ni­bas­dır­ma­ğa­üs­tün­lük­ve­rir­lər.­Fer­nan­du­di­no­ron­ya­çi­mər­li­yi­Mil­li­Qo­ru­ğa­da­xil­ol­du­ğun­dan,­bu­ra­da­dün­ya­nın­na­dir­su­hey­van­la­rı­nı­iz­lə­mək­olar.

Diq qət:­Rio­de­Ja­ney­ro­ sa­hi­li­nin­ən­ yax­şı­möv­sü­mü­may­av­qust­ay­la­rı­dır.­Ha­va­nın­or­ta­tem­pe­ra­tu­ru­28,­su­yun­hə­ra­rə­ti­isə­25­də­rə­cə­dir.­Uçuş­müd­də­ti­17,­vaxt­fər­qi­isə­6­9­sa­at­dır.

Yu na nıs tanEgey­və­ İon­də­niz­lə­ri­Ara­lıq­höv­zə­sin­də­ən­ tə­miz­su­

sa­hə­lə­ri­dir.­ Bu­ sə­bəb­dən,­ Yu­na­nıs­tan­ çi­mər­lik­lə­ri­ Av­ro­pa­nın­“bir­nöm­rə­si”­sa­yı­lır.­Mi­ko­nos­ada­sı­nın­ta­cı­“Su­per­Pa­ra­di­se­Be­ach”­he­sab­olu­nur.­San­to­rin­ada­sın­da­kı­“Pe­ris­sa”,­İon­də­ni­zi­sa­hi­lin­də­ki­“Mir­tos­Be­ach”­Yu­na­nıs­ta­nın­ən­də­yər­li­tə­bii­sər­vət­lə­rin­dən­dir.

Diq qət:­möv­sü­mü­–­yay­ay­la­rı,­ha­va­nın­hə­ra­rə­ti­müs­bət­27,­su­yun­hə­ra­rə­ti­müs­bət­25­də­rə­cə­dir.­Uçuş­müd­də­ti­2,­vaxt­fər­qi­də­2­sa­at­dır.

Sey şel ada la rıBu­ar­xi­pe­la­qa­uzun­müd­dət­in­san­aya­ğı­dəy­mə­yib.­Bu­

na­gö­rə­ də­Sey­şel­də­ ya­şa­yan­qə­ri­bə­ gö­rü­nüş­lü­ quş­ və­hey­van­lar­ bu­ra­gə­lən­lə­ri­ tə­əc­cüb­lən­di­rir,­ hət­ta­ qor­xu­dur­da.­Bir­mə­na­lı­şə­kil­də­de­mək­olar­ki,­is­ti­ra­hət­et­mək­üçün­dün­ya­nın­ən­ek­zo­tik­çi­mər­lik­lə­ri­məhz­Sey­şel­də­dir.­Ada­lar­qru­pu­nun­çox­his­sə­si­qo­ruq­ki­mi­elan­olun­du­ğun­dan,­bu­əra­zi­lə­rə­tu­rist­bu­ra­xıl­mır.­Be­lə­ol­ma­say­dı,­bö­yük­Sey­şel­bir­“Fre­ga­te­İs­land­Pri­va­te”­ote­li­ilə­ki­fa­yət­lən­məz­di.

Diq qət:­möv­sü­mü­–­mart­may­və­sent­yabr­no­yabr­ay­la­rı,­su­yun­və­ha­va­nın­hə­ra­rə­ti­müs­bət­28­də­rə­cə­dir.­Uçuş­müd­də­ti­8­sa­at­dır.­Vaxt­fər­qi­isə­yox­dur.

Mal div ada la rıAda­lar­oke­an­sə­viy­yə­sin­dən­bir­az­hün­dür­də­yer­lə­şir.­

Ada­la­rın­ək­sə­ri­nin­eni­1­ki­lo­metr­dən­ar­tıq­de­yil.­An­caq­bu,­tu­rist­axı­nı­na­ma­ne­ol­mur.­Çün­ki­Mal­div­ada­la­rı­baş­dan­aya­ğa­ la­qu­na­lar­dan­ iba­rət­dir.­ Tən­ha­ qal­maq­ is­tə­yən­lər­üçün­lan­ka­fu­si­çi­mər­li­yi­əla­yer­dir.­Bu­ra­da­vil­la­lar­la­qu­na­nın­də­rin­li­yin­də­ti­ki­lib.

Diq qət:­möv­sü­mü­–­­no­yabr­ap­rel­ay­la­rı,­ha­va­nın­tem­pe­ra­tu­ru­müs­bət­30­də­rə­cə,­su­yun­hə­ra­rə­ti­müs­bət­29­də­rə­cə­dir.­Uçuş­müd­də­ti­6,­vaxt­fər­qi­isə­1­sa­at­dır.

Avst ra li yaBu­ ma­te­rik­öl­kə­ baş­dan­aya­ğa­ qey­ri­adi­li­yi­ ilə­ se­çi­

lir.­Qi­tə­nin­bə­zi­çi­mər­lik­lə­ri­nin­ucu­bu­ca­ğı­gö­rün­mür.­Ən­uzun­çi­mər­lik­“Coo­rang­Be­ach”­he­sab­olu­nur.­“Whi­te­ha­ven­Be­ach”­çi­mər­li­yi­Avst­ra­li­ya­nın­əsas­in­ci­si­olan­Bö­yük­Rif­Səd­di­nin­bə­zə­yi­dir.

Diq qət:­möv­sü­mü­–­no­yabr­mart­ay­la­rı­dır.­Bu­ra­da­ha­va­nın­tem­pe­ra­tu­ru­müs­bət­25,­su­yun­hə­ra­rə­ti­isə­müs­bət­24­də­rə­cə­dir.­Uçuş­müd­də­ti­17­20,­vaxt­fər­qi­ isə­5­7­sa­at­dır.

Cə nub-şər qi Asi yaRe­gi­on­büs­bü­tün­çi­mər­lik­lər­dən­iba­rət­dir.­Pal­ma­ağac­

la­rı­nın­ köl­gə­sin­də­ yer­lə­şən­ bu­ re­gio­nun­ də­niz­ sa­hi­lin­də­350­ otel­ yer­lə­şir.­ Tai­lan­dın­ Pxan­qan­ ada­sın­da­kı­ “Ha­ad­Rün”­çi­mər­li­yi­“Bü­töv­ay”lı­ge­cə­lə­ri­ilə­se­çi­lir.

Diq qət:­möv­sü­mü­–­dek­bar­yan­var­ay­la­rı,­ha­va­nın­or­ta­tem­pe­ra­tu­ru­müs­bət­30,­su­yun­hə­ra­rə­ti­müs­bət­27­də­rə­cə­dir.­Uçuş­müddə­ti­9,­vaxt­fər­qi­isə­2­4­sa­at­dır.

­ 1978­ci­ il­də­Hans­Mu­li­kin­ad­lı­ ke­şiş­Mek­si­•ka­dan­Ağ­evə­qə­dər­olan­2600­km­­­mə­sa­fə­ni­diz­lə­ri­üs­tə­ye­ri­yə­rək­qət­edir.

65­yaş­lı­Da­vid­Bayrd­112­gün­ər­zin­də­bü­tün­•Avst­ra­li­ya­nı­ əl­ ara­ba­sı­nı­ sü­rə­sü­rə­ gə­zə­rək­ re­kor­da­im­za­atıb.

Çin­də­oxu­yan­və­ana­sı­üçün­da­rı­xan­al­ma­ni­•ya­lı­Kris­tof­Re­xa­qe­hə­min­gün­Pe­kin­dən­Al­ma­ni­ya­ya­pi­ya­da­ gəl­mə­yə­ qə­rar­ ve­rir.­ O­ bu­nu­ edir­ və­ pi­ya­da­4800­km­yol­ge­dir.

Je­si­ca­ Vat­son­ 16­ ya­şın­da­ gə­mi­ ilə­ 210­ gün­•ər­zin­də­dün­ya­sə­ya­hə­ti­nə­çı­xan­və­onu­uğur­la­ba­şa­vu­ran­ilk­gənc­xa­nım­dır.

Plen­ni­Vin­qo­isə­Ka­li­for­ni­ya­dan­İs­tan­bu­la­qə­•dər­olan­mə­sa­fə­ni­ar­xa­ya­üzə­rək­ba­şa­vu­rub.­

Dün ya nın ən qə ri bə sə ya hət lə ri

114

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

115

Vyet na mın “ki çik Pa ri si”Də­niz­sə­viy­yə­sin­dən­1475­metr­hün­dür­lük­də­yer­lə­şən­

Da­lat­fü­sun­kar­gö­zəl­li­yi­və­tə­bii­mən­zə­rə­si­ilə­yal­nız­yer­li­sa­kin­lə­rin­ de­yil,­ dün­ya­nın­müx­tə­lif­ öl­kə­lə­rin­dən­ olan­ tu­rist­lə­rin­də­se­vim­li­mə­ka­nı­dır.­ İs­ti­ra­hət­zo­na­sı­nı­da­ha­da­ca­zi­bə­dar­edən­əha­tə­sin­də­tə­bii­me­şə­lər,­ek­zo­tik­bit­ki­lər,­in­san­əli­ilə­dü­zəl­dil­miş­mö­zü­cə­li­göl­və­göl­mə­çə­lər,­tə­bii­park­lar­və­qo­ruq­la­rın­ol­ma­sı­dır.

Bir­vaxt­lar­Da­la­tı­Vyet­na­mın­“ki­çik­Pa­ri­si”­ad­lan­dı­rır­dı­lar.­Hət­ta­is­ti­ra­hət­mə­ka­nı­nın­bir­gu­şə­sin­də­ki­çik­Ey­fel­qül­lə­si­be­lə­tik­miş­di­lər.­Da­lat­dağ­lıq­zo­na­ol­du­ğu­üçün,­bur­da­əsas­nəq­liy­yat­va­si­tə­si­ve­lo­si­ped­he­sab­edi­lir.­Bu­ra­da­ve­lo­si­pe­di­hər­yer­də­əl­də­et­mək­olar.­Da­lat­da­din­cə­lə­din­cə­lə­id­man­et­mə­yə­ne­cə­ba­xır­sı­nı­z?

Xə yal la rın ger çək ləş di yi yer – An tal ya Əbəs­ye­rə­de­yil­ki,­An­tal­ya­nı­“türk­Riv­ie­ra­sı”­ad­lan­dı­

rır­lar.­zən­gin­ta­ri­xi­və­in­ki­şaf­et­miş­mə­də­niy­yə­ti­ilə­ya­na­şı,­An­tal­ya­ar­tıq­dün­ya­əha­li­si­nin­ək­sə­riy­yə­ti­nin­hər­ il­ is­ti­ra­hət­ üçün­baş­ çək­di­yi­mə­kan­lar­dan­bi­ri­nə­ çev­ri­lib.­Hər­ il­mil­yon­lar­la­tu­rist­An­tal­ya­nın­lüks­otel­lə­rin­də,­bə­yaz­çi­mər­lik­lə­rin­də,­ma­raq­lı­ ta­ri­xi­mə­kan­la­rın­da,­ sö­zün­əsl­mə­na­sın­da,­yor­ğun­luq­la­rı­nı­ata­bi­lir.­Bun­dan­əla­və,­An­tal­ya­ya­gə­lən­hər­bir­tu­rist­ya­xın­lıq­da­yer­lə­şən­Bə­lək,­Kə­mər,­Quş­ada­sı,­la­ra,­Alan­ya,­Fe­ti­yə,­Mar­ma­rıs­­ki­mi­is­ti­ra­hət­mər­kəz­lə­ri­nə­də­baş­çək­mə­yi­unut­mur.­

“şey tan ada sı” və ya Ber mud da is ti ra hətUzun­ il­lər­dən­bə­ri­Ber­mud­ada­la­rı­ eşi­dən­də­ in­san­la­

rın­ağ­lı­na­gə­lən­ilk­şey­­“şey­tan­ada­sı”­fik­ri­dir.­Düz­dür,­bu­ada­da­mü­əm­ma­lı­maq­nit­sa­hə­si­nə­dü­şüb­itən­və­bir­da­ha­qa­yıt­ma­yan­gə­mi­lər­var.­Am­ma­bu­nun­la­ya­na­şı,­rif­lə­rə­ili­şib­əbə­di­Ber­mud­da­qa­lan­lar­da­çox­dur.­Bü­tün­mü­əm­ma­sı­na­bax­ma­ya­raq,­Ber­mud­ada­sı­bu­gün­tu­rist­lə­rin­diq­qə­ti­ni­cəlb­edən­mə­kan­lar­dan­bi­ri­dir.­Fü­sun­kar­gö­zəl­li­yi,­giz­li­li­yi­və­sir­ri­tu­rist­lə­ri­bu­ra­də­fə­lər­lə­qa­yıt­ma­ğa­va­dar­edir.­Ada­ya­ge­diş­isə­tə­bii­gö­zəl­li­yi­qo­ru­maq­məq­sə­di­ilə­cid­di­şə­kil­də­kvo­ta­la­nıb.­Tu­rist­lər­dən­gə­lən­gə­li­rin­60%­ol­ma­sı­na­bax­ma­ya­raq,­bir­il­ər­zin­də­Ber­mu­da­yal­nız­600­min­tu­rist­yol­la­na­bi­lir.­Bu­nun­la­be­lə,­hö­ku­mət­in­san­la­ra­bu­fü­sun­kar­tə­bi­ət­lə­iç­içə­ol­ma­ğa­hər­cür­im­kan­ya­ra­dır.

ne­cə­de­yər­lər,­ siz­ar­tıq­ ­ sə­fər­üs­tün­də­olan­lar­dan­sı­nız­sa­ ­ və­ “çe­mo­dan­əh­va­lı”nız­ar­tıq­baş­la­yıb­sa,­de­mə­li,­si­zi­ra­hat­bir­tə­til­qə­ra­rın­dan­heç­kim­çə­kin­di­rə­bil­məz.­Elə­isə­öl­kə­lər­üz­rə­qi­ya­bi­səya­hə­ti­miz­da­vam­edir...

Nər min NÖQ TƏ

116

117

reklam

118

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

D ün ya da elə otel lər var ki, qə dim ənə nə lə ri, qey ri-adi ta ri xi, məş hur qo naq la rı nın sa yı ilə se çi lir və bu da on la rın rə qa bə tə da-vam lı ol ma sı nı, in san la rın məhz bu otel də

qal ma sı nı şərt lən di rir. Bu ya zı da hə min otel lər dən bir ne çə si haq qın da mə lu mat ve rə cə yik.

No bel çi lə rin mə ka nı«Grand»­ote­li­1874­cü­il­də­nor­ve­çin­pay­tax­tı­Os­lo­nun­

mər­kə­zi­kü­çə­lə­ri­nin­bi­rin­də­açı­lıb.­Otel­ in­di­yə­dək­klas­sik­üs­lu­bu­ qo­ru­yub­sax­la­yıb.­ Bu­ra­da­ məş­hur­ nor­veç­ dra­ma­tur­qu­ Hen­rix­ İb­sen­ ya­şa­dıq­dan­ son­ra,­ otel­ da­ha­ da­məş­hur­la­şıb.­Ötən­yüz­il­ər­zin­də­otel­də­no­bel­lau­re­at­la­rı­qo­naq­olub­lar.­Ənə­nə­yə­gö­rə,­no­bel­mü­ka­fat­çı­la­rı­on­lar­üçün­xü­su­si­ola­raq­ay­rı­lan­“no­bel­sui­te”­nöm­rə­lə­rin­də­qa­lır­lar.­Bu­ota­ğın­ey­va­nın­dan­ lau­re­at­lar­ in­san­la­rı­sa­lam­la­yır­lar.­nöm­rə­6­nə­fər­lik­qo­naq­za­lı­və­1­ya­taq­ota­ğın­dan­iba­rət­dir.­

Otel­də­ümu­mi­lik­də­286­otaq­var.­Bə­zi­otaq­la­ra­məş­hur­şəxs­lə­rin­ad­la­rı­ve­ri­lib.­«Grand»da­bir­ge­cə­qal­maq­150­2500­dol­lar­ara­sı­də­yi­şir.­

Çar li Çap li nin bə yən di yi yer Sin­qa­pur­da­yer­lə­şən­bu­otel­dün­ya­da­zən­gin­ta­ri­xə­ma­

lik­na­dir­meh­man­xa­na­lar­dan­bi­ri­dir.­«Raff­les»­ote­li­1887­ci­il­də­in­şa­edi­lib.­Otel­müa­sir­Sin­qa­pu­run­ba­ni­si­Stem­ford­Raffl­zın­şə­rə­fi­nə­ad­lan­dı­rı­lıb.­Fəa­liy­yə­ti­100­il­dən­ar­tıq­bir­döv­rü­əha­tə­edən­bu­meh­man­xa­na­nın­So­mer­set­Mo­em,­Re­yard­Kip­linq,­Co­zef­Kon­rad,­Çar­li­Çap­lin­ki­mi­məş­hur qo­naq­la­rı­ olub.­ Otel­də­ məş­hur­la­rın­ adı­ ve­ri­lən­ 10­ otaq­var.­1991­ci­il­də­ta­ma­mi­lə­ye­ni­dən­bər­pa­edi­lən­otel­ha­zır­da­Sin­qa­pu­run­me­mar­lıq­abi­də­lə­rin­dən­bi­ri­he­sab­olu­nur.­Otaq­la­rın­in­ter­ye­ri­ən­tiq­əş­ya­lar­la,­rəsm­əsər­lə­ri­və­xal­ça­lar­la­bə­zə­di­lib.­Meh­man­xa­na­da­103­otaq­var.­«Raff­les»də­bu­ra­da­qal­mış­məş­hur­la­rın­port­ret­lə­rin­dən­ iba­rət­mu­zey­də­fəa­liy­yət­gös­tə­rir.­

Həbs xa na-otelMüa­sir­dövr­də­otel­biz­ne­si­ilə­məş­ğul­olan­biz­nes­men­

lər­müş­tə­ri­lə­ri­cəlb­et­mək­üçün­baş­qa­me­tod­la­ra­əl­atır­lar.­Bu­me­tod­lar­dan­ən­qey­ri­adi­si­isə­ağ­la­gəl­mə­yən­mə­kan­lar­da­otel­lər­qur­maq­dır.­Mə­sə­lən,­ki­min­ağ­lı­na­gə­lər­di­ki,­gün­lə­rin­bi­rin­də­Bri­ta­ni­ya­nın­Oks­ford­şə­hə­rin­də­yer­lə­şən­keç­miş­həbs­xa­na­ote­lə­çev­ri­lə­cək.­Am­ma­bu­baş­ tu­tub.­İn­di­«Mal­mai­son­Ox­ford»­ote­lin­də­qo­naq­la­ra­yük­sək­sə­viy­yə­li­ xid­mət­ gös­tə­ri­lir.­ Bu­ra­da­müx­tə­lif­ ka­te­qo­ri­ya­lı­ 94­nöm­rə­var.­Otel­də­bir­ge­cə­nin­qiy­mə­ti­233­dol­lar­dır.­

Əv vəl el mə xid mət edir di…ABŞ­da­is­ti­fa­də­yə­ve­ri­lən­su­al­tı­otel­isə­çox­la­rı­nın­ma­

ra­ğı­na­sə­bəb­ola­bi­lər.­Flo­ri­da­da­6­metr­də­rin­lik­də­yer­lə­şən­keç­miş­el­mi­la­bo­ra­to­ri­ya­ar­tıq­qo­naq­la­rın­is­ti­fa­də­sin­də­dir.­Bu­ra­da­bir­otaq­iki­nə­fər­üçün­nə­zər­də­tu­tu­lub.­Qo­naq­lar­su­yun­al­tın­da­duş­qə­bul­edə,­ye­mək­bi­şi­rə­bi­lər­lər.­Ən­ma­raq­lı­sı­isə­pən­cə­rə­dən­ba­lıq­la­rı­mü­şa­hi­də­et­mək­dir.­“Ju­les­Un­der­sea­lod­ge”­ote­lin­də­bir­ge­cə­400­dol­lar­dır.­

40 dol lar lıq bo ru otelƏn­qə­ri­bə­ide­ya­isə­avst­ri­ya­lı­biz­nes­men­lə­rə­məx­sus­

dur.­Bu­öl­kə­də­dia­met­ri­bö­yük­ka­na­li­za­si­ya­bo­ru­la­rın­dan­otel­otaq­la­rı­dü­zəl­di­lib.­«Das­Park­Ho­tel»­açıq­ha­va­da­yer­lə­şir.­Bo­ru­la­rın­ için­də­ iki­nə­fər­lik­dö­şək,­ge­cə­ lap­ma­sı­və­te­le­vi­zor­var.­Otaq­la­rın­dia­met­ri­2­metr,­uzun­lu­ğu­isə­2,5­metr­dir.­Bu­ra­da­bir­ge­cə­qal­maq­40­dol­la­ra­ba­şa­gə­lir.­

Buz ki mi…İs­veç­də­is­ti­fa­də­yə­ve­ri­lən­«The­İce­Ho­tel»­isə­adın­dan­

da­bəl­li­ol­du­ğu­ki­mi,­buz­dan­dü­zəl­di­lib.­Otel­də­59­nöm­rə­var.­Bu­ra­da­ki­no­te­atr,­sau­na,­bə­dii­qa­le­re­ya­və­bar­yer­lə­şir.­Otaq­lar­da­buz­çar­pa­yı­lar­dü­zəl­di­lib.­İki­nə­fər­lik­nöm­rə­nin­qiy­mə­ti­200­dol­lar­dır.­

ЩOТЕЛ, МОТЕЛ, YОХСАМЕhМАНХАНА?

119

Keç mi şə sə ya hətİta­li­ya­da­ isə­qə­dim­ in­san­la­rın­ ya­şa­dı­ğı­ma­ğa­ra­ote­lə­

çev­ri­lib.­ Dör­dul­duz­lu­ «San­tAn­ge­lo­ lu­xury­ Re­sort»­ otel­ma­ğa­ra­Sa­ter­ şə­hə­ri­nin­ fəx­ri­dir.­Alim­lər­ bu­ma­ğa­ra­da­9­min­ əv­vəl­ in­san­la­rın­ ya­şa­dı­ğı­nı­ mü­əy­yən­ edib­lər.­ Meh­man­xa­na­da­ iki­ res­to­ran,­ bar,­ bə­dii­ qa­le­re­ya,­ma­ğa­za­lar­var.­Üç­ge­cə­nin­qiy­mə­ti­560­dol­lar­dır.­Bu­qiy­mə­tə­sə­hər­ye­mə­yi,­gə­zin­ti­və­av­to­mo­bil­ica­rə­si­də­da­xil­dir.­

«Yurt Ho tel»İs­pa­ni­ya­nın­Ən­də­lus­şə­hə­rin­də­isə­ala­çıq­lar­dan­iba­rət­

«Yurt­Ho­tel»­var.­Ala­çıq­lar­tə­bi­ət­qoy­nun­da­yer­lə­şir;­odur­ki,­ qo­naq­lar­ hər­ sə­hər­ quş­la­rın­ cəh­cə­hi­nə­ ayı­lır­ və­ tə­miz­ha­va­ilə­nə­fəs­alır­lar.­İki­yer­lik­ala­çıq­lar­da­ge­cə­lə­mək­adam­ba­şı­na­120­dol­la­ra­ba­şa­gə­lir.­Bu­qiy­mə­tə­sə­hər­ye­mə­yi­də­da­xil­dir.­

İorda­ni­ya­da­ isə­ səh­ra­da­ bə­də­vi­ çad­ra­la­rın­dan­ iba­rət meh­man­xa­na­is­ti­fa­də­yə­ve­ri­lib.­«Be­du­in­Camp»­ad­la­nan­bu­dü­şər­gə­də­ya­şa­ma­ğın­bir­ge­cə­si­80­dol­la­ra­ba­şa­gə­lir.­

120

Mo nas tır ne cə otel oldu?Pe­ru­da­isə­keç­miş­mo­nas­tır­in­di­otel­ki­mi­is­ti­fa­də­olu­

nur.­«Ho­tel­Mo­nas­te­rio»­XVI­əsr­də­də­niz­sə­viy­yə­sin­dən­3­min­metr­hün­dür­lük­də­in­şa­edil­miş­kil­sə­bi­na­sın­da­yer­lə­şir.­Otel­də­50­otaq­var.­Qo­naq­la­rın­ha­va­sız­lıq­dan­əziy­yət­çək­mə­mə­si­üçün­otaq­la­ra­ha­va­vu­ru­lur.­Bu­ra­da­leo­nar­do­di­Kap­rio,­Ceyn­Fon­da­ki­mi­bir­çox­məş­hur­lar­ya­şa­yıb­lar.­Bir­ge­cə­nin­qiy­mə­ti­300­dol­lar­dan­baş­la­yır.­

Fran sız la rın tək li fiFran­sa­da­ isə­ qo­naq­la­ra­ ağac­lar­da­ ge­cə­lə­mək­ tək­lif­

olu­nur.­«Ca­ba­nes­du­Bo­is­landry»­ote­li­nin­otaq­la­rı­ağac­lar­da­kı­tax­ta­ka­bi­nə­lər­dən­iba­rət­dir.­Otaq­lar­da­nə­işıq,­nə­də­su­var.­Am­ma­iki­nə­fər­lik­otaq,­sə­hər­ye­mə­yi­də­da­xil­ol­maq­la,­115­av­ro­ya­tək­lif­edi­lir.

EL DAR

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

121

122

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

Şə­kil­də­ki­təs­vir­­cid­di­gör­kəm­lə­neyt­ral­ifa­də­ara­sın­da­ol­ma­lı­dır.­Ağız­bağ­lı,­göz­lər­ isə­açıq­ol­ma­lı­dır.­Bu­qa­nu­na­əsas­la­na­raq,­şə­kil­çə­ki­lən­za­man­gü­lüm­sə­yən­11­həf­tə­lik­kör­pə­nin­ ana­sın­dan­ ye­ni­do­ğul­mu­şu­ cid­di­ gör­kə­mə­ sal­maq­tə­ləb­olu­nub.

Es to ni ya da­not­la­rı­su­rət­çı­xa­ran­apa­rat­va­si­tə­si­lə­ço­xalt­maq­qa­da­ğan­dır.­Bö­yük­or­kestr­və­xor­kol­lek­tiv­lə­ri­bir­nüs­xə­par­ti­tu­ra­alıb­üzü­nü­çı­xar­maq­la­ço­xalt­maq­əvə­zi­nə,­ar­tıq­məb­ləğ­də­pul­ xərc­lə­yə­rək,­hər­ kə­sə­ay­rı­ca­not­al­maq­məc­bu­riy­yə­tin­də­dir­lər.­

Ta ci kis tan Pre zi den ti Ema mə li Rəh mon­ döv­lət­ iş­çi­lə­ri­nə­qı­zıl­diş­gəz­dir­mə­yi­qa­da­ğan­edib.­O,­bu­qə­ra­ra­az­mə­va­cib­al­dı­ğı­na­gö­rə­şi­ka­yət­lə­nən­bir­mü­əl­lim­lə­gö­rüş­dən­son­ra­gə­lib.­Ta­ci­kis­tan­baş­çı­sı­bil­di­rib­ki,­az­ma­aş­alan­bi­ri­ne­cə­ola­bi­lər­ki,­qı­zıl­diş­qoy­dur­su­n?­

Bö yük Bri ta ni ya da­bank­xid­mət­lə­ri­ni­rek­lam­edər­kən­do­nuz­təs­vir­li­pul­da­xıl­la­rın­dan­is­ti­fa­də­qa­da­ğan­dır.­Bu­qa­

da­ğa­ Bri­ta­ni­ya­da­ ya­şa­yan­ inanc­lı­mü­səl­man­la­rı­təh­qir­et­mə­mək­üçün­tət­biq­edi­lir.

Öz bə kis tan hö ku mə ti­ öz­ və­tən­daş­la­rı­na­ xəz­li­ ge­yim­lər­dən­ is­ti­fa­də­et­mə­yi­qa­da­ğan­edib.­Bu­ha­lı­hey­va­la­rı­ qo­ru­yan­ bir­ ad­dım­ ki­mi­al­qış­la­maq­ ­ ol­mur.­ Çün­ki­ qa­nu­nun­qə­bu­lun­da­məq­səd­ ta­mam­ baş­qa­dır.­Sən­de­mə,­xəz­li­ge­yim­lər­in­san­la­rı­da­ha­sek­su­al­gös­tə­rir.­­

Yə hu di uşaq la rı­yal­nız­əl,­qu­laq­və­göz­dən­məh­rum­ol­muş­oyun­caq­lar­la­oy­na­ya­bi­lər­lər.­Çün­ki­iuda­izm­də­in­sa­nı­və­hey­van­la­rı­təs­vir­et­mək­

qa­da­ğan­dır.­An­caq­hə­lə­ki­bu­qə­ra­rın­han­sı­sə­viy­yə­də­qə­bul­ olun­ma­sı­mə­sə­lə­si­mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­yib.­Oyun­caq­lar­ ­ əl­siz,­ qu­laq­sız­ və­göz­süz­ is­teh­sal­ edil­mə­li­dir,­ yox­sa­bu­his­sə­lə­ri­qo­par­ma­ğı­uşaq­la­ra­hə­va­lə­et­mək­la­zım­dı­r?­Bax,­bu­mə­sə­lə­hə­lə­də­mü­za­ki­rə­möv­zu­su­dur.

Q a da ğa de dik də, ilk ola raq ağ lı mı za Adəm ba ba mız la Həv va nə nə miz gə lir. Cən nət-dən qo vul maq la bə şər ta ri xi nin ilk qa da-ğa sı nı po zan cüt lük... “Qa da ğan” kəl mə-

si ol ma say dı, yə qin ki, “ira də” an la yı şı da ol maz dı. Adəm lə Həv va nın döv rün dən baş la ya raq, in san əh də sa diq qa lıb-qal ma ma sı, şərt lə rə uyub-uy ma ma sı ilə sı na nır. on lar qa da ğan olun muş ağa ca ya xın laş maq-la itir mə yi, peş man çı lı ğı ya şa yıb, töv bə et mə yi öy rən-di lər...

İlk­ qa­da­ğa­dan,­ ilk­ sı­naq­dan­mi­nil­lik­lər­ ke­çib.­Müa­sir,­in­ki­şaf­et­miş­bir­cə­miy­yət­də­ya­şa­yan­biz­lər­bu­gün­bə­zən­qa­da­ğa­la­rı­ lü­zum­suz­he­sab­edib,­bu­qa­nun­la­rı­azad­lı­ğı­mı­za­vu­rul­muş­bir­bu­xov­ki­mi­gö­rü­rük.­An­caq­bir­mə­sə­lə­də­ var­ ­­ qa­da­ğa­lar­ hər­ za­man­azad­lı­ğı­mı­zı­məh­dud­laş­dı­ran­ ən­gəl­ de­yil;­ bə­zən­ on­la­rın­ ol­ma­sı­ ol­ma­ma­sın­dan­da­ha­çox­əhə­miy­yət­ kəsb­edir.­Gə­lin,­bir­an­lıq­dü­şü­nək­ki,­ hə­ya­tı­mı­zın­ heç­ bir­ anın­da­qa­da­ğa­lar­yox­dur.­Məh­kə­mə­lər,­qa­nun­ve­ri­ci­or­qan­lar­heç­bir­qa­da­ğa­ qoy­mur­lar,­ qa­nun­la­ nə­lə­ri­sə­məh­dud­laş­dır­mır­lar.­ O­ za­man­xa­os,­qar­ma­qa­rı­şıq­lıq­heç­bir­ qa­nun­la­ tən­zim­lən­mə­yən­cə­miy­yə­tin­məh­vi­nə­sə­bəb­olar.­Bir­ söz­lə,­ bə­zi­ qa­da­ğa­lar­ gə­rək­li­ol­du­ğu­hal­da,­bə­zi­lə­ri­heç­bir­ əhə­miy­yə­tə­ ma­lik­ ol­ma­yan­mə­na­sız­qa­da­ğa­lar­dır.­Qa­da­ğa­lar­o­za­man­ef­fekt­li­olur­ki,­cə­miy­yət­ hə­min­ qa­da­ğa­ya­ ria­yət­et­mək­də­ kö­nül­lü­ ol­sun,­ bu­nun­üçün­ za­man­ və­ şə­ra­it­ ye­tiş­sin.­Bə­zən­ bi­zə­ mə­na­sız­ gö­rü­nən­hər­han­sı­bir­qa­da­ğa­əsl­qiy­mə­ti­ni­za­man­la­alır;­ya­özü­nü­doğ­rul­dur,­ya­da­doğ­ru­dan­da­bu­ya­zı­da­qeyd­olu­nan­bir­çox­qa­da­ğa­lar­ki­mi­lü­zum­suz­olur.

Bö yük Bri ta ni ya da­pas­port­şək­li­çə­ki­lər­kən­kör­pə­lə­rin­gü­lüm­sə­mə­si­ni­qa­da­ğan­edən­qa­nun­qüv­və­yə­mi­nib.­

WWW.OLm.AZ!!!

Çin də ki­bir­hər­bi­mək­tə­bin­qa­pı­la­rı­bun­dan­son­ra­xo­rul­da­yan­in­san­la­rın­üzü­nə­qa­pa­lı­ola­caq.­Bu­na­sə­bəb­ki­mi­dai­mi­xo­rul­tu­nun­di­gər­kur­san­tal­rın­da­nor­mal­hə­yat­fəa­liy­yə­ti­nə­və­hər­bi­ha­zır­lı­ğı­na­ma­ne­ola­bi­lə­cə­yi­gös­tə­ri­lib.­

Əgər­ siz­ Tai land da­ ki­no­ya­ get­sə­niz,­ film­ baş­la­ma­mış­dan­ön­cə­kral­him­ni­nə­qu­laq­as­maq­məc­bu­riy­yə­tin­də­qa­la­caq­sı­nız.­Hər­bir­film­baş­lan­maz­dan­əv­vəl­himn­səs­lən­di­ri­lir.­Hət­ta­himn­oxu­nan­za­man­da­nış­maq­be­lə­qa­da­ğan­dır.­Da­nış­sa­nız­və­ya­əy­ləş­sə­niz,­si­zi­mü­va­fiq­cə­ri­mə­göz­lə­yir.­Ona­gö­rə­də­ki­no­ya­ge­dən­şəxs­lər­aya­qüs­tə­və­din­məz­şə­kil­də­2­də­qi­qə­lik­him­nə­qu­laq­asır­lar.

Ala ba ma şta tı nın• Mo bil şə hə rin də­qa­dın­la­rın­ hün­dür­da­ban­lı­ ayaq­qa­bı­ ge­yin­mə­lə­ri­qa­da­ğan­dır.­Ma lay zi ya nın Ke lan tan şta tın da• ­ qa­dın­lar­şal­var,­mi­ni­ətək,­cins­ge­yi­nə­bil­məz­lər.­Əks­hal­da­138­dol­lar­lıq­cə­ri­mə­on­la­rı­göz­lə­yir.­­Sva zi lend kral lı ğın da• ­da­qa­dın­la­rın­­şal­var­ge­yin­mək­ hü­qu­qu­ yox­dur.­ Qa­nu­nu­ po­zan­la­ra­qar­şı­cə­za­da­çox­ağır­dır.­Be­lə­ki,­mil­li­or­du­nun­ əs­gər­lə­ri­ elə­ kü­çə­nin­ or­ta­sın­da­ca­­hə­min­qa­dı­nın­əy­nin­dən­şal­va­rı­nı­çı­xar­maq­və­par­ça­pa­ça­et­mək­hü­qu­qu­na­ma­lik­dir­lər.­Mek si ka nın Qva da la xa re• əya lə tin də­döv­lət­ işin­də­ça­lı­şan­qa­dın­la­rın­açıq­sa­çıq­pal­tar­lar­ge­yin­mə­si­qa­da­ğan­dır.­Ken tuk ki də• ­ qa­dın­la­rın­ çi­mər­lik­ ge­yi­mi­ ilə­yol­da­get­mə­si­qa­da­ğan­dır.­Ka li for ni ya da• ­ isə­ qa­dın­lar­ ev­ pal­ta­rın­da­ma­şın­sü­rə­bil­məz­lər.­Ya po ni ya da• ­ isə­qa­dın­la­rın­plat­for­ma­ayaq­qa­bı­lar­da­və­qə­dim­sən­dəl­olan­qe­ta­da­ma­şın­ sür­mə­si­ qa­da­ğan­dır.­ Qa­nu­nu­ poz­maq­7000­ienlə­(təx­mi­nən,­77­dol­lar)­cə­ri­mə­lə­nir.­

Mek si ka da• ­ki­min­sə­bığ­la­rı­nı­la­ğa­qo­yub­gül­mək­qa­da­ğan­dır.­Hər­han­sı­bir­şək­lə­bığ­çək­sə­niz,­si­zi­bö­yük­cə­ri­mə­göz­lə­yir.Da ni mar ka da• ­ yol­da­ ge­də­ge­də­ don­dur­ma­ye­mək­qa­da­ğan­dır.­Qa­dın­lar­don­dur­ma­ilə­ki­şi­lə­rin­diq­qə­ti­ni­cəlb­edib­on­la­rı­iş­dən­ya­yın­da­bi­lər­lər.“Bank Stre et” də• ­ (Ot­ta­va­ şə­hə­ri)­ isə­ ba­zar­gün­lə­ri­don­dur­ma­ye­mək­qa­da­ğan­dır.İn gil tə rə də• ­qa­dın­la­rın­ic­ti­mai­nəq­liy­yat­da­şo­ko­lad­ye­mə­si­qa­da­ğan­dır.Da ni mar ka da• ­də­mir­yo­lun­da­öpüş­mək­qa­da­ğan­dır.Ame ri ka nın Litt le Rok qə sə bə sin də• ­ pros­pekt­də­öpü­şən­lər­həbs­lə­cə­za­lan­dı­rı­lır.İs veç rə də• ­ba­zar­gü­nü­pal­tar­as­maq­ol­maz.Sin qa pur• ­met­ro­sun­da­saq­qız­çey­nə­yən­lər­tu­tu­lur.Ka na da nın os ha va şta tın da• ­ağa­ca­dır­maş­maq­qa­da­ğan­dır.­şot lan di ya da• ­ qa­pı­nı­zı­ dö­yüb­ tua­le­ti­niz­dən­is­ti­fa­də­ et­mək­ is­tə­yən­ bi­ri­ni­ içə­ri­ bu­rax­maq­məc­bu­riy­yə­tin­də­si­niz.­Ar kan zas şta tın da• ­ərin­ar­va­dı­nı­ay­da­bir­də­fə­döy­mə­si­nor­mal,­bir­də­fə­dən­ar­tıq­döy­mə­si­qa­da­ğan­dır.­Mon ta na şta tın da• ­qa­dı­nın­əri­nə­aid­bir­mək­tu­bu­aç­ma­sı­ağır­ci­na­yət­dir.İn dia na şta tın da• ­te­at­ra­get­məz­dən­əv­vəl,­ən­azı,­4­sa­at­sa­rım­saq­ye­mək­ol­maz.

Vik to ri ya əya lə tin də Bray ton Be ach• ­ci­mər­li­yin­də­ yal­nız­ bo­ğaz­dan­aya­ğa­ ki­mi­ bağ­lı­ çi­mər­lik­pal­ta­rın­da­çim­mə­yə­ica­zə­ve­ri­lir.Çin də• ­1­uşaq­dan­ar­tıq­öv­la­dı­olan­cə­ri­mə­edi­lir.­Fran sa da• ­ po­li­sin­ və­ po­lis­ ma­şı­nı­nın­ şək­li­ni­çə­kən­cə­ri­mə­lə­nir.Da ni mar ka da• ­ həbs­xa­na­dan­ qaç­ma­ hü­qu­qu­var.­Həbs­xa­na­dan­qaç­mış­lar­tu­tul­duq­da­on­la­ra­heç­bir­cə­za­ve­ril­mir.İta li ya da• ­ki­şi­yub­ka­ilə­kü­çə­yə­çıx­dıq­da­həbs­edi­lir.Ari zo na da• ­bir­kak­tus­kəs­mə­nin­cə­za­sı­25­ilə­qə­dər­həbs­dir.on ta rio da• ­ xo­ruz­la­rın­ şə­hər­ sər­həd­lə­ri­ da­xi­lin­də­ban­la­ma­sı­qa­da­ğan­dır.Ko lo ra do da• ­ iç­ki­ sa­tan­yer­lə­rin­ər­zaq,­ər­zaq­sa­tan­ yer­lə­rin­ də­ iç­ki­ sat­ma­sı­ qa­da­ğan­dır.

Qa­dın­la­ra­ol­maz...

Bun­lar­da­qa­da­ğan­dır

123

124

DEYİLƏNƏ GÖRƏ...

Yaponiyalı­ alimlər­ kök­ hüceyrələrindən­ istifadə­edərək­ ağızda­ diş­ “yaradıblar”.­ Alimlər­ ilk­ olaraq­siçan­üzərində­təcrübə­aparıblar.­Keçirilən­təcrübə­nəticəsində­ siçanın­ çənə­ sümüyünə­ yerləşdirilən­hüceyrədən­yaranan­diş­normal­dişdən­heç­nə­ ilə­fərqlənməyib.­ “Proceedings­ of­ the­ national­ Aca­demy­ of­ Sciences”­ jurnalında­ verilən­ məlumata­görə,­ təcrübə­ siçanlarda­ dəfələrlə­ təkrarlanıb­ və­bunun­insanlarda­da­uğurla­tətbiq­oluna­biləcəyinə­qərar­ verilib.­ Alimlər­ hesab­ edir­ ki,­ bu­ təcrübədə­uğur­qazanılarsa,­artıq­protez­dişlərə­ehtiyac­olma­yacaq.

Kompüterin­ən­az­dəyişdirilən­hissələri­­­klaviatu­ra­və­“siçan”ı­tez­tez­təmizləsək­də,­onlar­bakteriya­yuvası­“status”undan­xilas­ola­bilmir.­İnsan­sağlam­lığına­təhlükəli­olan­bakteriyalardan­yaxa­qurtarmaq­üçün­ABŞ­ın­səhiyyə­müəssisəsi­­­“Sil­Şelt”­firması­antimikrob­xüsusiyyətlərə­malik­klaviatura­və­lazerli­“siçan”­ texnologiyası­ hazırlayıb.­ Simsiz­ klaviatu­ra­və­“siçan”­dəsti,­hətta­su­belə­keçirmir.­Bu­dəst­kirlənəndə­birbaşa­qabyuyan­maşında­yuyula­bilər.

Yeni­ ixtiranın­başqa­bir­üstünlüyü­–­digər­klavi­atura­ və­ “siçan”larla­müqayisədə,­ 10­ faiz­ enerjiyə­daha­çox­qənaət­etməsindədir.­Qiymətinin­isə­cəmi­39­ ABŞ­ dollar­ dəyərində­ olması­müştərilərin­ həm­cibinə,­həm­də­sağlamlığına­uyğundur.

Dünyanın­ən­bahalı­­­38­milyon­dollarlıq­hicabı­nın­tikilməsində­platin­saplar,­hörümçək­toru,­almaz­və­yaqutlardan­istifadə­olunub.­

Sinqapurda­ indiyədək­ misli­ görünməyən­ hi­cab­ hazırlanıb.­ Hicab­ Vyetnamın­ şimalındakı­cəngəlliklərdə­ yaşayan­ “vyamon”­ adlı­ iri,­ qara­hörümçəklərin­ torundan­çəkilmiş­ liflərdən­toxunub.­Belə­lifin­100­qramının­qiyməti­24­milyon­dollardır.­­­­

liflərlə­ yanaşı,­ toxunuşda­ platindən­ hazırlanan­və­yoğunluğu­1­mikron­olan­saplardan,­2­mikronluq­yaqut­ və­almaz­dənələrdən,­ habelə­ İndoneziyanın­şimal­sahillərində­yaşayan­“sayolm”­adlı­qağayıların­tüklərindən­istifadə­edilib.­“Sayolm”­qağayılarının­tü­künün­1­kiloqramı­10­il­ərzində­əldə­olunur­və­çox­bahadır.­

Açıq­çəhrayı­rəngdəki­hicabın­ilkin­variantı­artıq­hazırdır.­18­nəfərin­4­aya­toxuduğu­“sınaq­hicab”ın­özü­ 16­ milyon­ dollara­ başa­ gəlib.­ Bundan­ sonra­həmin­hicab­nadir­və­çox­bahalı­çəhrayı­almaz,­bril­yant­və­yaqutlarla­bəzədiləcək.­Özü­də­sadalanan­qiymətli­daşların­ən­böyüyü­3­mikron­ölçüsündədir­və­əllə­cilalanacaq.

Dünya­alimləri­soyanın­insan­orqanizminə­təsirini­araşdırıblar­və­təəssüf­ki,­nəticələr­heç­də­yaxşı­de­yil.

Bu­ istiqamətdə­ aparılan­ təcrübələr­ dağsiçan­ları­ üzərində­ həyata­ keçirilib.­ Tədqiqatlar­ zamanı­siçanlara­müntəzəm­olaraq­soyatərkibli­qidalar­ve­rilib.­nəticədə,­tədqiqatda­iştirak­edən­dağsiçanları­digərlərindən­tez­qocalmağa­başlayıb.

Analizlər­ göstərib­ ki,­ tərkibində­ soya­ olan­yeməklərlə­ qidalanan­ heyvanların­ orqanizmində­hormonal­ dəyişikliklər­ baş­ verib.­ nəticədə,­ həmin­heyvanlar­ nəsilartırma­ qabiliyyətini­ itirib.­ Elə­ buna­görə­də­həkimlər­tərkibində­soya­proteini­olan­qida­lardan­uzaq­durmağı­ və­ onun­əvəzində,­ qıcqırmış­soyatərkibli­ yeməklərə­ üstünlük­ verməyi­ məsləhət­görürlər.

Qeyd­edək­ki,­hazırda­dünya­istehlakçıları­soyanı­qida­sənayesində­daha­çox­ istifadə­edir.­Soya­ve­getarianların­yeməkləri­ilə­yanaşı,­uşaq­sıyıqlarının,­içki­və­şokolad­batonlarının­tərkibində­də­var.

1001 ХЫРДАВАТ

İnsanı qocaldan qidanın adı açıqlandı

Hörümçək torundan hicab

Mikrobsuz klaviatura dövrü başlayır?!

İstənilən yaşda diş çıxarmaq olur

125

Nərmin NÖQTƏ

126

VENİ! VİDİ! VİÇİ!

H ə sə nov Mir na ib Hə sən oğ lu 1962-ci il də Gən cə şə hə rin də ana dan olub. Hə lə ba la-ca olar kən, da yı sı nın ona ba ğış la dı ğı fo-toa pa rat la şə kil lər çək mək dən zövq alar dı.

or ta mək təb il lə rin də, dərs lə rin dən ge ri düş mə sin de-yə, va li deyn lə ri onun fo to iş lə ri nə “li mit” qo yur du lar. Bu na bax ma ya raq, ba la ca Mir nai bin gə lə cək də pe şə-kar fo toq raf ki mi ye tiş mə si nə ma ne ola bil mir lər.M.Hə­sə­noğ­lu­1982­ci­il­dən­pe­şə­kar­fo­toq­raf­ki­mi­ça­lış­

ma­ğa­baş­la­yıb.­1984­1989­cu­il­lər­də­Azər­bay­can­Döv­lət­İn­cə­sə­nət­İns­ti­tu­tun­da­təh­sil­alıb­və­elə­o­vaxt­dan­da­çək­di­yi­fo­to­lar­mət­bu­at­da­cap­olu­nub.­1995­ci­il­də­­Fran­sa­nın­nant­şə­hə­rin­də­ke­çi­ri­lən­fo­to­sər­gi­də­iş­ti­ra­kı­­onun­ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da­əvəz­siz­rol­oy­na­yıb.­O,­ne­çə­ne­çə­mü­sa­bi­qə­nin­qa­li­bi­olub,­“İlin­Fo­toq­ra­fı”­(2000­ci­il)­ki­mi­fəx­ri­ada­la­yiq­gö­rü­lüb,­fər­di­sər­gi­lə­ri­ke­çi­ri­lib.­Mir­nai­bin­ ya­ra­dı­cı­lıq­ mə­ka­nı­na­ Azər­bay­can­dan­ baş­

qa,­Fran­sa,­Al­ma­ni­ya,­Mon­qo­lus­tan,­Qa­za­xıs­tan,­Öz­bə­kis­tan,­Yu­na­nıs­tan,­İs­veç­rə,­Gür­cüs­tan,­İn­gil­tə­rə,­Avst­ri­ya­da­ da­xil­dir.­ O,­ müx­tə­lif­ möv­zu­lar­da­ şə­kil­lər­ çə­kib,­ ta­ri­xi­pro­ses­lə­ri,­xü­su­si­lə­də­Qa­ra­bağ­mü­ha­ri­bə­sin­dən­müx­tə­lif­mə­qam­la­rı­len­tə­kö­çü­rüb.­Mir­na­ib­Hə­sə­noğ­lu­bu­ilin­fev­ra­lın­5­də­Azər­bay­can­Fo­

toq­raf­lar­Bir­li­yi­nin­(AFB)­səd­ri­se­çi­lib.AFB­ səd­ri­nin­ de­dik­lə­rin­dən:­ ”Azər­bay­can­da­ az­çox­

möv­cud­ol­muş­ ­ fo­toq­ra­fi­ya­mək­tə­bi­nin­ənə­nə­lə­ri­ qo­run­ma­lı­dır.­ İn­di­ ya­xın­ keç­miş­də­ ya­şayb­ça­lış­mış­ fo­toq­raf­la­rı­mız­ba­rə­də­ən­adi­an­ket­mə­lu­mat­la­rın­dan­sa­va­yı­baş­qa­bir­bil­gi­al­maq­müm­kün­de­yil.­Mil­li­ fo­to­ işin­də­öz­sö­zü­nü­de­miş­Mir­ca­vad­­Axund­za­də,­Fa­iq­Rə­cəb­li,­­Ka­mal­Ba­ba­yev,­Fa­iq­zə­ki­yev,­Hü­seyn­Hü­seyn­za­də­ki­mi­sə­nət­kar­la­rın­ad­la­rı­nı­­gənc­lə­rə­ta­nıt­ma­lı­yıq.­Fo­toq­ra­fi­ya­ öl­kə­ mə­də­niy­yə­ti­nin­ tər­kib­ his­sə­si­dir.­ Elə­

bu­na­gö­rə­də­fo­to­sə­nə­ti­nin­in­ki­şa­fı­­hər­bi­ri­mi­zin,­xü­su­sən­də­döv­lə­tin­və­­hö­ku­mə­tin­­diq­qət­­ver­di­yi­­mü­hüm­təb­li­ğat­sa­hə­lə­rin­dən­­bi­ri­ol­ma­lı­dır”.Ha­zır­da­Azər­bay­ca­nın­fo­to­ta­ri­xi­ilə­bağ­lı­la­yi­hə­üzə­rin­

də­iş­lə­yir.­Ya­şı­70­i­öt­müş­10­dan­ar­tıq­fo­toq­ra­fı­mı­zın­fəa­liy­yə­tin­dən­bəhs­edən­­“Sal­na­mə”­sə­nəd­li­film­lər­stu­di­ya­sın­da­çə­ki­liş­lə­rə­ha­zır­la­şır.­

şir məm məd NƏ ZƏR Lİ

ФОТОНУН НАИБИ

127

128

“DİS Co VERY AZER BAİ JAN” JUR NA LI Fo To MÜ SA Bİ QƏ ELAN EDİR!

Çək­mək­və­çə­kil­mək­is­tə­yən­hər­kə­sin­nəzərinə!­“DİS­CO­VERY­AzER­BAİ­JAn”­jur­na­lı­ob­yek­ti­vi­ni­iş­lə­də­bi­lən­lər­üçün­əla­im­kan­ya­ra­dır.­necə?­Çox­sa­də!

MÜ­SA­Bİ­QƏ­nİn­ADI:­Ve­ni!­Vi­di!­Vi­ci!MÖV­zU:­SƏR­BƏST­­İŞ­Tİ­RAK­EDƏ­Bİ­lƏR:­17­yaş­dan­yu­xa­rı­hər­kəs!MÜD­DƏ­Tİ:­Mü­sa­bi­qə­6­ay­ər­zin­də­apa­rı­lır.­Hər­bir­mü­əl­lif­ay­ər­zin­də­3­dən­ar­tıq­

fo­to­şə­kil­gön­də­rə­bil­məz.­Mü­sa­bi­qə­nin­so­nun­da­qa­lib­lər­tə­yin­olu­na­raq­mü­ka­fat­lan­dı­rı­la­caq­lar.

MÜ­KA­FAT­lAR:­I­yer­­­“Ca­non”­Mark­II­EOS­5D­fo­to­ka­me­ra­sı;­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­II­yer­­­xa­ri­ci­öl­kə­yə­pul­suz­sə­fər;­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­III­yer­­­300­ma­nat­pul­mü­ka­fa­tı.SEn­zU­RA:­mil­li,­di­ni,­ir­qi­ay­rı­seç­ki­lik;­si­ya­si­qə­rəz;­əx­laq­nor­ma­la­rı­nı­

aş­maq­­­YOl­VE­Rİl­MƏz­DİR.­Şə­kil­lər­­elekt­ron­va­ri­ant­da­jur­na­lın­elekt­ron­ün­va­nı­na­təq­dim­edil­mə­li­dir.­Ey­ni­za­

man­da,­mü­sa­bi­qə­yə­gə­lər­kən­cap­va­ri­an­tı­da­gə­ti­ril­mə­li­dir.E-ma il: office@dis co ver ya zer bai jan.az

Da­ha­ət­raf­lı­mə­lu­ma­tı­www.­dis­co­ver­ya­zer­ba­ij­can.az­say­tın­dan­əl­də­et­mək­olar.ÜN VAN: Ba kı şə hə ri, Ya sa mal ra yo nu, şə fa yət Meh di yev, ev - 97. “Dis co-

very Azer bai jan” jur na lı nın re dak si ya sı. Tel:(+994 012) 5308791

ELƏ İSƏ BAş LA DIQ ÇƏK MƏ YƏ!

DİQQƏT! FoToMÜSABİQƏ!

Veni! Vidi! Vici!

VENİ! VİDİ! VİÇİ!