Download - Bub Gb MvRw0LtGK3QC
TRACTATUSD E
MENTE HUMANA,Ejus Facultatibus & Fun<Stionibus,
ITec non
DE EJUSDEM UNIONE CUM CORPORE;
^ Secundum Principia Rcnati Defcartes ,
A» U T O R E
L U D O V I C O de la F O R G E,Medicinx apud Salimirienfcs Dodore.
AMSTEL0DAM7,Apud DanIELEM ELZEVIR.It7M^
clo Idc LXIX.
P R ^ F A T I O,InquaAuthoroftenditconfenfum Dodrina;
S^. A U G U S T 1 N I
Cum iententia
D. DESCARTES
NATURA ANIVando apud animim nteum canfidero inter
;
'veritates qun^ D, Defcartes nos docuit nu/las
^Jf^y qiiil^iis aliquiJe majore animo oppojue-
f. runty quam iisy qu^ in Metaphyficis ejti^ Me-" ditationibus continenturi non VideorJine in-
Jignialiqua temmtate mibipromittcrepoffe^ boc opuSyquod,
in lucem edo majorif^ore exceptum iri , utpote quod ex iis
,
tanquam exfontefuo necejfario fuit. Tantum etiam abefl
ut mibijpealiquablandiary utcontrafirmitercredamy tribit^
quatiwrpe hominum generibtis procul omni dubio nonfacik
placiturum. Non quod illi^ qui libris legendis occupantur
,
non tam debeant accujare ingenii Jtdpr^judiciayquam in
eortm Autborcs , aut in opiniontm noyitatem culpam rejice-
rey quando eos non intelligunt , aut iis non deleclantur, Vt-
rum tamenfacile credam codem modo hicJeJe rcm non haberey
a 1 iy om.iem
P R ^ F A T I O.
i5f omem mihi culpamimputari deberc , fifr^flarenequi'
yerim ut ah omnibmfatis intcUigar , aut adeosconVincendos
rationibus nos Jatisyalidis ujus fucrim. Equidcm noyi co-
rum officium effe, qui libros componunty ut^quantumpoffunt^
lccloribitsfatisfaciant yomncjqucfcrupuIoSy qui iis objlarc
pojjunt ytollanty qH^iproptcretiaminhacpr^cfationetribM
quatuorve ijlis hominum gencribus , utcunque fatisfacere
conaboryquinonnihil, titcenfeOy quodcarpantin hocmeo
• fi^t^^^yinyenire potcrunt.
£f ut aprimis initiumfiKiamyiisncmpey qui nihilaliud
inlibris qu.eruntnifi lingtupuritatem, nonniji iis dele-
^lantur , in quibusperiodorum concinnitatcm , if^ ipcrborum
dckclum inycniunty fateor equidcmme magnopere optajfc
ut ipjorum dejideriofatisfacerem 3 ycrum idctiamadmodum
dijficilefuijfct homini ,qui omnemfcre ^atcmprocul ab aur-
lailf Academia egit 1 pr^etcrquam ctiam quod matcria,
quam traclandam fufceperam, id mihinonpermitteretyiff
rebus cognofcendisy magis intentas quam yerbtSyCum D. Defcartes crcdidcrim Eloquentiam potius ingenii dotem, quam
frticlumJhidiorumcffcj eofque, quiyalidij^imaratiocinandi
facultateprditi lunt ,fuajquecogitationes optime digerunt,
ad eas claras isf intellcclu faciles rcddendas,Jemper etiam idy
quodproponunt ,optimeperfuadere , licet yel lingua maxime
barbara utcrentnr, i^ Rhetoricorum pr^eptis nunquam
imbuti fuijfcnt. GUi/tpropter pr^ecipua mihi curafuit ^ ut
materiam qnam tratlandam Jufccpi crpidentifimc mihirc^
prxfentarcm '^lane enim impoJSibilc mihi yidetur iIIos,qui rem
tm
P R ^ F A T I O.
non tntelligunt y eiwi unquam rite pojfe explicare) euwque
ad modufn omnia dij^onerern^ utpofleriora capita expriori'
bmneceffariofluerent^ iff prima nulla alia pr^Jupponerent,
lis etiam ufu4 fum/oquendi modis,quos credidiisf maxime
efficaces effe injignificando yi^faciflime pojfe intelligii ca-
rtm etiam ipocumJigniflcationem determinando,qux ambi^
^wc efje potuiffent yquemadmodumJunt 'r^oces Mentis ^
Idcx. §}upd ji yero Canejianus aliquis nimis anxim eo of-
fendatur yiSffcn'enonpoJsity mc ultimumilludadjolaico-
gitationum mentisformas reflrinxijje ,quamVis D. Defcar-
tes eo etiam ujus fuerit ad jignificandasjpirituum anima-
liumformas ,quibm alix iflx cogitationum nojkarum for-
rn^ anneBmtur ,eumprecor ut confideret , me in Materia
adco obfcura , isf in qua error maxime can>endius erat , nimis
anxiuminfeligcndisycrbis ynimijque follicitum in ambigui-
tatibu^ , if^ yocum litibus yitandis ejje nonpotuijfe. Hanc
etiam ab iispeto ,qui omnimodam in linguapuritatem fer-
yari yolunty meque excujatum haheantprecoryjiin TraSlatu
Metaphyjico ujusfim yerbis quibujdam iflifcientidi confeo'a-
tiSy Utifuntconceptus yIdenditas, i!f aliaqiudamy quibus
forte dclicatce cjufmodi aures Udipota'unt.
Secundum genus funt yulgaris SchoU Philofophi ; ycrum
eo nomine eos non adeo intelleflos yolo, qui Pbilojophiam Ari-
flotelicam docent ycumprobe noyerim eorumplures ejje y qui
idrcluclantc animoy i5 non nifiutconjuetudinipareant yft-
ciunty quameosy quipoflquamcurfumfuumyUt ajuntyab-
Jbherunt ^ ex collegiisegrejfi optimam deJeipfis opinionem
a 3 cotJ-
P R ^ F A T I O.
concepere quod Jcilkct publke rejponderint y iff qui doflor a
pHeo donati nullum jam amplius Philojophicum librum ai-
Jpicere dignantur ,nihilque de Platonis iy Arijlotelis Jenten-
tiis aliud norunt ,quam quod ex ProfejjorumJuorum dicla-
tisy iff explicationibus memorLe mandarunt. Hijuntmole^
Jfijpmi DiJcipuIorum D. Defcartes adlpafarii ^ ij quamyis
non fnt yalde formidandi ^ diJJicilUmi tamenjunt quiper-
fuadeanturi cum enimJibijusfumant de omnibusjudicandi\
ex iis, qm h magijkisfuis acceperuntyquamVis in eorumfen-
tentias a/rius nonpenetralperint ,putant iis qu^ didicerunt
,
contradici nonpoffeynifirationi vis infcratur : Et quemadmo^
dum nulla qu^JIio ejl, quam nonperfuam dialcclicamfaciunt
problcmaticam-jiff nulla yeritasadeo nota, quamnon dijHn-
tlionibusfuis impugnarepojfunty ita ex Arijiotelis Scholani-
hil tale cogitantes in Pprhonis cajha tranjeunt,qu<e nojkis
omnino adyerjantur. Eos tamen in-viam reducereyi^ rationi
fubjicere nonforet difficile , JiprincipiorumJuorum inutiUta-
tem isf obfcuritatem bonafde agnojcereyellent : inutilitatem
quidem in eOy quod impojfibileJit eorum ope yel minimam dif"
ficultatem Phjjicamjohere jobjcuritatem , cum procul
dubiopro obfcuris habendifint illi termini , quorumfgnifca-tioni nulla in mente rejpondet Idea. Nunc autcm non niji du-
plicisgeneris rerum ideam habcmuSyfigeneratim loqui yelimus,
Ideamfcilicet rei extenfd , quam corpus appellamus , isf rei
cogitantisy quam nominamus niencem,^^^//^ ideo ubi dc qui-
bufdam rebusfermo eft , qud nec ad alterutram referri pof.
Junt, nec proprietates aut accidentia yquj^ injuo conceptu
ideam
P R F A T I O.
ideant alterutfius earum includunty qua/es ilUfunt, qu^for-
fnACorporumfiSftantiales y qualitatesrealesy impreffcyin^
tentionaIes,occuIt,e,fympathiaeylpecifc^yfacuItnsconcoc}rixy
retcntrixy expultrix^iffc. appellantury impoffibileeft aliquam
iis in mente ideampoffercjponderey aut ea qu<e ita dicunt^,
fenfumpojfe haberequimenteconcipipoffitVerumanimusmi-
hi non eft eos hic impugnare;fcio opiniones eaSy qtu aliquando
SchoU tribuuntury nonJmper toti SchoU conlpenire. Imo ali-
quos etiam inter eos ejfe noyiy quiglorianturJeapud Ariftote-
lem ea hodie inyenire y quxhocnoftro demum Jeculo detecla
funt. Omnes igitur Ariftotelisfeclatorespromifcueaggredino-
lofuerum eos tantumyquiiniIUserroribusyerfantur,quos ego
refellere conor^ imoJi quidem idfieripoffet , cum illis ipfs ali-*
quam etiam concordi^ Viam inire ycllem , yerum oporteret
aut illoSy aut me mutari 3 fiegopeterem ut illipartesJuas re-
linquerenty id iniquum ejjeftatimpronunciarent,utpote qui
Je antiquiores effe credunt j quafi quid efiepojjit ipja yeritate
antiquius. Me ergoego faciliorempr^ebo y nam ineorum
caftra me tranfiturumffondeofi opimonem , quam de natu-
ra animx habcnty ifj creditUy intelkclu faciliorem reddere
pojjintyquam ea eft qud apud D. Defcartes int>emtur: yerum
tantijjer mihipermittent in ea fchola morari , in qua ad mi-
nimum id quod dicitur intelligimus y nullus fe idfcire glo-
riatuTy quod comprehendere nejcit.
Tertiigeneris ,qui aliquid in hoc TraBatu quodcarpent
inyenirepoterunty illiJunt, qui omnes opiniones, quas no^as
ejfejudicant yrejiciunt, i^ nihil<verum ejfeputanty nifi
P R ^ F A T I O.
quod exprejjh -vcrbis in Ariflotcle ,Pl^tonc, aiit Epicuro in-
ycnitur j aut niji quodab Antiquitatetraditumreccpimus.
Tlli idfine dubio in me 'valde damnabunt , quodnullumfere
m citcm niji eum,cujus cogitationes^enditarefludcoy
idipK adeo negligentcr , ut ycrear ne aliquando etiam ejns
yerbdtranjcripjerimJine ejti6 mentionefada. Ipjis re^nde-
boprimo, mc^ cui animHsfuit in hoc opei-e idtantum inqui-
rcrey qtwdJolo rationis lumine de natura anim^ dctcgi pojjity
nulla authoritate utidebuijfei, zta quidcm ut^quando D.DeJ-
cartes authoritatem adfcro , id non faciam ad probandum
id qiwd flatuo , fed ut oflendam tantum me fccundum ejus
Principia ratiocinari. Deinde ctiam idfciant yelim ,m,Jia'cdidijfem cum hominibus rationi aujcultantibus ex ratione
aga'eJatis non cjfc^ nullasfere D. Defcartes cogitationes ad-
fene , etiam ex iis qu.€ ipfi maximepcculiares habentur , ad
quarum confirmationem non tot , imoplures tum ex Gr^is
tum exLatinisfcriptorihusauthoritatesproducerepotuijjcmy
quam qus yulgopro receptis inScholaopinionibus de eadcm
re adferuntur. Et ut ejus aliquodfpecimen habeant,paucis
hicyerbis oflendam cogitationes D.DefcartesdeNatura
nim^ San^ Augufliniy Marcilii Ficini,aliorumquequorun'
dam antiquorum Authorum Doctrin^ omnino conjcntaneas
D. Dejcartes Philofophiam fuam ordituradubitationey
pctitqucut omncs opinioneSy in quibusW nmlifna dubitandi
occafiooccurrity rejiciamus,quoprincipium inconcujfum^
indiibitahilercperiatur. BcccMethodus cum ipfa Ariflotelis
Jen-
P R ^ F A T I O.
Jententiaexamujfimcongruit , quemadmodum -videripotefl
primo capite libri tertii Metaphyjicorum , cujus hic efl trtu-
Itis: De Udlitate dubitancli, & de quibus primuni
dubitare oportct. H^cejus Juntyerba. Adillani qua:
quxritur {cientiam ncccfle cft in primis nos pcrcurre-
re de quibus primo dubitandum eft ^ Hxc autem funt,
&quxcunque de iis aliterquidam exiftimarunt, &c
fiquidultrahsEcprsetermiflumfit. Eft autcm operx
prctium alicjuid facultatis habere volentibus , benc
dubitare. Is ergo magni non fecijfct inter illos numerari
,
quiprimamD, Defcartes Meditationem ; tanquam parum
neceffariam culparunt ; cum faltem ^uc necejfarium jitfe'
mel ex animo de omnibus duhitare, quando omniumjcien-
tiarum fundamenta quccruntur , ut in pojlerum h dubita-
tione liberemur , ac in initio uniufcujujqueJcienfu continuo
eajn repetere,Jecundum Arijlotelispr^Jcriptum.
Hanc ego Methodum confirmarepoffem ex eo S, Augufli-
ni loco,
qui in quantis objeftionibus adfertur , ac inJecun-
do libro de libero Arbitrio habetur y in quoadEtwdiimJic
dicit, Quare prius abs te quxro (ut de manifeftiflimis
capiamus cxordium) utrum tu ipfc fis ? an tu fortafle
metuis ne hac in interrogatione fallaris ? cum utiquc
finoncfles, falU omnmo non pofles ? Hincenimap-
paret S. AuguJHnum agnolpijjenos yereripojje ne in omnibus
rebusfallamur , excepta propiioc exiflenfu noflne cognitio'
neydequaneminem dubitarepojfecredidit. Nam utadmo-
dum bene dicit tertio Capite Libri decimi de Trinitate, §)ujd
b mcn-
P R ^ F A T I O.
mcntis humam ei tam notum ejl quamfe yiycf-e ? Non po-
teflautem mens ejfe isf non yiyere; iff fcuttotaeflcujus
partes funt infeparabiks y aut y ut reClius dicamy qwcnul--
Lishabetpartes y ficquandoyirvit ^ totayiyit; noWau-tem yilpcre fe, quia cum fit rescogitans y fine confientia
agerenequit. Siadhujus locitextumaliquidaddidi y unde
clarior eipade?'et , jpero eos,
quos porro adduSlurusfim lo-
cosy oflenfiros m nihil hicdixijfe quodS. Auguflini menti
aduerjetur, ut exeo yidereeft quod paulopofl adjungit
;
Cum fe noffe mens , id eft res cogitans , quxric , men-temfeefle, id eft rem cogitantem^ jam novit. Ferum
intempeftiyum adhuc eft hac de re loqui, quare ad Euodium
revertamur , cui , fermonemfuum perjequens, fic dicit
S. Auguftinus: Ergoquoniam manifellumeft eflete,
ncc tibialiter manifeftumeflet nifi vivercs, idquo-
que manifeftum eft tevivcre, Intelligisiftaduoc/rc
veriflima ? Et Euodio confentiente concludit S. Augufti-^
nus y Ergo tertium hoc manifeftum eft , hoc eft te vi-
vcrc. Non minus autem manifeftum eft hanc S. AuguJHni
ratiocinationem defendi non pojfcy nifi dicamus eam^ d$
qua hic loquitur ^nonejfe yitam corporis , qu^ tn nutritio-
ne confifHt ,quia alibifcripfit eo modo nospojfe yh>erey li-
cetidnonpercipiamus i yerum mentisyitay qu<c incogita-
tionibus ejusfita eft j non enim alias dicere potitijfct , ma-
nifeftum tibi non cflcf, te efle, nifiviveres^ Neque
Euodium intenogarey nonnc intclhgisduoiftacfle vc-
riftima \ nifi exiftimaret eum Mcnte douatum, id eft,
fubftan-
P R ^ F A T I O,
fubflantiay qmfine conjdentia agere nequity Vilpere , id efl ,
cogitarenonpojfe^fiejusJibi nonforetconjciusynequepercipere
pojjejeyinperey nififibicertoconjciusejjetfwtexiflentu, F/-
des igitur inter illud D. Dejcartes Cogito , ergo lum , iff
S. Auguflini mentem , nullam nifi qiM in yerbis reperitur ,
ejfe differentiam. Et in fequentibus S. Auguflinus Euodio
oflendit y quando animapercipit ahquod objeclumfenjuum ,
eam non tantum iflius objeBi habere cognitiomm , yerum
etiam operationisper quam idpercipit , non quidem per re-
flexionm aliquam qua inJe ipjam yertitur , alias idem iU
lud befliis etiamnontribueret yqwe nunquam credit<€ Junt
refledionis ejfe capaces i oportet ergo eum credidiffe animam
fwe operationis confciam ejfe immediate per id ipjum , quod
agit. Nulli ignotum effepotefl yquam idcumjententia D.
Dejcartes conueniat,
qui in genereid omneyocatcogita-
tionem,
cujus nos immediate confciifumus per id ipfum ,
quodagimus-y ecceyerbaS. Auguflini , Namque aperirc
oculum, & movere afpiciendo ad id , cjuod viderc
appctit nullo modo poflet nifi oculo claufo vel non ita
motofeidnonviderefentiret. Si autem (entitfe nonvidere, dumnonvidet, ncceire eft etiam fcnciat ic
vidcre^ dumvidet.
Verum utjfecialius oflendatur confenfus S. Auguflini cum
fentcntia D, Dejcattes de natura Mentis Human.t, flatuo
S, Auguflinum credidiffe animam humanam effcjubflantiam
cogitantemy immateriakmy immortalemy qu.tjemperco-
gitaty i^c. Eodemjenfuy quoD. Defcartes eam dejcripfit.
b 1 rt
P R F A T I O.
Vt idprohetur,kgendtm primo efl id
,quod S. Augufli"
nw5 /cr/p7^^inlibrodequanticate ^Lnimx hijceyerbis ; In-
telligendum enim (quamcjuam Deus fecerit animum)
haberc illum certam (ubllantiam ,cjux neque terrca
,
nequcignea, nequeaereafit ,nequc humida, mCi
force arbitrandum eft Deum dcdifle terrx, ut nihil
aliud fit ,cjuam terra , & non dedifle animo , ut ni-
hil aUudquam animus fit. Si autem definiri tibi ani-
mumvis, &quxris cjuidiit animus, facilc relpon-
deo , nam mihi videtur cfle qua^dam fubft:antia ratio-
nis particeps , regendo corpori accommodata : In
libi o de Spiritu, & Anima repetit eandcm definitiomm i
yerumcaipeputes eumyoce rationis intellexiffe ratiocinatio^
nem , aut difcurjum ,ut-vulgo inJcholis obtinet , ubi ho^
fno dcfinitur ^nimA rmon^lc contralocusy quieodcm
libro fequitury isf huic explicando fenpity clare oflendit y
quando animum appellat quandam fubftanciam ratio-
nis participcm , idem ejfeacfi dixijfctJubflantiam facul-
tatecogitandiy autpercipiendipr^ditam; Knio y inquity
quidcm eft animi afpecflius, quo per {e ipfum verumintuetur ^ ratiocinatio vero eft rationis inquificio,
3uarc ifta opus eft ad vidcndum , illa ad inquiren-
um. Alios ctiam inyeniripojfefcio locos , in quibus ratio-
nemJumpjitpro ratiocinatione j quod mirum effe non debet
;
cum enim ipox hecfit^uivoca diycrfimodeJumi potefl j ye-
rum in hac defi^iitione non nifipro eapcrceptione fumipotefl ,
qwcfacit omnes mcntis operationcs cJJe cofitationes y quia
in
P R ^ F A T I O.
in omnihiis reperitur. G^uando explicui quidfitfubflantia
cogitans , dixi eJSe/ubflantiam percipientem omnes Juas
adiones y iS> paJjioneSy i!f in gcnere omne idy quodinea
contingit , immediate , i7 nonper refiexioncm.
Si locus , quem D. Clerjelier attulitinpr^ationeTrafla-
tm de Homine D. Dejcartes , dubium aliquod relinqiieret ,
non con-venirecum mentc S. Auguflini , ecce alium , qui
omnes tibijcrupulos eximerepoterit , habeturque eodem li^
bro deJpiritu , iff anima hijce yerbis. Removcat ergo a
confideratione fua omnes notitias,qux pcr corporis
(cn(us cxtrinlecus capiuntur^
qu2e namquc corporalia
funt, eorumquc fimilitudincs {enfus, &imaginatio-
nes in memorLam infixa: , cum recordando remini-
fcuntur, ad exteriorem hominem pcrtinent;quan-
quam iftis quafi nuntiis anima exteriora percipiat.
Mcns crgo cui nihil ipla prx(entius eft , intcriori
,
non fimulata , fcd vcraprarfentia vidct (e in (e ^ nihil
cnkn tam novit mens cjuam id cjuod fibi prxfto cft5
nccmagismentiquicc[uampr2eftocft, quam ipfefi-
bi; namcognofcitfevivcrc, (e meminifre, fcintcl-
ligcrc, fe vclle, cogitare, fcire, judicare^ hxc o-
mnianovitinfe, ncc imaginatur, quafi cxtra fe illa
aliquo fenfucorporistetigerit, ficut corporalia quae*
quctanguntur^ ex quorum cogitationibus niliilfibi
affingat , ut talc aUquid (c{e putet. Quidquid ei de (e
remanct , hoc (olum ipfaeft , nihilcnim tam in men-
tccft, quam ipfa mcns , nec quicquam fic mentemb j novit
P R i€ F A T I O.
novit qucmadmodum mens. Cum cnim quxrit
mens, quidfitmensj profedo novit , quodiplafit
mens, cjux iplam quaerit. Ncc aliundefe quxrit.
Quumergo quxrcntcm (enovit, (e utiquc novit&
omnequodnovit, totanovit, acqueitatotamfeno-
vit : Etfi forte parte inventa non (e totam quarrat;
quiatamenfetotaquacdt, totafibi prxlloeil:, niliil
cnim fibi (c ipia prxfentius circ potcll.
Hic locus meo judicio dubitare non finit de fententia S.
Auguftini : Ji tamenforte quis eft , cui jcrupuhis aliquis
rerepoffit ,eumprecor , ut examinare yelit hunc que ex
principio lo. Cap. Libri. io.de Trinitateadduxi , locum,
qui clarior eft , ubi S. Auguftinus dicit , cum crgo mens
aerem fc putat , acrcm intcUigcre putat , fe tamen in-
tclligcre lcit : acrcm autem fe efTc non fcit , fed putat,
fecernat , quod fe putat , cernat quod fit , hoc ei re-
maneat. N/7;/7 habeo ,quod hijce ulrerius addam , nifi
quod cogitare D. Dejcartes , isf inteliigcre S. Auguftini
fint unum idemqu^ ,jc.pcixipere.
D. Dejcartes dicit mentem effe immaterialemeodemfenfu
eodemque modo , quo S. hic Doclorante ipfum dixit Libro. 4.
de Origine Animx , <y Libro de GjUfintitate aninM , in qui-
bus non tantum negat animam effe corpus ,quando J>ox ea
fumitur adfignifcanda membra hominis VifMia , -verum
ePiam quandofignijicat omnegenusJubftantLe extenj^ in lon-
gum , latum ^ profundum ,qu^ capax eftpartibusJuis
J^atium implere. NuIIos ad id probandum locos adferam ,
cum
P R ^ F A T I O.
cum nmini duhium effe pojfity eamilliusejfementem^quan^
tumrvis parum etiam yerjatus fit in legendis iftiwt patris
(criptis.
Non magis etiam me detinebo monftrando eumcredidijfe
animam ejjeimmortalemy yerum omitterenequeoy quin often-
damyquomodo eos oppugnet
,qtd dicebant animam mji ef-
fet corporea y fore c^Kzm y futilem, inanemquc (ub-
ftantiam ^ aut quiputabant nihUyerum ac reale ejfe , nifi
quodfubJenfm , ilf imaginationem caderet. Primos refi^
tat /ibro^. deOrigine Jnim^y ubi dicit. Sed me rurliis
foUicitum facis , ubi dicis , fi anima caret corpore
,
ut fit , ficut cjuibufdam placet , caflise inanitatis , aerea
fubtili/que lubftantia •, his enim tuis verbis videris cre-
dereomnequodcaretcorpore inanis efle fubftanti^.
Quod fi ita cft, quomodo audes dicerc Deum carcrc
corpore , nec times , ne fcquatur , eum cflc inanis
fubftantix. Pr^terea inferim circafinemcapitis adjungit.
Sed non eft diutius hic immorandum , cum fivc intcl-
hgas naturam aeris efle corpoream , five non intclli-
gas , me tamen putarc non debes vcl aeream dixiflc
animam , (ed omnino incorporcam. Cur mctuimusnedtcaflarinanitatis, fi fit incorporea , cum Deumfateamur incorporeum , nec eum caflTar inanitatis eflc
dicamus? Sicitaquc potuit incorporeus Dcus incor-
poream creare animam, cjuemadmodum vivensvi-
ventcm. Eofquecondemnatyqui credebant nihil reale y ni"
hilque yerum ejfe nifi quodfubJenjus , ilf imaginationem ca-
deret.
P R F A T I O.
deret , hifce yerbis lihro de quantitatc Animx. Quid
cnim minus ferendum & audiendum eft quam fateri
nos ratione pra^ftare beftiis , & eam rem fateri effc
aliquid ,cjuod corporeo lumine lentimus , quam
etiam nonnullse befti^e melius cernunt; id autem cjuod
ratione contuemur , nil cfle contendere ? quod li di-
ceretur tale efle quale illud ,quod oculi vident , pro-
fefto nihll indignius dicipofle viderctur.
' Plures etiam adhuc locijunty inqmbiudoclrinaS. Au^
guflinicumJententia D. Defcartes confentit. Vt id pateat
aliquospr^terea locos adducam ,qui eVidentiffime monflra-
hunt eum ,guemadmodum^ nos , agnoyiffc mentem hur-
manam femper cogitare ianim^facultates ab ea non diflin^
gui j eas ad duas referri unampercipkndi , alteram yolcn^
di i diyerfos effe in fenfibm gradus j eorum Jpecies , isf
tnentis idea& efje res dirperfas i in homine principium yegeta-
tionis , isf nutritionis efle diftincium ab anima y isf deniquc
eodem modo ac a nobis ab ipjo explicari unionem anim<c , ^corporis poteflatem ,
quam habent inJe inyicem agendi i
atque etiam eum exiflimare Deum facere pojfe machinam
quandamjimilem ycofporianimalis y
quaabjquecognitione
imitar$tur omnes acliones ,quA yulgo a befliis per cognitio-
nem aliquamfieri credmtur.
Manifeftumefl S. Auguflinumynifcredidijfetmentemhu-
manam nunquamacogitandocejfarey nonjcripturumfuijfe
Ubro quarto deOrigine Anim^inhuncmodum. Nec igno-
ro , cum audimus , ut ex toto corie diligamus Dcum,non
P R ^ F A T I O.nonhocdici deillaparticiila carnis noftrx, c^ux fub
coftis latet , (cd de illa vi , qua cogitationes liunt, c^ux
merito appellatur hoc nominc;quia ficut motus non
ceflat in corde , unde puKus dirtundit ufquccjuaque
venarum , ita non quiekimus aUquid cogitando ver-
fare. Pratereafubjungic eoikm libro nihil mmilcgis y ut
vivere me (ciam , habet enim mea natura , ut hocnefcire non pollim.
Hinc conjirmatur id , qiwd diximus ex mentefcilicetS.
Auguflini animam tantum ejfefubflantiam cogitantem^ id
efty confciamomniumeorumy qu.^facity dixitenimnatu-
ram ejus habere , ut nejcire nonpojsitJe yiyere. Etpoflquamde ImmortaUtate Animx dixiteamejfenonpoffey niji
yiyat , hic dicat eam yiyere non pojfe , niji conjcia Jit ,
nonne fequitur illum credidijfe eam (emper cogitare , pr^fertim cum libro decimo de Trinitate i ficergofc
cffe , & vivere kitjquomodo cll, &: vivit mtelU-
gentia,
Illudpr,€terea etiam conjirmaturper dejlnitionem, quam
de Anima dedit capite libri de Spiritu &c Anima, ubi
dicit Anima eft ^piritus inteUcduaUs lemper vivcns
,
(emper in motu ifj c. Certum enim eflper ejus yitam , ac
motiis eum nil nifi cogitationes ejus conciperepotuijfe , quo-
niamcredit Animam ejfeimmaterialem , nec in loco ejfe poffiyUt mox oflendemus.
Verum licct S. Auguflinus hac in rejton adeo clare locutus
fuijfet , dubitari tamcn non pojfet illam ejus ejfe mentem
;
c cum
P R ^ F A T I O.
cum enim , ut Jupr^ retulimus, Jcripferit animam non
fninuspercipere yquando nonyidet y
quam quando yidet
y
Jequitur , ji non cogitaret, <cque imo magis eam ejus conjciam
ejje deherei non enim necejje cj}, quando homo non Vidct ani-
mam Jemper idpercipcre , cum per aliam aliquam cogitatio-
nem aipocari pojjit j yerum ji non cogitaret,quodnam ob^
jeSfum impedirepojfet ,quo minus ejus jibiforet conjcia? at-
que ita cogitarct etiam illo tempore , quo non cogitareJup-
ponitur.
FateoretiamobjicimihipojJeyS. AuguflinumJcripfiJJe Ani-^
mas infantium in utero matrumfuarum exijentiumprha-
tas ejfeJcientia^^ -voluntate ; yerum id non adyerjaturil/i,
quodflatuo : non enim credimws animns eorumjcientiay <<5 li-
bertate uti,quamlf>is abillo tempore eas cogitareputemm.Ne^
que duhium eft S, Augujlinum yoce yoluntatis intellexijje
ufum libertatis ,quoniam facultates anim^ ab ipja ani-
ma non dijhnguit. Eam ipfe qu^ftionem decidit 5. Cap.
Lib. 14. de Trinitatc , ubide Animainfantiumloquens con-
cludit hijce yerbis , non ignorare fc potell , led cogitarc
(enonpoteft,
Vir ille fapiens non credidit facultates Anim^ aliquid
ab ea di-vajum ejje , ut ex Cap. 54. Lib. de Spiritu &Anima apparet , uhi poftquam dixit Spiritum Homi-
nis diyerja habere nomtna pro diyetfis Juis operationi-
b/LSy ita concludit : llla autem hxc omnia adjundla fu nt
Animx, ut una res fit, pro efficientiis tamcn cau-
farum diverfa nomina (brtita eft ^ in eflentia nam-quc
P R ^ F A T I O.
ue /implex , in officiis multiplex. . . Nec aliud figni-
co quam animam , cum mentem dico j led pro-
pter aliud animam , & propter aliud mentem ^ namtotum quod homo vivit , nommis animaeft ; cumautem anima in le agit fe , 6c ex fe &: pcr (e , fola mensdici (blet.
Prdterea etiam kgi potejl id quod 13. Cap. ejufdem li-
bri dicit his yerhis : ifta tamcn non diftcrunt in fub-
ftantia quemadmodum m nominibus , quoniamomnia ifta una anima eft
, proprietates quidem di-
verfe , fed eflcntia una Tota animx eflcntia
in his potentiis fuis confiftit , nec per partes divi-
ditur , cum fit fimplcx , 6c individua , & fi ah-
quando partcs habere dicitur , ratione potius fmiih-
tudinis , quam veritate compofitionis intelhgendum
cft . . . . Has potentias habet antequam corpori mi-(ceatur; naturales quidcm funt ei, necahud funt quamipfa. Idcm confirmatur cap. 7. ejujdem libriy ubipr^terea
agnofcit omnes anim^ facultates reduci pojfe adhafceduas
percipiendifcilicet y isf rolendifacultates. Ecceejuslperhai
funtenimduoinanima, 6c funt id quod anima, na-
turahs lenfus* cognolcens omnia & dijudicans inter
omnia, naturahs afFcdlus,quo fuo ordine &gradu
dihcratomnia.
• OJJendi etiam haud difficulter potejlmagnum illud in^
genium exijlimajje mentem Humanam nullo in loco,pro-
prie loquendoy cjfepojfe per egrcgiam illam Defnitionemy
c 2. quam
P R F A T I O .
qiiamCap. 5. Libri de Cognitione vcrar \itx deea dat ,
qu^ eo nomine conjideratu magis digna eft , quonum eamnon nifpoft traditam Defnitionem omnium eorum
, qui-
bus n omcn Opiritus con-venire poteft y dedity eftquetalis,
Aninia ,quA fpiritus hominis eft , eft lubllantia in-
corporca,
corporis fui vita [p^ quam yitam eum fta-
tim oftendcmus non intellexijfe yitamyegetatiium, qua-
lis plantis tribuitur , ^erum Jenjitiyam , quatcnus ani-
mafentity i!f ratiodnatur in coipore) invifibilis, (en-
fibilis , mutabilis, illocabilis ,paflibilis, nec quantita-
tum mcnfura: ,necqualitatumformx, vel caloris fuf^
ceptibilis, memorialis,rationalis,intclle£bualis, im-
mortalis. Poftqu.ty cum explicaffctprimaihuju-s defnitio^
nis partes, Jic dcclarat
,quare etiam ft illocalis j omne
cnim, quodloco includituraltitudinc,latitudinc, lon-
gitudinc aeris circumfcribitur , igitur corpus cft ^ (cd
ratio docuit animam incorporcamcflc, idcfl:, ncc
corpus , ncc aliquod mcmbrum habcrc. Igitur con-
ftat eam efle illocalcm , non cnim fpatium acris ut cor-
pus occupat , ncc corpus ut aqua utrcm implct , (ed
ut calor igni illocaliter ineft , itaanima corpus illoca-
litcrpoflldct. Nam [ut alibi dicit) illudpdjftdet , illiquc
prajens eft non mole , fed intentionc , id eft non exten^
fone Ju^Jubftantu , yerum appiicatione Juartm cogita^
tionum.
etiam maxime confrmant illud , quodD . Dejcartes
Jcripftadprincipem Elijabetham Epift, ip.primi yoluminis ,
quod
P R ^ F A T I O.
qucd mminm qualitatibit^ realibm eam notionem dedimtis
actribuimiiSyquamde Anima y iSf corpore habemus. Pr^tcrea etiam S. Auguflinus non minus quam D. Defcartes
agnoVit mentem humanam non ejjiprincipium funciionum
yegetativarum i7 nutritiyarum , ut yidere efl Cap, ejuf-
demlibri de Spiritu isf Animay wW&ifAnimaquidemhumana, quia in corporc habet efle , & extra corpus,
pariteranima&fpiritusvocaripotefti nondua: ani-
mx (cnfualis , & rationahs , altcra,qua homo vivat,
aheraqua, utputant, fapiat. Sed unaatque eadem
animainlemet ipiavivit per intelledlum , & corpori
vitam prxbctper fenfiim.
Vltirna kic yerba meo judicio erpidcntifimc dcmonflrant
S. Auguflinumnon crcdidijje Animam rationalcm aliud yitx
genus corpori tribuere ,quam rationale , ^ fenjitivum ,
qumiam nullius alterius mcntioncm facit : Verum idclarius
adhuc apparetex eo , quodJubjungit in hunc modum. Hu-manum namque corpus nec vivere nec nafci poteft finc
anima rationali;vcgetatur tamcn , movetur , &:
crefcit , &: humanam tormam in utero recipit , antc-
quamanimamrationalemrccipiat ficut ctiam vir-
guha, &: herbas fineanima movcri, & incremen-
tum habere videmus.
Gjup autem modoputaseum credidijfe hanc Animam fuo
corpori ,quamdiu i/li jun^a efl , yitamfenfittvam dare ?
ut id diflinSle explicemus , confderandumparumper efl , quo
paclo loquatur de naturaJenfus , de diycrjis ejus gradibus ,
c 5 ac
P R ^ F A T I O.
ac jpecicbus y i!f de ideismentis. Iwlibrode Quantitatc
Anima: dicit , (luod fcnfus cft pallio corporis pcr le
ipfam non latens animam. Vt hanc fuam dejinitioncm
adyerfus aliorum objecliones tueatur ,adjungit, Quan-
quam aliud. fit fenfus, aliud (cientia-, illudtamen,
nonlatere, utrique commune eftj utipd homini
,
ficbeftia:, cjuamvis plurimumdifFerant, animal ta-
men eflc commune eft j non latet autem quid^^uid ani-
m^e apparet.
Ex quo obfen>andum ejl fecundam Augujlinum non
latere animam genus effe commune inter fenjumy
fcientiam.
Secundo notandum hocpaclo 'videri S. Auguftinum duos
ad minimum inJenjugradiis agnoyijfe ; quorumprimus efly
qucm appcllat paflioncm corporis^ isf Jecundus eflcogi-
tatio y Jiye pcrceptio mentis ,qiM iftius paJSionis conjcia
eft: quapropter ctiam quinto Cap. Libri y , de Trinitate di'
city quod vifio, c]ux fit in fcnfu, habet admixtum
aliquid fpiriule , quia Imc anima fieri non poteft,
(ednontotumitaeft, quoniamille, qui formatur,
corporis lcnlus eft. Prsterea etiam dubitandum noncjfe
reor y eum etiam fcnfus gradum tertium diftinxijfeaduo-
bus rcliquisy judicium nempeyquod perceptionem mentis
Jcquitur, Jicut illa pajsionem corporis
,quoniam pluri-
bus locis dicit judicium falli , non autcm perccptionem
mentis.
Optimus ad id locus eft in 2.4. C<^. Lib. 11. dcGeneJi
fecun-
P R ^ F A T I O.
fectmdtm literam , in quo mirifice explicat diyerfas men-
tisperceptioncs j ctm dinperjitate^qu^ inter jfccies corpo-
ris y iff idem mentis inyenitur i ify qwc ipjius mens fit de
modoy qtiofenfatiofiat y ut ex hifce yerbis apparet. Qup-niam itaqiie in eadcm anima fiant vilioncs , (ive
qux fcntiuntur per corpus , ficut hoc corporcum
,
ccrlum , terra , &: quxcunque in eis nota efle pof-
fiint jcjiicmadmodumpoflunt , five cjua: fpiritu vi-
dcntur lunilia corporum , five cum mente intcUi-
guntur ,cjux ncc corpora funt , nec fimilitudines
corporum , habent uticjue ordincm fiium , & eft
ahud aUo prxccUentius ; prxftantior cll cnim vifio
(piritaHs ,quamcorporahs , &: rurlus prxftantior in-
telleftuahs,quam Ipiritahs. Corporahs enim fine
Ipiritah cfle non potcft,quancioquidcm momento
eodcmc]uocorpus lenlu corporis tangitur, fit etiam
inanimotalealiquid, nonquod hoc fit, fed quodfimile fit. Quod fi non fieret , nec fcnfus ille eflct
,
quo ca qux extrinlecus adjaccnt , lcntiuntur, neque
€nim corpus (entit , fed anima per corpus, quo ve-
lut nuntioutituradformanduminfe ip{a, quod ex-
trinfecus nuntiatur. Non poteft itaquc ficri vifio
corporahs, nifi Ipiritahs (imul fiat, fed non difcer-
nitur, nifi cum fiiciit lcnfus ablatus a corpore, ut
idquodpcrcorpus videbatur, inveniatur in fpiritu.
At vero Ipiritahs vifio etiam fine corporali fieri po-
tcft , cum abfcntium corporum fimilitudines in (pi-
ritu
P R ^ F A T I O.
ritu apparcnt , 6c finguntur multa pro arbitrio , vel
prxter arbitrium demonftrantur. Item fpiritalis vi-
lioindiget intelleduali , ut dijudicetur: intelledlua-
lis autem ifta (piritali non indigct j ac pcr hoc Ipiri-
tali corporalis , intellectuali autem utraque fub-
jcdiz ell.
Nibil xqiie facile ejl,quam hujtts loci confcnfum cum
fententia D. Defcartes -videre : concludamii-s igitur,
quanr-
do fuperiui dixit aninMm corpori fuo dare yitam Jenjiti'
yam , eum non mdidijjc communicare facultatem cogno-
fccndi, qu.i in ipfa refdet ,nihilque aliud dicere yoluijfey
quam compojitum, quod ex animo, isf corpore conjlitui-
tur , ubi fimul conjuncla funt , recipcj'e ab animapoten-
tiampercipiendi res ,qu£ corpas ejusferiunt.
^ujproliximJententiam infignis ijiius Doclorisfcire defi-
derat,
legere poterit locum , quem citay>i , isf pr^terea
lib. 6. Mujices , in que eumprimo hicc dicere inyeniet : Egocnim ab anima corpus hoc animari non puto , nifi
intentione facientis j nec ab illo iftam quicquam pati
arbitror, fed facere de illo , & in illo tanquam de
fubjedo divinitus dominationi fux. GHijd magis eijir-
mik dici potefiy quod nos de unione anim^, iff corporis
fcripjimus ? adjungit S. Auguftinus corporaUa, ergo quar-
cunque huiccorporiingeruntur , aut objiciuntur ex-
trinlccus, non in anima, icd in corporc aUquid fa-
ciunt ,quod operi ejus adverfetur , aut congruat.
thnne id conjentit omnino cum eo , quod dc diftin'5lioneJpe-
cierum,
P R ^ F A T I O.
cienim ^ iy idcarum diximm ? Prxfertitnfi notetur eumfic
pergere , &: ne longum faciam , vidctur mihi anima
cum fentit in corpore , non alicjuidab illo pati, (ed
in cjus paffionibus attcntiusagerc : 8c cas adioncs fivc
faciles proptcrconvenicntiam,fivc difficilesproptcr in-
convcnicntiam , non cam laterc , & hoc efl: ,quod
(entirc dicitur. Denique condudit cjuoJipfum fcntirc
,
movcre fitcorpus, adverfuscum motum, qui inco
fadus cfl:,quatenm anima ejm confcia efl. Adjungo qua-
tcnus cjus confcia cft, tum propter alinn dcfinitioms j
quasdefenfudedit y tumobid, quodpaulo ante dixit : nem-
pe qtwdputaret mim2Lm y cumfcntit, hasopcrationcs,
{tdejl , perceptiones) pafTionibus corporis exhibcrc , non
eafdem paflioncs recipcrc : Et denique, quod dicat , non
igitur abfurde crcdcmus motus fuos animam , vcl a-
(Stiones, vclopcrationes, vcl fiquoaHonominccom-
modius vocari pofllmt , nonlatcrc, cum fcntit.
Pojl h<cc negari non poteft modum, quo S. Auguflinus
explicatjenjationemy noneffllpaldercmotumhmodo fchola-
rumj TpJumquehD. DefcarteSy quantumad hancrem ypa-
rum y K>el nihil omnino differre , quam-vis idprimo intui-
tu non^pareat , oflendere tamen me hocpojfeputo ,niji me
jufloprolixiorem ejle metuerem. G}tiicquidJtt , yalde ycriji'
mile efl , rem ita fe habere , cum in duobus diiperjis locis S. Au-
guflinus non aliam in bcfliis , iS^ plantis animam agno-
fcere yideatur ,niji jjiritum corporeum. Primus locus de-
fumptuseflex]). Cap.LibriA^ S^\iit\Xy &Anima, Spi-
d ri-
P R ^ F A T I O.
ritum corporeum vocoaerem , vel potius ignem, qui
pro fui fubtilitate videri non poteft , & corpora inte-
rius vcgetandovivificatj quxdam autem vegetat tan-
tum, &non fcnfificat, ncut arbores, herbas, &u-niverfain terra germinantia^ qusedam lenfificat , &vcgetat ficutomnia bruta animalia. Aker locm lcgitur
Juhfinem ^Cap. Lib. de Cognitione verx viixfnox antc
definitiomm Anim^rationalis his-verbis. Vita brutorum
animaliumeftfpiritus vitalis conftansde acre & (an-
guine animalis , invifibilis , (ed fenfibilis^ memoriamhabens , intelle£tu carens , cum carne moriens , in ae-
ra evanefcens.
Gluidqnamne ejl magis cum cogitatione D. Defcartes con-
yeniensquam idy quod hicdicit S. Auguftinu^ ? Etquam-
yis huicJpiritui detfacultatemfentiendi , nonne manifeftum
eft eumid tantumintellexijje deprimogradufenfusfecundum
idyquod Jcripfit Cap. 38. ejujdcm Libri
, ubifacultatem ani-
mjcjentiendi diftinguit afacultate Jentiendi corporisy quamappellat Vim igneam. QUfire ; ilf credendum efl , quando
Jcripfitanimam moyere corpus adyerfus motum objecli , eum
nonputajfe idficri per animam ipjam , iperum ope tantum
fpirituum animalium. Prolixiorem h<cc resfortaJfcpoflularet
explicationem,
niji , utjam dixi , nimiamprolixitatem mo-.
' leflam ejje metuerem i nonpojfum tamen hanc materiam ab-
rumpcj-e,quin locum ex Plutarchofimilem ei, quemjam yi-
dimus, adferam. habetur illc libro defagacitate Animalium
hifce yerbis ; Stratonis Pliyfici differtatio aliqua eft , qua
often-
P R F A T I O.
oftcnJitur nuUopadtofcntirialiquid pofle fine cogi-
tatione mentis : Saepius enim accidit nos oculis literas
fcripti alicujus pcrcurrcrc, & auresnollrasfonovcrbo-
rumpercuti, licetidneque intelligamus, ncquepcr-
cipiamus, quoniam mens noftraaliisquiburdamrebus
applicata ell, quarum rerum tamen unaquxquc pollca
rcdit , & cogitationi noftrx rcprxfcntatur, quapropter
dicitur Mentem tantum videre , & intelligerc , & rcli-
qua omniacflefurda, &: ca:ca : quoniam pafliooculo-
rum, & aurium, quando ab objcciis fcriunrur, nullum
(cnfum excitat, n cogitatio mentisab caeft rcmota.
AdS. Auguflimm reipertamur ^ilf detegejxcovemur^ metiam cum D.DeJcartes conjentiat : quantum ad unioficm
anim^, corporis , isfmodum , quo inje inyiccm agunt,
Putarefne eum , Ji credidijfet mentem humanam aliter cor-
porifuoj quampcrcogitationesjuasunitamejje, fcripturum
ftdjje , cgo autem ab anima corpus hoc animari nonputo, nidintentionefacientis ? Aut fi credidijjct aliam
quandam caujam quamyoluntatem divinam cogitationes u-
niuscum motihus alterius colligajfcy dixijfetneeam in corpus
agere tanquam divinitus fiibjcclum dominationi fua: ?
autfiputajfet cmpus agcre in mcntem ad modum caufarum
milpocarumy eorumque unionem confiftere y in alioquamin
commercio cogitationum mius , motuum alterius , addi-
diffctneh.iciperba y vidctur mihi anima, cum fentitin
corporc non ab illo aliquid paci , (ed in ejus paflionibus
attcntius agcrc ? Hasoperationespaflionibus corporis
a 2 puco
P R ^ F A T I O.
puto animam cxhibere , cum fcntit , non cafHem reci-
pcre. Deniqu^fijudicajfetillas operationesiff illud movc-
re,quod fcntire yocat ,^ quod anima exfuaparteprofert,
ubijenfusferiuntur j ejfeyeros mctus y adeonefe torfijfetin
iis nominandis, quandofcripfit , non igitur abfurde cre-
dimus motus fuos animam , vcl aftiones , vcl operatio-
nes,vel fi quo alio nomine commodius vocaripoflunt,
non latere , cum fentit.
Majorem conioenicntiam reperiri pofie non credo ; quam
qu£ interyerba S. Auguflinij ilJ idy quod ego de hac re fcripfi
inyenitur :primo enim credidit eam unionem non confifiere in
pr^fentia locali extenfione comitata^ yeruminunionecogi-
tdtionum mcntis , ilf motuum corporis ,quod mens replet iur
tcntione, nonmolc. Secundononcrediditcorpus agerein
animam ei imprimendofuaspaffiones yfed occajionem tantum
dando , ut eodemtcmporeinjeipfaagat ^ dicit cnim codem
momento, quo corpus tangitur, fit ctiam in anima
tale aliquid non quod hoc fi t , fed quod fimilc fit, Ter^
tio non crediditanimam corpori motum dare nifiperJuam
luntatem, quare in libro 85. §)ujifl. ita dijferity Moveripcr
(tanimam (entit qui ftntit in lc efle voluntatem-,nam fi
volumus, non alius dc nobis vult^ &: ift:e motus animx
(pontaneus cfl:. Hoc cnim ei tributum cll a Dco qui ta-
menmotusnondelocoinlocumefl; tanquam corpo-
ris^ locaUterenim moveri corporis proprium eft : &cumanima voluntate, ideft, illo motu, cjui localis
noneft, corpus tamcn fuum locjJitcr movct, nonexeo-
P R ^ F A T I O.
eodem monftratur Sc ipfalocalicer movcri. Deniquc eo-
dcm modo ac nosy defmt intcr cogitationes mentis , motus
corporisprmpue eam unionem repeririycum Cap. 1 4. Lib. dc
Spiritu, &: Anima dicit yCunt ctiam utriufque quxdamfunilia, corporis fcilicet fupremum, &c fpiritius infi-
mum, in quibus fuie naturarum confufionc, perfonali
tamen unione facile conjungi polTunt , fimilia cnim fi-
milibus gaudent. Itaque anima,qua: fpiritus eft, & ca-
ro, qux vere corpus eft, in fuis extremitatibus facile &convcnicnter uniuntur , id eft, in phantaftico animx,
quod corpus non eft,fed fimile corpori,& in (cnfualita-
tecorporis, quse fere fpiritus eft ,quia fineanima clfc
non potcft.
Gjujd autem potcft ejfe illudphantaflicum aninWy quod
corpusnoncfl y Jcd Jimilc cotpori y niji cogitationes confufa
imaginationis,qwc nonfuntcorpm yfed opcrationes mentis y
'veruntamen funt fmiles cofpori ,quoniam illud repr^fen-
tanty acabeodependent? ijf qu^potejl cjfeeapars corporis
fenjitirpa , qu£ fcreJpiritus ejl , quoniamjlnc anima ejfc non
potefl y nijiea igneayis y autfpintus animales yqui faccrc
mnpojfcnty utaliquidfenti^-emusynifiisy qui animam cor-
pori nrUyity cogitationesnoJira&formisilUs yquasajfumunty
etiam alligaffet.
In initio hujus dijfo'tationis dixi opini&nes Marcilii Ficini
nondiffctrea cogitationibus D. Dcjcartcs. Illisyquilheo-
logiam ejus Platonicamlega'unt y duMum id ejfe nequit y r&-
liquos autcmfacillime conyincerepojfempluribus addufiis lo-
d 3 cis:
P R ^ F A T I O.
ch : Ex quibus hunc unumfuffiure arbitrory in quo ita loqui-
tur. Sed quomodo cfle luum impertiunt corpori ? mif-
centne ipliim ? minime ;perit enim , & confunditur,
quod milcetur. An tangunt corpus t nequaquam^tadus enimduorum ellcorporumproprius. Nunquidclauduntur in eo ? ncque illud ^ non cnim loco claii^
ditur, nificorpus. Quidigitur agunt hx formar in
corpus , quando ipfi Ellc(uum communicant ? pcne-
trantipfum undique cllentiafua,virtutem elTcnti^e (wx
dedicant illi 5 cum vcro ab cdcntia ducatur efTc & a vir-
tute profluat opcratio, conjungcndo eflentiam impcr-
tiunteflc, dedicandovirtutemoperationes communi-cant, ut ex aninix corporifcjue congreflu uniim cvadat
efleanimalis,opcratiouna : Kecintelligidebent deunitatc
compojitionis , ilf conjunclionis , non autcm deidentitate.
Nonprdfationemaliquam,fed librosintegrosfcribereopor-
teretyji omneslocosyqui in operibus S. Auguflini confentientcs
cum Jententia D, Dejcartes repcriuntur, rcferre lihcyct
,
jlyefpeclantesanimam^jilpe machinam corporis conccrnenteSy
inter quoshaud minimus efl ille , in quo agnojcit Deumfacerc
po (fe machinamjimilem animali alicui, qu,e imitaretur abfque
ul/o anim e alicujus adminiculo omnes motus yeri animalis :
Et nonparum conjirmat, quicquidnos de ea re diximus Epifl.
102. hifce ipcrbis : Miror tibi vidcri lonitum illius vocis,
qua didum ell , Tu es filius mcus, npn mcdian te ani-
ma, led divino nutu, lola corporali naturafic fieri
potuilfcjfic non tibi videri codcm modopoflc fieri cu-
jufli-
P R ^ F A T I O.
juflibct animalis fpeciem corporalem, mocumquc vi-
vcmifimilem, divino nutu*, ilullo animali intcrpofi-
toSpiritu. Si cnim obtemperat Deocrcaturacorporea,fme vivificantis anima: miniftcrio , ut cdantur foni
,
quales cdi cx corpore animato fblcntut forma locu--
tionisarticulataauribus infcratur, curnon obtcmpc-ret,ut fine vivificantisanimxminiftcrio, figuramo-tusque volucris cadcm potcntia crcatoris ingeratur,.
afpcftibus.
Ecce mea quidem opinione magnumfatis mimerim loco-
rumy quibus illicontentiejfcdebent^quinihilnifiauthoritare
antiquorum fuffultum recipere yolunt, isf quibus pojuafi
effepoffunt nos in ipfo Hbri contextu plures ejus generisad-
diicerepotuiffcyfi inJcriptopurephilofdphico aliis armisy quamquccex rationepetuntur , uti nos oportere credidiffcmu^s.
Verumfortaffe nondumfatis di^umefl , ut quidamfenfi-hnsimmerfi , {quiquartum genuseorum conftituunt, quos
hoc fcriptum , ut dixi , offendere poffit ) difcant alias Jub-
ftantias conctpere,quam qu^ funt ohjeclumJenfuum , aut
imaginationis. Audiant igiturrurfm celebremillum Ecclefi^
Dotlorem Cap. 51, Lib. deSpiritu, & Anima. is illos
doccbit caufamfui erroris y i!f modum evadcndi eadempror'
ftts methodoy acD..DeJcartes pofl ipjum fecit. Ratioy ob
quam mens htimana tanta difficultate laboret in Je ipja a-
gnofcenday /;.ecf/?,quia iniftiscft corporibus, c|uar cumamorc cogitat,&: cum quibus amorc afluefada cft, nonvalet finc imaginibus eorum viderc femet ipfim
,
vcl
P R F A T I O»
velefle in femet ip(a : nam tanto glutino amoris ei
cohxferunt \\xc cjuae foris funt corporalia, utetiam
cum abfmt ifta, imagines eorum prxfto fint cogitanti.
Quapropter feccrnere cas afe non poteft , ut le lolam
inlpiciat, &vi(leat. Vidcat ergo adfe, ut ftet infc,
nec ficut abfentem (c quxrat, led velut pr£e(entem
curct cernerc, &:di{cernere^ & intentionem voluntatis,
quaperaliavagabatur , ftatuatinlc ipfaj&fecogitet,
utfc ip(am cognofcat , & diligat; ita videbit, cjuod
nuncjuam Cc non amaverit ,nunquam nekierit , (ed
alia(ecum amando, cum iis (e confundit, itaut ab
eis fme magno labore (eparari non poflit, quibus cum
amore inhxfit.
Verumprociildubiom rogabitis, quomodojieripojlitid
,
quod hic dicitS, Augujlinus ^fcilicet quomodo quis inJeipfum
ingrediaturyisf naturam anim£fHtecognofcatyejufqueformet
ideam, qud eijoli tantum conyeniat, Jimul etiam repr^
fentet omniayqua ad eampertinere noKnmus? Oportetprofefio
me yos id docereyji cupiam yobis aliquam ex hoc opere deletla-'
tionem obtingere , i5f nonnuUam ex eo utilitatem ady>enire :
t>erumprdterquam quod yji reBe adloertatisy expartejam id
pr^Jiiterim citando diyerja ex S. Aagujlino tejlimonia, jpero
cx leflioneprimorum capitum^ id quodjupererityperfci poffe.
Paucis tamen yerbis dicam tria ad id -va/de utiHa effiyqu^
antc leclionem hujuslibri maximc fieri optarem 3primum ejly
utmeditationesD. Defcartes attente legantur ^ ilUenim do-
iebunt pr<ejudicia infantiiC, isf ideasrcrum fenjibilium dc-
ponere y
P R F A T I O.
ponerCy isf idcam rei cogitantis formare^ quam facillime
agno/cemusdi-verfamefieabideareiextenj^'^ imde necejptrio
Jequitury Jicut ojlendam , kecduo ejje diyerfa.
Secundum efly utHber de Hominc legatur; qucmadmodum
enim nullumejfe motum [exceptis iis, qui k cogitatione depen-
dent) demonflraty quiferi nonpojfit in machina aliqua omni
cogitationecarente y fic etiamjimul docet eam cogitationem
aliquid ejfedebere a qualitatibus materu omnino di-verfum ,
eamque tantum proprie ad mentem humanam pertinere;
quoniam reliqua omnia abfqueilla feripojfunty atqueidea
eam tantum ejfe rem cogitantem.
Tertium folummodonecejjarium eflpro iis, quinon ajfueti
abflraciionibii6 Metaphyficis y nonpojfunty aut {^quodyeri-
fimilius eft ) non credunt /epojfe quicquam concipere, quod
nonfit extenfum. lispermitto , ut mentem humanam conci-
piantcumeaextenjioneyfguray iff colorey qu^ ipfis lidjet ,
dummodo eamfacultate cogitandi nonprhent y isf ut quem-
admodum,quam-vis omnia corpora cogitarent , Geometr^
nonintei-mitterent confiderare extenfionem ^ isfproprietates
inde refultantes nulla habita rationecogitationisyfic illietiam
in mente humana, qu^ abfque ulla contradi^ione efl rescogi-
tanSynihilconfiderarc Ipelintnifi cogitationemyi^fproprietates
eam conjequentes , non confiderata extcnjione , quam
in ea fupponunt-y isf certus fum eos idnondiufaBuroSy
quin agnituri fint fe haberc ideam rei cogitantis finc
tnixtura alicujm extenfionis , atque ita eam fiJ?flan-
tiam, quamextenfam Jupponebant y quia eam haudaliter
P R .5 F A T I O.
fe concipere pojfc putabanty omnino non ejfe extenfam ',
Poft hdc nibil aiiud eosrogatos^olo y niji ut legant hoc
opm non raptimy fed aliqua cum attentione : Et certus
fum , fi pr^judicia infanti^ , isf fchoU deponant , ra-
tioni foli locum dent , eos nihil reperturos , niji quod Jit
yeriffimum , isf necejfario ex primis yeritatibiis quas D.
Dejcartes demonjlrayityfcquatur , atqtic etiam authoritate
S. Augujlini fuldatur y qui infinitis in locis dicit mentem
humanam non ejfe rem extenjam i attamen qui mmquameamadco dijlincle explicifr>ity quam epijl. 18. quam Jcripjit
adS. Hieronymum , cujus h^ecJunt yerbay isfquibufcum hanc
prsfationem Jinio , incorpoream quoque eflc animam
,
etfidifficile tardioribus perfuadcri poteft, mihi tamen
fateor efleperluafum j ledne vcrbicontroverfiam vel
fuperfluo raciam, vel merito patiar^ quoniam cum dc
reconft:at, nonopus ellccrtare de nomine; ficorpus
efl: omnis fubftantia , vcl efll-ntia , vcl fi quid aptius
nuncupatur, id quod aliquo modo eft in feipfo, cor-
pus cft anima. Item fi eam folam incorporcam placet
appellare naturam, qux fiimme immutabilis eft , &• ubique totaeft,corpus eft anima,cjuoniam tale aliquid
ipfa noneft. Porro fi corpus non eft nifi quod per loci
(pacium aliqualongitudinc, latitudine, altitudine ita
liftitur , vcl movctur , ut majori fui parte majoremlocum occupet , &:breviorem, minulquefitinparte,
quam in toto, non eft corpus anima.
I N D E XC A P I T U M.
Cap.T. OCopuic^divi/IoTraaattui ^II. Dd€ Natura Memis Uumana\ & quodfacHiut cognofcatur quam cor^
pw,
III. ,Quicquid cogitat ejfe immateridle, ^I V. Probatio qufdem rei , contra eos qui admiitum fubflantlu corporeas &
Jpirituales,
V. Altera probatit adrerfm eos qtti nulUs nift fubpntiof corporeas admit^tunt.
V I. Quod quicquid cogttat, femper cogitety quamditt exifiit. 27VII. Spirttum ejfe Immortalem.^^
yill, Defacultattbusfpirituuminfeparabilibm, &deiu, qua menti humanl
funtpartictilares,
I X. De cognitione ingeture.
X. De fpeciebtu corporeis, & de ideuJivenotionibusmteUeauaUbus. 5 oXI. Devoluntate.
XII. De menteconftderata cum reUtione addurationem& locum. S6XI II. Demodoquomens&corpmingenerepofftmtunirt. 91XIV. De modo , qtio mens & corptu homtnts infpeciefum unita , & quanam
fm qua nosm cogttttionem untonu ipforttm adductmt. lo lXV. Decaufis&articuluhujusumonis: & de fedeejmprimipali. 11
1
XVI. Qupmodo Mem & Corpm agam infe invicem,& quomodo unum corpmmoveat alterum.
'
XVII. DeNatura, & Diverfitatefenfationumanimd. i ? iXVin. Delifiaginatione* ,jgXIX. De Memoria, &Reminifcentia.
XX. Delntelleauy Ratiocinatione, & Sermone. 17 jX X 1. De Mottbtu Voluntatis.j y^XXII. DeOrtgtnelncUnationumt&dverftonumnaturaliumy qudnonmficor^
pmpro caiifa babem.^ g^
XXIIL De Parte Supertore,&inferiore AnimaftveMemismmanje. 20^XX I V. D« Voluptate , & Dolare.
XXV. DeStatuAnimapofiMortcm. ^oic z XXyi.Qup^
m
Imdbx Capitum.X X V I. Quoinm fit Summum Hommu Bonum in hac Vttd, iq6
XXVII. De Pma^dlt Ortgtne i^ojlrorum Errorum, & de Htdiit m &ttAn'
di. iio
Ultim. RemedU Gmerdtd contrd Tajftonum Tmpttut , & Adverfttates Tiff'
tund. 1
7
P I N I S.
TRAC
TRACT ATUSD E
M E N T E H U M A N A.
C A p u T I.(*^^^Jf^'
ScopM divifio TriulMm, ^Qt^^lc m^'^'
Ullus dubito, quin illi , qui fcriptaDomini Defcar-
teslcgcrint, animadvcrtcrintque quanta cum faci-
litatc , ac claritatc explicucrit omnia majoris mundi
phasnomcna, motufqueomnes minoris, valdedo-
luerint mortcm impcdiviffe , quo minus rcliqua,
quac ipfi dcmonftranda rcftabant ad integram na-
turae humanae cognitionem , nobis dedcrit. Nonminusetiam vereor, nc hic tradatus, qucm nunc
cdo ad id fupplendum, quod ipfc fortc fafturus fuerat , loco folatii, do-
lorcm tanti damni fit aufturus, cum ruditatcm fcrmonis , acratiocinii
mci imbecillitatem quis comparaverit cum verborum cjus puritatc, ac
vi demonftrationum, nevc me accufaturi fint temcritatis, quod aufus
fuerimopus cjus dcHomine attingcrc, praecipue nimirum , quia pars
illa, quaedc mcntc tradat, eft difficillima. Diccntfortalfe, hac in rc
mci officii fuiffc difcipulos cclcbrium illorum pidorum ApcUis , ac
Parrhafii imitari, ad calccm libri cjustantumapponcndo > Defcartes fe-
c/f ,quemadmodum illi contcntierantultimis fuonim magiftrorum de-
lincationibus fubfcribcrc , Varrbajim fedty Apcllesfecity potius quam
ut vel minimum penicilli duftum , ad cas pcrfcdiores rcddcndas , adde-
rent. Eos etiam procul omni dubioimitarusfuifTcm , utpotc qui probo
novi, quantas habeat difficultntesillud quod aggrcdior , aut faltem id
erudito illorum ftilo exequendum rcliquilTcm , qui nobis jam dudumin rcbusoDquc difficilibus manifcftafatis documenta dcdcrunt, quid in
hoc gencrc valcant , nifi crcdidilTcm ex libris quos ipfc imprimendos
curavit, & exduobus voluminibuslitcrarum j quascjus amicorumali-
quis nobis dedit, fatis amplam huic opcriconftruendo matcriam fup-
peditari polfe. Equidcm fi verum eft > quemadmodum id ledori vcl
A parum
i Tractatusparum attento, dubium clfe ncquit , quod , quamvis magnum iDud in-
gcnium non omncs in Philofophia fua res cxplicuerit , nulla tamcniit,cujus nos difficultatcs fuperare non docuerit, idccrtc pra^cipucin
hoc ncgotio occun it ; quamvis cnim hac dc rc mentcm fuam nunquamplancdcdaraverit, fiveut difcipulis fuis matcriam rclinqucret, iaquaingcnium fiium excrccrc poffent, fiveuttantominorem invidorumca-
lumniac anfara pr^cbcrct, non adco parce tamcn dc ea loqui potuit,
qum nobis reliquerit plurimain fcriptis fuis vcftigia, cxquibusfacilli-
mo ncgotio cognofcere poffumus, quopa^o, fi de iis rebus fcribcre
voluiflct , fuiffct locutus. Vcrum quamvis crcdam mc ea perccpiffe , rc>-
tinuilfem tamcn carum rcrum notitiam pencs me, nifi gloria prseccpto-
rismci, fcopusiis placendi, quimcmoriamilliusamant, &amicorum,quibus multum dcfcro, inme authoritas, mihi fcreinvito ca cxtorfif-
fcnt. Praetcr hafce ctiam rationes credidi me obligatum «irc ad trada-
tum huncpublicandum, poftquam D.CIcrfelicr, cui cjus vidcndi co-
piam cx parte dcdcram , cjusmentionemfccitin prifationc fua, atquc
ipfeetiam inobfcrvationibusmeis ad tra<f^atum D.Defcarrcs de homi-nc, de eo locutus fui , utfidcmcjusaequcacmcam libcrarem, &clareoftenderem , quara partem mcnshumanahabeat in motibus Cui corpo.
ris. Ut hanc igitur rem acgrediamur, atque hujus operis delincatio-
nem exhibeamus, hanc habe cjus divifionem. Primo dicam , in quoconfiftatnaturamcntis humana.'; fccundo quac fintejus funftioncs, Ci
eam in fe ipfi ,& tanquam i corporc fuo fcparatam confidcremus ; dcin-
jlc monftrabo , quopadocorpus , dc mcns fimulfintunita; quartolo-
co, quae fint adioncs, qui ex hac unione refultanf, & dcniquc tr*-
ftabo praecipua media , qux ad adioncs meniis bcne dirigendas requi-
runtur, ut in hac vita, quantum ficri poflTt, beatilTimi fimus. Ha^cquantum potero breviirime acfimul cxjifbffime defcribara, atquc cvi-
taboorancs difcurfiis fuperfluos, necmc nifiin fequenda vcritatc , vc-
ftigiifqueD. Defirartcs infiftcndis detincbo; fiaut^ra rae vel tantilluni
evagari quis credat , officiilocomihierit, fimein viamrevocct,fpon-
dcoque me fccuturum illud confilium, quod mihi dabitur , aut ratio-
ncm rcdditurum , cur mcam ipfe fentcntiam rctineam. Dcnique, quia
hoc fcriptum plane eft philofophicum , in quo nullus mihi alius fcopus
cft , quam invcftigare id tantum , quod lumen naturx nos docct dc na-
tura mentis, deejus facultatibus, & fundionibus, in animum induxi
mcum nullas veritatcs, quas fides nobis revclavit , huc adduccre, & mil-
la cx Scripturis pctcrc argumcnta j cos propterca oratos volo, qui ali-
quid
deMenteHumana.'5
quid miFii objeduri funt, nealiqua ejus gcneiis contra mc adhibcant;
neque id ideo , quod Scripturam Sacram non agnofcam , tanquam rc-
(Tulam veritalis, aut quod putcm mc aliquas propofitioncs defcndifle,
quae illis rcpugnant, fcdquia in Philofophia pcrperam adhibcri mihi
vidcntur ,cujus principalis fcopus cfl cas vcritatcs dctcgcrc , quas folum
naturalc lumcn potcft attingere.
C A P u T ILT>e Natura Mentis Hum/ittJt , flf*odfacilius
cogmjcattir q»am corptis,
QUemadmodum infantcs nati fumus , antequam ad virilem actatcm
perveniraus , & (cnllbus noftris noftraque imaginationc ufi fumus,
antequam intcllct^tum , ac rationcm noftram in veritatis inquifitionc
adhibcre potuimus , adco afTucvimus ad ipfbs rccurrere in omnibus re-
bus , quas cognofccre volumus, ut nullus fit , qui non fcntiat difficil-
limumcffe, fe abiis avcrterc: &quiidprarftarenequeunt, fabulaselTc
putantad lubitum fidas, quicquid fub fenfus eorum non cadit, pu-
tantquc omnino impoflibile efle , quicquid imaginatione fua comprc-
hendere ncqueunt. Sumendus tamen animus eft ad hanc difficulratcm
fupcrandam , fi cui de natura mcntis humana: , cujus effcntia , faculta-
tes , & operationcs fub fcnfiis non cadunt , quicquam comprehendcrc
lubet. Rcjiciamus ergo procul omnes fpecies, quas hadcnus accepi-
mus, nofqucad intima confcicntis noftrx convcrtcntcscxamincmus,
quid unufquifquc noftrum in (e ipfo expcriatur. Tanto autcm magis
ccrtierimusdc vcriiatcliarumexpcricntiarum, quod ipfi carum& au-
thores erimus, ac teftes, tantoque faciliorcs cas invcnicmus, quia ad
eas obfcrvandas obligati non crimus ad cxcundum ex nobis ipfis , neque
ad alia inftrumcnta , quam ipfam hanc mcntcm , quam cognofccrc ftu-
dcmus, adhibcnda.
Quo utperveniamus, dicimus primo, pcr mentcm humanara nos in-
telligcrc principium illud intcrnumomniura noftrarum cogitationum,
iioftrorum appctituum , & noftrarum voluntatum , cujusopc produci-
inus omncs fundioncs noftras, quae aliquam cogitationcm includunt,
& in quo tanquam in primo fuo fubjcflo omnes cogitationcs contincn-
tur. Non mc hic cxtcndo in prolixiore cxplicationc naturx hujus prin-
cipii, fitnc illud corpus , an fubftantia imraatcrialis, an vcro modus
tantum corporis , quemadmodum id D. Rcgius crcdidit cffc poffe.
4 Tractatusin fcqucntibus cnim id rai5lums fum ; hic tantum duo confidcrjtn
volo; primumeft, principium hoc elFe dcbcrc fubftantiam: quoniam
cnim omncs homines hac in rc convcniunt , fubftantiam nihil aliud clTe,
niliprimum fubjc6tum quarundam proprictatum aut accidentium, o-
portct illud, quodin nobis cogitandi facultatcm polTider, & primumcftfubjcdum, in quo omnes noftrx cogitationcs particulatim recipiun-
tur , nccefTario elTe fubftantiam ; ac ideo, quamvis ncfciamus adhuc, cu-
jusnatur3E,acconditionisillafit,dubitaretamcn non polTunius, nos in
nobis haberc fubftantiam , qux cogitet, quceque id eft, quodanimani
aut mentcm humanam appcUamus. Sccundum, quod confiderarc opor-
ter, cft, nos illam fubftantiam qua: cogitat , fivc fit idcm cum cxtcnfa,
quam corpus appcllamus, fiveabcafirdivcrfa, citiuscognofcere, ma-gifquc ccrtos cfTe de cjus cxiftentia &: de ejus cffcntia , in quantum cogi-
tat, quam dc corporc aut dc fubftantta extenfa. hlxc vcritasadeo clara
eft, ut DD. Galfcndus , & Rcgius , quamvis Metaphyfices D. Defcartes
inimici apcrti , id ultro conccfTerint. Qu^proprer eriam eam probarc
non aggredcrer , fi crederem omncscos, qui forfiranhoc fcriprumlc-
duri funr, ejus medirariones anrea lcgiffe; verum quemadmodum fortc
quisinveniri poflcr, qui casnon vidir, & rcs eftmaximiponderishanc
vcrirarcm bene ftabilire, hic brevirer reperam, quicquid ifto in loco
dixir, quod huic rci ftabiliendx porcft infervire.
Poftquam femel ftat fentcnria ccrram in fcientiis vcriratem inquirc-
re, qux nullavcl minimadubirationc concuti quear, adeam pcrveniri
ncquir , nifi firmircr in animum induxcrimus noftrum rejicere tanquam
falfas, hoceft, non magis adhibcre, quam fi cflentfairx, omncs opi-
rioncs, in quibus vel minimam dubitandi caufam invenire poflumus.
Atque illud propofitum habcnsvidcoprimum medubitarepoflcdeve-
ritatc cxiftentisB omnium rerum fcnfibilium : nam quamvis fenfus , tc-
ftcs ifti infidelesi nosinomnibus nonfallant, fufficit, fi vcl in aliquf-
bus nos fefellcrint, ut omnino diffidamus vcritati carumrenim, quas
non nifi ipforum ope difcimiw. Si regeratur eos nunquam nos dccc-
pifle, quando objcdum, medium , & organum bcnefuerunt difpofira;
refpondco, id quod nos vidctur certos rcddcre de exiftentia rerum fen-
fibilium eflc , quod cum ipfarum idcx fc ofFcranr mcnri noftnc , fa^pius
invitis nobis,& ad id non arrcndenribus, nofmer abripi fenttamus ad crc-
dendum cas procedcreab objc<ftis aliquibus cxtcmis , qux fenfus noftros
fcriunr : vcrum quia cxperimur in fomno, & phrenericorum dcliriis,
non neceftccfrc, ut objcdum aliquodfimileautdivcrfum abeo, quodfcnti-
deMenteHumana. 5
fentimus, noftros fenfus tangat > ad cxcitandas in nobis eafdcm cogita-
tioncs , illc, qui vcritatcm ordinc inquircrc incipit , & qui non vcrctur
de omnibus dubitarc , doncc aliquid invcnerit , dc quo dubitarc non
potcft , ccrtum aliquod fundamcntum co tcmporc habcrc ncquit, un-
dc ccrtus cflc poflit dc exiftcntia rcrum fcnfibilium , quia haudforct im-
poflibilecum omncs, quas habct cogitationcs , habcrc, rcfquc ipfi co^
dcm modoapparcre, ac videntur, quamvis vcl nullum objcdum cxtcr-
num fcnfiis cjus fcrirct : vcrum ad minimum diccs dc rcbus mathcmati-
cis dubitarc non poflumus, cxcmpli gratia, duo & tria eflc quinque,
triangulum habcre tria latcra; fatcor me, cum mcntcra inconfidera-
tionc aliquarum harum veritatum detinco, non pofle impcdire, quo
minus iis crcdam ; vcrum fimul ac eara vcl tantillum ab iis dcflcfto
,
animadvcrtoquc plurimos deccptos fuifle in rcbus , quasnonminus cvi-
dcntes cflc crcdebant, idquc mihi ip<i ctiam aliquando accidiflc, aut
dcniquc cum in mcntcm vcnit cogitatio Dci alicujus omnipotcntis , qui
pro lubitu fuo , aut alias ob rationes , quas ego ignoro , mc, cjus naturas
ut fim» produccre potuit, ut in iis etiam , qux mihi evidcntiflima vidcn-
tur,fallar, vidcorctiam dc veritatibus mathcmaticis acque ac dcrcliquis
dubitarc poflc ; quod fi veroinfelixaliquisathcus invcniatur, qui malit
dubitarcdcDeoadeopotcnti, quam concedcre resomnes efleinccrtas,
quamcunque aliam dcnique caufam me« cxiftcntix adferat , quanto
illacrit imperfeftior>tantoctiam majorcm habcbo rationcm crcdcndi,
mctaliscflenaturiE , utinomnibus fallar. Vcrum intcrim dum iudu-
bito derebus omnibus, & nihil ccrtum cflc cogito, nullam mentcm,
nullum corpus , nuUum ccclum , nullam tcrram cflc , cgo ad minimum,
qui dubito , cgo qui cogito , fumne aliquid ? imo vcro , & quantumvis
impcrfedus etiam fim , quodcunque ftudium adhibcatur ad me dcci-
picndum ,ncceflecft,quamdiucogito,mcdcbcrcexiftcrc*
Nunc vidcamus quifnam fim illeego, quifum ccrtusmecfle, &ca-
Tcamus ne aliquid in noftrilocum imprudenter aflumaraus. Sum pro-
cul dubio aliquid ; quidnam autcm ? res cogitans, id eft, dubitans, dcfi-
dcrans, cognofceos, affirmans, negans , timens, &c. fcntio cnim me de
omnibus fcre dubitarc, rae majorcm fcicntiam dcfidcrare, cognofccrc
mccogitarc-, id vcrumcfle mcaifirmarccxtcraomniancgarc; nc dcci-
piar, vercri; quid horum omnium eft quod in dubium rcvocari poflir,
& cujiw non aequc ccrtus fum ac me ipfum cxifterc , atque cogitarc ? fed
uonnc ctiam cgo is fum, qui vidco, qui fcnrio, Sc qui imaginor ? Etcnim
cmn ncquc coelum ncquc tcrra cxiftat ,nullumquc corpus habcam, non
A 3 etiam.
€ TRACTATUfctiam viderc pofTum, necfentire, nec imaginari; venimtamcn ncgarenon pofliim , faltem id mihi videri mc videre , me fentire, & imaginari
;
venimeft, fedetiamnihilincohabctur, quodi mea cogitatione difFc-
rat. Forfan dici poITetnon abs rc forc, li cxamincm hic, anego.quicogito, non lim parsaliqua fubftantiaE illius cxtenfaE, quam hadcnuspro mc ipfo fumpli , id eft , ut uno verbo dicam, an non cadcm rcs, quasinmecogitatjCtiam fitcxtenfa, quamquam id nondumanimadvcrtam;cui in prxfcntia nihil ahud habco , quod rcfpondeam , niti mc nunc nondifputarc dc ea re , nofquc id pofthac inquifituros : verum optime novime fupponerc poflc , nullum clTe corpus in rerum natura , & quamviscam pofitionem nihil mutem , non me tamcn proptcrea delinere efle
certum , quod fim rcs cogitans. -Quamobrcm concludo ex iis, qux dixi
;
primo , hanc propofltioncm , cogito ergo fum , primam cflc conclufio-
nemccrtam, quae fc unicuiqucoff^ertcorum, qui cogitationcs fuas or-dinc promovcnt, 6c quaeexiftentiam rciaHcujusipfisdctegit: fecundoanimammcam, ideft, fubftantiam eam , quaiinmccogitat,fiicinusco-
gnofci, quamcorpusi quoniamvcl maxime hyperbolica: dubitationcf
efficcrcncqucuntjUtdecjuscxiftcntia dubitcm; & infinitas proprieta-
tes cogitationis mcae invenio, antcquam vcl fomniare poflim dc propric-
tatibuscorporisindagandis; tcrtio loco idcas cogitationis , &cxtcnfio-nis cfle plane divcrfas , quia concipcrc poflTum ideam cogitationis, quam-vis ncgcm fubftantiam aliquam cxtcnfam cfle ; & dcniquc concludohancidcam cogitationis perfcnfus mihi non adveniflc, qui nobis nihil
aliud unquam repraefentant , nifi quodextcnfum cft. Hx quatuor vc-
jitatcs funt quatuor fundamenta hujus tra^tus.
c A p u T iir.
^icquid cogitat ejfe immaterUle.
On fatismirari pofllim, quod cum inter omncsquaeftioncsphilo^fophicas nulla fit, quaj unquam adco cftdifputata, ncquc circa
quamtantadiverfitas opinionum intcr Philofophos antiquos &:hodier-nosJuit,quamiIIa, quae refpicit naturam menris humanae, nullaetiamfit, cxquafeminoricum laudc cxtricarcpotucrunf, quod non tantumaccidit ob rci ipfius difficultatem qux fupra fcnfus eft , vcrum etiampropterca, quod cum praecipue fucrint occupati in confidcranda rcU-tione, quaj inter mcntem eft , & corpus, cui junda cft , cognitioncraojus,quod mcns revcrainfcipfacft, fcccrintdifliciliorera; nam haud
diftin-
DEMBNTEHuMA>fA. jdiftingucntcs vim quam corpus habet fe ipfum cx fcipfo movcndi, ab ca,
qua quidam motus corporei fubjcdi funt mcniis voluntati , aliqui crc-
didcrunt mentem cfle corpus , aut minimum harmoniam aut motumcorporis: & quamquam alii aAioncscjus nobiliores, & cxccUiores rc-
Ipicientcs, aut lumine fidci illuftrati cogitarunt mcntem efle quid imma-terialc, nihilominus quia confiderarunt cam ad modum aliarum matc-
riae formarum , atque ei tribuerunt omncs , quas in nobis deprchcndc-
bant, fuiKlioncs, formaruntcjusideam partim corporcam , partim /pi-
ritualem , non minus ridiculam, quam qua; cft chima^rarum, & hippo-
ccntaurorum. Se ipfos tamcn fatis facile ab iftis crroribus Hbcrare potuif-
fcnt, fi pofthabita ad tempus aliquod corporis confidcratione , fe ipfos
detinuifTcnt in perpcndcnda natura mentJJ in fc ipfa confidcrata, antc-
quam ad examcn modi unionis cjus cum corporc tranfiviflcnt : nara
qualifcunquc ea poflit cfle unio, nihil ca mcnti autaddit, autdcrait.
Hoc ipfum cft, quod Philofophus noftcr optime praeftitit,&: cujus ope
tam efficaciter dcmonftravitejusimmatcrialitatcm, ut nccclTc non cflet
hicquippiamadjungerciis, quae de ea dixiCy ntfi vidcrcm ejus^dcmon-
firationcs , qux ad ftiluro (cholas parum funt fa(5las , non omnes tollcre
difficultAtcs, quas ea ex fubtilitatibus fuis logicis petft: praetcrquara
ctiam quod cum haec pars totiusopcris fit maKimi ponderis, hoc ipfum
aliquomodo forct impcrfcftum, fi finc ultcriore cxplicatione tantum
easconfcqucntias fimpliciter proferrem , quac neccflariocx cjus demon-ftrationibus fequuntur. Quaproptcr cgo fumma ope conabor ob ocu-
los ponere quam cvidentiflimc quod quicquid cogitat , fit immateriale
:
id enim fi femel rcde probatumfit, rcliqua omnia, qua: mihiquidemdicenda rcftant de natura mentis humanx, neccflario fcquuntur: quodprimum in gcncre faciam , deindc edam particulatim , tam contra eoy
qui nihil nifi fubftantias corporcas admittunt,quamcontracos,qui
corporcas, & fpiritualesagnofcunt.
Cum autem mihi probandum incumbat,, quod^omncs res, qnae cogi-
tant, fint immatcrialcs, non poflem, ut mihi vidctur, melius vobis oboculos poncre ftatum quxftionis, quam fi primum cxpliccm quid per
vocem cogitationis , tum quid per voccm materiae concipiam , ut poftca
meliuspoflit judicari, anmatcria &cogitatio in unacadcmqucfimplici
fubftantia rcpcriri polfint ; nam quod aliquando invcniantur unita fimul
incompofito, utquotidicin nobisipfiscxpcrimur,procul omnidubia-
tft. Dicamcrgoquod voccmcogitationis hic fumampro ca pcrceptio-'
sc, confcicntia^ut cognitione incgroa , quam UDufquijf(^uc noftrum im-^
mcdiatc.
8 •Tractatusmcdiatc percipit pcr fe ipfum , quando confcius cft cjus , quod facit, aut
quod in iproHt, atquc ita omncs cognitioncs intcllcdus noftri, &o-mnes motus noftrx voluntatis, omncs noftrx imaginationcs , omncsatflioncs fcnfuum noftrorum nihil aliud funt nifi divcrll cogitandi mo-di. Rurfus ex altera parte pcrmatcriam intclligo omne gcnusfubftan-
tix corporcx , hoc cft, cxtcnfi, qualis qualis ca lit, craffa aut ftibtilis, cu-
jus efTcntia (quemadmodumid D. Defcartcs demonftravit) confiftitin
cxtenfionein Jongum, latum &:profundum, quxeft indefinitedivifi-
bilis , mobilis, & impcnctrabilis, nam cum cxtcnfum cflbnil fit aliud
quam habere partcs extra partes , mihi videtur pcnctrationcm , qux po-nit unas intra alias , naturaliter cum extenfionc non pofle convenirc. Si-
militcr appclloensimmatcridle, illud quod non habet extenfionem , &quodpcr confcqucns noncftcapaxfubjcftumalicujusaccidcntiscorpo-
fci ; conabor autcm probare omncs res , qux cogitant , eflTe ejus naturx.
Rogoigitur, utinlimineconfiderctur, quod , qucmadmodum nonaliam habemus notionem eflcntix , & fubftantix in gcnere , quam quodfit primum fubjedumaliquorum attributorum, aut proprictatum , fic
neque poflumusmclius halDerefundamentum ad cognofccndum,an du»fubftantix fintdivcrfx , quam cum advertimuscas eflcfubjedlum diver-
forum attributorum ; nam, cum unaquxque res fuam habcat eflcntiam
propriam, qux eamdiftinguitabomnialia, eaquecflrentia nobisinno-
tcfcere ncqucat, nifi per fuas proprictates , nuUumaliud potcft habert
mediumad agnofccndam illarum diftindionem , quam difFcrentiapro-
prietatum earum : ncque etiam aliud fignum haftenus allatum eft quamillud, ad diffcrcntiam individuorum, fpecierum & gcnerum oftenden-dam; & fi fuflicit adindicandam diflFercntiam Petri & Pauli, ignis&aqux, marmoris & ladis, ut dicamus quodPetrus litParifiis, PaulusRothomagi: quodignisnoscalefaciat, & ficcet, &raqua nosrcfrigcret
& humcdet: quod marmorfitfrigidum, ficcum,&:nigrum,quodJacfir molle , album , & humidum ; cur non & cadcm ratio oftcndct quodfubftantia cxtenfa , & ea qux cogitat fint omnino divcrfx ? quoniam in
totarerum natura invcniri nonpoflunt duoattributamagisab inviccmrcmota , 8c qux minorcm intcr fc habcntconvcnicntiam
, quam cogita-
tio & cxtcnfio: Nam quxquxfo fimilitudo, qux convcnientia inter
confcium cflcquodfacis, &:cflcextenfum aliquoin loco? intcrvolun-tatcm, &divifibilitatem? interdubitationem & motum aut figuram
?
nonneoftcndimusfupra, quoddubitarepoQimus, imo&ncgare,quodaliquod corpus lit in rcrumnatura, nonautcm quod nos, qui cogita-
mus
D E M E N T E H U M A N A. 9mus&quidubitamus, nonllmusj prsBfcrtim autcm cum idcr cxten-
(ionis, & cogitaiionis planc nntdivcrfjE, & una abalianon dcpendcat ?
Undercquiturquod fintduodivcr{aattributa:&: perconfcquenSjquod
res cogitans plane diverfa fit i re cxtcnft.
Noftrfadvcrfarii hifcc rationibusad anguftias rcdaftiobjiciunt;primo
quidcm, quod , fi iWx cflcnt alicujus pondcris , inde fcqueretur mo-tum, , & figuram rotundam, colorcm, &:ficcitatcm, albcdincm, &dulcedinem , virtutem magnetis, qua fi^rrum trahit , 5c eam , qua di-
rigiturverfiispolum , cfTeincompatibilia, quoniam non minusfiint di-
vcrfa, &ideaBquasdeiishabefnus aequc diffcrunt, quam ideae cogita-
tionis, &cxtenfionis; & tamcn (inquiunt) videmuscas proprictates
iinitasfimul in ignc, in laftc, & in magnctc, ita ut ifta attributa non
fint contraria> fcd tantum diverfa,& in codem fiibjc^lo repcriri- polTmt.
Sccundo loco objiciunt duo eflc genera cogitationum , unumquidcmquod pro obje<fto habct cognitioncm rcrum fpiritualium , univerfa-
lium , & indctcrminatarum ; altcrum autcm quod circa rcs corporcas
,
particulares , & dctcrminatas occupatur; primum quidcm revcra ad
fpiritum pcrtinere , fed fijcundum vires corporis non cxccdere. Hae ob*
jedionesquamquamprima frontealicujusmomcnticflevideantur , nul-
lam vim nequc foliditatem habcnt , & magis fcrviunt mco propofito *
quam illi noxia funt. Uthocpatcat, conudcra primo idcas, quas ha-
bcmus, cogitationis&extenfionis, longe aliter fibiinviccmefleoppo-
fitas, quamfuntideaEfiguraB& motus, & omnium aliarum propricta-
tumquasadduxcrunt: Nam potcftnequisdicercquod nulla fit fimili-
tudointcrmotum &rofunditatem ; cum tanta dctur convenientia in-
ter figuram in gcncre , & motum , ut fit impoflibilc motum alitcr con-
cipere , quam in corporc , quod aliquam habet figuram ? qucmadrrio-
dum ctiam nequc figuram imaginari poflumus, nifi in fubjc6io motuscapaci ; & fi nullum corpus mobilc cflet in mundo , nobisnc pcrfuadcre
poflcmus aliquid eflc rotundum > qucmadmodum concipcre poflumus
rcm quae cogitat , ctiamfi ncgemus aliquod in mundo eflc corpus cx-
tenfum?
Scdforrcdicctquis,quodcalor & ficcitas, quae in igne rcpcriuntur,
albcdo &duIccdo Ia6Hs , & duae virtutes magnctis , non minus fintdi-
vcrfx quam cogitatio & extcnfio. Fatcor quod non aequc facilc fit,indi-
carc afTinitatcm harum qualitatum inter fc, ac cam,qua? intcr figuram eft
ac motum , quamdiu non nifi iis rcbus quas a fenfibus dctcdas habcmus,
inhaercmus.
B Scd
lo TractatusSedillis, qui vcltantillum habcnt cognitionis vcrx Phyncae,&qui
entibuslcholafticis, lequcacomnibusqualitatibus, qus tairofcnruum
nodrorum objcdisattnbuuntur , renunciarunt, quoniam aliqub modoopinionuro, quasdeiis habcmus, caufefunt; haud difficile cft concr-
pcre , quomodo omnes hx qualitates, c]ux apparent adeo divtfl-fx, llmul
efle aliquando, 8c inveniri in codem ftibjedo poflint : acccdit quod cumplcrxquenon lint infubje^fhs, quibusadfcribuntur, tales qualcs fenft*-
busnoftrisapparcnt , & non dependcant, niii imagnitudine, figura,
fitu , & moiu fuarum partium , nulli ferc (int fenfusadeo diverfi., quosunum idemque objcdum non poflit excitare ; atque ita mirum non cft
quodi:aIor& ficcitas itperiantur in igne, quoniam ambo dependencab ejus adivitate ; quod albedo &: dulccdo rcpcriantur in lade, hoceftquodlacfit capax excitandi in nobisduasiftas fenfationes, quiahocnon depcndct nifi a difpofitionc & motu partium fuarum ; quod ma-gncshabcar virtutem trahendi ferrum, & femper aliquas fui partcsdi-
rigcndi ^-erfus polos ; quia eadem niatcria fubtilis, quae facit, ut unuspolusniagnetis refpiciatrcmperScptentrionem , eadcm opera facit, ut
ferrum trahaturadraagnctem , qucmadmodum omniumoptimcexpli-cuit D. Defcartcs. Nunc autem in hifce omnibus nihil vidcmus , quod*non judicamus limul poflc repcriri in eoden] fubjedo, & quxcunquedemum fit divcrfitas inccr hasqualitates, aut potius inccr opiniones, quasdeiis habcmus , in vcnimus tamen cam convenientiam in ipfirum caufis»
hoc cft , in eo quod i^parte objeftorum eas excitat , ut coadi fimusagno-
fcercidomne nihil aliudeflc in iis, quam diverfos modos extenfionrs
&cjusproprieratum ; nulla igitur eft analogia inter modum quo hac
qualitates fibi ipfis funt oppofitae , & inter oppofitionem aut differen-
tiam, -qusinvcnitur inter cogitationem & cxtenfionem; qux rcvcntalis eft , ut major concipi non poflir.
Vcrumultimo (dicetaliquis) hajcduoattributa non funtcontraria ,
fed tantum divcrfa , ac propterea non funt incompatibilia. Quodulti-raum eft noftrorum adverfariorum refugium & fortiflimum ipforumargumentum.
Sedhazc difficultasjamantea i D. Dcfcartes tam evidcnter fuit fub-lata , in notis ad programma D. Regii , quod continet ejus aflcrtioncs dcanima rationali, ut ego foli facem prsferre viderer , fi id darius explicarc
vcllem. Id folummodo igitur hic notabo , quod quando agitur dc attri-
butis cflcntiam alicujus fubftantiac conftituentibus , nulla major inter ea
dari poflit oppofitio, quam quod fint diverfa; nam cum taha funt .
De Mente Humana. .11
ut notio unius nullo modo Cit comprehenfa in notionc alterius , qucm-admodum notio cxtcniionisnon cft comprehenfa in notionc cogiratio-
nis, neque illain notione extcnfionis, impoflibilccilea poflcconvcnire
uni foli & cidcm fubjcdo ; hoc cnim idcm forct ac li quis diccrct unumidcmquc fubjcdum habcrc duas divcrfas naturas, quod linc contradidio-
ne dc fubjedo (implici & non compofito dici ncquit ; & quotiefcumquc
duo fimilia attributa , quorum utrumqucita diftindc concipi potcft (inc
alio, reperiuntur in aliquo fubjedo,{ignum cft ccrtiflimum fubjedum il-
ludciTccompofitun); namindcclariflimcpatct, unum noncnemodumaltcrius, fcd cireattributumalicujus rci,qux finc co potcfk fubfifl:crc. Sola
igitur difficultas quas hic fupercfTc potell cft > ut fciamus an cogitatio &:
cxtcnfio fint duo attributa cflentialia , qua: conftituunt clTcntiam aliqua-
rum fubftantiarum ; nam fi id ita eft , qucmadmodum hxc duo attnbuta
maximc funt diverfi , duae idx fubftantix, quas conftituunt, non poflunt
non cflc etium diverfjc: id autcm non erit difiicilc probatu,fi animadvcrtas
ad naturam modorum & accidcntium pcrtincrc,quod non poflint conci*
pi finc primo fubjcdo ad quod pcrtincnt,ut ncc proprietatcs finceflcniia
cx qua neceflario emanant ; & quod cflentia optime pofllt concipinon
conccptis modis Si proprictatibus , qux ab cadcpcndcnt ; a*dco ut nota fit
infallibilis duo attributa non tantum eflc cflcntialia, fcd ctiam conftitucrc
eflcntiam fubftantiae cui attribuuntur, quando funt talia ut poflint conci-
pi non conceptisaliis, non vcroaliafincipfis. Siautemcxcipis qujpdam
attributa,quac pertinent ad fubftantiam qua talem,& quae pcr confcqucns
pcrtincntad unamqiiamquc fubftantiam,quemadmodum funtfubfiftcre*
pcr fc,cflc fubje(flum aliquorum adtuum,&c.nullum aliud habetiu-jquod
rion includat in fuo conccptu aut cogitationem aut cxtenfioncm , &:
quidcm ita , ut in idca corum , qux includunt cxtcnfionem , nulla cogi-
tatio llt q^mprchcnfi , & in idcaeorum> quazincluduntaliquamcogi-
taiioncm , nullam animadvcrtamus extcnfionem : Scd quantum ad co-
.gitati«ncm & extcnlionem , iWx funt duoattributa , qiiorum unuraad-
modunifai:ilcfincalioconcipipotcft, & quac nullum aliudpraefuppO-
nuntndquodpcrtincnt. Concludamus igitur, cogitationem & extcn-
fioncm non tantum cflie duo ariributa cficntialia ; vcrum ctiam confti-
tucrc cflcntiam rci cui atiribuuntur, & multo magis eflcincompatibi-
lia & contr.^ria, quam frigidum &calidum, cpix mvcniri poflunt fuc-
ccflivein eodcmfubjedo; ciimabfolute fit impoflibile, ut duo attri-
buta cflcntialia, qualia funt cogitatio & cxtcnfio, unquam poflint in co-
dcra fubjcdto. inveniri , idque ncc eodcm tcmpore ncc fucceirionc.
B 1 Quan-
fi. TractatusQuantum ad objcdionem quam faciunt illi qui difFercntiam ponunt
intercogitationes rerum immaterialium, & rcrum corporearum , hoc
cft , inter conceptus noftri intellcdus , & pcrccptiones renfuum noftro-
rum , ea fane objedio frivola eft, & ignorantix (atis cos arguit, qui
eamadducunt, oftcnditqueeos nunquam opcram dcdifle, utclaras&
diftinLbs fubftantiae corporex aut fpiritualis notiones formarcnt. Namqua:fo, noftrxfcnfationesminufncfuntperceptiones, autcogitationcs
quia corpus habcnt pro obje(^to ? Et nonne rcs cft rifu digna vcUe dicere
fenfum aut pcrccptioncm rci corporeae etiam cflc corporcam ? nonnoomnis cogitatio fccum adfcrt charadcrem & noram mcntis ? Quamideam nos habcrc poflumus fubftantias fpirituahs aham, quamquodlicrcs cogitans i 8c qux cjus notio fupercft , fi eam cogitatione privamus ?
Scioequidcm aftioncm corporisintervenirc noftris fenfationibus , &: ut
fcntiamusrcquiriorganumaHcujus exfcnfibus noftriscerto aliquomo-
do difpofitum , quod ficri finemotu ncquit; fcd nequc adio objc-
di externi, quae movct & difponit organum ,ncqucmutatiofigura:&
fitus, quaeeftcaufacjusadionis in illo, ncquc quae fit tranfmiflio adccrebrum, funt fcnfus aut cogitationcs , fed tantum id quod rcfultat im-
mcdiate in mcntc , qux unita cft corporco organo cum ad modum mo-to& difpofito pcr fua objcda. JVIagna igitur cft differentia inter id quodpertinet ad corpus in noftris fenfationibus , & id quod pertinet ad raen-
tcm ; motus quem objc6lum extcrnum imprimit, 8c mutatio organi pcr-
tinct ad corpus, fcd id nullam includit cogitationcm : fola perceptio, fola
fenfatio , autfola cogitatiopcrtinetad mcntem, ncque eaaliquam inclu-
dit extenfioncm. Ac proptcrca quicquid hadcnus diximus, id concludit
cx xquo de omni generc cogitationum,quae in nobis funt, & probat evi-
dentcr, cumuna nonmagisquamalia nuUam cxtcnfioncm prxfuppo-
nat , omne quod cogitat eflc immateriale.
C A P U T IV, •
Probatfo ejufiemref, contraeosqui ac^mittuntfi^bjlan'
tias corforeas & Jpirituales.
PRopofitio, quam praBcedcnti capiteexplicuimus, nonnifi^duumgencrum Philofophis oppugnari poteft : quorum uni crcduntuni-
verfum hoc compofitum eflc cx fubftantiis fpiritualibus , & fubftantiis
corporeis^ vcrum practcrcajudicant non ita fpccialitcr cogitationcm per-
tincre ad fubftantiam fpiritualem , utaliquando ctiamnon poQit com-xnuni-
De MenteHumana.iminicari corporex : cum contra alii fibi fortiter pcrfuadeant nihil efTc
in univerfo , nifi corpora, alia quidem cralTiora , alia autem fubtiliora , ad
quae & cogitationem &omnesnoftras perceptioncs tanquam propritta-
tespertinereexcaufafubtilitatis eorum minimc dubitant aiTcrere. Ve-
rum quamvis &* hi atquc illi fcdas formarint antiquitate non minus
quam numcrofeftatorum fpc(fhbiles, fpero tamcn mc oftcnfurum eos
omnes in crrorc verfari , & nulla alia re nifi objcdionibus frivolis va-
lere , & fi uti voluiffent propriis fuis principiis , eosdetegcrc potuilTc ve-
ritatcm qwam cgo dcmonftro ; nam exiifdem & ego principiis cos rc-
futabo.*
Utergo i primisinitiumfaciamus, ncmini ignotum effe poteftvo-
ccm fpiritus fcu animas cx origmc fua in omnibus fere linguis nihil aliud
fignificare quam aercm , qucm haurimus , & cxpiramus in refpiratione
;
poftea voxea omni gencri flatuum fignificandoapplicata fuit;& dcniquc,
poftquam obfcrvatum cft tamdiunobis vitam fupereiTcacrefpiramus,
accepta fuit pro eo vitae principio pcr quod rcfpiramus ; poftea vero
peculiariter attributa eft ci parti fuperiori animx per quam intelligi-
mus,id cnim vita mentis cft : ultimoautem per fimilitudinem nomen il-
lud datum eft iis intclligentiis, quae planc funt indcpcndentes , & ^
commercio roateriae libcn , quas in movendis cxlis credidcrunt efle oc-
cupatas ;iifque cx fubftantiis , & ex fubftantiis corporeis crcdiderunt illt
totam rcrum naturam compofitam clTe quibufcum nunc difputo. Utau-
tcm quam clariffimc fimul ac evidentiflime pateat id genus fpirituum ef-
fe,fumcndo voccm ultimo fcnfu , qutbusconvenitcogitatio ita fpcciali-
ter,ut nullisaliis fit communis; & ut omne gcnus diftindionum &: aequi-
vocationum cvitemus,primum rogo noftros adverfariosquid intclligant
per has voccs fubjlantu Jpirttualu ? Refpondcbunt feintelligercfubftan-
liam immatcrialcm : Secundo eos rogo quam habcant notionem aut
qualemideamhujusfubftantia^immatcrialis, & quid concipiantquan-
do de ea loquuntur ? Neceflc cft concedant fc nihil conciperc ncque fe
ejus habcre ideam pofitivam ; aut fateantur fe intclligcrc fubftaniiam,
quae facultatem habct percipicndi & volcndi , hoc cft , ut uno vcrbo
dicamus, rem cogitantcm. Unde concludo eflcntiam fubftantix fpi-
ritualis confiftere in eo , quod fit res cogitans ; quoniam fecundum
principia Magiftri corum Ariftotelis,cflenriacujufquc rci confiftit in eo
fincquoconcipincquit. Necefleeftergo cogitationcm conftitucrc fpi-
ritum in natura fua fpirituali & immateriali, ac proptcrca eam in fub-
ftantia corporea invcniri non poflet ^
B 5 Vc
14 Tra ctatusVerum fortc mallent conccderc fc non habere aiiquam poiitivam
fubftantix.rpiritualis notioncm , fcquc ncfcircquid ca fit, nili forte
qurfd non lit materialisr aut potius diccnt cogitaiionem , quajcipro-pria clljcfle illam qua? pcrtinet ad intcllctfl^um: Quaproptcr ut hanc rcmmagis illuftremus, & iplls omnis fcnipulusaufcratur , fupponoprimoloco fubftantiam elTegenus fummum
,cujus corpus & fpiritus funt du»
primae &: folac fpecies. Sccundo loco , eos mccum pcr corpus intclligcre
omnegenusfubftantiiE materialis&cxtenfaB, & pcr fpiritum rcm im-materialcm & non cxtenfam. Tcrtio loco, fpecicm non pofleconvenirc
rebus ad quas genus non pcrtinet, quemfdmodum , cxcmpli gratia,fi ho-mo non habet aliquam cognitionem,vcrum cft cum non habcrc fcnfiKn,
quia fcnfus cft fpccics cognitionis; & contra, illud quod dc fpccie dicitur
poflc artribui gencri : nam fi vcrum non cflct cfCc corpora qux cogitant
,
multo minus verum eflet bruta animalia ahquam habere cogitationcm.
Non credo cos difficilcs fore in admittcndis hifcc fuppolitionibuj,
quoniam planc cumipforum principiisconfcnriunt, adeo funt clarae >
utingcnium vel parumpcr attcnlum & lcviter Phrlofophiatindum cas
non polTit ncgare. Quaproptcr hoc fuppofito fic ratiocinor : primsfpecics generisalicujus fummi convenire non pofliint i nift in attributis
cfl!entiaJibus gencris iftius fummi ; aliter enim non cfl^cnt primne fpecies
,
&idin quo convenirenrcflctgenus intermcdium intcrcas, &genus il-
ludfummum : nunc autcm fubftantiacft gcnus fummum , cujusfpiri-
tus& corpus funtprimi & folae fpccics ; quaproptcr & convcnire nc-
queunr, nifi in attribuiis cflcntialibus fubftantia:. Vidcamus nuncquaj
fintiftaatrribura. Eaprocul dubio funt fine quibus fubftantia concipi
ncquit» &:quaeconveniuntomnibusfubftantiiscxaEquo, qucmadmo-dum cflc pcr fe, cfle primum fubjcdum aliquarum proprictarum, (c
mutuo cxcluderc, non cflc fuftcntatam, &:c. quae ubiquc invcniun-
tur ; fed q uantum ad cogitationcm extcnfloncm , livc cas confidcre-
musingcncre, fi vc in fpecic , ipfis conccdcntibus advcrfariis, illa:non
funtex numerohorumattributorum , quoniam fccundumeorum do-
6lrinam videmus fubftantias qux non cogirant, &: aHas, quac nonfunt cxtenfa?. Pcrgamus crgo; illud quod non convcnir, niii in arrributis
cflcnrialibus fubftantix, difFcrt necclfario in omnibus aliis ; fpiritus
a«tcm &: c<5rpus non conveniunt nid in attributis cflcnrialibus fub-
ftanri.t!. Ergo ncccflario difl^crunr , & funr oppofira in omnibus aliis,
hoceft, in omnibus iftiss quai ad ca non pcrtinent rationefubftantiae-,
ac profscrca, quoniam in hoc confentiui\^ , quodncmpc cogitatio &:
cxtcn-
D r. M E N T E H U M A M A.
cxtcnfiononfintexnumerocorum attributorum eflcntialium fubftan-
tiae, & conceduntcorporaefll- cxtcnfa, &: fpiritus cogitare, etiam fa-
teri debent haud poiribilcefle ut fpiriius fit extcnfus , &: corpus cogi-
tct ; nam quoniam omnes proprictates , quasaut fpiritui , aut corpori
tribucrc poirumus , ipfls cflentialitcr conveniunt quatenus funt fublbn-
lia:, cum cxclufionc cogitationis & cxtcnfionis , omniumquccorum
,
quxadearcfcruntur , nonpoflunt, nifiin hisduobus attributisdiffcr-
r«i & contradidioncm involvcret, fi quis in aliquarccasfimul uniri
pofle dicat, in qua formalitcr opponuntur: ergo non fine contradidione
aliqua cogitaiio corpori , aut aliqua cxtenfio fpiritui adicribi poteft.
Utvim hujus dcmonftrationis evitcntnoftri advcrfarii, haectriaad-
ferunt. Primum, quodcognitio fcnfitiva, quam quibufdam corpori-
bus tribuunt, fit toto gcncrc divcrfa ab intcllcdu •, fccundum , quod fi-
ne ifta cognitionc adioncs brutorum cxplicari non poflint , ac proptcr-
ca ncccflc lit admittcrc aut corpora cfle capacia aliquarum cogitatio-
num , aut conftitucrc aHquam intcUigentiam ad unumquodquc ani*
mal dirigendum; tcrtium, quodfccundum noftram opinioncm cor*
pora non tantum cogitationc, fcd & vita priventur,quia & ca in fubftan-
tiis fpiritualibusinvcnttur. Examincmus haccordinc. Rcfpondeo pri»
mo, cognitioncm faifitivam & intellcdualcm non efle gencris divcrfi ,
fiinfciplisfpcftcntur, nccaliomodocflcoppofitas, quam duos diver-
fos modos pcrcipicndi. Sccundo , fi id eflet » aut modiis cognofcendi
pcrfcnfus cflTctcorporicommunis &: fpiritui, autnon nifi corpori foli-
poflct convcnirc. Nunc autem primum dici ncquit , qoia cognitio fcn-
fuui» non eft unum attributorum fubftantise, & jam dcmonftravimus
fpiritum ac corpusnihil intcr fccommune haberenifi idgcnusattribu-
ta : Altcrum non magis dici potcft ; nam fi cognitio fcnfuum non nifi adcorpustantum pcftincret, neceflcforet duo principia cognofccndi in
homine finc necciTitate admittcre , idque ranto magis, quoniam ifte mo-duspcrcipicndi in fua idca indudit notionem cxtenfionis, quemadmo-dum ctiam omncs ahac quahtatcs corporalcs \ contrarium autcm oftcn*
dimus capitcprscedcnti, atquc idco dici nonpoteft cam corporicon-*
venire.
Ad fecundam nunc difficultatem veniamus, cujus occafionc reliquas
nobis difficultates adfcrunt. Objiciunt crgo , fi omni gcncre cogitatio-
num fubftantias corporcas privcmus, indcfcqui, aut bruta animantia
nullam habcrccognitioncm , authabcre animam fpiritualem : Quoruraunum apparct manifcftc falfum, cum impoflibilc fit oranes corum ad^io^
ncr
i5 Tractatustics cxplicare nifi aliquam cognitionem ipfls tribuamus. Altcrnm vcro
homini injuriofum vidctur. Uh objc<5lio omnium maximi pondcris cft,
quia non cflTc pollibile vidctur adioncs bcftiarum non cflc iifdcm fcn-
libus&cognitionibusfociatas, quasnos habcmus cum fimilcs cdimus
,
aut ab iifdcm objcdis fcrimur. Scd ut oftcndam difficultatcm, quae no-
bis oritur in antiquata iftaopinionc cradicanda, non provcnirc ab aliqua
rationc folida, qui nobis id pcrfuadcat , fed ^ confuctudinc , quam ab
ipfa infantia noftra contraximus, itajudicandi ; Rcfpondco primo , nondici abfolutc loqucndo , quod bcftix non cognofcant , contra pla-
ne paratus fum id agnofcere quam primum mihi evidens aliqnod 8c
certum cognitionis ipfbrum fignum oftcnditur. Sed dico , fi verum fit
brura habcre aliqucm fenfum aut aliquam perceptioncm intcriorem,
ab adionc objedorum exteriorum fupcr organa fcnfuum eorum cxci-
tatam , &: fi omncs fuas adiones inftituant cum animo ita facicndi , ra-
tioncs hadenus allatse , & qux pofthac adfcrcntur , dcmonftrant necclfe
eflc , ut principium iftius pcrceptionis ac propofiti fit fpirituale , id au-
lcm fi ita cflet ( quod nos non credimus ) minime forct injuriofum ho-
mini ; nullam enim vidco neceflitatcm ftatucndi omne id quod eflec
fpiritualcefl^e cjufdcm fpecici & habcre cafdcm pcrfcdioncs & praEro»
gativas, quasfpirirus humanus. Sccundo dico, quicquid animadver-
timus in diverfis bcftiarum adionibus & inftindibus, admodum bene
pofle cxplicari abfque uJla ope cogitationis ; qui ca de rc dubitant,
D. Cartcfii tradatum dc hominc, meafquc ad cum notas legant ut ea
dubitationclibercntur. Tcrtio loco rcfpondco » five beftix pcrcipiant
five non , id nihil facerc ad explicationem omnium earum adionum.* Hoc ut patcat , confidcrandum eft duo genera adlionum in bcftiis eflc ,
quarum aliae fcnfibus noftris percipiuntur , qucmadmodum ipfarum
progrclTio , faJtus-, & in gcnerc omncs illa? qua! oculit noftris apparent
:
aliaefunt, qua^non incurrunt in fcnfus, fine quibus tamen primac ficri
non poflcnt, funtquc illae qux pcrtincntadorganacorporum interio-
ra. Nunc autcm quamvis prima fronte vidcamur rationcm rcddcre
omnium corum qujB faciunt , quando dicimus cas habere voluntatcm
hocfaciendi, fivcacquircndi quoddefidcrant , fivefugicndi quod me-tuunt , & opc cognitionis fuorum fcnfuum convcnicntia cligcre mcdia
,
quibus ad fincm, quem fibi proponunr, pcrv cniunt ; nihilominus ii rempropiusinrueamur , id haud fufficerc dcprehcndemus : nam nifi vcli-
mus anim.is earum habiliorcs eflc quam noftram , eafquc cognofcere nontantum objeda, quae fc ante illas fiftunt, vcrum etiam modum quo
(piri-
DB MeNTB HvMAWXr I7
fpiritus animalcs > ncrvos , & mufculos ad excqucndum fuum pn>-
pontum raovcrc dcbcant, difficultas fcmper manct : Illudnc (cxcm-pli gratia) fufticeret ad cxplicandum mocum navigii , nunc in Sy-
riam , nunc in Africara dclati , fi quis diccret gubcrnatorcm , qui
tneocft, animum habere eo cundi, cumquc viam cognofcerc, quaeundumeft? nonne praeterea neceiTc forct ipfum pcrfcdinTimc cogno-
fcercomnianavigiiinftrumcnta, iilquetanquam vcrum gubernatorcm
bcnc , & cx artc uti , navigiumque redc dirigcre poflc; & fi fortc hxcignoraret > nonnc tencremur agnofccre aliam caufam motus navigii
,
quam fblum gubernatoris propofitum , & cognitioncm quam habct
viarum,(i vidcrcmus cum itcr fuum fat benc profcqui?Non crgofacit ad
explicationcm modi quo bcftiarum corpora omnes motus, quos in iis vi-
dcmus, & quos communitcrcrcdimuseas cum aliquo propofito facc-
rc, excqui poHunt , fi tantum agnofcamus in bcftiis animam qux co-
gnofcit ; non folum quia longc difficilius eft conciperc , quomodo co-
gitationcs& propofita iftius anims fpifitusanimalcsimpellcrcpoflint,
co quo dccetmodo, ad id cxequendum , quod fibi proponit, quani
quomodo iidem ifti fpiritusUnc aliqua cogitarioncfintdcterminati pcr
divcrfas objeAifrum aftiones , cerebrique difpofitionem praBlcnrcm,
utinftuanc in mufculos, cofque movcant eo, quo movcri vidcmus,modo; vcrum prztcrea etiam quia nos ipfi cxperimur in nobis ipfis,
ncquc noftram voluntatcm , ncquc cognitioncm , quam peranatomiam
partium corporisnoftri acquirimus, nos reddere aut meliusdifpofitos
aut agiliorcs quam a naturafumus. Nos proptcrca ncquc fapientiorcs fu-
mus nequc peritiorcs ejus modi, quomotuscorporisnoftri junguntur
cum noftris cogitationibus ; cfFcfta quidem cjus rci vidcmus , eaquc ad-
miramur,ncc unquam ab illa admiratione ceffabiraus.Rogo dcnique no-
(Iros adverfarios , ut mihidicant an fit impoflTibile Deum faccre machi-
nam cani fimilem, quantum ad partes fuas intcriorcs & extcriorcs,
qvLX imitetur pcrfc^flimc ofnncs adiones & pafliones vcricanis, cumcatantuAn differcntia , quod non eflcnt fociati aliqua cogicationc , aut
propofito, ( cujus participcm efle bcftiam cam illi crcdunt) fcdtantum
produdae & confcrvatae in illamachina pcr a(5tionem objecVorum , per
difpofitiones , acquifitas aut naturalcs , cerebri aliarumque partium fui
corporis, & per fpirituum fuorum curfum. Si dicant Dcum id faccrc
nonpofle, facilceft oftendere ip(bs nullam haberc rationcm , cur hoc
dicant , quoniam nullam poflunt adfcrrc bonam ratibnem proptcr
quam Deum ea potentia privent ; nam cum ca cognido 8c id propofi-
• C tum
l8 THAit^TATHStum flnt rcs pbnc diverTx ab objcftorum imprcflione in fchfus , ab
aftionibus & motibus bcftix , ficri potcft , ut ab iis poflint fcparari. Sup-
ponamus crgo Deum hanc machinam pofuifle inter plurimos canes , co»
jam rogo quomodo & cx quibus fignis cam machinani , ciijus omncsadioncs & motus fiunt per folam difpofitioncm organorum ejus, im-
pulfionemquc objedorum diftingucnt in verocane , in quo iidera mo^tus fiunt cum cognitionc , ik propofito •, fi dicant fc id intcrnofccrc
non polTc, jam fimul etiam conceduntfc fruftra & nullojure dicere
vcros cancs h,ibere cognitionem, quia nullum fignum cognitionis in
• iis magis obfervant , quam in raachina , qusc cognitione dcllituitur ; 8iy
fa puiant fe eam machinam dignolccrc, camqucdiftingucre , cos rogo
pcr quodnam fignumi ccrtumcnim cft, id ncquc pcr ipfius motus
omncs ncquc per omnia palfionum figna fieri poflc •, quoniam fup-
ponimus eam imitari pcrfcctilfimc vcrum cancm , idemquc faccrc ac
illcadquamvisobicftorumoccafionem. Quacigiturfuntcafigna? cos
libentcr docebo ; fi in canc fit kliquod cognitionis principium , vcrifi-
miJc cft cum ctiam habcre dcbcre facultatem id manifcftandi ; id au-
tem cgo ccnfeo eum facerc non poflc nifi loqucndo, ideft , dctermi-
nando vocis fuac variationes aut aliquas aliai corporis flii adioncs , ut
fiacfigna cogitationum fuarum, &c talia quidcm figna, qux non tan-
tumnaturalia, fed moralia 9c omnino cx inftituto fignificent : quo-niam cognitioncs & fcopi rci cogitantis nullam habent ncccflariam con-
ncxionem cum adionibus quibus funt fociati. Nunc autem nullavii
demusin beftiis figna, qux omnino efle ex inftitutodiccrc licct : ni«
htl enim a)iud in illis obfervamus nifi figna naturalia fuarum paflio-
num; & quannvis cadem ipfa figna ctiam cflcpoflint figna cx inftitu-
to, ccrtitamcn fumus contrariipropter dnas rationes forriflimas* Pri-
ma cft , quia , figna ex inftituto cum depcndca«c ^ fob.volunt3tc rci
cogitantis , moralitcr haud poflt&ilc cft , qucmadmodum expericntia id
docet , ea non eflc diverfa pro divcrfitate locorum , temporum , &perfonarum. Secunda , quia fi fignificatio cjulatus beftiarum iflct pla-
nccx inftituto, impoflibile foret catulos eum pofle intelligere , eura-
«juc fimul atquc nati funt imitari , qucmadmodum fieri videmus. Con-cludamus crgo , nos non fine temeritatc beftiis aliquam cognitionempoflc tribuere, quamdiu non obfcrvavimuseascapaceseflc inftitucndi
figna quar nobis exliibeant & fignificent ipfarum cogitationcs. Pcr-ganius nunc ad ultimam di{BcuItatcm,quaf ex vita animaliura , & plan-
'tarum producitur, & quae ipfiscum ipiritibus communis cflc dicidir
:
Scd
9
DEMlNTSHuMANj^. ip
Sedfacile eft refpondere vitam , quamplancis &: animalibus , camqucquam fpiritibus tribuimus > nihil fimile inter fc habcrc ni(i nomcn.Vitacnim horum confiftitin fua cogitationc, illorum autem confiftic
in motu , quem purior portio fanguinis , fi lint animalia , aut fucci ali-
mcntaris , fi fint arborcs , crairioribus corporum corum partibus tribnit.
Adcoutnccanimalia nec arbores diutius vivant, quam fanguis ille &fuccus capax cft ea agitandi , & in naturali fua conftitutionc confcr-
vandi. Atque ita nihil obftantibus hifce objcdtionibus allatis , conclu-
dcre poffumus , ctiam fecundum rcgulas noftrorum adverfaiiorum
,
principium illud intemum noftrarum cogitationum nuUam habcrccx-
tenfioncm , & pcr confequcns oranibus accidcntibus , qua: cam prx*
fupponunt, carcre, <&cifeimmaterialc.
C A P U T V.
• x^ltera froh/uio ad^v^rfi^s eos qus rntHas nififuh^
flantias corforeas adrnittunt.
EOs Philofophos ab omni aut crrore aut culpa vacuos cffe diccre non
poflumus, qui credidcruntomncs fubftantias eflccorporeas, quem-admodum fecerc Hpicurus, Tertullianus^ Vorftius, Hobbes, & ali-
-qui alii. Aut cnim fumpfcrunt voccm corporis pro vocc fubftantiae
,
& intellcxerunt in gcncrc id omnc quod cft reale & pofitivum in na-
tura , & non mcrc imaginarium , qucmadmodum dcfcnforcs Tertul-
liani dicunt eum dodorcm eflc ita locutum : aut dicerc voluerunt o-
mncs rcs cfle cxtcnfas & matcrialcs. Vcrum quamvis licitum fit
,
& planc dcpcndeat ab inftituto humano tales vocibus fignificationes
tribucrcqualcslubct, tamcnid fieri non debet, nifi lc(5lor prius mo-ncatur ; rcs faltem ridiaila cft fignificationem alicujus vocis ordinariam
finc ncccCfitatc mutare. Quaproptcr quando Tertullianus Dcum , ani-
mafquc noftras corporibus acccnfuit, fi nihil aliud dicere voluit nifi
quod fint cntia realia , & non chimxrx(quod nunquam a quopiam di-
dum cft ) culpa omni non vacat , quia citra neceflitatem hujiis vocis fi-
gnificarioncm cxteudit ultra fignificationem ordinariam ; dcditquc oc-
cafionemiis, qui, qux ipfi mens cflct, ncfciverunt, ut fibi imagina-
rentur cum crcdcrc Deum, noftrafi^Jueanimas efle matcrialcs. Epicurus
in cundcm errorcm incidit; fcd in alia re, cum diccrct fcnfusnoftros .
nunquam falli. Ccrtum cnim cft cum ncgarenoluiflejudicia , qu» fa-
cimus cx folo fcnfiiiun noftrorum didanjinc, fxpius efle falla , & objcda
C 2 ali-
%o .Tractatusaliquindore alitcr non habcrc quam nobisapparcnt
, quod tamen folumvolunrilli, quiftatuuntrcnfusfalli : Vcrumdicere tantum voluitope-
rationcs renluum cfTe vcras, vcritatccxfiftcntixquam vocamus, hoccft,
objecta vcrc apparcrc tajia , qualia apparcnt. Quod omnino non cft in
quacftionc, & ancmincunquam ncgatum, nequidcm 2lSccpticis. Vc-rum fi Tcrtullianusdiccrc voluit, qucmadmodum mcrito rufpicari li-
cct , omncs rcs cflc corporcas & extcnfas , gravitcr deccptus cft , incidit-
queincrrorem, undc&ille, & quicum fequuntur facillimo ncgocio
rcducipotuiflcnt, fi vcl minimum attendere voluiffcnt ad opcfationcs
fuae mcntis , & attcnte cxaminarc idcas , quas in fc ipfis invenirc potue-
runt. Etfpcrocos, qui hoc (criprumcum curaA: fine praejudicio lc-
gcnt, co pcrvcnturos ut fint intcllcduri fc multa concipere, in qui-
bus nullam cxtcnfioncm fint pcrccpturi. Id igitur quod in hoc capitc
dcmonftrarc prsEtcndo, cft, quod fint, jam non dico fpiritus , namvox ea hoc loco nimis aequivoca cft , utipfimci adverfarii ctiam conte-
dcnt, fcd fubftantix finc ulla aliquaextenfione, & ab omni plane ma-tcrialibcrae. Confidcraquaefoquod , cum potcntia divina fit infinita,
& intellcAus pcrfedilfimis ctiam crcaturae valdc limitatus & finitus,
ridiculum fit dicerenos plura poITe concipere, quam Dcus facerc po-teft; ergo Sc nihil impolFibile po/Tumus concipcrc, fi vocem eam adfolas res reftringimus quasclare&rdiftindepcrcipimus. Pr;Eterea, utproprie loquar, nos nihil cognofcimus nifi quod clare & diftindein
unoquoqueobjcfto vidcmus , nec ncccirc cft Logicos hic adfcrre fua
^tia rationis , chimasras, &hippocent3uros; nam, ne me huic quae-
ftioni invofvam, libet mihi rcfpondcre iis, qui affirmativum tcncnt,
quod, quoniam faccrc cns rationis, cftconcipcre nihilfubformaentis,
impoflibilc fit unquam nihilum clarc percipcre ; unde fcquitur, quod,quicquid clai^ concipio, non poftit cflc idea nihili , fed fit idea entis
alicujus a<flualis, aut minimum pofltbilis. Hoc fuppofito quis cft quincgarepoteft, fufliccrc, fiduas proprictatcs rcciprocc unam finc alia
concipcre poflimus , ad concludcndum eas poflc feparatim cxiftcre,
adminimiTmpotcntiadivina? Dico concipcrcunam finealia, idqufrc-ciproce *, nam cum hoc non cft rcciprocum
, qucmadmodum excmplicaufa inter cxtenfionem & rotundjtaiem
, quarum primam quidcmpofliimconciperefinefecunda, fcd non rotunditatcm fine cxtenfionc;
• tunc fequitur tantum primam pofle efle fine fccunda , non autcm fc-
cundam fincprima; atque ita ad fummum non habcri nifi diftindHo-
nem modalcm intcr illa duo.^Scd rcalis cflet , fi concipi poflcnt rcci-
proce
DeMenteHumana. ii
proceuna fincalia. Si inmcmoriam revocctur, quomodofccundoca-
pite conccpcrimus rem cogitantcm , cumomnibusqusfcquunturco^i-
*tationcm, dum adhuc dubitarcmus cfTetncaliquid cxtcnfum in rcrutn
natura ,potcritne ncgar i tunc conceptam cogitationem finc extcnfione ?
Nonnc & cxpcrimur codcm modo nos pofle imaginari cxtenlioncm fi-
nc aliqua cogitationc ? Undc condudi potcft cas fcparatim pofle rcpe-
riri , atquc ita duas iftas proprictates efle diftinftas rcalitcr. Undc &confcquftur fubftantiam , qute fubjcftum eft cogitationis , diftin<5lam
etiam cflc«realitcr ifubftantia^xtcnla, eafquc feparatim ctiam cxiftcrc
poflc. Et (i legitimc condudimus rcs eflc poflc rotundas , quae non funt
quadratae, 6c rcs quadratas , qutc non movcntur, quia quadraturam
quis imaginari potcft finc rotunditatc, & fme motu; nonnc habcmus
eandcm rationem concludcndi fubftantias quafdam eflc poflc finc cx-
tenfionc , quia notio , quam habcmus > cogitationis omnino divcrfa cft ^
notione cxten(ionis?Sat fdo aliquos difturos me probare tantum rcs dari
pofle, qu3C cogitant , quaequc non funt cxtcnfne > fcdnon quicquidc6-
gitat , non habere extcniioncm : Kcfpondco mc cadem opcra utrumquc
&cere, quia demonftro cogitationem & extcniionem cflcduoattributa
realitcrdiftincfh; fedquamvisid nonfacerem, fuflScere tamen illud de-
-bere hoc loco , ubinonnificum iis mihi rcseft, quidicunt omncs rcs
cflc cxtenfas. Pergamus itaque cum ipfls ita ratiocinari. Si nulla alia fub-
ftantia cflet quam corpus , conccdi dcberet has duas voccs fubftantiam ,
&corpus eandcm flgnificationcm habere, cogirationemquc , &omnia
quae ad eam rcfcruntur, cfle proprietatcs naturs corporeae, quae aliis com-
municari non poflunt, quia (ecundum ipforum opinionem univcrfum
non nifi ex corporibus cft compofitum. Ut autem falfitatem hujus pro-
pofitionis oftcndam , confidcra, quaefo , quicquid corpori tribui potcft,
id ipfi convenire , aut iit conftitucns cflentiam ejus , aut ut proprietatcm
eflcntiac , aut tantum pcr accidens; ac proptcrca, quia fccundum ipfos co-
gitatio cft attributum corporis , nccefle cft eam ipfi convcnire uno cx hls
tribus modo. Si dicatur cogitationcm conftitucrc eflentiam corporis, aat
eflccjusproprictatem , idficri non poteft, nifi ctiamomnibus corpori-
bus cognitio tribuatur , qucmadmodum fccit Campanella : (cd ut ne-
mo, cui mensfanacft , cam opinioncm fcquitur , nec ^o in ea rcfutan-
da mchicdetincbo. Ncccfleeftcrgo cogitatio tantumfit accidcnscor-
poris, aut plancadid non pcrtineatj nam qualnviscfletcfleptialisdifl^e-
rcntia alicujuscorporis particularis j id nihil impcdiret quominus cam
refpcdu naturx corporex in gcncrc poflcmus appcllarc acddens : id
C 5 au-
11 Tractatus^utemcfTcnequit, quianaturaaccidentisautmodi caeft, qu» condpilinc fubjedo fuo primo non poteft, cum fubjcduna iftud fine eo acciden-
tc aut modo concipi poflit. Atquc ita , quoniam imaginari poflura fub-
ftantiam extenfjm linc hgura i otunda, aut motu, non autcm figuram ro«
tundam, autmotumiinc rubftantiacxtcnfa, certusfijm utrumqueeffe
accidcnsaut proprictatem corporis. Non idcm accidit cum cogitationc^
nam cam Gt bcne concipio finc Aibftantiaextenla , &: hanc iinc cogitatio-
ne; crgonecelTe poteftaccidens autattributum corporis ; atquc ita dici
non poteft nihil eHc in rerum natura nili fiibftaniiascorporeos, quia fci-
muselleres cogitantes, cogitarionemqucplancnon pcrtinereadcorpus,
necutad cjus eflcntiam pertincns, nec ut accidcns ; ergo oportcc ut res
cogitans conftituat fpecicra fubftantis particularem. ^lk
Dominus Regius ut eam dcmonftrationem eludat , quam nos clici-
muscx eo, qu€>d cogitatio & extcnfio ponfint feparatim concipi unaabalia, adfcrt hanc comparationcm in rcfponfionead notas D. Dclcar-
tis tnipfius Programma, quxplancipfi cft adverfa, quamvis favere vi-
dcatur. Dicit quod fi homo aJiquis cfTct, qui cruccra argentcam haberet
rinpcra, fcirctque tantum (c cruccm habcre, &ignoraretexquamate-ria fai2a,cflet , is diccre poflet, cognofco cUre & diftinde me habcrc
cnicem in pcra, nonconcipicndoquodhabeamargcntcam , imonegan-dotalerain rerumnaturaeflc } 8c taraon concludcre non poflet cruccm
& argentum duas cfle rcs feparatas , quamquam ca feparatim poflet
concipcrc , atquc ideo pra&tenditjurc fc diccrc poflc nos non haberc mc-liorem rationemconcludendi corpus & cogitationem efle duos fubftan-
tias diverfas , cx eo quod vidcmusflos cas pofle fcparatim coDcipcre. Sod
facile cft refpondere exeraplum iUudcrucis ab co, quodnosdicimus,
totoccclo diftare; quia nonargcntum, fcdextcnfiocft primurafubje-
6tum figurxcrucis; hoceft, argcntum, exquocrux fadacft, noncft
capax rccipicndi camfigurara, quod eafit natura iftius raetalli, alitcr
non efl"et nifi argcntum iftarum figurarum capax» fcdquia argentum
cft corpus , hoc cft , fubftantia extenfa , undc crucera faccre poflu-
imis. Contra confirraat id noftram opinioncra , namficx co quod is
jqtii cruccm habet in pera, idqucanimadvcrtit* fupponere nonpotcft
nuIJum efle corpus in raundo, fcquitur eamfiguram efle debcrc acci-
dens corporis; curnon &: nosconcludcrc poflumus cogitationem non^fle attributum corporis, cum fiipponcrcpoflimusnullum cflccorpus
in rerum , natura ctiam eo ipfo tc^porc quando pcrcipimus nos co-
gitarc? D. GalTendus intcr objcdioucs contra msditationcs D.Def-cartcs
,
D E M B N V B H l> M A K A. IjL
cartes, hanc tanquana prmcipalem ponk, quod, quemadmodura C2-
cus natus fcntienscalorcm folis , non pcrccpto cjus luminc , nihil aliud
dicere pofTet , quam folemefle rubftaniinm calcfacientcm , undctamennon fcqucrctur eandcm rem , quae calefacit , non etiam efle lumine
praeditam, eodcm modo ctiam anima, quae ignorantia voluntaria cil
occxcaca, ubioccipic dubitare dc omni co quod haud clarc videt , di-
cerequidcm poflritlerem eile cogitantem, quando ejusfic certior, fcd •
non proprerea ncgare (c ciiam cfle rem cxtcnfam, quamquam id cvi-
denter nondum pcrcipiat. Huic refpondeo duobus modis , primo,
comparationem cacci non eflejuftam , quia cum non cognofcat Iiimen
,
noiT potcft ncgare id q.uod caJcfacit ctiam cflc luminofum. Nam cumnullam habcat ideam. luminis , fcirc ncquicanid diifcrat ^ calore , nec
fupponcre potcfl nnllum corpus luminofum dTc in rerum natura;
verum quamvis, cum dc ommbus rcbus dubitare aggrcdimur , nos
omnibus privcmus antiquisopinionibus, in quibus aliquam inccrtitu-
dincm invenimus , retinemus tamen primas idcas noQras , inter quas
idcac cogitationis 8c cxtenHonis reperiuncur; juflamquehabemuscau-
fun conc|udcndi cas- cfle diverfas , quia percipimus nos cogiurc coipfotempore , quo ncgamus aliquam efTc fubflantiam extenfam , ide-
nimBcri non poflct, fi unam Gnc alia conciperc nonpoflcnuis; atque
hic in tranfitu dicam praccipuum D. Dcfcartes fcopam in fecunda medi-
tationecfle, uc monftrccfe habercideam fubftantiae^qujcexiftens cogiret
co ipfo temporc quo negac efle in rcrum natiira fubftantiaro aliquam ex-
tenfam , ut ex eo melius coocipece faciac nacuram fubftantix cogicanHsai
doceacque eodem ccmpore onuics propriccaccs , quas poftca oft:endic ad
cam ncdlTario pcrtincre , nullo modo pcrtinere ad naturam corporcam,
quianoviteascxiftcre , ctiamil non fupponat cxiftentiam alicujuscor-
poris.
Secundorcfpoadeo , hanc comparatiqpein plane eflc contra- ipfum
;
nam qucmadmodum fcquitur lumen, & calorem feparatim effe pof*
fe, cxeoquodcaBCUSconcipcrepoteft unumfinealio, ficetiamperean-
ncm rationcm concludendum cft cogitationcm & extenHoncm fepara>
tim inveniri pofle.
Scd vidcor mihi vidcre D.Hobbcs, qui fibi imaginatur nos crudis fuis
vcrbis fidcm habiniros, dicitquc quamvis cogitatio poflTic concipi finc
<;orporc pcr aliquam mentis abftradioncm, noncam proptcrea diftin-
gui icorpore: En ejus vcrba» quae habentur vigcfimo(ecundocapite
libri decorporc: Hinc originan trdhunt (^uorumUm Mefaphyfamm (raj^ier"
rmhy.
24 T H A C T f 'ty $ '
Tores, qui ex eo quod conftdermpouft cogitdtio Jineconpderationecorporis, mferre
vobitu fl^n ejft opmcorporu co^itantu \ &exeoqUod qu/tntitjs conftderdri porcft ,
tm confiderato corpore , exftftere putant qndnutatem fmecorpore, &corpMfine
qnimtitAtei ita ut addita adcorpus quantttatetum demumfiat quantum, Aheo'
demfomenafcuntur iUa voces infigntficames ^ fubftmta ahftraHdy ejfentiafepara»
ta yaltaque fimilid , &rc. Si nihil aliud huic objc^^ioni refponderemP
• quam fimplicitcr ncgando , D. Hobbes nullo jure conqueri pofTct,
quia ncc ipfc ullam rationcm adfcrt ad cam fulciendam. Uttamcn vcri-
tas confirmctur, ipfiquc oflcndatur co$, quosaccufat Mctaphyficos,
haud aeque graviter cffe deceptos , ac ipfc , opcrae prctium erir rcm pau-
lo accuratius cxaminare fecundumpropria ejusprincipia: Nota igitur
hoc in loco pcr voccm cogitationis non intclligi fubftantiam cogitan-
fcm , fcd tantum ejus opcrationcs, quac funt modi hujusfubftantis.
Nota fecundoloco , apud ipfum nomina fubjcfti , corporis , fubftan-
tiae unamcdmdcmqucrcm fignificarc, quam appcllat fubjeifhim refpc-
€hi accidcntium qux ei infunt , fubftantiam, quatcnus fubfiftit indc»
pcndentcr i noftra imaginationc, & denique corpus vocat, quiafpa-
tium rcplct. Hoc fuppollto, conccdo vcrxim circ , quando foncipio duoattributa, aut duas proprictatcs feparatim imam finc alia , non fcqui
(cmpcr eas realitcr eflc diftindlas , vcluti cum eas fcparatim confidcrarc
nonpoffum nifi confufe, ^'perabftradioncm , fivceo mod6'^uo Me-taphyfici concipiunt gcnusnon concipicndofpcciescjusinferiorcs, five
cum accidcns confidcrant in fc ipfo ; cxempli graria , fi cogitationcm abP-
trahamus ^ fuo fubjc<5lo , ad modumquoGcomctracconfidcrantcxten-*
fioncm finc confiderationc corporum in q^bus recipitur ; tantum abcft
utconcludam cas poffe cififtcre fcparatim, ut contra confufio, quamanimadverto in idea quam formo, & vis, quam mihi infero ,ut concipiam
fcparatim rts , quae non habcnt ideam feparatam , mc mcrito fufpicari
feciant eas revcranon cflteiifwunam candcmque rem , &adfummumintcreasnon cffe nifi difftfenibm modalem aut rationis, ut tcrminis
fcholarum loquar. Verum quando poffum pcrcipcre fcparatim duo attri-
buta aut duas proprictates , quales funt cogitatio & extcnfio, idquc rcci-
proccunam finealia, atquccomodoutunampcrcipiam aliamnonprx-
fupponcre, nequcutramquctertiamaliqualTn illiscommuncm , poflum-
qucconcipere, quamvisuna illarumrion fit , aliam non dcfinerecflc, id-
quc cogitatione clara& diftinda, hocYignum cft adco cvidcns diftindio-
nis rcalis, ut aliud nulla imaginationcfingi poftit in rebus , quasfcnfus
,noftri nobis nunquim feparatas oftcndunt.
Hic
De Menti Humana. 15.Hic finirem hoc caput , nifi vidcrem adverfarios jaftantcs fe haberc
demonftrationes ,quibus probent omnem fubftantiam efic corpus. Mc-
minilanc me tria diverTa opufcula legiirequae id praetendunt probarc,
autfaltcmanimasnodrascde corporeas; vcrum quia rationesprimi o-
pufculi nihil aliud probant , quam unionem corporis , & mentis huma-naenoncfle poflibilem , nificfTet corporca, fuperfedcbimus huic dif-
quifitioni, donecnobis dcifta unione crit tra(5tandum , quae fi femcl
bene concipiatur , in nihilum rcdiget omnes objcdiones , quas ex fym-pathia corporis , & mentis humanae producunt. Ut ad D. Hobbes re-
vcrdffnur, ad quem pcrtinctfccundum, & qui gloriaturin primoCa-pite Libri fui de Corporc, Philofophiam , quaeanteipfiustemporaco
redadacrat, ut glandibus vcfccretur , fibi dcbcre id modicum panis,
quo nunc temporis pafcitur, is, inquam, millelocis dicit fubftantias
intelleftualcselfcterminos, qui feipfbs dcftruunt, omnemque homi-nem cffc corpus , quiacft animal , nihilquc effc corpori oppofitumnifi
accidcnsj fcd id probare non conatur nifi in fuo Lcviathan, in quopag. 34. ita ratiocinatur. Corpus tUud ejl , quod locuni potefl replere , ejfepdrs
realisumverji: Vmverfum enim cum nihilalmdJit, niji congeries corporum, quicqutd
non eji cerpus , non potejl e^m partem facere , ut& nullum ejl corptu,quod nonftt
ijuipars, Corpm appetUturfubJiantia,quia fu\t]e3um ejl mutattonit , ho( ejl mo-
tus ,quietis ^c, Quapropter corpus^ fubjlantia nonJignijicant nift eandem rem^
vocefque ha fubflantu tncorporea funt termtmfrtvolt , qutfimttl jttndtfe muttio <fc-
Jhuunt, ac fi quisdiceret corpus tncorporcum : Hic habcs celebrem eam de-
monftrationem , quam Gcometricis a?quat, & quam fupra omniumPhilofophorum dcmonftra^ncs extollit , quae , nifi caveamus , inimor-
talitatem nobis eripiet. Sed non eft quod metuamus , Antcccffores A-cademiac Oxonicnfisjamdudumprovidcrunt; ncquc ad claffem bcftia-
rum nos reducct , nifi dcmonftravcrit antea , ( quod nunquam faciet
)
Univerfum nil cffcaliud nifi corporum congcricm , nihilquc cffc nifi
corpus , quod fubjcctum fit mutationis , & nomcn fubftantiae merca-
tur ; tamdiu nobis ignofcet , fi ipfius demonftrationcm non recipimus
,
<\ux duabus iftis fallis propofitionibus inazdificata etl. DodusWardufpg.270. in difquifitione Philofophix D.Hobbcs ipfum contrarii co-
natur convincerc , ciquc oftcndcrc animam fecundum propria ipfiuf
principia cffe debcrcincorpoream. Statuis , inquit, undecimo Captteltbri
de corpore , emidem efie hominem , fenem ac i«venem , non rutionefut cofporU , quod
mn ejl idcm , ftdforma , qux eadem ejl cum ea qua futt /« ipjius generatione , &qudprincipiutn eji motm; undf & mdudcre debes camformam ncc ejfe corpttt
D
i6 Tracta tusipfum , nec eim motum ;
prnerea ettam efl fubfiumia , ijuia dkk eam ejfe prin-
ttptum motm , O fubjeiium aUquorum ai(tdenttum j ea tgtturforma , ettam fe^
(undumtuaprtncipiaj cjl fubjiantta imorporea, Ltiam mihi videtur Domi-^
num Hobbes convinci poflc hujus ipfius veritatis , quamquam extra
ipdus principia non abeamus, Ci ad hunc modum cum ipfo ratiocine-
xnur. Cogitatio, fecundumtc, non poteft cffe corpus , nequeaccidcns
corporis; nam fi ca eflet corpus , non poflet finc ipfo concipi , cum ta-
mcn Joco fupra citato conccfleris cam poflTc concipi linc corporc : nequc
etiam cft accidens corporis; nam dcfinis accidcns efle modum conci-
piendi corpus, & contrarium dixifti eodcm in loco; ergo ncc<^cft
cogitationem cflTe attributum rci incorporcae. Tcrtium opufculum ,
quod vidi dc hac rc> litulum habct, Probatio vera Pbilofophta demonjlrattva,
4^uod omnit jubjlantia finitu fttcorpm, Primum cjus ratiocinium , adqiiod
rcliqua omnia rcducuntur , tale cft ; Omnii fubflantta dtviflinHi tn partesdi-
rtfibiles in infmitum efl corpm ; nunc autem verum efl , omnem fubflanttamfimiom
tjfe talem , & omnem fubflumiam creatam ejfefinitam , Lrgo &c. Rcfpondeo
,
nullo fado cxaminc poflfitne res aliqua crcata cflc infinita , unamquam*quecreaturameflefinitaminruanatura, & fccundum id quod eft, (ic
corporafunt finitain ruacxtennoae, & fpiritus in fuis cogitationibus:
& qucmadmodum dici nequit, corpus efle finkum in iua cogkatione,
fic fpiritusnec finituseft , nccinfinitus in extenfione ; quamvis enim
/piritus finitus fit infacultate cogitandi , & in fua aif^ione , non propter-
ca divifibiliseft in partes, quiadivifibihtasconfcqucns eft cxtcnfionis,
quae fpiritui non convenit : quis, qusfo, unquam concepit mediam, aut
quartam partcm anim:e \ an magnasanim^plusfpatii quam parvasoc-
cuparc videmus , fpiriturquc nofter , cum multa concipimus , numgrandior fit molc , quam cum pauciora intelHgimus? Scio equidemflJiquosdiifturos, cumrpiritusnonfintubique, eosJimitatos ac finitos
cncdebcre, nontantum in cogitationibus fiiis , fcd etiam infubftantiS
fiia : verum nihil huic objedlioni nunc rcfpondebo , ut nec aliis pluri*
bus, quas faccrc quis poflct circa impcdimentum, quod corpus fun»*
,&ionibus fpiritus adfi^rt , quiaipfarum fi)lutio dependct abamplioriali-
qua cxplicatione naturae fpiritus, &modi, quopars eft: infraautcm
fuo loco ad fingula rcfpondebo : &tcmpuseft, utad aliam materiam
tranfeamus. quapropter hoc caput finiamus, & concludamus, cumquicquid cogitat , fit immatcnale ^ dubicari nunc non pofle , quin fub-
iianciz dcntur fpiricuaks*
G
DE Mente Hvmana.C A P U T VI. ^
Si^od quicquid cogitat , femfcr cogitet , qu^^mdiu exiftit.
COnfcicntix noftrae tcftimonium nobis tam clarc ac cvidcnter per-
fuadet nos habcre facultatem cogitandi , ut rifu dignus fim , fi aliud
aliquod argumentum hujus vcritatis adferre vclim , quam propriam
noftram cxpericntiam. Quaproptcr ciiam poftquam demonftrarc cona«
tiis fum in prsccdentibus capitibus, cogitationcm cumexrennonc co-
dem in fubjedo rcpcriri non po(re,non putoaliquem nunc dubitare
polTe, num homofit compofitus ex fubftantij extcnfa, quamCorpustppcllamus, & cogitante, quam pofthac Spiritum quoque nominabi-
mus, quamvis modus unionis rcrum adco divcrfarum concipi n?qui-
rct. Imprudcntiae cnim eiTct, dubitaredc aliqua veriratcconftante, &manifcfta , quia in alia aliqua obfcuritatem oblcrvamus. H ac ergo veri-
tatc ftabiHta opcram nunc demus, ut indc deducamus quicquid natu-
ram hujus fpiritus , tum in gcncrc confidcrati , tantum ut cft rcs quae
cogitat, tum in fpcvie examinando, qualcs fint proprictates qui ad
eum pcrtincnt , in quantum corpori cft unitus, nobis poteft dctcgerc.
Non fufBcit , in gcncrc fcirc fpiritum clTc rcm cogitantcm , fi praEtcrea
ignorcmus , quz fit natura cogitadonis , in caque fola prscife confiftcre
cjus c(rentiani,Exaroinatis omnibusdiverfis a^lionibus,& palTionibus fpi-
ritus , confidcratifquc iis, tum quac omnibus funt communia, tum qurfinguhs funt propria, dcfiniri polfe videtur , naturam cogirationis confi-
ftere in ea confcientia , teftimonio, & fenfu illo interiorc, per qucmfpiritus ccrtus eftomnium eorum, quae facit aut paritur, &ingcncrcomnium corum , quae immcdiatc accidunt in ipfo, coipfo tcmporc,
quando agit aut patitur. Dico immediatc, ut oftendam tcftimonium
iJlud, & fcnfum intcriorcm non-difFcrrc ab a(Slione & paflTionc , eaf^
quc cfTeipfas, quaefpiritum rcdduntcertiorcmejus, quod in ipfa fit;
& ne alias confundatur fcnfus illc interiorcuma^libus mentisreflcxis,
quibus eaquandoque fcrturin ipfasfuas cogitationes, qusinomnibuscogitarionibus noftris non invcniunt locum , fed carum tantum fpcciem
aliquamconftituunt. DixipraBtcrca, eodcm ipfo tcmpore, quoagitaut
patitur, ne quisputct neccfre.ene, quando fpiritus non ampliusagit,
koc cft , quando mutavit fuas cogitationcs, ut-memoriam earum reri-
Dcat & cognitioncm* Atque adco fubftantia cogitans nihil aliud eft,
quam rc5, quoe fibi confcia cft omniu>n eorum qux in ipfa fiunt, fiveipfk
D 1
28 Tractatusfit eorum caufa in fefe , five alia in eam agant , idquc eo prscifc temporc
quo fiunt : undcgraviirimam hanc vcritatcm deducerc ponumus , quic-
quid in nobis fit, cujus nobisconfcii non fumus, fpiritum non cffe,
qui id faciat & quicquid nec dircde , ncc indircde depcndet ab cjus
cogitationibus , ipfi planc eflc alienum : ctiam hinc praErterca concludcre
potcs, contradidioncm involvcre, fi quis dicat » fpiritum non fcmper,
dum cxiftit, cogitarc : nam quoniam fpiritus nihil aliud eft , quam fub-
ftantia , quae percipit , quicquid in ipfa contingii ; fivc agat , livc patia-
tur, id dcbet pcrcipere ; debct ergo femper aliquid pcrcipcre, & pcr
confcqucns haud pofTibilc cft, eum non fempcr cogitare. Hanc rem
paulo magis dcclarcmus , utomnisdifticultas, quam Inovitateaccipit,
toUatur. llli ,qui paulo penitius rcrum cflentias infpexcrunt , obfcrva-
runtintcrattributacflentialia, quae ad unum idcmquc fubjcdum per-
tinent , fempcr cfle unum aliquod , undc alia , tanquam ^ fuo fonte fiu-
mina dcrivantur \ fic videmus omnes proprietates hominis fluere ab
unionc mentis & corporis , tanquamabcarumorigine*, & extcnfionem
eflcbafin, &fundamcntum omniumeorum, quae in corporibus clare
pcrcipimus. Ad cognofcenda autem iftaattributa , confiderandum cft,
quodnam fit illud attributunvjntcr omnia alicujus fubjcdi attributa,
quod non prxfupponit aliquod aliud, & cujus ratione omnia alia ipft
conveniunt; &poftquam id inventum eft, nullusdubitandilocusre-
liquus cft , illud pro omnibus aliis fontis inftar efle agnofccndum. Hocmodoin naturacorporisobfervavimus cxtenfionem primum locum te-
ncrc, quia quicquid figura praeditumeft, eft cxtcnfum, quicquideft
divifibilecftcxtcnfum , quicquid certam habctquantitatem, &Iocumreplet , cft cxtenfum ; fi enim corpus cxtenfum non eflet , non poflct eflc
horum fubjc^lura : Verum quicquid eft cxtcnfum , non neceflario mo-vctur, ccrtam habct figuram, talemfitum, aut talcm quantitatem ; &quamvis ncceflario fit divifible , & naturalitcr impcnctrabilc, hx ta-
men duae proprietates non nifi ab extenfione depcndcnt , eamquc fc-
quuntur, quoniam ab illadcrivantur , eamquc prxfupponunt. Atque
hocconfirmatidquod diifhiri fumus de cogitatione refpcftu fpiritus,
nofquc docct eam efle difl^crcntiam cflentialcm , & radicem omnium at-
tributorum : nam fi fcntio, fi video, fi imaginor, fi intclligo , fi me-
mor fum , fi volo, fi nolo , cogitatio invenitur in omnibus hifcc adio-
nibus; verum fi cogito , non ncceflc cft me aliqtiam ex hifce adionibus
inparticulariproduccrc , hoccft, me vidcrc, fentirc, imaginari , &c»
Quodofteodicomneshafcc diverfas faculcaces tanquam cocidcm diver-
deMenteHumana. 29fos ramos ex cogitatione tanquam exfuaftirpe oriri, adionefqueparti-
culares adinftar elfc florum aut fruduum. Igiturin cogitatione fitaeft
cflcntia mcntis, quia omnes aliaecjus facultates inde derivantur , & ut
proprieloquamur, quia omnescjus fun^tiones non funt nili divcrfi co-
gitandi modi. Quemadmodum enim infra demonftrabimus , omncsnoftrae diverfae cogitationes reducuntur manifcfte ad duos ramos , quo-
rum unus eft potcntia , quam habemus , cognofcendi , alter volendi aut
digendi, hoccft, nos ipfos dcterminandi ad remaliquam, quamprae-
ferimus ei , quae ipfi contraria cft : Scntire autem , imaginari , memoremcife, intclligere, &c. nonne eft percipere, aut cognofcere ? eodem modo,velle , confentire , negare , judicare , defiderare , metuerc , haefitare &c.nonne fequuntur potentiam quam habemus nos detcrminandi ? Hincpatet foli D. Dcfcartes deberi , quod naturam mentis nobis notam fecc-
rit : quamvis enim ante ipfum plurimi magni Philofophi , cum fpiritus
intelligentias vocarunt , nobis aliquo modo aperuerint, quae eorumcflct clfcntia ; ccrtum tamen eft dici non pofle , eos totum rci fiinda-
mcntum pcrfe<fte fatis nobis cxplicuifle , ac apcruifle; intellcftuscnim
facultatem cogitandi quidcm praefupponit , non includit tamen omncsqualitatcs, qux ad fpiritum pcrtinent. Quoniam igiturinfacultate,quam
fpiritus habct, cogitandi natura cjus confiftit , non poteft non efle cumipfa unum idemque ; aliter cnim idem diverfum cflct i fc ipfb , fi diflin-
ftio realis dari poflet intcr fubftantiam & ipfius cflcntiam ; & quia eamftcultatem non poflumus clarc concipere fine fpiritu 1 ncquc fpiritum
fine illa , ad fummum non crit intcr illa nifi diftindio rationis. Noncodem modo fe rcs habct cum hac facultatc & ejus aftionibus; namquiafubftantiamcogitantem concipercpoflumus finc hac vel illa cogi-
tationc particulari, dicimus cfle ditfercntiam modalem inter fubftan-
tiam, &ejusadionem, illi fimilem, quam agnofcimus intcr extenfio-
ncm corporis,& figuram cjus particularem. Non autcm vidctur id,quod
dicunt Theologi , quando aflerunt creaturam non poflTc efle principium
proximum fuarum adionum, adverfari huic fentcntijc, fc. fpiritumy
& facultatem cogitandi efl*e unum idemquc: nam ipforum propofitio
non cft explicanda , ac fi praBtenderent efle ncceflario diftinftionem
rcalem intcr rcm, & facultatem perquamagit; quiafibiipfiscontra-
dicercnt : nam fecundum hanc diftin^Honcm haec facultas eflct ipfa c-
tiam creatura a fubje<f^o fuo feparata , quae aut eflet principium proxi-
mum fuarum adionum , aut opus habcret fecunda aliqua facultate, &illarurfustcrtiai atquc ita in infinitum , quodeftabfurdum. PraBtcrca
D 5 qua
jo Tractatusquaprobabllitatedicere pofTcnt, accidens elfc polTc principium prosn-mum fuae adionis , fubdantiam autcm non poflc ? Vcrum crcdocos tan-
tumdicercvellc, nullam eflc creaturam , quae fmeaduali adminicul»creatoris agcrc poflit. Quod cft vcriflimum.
Nuncnirfusad primam noftram propofitioncm vcniamus, mcntcmfcilicct fcmpcrdebcrc cogitarc , quam crcdo ncminem unquamantcD.Dcfcartcs, propofuifle: fpero tamcn nemincm forc , qui cam nonvcriflimamjudicct , fi prxtcrquam quod jam diximus , confidcrcmus •
quemadmodum nuIUim vidcmus corpus, quod non fit aftu cxtenfum,&non potentia tantum , i^: quod non adu debcat habcrc aliquam figuram,
&nontantumcflccapaxcas rccipiendl, quasipfi darc vclimus^ eodcmmodo naturam racntis non untum confiftcrc in co , quod habcat facul-
tatcm cogitandi , fed ctiam ncccflc.cfle uttantifpcr, dum cxiftat,fempcr
liabcataliquam cogitationcm , in qua fit occupata, qus cam cxerccac,
& quas fit vitac quafi cjus fuilcntaculum. Gonfidcrctur fecundoloco,
quodquicquidaciflit, dcbeatcfleadu aliquid, &: non tantum potcn-
tu: nam quicquid non efl nifi in potentia, nihil eft, utvcrumdica-mus: hoccumitafit, quopa\5loconcipipotcritrcs, quascogitat, nift
fupponas cam habcrc aliquam cogitationcm ? Diccs fuflicere mcntcrababcrc potcntiam cogirandi
, quamvis nullam cjus cdat a(5lionem ; Vc-rum animadvcrtitnc corpus nihil forc, fi aftu non cflct cxtcnfum , &Uncum apaxcfletcxtcnfionis ? Eodcm modo fc rcs habct cum mcnte ,
qux cum cflcntialiter fit rcs cogitans , ftatim dcfinerct eflc , fi vcl ad mo-mcntumacogitandoccfl*arot, & qucmadmodum extcnfio corporis in
particulari fubfiftcrc ncquit, nifi aliqua figuralit limitatum, (ic nec
cogitatio mcntis crcatae potcft cxiftcrc , nifi dctcrminata pcr formam co-
giutionisalicujuspariicularis. Gonfidcrctur praetcrca , quxCo, quodfifubftantia cogitans non produc^t aliquam cogitationcm , id proptcrca
forc , aut quia illa non vult , aut quia non poteft : fi poftcrius., non ha-
bct igitur potcntiam cogitandi , & pcr confcqucns non cft mcns : ii
prius , jam cogitat , quia vellc , & non vcllc funt modi cogitandi : undeclarc fcquitur mcntem non poflc cfl*e fine pcrpctua cogitationc. Fortc
diccs piftorcm aliquem poflc haberc facultatcm pingcndi , quamvisQuIIuiB cjus poflit cdcrc adum ob dcfifflum tabulac aut colorum ; ocu-lumque non privari faculratc vidcndi, quamvisob nodemnihil polTit
pcrcipcre dcficicntc luminc, & codem modofpiritum nullam poflc ha-
berc cogitationcm non obvoluntarisautpotentiac dcfedum, fcdobde-fcclum (pccicrum aut idearum , quae cognitioni ejus infcrviunt. Re-
fpon-
d-eMenteHumana. ji
ipondeo magnam eflc divcrritatem intcr illa , & fpiritum ; quia pi^^or
cxtra fc operatur , & renfuum perccptioad^ioncm objcdi praefupponit
,
quodpcrcipi nequita vidcndi facultate, niii fit capax agendi in illam:
fcd facultas cogitandi in omnibus fuis fundionibus non prxfupponit
exiQentiam objcdi cxterni ; Eiquamvis vcrum forct mcntcm non poflc
habcrc ideam alicujus rei , qu£ lit cxtra illam , fi illa ip(i non cxtrinfccus
advencrit, ad minimum tamcnidca fui ipfius, & propriae fuae cxiftcn-
tisnon poflet ab ca abefle, & qucmadmodum cflentialitcr cognofcit,
Don poflct efle (inealiquacogitatione.
Virquidam dodus & amicus objecitmihiaIiquando,mentcm qui-
dempoflenon cogitarc, quia id nollct, licet tamcn dicerc haudpofle-
mus illam cogitarc. Rcfpondco illi, cam voluntatcm menti non pofle
accidcre , ut non cjus etiam eflet confcia , & pcr confequcns , ut noncogitarct : cui repofuit , id vcrum non eflc, nifi cotemporcflmplicitcr,
quo voluntas fcdetcrminarctad non cogitandum , & podea quam adusille detcrminationis prxtcriiflet , mcntcm amplius non cogitaturam.
Rcfpondi ipd iterum hoc modo , aut fpiritus mutabit voluntatcm primo
momcnto pof^quam crit dctermioatus « aut cam non mutabit; ii pri*
mum, confciuscrit iftius mutationis; Ci cam non mutat, prima cogi-
tatio, pcrquamconfciuscdifliusvoluntatis, manebit> atquc ita fcm*
per cogirabit : nam qucmadmodum corpus fcmpcr eandcm rctinct
figuram, dum nihil ipli accidit, quod cam mutet, codcm modo &eadem cogitatio femper menri pr«fens cft , donec nova aliqua fuc-
ccdat.
Fortiflima obje(5lio, quam quis contra noftram propofitionem ad-
duccrc potcft , hinc pctitur ,quod , fi mcns pcrpetuo cogitaret l primo
ufque momcnto , quo unita fuit corpori , memorcs efle dcbcremus ali-
quarum cogitationum , quas inutcro materno habuimus. Cuirefpon-
deo, nosminimcdubitare, quin fingulis dicbus millc & mille cogita-
tiones habcamus, fivc vigilantcs, fivc dormicntes, quarum tamcn nullan>
fervamus mcmoriam ; quaproptcr non fcquitur , fpiritum i primo uf^
que momcntononcogitafle, quo creatus eft, ac unitus fuit corpori,
quamvis nuUarum cogitationum memor fit , quas tum icmporis habuic
:
vcrum dc hac rc latius dicemus, quando dc mcmoria agemus. Id tantunv
iK)tandum,etiam Scholam Ariftotclicam perfua propria principiaagno--
fccrc deberc fpiritum fcmper cogitare ; nam nullus cft cx cjus fedatori-
bus , qui mcntcm humanam in claflcm rerum vivcniium non rcferat,-
viiaequceflentiamnonconftituat, nontantumin potcntia agcndi, vc-
rum
Tractatusrum ctiam in adione ; unde manifcfte fcquitur , mentem , cum efTc non
poflit fine vita , nec viverc fine a(fUone , ncc agere (ine confcicntia,
continuo debcre cogitarc , camquc tum defituram , quando cogitarc
deHnct.
CaputVILSfiritum ejfe Immertalcm,
QUamvis omncs homines defidercnt cflTe immortales , & nullus fcre
C\t , qui non conetur (ive pcr fua opcra, (ivc per liberos fuos,five pcr
«dificia,fivc pcr vi<florias fuas (c morti cripcre: inveniuntur tamcn multi,
qui bellum apertum immortalitati fuarumanimarum indixerunt,aut qui
potius illud articulum fidei fuae faciunt , quam ratiocinationis fuae confe-
quentiam. Vcrum equidem eft , quod qucmadmodum hsc veritas tan-
ti ponderis ad vitam dirigcndam fuos inimicos habuit, fic etiam fuos
habuerit fortiirimosdcfcnforcs: omnes religioncs cam fupponunt, o-
mnes fedae Philofophorum ( exceptafoIaEpicurea) eam probare co-
nati funt \ verum quamvis crcdam cos omnes ad firopum fuum, in quera
collimarunt, pcrvcnifle , neminemqucefTe , fi rationi locum conccdir,
qui argumcntis corum fe conviftum cfle fateri non debcat, ignofcent
tamen, fidicamnullam efle feftam, five antiquam> fivc hodicrnam,
cx cujus principiis harc veritas tam ncceirario ac manifefte fcquitur,
quamexnoftra, inqua hajc conclufio tam commodc, tam facile, ac
tam evidenter clici poteft y utmirari fatis nequcam , quopad^o D.Dcr-cartcs cxprobrari potuerit I camnoncfleabipfoprobatam. Vcrumqui-dem eft , eum non pofuiflcillam in fronte fuarum Medirationum : nc-
quein Metaphyfica fua exprcflc tradafle , verum id non impedit, quominus dicamus cam tanquam confcquentiam , qux infallibiliter ex ipfius
principiis fequitur , inipfius fcriptiscontineri. Quid autem aliud prae-
tendunt illi , qui volunt animam fuam cfle mortalem , nifi eam eflc , aut
agere non pofle finc corpore ? quod cum ita fit , nonne clanmi cft , eummonftraflc illos eflc dcccptos , cum oftcndcrit rcm cogitantem realiter
cflcdiftinftam^lcorpore, camque propterea eflc poflc fine illo. Undcclarefequitur, cam corporenon opus haberc ad exercendas ftiascogi-
tationes, quoniam fine cogitationibus cfltr nequit. Conrra vcro quan-tumvis valida ac arfta nobis apparcat unio animx cum corporc
, quoniamcx iis una eademquc rcs fieri nequit, majori jure credimus , confidera-
ti$ impedimentis , qux quotidic fcntimus fundionibus noftri intclle-
aus
DE MHMTtHUMANA. |jftus i corpore adfcrri , mortem libcrtaii reddiiuram animam noflram,
quam rufpicari pofTumlis cam corpus in morre ipfa con^itari. Haudignoro aliquas opcrationes mentis obnoxias clTc bonae aut maln? corpo-
ris conftitutioni , mterim dum funt uniia, unde aliqui piltant merito
concludipoflc, quando ampliustinita non funt, mcnrcm amplius non
agerc , ncc cfTc poflfe : Vcrum haDC confcqucmia tam parum valida cft , ac
fi quis cgrcgio alicui pi<3ori , quem ex pa6to obligatum c(fc videret ad
rxcifc imitandum , quidquid ineptus piAor fivc bene five malc in ta-
ula pingcndo cxhibcrct, loto tcmpore quo ambo fimul cffcnt , tri«-
buerct omnes crrorcs, quos imitando illum bonus illepidor commit-
tcrct, aut ac fi quiscredercteumproprio Martmihil tgregium facere
pofTc , poftquam cfTcnt fcparati ; quia viderat ipfum ad aliquod tcmpuf
imitantem ignorantiam focii fui. Eodem modo fe rcs habct cummentc
humana, Jcgcs unionis cum corporc (qucmadmodum fuoloco oftcn-
dcmus) eam obligant adimitandumquantumnaturafuaipfipcrmittit,
conftitutioncm corporis, cui jundta cft , iis cogitationibus , qux ab eo de-
pcndcnt; nos tamcn propterea concluderc non poflumus, mcntcmeflc
obnoxiam infirmitatibus corporis, aut eam amplius efle nondcbcre,
quando femel vinculum eorum erit ruptum : nam aliunde fcimus perfc-
^iirime duas efle fubftantias non tantum diftindas , fed omnino divcrfas,
atquc illa unio nos non nift in admirationem potentix & fapientiz ejus,
qui eas res tam arftc univit,ut vidcanturcflc unum idemque,prTfcrtim
ducerc dcbct.
Hacdcnionftrationccontcntusefle poflcm , fi nihil aliud quamfim-
pliciter probarc vcllem mcntem eflc immortalem : vcrum cum praetcrca
delldercm plane ac i<^tcgre ftatum quacftionis illuftrarc, &:omnesfcru-
pulos quos habcrc quis poflet , tollere , rogo , ut mecum confideres vi-
tam cfle tcrminum admodum scquivocum , non tantum proptcr re$
diverfas, quibus tribuituf , vcrum etiam propter diverfasfignificatio-
ncs, quas illidamus, quarum praecipuae ad tres rcfcruntur; nam ali-
quandohaecfumituradfignificandam cxiftcntiam fimpliccm , aliquan-
do ad exiftcntiam adtionc comitatam ,dcniquc ad cocxiftcntiam aut
durationcm rci cum aliqua alia: vcrum quocunque modo fumatur,
mens humana debctcflcimmortalis; idquc ut tibi clarum fiat , incipia-
mus a prima cjus fignificatione.
Vita fumitur pro cxiftcntia fimplici , hoc loco Bocthii> ubi xtcrni-
tatcm definit cffc interminabilcm vitae totamfimul & pcrfcftam poflcf-
Conem. Eodcm ctiam fcnfu in facris litcris Dcus jurat pcr fuam vi-
E tam.
54 Tractattjstam , hoc cft , pcr ncceflitatcm fuae cxiftentiae , & Ariftotclcs dixit vi-
tam animalium eflc ipforum efTc , & fecundum eandcm fignificationcm
advcrfarii noftri dicunt , animam cum corpore mori , hoc eft, ut ipfoioira
lingua loqnar, eam dcfinereeirc; ac proptcrca mori fcnfu oppofito
ilii, quo ftunc vitam fumimus, cft nen cfTc ampHus. Intcr res autem,
qux polTunt definere e{rc,ahquxfuntcompofitae, ahqu« funt fimph-
ccs, priorcs fuam cxiftcntiam pcrdunt, quando partcs, cxquibuscom-ponuntur, fcparantur pofteriorcs autcm pcrirc ncqucunt, nifi pcr
annihilationem , qux cum aequc ac creatio vires creaturarum fupcrct,
aircrcrc poffumus omncs mutationcs , qux in rcrum natura conrip-
gunt , faccrc r>on polTe, ut rcs fimphces percant; ac proptcrca quo-niam ignotum cffc ncqmt cx iis quae diximus, mcntem , q<iia immatc-
rialis cft, & nullas partcshabct, ctiam cflc rem fimplicem , nullus du».
bitarc amplius potcft $ eam eife immortalcm & incorruptibiJem. Scho-
laAriftotchs hac in rc cum D, Defcartes confcntit, fubftantias ncm-pe fimphces non polTe dcfinerc e^Tc, nifi pcrannihilationcm
, camqucannihilationcm cifc fupra vircs naturx, quia fuper hoc fundamcnto
incorruptibilitatcm &: immortalitatcm materixprime ftabilivit.
Verumfortcquis dicct, me nonprobarc, authorcm, qui idgcnus
fubftantias crcavit, non pofle facere ut percant: id equidcm fcio,
• ncqucid etiam in quaeftioneeft; quis enim unquam ignoravitDcum
folum ncceflario cxiftcrc, & quia longc fimplicior cft quam reliquae
mentcs, cum nec incipcrc, nec defincrc polfe , rcliqua autem omnia
non nifi adtcmpus ipfi placitum exiftcre? Veruntamcn pritendome
latis demonftrafTc in>mortaIitaccm mentis , quia nulla crcatura capax
cft eam dcftrucndi, & nihil cft nifi voluntas^ creatoris , quae faccre
queat, ut moriatur, nihilquc viderc poflumus, unde fufpicari licct,
cum illam voluntatcm habcre: Jongc autcm abeft, ut id alicui revc-
Javcrit , omncs religioncs, quae fuam origincm rcfcruntadaliquam rc-
vclationem divinam , praetenduntipfumcontrarium aflcruiflc , 6c nun-
quam in rerum natura fimilc cxcmplum annihilaiionis obfervatum eft.
PtaEterca fcimus Dcum cfle ens pcrfcdiflTimum , atquc idco immuta-bilcm in fuis voluntatibus , ctfi nobisvidcantur naturasmutationesali-
quid firailc in ipfo notarc , nobifque ipfe aliquandoinSacra Scriprura
loquatur, ac fi pcrnitcrct, & voluntatcm mutaflet^ idenim eft, quia
(e imbecillitati intelle<^us noftri accommodat, qui finitusnimiumcft,
quam ut conciperc poflit omnia, qux includuntur in cxtcnfionc de-
crcti fui , modumque > quo mutat rcrum naturam fine fui mutationc.
Pcr
^ deMentbHumana. 55P«r immutabilitatem ilHus decreti certi fumus, eum ea, qus femel
creavit» nunquam annihilaturum , & per illam cognitionem, quamD.Dcfcartcs dc ea rchabuit, tantum profecit in fuis principiis, con-
ftituitqueDeumeadem adione, candcm quantitatem mocus & matc-
rix, quam primitus produxit > confervare: ex hac unitatc adionis,
& ex hac immutabilitate nafcitur vis, quam unaqusque res habet , (c
ipfam in eo ftatu confervandi , in quo eft , nimirum quac movcntur*
in motu, qux quielcunt, in.quiete, qusefeparatas funt, infuafcpara-
tione, &:qux unitx funt, infuaunione, ufque dum a fortioribus inde
deturbantur.
Antequam ultcrius progrcdiamur , non erit forte abs re, ut rc-
folvereconer diSicultatemaliquam mihi antehac in fimili matcria pro-
pofitam : quomodonimirum id fitconciliandura, quod dicit D. Dcl^ •
cartcs in fine tertisc mcditationis , ubi confiderans nnturam tcmporis,
'animadvertit nonfequirem , qux hoc tempore eft, dcbere continuare
fuam exiftentiam , vcl ad unum momentum , cum eo , quod dicit in
fuis principiis dc vi , quam «naquxquc res habet ad fe confcrvandum
in ftatu , in quo eft. Quando id dicit in fuis meditationibus , fingit (c
adhuc ncfcirc « an fit aliquis Dcus , & proptcrea cxaminat vim quae fin-
gulis morocntis cflc debctin unaquaquc rc ad fc confcrvandum incxi-
ftcntia, quam habct, concluditque candcm rcquiri unoquoque mo-mento ad rcra confcrvandam , quzprimo rcquirebatur ad rem crean-
dam, quiaomncspartcstempo||sfuntindcpcndcntcsunxabahis, adeo
ut, qui vim non habet primo momento, qua fibi dat cffc^-non ctiam
habcrc polTit , qua fc confervct fecundo ; & qui fibi imprsEfcns non dat
cflc, fcctiam confcrvarcncquitin futurum. Verum quia tum tcmporis
feconfiderabatin fif ipfo, & non animadvcrtcbat fc vim infe ipfo ha-
bcre , qua facerct , ut hoc ipfomomento cffct , (fi cnim habuifTct, ctiam
cjusconfcius fuiffct,) noncnim fcfpcjflabattumtcmporis, nifi ut rcmcogitantem , non finc rationc dixit , non fequi cxco , quod nunc fit , fe
moracntopoftcncdcbcre, Nihil nifi Dcusfoluscft, in^uopofteaeam
potcntiam vidcineceirariorepcriri,per quam cft , & fubfiftit ncceiTario,
^ & quae facit , ut omnia alia tantifper dum ipfi placct , fint ac fubfiftanr;
caquc potcntia in Dco nihil aliud cft , quam ipfa clTentiai ejus immen-fitas. Verum quando in fuis principiis loquitur de vi , quam finguls ret
habcnt ad fe confcrvandum in ftatu, in quo funt, confidcrat illam
yim per depcndcntiam fccundum ordinem ^ Dco conftitutum , qui ipfc
ftabiiivitlegcsnaturjB, qux in cjus immutabilitatc funt fundata:, non
^6 Tractatus •
nutcm fpe^avit res cum aliqua potentiai qux in ipfisefTetfine depen-
dentia.
Vitifumitur etiam proexiftcntia a(flionccomitaTa, quandodicimus
hominem in vita efTc , cumagit, & flammam clle vivam , quando calc-
facit^ &c illuilrat; eodcm fcnfu efl, quod Virgilius canit: Bcilo vtvkU
firtiu; vividu btUo dextra-y vivo tentat prdvertere amore ; Jlxmtmvivo. Eodcm(nodo & Scripturaloquitur, cum aquas vivas appellat, impetum fon-
tis falicnti$. Id genus vitsauteftcorporcum aut fpiritualc; corporcum
pihil aliud efl: nifi motus; & mors, ipfi oppofita, eft quics. Vcrumquidcmcft, nosnon folcretiomen vitxdare motui omnis generis cor-
porum , fed tantum motui internanim partium corporum organico-
rum, id cft, plantarum& animalium. Qiiantum ad vitam fpiritualcm
attinct, ca in nulU.aliare poni potcft nifi in cogitatione: quapropter
& cum fatis fuperque meo judicio probatum fit capite praecedcntc fpi»
ritus fcmpcr cogitare quamdiu exiftunt» & principio hiijus capitis
monftratum fit, nihil faccrc polfc ut cfTc dcfinanr, nihil ultra requi-
ritur , ut concludamus eos fcmpcr viduros non tantum vitam eam,
qus in fimplici exiftcniia confiftit, fcdillam ctiam quaeadioneeftco-
mitata. Eadcm eft fcntentia Platonis, qui dicit libro decimo Icgum,
res ,quae potcftatem habcnt fe ipfas movcndi , clTc vivas , & paulo in-
fcrius, cam poteftatcm habcre, dicit attributum elTc illius fubftantiae,
quam nos mcntem appdlamus; Ncccft quod fufpicemur ipfum ioqui
vellc dcmotibus aliquibus corporeis, muIo cnim inferius fe cxplicat,
&dicitanimaE motus clTc vclle , confiaerare, curare, confultare, male
aut benc opinari , gaudcre , triftari , auderc , timcrc , odiffe , amarc- Ci-
cerofimilitercogiraiionem fijinit pro vita mcntis, quando infuis Tuf»
culanis ait : L^uor dutem de homint dtd» & erudito , cui vivere co^itd»
Ultima fignificatio vitae eft , quando fumitur aut pro durationc rei
cum alia aliqua, aut pro durationc fubftantiac alicujus, quam unitam
confideramus cum accidente aliquo , ^ quo illa pcrfcflior rcdditur
,
quomodo valerey uon viverey vita eft : EcCatulIus dicit , vivamm mea Leihta\
Ethomo vivusappcUatur, quamdiuanima cumcorpore ejuscftunita;
codem fenfu Ariftotclcs vitam vocat permdnfionem animd cum calore , Mc-dicique eam definiunt permanfionemcaloris inhumido; ctiamcomo-
do fidclium unio cum Dco appcllatur vita «terna ; & Plato dixit Philo-
fbphiam efFe mcditationem monis, Evidens eft omnibus hifce locis no-
men vitx fumi ad fignificaiKkm uniooem duaruin fimiil fubftantiarum,
aut
^ deMenteHdmana.autuniusfubftantije , cum aliquoaccidcnie, quodcam redditperfc6iio-
Xem, eoqucfenrutotumappeilari vivum , quando partcscjusfuntjun-
& proraortuohaberi, quandofuntfepararx. Secundum hanc fi-
gnificationem manift ftum cll omne corpus cire mortale , quoniam fpe-
itari poteft , ut totum cujus partium refpcdu cft compofitum , quae
non adcoardc funt ligata?, ut nonpolfintdividi: contra autemcmnisfpiritus, hoc eftomnisfubftantia quae cogitat, cft immortahs ,quiaex
nullis partibus componitur ; non enim quxritur an feparari poflit i
corpore, aut qualitate aliqua privari, quse eum rcddat perfediorem,
iitfimt Ixtitia , aut gratia Dei ; verum an fi tantummodo fpefbctur ut
totumaliquod , dcftrui poftit difloluiione partium fuarum , quas nontantum non habet , cum non fitcxtenfus, fcdquasncc in ipfo quidemfingerc poffumus; nunquam cnim quismediam aut tcrtiam fpiritus par-
tcm concepit: quapropter etiam quemadmodum eft indivifibilis , fic
cx natura fua eft immortalis. Cicero id ante me dixit , eo qucm ad-
duximusJoco, poftquam eumapud Platoncni in Phxdone legit. Anmnautcm cogmttone duhitare mn pojfumus , nifi plune in phjficis plumbei funm , qtiin
nihtl ftt admtxtum , mhil comretum , mhil copulatum , nihtl coagmentdtum,
nthtl dnplex ; c^uod cum ita. fit , certe nec fecerm , nec divtdt , nec decerpi , nec
dijlraht potefl \ ntc intertre igitur , eji enitn tnteritut , Ijuafi dtfiejfiu & fecre-
ttOy dc direptus earum purtium, quA anie interiium jimctiotie aliqtia teneban-
tur, Concludamus igitur, fpiritum ,cum resfit planediftinda \ corpo-
re, atque ensiimplex, quod pcrire nequit nifiper annihilationem to-
talem , cujus nunquam in rerum natura vidimus aliquod exemplum , &quam rcvelatio divinaaccidcrcdebcre nos non docct; Sc denique quia
femper cogitat , & eftindivifibihs, liunquam poffc dcfinere vivere, at-
queeo modo indcpendcntem effc a corpore , utquando vel ipfum cor-
pus elfe definit , mcns tamen firma ac ftabilis permanfura , & in aetcrnum
fubftiturafit. -
C A P U T VIII.
De facultatibtu Jpirituum infeparabilibus , & de iis , qud
menti humsnJtJuntparticuUres.
SI tantam airam ac follicitudinem adhibcremus in cxaminandis men-tis noftrae operationibus , quantam adhibcmus in confiderandis fcn-
fuum noftrorum objedis; &fitotxesmentcmdeterxBin3remus ad con-
£ ^ fiderandas
^8 T R A C T A T U S
(idcrandas noftras cogitationes , quam ad motus corporis noftri , nonCitis mirari poflemus , quo pado fieri poflct homines inveniri , quicredunt fc multo facilius cognofccrccorpus quam mentcm fuanfi , cu-
jus ea cft natura , ut nihil inipfa accidere poflit , cujusnon ntconfcia*
In co crroreeos vcriari (inamus , qui nullos alios fequuntur duccs quamfcnfus fuos , fuamquc imaginationcm , & qui nobifcum nolunt attcn*
dcrc adfuascogitationcs, ut naturam mcntisfuas contcmplcntur. Nt-mis felicitcr nobis ceflerunt fpeculationes ills , quas hadcnus adhibui-
jnus , quam ut in iis porro non pergeremus j & qucmadmodum ills
ejus exiftentiam , naturam , & immortalitatcm nobis patcfcccrunr , ctiam
(perare licet eas nobis detc(5luras eodcm modo omnia alia, qu£ nobis
fuperfunt cognofccnda, circa ejus facultates, adionefquc, & divcrfos
cogitandi modos. Ut ad cum fincm pcrveniamus, non tantum confi-
vderandum eflevidetur ^ quz fint facultatcs, qux neccfl~ario potentiam,
quam habcmus , cogitandi comitantur , quaequc funt tanquam propric-
tates naturz cogkantis : verum eiiam ad nofmctipfos nos convert^cportct, ifi quantura con^p^fiti fumus cx corporc & fpiritu , & viderc
quales fint adioncs noftr£ca rationc confidcratas, quae cogitationibut
iunt comitatae , autquoe ab iis aliquo modo -clepcndcnt ; quoniam noft
tam nobis animus eft loquendi dc natura fpiritus in goncrc confidcrati
,
tanquamrecogitantc, quam dc mentc humana particulatim in quan-
tumcorpori cft unita; atqueco modo non foluni detcgcmus diverfaS
omncs wcultatcs cogitandi > quac funt in nobis , nobifquc conveniunt,
in quantum fumus homincs > vcrum ctiam eas, quac funt infcparabi-
lcs i mcnte noftra, camque, ut fifi dicam, quam-proxime contin-
gunt, hoc fft, quas ipfi convcniunt eflentialiter , quatcnuseft res co-
gitans.
OmncsilljE noftraeopcrationesj qux cogitationibus funt comitatae,'
ad duas fpccics referri poflunt; prima eft earum , quac provcniunt ex
potcntia, quam habcmus pcrcipiendi autcognofcendi : fecundaeftca-
rum, quae proccdunt cx facultate volendi aut nos dctcrminandi. Omnesrcvcra a<5lionc$ fenfuum noftrorum noftraequc imaginationis , omncA"
que a(5^iones intcllc(5^us , mcmorias ac rcminifccntiae nihil funt aliud
nifi diverfi modi pcrcipiendi, codcmque modo ctiam noftra judicia,
inclinationcs noftrx , noftriquc appctitus, atque omncs diverfi motusVoluntatis , non funt nifi divcrfi modi volcndi, & fe detcrminandi , qno-rum con(e^rium , fed paulo magis rcmotum , cft facultas movcndi^
omncs aIi«adion«, qus in nobis funt, funt quidcm revcra fundio-
DeMbnteHumana.nes hominis; verura exceptis iis , de quibus loquimur, quae omncs inclu-
duntaliquam cogitandi fpeciem, nuUa efl/qus pertineac ad mcntem no>
.
flram.
Quandoautem confidero naturam cogitationis, ejufque teftimonii
interni , pcr quod noftrarum a(5Uonum confcii fumus , video potentiam
cognofcendi m genere eam fequi neceflario , verum quando examino
poftea divcrfos noftros cognofccndi modos , non invcnio nifi purura
intellcdum , quem credere debeam infeparabilcm efTe ^ fpiritu , quia nuUla aliafacultas cognofcendieft, qu£ nonaliquomododcpcndcaticor-
porc, atque intcrim notio fpiritus quam habco, me certiorem reddit
jpfum a corporc fcparari , & fine ipfo fatis bene concipi pofTe. Ut hoc
meliusintclligas, feias meper facultatem cognofcendi ingcncre intclli-
gere facultatem, quam habcmus , pcrcipicndi, quamvis nullum judi-
cium feramus , quocunque modo id fieri poflit : intelledum purumfumo pro ea facultate , per quam mens confcia eft propriarum fuarum
cogitationum , atque in gcncreomnium earum rerum, quas concipit
Cneopealicujusideae corporcae: &dubitarenon poftumus, quincom-plurafint, qu£ comodo concipit (ecundum ea, qu£ diximus hadc-
nusdenaturacogitationis; & credo eam facultatcm magis effe infcpa-
rabilcm ^ mente , quam ullam aliam : quia , ut fuo loco dicemus , ad in-
telligendum mens nihil amplius rcquirit quam fe ipfam , & proprias fuas
notioncs , cum ad fcnticndum & imaginandum neceirc fit, ut corpus fit
impulfum , & difpofitum certo aliquo modo per fua objcfta , aut ut mi-
nimum mens fe convertat ad corpus.
Secunda /pccies noftrarum cogitationum proccdit, ut dixlmus, a
poicntia , quam habemus , nos ipfos dctcrminandi , dando aut ncgando-
aflenfum noftrum rebus , quas percipimus. Ea potcntia confidcrata in»
gencre non minus elTcntialis cft mcnti, quam potentia cognofccndic
nam quando mens percipit fc cffc attentam ad aliquod objcftum , quam-vis, fiid ita vclis, poflitdubitarefetalcm cfic, qualcmfcpercipit, non
tamen ronciperc poflemus eam non poflcjudicare quod cxiftat , cam ,
inquam , qux attendit ad id objcdum , & per confequens neceflc cft
cam habcrc facultatcmjudicandi,qua; fub facultate fe determinandi com-prehenditur. PraEterea fi judicemusdealiismcntibus pcrnoftram,ctiam
idem concludemus , nam advcrtimus in nobis ipfis nos intrinfecus im-
pclli, &incitariadjudicandum , aut judicium noftrum fufpcndendum,
fecundum claritatem , aut obfcuritatcmnoftrarum idearum; quodnonaccideret. fi potemia aflenfum prxbendi &: non prxbcndi, non cflct
pro-
4© TractatusproprietasmcntisnoftraE. Nonnc fcrc idcm eft pcrcipcre rcmaliquam
cflc ta!cm , ac illud judicare ?'aur fi prster id aiiquid fit in judicio, non-
ne id cft alfcnlus illc tnnrum , qucm illic prxbemus, quem cx nobis ipfis
procederc admodum bencfcntimus, quamvis cxpcriamur nos eum in-
fallibilitcrdarc, quandf)j)crcipimusrcm evidcntcr , &ncgare, quandoaliquam obfcuritatem in cn animadvcriimus ? Vides crgo potcntiam cli-
gcndi, volcndi, aut fcdcrcrminandi (haec enim omnia pro eodcmlu-mo) nonminus fcqui natiiram cogitntionis , quam facultatcm cogno*
(cendi; undeconcludcrcdcbcs ,aliasetiam inchnationcs , autmotus vo-
luntatis , ut funt illi , qui nos incitant ad Ixtitiam , amorem , aut dcfide-
rium (illos ad minimum, qui perpcrccptionemcvidcntcmproducun-
tur), neccffario comitari naturam mentis , cjufqu^ efTe proprietatcs
;
quoniam non funtnifi diverfi modi nosdctcrniinandi, pcr quos volun-
tatc noftra nos jungimus rebus, quas crcdimus nobis dfe bonas, aut
nos abiisfcparamus, quasjudicamuseffemalas. Quandoenimobjcftumahquod pcrcipimus, autillud fpcdamus fimphcitcr in fc ipfo , atqueiti,
fi idea , pcr quam illud nobis repraefentatur , clara cft 8i diftinda , affen-
fum noftrum tribuimus omnibus iis rcbus , quas nobis idca illa oftcn-
dit; vcrum fi ob^cura eft , nofque eam obfcuritatcm animadvcrtimiis,
alfenfum illi den^amus , atque illud appcllatur judicarc. Vcrum quan-
donosilludconfidcramus cum rclatione ad nos ipfos, fi clarc percipi-
mus id capaxelfcnos perfcftiores rcddendi, aut noccndi , rum eadcmvi nos incitatos (entimus ad nos cum eo jungendos noftra voluntate
,
aut ab eo fcparandos, ac nos antea incitabamur ad affcnfum noftrum
ei dandum aut negandum , in quantum idca, quam de eohabcbamus,
clara crat , aut confufi. Concludamus crgo ex hifcc omnibus, potentiara
cognofccndi,&: fc dcterminandi rivulos eifc, qui pcrpetuocx cogitationc
fluunt, cofque ilmenteene infcparabilcs. Vcrum quemadmodum ne-
ceffe non cft mentem omni tcmporc atque in quovis ftatu poflidcre
mncs divcrfospcrcipicndimodos, quorum quidcm capax cft, & nihil
cft nifi intcllcduspurus , quod ab ca nunquam poffit e(fe fcparatum :'
codem&modocxomnibus voluntatismotibusnulli funt, qui illi funt
proprii, illamquefempercomitantur, nifi qui dcpcndent a clara &: di-
llinda cognitionc. Quantum adalios, quos communircr paffioncsani-
mx nominamus, qui nafcuntur cx ejus unione cum corporc, & qui
producuntur, confcn'antur, & corroborantur pcr motusaliquos par-
ticularcs fpirituum animalium, in ca reperiri nonpoffunt, non magis
quam potcntia movendi corpus, nili durantc tcmporc fux uriionis,
&
D E M I N T E H U M A N A." 41
& proptcreanon funtabca infcparabilcs , nequc mcns dcfincrcteflc id
quod cft,hoc cft,rcs cogitans,quamvis co gcncrc paflionum cflct privata.
Vcrum quamvis duac hac facultatcs, facultas nimirum pcrcipicndi, & vo-
lcndi duac fint praprietatcs cflcntiales cogitationis , nolquc in idca rci co-
gitancis concipiamus prius potentiam cognofccndi quam volcndi',hacc ta-
men nobilior cft quam illa , quia minus dcpendct in fua adionc i rebus
cxtemis , qui» mcns ejus magis eft Domina , & quia ab ea pcrfedior rcd-
ditur : nam fa^pius noftrae cognitiones hon depcndcnt i nobis , cum po-
tcntia volendi, & nos ipfos determinandi adeo noftra fit , ut alterius fcrvt
cflc non poflit. Nam quoniam velle eft cligerc,& nihil coa^i cligimus,{l
Jioftra clciflio ab alio quam a nobis ipfis dcpenderet , hoc eft , fi nos ipfos
{cntiremusincitatosadample<5tendum , aut fugiendumca, quac amplc-
^imur, aut fugimus , pcr vim aliquam cxternam , & non vi noftrarum
propriarum cognitionum , intcllc<^us noftcr cflct potentia inutilis, &vanum foret , fi jadarcmus nos haberc potcntiam nos detcrminandi ; at
tamcn quemadmodum hx duaz f^cultates non diftinguuntur l mcnte
ncquc d potentia cogitandi , funtque tantum adinftar duorum rivulo-
rum , quos fine fua originc conciperc non poflumus , non magis inter
fe rcaliter diftinguuntur ; codem modo ac figura , Sc motus corporis
non diftinguuntur , ncquc ^ corporc , nequc ab cjus extenfionc. Hxdux facultatcs crgo non funt nifi res ipfa cc^itans , quas nunc cognofcit»
nunc fe dcterminat : verum quac multo eft nobilior pcr potentiam ,
quam habct fe dcterminandi cx fc ipfa , quam per potcnriam pcrcipicn-
di, & cognofcendi. Qiicmadmodum autem foret inutilc duum genc-
rum potcntias ftatucrc, unam ad internofccndum vcrumafalfo, alte-
ram ad difccrncndum bonum \ malo , ficctiam mens nonopus habct,
nifi una facultatc tantum qua fc dctcrminat ad eligcndum vcrum , & b6-
num , & rcjicicndum falfum, Sc malum. Priorcm faculrarcm appclla-
mus intellcif^um , quando vox fumitur in gcncrc pro ca facultatc , quaJti
habcmuspcrcipicncii quovismodo, &nomen voluntntis, poft D. Dcf-
cartcsdamusilli potcntiae t quam habcmus nos detcrminandi , fivc rc-
(pcdu vcri , fivc rcfpcftu boni , non rcftringcntcs fimplicitcrid nomcn,
quemadmodum in fcholis ficri folct, ad principium noftrarum aflid-
num moralium , vcrum id in gcncrc cxtendcntcs ad principium omniumnoftrarum dcterminationum; idquc ob rationes non tantum quas jam
^dduxi , vcrum quia vidctur mcns nonalio modoagcrcin ample^flcndo
vcro, & rejicicndofalfo, quam in fcqucndo bono , & fiigicndo malo,
xqualitcr enim fisriurin hoc , & illud pcr dctcrminationem fux volurt-
F .tatis;
4
41 Tractatustatisincc vidcojundcaliud nomcn convcnicntius dari poffit communi ifti
origini oronium noflrarum dctcrminationum , quam illud quod ipfi
dcdimiJs : ncc aliam animadvcrto diffcrcntiam intcr modum nos dc-
tcrminancji rcfpcftu boni , & modum nos dctcrminandi refpcdu vcri
,
nili quod, cum vcrum &: falfum corpus non tangant , nos nullam fcn-
tiamus rcpugnantiam ad nos co detcrminandum , quod fimilitcr nonaccidit rcfpci^lu boni, aut mali; atquc ctiam quia antcquam mcns cxvoluntatcfccurabono jungcrci aut i malo fepararc poflit , pcrcipitne-
ccflariuni cffc, quod m antcccflum dcdcrit ipfi, aut ncgavcrit fuumaflenfum. Ut igitur bcnc diftinguamusfundioncs duarum harum pri-
marum, & principalium potcntiarum , notcmufqucquoufquc fccxtcn-
dapt fincs cprum , ac limites ; attcndc , quod , quando concipimus remaliquam, cxcmpli gratia cogitationcm , conccptus, quem dcca habe-
jnus , eft a(5ius noftri intcllcdus , hoc eft , potcntiae, quam habcmus pcr-
cipicndj : Vcrum quando porro cx omnibus illis , qus in ca pcrcipimus,
aflcntimur cogitationcm non cflecxtcnfam , aflenfus illcquem damos,cfta^tus noftrx voluntatis, non mihus quam cum judicamus rcm ali-
quam cfle l|onam , aut malam , nofquc proptcrea in animum inducimuscam fcqui , aut fugercj aut fi aliqua intcr duos iftos adus noftrae vo-
luntatis fit difFcrcntia , non latis magna cft , ut impcdiat , quo minusagnofcamus duos iftosadus proccdcrc a potcntia , quam habemus nos
dctcrminandi. Nihil hic amplius adjungam dc natura duarum harumprincipum facultatum , ncc quidultcriusrcfpondcboiis, quifortcpcr-
pcram judicabunt.nos nomcn & fundioncs voluntatis cum inmodumextcndcrc, quia facilc cft unicuiquc iis rcfpondere, & lis, quam hic
moverct aliquis , nil cflet fcrcaliud, nifi lis dc voce. Cum igitur hac duae
facultatcsrcvcranonfint, nifi unum idcmquc, hoc cft, cum nonfintnifi du2 facultatcs cogitandi > quae ab eadcm originc procedunt , mirumnoncft^fi diverfiillarumadusfcre (cmpcr ctiam fe inviccm comitcn-
tur: & notare poflumus, qucmadmodumnosdcterminarcnon poflu-
mus ad quodcunqucdcmum fit, nifi intcllcdus noftcr intcrvcniat , co-
deraniodononminusmanifcftum cflc, quod, fimulacnos pcrcipimus
rcm aliquam , voluntas noftra ftatim movcatur ad aflenfum fuum ei
dandum aut ncgandum prxcipua differcntia , quam intcr utriufquc
fundioncsanimadvcrto, cft, quod gcncralitcr loqucndo omiicsopcra-tioncs intcllcdhis , & omnia alia pcrccptionum , autcognitioilum gcoe-ra, quaein nobisinvcniuntur > fumi poflint pro paflionibus animae, utcontra appcllari poflint omncs operationcs voluntatis aftiones ejusj
cujus
DEMENTBHtJMANA.cujus ratio eft, quia faepiflimc noftrx pcrcqjtiones non dcpcndcntab
anima , fed ab adione objefiorum extcrnorum > 6c i divcrfitatc mo-tuum, qui cxcitantur in cerebro, cum cXpcriamurvoluntatcs noftras
direde vcnire ab aniftia noflra , non videri dcpend^re nlH ab
illa.
Poftquam ita confidcravimus funftioncs intellcd^us, 8c voluntatis,
vidimufquc in quo convcniant, & ift quo diff(^rarit , fupcreft , ut nunc
paucula dicamus de divcriis fpeciebus , in quas dividuntur.
Facultas pcrcipiendi, autcognofccndi , quam habcmus, dividi po-
teft in quatuor fpecics. Prima cft , intcllcdus purus , pcr qucm , ut di-
ximus , mcns finc aliqua idea corporca pcrcipit omnc gcnus objc(flo-
rum , tam matcrialium , quam immateralium : (ccunda cft , fenfus five
internus, five externus: tcrtia cft, imaginatlo, fub qua comprchcn-
dofenfumetiam communcm , quia idcm orgailum habcnt, iifdcmque
objedisoccupantur; quartaeft, reminifccntia , idcft, ea facultas, pcr
quam percipimus nos alio tcmpore candcm habuiffc cogitationem , fi-
ve illa mcnti noftrs denuo ita ofFcratur dclibcrato animo , five for-
te fortuna. Non loquor hic demcmoria, hoc cft, dcca facultate cor-
porca, qux ope vcftigiorum , quae rctinct cx fpcciebus objedorum cor-
poreorum , potentiam habet rurfus eas fpccies de novo excitandi , fa-
ciendiquc ut ita mens dcnuo candem rem cogitet , quia mcmoria fic con-
fidcrata finc ulla relationc ad cogitationem, quam in rocnte producit, cft
potcntia pure corporca.
Nequc ctiam hic examino numcrum fcnfuum , nec difiPerentiam , quac
intereosintcrcedit, qua unusdifFcrt abalio , tum quia iftaomncs pro-
pria fua cxpcrientia videntur cognofcere, & alias faepius audivimus ad
faftidium ufque , tum quia D. Defcartes fatis clarc & fufficienter in finc
principiorum fuae Philofophije , & in traiSbtu ftio dc Homine de iis lo-
cutus eft , quo te mitto, ut & ad notas quas ad cum fcci.
Altcrmagnus fons facult^tum noftrae mcntis, ut mihi viditur, di-
viditur in multo plures rivos, quam primus ,quiafcniimus animam no-
ftram multo-pluribus divcrfis modis moveri , quam diverfos habct co-
gnofcendi modos. Primocnim quando pcrceptio noftra nobis rem ali-
quam detcgit, quam antea non noveramus , & de qua nondum aliquid
judicavcrjmus ,mcnjnoftraopcvoIuntntis, id eft , ejusfacultatis, quamhabct fcipfam movendiac dcterminandi, hxret, &fufpenditjudicium
fuum , fi aliquara in ea vidctobfcuritatcra , dcinde dclibcrat , & fimulac
aliquid clari in ca animadvcrtit, affenfum fuum ei adjungit» cundcm-
F z que
i)4 Teactatusque negat omnibus iis qu» evidentcr ipfi non apparent. Sccundo, quaiudo cadem ifta mens rem non amplius fpcdat in fc ipfa , fcd cum rcla-
tioneadnos, voluntas ftatim fc commotam fentit ab aliqua harum fex
paflionum , admirationc, amorc, odio, dcfidcrio , laetitia , & triftitia,
quae fpccies funt principalcs , Sc primitivae paflionum animx , qua: ctiamcomprchendunt fubfc infinitas alias , ut vidcrc cft in fpccial» Tra»5btuD. Dcfcartcs dc iis , ubi fcitc admodum de numero, ordine, caufis,&^
utilitatc paflionum cft locutus. Huc ctiam referrc poITumus ut totidcmriyos , qui cx mngna ifta fcaturiginc dcrivantur , omnes noftros appc-litus naturales xqucac paftioncs noftras, nonquidcm in quantum tamhx , quam illi funtpcrceptiones mentis confufae, co enim fcnfu ca re-
tulimusin clalTcm fenfuum noftrorum mteriorum, verum inquantumanimam incitant ad volcndum illa , ad quae corpus difponunt , aut adqux corpus jam difpofitum invcnitur; qucmadmodum fiiis, exemplicaufa , animam incitat ad volcndum potum , fames ad volcndum cibum,atquc omncs alii appctitus naturales incitant animam , in caquc dcfi-
dcrium excitant ad fubvcnicndum rcquifitis , & ncccfTitaubus cor-
poris.
Alixinfupcr in mcntc noftra funt faculrates , quae oriri videntur Xduabus iftis potentiisconjundim,& dc utriufque natura participare: talis
cft potentia, quam habcmus reflcdendi ad noftras cogitationes, dividen-
di 9 componendi in ordinem redigendi , & comparandi ideas plures in-
ler fc; talisctiam cft potcntia ratiocinandi, ideft , dctcgcndi vcritatem
aliquam ignotam opeahcrius cognitas: omnes cnim iftz pofcntix par-
ticipcsfuntintcllcftus, proptcr perccptionem , quxin iisinvcnitur, &voluntatis, quiaillaeft, qua? intclledlum applicat ad inquifitioncni 8c
confidcrationcm fui objedi : fic ctiam obitcr notabis hanc facultatcm
xatiocinandi vidcri cfleadinftarconfe(5larii naturae mcntis crcataE. Namquanrumvislatc ca fc extcndere poflit , cumcjus cognitio tamen fit li-
mitata , acciderc non potcft , quin multa ignorec , & quamvis intcr mcn-tcs divcrfi gradus fint cognirionis , nihilominus quia omncs veritates
funt concaicnatx , nullus poteft cflc tam humilis , quae iplifcalae inftar
fcrvirc ncquitad aliquam veritatcm dctcgcndam; ncquc ctiam tam ex-
celfblcKocam ponercpotcs, ut noninfinitae ipfi adhuc fupcrfint co-gnofccndae, & quanto majus naturalc lumcn ipfi conccflcris, tanto c-
liam majorem ipfi dederis occafioncm plura detegendi, id autcm nihil
aliud eft nifi ratiocinari. Potentia, quam habcmus loqucndi , id cft , fi-
gnis aliquibus cogitationcs noftras cxplicandi, videtur etiam particeps
dfc
' diMenthHuma m a. 4^efTc intclJe(5tii$ » ac voluntatis, quae proutipfi lubet, mcntis conccptusccrtis verbis, autaliisfignisnullam cumiii rclationem habcntibus alli-
gat , atquc id propric cft , in quo fermQ confiftics Si confcicntix noftrxporro crcdimus , non magis dubitabimus vim movendi corpus ctiam cfle
confedarium mcntis, & cogitationis cjus; vcrum ca praecipue videtur
^ voluntatc depcndcrc ; nam fi revcra rcm propc cxammcmus , invcnic-
ipus nos non aliam ideam iftius potcntias haberc , nili quod membraomnia noftramoveamus, quando & quomodo volumift, ita ut aliamrationem principalem dare non poftimus quam ipfam noftram volunta-tcm : vcrumquidemeftnosctiamcxpcriri cam potentiam non cfTe il-
lam , qux immcdiatc , & per fe ipfam membra noftra cxterna movct ; id
cnimfieiTct, nulli cifcntparalytici, cumnullushomofit, inquoea vo-luntas non invcniatur: prasierea ctiam, qucrtiadmodum D. Dcfcartcsbeneadmodum dicitvigefima prima Epiftola primi voluminis, animanoftra non dut it dircdc pcr voluntatcm fuam fpiritus animalcs in ca lo-ca , ubi utiles efle poflunt , aut noxii , id tantum contingit volendo , autcogitando dealia aliqua re, cum qua motus ad illum cfFcdum produ-cendum rcquifiti naturaliter funt conjundU. Atque ita intelligercopor-
tetomnialoca, quibus animac dencgat potentiam movendi corpus, idcft movendi ilJud direde mufculis pcr fc ipfam motum imprimcndo, autaugcndomotum fpirituum , quieotenderc pofl"unt ad cos movcndosfcd non negat mcntem haberc potcntiam cos dcterminandi , ut potiuscant vcrfus unum mufculum, quam vcrfus alium, nihil mutando in
ipibrummotu, nifi folam dctcrminationcm : & ad probandum id cflc
cogitationcm , poflcm mille loca adduccre, quibus ponit vim animxintcrcaufas, quae pofluntdcterminare motumglandulx, & fpirituum;verum prolixiusdehac rcloqucmur, quando particulatim tradabimus
, decavi, pr^tcrquam quodcrcdam tam cvidcns cfle dctcrminationcmnoftrx voluntatis faccrci utaliqua membra movcamus, quae fine hacnon movercntur, utnon nccelfc fit, vcritati illius probandx immoraricum nemo fit , qucm expericniia id non doceat. Atque hx funt princi-
palcsfacultatcstammcntisin gcncre,quam hominisin fpccie> dequibuslacius adhuc in fequentibus loqucmur.
'9991,
4^ .fT R A C T ' A T U $ •
C A P V T IX.
J)e cognltionc in genere.
POftquam didum eftdcomnibusfpiritusfuiKflionibusingcnere, ut
ad explicationem magis particularcm veniamus : Primo declarandumelTe videtur, quidfic cognitio, quia Ca baHs e(l, &: fundamentum o-
mnium aliarunf racntis cogitationum. Qui attente legcrunt trafbtura
D. Chanet dc fun<ftionibus mentis ? vidcre ponunt, quam multx, &quamdiverix fint opiniones denatiira cognitionis , aliqui credunt camconfiftcrc in umonc objc(5^i cum potentia, alii in reccptione fpecici,
alii dcniquc in pcrccptione. Quod ad ipfum pcrtinct, propcmodumncfcit, quidde cadiccrcdcbcat, fc in quamvis partcm vcrtit , & ncfdt
cui opinioni litinhsrrcndum. Non fentit cum iis, qui in pcrccptione
naturam cognitionis conftituufit, quia fc nefcircdicitquid terminus ille
vditjquaproptcr eciam meliusfeci(ret,fi potiu5,qiiam accrbc inveherctur
in id quod nefcit, nihil omnino de ca locutus fuiflct : non ctiam facit
cumiis, quieam ponuntin receptioncfpecici , autin unione cjus cumpotcntia cognolcirura (qua? fecundum ipfum non difFert ab organo)
quiacrediditnullum efTc locum ccrcbri , quorecipi non poflTct, atque
^ta uniri cum potcntia cognofciriva , & tamen non cognofci. Videtur re
vcra in principio diccrecognitioncm confiftcre in attentionc, fed id fta-
limrurfus ncgat, cum videat, quod, quocunque dcmum modo eamattcntioncm cxplicct , ea non inveniatur in omnibus noftris cognitioni-
bus , prxcipuc fi cum ipfo dicamus attentionem nihil aliud efTe nifi con-
traftionera vcntriculorum ccrebri ; quod probabile non cft, nifi etiam
ftatuatur nihil pra:ter animalia cognofccre. Concludit in fine capitis co-
gnitioncm noftram non aliud dfe, quam difcrctioncm. Attamcn ni- •
hil mclius illcmihi videtur, ut & cgo dicam ^uodfijntio, dc diverfis
iftis opinionibuscirca materiam , qu«, fi ita loqui liccat, obfcura cft,
quia cft nimis clara , inulrima ifta fcntcntia diccnda , quam in aliis remtctigifTe: nam fi fumat eam difcrctionem pro funftioncmentis, quaeadiverfacfrc judicat, quaedivcrfis ideis repraefcntantur, manifcftum cft
judicium illud praefupponcrc cognitioncm , eamquc fequi : & fi vclit
difcrctionem efTc fimplicitcr primam mentis opcrationem, per quamfiintit, & concipit diverfa objefta divcrfimode finc judicii intcrpofi-
tionc, practer quam quod id proprie appcllari non polTit difccrncrc,
ctiom fequcretur, cum omnis difcrerio przfupponat compararioncm
^ dua-
DeMente Humana. 47duarum idcarum inter fe , primas pcrceptioncs mcods non mcreri no-
mcn cogniiionisi quia, cumprimae ftnt, cura aliis efle comparatac nonpoflent. Non magis etiam in attentione rcfidet eflfcntia cognitionis
:
Fatcor equidem eamquam maxime facerc, ad cognitioncm claram &diftindam acquirendam : verum diccrc non poflumus , cam ad omnemneccAario requiri cognitioncm, quoniam quotidiana cxperientia ob-
fervaraus in nobis ipfis pJurima nos percipcrc, ad qux non fumus at-
tenti. Prxterea iivc fpe6Vcmus eam atcentionem tanquam adioncm ani*-
mx , qua fc applicat ad confiderandum objcdum, quoniam illa appli-
catio prajfupponitpraefcntiam ejus in mente, quodeflcnon poteft nifi
percipiatur, quia in eoconliftit natura rci cogitantis, in ilJi igiturap-
plicationc non poteft rcfidcrc noftra cognitio. Sivc ex altcra partc ea at-
tcntio fumaturprocontra^lionc vcntriculorum cercbri , autproindi-
nationc glanduiae , conarion vocatae, vcrfus unam partcm ccrcbri po-
tius quam vcrfus aliam , qua fpiritus animalcs dctcrminantur, utvcrfus
illam partcm tcndant, cfficiturque ut non poflinttamfacileindedefle-
derc , nequc imprefllonem alicujus obje^i extcrni rccipcrc , 5c quo ca
rationc mens impcllitiir,quamdiu in corporc cft,ad ncccflariam attcntio-
nem , & contcmplationcm fpcciei » quie eo temporc CLipcr glandula de-
fcribitur, diccre non poflumus cognitioncm confiftcrc in attcntione,
quoniam anims feparats , & angeli cognofcunt, in quibustamcniDcJi-
natio ifta, & contra(5tio locum habcrc ncqucunt.
Hae rationes fuadcbuntforte, ut malimus naturam cognitionis con-
ftitucre in unionc aut receptione fpccici in potcntia , & rcvcra prxfcr-
jrcm cam opinioncm prxccdentibus , niG aliac rationcs diflliadcrcnt;
quarum prima eft , quod etiam aer , & fpccula inter fubftantias cogno-
fcentcs poni dcbcrcnt, fi cognofcere in gencrc nihil aliud cflct , quamfpecicm aliquam rccipcre: ncc magis recepttofpecici in organo fcnfus
extcrno , neque ctiam in co , quod communitcr fumitur pro inftrumen-
toimaginationis ,ftatuipoteft eflTccognitio^quia, quantum adprimumattinet , oculus bovis mortui non minus rccipit fpccicm objc^ii extcrni,
quam oculus vivi ; (i euim (uteft apud D. Dcfcartcs in dioptro) oculum
bovis immittas foramini fcncftrsc , ut pars cjus antcrior rcfpiciat objc-
da foris pofita i fole illuftrata ; poftcrior autem , refpiciat conclave in-
tcrius, quodtotum rencbrofum nullum lumcn reciperc debet , praeter
illud, quod intratperoculum , & circafundumaufcras omncstunicas,
& nc humor cfl^undatur, applicctur ovi putamcn» autaliquod aliud
corpus album , noiarc potcris > pidturam objcdorum extcrnonim aequc
diftin- ^k
. T «. A ^ C T A T U S
-diftinfte ficri in eo , quamfupcr rctina oculi vivcntis, prxrcrtim fi ali*
.quanco magis vcl minus prematur prodiftantia objc(5lorum. Hifcc adde
divcrfa noilra fomnia, imaginationes noftras faHas, cafquc quas pro
lubitu formamus , cum palatium aliquod , aliudvc objedum , quod non
Yidemus, imaginamur; invcnitur cnim aliqua cognitio in omnibut
hifce a<^ibus ,quamquam in aliquibus falfa, ncque tamcn dicerepofTu-
mus aliquam rcceptioncm fpccici fieri in organo cxterno. Quantum ad
-fccundum, ideft, ad reccptionem fpeciciin organo imaginationis, et
-ctiam eirencquitcognitio: nam ut uno verbo condudamus , in qua-
cunquedemum parte, &:quocunquc dcmum niodo fpccics materialis
^recipi poflit , illa rccepiio fcmpcr toto co;rIodifFertacognitione; quan-
quam faepe durantc unione anims cum corporc fpecies recipi nequeat,
nifipcrcam mcnti occafiodeturcogitandi , adumque cognitionis pro-
duccndi: quiaomnosfpccics Ibnfuuxn , imaginationis, & memoriaeni-
hii aliud funt , quam vcftigia motus localis, ab objedo externo fenfi-
bus noftris imprclTa, ut vidcrc cft in tradatu dc hominc; aut ad mi-
nimum fecundum fententiam fcholx funt accidentia corporca , inter
quas, & noftras cogitationes , noftramquc cognitionem nulla concipi
potcft intercedcrc analogia. Et ut hic diftindc loquamur, i\ illi, qui
principium cognitionis brutis animantibus conccdunt , concipiant co-
rum cognitioncm nihil aliud cffe nifi rcccptionem fpeciei matcrialis
,
aut, fi malint, diverfwn nKrtum partis alicujus interioris fui ccrcbri,
nos plane confentimus : nos enim non tancum non denegamus beftiis
divcrfosiftos motus, verum ipfi noftri adverfarii ncgare non poffunt,
nullosunquam Philofophosfuinc, quicostam bene, acnos,cxpIicuc-
funt. Attamen , qucmadmodum habcmus ideam noftrx cognitionis
omnino divcrfam ab idca motus localis ignofccnt nobis , fi unum prcnl-
tero fumerc non polfimus vcruni ctiamfi omncs iftae rationcs non
iufficcrcnt ad oftendendum adum cognitionis cflc diverfum i receptio-
(pecici matcrialis, ukima hxc nos de eodubitare non permiiteret, quia
videmus nos htbere perceptionem aduum noftrae voluntatis , & noftro-
nim judiciorum , qui profedlo nullam fpecicm , nuUum vcftigium , nec
piduram formant inorgano imaginationis,ciun verfantur circa objeftum
ipiritualc.veluti cum raeditamur& ratiocinamur de natura rei cogitantis
«jufqucattributis, nequcnegare poflumuseoseflcaduscognitionis.
, . Quid ergo erit admirabilis illa fundio, cujus eflentia adco vidctur
occulta^ quantumadmc, puto rationcm , ob quam adco difficilc eft
eaminvenire, cflc,quiahomiDesfruIlra laboranc in ea querenda incer
cor-
t
D B M E N T 2 H U M A N A. 49corpora,atqueextra naturam mentis;profcdo,fi omnes fun(5tioncs cogni-
tionis funt opcrationes, qux nihil cum materia commune habent, & qu«extraanimam non excunt, crafTuscommittiturerror, fi ad alia quam ad
rnentem ipfam nos convertamus in inquircnda ejus natura & origine
:
quamvis enim aliquae noftrarum perccptionum fint, qua: depcndcnt ^
corpore, nulls tamcn dantur quin pertincant ad mentem, atquc in ea in-
timc recipianiur.Nos fupra probavimus naturam mentis confifterc in co-
gitationc , diximufquc efTcntiam cogitationis confifterc in ca confcicntia
ac pcrccptionc, quam mens habct dcomnieo, quod in ipfa contingit.
Quaproptcrquicquid illa percipit immediatc, ncccflario erit intimc ipfi
praefens : quare fi praecifc in co mancamus, utcognitionem fcparcmusi
judiciis, & ratiociniis nt)ftris, ut faccrc oportct,quia funt operationes di-
verfaj, non puto cognitioncm melius dcfiniri poffc, quam n dicamus, co-
gnofcere fimpliciter cfTc pcrcipcrcquod intimemcnti noftrae repraelen-
tatur ,& propricloqucndo , nihil ipfi eum ad modum repraefcntari > nifi
id quod in illa contingit, id eft , adiones , &' palfioncs ejus. Vcrum non-
nc vidcojam dudum D. Chanctme rogantcm , quid fit illa perceptio,
& qux fit diffcrcntia intcr cam , & rcccptionem fpecici. Rcfpoildcbo
ipfi, reccptioncm fpcciei matcrialis , in quacunquc demumcerebripar-*
tefiat, tantum differre ^ noftra perceptionc, quantum corpus diflFcrt
^ fpiritu , ncquc cam ctiam cfTe produdioncm ipfam idcae , quae reprae-
fentat , ncc rcceptionem in intimo animae ; fed confcientiam , aut per-
ceptionem, quam dc ca idca habemus. Impoftcrum nihil me ultra rogct,
applicetque ad pcrceptioncm id,quod dixitdccognitionc fcnfuum,fexa-
gcfimaquinta pagina fui tradatus dc fundionibus fpiritus, ac confidcret
ipfe unicum medium cxplicandi rem aliquam circ, fi cam cxponamus pcr
aliam clariorem, ac evidcntiorcm : vcrum cum nihil clarius & cvidcntius
fit cogitationibus& pcrccptionibus noftris,inceptum tcmeritatcplenum
cft, earum naturamvelle defcribcrc; & quioccipit dcfinitioncm infti-
tucre peralianomina, quamca, quibusprimas, quasdc iis habuimus,
idcas alligavimus , rem aggrcditur impolTibilem, quod idcm ferc eft , ac
id, quod jamanteCartefiusdixcrat, fc. faepc fc advertilfe Philofophos
in hoc crrare , quod ea , quae fimpliciflima crant , ac pcr fc nota, logicis
definitionibus explicare conarcntur ; ita cnim ipfa obfcuriora reddi. Necrgo fruftra tempus amplius perdamus in cxplicanda natura cognitio-
nis, quae fcipfam multo clarius rcpraefoitat per ca, quisin mcntc no-
ftraexperimur , quamper difcurfus, autfiquid addcndum habcamus,
id tantum fit , ut memincrimus omnes noftras pcrceptioncs , pro paflio-
G nibus
Tractatusnibus mcntis eflc fumcndas , quia fcmpcr excitantur , aut per motumilicujus partis noftricorporis, aut per dcterminationcm noHrx volun-
Utis.
C A P U T X.
JDeJpccicbm corforcis , dc idcis five notior^ibus
intc/lc^ualihus.
DVx funt rationes principales, qux inquifitioncm naturx cogni-
tionis difficilem reddunt ; Prima c(l , quod maxima pars hominumfihi imaginctur corpora aequcac mentes cognitionis cfle capacia,atquc ita
paulatim afluefcat concipere adum cognitionis ad modum accidcntis
matcrix , ut podca difficillimum Gt talcs docerc aliam ejus formandam
cflc idcam , ac corporis & mcntis proprictatcs cflc diftinguendas. Se-
cunda cft , quod femper ferc ideas , autnotiones , quas mcnsimmcdia-
le pcrcipit, confundamus cum fpcciebus corporcis, qua: imaginationi
& fcnfibus ferviunt. Quapropter , poftquam oftendimus corpora noncogitercatqucomnino cognitionc privata cfle, opcram dare dcbcmus,
ut oftcndamus quae fit natura iftarum fpccicrum corporcarum quae
vcniuntabobjedis, atqucinorganis{cnfuum rccipiuntur, quaequcdt
natura idcarum iftarum , autnotionum intelledualium & fpiritualiun^
quas mcnsnoftra contcmplatur in conccptibus formandis. Vcrumante»
quam rcmaggrediamur , moncndum cft quamvis in fcriptis D. Dcfcar»
tes nomen ideae non minus tribuatur fpecicbus corporcis, hoccft, ob«
jcftorum imprcflionibus in fcnfuum organis, quibus mcntis cogitatio-
ncs funt anncxx, quamideis, qux peculiariter ad mentcm pcrtincnt,
formaequc funt cogitationum ejus; nihilominus hoc in capitc, atque
adeoin totohoc tra^tu, adevitandam confufioncm & xquivocatio-
nem , nomcn idex nunquam fumi nili ultimo fenfu , & alias iftas ideas
nomine fpccicrum corporearum appcllari. Hoc fuppofito, dcfinimus
poft D. De(cartes,ideas, aut notiones fpiritualcs cfle cam formam uniuf-
cujufque noftrarum cogitationum ; cujus immcdiata pcrccptione habe-
mus cognitioncm carundcm cogitationum , ita ut nihil vcrbis cxprimc-
rcpoflimus, quando id quod dicimus, intelligimus,quin exhocipfo
evidcns fit nos in nobis rci pcr vcrba noftra fignificatx idcam habcre:
& fpccics corporcas appcllamus impreflioncm , quam facit obj^dum in-
ternum aut externum in fcnfuum organis intcmis & cxtcrnis > cujus
occafione cogitatio , aut fcnfus , qucm dc ca liabcmus, in mcntc excita-
tur..
DE Menti Humana. yitur. Nondum autem impraefcntiarum explicamus , an ifta imprcffio
,
cuialiquae noftrarum cc^itationum ita funt units, nihil (it aliud ni(i
mutatio , quam objeAum infcrt curfui fpirituum animalium , apcricndo
porosaliquos ventriculorum ccrcbri, ad quod pcrtingunt fibrae ncrvo-
rum , in quos objedum agit eo modo ac in tra<5tatu dc Hominc D.Dcfcartes lcgipotcft : an vcro fpecics iftae fint parvx imagincs, quibus
anima noftra utitur ad concipicndum obje»5a qux fcnfus noftros tan-
gunt, 8c quarumopcmulti fibi pcrfuadcnt omncs noftras pcrccptioncs
formari. Ut hanc rcm , qux certe maximi ponderis cft , probe declarc-
mus , videor in principio cxplicarc deberc naturam iftarum fpccierum
corporcarum in gcncrc, & ipfarum difFcrcntiam abidds fpiritualibus;
& porro monftrarc , qux fit cfTentia , quae cau(a , & quac diifcrentia ifta-
rum pofteriorum.
Fracaftorius , cclebris mcdicus, in fuo tradatu dc intcllcdu , crcdit
mcntem humanam non ahas contemplari fpecics , quam parvas iftas ima-gincs ) quas crcdit obje(fta exicma ad fenfus noftros noftramquc ima-ginationcm mitterc : CralTus mehcrculc error , fcd communis : pauci
cnim funt, qui fibi non imagincntur animam fuam parvi Angeli inftar
incercbro fuo domicilium habcrc , ubi contcmplatur fpccies, qux abobjedis ipfi adveniunt , ut totidcm diverfas cxiguaspiduras, in quibus,
quicquid foris accidit , cxhibctur : codcm fcrc modo ac homo qui fpc-
culum infpicit. Scioequidemdici poITe maximam partem rcliquorumPhilofbphorum alitcr fentirc, cofquc difFcrentiam ponere intcrfpccicj
imaginationis, & idcas intclledus ; vcrum ctiam haud ignoro cos ipfbs
in fuis libris non alio modo dc iis loqui , ac fi unas ab aliis divcrfas eifc
non crcdercnt , & quicquid dc a<5bionc fcnfuum & imaginationis di-
cant , fatis fignificarc cos minime crcdcrc mcntem humanam opus ha-bere aliis idcis, quam parvis iftis imaginibusvolantibus , quas alii ap-pcllant fpecies rcales, alii fpecics intcntionalcs. Hiccrror, qui iisma-
ximcnocet, qui naturam mentis fux cognofccrc volunt, cft unumexinf§ntix noftrx prxjudiciis , qua durantc mens humana cum nullamcxequatur fundioncm , quam non aliquis corporis motus comitctur,
nullamquc co tcmpore habcat cogitationcm , qux non fit cxcitata &fota per aliquam fpecicm corpoream; aut fi aliiquam habcat , quianonfatis ad cam attendit, fibi pcrfuadet corpus , cui junda cft , non cfTc
quid divcrfum ab ipfa, & duo illa cffc rcvcra unum idcmque, ideaf-
que, quas habet , non differrc a fpccicbus materialibus , qux cas in-
fcparabiliicr comiuntur : quod accidit , quia tum pcr intcUcdum pu-
G z rum
5t Tractatcsrum agerenequit ob rationcs , quas in fcquentibus didturi fumus, ni-
hilquc animadvertit adhuc , quo ab crrore retrahatur. Is error facit
prxterea, ut mcns noftra in ahum crrorcm incidat; nam cum lumcnnaturalc didet caufas noflrarum idearum formahtcr, autad minimumemincntcr continerc dcbcrc quaiitatcs , quas rcpraefcntant idcae,atquc ita
ahquo modo dcbcrc clle (imilcs rebus, quarum funtidcae; cumquevi-dcamuscas fcmpcr jundas clfc fpcciebus corporeb, ^ quibus illas tumnon diftinguimus, mcns credidit fpecics iftas fcmpcr clTe (Imilcs ob-*
jcclis, quorum occafionc cas rcccpit; atquc ita pedetcntim formavi-
naus iftud praejudicium , quod fpecies corporcae fint planc fimilcs ob-
jcdis, & quod objc(fla formalitcr poffidcant quicquid nobis pct idca$
rcpraBfcntatur , quas de iis habcmus ,quamvis ctiam fint confufKTimas.
Id cum ita fit , mihi optimum rcmcdium vidctur , quo ab iftis prxjudiciis
libcrcmur, & difFcrentiam fpccicrum corporcarum , & idcarum, quas
mcnsimmcdiatccontcmplatur, agnofcamus, monftrarcmaximampar-
tem fpccicrum non efTcimagines, pi(5turas, nequc effigics objc(florum,
quorum cogitationem in nobis excitanr ; ipfamqifc ctiam fimihtudincm»
quae in quibufdam forte invcniri poteft , non cffe caulam cur ita pcr-
cipiantur, & pcr confequensideasmcntisomninoahudquidcircdcbci*
quam fpccics corporcas* '
Ut id darc videamus, animadvertc, quxfo, opinioncm contrariam
dcfendi non pofle , nifi etiam pro fundamento ponatur fpccics vim nonhabcrc cxcitandi in nobis cogitationem de fuis objedis, nifi quia ills
mcnti noftrac tanquam in fpcculo ca rcpraBfentant. Sccundo eas vimiftam non habituras, fi fimiles non cflcnt objcAis, qua: iftas produ-
cunt , camquc fimihtudincm cflb in caufa , ut objc(fla mcnti reprsfenti-
rc poflint. Confidcra porro fcholam diccre eas fpecics cfle poflc fimi-
lcsobjedis vel in ejfendo y velmreprdfentando , hoccft, vclfccundum ip(b-
rum cnercalc, vcl fccundum cfle intcntionalc, aut rcprxfcntativum,
Vcrum paulo clarius loquamur, ut totus mundus nos intclligat. Ali-
quiddicitur realitcr cfT: fimilcahi , non tantumquando cft cjufdcm cumaUo fpcciei, quemadmodum ita homo homini fimilis cft : verum c-
tiamquando ci fimile cft, aut figura, aut colore, aliove aliquo acci-
dentc fcnfibili, qualis fimilitudo cft intcr piduram & rcm quam rc-
fcrt, intcr ccho & voccm cjus qui canit: aliquid vcro dicitur fimilc
cfle alicui fecundum cfle fuum repraefentativum tantum, quando,tiamfi cum co nullam habcat (imilitudinem rcalcm , pofitivam & fen-
fibilem, potentiam tamen habct e£Bcicndi, ut de eo cogitemus, & in no-
DE Ment^Humana. 5 5
bis excitandi illum fenfura , quem de co habemus. Nunc autcm qux-
ftio inter nos non eft , an objedaemittant aliquid folidi, quodplanc
ipfis fit fimilc . queraadmodum homo homini limilis eft, hoc enimne-
mounquamdixit; & quamvis fpccies, de quibus Epicurus loquitur,
huc proximc accedant , in eo tamcn maximi ejus admiratorcs ipfum
non funt fecuti. Noftri adverfarii etiam diccre ncqucupt, fpccics
quae cmanant ab obje<ftis, non efle fimiles objcdis , fen(\bufquc quos
de iis habemus, nifiquatenus liabent vim eas m nobis pxcitandi , line
aliqua convenicntia fenfibili & formali , quam cum objcdis habent r
nam co modointcr nos convenirct, & nullo jure concluderepoirent,
quemadmodum faciunt, m objeflis effc quahtates fenfibilcsfiniilesfcn-
fibus , quos de iis formamus j fi tantuni dicerent , notasquas fcnfibus
noftrisimprimunt,aut, fi mavis, ipforum fpccicsiis finuksnon clTc^nifi
fecundum eirerepraefentativum. Neccflc igitur eftut tanquam funda-
mentum iux opinionis ponant fpccies fenfuum , & imaginationis efle
conformes cogitationibus quas de iis habcmus , ut & objcdis quae eas
emittunt , & prppter eam conformitatcm cas vim habcrc excitandi in
nobis cas cogitationesj. unde manikftc fcquitur, fccundum ipforum
opinionem, nullamfpccicm corpoream, in nobis excjtare pofle;aJiam
cogitationem , aut fertfum , quam qui ipfi timiliseft , & pcr confcquens
etiam obje«fto , quod emanat. Hoc ita fuppofito , fi oftcndcrc poffim
vel in unocafu nos habcrc cogitationcs , quae nullo modo fimilcs efle
poflunt nequefpeciebus corporcis, ncquc objcdis unde cas habemus,
ipforum fundamcntum plane ruit , & fatis fupcrque dcmonftravcro
non efle cam conformitaiem , quae fpccics rcddit capaces in nobis exci-
tandi cogitaiiones , quas ipfarum occafionc habcmus ,quia fi id ita eflet,
haud polfibile foret cas unquam in nobis excitarc poflc ullas ideas,
alias, quam quac nobis exhibcre pofl^unt aliquid iplis fimile, id au-
tem non tantum in uno aliquo cafu , verum in omnibus fcrc locum ha-r
bere oftenderc conabor. .1
Q^iando 1 heologi loquuntur de Deo tanquam de mentc pura , infif
nita, &: pcrfedillima-, & quando examinaraus divcrfas mentis noftr»
cogitationcs , ejus pcrceptioncs , & voluntatcs , haud poiTibile cft idcas,
quas dciis formamus, ulli fpeciei corporcae pofle cflc fimiles. Hocau-
tcm non impedit , quo minus potentiam habcamus cas ipfas idcas certis
nominibus, certifquec-haraderibusalligandi, quibuscasaliquid fimilc
fcabcre nc quidcm fingcre poirumus; & tamcn negarc non polfumus,
quin , poftquam ideas illas iftisnominibus alligavimus, cavim hafccant
G 5 cx-
54 Tractatuscxcitandi in nobis cogitationcs de Dco &c dc mcntc noftra ; ac propterei
nccclTenon cft fpecics corporeas fimilcs efle idcis, quas excitant. Sc-
cundohaud poflibilecft imaginationemnoftram (ibi repraefcntarepoflc
omnes pmprietatcs corporis,ut cxtenfioncm cjus fine tcrminis, (ad mini-
mum nobis notis ) cjus divifibilitatcm indcHnitam , magnum iftum
numcrum fonnarum,quarum quodque corpus capax cft , divcrfas
mutationcs , quae ejus fupcrficiei accidcre poflunt , magnitu^inem fir-
mamcnti, quorundam corporum tenuitatem, rapiditatem globi tormen*
tarii , tarditatcmque umbrae ftyli in horologio : Haud poflTibilc cft
,
inquam , nos omnia illa concipcrc pcr folam vim , quam habemus , ima-
ginandi, idqucduasobrationes; Primacft, quiacum organa fenfuum
noftrorum, & filamenta nervorum dctcrminatae funt magnitudinis,
rcciperc nequeunt impreflTionem nifi ab obje<5ti$ , quae ipfis funt pro-
portionata ; Sccunda eft , quia omnes fpecics corporez , quae fcnfibus
& imaginationi fcrviunt , funt fingulares & determinatac , non minus
quam objcda quai eas cmittunt; undc porro concludcndum efthaud
cflcpoflibilc, ut ullaE fpccics fint fimilcs idcis , quas formamus, cumconfidcramus proprictatcs corporis indetcrminatc & in gcncre; aut fi
iis fint fimiles, non poflunt effe conformcs objcftis quas eas produ-
cunt. Ncmotamcn ignorare poteftnos deomnibus illis poflieloqui &(cribcrc ; crgo ctiam poflumus alfigarc idcas , quas dc iis habcmus , fpe-
cicbus corporeis vcrborum* &c htcrarum, & cflBccreutcorporex iftac
fpecies in poftcrum idcas illas poflTmt cxcitarc, quamvisplane ipfis nonfint conlbrmes. Contra idobjicitur primo, verba& fcriptiiram nobis
naturalitcr & diredc nonalias darc cogitationes , quam cas, quac no-
bis repracfcntant aliquid , quod ipfis fimilccft: Sccundo, noftram vo-
luntatcmefle, non naturam, quae iis dat potcntijmcxcitandi in nobis
alias cogitationcs , quam cas , qus rcprasfcntant aliquid ipfis fimilc : &dcniquc non tam hic dc co quaBftioncmefle, quam an fpccics corpo-
rcae fcnfuum in fuoefle naturali , & cxtra ufum ad qucm nos cas adhi-
bcre poflumus, fimiles lint objedis, quaecas cmittunt; & anproptcr
cam fimilitudincm nos cogitationes iftas habeamus , quibus objeda con-
cipimus, ita ut vcrc dici poflit fcmpcr aliquid cfle in objc^o, quodformalitcr fimilc eft idcx , quam de co habemus ex occafionc talis
fpcciei.
Refpondeo ad primam objedtioncm , vcrum efle , cum verbonim
ufum & fignificationemnondumnovimus, fpcciem fenfibusimpreflam
nullAm alium in nobis cxcitarc conceptum , quam illum foni > aut fi-
gurs
DE MlNTE HUMANA.gur« literarum : verum poftquam ca addidicimus , iifquc adfucvimus,
ncgo vcrum fempcr cfle , cam fpcciem in nobis primo excitarc cogita-
tionem ,quae nobis ea verba in fc ipfls conlidcrata rcprxfentct, & deindc
idcam rei quam figniticant.Contra credo unumqucmque in fe ipfo pofle
obfervare primam faepifTimc ideam , quae ipfi obvenit , (cum exprcfTc in-
tellcdum fuum non dcterminat ad confiderandas literasaut voces,) ciTc
rei fignificats , camque fspius haud clfc comiutam idca naturali vo-cum,autfcripturae.
Ad fecundam objc(5lioncm rcfpondeo , nihil rcfcrre, quiseam unio-
ncm fpecici corporcae cum idca , quam cxcitat , fcccrit. E contrario , fi
voluntas noftra potentiam habcat uniendi cogitationcs noftras cum mo-tibus qui cis minime fimilcs funt , ncgari non potcft , cum , qui mentcmnoftramnoftro corpori conjunxit, non item unire potuiffe omnesco-gitationcs
,quas habcmus cx occafionc objedorum cxtcrnorum , cum
motibus corporcis qui ipfis minimcfunt fimilcs. Idautem fi efrcpoflit,
facilc etiam credemushoc ita fehabcrc, tum proptcrdifficultatem con-
cipiendi quo pado parvae iftar imagincs ab objedis emanarc poffent &feinvicem non dcftrucrcntinaerc ; quo pacfloin organis fenfuum no-
ftrorum reeipi ; & dcnique quo pa<5lo ufque in cerebrum pCDctrarc , at-
queibiad longum faiis tcmpusfinculla fimilitudinis fua: ja<flura con-
fervari poflcnt ; tum ctiam quia neccflc non eft ad cjufmodi imagines
recurrerc
Ut ad tertiam obje(flioncm rcfpondcam , dico cas fpecies ctiam in
fuo efle naturali non fempcr cfle piduras objcdorum, neque fimilcs
rcbus quas nobis rcpraefentant. Primo cnim , nonnc verum eft fcnfus
faepilTimc nos fallcre, & objefta talia non cflc qualia nobis apparcnt ?
Etquando hocaccidit , nonncetiam neccfle eftaut fpccicm , quam no-
bis immittunt > ipfis fimilcm non cfle , aut fi fimilis fit , cogitationem,
quam fpccics excitat, ipfi nonefle conformcm ? Sed regeri poflc video,
quando omnia funt in co ftatu ,quocx partc obje(5ti , mcdii , & organi
circdcbent, fpccics objcftorum tum tcmporis cflccorum pi^uras, aut
imagincs, fenfufquc non falli. Quapropter quaelb, ut confidcrcs mc-cum idcas, quas habemus cxtenfionis , figurae, fitus» foliditatis, aut
ftuiditatis, aliarumquc fimilium corporis qualitatum , ca(quc compa-res cum fenfibusquos habcmus colorum > fonorum , odorum, ftporura,
caloris , frigoris » ficcitatis, & humiditatis, doloris, & titillationis &c.
& cvidenter cognofccs illas admodum claras cflc &: diftin(5las ^ has vcro
cfl*e admodum obfcuias. dc confufas* Ncque tc fallas in co , quod vi-
56 Tractatusdc3S cbriflime fenfum doloris admodum differrc ^ fenfu titillationis, &lic dc cffteris : hoc enim proptcrea non eft , quod evidentcrcognofcas
id, quod tibi pcr perceptioncm doloris aut titillationis rcprxrcntattrr;
ncque quod tanta lit difFcrcntia intcr caufam utriufquc , quanta quidemdivcrlitas apparet intcr fcnfus quos de iis habemus; c contrario quamfaepiflimc corum caufx non diffcrunt , nifi valde parum. Hoc ita fuppo-
iixoy dico,quod rcvcra, cum ideas claras & diftinftashabcmus, facilc
crcdcrc poflimus aliquidcfle in objcftis fimilc illi , quod nobis fpecics
reprEfcntant : vcrum cum non habcmus nifi perceptioncs confufas,
qualcs funt fenfuum , quod nullam fufpicandi caufam habcamus, aliquid
in objedo eflc , quod ipii fit conforme ; non cnim poflibilc eft aliquam
fpccicm , aut imagincm confufam unquam efle poflc fimilcm fuo pro-
totypo : oportct autem fccundum principia noftrorum advcrfariorum
fpccics fcnfuum efle confufas, alias non cflcnt fimilcs fcnfibus, quos in
nobis producunt, qui confufi funt, atquc idco fpccics ift.r in fc ipfis
confidcratae nunquam cflc poflunt fimilcsifti caufs, quae casproducit.
Eftnc poflibilc , ut fibi quis pcrfuadeat , quod , quando vulncrati fumus
gladio, autcum labianoftra Icvitcrpluma tanguntur, aliquid fitingla-
dio , aut in pluma , aut , fi velis ctiam in partc vulncrata , aut titillata , fi-
miledolori, aut titillationi , quam fcntimus? & illi, qui fibihocpcr-
fuadcrent, nonne forcnt valde ridiculi ? Habentne figura gladii, aut
motus, qucm, qui nos ferit, illi communicat, aliquid fimiledoloriy
qucm producit ? Nonne etiam idcm planc nobis pcrfuadcrc dcbcmus dc
omnibus aliis noftris fenlibus , quia non major ratio unius cft , quam al-
tcrius : verum licct omncs iftaz rationes haud fufliccrcnt , nonnc fatis dehac vcritatc pcrfuafi cfle poflumus, fi confidercmus cas fpccics corpo-
rcas nihilaliudcflepofle nifi modos, aut accidcntiaquorundamcorpo-
rum, quae hasduashabcnt proprictatcs •, prima cft, quodcaaccidentia,
aut modi non poflint migrarc dc fubjedo in fubjeftum ;| fecunda cft,
quodquamvis indcpoflentmigrarc, recipi tamcnnon poflent, nifi in
fubjcdo cxtcnfo , undc manifeftc fcquitur , quod rccipi non poffint in
noftramcnre, atquc ideo , cum omncs noftrae cognitioncs fint a(5^us,
qui cxtra animam noncxcunr, non cft poflibilc fpccics corporcas cflc
pofle formas, per quarum immcdiatam pcrcc^tioncm , talcs aut talcs
cogitationcs habcmus, unde porro ctiam fcquitur, autquod non fijit
conformcs objedis , aut fi aliquae carum fint talcs , eam conformitatcm
non rcdderc illas capaces , ut cxcitcnt in nobis talcs pcrceptiones. Mit-tamus ergo Fracaftorium , & omncs cjus fcdatores , ncqueadcofimpH-
ces
D E M 1B N^^T B H U M A K A. ^c<Js{iiims, ut crcdamus objcdafcnfibus noftris ihimittcre pams fela-
ginCs volantes 9 aucnientcmnoflraniGoninciigccaalii»ideii, qUaitvi/H^
ipcciebus corporeis, quibus hadenus prxt«r rationcm homen rmagii»
tum & pidurarum datum cfl ; nam ui plurimum neque <oHfSr^^
mes funt objedis quae cas eminunt, auc cogitationibui &• 'fettiibus,
quos ipfarum oocafione habemus^ & Ircet iis fimilos cncnty dbii'
formitas inutilis ciTct ad illum cffcdiuTiprpdiicendunl , cjnl ipds tti^
buitur. tcnuion
Vcrum , dicet quis j quiddcmum funt fpecics iftsc corporcx , fehtth
funt imaginesi Mihi quidcm videotur in tr^aanKk HofWnc ,<i?iifqiiC
D. DcCrartcs fcriptisjam' fatis fupcrquc eflc cxplicatai vcrumtamcn obaffinitatcm matcrix fortefnoh chtprajttrprdpoikumfi hicpauciibq^i^*
dam in gertercdc iis rcpetam; Dicam igitur fp^cie^ corpoireafs' rtihil leifi
aliud, quammurationem, quamobjcdta Cahsqu^Cdilfae V qu^mcrttiim'
huraanam obligant ad aliquam cogitatiortcttt hab^riddrt] , cjuim alias
non habcrct) adfcrunt motui & formae curfus fpirit»um , qui cxglan-
dula pineah cxcunt , agcndo in fibrasncrvorUrti j atqucc^ ratiortCnIi-
quanto magis apcricndo cos poros vcntricuiorum ccrcbri , undc oti^i*
ncm trahunt vqtiam vicinos; quodin taufidl , ntfpimiilanimftliisdc-
tcrmincntut^ ad cxcnndtimcx iCbi glandula alio nKxio, qudm faccr(*Ml
pauloantc, & ad intrandum & pcrgendum pcriftos poros ita apcrtoi
alio modo , quam pcr vicinos. Ratio autam^ur eastnutationcs pro fpc^-
cicbus, dc quibus ioquimuT , accipiamus , eftquodracioncshabCamus^
quzfuadcnccogitationes mehtis iii immedkrte cfFc ftlligata$, qucmad'^
modum in noftris anriorationibui jan) oftendtmi»,^ & nos pt-6batuty)i
fpcramus, cum dc imaginationc loqucmur;^ &iff\ria impoftibil^-cft 6b-icda cxtcma aliud quid communicare poire -fibris ncrvoruw noftto-
rum , qujtfn divcribs motus , & pcr coniequcns eoftJettl^^ncrvbsirfiud
quid ad organum iraaginationis & fcnfiis cbmmunis ddftrrfe poift^
quam continuationcm moMB^qui ipfc fuit commuwicBni^ ffraetcr-i.
quam quod cura nuljaacdidcntia corparea habtant tmjWct\A^\\itu*dinem cum cogitationiBikr. dc fenfibus mcntis , ptoei"raficirtblti^t^Iii
inconccptibilia fingcrd locotmotuslocalis, fine quo^omnvjcfrent plane
inutilia. Scd & nomcn fpecicidan quoque (brccaiftioni <ibjeAortim ih
organum fenfuum intemonMn, qu* mutationcm infijrt curfoff (])iri-
tuum , ad quam pFopriei diximus id pertinen^; hdc frtiam rt^mirte apupcUantur vcftigia, qufcab ifb imicsitioneinTTiemort» fupirfrirttl Qua-propter ad naturdm fpecicrum iftarum benc? cogn<>fctfndam , ratione
H qua-
quatuor divcrfqTum Ibcomin conficieraiid* cflc videntur, ncmpc in
rua originc (ive cau(a, in organo renfuum externorumi fupcr glaiK
dula pineali , & deni<iue in ca partc cerebri , qua? memorix pro organoiervit. Sicas io fua origine coniidcres , aut in caufa, iWx fpecies nthil
aliud funt, quam variae differcntiaB , quz inveniuntur in corporibus^
qux nqdrum circumibnc , fiwc rationc figurs & iicus parcium , fivc rap
UOQC mptu9 aut quictis, quonun rcfpcdu agcrc poHunt in fibrasneri
vorum^ adorganumfenfusalicujus cxterni protcnforum; ii porro cas
cpn(ideres in ifto organo, ilhe fpecics notantomncs divcrfos modos,qwbuscvi cofpora raovcnt ncrvos illos, atquc corura opc aperiunt ccr-
^ps quofdam poros ventrjculorum ccrcbri alio quodam modo, quara
Yicinos; fuper glandula iila: fpecics nihil aliud funt> nili ea diverficas^
quam apcrtura jftorum pororum adfert curfui fpirituum, & policur»
iUius glandula? ; deniquc in fcde mcmori» iilae fpecies funt vcftigia^
qus curfus fpirituum relinquic , intcrim dum tranfcunt per cos poros^
a^iionc objcftorum jam apcrtos, & dum fibras ccrcbri pcrvadunt, ia
qcuncum.capacia fun^ i^rpducendi denuo eaQdcm fpccicm fupcr glan*
chlV^'' .. ., 'n- :
• /fy,' •
. . i
. .rAntcquam loquamvrde iddsfptntuahbus, quibus fpccics iftas cortf
pofc^ funt ailigata?, vidctur neccffarium, uticrupulum aliqucm toUlam , qiicm habcrc quis poHcc , ncropc quicquid cgo hic propono , con-
formcj^oncifc fcnccntiaBrP.Defcartcs, quoniam in quibufdam iocas
^ra(^atu$dc Homincloquitur eum in modum,ac fi fpccies iftz condne^
rcfit cjfac^Cpif^ur^m objedii & in aliis videtur innucrc , animam con^
f^piari immcdiatcid^ > quae fuper glandiila ddincantur : atquc cof
ftpfufpmiifpcctcscorporeasiis inlocts. ni^hr
.r Priffium quod «ttin^t!, verum quidcm cft, fpccics& imagines , qua^objafh formanc.in ocuJis noftris majorcm cum iis iimilitudincm habwre, quamqu» pcr aliaobjeda fcnfuumfiunt, verumtamcn totaliisii»
locisdici^ tam fimilitudincm iMhil, auc ferc nihil frrcere ad fenfus y UfiUi^ qv^cps tciftus , quos adducam , ie<^rifunt , minime fint fufpicif»
tmi il>c ip^i.h^in rcadvcrfari.^ Et quintum ad loca . quibusfcnbit ania
xpamconrcmplari immcdiacc idcas, qux fupcrglandulaformantur, utquandodicit (e nomine idcae non appcllarefblasfpccics imaginationisv
qyatcnusdcpingi^titur in phantafia corporca, fed tantum quateriMs mtntem
^fdmmiJlM»f utibrt fdr^emfottrerfnm informant , ill» cxprcflioncs, quanH
visadmodom cflfi<fa^^rnoadcbcnreuinin modum intelligi , ac fidi^
^crc volvAlTei e^fi fp^cics eorpPreas in propria mcniis fubftantia rccipi^
aut
L
DH MEffrE H iy m^^a ii a." 59aut eas ideas , quas immediatecontcmplatur , imutn& idem eflc eum fpc-
cicbus iftis corporeis : verum appcllat norainc idcx cas fpccics cnrporchs,
qui fupcr glandula formantur, dicitqudinimam cas contcmphri m{iincdiatc, quia illis folis ideae animae, qu« nobis obje^^a rcprxiTcntatitJ
immcdiatefuntunitae; & refpcdu ardlx unionis, qusinter mentenrr&
corpus cft , nos aliquo modo dicerc polTc cas mcntcm ipfam informarc,
quiacorpus unum idcmque totum cum mcntc conftituit. Ecccdliqubs
textus , qui id confirmabunt , quod propono. Ohfervandtm prdtered ( di-
cit D. Defcartcs quartocapite Dtoptriccs) ^dmmam nuUu iwagtwhug ab
pbjeclit ad cerebnim miffis e^e ut femiaty (contraquamcommtmiter Philofaphi
itoftri ftatuum) am ad mmnium longe aittertti*rttm tmu^n mt naturSm contt-
fiendam effe ,(juam vulgoft, Cum emm circa eas ml conpierem prater fttnilttu-
dwem tarum cum obfe^ts qua reprafentant\ non pojfimt explicare , qua rattone
ab objeciu formari efwant , & recipt ab organ» fenfuum e^^tetiorum , & dcmumrtervu ad cerebrum transveht, 19ec alta catifa imagmes iftas ftngert eo^ imptHit , ntfi
quod vtderem tnemetn noftram ejjicaciter pidura excitart ad apprehendendum ob-
ftdum iltud quod exhibet : ex hoc entm judicarunt iliam eodem modo excitan^
lUm , ad apprehendendM ea qna fenfusmovent , per exiguas quafdam tmagtnes itt
capite tioftro ddmeatai, ( Hoc adeo vcrum cft , ut fi cum laborem rufcipere
velis, ut librum D. Chanei de funftionibus mcntis legas, vifurus C\t
cum confiderarc fpecics imaginationis ad modum pi»auTarum'; fpiritus
animalcsadinftarluminis, quod eas reddit vifibiles , animamquc deni-
que ut fpedatorem , qui eas contemplatur.) Sed nobis contra eft advertert'
dumy multa prater imagtnes ejfe^ qua cogitationes excitant; ut exernpli gratta^
verba O figna , ntiUo modo ftmilta iis qua figmficahr. Et bcet cmederepojfwm{ ut , quamumfiert poteft , receptam opmtmemftquarnurj objeBa ,' qua piittmus^
vere mcerebro noftro adumbrarty ad minimum notandttih rrrt , mmquam ima^-^
nem ommno fttmlem ejfe obfeao quod reprafemat ; nam alias nuUum inter h$c
& tUam djfirtmen foret ; fed rudem fimilitudinem fuffkere : & fdpe etiam perfe-
&toiiem imaginuminbocconjiftereyUt non affmitlemur quantumpojfem. Quetnad-
tnodumvtdemustconestlUi, qua a ^pogfophu tn Ubris excudumur , etfi mhilextrd
paulum atramemi charta huc tUuc ingeftum habeam ,j)lvas , urbet , homines , dtft^o*
fitasactes^, & tempejlates rtobu reprafcntare : & tamen ex mnmiteris qtiahtattbus
borum objedoiumy quas cogttattom noftra exhibent, nuUatn tffe prater figitraml
ciijus revera fimibtudinem referant, Atque ttiam hancfimihtudinemraldeejfe im^perfeciam , cum m fuperfiae pUna^ corpora dtVerfimode furgemia aut fubjidtmia
txbibeant j & fecmidum reguUs fcenogr^iphU » ultlius fape cmulos reprafement
ptrtQipfeSi quamper alwuradvti & qMdraup€rrbmbos>i<iuaiHferAliaquM^
H X dratay
6o Tra ctXtusdrMA , <^ itd dtuterit , adto ut (dfnm ad dhfiilntam magmu perfcclanem , C7 a/-
imibratmcm obicdUuurAtAmy dipmUitudo m imAgmc rcqmratur. Poteflne quis-
pOjfthac dubiurc de mcnte D.Defcartes, cum prsfertim fi moleftum
non (it legerc principium gus tra^tus de lumine, qui nuper eft im^prelTus « in quo intcr alia dicit : QudmvU unufqutfquc fibi vulgo perfuadedt
,
idcAs ,qudi mcogUAtiont nojlra bdb^mus , ommiio fmnles effc objcUit , mide proc^
dutiii. tm fitmf^ vidto TAtionwt , qud nobu idcmum effe djfsrere foftti verum
^.(omrdTio plurimd ohfervo ci^pertmntd y qud de ^ nos dubmrt 'fdterc.poffuni^
Kovijli quod qudmvit vcrbd nulUtn hdhunt fimtlitudmem ium nbus qu>u figf»r
fifdnt > non tamen impcdiant > quo minm cas concipiamus , idqucfaptm abfque qu^dttendanms adfoaum vcrborum > ncquifjUdbdrum , ddco ut dcdderc pofftt > r/r, pofl'
quant dudivimmfermoncm altquctn , cujmnosadmodum benefcnfum tnteUcxtmm^
duerenon pojftmw > qua Ungtta pronumiatm futrit. St autcm verba qua nthil mfi
ex injlftuto humanofigmficanf,fuffkwm utcomtperepofftmm resy quibufcum nuHam
babcmJimtlitudtmm : cur non ttcm natura altquod fignum confituere pottfl , quod
faccrct , utfenfum lummis babcrcmm > quamvu mfc mhtl ifit fenfm fimtle haheret }
nonne eodem modo rtfum , & lachrymas confiituit ,utextu Uittiatn, trifiitsamvt
in vulttbm honwium legcremm ? ycrum forte ducs aures nofiMS rcvera nos wbUdliid fcntirefacercmfifoiumivcrhorum^ necoculos nafiros nffivuliHshabtsum c^m^
wi fidi{t^^^ dut plorat , mnte/n auum noflram , qua qutdtfia verb^ hdbttufque ork
pgnifice^tp memim y ^bit id eodem tempore reprafemarti ad ul rtf^ondere pofftm
mcntcm ttuiem nofiram effe > qud nobit rcprafentdt idcam lummit , quoticfiunqMe
dciio , que eam fignificat , oculum nofirum tangtt , &c, D. Chanet , qui pro>
cul dubio lcgcrat D. Dcfcartes fcripta, quamvis eum nunquam nomt»
nct, &:nihilominus rationes cjus dc vcrbo ad verbum quam fspiflimc
in fuo fcripto adducat , quafi fujB cfrcntinvcntionis , refpondct ad id > li-
teras &vcrb4 in xiobis idcam rci, quam (ignificant, non excitare nifi
quia fpccies, quasad fcnfus mittunt, fpcciefque objedorum, quas fi-
gnificant , fimul , & codcm loco in ccrebro noftro rcpcriuntur , duafque
eas fpccies , cumcodcm tcmpore excitantur , animae anfam praeberc co«
gitandi dc objci^o , quandolcgimuss auc pronuntian audimuscjus no->
raen. \Ut D. Chanct rcfpondcamus , nota primo id , quod dicit, locum ha*
bere non poflc nifi quando dc corporibus loquimur ; cum enim dc Deo,
de Angelis, aut de noftris cogitationibus fermonem habemus, haud
poIFibiiceft fpccicsearum rcrum cxcitari poiFc una cum fpecicbus vezi*
borum , qua^ easfigmficant, quia ne vel minimum habcnt, qnod ipfis
fimik poflOit clfc. Secundo fupponit abfque fundamcnto imaginem ^
i ii aut
deMenteHvmana. 6i
autfpcciem per auresrcccptam cxcmpli gratia , cum pronuntiatur no-
menalicujus, reperiri pofle eodem in loco inquocftca, quae nobis per
oculosimraifla eft, cum eum vidcmus , quodne quidcm vcrifimilc eft,
quianervi, quiadduos iftos fenfus proccdunt, non habcntunamcan-
demque origincm : vcrum quamvis id ita forct , quomodo concipi po-
teft duas figuras codem tempore in cadem cerebri particula pofle fijbfi-
ftcre ? Mitlto ctiam minus vcrifimilc eftjfpecics triginta,vcrbi gratia,vo-
cum, quae candcm rcm fignificare pofl^unt , omncs eodcm in ccrcbri loco
pofle repcriri fimul cum imagine objet^i. Tertio loco, cum ex libri alicu-
jus ledione difcimus ea conciperc , quae nunquam ncque vidimus, nequccognovimu9,& dc quibus nunquam fortc cogitarcmu$,nifi calegcremus,
poflumufncdiccrenaturamjamlongoantc tcmpore curafle, ut corum^ccics cum fpcciebus vocum & literarum codcm loco coUocarentur > Et
cum de figura decem mille angulorum loquimur, noftra imaginatio non
aliam cjus format imaginem , quam fi de figura milJe angulorum cogi-
tarcmus , quamvis intellcdus nofter admodum diverfas de iis habeat no-
tiones abfurdum ergo cft diccrc cam imaginem conflifam , quam noftra
knaginatio format , junftam cflecum fpecic foni verborum » quia ipfius
confufio prohibet, quo minus figurx , quam iignificat, poflit eflc fi-
milis : Deniquc & inte ipfo cxperiri potuifti , quemadmodum id conti-
git, & quoridiecontingitplurimis,tealiquandolcgifle, & audiviflc,quid
fignificarct hic verfus Virgilii
:
Titire , tu patuU recubans fub tegmine fagi,
Licct tibi imaginatus non fucris paftorem fub arbore rccubantem.
Vcrum quidem cft difficilc efle.id obfervare, nifi cafu fortuito; tequc
id nunquam fadurum , ubi id facerc volucris , quia tum nunquam ima*
ginatio tua ceflabit excitare in tc imagincm objedi. Novi facpius etiam
dumeum verfum legimus, repr^fcntari nobis paftoremfub arborc re-
cubantcm : verum fufficit contrarium aJiquando acciderc, Ut oftenda-
mus non eflc fimilitudinem fpecici , qus imprimitur organo fenfus , aut
imaginationis , quaefacitut de co cogitemus; liltcraBcnim ejus verfus
non poflunt dici ullo modo fimiles cflc paftori. Ab altcra partc cum ta-
bulamaliquamafpicimus, in qua imagincs fccundum artem funt dcli-
Deatae , quot& quam diverfa nobis non repnEfcntantur ex fimplici ob-
jeftorum delincatione : Nonnc alia aliis magis furgcntia aut fubfidentia
exhibeniur ? Nonnc omnia ac fi animata cflent , & femoverent rcpr«-
fentantur? Fracaftorio quidem facile fiiit fub-notionis nomincornare
adioncmimaginationis, quaopiniacaobfervamus : verum id difficul-»
•u*' . H 3 tatcm
(Sl Tractatustatcm nontollit, nihilqucimpedit, quo minus jurc mcrito conclude-
rc polTimus objedum nuUam imagincm emittcrc quae ipfi fimilis (it
,
quoniam oculi noftri niillam recipiunt imprcflloncm, nifi 4 lumine
& figura iftarum imaginum , quae non polTunt dici coniincrc fimilitu-
dincm ciim omnibusiis, quorum in nobis cxcitant cogitationcm. Ni-
hil infirmius hoc argumento Fracaftorii potcft cflc, aim dicit fpccics
intcllcfkus Sc imaeinationis cfle cafdcm, quia duae fpccics divcrfjB rc-
praefcntarc, aut mnilcs cflc nonpoflcnt unicidemquc obje^o; quia
jam vidimusncccflc noncflc , ut id, quod ab objedis fcnfibus imprimi-
tur, fitfimilcobjcdis qux rcpraefcntant. Et quamvis id ita forct, fic
tamcn evidcnti fatis paralogifiTio laborarct > nam cx Fracaftorii argu-
mcnto tantum fcquiiurduas fpccics diverfas cfle non poflc, quatcnus
vim habent rcprjEfcntandi unum idcmquc objcftum ; id autcm non im-
pcdircas admodum divcrfascflc pofle, cum cas tantumraodo in (eipfis
confidcramus , ut vides imagines in| pidura & in fpeculo efficcre poflc,
ut cundcm homincm concipiamus , quamvis in fe ipfis fintdiverfiflimx.
Atqucitacx didisfacilepatct, quid fit fcnticndum dc vulgari iftoaxic^-
mate, nihil nimirum cflc in intelleftu , quod antca non fucrit in fenfug id
cnim non tantum vcrum non cft , ubi fcrmo cft dc fpcciebus corporcit
co fenfu quocasfupra dcfinivi, &quocasfcmpcrinhocn:adatu fumo,
quoniam non funtnifi accidcntia, aut modi corporis, quonim nullus
in nicnte potcft rccipi : vcrum & quamvisnihil aliud pcr hoc axiomadi-
dum vcllemus, quam omncs noftras cognirioncs originera fuam tra-
hcrc cx fcnfuum obfcrvationc , id tamcn nihilo magis defendi poffct;
nam ut admodum bcne dicit D.Defcartcjin fua rcfponfioncad program*
ma D. Regii. Quifjuu rtd€ ddvertit , quoufque fenfui nofirt fe extendant, #quidnAmftt frmfe , (juod ab tUii ad nojlram cogttandt facuUutem potejl pervenirt >
debet fateri, rwiarumrerum ideod, qtuleseat cogitattoneformamtts ^ nobitabtUit
exhtberi : adeo ut nihtl fu in nojlris ideu , quoi menit ftve togttandt facuUatt non
fuerit mnatum , folit iis circumjlantiis exceptis , qua ad expertemiam jpciiam ,qttod
nempe judicemus , hasveltllMideas, quasnunchAbemmcogttattom nojira prtfen»
tis , ad res quafdam extra nos pojitas referri , non quia tjla res iUas ipfas nojlra men^
ti per orgunufenfuum immtferunt , fed quta tamenaliqutd tmmtferunt , quod et dt-
dtt occjfiotKm ad tpfas , per mnatam fibtfaatUatem , hoc tempore pottus qttam aho ,
efformandas, Quippe nibtl ab obiedu externu ad mentem nofiram per orgsma fen»
fuumaccedtty prater motns quofdam corporeos; fed nequidem ipfimotw, ntc JUgura ex iie orta , 4 nobis conctptumur ,
qualet in organis ftnfuum fiunt , unde /e-
tjutturipfasmotustm & figurarumtdcasnobis ejft imiatas: ac tanto magis tmutst
dbMentcHvmana. 6$ejfe (Uhent tde^ doltru , colorum ,fofurum , &fimtitum , ut mens mjhra pojfit oc-
cafione quorundam motuum (orporeorumfibi tas exbibtre : nuUam enhnfimtliwdi'
nem cim mottbus corporeii babent. Quidautem magit abfurdumfingt potefi , quant
quod omnes communes notiones , quamentinofirainfidntfOl/tftit mottbut onamur^
& fine tUu effe non pofftnt ? VtUem y quit me doceret , qutfnam tUe fit corporeus mth-
tuitqui potefitn mente noftraformare aliquam communem nottoneniy exempltcatt»
fa y quod , qua eadem funt uni tertio , eadem futu interfe , vel quamvit aliam : o«
mnts entm tftt motus funt particulares » n^ttones vero dU tmiverfales, ut nullam cummotibm aftinttatem , nuUamve ad ipfos relationem habentes : fuper quo funda-
mento ruinofo , nempequod nihil cft in intclle^lu , quod prius non fue-
rit in rcnfu , innituntur , qui putant ideam Det , qua m nobis eft^ mn a no»
ftra cogitandifacultute , cutfit innata , procedere ,fed ex dtvina revelatione , vel tra^
dttione , vel rerum obfervatione ejfe \ cujus afferttonis errorem utfaciUut aguofcatnuty
confiderandum efialtqutd dict pojfeex alio effe duobiu modii , vel quta hoc alsudeft
€aufa e]us proxtma , & primarta ,fine qua e^e non poteft , velquta efi remota , &acctdentarta duntaxat,qua nempe dut occdftonem prtmaria producendtfuum effeilum
mo tempore potius quam alto. Sic artifices omnesfunt operum fuorum cauft prtma*
ria & proxima ; qut vero jubent , velmercedem promtttunt , ut tUafactant , furtt
iauft acctdentaria & remota , qutafortajfe mfi iup nonfacerent, ^on autem du-
bium eft , quin tradttio vel rerum oblervatio ftpefit caufa remota , nos mvitans , ut
adideam , quam habert poffumm de Dto, atttndamm , tUamque (ogttattoni noftra
frafenttm txhibtamm, Quod autem fit caufaproxima tfitm idea effe£lrix a nemine
dici poteji , nifi ab eo qui putat ntbtl a nobis de Deo unquam tnteUtgt mfiquale fit bon
mmen Deus , vel qualisfit figura corporea , qua nobts ad repr^tfentandum Dettm i
pidoribm exhibetur. Quippe obfervatto yfifiatper vtfum , mhilpropria fua vi memt
exbtbet prater ptduras , & quidem ptiiuras tx fola motuum quorundam corporeO"
rum varietatt conjlantts ; fiptr audttum , nthtl prater verba , cr vocts : fi vero per
aliosfenfm , nilnltnea babetur ,qnod referrt poffit ad Deum, Et fane , quod vifui
mhilpraterptduras , nec aHditm prater voces , velfonos proprie , ac perfe exhibeat%
unicutque eft manififium : adco ut lUu omnta, qua prater tfias vocesj vel ptduras
(ogttamm tanquam earum fignijii ata , nobu reprafentmtur per ideas non altunde adr
vententesy quam a nofira cogttandt facultate, ac promde cum tUa nobu tnnatas ,
qujEideo per fenfusnon advenerunt, verum omnino diftiniflx funt a
fpeciebus imaginationis , hoccft , ab iis imprelTionibus , quas a<5bo ob-
je(5U externi in ccrebro produxit. Excoetiam videmus, quid cogitarQ
dcbeamus de ifb propofitionc Scholx Ariftotclicx , luteUtgentemJpeculari
oportet phantafmuta -y nihil cnim Blfiuscil, fi pcr ea phantafraata intclicxit
Ipedcs corporeasobjcdorum fenfuum noflrorum^ Qc ii dicerc voluit fo-
las
64 T R A it frrA T "U S!
las e(fe formas cogitationum noftrarum , quas mcns immediate contera-
platur , & n ea phantarmata fumpiit pro notionibus mentis , nomen iif
dedit , quod iis minime convcnit, & non nili fpccicbus imaginationisde-
bctur.
Vcrum fatis de fpeciebus corporeis locuti fumus , vcniamus nunc ad
ideas mentis,quarum naturamfaciledctegemus.li fcmel bcne advertimus
eas plane alias eiTe ac fpecies illas corporeas, quibus aliqux carum funt
alligatx,modo poftea explicando, ubi dc unionc mentis &: corporis locu*
turi fumus. Illz autxrm duobus modis confidcrari pofTunt , aut in fe ipHs,
autin relatione, quam habcnt cum rebus, quas reprsfcntant , Sc quaf
nos conciperc faciunt. Quando easin fc ipfis fpcdamus, definiri polTunt
tanquam fcrmd dut modt coguasunutm mmu , quarum vnmtduu perceptione
ftmy quam ncbu rtpfdfentam , perciptmm , certt fumm tdlem not h^ere togi'
tatmem. Eas appcllo modos, quoniam nulla carum eft , quara condpe-
re poflim fme fubftantia cogitante , quamvis admodum benc concipcrc
pofFim iilam fubfbntiam linc aliqua illarum in particulari ; Atque ita
non diflPcrunt aliter 4 fubftanria mcntis , ncque ctiam intcr fc, nifi ut mo-didifferunt ^fubftantia, ad quam pertinent; formx non funi di-
vcrfx a noftris cogitationibus in particulari , autfi ab iis difFcrunt, id
codem tantum modo eft , ac figurae difFerunt ab extenfionc particulait
uniufcujufque corporis ; vcrum realiter funt diftin<5tae a fpeciebus cor-
poreis, quia unas fincaliis admodum clare concipio» quamvis aliqux
illarum fcmpcr fcre fimul cum his inveniantur.
UthocintcllcAu facilius cvadat, & natura carumformarummcliuf
cognofcatur ab iis, qui imaginationc fuamagis quam intelleftu afTueti
funt uti , oportet hic mentcm cum corpore conferre ; quamvis cnim dtic
iftx fubftantije habcant cllcntiam omnino diveriam , non tamcn , quia
proprictates utriufque ipfis conveniunt eodcm modo, ullo fortealio mo-do melius naturam idearum,qu« modi funt mentis,conciperepoterimu$,
quam fi eas comparemuscummodiscorporis, &cxaminemusquopafto
illi modi iftis conveniunt.
Conlidcrcmus primo mentem aequc ac corpus effc fubftantiam , &quemadmodum hoc habct unum attributum encntialc , nimirum exten-
fionem , per quam eft id quod eft , eodcm modo& illam habere cogita-
tioncm, quaeeam (nempcmcntem) conftituit in fua natura. Sccundo
omnino ut corpus non eft figuratum mobile & divifibile, nifi quiaeft
fcxtcnfum , fic etiam mens non haberet facultates volcndi , intclligcndi,
fcQtiendi, iraaginandi, reminifcendi^ ratiocinandi, nifi eifet res cogi*
tans:
D E M E N T B H U M A N A. tfy'
tans: Tertio, qucmadmodum unumquodquc corpus particularc ne-*
ceffario habec fmgiilismbmentii ftiapdurationis aliquam figuram» guit'
quscxicnfionemlimitat, fic etiam tti^ns fchnper aliquam habct iHcam/qua: ipfi prapfens cft, ejufquc cogitatlortcm tcj^minatj 6c qucmadmodumextenfio generalis corporis ellindivifibilis, quia corpusin generc infe-
arabile eft abomnibusfuispartibus, quaisomncsfemperinfecompre-cndit, &prajterquasnulla! eife poduni; acpraeterea quemadmodum
cxtenfioniitaconfidcrataB neclimircs , necfigur«aflignari poffunr , ed-
dem modo&^ cogitatio mcntis foprcm» & infinira' drvidi rion porcft'
peraliquam idcam particularcm ; & quemadmodum illa finc tcrmmisac hmitibus eft, non eft necclfe, ut (ittermiftata perahquatn iftarum
formaujm vcruiti includit quicquid cognofci poteft una fbla eadem-quecogitatione; adeoutilli ,quino!untmcntemhumaham(cmper ali-
quamtdeamparticularemhabere, quaeejuscogitatidncm limitet 8c de-
lerminet, eam ftciant pratrer fuam opinibnemahquomodoit^itam.Qjiartoloco j haud aliter acdiverfasfiguraj corporis nihil funt quam di-
verfi modi , qui modificant & limitant ejus fuperficiem , fic etiam
ideae & notioncs mentis nihil aliud funt, nifi diverfae formx, quibusaOxLs cogirationis mcntis funt veftiti , limitati & dercrminati. Denique,qucmadmodumbmnesfigursB, qu«po(flintcorpori alicuiacciderc, fi-
niiles funtinterfc, quando eas tantum confideramus tanquam modos,quibns fuperficics eft terminata , & nihilominus tamen non definunt
diverfas admodum habere proprietates, ficeriam idcac mentis, quam-vis fimiles > quando eas fpe^^^amus folummodo tanquam formas noftra-
rum cogttationum , funt nihilominu^ Valde divcrfae rcfpcdu diverfanjm
rcrum, quas nobis reprsfcmant.
Quando ideas confideramusTion amplius in fe ipfis , vcrum pcr rcla-
tionem ad objc<Jla qu« nobis TCpraefcntant , dicere poffumus eas cfTc
imagines & rcpraefentamina omnium eorum qux concipimus , quae-
que non tantum funt corpqrea , verum etiam fpirttualia ; atque ideo
procul dubio eft , quod Graeci ac-Latinl iis nortieti idca^ , & fpeciei de-
derunt. Scio non defuturos q\ii rogabunt, quomodo fieri poffit, ut
res fpirituales , qualcs fijnt ideae , aut formae noftrarufti cogitatiormm
;
cfiicerepoflint, ut concipiamuscorptis , ejufqiieproprictates , quibuf^
cumnullam habcnt analogiam necfimilitudinem. Nequeid finediffi*
cultatc cft; non tamcn dubilari poteft dc eo quod dico, praecipue (i
duo hafcconfidcrentdr. PHmum eft , mcntem, cum fit res cogitat^l
talis naturaj e(fe neccfKirio , ut ptp fu:^s pro^riat cogitarioftis fibi if fi re*
* I prac-
^6 .^T R tA irt'- T ' A. T F S«
prxfent&re poQitomnia i recundum e(l } caro efTe ^iv///tf <7f/«i/7 pdrtuM"
Idmmentui inficucaautcm illamens, qucomniaper reipfam cognofciti
corpora cognofccre nequirec , fi Bcri haud poffet , uc ejus cogitatio, Jt*
cet tota fpiricuaiis , ea ipfi poHct rcprxfenrare] non igitur abfurdum cfi|
f\ dicamus noftros ideas , quamvis fpirituales , efBccre pofTe, ut corpora
aeque ac fpiritus concipiamusj E concra , crederc debemuseam cfTe pro-
prietatcm ciTentix cogitationis t quod poOfit reprxfcntare objedum de
quo cogitamus, cjufque c/Te imago & pidufa; ncque puto Ariflote*
lem.ipfum aliud dicerc voluilTe, quandoait, mtelU^Hs inuUigeni»ja
omnia.
Nuncdc cau(a harum idcarum loquamur, & prxcipuc quidcm dc
iAa , qus formam eam, quam percipimus , lingulis nodris cogitationibus
tribuit. Mihi vidcnturduxponTe aGlgnari, una principalis & efBciens,
altera rcmota & tantum occafionahs. , Ut utramquc beneconcipiamus»
primo opus e(l nourc omnes ideas, quando cas per rclacioncm ad res^
quas reprxfentant conitderamus » rcduci pofTe ad duas claffes. Prima
edearum, quae nobis rcprxfcnrant extcnfionem, omncfque propric-
utes, ^ modos, qut eam nccclTario confequuntur, auc ad minimumeam prxfupponunc : Sccunda eAcarum , qux in fuo conceptu cogita»
tioncmincludunt, & quae illam confequuntur; nullam enim habemus
ideam,qu£ non adaltcrutramreferatur)hoce(l,qux in fe non contineat
notioncm cxtcnfionis aut cogicationis. Nota fecundo Ioco,tam has quamillas quandoque in mcntc cxcitari per applicationem & determinationem
pocentix nodrx cogitandi,adcertaquxdam objci^a,& cjus dctorfionem
abaliis; ahquando rurTus eas menti prxfentes ciTc invitisnobis, autad
minimum fine voluntatis noftrx confcnfu , ut accidit in omnibus (cn(5-
bus , quos habcmus ex occafione objefiorum fcnfuum noftrorum taminternorum , quam cxtcrnorum , quos , ne habcamus , prohibcre nonpoffumus, tantifpcrdum prxfentia funt, & in organa fenfuum agunt*
Quarnvis autcm dicerepoilimus corpora, qux noftrum ambiunt , 6e
in gcncre quicquid nos obligare potcft ad cogitandum de corporibui)
aut etiamde mcntibus , quando id ex ooftra voluntnte non procedic, ,
aliquo modo cOfc cau(am idcarum , quas tunc habemus , quia eas nonhabercmuscumomnibusifliscircumAantiis} cumquibuseas haberaus»
fi in nollrum corpus non egifTent : Quia tamcn non func nifi fubfbincis
marerialcs, quarum a^o (je non extendit ufque ad animam, quatenus
fimpliciter eft rcs cogitans, verum in quantiim unita *ft corpori eumin modum , qucm iniia defcribemus , non pojOTunt sdrummuis eiTc niii
cau-
dbMbnteHumana. ^caufa remota & occaiionalis , aux proptcr iinionem mcntis cum cor«|
poi^obligatfacultatem, quam nabemus cogitandi , eamquedeterminate
ad produdionem iAarum idearum , quarumilla eftcauTa prmcipalis 80
cfficicns.
. Quantum ad ideas , quas fbrmamus , quia nos ipfos detcrminamus ad
cogitandum de una repotius quam dealia, iUaB.funt trium gencrump
alis nobis reprzfentant objeda corporea particiilaria , aiit aliquas eoruni)
proprietates alixeadem nobis reprxfcntant pcr modumuniverfalium ;
& denique aliz pertinent ad naturas fpiritualcs , ut E>ei, Angelorum
,
Sc
animac noftrx , & nobis dctegunt eorum proprictates & operationeSi»
Ad primi generis idcas quod attinet, ea ipfaunio mentis Acxorporil
(aut ad minimum ejus Author ) carum eii caiifa principalis, quia ck
ipfa refuitatpotentia , quam habemus imaginaodi, ur id prolixius ruoi
loco explicabimus. Verum (bla potenti&, quam habemus volendi 80
nos determinandi, eflcauraefficiens idearum^ quas formamus dc fub*
(lantiis fpi; itualibus , earumquc proprietatibus , quando animumabo-mnibuspidorum inuginationibusavocantes, intellcdum noftrum ap-»
plicamus ad eas folummodo confiderandas tanquam res cogitantes , ne«
queidacciditexoccafionealicujusobjcfticorporei, verum pcr iimpli*
cem noftrae voluntatis cfFe^tum ex nobis ipfisferimur adcogitandum
de iis, auc ad minimum tum quando ad idnulla fpeciecorporea utimur.
Quantumad ideas rerum corporearum in gencre, & indcfinite conG.
deratarum , illse videntur aliquo modo depcndcre ab imaginatione , quia
ita alfucti fumus format^ aliquam fpcciem corporcam , quando de na-»
tura corporis cogitamus, ut tum ctiam, cum non nifi in genere^am
confidcramus , facultas , quam habemusimaginandi , fcmpcr formet ali«
quam fpeciem fupcr glandula, qux ejus e{i iDflrumentum , cujus opc
animanon tantum format notionem gencralem naturae corporeae , ve-
rum confufe fibi. rcpraefcntat' abquim rcm corpoream tanquam ocults
fuis obverfatKcm. Vcrum ift« idcae multo magis dcpendent in fua pro-
dudione (quando funt clarx &c diftmd« ) ab alia aliqua caufa , qu^ eas
cxuit omnibus iftis conditionibus, quibus redduntur particularcs > ut
ex iis ftant notiones generalcs»
Ut haec veritas mclius intelligatur ) & difficultas , quac hic invenirt
pofTct, tollatur, confidcra» quaefo, mecum mentcm cife fubftantiam
quz habct facultatcmrogitandi , qusque habct duos ramos, potcntiam
lb.pcrcipiendi , & voluntatem. Prima autcm iftaaliquo modo cft po«
tentia paftiva , & indctermidata , quz (qucmadmodumdij^mus) nul-
I X lam
D E M E N T E H U M A N A.
duobus modis me habercideam alicujus rci , vcl quia dc ea poflljm co«gitarcy cjiirqucformarcideam , quoticfcunquemihi placcti eoqucfcn-fu vcrumcft diccrc mc oportcrc haberc idcam iftius rci , antcquam mcpolTim detcrminarc ad cogitandum dc ca , hoc cft , oportct mc cjus poflc
formare idcam , antcquam mea voluntas fc determinct ad cam potcntiamina^umdcduccndam. fwokfcft'
Altcr modus^ fccundum quem dici potcft nos alicujus rei habcreidcam , cft , quando mens non tantum potcntiam habct eam formandi,
vcrum etiara quando ea menti adlu praefcns cft ; atque eo fenfu non fcm-
pcrvcrumeft dicere, oportcrc noshabcrc ideam rci, de qua volumuscogitare, antequam ejus habcamus volunutcm: vcrum fufficit Ci eo-dcm prjBcife tcmpore ,. quo voluntas fc dctcrminat , applicatquc intcllc-
^um ad cogitandum dc illa , is cjus formct idcam. Secundo rcfpondcoj
quamvis noftrae cogitationcsalis alias confequantur, objcflaque cxtcr-
na, autprimaseogitationesoccafioncm dent voluntati fcdcrcrminandi)
formandiquc idcas fcqucntium cogitationum , id non impcdircquomi»nus cam diccre poHimus carum caufam proximam , & principalcm ; alias
cnim diccre oportcret obje^la cxterna,& non mentcm > producerc idcas,
quas dc iis habemus , praelertim quiaipforum praefcntia racnti occafio-
ncm dat dc iis cogitandi. Tcrtio loco rcfpondco , primas noftras cogita-
tioncs nos non obligarc ncceiTario ad formandas idcas fccundarum , nof.
quc fatis fentimus in noftro arbitrio clTe pofitum mentcm noftram iis
applicarc ; quod non circt , fi nil nifi facultas paftiva pcrcipiendi in
jncnte forct , eaquc non ctiam habcret potcntiam adivam produ-ccndi ideas , ad minimum earum rcrum , ad quas fc voluntario ap-plicat, quaequc nonfuntfupra ejus vires. Non igitur dubitarc dcbc-mus in mente inveniri potehtiam adtivam , quae producit & formatidcas, quibus voluntario pcrcipit; & ccrti elTc dcbcmus cam potcnriamcffc voluntatcm, tumquia id nomcn damus principio omniummcntisopcrationum
, qux proadionibus habcntur, tum quia , cum fun»5^ioncs
voluntatisformamaliquamparticularem habcant, quamediantc noseasaequc ac alias mcntis noftrae cogitationcs pcrcipimus , dubitarc nonpoffumus eam haberc vim producendi ideas ; prcefcrtim quia iliarum
natura in eo confiftit, quod fint cogitationcs mcntis aliquam formamhabcntes; atque adeo rationcm credendi voluntatcm , quac. mcntcmdetcrminatadcogitandum dcaliquare, non minuscaularo dfcidcxrei»
ad quam mcntem applicat , quam caufa cft idcae propriarum fuarura
fiin^onum ; neque moleftufn crit tibi cam vcritaccm pcrfuadcrc , fi ad-
I 5 vertas
70 T R A C T A T U S
vcrtas non effc nifi ideas fubAantiarumfpiritualium , carumque proprie*
tatum & opcrationum, qu« aliquando in mcntcm vcnire poffunt pcr
fimplicem voluntatis dctcrminationem , przfertim quia illx folzfunr,
qus nullum cum corporc habcnt commcrcium , &ad quarum produ-
^onem id fxpiflime niliil tribuit.
Quamvis omnes noftras cogitationes , autnoftr* ideae fint in co fimi-
lcs quod funt modi , aut divcrfae cogitandi formx , qua^ cogitationes ap-
pellamus , cum eas fimpliciter tanquam operationcs mentis refpicimus,
& quas vocamus ideas , quando confideramus nuUam carum efTc , quxnon repraifcntet , nofquc pcrcipere faciat rem aliquam; invenio nihilo-
minus casvaldediverfaseUe, quando unas aliis opponimusj autfecun-
dum modum repraefcntandi » aut fccundum res quasrcprxfentant, aut
fecundum potcntias , quibus inferviunt > aut fccundum caufas , quae cas
producunt, aut denique fecundum relationem , quam habcnt cummcnte nofbra. Quandoeas confideramus (ccundum modum , quo no-
bis obje^ rcprarfentant, ilis funt ciarz & diflin^x , alix obfcune
& conRifie; D. Defcartcs appellat idcam clarameam , quas menti at^
tendenti evidcnsac manifefta eft, eodemmodo, quonos didmuscla^re vidcre objcda , quando nobis praefentia fatis fortiter agunt, ut fcoi'
tiantur,oculiquenoftribenedifpofiti funtadea videnda ; &diftin(5hrm
appellat eam , qux ita pra^cifa & diverfa eft ab omnibus aliis , ut nihil
comprehcndat in fc, nifi quod manifefte apparcat illi, qui eam, ut
oportet» confidcrat. Idca obfcura oppofita eft clarx* & confufa di*
ftindae. Hicautem notabis aliquam idcam non idco magis difhnftam
efTe quia pauca comprchcndit , verum quia nihil comprehcndit nifi
quod eft clarum.
Sccunda diflferentia idearum , quae fumitur ^ rebus , quas repraefcn-
tant, maxime dicna eft quae confideretur , eaquemaximum fpccicrum
numerum fub fcJc continet ; aliae enim rcpraefcntant effcntiam , & fub-
ftantiam in genere, monftrantque proprietates , quae omnibus iisfunf
communes , aliae repraefentant fubftantiam aliquam particularcm , fub-
ftantiam fc. extcnfam five corpus , aut fubftantiam cogitantem fivc
mcntem. Aliae nobis rcpraffcntant res fimplices , alix res compofitas;
quo refpedu alix dicuntur idcae fimplices , aliae compofitae : £t notan»
dum hic eft circa cas, ideas fimplices fempcre(fc vcras , quia rcs , quamrepnpfcntant, aut cxiftit, aut ad minimum potcft exiftere co modo,quo illam cognofcimus *, quia idea fimplex , cum nihil unquam aliud rc-'
prxfentct, niii unum attributum «(Tcntialc, non poteft non ciTc clara
&
deMinteHumana. 71quia obfcuritas & confufio, c|unB aliquando in idcis com-
pontisreperitur, cxcooritur, quod fimul jungamus notioncs & pro-prietatcs , qu« fimul jungi non pofTunt. Notandum ctiam , ut nofcaturan aliqua idea fit fimplex , an compofita , advcrtendum cflc , an proprie-
tatum , quasincludit, unamfinc aliis conciperc non pofTimus; quandoenim id accidit , fignum eft infallibile cam cfTc compofitam ; fic idca ho-minis, qu» comprehendit cogitationem & cxtcnfioncm, eft: idca rci
compoficae , quia concipcre poflTum reciproce unam earum propricta-
tum finc alia, atque ideo illae poftlint fcparatim poni.
Sunt etiam aliqux noftrarum idetrum , qux nobis tantum reprae-
fcntant diverfbs z^us intclledtus , aut voluntatis, alis praetcrca rcprapi.
fentant objeftum aliquod extemum; dcniquc unacft, qux rcpraefcn-
tat rcm nccefTariam, quam Deum appcllamus ; aliar rurfus rcs quidem
adu, fcdiion neccnarioexiftentcs, aliae rcs pure poflibilcs tantumrc-praefentant. Circa haec autem duo fpcciatim notanda vcniunt ; Primumeft omncs idcasrcrum, quashabemus, includere notionem cxiftentia»
adualis , aut poftibilis , vcrum non cflc nifi ideam Dci , in qua cxiftentia
nccelTaria comprchcnditur. Sccundumcft , quamvis nuUa fitidca, qu«fotattributacontineat, quamidea Dci ,quiaramcn illa ca comprehendittali modo*, quoomnia rcddunturinfcparabilia, Sc idcntificata, afferi pofle
nullam ca cfle fimpliciorem.
Tertia oppofitio idcarum pctitur i potcntiis, quibus illac fcrviunt ':
aliae cnim pertincnt ad fcnfus , ahae ad imaginationcm , & aliae denique adintelledum purum.
Qiiarta dcducitur ^ caufis , quae contribuunt ad carum produ^io-ncm; alix cnim fimplicitcr origincm habent i mentc, & quamvis aliar
ctiam indcproccdant, id tamcn eft exoccafione fui corporis, quodeasproducat.
Dcnique, antcquam huiccapitifincm imponam , vcrbum unum dccelebri ifta qusftione mihi addendum cft, fcilicet, an ideae menrifint
innatae, an vcro fint acquifitae; rcfpondeo utrumqucdici pofle-, inna-
txfuntnon tantum quia easnunquam ^ fcnfibus accepit, vcrum ctiam
quia crcata cft cum facultaie cogitandi eafquc formandi , qu» carumcaufa proxima eft & principalis , eodcm modo ac arthritidem , aut
calculum dicimus efl^e naturalcmaliquibusfamiliis, quando, qnicxiis
nafcuntur, fecum ferunt difpofitioncm proximam ad iftos morbos. Ve-nim idcae funt acquifitx , & noh naturales, fi pcr vocem eam natura-
lct iQtelligimus eas in fubftantia animx eflc tanquam in recondttorio.
eum
71 Tractatuscum in modum, quo tabuls pids in porticu aliqua difponuntur ad
$cas 9 quando lubct , contemplandasi nulb cnim carum in particulah
neceflario eft mcnti noftrx adu prxfcns, ca cnim cum fit fubftantia
cogitans, nihilpoteft adu prxfens haberc, cujus non habcat cognitio-
nem Quapropter illae in mentc tantum potcntia^ & non adu conti*
ncntur, eofercmodo, quofigurae contincntur in mafta ccrae, in quoea tamen difFcrentia cft notanda , quod in ccra ea potcntia tantum fit paf-
Hva, cum contractiam in mcntc (it adiva*
Concludo igitur cum D. Defcartcs., mentem non opushabcrcaliqui-
biis ideis naturalibus , .quae dtveri£ finc a faculLite, quamhabet cogi«
tandi i quod mihiadeo clarum videtur, ut ingcnue fatear mc nonvi-
derc, quam rationem D. Rcgius habcrc poiueritifti propofitioni con-
tradicendi. Namnotandum cft, quando D. Defcartcsdixitaiiquasideas
mcnti innatas cftc, cam ejus non fuifTcmcntera , ut ftatucrct , mcntcmopus habcrc aliquibus idcis, qux divcrfx cffcnt ab cjus facultatc co«
gicandi : verum id fccit tanuim , ut diftingucrcc idcas , qus maximefunt familiarcs & naturalcs menti, ab iisqux plus commcrcii habenc
cum fcnfibus. Mihi vidctur Porphyrius in cadcm fcntcntia fuiflecuim
D.Defcartes, quando iudcfinit mcmoriam, Memorxa nonejl tmagtnutn
cujlos, fcdfAcuUoit qudiexrebusmentecottceptu propofitum demo promere potefl,
Namrcvcra, quamvis ides fint imagincs omnium rcrum tjuas conci'^
pimus, non tamen pcrfuadcrc nobis dcbcmusmcntcmaliquas in natrvi-
tatc fccum adfcrrc , & cas rcfervarc , quas fcmcl formavit; c contrario
prims cvancfcunt , quando fecunds producuntur , codem modo ac fi-
gurepiiores cerac percunt , cum novae ci introducuntur : & fi aliqgid
dc prioribus idcis remaneat, id aliud nihil cft , quam quod majorem cummentcacquirant familiaritatcm,qua:facit,ut£as&incliusreproducat&
formet fccunda vicc quam prima.
C A P U T XI.
De voluntatt.
^^Os non tantum habemus facultatcm pcrcipiendi , quxcft potco-
tia paGTiva, verum & aliam infuper lubcmus aftivam , quam ap«
pellamus facultatem volcndi , hoc cft , cligendi , aut nos cx nobis ipHs
detcrminandi ad id omne, ad quod nos dcrcrminamus , quam voca»
mus voluntatcm , autJibcrum arbitrium. Ut hscftcultas adiva benecognofcatur, conndcrandum nobis cft primo , qua: Ot cjus natura, &C
in
DE MiNTe HuMANA.in quo ca confiftat ; Sccundo , nos in nobis ralcm potcntiam habcre ; Ecclenique,cam non deHnere eflc libcram , quamvis aDco depcndeat.
Eflcnaa iftius facultatis confiftit primo in eo, quod fit principium
aftivum omnium adHonum mentis, quae cx fc ipfa, & per fc ipfam,
poftquam intelledus rempercepit, cligit, & fc detcrminat ad amplc-
dcndum, autfugicndum,autadjudiciumfufpendcndum, quando rcs
nondum fatis clare perccpta cft. Sccundo confiftit in co, quod eodempraecifctempore, quo intelledhis ipfi proponit vcrum autftlfum , bo-
num aut malum , diftinde & fine oblcuritate, illa fc dcterminct in-
fallibilitcr ad amplc<5lendum unum , & fugiendum altcrum ; Verumquando vcritas aut falfitas , bonum aut malum , ipfi non nifi obfcure
& confufe proponuntur , menfque eam ot^fcuritatem Sc confufioncm
pcrcipit , ea facultas mcnti non pcrmittit fc determinare , fed eamfufpenfam tenet, quamdiu obfcuritatcm iftam animadvertit. Tcrtio,
natura iftius facultatis confiftit in co, quod adeo libcra fit, utcontra-
diiflioncm involvcret dicere aliquod agens extcrnum talem cjus libcr-
tati vim infcrre poflc , ut faccret eam invitam aliquid velle. Origo iftius
libertatis provenit primo ex co, quod mcnsipfa fit, quaefc ipfam de-
tcrminet; & fccundocx eo, quod quamvis infallibilitcr fequatur &lcdatur bonum quod clarc cognofcit , nihilominus opc iftius fa-
cultatis libcre (empcr id faciat, & abfolutc loquendo poflet id non fa-
cerc, fccundum eum , quem ftatim diccmus , modum. Appellamus cr-
govoluntatcmintoto hoc tradatu, eam fotentum adivam & eleclivafny
per quam mem fe determtnat Itbere ad faciendutn , attt non factendum aliquidy
ad aftrmandum , aut negandimi \ & uno vcrbo eatn meniit vim , quam hahet
froducendi ex fe ipfa , (jr cttra coaHmem , omnes aciiones ^ cogttationes , in
quibm tlecito altqud O judictum locumhabere potejl. Illi qui ponunt eflen-
tiam libertatis in indiflercntia , fumpfcrunt cum terminum fcnfu admo-dum diverfoabeo, qucm ipfi dat D. Defcartes in quarta fua medita-
tione , ubi eam fumit pro eo ftatu animz , in quo mens nihil clari , nihil-
que diftindii in obje<5io vidcns , non majorem habet inclinationcm ad id
fugiendum, quam ad amplcftendum. Hoc fenfu intelligerc oportct
hsBC ejus verba ,Neque enim necejfe ejl me m utramqtte partem ferri pojfe , tit
fim Itber. Addit enim porro , ftd quo magis tn unam partem proptndeo, five
quia rationem veri & bont tn ta evidenttr imelligo , five qtiia Deus inttma cogt-
tationis mea tta dijponit , tanto Itberius illam eUgo ; nec fane divina gratia , mcnaturalit cogmtto unquam immtnutmt hbertdtem
\ fed potiusaugem, & coirol/O'
rant ; indijferentia aiitem illa,quam experior , cum ttulU mc r4tto in mam par-
K tern
74 TRACTATUfttm nidgis qum in alteram impeUtt , ejl tnfimus gradm Ubertdtu , & nuUam in
ed perfecltonem , fcd tamummodo tn togntiione defeiium , ftve neguttonem qtian-
dam teflaiur ; nam fi femper qutd verum& bonum ftt , daie vtderem,tmnqu,jm
de eo i quodeffet jiidicandum veleLgendum , deliberarem ;atque ita quamvts plane
liber , nunquam tamen indtfferem effe pojfem, Ergcf indifFercntia fumitur pro
ftatu ifloneutro animx* inquo invenitur, cumnefcit quid fit deter-
minandum , quando D. Dcfcartcs ftatuit libertatem non confifterc in
indiftercntia ; & quidem fumma cumrationc: Quis enim negarc po-
tcft nosnihilceque voluntarie, nihilquc adco libcrc faccre quam eain
quibus ne vel minimam quidem hifitandi, autdubitandi rationcm vi-
demus^ nonautemnegavitindifFcrcntiaminlibcrtatcinvcniri, ubi tcr-
minus iftc fumitur, qucmadmodum vulgo in fcholis obtinet, proea
potcntia, quam habemus, fiiciendi aut non facicndi ahquid; & nc
quid dc ea re dubitcs , ccce quo modo fuam ipfc mentcm explicuerit
cpiftola 112. primi voluminis : Quod ad Uberum arbttrtum , prorfus fentt§
<utn R. P, atque ut fentertftam meam clariui expltcem , veUm prtmo notari , i»-
dtffcrenttammthivideripropriefignificareflatum ifium, inquo voluntas reperttur,
fum tUa non fertur uUa cognittone veri aut botii , ad partetn unam pottus quam
altam attipk^endam ; tUamque hoc fenfu fumpfi , ubt dtxi infimnm Itbertutis gra-
dum in hocconfijlere ,quod pojfimus ttofmet detcrmtnare ad res eas , ad quas fumus
prorftts tndijferentes. Sedforfan per tndtfferentidm alit tnteUigunt pofiiivam hanc,qu4
poUemtis.facultatem determtnandt nos ad contrariorum aUerutrum , hoc efly adpro^
fequenduttty autfugiendum^ adafirmandum , aut negandutn unutn tdemque. Atque
htc dicam me nunquant negajfe qutn pofittva hac faiuUas effet in voluntate. Contrd
mm extjltmo eam adtffe non folum quoties voliintas fe determinat ad ifiud genut
A^ionumy in qutbus rtuUo rationis pondcre in unam pottus quatn tn aUam partem tn-
(Unatur ; fed ettam in omntbus e\m aUis aSiontbus; ita ut volun^as nun^uamfe deteT'
nttnet ,qtiin tUam exerceat ; eo tifijue ut etiamcum evtdentifftma aUqua ratio nos ad
sUqutd tncUnat, etfi moraUter loquendo vtxpojftmuscontrartutn facere, tamen abfo-
Utte loquendo poffimus : ejl eniin femper penes nos abftinere a profiqutndo bontmi dlt*
quodquoiftt nobis cUrtffttnenotutn , aut aimittereveritatem quampUm evtden-
ttnty ntodo foUent cogitemus bottum effe hoc ipfo tefiari arbitrtt nofirt Ubertatem.
Tratereaadvertendutn cft Ubertatemm a^iontbus voluntatis conftderart pojfe , aut
dntequam exerceantur , aut eo , quo exercentur , momento. Ctrtum autem eft U'
htrtdtem confideratam in a^ionibusvoluntatis antequam iUa exerceantur ,compre-
hendereindifferentiafttfumptam in fecutidofenfu ,prout dUm modo expofut^ non
fero fumptam in priort ; hoc eft , volitntatem rwftram , antequam cietertntnaid
fuerit n femper Uberm tffe^ pomi^m habfrt (U^endtmtrmorum AUtrutrum:
At
DE Mbnte Humana. 7Jvero 'iHt non eftfcmper indxfferem ; contra emm nunquam deliberamus mjiut nos
eo fiatu exmiamus , m quo nefdmm quam 4/nple£iamur partem , aut certe ne tn
tllum mtdamut. Et quanquam judutum nojirum altenU tmpertis opponendo , fo-
Itanm dicere nos ep Itberiores intis, qua nokufequt Itceat, fuciendu ,
quam in iit^
qua nobii aut tmperaia aut tnterdida fuerint; nihtlominus judicia noflra^ ftve
(ogttattones altas altis opponendo haudpojfumus eodem tnododicere nos ejje libtrto»
res in tis faciendu , qua hobis ncque bona mquemala vtdentur, aut in qmbut tan-
tundem videmus tnali , quantum bont^ qtiam tn iis , in qutbut vtdemus longeplm bo^
ni , quam mait. Libettatis emm magnitudo confiftit aut tn magna factkate ad ft
determtnandum ; aut tn magno tifu pofittva hujus potentta , quam habemus ,
quendt dcteriora , ettam cum itieltora vtdeamus, Atqutfi ea amplettamur , qua ra--
tto nofira nobis fuadet ejftr bona , tiim nos factle admodum determinamu ; fi vero
contrarium fecenmus y majorem tum potentia tfitus ufum fucttntu : atque tta itbe^
rtusfemper agere poffumus tn rebus tu , in qmbus plus bont , quam malt vtdemus »
quam tn tu, quas vocamus indtjferentes, Atque ettam hoc fenfu verum efi dtcere , noi
mtilto minus Itberefacere ea , qtu nobis imperata fuertnt y&adqua ultro nequa-
quamfenemur , quam eaquanobis non fuertttt imperata : quta nettipe judtctumf
quod nobis fuadet tfia ejfe dtfftulia , adverfatur aUert judtcio , quod nos monet bo~
num effe ea facere, qua ]uffi fuerimus ; qua qutdem duo judtcta , quo aquabtltus nos
tnoventy eo ettam magis indtfferemiam tnducunt , eo fenfufumptam , quo prnnum
explnui yhoceft , indtfferentiam eam , qua voluntatem confiituit in eofiutu , tn qtut
fe determinare nequeat. lam autem libertas conjiderata in voluntatis acliontbus ,
quo momento cxercentur, tndifferentiauj nullam continety quotitodocunqitefumatur :
quia id quodfity non potefi nonfiett eo teitipore^ quo fit : Itaque Ubcrias tum confifitt
tuntum infacitUate operandt ,quj prout augetttr , aitgetur& Ubertas ; tum autem
agere Ubercyfive Ubenter, aut voUmtarte unum funt & idem. Atque hoc fenfa
fcrtpfimeeoUberiusad aUqiud ferri^ qtio pUatbus rationtbus ad id adducttis fue-
rim , fiqutdem certum efi voluntatem nofirattt moveri tiim fActUus & vebemcn^
tttts,
Etiam locusalius eft in Epiftola ii^.primi volum. ubi ferc eadem
rcpctit , attamcn <quia clarius illic fe cxplicarc vidciur , non puto practcr
rationcm forc, li cum hic adjungam; ncquc mihi vitio vcrti debet,
quod complures tcxtus D. Dcfcartes adducam , quoniam hic nihil aliud
nifi iftius viri cogitationcs vendo , caquc tantum fupplerc ftudco , quae
ipfc adfincmtradatusruidehomincdiwlurusfuifletdcnaturamcntis, fi
mors eum non impcdiviflct inccptum abfolvcre.
Qusfo attcndxs me non dnere , homtnem non effe indifferentem , ntfi ubi cognitio
iSi deefi ; ftd illum eo magis tndifferentem effe , qtio pamiores rationcs novit , qus
K z '^f"
TractattjstUHm adpartem lotam i potiui quAm aUam dmfleclendam moveant'., qtiod qutdem
4 nemme negan pofe mthi videtur. Tecum autem fentto in to quod hiit pofje
quemhbet fit^endeie ]udiiiumfuum ; fedcondtusfum explicare modum , quo idfieri
pofftt. Mibt emm videtur certum effe ex magna luce in intellcdu fequi magnampropenfioncm in voluntate. Ud ut quamdtu clarijftme vulemus rem altquam
ejfe nobitcoiivenientemy diffictUimum fit , imo & ,utcredoy impoffibile, quamdtu
manet in nobis ijla cogitatio , ut defidertt nojlrt cttrfum teneamus. Verum , quid
naturaaHimdeaeJly ut uno momento attenttonem fttam prabeat unt fere tantum
eukmqiie rei *, ut primum abducttur attentio nojira a rattontbm , qua fuadent ham
rem ejft nobis conveitimem , nec altud in memoria ajfervamus , nifi qtiod iUa vifa
eftnobis opiabilis , pojfumus demum mentinojlra exhtbere aliquam altam rationems
quatdnobisdubtumfactatt atque itajudicium nojlrum fujpendere, imo & forfun
e\m contrartum ferre. Atque ita cum nonfiatuas libertateni practfe tn itidiffercnttM^
ftd inpotentiaquadAmreali, & pofitiva determinandife , nuUa eji tnter optntones
mjiras dijftrtntu nifi in verbis, lateer autem banc potenttam ejfe in voluntate :
fed quia non video quod illa , dum comitem habet tndifferenttam , (quam quidem
imperfeclionem tjfefateris ) alta fit , qiiam cum non habet , & quta nihil eji in i»-
telleciu pr^cr lumcny ut nempe tn inteile^u beutorum confirmatorum in gratia;
illud omnt generattm liberum dtco , quod efi voluntarium : Tu auteni vii appelU'
ttontmeam rejiringere ad potentiam fe determmandt ,quain comitatur imUlferen'
tia. Sedegonilcupioinvoidbultsac ufttmt & exemplum feqiii. Et paulo infe-
rius dicit : Sed certefateor tn tis omntbtis , in qutbm eji occajio peccandi , tndifft ren^
tiam tnefie ,neqtie exiflimo ad hoc , ut malefaciumm , opus ejfc , ut ilure videamtu
td malum effe qtiodagimiu : fatis ejl ta id confufe videumus , am tuutum memineri-
miis nos olim ]udi(affe td effe maliim , quaiiquam td adprafens neutiqtiam videamm^
hoc eji^ quunquam non atteiidumus ad rattones, qux probant id effc malum; fi e-
nim clure videremm ul ejfe mulum > tmpojftbile foret nos peccare, quamdtu td hoc
paHo videremm ; unde vulgo fertur , omnis pcccans cftignorans. tieque ta-
tnen inde fequitur non mcrert etim , qui cum clartjfime vtdeat qutd fit fuctcndum^
id tiifuUibiliierfuciat , & ahfque tiUa indifferentU , quemadmodum l. Chriftm^
dum in terris ageret : Cum enim homo poffit non femper perfecle attenicre ad ea ,
q«a fun! officu fui , hoc ipfum eft bene agere , fi qttis nempe ad ojficium fuum per»
petuo ita attendut , ut volumas noftra incunctanter obfcquens lumini imelleiim, fit
nequaq^m tndtfferens. Cdttrum nonftripfi,gratia toUi prorfm iiidtfferentiam ; fed
folum nos ilia tnclinari in partem tmam » potius quam in altam , atque tta minai
tndijfirentiam , licet non imminuutur libertas \ unde mtbi videtur Jequi hanc Itber»
tateni non confiftere in mdtfferentiu.
Ex hifcelocisvicicri potcft, fccundum mcntcm D.Dcfcartes volun-
tatcm.
deMenteHumana. 77tatem & libcrtatem , ut ipfe dicit in quarta meditationc , tantum m eo
fonfijlere , quod idemfacere vel nonfacere , ( hocejl , affirmare vel negare , profequi
velfugere) pojftmiu; velpottustneotantum, quodadtdquod nohU ab intellectu
propomtur affirmandttm vel negandum , ftve profequendum vel fugtendum , tta fe-
ramur , utanulU v/ externa nosad td determinart fenttamus ;atque ita quando
dicit libcriatcm non confiftcrc in indiffercntia , fumit hoc nomcn pro
co ftatu , in quo mcns nullas vidct rationcs , quibus magis ad hanc quamad illam partem fcratur, non autem co modo, quo fumitur in fcholis pro
ca potentia pofitiva , quam habcmus agendi , aut non agendi , qua vo-
luntatem uti in omnibus fuis adionibus agnofcit. Patct ctiam cum fta-
tucrc , quando mens attenta eft in contcmplanda bonitate aut verita-
tc rei , qux adc^clara & diftinda ipfi apparet , ut nulla in mcntc dubi-
tandiratiofupcnit; voluntatem fe ipfam cx fc ipfa dctcrminarc , fcque
infallibilitcrjungere ifti veritati aut bonitati-, quod veriffimumcft, &cum axiomatc hoc morali convenit, quo dicitur, voluniatem mn poffe
dmpUiii malum quu malum , ncmpe quod clare cognofcct fuo refpcftu talc
dfc, atque idco fc infallibiliter jungere debet bono, quod cognofcit
talecirc, ita ut nullusdubitandi locus fuperfit. Hoc fcnfu D. Defcar-
tcsdixitad benc agendum fufficcrc benejudicarc ; nam li intclleftus
nihil aliud unquam mcnti cxhibcret , nifi quod ita clarum & cvidcns
cft , ut dc co non poffitdubitarc, nunquam etiam voluntas in fua clc-
^lionc poffet crrarc: Vcruntamen quia quamdiu mens noftra corpori
unita cft , non diu poteft clfc attenta eidem rci , intellcdufquc non ha-
bct faepe claram diftinftamquc cognitiOncm boni Sc mali fine ulla
obfcuritatis & confufionis mixtura, & quamvis habcret, voluntas
cum avcrtcrcpoteft,cumqucobIigaread confidcrandum cxcrcitium fuae
libertatis tanquani maximum omnium fuorum bonorum , quamvis Ce
infallibiliterjungat bono, quodut talc agnofcitur ; illanihilominusre-
tinct fempcr , abfoiutc loqucndo , potcntiam ci negandi affcnfum fuum,
fufpendcndijudicium, autformandi contrarium prxccdcnti , diccndi-
quc cum Mcdca , vtdeo meltoraproboque , Deteriora fequor ,quod tamcn ferc
nunquam contingit.
Ut intclligaturinhifcc omnibus quomodo noftra voluntas fe mo-
vcat, nota primo, quando mcnspercipit aliquam ideam , camprimo
locoper fuam voluntatemfcilli jungcrc , fi clara fit &diftin<fta, hoc
eft , in ca acquiefccrc , cique confcntire ; verum fi aliquam in ca agnofcat
obfcuritatcm , cum non polTit eo temporc in illa acquicfccrc, ncgarc
fuum affcnfum , atque id appcllatur judicarc , quod nihil aliud cft
K 5quam
t
7* Tractatusquam darc , aut nqgarc fQum aflenfum rcbus , quas intclle(5tus percipir*
Qucmadmodum autcm vcritas confiftit in indivifibili , rcs enim eft , aut
non cft , & nullum datur hic mcdium ; voluntas non potcft rufpcndcrc
fuum judicium, aut negarc fuum afTcnfiim intcr duas pro^-^ofitiones con-
trarias, autcontradidorias, quarum unaclariorapparct,aliter quama-vertendo ab iis intcllc«5lum , atquc impcdiendocjusattentionem. Poft
primum huncmentis adum, (i caidca contincat aliquam pcrfedioncm
ipfi propriam,tum voluntas non acquiefcit in fola ifta perccptione^veruiii
ulterius pergit, fcqucjungit cjus objc^o per fua dcfideria, amores
aliofque fuosaffcdus ; fi c contrario idea ifta ipfiexhibcat aliquam im-
pcrfci^tioncm , c[ux ci noccre camquc offcnderc poflit , tum mcns pcr
liiam voluntatcm fc lcparatabifto objc»fto, quantum Doteft , per affe-
^lusprimisiftiscontrarios, & nonnifi odio atque avCTlionc crga iUud
affc(^a cft: vcrum fiipfi duoobjcda proponantur, voluntas infallibi-»'
liter fcrtur in id, quod optimum vidctur, dummodo & id clarc pcr-
cipiatur , 6c nullus haefitandi locus fupcrfit , dum mens in ejus contcm-
plationc attenta cft; nam fimulac ejus attcntio pcrit , voluntas poteft
fufpendcrc, aut mutarc primum fuum motum.Obferva fccundo loco, quamvis voluntas, & libcrum arbitrium rever*
fint unum & idem , nihilominus aliquo modo ca diffcrrc : pcr volunta-
temenim prjccipueintelligimusiB i<p' tjuivyiv cujizK^vK-nv .'n 'cKi^<n*v,^ eu/»
'n^isaiovy hoccft, idprincipium,pcrquodmensfcdcterminatdcfeipfa,
orancfque motus , adionefque omncs cxequitur , quas i nobis ipfis pro-
ficifci (entimus*, & pcrliberum arbitrium intelligimiis li cu^inKov ^ )(a^
n-^oflu^f TixtV , hoc cft > idcm id principium , in quantum potcntiam ha-
bet eligcndi. Utriufque autem rcfpedu praecipue cft , quod imaginctn
Dci feramus ; fi cnim alias omnes noftras facultates , intclledum nimi-
nim, mcmoriam , & imaginationcm confidcrcmus , cas maxime finitas&limitatas efle advertimus , eodcmquctcmpore formamusideam aliaruni
fimilium facultatum multo ampliorum, imo ctiam infinitarum, qua$
non nifi ad Deum pcrtincrc poflc fine ulla difficultate agnofcimus
:
Noftram vcro voluntatcm quod attinct, fi cam formaliter in fc ipfa
fpc<5lemus, quatcnus ca eft potcntia, pcr quam cxnobis ipfis ferimur
ad rcm aliquam libcre facicndam aut non faciendam, expcrimur eamin nobisadeoamplam , utnullamaliam concipiamus artipliorcm , & la-
tius patcntem; atqucita mihi vidctur nos nullam aliam poflidcrc facul-
tatcm, quscpropius nos ad Dcum acccdcrc, nofquc cjus fimilitudi-
ncra magis rcferrc faciat. Non quod voluntas divina^ fi cx ali;i parte cam
DbMbNThHuMANA. -rp
fpcftcmus, non fit noftra infinitis modis perfe^f^ior; i\U cniin infinita
potentia & cognitionc comirata cft, fcqucad multo plura objcdacx-
tcndit ; cuiacccditetiam quod noftra voluntas, cum fcmpcr ad^ioncm
intclle6lus praefupponat , ut agat in eam folcat inclinari partem, quae
aliquam claritatcm & bonitatcm contincrc pcrcipitur , atquc ita nun-quam indiffercnseft , ut propric loquamur, nifi ubi cognitione dcfti-
tuitur; divinaautcm voluntas abfoluteindiffercns eft, quia inDeoco-gnofcere &' velle nonfuntnili unum & idem, quorum unumaltcrumnon pnDfupponit, ncquevultDeusaliquid quiacftbonum, fcdunum-quodquecft bonum, quia idvult; nam cumis fitprimumcns, ^ quoomnia dcpcndcnt tam ratione fuaE clTentiaE , quam rationc cxiftcntiae
tanquam i caufa principali , & aliquo modo totali , qux fadt ut fint,
& id fint quodfijnt, ca ncquc bona ncque vcra funt, nifi quia ca ita
voluit, inicllcxit&produxir. SidiflScuItas quxdam fit in comprehcn-
dcnda hac vcritate , cognitio, quam habcmus dc finitudine noftri intelle-
<5us , ad pauca admodum fc extcndentis , & dc infinita Dei perfeftione,
facilc cam tollit, praecipucfi animadvertamus ideam, quam decoha«bemus, nosdocere in ipfo nonelTenifi unam folam , camqucomninofimpliccm ac puram aflioncm , quod vcrba ifta Sanfti Auguftini ad-
modumbene cxprimunt, qmdvides ea funt\ in Dco cnim vtderc 8c velle
non fiintnifi unumidcmque: undefcquitur, quemadmodumjam dixi-
mus, ejus voluntatem cffc dcbuifTe abfolutc indifFcrcntem ad omnia
quae fa(5la fiint, aut unquam fient; quoniam nullam prarfiipponit co-
gnitioncm vcritatis , aut bonitatis in intellcdlu divino , quac eam incli-
narcpoflct antcquam agerct; vcrum^ contrario quia Dcus fedetcrmi-
navit ad ea , qua; funt in mundo produccnda » idco , qucmadmodum in
Gcnefi dicitur, illa funt valde bona, idcft, ratio bonitatis eorum dc-
pcndct cx eo , quod Dcus itaiila faccrc volacrit. Vcrum c divcrticulo
in viam rcvertamur, atquc examincmus , an mcns noftra rcvcra polTidcat
potcntiam fc cxfi:ipfa libcrcdeterminandi.
An pofTibile eft , homines adco ab omni fcnfii dcftltutos cffc ut dc^
ea dubitarc pollint ? Bc fipropriae confiricntiae teftimonium non fufH-
cit, quodnam aliud argumentumin mediumadfi?rripotcft, quocon-
vincantur ? Nunquam eos proculdubio ad ullas mentis fiiae aftiones fa-
tisattcndiffe crcdcndum cft. Ut autcm adid vcl femcl faciendum in-
itentur, rogandi funt. an non eos aliquando fadi alicujus,qualecumque
demum id fucrit , pcenituerit , non puto eos hoc aufijros negarc ; fi au-
tcm cos pcenituit , indc procul dubio cft , quod non fcccrint quod po-
tucrunt
So Tractatustucrunt & debucrunt faccrc , aut quod contrarium fcccrint ei , qiioddcbcbant & potcrant faccrc; non cnim altcrius cujufpiam rei aliqucmpcenitcrc poteft : Ergo agnofccre dcbcnt fc potcntiam habuifTc facicndi
aliud , quam quod fecerunt , ac proindc etiam fc potcntiam habuifle cli-
gendi, quam nosappellamus voluntatcm aut Hbcrum arbitrium. Duxtantum quod fciam rationcsfunt , qus iis de hac re anfam dabitandi da-
re po(rmt', unaeft quodnon vidcant, quomodo voluntas infallibilitcr
fequatur bonum , quod ipfi clare repraefentatur , &: nihilominus id pollit
non fcquifi vclit. Ea dimcultas non eft magni momcnti , & fianimumbene advcrtcrcnt ad ca , quaequotidie contingunt, nullumomninohicdubium invenirent;*Nonne verumeft homincm, quitotushorrctfri-
gorc , & qui prope fe Luculcntum vidct ignem , nihil intcrmiffurum quopofTit ad igncm accedcrc, fi non impcdiatur , quamvis abfoluteloqucn-
doidetiam polTct non facerc^ infallibilitas adionis non dcftruit crgopotcntiam facicndi contrarium.
Sceptici propterca , qui dc omnibus dubitabant , non vidcntur in du-bium rcvocafle hanc voluntatisabfolutam potcntiam , quoniam ca uten-dum cflc voIucrunt,non cligendo id quod optimum vidcbatur,& perti-
naciter dubitando , & judicium fuum fufpcndendo in iis , quae clara vi-
debantur. Poflcfnc credcrc Sextum Empiricum difcipuJis fuis aliquid
fimilc injungcrc potuiflc, nifi in fc ipfo cxpcrtus fuiflct fejudicium fuumfufpcndcre potuifle ctiam tum, quando res qux ipfi proponcbatur,
adco clara cflet ac cvidcns, ut non viderct, quo eam modo iblvcrct r
Cutnaliquu (ita feipfum cxplicat pag. 8. fui operis, cx quo cjus vcrbahuc transfcro ) ratmem mhii adfert , quam dcftrutre non poffunjut , tUi dicimtu,
*
ante nativitatem ejus , quifecfam , cuife dedtt , introduxtt , eam rationem, quam
fecla ea tpfi prabet , bonam non cjfe vifam , dr tatnen ea ratio m rerum naturanon
deftnebat cjfe , quamvu cognita tion ejfet ; fic ettamfieri poteft , ut ratio qud eam de-
ftrutt , quamadfert , m rerum mtura tnvematur , quamvii nondum cognitafit
;
atque ideo non opouet cedere rationi , quam adferty utut fortu eium hoctempore
prsfeuti appareat.
Nihilccrtemagisridiculumcft, quam id quodTiic dicit Scxtus Em-piricus , & an non quis dicerct cum cflc Rabbinum aliqucm
, qui exfpe-dat donec Elias , aut MelTiascadant cx nubibus , ut diflicultatcs Biblio-
rum &: Thalmud ipfi cnuclccnt \ Quicquid fit , hujufmodi cxcmplumunicuiquefanacmcntisfufficcrepotcftad cflaciendum nc indubiumrc-vocct cam potcndam & vim dandi aut ncgandi aflcnfum fuum.Vcrum haecnon cft maxima difficultas, quam adferunt ilJi, qui dc
fua
D E M E N- T E H U M A N A. 8f
ftia libcftate dubitant ; majorem cnim aliam movcnt cx conndcratione
magnitudinis , omnipotentix& prarfcientix Dei , cx qua omnia , qu»liberafunt, &quaerunt ncceflaria, dependcnt,& cxdifficultateconci-
piendi, quomodo voluntas noftra polTit dcpendere, & nihilominus li-
bcramanere. D. Defcartes adco feliciter hunc nodum folvit, ut nihil
amplius hic deridcrari poflit , quam ut ea transfcribam , quje ipfc diver-
fisinlocis docuir. Epift.8. vol. i. ad Princip. Elifabetham hacclcgun-
tur. Rdtiom omnes,qud, Dei extjlentUm probant , illdmtiuepriMdm ejfe , & im-
tuutabtlem cauftm omnium effecitmm , qui a libero hominum arbitrio non pendent^
tiuhi videntur probare illum etiam ejfe cauftm aclionum omntum, <iua a libero ar-
hitrto pendent. Non enim demoitftrari poteft , (luod exiftat , nifi ionpderetur ut ent
fumme perfeiium ; non effet autemfutnme perfecium , fi quul in mundoperi poffet^
quod ab iUo omnino non procederet : verttm quidem eft fola fide doceri nos , quid
fttgratia tUa , per quatn Deus ad beatitudtncm fupernaturalem nos evehit ; fed ex
fola naturali Philofophia coUigere licet non pvjfe animum humanum vel minimam
togitationemfubire , quin vcltt Deus , & ab a:erno voluerit , ut fubtret. iJeque htc
locum habet fiholaftica diftmdto inter caufas univerfales & parttctilares \ ratio
enim cur Sol, cum ftt florum omntum caufa univerfalis , non fit tamen caiifa quod
tuUpa a rofts dtflerant , efi quod eorum produilto a qutbufdam aliis particularibiu
taufis ipfinonfubordinatitpendeat; verum Deus itaefi rertim ommumuntverfalis
eaufa , ut fit earum etiam totalit , & fic abfjue ejrn voluntate ficri nibil pottft.
Hifce D. Dcfcartes verbis adjungam , quamvis omnia ^ Dco dcpcn-
dcant, quemadmodum dicit, id tamcn divcrfimode ficri ; naminpro-
dudionccorum , adqux ncque noftra, ncquc ulla altcrius agcntis li-
beri voluntas aliquid confert, diccrc poflumus cum tantummodo pro-
priam fuam refpexiflc voluntatcm , pcr quam fc ipfum abfolute dctcrmi-
navit ad ca tali modo ac talitemporcproduccnda: verum quantum ad
ca ad quae noftra voluntas aliquid confert , non tantum confidcravit
fuam , verum ctiam inclufit confcnfum noftrae voluntatis in fuo dccrc-
to, & nonnifi poftquam .prajvidit quomodo illa fcdeterminaret inta-
\i circumftantia , voluit abfolute ea contingerc. Etiam alius locus huic
fcrefimiliscftinfequenti Epiftola cjufdcm voluminis. Qttamum adltbe'
rum arbttrium , fiadnos tantum attendamus , fateornonpoffenos iUudnonputare
independens\ fed atm ad tnfinitam Dei potentiam animum advertimus , non pojfU'
ntm non credere omnia ab tUo pendere , & proinde Itberum nofirum arbiirtum im-
ferto ejtu foUttum non effe. Implicat entm contradiBtonem Deuin creaffe homines
tjufmodi naturs , tit voluntatis eorum adiones ab ejus volunrate non pendcant ; quid
idtm eflyacfi quis diceretpotentijm ejus finitam effe fimnl & infinitam : finitam,
L (um
St Tractat usiumaliijuidfit i qmdab tU» non fendct; wfinitdm vero, tum pottteritrem hnmwJeptndcnteM(reare» SedijHewadwodumexifientiddtrina cognttio non dcbet hhe-
ri noflri arlitrtt certitudmem toliere , tta ncijue Itbert noflrt arbttrti cognttto exijlen-'
ttam Deiapud nos dubiam facere dtbet. Indepcndcntta tmm tlU , quam expertmur
ntqne tn nobisperfenttfiumu , & qua aaionibui noflris laude vel vituperto dignit cffi»
tundisfuffuit y non pugnat cum dcptndenna aUetimgeneris , fecundtmi qitatn omntx
Deofub]iciuntur,
VidQtur ctiam elarius adhuc cxplicanc eam quxfticnem in prima par*
tcprincipiorum articulo 59. iifdcm fcre verbis: Quod autem ftt tn noflra
voluntate Ubertoi , & tnultts ad arbiirium vel afftniiri rel non affenttri pojfmusj
fideo mantftflum efl , ttt tnter prtmas cr maxtme communes noiiones , qu£ tiobk
funt mnatai fitrecenfendum, PatuUquehoc tnaxiwe paulo dntCi cumdeomntbm
dubitarefludenies > eo ufque fumus progrejfi , ttt fingeremus aUquem potentijftmum
noflra ortgmu authorem , modis omntbus nos faltere conari ; nthilominus entm hanc
in nobit Ubertatem effe expetiebamur-^ ut poffemus ab tis credendis abfltmret qUA
non plane certa erant & explorata : nec uUa magu per fe nota & perfpecla ejfe pof*
funt, quamquatunctemporisnondubtavidebantur. Etarticulo 41. ut rcfpon-
dcat dit&cultati , quam quis habere poflct in concilianda libcrtatcarbitrii
noftri cumaBtcrna Dci prxordinationc , adjungit hacc vcrba : lllurcronos
exptdiemus , firecordemur mentem noflram tffefmkam ; Det autem potenttam , pcj
quam non tanium omnid , qua funt aui efft poffunt , ah aterno praftvit , fedetidm
volutt ac praordinavtt , ejfe tnfinitam : tdeoiiue hanc quidem a nobisfatis dttingi , ut
clare & dijhncle percipijmus ipfam in Deo ejfc; non autem futiscomprehendi ^ «I
Yideamus quo paclo Uberas hominum ailionct indeterminatas reUnquat ; Ubertatie
dutem & indtfferentia ,qua in nobis tft , non Ua confctos ejfc , ut mhil fit , qitod evt'
dintiiu cr perfeSiius comprehendamus, Ahfnrdum ettim effct , propterea quod non
comprehendtmus unam rem 9 quam fcimus ex natiira fua nobis effe dehere iruompre"
henfibtlem , de aUa dnbitare > quam tntime comprelKudimus , dtqtie apnd nofmet
ipfos experimitr. D. Dcfcartcs cxcmplum adfcrt admodun) convcnicns
huic rci dcplarand.j; Lpiftola 10. primi voIuniinisadlVincipcm Elilabc»
tham , ubi ficloquitur. Si rexaUquisedicio mononid(hiam prohibuiffet y&cer^
tifftmefciretduos quojpiamditionis fua nobtUs dtverfarum urbtum incolas tmer fe
di(fidere ^fibtqu: mutuo tta infenfos tffe , utfi alter tn alterum incideret , fiihtl obflare
pofftty quo minus deccrten:\fi inqtiam rex ijleillorum uni wdndatum darety ut verfut
urbem tllam profictfceretur^qnam aUer tmoht^daretque ettam alteri wandatum eun"
di verfus locum, in quo prsor iUe vcrf^tury certo tiovtt non poffe ilUsfibi mtituo obviam
nonfiert ,proindeque non ctrtare , atque ita cdiclum ejas non violure ; neque tameH
idiis ad hoc eogtt , ejufque cognitto,imo & vol:4nt,ts illos .id id hoc modo determindndk
D i M E N T E H V M A N A. 8jfUH ohJJdt qutn uUro » & Aque Itbtre uterque pugnct , ac puj^ndffet ,ft mhil bmtnrefcmjfety aut alta quavis occjfione ilU in fe mutuo incidijfm » diicotjtie p4rijtere
luet tn tUos animadvertere , ob vtoUtum edtiiuM. Quod atttcm licet Re(^t de fnb^
dttorutn fuorum qutbufdam liberis acitontbus facere , id Deut » qut prafciemi^ , cjr
pountta tnfinttd pollet , deomnibtuhotntnum adiombutfactt: 0'antequam nos in
hunc orhem niuteret > eitade noverat , quales effent futura voluntatu tiojlrx pro-
penftones otnncsy ilUsenimipfinabisitidtdttf cateraetiam extra nos tta difpofua^
ttt hdc , C' ilU objeciafefenfibus nofirii hoc &1II0 tempore objtcercnt , quorum oc<
(afione farit fore, utliberum noflrum arbitrtum nosad hoc wel tUud ddcrmina'
ret : Id ergoftc voliiit, fed noltut tamen nos ad hoccogere, Et quemudmodum tu
. \flo Rege dtjlmgui pojfunt duo divcrfivoluntatisgradusy unusjquo voluit , utduo ht
l<obtlcs decertarenti cumfecerit ut in femuiuo inctderem j aUm vero> quouinO'
Utit , cum monomachiam ediclo prohibucrtt : Sic Theologt dijiinguunt tn Dea volun-
tatm unam abfoUttam (7 indepcndetitem , qua vuU ut omnta fiant prout fiimt\
dltam vero rclattvam,qua ad homtnum merttum aut deltclum ufertur ,
per quatn
ytilt ut Ugibus fuit obtcmperetur.
Magnactiam fatisdifFcrcntia eft intcrRcgisalicujus officium , &:ab-
folutam Dci potcntiam , quiaRcges & Magiftratus tencntur impcdirc
omniamala quae pofTunt & novcrunt , ita ut aliquo modo ctiam rci fint
illorum fcelcrum', qus iicri permittunt, ca cnim authoritas , quam nadifunt, ipflsA Dco non e£l data nid infubditorum fuorumfalutcm; vc-
rum divina poxcntia fumma cfl & abfolutc indcpendcns , & quamvis
inala, qux futura funt , prxvidcat , non tenctur ca impcdirc fufficit au»
tcm , G ca non impcrct, nobifquc przbcat ca cviundi facultatcm , fcmoca
longe omni coadione.
Vcrum latis locuti fumus dc cxiftcntia libcri arbiirii, dcquc natuia
yoluntatisin fc ipfa conlldcratx ; & quamvis id fufficerc poflct ad cogno-fccndamejus eflcntiam, attamcn ut quicquid dc ea diximus intcllcdu
faciliusreddatur, confultura crit eam cum facultatc percipicndi , quamintelledum appcllamus, fumpta ca vocc in gcncrc, confefamus. Diximusjam fupra cam facultatcm cfle aliquo pa<^o potentiam paflivam, quia
praefupponit fcmpcradioncm caufx , qux formam dcdit cogitationibus
quas pcrcipit, & voluntatem cfle potcntiam adivam , quia cjusoperatio-
Jjcsita vcniunt ab ipfa , utaliundc proccdcre ncqucant \ quo fcnfu intel-
• Jcftusfimilis cftminiftro,quifaccmfcrt, quaDominae pracluccat: ve-
rum miniftcr cft infidelis, qui ipfl non bcnc obcdit^ nequc fcmper
praelucct ex voto. Diximuspraetcreavidcri voluntatcm magiscxfundo
4ncntis proccdcrc quam iniclkftum , quia nimirum fcmpcr fumus do-
L X mini
84 1L A 'rd • T • A T V S
niini opcnrionuni noftrgE volunraris m dando aut negando noflro
aflcnfuj non autcm eodcm modorercs habctcum intclle^u , ncqueinnoftra poteftate cft pcrcipcre aut non percipcrc omnia prscilc quae vcl-
lemus.
Rogari hic poffct an verum Ht operationem voluntatis fcmpcr prap-
fupponcrcpcrccptioncminrellc(ftus; autan haecultima non aliquando
etiam praelupponar primani ? ad hanc quxflionem folvcndam notabis
primo has duas facultatcs, quamvis difFcrrc vidcantur ubi invicem
opponuntur, noneflcnifi unam candcmquementem diverfimodecon-
fidcratam , proutpatitur aut agit, hoceft, percipitaut vult. Notabis
fecundo, hanc mentem nihil immediate percipcrc nifi diverfas fux cogi-
tationis formas , quarumaliquxexhibent id quod in ipfa, aliz rurfus
id quod cxtra ipfam cft ; & quamvis vcrum fit pcrccptioncm intcllc-
^his fempcr pracfupponcreaftioncm caufx, quacformam dat cogitatio-
ni quam pcrcipit, attamen quemadmodum non nifi raro contingit in
hac vita voluntatcm noftram cfle illam caufam , &: quia id non accidit nifi
in cogirationibus, ad quas nos ipfbs volunraric dercrminamus, in iif-
que quas de rebus pure fpirirualibus habemus , quas maxima cura abomnibus fpecicbuscorporcisfeparavimus , facile credercpoflumus pcr-
ccprioncm inTcIIc<f^us nunquam , aut ad minimum rarirfimc in hac vi-
ta prxfupponere a€tionem volunraris ; b contrario , qucmadmodumficri non potcft utaliquem voluntaiis adum formcmi*s, quoinrellc-
dum noftrum ad confidcrationcm alicujus idcx applicamus , quin ali-
quam cjus antea h«beamus cogniiioncm rudem ad minimum & confli-
fam , exiftimarc dcbcmus opcrarioncm volunraris, quaeira inrellc(5ium
figit in confidemionealicujusobje^^li, pra:fupponcrcprofcfto afiquamperceptionem praccedcntcm in intellcdu , qux mcnri occafioncm dcdit
fbrmandi cum volunraris adum. Terrio loconotabis, non magis ne-
ccffarium clfc , ut pcrceptio intcllcdus prxccdat femper aftionem vo-luntatiseum in moduin , utcum rci verirarc dicarur intellc(fhis dcfiifle
percipcre, anrcquam voluntas incepit agcre : nam quamvis mcns poffit
pcrcipcre per inte!lcd:um fine volunratis dctcrminationc ad ncgandumtutaHirmandam,attamcn , fi bene cxamincmus cjus naturam , confide-
rcrtiufquc homincm non minus laborarc, cum impcdit nc inpraccipi-
tium cadat fequ^ in proclivi margine rctinct , quam cum dcfccndit
autafccndit, facile concipiemus voluntatcm non minus agcre, quan-do delibcrat judiciumque fuum fufpendit, aut intclle«5bum obligatadtttcntioncm ejus quod pcrcipit , ut diftinguat id quod clanim cft
,
ab
1> E M E N T E H D M A N A.
sh co quod eftoblcurum , quam cum ebgii 8c fc detcrminatad affirma-
tioncm aut negationcm ejus quod inccllciftus concipit; coi»norcc-
mus mentem nunquam pcr intellcftum pcrcipcrc, nili ctiam adhibeat
potcntiam affirmandi ncgandi aut deliberandi , atquc itapcr volunta-
tcm agat.
Qu3mvisobjedaintelIe(fius& voluntatis aliquo modo arquelatcpa-
tcant, quia nihil cft quod non fit cognofcibile, atquc cujus occafio-
ne eam, quam habcmus poteftatem eligcndi cxercere non polTimus*,
nihilominus hx dux facultates confideratae in excrcitio fiiarum opcra*
lionum non fiant aqualiscxtcnfionis ; non tantum quia intelle«5ius noncgrcditur per fiias operaiiones extra mcntcm , quemadmodum facit
voluntas, quando mcmbra noftra prout ipfi placuerit movct ; vcrumetiam prxcipuc quia voluntas afTenfijm fiium dare poteft rcbus multopluribus , quam intelledus cognofcit eo quo eum dat temporc. Hocadeo cyidenscft, ut mirari fatis nequcam tales rcperiri poflc homincs,qui cam vcritatem negare audent; quis enim ille cft , qui nunquam fit
deceptus ? & qui per confirquens non agnofiiere debcat voluntatcmfuam dcdiflc aflcnfum multo pluribus rcbus , quam intclleftus cogno-vit ; idquc tanto magis , quia nihil proprie cognofcimus nifi quod clarc
percipimus : per folam enim evideniiam ccrti fumus de veritatc rcrum,Atque idco fi decipiamur , ex co eft , quod aflcnfum noftrum dcmus rc-
bus , quas non cognofcimus , qiloniam cas cvidcntcr non pcrcipi-
inus.
Intcr divcrfas perceptionum intellcfhis fpccics non tanta interce-
dcrt mihi vidctur differcntia, quam inter a^ioncs voluntatis. Nonne«nim major revcra difFerentia videtur cflc intcr amarc & odiflfe, affir-
mareaut negare, atque adeo etiam inter judicarc ^ fc voluntatc jun-gcrc aut lcparare , quam inter fentirc, imaginari & intclligcre ? verum-tamen ca divcrfitas ranra non cft , quam ea qutE intcr judicarc Bc per»
cipcrc rcperitur : judicare enim & fe voluntate jungcrc , fcmpcr cft age-
rc & eligerc , darc aut negare aflcnfum fuum ; vcrum pcrcipcrc ( ipfi>
ctiam Ariftotcle judice) eft pati , quapropter Si D. Dcfcartcs jurcme-rito a<flioncnvjudicandi non intellcftui, qui priTJcipium cftpaflivum,
vcrum voluntati, qudeprindpium cft omnium mcntis atfHonum, artri-
buit. Non quod pcrceptiointellcdhis non ctiam in judicio inveniatur,
verum qucmadmodum minorcs ibi parrcs facit quam a(5Ho voluntatis,
& ea eft qux formam dat judido, ratroni mulro magis convenit eamfundioncm volunrati,tanquam nobiIiori,quam altcri tribuerc. D.Hob-
L 5 bcs
8(j Tractat-u j
bes hic objicit in hunc modum ; non modo ftire diiquid verum ejfe , fed&cn*dere , vel ajfenfum prdbere altenafunt k volantate j nam qua vartuargumtntu pro-
bamur , vel ut mdibtlta narranttir , volentes nolentes eredtfnus, Hifce ita re-
fpondet D. Defcartcs , am htc dicitur nos rebus clare perjpedu volentes nolentes
affenttrit tdem eji ac fi diceretur nosbontmclare cognttum volentes nolentes appt^
tere : verbum enim nolentes m talibus non babet locum , quia implicat nos idem
felle&noUe. Deniquc D.Dcfcartcs primus noneft, quijudiciuminter
caquae ad voluntatcm pertinent pofiut; Simplicius enim infignis Pe-
ripateticus , & Epidetus vidcntur eflcejufdcm fcntcntiz , cum opinio-
ncmintcreacollocant, quae funtin noftrapoteftate, & quoE ^ volunra-
tcproccdunt: Ecce verbaSimplicii, quajhabenturpaginafcptimacora»
mcntarii fui in Epifletum ; Voluittas moveri non potejl a rebrn externit^
quamvis objeiium ejus ftt externum^ voluntas tamen ejtifque motut funt internit
quemadmodum tales aut talts opiniones habcre , txempligratu , divitias , mortem
refve alias ejfe bonas , malas aut indiffercntes,\ quamvis enini td quod altis iiti audi-
musjfacere pojftt , ut talem aut talem opinionemfequamur ; non tamen optnamur CT
judicamus ,pjlttacortm injlar tgnart earum rerum quas dtctmm ; fieettam quamvu
Qpinto provocari & excttaninnobispojftt , non tamenn^bis tnferi ^ immittipotejl^
^uia unus ejl tx mottbus mtntis noftra tnternis.
C A V V T XII.
Demente confideratn cum reUtiane /id durationem locttm,
POftquam cxplicatum cft in quo confiftat natura mcntis , %i. monftra-
tum camperpetuo cogitarc, & cfTc imraortalcm; poftquam ctiam
oftenfum cft in quo confiftat cffcntia duarum cjus prxcipuarumfacul-
tatum ad naturam cjus pcrtincntium , ab caquc infcparabilium , ordo
cxigerct ut porro proccdcrcm ad cxplicationcm omnium faculta-
tum infcriorum , qux ^ duabos iftis primis dependcnt : verum quia
maximaparscaruminmcntenonrcpcritur, nifi quamdiucum corpor*
cft unita, autad minimura non facilc cognofcitur , nifi ea unio ftt co-
gnita-, ( nam quomodo abfque eo cxplicari poflct , quid fit fcnfus, quid
imaginatio, quid mcmoria corporca , quidfacultasmovcgdi, loquendi,
& dcniquc quid paflioncs animxfmt) & quia illas etiam, quae minus
cumcorporccommercii habcnt, mclius cc^nofcuntur , fi cascum aliis
comparcs; antcquamad magis patticularcmdccJarationcravcniammo-
di , quo mcns cxcrcct omncs iftas fundioncs^ cxplicandus miJii efli
videtur modus , quo dus ifts fubftantispoflim intcr fc cflc unitz. Ecquo-
DB Mbnte Humana. • S7quoniam rpecfcs cft unionis eodcm cflc&tcm'porc &]oco, antequamcxpreirius dc ea agam , confiderandum mihi primum cflc duxi > quomo-doduratio & locus mcnti poflint convcnire.
Qiiantum adduraiioncmattinet, indubitatum eft cam convcnirc &menti & corpori codcm modo , quia cum ambo aequalitcr nihil fint pcr
fc ipfa , ac a Dei crcatione neceflario dcpendcant , non tantum primocxiAcntix fux momento , vcrum etiam omnibus quibus cflc perfevc-
rant momcntis, ipforumdurationihilaliud cflc potcft , quam continua
rcproduftio, qua mcdiantc tamdiu cxiftercperfeverant, quamdiucrca-
tori placet ea confcrvarej quod quidem corpus mentemquc capaccs
recLdit aeternitatis , quaeappellaturi partcpoft , ideft, durationis, quac
nunquam finirj dcbet; nonautcm cjusqux initiumnonhabuit , idquc
mco arbitratu fatis clarum cft iis , qui animadvcrtunt ideam iftiusaeter-
nitatis non pofle convenirecum ideacreaturae; nam cx una partc vide-
bunt creaturam«, qux nihil eft ex fc ipfa , adco efle impcrfc6tam , ut cjus
duratio ncccflario fucccfliva cfle dcbcat j quoniam codem tcmporecrcft-
iura poflidcre ncquit omnia attributa, modos &: accidentia, quorumnatura cjus pluribus momcntis fcparatis capax eft : Et de fa<Eio corpus eo-
dem tcmpore haud poflct cfle rotundum & quadratum, ncquc quicfcerc
ac moveri, nihilo magis etiam mens poflet eodcm tcmporc idcm affir-
marc5L' negarc, dare & fufpcndcrefuum judicium;& dcniqucnon poflet
pcrunumfolum aftum Cux cogitationis haberc pcrceptioncm omniumfcrum, quas capax cft cognofcere. Ex altera parte, fi confidcrcmus quid
f\t aeternitas , cognofccmus cam cflTe inftar centri , circa quod tcmpora,
Sc durationcs fucccdcntcs finc fine rotantur; & quemadmodum nul-
lumlocumin fuperficic circuli defignare potes , quin fcmpcr cjus par-
tes antcriorcs, & poftcriorcs inventurus fis : cum contra ccntrum fit
indivifibile &immobiIe; ficeiiam tcmpus concipi non potcft fincpar-
te antcriore & pofteriorc, ncqucxternitascum illis, quia ca cft pcrfe»'
tfiiofimpliciscflcDci; quam Bocthiusoptimcdefinit, cum dicitrf/fr»i-
y«ir«M nihil aliud effeniCi intertmnabilem vtu toiamfmiily & perfdtani pojfif"
ponem. In quadefinitionc notandum vOccm vita fumi pro cxiftcntia rei
omnibus pcrfccftionibus prxditx , quarum capax cft ; quarc & fccun-
dum hanc definitionem eflextcrnum cft poflidere intcgre , pcrfcde &ilmul omniaattributa & perfcdiones.quasrcs, quae aeternadicitur,poflj-
dcrc potcft. Vcrba autcm totafimul in hac dcfiniiione nihil aliud figni-
ficant quam codem tempore poflidercomncs eas pcrfcdiones, & non
fucceflivc unas poft alias , undc manifcftefcquiturcrcaturas corporcas,
88* Tractat us& rpiritiialcs xtemos efTc non potuilTc, quoniam poflfibilc non cft eas
eodem tempore poflidcre potuiflc omniaattributa,modos & qualitatcs
quarum funt capaces, crgo nec aetcrnac cfle pofl^unt ca fpccie xtcrni-
tatis.
Ad fccundam quaeftioncm tranfeo , dicoque , cura cfle in loco pro-
prietas fit corporis & fubftantix cxtcnfx , cam nullo modo pofle con-
venire fubftantiac cogitanti , quae cxtcnfioncm in fcipfa non habet, &cui eaattribui nequit nifi refpedu corporis cui cft unita : Ratio cjus cft
evidens , nam i\ loqui vclimus de loco intcrno, is nihil aliud eft , quamfpatium ipfum quod unumquodquc corpus occupat , & quod ab cju$
extenfione non diftinguitur nifi noftro cogitandi modo in eo , quod in
corpore cam confidcremus determinatam &c fingularem ; verum in fpa-
tio confidcremus eam cxtcnfioncm ingcnere & indctcrminate , prout
ea occupari potcftabomnibuscorporibus, qux fucccdunt illiquod cx
loco fuo migrat , qux dicimus occupare idcm fpatium , quando funt
ejufdem magnitudinis ac figuras ,funrquc in eodem loco. Et cum di-
cimusea occupare eundcm locum, hoc codcm modo intclligi dcbet^
quo dicimuseundemcflc fluvium, quihodicfluit ac qui flucbathcri,
auteundem efle ventum qui fpirat , auteundem efle igncrn qui ardct j in
omnibus hifGcloquendimodis vox idtm nihil notat nifi unitatcm gcne^
ris aut fpecici , non autem unitatcm numcri.
Ad locum extemum quod attinct , manifcftum cft cum nihil amplius
fignificare quam fpatium aut locum intcmum , nifiquod inhoccort-
fideremus prxtcrea figuram & magnitudincm corporis locati , in illo
autem prxcipue rcfpiciamusad fitum aut ordinem , qucm fcrvat corpiis
illudintcr alia. Ex co clare fequitur dici non poflcmentcm ex (e ipfa
pofle cflc aliquo in loco. Non potcft cflc in loco intcrno, nam cumnon fit cxtenfa, nullum ctiam fpatium poteft implcrc; & fi nullum im-
plct fpatium , quem fitum & quem ordinem ex fe ipfa potcft habcre irli-
tcr corpora ? Vcrumtamen quando mcntem confideramus tanquam
jundam corpori , diccre poflumus cam uno magis cfle in loco quam
alio refpedu iftius unionis; fierienim nequit utcorpus, cui cftjundj^
fpatium aliquod non occupet, ordincm aliqucm non habeat, ncque
fcrvet fitum aliquem inrcr alia corpora; quando autem dicimusmen-
tem in uno aliquo loco cfle , & non in alio , id nihil aliud fignificarc de-
bet, quam mentcm cam efle unitam cum certo aliquo corporc , &noncum alio , nam extra cum ftatum unionis , five corpora fint in rerum na-
tura, fivc non Cnt, concipi nequit fubftantiam aliquam , cujus tota cflcn-
diMentiHumana. 89da confiftit incogitando, ciTe poHc in loco , fivc dcfiniiive» fivecircum-
lcriptivc , cogiiationcmquc ejus polTefaccrc, ut fpatium aiiquod rcpleat,
aut litum aliquem habeat.
Novi equidem non defuturos , qui duo haec mihi objickrnt ; primumcft, quod eflc in loco non minus fitattributum entis crcati, quam elfc*
in aliquo temporc, quia quodinnullo lococft, omnino non c(h So-
cundum eft,quod mens (it finita, necpoflit cHe ubiquc;atquc idco quam»vis nuUi corpori junda forct, aut etiam(i nuUum corpusin rerum na-
turaeflet, nonminus neccfl*eforecammcntcmccrtaBalicui, & detcrmi*
%iiatx parti immcnfitatis Dci rcfpondcre, cujus refpcdu verum eflctdi-
ccre cam locum aliqucm occupare.
Utadprimamobjcdionem refpondcam, dico cam nuUa ratione ni-
li , nullumqucaliud fundamcntum habcre, quam pci-verfam eam con-
fuetudinem, quam contraximus, concipicndi omniaentiaadmodumcorporum , ipfifquc tribuendi fempcr aliquam cxtenfioncm quapro-
ptcr poftquam dcmonftravimus mcntcm ca carcrc, nullo jure tribui-
mus enti in gencre cam proprictatcm , quae non nifi rcbus cxtcnfis con-
vcnit. Doftus Claubergius in Cuolibro de co^nittone Dei & mfiri , admo-dum bene notat plebcm primo huic opinioni originem dcdifl*c, quodquicquid cft,locum aliqucm occupct; monftrat ctiam cruditiores eam hac
in rc non fuiflc fccutos ; Plato cnim in fuoTimxo non tribuit eam pro-
prietatcm nifi rebus quae gcncrantur,qux omnes funt corporcs; Sc Por-
phyrius , in parvo fuo libro , qucm compofuit de rcbus qux nos ducunt
ad cognitioncm naturanim fpiritualium , dicitmanifcfte , omnccorpuscflc in loco , nullam autem rem fpiritualcm in loco cflc ; Sanftus Augu-ftinus in Epiftola 57. vidctur etiam eflc iftius opinionis , cum dicit , ToQe
JpJiu fna corporibus , nufqium erunt , & qttid nufquAtn erunt , nec ertint, Vides
cum hic rcftringcrc hanc opinionemadfolum corpus, atquc corum c-
tiam fuftincrc fcntcntiam, qui non diftinguunt cxtcnfionem fpatii &corporis.
Sccunda objedtio majori confidcrationc digna cft , camque dividcrc
oportetjUt debilitctur, in duas partcs, quarum pnma dicit mentem,cumfinitafit, non pofle cfleubique jadcam autcm rcfpondctur, vcrum cfl*e
cam eflcfinitam pcr'fuam dTentiam fuamqucopcraiionem , non autem
pcr fuam quantitatem ; nam cura non fit extenfa, eo rcfpcdu propric
ncc-finita, nccinfinitaeft, nequc ubiquc, ncqucaliquoinloco detcr-
minato. Ea eft rcfponfio celcbcrrimi D. Hcreboord, infignis Peripa-
letici, qui ridct cam opinioncm Scaligeri patrb , qua dicic, ([UAnti. fum
M M-
90 Tra ctatvsmtclltgmtd > hitud qtiamititte prdiifainentali,fcd quantitaie tnttUigibiit , ut inteHe'
cius tn cu intilligat unani partem , qtt£ non ftt alu» £t non (ine rationc ri*
det, fi cnim verum cfTct idcam mcntis nobis reprxfentarc pluresparrcs
diilindas unas ab aliis , vcrum ctiam cflet dicere eam mentcm contine-
•ri fub pracdicamcnto aut categoria quantitatis, ncque tantum extenfa'
ibrct quantitate , quam appellat intcliigibili , verum etiam praedicamcn-
tali, idcnim fignum tum cflct partes cas (cparatim pofle cxiftcre, ad
iijinimum pcr Dei omnipotcntiam. Scaljger adjunpt etiamfaulo infc-
rius, fnntclligentia: habcantlimitcs, extra quos non amplius defignari
pollunt , occcire eft eas ctiam habercaliquam flguram » figura enim , tit
iIledicit,noncftcxtrcmitas corporis, qucmadmodum credidcrunt vc»
tcrcs , fcd difpofltio iftius cxtrcmitatis ; quicquid autcm tcrminariim
eft pcr aliquam figuram cft tcrminatum. In qtnltu verliii ( dicit dodilli-
mus Hercboord ) Scahger revera a fjnua aberrat ; conjnndn emm termtnos
cjfemta cnm termtnu quatnitatit , netiue veram pgura rattonem tenet, fed quod
jortmtproftmm tfl , fgura trthutt ; ntiemfalftjfimoprmcipto, nempe.qttod vwne u r-
vunatim fignra fit termin.ttum, Adjungit paulo inkrius : hoc ej^u eroumeiu
tum ftc redtgimits ad ahfurdunt. Omne ttrmtnatum figura termtnatv.r , effentta
finita (pracifa etiamfigura) ejl termmata ; ergo effentiafimta ( practfa itiam figit^
ra) ttrmtnatur figura*
Pcrgamusadfccundam partcmiftius objecf^ionis , quaefuftinet mcn-
tcm dcbcrc rcfponderc uni certx parti immenfitatis Dei, quod vcrilli-
mum eft , & non tantum mens , verum ctiam omnes creaturae , quaIcP>
cunnuc lint , funt inclufx&comprchenfac in ifta immenfitate. Civen-
dumautcm maximceftne ipfam tanquam extenfioncm infinitam con-
(ipftmiis, qux infinitam quantitatempartium realium , aut virtuaiium
jLontincai : Dcuscnim noncftcxtcnfus.&modusifte conliderandi iftam
immcnfiMtem Dei eiiam originemfuam habct ab cadcmprava confuc-
ludine nihil concipicndi nifi tanquam cxtcnfum. Immcnfitas Dci ni-
hil aliud cft nifi cjusomnipotentia, pcrquamprxfcnscftomnibuscrea-
turisin genere, quia eas producit ac confervat ; corporibus autcm prr-
fcnscftpcculiaritcr, quia cacxtcndit&continet, difponit, movct,aui
quiefcerc facit ; & mcmibus pcculiariter, quia aftiftit omnibus carum
cogitationibus , &concurrit ad omnes volunratis ^arum detcrminatio-
ncs. Deniquc quando dico cum cftc omnibus rebus praefentem per
fuam omnipotcntiam , nolo ncgare cum non ctiam pcr fuam cflcntiam
fuamquc fubftantiam iis eflc prsfentem , ea cnim omnia in Deo Yion
funt nifi unumidcmqucj vcrum id tantum fadt ad explicandum mo-dum
DEMbnTBHuMANA. 9£
dum praEfentijB ejus ; cjuo fenfu dcrenderc poniimus unamquamquccrcacurarum non occupare oifi unam partem immenlitatis ejus; quo-
niam nulla ed, qux implere poCTit fcccunditatem ejus omnipotentiz,
nonautem (i confidcremusejus immenfttatem ad modum, quoalTucti
fumus fpatia imaginaria conHdcrare.
C A P U T XIII.
De modo juo w^s (jr corpus in genere fojfunt u?urL
UNio, qux intermentemeft&rcorpus, adco eft mirabilis , ut nonputem in naturali rcrum feric quicquam cile quod majore di-
gnum Ht admirationc, & quod magnitudincm potentic & fapicntix
divini clarius demonftrct. Adeo ctiam difficilis conceptu videtur , ut
hxc foladifficultas omnescosin crrorem induxcrit , quicredunt animas
fuas eflc mortales & matcrialcs ; maximi ergo momcnti opus prxftitc-
rimus, fi efficiamusuteabcnc cognofcatur, non tantum quia cjus co-
gnitio eft pulchcrrima (fi in fc ipCi fpcfletur) &unicum cftmcdium,quo illiqui in errorcmcum incidcrunt, retrahi polTunt; vcrum etiam
quia fincea hominis natura benc comprehcndi non poteft, qui nihil
aliud cft nifi compofitum quoddam cx mentc & corporc : tum etiam
quia fine ea concipi nequit quid mens humana privatim & ab aliis mcn-tibus divcrfum habeat; deniquc quia nemo fine ca fcex infinitadiffi-
cultatum & objcdionum multitudinc, qux contra id quod hadcnusdiximus adferri poftuntjcxtricare potent.quibus mclius rcfponderc haudpolTuraus, quam per clacam diftindamque cxplicationem modi quomens & corpus fimul funt unita.
Ut id cum laude prajftem , in animum induxi hoc capite , & duo-bus fcqucntibus oftcndcre ; Primo
, qui caufae fint , quae hanc unioncmconccptu difficilem rcddunt , & quo modo in genere fubftantia extenfa,
& ca quae cogitat , foedusfimulinirepoffunt; Secundo,ex quibusindi-
ciis cognofci poflit mentcm humanam ita cum corporc fuo cfle uni-
tam , &: quis fit modus particularis cjus unionis, quodiflPeratabunio-
re ejiifdem mendscum obje<5lis intemis aut cxtcrnis, corporibufque \fuo divcrfis ; qux difl^crentia fit intcr hanc unioncm & cam quac intcr
gubernatorcm & navem , equitem& equum , daemonem & corpus quodi dzmone obfidctur, invenitur; Tertio dicam quae fint caufjB iilius
unionis , quando & quomodo illa inceperit , quamdiu fit duratura , quid
M z cam
f9 Tractatuscam pofTitrumpcre, & dcniqucqux fintpr«cipu« hujus fadcriscon-
ditiones; & quarto loco conabor oftendcre quam partcm cum maxi-
ma probabilitatc fufpicari polfimus principalcm elTc mcntis humanac
fcdcm; &dcniquc refpondcbodivcrlis in locis maximi pondcris objc-
dionibus, quz huc adferri pofTunt: praecipuc autcm conabor omnit
hzc clarc & dlQindc c.xpHcare.
Difficultas , quae plurimis occurrit in concipienda unione mcntis &corporis, nontamcx natura rci oritur, quam cx hominibus iplis, &modo, quocam fccundum Principia Philofophis Pcripateticae confidc-
rarc tcncntur: ab ipfis hominibus oritur ifta difficultas, proptcr pr«-
judicia infantiae, quxcum pcr longam habitudincm roborantur, tan-
tam ipfis difBcultatcm in concipienda ahqua rc, qux non fit extcnfa,
pcpcrcrunt, utid ipfis plane impolTibile videatur. Vcrum Philofophi»
Scholaftica cam difficultatcm non minus cognitu difficilcm reddit
quam praejudicia infantiz ; nam cum cx una parte doceat errcntiam
mcntisin co confiftcr^, quod non fit cxtcnfa, & cx altcra ftatuat na-
turam unionis duarum fubftaniiarum confiftcrc in locali praefcniia unius
cum altera, fimul aufcrt hocmodo omnia media concipiendi mentis
ac corporisunioncm; quomodocnim quiscomprclicndat mcntem , id
cft fccundum cos fubftantiam , cujus natura in co confiftit quod nohfit cxtcnfa , poffc ficri cxtcnfam ? nam nullo aliopa^oconcipcrcpoflu-
inus quomodo localitcr prasfcns cffe poffir fubftantiae alicui cxtcnfx,
nifi ipfam ctiam cxtcnfam concipiamus. Uthanc difficultatcm cvitcnr,
dicunt mcntcm non cfreextenfam rcahtcr , fcd virtualitcr, camquecx-
tcnfioncm virtualcm fufficcre ut fit cocxtenfa (dcrur huic voci vcnia)
& Jocalitcr prxfcns corpori , quod cxtcnfioncm habct rcalcm. Eos hic
. non accufibo quod non intclligant id quod volunt diccre, quamvii
haud dilTicuItcr crcdcrcpoffimusid ipfis fepiffimcaccidcrc , cumver-ba adducunt talia , quibus nuUa , quam cxplicarc valcnt , idca in ip(b-
rum nicnte refpondct ; fcd conccdamus ipfbs admodum clarccompre-
hcndcrc quid fit cxtcnfio virtualis , ctiam nccefTc cft id mihi concc-
dantnullumgcnus cxtcnfionis nos polfc concipcrc, quin codcm icm-
pore plures partcs concipiantur, quarum unacft cxtra aliam ; fimul ac
autcm unapars cxtraaliam pcrcipitur, cadcm opcra ccrnitur duascffe
partcs , qnarum una finc alia concipi potcft , & per confcqucns fc-
paratim cxiftcre; atquc ita eft realis cxtcnfio, funtque partcs rcalcs,
quas mcnti tribuunt , cum putant fe ci non nifi cxtcnfioncm partef^
que virtualcs coocedcre» Haud poffibile ergo cft unioncm mentis
ic
D F. M E W T E H V M A N A. ^5& corporis comprchcBdcrc fecundum Principia Philofophias Schola-
flicae.
Vcrum dicetquis, nonnc eaetiam cft fententia D. Dcfcartcs, nem-pe quod mcns non cft extenfa ? Fateor equidem ; verum non dicitcum
Schola id efle quod mentem faciat , 8c quod non lit n>ens , ni(i proptcrea
quod non habeat extcnlioncm ; contra dicit , propterea quod fit mcns,
id eft res cogitans, eam non eneextenfam. Nonautem adcodifficileeft
concipere rcm cogitantem cum alia reextenfa fcedus inire, cujus funt
amb£ capaces, etiamfi veliseasfibimutuoefrepraerenteslocalirer^dum".
modo id bono fcnfii intelligas > quam quidcm difhcile e(l conciperc
rcm aliquam > cujus enentia in eo confidit quod nuUam habeat extcn-
iionem, unitam dfe & coextcnfam corpori , atquc ita duas fubftantias
conjundas efle per id ipfum , in quo formalitcr opponuntur. Meoctiamjudicio tantumabcft, ut unio mentisac corporis exigattalcm prxfen-
tiamlocalem quaiem illivolunt, utetiam isunionis modus nonfit con-
ditio neccflariain unionc corporiscumcorporc; aliasenim, cum nulluni
corpus eodem in loco cum alioaliquo naturaJitcr cflc queat , nulla cor-
pora in rerum natura podcnt fimul uniri. Res profe*^^o admiratione di-
gna cft eos , qui tanta faciiitate (ut ipfi dicunt ) concipiunt formas ful>
flantiales, realefque qualitates, ut diftin<f^as^ fiio fubjeflo, &quifa-cillimum putant fc conciperc, quomodocum materiafintunitx , quam-vis nullamiistribuantextennoncm, aliascnimdareturpcnctratio,tanta
cum moleftia comprehendcre mcntem corpori pofTe uniri , quamvis
nullam omnino habcat extcnfioncm. Quapropter D. Dcfcartcs jure
meritodixit fcunionemanimx & corporis non alitcr concipcre, quamin fcholis gravitatis cum materia unio concipitur ; & propterea, quia
confuevimus applicarc notionem unionis animx & corporis ad cxplican-
dam unioncm matcrix&qualitatumrealium, nos rcddidifle cognirio-
ncm unionis mentis & cotporis multo ckfficiliorem , quia id enccit ut
coadi fucrimus aliam unionis fpcciemqusrcre , quam illam , qua rcvera.
uniuntur.
Alii praetercafunt, intcripro$etiamdifcipulos.D.Dcfcartc$, qui fibi
pcrfuadentfcedusillucfmentis& corporisficri ope alicujus modi, quemappcilanr unioncn», qui vinculi inftar & glutinis infcrvit duabus iftis
fiibftantiis conjungendis ; quibus regero, fi non concipiant eum modumefFcaliquid diftin(5lum a mcnte & corporc^ cos.nihil contrarium dicc-
rc ei , quodmoxftatucmus \quisenim non agnofcit corpus ac mentem
fc alio modo habere quando funt unita , quam quando non funt uni-
M 5. CBS
94 Tractatusta; atque iia hanc unioncmcflemodumaut rationcm enendi refpcifiu
uiriufquc? Vcrum id, meoquidemjudicio,non fufficit adomncsditfi-
culutes, qux inhacmatcria rcpcriuntur, tollendas. Si vcropcrhancunionem intclligant rcm aliquam , qux realitcr a mcntc & corporc fit
diftin(5la> cujusopeligantur&focianturcumfere admodum, quoali-qui Philofophi concipiunr materiam & formamuniri opc unioniscu-
jufdam, qu^ab utraqucdiffert» ignofcciit mjhilidicam hanc opinio-
ncmnonminus D. Dcfcartesquam vcritati rcpugnarc; quis enim cft^
qui vcl tantillum verfatus in fcriptis D. Dcfcartcs , nefcit cum iis omninoadverQri, qui id gcnus qualitatum introducunt; vcrum hcctid haudita foret , cos tamcn rogatos vclim , ut cxplicent num ea unio fit rcs cx-
lenfa, an vcro rcs non cxtcnfii ? quicquid cligant, ca ncquit cfTevincu-
lumvtgluten mentis & corporis, nili ipfis immcdiatc fit junftaiquopadoautcm, fi fit rcs noncxtenfa, potcft cfTcjunda corpori; & fi fic
rcs extcnfa, quomodo potcft cum mcntc jungi? cur hanc qualitatcm
cum corporc pofre unirimajorc facilitatcconcipiuntquam mcnrcm, li
ncutra fit cxtcnfa ? aut cur majorem invcniunt difficultatcm in com-prchcndenda immediataconjundionc mentiscum corporc, quam cumhac qualitatc , fi eanon minus cxtcnfa fit quam corpus i Fruftracrgo
ad haiic putatitiam recarriturunioncm , qux tantum abcft ut difficulta*
tcs tollat, ut novasinfupcr ctiamaddiKat.
Si ab his non minus quam ab aliis difficultatibus libcrarc nos dcfi-
dcramus, &dctcgcrcqualiseflcpoiritunio , quxinter mcntcm Sc cor-
pus interccdcrcpotcft i Primo rejiciamus idcam omnisgcncrispra?fcn-
tiarumlocalium , aut casadminimum concmur concipcrc finc ulla cx-
tcnfionc rcali aut virtuali ; mens cnim prioris non cft capax , &: poftcrior
non eft oifi fpeciofus tcrminus, fub quo occultatur confufa idca rei , quac
non intdligitur, quaequc nihil lucis abco mutuari potcft. Sccundo, fc-
dulo caveamus nc nobis pcrfuadcamuscam unioncm , quantumvis ardacdbpoffit , faccrc unam fubftantiam fimpliccm cx hifccduabus,aut mcn-tcmproptcrca ficri matcrialcm , & corpus fpiritualc; manctcnim utra-
qucpoft unioncm idcm, quodcratanteaf necminus funtduai fubftan-
tiae , quae rctincnt id omnc quo diftingucbantur inter fcfc antcunionem«
Tcrtio, nc cogitcmus cam unioncm ficri pcr id , in quo fibi invicem
opponuntur , & pcr quod abfolutc funt id quod funt ; multo magis ve-
• rifimilceft cam per illud fie^i in quo aliquam habcnt rclationcm, ali-
quam fimilitudincm , aut in quo dcpcndcnt 1 fc inviccm. Et ut apparcat
in quoiftaconformitasconfiftcrcpoffit, prccor ui confidcrcs nonplu-
ra
9
deMenteHumana. 95"
ra quam quatuor rcrum genera cffc poflc, quae fimul poflunt unlri
;
aut enim fubflantia una unitur cum alia aliqua ; aut fubf^antia aliqua ^unicur cum attributo fuo cfTcntiali ; aut haec unio invenitur intcr mo-dum &: fubftantiam , aut dcniquc inter duos modos. Putoctiamli res
paulopropius infpiciatur, tria hxc poftcriora unionis gencra illud no-
mcn non racrcri , quia omnis unio duas rcs inter fe diftinftss dicit , qua-*
Iis diftin(5lio inter liibftantiam , attributum ellentiaJc & modum, quae
non funt nifi una & cadem res , locum non habet , non magis quam in-
ter modos aut aitributa , qux fimul in codcm lin^plici fubjedo inve-
niuntur. >
Dcfenfbrcs qualitatum rcalium fe forfitan huic fcntcntiae opponent,
fed fruftra, quoniam intclfcdu haud podibilc ei\ , quomodo illae cum
fuo fubjcdo poflintuniri; am cnim cas concipicrauscum materiauni*
ras, tanquam rem quandam cxrcnfam cum alia rc cxtenfa ; aut tanquamrcm non cxtenfam cumalia extcnfa : Si primum dic3tur,id fit ad modumcorporum ; <i fccundum,is modus unionisproprius cftmcnti &: cor-
pori; qualitates autcm rcalcs cum fint ncutrius gencris, non pofTunt
uniri alterutro iftonim modorum; necetiam lUlus alius cft , qui ipfis
convcnirc pfjfTst , quaproptcr & concipi ncquit quomodo iftx qu.ilitat
tes cum materia poflunt dTc unitac ; unde, mco judicio, fundamcntumhabcmus fufticicnsad rejiciendas iftas qualitaies rcalcs , ctiamfi nullam
prsctcrca aliam rationem ad idfaciendura haberemus : fcd rcvcrtamur ad
noftrum propofitum.
Non nifi duum generum fubftantiarum idcam habemus, corporis
nimirumacmcntis, quaproptcr ncquc plurcs quam trcsdiverfos unio-
nis modosconcipere poterimus ; aut enim ea erit mtcr duo corpora , aut
inter duas mcntes, aui intcr corpus&: mcntcm ; &: puto nos hunc po-ftcriorem unionis modummeliusconccpturos cflc, ficum cumduobusprioribus comparemus,qu3m fi cum omnino folum confidercmus.Qiia*
• proprcr &: mihi videtur notandum eflc omnis gcncris unioncm dicere
ccrtam aliquam rclationcm, fimilitudincm &' depcndcntiam , cujus ra-
lioncconfideramus duo tanquam unum compofitum fieri ahquo mo«do. Nunc autcm rcs aliqua poteft rclationcm cum alia habcre , aut per
fua artributa eflcntialia ^ abfoluta, aut pcr attributa fua relativa; ma-nifeftumautem eft fimilitudinem , quac inrcrduas rcseft fecundum fua
attributa eflenrialia non eflc relationem, qua: cas uniat : nam quamvisomnia corpora in co fint fimilia . quod fint extcnla , figurata &' mobilta, •non tamcn omnia funt proptcrea unita. Oportct crgo unioncro , in
omni- .
^(5 Tractatusomnibus , qux uniuntur > quxrcrc in attributis relativis aut rcfpcftivis j
nulla autem aiia invenio per quae duo corpora , duae mentes , aut corpus
& mcns intcr fc polTmt habere relationcm , fimilitudincm & depcn-
dcntiam , quam primo & in gcncrc a<5ioncm & paflioncm , quae in o-
mnisgcnerisrcbus&: unionibuslocum habent> quiacx omnibus attribu-
tis rcfpeclivis nulla funt , nifi haec , quae cxtra fuum fubj^dum abcunt &aliud poflTunt afficcrc : Prartcrca invenio conjundioncm localem, pro
vinculo quod intcr corpora locum habct , qua: ea rcddit capacia agcn-
di & paticndi dependcnter i fe mutuo ; amorcm pro vinculo duarum
mcntium; & poftremo voluntatcm pro unione qux intcr mentemeft
&corpus, quatcnus haecvoluntas cxtra fuum fubjctflum proccdit pcr
fuas opcradones. Nequeputo quemquam alia poifc invcnire attributay
<)uamh^cquae duas fubfbntias {imul unirc pofTcnt. Quemadmodumautem duo corpora funt unita,quando tnm propinquafunt, utpoffint
agcre & pati dcpcndentcr i Ce rautuo , fivc agant & patiantur eodemtempore , codemquc modo , fivc altcrum patiatur quando agit altcrum*,
& qucmadmodum duae mentcs pcrrc^^fTimc inter fc funt unitae , quan-
do ira inviccmamant, ut ncutra vcllc poflit ncquc cogitarc qnidquam
nifi in gratiam altcrius; fic ctiam diccrc dcbcmus corpus mcntcmquc
unita cfre , quando aliqui motus illius fiunt dcpcndcntcr i cogitationi-
bus hujus , &: rcciprocequsdamcogitationes hujusdcpcndentcr^l mo-tibus illius , fivc caufa iftius dcpendcntix vcniat ab ipfa voluntatc men-
tis, qua: cft unita, fivcproccdatabaiia aliqua voluntatc, quae ipfa fu-
perior cft. Et quemadmodum corpora non nifi pcrhanc conjundio-
nem localcra , & depcndcntiam (bciari concipimus , mcntcfquc non
uniri, Bifircdproco amorc, quoinviccm profcquuntur; fic ctiamni-
hil aliud clarc& dif^indie concipcre polfumus » quod mcntcm cum cor-
porc unirc • cogitationefquc unius motui alterius conncdcre atque
abcodcpcndcntcs faccrc valcat, praercr ipfam cjus voluntatem , aut ali-
quam aliam ea fuperiorcm : & pbncqucmadmodum corpora, quac funt
unita , & quae agunt patiunturque dcpendcntcr a fe mutno , non dcfi-
nunt propriamfuam naturam rctincrc, cujus rationccapacia funtinde-
pendenter i fc mutuo agcndi paticndique , quando erunt feparata , fic
ctiam corpus & mcns , quae funt unita , non dcfinunt fcrvare cffentiam
fuam pcculiarcm, &capaciaeflc agendi paticndiquc indcpendenter ^fc
mutuo quamvis durantcifta unionc aliquae finr cogitationcs iftius mcn-tis , aliquique motus iflius corporis, quae ita 1 fc inviccm depcndent,
ut abfolutc fit ixnpollibileunumfineaiio & vicc vcrfa ficri poiie; itque
ta
dbMekteHomana. $jita ea unio tam Cit arSa , quam ipforum natura pofTit pcrmittere. De-nique quemadmodum unio duarum mentium durabit cum ipfarum'
amore , duorumquecorporum unio non ccflabit , niii quando defincnt
cflc conjun(5iaj (ic ctiam mentis ac corporis fccdus non rumpctur, nili
quando illequiea univit, idcfl, qui motus unius depcndciftes fecit i
cogitationibusaltcrius, voluntat^m mutabit, autcorpusnonampliuse-
rit capax produccndi motus , quibus mcntis cogitationesconncduntur.
Dicimus crgo gcncratim loquendo unioncm mcntis & corporis coniT-
flere in mutua & rcciproca dcpendcntia cogitationum ufiius ^ motibus
altcrius, &vice vcrfa, &in mutuocommercioa(5tionumpaflionumquc
fuarum ; (ive ipfj voluntas mentis , qux unita e^}, llt caulaejus dcpcndcn-
tix, (ive alius quifquam.
Non vidco nifiduo, qqx mihi objici poflunt; Primum cft , quodca dcpendcntia commcrciumque iftud mutuum ad^ionum & paflTonum,
quod inter mcntcm cftaccorpus, prxfupponat ea jam cflc unita, cumfieri non poflit ut mcns aliquam cogitationem occafionc fui c«rporis ha-
beat, fiomninojamnon fit in ifto corporc, ciquefitjunda. Rcipondco,non ncceflc cfle ut fit in corporc antcquam ibi agat ; quia mens in fe ipfa
confidcrau non cft , ut proprie loquamur , in aliquo loco , aut fi aliquo
cfle in locodiciqueat, idtantumcftproptcr fuaraopcrationcm; vcrumqucmadmodum cjus exiftcntia tcmporc non priccdit operationcm , nonncccflecft ut fit in corporc antcquam ibioperctur; contra qucmadmo-dum mens non alias habct opcrationcs, quam cogitationcsfuas, ncqucaliter in loco eflTe poteft , quam quod ibi operctur , diccre non poflumus
cxiftcntiam mentisincorporealiudquideflc quamcogitarc in ifto cor-
pore , id eft , aliquam cogitationcm haberc dcpendcntcr ab ipfo : nifi ita
loqui velimus , ut, quod dicimns, ipfi non intelligamus.
Sccundo mihi potcritobjici, eam unionem non forc naturalem , fcd
tantum moralcm, quoniam non crit nifi cfFedus voluntatis mentis U-bcrae: Cui refpondco primo , confequentiam cjus non valcre, nifi de-
fcndcre vclimus , quando globum libcrc impcllo , motum , qucm ci rri-
buo , omniaquc cfl^cda qu« indc fcquuntur , non elfe naturalia, quia egoyoluntario ac libere ea produxi. Verum volo cam unioncm tum tan-
tum cfle moralcm, quando mcns , quae corpori cft unita, ipfa fuas cogita-
tionesccrtiscorporis iftius motibus alligavit, & proinde, quando ipfi
confultum vidctur, cam unipnem rumpere aut mutarc poteft ; idcm au-
tcm dici non potcft, cum illud vinculum non eft in ipfius poteftate ,
neque ab ipfa dcpcndct unitam autnon unitamefle; c contrario quando
T R A C: * A T U S
ca unio fcquitur ex dccreto divino , quo Dcus definivit omncs fuas crca-
turas gubcrnarc eum ad modum quo casgubcrnari videmus, agnofci de-
bct pro re squc nacurali ac ulla alia , qux ci\ m rerum natura: quid
enimeftnatura (fi ea voxnon rum.iturpro pcculiari eflcntia uniufcu-
jufqucrei^ nifiifteordo, fccundumquem Dcusfuascreaturasrcgit ? ac
pcr confequcns quidquid fit viac virtutc ilhus ordmis , id fit natura-
liter.
Porroetiam niihiobjici poflet, fi in rcciproca ifta depcndcntia con-
fiftit unio'mcntis ac corporis, fimulac mcniis corporilque aflus con-
currerc ccflant , ncc fimul invcniuntur, qucmadmodum id in lethar-
giis »ecilafibus & profundis mcditationibusaccidere quis crcdere poflit,
diccndum fore mcntcm a corpore cflc fcparatam , & per confequcns ho-
njinem mori , quoticfcunque in cjufmodi alfedus incidit , &e. Rcfpon-
deomcob eandem ipfam rationcm non ponere cflcntiam unionis dua-
rum iftarum fubftantiarum in concurfu & aLhiali commcrcio fuaruni
opcrationufD , (quamvisca fit fcntcntia Dodilfimi Claubcrgii) vcrumin depcndcntia rcciprocaopcraiionum utriufque, quar nonccflat, licct
commercium aclualc ad aliquod tcmpus lit intcrruptum ; fi modo illc
cjui.qucmadmodum diximus,ea fimul conjunxit,voluntatcm non mutet,
nec corpus ineptum fit habendi eos motus , quibus mcntis cogitationcs
immcdiatc conncduntur. Verum idlongc clrrius apparcbit, cum cx-
plicavcro modum particularcm quo mcns humana fuo corpori eft uni-
ta. Antcquam tamen co progrcdiamur, noncrit inconfultum verbunv
unum atque tltcrum prxterea adjungcrc de hac unione in gCTTcrc, imotiiam quadam jam antc di<5ta iterum rcpetere & cxcuterc , ut , quando
locuturusfum dceoquod in hominc hrc cft pcculiarc, nihil fit opus
fupponcrc , quod non faris fupcrquc cft illuftratum. Omnis gcncris
unio ,qucmadmodum diximus , eft relatio quxdam, qux cx duobus
unum fit aliquomodo , quxquc nobis dat occafionem confidcrandi ca
tanquam unum idcmquci nuncautem,ut acfmodum bcncdixit D. Clau-
bergius , non funt nifi trcs gcncraJes fpccies rclationis Primam appellac
relationem affirmationis, qux ca eft , qux invcnitur in fimilitudinc»
quam duo habent inter fc; Sccundam, ncgationis, quaf reperitur in
difi^crcntia, quaminter fc poflunt habcrc ; Tcrtiam, originis, quxeftintcr cfTcdum & caufam» Ad (ecundam quod attinct , cum ca fit rclatio
oppofitionisaut diiFcrcntix, fundata in di\yfitate, qux intcr ca qu«funt oppofita intcrcedit ; evidcns cft cam non cfle capacem pluraunicn-
4i> ncqucinea fpccic rcJationis nos debcrc quxrcrc fundamcnta foedc-
ris
dbMenteHumana. 99risiniermentcmac corpus. Oportet crgoidfitinaltcrutrarcliqiiarum,
aut forte etiam inntraque. Prima, quac oriturcxlimilitudincduorum
intcr fct non fatis etiam capaxed ea admodum ardc uniendi, ad
fummum nihil ampliusfacit quamea ad unionem difponere , quandofolummodointer attributaeorum fimplicia , eiTentiaUa & abfoluta (imf-
litudoinvenitur. Sic quamvis corpus & mens (imiiia (incin eo, quod(int dux fubftantias creatae , qux poffunt effe fubjedum diverfarum pro.
prietatum , id non fufficit ad eas uniendas , nec facit ut dicamuscerram
mcntem aliquam jundam efTe certo alicui corpori. Oportet crgo eamlimilitudinem , quae mentem corpufque fociarc debet, inveniri inter
proprietates eorum refpedivas, ideft, in eorum operationibus , atque
in potentia agendi paticndique ; nam nulla: alisfunt, quarum opefub^
ftantiam unam cum alia aliqua ligari , in ea recipi , aut eam in fe recipc-
rc, diccrc poffimus. Nullus autem dubitat corpus mentemque hacin
rc fimilia eflc , amboque capacia elfe ^idiionis pallionifque : corpus e-*
nim patitur quando movetur, & agit quando aliud impcllit. Et jam
ante diximus pcrceptiones mentis effc ejus paiTiones , & dctcrminationes
voluntatisejus cfTc adioncs. In rclatione igitur aut concurfu adionumpalVionunaquc mentis &: corporis oportet nexum conftftcrc quem ha-
bent inter fc. Vcrumtamcn id nondum fatis cft : nam eo pafto defendi
polfct mcntem angclicam unitam cfleomnibus corporibus, cumquo-rum motibus forte contingerct ejus cogitattones codem llmul tempore
concurrerc; neceflc ergo praeterea eft , ad hunc nexum perficicndum,
ut adioncs mcntis ac corporis ^ (c mutuo dependeant , hoc cft , ut
adiones corporis faciant mentem pati, adionefquc mentis rurfus fa-
ciant corpus pati ; atquc ita non tantum prima fpecies relationis, quae
cft fimilitudinis, led etiam tcrtia, quaeeft caufs & cff^edi , fimul in-
vcniri dcbent ad formandam eam unioncm. Inter caufas autem ali-
qus funt univocac, quando nimirum efFe<5lus cauf* fimilis eft; ali-
quaj aequivocae , quandoefl^eifluscaufaBcftdiflimilis; nuncporromani-
feftum eft, mcntcm per modum cauf^ univocac in corpus non poflc
agcre , illud determinando ad cogitationem aliquam producendam , ne-
que ctiam corpus in mentem agcre pofle communicando ci motum ali-
qucm , quoniam neque mc\is moveri , nec corpus Cogitare poteft opor-
tet crgo ut fit per modum caufae aequivocae , quod mens per fuam cogi-
tationem corpus determinet ad fe mbvendum, & quod corpusdum mo-vetur ^nenti occafionem det aliquam cOgitationem producendi. Non ra-
men condudi dcbet corpus non cflc caufam cogitationum ,qux in men-
N 1 «c
loo Tractatvstccxcjus occafionc nafcuntiir, nequc ciiam mentcm non cfTc caufam
motuum qui in corporc inveniuntur poft ejus cogitationes, quia funt
caufz tantum xquivocx ; Dcus cnim non minus e(l crcator omniumrerum, & artificcs authorcs fuorum operum> licct omnes illi tantum
finccaufs arquivocx fuorum cfFcduum. Vcrum prolixiusdc hacrelo-
cuturi fumus quando agemus demodo quomens ac corpus hominis iti
feinvicem agunt. Nota folummodo, qucmadmodum neceflenon eft,
unum corpusahudcontingercintotafua fupcrficic, ut unita dicantur,
modo fc tantum aHquo in loco contingant *, fic ctiam fufficerc aliquas
cogitationcs mcntis hgatas cflccum quibufdam corporismotibus, ut ct
jundaatqucintcr fc unita dicantur -, nequectiam neccflecflrcomncs co-
gitationcs mentis , atqueomncsmotus corporis a fcmuruo depcndere;
verum qucmadmodum duo corpora tanto magis inter fc conncxa funt,
quanto pluribus locisfcinviccmcontingunt; fic ctiam ncxus mentis&
corporis tanto ar(^ior cft , quanto plurcs cogitationcs & motus fimu!
colhgantur. Quemadmodum autem nihil in natura corporis concipi-
mus, quod polfit mcntem obhgarc utab codepcndeat in quibufdam
fuis cogitationibus ; & cum nihil ctiam pcrcipiamus ncque in motu 8c
cogitatione in gencre > ncquc in motibus & cogitationibus particulari-
bu$,quod poflit talcm cogitationem cum tah motu ncccflario conne<5ic-
ic; cumctiam nonvideamus ahquam aham affinitatem aut fimiJitudi-
ncm intcr haec > quam adionis aut paflionis , quam ctiam fupra notavi-
mus, oporict caufam efficicntem iftiusdepcndentiaej qu* nihilominus
intcr talem cogitationcm , & talcmmotum invcnitur, m natura mentis
cjufque facultatum qujBrere. Ea autem intellcdus cflc ncquit, quo-
niam cft facultas paffiva, qux extra fuum fubjedum non cgrcditur;
ergoeadcbetefle voluntasmentis iftius > quatunitacft, aut aJtcriuscu-
jufdammcntis, quas non minorem poteftatem in ejus cogitationcs ha-
bct , qux ahquas earum alligat ccrtis quibufdam corporis motibus , mo-dumquc carum dctcrminat & durationem. Verum tcmpusjam cf^ut
ad particularcm magis cxplicationcmtranfcaisius.
C A-
BIMeNTEHuMAKA. lOF
C A P U T XIV.
J)e motlo , qm mens dr corfus hominis in Jpecie funt unita ,
dr quxnam fint qu£ nos in cognitionem unionis
ifjorum Mldmunt,
QUcmadmodum tres notioncs primiiivas habcmus, pcr quas co-
gnofccrepoflumus naturam fubftantiarum fimplicium & compofi-
tarum > nimirum notioncm extenfionis , pro corporibus , fub qua ctiam
notioncs figurje & motus comprchcnduntur ; noiioncm cogitationis
,
promentibus; & dcniquenotioncm unionisearum , pro utraque fimul
jun^a ; fic ctiam tres diverias facultates habcmus ad cas bene concipicn-
das, nempe imaginationem , intelle<5lum purum 6c fenfus -, nam ficut di-
cit D. Defirartes in Epift. trigefima primi volurainisad Principem Blifa-
bctham : Animd , 'tdtji , ra cogUMs ,fe ipfttn tantum conciptt pcr intelleifumpu-
rum : corpusy bocejli extenjio jfigura & motus, potejl etutm per intelleclum ft-
htm conctpi, fed muUo mehut per tntelleclum imagiMtione ddjutum : dtntque ea ,
qujt 4d diiimx & corporu conjun^tonem periment , non nifi obfcure per tntelleSum
folum , Aut etiam per tntelUctum imagtnMtione adjutum cognofcuntur fed per fen-
fus cUrtJftme j undefit , ut nui mmqudm philofophamur ,qutque fuis tantumfenfi"
hui utuntur, non duhitent , qutn anima corpus moveat , & cotpus in dnimam agat,
fid unumquey ammam fciltcet & corpus , ut unum& idem confiderant, hoceftj
torum conjuncltonem conctpiunt ; duarum enim rerujn con\un[ltonem concipcre, aliud
nonefty quam iUas ut unum qutdconttpere^
Opccrgo fenfiium noftrorum , tam intcrnorum quam cxtemorum,
& pcr motus noftri appetitus , imperiumquc , quod habcmus in noftra
inembra,clariflimccognorcimusnos non tantum compofitoscfrccxcor-
pore five fiibftantia extenfa > vcrumctiam exmcntefivcfiibftantiaco-
gitante, qu2 interfeardtilTimejuniSlaEfunt acunitae» Et quemadmo-dum omnia ea nihil aliud nobis oftcndunt , quam mutuum efre concur-
fum , commcrcium > ac dcpendentiam rcciprocam aliquorum motuumnoftri corporis cum quibufdam mcntis noftrz cogitationibus; ficetiam
Biulto mclius quoque cx eo difcimus , unionem utnufque in eo tantum
confifterc , quam per omnes rationes quas fupra adduximus, Scnfus c-
tiam fi)li funt, qui nos doccre poffunt id omnc , quod homini in hac
unionc proprium eft ac pcculiarc -, ii foli teftes funt , quos audivi , &quonim teftimonia acccpi> iique ipfi foli efTc debent judiccs ,
quos
N 5 con-*
Tractatusconfulcrc oportct, ut veritas cjus, quod didurus fum , cognofca-
tur.
Id quod unionem mcntis corporifque humaniadeo rcddit admirabi-
lcm , confiftit primo in eo , quod fit rcciproca : fccundo , in co qiiod fit
univcrfalis, & nihilominusquodammodo particuhris ; tcrtio, in eo quodfit immcdiata , & quod aliquo modo non fit immcdiata ; quarto , in coquod fitconftantillima , & nihilominus ahcujusgcncrismutationi fiib-
jcfta; quinto, quod fir valde arfta, fcd tamcn ardior cfTc potuerit;
fcxto, quodfitindcpendcns ^ noftra voluntate, & nihilominusahquain
parteab ca dcpcndeat; fcptimo, quodfit validifTima, & tamcn rumplpoflit ; &dcnique, in co quod fit adco convcniens , adco conformis , &adco Jatc extcnla , ac quis fibi imaginari poflet inter mentcm & cor-
pus, finc altcrutrius noxaacprxjudicio. Vcrum hxc omniarccolliga-
mus.
Dico ergo hancunidncm cfle rcciprocam ; non enim corpustantumdiverfas in mente cogitationcs excitarc potcft verum ctiam mcns diver-
forum in corporemotuum poteft cflc caufa. Eft univerfalis, quiamensfivcanima humanarevcra tori corpori jundla cft, & dici proprie honpoteft , cam cfle in una aliqua cjus parte, exclufis reliquis , quoniamcorpus unum cft , & quodammodo indivifibile ratione difpofitionis fuo-
rum organorum , quae eo modo ad fe inviccm rcferuntur , ut fi^quando
unum eorum cft ablatum,totum corpus rcddatur mutilum; & quoniammens ejus taliseft naturae, ut nullam fimilitudinem habeat cum mate-rioB dimenfionibus , unio , quae inter cam & corpus interccdit , pra^ci-
pue rcfpicit organorum ejus coagmcntationcm ; vcrum ea unio ctiam
cft particularis , quia omncs mentis cogitationcs non dcpcndcnt ^ mo-tibus corporis , nequeomnes motus corporis dcpendcnt a cogitationi-
bus mentis; & qucmadmodum corpus naturalcs fuas ac vitalcs habet
fun^liones, inquasmcns fivc anima nullara habct poteftatcm , nifiin-
dire<5lc: fic mcns fuas ctiam habct cogitationcs intellcftualcs, & qu«casfcquuntur voluntatis inclinationcs , quae non dcpcndcnt acorporcnifi ctiam indircfte. Unio ea cft immediata : quemadmodum cnira nonnifi propriimotus corporis noftriabanima fentiunturacpcrcipiuntur
;
fic ctiam anima cx fua parte non nifi propriis fuis voluntatibus utitur adincitandum & movendum corpus. Praetcrca ctiam eft immcdiata , quo-niam corporis motus momento tcmporis fcnfum fui ad animam fc-
nint , animaquc corpus movct fimul ac dc iis voluntatcm formavit.
^Quaproptcr unio animas ac corporis diffcrt ab ea unionc quam mcnsha-
bcrc
D B M E N T E H U M A N' A. rOJbcrcpotcft cum fuisobjcdis; fi cnim per voccm objcdorum intelliga5
idcas quas mcns percipit, ea propric- non cft unio, quoniam idea &mcns non funt duaj res;& G intclligas caufas cxcmplares iftarum idcarum,
unio, quam cae cum mcntc habere ^ioflunt , non potcft enc mutua , cumnoftra voluntas faepiflime in illas nullam habeat poreftatcm : fi autcmpcr voccm objeAorum intclligas corpora, quae nobiscircumftant, qu«in noftrum corpus agentia nobis occafioncm*dant divcrfas habendi co-
gitationes , manifcftum eft r^cxum , qui ea intcr & mentem noftram cft,
non efle immediatum , caque non njfi intervenicnte noftro corpore in
mentem noftram agerc : vcrum raox aliam adferemus praeterea ratio-
nem , quxeam diverfitatemclarius oftcndct : non tamen ea unio acqua-
litcr in omnibus corporis noftri partibus immcdiata cft : nam pofthac
ctiam oftcndcmus ahquam cfle debcre partcm cui mcns multo particu-
larius unita cft, quam ullialii. Quarto, hacc unio cft conftantiflima,
docctquc nos expericniia quotidiana , quod poftquam natura, aut cafus,
aut noftra voluntas aliquam ex noftris cogitationibus conjunxit cumquibufdam motibus noftri corporis, qui peculiaritcr dcftinati funtad
cxcitandas in anima cogitationcs , idcm ille motus nunquam redcat^
quin eadcm cogitatio fc dc novo mcnti cxhibeat. Qu^"^3^"^"<^um edamcadem cogitatio fe mcnti poftea exhibere nequit , quin eveftigio idcm
motus , cui ca cftjunda, in corporc rcproducatur , prxcipue quando na-
turaeosmotuscogitationefquc prima vicc intcrfeconjunxit. Obquararationem objeda cjufdem fpccicinobis danteafdemcogitationes, quia
idem gcnus motus in ncrvis noftris cxcitant candemque ob rationcm
eft , quod memoriae veftigia nos obligant ad candcm rcm denuo reco-
gitandam , quando fpiritibus animalibusoccafionem praebent fiib cndcmforma ex glandula cgrediendi ,
quam habebant, cum primum ea nobis
cxhibcretur; (fpcro enimmcinfra probaturum, hifccformis, diverfif-
que glandulap nwiibus , cogitationes animx peculiarius eflejunftas : at-
que ideo heic moneo , quemadmodum & antea fcci , me femper nomi-
nefpccicrum materialium formas eas appcllaturum , utidcacnomen fo-
lis cogitationum noftrarum formis refervetur;) proptcrca etiam cft quan-
do voluntas apphcat imagiriationem ad cogitandum dc aliqua re, quodidea, qux eam rcprxfeneat , mcnti offeratur fimul ac fpecics matcria-
lis, cuica eratprima vicc unita y fuper glandula rcducitur. Sic , quia
prima vicc, cum potioncm aliquam medicam fumpfimus, ingcns nos
ejus ccpit faftidium , cafquc tum cogitationef odii conjunximus cum
fyecic , quam mcdicina excitabat fuper glandula , poftca neque vidcre.
J04 Tr actatuspotioncm mcdicam fuftincmus, ncque aliqucm de ca loqucnfcm audi-
rcpofTumus, quin cadem avcrfioin menteoriatur , cujus ope,cum fpi-
ritus animales codem modo ex glandula egrcdi incipiant, quo , cum pri-
mo mcdicamentum fumcrcmus,, egrediebantur , eandem adhuc amari-
tudincm rcguftarc vidcmur. Ea vcro conftans unio fua ctiam aliqua in-
conftantia laborat, obfcrvamus enim voluntatcm noftram vim habcre
jungendi cogiutiones noftras aliis motibus , quam quibus primo jun6ts
fuerunt.
Quinto lococQ unio cft ardiftirna ; Primo , quoniam raro faris inter-
rumpitur pcr lcthargos, &ccftares, aut alias fimilesfenftium abaliena-
tiones , & quia , quando id acddit , ad breve admodum tempus durare
folct. Sccundo, quiamcntiscorporifquecommcrcium noninunidua-
bufvc tantum a(5^ionibus, verumin maximo earum numeroexercetur,
quarum pars haud minima quaro fxpilfime fimul invenitur. Tertio,
quiacogitationesanimsB, qu«prarcipuc funt motibus corporis unit«,
non tam funt perceptiones clarae & diftindi intelicdus, nequc, qU3B
eas confequuntiir , voluntatis inclinationes , qus fcedus illud minus fir-
mum rcddercnt, <quam quidem perceptioncs fenfuum confufae , ut fa-
jncs, fitis, dolor, titiUatio, motioncfque appetitus, quaefcedus illud
firmant, ardiantque multo mogis. Et dcniquc , quia haecunio non eft
voluntaria, quantum quidem maximam partem attinct: nullum cnim
dubium eft quin , fi mcns humana fblummodo unita cffet corpori per
fuam voluntatem , liberumque ei forer, quando confultum videretur,
fe corpori unire aut rurfus fe ab eo fepararc , ad eum fcre modum , quogubcrnatornavifuzjungitur j fi mcns noftra perciperct clare quicquid^
titillat aut laedit fuum corpus, codcm modo, quo gubernator novit
quid profit noceatve fuo navigio : ii non aliter fentircmus ariditatera
gutturis , quam vclorum fuorum ficcitatem nauta ; & fi morfum liquo-
risacidi, qui famcm cxcitat , itafcntircmus , ut ille videt caricm, qua
navigium ejus roditur, nuUum , inquam , dubium cft , quin ca mcns Cc
multomajorc jurcconfiderarepolfet^anquam rem , qux nihil commcr-cii habct cum corporis fui commodis, & ab co omnino diftinftam , quamnunc potcft, cum ci a primo crcationis fuar momcnto ardc uoita cft , ita
utfe ab co fcpararc non poffit , ncquc id vokierit, nec unquam forte
habucrit aliquam cogitationem , nifi ex occafionc fui corporis; nunc,
inquam , cumfcnfus famis, fitis, doloris, titillationis , aliarumquc 04mnium paftionuro cam ofcligant ad fpcAandum quicquid boni maHveaccidit corpori , cui eftjunda , tanquam fibt proprium. Id adeo vcrum
deMenteHumana. 105
eft, utquomagis Mensfe expedit iconfufis fenfuum cogitationibus
,
fcquc confiderat tanquam fubftantiam, qua: corpore carercpoieft, co
minorem inveniat caufam id amandi, afftimandique. Verum ea unio,
quanquam ardiflima , potuiffetar^ftiorfuifre , fi ,quemadmodum in te-
ncllis infantibus videmus, Dcus itaomnes mentiscogitationescorporis
motibus fiibjccilfet, utcarum nullam unquam haberct, qux ^ fenfibus
non proficifccretur, aut quxci nobilitatem fuae originis, fcquc 4 fuo
corpore diftin^flam clTe fignificare poffet. Id autcm ncc homini , nc-
quc ejus raenti cxpediebat , & nimium libertati ejus damnum in-
ferret.
Sexto , ca unio dcpcndct adco parum a noftra voluntatc , ut dici vix
poftit voluntatcm noftram vel minimum ad cam facere; &, fi diccn-
dum quod rcseft , ab ea non depcndet, neque quantum ad fubjcdum
cuimenseft unita, ncque quantumadmodum,ncqucquantumaddu-rationcm : ccrtumquc eft , mcntcm humanam nccfuumcorpuscligere,
nec niotum , nec tempus , ncque quxnam cx cogitationibus fuis alligatx
elfe dcbcnt corporialicui; non magis ctiamid dcfcrcrc potcft ,ncquc
mutarc, aut fe alii alicui alfociarc, aut aliquam inferrc mutationcm ifti
modo, quounum in aliudagcre confuevit, neque impedire quo minus
pcrcipiat objefia quae fortitcr fatisinfcnfuum oi^ana agunt, & quorumadio ad cjus fcdem dcfertur , nequc ca alio aliquo modo pcrcipcre ; vo-
luntas ctiam ejus non magis impcdire poteft, quo niinus moveatur i
cogitationibus qux in mcntc oriuntur cx occafionc corporum *, & quic-
quid hac in partc prxftare potcft , non eft nifi tantum non confentirc
Tanta tamcn fuitcrcatorisfapientia, ut mens noftra nullam de ca unio-
ne conquerendicaufam habeat, tumquiacorpori fuoingentcm numc-rum cognitionum, quasejusopeadipifcitur, debet , tum etiam quia fine ^
illo non forct capax earum voluptatum , quibus illius intcrvcntu affici-
tur ; & quamvis aliquando ea unio occafioncm det mcnti , ut dccipiatur,
non proptcrea tamcn fuum corpus odio habct , quoniam fempcr ci fat
luminisfupcrcft , quofc abcrrorepracfervarc poffit. Qiiod fiuniomcn-
tis & corporis hoc fcnfu voluntaria potcft appcllari, quoniam ca ipfi
grata eft, cjufquc feparationem valdc mctuit, multo adhuc potiori
jurc nomcn illud meretur, quod voluntas potcftatcm habcjt aliquas
fuarum cogitationum uniendi moribus corporis, quibus anrca non c-
rant unicx^aliofque rurfus ab iis quibufcum jundae crant fepararc , uc
alios in ipforum locum fubftituat ; primum animadvertitur tum , quan-
do loquimur,aut figna quxdam inftituimus, quibus cogitationcs no-
O ftras
«
lod Tractatusftras cxprimimus ; Secundum autcm , quando fupcramus aliqAas ex na.
turalibus iftis inclinationibus, qua?dcpendcntacoq)orc; idenimficri
ncquit, nifi quando firparamus motum aliqucm corporcum h, cogita-
tionc , cum qua fucrat antca conjundus , aliumque ci fubftitui-
raus.
Non aliiis dcniquc modus imaginationc concipi potcft magis idoncus
ad mcntcmcum corporc coUigandam, magifquc conveniens utriufque
natun, quamis, qucm intcrmcntem noftram noftrumquccorpuscflc
fcntimus, praEfcrtim quiminus utriquc praejudicet: ficnim mcns mi-
nus a corporc dcpcnderct , minorem ctiam caufam habcrct id aman-
di , fi autcm rUrfr.s ab co dependcret magis , aliquam fux libcrtatis par-
tcm amitrcrct , ncc altcrutrum corum reddcrct homincm pcrfeftio-
rcm.
Ut autcm hujus unionis modus clarius adhuc cognofcatur ncccfTe cft
dicampaulo magis particulatim qui motus corporis, quae pcrccptio-
ncs voluntatcfque mcntis fimul uniantur. Omncs motus, qui in no-
ftro corporc fiunt , non habcnt potcftatcm mcnti novam cogitationcm
dandi , ncquc cjus voluntati fubjiciuntur ; Expcricntia cnim d*cct , nos
non ahos pcrcipcrenifi cos, qui nerviscommunicati ufqucad ccrcbnim
dcfcruniuri & ahquos tantum fpiritus animales cffc , quipcr partcs aut
tubulosncrvorumferuntur, quicjus voluntatifubjiciuntur. Qucmad-
modum autcm ncrvi non tantum fpiritus animalcs in mufculos infun-
dunt , vcrum ctiam in plures alias partcs , ut hoc per anatomiam conftat,
& valde difficilc cft concipcrc cos fpiritus , qui funt corpora, potui(fe
in aliquam partcm dcrccndcre, nifi fafti fint mcatus fimiles, aut non
admodum diverfi ab illis , quos in notis ad Traftatum de Hominc dixi-
musin m.ufcuhs rcpcriri , atque ibi aliqucm fcnfibilem aut infcnfibilcm
cxcitaverintmotum j fic etiam noftra voluntas non tantum potcftatcm
habct inmufculos, vcrumctiaminomncs partcs, inquibus aliquincr-
vonim tubuli definunt ; ca tamcn cum diftercntia ,quod vim habeat mo-
vendi mcmbra ivoftra dircdc, quatenus ca vult movcrc; vcrum indi-
rcdc tantum cxcitandi aliqucm motum in aliis partibus. Expcricntia c-
nim dcmonftrat voluntatcmnoftram vimnon habcrcapericndi autclau-
dcndi orificiacordis, fimplicitcrca volcndo aperire aut claudcrc, ve-
rum excitando in fc ipfa paflioncs ,quibus id gcnus motuum conjungi-
lur; qucmadraodnmctiam vim nonhabctcxcitandi aliquampalTionem,
volcndo cam , vcrum applicando imaginationcm ad cogitandum deob-
jc^is y quae cam commoiioncm cxciure polTunt : tum ei>im idea mcn-
DE Mente Humana. 107tisrempercomitata eft fpecie corporca, qujE determinat fpiritus ad eun-
dum in ea loca , pcr quorum aperturam illi motus , qui talem paflioncm
excitant, producuntur, quemadmodum traflatus fupra didusoftendit,
Totum hocpropterea eft, quia nihil in mentem agere poteft, ne ipfa
quidem ejus voluntas , 11vc ad dandam ipli novam cogitationem , ii ve ad
cam commovcndam , nili intcrvenicntc intcllc<^u, applicando eum ad
ideas, quae facere polTunt , ut rcm aliquam pcrcipiat, atqueitadeinceps
commovcatur, planc acfi intcllcdusforet fola ac unicaporta, quain-
greirusdeturinmentem> quemadmodum nihil ab ea egrcdi potcft , nifi
mediantc voluntate.
Vcrum ultcrius progrcdiamur. Millc divcrfa experimcnta , morbi-
que nos doccnt , quod , quando motus membrorum noftrorum ad ce-
rcbrum ufquenon dcferuntur, nos cospcrcipcre non poirumus, nul-
lumque cx mcmbris noftris movcrc polTcmus , quando fpiritus animalcs
^ ccrcbro dcfcendere nequeunt ; adco ut , fi gencralitcr loqui vclimus
,
afleri poflitaliquarum partium cercbri intcrnarum motus cflTe qui immc-diatcjunguntur mentis cogitationibus,
Nunc vidcamus qux fint iftsE cogitationes , qux iis rcfpondent. Eft
duum gcncrum cffe reperio , & rcfponderc duabus iftis potentiis, quas
in anima rcpcriri notavimus. Et primo quidcm quantum ad intcUedus
perccptioncs , propric loqucndo, nonfunt nifi confufx iftae cogitatio-
ncs fenfuum, imaginationis , & memoriae, fenfufque illi oblcuri, qui
rcpcriunturin famc, fiti , aliifquc appetitibus naturalibus, 8i in paifioni-
bus, quaj motui alicui corporis alligantur: non autcm notiones iftas
claraE & diftinftx , qux mcnti fcrviunt loco fundamcnti ad judicandum
de vcritate. Cogitationes vero illx funt confufe , & rcfpcdlu rcrumquas reprxfcntant , & rcfpc(5lu modi rcpraefcntandi ; nam quamvis (b-
lummodo conjundae fint formis, fub quibus fpiritus i glandula cgrc-
diuntur, nos tamcn ncc percipcrc faciunt casformas, ncque objccfla
,
quae carum caufs funt tanquam in ccrebro ipfo cxiftentia ; verum re-
prajfcntant nobisadioncm objcdti , aut tanquam in objcfto ipfo ,& cxtra
noftrum corpus, aut ad minimum in cxtrcmitatc alicujus cx noftris
membris. Undc fadum ^ft ut fcnticndi facultatem attribuerimus cor-
poris noftri partibus , aut animam faltcm cam cxcrccrc in organis cxtcr-
nis crcdidcrimus , quoniam fcnfuum cogitationes nobis rcprx'fcntanc
aftioncm objcdorum tanquam in membris noftris extcrnis , &: nontanquam in ccrcbro , quod non tantum accidit in pcrccptionibus fcn-
fuum,vcrumctiamin opcrationibus imaginationis, &mcmoriae, quas
O 1 no-
ip8 Tractatusnobis objefta tanquam fenGbus noftris prxfentia cxhibcnr, quamvis tura
tcmporis non nifi m ccrebroquicquam peragatur.
Altcra confufionis fpecies, qus in fenfiium cognitione reperitur,
refpe^flu rerum quas rcprifcntant , paulo prolixiorem requirit trafla-
tum ; quaproptcr diffcram id , quod hic diccndum foret , ad caput , ubi
particuiatim dc fenfibus mihi loquendum crit. Interca immutabilitatcm
&fapicntiam Deiadmircmur; immutabilitatcm ejus in co, quod cum(cmpcr codem modoagat, continuet fimul unirecogitationes & motus,
qui fcmcl uniti fucrunt , quo fit ut unac fine aliis non amplius cxhibean-
tur; fapientiam cjus in co , quodcumjungcre polTitunicuique fpecici
matcriali, id cft unicuiquc formae , quam curfus fpirituum animalium
rccipit, dumcx glandula cgrediuntur, talcm cogitationcm , quae ipfi
placuiffet, volucriteam > quae nobis reprxfentat caufam maxime ordi-
nariam, per quamforma ifta fufcipitur; nam cum plurimx fint caufae,
quae faccrc polTunt , ut fpiritus animales codcm modo exglanduia (gre-
diantur, & fubeadem forma, qucmadmodum id videri poteft in Trada-tudcHominc, attamen frcqucntius multocontingit, ut permotum>qucm objeda cxterna nervorum fibrisimprimunt, cam formamfufci-
piant, quam per aliam aliquam caufam; & quamvis idem motus ali-
quando non minus communicari poflit nervorum fibris , quando eos in
rncdia fui partc tangimus , quam quando corum extrcmitatcs tangun-
tur, nihilominus quoniam certus aliquis motus pcr imprcffioncm,
quam obje(^^um facitin cxtremitatem alicujus nervi , multofjepius ex-
citatur, quamaliter; convenicntius erat, & cum minori errandi peri-
culo conjundum , fi cogitatio illa , qusc junci dcbcbat ifti motui , forct
eaquxnobis reprasfcntat id quod magis ordinarium eft, nempcobjc-
ftumfcnfibusnoftrisprapfcns , quam quidvisaliud; & quamvis hicmo-dus unionis non omnimodo fit crroris expers , bonitatem tamen Dei lau-
dandi caufam habemus , quod el^erit omnium convcnientilTunam , no-
bifquc dederit mcdia corrigcndiejus defe(ftum.
Altcram fpeciem cogiutionum mcntisconftituuntinclinationes, &dctcrminationes voluntatis , intcr quas iftaf, quae cx clara & diftinda
cogniiioneproficifcuntur, non fiintquae prsecipuum cum corporcconv-
mercium , vimquc maximam id commovcndi habent ; vcrum illae , qu«origincm fuam cognitionibus fenfuum confufis dcbcnfcs , corporis mo-tibusfunt unitx; l ogitationcs cnim iftx confufae menti bonum malura-
vecorporis cxhibentcs tanquam ad ipfam pcrtincntis, cam agunt & in-
ciUDt ad ailcntienduffl confufe 5c veluti cum perturbatioae qmnibusadio-
DE Mente Humana. 109
afiionibus ad quas motus Ipirituum animalium , a(flio objcdorum , alix-
que circumftantix eodem temporc difponunt corpus cui cft unita
;
mcns cnim ejuseft naturae, ut nullam fcu claram fcu confufam pcrce-
ptiorvcm habere qucat, quin ab ea commovcatur aliquomodo, & fx-
pius maxime confufae pcrcepriones cam plus agitant , quam clario-
rcs.
Priterca non omnis gcneris motus indifferentcr junftus eft omnis
generis inclinationi voluntaiis ; nam , cxempli gratia , motus fpirituum
aniraalium , qui fub aliqua forma capax elTct faciendi ut talem rem ima-
gincmur , aut ut talis paflio excitetur in nobis , aut etiam ut talc mem-brum moveatur , non eft jundus cum voluntate movendi glandulam
talimodo, impcUcndi fpiritusanimal«stalimodo, nequc eos mittendi
per tales nervorum tubulos in talcs mufculos , &c. Vcrum is motus
jundus cft immediate cum voluntatc cogitandi dc tali aliqua rc, aut cumca cogitatione quae cxcitarc potcft talcm paflioncm , aut cum propoHto
movendi tale membrum ; & quamvis ex ea voluntatc cogitandi dc tali
tliquarenihil aliud praecife fequatur, quam quod glandula in varias
partcs fc convertat , doncc ofFendat aliquos poros , pcr quorum aper-
turam fpecies corporea, cui ideatalisrcicft annexa, rcproduci poilit;
& quamvis cx voluntate movendi tale membrum nihil etiam aliud prz-
cifefequatur, nifi quod fpiritus animales peculiari eo modo egrcdi fa-
dat, qui rcquiritur ad coi in mufculos inferendos , qui illud moverc
poffunt, quemadmodum idParalyfcs clare oftendunt; attaraen licet
liabcremus eam voluniatem qua glandulam huc & illuc movcrcpofli-
mus, aut fpiritus animalcs impcllcre co modo, qui neceflarius cft ad
membrum aliquod movcndum , expcricntia oftcndit id plane inuti-
le fore.
Atquc ita videmus quis fit peculiaris modus unionis , qujc menti cumcorpore interccdit , & naturae humanae propria cft. Omnes autcm ali«
unionum fpccics, quas mente conciperc polfumus ,utgubcmatoriscum
fua navi , equitis cum fuo equo , noftriquc ipfius cum aliis corporibus
^ noftro diverfis; aliaequc fimiles valdc differunt ab hac ipfa; Primo
enim gubcrnator plerumquc voluntari^ cum fua navi unitur ; Secundo,
clare cognofcit bonum aut malum quod ci accidit; Tertio laetitia &triftitia, quam inde pcrcipit, plane diverfaeft ^ fenfu famis, fitis, do-
loris & titillationis , quibus mens humana obnoxia eft ex occafione fui
corporis ; & dcniquc non in eo confiftit vis ac poteftas , quam habct na-
vigium fuum promovendi ,autcjusfitum mutandi, quodfimplicitcr
O 5 vclit
. . tio Tractatusvclit divcrfas cjus partcs moverc; vcrum in diftinfla cognitionc
, quamhabctinflriimcntorum » quibus uti dcbct , 8c quorum ope id pracftatj
cum contra mcns humana cx fua natura nullam habcat cogmtioncm mc-dionim ad movcndum fuum corpus nccclTariorum ; &hcctetiamcamhabcret ,
ipfi foret inutilis : cum fola voluntasillud movendi, quam ha-
bct , ad id cfficiendiim fufficiat.
Hinc vidcri potcft Mcchanicam , & Anatomiam, quarum fcicntia uti-
hffima eft ad cognofccndum , quomodo corpus potentiam habcat fc
ipfum movcndi , clTe valde inutilcs ad concipicndum quomodocogi- '
tatio hominisvim habcat idprxftandi; atque proinde nontantum in-
utilc cffc > vcrum etiam ridiculum velle explicarc pcr cogitationem mo-tummombroruminbcftiis; fienim earumanima non majori cognitio-
nc don.ita cft quam noftra , ea , qua ipfis tribuitur cognitio, acque parumprodcflc poteft ad id praeftandum quod quaeritur, quam gubcrnatori cb-
gnitio maris, vcntorum, & portuum, fi praeterea non cognofceret inftru-
nocnta fux navis, artcmque ignoraret iis utendi.
Verum ad unionem noftram revcrtamur. Verofimilc cft cam inci-
pere fimul ac corpus occafioncm mcnti darc potcft habcndi aliquam
cogitationcm , & mens rurfus aliquem in corporc motum cxcitarc;
camque dcfincre fimul ac corpus commcrcium illud amplius continuarc
nequit. Namquemadmodum ca unio confiftit in dcpendentiamutua,
quac inter utramque eft refpedu aliquarum fuarum a(5Honum paflio-
numquc , ea citius aut tardius incipere aut definere ncquit. Ut clarius
loquamur , duratio iftius unionis incipit eo ipfo momento ,quo cor , ce-
rebmm , nervi& mufculifatisfuntdefignataad faciendum, utaAioob-
jcftorum dcfcrriufquead fedcmanimae, fpiritufqueanimalcsin mufcu-
losinfluerepoffint, definit autcm tum quando parsaliqua corporis ita
dcficit, ut cor amplius nequeat fpiritus ad ccrebrum mittcrc, ncquc
cercbrum rurfus fuos mittere in nervos, mufculofquc ad quofdam mo-vendos, &aIios in ftatii retincndos. Ex hifcc apparet mentem nun-
quam corpori anfam darc adfocdus illud frangendum, fed pencs cor-
pus fempcr culpam eflc ; & fi ejus caufa quaeratur , dico mcntem, cum fit
incorruptibilis, non pofle, non exfua parte officio fuo dceflc nifi dcfedu
voluntatis fux; verum quemadmodum hxc unio non abea dependcr,
defc(5lus etiam illencquit foedus hocrumperc, atque ideo caufa iftiuj
diffidii non nifi a parte corporis proficifci potcft : nam ^ parte Dci pro-
ficifci ncquit , quia is cft injmutabili^.
Ca-
DE Mente Humana. 111
C A P U T XV.
De cauj/s dr articulis hujm unionU : (jr dc
Jede ejus princifali.
UT dc caufis gencralibus, & particularibus hujus ra-dcris, & demodo, quo illud in unoquoquc hominc obtinct, loquamur,
quemadmodum hoc dcpcndet abarticulis unionis mentis& corporis,
illi mihi in antcccnum cxplicandi vcniunt. Rationi profcdo conftn-
tancum crat, ut duac hac fubftantiae adeo contrarix convcnirent, utfic dicam , in quibufdam conditionibus , antequam foedcrc junge-rcntur, & iit Deus, qui ccrtas leges in gubernatione mundi majo-ris fibi praefcriplit , aliquas ctiam peculiares conftitutiones facerct
pro adminiftratione minoris , qucm tanquam compcndium majoris
fccit.
Primus hujus fcedcris articulus cft, unumqucmqne motum fpiri-
tuum animalium, aut, ut mcliusdicam, unamquamque particularem
formamcurfuseorum, quando egrcdicntur & glandula alio modo, acconfucvcrunt , comitatam fore certa aliqua idea , pcr quam mcns ccrtamaliquam cogitationcm habebit.
Secundus , unamquamque iftarum formarum naturalitcr non nifi unifoliidcae,autunifoIi cogitationiunitam forc, quae eam femper conji-
tabitur.
Tcrtius, cam cogitationem conformcm forc conditioni, aut ftatui
corporis , hoc eft , laetam aut triftem , confufam aut diftinftam pro dif-
poutione, in quaprima vicecorpus rcpcricbatur , aut in qua plerum-que repcritur, quando forma, cui ea cogitatio eft alligata, fupcr glandula
excitatur.
Quartus , animam non habituram poteftatem feparandi cam cogica-
tioncmJiformamotusfpirituum,cuiil]anaturalitcrcftjunda; dtcona-
turalitcr junfta , ut diftinguam unioncm cogitationum , quas habitudo
aut voluntasanimae in quibufdam hominibus junxit ccrtis motibuspar-
ticularibus , quam anima rumperc potcft , ab unionc cogitationum, quasnatura univit ccrtis motibus in omnibus hominibus , quam anima tollerc
nequir.
Quintus, cogitaiionesmcntis, quajcorpusproobjcfto habcnt, reci-
proce comitatas fore forma , ^ modo curfus fpirituum animalium in
cgrcffu
111 TractatuscgrdTu €x glandula , qui maxime conveniens eft ad exfcqucndum ejus
propoGcum.
Sextus , motum qui femcl comitatus efi: cogitationem aliquam , (em-per ejus comitcm forc , adeo ut illa fc mutuo non fint delcrtura amplius,
li anima ipfa in eo non mutet habitudinem.
Ultimus articulus eft , illud foedus tamdiu duraturum, quamdiu cor
fpiritus fuosad glandulam mittcrc , &: haec co$ rurfuspcr nervos in mu-fculos remittcre potcrit,
Omneshi articuli ita per expcrientiam funt probati, ut ncccflc nonfit eos hic amphus demonftrare. Id quod ftatim de fcde animaj dice-
mus, probabit primum. Sccundus, & tertius probabuntur per fiiim
hydropicorum , & pcr excmplum iftius fihae , qux non celTabat (enti-
re maximos dolores in polhce , qucm ei ahquot diesantcchirurgiara-
putaverant: nam obquam rationcm hydropicus, qui potu non eget
fitirct*, nifi gutturis ficcitas nervos , quieo pertingunt, agitaret eodemmodoac movcntur, quandopotu egcmus, idque excitaret (cnfumfi-
tis, & dcfidcrigm bibcndi, quiacadcm cogitatio fcmper unita eftei-
demmotui; &:quamvisproeotcmporcfitisnoxiafithydropico, eata-
mcn maximc convcnicns eft cogitatio, quaejungi poffit ifti motui, multo
enim faepiusexcitatur, quandoprodcft bibcre, quam quandonocct.
Ad probandum quartum nihil aliud diccndnm cft , quam per cogi-
tationes , qux naturahtcr uniunturcertis curfus fpirituum formis , quas
voluntas animx feparare ncquit , mc intelhgerc folummodo eas (cnfio-
nes confufas , quae pcr a(5^ioncm objedorum in organa fcnfuum noftro-
rum producuntur , quas manifcftum cft animam nec tollcrc poiTc , ne-
quemutarc; verumpoteftatcm habet cxiisfaciendi figna fuarum cogi-
tationum iis infupcraUigando idcam ahquam, quae ad cas naturahter
non pcrtinet. Etquando D.Dcfcarfcs alicubi dixit nos polfc fcpararc
ccrtas cogitationcs a motu ilio, cui naturaliter eflent unitae, non de liifce,
verum de ahis loqui voluit.
Articulus quintus ctiam fatis cbrus eft , quoniam in co folo confiftit
facultas, quamhabcmusimaginandi, rcminifccndi , &: movendi mcm-bra noftra. Caetcrum in hoc articulo mc rcftrinxi ad folas cogitationes,
quae corpus habent pro objedo , quoniam ideae rerum fpiritualium in
mcntc ncqucuntcxcitari pcr fcnfus imaginationcm , 8c memoriam , nifi
in quantum ca ipfi voluntario illas alligavit ccrtis nominibus , aut ahis fi-
gnis corporcisf quibus mcdiantibus inter fpecies imaginationis , & me-moria: poflunt locari.
Pro«
dbMemtiHumana.' jj^ProbatJo articuli iftius, qui confiftit in mutuo illo ncxu earundem
cogitationum cum iisdem motibus, dcducitur cx immutabilitatc Dei,
qui vim dedit unicuiquc rei fe ipfam confervandi in ftatu ,inquoeft
,
donec ab alia aliqua inde deturbetur. Hac de re prolixius locuturi fumus
,
cumtraftabimusdeaverfionibus, & incJinationibus naturalibus ,quat
non nifi corpus pro caufa habent.
Ultimus deniquc articulus fatisprobatuscft perca> quacfupradixi-
mus.
Caufae fcederis , quod intcr Mentem humanam ,humanumque cor-
pus eft , funt vel generalcs , vcl particularcs. Caufi generalis iftius unio-
nisaliaeflc ncquit, quam Voluntasdivina : licetenimconcedamusCor-
pu» humanum nihil in fc ipfocontinere, quod unioni refiftat , atquc
ita naturalirer uniri poffe cuivis alii rei , nihil tamen etiam agnofcimus in
ipfo, quodpoflitcffecaufa unionisquaeipfi cum Anima fu.i intcrccdit.
Oportctigituream quxrcre intcr fubftantias fpiritualcs: Mens autcm
humananonnififuam habet Voluntatcm, perquam poftitextrafeipfam
egredi , fequc alicui alii reijungere , eaque Voluntas caufa efficiens qui-
dcm cffc potcft omnium corum qux animadvcrtimus in co foedcrc imme-diate dcpcndcreabea, infinitorum autcm aliorum , quac ab ca non de-
pendcnt , caufa clTe nequit ; oportct crgo ut unio dcpcndcat i voluntatc
alterius alicujus Mentis. Novi equidem haud impolTibile cfTe Deum ad-
hibuifTcvoIuntatcm Mentis cujufdam Angclicae ad eam unionem cfB-
cicndam ; verum quoniam cxunapartcnullamrationcm habemus quae
nobis perfuadcit iditafe habcrc , &: exaltera rurfus fcimus voluntatem
angelicam omninofolamad idnon fufficerc, fi Divinanon concurratac
interveniat, non aliam poterimus , fine crrandi periculocaufam gcne-
ralem iftius aftignareunionis , utinomnibus hominibus ypcriturin u-
niverfum indcpendcnter ab eorum voluntatc , nifi Dci ipfius voluntatem.
Nec magis indignum Philolbphoeftagnofcere Dcum pro authore iftius
unionisquam proaudorecrcationis Anima? , ejufque infufionisin cor-
pus nam Infufio , & Crcatio non funt rcvcra nifi unum &: idem : Deusergocft cau{atotalis& proximaunioniscogitationum, quacin omnibus
hominibusreperiuntur iifdcm Motibusunitaj.
Vcrum quantum ad particularcs iftius unionis condirioncs artinet,
ctfi ita loqui liceat, individualcs > unoquoque hominc, illae duas ha-
bent caufas particulares , una cft corporca , altera fpiritualis; Prima dc-
fumitur cxomnibus conditionibus fingularibus, qux incorpore unius
cujufquehominis rcpcriuntur, fiverationcfui tempcramcnti , confor-
P ma- r
114 Tractatusniationis partium fuarum , motus humorum , fanguinis , & fpirituum
;
fivcrationc mutationis, quam Patcr,Matcr,aliaquccorpora cxtrancaei in-
ferrcpoflunt. Ea caufa vim habet determinandi Dcum ad talcm cogitatio-
ncm cum tali motu in tali homincjungcndam, fccundum tcrtium articu-
lum, quoflatuiturcogitationem quaj cuique motui jungctur , confcnta-
ncam foreftatui aut conditioni corporis, fccundumcamfuidifpofitio-
ncm in qua prima vicc reperiebatur, &: in qua faepiflime rcpcritur,
quando fpiritus animales co modo cx glandula egrediuntur. Haec una eft
inter origincs di verfitatis morum, incHnationumque humanarum, maxi-
mipondcris. Ad cam ritccxplicandam ncceircforetintegros libros fcri-
bcre. Qi^inpropter, cum fcopus hujus Traftatus non fitnifidcMcnte
Humana m gcnerctantum , & non dc difforcntia meniium in fpccie lo-
qni, nihilampliusaddam ; id forteprolixiusahquandodedufturus.
Altcra ciufa particularis , ^ fpiritualis iftius unionis eft voluntas men-
tis humanjE, cuincgarcnon poflumus poteftatem unicndi ccrtas aliquas
cogiutioncsccrtisglanduJaefpirituumquemotibus, quibusjundae non
cnnt, antcquam illaseaipfa univerat : in hoc enim folo confiftit facultas,
quam habemus , fignificandi noftras cogitationes. Vcrum quidem cft in
principio illud vinculum effe admodum infirmum , quoniam natura or-
dinm iojunxit aliam idcam motui , quo voiuntas uti dccrcvit , quae in
initio mcntcm impeditcogitarcde fccunda idea, quam voluntasci vult
adjungerc ; deinccps autem paulatim pcrfcverando ita difponitur pcr for-
tcm habitum , ut nihil fere amplius percipiatur , quam fignificatio vcr-
borum , neglcdis fyllabarum lonis aut figuris litcrarum.
Nihil ultrajam fupcrcft ad abfolvcndam omnimodam explicationcm
modi hujusunionis, quam ut oftcndam qux fcdcs principalisfit mentis
humana:, influafuas funclioncsimmediatecxercet : Et quamvisjam fa-
tis fuperquc de co ha(ftcnus in annotationibus mcis , & in iis , quai huc-
ufquc propofui , fim locutus, adoftcndendum quidde hacrejudicem,
tamen haud praetcr rcm fore puto , fi hic aliquid etiam dcca dicam, ut
tanto magislc<5lorum animi convincantur, fimulque refpondeam dua-
bus tribufvc objcdionibus , quac non funt minoris momenti, quamille » quibus in annotationibus mcis fatiftacerc conatus fum.
Ut ergo fiiatur quis fit controvcrfix ftatus , monitum volo , me per
fedcmanima^pnncipalemintelligcrecam corporis humani partem, cu-
jus Motui cogitationcs ita alligantur , ut impoftibile fit unum finc altero
rcpcriri poflTe; idcftintclligo cam partcm, qus movcrincquit modoaliquo non ordinario (motus cnim ordinarii nullam mcnti prxbcnt cogi-
tatio-
DE Mente Humana. 115
tationem , quibufcunqucdenium in partibus recipiantur) anima nifiindc
percipiat , ita ut neque anima voluntatem aliquam habere pofTit movcndi
quoddam cx fuis mcmbris , nifi ctiam illa pars moveatur. Manifeftum
eft unam aut plures corporis humani partcsdredeberc , quibus mens eum
ad modum fit unita , quoniam unioejuscumcorporenonconfiftitnifiin
iftoconcurfu, mutuaque dependcntia cogitationis unius &: motus altc>
rius.
Secundo obfcrvo , cvidens effc animam hoc modo toti corpori non eflc
junftam : Dubitare enim non poftumus , nos nihil pcrcipcrc , fivc intra,
livcextracorpus, nifi quod vim h.ibet fibras ncrvorum noftrorum agi-
tandi ac commovendi j & quamvis fupra dixerimus mentem aut animam
unitam efle toti corpori immediatc , id intcUigendum tantum eft cum rc-
fpcftu ad unioncmquam habetcum noftro corporc ,comparatecum ca
,
quam ahquando corporis intcrventu habct cum aliis, & non cum rcfpe»
du ad omnes noftri corporis partes intcr (e , qux hcct omnes cum anima
uniantur , non tamcn funt aequalitcr , ac pari modo cum ea unitac.
Tertiodicoparalyfes, apoplexias, meditationesprofundas , millc
alios cafus manifcfteoftendere non fatiscflc ad produccndam aliquam co-
gitationcm aut fcnfioncm in anima , fi partcs noftri corporis moveantur
,
imo ctfi noftri ncrvi ipfi agitcntur , nifi imprclTio ilb ufquc ad ccrebrum
deferatur i qucmadmodum anima ctiam nullum motum in mcmbris pro-
ducere valct , nifi fpiritusanimalesex cerebro defcendere faciar. Atquc
itaevidcns evaditfcdcm animae principalem, camquc partem, cui ar-
dius eft unita , cxtra ccrebrum elfe non pofle ; Oporterc autcm eam cflTe
aut totum Cercbrum , autfaltemaliquascjuspartes. Tdquod, meo ju-
dicio, aneminecorum impugnari potcft , qui animam humanam non
nifi proprincipioomnium fuarum cogitationum fumunt, eiquenona-
lias tribuunt opcrationcs, quam cas , quas Mcdici AhimjUi appelhnt.
Quartodico, totum Cerebrumid cflcnonpofle. Nulluscnimdubitat
totum Ccrebrum , aut faltcm bonam cjus partem non eflc organum Me-
mori.v, id cft locumubi vcftigia motuum objedorum extcrnorum nut
intcrnorum recipiuntur : Exiftente autem cercbro molli , ut rcvcra cft
,
ea veftigia vixfinc ullo motu efle poflcnt , undc anima pcrcipcrc dcbcrct,
& pcr confcqucns continuotibi prxfentia habere objeda ,arqiicaftu co-
gitarcdeomnTbusiis, quorumhabet memoriam, fi vcrum foret cam im-
mediatc ac ftriwtcjunftam eflc toti ccrebro : Nccefle eft ergo animam ali-
quibus tantum ccrcbri partibus ita cflc unitam.
Non nifi duo vidco , qu£ nobis dctcgcrc poflunt ,quae fitca pnrs.
ii6 Tractatusprimum ^ Corpore defumitur , altcrum i mente prsterea etiam ncceflc
c(l utamboeain eadcm partc ilbi mutuooccurrant, aut alias ccrte ca (e-
dcs anims principalis cfTc ncquirct.
Idquod ex parte corporis dcfumitur , confiftit in eo , quodneccflTe
fity quamcumqucdcmum ad partcm motus, qucm obje^lum per fuama<5tioncm nervoimprimit , dcferatur, utis tandcm pcrveniatad locum,
undc fpiritus animales conftringcrc potcft ad defcendcndum in mufculos,
qui mcmbra movere dcbent , cum ad modum , ac confueverunt moveripoft talem adioncm , quando ca movemus abfque ullo movendi propo-
fno. Idautemmeojudiciocontradici ncquit, quare enim alias ad talcs
aftioncstalcs motus fcquercntur ? Oportet ergo motum iftum dcfcrri
pcrnervosusqueadfontcmfpirituum > atqueejusopeclaudialiquospo-
ros , aliosquc rurfus aperiri , aut ctiam ipfos fpiritus aliquo pado impcl-
li, unde obligantur verfus certosaliquos mufculos potius defccndere,
quani vcrfus alios. Non magis ctiam dubitari potcft, quinfcdesanimae
fit in partc proxima ifti origini , ut poflit ctiam mcmbra noftra movcre
,
quandovelit, & cogitationcm habcre , quaeunitaeft iftimotui, quemnervi ad cum locum dcfcrunt. Altera conditio , quaj ex parte mcntisproficifcitur
, cft, quod neceffariumliteam partem elfe fimplicem, 8c
unicam; cumcnim omniafenfuumorganafintduplicia , ratio reddi ntf-
quit, curanimaduoobjci^tanonpercipiatlocounius, quando contin-
git obje^flum aliquod eodcm tempore impreflioncm facerein duo cjus-
dcmfenfusorgana, nifiduasifta: imprelTionesdeferanturusque ad cer-
tam aliquam partem fimplicem , &unicam, qux eas fimul unit. Praetcr-
ea necelTe eft eam elfc mobilcm , utanimacamimmediate movens etiain
fpiritus animalesimpcllcrcpoiritverfus certos aliquos mufculos potius,
quam verfus alios. Concludamus ergo fcdem animai principalem effc de-
berep.irtemaliquamfimplicemunicam, &mobilcm, &deniquc, quan-tum fieri poteft , proximam fonti fpirituumanimalium. Primoautcm co-
Demur dctcgcrc eum fontcm, id cft, cum locura, ubi fpiritus animaJes ge-
nerantur, $c poftca quiremus , qux^am ea pars fit ex omnibus illis , quae
eum locumcircumdant, & cui conditiones , quasjam allegavimus , con-venirc poffint.
Antiqui medici crcdiderunt omnes unanimiter ventriculos cerebri e(Te
locumillum, ubifpiritus animalesgencrantur, recentiores id ncgant
,
quia aliquando in iis vcntriculis qua:dam ferofitas invcnitur. Huic nos ob-jedionirefpondimusin noftris notis, quarehiceapi tranfilicmus. Eosuntum rogatos volo, ut confidcrent primo nullas vcnas, aut artcrias
fpargi
DB Mente Humana. 117
(pargiperfubftamiam cerebri>ubi volunteamgcncraiionemfierijfccundo
ex omnibus ramisarteriarumcarotidum,ali3rumquc nullumcfre,quacnon
alicui particerebrianncdatur exceptisiis, qui componuntplexum cho-
roidcm, qui poftquam comprehenditparvam iftam glandulam appella-
tam (tfW4r;//wlibere vcntriculis cerebri innatat, & nuUi parti fc jungit,
atque ideo fi aliqua in tolo cerebro fit artcria, cui attribui poflit alius ufus,
quam nutriendi , aut, utmelius dicam, fialiquafit, dcqua fijfpicari
poflimus non eflc dcftinatam ad eum ufum , illac debcnt eflc artcrijE plc-
xuschoroidis, quoniam haud polTibile cft eas partem aliquam nutrirc,'
cum ab omnibus ferc fint feparatx : Si autem eo ufu carcnt, quis ahus ipfis
dari poflit cum majori probabilitate , quam cfFundere flammam iftam
fubiiliirimam , quam ^iritut amntales appellamus , & quae alia artcria
magiscapaxeritiftiusfundionis, quam illaeipfa: ? Dodiflimus, & ex-
pertiflimus Anatomicus WiJlisin Anatomia fua ccrebri huic veritati vide-
tur confentire , quando dicit ufum harum artcriarum noneflc, ut nu-
triant aliquam partem , vcrum ut ferviant reliqua: cerebri fubftantiae fo-
culi inftar; nam (ecundumcjusprincipia non cflcnt aptae ad id cfficien-
dum , nifi ctiam omncm cavitatem fpiritibus implercnt. Non tamcn c-
tiam negare volo fpiritus animales intcrea , dum tranfeunt per poros vcn-
triculorum , non acdpere ulteriorem aliquam puritatem , & perfe^^io-
nem , dum fecernuntur a partibus aliis craflioribus , quae cum ipfis ex
poris arteriarum cgrcdiuntur , neque ctiam inter partcs fibrofas , quas ar-
icrke , quac in externa fuperficie cercbri funt , cfFundunt ad nutritionem
ejusfubftantiaeeflefubtilioresaliquas, quaefe mifcentes cum fpiriiibus,
qui ex ventriculis veniunt , &cum ipfisflucntesfccundum dudum fi-
brarum in nervos , & mufculos , formamfpiritusanimalisaccipiunti vc-
rum ftatuo principalem ,&pra2cipuaconfidcrationcdignam , &primam
origincm eflc circa parvamiftam glandulam conarion appellatam, quia
circum illam maxima pars arteriarum plexus choroidis fpargitur , atque in
illa fanguinis parsmaximefubtiJis, qucm cfl^undunt iftae arteriae , incipit
in tranfitu pcr ejusporosaccipere formam fpiritusanimalis.
Qui contrariaE funt opinionis » rcfpondent ad id primo nullos in ccrc-
bro ventriculos eflc ; fecundoeam cavitatem , cui id nomen tribuitur,
fa6lam non efle aliquo naturae confilio , fed cafu tantum , & quod partcs
cerebri jungi non poflent, nifi inter easeacavitasrehnquerctur. Cui re-
fpondco , parum rcferrc , fi ca cavitas appelletur unus , aut plurcs ventri-
culi, autetiam fiomninoid nomcn illi ncgetur , dummodo conftet in
mcdio cercbri cavitatem ahquam eflc , quod l nemine negari potefts &P 5 cuini_
iiS Tractatuscum dicunt naturam non habuiCrc intentioncm cam faciendi , cos rogarc
vcllcm ,quid co diftum velint. Si cnim intcUigunt naturam particularcm
corporis humani , in quantum a mcnte fcparata cft, ea eft cxca , & cxcon-
filiononagit, fi autcmloquuntur denaturaunivcrfali, ideft, dcDco,ridicuhimcft diccrecum quidquam fine confiHo agere: Quod autcm
dicunt cam cavitatcm cafii formatam eflc , atque ideo quod divcrfae ccre-
bri partcs fulciri , & compHcari una fuper aHam non poffcnt , nifi fpa-
tium intcr illas rcHnqueretur , verum elTc non potcft , nifi fupponant ab
ipfo primae formationis tempore eas partcs non minus fuiffc folidas, quamprovedtajam ajtate obfcrvantur; tantum autem abcft , ut id ita fe habeat
,
ut contra tum tcmporis illx plane fuerint moHcs , 8c tanquam fluidae ;
quidautcmcflepotuit , quodtum impcdivit vacuumiUud fpatium im-
plcri, ficotcmporc nullura corpusfuerit fatis vaHdum ad aHa corponindcpcllcnda ? quodautem potuit cfl*eilludcorpus, nifi fpiritus, qui
cx cordc ad ccrcbrum pcr artcriasplcxus choroidis,aut alias adfccndcrcnt ?
non cnim videtur potuifle efle excrcmcnta ccrebri , quod nondum adhuc
crat formatum ; fi autem verum eft id cfFciflum tribui deberc viribus fpi-
rituum , nonne eriam verofimilc videtur eos ctiamnum cam cavitatem
implere, aliaque omnia corpora, quantum poflunt, oxpellere, atque
idco cam eflTc debcrc locum primum , & principalem originis eorum ?
Nunc vidcamus , an prope iftum fontem invenirc polTimus partcm ali-
quamfimplicem unicam, &mobiIcm, quae dupliccm impreirionem ,
quam objcfta eodcm temporefaciunt,qu3Bduo organa uniusfenfusfimul
fcriunt, unirc poflit. Non puto aliam polfe rcperiri,nifi parvam iftam glan-
dulam appcllatam conmon-y omnes enim cercbri partes funt duplices,
aut non propc eum fontem fitx ; ea ergo fola pars eft , quam cum maxi-
ma rationc pro fedc animac principali fumerc poflumus, non tantum quodfit fimplex , & unica , cum contra omnia fcnfuum organa fint duplicia
,
verum etiam quod fit mobilis , & undique circumdata ab arteriis plexus
choroidis; unde in medio fontis & originis fpirituum fita cft , aut, ut
mclius dicam , ca ipfa cft ipfiflTima illa origo, quoniam in illa fanguinis ar-
terialisparsmaximepura, formam fpiritus animalis afllimit , dumfcabaHis partibus craflioribus liberat.
Unum tantum fupcreft , ut oftendatur glandulam eam eflc fcdem ani-
mac principalem : nimirum fi monftretur quomodo ea adionem objcdi
uniat , & quo paAo fibrac omnium nervorum in cam agerc poflTmt ; id au-
tem adco prolixe jam dudiim in Traftatu de Homine cxplicatum eft , ut
hoc loco nihil iis adderc fit nccefle , & illi , qui dcfidcrabunt ampliorcni
ejus
DE MenTE HuMANA. iipcjus explicationem ) cum Tra6latum legerc poflunt , ut in hifce inftruan-
tur. Nontamcnmcretincrcpofru,m , quin refpondcam gravibusquibuf-
dam objedionibus , quae mihi poftca funt oblatae. Dicitur parvam camglandulam haberenonpoflc cum ufum , quem ipfi adfcribimus
, primo,quia non cft unica ; fccundo , quia non eft in vcntriculis fita • tcrtio, quiamovcrincquit; &:dcnij|ue, quianoncftin originefpirituumanimalium
pofita. Refpondeoprimo, quamvisaliquandoaliaBglandula?, &inplc-
xuchoroidc, & alibi in cercbro rcpcriantur, non propterea definit cflc
unica, cumnullaaliafitprxteripfam, quae iftiparticerebriannc(5litur,
quam appellamus truncum medulUrem , cx quo fecundum judicium do-<3:ifl[imorum Anatomicorum omnes nervi univerfim cgrcdiuntur ; prae-
tcrquamquodaliseglandulaf, quaeinveniunturaliquandoin iftoplcxu ,
fumi potius debeant pro morbis , aut (altem pro partibus cxcremcntofis
,
Cqucmadmodum forctfcxtus aliquis digitus) quia non fcmpcr ibi rcpe-
riuntur, quamcum noftraglandula comparari , quaeparscft permancns,
& fcmper cundem locum occupat non tantum in homine» verum etiam in
omnibus animalibus perfcdis.
Secundo, dicocos, qui n^anteam in vcntriculiseflre fitam , propriofuo crrorc delc(f^ari : ca cnim ncquc cft in fupcrficie ccrebri extcrna , nc-qucintusinipfafubftantia, ergo necelTc cft eam comprchendi fub fupcr-
ficic interna , id cft , in ipfis vcntriculis : caufa autcm iftius erroris ex coproficifcitur , quod di vcrfa ventriculorum iftorum cubicula , fi ita loqui
liccat , non fintomnia fita in codcm plano , fcd unumquodquc^contraproprium fuum planum habcat , quamvisaliquam habeant intcr fecom-municationcm. Sccundo ,
quod ca glandula fita fitpcnitusad cxtrcmira-
tcm tcrtii vcntriculi fupra quartum , undc accidit , poftquam h ccrebro
ablataeft omnis ifta mcmbrana, quxduru mattr nominatur, fi ejuscxrrc-
mirates, quaecercbelloimcumbunt, tollantur, eaequc paruminalrumattollantur, utfinc fciflTionc cufpis parvae glandulae noftras detcgatur,
qua2 tum apparct cxtra omncs ventriculos fita cfTc, pracfcrtim, quia
tertius, qui poft camcft, non amplius apparet, &quartus, qui de-fcenditin cercbcllum, in eofitu viderinequit. Vcrumquo padoncgaripotcft cam glandulam pertincrcad vcntriculos , cum omncs Anatomiciconfcntiant cam nafci \ duobus ligamcntis ncrvofis fupcrficici trunci me-dullaris , qui partcm facit fupcrficiei tcrtii ventriculi.
Tertio rcfpondeo ad id , quodobjiciunt camglandulam moveri nonpolfc , fi nobis pcrfuadcre poflTcnt omnes partcs cercbri in animali vivcntc
acque cffc comprclTas , ac funt in capitc vituli mortui , objcdioncm
,
quam
iio Tractatusquamnobisfaciunt, rccipipolTc, & ipfis fortcctiam manus daremus,
vcrum crcdibile non cft id durantc vita animalis fc ita habcrc , fpiritufque
animalcs non fatis virium habcrc ad clcvandas , rcmovcndafquc partcs
,
quajfunr circum glandulam iftam, vidcmus cnim vel poft mortcm i-
pfam, fitubuUapophyfionmamillariuminflentur, ipfam etiam ccrcbri
totam maffam intumcfccre, ut D'. Willis id admodum bcnc obfcrvavit.
Dcniquc rcfpondco ncgari non dcbcrcglandulam eam fitam effc in o-
rigine fpirituum animalium proptercaquod vcnaaliquafortalTisobferve-
turinter artcriasplcxuschoroidis; contra cnim mixtura duorum divcr-
forum iftorum vaforum fignum cft pccuharcm ibi aliquam fieri elabora-
tioncm, oftcnditque eo loci fcparationcm ahquam ficri cralTiorum (an-
guinis particularum^ fubtilioribus.
. Nihil crgo cft quod impedit , quo minus parva noftra glandula poiFit
cfTcfcdcs animacprincipalis; tantumcft, utccrtus fim in toto ccrcbro
nonaliam aliquam rcperiri poffe partem , qux omncs conditiones adid
ncccflarias habeat. Lcdorcm tamcn hic moncre cogor rcliqua omnia quxhadcnus propofita funt circa Imioncm mcntis, & corporis, &fcEdus,
quodintcrcogitationcsunius, &:motus altcrius intcrcedit, nondepcn-
dcrc^ vcriiatc hujusopinionis; &' quamvis cafalfa forct, cxtcra, qusde iis dida funt , non definercnt cfTe vcra : quapropter fi quis diflBculta-
tcm aliquam inveniat in rccipicnda ca opinionc tanquam ccrta veritate,
permittat faltem me ca uti tanquam hypothefi maximc probabili, &• intcr
casomncsintelledufacillima, quajhadenus adcxplicandas omnes fun-
ftioncsanimalcsadferuntur ; &, fi interca altcrius fit opinionis, camrctincat , quando confultum ipfi videbitur, fimodo tribuat moiuic»
juspartis» quam profedcanimjcprincipali fumit , id omnc,quoddicamad glandulam pcrtinerc. Verumccrtusfcrmcfum cum cvidentcr agni-
turum non aliam cffc opinioncm , qux omnia darius noftra cxplicct , &in qua non majores diffictdtates rcperiantur.
C A p u T X VI.
.^omodo Mens& Corfus agattt infe invicem , ^ quomodo
unum corpm moveat alterum.
SI diccrcm non magis conccptti difficilc efiTe^quomodo mens humana,
quas non eft cxtcnfa, poflit movcrc corpus , & quomodo corpus
,
quodnoncftrcs fpiritualis, agerc poGTitin mcntem, quam quomodocorpus
BlMlNTlflUMANA. 121
cofpuSf quod non eft res fpiritualis , agerc poffit in mcntem, quam quo-
modo corpus aliquod vim habeat fc movcndi ,motumquc fuum com-
municandi altcri corpori , non puto me fidem invcnturum apud animos
multorum hominum : cum tamen nihil verius dici poffit , ut hoc capitc
conabor oftendcre. Verum forte quis dicct , nonnc res clara , & cvidcns
eft , gravia deorfum moveri , levia furfum , & corpora 11 bi invicem mo-tus fuos communicare ? concedo cquidem , vcrum maxima differentii
cft intcr evidcntiam effe<5li , & caufae. EfFcdus hic admodum claruscft,
quidenimfenfus noftri manifeftius nobisoftendunt , quam diverfoscor-
porummotus? Verumoftenduntne caufam , qua gravia deorfum , 8c
leviafurfumferuntur, & quo padocorpus unum vim habcat movendi
aliud ? Doccntnc nosfenfus noftri ,quomodomotusexunocorporein
aliudtranfeat? Curnonnifi pars ahqua tranfeat, &quare corpus non
poffit communicare motum fuum codem modo , ac magiftcr fcientiam
fuam communicat ut nihil amittat ejus , quod dat ? Non ergo adeo evi-
d^ns eft , & intellcftu facilis caufa motuscorporum atquc ob cam ratio-
nem in principiodixi , non nwgisdifficile efrejconciperc quopadomcngmoveat corpus , quamintelligere, quomodo unum corpus moveat a-
liud. Nam profcftononminusinhocquam in illo rccurrcndum cft ad
candem caufam univerfalem : & qucmadmodum reshxc maximi pondc-
riseft, neceflTceft, uthicdeea agamus, &noxium illud praejudicium
multonim mentibus cximatur credentiuna , Ci anim^ ipforum non elfcnt
corporex , cas etiam non habituras vim movendi corpora \ id enim , di-
cunt, {ine conta^ufieri nequitfecundum illud Poetx
:
Tangere , nec tungt , mfi corpiu nulla potejl res.
AcfimotuscommunicarinonpofTctninope conta<5his, aut aequc foret
ftcilc concipere, quomodo corpus unum movcat aliud, ac viderc,
quo pa<fto illud tangat.
Nihilfrequcntius quidaminorehabent, imo& tales etiam ,. qui ad-
mittuntfubftantiasimmaterialcs, quamnosnihil aliud , nifiquodcor-
poreum cft concipcre , aut faltem non nifi fub forma & imagine corporea,
cum tamen fateri debeant fe aut nihil ferme cognofccrc dc rebus naturali-
bus , & nefcire quid dicant , cum cas per principia fcholaftica explicant
»
tutad minimum fe eas fibi repraefentaread modum^ & fub forma idese pla-
ne fpiritualis. Diceres eos in eo fe dclc<ftare, quod rcrum ordinem pervcr-
tant, & quemadmodum pertinacitcr fuam imaginationcm adhibere volunt
ad concipicndas res fpirituales,fic eriam non nifi intelled^u fuo uti vellc in
comprehcndendomodo,quo corporaunaagant in alia.Notare tamen de-
Q buiffcnt
,
121 TRAdTAT USbuiflcnt, quodquemadmodum nosnihil, ut propric loquamur , co-
gnofcimus, nili cujus ideas claras , &: diftindhs habcmus , ficettamni-
hil comprehendimus , quantum ad corpus attinct ,• nihilquc dc eo fcirc
polTimus , nifi quod fub imaginationem cadcrc potcft , & cujusea facul-
tas nobis miniftrarc potcft ideamclaram , & manifcftam. Undcfcquitur
cos omncs , qui pro principiis proximis corporum mutationumque
,
quaecorporibusaccidunt , caulasadferunt, quas imaginatioeorumcon-
cipcre ncquit, cxcuselfe, qui alios duccrc volunt: nam licctvclper
revclationcm fcircmuscas caufas e(fc vcra principia naturaf, carum obfcu-
ritas tamcn eas reddcrct omnino inutiles. Non puto autem qucnquam
negarc poffc inter omncs ideas imaginationis non nifi ideas cxtcnfionis,
magnitudinis , figur« , motus , & quictis , fitus , $c ncxus partium cffc,
quas evidcntcr concipimus-, nam quantum ad idcas caloris, doloris,
luminis, aliorumquc (imilium attinct , illx funt adco obfcurx, atque
adeoconfufae ,ut pcr folam fcnfuum 6c imaginationis cognitionem earum
rcrum natura dctcgi non polfct. Concludamus crgo nos nihil in natura
corporea cognofccrc pfstcr ea , ad quaz primx illx idcx pertincnt, atque
idco quicquid prxterca in corporibus praetcr cas proprietates fupponi-
mus, ut, Excmph gratia , eam qualitatcm» quam fcholae appellant,
gravitatcm , aut cam ,quam appcllant , quahtatem impre(fam
, qu«vim habctmovcndicorpora, nosomnino id non concipcrc, quiaima-
ginari non poflumus > quidfit, &, ubi dc corpori!)us fermo cft , no$
nihil comprehcndimus , nifi quod imaginatio noftra concipere potcft.
Scriptura facra nos docct AngcKim ahqucm Prophctam cx una regio-
nc inaHam portaflc. Vidcmusctiam quotidic corpora gravia dcorfurti
tcndcre ' camque quahtatcm , quam reticula pils imprimit (ut more Pe-
ripatctico loquar) procul admodum , cam defcrrc. Vellcm cquidcm ut
quifquam eorum > qui qualitates realcs in rcrum naturam introducunt
,
explicarct mihi modum , quo unaquaequc ilbrum trium caufarum , An-
gchis nimirum ,gravitas , & quahtas ca imprclfa in illud corpus cgcrit
,
quod movit : nam cum omnes trcs valdc diverfx fucrint , una fpiritua-
lis, &ahsduxcorporcae ; quarum una eft naturaHs, & altera cxtra-
nea, oportetcas divcrfisadmodum agendi modis efle prxditas: Etilli
quipoftcriorcsinauxiHum vocant, cxpHcarc dcbcnt , quomodo agant,
idquc tali modo qucm imaginatione quis concipere potcft , aut profcfto
fatcri coguntur fc pra^tcr xquum eas introduxiflc ad rcddcndam rationcm
raotuscorporum, quoniam nihil faciunt ad cxplicarudum, quomcxio
moveantur. Scdnimiumcos urgco; contentus.ero, ii tantum dicere
aiihi
D E M E N T E H U M A N A. IIJ
mihi poiTunt ; quidfint iWx qualitates, & quarc tantam difficultatera
inveniant in concipicndo modo , quo fubftantia aliqua non extcnfa uniri
poflit, & agere in corpus , cum in concipiendo modo , quo illx quali-
tates, quae funtentia non extenfa, junguntur corporibus, & vimha-bent ea movendi , nullam reperiant.
Scd ut clarius adhuc id vidcatur & detegatur , fi ficri poffit , caufa o»
mniummotuum, quos in c<vporibus obfervamus , diftinguere debc-
mus motum ^ Iba determinatione , & caufam motus a caufa eum deter-
minanto, quia una faepius ab aliadifFert, quemadmodum motus ivi
movcnte diverfus cft ; motus enim in corporc moto confideratus nihil a-
liud cft nifi tranJUtto Hnius corporU tx vnimu eorum qud tUud immedtate conitn"
g»nt y (jrqud tanqiumquiefcemtdjpeclAntur, tn vicinium 4liorum \ hoc pa(5lo
niotusnoneft nifi modus aliquis , qui non diftinguituricorpore, adquod pertinet & qui non magis tranfire potcft ex uno fubjcdo in aliud ,
quam reliquimodi materiaB, ncque ctiam convenirc alicui fubftantiae
fpirituali. Visautem movendi , ideft, vis qux tranftcrt corpusexunaviciniainaliam , & quas fucccffive illud applicat diverfis partibus corpo-
rum , quae relinquit , quaectiamaliquandomotus vocatur, nontantumdiftinguitur ab ca applicationc , vcrum ctiam a corpore , quod illa appli-
cat&movet, quemadmodum Ariftotclcs ipfe idagnovit fcptimoPhy-
ficorum. Siitaqucvis, quaemovct, diftinguitur a rc, quac movctur,
etfi nihil movcripotcft nificorpus, manifcftc fcquitur nullum corpus
vim fc ipfum cx fc ipfo movendi habcrc poflc : Si enim id eflet ca vis nondiftingucretur ^ corpore, quoniam omne aitributum , aut propricras
non diftinguitur^ rc , ad quam pcrtinet. Quod ficorpus aliquod nonpoteft fe ipfum movcrc , mcojudicio cvidcns cft , id etiam aliud moverenonpofle; atqueitaoportctomnecorpus, quod in motucft, ifnpelli
perrcmaliquamomninodiftindamabipfo, quinon fitcorpus.
Fortaflc dicetur mc abfque ulla rationc fupponcre vim movcndi diver-
fam eflcdcbcre^ re, quae movctur: fcd non difficultcr idoftcndam,
quoniam ficavis, qua; tranftert, atque ita applicat corpora una aliis,
ipfis hoc pado convenire poflet > ut rcs mota cflct ipfum motus fui prin-
cipium , & ea vis non nifi unum & idcm cum co eflct , notio iftius virtu-
tis dcberet in fuoconceptu includcre idcam cxtcnfionis, qucmadmo-dum reliqui corporis modi , quod tamen haud ita eft , atquc idco crcde-
rcdcbemusvimeammovendinonminus realitcr diftindam cflea matc-
ria, quam ipfam cogitationcm , caraqucfimiHtcrciiampcrtincft ad fub-
ftantiamaliquam incorporcam.
0^2 Sed
114 TractatusScd ponamas , fi placct > eam vim eflc modum corporis > non poterit
crgo diilingui ab ipfo , neque per confequens tranlire cx uno corpore in
aliud : quod fi eam concipiaseum ad modum , quo in lcholis qualitatcs
rcalesconcipiuntur , credarquceam nondefinerccire accidcns corporis,
quamvis abeo fit diftind^a, aut concipcrc dcl>cscara dividi , quando
unumcorpusmovctaliud, ciquc partcm fi.ii motustradit , atqueitaeam
ctiam cfTc corpus co ipfo tcmporc , quo eam fupponis diftinclam clfc a na-
tura corporca. Nam quicquid eft divifibilc , & partcs habct , quac
poiTunt uns finc aliis cxiftere , ei\ corpus : aut diccrc dcbcs cam non di-
vidi, fcdcorpus, inquocft, produccrcfimilcmahquamincocorporc
quod tangit, dum id impcllit ; atquc ita corpori das poicntiam crcandi
;
fi enim vis movcndi diftinda cft ^ corporc , revcra crit fijbftantia, quam-vis ipfi nomenaccidentis tribuas, cujuscntitas, (fi ca voccuti hcct) ciim
non fitabftra(ftaabaha ahqua per divifionem, produci non potcft nifi
pcr creationem. Praetcrea quocvaditprima vis movcndi , quandojamnuUus motusnjpcrcftin corporc, quod movebatur ? Diccfne cam eflc.
annihilatam.
Ut id intcl!c»flu facilius adhuc rcdd.uur , fupponamus Deum omninoceirarefaccrcmotum , quiinomnibuspartibusuniverfi cft, atquc hocpa^lo totam naturam in chaos rcducerc , ut nil amplius fit nifi mafta ali-
qua informis , Sc finc uila diftin(5tionci id quod finc ulla ditficultate con-
ccdcrc potcs , praefcrtim « fi confidcrcs totam naturam corporcam nonelfe nifi congcricm diverforum corporum , divcrfimodo agitatorum
,
figuratorum, &diviforum, tequc non ahamdiffcrcntiam intcrcacor-
pora diftindc polTc concipcrc nili cam, quae proccdit d magnitudine,
motu, quictc, litu, Sc ncxu iftorum corporum partiumque , qux ca coro-
ponuntcorpora , intcrfc: Qiiamviscnim diccre vchs ca ctiam difFcrre,
quodquaedam fint flava, quaedam rubra , nificxplices, iifquo conli-
liatdifFcrcntia flavi , rubri , nihil ultra proficis, ac fi nihil diccrcs : fi
autem dcfendcre velis , ca pcr fuam formam diffcrrc, nihil ampliuset-
iamdicis, nifidcclarcs, quae fit uniuscujufquc fpeciei corporis forma
particuiaris, &quidcmco modo, utidquoddicas, imaginationecon-
cipi polTit, quod ccrtus fum cos , qui formas defcndunr, nunquamprxftituros. Siautcm nonaliasdilFercntiasintcr corpora imaginari pof-
fumus, nificas, quasdixi, meojudicio manifcftum cft , fi motus cx
natura fiiblatusclTct, nos intcrcorporanullam diftindioncm concipcrc
polTe, l^ia is folus cft , quioranescasdiffcrentiasproducit.
Supponcntcs igitur Dcum omncm motum abftuUflc , confidcrcmus
nunc
deMenteHumaMa. Il^
nanc naturamin hocchaoindcfinitecxtenfo, & vidcamiis aninteromnes
iftius malfae informis partes aliqua fit , quac cx fe ipfa moveri , aut vicinam
fuam movcrc poflit.Id elfenon pofl*c facilc judicatur ex eo,quod cxtenfio,
in qua confiftir natura corporis in gcnerc , & quac fola ipfi in hoc ftatu
fupereft, nonfit a*fliva, & quamvis adiva foret, quaenam pars erit,
quae fe prima movebit , & vcrfus quam partcm itura eft ? procul dubio
nuHacumrationeid magisdcunaqiiamdcaliaeft credendum , atqueita
nullaerit, quae fcmovcbit. Verum forie ingenshaec mafla fe omninototam moveret ? idaeque eft impoflibile : nam quo tcndcret ea , quxindefinite eft extenfa? & praetereaeft rcs crcata, ideft, cns aliquod,
quodex feipfonihil cft, &quod non fubfiftit, nifi.quando, &quo-modo, &quamdiuci, qui illud crcavit, placet: fupponamus igitur,
Excmpligratia , primo momcnto fusc creaiionis id produdum fuiflc in
ftatuquietis; fiidiraeft, quemadmodumDcuseft immutabilis, agit-
queeomodo, quem nunquammutat, quopadlocrcdibileeft cam maf-
faminformcm, qux nequidempotentiam habct» utex feipfa vel unummomentum in eflcperfcveret, poflefecundo momcnto fctotam movcrcpropriisfuisviribusautaliquamfuarumpartiumobligarc ad locum miH.
tandum- Vcrum non tantum cx fe tpfa fitum mutarc non poteft ; fcd prx-tcrea ciiam ftatuo nullam efle creaturam fpiritualcm , aut corporcam quxfacerc poflit , ut ipfa , aut aliqua cjus pars fitum mutet fcaindo creationis
fuaemomento, ni fi idipfecrcatorfaciat; namquemadmodumillc pro-
duxiteam partcm matcriae in loco A , excmplicaufa nontantumoporrct
cum continuare ejusprodudionem , fi quidcm velit eam in clTe pcrfcvc-
rare; vcrum etiam qucmadmodum eam crearc non potcft ubiquc, ne-
que cxtra omnem locum , oportct ut ipfc iftam ponat in loco B , fi eamvclir ibi cflc ; nam fi eam oranino alibi poneret , nulla vis cflc poteft, quas
cam indc poflet cxpeUerc.
Prxtcrea cogitcmus , fi Dcus darct ifti corpori , A , in particulari
fumptoomncm vim motus, qucm nunc adhibet ad movendam totam
naturam , ca non fufficerct tamen ad id loconTovendum, tumquianoapoflet fuperarc rcllftcntiam reliqux matcrix , quam fupponimus eflc in
llatu qnieiis , tum quia ad cfficicndum , ut corpus A. pollit locum fuumrclinquerc , & alium occupare , neceflc forct ut codcm momcnto , quocorpus A inciperet movcri , illud aliud etiam incipcrct locum mutarc,
cum impoflTibilcfit primum in locum fecundi pofle intrare , nifi co ipfo
tempore, quoidimpellit, fecundum rclinquat fuum locum, &: in lo-
cumtcrtii ingiediatur , & tcrtium. in locum quani, atquc ita porro,^
CL5 Qiio*
12(» TractatusQuo pa»5to autem id ficri poteft , ubi omnia funt in quicte;.atqueicleo
quamcunquc vim Dcus corpori A , darct ad fe movendum , ea foret in-
utilis. Quapropter» quandoDcusdccrcvitdivcrfimodc matcriam mo-vcrc, applicarc dcbuit vim , quauti voluit, pluribus cjus partibus fi-
mul, utunae aliis codcm momento locum fuum cederc poffcnt, finc
quonuUusmotusproducipotuiflct, atqueetiamfacere, vt ca vis fuccef-
fivc tranfirct ab uno corporc ad aliud , id eft , fucccflTive fe applicaret
diverfis materisipartibus, ut legibus, quas ipfe fibi prxfcriplit, fatisficret.
Condudamusergo exhisceomrtibusprimo, impolTibilecflc, utcor-
pus aliquod potentiam habeat fc ipfum ex fc ipfo movcndi , aut ahud im-
pellendi. Namfiv^ fupponas naturam in chao , de quoftatim locuti fu-
mus, five eam fupponas talem, qualis eft> corpus nunquam movcre
poteft aliud , nifi ipium prius fit motum , & nifi vim habeat movcndi in-
tegrum circulum corporum , quiaduocorpora naturaliter fc ipfa pene-
trarc nequcunt;primum autem moveri nequit ,antequam aliamoventur
ob rationem , quam dixi , neque adco etiam potcftatcm habcrc poteft
movendiintegrumcirculum corporum, namquam magnum etiam fta-
tuatur, nunquamcirculum , quemmoverc debct , magnitudine aequa-
bit. Siautcm quis dicatid ita fore , fi omncspartes iftius circuli eflcntin
quietc , refpondco , fi jam funt in motu , non efle id corpus, quod eas mo-vet, fcd quod detcrminat tantum carum motum. Hinc ergo fidcs nullum
corpus potcntiam habcre fe movendi > vim autem , qua: id movet , ada-
Iram aliquam fubftantiam pertinerc dcbere.
Concludamusfccundo Dcum eflcprimamuniverfalem&: totalcm mo-tus caufam , & quemadmodum nccelfe fuit , ut verbo fuo omnipotcntv
uteretur ad totam naturam ex niliilo protrahcndam , fic etiam opc iftius
vcrbi eandem naturam ox chao cduxifle , producendo in ca motum ; &quemadmodum rcverterctur in fuum nihilum , fi ccflartt unoquoquc
momento , quo eam confervat , eam inde retrahere fic ctiam in primam
fuam confufioncm labcretur, nifi motum , quem produxit, conferva-
rct; & deniquc quemadmodum euminconftantiaealiquopadoaccufarc
videremur , fi crcderemus eum non confervare eandem quantitatem
materix, quam primomomentocreavit , non minoretiamforettemeri-
tas , fi quis crederet cum augcre , aut diminuere quantitatcm moius
,
quemproduxit , ideft, ejusvirtutis, qua ab initiodiverfasmatcriae par-
tcs agitavit. Quamvis autem ea vis nihij aliudfit nifi Dcus , quoniam
,
quicquidinDcoeft.cft ipfc Deus,fi& ab ea partefpecletur,ea fit indivifi-
bilis , nequccrcfccre, ncquediminuipoflit, refpeCtu tamcn modi, di-
vcr-
DE Mf. NTE HUMANA. 117
vcrforiimquc fubje(5lorum, ad qua cam applicat, v idetu r ca dividi
,
&quamvisnunquamaugcatur, & diminuaturin tota natura , ca tamen
augctur , & minuitur rclpcftu divcrforum corporum , in qux cam cxer**
cct.
Et quamvis hocpado Dcusfit caufa uni»vcrfalis omnium motuum,qui fiunt in mundo , non propterca tamen non agnofcocorpora , & mcn-tcspro caulis particularibus corundem ipforum motuum , non quod rc-
vcraproducantaliquamqualitatem imprcffam , qucmadmodum fcholas
cxplicant, vcrum quoddeterminent, &obligentcaufam primamadap-
plicandam vim fuam , & virtutemmotricemadcorpora, in quaeeam finc
iisnon cKcrcuifrctfecundum modum, fecundum qucm gubcrnarc dc-
crcvitcorpora & fpiritus, id cft, quantumad corpora attinct, fccun-
dum lcgcs motus, quas D. Defcartcs cgrcgic cxplicavit in fccundo Prin-
cipiorum libro : &: quantnm ad fpiritus , fccundnm cam potcntiac latitu-
dincm , quam voluntatibus corum conccdcrc placuit: &: in hoc folo
confiftit virtus, qUamcorporaj & mcntcs habcnt ad movcndum: At-
qucideo aequcdilTicilceftcomprehenderc , quomodo mcns poflit agcre
in corpus , illudquc moverc , ac concipcrc , quomodo unum corpus a-
liudimpellat.
Nunc acccdamusad id quod hic particularc clTe poteft in corporc&mentc humana : vcrum non mihi practcr rationcm forc vidctur , fi in an*
tcceffum oftendam , quicquid hic dico , cum mcntc D. Defcartcs convc-
nirc^ quoniamaliquoscxcjusdifcipulisnovi , qui fcipfoscrafledccepc-
rantin co modp, quoconcipiuntid, quoddicitdc vi matcriam movcn-lc, quia fcripfit Dcum confcrvarcin univcrfb candcm quantitatem mo-tus, quamabinitioincreationcci infudit: illienim fibi imaginati funt
eam vim tanquamaccidcns, aut qualitatcm aliquam rcalem ad modumfcholarum, quam concipiunt omnino diftinftam , ari Dco, qui mo-vet, & a corporc, quod movctur , quod manifcfto falfum eft. namqucmadmodum diximus , id forct fubftantia aliqua , cui nomcn accidcn-
tisdarcnt, imo fubftantia aliqua corporca, quae dividi poflct, &rquxporcntiam habcret fc ipfam movcndi movcndo alias; quod ftatucrc nonpoflunt, ncquc agnofccrc cam vim cfle diftinftam a caufa motricc, nili
cxtra principiaD. Defcartcs cvagari vclint, cujushaec mcns cft , Dcumnimirum confcrvarccandem quantitatcm motus in tota natura, quia fem-
pcr cadcm vi utitur finc ullo augmcnto, aut diminutione, camqucvini
tranfire ab uno corporc ad aliud , quia Deus fucceflivc eam applicat divcr*'
fis materix partibus. Vide , quo pado is ipfc aniculo trigeiimo fcxto fc«
cundx
ii8 Tractatuscundaepartis principiorum loquatur. Mottu naturjfic amnudverft , tonliicm
rdrcopertetejmuufimy eamjtteduplicem: PnmofcHtcet untvirfdlem y & pttma-
rtam, qttdejl caufa generalu omntttm motttumj quifunt in mitndo» ac deniqut
partuuUrent , a qtia fit , utfingula materiapartes motus , qiiosprius non habueruntf
acqutrant. ht generalem quod attinet (nota, quxfo, hxc verba) manifefium
vtibi videtur illamnonaliam ejfgy quam Deum tpfum, qui tnateriam finwl cum
motUy quieteinprinctpiocrejvity jamqtteper folumfuum concurfum ordtnarium
tantundcm motiis , & quietit in ea tota , qiiantum tum pofutt , confervat. Et ne
fenfus horum vcrborum dubius fit, ccce, quemadmodum fe ipfc intcr-
prctatur in Epiftola fcptuagefima fccunda primi voluminisad D.Morum.
TranJUtio ilU ,qttam motujn voco , non efi mtnoris etiiitatis , qudmfu figura ,
nempecftmodusincorpore; vi* autem movens potefi effe vel ipfiui Dei confervantit
tantundem tranflationis in materta ,quantum aprtmocreationu momento inea pofuii
(nempccontinuandoeamaequahvimovere) veletUmfubfiantia creata , ut
mentis nofira , vel cujuslibet alterius rei, cm dederit vtm corpus movendi (non qui-
dcm producendo novum motum in univerfo , verum dcterminando tan-
tum primam caufam ad excrcendam fuam vim in tale , aut tale fubjcdum)
<^ quieiem ilU vts in fuhftantia creata efi ejus modus , non autem tn Deo.
Recle advertis motum , quatenusefi modus corporis non pojfe tranfire ab uno fuhjt^
do in aliud ; fed neque etiam bocfcripft ; quin uno pttto motum quatenus efitalu mo-
dut afftdue tnutari. Abtts efi entm modus in primo punilo corporis A , quod a prtmo
pun^ocorporis b ,feparettir , cr altus ,
quod feparetur a fecundo pundo , & aliut ,
quoda tertto , &c. ? Cum autem dtxt tantundem motut in ntaterta femper maneri^
hoc intellexi de vi ejus partes tm^cUcnte , qiu vit nunc ad unas partes materia , nunc
ddaltatfeappUcat ^ &cA Non crcdo haec loca dubium ah^ljuod rch(flun
quinid, quod dixi de caufa motus cjusque natura, cum mentcD. De-
fcartcs confcntiat : Quapropter ultcrius prc^rcdiendum eft , vidcndum-
quc quo modo corpus , ac mens humana vim habcant agendi unum in
aliud.
Omnes proprictates , qux conveniunt anims humanae , ad eam pcrti-
nent, autquatcnus eftres cogitans , aut quatcnus cft uniia corpori ad
eummodum, quem fupradefcripfimus : &:qucmadmodumnonahaufi
fuimusquamcogitaiionis notione ad detcgcndum id omne, quod ipfi
tanquam menti convcnit , ficctiam conari debcmus ex noiionc unionis
ilhuseducercomnesproprictatcs, quajadcam pcrtincnt, quatenus cor-
pori cftjunda, quod organa habct convenicntia iis fun(ftionibus, ad
quas eft deftinatum : atquc hoc pafto videbimus vim , quam mcns habct
corpus movcndi , & quam corpus habct cxcitandi in mente diverfas cogi-
tatio-
deMenteHumana. llf>
tationcs , elTe neccflaria iftius iinionis confeftaria. Poftquam enim mon*ftravimus eam unionem confifterc in commercio ifto eaquc dcpcndcntia
reciprocamotuum corporis, mcntifquecogitationum, facilc viderc cft
cum , qui corpus& mentem unirc voluit, fimul dcbuiirc ftatucrc & mcn-ti dare cogitationcs , quas obfcrvamusin ipfa cx occafionc motuum fui
corporis clfe , &: detcrminarc motus corporis cjus adcummodum, qui
requiriturad eos mcntfs voluntati fubjicicndos.
Non tamcn dicere dcbes Deum cfle , qui id omne agit, &corpus,mentcmquercvcra in fc invicem non agerc fi cnim corpustalcm motumnon habuiflet , mcns mmquam talem cogitationcm habcre potuiflct , &fi mcns non liabuiflt?ttalem cogitationem , forte ctiam corpus nunquamtalem motum habuiflct.
Prasterca fcicndum cft , quemadmodum omncs partcs noftri corporis
nullam poteftatem habentngendi in mcntem , nifi intervcntu glandulae,
ficanimam nullam poteftatem habere movendi membra corporis, nifi
ejus interventu , dctcrminando motum glandulae, &curfumfpirituumanimalium verfuseam partcm ventriculorum ccrcbri , per quam tranfirc
debcnt ad defccndcndum in partcm , quam vult movcre ; fitis cnim me-minifti eam glandulam eflc fcdem animac principalem , &' tcrminum , u-
bimutuacorumcommunicaiioincipit, &terminatur. Nonneceflecft,
ut hiccxplicem , quomodo omncspartcs noftri corporispoflintagercin
cam glandulam , nequequopadoidomnc , quodaliquammutationcm
cjus litui , aut raotui infcrre poteft , vim porro habeat movcndi membranoftra, divcrfafqueexcitandi paflTiones, id enim adco prolixeexplicatum
fuitin TradatudcHominc, utnullusdnbitem , quin illi , qui cum li-
brum viderunt, amplioricxplicationcopusnon habeant.
Pcrgo itaqucultcrius , tequc rogatum volo , ut tertio notes corpus di-
refte agere in intcllcdum , & indiredl^etantumin voluntatcm , non enim
nifi opc perccptionum &: idearum quas ifti motus in mcntecxcitant , vim
habctinclinandi& incitandi voluntatem ad confentiendum,& volendum
id> ad quod motus ille,qui eam mcnti cogitationcm dcdit, codcm tcmpo-
re corpus difpofuit ; qucmadmodum enimjam fspius diximus, mcns ejus
cftnaturx, utnullamcogitationemhabcrepoflrit, quicodcmtempore,quointellc(5luscam percipit , non etiam voluntatcm moveai, camqueincitct ad quaerendum bonum , aut fugicndum malum , quod ipfioftcn-
dit pro rationc claritatis , & evidcntiae , qua menti id reprjEfeniat. Qua-
propter etiam mirari non debemus , quod cogitationes confufoj , qua» in
anima oriuntur ,per a(5iionem objcdorum extcrnorum , qux ipfi con-
R fufe
j^O Tractatusfufe tantum oftcndunt bonum , & malum corporis tanquam ipfi pro-
prium, quatcnus cumeo unita eft, non nifi confufe etiam impcllant
camad fecum omnibus motibus nccefTanis adidbonum obtincndum,
aut malum evitandum , conformandam.
Quartum, quodhicnotandumvenit, cft, animam potentiam non
habereaugendi , autminuendi motumfpirituum, quiiglandula cgrc-
diuntur, fcd tantum eos determinandi , ideft, flcdendi verfuspartem,
adquamneceirecfteostendcreadvoluntatcm cjuscxequendam. Id ap-
paretexeo, quodjamdiximus, nempeDeum confervareeandemquan-
titatem motus ,quam in natura pofuit fine augmcnto, aut diminutione
;
&ctiamexeo, quod, fi voluntas vim haberctaugendi, aut minuendi
motum fpirituum animalium profuolubitu , nunquam obnoxii elTcmus,
quemadmodum fumus infinitiscafibus, quibusnunc fubjicimur: namcxempli caufa ,
vigilare > & dormirc polfemus , ubi lubitum foret, nos-
que hoc pafto liberare infinitis , molcftifque morbis.
Quinto , nota ccrtos enb motus corporis , qui ab anima direifle dcpen-
dcnt , & quorum ca abfolute domina eft , quando corpus rite eft difpofi-
tum, qualesfuntmotus, quos voluntarios appellamus, expericntia e-
nim nosdocet fatiselle , quod pcdcm velimus movere , ad cum moven-
dum , quando vix non funt obftruftae. Verum alii infuper funt , qui non
direde ab ea dcpendent , qualcs funt formae ifti curfus fpirituum , quibus
idca; noftrx alligantur > ut& illi , qui in nobis pafTiones excitarc poflTunt
:
experientia enim oftendit volendo ut fpiritus egrediantur tali modo , vo-
luntatem noftram diredc non habcrc vim eos emittendi, verum indirc(5te,
applicandomcntcmadcogitandum de ideis , quibus tales forma:curfus
fpirituumalligantur. Quinimo & ea voluntas non fufficit adeas cogita-
tionesinmentecxcitandas , nininmemoria quaedam vcftigia fupcrfint,
adquaE animaglandulam convertendo, fpiritusanimalcs oblig.ire potcft
ad eamcurfns formam fumendam y quae rcquiritur ad talem cogitatio-
nem excitandam. Etcum jam fupra dixi fatis efTe habcrc voluntatcm
movendi pedem, adeum movendum, idintelliginondcbet, acfifuffi-
ceret mentem formare adum iftius voluntatis modo aliquo , qui intclle-
^tualis |>o{rit appellari, verum oportet voluntatem per eum a(ftum tcndere
adaflioncm, &, uificdicam, cxtrafeipramcgredi tanquamadimpcrata
fua cxequendum quamvis intcrim pcrcum cgrefrum illanihil aliudfa-
ciat , quam fe ada<^ioncm detcrminare.
Ultimum denique , quod notari dcbct , cft , animam non effe domi-
nam fuas attentionis , fuarumque cogitationum > nifi quando motus
glandulx
Dt Mente Humaka. 131
glanduls voluntati fubjicitur) quod non femper accidit, qucmadmo-dumidprolixius, ubi dcimaginatione crit loquendum , cxplicabo.
C A P U T XVII.
Ve Natura ) & Diverfitatefenfdtiommanimd
.
POftquam hadenus dc natura mentis in gcnere , & in fpccic de mo-
do, quomcnshumanacumcorporecdunita, locutifumus, tahsc-
jus definitio dari pofTc videtur , quae ejus ciTentiam cxaftc explicet dicen-
do identem humanam ejfe fubjlanttam cogttantem, qui. untta corpon humano ad mO'
dum naturafuAConvemmtemy
potejl agere &feNttre cumcorpore ^ &ejfe forma,
ftve anima homtnu td ejl, princtptumomntum ailionum y &paffionum, quteum
dtflmguunt ab omm eo , quod non eft hwio. Appellamus mentem fubflantiam CO'
gitantem^ quia, ut in initio hujusTra(5latusdiximus, nos pcr vocem Mcn-tis inteUigimus principium cogitationis , fubjcftumque , in quo omnes
cogitationes pecuHaritcr recipiuntur : dicimusquc cam cumcorpore humano
untrt polfe; quid cnim cx una parte impedit , quo minus aUquam cogita-
tioncm habcrc poflit eodem temporc , quo corpus talem habct motum ?
&exaltera rurfus, quidimpcdire poteft, quominus corpus moveatur
eodem tempore , quo mens certam habet cogitationem ,eaquc fiant o-
inniacum dcpendentiauniusabalio, eodcmquemodo, quemdefcripfi-
mus, &quinatura£ humanae peculiaris eft ? Eam mentem appellamus
formam homtnis , quia per cogitationem (cujusea eft principium t & fiib-
jc£bum) homoabomnibusaliisanimalibusdiftinguitur, qux cogitationc
carent: &qui3 opcunionis, quxmcnticumcorporeintercedit , modi-
que, quoeaunioeftfa(^a , homodiftinguiturabomnibusgeneris fub-
ftantiisnon tantumiis, quae funtpure corporex , aut pure fpirituales,
vcrum ctiam ab iis , in quibus corpus , &: mens alio , quam hoc modojunda invcniri poflent.
Objicictur mihi hic fine dubio formam hominis non tantum efle dcbc-
re principium fuac cogitaiionis > vcrum etiam omnium fundionum vita-
lium, & naturalium , id cft, omnium fundionum, perquas rcliqua a-
nimaliadifFcrunt ^ plantis, &plant;EJl corporibus inanimatis. Refpon-
deo id non efle neccfle , quia Ariftotelcs ipfc , omncfquc ejus fciftatores
definiuntformamunius cujufqucrei, li 71 f?»«« , idcft, qucmadmo-dum hoc ipfi interpretantur , forma efl id , quodfactt , ut materufit hoc tale :
Exempli gratia , forma auri eft id ,quod facit aurum eflc aurum : id au-
R i tem
i^z Tractatusicni, quod facit aurum cflc aurum , noneftid, quod limpliciterfacic
cflcmetallum, quiaid eflepotcft , quamvis non Ht aurum , l erumeftid, quodaurum differre facitilrcliquis omnibus mctallis , principium
nimirum omnium proprictatum , quxauro, quatcnuscft aurum , funt
pcculiares : Sic etiam forma beftiarum , plantarumque non efle debet
principium earum fun(^lionum , quas ambae inter fc cognatas , aut fimi-
ieshabcnt, fed tantum fons , &origoomnium divcditatum, quiinter
cas obfervantur. Atqueita, ctiam fecundum dodrinam Ariftotelis, ut
mens hominis fit ejus forma , atque anima, non nec6flecft, utfitprin-
cipium vcgctaiionis, nutritionis, &gcncrationis , ncquc ctiam eorum,qux in fundionibus animalibus pure pcrtincnt ad corpus , fufficit , fi mo-do fit caufa proxima ejus , in quo homo diffcrt ab omnibus animalibus
,
&abomnico, quod nonefthorao. Sicetiam expericntiadcmonftrato»
mnes funftiones vegetativas non nifi per accidcns a cogitationc dcpcndcre,
in qua tamen eflentia mcniisconfiftit : Neque ctiam cumrationeci tribui
poteft aliqua earum adionum ,quae in nobis fiunt & ^ nobis non perci-
piuntur , & quae in fua notione nullam cogitationem includunt ; omoesautem fundionum fpccics, qux inhomine reperiunturexccptisperce-
ptionibifs intellcdus, & determinationibus voluntatis, adeo exaftc in
Tradatu de Hominc funt explicatae finc ullo cogitationis adminiculo , ufncceflenon fit ulterius hicaliquid adjungcrc, quo fcntcntia mea ftabilia-
tur ; fufficit itaque mentem humanam cfle principium , Sc caufam carum
operationum, quae infe cogitationcm includunt, ut fitformahominis^
quapropter pergamus , confidcrcmufqucnunc qua: fint mcntis funftio-
nes, quatcnuscumcorporeeft unita.
Illaeautemreducipofluntad duocapita, aliaefunt cjus pcrceptiones
,
aliaj motiones voluntatis : Primoautcmmihi loqucndum vidctur deo-
mnibus divcrfis modis , quibus mcns , quamdiu cft in corporc , in per-
cipienda aliqua re utitur, anrcquam ad fundioncs voluntatis cjuscx-
plicandas tranfeam , quiancccflceft mcntcm pcrcipere , priusquam fedc-
tcrminat.
Si diverfitatem noftrarum perccptionum cxamincmus fecundum di-
vcrfitatcm caufarum , quae mcntem obligantad rcm aliquam pcrcipicn-
dam, duas eanim fpecics cfle dcprehcndcmus ; ali» enim dependcnc
praecipuc a voluntatcutquando mcns percipitproprias fuas aftioncs,im-
poflibilccnim eftvellcrcmaliquam,fi non percipiamus nos habereeam vo-
luntatcm , quaravis vcl unum momcntum poft non amplius rccordcmur
nos voluifle; & quando aliquando dicimus nosncfcirequid velimu5,id ni-
hii
D B M B N T E H U M A N A. IJJ
hil aliud fignificat , quam mentein elTeancipitcm , & adliuc ncfcire , quid
Vcllcdebear. Adprimam hanc rpccicmetiam refcrcnda eft pcrceptio rc-
rum pureintelligibiliumnon tantum, quandomens fc ipfam detcrmi-
nat exfeipra adcogitandumdeiis , verumctiam, quandoobligatur ad
idperverba, quaepronuntiariintelligit, quianullum carum eft, quodipd pofTer dare cogitarionem , nifi voluntas cam iis vcrbisalligaflct , auc
nifi raltem conicnfiflct ad fignificationemf quam ipfis dcdimus. Ad can-
dcm ctiam claflem rcfi:r pcrccptioncm rcrum fenfibilium i 8c icriaginabi-
lium , quando mens , non incitata pcr pra:fentism objeftorum , aut ve-
ftigiamcmorix cx fe ipfa ferturadcontemplandamremaliquam, quinoneft, utchimxram> autpalatiummagiainfcdum, autetiam quandorccordatur objedi alicujus , quod in mcnwriam ci non veniret , nifi ca i-
pfa id quxrcrct. Sccunda fpccics perceptionum noftrarum cft carum
,
quae cxcirantur prxcipuc pcr corpus fincconfenfu voluntatis , & faepcc-
tiam ca rcpugnantc , qucmadmodum primo funt omncs pcrccptioncs fcn-
fuum, & fecundoomnia noftradeliria , noftrafomnia, &ingenerco-jnnes noftrae imaginationes , quas voluntaric non cxcitamus.
Utomncshafcefpeciespcrceptionum ordine cxpliccmus, primora-tioni confentancum erit dicere , qux fic natura fcnfuum noftrorum > quia
eos unufquifque noftrum facillime in (e ipfb expcritur.
Verbum fcnfus fumi poteft tribus modis, aut pro fimplici motu,qucm objc(5lum imprimit ncrvis ^ aut pro pcrccptionc
, quae alligara cft
ifti morui, quandoimprcfliocadeferturusqueadfcdcmanimaE; autpro
judicio , quod cam pcrceptioncm fcquitur. Trcs ifti fcnfuum gradus
tam prope feinviccm fcquuntur, utmaximapars hominumeosnon di-
ftinguat, funttamcn maximcdivcrfi : Bcftias enim non nifiprimi gra-
dus capaccs funt , &nihil in ipfisvidcmus, quod nobis pcrfuadere poflTit
easfentirc , fi vcrbum illud pro alia re fumatur , quam pro impreflione
obje<5ti cxtcrpi in or£;anum fenfuum-, etiam ccrti fumus cam impreflionem
defcrri per fibras ncrvorum ufqucadglandulam ; quiacaimprcfliocft
,
qua glandulaafficitur , quaecaufacft omniummotuum, quosobjcdain
(ingulis Kcftiiscxcitantfccundum fuamfpcciem , & difpofitioncm , quae
proeorcmporeincorporcbeftis rcpcritur. Primus, & fccundusgradus
nunquam in hominc funt fcparati : quando ea imprcflTio ufquc ad glandu-
lam defcrtur ; fccundusautcm , & tcrtius nonfemper fimul inveniuntur,
praEfertim in fapienrioribus , qui, cumobfcrvavcrinr fcnfus faepius cos
fallcrc , non ram cito folcnr dc omnibus rcbus ; quas fcnfus cos percipcre
ftciunr, judiciumfuumferrc. Primusgraduseftrcspurccorporca , qua-
R 5 ?
ij4 Tractatusproptcr nihildeeo dicam neque etiam dc modo, quo obje*5b externa
nervos movcnt. Id cnim non eft hujus loci , & fuppono ledorem jam du-
dum vidilTcTradatum dc Hominc , in quo ca omnia prohxc funt defcri-
ptai aut fi quiddc iisdidurus fum , id erit folummodo in quantum ne-
ccfle cflcj udicabo ad mehus intclligcndum ea qux fum probaturus. Nonroagis etiam dc teaio gradu loquar , id eft , de judicio , quod pcrceptio-
ncm fcnfuum fcquitur, veruHi me taotum dctincbo in explicatione fe-
cundigradus, quieft eaperccptio, quae fempcr agitationcm fibrarum
ncrvorum comiutur, quandoufqueadglandulam defcrtur.
Notabis ergo primo fcntirc in hac fignificatione nihil aHud efle , quamhabcre perccptioncm confufam , quae alligata cft unicuiquc agitationi
,
qua fibrac ncrvorum concutiuntur quaecunquc demum poflit efle caufa
,
quaeeosagitat; atquc ita modum percipicndi in mente, qui omnibus
fcnfibusin gcncrcpropriuscft , confiftcrcinca confufionc, quairinveni-
tur in pcrccptionc , i in co, quod ca cxcitari debeat per adlioncm ali-
quam objedi extcrni ; nam quamvisin fomniis, & dchriismultaercsfcn-
tiri crcdantur , & ca haud ahter nobis appareant , quam fi eas fentircmus,
quando tamcn nullum objcdum extcrnum fcnfus noftros tangit , non id
fcntircfolemusappcllarc, vcrumidproludificationc imaginationisacci-
pitur.
Ut autcm benc concipiatur , qualis fit ea confufio , quae in perceptio *
nc fcnfus invenitur, notandum cft dici poile cognitionem fenfuum pro
diverfo confidcrandi modo efle fimul admodum claram , & fimul admo-
dum confufam : nonnccnim ex una parte fenfus clarc monftrant rcm ali-
quamincorpusnoftrumagere? Etilludcertoahquo modoab omnibus
aJiis diverfo affici ? Nonnc etiam nos docent , an rcs , quae corpus no-
ftrum tangit , noxia fit , an utilis , idque tanta cum ccrtituciine , ut admo-
dum raro contingat nos in eo falli ?
Exalteraparteautem, firesaliterconfidcretur, conftatcognitioncm
fcnfuum efle valdc confufam , eofquc qui non alios , quam eos habcnt du-
cesinfua philofophia obnoxios eflecrroribus, & magnos paralogifmos
committerc. Eaconfufioin quadruplici cft diff^crentia. Primaoriturcx
modo , quo fcnfus nobis rcprxfcntant qualitatcs , quas ipforum opc per-
cipimus, &quasnostanquaminmcmbrisnoftrispcrcipcrcfadunt, aut
etiamin objc(5tis, qnaenos tangunt , quamviscogitatio , pcr quam anima
casfcntit, tantumalligata fitformae curfus fpirituum , ubi aglanduia e-
grediuntur, quaBCXcitaiurpcraftioncmobjcAi eorum.
Sccundaconfiftit in eo , quod nobis non rcpraefcntenc ipfam adioncmobje.
DE Mente Humana. i^j
objefti , aut talem , qualis in fe ipfa eft , aut talem, qualis ea comrauni-
caturorganofenfus, auttalem denique, qualis ad glandulam defcrtur
,
fcd eorum loco in nobis excitcnt idcas , aut fenfus caloris , luminis , alia-
rumque qualitatum fenfibilium , quae nullum cum iis omnibus commer-
cium habent , & quaeadeo parum fimilesfunt motui , & figurae objcdo-
rum, quaeeascxcitant, ac caelumterraefimileeft; & tamen imaginari
haud poffumusobjeftapofre aliteragerein nervos, quam in eosimpri-
inendo diverfos motus aut eam divcrfitatcm motiium aliunde polfe vc-
nire , quam ab ea difFerentia , qux in motu , quietc , figura , & magni-
tudine partium corum invenitur •, aut quicquam aliud deferri pofle ufquc
ad plandulam , aut in memoria rcfervari , quam impetum exceptum , aut
veftigia motuum , quos objefta communicarunt.
Tertium in quoca obfcuritas perceptionum fenfuumconfiftir, cft,
quod inter idcas , quae corum occafione nobis obvcniunt , iWx ipfac , quac
maxime funt clarae , ut funt magnitudinis, figuras, motus, aliarum-
queomnium fimiliummatcriaeproprietatum , &quas fi fimplicitcr infc
ipfis fpedcntur, funt evidentiflima;, nunquamfcrcnobis repraefenten-
tur prtEcife eo modo ,quo in obje<flo rcperiuntur , idque adco verum cft,
ut nihil quicquam cum unquam vidifTc oporteret > qui dc ea re dubitare
poflct.
Quartum &: ultimum , cujus refpeftu dicimuspraefertim pcrceptioncs
fenfuumeflcconfufas, confiftitin ideis, quashabemusexoccafioncpar-
ticularium objedorum fenfuum ,ideft, luminis , & colorum pro vi-
fu , fonorum pro auditu , odorum pro odoratu , faporum proguftu ,
caloris, frigoris, ficcitatis, humidiratis, doloris, titillationis pro ta-
<5hi , & deniquequas habemusexoccafioneomnium fenfationum , quaj
famem, fitim, &paflioncscomitantur, quaequeadeofuntobfcuraEr , &confufae , ut nemo dicere poflit , quidinobjedofit, quod unaquaeque
earum repraEfcntatpeculiariter, &in quo unum differatab alio. Equi-
dem novi Ariftotelem , & D. Defcartes conatus fuiflc explicare naturam
qualitatum objefti , quae in nobis eos fenfus , easque ideas confufas exci-
tant , Ariftotelemquc dixifle, exempli caufa , calorem efl*c qualitatem
homogenca congregantem , & hererogenea fegregantem ; & D. Dcf-
cartes dixiflc corpora , quae vim habent agitandi parvas fibrillas ncrvorum
taftui deftinatorum , itautmotum, qui ipfiseft naturalis , autordina-
rius, augeantnobiscaIida& quaecontrarium faciunt, frigida vidcri dc-
bere: vcrum omiflb examine uter eorum rationcm mcliusrcddidcrit
,
non putoaliqucm fedatorum altcrutriusfacileconccflurum, fenfuum ,
quem
ij^ Tractatusqucm corpora calida , aut frigida in ipfis cxcitant , & idcam , quam de
iis habct ,quicquam iis fimilc fibi rcpraefcntarc. Et quod hic dico de fri-
gore , & calore , fimihtcr ctiam applicari poteft aliis ideis , quas reliqui
fcnfus in nobiscxcitant.
AmpUus quid dico , ncmo ccrtus cft ahum codcm modo fcntire calo-
rcmi aliafqucqualitates, ac ipfc fcntit , ncquceandcm ideam ipfipcr
fcnfusobvcnirc ,nifiidcoquodquemadmodum homines omncsintcr fe
fimiics funt , nos facilc nobis ipfis pcrfiiadcamus omncs co» , qui cjusdcm
naturae funt , rcs codcm modo fentirc. Non autcm codcm modo fc rcs
habct cum aliisqualitatibus, quasad materiam pcrtincrcclarcconcipi-
mus; maximccnimccrtusfum , cosomncs, quiintclliguntfignificatio-
ncm horum vcrborum , rotundi , & quadrati , candcm idcam habcre fi-
guri rotunda: , & figurae quadratae ac ego habco : ratio hujus dilfcrcn-
tiae cx co oritur, quod omncs admodum bcnc diccrc polTimus, quid fit id
quod nobis rcpraErcntatideam rotundi , & quadrati ; vcrum eodcm mo^
do cxplicarc non poflcmus id , quod idcam caloris , aut cujufcunque al-
tcrius qualitatis fcnfibilis nos percipcre facit.
Duae hic mihi proponi poffunt quaeftiones, adquas ncccffumeftme
rcfpondere, ut hxc mehusintclHgantur : primorogari potcft , cur opor-
tuerit idcasfcnfuum elfc confufas : & fccundo , utrum impoffibilc fit prx-
tcr motum , & figuram , aHafquc proprictatcs materiae in objc<ftis , cfTc
qualitates fimiles idcis , quas habcmus caloris , Sc frigoris , aliarumquc
quaHtatum fcnfibilium , cum idcae, quas dc utrifquc habcmus interfc
valde fintdivcrfae.
Rcfpondeoad primam quiftioncm impoflibile elfc rcfpcftu habitoad
naturam noftri corporis , modumque, quoillud cummcntcnoftracft
unitum » perceptionesfcnfiium non elfc confufas : primo cnim , quan-
tumadcorpusattinct, quamtumvis fubtilcs, & tcncUi cjus ncrvorum
fibrae clfc potuerint , non tamcn adeo fubtiles e(fc potuerunt , quin
fubtiliora ipfis corpora in rcrum natura rcpcriantur; quorum unum-
quodque per confcqucns pcr fcfolum non fuit capax cas movcndi,& con-
fequenter perccptioncm pcculiariier excitandi occafioncmquc mcntidaxi-
di ad cognofccndum indc fuum motum , magnitudinem , ac figuram j
fed multa talia corpufcula fubtilia fimuljundla fatis virium habcrc potuc-
runt adaliquam ex fibris nervorum nollrorum agitandam , id quod fa-
tiscft, utanimacoccafiodcturadmodumcvidentcrpcrcipicndi, cffcali-
quid, quod fuum corpus fcrit , non autcmfufficir, ut omninomodumiftius adionis pollit detcgerc quia fingulorum corum corpufculorum
adio
,
biMentbHumana. 157aftiocumca feparatim fpedatur , nullum producit cfFcflum, quifcn-
fupcrcipipoteft : atqucitacorpuscontribuit ad confufioncm pcrccptio-
nis fcnfuum , quia non omnium corporum , qux id tangunt , adioncm
defcrre potcft ad mcntcm.
Sccunda iftius confufionis cau(a fumituri modo, quo corpus, &mens fimul uniuntur fccundum fcptcm unioniscorum articulos, quoi
Aipra rctulimus , quorum principalis cft , quod eadem^cogitatio fempcr
junda effe debcatcidcm motui , pcr quamcunque dcmum caufam motus
iftc producatur ; undc manifcfte fequitur , fi idca , quxjunfta cft motui
glandulsE , nunquam aliud quid mcnti reprsfentaret , quam cundcm iU
lum motum , id rcdditurum cam unionem minus ar^am , animaEquc oc-
cafioncm daturum reliquas fui corpons partcs afpernandi ; & fccundo fi
cjuscogitatio ipfi rcprxfcntarct clarc, &:cvidcntcr, quicquid corpori
fuoaccidit, animactiam admodum ccrto intclligcret id ipfi ncc bcne,
nec male faccrc poffe, (ibiquc anfam facile pra:berct credendi pa-
ram fua intcrefre, quemadmodum divcsadmodum nauclcrusfeipfum
multum non affligcret injadura unius navigii , fi confiderarct , licct ani-
mum^jadhiraiftafacicnda rcmotinimumhabuifrct, fcpcrcam icaptivi-
tatc Hberatum iri : codem modo fc rcs habcret cum anima nifi cogitatio-
ncsiftaefenfuum confufae , quxipfibonum, &: malumcorporis rcprae-
fcntant tanquam proprium fuum bonum , propriumquc malum , ipft
occafionem praeberentfctanquam unum totum-, candemque rcm cumcorpore conftituentem fpc(5landi. Practcrea cum cadem cogitatio fcmpcr
eidcm motui jun(5la cft qualifcunqucejus fir ciufa , id quod excmplo filix
illiusinobisallato oftcnditur, animafeipfam dccipcrc dcbct, quarfdo
caufa, qu« motum cum renovat , &rcitcrat, non cft eadem cum illa
,
c[ux eum prima vice exciravit.
Ad fccundam quaeftioncm acccdamus, per quam rogatur , utrum
prxtcr motum , quietcm , fitum , magnitudinem , & figuram non pof-
fint effe alix qualitatcs in objedis fimilcs ideis confufis , quas habemus ca*
loris, luminis, aliammquc qualitatumfcnfibilium. Rcfpondcoprimo,
ncgando; ficnimfimilisaIiquaqua!itasc(fcpo(fitidcx, quamhabcmuscaloris, cxempli caufa , ea idca etiam fimilis clTct ifti qualitati, & pcr
confcquens non effet confufa , quoniam quicquidcxiftit, diftinftecft
idy quodcft, acproindeidca , quae id ita reprxfcnDrct, utcft, non
poffetcflcconfura-, atqucideo nullatalis qualitas in objediscfTepoteft fi-
xnilisidciiconfufis, quas deiishabcmus. Sccundo, fi in corporc ; quod
tango , fimilis aliqua quahtas forct ideae caloris, quam mihipi xbcr,
S quando
Ijl T R A C T A T U S
quando id fcntio calidum , etiam fimilis aliqua foret idcx frigoris, quan-
doaltcrialicui frigidum apparet , atquc itadicendum foret idem corpus
calidum , & frigidum abfolutc loquendo in fe ipfo elTe, quoniam fenfio-
ncs ,quas cxcitaret ,
iditarcprarfcntarcnt, &uttalccxhiberent, quod
cftridiculum. Pritercactiam nonne «qualijure crcdere poffcm ingla-
dio, quimc vulnerat, aliquid fimilcefledolori , qucm in meproducir
,
& in pluma aliquiU fimile titillationi , quam in me excitat , quando Icvi-
terfupcrlabra meamovetur, autin ftomacho, &:faucibuslimilealiquid
elfefenfuifamis, & fitis ac illi credunt, quiputant inignefimilequid
effe fenfui caloris ,quem ejusoccafionein nobis nabemus? verumjam fatis
de his locuti fumus. Tempus eft, ut ad alia porro tranfeamus.
Locus hic foret dicendi de numcro fenfuum , eorumquc difFcrentia o-
ftcndendique,quomodo inter fcnfuum pcrceptioncs alias referimus ad ob-
jcda extema ,quai fcnfus noftrosferiunt , alias ad noftrum corpus , aut
ad aliquas ejus partcs& alias denique ad animam noftram ; & has ipfi effe
adco propinquas & internas , ut decipi facile polfimus circa eas , quas ad
objcda extra nos rcferimus , imo etiam circa cas , quas referimus ad par-
tcsaliquasnoftricorporis, non autcm dccipi polfimus circa eas , quas
refcrimusadanimamnoftram ,quiacamtampropetangunt, ut impoffi-
bile fit eam ab iis affici , fi non fint reveratalcs , quales eas fentit : vcrum
quia nihil aliud hic mihi faciendum foret, quam ea rcpetere, quae D. Def-
cartcs ipfe docuit fub finem principiorum fuorum Philofophiae , &in
Traftatu ,qucm de Paffionibus fcripfit , & quia ne quidem adeo feliciter
ea tradare poffem ac ipfe fecit , ledorcm oratum volo , ne molcfte ferar
l difcipulo ad magiftrum mitti.
C A P U T XVIII.
J)e Irnagmatione.
IMaginatio aliquando fumitur pro potcntia , quam habemus imagi-
nandi, & aliquando pro aftu , & fun(flionc iftiuspotcntis , quofen-
fu mihi vidcntur eo nomine poffe appellari omnes cogitationes mcntis
,
qux ipfi reprarfentant objedum tanquam oculis aliifve fcnfibus praefcns,
& qux non funt excitataj in ipfa pcr praefcntiam objedorum, nequeetiam
depcndcnt a prarfcntia, autadionc objcdorum externorum. Ut id ex-
adeexplicetur, oftendendum mihi primo eft , qu3E fit difFerenria inter
pcrceptioncs noftrx imaginationis , & alias perceptiones mcntis ; fccun-
DH Mbnte Humana. I^<)
do, quidlit, &inquoconriftatracultas , quam habcmus imaginandi,
& quourque fc extendat ; &c denique quae fit caufa , & origo errorum i-
maginationisinfomniantibus, phreneticis aliifque infanicntibus.
Omncs mentis pcrccptiones reduci pofluntadtres fj^cics generales,
nirairum ad pcrccptioncs renfuum , imacinationis , & intellcdus puri
,
qux inter fc diflferunt non tantum in modo , quo idcgc , quae unicuiquc
carum infcrviunt, cxcitantur in mcnte, vcrumetiamin modo, quomens eas pcrcipit ; intelleftus purus etiam diffcrt k fenfibus &: imaginatio-
neineo, quodconcipcrepote(lobje(5ia, quaj nequc fub fcnfum, ne-
quc fub imaginationcm cadere poffunt. Intellcdus , & imaginatio ad-
modum diffcrunt quoad modum percipiendi , verum in tantum non dif-
fcrunt , (in hac faltcm vita) quoaa modum , quo unaqusque carum fa-
cultatum idcas acquifivit, quac ipfi funt propriae : contra imaginatio,
& fenfus difFcrunt multum in modo, quo idex uniuscujufquc corum ex-
citantur,non autem in modo pcrcipicndi.Quod clare apparebit,fi in mc-moriam revocetur quod in Tradatu de Hominc lcgitur, nimirum eas
particularcs formas curfus fpirituum animalium cafquc agitationes glan-
dulx, quasD. Defcartcs appellat nomine idearum , proptcrca quod co-
gitationes animx immcdiatc iis alligantur , & quas cgo malui nomi-nc Jpecierum corporearum appellare, ut idcae nomen folis cogitationum
noftrarum formis refcrvctur ; cas , inquam , formas , aut eas fpecics
cxcitari poffe per quatuor caufasdiverfas , fcilicet per adioncm fcnfuum,
per veftigia mcmoriac , pcr adionem fpirituum animalium , qui cx cor-
de ad cercbrum adfcendunt , & pcr vim ahimac.
Quantum ad adioncm fenfuum attinct quae fpccics cas cxcitat , crcdo
tc adnuc mcminifle ejus,quod diximus,fc. quando objc«5lum aliquod fcn -
fus noftros ferit id codcm tcmpore plurcs fibras fcrire ncrvi, qui in orga-
numidiusfcnfusdcfinit , eafquetrahcndo, quam minimum agitando
apcrire, &dilatarcporosfupcrficici intcrioris vcntriculorum cerebri, ubi
fibrx i{\x terminantur, (quamviscnim rccentiorcs Anatomiciobfervent
omncs nervorum chordas non aliundc quam ex caparte ccrcbri vcnirc,
quam truncuni medulUnm appclKint, id tamcn haud infirrt fibras, cx
quibusillae componuntur, origincm fuam non traherc nifi ^ fupcrficie
carum partium , quae pcculiaritcr pcrrincnt ad eum truncum, eafquc
non tcrminari in vcntriculis ; quoniam vidcmus cas omncs c(Ie continuas
quo mediantc fpiritus animalcs , qui in ifta cavitatc funt, paulo cclerius
cgrcdiuntur pcrcosporos, qui funt apcrti, aut faltera alio modo , quamficercnt antea, &rlbneffluunt pcrporos vicinos; & qucmadmodum
S X (piri-
140 T ractatu s
fpiritus, qui propiores funt, primi cSluunt, iUi, qui poft cos funt,
codem modo fequuntur, atque ita porro nfqueadcos, quosgiandula
cfFundit^ercasfuasaperturas, quacoppoliix funtporis, quosadioob-
jcdi in fupcrfidfc interna ccrcbri apcruit; atquc ita fpiritus animalcs flucn-
do cx glandula novo aliquo modo, eam inclinare faciunt verfus partem
illam, atquccainclinatio, eaqueforma, quam tum tcmporisfpirituum
curfus affumit , nomine Ipccici i nobis appellatur non proptcr fimilitu-
dincm, quam aliquando habct cum objcdo, quod camexcitat, vc-
rum propter idcjm, & cogttationcm animx, quae ci alligatur, &qua^plcrumqueobjedum rcpia:fcntat, quodejuseftcaufa.
Quantum ad veftigia mcmorix fi cjusctiam prxtcrca mcmineris,quo<l
diAum eft in eodem Tradatu, vidcbis ca in alio non confiftcrc , quam in
facilitatcquim pori, quijamanteaaperti fuerunt pera^ftioncmobjctfto-
rum, autaliam quamcunquccaufam , habcntadfedcnu6 rurfusapericn-
dos, aut, ut mclius dicam, funt vcftigia, qua: curfus fpirituum animalium
rcliquit intcr fibras cercbri, perquas prima vicc tranfivcrunt, quae vim ha-
bent attrahcndi , &: dcterminandifpiritus , ut fecunda vice per eofdcm
porosegrcdiantur, codcm modo ,quo prima vice cgrclTi funt, id quod
fufBcit ad eandem fpecicm fupcr glandula de novo reproduccndam.
Aftio fpirituum animalium, qui cx cordeadccrcbrum adfcendunt,
quam protcrtia caufi iftarum fpecieVum alTignavimus , depcndct idi-
vcrfitatc , qu3E in magnitudine , figura •, &: motu partium « ex quibus
funt compofiti , rcperitur, quemadmodum ctiam ^ modo, quo cor
cos mirtit , quod cos fxpius obl igat ad cgrediendum ex glandula ccrto a-
liquo modo peculiari, & ad talem curfum' inftitucndum , fecundura
quem certos porius apcriunt poros , quam alios , & fluunt verfus ccnos
potius tubulos ncrvorum ,quam vcrfus alios i atque hoc pa<5lo ad cogi-
tationcm in anima excitandam , quae ifti formx fui curfus eft junfta.
Quarta caufa eft vis animx , dequa in pra^rfentiarum nihil dicam, quia
intcrius de ea prolixe fatis tradabitur.Hic tantum obfervari vclim quando
nulla fpccies fuper glandula ducitur, fpiritufque non funt determinati
adegrcdiendumabuno laterepotius, quam ab alio, corpus tum tcm-
poris nullas fui partcs in motu habcre , (inteliigo eas , quac mufculorum
opc moventur , & quarum motus non eft ordinarius , Sc rcgularis , qua-
Jiscft carum partium motus , quac refpirationi infcrviunt ,) mcntcmque
ctiam tum tcmporis nihii cogitare , nihil fentirc , nihil imaginari , nullius
rci corporcaE meminifTc : vcrum fimul accurfus fpirituura animaliuma-
!iam quam ordinariam , formam induit , cogiutio , quaeifti formxjun-
gitur,.
deMenteHumana. 141
gitur , ftatim in mcntc nafcitur , eaquc fc ipfam ab attentionc rctincrc nc-
quit , quamdiu fpiritus eandcm ck glandula cgrcdicndi rormam fcr-
vant.
Etiam notandum , interomncsmodos , quibus iftae formae , autfpc-
cicscxcirari poflunt, cosiantum, quiaprifcntia,& adioncobjcdorum
dependcnt, ad (enfus pertincrc : omncs rcliquos , fivc voluntas, fivc
mcmoria , fivc adio fpirituum animalium cas fpccics producat , dfe i'-
maginationi proprios. •
Antequamnurcmulterius progrcdiamor , & confidcrcmns difFcrcn-
tiam , quae intcr fcnfus , & imagmationcm rcperitur in modo, quou-traquc iftarum faculratum obje<fta fua percipir, non prstcr rcm erit,
fi hic cxamincmus , & comparemus cas fpecics corporeas intcr fe , quo-niam animadvcrtimus idcas rcrum fcnfjbiliura , & imaginabilium , quas
nobisprarbcnt , prorationcnaturaeearum limilitcrfccundumlcgcsunio-
nisanimx, &corporis, cffcconfufas, autdiftindas.
Obfcrvandum ergoprimo fpccies, qux pcradioncm cxcitantur, quamobje(5la cxtcrnafibris ncrvorum imprimuntjordiuario clfc dcbcrc omniuni'
diftin(fhllimas , pnfertim cum nrhil deficit, neque cx partc objedi»/
ncqucmedii, ncqueor«'ani fenfus, cumque imagmationc nullibi occu-^
•pata, nihil impcditqno minusfpccicsfcnfus, quam cxadilTime ficri po-
tcft, fit formata. Pofl hafce fpecics illx, quas vokmtas excitat fupcr
glandula, quando mens fc ipfam applicat ad cogitandum dc rc afiqua cor-
porea, & particulari, funt maxime clarae, & diftinftx, fi modo cx
partc fenfuum , mcmoria; » & fpirituum animaHum nihil impcdit men-
temquominusadideam , qua: ipfi tum prifcns cft, attcndat, ctfiad
tempus aliquod in ea voluntate pcrfcverat. Poft has rurfus ; fpccies, quas
veftigiamemoriaereproducunt , funt maximediftindi , fivepori, qni
ca vcftigia confervant , fe ipfos cx fc ipfisaperiant, quemadmodum li-
beraliquis coloco, quo faepius cft apertus, Cc ipfum apcrit, fiveper
magnam facilitatcm , quam habent fc apcricndi » fpiritus animales dcter-
mincnturad rcdcundumpcreofdcmporospotius, quampcrvicinos; ni
hil autcm rcfcrt , fivc id intcr dormicndum , fivc intcr vigilandum acci-
dat. Atque itaapparet fpecicsomniummaximcconfufaseascffe, quaeab
a<^ionc , &: fonuito curfu fpirituum animalium dependent ; illae cnim fpc-
cies procul dubio tanto magis cffe debcnt diftint^ae , cogitationcfquc
mentis, quac abiisdcpcndcnt , tanto puriorcs , clariorcs , & cvidentio-
rcs quanto caufa, quae cas fupcr glandula ducit , ordinatius , Sc conftan-
tiusagit, fi nulla aliundc caufa (it , quae jam glandulam mov«t, atque
S 3 cam.
1^1 Tractatuscam impedit motus fuos fequi. Certum autem efl: inter quatuor caufas,
quasdiximus, cxcicarc poffc eas fpccies, curfum fpirituum animalium
cflcomniummaxime inordinatum , minimeuniformem, &:maximein-
conftantcm, quoniamdepcndetaLplurimiscauns, qux fingulis moraen-
lis mutantur. Vcrum id non cft , quod aliquando modus ifte curfus non
fit nimium conftans in eodem itincre profcqucndo, & in confervanda ca-
dem fpecie fupcr glandula , id autem quando homo fanus cft , raro ad-
modum contingic , & quando hoc ad aliquod tcmpus perfcvcrat , incidit
in fpccicmaliquaminfania?.
Certiflimc mihi pcrfuadco aliquos hic objcduros , quoniam crcdimus
cas fpccics corporeas plcrumquc non cirefimilcs objcctis, qux cascxci-
tant ,nequcidcis, quascxipfarum occafionehabcmus, ncqucfimili-
tudincra, quamaliquaecarumhabcntcumlineamcntisobjcdorum, no-
bisdarc cogitationem corum, praetcr rcm, &:ilnc rationc alias dillin-
diorcs aliis , alias rurfus aliis confufiores ftatui. Sed facilc cft rcfpondere
oos cas fpccicsdiftindas,aut confufas non appellarc pcr rclationem ad raa.
jorcm, autminorcmfimilitudinem, quam forte cum objcdo , quodeas
cxcitat , habcnt ,vcrumrcfpcdu diftindionis, aut confufionis, quae
in idcis ,quas in mente producunt, invenitur ; 8c quamvis id ita non fo-
rct , nihilominus dici poflet , inter cas fpccies , illas cflc magis diftindas,.
' quasmagisacccduntadformamcurfus fpirituum, cui natura cogitatio-
nem claram , & cvidcntem certi cujufdam objcdi junxit , alias rurfus
tantoefleconfufiorcs, quantomagis ab ca forma reccdunt : cxpcrientia
cnim quotidiana oftcndit fub ccrtis quibufdam cafibus , ac circuraftantiis
melius nos eadcm objeda pcrcipcrc , quam fub aliis j quod ita non forct,
nififpecics, quasexcitant, aliquando cflcntminusmagifvediftindaq.
Hic fortc etiara accufabor quod dcftruam id , quod praecedenti capite
ftabilivi, pcrccptiones fcilicet fcnfuum cflc valde confufas ; cui facile cft re-
fponderc. quod, quando fupra dixi pcrccptioncs fcnfuum cflc confufas, id
tantum intclligendum fit, fi comparcmus cum aliis perccptionibus clario-
ribus; cxcmpli gratia,comparando idcam albcdinis cum idca extcnfionis,&
figurx •<, vcrura quando hic dico fpecics fcnfuum cflc omnium diftindifli-
mas,idintclligendumeft, ficaefpccics, idcft.formxcurfus fpirituum,
quando pcr objeda fenfuum cxcitatx funt , confcrantur cum iifdcm for-
mis,quando dc novo peradioncm mcmoriae,aut fpirituum, aut ctiam ani-
maereproducuntur.Ncc vidcoaliquam hic cflc contradidioncm, cura di-
co fpccicm,auc pcrceptioncm albcdinis,quam vidco,cfle magis diftindam,
(quam idcam, aut pcrccptionem cjufdcm albcdinis,quando cam folummo-
D E M E N T E H U M A N A. i^j
do imaginor, & nonvideo, quamvis nihilominus perccptioalbcdinis
magisconfufafIt,&: minusdiftincfla , quam perceptiofigurx.
Etiam iftaefpecies intcrfe comparari pofluntrationeefticacii qua fupcr
glandula dclineantur ; nam fecundum proportioncm iftius virtutis in ani-
mamagunt; &nullumdubiumeft, quinilla:, quzpercurfum majoris
copisB fpirituum unavice fimul cgrcdicntium formantur, debeant efTc
omnium validifljmx, & glandulam poftfcmagistrahant,fi squediu, ac
reliqua^durcnt; &fi intereadum fpecicsaliqua agittam fortiteringlan-
dulam , eodcm temporc objeftum aliquod fenfibus noftris forte offerre-
tur, idfuam tum fpecicm cxcitare nequiret, ncque mentcm noftram
impedirc in ejus attcntionc , nifi fortius folito ageret.
Notandumctiam validiffimasfpecics non fcmper efle diftindiflfimas
;
&quemadmodum vidcmus fpecicm , quae ad oculos noftros a fpcculo
plano rcfle(5litur , aliquandonontamfortitereosferire aceam, quamifpcculo concavo rccipitur , quamvis nihilominus haecpofterior non adeo«tdiftinfta, quamprima, ficctiamnon cft, quod mirerisfpecies fen-
fuum maximediftindtasnon fcmper tamcn cflc validiflimas. Obfcrvan-dum cnim cft cas plcrumquc diftindiflimas cfle , quaj inter vigilandumexcitari folcnt , interim tamcn , dum vigilamus, fpiritus, qui confcr-
timcxomnibusforaminibusglandulxcxcunt, &omniaintervall3, c\ux
funt intcr fibras ccrebri largitcr rcplent, eodem tempore pluribus ufibus
infervicntes nequeunt tanta copia flucrc ad componendumaliquamfpe-cicm , nec fingula objeda , qux fcnfus noftros feriunt , in tantum aperire
poflunt porosin fuperficie intcriore vcnfriculorum ccrcbri, neque fi-
bras ejustantum unasab aliisdiducere,quam intcr dormicndum.Tunc c-
nim paucaadmodum , aut etiam nulla objcfta cxternaaguntinncrvos,
fpiritufquc animalcs minus abundantes , ncquc adeo rcplenrcs fibras cere-
bri facilc fimuleas magis diduci, atquc ^ fe invicem divclli; atqueita
quamvis vcftigia. &duftus, quosfpiritusin fibrisrelinquunt, dumeasiranfeunt , non fint nifi pi(flura , aut imago , aut fi mavis umbra fpeciei,
qu2 prima vicc fupcr glandula fuit dclincata ; durantc tamcn fomno , fi
curfus fpirituum fortedcfcrtur vcrfusquxdamex iis vcftigiis, eamultomagis rurfus poteft apcrire , quam pcr adioncm fenfuum apcrta fuerunt,
quia fibrac vicinae non adeo comprimuntur idquc poteft aliquando ex-
citarefuperglandulafpeciemfortiorcm , ^&facerc, utfpiritus verfusfo-
ramen, quod cft in vcntriculis copiofius cant*, quam prima vicefcce-
runt, quamvistantumfpirituuminccrebrononrcpcriatur, quamtum
qoando objedum fenfibus erat prsfens; cujusratiocft , quod omncs
fpiritus
,
144 Tractatusfniritus, autfaltcm maximaeorum pars, quitumin glandula repcriun-
fur , per nuUam aliam a(5lionem avocati vcrfus illum locum poflint procc-
dcfc.
^ rtamcn , quamdiu corpns fanum eft , fola mcmorix vcftigia non
f 'imnt , ncquc intcr dormiendum neque inter vigilandum reproduccrc
fpccicm aliquam , quae copiofiorc fpirituum quantitatc abundet , imo nc
quidcm qux tantam copiam habcat , quam ea , quam apHo objcdi pro-
duxif, quoniam impoiribilceft poros, quiinter fibras , aut ea vcftigia
fupcrfimt, cxfeipfis magisaperiripoirc, quamprimavice peradionemobjcdorum fuerunt aperti , quando curfus fpirituum nihil ad id tri-
'buit , ncquc ex fe ipfo codem tcmpore dctcrminatur ad egrcdicndum per
foramina glandulae , qux o"pponuntur vcntriculorum poris, quirurfus
aperiuntur. Prxterquam quod intcr dormicndum , quemadmodum fpi-
ritus minori quantitatc in ccrebrum adfcendunt , fpecies , quas fola me-moriae veftigia reproducunt , adco ncqueant cffe plenae fpirituum, quamtcmporeaftionisobjcdorum in fcnfus fucrunt. Imoctiam, dumvigila-
mus, &fanifumus, ncque aftio fpirituumanimalium , ncqucanimsc,
lut memoriaj vis polTunt rcducerc fpccies, quar^fpiritibus magis abun-
dent , quamillae, quae i fcnfibusvcniunt; quoniam tumfcreimpoffi-
l^ilccft multanon intcrvcnire, quae curfum fpirituum.e glandula cgrc-
dientium partiuntur, acdividunt. Quapropterdixi in meisnotis, ideas
(nondumenim carum nomcn mutaveram in nomen fpccierum) quae pcr
fbbm vim vcftigiorum mcmoriae, qux rurfus aperiunturi &' curfum fpiri-
tuumatrrahunt ,formantur , effe debercmagis vivas, & magiscxpreflas
in dormicntium infomniis, quam in dcliriis vigilantium: vcrumYieutrasa-
dcovivas, & exprcffas efle pofle , quam funt ideae , aut fpccics vigilan-
tium,quxca vcftigia produxcrunt. Etidfcmpcrvcrumcft, qucmadmo-dumdixi, tempore vigiliac , ubi fanifumus, imoetiam intcrdormicn-
durn ,quando in corporc nihil occurrit , quod curfum fpirituum dctcr-
minet ad copiolc flucndum vcrfus eam partcm,in qua vcftigia ifta fita funt.
Vcrum licct hoc pafto fccundx ifts fpecies vigiliar , &fomni minus
fintfortcs, quamprima fpccies fcnfuum; propter aliam tamen raiio-
nem polTuntmuIto fortius agerc in glandulam , quam priores-, nam fi
intcr vigilandum objcftum aliquod ncrvos paulo violcntius feriat,id haud
diudurat, ncqucfuamaftioncgilongotcmporecontinuarcpotcft , quia
machina corporis in omnibus animalibus eo modo fa(5ba cft , ut fua fpon-
tc fc ipfa ab co objcdo avcrtant. Verum quando caufae iftarum fpecicrum
funtintcmx, nonitanos poflumusabiisavcricrc» imo aliquandoadco
pcrti-
D E M E N T E H U M A N A. 14$
pcitinaccs quidam inveniuntur, utferc (emperdurcnt, actumcviden?
eft eas fortius ingbndulam agcre debere, quamvis fortalTis minus in-
(lru(5ia: lint fpiritibus , quam alias , qu£ magis abundant iis , fcd qui (6*
lummcjdo tranfcunt,
Ut bene intcUigatur quod dixi de harum fpecicrum robcre ; & debi-
litate , non oportct omncs fpccics fenfuum comparare clim omnibus fpc-
cicbusimaginationis; hoc enim paAo fatcor , liveinter dormicndum,fivcintcrvigilandumaliquasimaginationis, autetiam mcmoriae fpecies
inveniri pofle , qus fortiorcs erunt , quam aliquae carum quas adio ob-
jedorum excitat; verum oportct compararc fpecics, qus pcr pra:fen-
tiam objeftorum producuntur , cxempli gratia, fpecicm , quam impri-
mit ignis per fuam adionem , cum cadem (pecie , quando nos cjus recor-
damur , aut voluntario cogitationcm noflram ad eam applicamus.
Nuncad explicationem difFercntiae, acccdamus> quae rnter fcnfum
,
& imaginationcm rcperitur fecundum modum pcrcipicndi ipfis proprium
quae in eo tantumconfiftit, quod {peci« ienfuum nobis objcfta tanquam
adlu prasfentia exhibeant , &: fpccics imaginationis earum lantum imagi-
ncm conciperc faciant tanquam oculis mcntis nodrx praefentem ; cjuando
cnim imaginamur rem aliquam , mens fe convertit , ut it^dicam > ad
corpus , ad ibi imaginem , aut piduram rci , quam concipit tanquam
fuae cogitationi intcme praBfentem , contemplandam, eaque imagine u-
titur ad proprietates objcdi mclius comprchendendum cum autcm fen-
timus, percipimus objedum rcvcra praefens eflc antc nos, idque eflc
caufam fenfus iftius, quemhabemus. £a autcm diffcrcntia non eft ma-
gna , & faepius non nifi ab attentionc mentis dcpcndct , & ^ roborc , aut
pcrtinacia cauix , quas cam fpecicm producit ; adco ut fxpius cadcm fpc-
cics> qua:, cum dormiremus , autnon bcneattenticircmus, nobisoc-
cafionem praebuit crcdcndi nosobjcdumaliquodfentirc, nosidalio tem-
pore imaginari tantumfaciat.
Multo major differentia cft intcr imaginationem & intellct^um,
quam intcr imaginaiionem & fcnfum ; imaginatio cnim non tantum
difFenabintcUcdu in modo pcrcipicndi fuum objedum, dc in modo,quoidcae, quaepropriac funt unicuiquc iftarum facultatum, in mente
cxcitantur: verum eiiam in co, quod objedum intellc(5lus multo nobilius
«ft, & latiuspatcat , quam objedum imaginationis. Primo cnim nihil
imaginari poffumus , nifi corporeum , particularc , &: determinatum,
&cujus nobis rcpraBfentare magnitudincm , & figuram pofTumus ; in-
telledusautem non tantum omnia ea concipere poteft , vcrum etiam mul-
T u
1^6 Tractatusla alia , quorum nulb fpccics in organo imaginationis dclincatur; quem-
admodum» excmpli caufa , quandonos applicamus ad cogitandumdc
fubftantiisrpiritualibus, &' varicconlidcramuscjuscogitationcs, potcn-
tias , & proprictatcs » qiiorum nulla fub imaginationcm cadcre podunt
;
quia iproruni idca non includit notioncm cxtcnfionis •, & tamcn quoniam
deiis (crmocinamur, nosquc intclligimus id, quoddicimus, negarc
haud poflumusnoscaconcipcrejcorumque idcamhabcrc. Scciindopcr
intellcdum pcrcipimus plurimas corporum proprictatcs , exempli gratia,
eas , pcr quns capacia funi rccipiendi infinitam quandam varictatem m fuo
motu ,magnitudine, autfigura, quam imaginarinonpoffumus, quia
nobis imaginatio nihil rcpraefcntat , nifi fub aHqua imaginc , & figura
particulari, & dctcrminata, ^omncseasnon potcft pcrcurrcre. Prae-
tcrcapcrintcllcdumnoftrumcomprchcndimusfilem pluribusvicibus to-
tatcrra majorcm efle, cujustamcnimaginatio noftra imagincm formarc
ncquit, qux nobiseumfub iftamjgnitudincrepraBfcntct. Eodcmmodofe res habct cum fubtilitatcquorundam corporum , nam, cxempli caufa
,
nihil imaginari poirumusqu«>d fit minusparvoifto animalculo Acan vo-
cato, & tamcn concipimusin rcrum natura corpora millics minoracfTe.
Haecomniademonftrantin corporibus ipfis infinita clTc, quaeintclligi-
musquidem fcdimaginari non poffumus. Imo ipfc D.GafTcndus, qui
fc tam acriter oppofuit diftindioni , quam D. Dcfcartcs intcr intellcclum
& imaginationcrn pofuit , pcr rationes noftris fimilcsagnovit hanc vcrita-
tem pagina ccntefima quadragefima, & paginaquadringcntefima fcxa-
gcfimatertiafecundi voluminis fuorumopcrum ; camque ramncrvofc,
& dcxftc probat , utiis, quaeibi dixit, ftarcvclim; undc ejus fcdatori-
buscogitandumeft eum quicquid contrain inftantiis, quasin luccm c-
didit , propofuit, nondixiflc, quod dc ca veritatc dubitarct, vele-
tiam dcbonitate, aut vi rationum D. Dcfcartcs, quoniamiisdem , aut
fimilibus ipfc utitur , fcd cx conccpto aliquo odio.
Quantum ad modum attinet , quo intc!lcd:us obje<fla fua pcrcipit , is
ctiam valdc divcrfus cft a modo imaginandi , & fcnticndi ; hi cnim , fci-
licet fcnfus, nobis non tantum rcprsfcntant imprclTioncs objcclorum
extcrnorum , verum etiam ca objcfta ipfa tanquam rcvcra cxtra fenfus
noftros exiftcntia , faciuntque, ut ipfis attribuamus omnesquahtates»
quas conim ope percipimus , quia expcrimur nos non habere potenciam
cxcirandi fcnfuseorum.
Non ita fereshabct cum modo pcrcipiendi in imaginationc; namquia fcntimus cjus fpccies non cfTe tam fortcs , ncque plcrumque tam di»
ftin(flas.
»1 Mente Humana. 14-7
{lin<5las, quam fpccies fcnruum, & quia potcntiam habcmus cxtra praBfcn-
tiam objedi, non neceflejudicamus illud objcdum eflc in rcrum natura
,
ut id imagincmur , quemadmodumnecefleeft illudexifterc^ &qiiidcm
pracfcns fcnfibus noftris, ut fcntiri poflTit. Vcrum tamen, quando imagina-
mur, confideramusremper pidiuram objcdi tanquampraefcntcmoculis
noftris, utmeliusnaturaejus cognofcatur. Ita ut, quando fcntimus
,
mens vidcatur fe convcrtcre ad objcdum , ut id confidcret i & quando
imaginamur , convcrtit fcad corpus , ut ibi pid:uram , &. imagincm ob-
jedi contcmplctur. Verum in adibusintclledusmens aliquo modd intra
fc ipfam rccipitur, aut fi ad rcm aliquam fc applicat , id tantum cft , ut
confidcrct notionem objedi, quam in fe ipfa habct. Exempli caufa,
quando videmus triangulum , non tantum ejus figuram contcmplamur,
verum etiam id confidcramus tanquam rcvera pracfcns oculis noftris,
& quando nos id imaginamur , non fimplicitcr concipimus id efle figuram
tribus angulis praeditam , verum etiam trcs cjusangulostrialatera, &fpatium quod includunt, in animo figuramus , caque figura utimur , ut
concipiamus majus latus majori angulo fubtendi j verum quando pcrcipi-
musaliquam voluntatisnoftraeopcrationcm , autad naturam mcntis no-
ftrae attendimus , concipimus fimpliciter voluntatcm noftram fe deter-
minare , aut animam noftram eflc rem , quae potcntiam habct pcrcipien-
di, &voIcndi; noftraquemenstumnihilfiguratiformat,vcrumfcfim-
pliciter convertitad notionem, quam in fchabct, & non verfus obje-
ftum ipfum, ant vcrfus ejus pifturam. Verum quidem eft in exemplo
trianguli difFcrcntiam adus intclledus > &c imaginationes haud ita clarc
paterc, quiafacilitas, quam hnbemusimaginanditriangulum , fecit, ut
adio intclledus nunquam fere fit fine adionc imaginationis ; non tamen
propterca dubitandum cft rcm ita fc habcre , ac dixi ; fi enim per gradus
adfccndamus l triangulo adquadratum , & ^ quadrato ad pcntagonum,
& deniquead figuram ccntum, aut millcangulorum , clareagnofcemus,
quamvis ajquc bcne inteHigamus , quid fint iftae figurae, quanto magis ta-
mcn numcrus laterum , & angulorum crcfcit , tanto etiam diflicilius nos
figuras pofleimaginari; &quamvis, ubifcrmocft dcchiliogono, autfi-
guramilIeanguIorum,nobiseotcmporeimagincmur figuram pluriuman-
gulorum , &pluriumlaterum , quia aflucti fumusubiqucimaginatione
noftra uti, fatis tamcn agnofcimus id, quod tum in animo figuramus , non
cflc rcpraBfcntamen chiliogoni , quia id non differt ab eo , quod imigina-
mur, cum dc myriogono, aut figura decem mille angulorum cogita-
mus , rtihilciue facit ad concipicndas proprictates fingularum diftindc.
T 1 Hinc
148 TractatusHinccvidentcr app3rct& cognofcitur modits, q\io intcllciflus ngit,
oftenditurquedifFcrcnria , quae intcr modum agcndi cjus» & inrcr mo-
dum imigirtandi eft; vcrum diffcrcntia, quaj rcpcritur in modo, quo
pcrccptioncs utriufquc iftarum facultatum cxciiantur in mcnte, non cft
dignaqua:multumconfidcrctur; illaenimconfiftittantum ineo, quod
unio, quae eft intcr ideas rcnim pure rcnfibiliura, & imaginabilium, & eas
fpccics , quas resiftx fiiperglandulamducunt, ^noftra voluntatcnon de-
pendeat , verum immediate ^ natura oriatur. Contra vinculum, quod in-
terfpecies, qua: fiipcrglandulaexcirantur, & cogitationcs , autidcasrc-
rum , quae propriae ad intcllcdum pcriinent , reperitur , cfFedum cft no-
ftrae valuntatis , quac eas certis quibufdam vcrbis, aut aliis fignis corporeis
alligavit , aut faltem confcnfit cum voluntate corum , qui easantea iis alli-
garunt> & omninooriginem fiiam i natura non habct, hocautcm cxccpto
omneseaEdcm caufa?» quae nosobligarcpolfunt ad cogitandumde corpo-
ribus, pofluntetiam innobiscxcitarecogitationcmrcrum intclligibilium;
qucmadmodum enim idcam equi habcmus praEfcntcm mcnti noftrae co
ipfomomcnto, quofpccics, cui caidcacftjundU , in imaginationcexcita-
tur, qua:cunqucdcmum fitcaufa, quae eam excitat, fivc fint fcnfiis
,
fivcmemoria, fivc fpiritus animales, five ctiam vis animae; fic ctiam,
poftquamnoftra voFuntasunivitidcam rcialicujus fpiritualis cum fpccic
corporca , cxempli gratia , idcam Entis perfcdimnii cum fpecic cor-
porea hujus vocis Deus , cjus fpccics ncccflario eam idcam cxcitat ; &omncscaufae, qu«eam fpccicmrcproduccrcpoflunt, habcnt ctiam vim
excitandi ideam, quam ei junximus, quando fcmcl ci afluevimus. In
hifireautemprxcircrebusinvcniturfacultas, quam habcmus imaginan-
di, ideft, illsipficrcscti.im vimhabcntfacicndi, ut concipiamusima-
gincs obje(fk)rum, fpcciefiquccoFum rcproducantur. Et quoniam mtcr
hafire caufas non nifi ea vis cft, quam mcns habct in glandulae , fpirituum-
qucanimaliummotum, quae fitrpiritualis,&reliqus:duae , firilicct vcfti-
gia mcmoriae, & adio fpirituum animalium fimt corporeae, &: ipfijm
ctiam tmaginationis organumcorpuscft ,facilcjudicarepotcris faculu-
tem^ quamhabcmusimaginandi cflc facultatcm mixtam , qus dccor-
porc participat, & dc mcntc magis tamendeuno, quam de alio; atquc
itan»irumnon vidcbiturcam in omnibus hominibus noncflc aequalcm,
quamvis fbrtafle omnes menies fuanatura aequalesfint, & voluntas ia
omnibus xqualis , nequeetiamid magistc movcat nos atque prompte,
& aeque diftindc femper non poflc imaginari , ac optamus , propter con-
fufioncra, qux fxpiusinaJiqua iftarum caufarum accidit , i qflibus e^
facultas
DE Menti Humana. 149facultasdcpendet. Etiam notabis non nifi eam hujus facultatis partcm
,
qikT purecfl: corporea , in bcftiis rcpcriri ; eamquc , qux fpiritualisert
,
non forc poft mortem in mcnte humana , quando ^ fuo corpore fepa-
r.ita crit, quia facultas ca imaginandi manifeftc fequitur exunionc > qua»
mcnti cum corpcrcinterccdit.
Verumant<;quamexplicem , quoufque cavis, quam menshabet in
imaginationem , fe extcndat , rationi confentaneum eft prius loqui dc
cavi, quam corpus habcrin illam.
Notabis itaquc fccundoomnia noftra fomnia, omniaque deliriaho-
minis vigilantis, qui cogitationem fuam ncgligenter vagari finit ; uno
verbo, omnes imaginationes, quac non dcpendent ^ voluntatc, quoe men-
tcmapplicatadcogitandum dcrcaliquaprofuolubitu , tantum advefti-
gia mcmorii , aut adioncm fpirituum animalium , aut aliquando ad
ambo fimul rcferri.
Nihildicamdemodo, quovcftigia iftaproducuntur, quia idclarum
cft; veriimtertio vosanimadvcrterc velimduasiftas caufasnon tantum
potcntiamhabcrcreduccndicas fpccies, verum ctiam novas componcn-di, qu3j non a fenfibus profcdie fiint co modo, quo fupcr glandula
funt , id quod faciunt minuendo ,augcndo , aut componendo fpccies
,
quxprimum perfcnfus vcnerunt; manifeftum cnimeft fccundum arti-
culos fardcris , quos pofuimus, mentem habcre dcberc eandem cogita-
tioncm, quando cadcm fpccics codem modo cxa^le fuper glandula redu-
citur, quarccum aliqufpori vcntriculorum cercbri, in quibus vcftigia
infculpta fucrunt , qux obje(f^um aliquod impreirit, rurfiiscx feipfis
magis , autminus, quam prima viceapcriuntur, atqucita primam fpe*
ciem rcnovant, quae formatafueratpaulo mirwr, autmajor,idea, quam-ca fpccics in mcntccxcitabit , ci rcpraefentabit rem , paulo majorem , auf
miriorcm fecundum proportionem iftius fpcciei; & candem ob ratio-
ncm , quandoduaEfpcciesformabuntiir, quaeadcofibi mutuofuntpro-
pinqu^, ut intcr fijpermifceantur , cogitatio mcntis, quae toti iftifpe-
ciei jungetur, rcprxfcntabit duas casres tanquam unam ,^entcmquefacict imaginari hippocentauros , aut alias chimajras.
Verum mcritohicmcquis rogarc pofTct^an in morbis, autaliisqui*
bufcunquc aqitationibus violcniis, fpiritus animalcs non poffent ali-
quando cgrccii modo quodam plane diverfo ab co , qui per aftionem
objcftorum in fcnfus fuit produftus, atqucita nobisdare cogitationcm
rci diverfsE ab co» quod unquam vidimus , aut fcnfibus pcrccpimus.
Rcfpondco hic audaAcr id omnino non elfe impoiribilcjncquc fccundum
T 5 noftram
Tractatusnollram philofophiam , ncquc etiam fccundum quamcunquc dcmum
corum opinionem ,qui crcdunt animamefle fpiritualem , putantque
objeaa extcrna nihil aliud adcerebrum poHc mittere nilicontinuatio-
nem motuum ,quos in organa fcnfuum cxcitant. Vcruntamen crcdo id
nunquam fadum fuiffc, & forta(ris ctiam nunquam futurum; cujus
hxc cft ratio.
Quemadmodum obje^a cxtema in poris ventriculorum cerebri,
quos aperucrunt, Sc per quos fpiritus animalescopiofius folito cgrcfli
fucrunt, majoremfacilitatcmreliqucrunt rurfus fe apcriendi , quam in
iis per quosnondum adhuc tranfivcrunt; fic ctiam foramina glandulx,
pcrquaefpiritusiftifluxerunt, majorem acquifivcrunt difpolitioncm fc
rurfus apcriendi , quam ca , in quibus nihil unquam talc contigit. Nunc
autem fieri ncquit, quin maximus numcrusfit foraminum in glandula ,
quae facilitatcm iftam retinuerunt ,qua fatis apte curfus fpirituum anima-
liumallici, &detcrminariDotcft, & inporos dcferri, qui ipforum dc-
terminationi minimum obftabunt ; quamvis fortaffe nunquam eo miflTi
fuilTent , nifi omnia glandulae foramina una magis , quam alia apcna
fuifTent.
Etiam refponderi polTet , & non fine ratione naturam cogitationcs
mentisnon junxilTcomnibus formis, quas curfus fpirituum animalium
exfeipfoairumerepoflet , verumiistantum quajperfcnfusexcitataefunt,
aut aliquam cum iis fimilitudinem , & proportionem habent ; atque ita ,
quamvis forte non fit impoflibile motum fpirituum , ex cordc adfcen-
dentium facere pofle, ut formam plancdiverfam aflumantab omnibus
iis , quae a fenfibus originem fuam habent ; nihilominus quando ad glan-
dulam perveniunt , undique inveniunt foramina , qua: per aftioncm fen-
fuum aperta fuerunt, verfus qua: multo facilius ipfis eft ire parum dc-
fleftcndo, quam alia de novo aperire ,nunquam accidit» ut formam
induantomnino divcrlam abiis ,quae perfenfus excitatae funt. Etlicct
ctiam talem aliquam aflumcrent , diccre poflumus proptcrea nosnonha-
bituros cogitationem , qux nobis rem aliquam repraefcntarct , quam
Bunquamantcafcnfu perccpimus, quianatura iftiformx cogitationcm
nullamjunxit.
Ob hasrationes vcrura eftdiccrc, non quod ntbilfitin intdleiiu, quod
priut nonfueru imfenfu , fed quod nulla fpccics fuper organo imaginationis
cxaretur , quaB origincm fuam non habeat a q uibufdam carum , quae per
a«aionem fenfuum excitatae fucrunt, fcd nota , quaefo, me non nifi de
fpccicbus corporeis , non vero de idcis mei^tis loqui.
Quarto
DE Mente Humana. ijiQuarto loco norandum e(l , inacqualitatem , qua? in virtute imagina-
tivahominuminvcnitur , proficifci ex difpofitionc rainus magifvc apta
organi imaginationis ; & qnatuor repcrio qualitatcs , quac ad imaginatio-
nis bonitatcm, ^ pcr confequens ad pcrfcdioncm mentis faciunt, ni-
mirum promptitudo , diftindio, robur , & curiofitas : nam illi profcfto,
qui id quod diccndum, aut faciendum eft, imaginanrur, promptifli-
me, diftin(fH(rimc , ac fortilTime, & qui praetcrca criam minimas cir-
cumftantios confidcrant , quod miojitatem miagmattonU appelJo , crc-
dcndi funthabcrementcm optimam : putoctiam promptitudinem , &curiofitatcm, fimulintcr fcbcnc convenire, nam, utmens fitcuriofa,
oportctorganumimaginationis tamfacile movcri poffc» utrcs minimaia poflitagitarc : & cxpcricntia docct cos , qui ita difpofiti funt , ctiam
habcrc cogitationcm promptiflTimam. Duae iftcc qualitatcs ab ah*is dua-bus dcpcndcnt , fcihcet ^glandula^promptitudinc ad motum , & \ po-rorum ccrcbri vcntriculorum facihtatc ad apcriendum , & duae hae dc-
pcndentatribus ahis. Primacft, parvitasglandulae pro natura animahs;cvidcns cnim eft parvum corpus facihus movcri , quam magnum ; qut-re & vidcmus homincm > qui rchquas ccrcbri partcs majorcs habct, quamaliaanimalia ad proportioncm reliqui fui corporis hanc partcm ccrebri
habcrc minorcm ; idque partim in caufaeflc, quod corpus humanummulto pluribus modis movcri poflit, quam corpora beftiarum , minimedubitarc dcbcmus, intcr quas fimia, quaemagis acccdit ad corpushu-manum, etiamcft maximcagilis; &procul dubiohaec parvitas glandu-
Isnon parum tribuit agilitatiifti vcterum pantomimorum, quae ipfos
adco rcddebat admirabilcs.
Sccunda caufa, qux facitad facilitatcm, & promptitudincm motusglandulas , eft abundantia fpirituum animalium
, quando nihil violen-
lum , aut nimisinasquale tum in modo curfus corum , tum in magnitu-
dinc partium repcritur,qucmadmodum cnim luforia pila quae acrcrc-
plcri folct , cum diftcnta cft , facilius movctur , fic ctiam glandula muJ-tofaciliusfcrturinomncspartcs, & multo minori viopus habet, utagi-
tetur, quandoca fpirituum quantitatc turgct , quam naturalitercontinc-
rcpoteft, quamcum cadcftituitur ; cum cnimminor fpirituum copia
eft, motuscjusdcbct eflc admodum Icntus nihilquc aliud, ut itadi-
cam, facit, quam rcpcrc, & fccundum longitudincm parietum vcniri-
culorum dccumberc.
Tcrtiacft, cafacilitas, &: promptitudo , qua pori vcntriculorum cc-
rebri apcriuntur , aqua curiofitas imaginationis , de qua loquor, prx*
fertiin
iji Tractatusfertim oritur. Facilitas autem ca major invcnitur iniis, inquibusfibrx
ncrvorum mcdiocrem habcnt ficcitatem , & adcon.mt delicataB , &:fiib-
tilcs, acnatura hominis fi:rre poteft; & prztcrea ca fiicilitasacquiritur
pcr habitudincm » quandoiftiporiffpiusapcriuntur, &organafijnnium
valdc cxcrccntur ; fic ctiam videmus multofacilius, & multo promptius
nos ca concipcrc , quae antca vidimus , & tradavimus , quam aiia , ar-
tificcfi:iuc multo mclius, & fiicilius percipcrc omnes particularitatcs in
rcbus , quae ad artcm fiiam fpcdant , quam alios homines ,qui fiartc
majori ingcniopraiditi fiini, quam illi.
Robur imaginationis non nifi a duabus conditionibus dcpcndct , qua-
rumprimacft vchemcntia, & duratio adionis , qux fpccicm producit,
qux pro co tcmpore fiipcr glandula cft , five ca adio proccdat ^ CcnCir
bus, fivcd fpiritibus: lccunda cft abundantia, & aequahtas curfiis , &particularum fpirituum ,
qui componunt cam fpecicm •, ca vis praecipuc
apparct in magnis , &cxtraordinariis motibus, &inilHs noftrisadioni-
bus, quae afiartianimipropofito, & attcntione proficifcuntur , qualcs
vidcmus locum haberc in fijnambulis.
Diftindiocftoptima, & potilTima omnium qualitatum imagina<io-
nis ; nihilquc cft , quod tantum fiicit ad ratiocinationem , & cloqucn-
tiam : quamviscnim prompti cffcmusin concipicndo, nunquam tamcn
ncque renfa animi bcne cxprimcrc ncque bcnc ratiocinari poflemus , nifi
ca, de quibus rcrmoncm habcrc volumus, diftinde concipiamus. Ea
qualitas facit Oratorcs , quando fimul cum promptitudine rcpcritur , 8c
Eruditos, ubiroborc comitatacft , dcniquefacit egrcgios Pidorcs , Ar-
chiic(5los, &: machinaruminvcntores, quando cum promptitudinc me-
diocri robur, & curiofitas fimul junguntur. Haec qualitasadcoexcel-
lens , & optabihs exigit ccrtam aliquam mcdiocritdtem omnium circum-
ftantiarum, quae alias quaUtates rcddunt pcrfcdiores, vcrum infupcr
rcquirithabitudincm, & attcntioncm ^ certum cnimcft nosfccundavi-
cc eafiicm res diftindius concipcrc , quam prima , & cum attcnti fumus,
quam cura ncgligcnter cogitationem noftram vagari finimus. Reliqu«
qualitates, fcilicct promptitudo , robur, & curiofitas non lam bcnc
cumjudicio convcniunt; faepilfimc cnim impcdiunt, quo minns anima
fuaeattcntionis fit domioa , atquc hoc pado fpeciebus non nifi fupcr
glandulam tranfcuntibus , cogitationcs animae , quae fpecicseas imitan-
tur, faciunt, utin mcntcplurima, & praecipitata judicia fiant,inqui-
buseamfaepilfimcfalli mirumnon cft. Non etiam id cvitare poffet , nifi
cohibcndo , & avcrtcndo motum glandulae , quod fempcr non cft in
DlMlNTfiHuMANA; IJJpfluspoteftate, quoniamautem potentiam illam , quam habcmuspcra-
piendi ideas rcnim corporcarum , quas divcrfi moius fpirituum in anima
excitant , non tara fumo pro facultate imaginandi , quam eam quidera
poteftatcm , eamque vim , quam mcns habet in motum glandulae , & in
ibrmascurfus fpirituum , pcr quam excitarc, aut deftrucrc poteftidcas
rerura imaginabilium , cxcitando , aut dcftrucndo fuper glandula fpccies
corporeas , quibus iftae ideae alligantur, cxplicandum mihi nunc cflc vi-
deturinquoeafacultasconfiftai, & quoufqucfe extcndat, atque hoc
pdo dctegcmus origincm omnium falfarum imaginationum , quibus
dormientcs, autdclirantcsobnoxii funt.
Vis ea , atque ca potcftas animai, quae proftfto riobiliflima eft omnlumearum ftcultatum , quae corpus noftrum rcfpiciunt , non confiftit in in-
divifibili, nequeaBqualiseft inomnibushominibus , ncqucetiaminuno
eodcmque hominc, fi diverfo temporc, & in divcrfis circumftantiis
fpe(3ctur. Id clarcoftenderc haud poffum , nifi repetam aliquid eorum ,
quaBfupradixidepotcftatcmcntis, fivcanimae humanae incorpus; ve-
rum materia hsc tam pulchra eft i ut fperare audcam repetitionem caminolcftam non fore.
Omnes motus noftri corporis, imo plures ctiam alii mihi vidcntur
non minus d noftra voluntatc potuiiTe dcpcndcre , quam illi , quos nuncvidemusvoluntaticirc fubjcd^os : non vidco cnimcam majorcm analo*
giam cum his, quamcumaliishabcrc; & ut propric loquamur , intcr
a^snoftrs voluntatis , & motus noftri corporis nullaalia cft , nifi quamDeus intcrpofuit ad cum modum , qucm fupra dcfirripfimus. Quapro-
ptcr cum nobis non revcravcrit, qualcs fint ifti motus, quos voluntati no-
ftraefubjici voluit, non nififola cxpcrientia nos docere potcft, eosqui
ab ea depcndent, & modum iftius depcndentiae , pcr cam ctiam didicimus
nosnonpcrcipcrcaiflioncsobjeftorumcxternorum , neque motum par-
tium noftri corporis , nifi quandoaliquaimprcflio fitin ncrvos noftros,
caqueimpreflioufqucad ccrtam cerebri partem dcferatur, quam glan-
dulam pinealcm eflc dcbcrc monftravimus, in qua recipi nequit, quin
animacam pcrcipiat, &r quinattendat ad idcam, qux junftaeftfpcciei
corporcz, qusBtum fupcrglandula eft, quamdiu ibi manet, quzcun-quectiameflepoflitcaufa, quxcamproduxit. Sccundo^ ca ctiamcxpe-
ricntia monftratpotcftatcm animae in corpus fc non ultra ccrebrum extcn-
dcre, ideft, utjamdixi, ultraglandulam , &fpiritus animales^ quicx
eacgrcdiuntur: cacnimfcdesejujcft principalis, iftiparti magisimmc-
diate unita cft, &pcream voiunutes , &juflu$ cjus pcr totumcorpus
V dcft.
154 T R A C T A T U S
* deferuntur. prsrercactiam nos docetcam poteftatcm , qiiam animahj-
betin fpiritusanimalcs , noneflcabrolutam ,quoniam tanta non eft , ut
«orum motumaugcre , aut minucrc polTit. fienim tantum valcrct, vigi-
lia, &fomnus inoftra voluntate depcndcrent: non ctiam co ufquefe
cxtendit , ut fpiritus polTit extraglandulam impellcrc adcum modum
,
quirequiriturad reducendam fpcciem corporcara rci, dc quacogitarc
volumusi fienimiditaforct, nunquam fentircmus aliquam molcftiam
inimaginando omnieoquod volumus, neque ctiam in reminifccndo
;
vcrumeafacultasanimJBConfillittantum in poteftatc, quam habetdiri-
gendi, & dcterminandi motumglandulac , atquecjus opccurfum fpi-
rituum animalium ,quantum duo vincula, quae cam trunco mcdullari
alligant , ci permiitcrepolTunt, id quod in caufa cll , utfpiritusanimalcs
incidcntcs in veftigia mcmoriae , aut poros , per quorum aperturam fpe-
cicsrci > dequa cogitare volumus, prima vice fuit cxarata, cos rurfus
aperiant , atquc ita primam fuam formam inducntes animae cogitationcm
fuppcditcntquamhabcrcvolebat, cuiinfiftercpoteft, quamdiu fuz at-
tentionis domina eft.
Sciendum auicm cft eam noncftc fuae attentionis dominam, nequc
ipfi licerc ciTe attcntae , & fc applicare ad cogitationem , quam vult , nifi
quo tcmpore motus glandulx ipfi fubjicitur cvidens enim eft illam zbC-
que eo non poffe avertere glandulam a loco , undc fpecics , quae funt fa-
per ca , veniunt , aut animam non polTe tum tcmporis fc cohiberc ab ca-
rumattentionc , aut mutarecjus difpofitionem , aut eam flcdereverfus
loca, quxfacerepoflunt, ut aliascogitationes habcat.
Sciendum prstercaetiameft, animam ineo ftatu, inquo cogitatio-
nes ejus non funt liberae ,parum efle capaccm ratiocinationis , rcfledio-
nis mcntalis , aut operationis alicujus intclleftus puri ; quoniam ad dif-
currcndum , & ratiocinandum , & ad producendos adus intcllcdus
puri ncccire eft eam ipfam gubcrnarc fuas cogitationes , cohibere , extcn-
derc, cafque applicare ad tale objc^lum, quod ipfi lubitum fuit; id
quod pr«ftare non poteft , quamdiu poteftaicm non habet avcrtendi
glandulam \ locis , unde iftae fpecics ipfi obvcniunt , aut attentionem
fuam ad casimpediendi , fecundum lcges unioniscum corporc : Atquc
ideomanifeftumeftomncscaufas, quje glandulam poteftati animae fub-
ducunt , etiam minuere facultaiem intelligendi , & , ratiocinandi in no-
bis, (faltcm quoad cxercitium) inquantum eam potcftati animxfub-
trahunt.
Caufs iftx funt , autobjeda cxterna, aut glandulaipfa, autfpiritiis
anima-
MlNTE HUMANA. I55
inimales : cxpcrimur cnim , quando objedum aliquod fortiter agit in
fenfus noftros , autnovoaliquomodo, autin loca, quoe ordinarionon
percutiuntur , atque hocmodo aperiunt aliquos poros ventriculorum
ccrebri plusfolito nosimpedirenon poffe, quo minus glandula feinclinet
verfusca, camqueimprcirionem percipiamus, nifi corpus avertamusab
obje<5lo, quodnoslsdit, &fi violentcragit , impoflibilc fcrecft , aut
cogitarc, aut ratiocinari nifi de mediis ,quibusab eofeparari podimus.
Fortis tamcn anima paulatim delcrc , aut faltem obfcunrc poteft imprcf»
fioncm fcnfuum , fe ipfam applicando ad cogitationes aliarum rerum , at-
que ita aliquantum deflcftcndo glandulam ^ loco , undc fcnfuum fpccics
ip(i obvenit; id autcm nifi raro accidit, &: pcr longam , acfatismo-
leftam animi contcntioncm.
Reliquae caufcc , fcilicct vitium glandnlac , & fpirituum animalium
multomagisfundtionibusmcntis intcllcftualibus , &.'ifti anima; virtuti
,
dcqualoquimur , noccnt, quam objefta per violentiam fuarum adlio-
num. Et, uthocbcne intelligatur , fciendum cft animam non habcre
integram in imaginationcm poteftatcm , nifi quando fpiritus animalcs
fatis fortes funt , utimpcdiant, ne glandula fubfidat, &repatfecun-
dum longitudinem parictum vcntriculorum , 8c ut cam implcant, &fublevcnt , cum in modum , uttanquam in aequilibrio indiffcrenter un-
dique movcri poflit j &: quantum ab hoc ftatu rcccdit, fivc per defciftum,
fivcpcrabundantiam fpirituum , tantum ctiam ejus poicftas minuitur;
cxperimur cnim nosnonpofTccohibcrcnoftram im^ginationem , ncque
impcdirc, ne fc objcfto alicui applicct, ubi curfus fpirituum rapidus
magis, aut inxqualis, quam fanitas hominis pcrmittit, invitam eamabducit ; cujus ratio cft , quod violentia fpirituum fccum rspiat aliquan-
do glandulam verfus ccrtam partcm , atquc ita imaginationcm certx cuudam idcae applicct; aut ctiam in^cqualitas curfuscorum junfta cum co-
rum violcntia facit, ut omnis gcncris formas induat, ac tumredditur
imaginatio vaga. Eodcm modofercs habct , quando contra glandula
nonGfiscftagitata^ autfaltemnonfatisncqualiter agitatur , ut adacqui-
librium iliud quam proximc accedat, Cvc quod (it nimishumida, ,8c
gravis, fivcquodnonfatis fpiritibusturgcaf, nam tum anima vim nonhabetglandulamabcbloco dimovendi, quoejus pondus cam propcn-
dcrcfacit; viscnim cjus non fccxtenditadacgcndum , autminucndum,
fed tantum ad dirigcndum eum motum , quem Ipiritus ipfi dant.
NuIIum cxcmplum , quod rem hanc mclius dccl.iret , dare pofTum
,
quam pilx iftius luforiar, cujus fuperius jammcmini. Quando inflata'
V i cft.
155 Tractatvseft, faclllime quaquavcrfum impellitur; verum ubi rurTus noneftm-
flata, cadem visopuscft, ut adfpatium quatuor palTuum projiciatur,
qusantca rcquirebatur , ut ad alticudinem haftx fupracaput noftrum
impellatur. Eodem modo fe rc$ habet cum glandula rcfpcdu animae
;
quando glandula cft in sequilibrio , ut nulla fit difpofitio in reliq^ao cerc-
bro , neque ctiam in fpiritibus , qus cos cogat cum rapiditate ^ & pcr-
tinaciaflucrcvcrfusccrtos poros, primo meniis imperio ca ftatim tumparet ; vcrum quando curfus fpirituum eam extra illud xquilibrium po-
nit, atquc rapidior , aut inarqualiorcft, quamnoftra naturarequirit,
voluntas, quae motum corum minucre ncquit, nec impedirc, ne in
glandulam intrent co modo, quo ipforum agitatio cosadeam defert,
camdeflederc ncquit, autfacerc, ut formameam mutet, quamcitri-
buunt. Sic ctiam , quando fpiritus non fufiiciunt ad cam fublevandam »
eara non magis rctrahcrc potcft , ab ca parte , in quam pondus ipfius campropenderc facit : potcftas cnim cjus , qucmadmodum dixi , non confi-
ftitinca movenda, verum tantumin dirigendoejus motu. Atque ita.
patct aniraam noftram in eo ftatu fe non poflc expedire i fpecie , quae fu-
pcrglandula ducitur, nec fuam attentioncm ab ca avertere , fivecxci-
tandoaliamfpeciem, five volendo adliibcrefuam attcntionem folis in-
telle<5luspuriidcis. Vcrumubi aliquando mcnsnoftra iofclici illoftatu
eft , in quo glandula plene , ac perfcde voluntati fubjicitur , tum abfo-
luta fuarum cogitationum domina eft , cafque adhibet pro fuo lubitu ,
Cve ad opcrationes intclledus , fivc ad operationcs imaginationis.
Nihilampliusdicendum habeodemodo, quoanima iftapoteftateuti-
tur , cum fatis ftipcrios inculcatum fit mentcm dircdc, yolendo efficcre,
ut fpiritus ex gbndula ccno aliquo modo cgrcdiantur , non habcrc po-
tcftatcm efficiendi ut egrediantur , verum indirc«ftc, applicando fc ipfam
ad cogitandum de hac, aut illa rc, aut volendo movcre hoc , aut illud
membrum ; ex quo fequitur , quando corpus bcnc difpofitum cft, nul-
lumque intervenit impcdimcntum , glandulamquaquaverfumfc vertc-
re , donec veftigiis raeraoria: occurrit , per quorum apcrturam fpcciei
rci , de qua cogitarc volumus ftatim fupcr ca dclincatur.
Unicum tantum notandum cft , cujus hicrationcm rcddere non.erit
Miconfultum , fcilicct , quam ob caufam , ubi nullum vitium cft neque
inviis, ncque in fpiritibus , ncquc in organis, nos coipfo momentamembra noftra movearaus , quocjusformamusvoluntatem , nonautem
«ademfacilitate , & promptitudine imaginari poffinius , aut meminifrc
^us, quodvolumus^ ratiocjusmihiefrc videtur» quod motus mufcu-lorum
' * B 1 M B N T B H U M A N A. X57
lorum noftronim depcndcat a modocurfus fpirituum cxgUndula cgrc-
dicntium, quimodus imracdiaccjunduseft cumadu voluntatis, qua
mens fc determinat ad movcndum hoc , aut illud mcmbrum ; & qucm-
admodum aftus ille plane depcndct 1 mcntc , nihil impedirc potcft , quo
minuseumformctadum, quando idipfi placct etiamquando corpus
eft a?grum : vcrum ut idcam habeat rei , quam vult imaginari , aut cujus
vult mcminiflc, id fimpliciter ab ipfa non dcpcndct; ncccflceft, uc
fpccies, cuieaidcaeftuHita, fuper glandula dclincctur, idquodfcm-
pcrficri ncquit codcm tcmporc, quo cjus defidcrium cxcitatur, five
quodcurfusfpirituumcumeanon bene confcntiat, five quodglandula
propcndcat vcrfuspartemoppoCtamei, inquapori funt, per quorum
apcrturam ca fpcciescxcitari potcft , aut deniquc quod ca vcftigia fint ni-
mis lcvia , aut fc non fatis prompte , ac facilcaperiant.
Nihil ctiam dicam de diverfitatc operaiionum imaginationls , qhx all-
quando candcm fpccicm rcducit , qux ipfi pcr fcnfus obvcnit , &: fxpius
ctiam novaminde fornwt» componcndo, augendo, autminucndopri-
mas , quas recepit. Ncquc ctiam adjungam , c\ux caufsc fint , naturalcs ^
aut moralcs, quae cam vim animx dcbilitarc poflint, nequc ctiam quo-
modoMcdicina , & Philofophia cam poflint roborarc: finiam autcra
hoc caput, ubi paucis vcrbis dixcro , quae fit caufa crrorum noftrorum
in fomniis , & dcliriorum in mclanchoHcis , rcs cnim mira eft , & fimuT
etiam deploranda fubftantiam adco divinara , qucmadmodum anima hu«
mana cft , fc in cjufmodi occafionibus non polfc ab crroribus immunenv
confcrvare. Caetcrum loqui hic nolo de crroribus , quos in ratiocinatio-
nibus noftris committimns , neque ctiam de dcccptionibus fcnfuum no-
ftrorura, quae dcpcndent ab corum organis, autaliqua conditionc ob-
jcdi , aut racdii , pcr quod objc^tum in fenfus agit , vcrum tantum dc
crroribusfomniorum noftrorum , & dcdeliriis phrcncticorum , &c mc«kncholicorum. Eos dividoin quatuor fpccics: quorum prima cftco*
rum, quiaccidunt, quando faccrc , autfentire nos aliquid putamus»
quod nec facimus , nec fcntiraus. Sccunda cft , quando putamus nos
aliquid fccifle, autdixifle, quodncqucfeciitius, ncqucdiximus. Ter-
tiacomprchenditorancs ferraoncs, & aflioncs cxtravagantcs phrcncti-
Corumftultorum. Quartaeft, cum quisfcipfum imaginatur cflc aliud
quid , quam eft , qualis fuit error iftiusftulti , qui fcgallumgallinaceum
cfleimaginabatur.
Caufa gcncralis omnium iftorum errorum ex co originem fuam ha-*
btt, quodomDCsidcge, qusjunds funt fpccicbus glandulx C^xccpti»-
y J iaci*
Tra ctatusidcis paflioniim , quac hicaliquid peculiare obtinent) menti loctimnon
dent advcrrcndi fc nihil nifi imaginem objeftorum perciperc , quae ufque
cercbrum , & glandulam nihil aliud mittunt, quam cfFeda , motiium
quorundam ; ^ contra id ei iftx ipfi rcpraefcntant objcdatanquam cxtra
nosexiftentia , 8i renlibus noftris prxfentia , ad quae, aut faltem ad mem-branoftraextemaomnesrefertqualitatcs, qux pcrideas , quastumha-
biet , ipfi reprsfcntantur ciim tamcn inter omncs fpecics , qua? excita-
ri pofTunt i di<ftisquatuordiverfis caufis , nullx fint , nifi qu« ab aftio-
ne objcftorum cxterhorum in fenfiis nortros oriuntur , ubi id verum cfTe
poflir. Quarc& mcns humana fcmpcr fallctur , quamdiu diftinguere nc-
qiiit, anfpccics, quarideam, quam habct , excitat, ipfi obvcncritpcr
fcnfus potius , quam peraftionem mcmoriae, aut fpirituum animalium ,
aut pcr prop.ri.im fuam voluntatem.
Vcrum quidem cft , quahdo mens ipfa cft , quae fpeciem eam produ-
Cilf ,applicando fc ad cogitandum derc, ad quam ca fpccies pertinet,
eam nunquam poflc credcrc fpccicm illam venire ab obje<5^is, quoniamipfi agerc neqnit , nifi percipiat adioncm , per quam fe applicat ; vcrumfieafpecics cxcitata cft per memoriam , aut per fpiritus, dctegerc nonpoflet eam non vcnire ab objc(5Hs , nifi quandoea notabilitcr magis debi-
fis, & confufaeft, quamillacfolcntcflc, quaeabobjeftisproccdunt.
Mco autem judicio in tribus hifce circumftanriis mcns non videtur
poflc agnofcere cam confufionem , aut debilitatcm ; Primo quando aftio
fpirituum , & memoriac concurrunt fimul ad produccndam fpccicm
aequc vividam , ac funt fpcctcsfcnfuum : fecundo cumnulla abobjefiis
cxtcrnis vcnit , cum qua ca comparari poflit : &c dcnique quando mensdomina noncftmotus glandula?, &.'per confequcns non ctiam dominafuae attentionis : nam ad comparandas hafcc idcas inter fe nccefl*e eft mcn-tcm produccrcadum intclledus , &' mentali refleftionc uti , quia quan-
dounx fpccicsfunt fuperglandula, aliac illicnon funf, idquodmcnsfaccrenon.poflct, ubi morusglandulxvoluntaticjusron fubjicitur, at-
queira ncceflccftmcntemdccipi.
Objicimihrhicncquit nosintcr fomniandum aliquando ratiocinari,
atquc ita mcntcm nim criam capaccm cflc reflc<5tionis mcntalis: facilc
cnim refpondemus , ratiocinationes , quxtumfiunt, noncflenifimo-
mentaneas , 8c quando diutius durant , nos a fomno excitari ; aut ctiam
nos rcvcra poflc ratiocinari dc rc aliqua corporca , ctiamfi tamcn capaccs
non fimusproducendi aliqucmaftum intcUcftus; aut dcniquc, fi ali-
quandoin fomniisnoftris dcrcaliqua fpirituali cogitcmus, id cflc non
DE Mente.Huma N A. ff^pofle cum rcfledione ad vividitatem , aut debilitarcm fptcierum imagi-nationis, quoniamnihil tumobvcnirc potcft,qiiodnosad idpoilitoblwgare, quin nos excitarct. Et fi adjungitur nos aliquando dubitarc , andormiamus, refpondeo id non diu durarc, & fi Icvcmaliqucm adumrcflexum adhibemus eumtalem non eflc, qui nos ab errorc immuncspra:lbrc poteft. Id amplius adhuc patcbit, cum canfas divcrfarura fpe-
cierum horum errorum paniculaiim explicabiraus.
Prima fpecies efl: , cum nos puramus facere, aut (cntire aliquid, qiram-
visreveranihil ncqucfaciamus, nequcfentiamus. Caufa cjuscft; quodfpccies, qu3etumfuperglandu]aopevcftigiorummcmoris,autper cur-fum fpirituum dcUneantur, non minus vivae fmt , ac fortcs , quam illap,
quae procedunt a fenf ibus , atque ita anima divinare neqxjit eas inde nonvenire; quemadmodumaccidit in dcliriisj in fcbribul, in quibufdomfomniis, &c univcrfim in omnibus occafionibus , ubi fpirit«$ animal^multofortius, magifqueagitati , quam fanitaspoflulat, concurruntcumvcftigiismcmoriae ad produdioncm aliquarum fpecierum. Caufa ifto-
rumerrorum praetereaexeooritur, quod objcda tum nullam impref-fioricm in glandulam facianc , cum qua anima pofllt comparare fpccics
,
quas memoria , aut fpiritus ibi producunt ; caquc caufa eil ordinaria cr-Torum noftrorum infomniis J quando cnirn animaipfa non cxcitat easfpccies, nullum aliudpracter hoc habet mediumagnofccndicas, quaepertinent ad fenfum , eafque diftingucndi ab aliis. Hifce adde, inter
dormiendumanimamor^inario noneflcdominammotusglandul^, quae
tum non fatispltnaeft fpiritibus,'utin eaaequilibrio fit, quod anima,<^uae a<Ska reflexivo uti vult ,
rcquirit ; prxtcrquam quod, quando do-minaejusforet, fuoque donfiinio pofletuti inaliis objcftis , non tamcnin hac occafioneca uferctur, in qua nihil pcrcipit, quod fufpicionemmovere poflit eamfalli.
' Secunda fpeciescfrorls^cft i qu^madmodum diximus, quando pura-
•musaliquidnosfeciflc , antdixlfle, quod rtcquc fecimns, neque dixi-
mus : quod contingit , quando s cum dccrcvimiis , aat faltem ferio pro-pofuimusfacerealiquidnihilominusaccidit, ut proptercafum aliqucm*inopinatum , autcxfubito, levi animi impctu id cxecuri non fimusjtunc cnim voluntas, quae tendit , & jam difpofita cft ad aftionem ali-
qudm , excitaredebilitincurfufpirituum propenfioncm, 8c inclinatio-
nem , qua?eos difpofuitadexcquendum id, quod voluntas facercpro-ponebat*, ^'qu.imvisca inclinatio fii kviflkna, ubi adipfam cxccurio-
ncm ventum non cft , ea taraen aliquam imprcflrionem in fibras cercbrifa-
cerc
Tractatuscere pcytuic, qas capax eft eandem formam fuper glandiilam reducciv^
di , quando fortc cogitamus , aut loquimur de re iHa , quam facere de-
crevcramus; id quod anfam dare dcbet iis , qui non fatis ad id, quodfaciunt , attendunt, nequc fatisadvertunt ad fuas adiones , credendi fe id
jam feciffc.
Qiuntum ad tertiam fpeciem erroris attinct , fcilicet , vcrba , 6c
aftionesphrcneticorumcxtravagantes, illas tantum mihi videntur tales
apparerc , propterca quod ignoramus id , quod co tcmpore in ccrebro
ipforum accidit , nobifquc perfuademus , cos agere,& loqui dcbcre con-
zormiteriis, qus ipHsdicimus: quodiplisimpollibilecd , aut quianos
non intclligunt, cumimaginationem abalia fpccic nimis occupatam ha-
beanC , quam utnoftrdrum vcrborum fpecicsrecipcre pofliint; aut, quia »
finosintelligunt, pcrturbatio, quae inipforumfpiritibusanimalibuscft,
non finit imprelfionem vcrborum noftrorum diutius quam uno mo-mentofupcrglandula mancrCf prima autem fpecie , qus eam occupa-
bat, redeunte fimul acloqui ccffamus , refpondcre ncqueunc convc-
nienteradilla, quxdiif^funt, quia canonamplius percipiunt; vcrumtantum convcnicntcr ifti ide« , qua^ tum menti corum pnfcns cft. Crc-
dohujusgcncrishomincsnon clfe phrcneticos , nifi quiamotusglandulac
ipforum animx non fubjicitur , fivcproptcr violentiam, & inxqualita-
temcurfusfpirituum, quifincmodo, ac mcnfura eam exagitant , &in-Anitas fpccics fupcr ea excitant , qua: non nifi ad momentum durant; five
ctiam quia curfus ille pcrtinaciter cam applicat quibufdam veftigiis
xncmoria^, &fempcrcanaem fpecicm excitat, aqua anima fe cxpcclirc
nequit. In utroque cafu diccrc poniimus miferam cam animam judicare
iccundumid, quod idc», quaBiftisfpecicbusjundlifunt ipfircprxfcn-
tant, eamqucagerefccundumid, quodjudicat, ncqueeam feipfam hac
in re po(fe cohibcrc *, hon cnim abftincrc potcft i judicando, & agcndo
conformitcrei, quodipfi vidccur, quanao nuUam dubitandi rationem
videt; nuUamquein eoftatuhabcre potcft rationcm, cum non fit tumtcmporis magiftra fuarum cogitationum , verum ad fpecics corporeas at-
tendcre cogatur,
Quartus, &maximus imaginatloniscrroreft , quandonos ipfosima-
glnamurcffcaliudquid, quamfumus: in hac fpccic non nifi quafi ex-
celfus quidam eft teniifpecici , fi enim pcr aliquam pcrtinacem difpofi-
tioncm fpirituum , & memorix glandula fortc vcrtatur adcara partem
cerebri , ubi pori invcniuntur , per quorum aperturam forte Ipeciesgal-
ligailinacei, cxempli gratia, rcducipoteft» quinetiameoipiomomen-
» E M E N T B H U M A N A. jgttoformatur, animafeipfamtandem, confiderabittanquamunitamnonfpccicigalli (fpcciesenimfcipfasnon rcpraefcntant, ) fcd ipfigallogallii
nacco , & tanquam unum totum cum ipfo conftitucntcm , codcm pla-
nc modo, quo unita eft cum fuo corporc , & cum ipfo non nili unumtdtumconftituit: acproindc voluntas, quantum poteft, fcrturadimi-tandum cantum , reliquafque omncs galli gallinacci a^aioncs. Quod ve*-
rohac inremaximaadmirationedignum occurrit, eft, quod miferiifti
aliquandoadmodumbencfapiantinaliisrebus, pra;tcrquam in iis, quKad objedum amentiae corum pcrtinent ; quando autcm id accidit , &jufto modo ratiocinaniur , dicere po^Tumus curfum fpirituum
, qui antea
fecum trahebatglandulam , tum temporisin cercbro ceflaflei & quando
nihil ipfis dicitur, quod dcnuo poflit eum cxcitare , ipfos cfCc debcre ad*
modum fapientcs, doncc ipforum paroxyfinus, & acceflio, qucmad-modum in fcbribusiierifblct , rcdeat.
C A P U T XIX.
J)e Mcrnoria , cjr RcmintjcentU.
Y\ Efcartes , admodum fcliciter cxplicuit pleraquc corum, qux- pcrtinent ad commcrcium quodmenticum corpore intcrccdit
,
quandointradatudehommccomparavitcorpus cum machina hydrau-lica, in qua aqua diverfimode plures diverfas ftatuas movet pro divcrfadifpofitione tubulorum
, qui cam fcrunt , dixitque mcntcm noftram fi-
milem eflc fontis prajfedo , qui continuo occupatus eft in loco , ubi aquxcongregantur , obfcrvando divcrfiis vias, qua tcndunt, dut mutando,impcdiendo, aut excitando corum motus. Cui addcre pofluraus, utcomparatiopcrfcaiorrcddatur, propeeammachinameflemolam, quaemittit, &avertit3qi>am, pcr quam omniaejus organa conftituuntur inadionc
, eamque nunc minorem aquae quantitatem , nunc majorcm ipft
fyppcditarejatque in mcdioiftius loci,adquem praecipucaqua: mittuntur,parvam cymbulam eflc ita coUocatam , ut pro ratione impulfus aquac» jr
qux cx mola mittitur, aut pro ratione fitus , qucm pnEfec^iusfontisetdat (quem ftatuo in ifta cyriibulajaccre, atqueitaeiaflixum efle, ut fu-pramarginescaputexcrcrenequeat) aquas impcUatin ccrtos aliquostu-bulos cx iis
, quorum orificia drca iftum locum terminantur , atquc ea ra-.iione faciat, ut moveantur eae ftatuae, quas aquae iftac ingrcdiuntur.Pneterca poncndum eft tubulos eos non cx ligno , plumbo, aut terrafa<Slo$eire, fcdcxcorio, quodextcndi poteft fecundum proportioncm
X aqux
i6i Tracta tusaquscos intrantis; & facilc cognofcemus illum fontis pnfcdum in cym-bula ifta , ut diftum cft , jaccntcm , quae nunc in hanc, nunc in illam par-
tcmlibratur, fccundum motura, quem aqua exmola vcnicns ipfidat,
aut qucm alTumit proptcr tubulos , qui aperiuntur , dcbcrc ha:c quatupr
confidcratu digna pcrcipcrc. Primum eft aftio corum qui intrando in cos
fpcais , ubi tubuli iftius machinx tcrrainantur , ipfimct haud id cogitan-
tcsexcitantaliqiiandocos motus , quiin ipforumprxfcntia fiunt; & hoc
rcfpondct adioni objcdorum cxternorum , qux per folam fuamprxfcn-
tiam aguntin organa fcnfuum. Sccundum quod pcrccpturiis cftfuntdi-
vcrfi impulfus, quosprxfeftusipfcdabitifticymbulae, idquecompara-
ri poteft cum virtute , quam habcmus imaginandi. Tcrtium cft motus ,
qucmaqua, quaeper molam fuppcditaiur, ipfi dabit, cui confcntitid,
quod dc adionc fpirituum ex cordc ad ccrebrum adfcendcntium , dixi-
mus. Etdcniqucultimum , quodpcrcipict, crit facilitas , quam tubu-
li , quijam fcmel aperti fucrunt , retincbunt ad fc itcrum apericndum
;
quamvis cnim adio corum , qui in fpccubus iftis funt , ccflct , non tamcnadcobcncrurfusclaudipotcrunt, acilli funtclaufi , quinunquam apcrti
fucrunt, ficiliufqucrurfusapericntur, quam finunquamapertifuifTcnt:
quod omnino fimilc cft vcftigiis ,qux in mcmoria fuperfunt.
Quin ctiam notandum cft ha?c omnia non minus cvcntura ; hanc cym-
bulam cofdcm fcmper raotus , &:incIinationcsnonminushabituram; re-
liqu3fqucomncsa(5tioncsiftiusmachinaeficrinon cdTaruras, licctnullus
adclfct praEfcdus , qui omndsmutationcsifti cfymbulae accidentcs pcrci-
pcrc poffct.
Nunc, fiplacct, applicenturdiverfi modi, quibusprJBfeftusillcper-
cipit id^quodcymbulaciftiaccidit, divcrfis animac pcrccptionibus, &dcprchcndctur codcm fcrme modo animam fentirc, ac imaginar i,& mc-
minilfc ; & ut ultimam hanc opcrationem expliccm , quemadmodumduasaliascxplicui, diccndum mihi eft, in quoconfiftat mcmoria cor-
porca , quid fit rcminifccntia , & dcniquc loqucndum ctiam cft dc mc-
inoriaaliqufl plancfpirituali , quae rcfpedu mcntis idcm fcrmc cft , accft
mcmoriacorporea rcfpcdu corporis.
Permcmoriam corpoream nihilaliud hic intclligo quam ccrtam faci-
litatcm ferurfusapcricndi , quae rcmanet in poris vcntriculorum ccrcbri,
quijam antcaper fpiritus aperti fucrunt , & in fibris , per quas tranfivc-
runt, qU3ccunquedemumcaufafit,quaEcamaperturamfccit : quoniam
ope iftius facilitads , poris illis fc aliquando rurfus cx fc ipfis codcm modoacprima vicc apcricntibus, ncquc tantumrefiftentibusfpiiritibus, verfus
cof
•9
dbMenteHumana.cos fluentlbus, ac alii refiftunt , facile contingcre poteft , ut eadcm fpecics
fuper glandulareducatur,atquc itainmente eadem rurfus idca oriatur.
Quamvis autem hoc pado mcmoria non fit res valdc adiva , & facili-
tasifta, eaque veftigia , quae fpiritusin fibris, per quas tranfiverunt,
relinquunt , non videantur multum pra:ftare poITc ; fciendum tamen cft
ideffecaufam principalem omnium eorum cfFcduum mirabilium , quosin bcftiisobjervamus, &quimaximam hominura partem obligant, adaliquam ipfis cogitationem tribuendam , imo ctiam caufam effc maximxpartisadlionum , quas, nos fineintentionealiqua cdimus. Quaproptcr,quamvis prolixe fatis in meis Notis de hac rcjam locutus fim, non tamcnpraeter rcm fore credo , fi naturam iftorum veftigiorum hic etiam cx-plicem.
Cogitandum ergo , qualifcunque demum e((e potuerit figura , quamobjcdum A BC imprcllit fibrisnervi optici, quasin fuperficie retinri.j.^.movir, aliam omninofimilcmdclineari deberein fupcrficieinter-
na ventriculorum ccrebri , z.^.6,uhi fibraEcjustcrminantur; cxquofc-quitur fpiritus animales, qui funtinglandula, H, cgrcdicitius deberc
per foramina, quae ipfis refpondcnt, quam antea facicbant, imo fubcadcm forma , aut figura apcrturae i.^,6, egrcdi debere ; atque ita ipfo-
rum curftisaliam adhuc fimilcm fupcr glandula ducit , quaeefteaforma,cui cogitationes animas , quae dcpcndcnt i corpore , immediate alligan-
tur. Deinde fpiritus, qui perapeituram i.4.(J.egrediuntur , vim ha-bent laxandi parumpcr intcrvalla fibrarum , inter quas fluunt, fleden-diquc , & difponendi divcrfimode parvos ram ulos , quos dixiraus , in
X i No-
i^j^ TractatusNotis, exillisfibriscmitti, prodivcrfitateruorum motuiim
, &formc,aut figurae apcrturx , pcr quam fijnt cgrcfli j ita ut ctiam fibris
, q\ix in
ccrcbri fiibftantia fiint , imprimant figuras fimilcs , aut proportionatas im-prcflionibusobjcdorum ; non pcrfedctamcn primoidu , verum paula-
timmelius, & mcliuspro violcntia curfuscorum, &:fi cundcm flucndi
modum faEpiusreitcrcnt, aut adio corum longius durct, & dcniqucfi
fibrjB iftac magis , aut minus facile fledantur; quodctiamin caufaeft,
utiftae figursE mogis, autminus diuibi confcrvcntur, viaeque iftx ali-
quantummaneant apcrtaE, aut, fi rurfus claudantur, rctincant tamcn
majorem facilitatcm feapcricndi, quam vicinae, quae nunquam adhuc
apertac fuerunt. Eodem modo ac fi , cum plurimae acus per tranfverfum
lintcum A, adigerentur, foramina, quac facercnt, poft carum cgref-
fum aliquantumapertamanercnt , aut firurfus claudcrcntur, relinquc-
rent faltem in locis ,per quae tranfiviflcnt j magnam facilitatcm fc rurfus
pcr fimilem atfUoncm aperiendi.
iiiniinniiiiiiiininiiiiHiini/iiiiiiiiinimiiiiniiiiiiiiiniiniiiiiiiiiniiiniuiii
Et notandum , fi quacdam tantum foramina , ut a, & b , rurfus aperiren-
tUr , id fufficcre ui alia , quemadmodum c , & d codem etiam tempore
curfus
DE Mente Humana.rurfus apcrircntur , prifcriim fi omnia iftaforamina fappius fuiflbntfimul
apcrta, & unafincaliisapcririnon confuevifTent. Idcmadhuc multofa-cilius contingit in porisfuperficici intcrnae vcntriculorum ccrcbri , c]uamin linteo; quando enim fpiritusdenuoaperiuntaliquoscxiisporis,illi
fpirirus, quiiis circumjiciuntur, eametiam viamaliquo modofcquun-tur, (quemadmodum aercm fluviorum curfum fcqui vidcmus,) atquehocpado rurfusaperiunt poros, qui propeillos funt, ob eam, qua«iibi repcriunt, facilitatem.
Non tantum confidcrare oportct ea veftigia in fupcrficie vcntri-
culorum , & in ipfa cerebri fubftantia , verum ctiam in omnibus lo-
cis , 8c viis , pcr quas fpiritus tranfivcrunt ; omncs cnim partes , in
quibus aliquod vcftigium modi fui curfus , quod vim habet redu-ccndi eandcm fpccicm , nobifque rcddcndi candem cogitaiionem
,
rcliquerunt , fumi dcbcnt non minus pro organo memoriae , quamipfum ccrcbrum ; excipi tamcn debet parva glandula in melioribusfaltem ingeniis propter fuam cxilitatem , & fluiditatcm fuarum par-tium.
Non hicncccfTceft diccrc tcmpcramentum organi memoriaB nondc-bereclfe, ncqucnimis ficcum , nequc nimis humidum, ficcum noncftnimisdurum , aut etiam nimismollc , non niminm rcfiflat imprcflioni-
bus ,quas recipere dcbet , aut non finat cas dclcri poftquam eas recepit.
Nequcetiam dicam curfum fpirituum formarc ca vcftigia, aftioncmque
objC(^orum , autetiam animae nihil aliud facercquam cos dcterminaread
partcm , verfus quam iiseundum cft. Vcrum, obfecro utadvcrtatur pri-
mo, poftquam vcftigia memorix primam fpccicm fupcrglandulam ita
rcduxcrunt , fpiritus codem modo pcr cofdcm poros redeuntci fluerc in
eofdcm mufculos , atqueitacorpusnoftrum difponcreadeafdem itcruma<5tiones edendum, quas edidit occafionc objedi,*quod prima vicceas
cxcitavit; idquenunquam. non accidere in beftiis , imo in homine,quando vis animi cjus id non impedit. Secundo etiam notandum, quan-do duo objcfia fimul fpccicsfuasexararunt , & duoifti curfus fpirituum
,
qui cas compofuerunt , alicubi in ipfa cerebri fubftantia funt jundi
,
quemadmodum in Notisdixi , frpiflime fufficcre, fi alterutrafuperglan-
dulam reducatur , (licct ctiam ca fit illa , quae eft imbecillior,& qujc nontft capax abfque ea conjunftionc facicndi efFc(5him aliquod confideratu
dignum, imo ctiamautqux cfFcdum contrarium producerc dcbcrct)
utomncsc2Ederaa(5tiones, qusante l duabusfimul oricbantur, poftea
reproducantur.
X 5 Sic
'TractatusSic plcrumque contingit , ut cum prima vicc nos mordacicani ofFeri-
mus , is ad nos mordendum acccdat , vcrum fi fumpio baculo ipfum pcr-
cutimus, &aurugerccogimus, quamvispoftcaetiam finebaculo adcumacccdamus , fugae fc committcre non ceflat ; nam ope iftarum plagarum,
quasacccpit ,junximuscurfumfpirituum , quem prsefcntia noflraexci-
tabat, cumcocurfu, qucmidusbaculiproduxerunt; &viisillis, quas
duo ifli curfus rumpfcrunt , alicubi in ccrebri fubftantia fibi mutuooccur-
rcntibus, & inunam firaul confufis, nihil ferejam refert , utraejrum
poftea rurfusaperiatur in vcntriculiscercbri ad fpiritus in eofdem mufcu-
losdcduccndos, cafdemqucadiones, quaeantcaduobusciyfibusprofi-
cifccbantur, excitandas. Et ccrtus fum, fi id bcne comprchcndatur,
nullam difficultatem fupercffe in explicandis plerisquc adionibus in
beftlis, quarum maximc mirabiles oriuniur ab hifce vcftigiis , quzin
ipfarum cerebroremanferunt : non etiam moleftum erit comprchcndere
»
quomodo beftiae fint difciplinae capaces , & quarc tam firmiter rctincant
vias, perquastranfivcrunt; abfquequod necelTc fit propterca aliquam
iiscognitioncm tribucre. Vcrum moncndum eft ordincm aliquemhic
fervari dcbcre » &: incipiendumclfcabadionibusfimplicioribus, iifquc,
quae facillimecognofcuntur , accxplicantur.
Quando fpecies aliqua fuper glandulam rcvcrtitOr, id Icmper cfFeftum
cft memorias , quando reditus illc non planc dcpendct ab objedo ; non
tamcn fcmper cft cfFcdum reminifccntiae ; nam ad rcminifccndum non
fufficit fimplicitcr pcrcipcrc fpecicm , quae , iterum producitur , Ci
praetcrca itcrata illa produftio non cognofcatur, & non cognofcatur, non
cffeprimavicc ; quod cam cogitationcm habucrimus. Atque ita rcmi-
nifcentia , aut potcntia , quam habemus reminifccndi confiftit in facul-
tatc, quamhabemusrevocandiprimasfpecics fuperglandulam, pcrci-
picndique nonelTc primasvices, quod nobis cam cngitaiionem, quae
tum menti noftrac pracfcns eft , dedcrint. Qiiaproptcr quando ea facul-
tatenon nili adrcvocandasfpccicsrcrum purcintcllcdualium utimur, ca
non videturdifferrcabintclJedu, inmodoeaspercipicndi , nifi tantum
quod practcr pcrccptionem idca: ca nobis etiam dct idcam fui rcditus. Et
quandocam applicarausadresmatcriales , & imaginabiles, ca non dif-
fert l facultate imaginandi , nifi in eo , quod cum opcratione imaginatio-
nis , pcr quam percipimus objedum , cujus reminifcimur, jungataftum
intelledlus, quifacit, ut percipiamusnosjam antea cam rcm imagina-
tos fuiffc : ut cnim rcminifcamur cujufcumquc demum rei , obfcrvan-
dumeft, nos eam anteajam pcrcepifle ; qucKi haud pofTibile forct , nift
deMentiHumana. 1^7prima vice, qua objcdum renfibus noftris ofFertur , notaviflcmus id
novumefTc, norqucidantea, ncque cognoviflc , ncque pcrcepiflc. Id
autcm mihi vidctur vires imaginationis fuperare , quoe quidcm pcrcipcrc
potcft rcm novam , non tamcn cam utnovam obfcrvare , quoniam idea
,
& notionovitatis, nihilinfc maicrialc, aut extenfum continet, atque
idco locum intcr res imaginabilcs habcrcncquit , non magis , quam no-
tioncs ordinis , numcri , durationis , & in gcncrc oninium attributorum,
qua: omnibus Rcbus conveniunt. Quapropter quando aliquis obfcrvat
fc jam antea habuifle , aut nunquam habuiflc cogitationcm aliquam ,
quamin mcntehabct , & cum animadvcrtit aliquem ordincm intcrfuas
idcas , diccre poflumuseum hac in rc aftum mentis rcflcxum adhibcre
,
& conccptu omninopuro finc ulla imaginationis mixtura uti. Quandotamcn non adco rcfpicimus modnm pcrcipicndi
,qui rcminifccntiae pccu-
liariscfl, quamvim, qua potentia ea praedita cft , rcvocandi fpccicsre-
rum corporcarum fupcr glandulam , non diftinguitur hac in parte ab
imaginationc, ncqucaliomodoagit, cumcnimmcnsrcminifci vultali-
cujus rei , cujus vcftigium aliquod in organo mcmoria: rcmanfit , ea vo-
luntasfacit, ut glandula fe fucceflive addivcrfas partes vcrtat, doncc
fpiritus, qui cx cn cgrcdiuntur , fortcoflxindant poros, qui vcftigia ea
retinucrunt, eosquc apcriant, &formam induant, cui idca rei, cujus
rcminifci volumus , junda cft » eodcm plane modo, quo id acciderefb-
let, ubircm aliquam imaginari volumus; & ratioob quam plcrunque
idca, quam quxrimus , prima fc ofFcrt , cft, quod voluntas cam invc-
niendiN^ulgojunibacftcummotuglandulae, quiad id rcquiritur; idque
rarofallit, dummodo voluntas firma fit, & mcns attcnta ad id , quod fa-
cit , quando veftigia mcmoriae unita , & bcne imprcfla funt.
Non diflficile eft cx hifce porro cxplicarc , quomodo quatuor iftae fpc-
cicsreminifcentiaEfiant,dequibusD.Chanctin fuoTraftatu dcFun(5lio-
nibus Mcntis loquitur ; prima carum cft , quando reminifcimur nos ho-
mincm vidifle , cum fccunda vicc videndo •,id cx co proccdit , quod cae-
dcm vi antcafucrintapertae, &faciIiuspoftca rurfusapcrianturj atque
ea facilitas cft , quac animx occafioncm dat rcflcftcndi ad fuas cogitatio-
ncs , obfcrvandiquefc cum homincm anteaadhuc vidiflTc.
Sccundacft, inquit, cumrcminifcimur ejus, fi modoaliquid, quod
ad cum pcrtinet , videamus , & quod fxpius cum ipfo obfervavimus ,
qucmadmodum, cxcmpli gratia , ejus veftimcnta. Hoc cxplicari debcc
per id , quod fupra diximus dc poris ventriculorum , qui fibi inviccm
vicini funt, & aperiri non folcntuni fine aliis; fuflBcit fcilicct aliquoi
tantum
i58 Tractatvstantum aperlre , ut codem temporc ctiam reliqui aperiantur : ex eo enim
pcrcipi potcft , cum pori, in quibus quxdam vcftigia faciei iftius ho-
minisrcmanfcrunt, proximi fintiis, in quibusctiam vcftigia aliquafu-
pcrfunt reliquorum , qux ad cam perfonam pcrtincnt , fufficcre primos
aperiri , ut alii etiam obligentur ad fc laxandos , atquc ita ad rcduccndam
conjundim fpecicm intcgramiftius hominis , atque ad cfficicndum ejus
opcutilliusrcminifcaraur. Hxc caaifliocft rcminifccntiae, quam Fra-
caftoriusappcUat fubnotioncm.
Tcrtiacft, quandonon poffumusreminifci iftius hominis, ubi volu-
mus, veruntamcn , poftquam non amplius dc co cogitamus, cjus idei
nobis cxhibctur ; quod pluribus modis fieri poteft , aut quia glandula
non fertur in eam partcm , ubi veftigia iftius hominis funt ; aut quia
veftigia ifta non funt fatis cxprclTa , & pori , quibus imprcIFa funt , nonfatis apcriuntur \ unde accidit ut anima cos-reperire ncfcicns moleftia
afficiatur in quaercndo ; quod pratfertim contingit in turbidis iftis , 8c
inquietis hominibus ; atque ita illa voluntatem mutans , glandulam aver-
tit, antequam cos invencrit , autfpirituscosapcruerint; poft qusc ficri
poteft, utporisillisfponte feapcricntibus, aut fpiritibus eo fortuito de-
btis, fpecics, quam quxrebamusfupcrglandulareducatur , quandodeea non amplius cogitamus. Ratio autcm quae facit , ut anima non fcmper
reminifcipoffitobjcdiejus, quodquxrit, cft, autquiaveftigiamcmo-
rix fere dcleta funt, aut confiifa, & mixtacum multis aliis*, aut quia
propc poros, quosquxrit, aliifuntiismultomagisapcrti, qui curfura
(pirituum ad fc trahunt aut dcnique quia fallitur in iis quxrendis , pro-
ptereaquodfpccicmaliquaminvcnit, qux fimilitudinc accedit adcam ,
cujus vult rcminifci , atquc ita , fc ipfam in quxrcndo circa eam occu-
pando , rationcm eam inveniendi pcrdit : quemadmodum , cxcropli
caufa , fi anima quxrcrctnomcn Dorothei , & nomen Thcodori inveni-
ret, &:deindc Arthcmidori, & Cleodori, fpes, quam habct invcnien-
di illud , quod quxrit , glandulam fifterc faciet verfus cam partcm , at-
quc ita feipfam decipict , nifi illic repcriatur.
Quarta fpccies reminifccntix eft , quando raens agnofcens imagina-
tioncmnimis cclcriterpergcrc, eam obligat addcnuo incipiendum, &ad magisexaminandum veftigia, qux quxrit, & ad non fempcr crran-
dum ,qucmadmodum facit. Ad hanc etiam fpecicm rcfcrri potcft id
,
quod contingit , cum intellcftus , quandorcrum tantum generalium re-
minifciiur, cxcmpli gratia , raulicrcmaliquamcandida vcfte fuilTcindu-
tam , ijnaginationcm obligat ad pcrcurrcndum onane*^ (jijas habct , al-
bcdinif
DE MSNTE HUMANA. 16^bcdinisideas, Tit reminifcatur, qualisea fuerit, quam quaerit; cafpc-
cies rcminifcentlae pure fpiritualis cH , & non nili ^ potcftatc , qiummcnsincorpushabct, depcndct.
Excmpla, qu^jamadduxi, mco judicio fufficiuntad cxplicandao-
mnia D. Chanct problemata , ut neccire non fit hic amplius aliquid addc-
re; verum non videorhic dcbcrc filcntio prztcrirc objcdionem , quamcapitc fcxto indccifam Tcliqui, ubi probarc conatus fum mentem fcmpcrcogitarc , quamdiu cxiftit , quoniam hoccapitc mc cam foluturum cifc
promifi.
Quaeritur crgo , quare non reminifcamurearum cogttationum , quas
in utcro matris noftrne habuimus , fi vcrum fit mcntcm nc pcr momcn-tum quidcm finccogitationccflrc. Xd id rcfpondco primo, hancconfe-
qucntiam non valerc, non reminifcimur cogitationum , quas in utcro
niatris noftrae habuimus, crgo nullam cogitationcm habuimus; quis
cnim , fi ex improvifo rogctur , rcfcrrc poflct omncs cogitationcs , nondicocas, quasante trigintaannoshabuit, vcrum cas, quxvelantc ho-
ram ipfi obvcnerunt ? & tamen non dubitamus nos plurimas co tcmporecogitationcs habuilTc , quamviscarum mcmoriamnonfcrvavcrimus. Ra-tio cft , quia reminifci non nifi carum rerum poffumus , quarum fpecici
vcftigia quaedam in ccrcbro rcliquerunt , obfcrvamus autcm tcmporc in-
fantix, imo ctiamin fencdutcplurimascflrc fpccies adco dcbilcs, qux-qucadco fubitotranfcunt, utnullarclinquant veftigip , autfiqujBdamrclinquant , cactiam admodum cito delcantur,
Sccundo rcfpondco, omnia vcfligia , qux rclinquuntur , non ene
iptaad produccndum inanima adum rcminifccntiae , quaenon fempcr
reditumfpccicrumcomitatur: aliudcnimcft pcrcipcrc aliquid fecunda
vicc , & aliud , animadvcrtcrc id pro fccunda vicc nos pcrcipcrc. Sic
quamvisidcae vigilis faepius rcdeartt in fomniis, admodum tamcn im-propricforctdicercnoscarumrcminifcij fi cnim adu rcflcxo illud ob-fcrrarc poflcmus , non dormircmus. Sic ctiam aliquando contingit no-bis, ut vcrfusquidamin mcntcm incidant, quamvis non rcminifcamur
nos cos unquam legifTe ; quod fi tamcn non cflct , & fi nunquam objcd^a
fomniorum noftrorum vidiffcmus , caquc nuUa ctiam fui vcftigia rcli-
qui(Tcnt , fpccics corum nunquam fecundaviccrcducipoflcnt.
Id cvidcntcr dcmonftrat omnia vcftigiorum gencra non cfTeaptaad
cxcitandum a<5lum reminifccntix , ipfamqucreminifccntiam non fcmpcrrcprodudionem fpecicrum comitari : Mihi vidcntur non cflc nifi vcfti-
gia, quxprovcniunta fpecicfatisvivida, fatifquc diftinda, & cfficaci
Y ail
jyO TRACTATUSad obligandam animam , ut ad eam attendat, & notct primam vicem
clTe, qua ca fpecies exhibetur , quae occafionem mcnti darepoflfunt, ad
producendum aclum reminifcentii, quando eam fpcciem forteredu-
ccnt; quinetiam, ututvivida, & diftinda llt ea fpccics , veftigia,quaE
relinquit, producere non poffunt iftum cffedum , fi, quando primo
menti cxhibetur, aut fecundo redit, anima non poffit agereper intel-
ledumpurum, fiveidcontingatpropterca quod attentio ejus propter
caufam aliquam fortiorem flt occupata , five quod non fit domina motus
glandulx , (ut in prxcedcnti capite explicui) qucmadmodum id in
fomnoplerunquc, imoetiam aliquandointer vigilandum contingit, &femper accidit , quamdiu in utero matris noftrae fuimus.
Quaproptcr quando D. Dcfcartes fcripfit cogitationcs infantiam in
utcro materno , autetiammox poftcorum nativitatem nullain ccrcbro
veftigia rclinquerc , idintelliginon dcbct acfi diccrc voluiftct, fpecies,
qux tum formantur ,nuUavcftigiaimprimere , imocontra imprimunt,
& relinquunt in ccrebro firmiflima , quae in reliquo vitae curfu cfFeda
producunt infignia , verumtantummodo locutuseft, (qucmadmodumfeipfum cxplicatpagina vigefima nona fccundi voluminis cpiftolarum)
devcftigiis, qux ncceffariafuntad rcminifcendum , idcft, deiis, quxmcns per conceptum purum, cum primum imprimerentur, pcrcepit
cifc Bova : codcm modo , quo in loco arcnofo dicimus nulla extare vefti-
gia humana , cum nullam pcdis humani figuram in eo animadvcrcimus.
Rationes, obquasanimanon eftdomina fux attentionis antenativi-
tatem , Sc etiam aliquamdiu poft , nefcitquc agnofcere vcftigia , quac
tum in cercbroducuntur, cfTcnova , adhas trcs reduci polfunt: prima
eft , quia fpiritus animales aequaliferc facilitate quaquaverfum fluunt;
quaproptcr anima non habet , unde obfcrvarc polht objc(5tum aliqUod
elfe novum. Secunda eft , quia textura fibrarum cerebri in infante mul-
to eft rarior , minufque dcnfa , quam in homine adulto , & tamen inter-
vallum , quodinter caseft , minus eft libcrum , & magis impeditum
»
quiafpiritustcmpusnon habuerunt partcs carum premendi, parvos ca-
rum villosdeprimendi, &dr(rtpandiomnespartesnimis humidas^ quxadipfarumcompofitionem non pcrtinent.
Ita ut infans non nifi fcnfationcs admodum confufas haberc poffit
;
'quae tamen (& haec tcrtiaeftratio) proptcr tcneritudinem , & mobilita-
tcm fibrarum , qus cas excitant , cum infigni vi agere non ceffant, quodiropedit , quo minus cogitationem fuam ab iis averterc , & conceptus pu-
roshabcrc poffit. Nam, utD. Dcfcartcs re<5lcdicit, anima nullomo-do>
bEMfiNTEHuMANA.do, dum unita cft corpori , fe ab impredionibus , quas fenfusin glan-
dulam faciunt , liberare poteft % quando nimia vi ab eorum objccftis
»
five extcrnis , five intcrnis afficitur , qucmadmodum plcrunquc con-
tingit , quando cerebro nimis humido , aut nimis molli , .ut in infanti-
bus, jundaeft; autccrebro, cujustemperamentumalias malcaffedumcft , ut in Lcthargicis , Apoplcdicis , & Phrencticis aut tali etiam cumccrebro, qualc in nobis folct cflc, cum profundo fomno fcpultijace-
mus ; Etcnim quoticfcunquc fomniamus dc aliqua re, cujus nos poftea
reminifcimur, nihilaliudfacimus, quam dormitarc. Haecomnia con-
tinguntconvcnicntcrlcgibusunionismentis, &corporis, quae volunc
fpecies glandulae non comitatas effe omnis gcneris ideis , aut cogitationi-
bus, fcd iis tantum, quae ipfis fimiles funt, id eft iis, quae confufae
funt, quando fpecies funt confufa?, & quae funt clarae, quandoilla
ctiam diftindoj funt.
Mirum crgo non cft j quod non reminifcamur omnium cogitatio-
num , quas in utcro matris habuimus , quoniam rjon nifi fenfationcs ad-
modum confufae tum erant , a quarum attcntione mens fe ipfam avertcrc
nonpoterat, ut inielledus cxercitio locus darctur, ctiamfi talia vcfti-
gia iraprefla elfent , quae pro reminifcentia necelTaria effediximus.
Prxter duas hafce facultates, nimirum memoriam corporalcm, quae
confervat veftigia fpccicrum , quae glandulae , & fpiritibus imprelTx
fuerunt, & rcminifccntiam , qux pcrcipit carum reditum, admodumprobabilecft, mcntcmadhuc habcre mcmoriamfpiritualcm, non qui-
dcmadveftigia idcarum , quas fcmcl pcrcepit , confervandum , fcdad
fuppcditandum ipfi occafioncm , faltem ubi l corporc erit feparata ,
agnofcendi, utrumcogitatio , inqua, fivevoluntario, fivealiomodo
occupabitur , fit objeftum novum , an vero antea aliquam ejus habuerit
cognitioncm. Et valdc vero fimile eft, quemadmodum pori cercbri
,
cum fcmel fuerunt aperti , majorem rurfus habent facilitatcm fccunda
viccfenpericndi , ficctiam mcnti , quando femel ideam pcrccpit , cflc
majorcm facilitatem eandem idcam alio tcmpore concipicndi : caquc fa-
cilitas menti occafionem dare potcft animadvcrtcndi fe antca idcam
,
quae dcnuo ipfi exhibetur , perccpifTc •, vcrum nc tibi imagincris eam fa-
cilitatcm continerc , aut confervarealiquam fimilitudincm cum ifta idca,
& cum co , quod rcpraBfcntat ; qucmadmodum in vcftigiis Memorix
,
& fpeciebus glandulae locum habet.
Quantum ad me aitinct , ea fpecies memorii fpiritualis adco natura-
litcr mihi fequi videtur cx cflentia rei cogitantis , ut nullo modo dubita-
Y 1 rcm
i
ijz Tractatusrcmcam inmcntcnoftrarcpcriri, nifi rmccafatis fuperquc ratio rcd<l
polTct facilitatis , quam fcniimus in concipicndis fccunda vice rebus cor-
poreis , aut fpiritualibus , quasjam antca pcrccpimus id cnim profici-
fci potcft a facilitatc , quae rcmanet in ccrebro & in glandula, recipiendi
cafdem fpccics, aut voluntatisimpcrioobcdiendi > poftquam fcmel ejus
habitudinem contraximus : quamvis enim idcs , & notiones rcrum fpi-
ritualium naturalitcr non jungantur cum fpecic aliqua corporea j mo-leftiatamen, quam fentimus in fufpendenda noftra imaginatione , &Voluntas, quam habcmuscommunicandi noftras cogitationes nosobli.
gant ad oas fimul jungendas •, & quando hoc alfucvimus faccrc, neccflfario
quacdam vcftigiircmancnt, quxfaciunt, utmijorcmfacilitatcm , quam
antca habcamus fufpcndcndi noftram imaginationcm , &: nos in mcdita-
tionc rcrum fpiritualium occupandi. Atque ita haec fpccics mcmoriae
forte non cft magni admodum ufus in hac vita , vcruntamen id impedirc
nondebct, quominuseam crcdamus fcqui noftram naturamab eaque
dependcrc. Et meo judicio ridiculum foret crcdcre, quando mcns^
corpore erit feparata , & mcmoria corporca ampHus uti non poterir, nul-
lumipfimcdiumrcftarc, quorcminifci polfct cogitaiionum , quas du-
rante hac vita habuit , aut eiiam carum , quas in futura habebit.
Imo vero ultcrius pcrgo , Sc audadcrpronuncionosin hobis haberc
memoriam intelledualcm ; nam ,qucmadmodum nihil cft , quod mc-
liusprobarcpolfitmentcmnoftramcapaccm cifc, aut non capaccm ali-
cujusfacultatis , quam cxpcricntia ipfa , &:ufus, quem dc ea habemus,
puto nos expcrientix fatis ad nos ipfos convincendos , & pcrfuadcndos ha-
bcrc. Quoniam cnim vcrum cft , mcntcm noftram concipere pofTc infi-
nitasrcsi qux fub imaginaiioncm noncadunt, vcrum ctiam cftcam rc-
minifcipoflcconccptuumfuorumijneope imaginationis; & licet idita
nonforct, ratiocinari non polfcmus, qucmadmodum facimus , de rc-
bus fpiritualibus , aut incorporeis , quoniam cum omnis ratiocinatio
compofitafitexncxupluriumconccptuum, vinculum, quodinterccs
cft, intclligcre non polfcmus, nifi cum fccundos formamus. primo-
rqm rcminifccrcmur : interim nuUaprimorum vcftigia rcmancnt in cerc-
bro , quoniam puri funt conccptus , & non imaginationcs. Conftat er-
go nos m nobis habere mcmoriam intcllcj^lualcm , quoniam mens noftra
rcminifci potcft quarundam cogitationum fuarum , ctiamfi nulla carum
vcftigia in ccrchro rcmaneant. Vcrum quia maxima pars hominum con-
tenta non cft fcirc pcr cxpcricntiam fc habcrc cam facultatcm , verum
prxtcrea fcirc volunt, quomodo illaagat, & quibus vcftigiis utatur
,
D I M E N T 1 H U M A N A. 175hinccfl, quod dubitent , an talem in fe habcant facultatcm , cjuiancc
cjus veftigia fjbi figurarc , feu imaginari y neque modum , quo agit , re-
prxrcntare fibi polfunt; non autcm animadvcrtunt idcm cflc, fiquis
imnginari velit id, quod fub imaginationem non cadit, acfi fonosvi-
dcrc aut colorcs audirc vclit.
C A P V T XX.
"DeJntelUcfut Ratiocinatione-» Sermone.
Non mihi animuseft omnes hicquaeftioncs exph*care, quac circa tres
hafccfacultatcsproponi poflent, vcrumtantumdicere, qusfitipfarum
natura , quatcnus id ad cogrritionem mcntis humanae requiritur : ccrtus
enim fum nullas cflcadcodifTiciles , quae non facilcfolvi pofl^unt pcrca,
qux ha(5lenus dida funt ; pra:tcrquam quodjam faiis locuti fimus de m-telfc<5lu, ut nofcatur quid fit, & conftct cum difi^erre ab imaginaiio-
ne, tanquamunusmoduspcrcipiendiinmcntediff^crtab alio. Nonta-fnennegarcpoflumuseum modum percipiendi , quiintellciftui proprius
cft, multopecuIiariusfldBAturam mentis pertinere, quam imaginatio-
ncm ; hzc cnim depcndet \ corpore , ille autem ab co cft indcpcndcns
;
prstcrca five fumas intclledum pro cafacultate gcncrali, quam mens'
nabct, pcrcipiendi, quicquiddemum , &quocunquc modo fit, fivc
fumaspro ca facultate peculiari , quam habet intelligendi , & concipicn-
di divcrfomodoab imaginationc , eum infcparabiliter cum mentcuni-tum cfle videbis.
Veraautcm, &:eflcntiali8 difl^crentia , quae inter imaginationem , &intelledum eft, in eo confiftit, quemadmodum jam diximus, quodmens in imaginando fc ad corpus convertat , ut confidcrct mutaiiones,
quac eiaccidunt , autquasei infcrt; & quod in intelligendo, autcon-
cipiendo fimplicitcr fcdctincatin contemplatione notionum , quasinfe
ipfa repcrit ; quaproptcr nulla organa ad inteiligcndum requiruntur , &intcllcftus non minus cft fticultas \ corpore indepcndens , quam ipfa vo-
lunras; & qucmadmodum nullo ex mcmbris noftris opus habcmusad
fimplicitcr volendum ,. quamvis lis in voluntatibus noftris excquendis
wtamnr, ficctiam nullisutimur in concipicndis, intelligcndis rcbus
,
quae adimaginationcm non pcrtincnt , nifiid fortc fiat in fufpcndendis
ejus fundionibus , inavcrtendaglsndulaab omnibus locis, undc ipfi
ipcciesaliquacorporcapoflit obvcnirc; aut faltcm in non pcrnaiuendo
Y 3 qucxL
ij^ Tractatusquodalis aliquae fuper glandula formcntur, quam fpccics nominum
,
quibus cogitationcm rcrum fpiritualium , in quibus occupati fumus ,
alligavimust
Objedum intclleftus , qucmadmodumdiximus, multo latiusfccx-
tcndit , quam objedum imaginationis , non enim tantum comprehen-
dit, quicquid de natura fpirituum concipimus , & quicquid fcimus de
natura corporis in generc; vcrum etiam plurimas divcrfas proprictatcs
corporum particularium , qua: cum fenfibus impcrceptibiles lint > etiara
cxtra poteftatcm imaginationis funt, 8c non nifipcr intclle<5lum cora-
prehcndipofTunt.
Intclle^^us prxtcrca ctiam hanc habct prxrogativam fupra imagina-
tionem, quod nec laedi , nec depravari polTit in fuis operationibus;
quodex conon procedit, quodejuspcrceptioncsutproprie loquamur,
non fint nifi palTioncs , neque etiam cx co , quod extra eum non egre-
diantur, nullumquccum corporecommercium habeant, quemadmo-
dum rcliquifacultates; vcrumcxco, quod hae omnino ccflent , fimul
ac corpus notabili aliquo morbo laboret , & ex eo ctiam , quod omnes
noftrx intellcAioncs (hac vocc uti liceat) vcrx cflc dici poffint , quoniam
certum eft nos proprie nihil intelligcre , nifi quod clarc, & diftinde
pcr intellcdum purum concipimus, & pcrcipimus, quod , quemad-
modum infradcmonftrabimus , falfum eflc ncquit.
Non rcpetam hic , quicquiddcnaturaidearum , autnotionum,qu«
huicfacultati fcrviunt, dixi; vcrum tantum notari vclim , intcr notio-
ncs, qux nobis cntia rcprxfcntant, nos non nifi trcs principalcs, &primitivashabcrc, quas /wwmj appellare poflumus ; non quodcredamus
aliquas carum in mente cflc , quando ca de illis non cogitat ; vcrum quit
nafcimurcumfacultatccasproduccndi , quando volumus , dummodoprijudicia infantix lumcn naturale mentis noftrs non extinguant.
Prima harum notionum eft notio fubftantix cogitantis ; fecunda cft
fubftantix cxtcnfx , & tcrtia eft unionis iftarum duarum fubftantiarum
,
idcft, unionisanimx, &corporis j &quamvis, cum intcllcdus no-
fter finitus fit , iftx notioncs fortc non reprxfentcnt ipfi omnes proprie-
tatcs, quas Dcusin objcdo, ad quod pcrtmcnt, pofuit ; non tamcn
illxincaufa cflcpoflunt, ut aliquam concipiat, qux objefto fuo non
conveniat , aut qux contraria poflit cflc aliis, quas illudobjcftum fortc
habet , & quas iftx notiones nobis non detcgunt •, fi enim id cflet , non
forent notioncs, aut idex , & licet clariflimx, & diftindiflimx, non
tamen eflentverx; quod cft impoflibile. Verum fxpiflime fallimur,
quando
DE MenTB HuMANA. jy^quandoiflis notionibus maleutimur , attribuendoeas rebus, quibus con-
venire ncqueunt; quemadmodum illi faciunt, qui crcdunt Deum efle
corporeum , mcntcseflcextenfas , & corpora cogitationis cflc capacia;
nihilque vcrius cft co , quod D. Defcartes obfcrvavit , fcilicct maximamhominumpartemqualitatibus realibus tribuere ideam, quam dementcfua , &:demodo, quoagitin corpus , habent.
Quapropter, utcaveamus, neerremus, confidcrare oportet unam-quamque iftarum notionum in particulari , & examinare, quid nobis
clari repraBfentent , &attcnderead omneid, quod contincnt, ut vcri-
tatcs particularcs , qux originem fuam exnotionibus iftis primitivisha-
bent, notari & dctegi poffint, quod ratioctnari appellatur: ratiocinari
cnim nihilaliud eft , quam detegere veritatemaliquam occultam opeal-
tcrius vcritatis cognitar. Revera eodcm modo fereshabctcum vcritati-
bus , ac cum Entibus omncs cx dcpcndcnt unx ab aliis,omncfquejunftaB
funt intcr fe , aut ut cfFeftus funtjuncti cum fuis caufis , aut ut caufae cumfuis cffcdis , aut ut proprictates cum fua eflentia;ita unx aliasdctegunt, &quicasoptime difccrncrc novit , is ctiam judicat» ratiocinatur, & dif-
curritoptimc.
Hxc potentia eft nobilinima appendix facultatis percipicndi in mcntccrcata, fequiturquefacultatem cogitandi ; luraen enim naturalc cjus,
cumlimitatumfit , omniamcnsunofoloaftu percipere nequit; verumcum vcritates omncs intcr fcfe fint concatenatae , nunquam aliquas earum
detcgit, quinipfi tanquam fcala fcrviant, quaad cognitioncm aliarum
adfcendat. Hoc folum medium cft, quod habemus , quo lumcn no-
ftrum naturalcpcrficere, &cognitionem noftram augere, atque ita nos
ipfos, quantumnaturae noftrx virespermitcunc, perfediOimosreddere
poflumus.
Vcrum quemadmodum vita noftra breviflima cft , & non nifi admo-
dum pauca funt , adquae unufquifquc noftrum animum advcrtcrc po-
Tcft, itanoftrafcicntianon multum promoveretur » nequc magnospro-
grefliis faccremus > nifi potcftatcm habcremus communicandi noftras co-
gitationes, quod nos loqui appcllamus; loquienim nontantum eftpro-
nuntiare vcrba cum intentionc aliquid fignificandi , quamvis non nifi pro
hocfoloufuscqjnmunisfermonem fumat , nos autem hic omnia figna,
quibus aliis cogitationem noftram fignificare pofl^umus,/frwtfwfw/ ap-
pellamus. Poteftas autem , quam mens habet fe ipfam fignificandi
,
quamdiu cum corpore unita cft , manifeftum cft cflx;dum potcntiap,
quamhabetalligandicogitationes fuas ceriis quibufdam corporis moti-
bus>
iy6 Tractatusbus , quibus naturaliter non funtjundae , atquc hoc pado cos motus pro
fignisfuarum cogitationum inftituendi. Et non vidcntur miliiea (igna
-fatisaptacflepolTcad fcnfus animi noftri apcriendos, aut ad intelligen-
dum aliorum fcnfus, nifi talis naturx fmt, ac eo modofiant, ut raro
accidatnoseainftitucrc, nifi de iis cogitemus. Quaproptcr ligna ifta,
qujBComitantur, & deteguntordinaneaniminoftri palfioncs , omnef-
quemotusnaturalcsmembrorum noftrorum non funt figna infallibilia
nollrarum cogitationum , quoniam fa?pius in nobis fiunt, licct dc iis
non cogitcmus. Sic ctiam videmus in hominc , & in cjufdcm gcncrisani-
malibus figna pafllonum , motufquc naturalcs mcmbrorum nihilautad-
modumparumprodivcrfisclimatibusmutari; quamvistanta fit diverfi-
tas fermonis non tantum inter Europaeos , & Afiaticos, vcrum ctiamin-
terejufdem regni incolas. Vidcmus ctiamomnes mutos cadcm figna non
cligcre, quibusfcfignificcnt, quamvischaradcrcs, &: palfionummotus
naturalcs fimilcs habcant : vcrum, utfoniifti, ifti charadcrcs , acmo-
tusifti fint figna noftrarum cogitaiionum , oportct nos eos voluntario
dctcrminare ad id , quod ipfos fignificarc cupimus , aut faltcm confcntirc
in co ,quod alii de iis detcrminarunt.
Exhifcc omnibus cvidentcr fcquituromncs linguas exinftitutoeflc,
& infigncm difFcrcniiam cflc intcr homincs, & rcliqua animalia, quo-
niam nulli homincs adco hcbctcs, &: flupidi funt, non cxceptis ctiam
ftuJtis, &vcfanis, quininvcnirc poflintfignaaliqua, quibus cogitatio-
nes fuasfignificent, cum fapientiflimcomnium bcfliarum nihiltalc quid
faccre norint, atquc ita nullam ctiam rationem habcmus crcdendi ea$
vel minima cogitatione praeditas cflc j & fi vidcamus aliquas faiis fidcli»
tcr vcrbis noftris , aut aliis fignis, quibus nosapud ipfas utimur, imo
ctiam , ut vidctur , fonis , & acccntibus animalium fui fimilium obc-
dirc , primo diccre poflumus corpore earum ita cflc difpofita , ut
,
quando fonus , & acccntus alicujus cx fui fimilibus carum aures fc-
rit , id Spiritus animalcs dcducat in mufculos , quibus cae quas vidc-
mus , a«flioncs producuntur ; quoniam plcrunaquc non nifi anima-
lia ejufdcm fpccici funt, qux eum accentum fcquuntur , &alia, quac
in codem loco funt , proptcrca fe non movcnt , quamvis ufu faltcra
difccrc potuiflcnt, quid fignificarct, fi aliqua cognitipnc prxdita fo-
rcnt. Sccundo dici potcft , quamvisbcftiz aliquandoobcdiantfignis,
qux ipfis fccimus, nos proptcrca ipfis cogitationcm tribucre non dc-
bcrc , quia , fi ipfis alia quidam figna faccremus in re multo etiam fa-
ciliori, vcrura qux non ita fccundum ipfarum naturamcft, omninonon
DF. Menth Humana. 177non obcdirent; cxcmpli caufa, fi jubcamus, ut canispcrdicemquat-
fitum c,u in loco, pcr quem Jongo temporc non tranfivimus, quem-adraodum aliqiiando cuin jubemus quaercrc chirothccam in loco, in
quemcamprojicimus, qusfirum ibit chiroihccam , & non perdicem
;
unde apparct cum, id quod jubctur, non propterca ftcere, quia in-
tclligit id, qubd dicitur» verum quia tora corporis ipfius machina ita
difpofita cft pcr cum , qucm in ipfo doccndb adhibuimus , laborcm
,
ut fimulac tale ipfi fic fignum, Ipiritus animales ftatim dcferantur in
mufculos, qu! cum hoc, aut illud excqui faciunt ; atquc ita mirura
non eft, cum chirothcca projicitur, canem ad chifothccam currere,
camque ore apprchcndcrc, fi poftca afTuevit , Domino refi^rrc.
Quod fi cancm vcnaticum doccre vcllcm artcm fi:ad impcrata projicien-
di in aquam, aut canem aliqucm villofiim artem vcnandi, nunquamfortafiis ad optatum finem ptrvcnircm ; cum contra nullus fit adco fta-
pidus Amcric.inus, qui , fi infans in Galliam dcferatur, non «quebene linguam Gallicam addifcat, quamGalliipfi, &, fiadultusfit,
primo etiam die ca non pctat, quae neccffc habct curnon & idcmin
bcftiis accidcret , fi aliqua cogitationc prsditac forcnt ? cunj & cere-
brum, & linguam , & alias partcs fcrmoni (ervicntes i noftris parumdivcrfashabcant, imo & plurimae fint, quae omnis gcneris linguasad-
fnodumfacilcpronunticnt: qilaproptcr ctiam ipfarum boatus, voccs,
& acccntus pro divcrfitate climatum mutari etiam dcbercnt , fi ipfarum
ut noftri fermoncs clTcnt. Rationi ergo magis convcnicns cft , utcrc-
damusomnia, quae eas faccre vidcmus, imo & maxima admirationc
digna eflTc tantum cflFcda paffionum fuarum , & motuum , quibus cas
affiduitatc, &cura, quas iniisinftruendis adKibemus, afracfacimus
,
&alligamus.
C A P u T XXL
De Motibus Voluntiitis.
UNio mentis cum corporc non roinorcm mutationcm adlcrt fe-
cundo noftrarum cogitationum ramo, id eft, motibus noftr»
voluntatis, quam in primofcilicct , pcrcepiionibus intelledus obferva-
vimus; &qaemadmodum vidimus, prttcrmodum pcrcrpiendi intel-
lcduspuri, qui menti clfcntialis, & ab ca infcparabilis cft , unionem
ejus cumcorporcincaufafuifre, ut plures aliosprztcrea haberet cx-
Z pcriemii
178 Tractatuspericniia cdam oftcndit practcr motus voluntatis, qui cx clara, & di-
ftinfka cognitionc nafcuntur , & qui foli propric ad mcntem pcrtincnt
,
hanccandcmunioncm eamctiamobnoxiam rcddcrc pluribus aliiscom-
motionibus , quae cx cognitionibus fcnfuum confufis confcquuntur.
Quaproptcr poftquam fatisprolixelocuti fumus dc divcrfis pcrcipicndi
modis, quifuamoriginemabhacunionehabent, nuncexplicarc opor-
tet,in quo confiftat natura motionum voluntatis, qus cx occafione
corporum cxcitantur. Vcrum , quoniam D. Defcartcs dc hac re valde
,
prolixe. in Tra<5latibus fuis dc PalTionibus, & dc Hominc locutus cft,
nonnifipaucaquaedam hicaddam.
Suppono omnla cffc memorix infixa , quaediclafuntdeLibcrtatc, 8c
de Voluntatc t nofque hanc facuhatcm pro principio omnium noftra-
rum dctcrminationum , & judiciorum , & in gcncrcomnis cjus , quod
in opcrationibus mentis a*flivumeft, fumerc; lit nihil intcUcdui refer- -
vcmus, nififimphcem objcd:i perccptionem. McminifTe etiam oportct
nos dixilfc eam facultatcm taHs clfc naturaE , ut nulia fitnoftrarum pcr-
ccptionum * qux eamaliquo pafto non movcat , incitctque ad agcndumconformitcr iis , qux reprxfcntantur , id eft , qus cam non ferat ad af-
firmandum , aut ncgandum , fi mens obje(^am in fc ipfo confiderct
,
aut etiam ad amplcdcndum , aut fugicndum , fi id rcfpiciat cum rela-
tionc, quam fccum haberc poteft. Hinccft, quod voluntasobnoxia fit
duobus diverfis motuum generibus, quorumuni non nifi amente dc-
pcndcnt, & aliia difpofitionc, quae in corporc invcnitur, cxcitantur.
Ambo in co convcniunt, quod non nifidivcrfi volcndi modi fint, &omncs pcr aliquas mcntis perccptiones cxcitcntur , five eas , ad quas ani-
ma voluntario fe applicat , livc cas , qus origincm fuani a fcnfibus
habent.
Primum gcnusiftorum motuum in aicntcinveniri pofTct , licct ctiam
cum corpore non foret unita , quoniam nihil aliud funt quam motus
,
qui naturaiitcr fcquunturclaras , & diftinftas pcrceptiones , quashabct
dc bono & malo , quod objedlum rcprxfcntatum ipfi poQit adfcrrc.
Sic , cxcmpli gratia , fi mcns noftra cum corporc non clfet unira , & ta-
mcn perciperet multa valde cgrcgia in rerum natura cognofci poflc, cjus
voluntasfcrri nondcfincrctad cam cognitionem amandam, idcft,ad
cam confidcrandam tanquam bonum , quod ad fc pcrtinct (quoniam
adcjus naturam pcrtinctcognofccre » ) & ad fe cum ea unicndam , re-
fpiciendo fc ipfam tanquam unum totum cum cacognitionc, cujusu-
nam partem mcns ipfa , & altcram ca pcrfcdio facit. £t fi fimul animad-
vertcrct
D B M E N T B H U M A N A. jy^vcrterct fe eam cognitionem habcre , cimquc volunrate non tantum,
verum ctiam in rci veritate , & adu polfidcre , motus ille voluntatis, qui
comitarctur cam cognitioncm , quam habcret , deeo, quod hoc bonumhabcrct, efTct Ixtitia: vcrumfi feea privaramagnofcerct, motus, qui
tum fcqueretur, cflet triftitia; & fi confideraret porro acquifitioncm
cjus ipfi bonam forc , defiderium ejus haberet ; & fi fe ipftjm in pcriculo
eam pcrdendi verfari crcderet, metu afficerctur; denique fi ad cam ac-
quircndamfcfatisfortemfentirct, voluntasfpem ejus concipcret; qucm-
admodum ctiam ncqueodio, nequeira, nequcindignationc carcret, fi
perciperct rcm aliquam capacem elTc rctardandiejus pofTcirioncm, aut
faciendi , ut cam perdcret. Atquc ita in hoc ftiatu feparationis mens pof-
fct habcre omncs cofdcm motus voluntatis, qui palTioncs comitantur,
licct proptcrca dici non poffet ullam paflionem habcrc; quoniam in
omnibus iftis motibus voluntaris nihil eft , quod ipfi obfcuriim fb-
rct, & cujus, dummodoadcogitationesfuasattendcrct,pcrfedi(Iimam
non habcret cognitionem.
Verum quamdiu mcns noftracum corpore unita cfl , motus noftrae
voluntatis ctiam junfli cfle invcniuntur aim certis motibus fpirituum
animalium , quieam incitant, & difponunt ad illasaliascogitationescla-
rashabendas» in quibusnaturamotionum voluntatis rationabilium con-
fiflit. quaefenfu iftoconfufo ,qui in palTionibus rcperitur, obfcurantur,
&cum ipfo ferc confunduntur. Nam, quenrmdmodum in fiti praeter
defidcrium bibendi ctiam certum aliqucm ficcitatis gutturisfcnfum ha*
bcmus , qui cftcogitatio confufa , qux defidcrium bibendi cxcitat , non
autcm cft ipfum illud defidcrium; fic etiam in paflionc amoris prartcr
motum illum voluntatis, quo anima fccum fuo objedo unit , etiam
ncfcio quiscalor circa cor & magnaabundantia fanguinisin pulmonibus
fenritur ; & quamvis fcnfus ifte aniraam inclinet ad fe voluntatejungcn-
dam cum objc(5lo, quod tum cogitationi cjuspraKfenseft , nondefinit
tamcn differrc l cogitationcpcr quam anima fe cum obje<f^o unit. Qucm-admodum aut^:m aliquando contingit t^uttur eflc ficcum , ctiamfi dcfidc-
rium bibendi non habcamus , & rurfus aliquando dcfiderium bibcndi
habcmus fine iftofenfu ficcitatis; fic etiam aliquandofenfumiftum, qui
amorem comitatur habcmus , licet voluntas non fcratur ad aliquid aman-
dum, quiatum nihil menti tioftra: cxhibetur , quod amorcdignumju-
dicamus; & contra aliqujindo fieri poteft , txt objedum cognofcamus,
quodamari mcrctur, ctiamfi, affc^bu, aut paflionc amoris non tanga-
mur, quiacorpuscotcmporcadid noncft difpofitum. Vcrum plcrun-
Z z quc
i8o Tractatusqucduaeiflx cogitacioncsfimul invcniuntur, nonminus quam ficcitas
gutturis cum dcfidcrio bibcndi , proptcr ard:am anims , ik corporis
unioncm, quafit, ut, cumjudicamusobjedumaliquodcflcamabile,
conrinuofpiritusanimalcs , &cor difponanturad motum , qui pafiio-
ncm amoris excitat ; Sc quando corpus ad eam paflfionem difpofitum eft,
mcns flatim ctiam imaginetur fibi qualitatcs amari dignas in objcdo
aliquo, in quo finc eadifpofitione fi^rtafiisnon nifi viria, & defi:(flu$
vidcrct. Idquodhic dcamorc dico , fimiliter ad rcliquas paflTioncsap-
plicari dcbet.
Patct igitur difFcrcnria , quae inter duo ifta genera motuum voluntaris
eft ,quorum uni fiint intelledualcs , dc rationalcs , alii autcm fenfija-
lcs, autpaflioncs, ineo, quoprimiproducanturpercognitioncmcla-
ram, &rdiftin<fhm, quammcnsderchabct, quam tanquam fiiumbo-
numrcfpicit, & contra alii excitantur pcr firnfiis eos confijfos, quos
mocus fpiritiium , & nervorum , qui pafliones comitatur , in anima ex-
citat. Quapropter D. Dcfcartes fiimma aim rarione animi paflioncs de-
finivit, encpercfptionesi aut fenfus^ nHt comnmtorus ammty qua adedmfpe-
Mtim referuntur , qtuque prodiuuntur , confe\ vantur , & corroborantur per dli'
qaem motum fpirituumi fiint pcrceptiones , quoniam id nomcn omnibus
animx noftrx cogitarionibus damus , quae nobis rem aliquam dctcgunt •,
fiintfenfiis, quiafiintcognitiones> quas ardlum illud vinculum , quodinter corpus, &: mentem eft, reddit confiifas , & obfcuras, & quia
Bon aliter quam reliqui fenfusinanima cxcitantur , aut abea cognofcun-
iirr. Dcnique funt comnaotiones animjc , propria cnim noftra expcrien-.
tia docct nos nullas haberc cogitationes , quz eam tantum , quantumpafliones iftae , agitcnt , & quatiant. Adjungit in hac definitionc eas fpe-
ciarim ad animam refcrri adillas diftingucndum abaliis fcnfationibus,
quas aut ad objcda cxtcrna , aut ad noftrum corpus refcrimus. Doniquc
concludit ea$ produci , confcrvari, corroborari per qucndam motumfpirituum peculiarcm > tum ut ultimam earum , & proximam catifam
explicct, tum etiam, utcas magisadhuc diftinguat ab aliis fcnfationi-
bus , quae ita non confcrvantur , & corroborantur pcr motum pcculia-
rcm fpirituum , imoctiam adcasdiftinguendas ^ motibus voluntatis ra-
tionalibus , quaeetiam nominari quidem pofliint commotioncs animae,
quaead illam refcruntur , fcd quz ab ipfamet producuntur.
Vcrum ut , quantum poflumus , bcne comprehcndamus , quomo-do pafliones illae gcnercntur 9 & quac fit potcftas voluntatis in illas , con-
(Idcrindum primocft^ fecundum Icges unionis , dc quibus antc locuti
fumus ,
I
» Mentb Humana. i8i
fumus, motusanimac, quicumfcnlationibuspanionum funtconjundi,
cos cfTc , qui aptinTimi , convenientiflimi funt ad impcllcndum animamut confcntiat, rcbus, ad quas corpus cft difpoGtum ; ita ut cxcmpli
gratia , quando corpus noftrum ad amorcm aliquo modo difpofitum
eft , mcns ftatim fc abripi patiatur ad cogitationes, quibus ad cam paf*
lionemincitaripotcft j &: cxaltera rurfus partc , quando anima triftitia
eftoccupata, corpustalemdirpofitionemanrumit, qusadeam confer-
vandam facit. Confidcrandum cft fi:cundo fccundum cafdem Jcgcs
,
primascogitationes , quar certosmotus comitari folcnt , fcmpcrcosrc-
qui perfcvcrarc; fic ctiam motus, qui ccrtascogitationes fecuti fimt,
cumprimavice in mcntcm vcncrunt, eas ctiamfcrc fcmper comitari
,
quamvis ifli motus , & iftx cogitntiones ab aliis caufis oriantur, quamillis qux cas prima vicc produxcrunt.
Expcricntiaid clarimmcdcmonftrat, nam , utabcxcmplofitis, quojamufifumus, incipiamus, cx quo prima vice, qua fitim habuimus,
aut ficcitatem gutturis pcrcepimus, defiderium porro bibcndi habui-
mus , cum potus nobis tum ciTct utilis ; quando cadem ficcitas gutturis
centinget, fivepotusnobisfitutilis, fivcnon, dcfidcrium bibcndi nonccffabitfequimotumnervorum guituris , qui fenfum fitis nobis dabir.
Etcontra, quamvispotusnobisforct utilis proptcr calorcmpcr totumcorpus dominantcm , idque cxficcantem , nullum tamcn cjus habcre-
mus dcfiderium , Ci aliquid impcdirct , quo minus calor ille , eaque fic-
citasgutturicommunicarctur , atque itafenfum fitisinnobis non exci-
taret , quamvisaliundefatispcrcipcremus bibercnobis effcncceirarium.
Prxtere^ ctiam experimur , quando femcl cogitationcm aliquam men-tiscum motualiquocorporis conjunximus, raro unum finc alio podeainvcniri folere; videmus cnim, quando, intcr acgrotandum , ad ci-
bum aliqucm naufeavimus, nos poftca nihil, quod ad faporem iftius
cibi acccdit , nifi cum eadcm naufca comedcrc polTc ; imo ctiam cogitarc
non polfumusdeea, quam habuimus , naufca, utnonidcm fapor nobis
in os redcat.
Dcniqueunufquifquc roHrum obfcrvarc potiiit, quando fcmel ali-
quam ideam ccrts alicui voci alligavimus, ut, cxcmpli gratia» idcam,
quam habemus mcntis infinitae , huic nomini Deus , nos poftca cjus pro-
nunci^tioncmaudirc non poffc, quin idca , quamci junximus in mcn-tem redcat : fic criam , quando ca idea menti rcpraefcntatur , codcmtempore reminifcimur nominis , quod ci alligavimus.
Si autcm , poftquam adolevimus » vim habcamus alligandi cogitatio-
Z 5 ' Dct
1
i8i Tractatusncsnoflrascertismotibus, facicndiquc hoc pafto, ut cafeinviccm fc*
quantur, itautnunquamferca fc iViviccm fcparcntur , non puto dubi-
tari pofTc , quin priraae cogitationes , quas habuimus , antc noftram na-
tivitatcm , & paulopoft cam , multo magis unitx clTc debcant motibus
;
qui casexcitarunt , cx quorum occafioncnos casprima vice habuimus;
& primi motus ,qui tumfccuti , & comitati funt noftras cogitationes
,
ctiam dcbeant multo magis cum iis unitielTc -, tum cnim cercbrum no-
ftrum, liitaloqui liccat, planc rccenscrat, & mens noftra nullasineo
invcnicbatdirpofiticncs, quae impcdire potcrant fpiritus animalcseam
formamaflTumcrc, quaprcquircbatur adobcdicndum cjus voluntatibus;
aut falrem tot non invcnicbantur > quam cum , cerebro cxiftentc majo-
re, &:ficciorc, fcre rcplctum vcftigiisfadum cft, quacobjedta externa
reliqucrunt. Praetcrquam quod , cum ccrcbrum tum valdc molle fue-
rit, viae, quasfpiritusanimalcs paulo poftcjus formationemin cofccc-
runt, fine dubio multo apcrtiores , profundiorcs , & libcriores lint,
quamillx, quac longo tcmporc poft fadta? funt, poftquam id jamfir-
mius, & minus humidum fuit. Siceiiam obfervamusnon femper fuffi-
cerc, poftquam jam ad provedi<jrcm xtatcm pervcnimus , talem mo-tum femcl , aut bis fcqui talem cogitationcm , ut nunquam poftca cam
defcrati vcrum rcquiri, ut pcr longam habitudinem, &: pcrfcveran-
tiam in codem propofito fpiritusimpcllantur fxpius verfus candcm cer«-
bri partem ad viam fibi facilem facicndam atquc cfficicndum , ut volun-
tatis imperio obcdiant.
Poftquam hacc omnia bcne confidcravimus , cogitandum ctiam cft
nosin utcro matris noftrx non fuiife Philofophos, vcrum omnes cogi-
tationcs, quashabuimus, fuifrcfenfationcs admodum confufas , qua?>
haudalitcracpartioncs, quastumctiam cxpcrti fumus, nonhabucrunt
aliaobjc<Sa, quamrcs, qux corpori noftro , aut bene, autmalcfacc-
rcnt ,^ & (^vx proptcrea animam noftram difponcrcnt ad fc unicndum
cum iis , aut fc ab iis feparandum proptcr fuam cum corporc unioncm, &pcr confcqucns ad movcndum mcmbra , qux mclinationi voluntatis
ejus fatisfaccrc poflent. Qbod in cauG fuit. ut idcm motus fpirituum ani-
nialium , qui animam admonuit prxfentix objcdli grati, autingrati,
immcdiatcpoft fctraxerit illum , quicxcqucrcturilludanimxintentum,
ad quod cam partio ipfiusihdinabat; atquc hxc ita funt unita inter fefe
,
ut, quandoctiamnum rcsaliquagrata , aut ingrata exhibetur, quam-visomninodivcrfx fit naturx ^ primoifto obje<fto ,
primusmotus fpi-
rituum qui fpccicm iftiusdelcflationis, aut avcrfionis componiti nof-
quc
D E M E N T E H U M A N A. ^Sj
quecampcrcipercfacit, continuopoft fctrahat fccundum, pcr qucmfpiritus animalcs cam fpcdcm formantcs dcfcruntur in pjrtcs , quibus
aliasufi fumusad noscum primoobjcdo grato unicndos, aut nosapri-
manoftriavcrfioniscaufafcparandos. Unflevidemus non pcrvolunta-
tcm habcndi talcs aut talcs paflioncs, fcd pcr cxcitationcm primi iftius
motus, &pcrrcprsfentationcmrcialicujusgratae , aut ingrata; nos ha-
bere potcftatem cxcitandi fecundum motum , in quo confiftit paflio
,
quam habcrc volumus i quoniam raotus fpirituum , quos fimplcx vo-
luntas habcndi palTioncm egrcdi facit ex glandula , non cft cui pcrccptio
reigratacautingratseftalligata, quitamcnfolus vim habct excitandi il-
lam paflionem , quia h folus cft , cui natura cam in utcro matris noftrx
junxit.
Quamvis animus nonfit traftindi hic de paflTionibus in fpecic , cun\
D. Defcartcsid abunde fcccrit , ut tamcn natura mcntis mclius cogno-
fcatur, noncrit inconfultum hic notarc, quomodo principalcs noftrac
paflioncs in nobis ani;e nativitatcm excitari potuerint ; unoc etiam da-
rumcvadct, qux fitcarum natura ingenere, & quomodo fpiritus in
unaquaquc palTionc movcantur. Nefcio , an lajtitia prima fuerit noftra-
rum palTionum , quemadmodum D. Defcartes in cpiftola quadam ad
D. Cnanct fcripfit : mihi cnim videtur quod mens humana cum fuo cor-
porcunitacn*cpotucrit,fimuIacintercor, cercbrum, & mufculoscom-
municaiio potuit cflc fuflicicns ad commcrcium intcr cogitationcs unius
,
& motus altcrius cxcrccndum ; atquectiam crcdo unioncm illam folvi, fi-
mulacca communicntioccflat , & ampliuscontinuarincquit, fivc par-
tes reliquaE fani fint, fivc xgrx; cxiftimo propterca id, qucmadmo-
dum D. Dcfcartcs dixit ,pkrunquecontingcrc. Qukquidfit, corpus
.faltcnvfatisbcncdifpofitumeflcdcbuit, adcam communicationcm non
impedicndam ; & facile crcdcrcm cum nihil aliud diccrc voluiflc, quam
quod bona ca difpofitio prima fine dubio caufa fucrit laetitia^ , quam ani-
ma inillo ftatu habcrc potuit; quarc &: motus fpirituum , qui cam co-
gitationcm fccutus cft , cos dctulit vcrfus ramos nervorum fcxti paris ad
cor tendcntium > utcjusorificiadilatandoillacommunicatio ctiamfaci-
lior cvadcrct. Sic ctiam obfcrvamus, ubi corpus bcnc difpofitumeft,
nosIjEtitiaaffici, &:quandocampaflioncmfcntimus, (quamvis fortccx
aliaaliqua caufa) cor fc magis dilatarc; & quoniam fe dilatando multo
plurcsfpiritusadcerebrummittit, copiofius etiamilli cfFundi dcbcntin
omnes ncrvos ,praccipue autem in eos , qui ad mufculos tjndunt , quia
omniumfunt ampliflTimi, cofquc agitando faciunt, ut fanguis, qui in
vcnis
1S4 Tractatusvcnis cftpotiusfluat vcrfiis cor, qutm quicft in vifccribus, quoniam
corum nervi non funtadeoampli , ncquc etiam tantum fpirituum rcci-
piunt, ncquc adcofacilc ipfs cft inflarc, ^'agitarc vifccra, quam mu-fculos ; id quod ctiam ad dilatationem cordis augcndam fac ir.
Amorillotcmporcftaiimfccutuscft Istitiam, quoniam cumbonafui
corporis difjrofltio primum animaj objcdum fucrit , ca nc minimumquidcmtcmpusfubfiftcrepotuit, quin circa cor fucritalimcntum aptum
ad calorem cjusnaturalem fuftcntandum , jafturamquc partium noftri
corp Tis, quxpcrpctuodiflipantur, rcparandam; quaproptcr poftpri-
mum iftumcomplaccntiaeaftum ,qucmfcntitincorporis fuibono,quae
animacla;titiamconftituit, illafc voluntatcjunxitifti alimcnto, idcft,id
amavit, atquc codcmtemporc fpiritus animalcs fluxcruntcxcerebroin
ncrvos , & in partcs ,quarum agitationc cflici poteft, ut alimentum illud
promptius adcorveniat. Qucmadmodum autcm illudalimcntum non
cftfanguis, quiaillc, cumjam (spius pcr cortranliverit , nonadcoido-
ncuscft adnutricndum ejus calorcm , verum fuKus novus, qui cxin-
teftinis vcnit , fic ctiam fentimus in amorc fpirituWcrfus illas partcs flue-
rc, undc majorcm in pulmonibus , & cordc calorcm fcntimus, quamantca , quia partcs iftius fucci partibus fanguinis crafliores funt.
Porro ctiam rogo , ut notetur fcrmentationcm cjus fucci , quae in cor-
dcfit, faccrc, utparvincrvi, quico tendunt, agitcntur, &intranfitu
ctiam illi , qui circa pulmoncs funt , paulo fortius folito concutiantur
,
modotamcngrato, quiamotusiftccftxqualis» &uniformis; idquod
tnimac occafionem dat in cadcm paHionc pcrfevcrandi , in qua ctiam per
accclfum fpirituum , qui cxnovo iftofucco gencrantur, confirmatur;
qui, cumglandulammagis difpofitam inveniantad cgrcftum ipfis dan-
dum vcrfusnervos fextac conjugationis , quigratam illam imprcflioncm,
de qualoquimur, fcccrunt , quam aliorfum ,eopromptifrimc fluunt,
& hoc pafto continuant , imo& corroborant , &: pcrfcdiorcm reddunt
fpccicm, quamfupcrghndula invcniunt, atqueitaanimamobligantad
ic in amorc fuo occupandam.
Idem acciditin reliquispaflionibus pro unius cujufquc natura , quia
bumorcs, qui ad cor acccdunt, inrcrimdum paflioncs durant, fibras
nervorumconcutiunt, finpuli fecundum fuam naturam, & diwrfura
fcrmcntationis fux modum , & formant, aut confcrvant hoc pado
eandcmfpcciem fupcrglandula , pcrcujus-poros fpiritusanimalcs, qui
exhifcchun^ribusproduAifunt, faciliuscgrcdiuntur, quampcrahos*,
quia fpiritus , ifti a'iquid rctinent a natura , & modo quo humorcs mo-ventur
»
D E M B N T E H U M A N A. ijj
vcntiir, cx quibiis primo generati fuerunt, & qui eam rpccicmfupcr
glandula formarunt concutiendo parvos nervos ad cor , & rcliqua vifcera
tendcntcs, certo modo, qui unicuique paflioni , Sc humori proprius
cft ; id quod facit animam in prima fua cogitationc perfevcrarc.
Prima noftra triftitia, ut videtur, hincoria cft, quod corpus no-
ftrum alimento deftitueretur , atque anima id tum pcrceperit t quia ori-
ficiacordiscondridafucrant, &alimcntidefcdus ille tccit, ut fpintus
vcrfus licnem delatifint, quia istanquamultimum finguiniseftreccpta-
culum, quodcordi, ubialiundenon fatisvenit, eum fubminiftraf, at-
que is etiamnum motuseft , qui triftitiam comitatur , quam provcdio-
rcxtatefentimus , quamviseadem non fitampliusejuscaufa.
Vcrum quando fuccus aliquis pcregrinus ad cor acccftiC , qui idoncus
non crat fuftcntandocjuscalori , autctiamquicum potcrat exiingucrc,
ubi anima id pcrccpit , voluntate fc ab cb fcparavit , id cft, cum odio pro-
fccutaeft ;atqucco tcmporc fpiritus quidam cx ccrcbro verfus liencm ,
& vcrfusparvashepatisvenas fluxerunt , ad fangaincm , iniiscontcntum
vcrfuscoralliciendum , utlocum fucci ifliusperegrinioccuparet, alii
ivcrunt verfus partcs , qux ingrelTum ejus impcdire poterant ; aut etiam
quac ftomachum ad vomitum iflius concitarcnt. Atqueilli funt motusfanguinis, &fpirituum,quosetiamnum in paflioncodiiobfervamus.Ni-
hil amplius hic dicam dcrcMquis paflionibus, ncque etiam de mediis,
quibus D. Defcartes ufus eft ad motum humorum in fingulis paflioni-
busdetcgcndum , quando eas folas , & finc mixturaaliarum fpcvflamus,
quiaidcorpus magis, quam mentcm rcfpicit, cujus rationecum omnescogitationcsconfufae, quae fcquuntur, autcomitanturpafliones, codcmmodoexcitcntur, fufficit unam explicuiflead rcliquarum omnium or-
tumcognofvrendum. VcrumnondilTimuIabo fic repctcrc id , quodjamdixi, fcilicct cofdem motus fpirituum , & humorum originem fuamipalTtonibusinfintiEnoftr«habentcseiiamnumeasfcqui, poftquamado-levimus, quamvisabaliiscaufiscxcitcntur , cum quibus motusifti can-
dem nonhjbent analogiam , quam cum primishabucrunt. Arqucitadc
iis loquitur D. Dcfcartcs fcribensad D.Chanct dc quatuor paflionibus,
quas j im dcfcripfi. £«, inquit, <jM4f«or pjjfiom, quoi m nobu pnniasfuife
txilii>iio , &folai ,quMante nojiram nattvKdiem babui,nus^ t.ifqtie mhil aliud
tuncfiiijfeputo niftfenfaiiones , aut ccgiiationei admodttm confufas ; qma animu adt§
trat mattri£ aUigaia , tit Nondunipo(fet , Hifi diver/ts ab ea imprejfionihts redpieH'
dis vacare ; & quamvis pojl ahquot annos , aliu U titiis, aliifyie amortbus nfjict de-
mtm ieperit quam lis ,qutkrecia tantitni difpofiiione , convcntmt (orporit ali»
A a ment9
iS5 Tractatuswiitio pgndent , mhilommus id , quoi in ejus Idtinii , & amonbtu intcUe^uaU
[mtf bAijuit femper comites fcnfustHos , quos pjjfmes iUdtn ipfa primum excttave-
rdtn y im9& motus , ftvefunilioms nuturAUs , qtu tum tn corpm etAnt : tt£ qnta
dmordnte ndtivit^tem non oriebatur wficx convenicnti Mimento , quod tn jccur ,
cor,pulmonem inagnd (opu afflucm,m.tjcrem foiito culo) em in iUtsexcitubatybinc ejl^
Huod calor ijle amremfemper (omtutary quamvu a diverfis longe caufts proficifcatur.
Ex hifcc omnibus meojudicio triaconcludere debcmus, primum paC
iioncs nunc in nobis cxcirari poflc non tantum pcr motiones mcntis ratio-
nales, qux clare cognofcit id , quodamandum, autodio profequcn-
dum cft , verum ctiam per priraas cas corporis difpofitiones, qux in
nobis confufas illas fcnfationcs boni, aut mali, quod corpori accidi|,
cxcitant. Secundum, cfFcdum formalc, & principalc paflionum cfle
animam incitare ad volcndum ca , ad qux codem tcmpore corpus prspa-
rant, &difponunt; ut, cxcmpligratia , mctus, qui fpiritus animalcs
impellit in ncrvos, qui lendunt admufculos fugae fcrvientes , codemtempore incitat animam ad voluntatcm fugicndi. Ratiocjuscft, quod fpi-
ritus, quicxcordeadccrebrum adfccndunt, dcnuo rcducant fpeciem
paflionis ,quam fupcr glandula invcniunt , quamdiu corum commotio
duratjatquc ita corroborant, fuftcntant , 6c confirmant animam in
prima fua cogiutionc > obligando cam ad attentam cjus confideratio-
nem. Tertiura, quodconcluderedcbcmus , eft , omnc voluntatis im-
pcrium confiftcrcinapplicationc mentis, & infirmo propofito confi-
dcrandiea, qusinanimapaflioncm, quam habcrc volumus , cxcitare
poflunt , aut cam dcftrucre , quam profligare volumus. Quemadmo-dum cnimScjevola nuUaalia rcimpcdiri potcrat, neigncm, quamanuscjus urebatur , fcntirct , quam mcntcm ab eo fcnfu avertcndo , fic etiam
nullum aliud rcmedium habemus ad iram noftram aut reliquasnoftras
paflloncs fedandum , quam avertcndo glandulam ^ loco , undc fpccies
illi obvenit , quae cam cxcitut , quod facimus cum mcntcm ad aliarum re-
rum cogitationcm applicamus.
C A P U T XXII.
'DeOrigtM Inclinattomm , ^erjtonum nattiralium ,
qtid non nifi corptiSpro cattja habcnt.
HOc caput immcdiate prxccdenti fubjungo, quia id gcnus inclina-
tionum &: avcrfionum verae funt paflioncs, &: candcm habent ori-
ginem > nequcalitercxcitanturi autabanima pcrcipiuntur.
Xncli-
dbMenteHumana. 187Inclinationcs , autavcrfiones naturalcs , qux non nifi corpus pro cau-
Ahabcntcasvoco, inquibus fufficicntcm rationcm rcddcrc nonpofTu-
mus, quare aliquidautamemus , autodio habcamus.
Oriunturautem mcojudiciononnifiabimprefTionibus 1 quatin orga-
tiomcmoriae fupcrfunt, fiveillae fad^xfint interca dum adhucin utcro
matris noftraefuimus, fivepoftquamin luccm cditifumus. Idfolumno-tandum cft, imprefTiones illas cITe debcre fortes, & fadas fuilfeeo tcmpo-
re, quoanimanondum utebaturrcminifccntia, aut(altcm quo nonper-
cepit, autattcnditad primam fuarum avcrfionum, &inclinationum cau-
fam: tumenimfiid, quod in fcnfus noftros egit, nobis valde noxiumfuit, fpccies, quae ab eo fupcr glandula dudacft, eumin modum poft
fe traxit fpirituum motum ; qui odium excitat, ut, cum poftmodumeadcmfpcciespcrquamcunqucdemum caufam rcducitur, quamvisnonreminifcamurnosidaliaspcrccpiflc, idcm motus fpirituum, qui primo
«amfuitfecutus, camitcrum quoquc comitctur, (ac proinde faciat, ut
eandcm paflionem odii fenriamus) quia fpirirus, qui fccundam fpcciem
formant, invcniunteum curfum, unde palTio illa excitatur, omnibus
aliisadfcqucndumfaciliorcm. Quod incaufacft , uteum aliquandoin-
vitisnobis, & non obftante labore , qucm adhibemus ad eos pervolun-
tatem contrariam dcflcdcndos, rurfus aflumant. Non quod fucceflu tcra-
porisad fcopum noftrum pervenircnon poflimus, attcnta mcatcconfi-
derandoobjeftum illud non cflcnoxium , & firmoanimi propofito nos
noftroe avcrfioni opponcndo; vcrum adid impetu, & nixu in contra-
rium opus eft , cujus moleftiam maxima pars hominum fubire dctred^at
;
quarc & mirum non cft , fi cjufmodi averfiones naturales totum vitae fpa-
tiumdurcnt. Vcrummultofuneftiuscft » quod permittamus pravas ca$
inclinationcs, ad quashumores noftri nos difponunt, nobiscum con-
fenefccre, & plcrumquenosad rogumufquccomitari ; quodnonnifiex
noftra ignavia , & negligcntia , acinfeliciifta delc6lationc , quam infii-
tisfaciendo carnis noftracappctitu capimus» originem habct; cumcon-traanimam noftrampcrficcrc, eiqucdominium inomncs corporismo-
tus , qui ab ca dcpcndcrc poflunt , aflerere , atque ita carncm noftram in-
vitametiamlegi fpiritusfubjicerc fumma nobis , ac unica voluptas efle
dcberct.
Vcrum quoniam fortaflis aliquam obfcuritatcm in co quis invcnire
poflct, quoddixi fpccicm objcdi noxii, qux fuperglanduladufla eft,
& motum fpirituum , quicam fccutus fuit j nunquam fcre i fc invicem
feparari, oportctut hicmc cxplicem; forte enim quis putaret, me vo-
A a 9 cem
iSS Tractatuscem fpecicinon fumpnflc, nifi procaformaparticulari motus fpirituum
animalium, ad quam aftio objcdorum cxtcrnorum eosdctcrminavit
:
atqucca rationc , cum fpcciescorporea , & motusfpirituum, qui cxglan-
dula fluunt, non nifi unum &: idcm fmt , ca fcmpcr ctiam fimul dfc
conjunfta.
Ad id refpondco , primonotandumcfrcfpccicmillam non fimplicitcr
confifterc in forma cxtcrna, quam curfus fpirituum anfumit ad ingre-
diendum in poros, quos objcdum aperuit ; vcrum ctiam in cclcritatc > &:
impctu curfus fpirituum, in fitu , qucm fpccicsca fupcrglandula habct,
& in omnibus muiationibus, &' variationibus , quaj in toto fpiriruum
curfu inveniri poffuor ; quae omnia non tantum depcndcnt i diverfo mo-doadionisobjctS^i , vcrumctiam^ conditutione ,
inqua glanduU, fpi-
ritus, &rcerebrumproeotemporcinveniuntur ', adeo ut , quamvis dici
polTitobjcftumaliquod, quod fcmpcr codem modo agit, candem for-
nialitcr fpcciem cxcitarc, quia ea, quam txcitat fpccics, nobis fcmpcr
cjufdcm rci cogitationem dai , non tamcn femper matcrialitcr cadem m
,
fi aliqua reliquarum condirionum, qux ad cam produccndam aliquid
conferunt, muiatafit; &.'diccndum non cft eam fcmpcrpraccifcjundam
clTc cumeodcmmotu fpirituum , & cundcm cfFcdum fcmpcr produce-
re dcberc.
Sccun^o notandum cft , licet nihil accidcrct , ncc cx parte obje(5U , nec
cx partc ncrvorum , ncquc etiam cxparteglandul», quod impcdirc pof-
fctjquo minus cadcm cxaflc fpccics junfii cfTet cidcm motui fpirituum, fi
ea confidcrctur, tantum l glandula ufque ad apcrturam , quam obje<5lum
in ventriculis ccrcbri fccir, Ci tamcn fpcdctur ab ifta apertura ufque ad par-
tcs inquasfpiritusdcferuntur , tammultaaccidcre poffunt fivcexpartc
fpirituum, fivcex partc ccrcbri, aliorumquc locorum,pcrquos tranfcunt,
undc prima eorum forma defccnfus in ncrvos mutari potcft , ut dicere ne-
qucamus candcm fcmpcr fpecicm codcm motu comitatam cfre.
Ex hifcc omnibus igitur condudamus fpcciem aliquam , quam can-
dem appcllamus , quia nobis candem cogitationcm fuggcrit , non fcmper
clfc jundim motui fpirituum , quo vcrfus cafdcm partcs dcferuntur, livc
proptcrobjcdidivcrfum modum agendi , fivc propter difpofitionem
,
quoe eo temporc in fpiritibus , in glandula, Sc in rcliqua ccrcbri partc in-
vcnitunquemadmocJum in mcis notis ad D.DcfcartesTraclatum dc Ho^ininc prolixe cxplicui.
Pitct crgo candcm fpccicm aliquando (cqui poffc motum , qui
odium, & aliquando cuiQ , qui aliampaOTioDcmcxciut.
Ut
DE Mente Humana. i8p
Ut autcm ad propofitum noftrum redeamus, qualifcunque motus
fpccicm comitari poflit , mcojudicio cvidcns eft , quando fpiritus , qui
camcomponunt , femcl fibi viam delincarunt , &aperuerunt inter fila-
racnta, cxquibuscercbrifubftantiacompofitacft, non aeque magnamvimrequiri, quafccunda viceobligentur adviam iftam ingrcdiendam,
ac primaquidemviceopus erat; Sc quando fuper glandula fpccics fimi-
lis, aut faltcm aliquomodo primam refcrcns formabitur , folam facili-
tatem, quamperprimamfuam viamcundiinvcniunt, fufFcdnram , ut
cam dcnuo ingrediantur. In qua facilitate confiftunt omnes noftrx habi-*
tudinescorporeas, omniumqueinclinationumnoftrarum vis> quitan-
tofortiores funt, quantoprimailla viamagistrita cft , &aperta. Undcapparctfolum remcdium ,
quomcnseascorrigerepo^Tit, c{fe,fidealia
aliqua re cogitet , quam communitcr alii motus fcquuntur , &: fi codcmtemporcconfiliumcapiatfiftendi primos motus per volumatcm oppofi-
tam : hoccnim pacfto novafpccics fupcrglandula cxcitatur, quac fpiri-
tusahorfumdcfcrt, & avertitdvia , quam ingrcdi folcbant; unde fit,
uteampromptitudinem infenfibiliteramiitant , quiaalibi faciliorcsapc-
riuntur viae; verum mox primam fuam viam rurfus fequerentur, nifi
Jongo temporc in propofitoobflandi pcrfeveraremus.
Do^f^us & fubtilisEquesDigby in tradatu , quem de pulvcrefym-
pathctico compofuit , cxemplum ejufmodi averfionum adfert notatu
dignum inJacobo Britannia: Rcge , qui talcm habcbat avcrfioncm a gla-
diis ftn6is , ut non fine cxti cmo horrore eorum adfpc^um fcrrei. Eam-
queaverfionem dicitoriginem habuiffe, quod Rcgina Matercjus, cumipfum in utero ferrct , valde fuerit pertcrrita cx caede Aulici cujufdam ,
quicoram ipfa, atquc in ipfius cubiculo fuit trucidatus. Si vcrum fit
hanc fuifle caufam veram horroris in Rcgc , difhcile fatis cft explicarc
,
quomodo fpccics rei noxix fuper glandula infantis duci poiuerit, qui eam
non nifi pcr oculos , autaurcs matrisfuae , dum in cjus utcro crat , pcr-
cipercpotuit. Tacilius ratio rcddi pofletdc cjufmodirc, fi infans odorc
aliquo , aut fapore laefus fuiflct ; odor enim per ipfos matris poros penc-
trarc poteft , & quantum ad alimcntum malo fapore praeditura , quem-
admodum id tranfit a raatrc ad infantcm, fic aliquaparsejusinveniri
potcft in fanguine, quoinfansnutritur. racillimcciiam concipitur non
fcmpcr necefleeflc, ut mater pravumcumodorem , autfaporem pcrci-
piat ,quiacum infantisccrebrummagistenellum fit, quam matris, illud,
ca nihil pcrcipientclaBdipoteft.
Diflicultas tamcn, qu« in cxemplo D.Digby allato invcnitur tolli
Aa jpoteft,
ipo Tractatuspotcft, & quo modo id fiat videri, fi conlidercmus non adeo quidem
cfTc qualitarem objefti , quod co tcmporc oculis , aut auribus matris cx-
hibetur, quodlsditinfantcm , quam inopinatum illumcafum , quiac-
cidii : qui infigncm valdc mutationcm fpiritibus animalibus matris in-
fcrt, unde infans > qucm utcro gcrit , Ixdi potcft proptcr magnum
cum , ac mutuum confenfum ,qui illi cum Matrc tunc intercedit.
Ut hoc intclligatur, notetur quifo, cum prxcipuus cffeftus iftius
.fubiti, acinopinati cafusfit, glandulam rctincrc verfus illum locum
,
undcfpecies, quaecam excitat, venit (qucmadmodum optimenotavit
D.Dcfcartcs> ubi de Admiraiionc loquitur)atqueita verfuscam partem
fpiritus dirigcrc , ut ab omnibus aliis avenantur , hanc fpeciem non
tantum fupcr glandula matris , verum ciiam fupcr glandula infantis for-
mari, (qucmadmodumid fatis prolixe in notis mciscxplicui pag. 5^5 ,
& fcqucntibus) Sc quidcm fortius fupcr glandula infantis , quam matris
,
quia tcncrior eft, & facilius incommodo aliquo affici poteft; quapropter,
cum poft nativitateminfantis cadcm fpccics fuper glandula fortcreduci-
tor, cidcmcfFcdusproducuntur , ^ aliquacx iftisaverfionibus excita-
tur , quarum raiioncm redderc non poffumus , aliaque confcquuntur
,
qux in Notis mcis cxplicui. Notandum hicctiam fedulo eft ,cjufinodi im-
prcnfioncs aliquando adeo fortcs cffc , ut fcmper necclfe non fit objcdum,
quod in nbbis paffioncm aliquam excitarc folct , fcnfibus noftris pracfcns
cffc , ut ca paflio cxcitctur , imo fufficit facpc ut id tantum imaginemur
;
qucmadmodumid acciditamicocuidam meo, quitalcm abaliio habc-
bat avcrfioncm , ut idnon finc vomitucomcdcrcpoffet; cumcnimali-
quandojufculum comcdiffct , cui propter ipfum nullum allium additum
crat , quo ctiam valde delcLtabatur , & unus con vivarum pcrjocum ipfi
poftcadiccret , alliumcondimcnto ifti additura fuiffc, revomuit, quic-
quid comcderat.
Alii contra funt , qui facile ab averfionc qua laborant libcrari poffunt
cumquidodioprofcquuntur non proptcr aliam rationcm , quam quia
falfo pcrfuafi funt id cife pravum , aut quia id ex aliorum relatu tantum
crcdunt, autquiaid viderunt male apparari, aut quia proptcr malam
linguac difpofitionem ipfis non benc fapicbat , cum dc co comcdcrunt
,
fiipfos dccipiamus, atquecflRciamusut infcii dcco comcdant^ verum
id aliquando non fufSceret ad eos fanandos , fi cercbrum habercnt valdc
tcncrum , & imprcffio ca , quocunquc dcmum modo produda fuerit
,
fitinvctcrata.
Porro ctiam non credo ncccffc cffc , ut cjufmodi imprcffioncs , cx qui-
bus
DE Mente Humana. ipx
bus omncs nofli ae avcrliones , & inclinationes nafcuntur , ante noftram
nativiratcin Ci6tx (int perobjeda , quse lajfcrunt, aut titillarunt ccrcbrum
nollrum ;qucmadmodum cnim fxpiusconiingit nos animadvcrterc &
notarc caufas aliquarum noftrarum averfionum , ut quando nobis in mc-moriam revocamus nos ralem , aut talem cibum cepiflc odio habere, quia
ccrtoaliquotcmpore cum mali faporis , autnosabeoIaEfosfuiiTeexperti
fumus; lic ctiam fxpius contingit avcrfioncm remanerc , quamvis memo-riamcaufac pariicularisproptcrquamodium illud concepimus , amitta-
mus; actum crcdcndum cft nihil fortitcr incercbruracgiffc, nifi fpc-
cicm odiiin feipfa, & nos obfervato tantumin gcnerc objcAo, quododio habemus , non attendifle ad caufam odii noftri particularcm , iivc
idfaiftumfit, quodnimis adhuc juvencsefrcmus , fivein rc alia aliqua
eotcmporcanimumoccupatum habuerimus. Imofnfficit aliquando, (i
vcl loqui audiamus dc caula noftrae averfionis , ut ca excitctur , qucm-tdmodum illis contingit, qui fcrrc nonpoffunt, ut de mcdicamcntis
fcrmo habcatur , quin ftatim corum amaritudincm in orc , & averfio-
ncm in cordc fcntiant; quod propterca cft, quia objct^lumhorroris,
qucm icntiunt , tamaitcipforum memoriae inha^rct , ut, cum fpiritus
animalcs tcnderc coguntur vcrfus locum iftius impreffionis, invcniant
ibi vias, ad apcricndumadco faciles » utctiamh medicamcntum in ipfo
orchabcrcnt, apertioreseircnonpofrcnt; atqueitacum fpecics ejus opc
memorix adco vi vidc fccunda vicc rcducatur , quam prima per adionem
objcfli fuit produdla, id mcntem difponit ad crcdcndum mcdicamen-
tum illud effc praefcns , atquc ita ejus averfioncm concipiendam.
Proetcrea ctiam fcmpcr non cft ncceflarium , id quod fenfibus noftris
praBfenscft, omninofimilceneprimo objeiflonoftrjEaverfionis, autin-
clinationis; fufficit fcpius, fi vcl lcvitcr tantum id rcfcrat, quamvis
ctiam non pcrcipiamus nospropterca ad id amandum , aut odio habcn-
dumfcrri: cum cnim plurcs pori, quicidem fpcciei produccndae fcr-
viunt, faBpiusfimulapcrri fuerunt, & nonconfucverunt cflTc apcrti fc-
paratim , non facilc poftca uni finc aliisapcriuntur ; & quamvis aliquan-
do contingat fpiritus non nifi vcrfus ccrtos quofdam poros pcculiaritcr
impelli t rcliqui tamen non cclTabunt apcriri ; quoniam fpiritus , qui
circumillos funt, fcqucntcs motum primorum , qucmaamodum aer
curfumfluvirfcquitur , invcniunt facilitatem tantamad influendum in
reh'quos poros vicinos , ut nunquam definant co tcndere, atque ita fu-
prcmam manum imponcrcformationi primx fpecici, & hoc padopri-
mam noftram paftioncm deoovocxcjrarc.
Amplius
ipi TractatusAmpHusdicam , licetnonmfialiquicircntporicxillis, quiprimam
fpccicm formarunt , qui aperircntur , & rcliqiii clauli mancicnt, la-
mcn fi abobjcdo, quodeam formavit, validafucritfada imprclTio five
fimul fcmel , fivc pluribus rcpetiiis vicibus , fpiritus , qui faepius pcr
cos poros tranfivcrunt , ac porro in ncrvos fcxts conjugationis co modoinfluxcrunt, qui rcquiritur adcxcitandumamorem , autodium, vias
illas reddidiflc adeo facilcs , ut fufficiat , fi aliquos tantum cx iis poris in-
grcdiantur autincofdcm ncrvos eodcm prorfus modo , ac prima vice
dcfcendant.
Quod aurcm nobis non rcvoccmus in memoriam convenicntiam & fi-
militudincm eam , quam objcda illa , quar amamus , aut averfamur, cumiishabcnt, quaeprimumamavimus, autodimus, cxcoorigincmfuamlubct, quodprimacpalTioncs, exquibusfccundaiftacoriuntur, maxi-
mcconfufx fuerint, utpote infantis noflrae omnium primae, autfal-
tcmtales, quasnullomodocumattcntionc confidcravimus; fuerintque
cxcarumnumcro, quarumobje<flumamavimus, autodimus, abfque
rationumcxaminc&ranimadverfionccjus, quod in iis amorc , autodio
dignum foreti quare & fecunda^ cjufdcm obfcuritatis , & confufionis
pariicipcsfunt, acprimx, &cum Poetafxpiirimcdiccrecogimur,
Non amo te Libidt , nec pojfum dtcere qudre y
IIoc tantum pojfum duere^ non amo te,
Vidcri ctiam potcft id quod D.Dcfcartes dicit Epift.j^J. Primi Voluminis
ad D. Chanct. Cdufa , qua nos tmitat ad hominem unum magit^ quam alium^ etiam
incognitkmeritu , amaniliitM^conJipt in cerebri nojlripartiumdifpofit:om , Jtve hac
dtfpofitio ab ob\eciu per fenfufifiveab alia aliqtid caufa indiiciafuerit , Objecla emm ,
quafenfui nojiros ajjiiiunt , movent quafdam urebrt nojlrt partes nervorum ope , frr-
tafquem eo pltCMfaciunt^qud ,quando ab agendo cejfat obfeclum, evanefcunt ; fedpars
td , in qua receptafuerdnt , mdnet pojlmodum dtfpoftta , ad plicas eodem pacto dtnuo
recipiendas ab^alto quovu objedo^quodfit prioriquddtntenusjicet non per omntayftmi"
U, Ex.gr.cumejfempuer, amabam aqualem mihtpuelUm, cut erdnt Itmuli ocult
;
itocque pa^to imprejfio yqua per vifum in cerebro meo recipubatur y ita ad\ungcbatur
imprefftjniy qua tn eo etiamfiebat ad commovendam tn me amorispajfnjtumy ut etiam
dmpoji , quoties in dltquas incidercm , quibui eJfeMfimiles oi ult , mt: ad lUas pra altis
amandas procliviorem deprehenderem,ob hocfcilicet unum^quod hoc vttt tm praft fer-
rentj neque tamenftebam hanc mtht amandt caufam efe j e contrario ex quo hoc mc-
cum reputans agnovi ejfe vitium , eo amplius iommotut non fui. Part ratiocimo cum
^unnptam amamus latentecaufa , credtre ejl td tndeferi , quod tpfi mfit aliquidfimtk
iss, qud in objedo nuopiam antea amdtofuerum ,quamvis qutdfit lUudnefciamm.
Hinc
T* E M E N f E H U M A N A.
Hinc racojudicioapparct, qu3B caufa vcritati maximc confona ejuf-
modi avcrlionum , Sl inclinationum naturalium adfcrri poflif, ncc illt
nobispraBfcrcndieflc vidcntur, qui ad Sympathiam , & antipathiam rc-
currcrcmalunt, qui profcdo tcrmini funtobfcuri nihil fignificantcs, &ad idtantum utilcs, ut ignorantiam noftramfub fpccic verbornm quo-rundam fcfquipcdalium obtcgcre poflimus , quemadmodum in Philofo-
phia pcripatctica plcrumquecontirigif. -,
Quacri hic poffct , an occulta illa inclinatio, quam in nobis aliquando
animadvertimus > utunipotiusaleatori, quam alteri faveamus, quam-visambonobisaequcincogniti fint
, femperoriaturexvcftigiisinclinatio-
numnoftrarum , &: fimilitudinis , quam cum primis objedis noftrarumpaflionum habent? rcfpondeo id faepius, non tamcn fcmper origincmfuam ex co habcre , ut quando ea inclinatio non diutius quam eorum lu-
dusdurac, tumenim ratio Icvis iftiuspropenfionis, quam fcntimus, cxcoproficifci potcft , quod voluntasnoftra , cum indctcrminata cflc no-lit , & occafionem invenit fe parti alicuijungcndi , quamvis nsens nullamrationem videat cvidentem , qua potiusinhanc, quam illam partem fe-
ratur , fc tum afponari patiatur verfus objcdtum , quod pro pracfcnti ejus
difpofitioneccrebrum fuavius fcrit.
Cactcrum, quamvisnonaliummihifcopumfixerim, quam de caufis
occultarumnoftraruminclinationum loqui , quaein corporc noftro in-
veniuntur; in tranfitutamen hicdicam aliquas efle, qux a cognitione
mentis dcpcndcnt , ut funt excellcntcs dotes, quasiniis, quos ama-mus , cogiiofcimus, praecipue fi confidcremus cas nobis ipforum ope, autalio aliquomodo, quo tamen ipfi propterca poflcflioncm carum nonamittunt, communicari poflc; quemadmodum enim eos acftimamus
,
quia doies cas polfidcnt, fi porro vidcmuscos in earum acquifitioneno-bisauxilioefl^epoflc
,nosipfos infenfibilitcriishominibusvoluntatcjun-
gimus > & nos ad cos amandos incitari fentimus.
Diflx;rentia duplicis iftius gencris indinationum valde infignis eft
:
imius cnim caufa obfcura cft , & haud facile dctegitur , illius fcilicet cu-juscaufa cft in corporc: verum quantum ad aliam, cujus caufa cft in
mcnte , ca clara , & cognitu facilis eft , quoniam nobis dctegic rem, qujcpaflioncm noftram cxcitat : vix etiam cfTc poteft , quin fit reciproca
,
quando is in quem propendcmus , exiftimationcm , 8c amorem, quo er-
ga eum atedi fumus, & dcfidcrium , quoin co imitando ftagramus,novic
Bb C A P U T
TractatujC A P U T XXIII.
Ve Parte Superiore , InferioreAr^imdftve Mentis Humitnd,
Mlrum fanc cft eandem unioncmi quae ftcit, ut mens & corpus
non nifi unum quid cfTc videantur , dividcre , & fcparare , ut iu
dicam , mcntcm humanam in duas partes, faccreque, ut , quamvis ex fua
natura nuUas partcs habeat , & fit indivifibilis, quia, cum res tantum
fit cogitans, nec extcnGonis , nec divifionis capax eft , nihilominusi
quiajunda cft corpori , &duumgcncrum cogitationcs in ea invcniun-
tur , du3B etiam in ea divcrfs parics imaginationc concipiantur , quaruni
una fupcrior , altcra tnferior nominatur. Et quemadmodum in noftro
corporcplurcsdiverfifuntmotus, quorum ahqui non percipiuntur ab
anima; & inquos noftravoluntasnullum habetimpcrium » utfuntmo-
tuscordis, chyli, &fanguinis, plurcfqucalii; & rurfusalii, quosani-
mapercipit, & quos cxcitarc poicft, ut funt motus membrorumno-ftrorum : fic etiamin mentc noftra divcrfx cogitationum fpecksfunt,
quarum aliqux non dircftc dependcnt ab anima noftra , fed ab unione
,
quae ipfi cum corpore intercedit , ut funt omnes fenfuum , & paflionum
perccptiones i & alix rurfus , quae ab anima depcndcnt , utfuntomnespcrceptioncs noftrarum voluntatum quando nos ipfos voluntarieappli-
camus adcogitandum de aliqua re , praecipue fica rcs fupra fenfus, &imaginationcm fit.
Primae autcm iftx cogitationcs una cum judiciis , & motibus volunta-
tis noftrs eas comitantibus tribuuntur parti Animz inferiori ; alias perti-
ncntadfublimiorcm illampartcm, quam fempcr tanquam dominamal-
terius fpc(5babimus , &cui altcra ifta tanto magis fubjici dcbct, quanto
perceptioncsejusomncs (& omnia judida, ac appctitus, qui cas c«nfe-
quuntur) funt obfcuriores , & magis confulae , utpote quae ^ mixturi
mcntis, &corporisdcpendent; cumcontra partisfuperioris omncsper-
ccptioncs, omncfquc detcrminationcs voluntatis , quae ab iis depcndcnt
fint clars , & cvidentcs , utpote quae non nifi l Mente ipfa s & notioni-
bus ejus naturalibus proficifcuntur.
Duae tamen iftx partes non funt nifiipfa anima, aut mcn^ ipfa, quae
utrafquccas cogitationes recipit , & per candem facultatem pcrcipii; unas
obfcure , & depcndentcr ^ motibus fui corporis, alias autcm clarius , quia
abipfaproceiu it. Nonctiamoifi eadcm voluntas eft, qus appcUatur
appetitus
DE MeNTE HuMANA. I9Jappctittis fenfitivus , quandocxcitaturperjudicia , quae formantur con-
fequentcr ad pcrccptioncs fcnfuum ; & quae appetitus rationaTis nomina-tur , cummensjudiciaformatdcpropriis fuis idcis indcpcndcntcr a co-
gitationibtis fcnfuum confufis , quae incJinationum cjus funt caufae.
DifEcilius autcm non eft comprchcndcre, quomodocadem voluntas
codem fcrc tcmpore cxcitari poQit ad dcfidcrandum duas res oppofitas fc-
cundum duo divcrfajudicia fupcr duabus diverfis pcrccptionibus funda-
ta; quam concipcre quomodo idcm corpus, quod dcorfum tcndit,
quia cftgrave, eodcm ctiam tempore polTit furfum tendcre, quia co
impellitur. Verum quemadmodum fierihaud poteft , ut corpus codcmtcmporc ad duas diver(as partes cat , fic ctiam voluntas non magis codemmomcnto duas rcs oppofitas vclle poteft.
Id, quodoccafionem dcdit, utdux iftac diverfx voluntatispropcn-
fioncsproduobusdivcrfis appctitibus fumantur, cft, quod farpillime
unusaltcriopponatur, quia propofitum, quodmcnsfupcraedificatpro-
priis fuis perceptionibus, non fempcr confentit cum cogitationibus, quxmenti corporis difpofitione fuggcruntur, pcr quamfipcobligatur adaliquid volcndum , dum ratio ejus eam aliud optarefacit.
Quoniam autcm omncs noftrse pcrccptioncs tam illae , quae dcpcn-dent^ voluntate, quam quae abeanon depcndcnt , contincnt aliquid
clari , quod animam incitat ad amandum , aut odio habcndum objc<flum
ipfipraefens, proutilludbonum, aut malumjudicat; fi contingat, ut,
poft pcrccptioncm fenfuum noftrorum , &rjudiciumabanimaper3(^um,
quae non celfant eam incitaread acquircndum , autfugicndum objcdium,quod prae oculis habct , in memoriam rcvoccmus nos antchac formaffc
,
fivc fi ctiam tunc formemus judicium contrarium aliis pcrccptionibus
fundatum, animaconaturglandulamavcrtereabillo objcfto, quodvo-luntatcmfuam movct , applicandofc ipfam ad divcrfa objcfta fucceflive
confidcranda. Vcrum quando imprcQio , quam primum objcdum fccit,
adco fortis eft , utglandula primam fuam formam rurfus affumat, fi-
mulacmcns fufpcndit fuam applicationem » aut rcs, quam confidcrat,
fatis virium non habct ad cam rctinendam ; aut fi forte contingat , ut cur-
fusfpirituum animalium cxartcriis vicinis egredientium glandulam rC-
tlucat, & cflBciat, ut adprimam fuam difpofitioncm rcvertatur; tunc
anima (c fuccelTive impelli fcntit ad dcfiderandum nunc unam rem , nuncaliam pro di verfis motibus , quos fua voluntas, aut adio objcdorum, aut
difpofitio fui corporis glandulae tribuunt. Atque in eo confiftunt con-
fli^us , quos vulgo imaginari folcmus intcr partem fupcriorcm > &infe-
Bb a riorem
jp6 TracTatusriorcm animx; non quod anima poflfit vcllc codcm tcmporc duocon-
traria, aupglandulaeodcm momcnio verfusduas pirtcsoppofitas incli-
nari; vcrum impctus , quofpiritus glandulamab uni parte impellunt,
&quoabalterapartcanimacjm fua voluntace rcpcllit, facit, ut anima
codcm fcrme tcmporc fc impclli fcntiat ad candera rcm appctendam , &fugiendam.
Caufaiftorum confliduum oritur cx unionc mcntis, &: corporis, &cxejus unionis conditionibus . fccundum quas corpus mcntemobligat
ad attcntionem objcdi , quod fortitcr agit in ipfum , tunc etiam cumfe
ab eoaverterc , &: dercaliacogitarcmallct. Vcrura, quamvis animanul-
lam fcrc habcat cogitationcm pcr objetflum fcnfuum cxcitatam , quse eam
•non movcat , ciquenon det aliquam propcnfionem, & inclinationem j ca
tamcn indinatio, &propcnfiononcflctalicujusmomenti, fiadlubitum
animafuamattentionemabobjcdoilloavcrtcre poflet; aut fi poftquam
avertiffet, atqueitaftatum glandulx mutaflct, nihil, neque intra, ne-
quc extracorpusinvcniretur > quodglandulam in priorcm ftatumpof-
fctrcducerc, ac facercut eam difpofitioncrQ, quam rcliqait, rcfumat.
Duarum iftarum partium oppofitio prxcipuc notatur in noftris paflio-
nibus. Etquantumad pcrccptioncs fenfuum , quas ad objeda cxtcrna
referimus, earum fatis domini fumus; quamvis enim cas, ubi objcfta
abfunt, excitare non poflumus, ut ncc, pracfentibus ipfis > impedirc
ne cxcitcntur iadminimumtamenfcrcfcmpcr pofTumus fcnfus noftros
apcrire, autclaudcrc, &adobjc^laexternaacccdcrc, autabiisrccffdcrc.
Atquc ita raro contingit, ut non ex partc etiam caufa fimus adionum
objcftorum , & pcrccptionum noflrorum fcnfuum, aut fi accidat illa ficri
finc noftro confenfu , plcrumquc id emendare poffumus , & impedire
necasperpetiaraur. Non eodcm modo fe rcs habctcum perceptionibus
,
quasad corpiis noflrum rcfcrimus, ncque cum iis, qu32 dependenti
veftigiismcmoria;,quarum nunquamfcredominifumus : nonenimpof-
fumuscorpusnoftrumrclinquere, autveftigia mcmoriae dclcrc, quan-
dovolumus.' Hic oppofitio multo major cft in palTionibus , quam in omnibus re-
liquispcrccprionibus, & commotionibus Animx , obduasrationes; pri-
"ma eft , quia nuUae funt cogitationes , quas animam adco valide inclinen»
ad confcnticndumalicui , qualecunquc idfit, quam paflioncs, ad con-
fenticndum motibus ,adquoscorpusdifponunt, & praeparant: fccun-
da, quia, cum paflfioncs fuftcntentur, &corroborenturper difpofitio-
ncm , quae in corde , in fanguine , & in fpiritibus invcnitur , fi ca difbc^-
D E M E N T B H U M A N A. 197/iriopaulo foitiorcft , licct anima vim habcret, quando velJct , mu-tandi mociim fpirituum , & inclinationcm glandis , attamcn , faltem
cum non diu perfcvcratin ca voluntatc, (quod difficillimum cft , quia
corpus camobligatadattcntioncmalteriusalicujus rei) fpiritus reccntcr
ex corde vcnicntes , & glandulam pcrpetuo vcrfus eandem partcm rcdu-
centcs rcnovant in ea fingulip momentis eandem paflioncra > faciuntquc
utilla plerumqucdominetur.
Qjiicquid AnimainboccafuprsEftarepotcft , cft, non confcntirec-
juscfFcclis, &fiftcre, quantum poteft , motus corporis , qui eam co-
mitantur; aniraaeautcm, quaefacillimefuaspalTiones vincunt, &mo-tusillos fiftunt, funtfinedubiofortiirims ; visautem ea non acquiri-
tur fimpliciter volcndofpiritus movercvcrfus aliam partcm , aceam ver-
fus quam dpaffioncimpclluntur; (id cnim fcimus inutilc fore) vcrumannitendoquantum ficri potcft , utimaginatio avcrtatur^confidcratio-
neobjculifuae paffionis, &. vcrtatur ad id fpedandum , perquoddcftrui
poteft, confiderando quid noftro rcfpe^u in illo objedo rcvcra bo-
num , aut malum fit ; nihil enim xqut efticax eft ad voluntatem firmam
confervandam , quam cognitioveritatis : quareid prscipue conari dc-
bcmusurvcram rerum cognitioncm acquiramus, quando ab omnibuscommotionibus liberifumus utjudicia , qusctunc perceptionlbus evi-
dcntibus fupcraedificamus , nos contra confufas pafFionum perturbationcs
qiuiiircpolfinr.
C A P U T XXIV.
DeVoluptatey drDolore*
INter omnescogitationcs , & fenfuum pcrccptioncs , quaj In mcntc cx
occafionecorporisoriuntur, nullx funtquae majorem ipfi molcftiam
creant , & quac faepius partcm fupcriorcm inferiori cederefaciunt, quamcogitationcs fcnfusquc voIuptatis& doloris: .quare fi imperium mentis
incorpus confcrvarevclimus , utriufqucnatura nobisaxa^cconfideran-
dacft, utfciamuS) quousqucmcnti fibiindulgcre liceat in iis ad qux^b illis incitatur.
Voluptas , &dolor, ut&plcracquc aliae cogitationcs animz duuragencrum funt , alix fenfualcs , qux depcndent i corporc
,idquc pro
principali fuo objcdo habcnt; & aliae intellcduales. Voluptatcra , &dolorcm inccllcdualcm appello cam animas commotionem triilcm , aut
Bb j jucun-
198 Tractatusjucundam, quxnafciturexcognirionccUra, & diftinfta boni aut mali,
quod fcntimus , five id fit corporcum , five fpirituale. Ratio hujus
diftindionismanifeftepatebit, fi confideremus voluptatem , autdolo-
rem fenfualcm elTe pofle line intelleduali ; non tantum enim dolorc affi-
cimur, quando aliquo membro truncamur ; verum etiam triftiriam fcn-
timus, ubinosorganoaliquoadvitam necefrario privatos vidcmus; &quamvis faepius dolor ceffet poft adionem fcrri , quo nobis mcmbrumaufertur , triftitia tamen durare non dcfinit •, undc apparet eorum diver-
fltas» Quemadmodum ctiam aliquando dolor finc triftiria imo & cum lae-
•itia conjun<fla cffc poteft , quandojafturam iftius mcmbri tanquam ccr-
tum medium majus bonum acquircndi confideramus. Eodem fefe modoreshabetcumvoluptatcfcnfuali ,
quxaliquando cflc fine laetitia, imo&cumtriftitiaconjungi potcft; cxcmpli gratia, qui honeftae mulicri
pcrvimftupruminfcrrct, in ea excitare poflet ritillationem, qux vo-
luptatem corporcam producit , attamen mulicr ifta nihilominus triftiua
& dolore opprefla foret , quoniam vim fibi illatam tanquam maximummalum confidcrat. Hinccvidcntcrvideripoteft divcrfitas duarum fpc-
cicrum voluptatis , &doloris, quas propofui.
Conveniunttamenintcrfeinco, quod omnis voltiptas fivc fcnfualis
,
fiveintclle(flualis , Jit commotio ammd jtuunda , in qtia confijht pojfejfio bonit
quod ineaexcitaturper id omne , quodeam obltgat ad fe couftdcrendam tanqiiam
bonum aliquodfibi proprium pojfidentem : quemadmodum ctiam dolor in genc»
rc eft languor aliqtiti ingratiu in quo conftftit incommoditas , qua anima afficitur ob
malumy atitdefeclum ,cujus caufa eft y qtiicqtitdeamohligarepoteftadfefpe^an'
dam tanquam pnvatam aliquo bono fibiproprto. Dux iftaz definitioncs non
diffcrunt ^ dcfinitionibus laeririae, & triftiriae, quas D. Dcfcartcs de-
dit, nifi quod larius cxtcndantur ; quid hic confidcramus volupta-
tcm, & dolorem in gcncrc , quofcnfulstitia, &triftitia, ipfis nonop-
ponuntur.
Ut utriufquc natura mclius cognofcatur , dividi debcnt in trcs gradus
;
primusfcrc nihilaliudcft nifi fettfatio molcfta , autjucunda; fccundus cft
paJfioUtitta-y &triftttia; &ctcruus cd commotio anima plane fpiritualis , qus
fapius nuUum cum corpore commerctum habet. Dixi primum gradum nihil fere
aIiudcflc,nififcnfationcmmoleftam,autjucundami rcveraenim primus
voluptatis gradus non eft nifi tirillatio quzdam , aut fi^nfatio jucunda
,
quaeconfiftitin eo, quodobic(5tafcnfuum exdtcnt aliqucm motum in
ncrvis , qui ipfis noccrc poflit , nifi fatis roboris habcrent ad rcfiftcndum
autnificorpusbcncdifpofitumcfleti undc imprcflio in ccrcbro effici-
tur.
DE Mbnte Humana. i<;9
tur, qusanaturainAitutaeftadteflandumeam animxillam vim, cor*
poris bonam difpofitionem. £t primus doloris gradus quid aliud , quae*
fo, cft, quara fenfatiomolefta, qua? fcmperoriturex adioneadeo vio-
Icnta, ut nervos ofFendat , cofque aliquando rumpere poftit; undcctiam in cercbro impreflio cfBcitur , qux k natura inftituta eft , ad figni-
ficandumanimaBdamnura, quo corpus per cam a(5lionem afficitur, &debilitatem ejus in refiftendo. Et quia imprelTiones iftae , qux in ccre*
brofiunt, menti reprasfentant id , quod in corpore accidit , tanquambonum , aut malum fibi proprium , in quantum cum corporc eft unita
,
id ctiam plerumquein ea palTionem Ixtitiae, aut triftitiae excitat. Ap-pellari primurailliim voluptatis gradum fenfaponem , quia id nomenomnibuscogitationibus confufis , qux in menteex occafione corporis
nafcuntur, proprium cft. Ad huncgradum etiam rcfero dele£lationem,
quam capimus in aggrediendis rcbus difficilibus ; nunquam enim id ten-
taremus, nifi credcremus nos fatis fortes ad fuperandas difficultatcs,
quasnobisproponimus; caque difficultas eft, qus facit, ut iis rebus
dtledcmurj quia ca corporis noftri dexteritatem , & animi magoitudi;»
nem tcftatur. Eandem etiam ob rationem fencs deledantur narrare peri-
cula , qua^fuperarunt, &mala, quaepcrpcffifunf, quiaillud tcftatur,
cos fatisforteseffedcbuifrcad fubfiftendum in omnibus difficultatibns,
qu3B ipfisoblataefuerunt. Propterea etiam deleftamur videndis atflioni-
bustragicis, quaeintheatris repraBfentantur, aut legendis cafibus qui-
busdaminfolentibus; quiapaffionesilLT , quasin nobisfuccclTivc exci-
tant , animam» ut fic dicam, titillant, eamquc exhilarant, cum o-
ftcnduntipfieamfatisfortcm ci^c ad refiftendum omnibus earum com-xnotionibus.
Secundusgradusvoluptatis eft paffio laetitix , quae dcfinitur , quodfitjucunda commotto anhnd, inquaconjijiitpofpjfto bom , quod imprejfiones cerc'
hrt ei reprdfentant ut fuum; 8c contra paffio doloriseft Unguor aliquu ingra^
tiUy in quo conjiftit tncommoditas y qua obvemt animo ex malo , aut defeifu,
quem tmprejfionescerebrt tpji reprafentant ut fitum. Duae \\\x paffiones ad camvoluptatis fpeciem quoquepertinent, quam appellavimus corpoream
;
quoniam comitatz funt cogitationibus iftis confufis , quae originem fuam
ab unionc corporis, & mentis trahunt. Ambx oriuntur ex opinione
pofTcffionisalicujusboni , aut adhaefionisalicujus mali. Etquamvis ple-
nimquccaufafatisraanifcftafit, ut quando aliquid raanifcftc prodeft,
aut nocet corpori noftro , autquando Ixtitia, auttriftitia intclle^alis
in nobis eafdem paffiones excitant*, fzpe tamen evenit, ut laetos, vel
tnftes*
zoo T R A r T A T ir
triftcsnosfOTtimus, etfi caufam dicerc ncqueamus , ut quando corpus
noftrum benc, aut malc difpofitum cft nobis id non advertcntibus
;
quodtumcontingit, quando illud bonum , vclmalum notas fuas im-
primit ccrebro absque opera Animx ; cum cnim totum corpus fpiritibus
fatis turcct , ac proptcrca quantum ficri potcft, aptum cft ad excrccndum
omnesfuasfundioncs, autquandodifpofitiocerebritalis eft, ut fpiri-
tus animales facilius influant in nervos , qui cordis dilatationi mfcrvmnt,
quam in alios , (quod paifioncra lactitix cxcitat) aut dcnique quando i-
pfumcslumfolitofcreniusagitat, &:titillat nervosnoftros , dicerepof-
fumusnosefTehilares, quamvis caufam ignorcrhus. Contra etiam co-
dcm modo nos triftcs fcn;imus cum corpus non benc habct ,quam vis nc-
fciamus id malc fc habcre.^ j , . •
Tertiusgradus voluptatis, autdoloris cft, qui pcrtmet ad Ixtitiam
auttriftitiamintelleaualem, qui ^ fccundo non differt nifi inco, quod
commotioanimae, in qua is confiftit , non cxcitetur nifi pcr adionem
intelleauspuri, qugeipfi rcpra:fentataliquodbonum , autmalum tan-
quam^ibiproprium. Taliscft fatisfadio, quamfcntimus exbonaaliqua
aftione, autmoleftia ,quam patimurexco ,
quod officionoftrodcfuc-
rimus. Verum, quamvisfspebona aut mala, qux laetitiam , aut tri-
ftitiam intcllcdualcm producunt , ad corpus non pcrtineant ,admodum
tamcn raro contingit, Istitiam inicllcclualcm non cffe comitatam ea,qux
cftpalTio; quiapropteraraamunioncm, qui interanimam , 8c corpus
cft , adeoairucri fumus urinoftra imaginatione, ut fimulac intcllcaus
percipit nos aliquod bonum poflidcre ,quamvis illud adeo diverfum
poftit elfcabomnirccorporca, utnullomodopofritimagmationccom-
prehendi, imaginaiiotamcn nondefinit agcrein ccrebrum, unde mo-
tusfpirituum, quipalTioncmliritiarcxcitat, fcquitur.
Siautcmfcire vclimusquistrium horum graduum voluptatis animam
jucundius afficiat, nullum dubiumeft, eum , qui ad Istitiam intcUe-
aualempcrtinetgradum, rcliquisduobus praeftarci primo quia omnia
bona corporis nunquam adco polTunt nobis clfe propna , quam ca,qux
intcllcau cognofcimus ad mcntcm pcrtincrc, quia illa tantum funt
,
qusinobisaufcrri non poffunf, fccundo, quia in poirelTione horum
bonorum non fpcaamus fenfus noftros, fcd nos ipfos, m quantum nos
confidcramusfecundum partem noftram mcliorcm ; & quia nos eorum
authoresfumus ;&dcniqucquia fierincquit, utpcrccptioncs fenfuum
,
& imacinaiioncs , quac obfcurx funt , & confufx , in nobisscque fortcm
pcrfualioncm poffidcftdiaUquod bonum producantac proindetantamm
I)B'MeNT1H17MAVA. 20Inobis excitcnt laetitiam, quam perceptioncs intellcdus
, qux nobis clare,
&diftinde demonftrant magnitudinem boni, quod ponTidemiis , co-demquetemporenospoflifllonisccrtosrcddunt. Ncque etiam dubito,quin illi , qui tres cas voluptatis fpecics guftarunt , iint judicaturi inter-
nam fatiflTadionem , quam cx rcaliqua bcnc gcfta fentimus, omniumnoftrarum Ixtitiarum cfle fuaviflimam ; pcenitcntiamquc, & doloremanimiob adioncm pravam efle omnium dolorum noftrorum acerbiili-
mum.Non tamcn cenrerem propterea omncs alias voluptates eflc rcjicicndas
,
neque ctiam nimis avide efle appctendas , vcrum puto nos omnibus gau-derepoflc, quando confcientiam non Ixdunt , neque rationi adverfan-tur , quando etiam fanitatem non dcftruunt , & ^ fundionibus fpiritua-
libus nos non avcrtunt ; ratio cft , quia in liac vita homo fc non tanquampurammentem, fcd tanquam fubftaniiam cx mcntc, &corporc com-pofitaraconfidcrarcdcbct, aquomcns in maxima fuarum fundionumparte dcpendet ; quare& cxiftimo id omnc ipfi poflfe conccdi , quo bo-naejusdifpofitioex arquo confervari pofllt, qucmadmodum& ncgareipfi oportct , quicquid eam potcft corrumpere.
C A P U T XXV.
DeStatu Anmg, poJlMortem.
HAdenus explicare conatus fum naturam mentis humanae,primo ira
fe ipfa,in quantum eft res cogitans,dcindc fecundum relationcm adcorpus, inquantumeieftunita; conatusctiam fum explicare, inquoeaunio confiftat& quam variai fint mentis cogitationes
, quae inde fuam ori-
ginemhabent; & quamvisomniaillafatisfuccindctra^fhvcrim, nonpu-
to tamen ullas de hac matcria inftitui poflc q^aeftioncs, quae non facillime
folvi polTunt cxiisquae hadcnu?demonftratafunt; quaequcadeo eviden-tia funt , atqueita clare fcquuntur cx primis vcritadbus, quas D. Defcar-tes demonftravit, utetiamficunda ca in ipfius fcriptis oftendcre ncqui-rcm , dubitari tamcn non poflct quin ex principiis cjus dcduda finr.
Quarcnihilaliudmihiagcndumfupereft, quamutoftendam, quidfolonaturali lumine fine auxilio fidei(quicquid enim in hocTradatu dixi,nondcpendetabiisquaeillanobisrevelavit)dcftatu animae poft hanc vitamdctegcrepoflimus, & quomodopcrccptiones intelledus noftri, &de-terminationcs voluntatis noftrae , quamdiu vivimus» rcgcrc debca-
Cc mui,'
j^i TR.ACTATUSmus , ut quantum fieri poflTit , in hoc mundo felicilTimi cvadamus.
Maximas habeo gratias D. Dcfcartes , quod ad Principem Elifabetham
Epiftola nona primi voluminis hoc modo fcripfcrit : quantum autem adam-^
md. pojl hanc vitamJlatum , iltum longe mmm novi ,quam D. Digbj , nam omiffn
fii , quAfiiUs docet ,[ateor fola ratme pojfe tm mtilta qutdem conjectare , qmbus
hiifatu blandiamur , fpefqueeximiM conctpere, fed certitudtnem nullam. Cujus
ratioeft, quod poft hanc vitam ftatus animac non minus quam modusunionisejuscumcorpore durante ca^libcra Dci volontate dependeat;
quarequcmadmodum nunc nuUam haberepolTumusexpericntiam, quo
modo fuas fundiones tum icmporis excrcebit , fic ciiam finc infigni te-
meritatenon poffumus nifi parum admodum de iis dctcrminare.
Quodmultos hic dccipit , cft , quod fibi pcffuadcant animam poft
hanc vitampolfefruramomnesperfediones , quxipfius naturx non rc-
pugnant ; ut funt exa(5^acognitio omnium rerum corporearum , poten-
tia movendi corpus , & pluraaliafimilia, quibusfortc tum non gaude-
bit, autfaltem nonadcoperfedis, & latccxtcnfisac fibi imaginantur;
& quorum nullam habemus certitudincm.
Quare Utin hifcetcnebrisfecure procedamus, animx in futura vita
tantum tribuerc debcmus omnia, qux ncccffario cx ipfius cffcntia fe-
quuntur, quandocamfpedamusomninofolam tanquam rcm cogitan-
tcm , non autem ci tribucre id omne , cu jus capax effc potcft , fi ea forct
voluntas fui creatoris : Et nihil ultra dc ea detcrminare poffumus , nifi
decretum Dci praefupponamus, quod in Traiftatu purc Philofophico fa-
cerc non licct , in quo abftinendum eft ^ rebus ,qux non nifi per revc-
lationcm divinam cognofcuntur.
Sccundum lianc rcgulam primo repcrioanimam noftram immortalcm
futuram, ideft, nonpcrituram , ncquc deftrucndam fore pcr dcftru-
^ioncm corporis , verum fcmpcrcifcduraturam, & pcr confequens co-
gitaturam; cum enim anima , &corpusdux fint fubftantiae rcaliter di-
ftin(5l3E Cqucmadmodum antchac probavi) hinc neceffario fequitur dc-
ftruciionem unius non infcrrcdcftrudioncm alterius ; & ficut natura c-
jus confiftit in cogitando , fic etiam fcmper cogitabit.
Secundo , quia anima noftra tum non amplius unita crit corpori , pri-
vabiturfenfu , mcmoria, & imaginationc ; quia ifticogitandi modiabilio dcpcndent , ^^fcrcnulli alii rci infcrviebant , quam ut ftatum fui
corporis indc cognofccret , & quibus in rcbus reliqua corpora , inter
qu£ fuum verfabatur , ipfiutilia, autnoxiaeirc poiTent; vcrum conri-
piecobjedlaperfulamintclle^usa^ioncm, qui ideas ipfi multo dario-
rcf
,
BE MeNTE HvmANA.20J
res, magifquediftinfbsruppeditabit, quam funt omnes ex, quasdu-
'
rantchac vitaopcfcnfuum habuk; quamvis fortaflc fi inter fc ilJaecom-
parcntur, aliae fint aliis obfcuriores , aut evidcntiores futurx. Quareineoftatu animaomnino, multo fclicior erit, quam nunc impraEfcn-
tiarumeft: Quamvisenimmemoriaeorporeatumcareat, &prima;cjus
idcae non amplius fortuito ipfi in mentem vcniant, quemadmodum nuncquidcm contingit , poterit e contra de novo producerc cafdcm cogitatio-
nes, quas in hac vita habuit ; &facilitas, quatumeasproducct, junfta
cum claritatc , qua eas concipiet , rcminifci eam faciet fe antea cas cogita-
tionesjam habuiiffe ; imo 8c magis diftindc& facilius rcminifcetur, quam
nunc, quiaadiomemoriaEejusintcIledualis tum interrumpi non pote-
rit , quemadmodumadio memorix corporcae pcr adionem objcdlorum
cxternorum interrumpitur.
Tertio, cumanimanoftra tunc feparata fit^ corpore, &foIaunio,
qux ei cum corpore intercedit, cam reddat adionibus objedorum exter-
norum obnoxiam , corpora in cam amplius agcre non poterunt , atque
ita mens noftra crit Domina fuarum cogitationum , & de iis tantum , dcquibus libitum erit, rebus cogitabit,- nifi forte ejus creator, aut aliae
mentes, cum quibus convcrfabitur, novam aliquam cogitationem in
ipfi cxcitent. Quarc & cum nullum corpus quietem cjus turbare , &quantum velit , occupataeirepoflit, multo majoriattcniioneutctur; &objcdorum
^quae ipfi pra^fcntia erunt , clariores formans conceptus
,
multo majores in fcientiis progrcflus faciet : Cum enim ejus idcx , aut
notiones nihil corporcum habcant etiam in hac vita , nullum dubium eft,
quin in futura multo majori facilitatc, ac puritate iis uti potcrit, quoniamfpeciebus fenfuum non ampliusjundae crunt.
Quarto voluntas, id cft potentiafe dcterminandi ex fe ipfa mentemperpetuocomitabitur fineullamutatione, nifi forte quod cum liberata
fitabomnibuscommotionibus, quibus ex occafione corporis obnoxia
erat, majoricumlibcrtateafturafit, &minus anccps futura; non ta-
mcnabcrrore immunis crit, quoniam intcllcftus omnia non coeno-fcct
ivcrum , ut erit libera a paflionibus , & prajudiciis fenfuum , &
prxtcrea fux attentionis domina , facilius obtinere poterit, ne confcn-
tiatnifiiis, qux clarc cognita erunt , atqucita impedirepoterit , nefal-
latur. Quamvisautem libera fit a paflionc , non tamen commovcri dcfi-
netperbonum &malum, quod intelleftus ipfi tanquara proprium re-
praefentabit ; verumquidem eft cjus commotioncs appcllari non poflc
paftioncs, quianihilnifiquodmens clare pcrcipit continebunt; anima
Cc 2 ctiam
204 TRACTATtTS' etiam in hoc ftatu non nifi laetiti^, & doloris intellc(5lualis, nonvcrocorporalis capax crit; nifi Deus velletunircanimam humanam alii ali-
cui corpori, cjurquecogitationeseomodojungcrcmotibusiftiuscorpo*
ris, ut prorationcmajoris , aut minoris violentis unius, major aut mi-nor fenfiis doloris in alio refultarct. Atquc hoc pafto meojudicio faris fa-
cilcforctconciperc ,quomodoignisurcre, &cruciarcpoirit animasco-
rum, quiioftatu pcccati mortui funtj vcrum limitcs, quos mihiprac-
fcripfi hoc modo tranfilircm.
Quinto dico dubitari pofle , an mens fcparata rerentura fit potcntram
«lovcndialiquodcorpus , quia potcntia ea non cft confcquens nccefla-
rium eflcnti^B mcntis finirx , ejufquc volunras vim cam non haber , nifi
in quanrum crcatori fuo placuit eam ipfi conccdcrc , idcft , in quanrumftaruir virrutem fuam motriccm impendcre fccundum dcterminationem
cjusvoluntatis. Vcruntamcn, quemadmodum ad gloriam Dei manife-
ftandamfacit, quod opcracjuscogqofcanrur, & nulla eft crearuraadea
cognofccnda aprior , quam menrcs fcparars ; quoniam cxpcrimur mcn-tcm humanam in ftaru unionis fua! cum corporc vim haberc movendi ali-
quas ejus partcs,fperarcaliquo modo pofl^umus ranram forc bonrrarcm
Crcatoris ur menri fir liberum futurum cogirarioncs fuas jungerc rali cor-
pori, quodipfi lubirumcrir, &talimodo, qui ipfiplaccbit, ad id mo-vendum , & cognofcendum. Et fi idita forctprocul dubioctiam ftatum
obtincbir , quo fclicior cfle ncquir finc auxilio gratiac fupcrnaruralis. Pn-tcr eas cnim praerogarivas , quas jam vidimus ex fcparatioBC illa ipfi obve-
oirerationc impcdimcntorum , ^quibus libcrabitur, & faciliraris, quiomncsfundionesfuasfpirirualescxercercpoterir, alias etiam plures ac-
quirer , fi Dcus ipfi potcftatem fc corpori ita jungcndi conccdar ; primo
cnim qualicunquecorpori fcjundurafir, id potcrit cclcrrime , &lon-giffime transferrc dcterminando curfum, primi, & (ccundi clcmenti,
quz circailludcorpuscrunr , cni eritjunciia; eodem modo, quo nunc
curfum fpirituum animalium dcterminar, impcllcndo eos in mufculos
pcr voluntarem , qua membrum aliquod vulr movcrc ; undc natura par-
ticularisiftiuscorporis, aliorumquecircumjacentiumclariflTimcilliinno-
tdcet, acitadeincepstotiusunivcrfi, cum cognofcit hoc pado modum ,
quo rclicjua omnia corpora in illud agcnt , aut iilius motui rcfiftent. Vc-rum quidcmeft nuUoscolorum, odorum, aliarumque qualitarum fen-
Cbilium fcnfum menrem habiruram , vcrunramen omnia illa melius co-
gnofccr, quam nunc ea cognofcimus; quia concipier manifcfttflime
,
^ualcs Ont figurz , &motu$ , quz viro habent cxcitandi fpecies, quibus
co^ri-
OB Mente Humana. 205cogitationes iftae confufae , quas fcnfus appellamus , conne^luntur , &quae carum verae funt caufaj; atque ea cognofcet , quia, utjamdixi »
corpora circumjcda ei, cui unita erit , inidagent, aut ejus adionirc-
rillcnt fccundum fuam ab utraque parte dirpofitionem , & natusam,
Nullae etiam crunt qualitates ifti menti occulti : Corpora cnim crairilTima
dividere, atqucitain fuas partes fepararc poterit , ut ordmem , &dis-pofitionem, earum interfecognofcat. Praeterea ctiam cognofcerc po-
terit per cxpcrienriam ratione adjutam quales fint pcrccptiones , & cogi»
tationcs aliarum mcntium non feparatarura ; quia , cum nos plcrumqucagimus convcnicnter iis , ad quae corpus noftrum eft difpofitum , (cicns
ad quid objeda , quae agimt m corpora hominum, ea corpora difpo-
mnt, longotcmporistraftudifcerepoterit, qualcscogitationesanimac
jungantur fpeciebus , quar fuper glandula delincantur, & conjiccrc;
(ubi videbitcas in glandulaformari) qualcsnoftrac fint<ogitationcs, qua-
lia noftra confilia , arque animi intcntioncs, quamvis motus noftri corpo-
ris nulJum ipfi carum rcrum praebcant indicium.
Si mens fcparata eam poteftatem , qiiam dixi haberetj prxterea pro-
ducerepoflct infinitos effcdus mirabilcs, difponendo corpora divcrfi-
mode inicrfc, iisquemotum, figuramconfiliisfuisconvenicntem tri-
buendo ; praetcrea etiam fenfibus noftris illudcrc polfct , nosque incitarc
adidfaciendum , quodipfi lubcret, movcndo fcnfus noftros, noftrof-
quefpiritus, autglandulameomodo, quo objefta ipfa cam movcnt,& quomodo moveri dcbet , ut eas cogitationes habeamus , quas mens illa
fcparata veilet nos habcrc. Etiam nobiscum loqui polfct, five agitando
acrem ad cum raodum , quo agitari dcbet , ut cas voccs audiremus , qui
cogitationcsejusexprimerent , five imprimcndo in glandulam fpcciem
rei , quam nobis fignificare veUet.
Dux mentes feparatac^, quae poteftatem habercnt ita pro lubitu tali
corporifejungcndi, fecum ctiam colloqui poffcnt, fivc conncdcndofuas cogitationes ccrtis quibufdam fignis externis , de quibus intcr eas
convcnirct , fi vc per folam voluntatcm fuas cogiutiones inter fe commu-nicandi ; non quod ea voluntas omninofola fuf&ccret ; non enim videa
aliquod vinculum necefTarium intcr voluntatcm , quam una carum habc-
rcpotcft, fignificandi cogitationem fuam alteri , &a(5fum, perquemaltera eamdcbet cOgnofcere-, verum quia vidcturcfrcnota bonitatis, &Cjpientiae Crcatoris , litduacmentcs interfc colloqui poflint, voluiflc,
ot eodem tempore , quo una cogitationem fuam alteri fignificare decrc-
vit>cc^itatiaaltcfiu$ ftadm formam cogkationisilliusinduat, ciqucrc-
Cc 5pra&>*
zc6 Tractatusprxfcntct id , quodabcacognofci vclit. Vcrum, utjam dixi omncs hse
pnrogativae funt adniodum incertx , & lumcn naturale nobis nihil certi
de iis apcrit ; & tantum abcft , ut fcirc polFimus magnitudinem & latitu-
dincm poteftatis, quam habituri fumus in movendis corporibus , ut e-
tiam neiciamus , an vel minimam , in ca poteftatcm fimus habituri , nc-
qucquomodomentcs fcparats interfc cqnvcrfari poflint, quia omniaifta non pcrtinent ad eflentiam mcntis , cjufque voluntasvim non habet
agcndi extrinfccus , nifi in quantum Dcoplacuit ipfi dare, id eft, in
quantum dccrcvit fuam voluntatem voluntati illius jungere : in Deo e-
nimvclic, &: faccrc non funt nifi unum &idem. Nihilominus ctiamfi
mcns fcparata privarctur omnibus iftis privilegiis, quae ex poteftate fc
corpori prolubitu jungcndi fcquuntur, multis tamen erit modis feli-
cior, quam nunceft) cumcogitatiocjastuncperimprcirionesfenfuum,
8c imaginationis perturbationes non avocari, neque voluntas ejus per
pallionumimpctusinquictari & impclli poffit.
C A P U T XXXVI.
^uodnamfit Summum Hominis Bonum in hac Fita.
JUre mcrito dixitSencca , vivcrc omnes bcate vcllc : fcdad pcrviden-
dum quidfit, quodbcatam vitam efficiat, caligarc. Rrofc(flo quam-visomneshomincs, & praicipucPhilofophi antiqui , intcr fc non con-
vcniant , quid fit natura fummi boni , omnes tamen in eo convemunt
,
quod nunquam aliquid fcccrint , autdixcrint, aut cogitarint, quodnoneotenditutad fummum illud bonum pcrveniant , cujus pondGTio
fola eos cfficcre bcatos pofTct. Quin ctiam crcdo cos , qui vcl maximevitae anachorcticx funt addic^i facile confcffuros , nifi in virtute colenda
fummam voluptatem fentircnt , aut nifi fclicitatcm aliquam cxfpeclarent,
aut prxmiumaliquodpoft raortcm fpcrarent , fe adeo facilc non priva-
turos, utnuncfaciunt, pluribusinnoxiis voluptatibus , quibusin hac
viw frui liceret. Quaproptcr etiam mco judiciocam , quamdenatura
mentis noftrx habemus cognitionem , adhibcrc dcbemus ad inquircn-
dum f quid fit fummum ejus bonum , vidcnduraquc quomodo ejus
fun^ionibus uti debcamus , ut quam bcatiffimi vivcrc poffimus.
Quamvis haud macna fit differentia intcr fummum bonum , beatitu-
dinem, Scultimum fincmnoftrarumadionum, non tamcn funt unum*cidcmi quoniambcatitudopraefupponit fgmmura bonum, &:nihila-
liud
DE Mente Humana. 207liudeft, quammcntisgaudium , &ratiffii(5liocxpo(rcfrioncfummibo-
ni rcfultans i &ultimus finis noftrarum a«5i:ionum ambo ifta compIefi:i-
tur , fummum enim bonum tanquam fcopus eft , ad quem cas dirigcrc
debcmus , 8c mcntis fatiffa^flio motivi , & praemii inftar cft , quod nosallicitadidquircndum V quare & foljB fubftantii cogitantcs bcatae eflc
poffunt, quia illaifolaecapacesftint cognofccndifcbonumaliquod pofti-
dcrc, eaquepofrcffioncfuagaudcrcpofrunt. Verum , quemadmodumproprienonpoflidcmusid, quod commodato habemus , & fingulismo-
mentis perderc polTumus , intcr naturas intclligentcs non nifi ca cft , quae
pcrfe fubfiftit indcpcndenterabomnibus aliisrebus, quse rcvcra bcata
cft ; fic ctiam non nifi ca fbla polTidct fummum bonum in tota fua exten-
fione, idque poflidct ita ncccflario, ut nunquam id poflct pcrdcre,
cum caipfafitfummum bonum. Non tamen condudcrc dcbcmus rcli-
quasnaturasintclligcntes, quxjkprimaifta, & fumma dependcnt , bca-
tas efle non pofle. Prxter cnim J^catitudincm , ad quam pcr fidcm, &gratiam fupernaturalem pcrvcnire poflumus , per folas naturae vires nos
bonum aliquodacquircrc , &amultis malis nos liberari, atquc itaad
pofleflionem fpecici alicujus bcatitudinisnaturalispcrvenirepoflc ncmoratione pracditus potcrit negarc.
Utquid fit beatitudoiftafciamus, confiderabimus primo beatitudi-
nem particularem uniuscujufque naturx intclligcntis confiftere in fuxmcntis fatiffadionc intcrni produda cx co , quod cognofcit fc maximumomnium bonorum pofliderc
,quorum naturaliter capax eft. Dico maxi-
mum omnium bonorum , &non poflcflTionemomnium bonorum, tumquia impoflibilc eft hominem aliqucm pofle fimul , & femel poflidcre o-
mnes mcntis perfeifHoncs , omniaquc corporis > & fortuna: dona , quia
omniaillafincfincgradibus pofluntaugeri ; tum quiaeafpeciesbcatitudi-
nis nobis ferc ufui non cft.
Maximumautem, &fummum omniumbonorumin fc ipfo confidc-
rari potcft fincrclatione ad aliud , ac tum cvidcns eft Dcum efle fummumbonum; aut f^Kftiri potcft cum rclationc ad unumquemque noftrum ,
& tum non video aliud efle poflc,quam reftum libcri noftri arbitrii ufum,
Namintcromniabona non nifi ea fola funt , qux pcr nos ipfos poflidere
fincauxilioaliarum crcaturarum poflinnus, qux nos vcra fatiffadionc
intcrna afficcrc , &omnino contentos rcddere poflunt. Quare & bona
fortunx, quxabfolute a nobisnon dcpcndcnt, fanitas corporis , &co-gnitiomentis, qux fxpiflimc extra hominis poteftatem funt , xftimari
nonpofluntpromaximoomniumbonorum , quorum homo capax cft.
Ni-
aoS TractatusNihil rupereft nifi noflra voluntas , qusc abfolute noftra cft; cujus rcdus
ufuscumomnino inobisdependcatmaximum cffc bonum dcbet, quodpoQidere pofTumus, & folum quodnos vera fatisfadione afficere, &beatitudinem noftramnaturalcm efficcrepoteft.
Hoc pa(flo facile eft>ut dicit D.Defcartes, Zenonem cum Epicuro con-
ciliare circa vitx hujus fummum bonum^ quoniam rcverain rcdo ufu
Jiberi arbitrii confiftunt omnes virtutcs , in quibus Zcno beatitudinem
fuampofuit, idcmqueilludeft, exquomaxima, & ccrtiflima voluptas
reliiltat, in qua Epicurus fummum fuum bonum fitum cffc prxdicabar.
Quemadmodum libcrum arbitrium nobililTima eft animac facultas , fic
ctiam prsEcipue ipfi debctur, quod imagincmDei geramus, eiquc fimiles
fimus. Verum notandum eft, quod , quemadmodum re«5lo cjus ufu vir-
tutcm acquirere, nofque beatos cfficcrc poffumus , fic ctiam per ejus abU"
fum nos ipfos rcos, 6c infcelices reddamus.
Vcrum quidem eft voluptates (enfuum omnibus fere hominibus tppt-
rercmajoresvoluptatibusmcntis; verufh erroris eft , ^quofacile libera-
bimur , fi aflucfcamus examinarc juftum omnium bonorum prstium
,
quorum acquifitio cx noftro agendi modo dcpendere poteft , ut cxadle
fciamus, quanrum unaquaequc rcs ad animinoftri tranquillitatcm tri-
bucre poffit ; & videbimus voluptatcs fenfuum confufc noftrae imagi-
Jiationi fc exhibentes plerumque multomajoresapparcrc, quamrevera
funt,prxcipueantequamcaspoffidemus, iifqucfruimur ; quoniam ubi
niultum fatisdefudavimusin iisacquircndis, fruitio earum dcfcdus nobis
Dftcndcnsdocetnon magniefle xftimandas, cavendumque eflc ne ^ fpc-
cieca, &vano fulgorc, quibus circumdantur, decipiamur. Profcdo
nonnemajorcralaBtitixcaufamhabemus, cum anima noftra fatisvirium
habuit ad irx impetum , aut amoris bbnditias fiftcndum , quam ubi. per
ignaviam vindidx cupiditatcm explevimus, autlibidini indulfimus.
Quantumad bonafortunxattinct, ea nos veris voluptatibus afficere
non poflunt , nifi forteea tanquam virtutis noftrx prxmia fpcdaremus.
Verumetiamfi vclcjusprxmiaforcnt, non tamen nos proptcrca beatos
redderc poflcnt , quoniam eorum domini abfolute non cflcmus, caque
nobis aufcrri poflent. Plcnitudo autcra noftrae fatisfadionis , autbeati-
4 tudinis non tantum depcndet ^ magnitudinc boni, quod pcrnosipfos
poffidemus, verum etiam a certitudine ift ius pofleflionis ; quarc & omnia
bona corporis, & forfunx comparanda non funt cum reflo ufuliberi
noftri arbitrii, cum nuUuminter ea fit noftrorefpcdu adcomagnum,<)uamre^us ejus ufusjneque dc cujus pofleffione adeo ccrti efle poflimus.
Dicct
DE Mente Humana. 209Dicct procul dubioaliquisfatisnon efle, fi dicamus maximum bonum
noftrum in hac vita confiftcrc in rcdo ufu liberi noftri arbitrii , nifi etiam
adjungamus in quo retftus ejus ufusconfiftat, Verum non vidco noseo
melius uti pofTe , quam li fcmpcr firmum, & conftansanimi habcamus
propofitum faciendi exafte omne id , quod optimum judicabimus,
omnefque mentis noftrae vires ad id bene cognofcendum impcndcndi.
Cum cnim omncs mentis noftra: facultates ad duas has refcrantur , ad fa-
cultatem fcilicet percipiendi i3, quod eft verum , & bonum» & id ^ falfo,
& malo diftinguendi ; &ad facultatem nos determinandi, ideft, dandi
noftrumfufFragium, & confcnfum ci , quod verum autbonumefTeco-
gnofcimus; exiftimocontentosnosefTcdcbere , quantum ad primam atti-
net, ubiomncm,quam pofTumus, curam adhibuimusad cognofccndum
id, quod cft optinuim; & quod ad lccundam attinet, contentos cflc debe-
rc, quando noftra elcdio exade fecuia eft noftram cognitioncm,quoniam
nonahumduccm in hac vita habcmus.Quamvisautemin mulrisfalli pof-
fimus, & idquod fecuti fumuSjpolTit cftemalum^nihilominus certi fumus
nos oEcionoftrofatisfeciffe, &: tuncomnino contcntieflcdcbemus.
Hxcbcatitudo naturalis duos habet inimicos principales, primus eft
ignorantia,quandoncgligimusca difccrc, qusfcircdebemus , &po(fu-mus, inquantum homincsfumus, proco vitaegenere, in quoverfamur
aut quod amplexi fumus. Ea ignorantia non tantumculp«ndacft,vcrum
ipfilfima eft matcr omnium vitiorum ; quemadmodum enim virtus in gc-
ncrcconfidcratanihilaliudcftquam firinum illud propofitum , & animi
vigor, quoferimuradid facicndum, quod judicamuseflcbonum, poft*
quam certi fumus tantum nos id examinafle , quantum moralitercapaces
fumus; & quamvisid,quod facimus, polfit eflc materialitcr malum , fci-
mustamen nosofficium noftrum facerc, & ad:um virtuiis produccre,
quando omnem diligeniiam poflibilem adhibuimus ad idbenecogno-
fcendum; quoniam, cum mens noftra finita fit, omniafcire non tcnemur;
fic etiam in vitium cadimus , quam primum ca firmitas degencrat in per-
tinaciam,autmollitiemexco, quodin nobisipfisinftruendis parum fol-
liciti fimus. Et illi, qui aliquid agunt, nefcii utrum bonum fit,an malum,
& qui id inquircrenegligunt , haberi nondebcntpro hominibus virtute
praeditis , ctiamfi 3«5lus matcrialitcr vircuofos produccrent. Non camenomnisgcnerisignorantia viiiofaeft; mercturtantumid nomcn
, quandovcritates cas , qua2neceflariaefuntada<5tioncs noftras in eo vitxgcnerc,
quod profiremur, dirigendas>difcerenegligimus.
Alter noftrae beatitudinis inimicus cft corpus, cui mcns cftjunda, five
D d quia
xio Tractatusquiaejus morbi rationis ufum ipfi aufcrre poffunt , ipfaquc impcdirene-
quic,quo minusejusinfirmitatibusatficiatur , quiaunumtotumcum eo
conftituit, five quiafcnt.muspafTioncsnoftrasfajpiirimcnosincitare ad
id facicndum , cui ratio feopponit; quarc fi bcati eflc volumus, vinculum,
quodintermcntcm &:corpuseft,nosobligat ut partcmcurarum noftra-
rum dcmus confcrvaiioni fmitatis noftrae , &: praefcrvationi corporis no-
ftri i morbis ; ne alias pcr ejus infirmitatcs , quaz nobis ufum rationis au-
ferrc poffunr, fcclicitas noftra turbctur.*
Multo autcm major labor fumcndus eft in fuperanda noftra ignorantia,
& vinccndiN pallionibus noftris, quam in evitandis morbis j morbi enim
,
fi eos paticnter feramus,facpi(limc nobis potius matcriam virtutis praebcnt,
quam bcatitudini noftrae obfunt , atque ita mentisnoftrs fatisfadioncm
inagisaugcnt,quam minuunt: cum contra pafliones, quando immode-
ratae funt, & ignorantia, quz vitiofa cft, eam omnino dcftruant. Quapro-
ptcrhunc traftatumhaud meliusfinirepoterimus , quam fi principalcm
crrorum noftrorum originem dctegcrc concmur, ad coscvitandosno-
ftramqucignoraniiamfuperandam praefcriptis regulis, &praEceptis , qui-
bus vincerc,& moderari paflioncs noftras poffimus ; cum cnim hoc padointellcduri fimus, quomodo intcllcdum noftrum , noftramque volunta-
tcmduccrcdebeamus, non nifi d nobis, utita dicam, porro pcndebit,
utmaximumbonum »'cujusfrucndi inhac vita capaccs fumus, pcr folas
naturae noftrae vircs polTidcamus ,'dummodo morbi nobis rationis ufumnoQ auferanc
Caput XXVII.
De VrincifaltOrtgine Nojlrorum Errorum-t^ de Mediis eos evitandi,
EXtra omnem dubitationcm pofitum clTc cxiftimo , nos nunquam fal-
li , nifi quandojudicamus dc rcbus, quas non bcne novimus ; atquc
ita principalcm noftrorum crrorum originem non oriri, nifi cx co , quod
tcmcrario cxtendamus potcntiam , quam habcmusjudicandi , cxtra limi-
tcs noftrae cognitionis ; fi cnim eam intra illos limitcs prxcifc reftringerc-
mus, nullum cflet errandi pcriculum. Quarc mirari non (atisnon poflum
D. GaflTcndum , qui non ignoravit nos voluntatcm fumcre pro ea poten-
ti3,quam habcmus, nosdcterminandi, quocunquedemummodo, fivc
judicando, fi vc alitcr id fiat ; & intellcdum pro facultate cognofcendi , &percipicndi fimplicitcr objcftum fine ullaaffirmationc , aut ncgationc
,
negar^potuiflcvoluntacemfclatiuS) (^uam intciledum extendcrc ; quia
quoti-
D E M E N T B H U M A N A. inquotidiecxperimurnos eam facultaten\ultra limitesaltcriuscxtcnderequotiescunqucjudicamus de eo, quod non cognofcimus.
'
Attamen verum eft divcrfas rcgulaseflcobfcrvandas, ut bcncjudice-mus, id cft, utjudicando non falhmur
, pro diverfitateoccafionum &: re-rum, inquibusjudicium noftrumferendumeftj autenim rcsinfeipfisconfideramus , ad carum veritatem (impliciter cognofcendam , aut casconfidcramus cum relationc ad praxin , & adioncs vitae noftrae : fi primomodoeasconfidercmus , omnino judicium noftrumfufpcndcndumcftquando eas non bcne cognofcimus , id cft, quando objcdum
, quod exa!minamus,aliquaadhucobfcuritate, &confufioneeftcomitatum; fi fc-
cundomodoeasfpcftcmus, non nccelfc cfttantam adhibcrc praicautio-ncm,agendi enim occafio fxpius praetcriret,antcquam plane dubiis noftrisliberari pofTcmus ; prcttcrquam etiam, quodfaepiflimc in noftra poteftatc(itum non fit, perfcdiflimam rcrum habcrecognirioncm
;quarefi resdjf-
ferri nequcat , fufficitcam cxaminarc, quantum proillo tcmporcpoflii-mus, & ad id fcqucndum nos dcterminarc dcbcmus , quod intcllcdui da-riflimum, & optimum vidctur, caquc porroagcrcdcbcmusanimifirmi-tate> & conftantia , ac fi rcs cflct certiflima , nofque eam pcr dcmonftra-tionem evidentcm novilTcmus.
Ut rcs paulo magis dcclarctur, confidcrabimus primo quomodo ratio-
nem noftram ducere debcamus, quando vcritatcm tantum in fc ipfa qux-
rimus. Videbimufque poftea , quam regulam fequi oporteat , ubi cam inpraxin vcrterc volumus.
Meo judicio quicunque rcs ccrtius , quam ex aliorum rclatu fcirc vulr,
& quiabexperientiaedodusnondubitatfcnfus fuos, & praejudicia in-
fantix fa^piflTime ipfi occafionem errandi dedifle> obfcrvare debct fequcn-tes hafce rcgulas, nc in crrorcm amplius incidat.
Primaeft, femcl invita omncsopinioncsfubexamenrevocandascfle,praccipuc C3S,qui non nifi cogitationcs fcnfuum confufas pro fundamcn-to habcnt; atquctum rcjiciendo omncsillasinquibus vel minimadubi-tandi occafio repcritur , manifeftum cvadct primam conclufionem ccr-tam, quac vcritatcm inquircnti ordinc occurrit, eflc hanc Cogito^ ergofiim,
Quamvis cnim acque vcrum fit, fi ambulo, cgo fum; non tamcn adco cer-tusfum mcambuIare,quandocrcdomcambuIare, quam certus fummccogitarc quando crcdo me cogitare: atquc ita fecunda illa conclufio nonadeo ccrta cft , quam hxc prima Cogtto
, ttgo ftm , Imo hacc ipfa , quKquticoncipio
, ejl , aiit nonefl , cum ca comparari non potcft, ncquc ea eft prior
;
tum quia inutilis eft , & nuUius rei exiftentiam nos docct ; tum quia nonDd 2 tam
tlZ TRACTATt/Stam cito certus fum mex exiftenti» , quam mcs cogitationis , quoniamillam per hanc cognofco.
Poftea,utmagisacm.igiscogniiio noftra cxtcnJatur, norandumcft,
non aliam ob rationem ccrtos nos eflc veritatis hujus propofitionis Cogito,
ergo fum^ quam quod ea clare, & diftindc mente noftra pcrcipiatur. Un-de haic confcqucntia ducctur , eodem modo nos certos efTc dcberedc
omni co, quod clare, & diftin<^lc percipimus.
Quarc fccunda regula, quam fequi dcbcmus, cft , ut ^ judicando abfti-
ncamus, quoriescunquc non habemus pcrccptioncs claras , & diftindas;
utquc nihil affirmcmus , aur ncgemus unquam , nifi quod exade noftrae
cognitioni, & cvidcntiazpcrccptionis noftrac rcrpondeat.
Verum quia multi homines fallunrur exiftimantesfe id cognofcere
,
quod non cognofcunr, ut explorari poftit, an rem aliquam evidcnter pcr-
cipiamus.an vcrotemcrcnobisiplispcrfuadeamus , tcrtia hasc rcgulafc-
duloobfcrvanda eft, fcilicct utatrcnri fimusad quaeftionem , quamcxa-minamus, videamufque , an id, quod cvidcnter pcrcipcrc nos credimus
,
necefrariofequatur ex primis iftis, & infallibilibus vcritatibus, quasper
novum illud examen , quod dc omnibus antiquis noftris opinionibus in-*
ftituimus, invenimus; Exempli gratia , an fcquatur neceffario ex hac veri-
tate; Quod is, qui veritatcm hoc pafto quaerit , debcat efle fubftantia co-
gitans : autquodcogitatioinfuxnotione nonindudat atiquam cxten-
fionem , aut ex hac , quod omncs noftra^ perceptiones clarx, & diftindVx
flnt vcrae : an vero fcquatur ex idcis primiti vis, quas in nobis habemus;&',
C ita fcfe rcm habere deprchcndamus , tuncccrti elfc poflumus vcre nos
perciperc id, quod nos cognofccrc credimus : verum quando contra pro-
pofitio, quam cxaminamus, primis notionibusiftisadvcrfatur , rejicienda
cfttanquam vanum phantafma,quod nullam vcritatisfpccicm habet.
Csterum , qucmadmodum paucas tantum habemus ejusmodi ideas
primitivas , facillimum eft earum mcminifle ; ad omnes cnim proprictatcs
mcntis cognofccndas non nifi notionem cogitationis habemus , & ad o-
mncs proprictates corporis nonaliamnifi ideam cxtcnfionis, &deindcfiguri , & motus : & quantum ad naturam Dei attinct , quicquid de ca
fineauxilio rcvelationiscognofcimu5,id incximia illa,& fubliminotione
Entis pcrfcdifllmi fitum eft, undc fcquitur eum efle fimplicilTiraum , ne-
ceflarium, infinitum, omnifcium , omnipotcntem , primami& principa-
Icm caufam omniumaliorumcntium.
Quamvis autem contingcrc poflit , per eas ideas nobis non innotcfccre
«unnia attributa > aut omncs proprictates , quas Dcus poflidct , ncquc
omnei
DB Mente Hvmama. 115
omncs cas, quas in corporc , aut in mcnte pofuit ; nihilominus,quoniam
clarcconcipimusunum idemque fubjcdum Hmplcxcodem tcmporenon
pofTccontinercproprictatcsoppofitas, certi cflc dcbemus id ctiam pofli-
dere non poflc ullam , quae iis proprietatibus adverfetur, quas ipfarum
idcxclarae, &diftindlae nobisdctegunt, aut, quae contraria cfle poflit
primis illis veritatibus , quas ex principio noflro inconcuflb Cogtto , ergo
fuin, dcducere pofllimus.
EtlicctcontingerctDeumnobisaliquidrcvclaflc; quod nos fbrtaflis
indc dcducerc non poflcmus, neque , quomodo cum primis illis vcritati-
busconciliari poflet, videremus ; firmifllmc tamcn credere dcbemus id
,
quodnobisrevclatumforcf, cum cnimDcus veriflimusfitjimoiprapo-
tiusveritas, quicquid ipfiplacet nobis revelarc , fine ulla comparationc
omnibus aliis rebus certius eft ; non tamen propterea negare debcmus vc-
ritatcs, quas cvidenti lumine rationis noftraedctcximus; quoniamcumpotentia Dci fit infinita, & noflra cognofcendi potcntia valdclimitata
,
mirum nobis videri non dcbct, ipfumqua^dam fcciflc , qux comprelicn-
dcre non poflumus , &: qux ingenii noftri vircs exccdunt, praeterquam
quod, cum Deus non fit deceptor, quemadmodum nihil revclare poteft
,
quod non fit verum, non potuerit etiam nobis dare lunien naturaIe,quod
infalfitatem tendit, quando, utoporret, eo utimur , judiciaquc noftra
prxcift rcfpondcnt cvidcntiae noftrarumpcrceptionum quare exiftimo
noc cafu admittendas efleduas illas veritatum fpecics, abfquefcrupulofo
nimiscxamine, quomodo intcr feconciliari poflini ; quiaipfcDeuscft
,
qui unam xquc ac altcram, quamvis modis diverfis, revelarit.
Per relationcm crgo, &convcnientiam quam habent fccunda: verita-
tes cum primis ccrti fumusnosaliquidclarcpercipere; certioresautem
adhuccrimus, fiquartaregulautamur, quae haec eft, ut difficulratem,
quam fumusexaminaturi, in tot partesdividamus , quotexpeditadillas
commodius refolvendas.
Quinta eft, ut partcs iftius divifionis co modo difponamus , ut a rcbus
fimpliciflimis, 8c cognitu faciilimisincipiamus, ordinem nnturae in eo fcr-
vantes, fi fieri poflit; & fi nullusordoin iisfit, prolubitu in aliquem oc-
dinem eas difponentcs.
Dcniquc ultima cft» ut cxaminemus omnes parres . unas poft alias tan-
ta cxaditudine, &attentione, utcerti fimusnullam nosomififle; praeci-
pueadvertentes^ an primisillis veritatibus ,quasdcieximus, & notioni-
bus primitivis, quae in nobis funt, non adverfentur.
Sciohasregulasampliorera , & magisexaiftamexplicationcmmereri
;
Dd ^ vcrumr
;^4-4 THACTATUSverum , prxtcrquam quod intra limitcs , quos in hoc traifiatu mihi prjc-
fcnpti, contincrc mc cogor, cas longe mchus dcdudas invcnics, quam hic
ficri poiTit, in mirabih ilh Logica, (livc Arte cogitandijquam dodiflimus
hoc feculo vir antc paucos annos in lucem cdidit.
Non fempcr ncccfTc cft rigidum adcocxamen inftitocrc, id eft , verita-
tcm inquirercomnisinccrtitudinisexpcrtcm, ubi quaeftiocftde rebus,
quae ufum vitx fpc<5l:ant ; qucmadmodum cnim jam dixi , fxpius agcreobligati fumus, antcquam nos omnibus dubiis cxpcdirc potuimus ; ccrtxtamcnregulx , ac modi hac in rc fcrvandi funt , fincquibus in adionibusnoftris meritoculpandi fumus.
Prima rcgula, quae mihi hicobfcrvanda videtur , cft > quod adioncsnoftrae , ut juftaz iint,fcmpcrrefpondcrcdcbcant noftris judiciis, qucm-admodum judicia noftra rationalia cffc non poffunt , nili perccpiioncs
noftras cxade fcquantur. Judicia autem ifta formare non dcbcmus cotcmpore, quo paffionibus agitamur , autfupcrperccptionibus obfcuris,
& confufis fcnfuum , qui fxpc ea poflcnt rcddcre vacillantia } vcrum fu-
perco, quodlumcn rationis noftrx diflat, quando a paflTionibus fumusliberi, ncquc agcndi ncceHitas nos cogit, ut prsccipitcs fimus adco autcmfirmi, & conftantcs in judiciis, qux ita formavimus, cflc dcbcmus, ut pro-ptcrfcnfuum imprcfl[ioncs,&didaminanosab iisdivellinon patiamur.
Secunda rcgula cft, ut non agamus, quando dubitamus, & vacillamus
,
fi rcs difFcrri poflfit,& moram patiatur; fi cnim in co ftatu agimus, quam-cunque dcmum partem amplc<5bamur , nosipfos confcientisc morfibus,
& pocnitcntix cxponimus. Vcrum , fi res fit , qux moram non patirur
,
poftquam pro viribus bcne confidcravimus , quid fit optimum , quamvisomnino ejus certi non firaus, ad id tamendeterminarc nosdcbcmus,quod optimum videtur
, atquc adeo conftantcs in adlionibus noftris eftc
,
ac fi nulla omnino in judiciis noftris vacillatiofuiflTet. Etquamvis ficri
poflTit , nos partcm dcteriorcm amplcxos fuilfe , certi tamen crimus nosoflficio noftro fatisfcciflfe
; quod fufficienserit , ad nosab omni pocnitcn-
tia, & confcicntix morfibus libcrandos , quibusinfirmiorcs, vacillan-
tcs iftx animx torqucri folcnt , qux inconftantes adeo funt , ut fc abripi
patiuntur, ad ca hodic tanquam facienda , qux craftinofortedie malaclfejudiabunt. Ut autem prxparati fimuscontra hanc animi vacillatio-
nem , & ad judicandum bcne difpofiti in omnibus occafionibus , &ut promptc cligamus ; trcs , aut quatuor veritatcs obfcrvandx funt
quas D. Dcfcanes in Epiftola fcptima primi Voluminis ad Princi-
pcm Elifabetham adeo luculcnter propofuit > ut nihil mclius & ad
rem
DE Mente Humana. 2rjrcm prifcntcm utilius faccrc poflc vidcar , quam li cas hic adducam.
Prinia, & prMptia efi^Deum ejfe, a qno onmia pendmt, cujtts perfe^iionesfum tn-
finiU', potefias immenfa \ decreta mfalltbilta : hacentm rattone docemur caftts nofiros
omnes ai\uo animo acctpere, utpote a Deo nobis haud temere tmmtjfos.
Altcrtim, quod venit cognofcetidtim, efiantma nofira natura , quatenm ahfqtte cor-
pore fiibfifiit , atqtie illo longe nobtliorefi , & innumerarum , qtia in hac vita iton oc-
currunt, voluptatmn capax : id entm mortis metum depclltt, affeciufqtie nofiros a ter-
renii tta divelitt f ut nonfine contemptu omnia fj, qtia a fortimx arbttrto pendent y
dejpictamus. Quumvis autem mors metiienda non fit, non tamen propterea vtta odto
efihabtnday qitia in nofirapotefiate fitumeffefiimus eam quam foelictffimam red-
dere.
Tertium, quod notandum efi, efi tit de Dei opertbus dignefiatuamus , vafiamqtte
hanc de exfcnfione univerfi ideam babeamiis, quam conatutfum tntertto princtptO'
rum meorum libro defcribere, Si entm concipiamus ntbil ejfe extra coclos prAterfpatta
imagmaria, calofqtie omnes non ntfiterra catifafa^tos effc , terram vero hominis ; hins
fict, tit propendeamtu ad cogitandum terram banc effepradpuum nofiramfedem, hac-
qtie vita melius nihilad nos perttnere» Etfi verarum , qu£ in nobufunt, perfeHtonum
cognittoneonnjfa,eas, quibits carcnt imperfetliones, altis creattiris affittgamus , utnos
fiipra illas efferamtu , atqtie tncpte ftiperbientes veltmus effe Deo a confiliis , nundiqtit
cum illo regimenftifctpere,id vero inanesf<fllicitudtnes,& agritudtnes inmimcraspartet,
OUiirto obfcrvandum efi , quodt quamvis qtitltbet nofirtim perfojiam confiittiatab
aliif dtverfam, & cujusprotnde resaborbis reliqui rebus aliquomodo divtfafunt,
nibihmniuscogitare debemus , non pojfe quemptam pcrfe folum fubfifiere , c^revera
tiosex parttbus untverfi unam , & potifftmum unam ex hujus Terra parttbjts , hujus
vtdelicet politta , foctetatis , faimlt£ , quicum domictlto,facramento, nattvitatecon'
jitncltfumus; tottus autem, ciqus pjrsfumus , bontim privato bono debet antepom : hoi
tamen cutn modo,& ratione; infipienter enim fe magnomalo quis exponeret,exiguum
tantumcognMis, aut patriabonum concitiaturus ; &fiquisper fe folus reliqua fua
itvitateprifianttor tffet, nuUa effet ratto, ctir illtus falutem ftii jaclura redimeret,
Tcrtia rcgula cft , nos ccrto pcrfuafos cffc debere; omncs mcntis adio-
nes,perquasaliquam pcrfcftionem acquircrc pofTumus» effc virtuofasj
omnemque noftram (atisfadioncm confifterc tantum in intcrno illo tcfti-
monio, quo ccrti fumus nos aliquam perfcdioncm polTiderc.
Quartaeft, utjudiccmus de magnitudine fatisfa<5lionis , quamcxpe-ftarc, nobifque cx unaquaque noftrarum adionum promittere poflu-
mus, non ex co , quod fcnfus noftri , aut pafliones nobis pcrfuadent ; ve-
rum quatcnus ratio noftraoftendit nos perfcdioncm aliquam acquirere.
Quinta, ut contidercmus cum corpus pqrpctuo mutetur ,& mens fcm-
%l6 TR.ACTATUSpcrcadcmfit, & fola fElicitatis capax , pra:fcrcndam cffc fatisfadionem
cxbonisanimi proccdentcm illi , quam cx coiporis bonis pcrcipimus;
quiaprioraillanos propiustangunt , corumquc poffcirio i nobis lantum
dcpcndct.
Sexta cft, ut cxamincmusjuflum valorcm pcrfc<flionum tam corporis
,
quammentis, quarumacquifitioaliquopado anoftroagendimododc-
pcndcrc poteft , ut omnc ftudium adhibcamus ad acquircndas cas , quar
omniura maximc optandae funt , fi omncs habcrc non poflfumus : fi cnimfortunanoftrisconfiliisadverfctur , caquc, nc fuccedant, impcdiat, id
ioltcm folaminis habcbimus , nihil noftraculpanos pcrdidiffc, omniquc
ca bcatitudinc naturali intcrca continuo frucmur , cujusacquifitio in
noftra potcftatc fita crit.
Ut autcm, fi quando fortuna confilia noftra irridcat , nullam indc mo-lcftiam fentiamus, aflucfcamus confidcrare (qux fcptima rcgula cft) intcr
bona, qui non omninoanobisdcpcndcnt, unanonminus, quam alia
^ noftra potcftate aequalitcrefrc rcmota , nofquc propterea cum inquic-
tudinc ac animi anxietate ca defidcrarc non dcbcrc ; id gcnus cnim dc-
fideriatantumbeatitudinemdcftruunt; rcHquaomnia, qux ultra vircs
noftras non cxtcndimus,non nili materiam noftrx fslicitati miniftrant.
Oftava cft, ut lcgibUs^V: confuctudinibus hominum, inter quos vivcn-
dum cft, obtcmpcrcmus, fi modo ncc rationi, ncc vcritatibus 1 Dco rcve-
latis advcrfcntur; quaproptcr Sc fummo ftudio cxaminandi-funt, ut
fciamus, quoufquc cas fequi dcbcamus. Et quamvis ccrtas dcmonftra-
tioncsomnium rcrum habcrc non poflTimus, oportcttamcn , utjam dixi-
mus,alicui parti acccdere, opinionefquc ampledi roaximc communcs, 8c
modcratas dercbus, qu£ vulgoobtinentj pcjus cnimnihil accidcrc no-
bis poteft, quam fempcr animo vacillare.
Nona eft, quamvis voluptates corporis multo fint mcntis voluptatibus
infcriorcs, non tamcn omninocas cffe rcjiciendas, quando rationi non ad-
veriantur; vcrum modcrari nosipfos dcbere, ne cas nimiaanxicratc ft(f^c-
raur: fimilircretiamnonftudcndum cft, ut nullas paffioncs habcamus
,
vcrum tantum ut cas rationi fubjiciamus.
Dccima cft, multo magis metucndam cfferationisjafturam, ubi noftra
culpa contingit » quam vitae ipfius : abfque cnim rationis ufu taeliccs crTe
non poflumus. Sola autcm Philofophia naturalis, ctiam finc dogmatibus
fidei, animam fpcrarc facit ftatum multofx"Iiciorcn? poft mortem , quaminquonunccft; docctque nullam mok*ftiam majorcmci cflTc mctuen-
dam, quamquodcorporitalifitailigatay quod omncm fcre libcrtatcm
ipfi adimit. Unde-
©1 MlNTE HUMANA.Undecima cft , quemadmodum foli confcicniiae morfus, &rpa:ni-
tcntis anirai cruciatus fatisfadioncm noftram turbarc pofTunt ; quo dcnobis ipfisTcde ftatuamus , iirqucmalislibercmurfumma openitidcbc-mus , ut fcmper cum veritate fidclc id teftimonium nobis exhiberc pofTi-
mus , nihil fcilicet nos omififTe eorum , quae in noftra poteftate erant. adcognofcendum id » quodcratoptimum , &:rationiconfentancum , nc-que in exfcquendo illo animi propofito dcfccifTc.
Duodccima, & ultima eft ut pcrpetuo has rcgulas , & praecepta mc-ditcmur, quia praeter cognitionem veritatis etiam habitusfempcr benejudicandi rcquiritur : quoniam enim non fcmpcr attenti ad candcm remcfTc polfumus , ut ut clarx , ac cvidcntcs fuerint rationes , quar nobis fc-
mel veritatcmalicujus rei perfuaferunt , facile tamen poftea averti pofTu-
mus quo minus eam crcdamus propter falfas fucatafquerariones , nifi
longa , & frequenti meditationc eam ita menti noftrae imprclTcrimus , ut
ia habitum planc fit converfa.
Caput Ultimum.RemedU Ccneralta contra Pajftonum Impetus , Adver-
fitates Fortund,
ANimus mihi hic non cft cxplicare omnia rcmedia,quibus per Philofb-
phiaminftruimurad unicuiquepallioni fpecialitcr refiftendum, quia
id D. Defcartesjam priftitit , & in hoctraftatu tantum facultatcsanimx
pauloprolixiuscxponercdccrcvi, quam abipfofadum eft ; quaproptcrcontentus cro hic confiderare tantum gencraha quaedam , quae ad omnespafTionum impetus reprimcndos utilia funt.
Primum eft , ut abftincamus a judicio fcrcndodc quacunque demumre, qux nobiscxhibetur, quamdiu paflTionibusagitamur; omnesenini ca-
rummotus, omnefqueinclinationesex iisnifccntes, cx confufa tantumfcnfuum cognitionc proveniunt , &jam fupra pro rcgula pofuimus a ju-
dicioabftincndum eife, quamdiu rcsnonfatis darc eft pcrfpeAa Vc-rum quiaea confideratio locum non habct, nifi quandoanima non eft
obligata, utpromptefcdcterminctadagendum , &' orinm habctappli-
candi fc ad cogitaiiones , qux hnaginationcm fuam dcflc(flere poflunti
confiderationeobjedi fuae paflTionis^quandoautcm conrrarium accidir,&
occafio urger, utconfilium capiamus, quantum pofTumus nosipfosappli-
care debcmus ad meditandas,& feqiiendaseasrariones,quae nobis perfua-
dcnt contrarium illius eOefaciendum , quod paHionoftranobisdidar
,
H c qui4
itS TractatujquiaopOrtct ut femel moneamurpaflioncstantum ad nosdccipiendosten-
dere. Et quamvis difficile fit curfum fpirituum impedire,qui ruere conan-
tur in mufculos cxcqucndispalTionum noflrarum motibus infervientes,
cvademus tamen,fi modo mcntem noftram iis cogitationibus cxfolvere co*
ficmur, qua: eos motus comitari folcnt, & non minorem curam ,& indu-
flriam adhibcamus , ad curfum corum detorquendum, quam aliquando
in inftrucndis cquis, aut canibus noftris adhibemus. Omnis cnim anima-
lium difciplina in co tantum conliftit,quod pcr noftram induftriam,id eft,
pcr vcrbera,&: per rainas,aut blnnditias,quibus ^ nobis cxcipiuntur,id cffi-
ciamuSjUt in iis ccrti motus mufculorum jungantur aliis fpcciebusglandu-
Ix, quam quibus naturaliter juncli funt : ctenim hoc pafto antiqua vefti-
gia, quajfpiritus animalesintcr fibrasccrebriforraarant, evancfcunt, &nova dcnuoproducuntur.
UtilifTima autem omnium confideratio eft , ut quamdiu nulla paflione
agitamur, nos ipfos cxcrceamus in confiderandis bonis, 8c malis, quae toto
vitae noftrjc curfii nobis obtingcre pofllmt, juftumque corum prctiuna
pondcremus,utdciis{blidadeinccpsjudidaformcmus,firmiterquc ftatua-
mus h^EC fugere,& illa quxrcrc non obftantibus cogitationibus, aut ratio-
nibus novis,quas paflloncs noftrs nobis fuggcrcrc potcrunt.Pcr ha^c cnim
judicia certa , & praei])cditata omnes vitae noftrac adioncs dirigcndaB funt,
pafllonumquc noftrarum impetus oppugnandi,non autcm unas aliis oppo-
ncndo ; atque ctiam pro majorc , aut minorc hac conftantiajudicatur de
fortitudine, aut dcbilitatc animarum; intcr quas nulla adco dcbilis cft,quae
iibi ritc rcgitur , & cjufmodicogitationibusincumbcreafluefcit , tandcni
abfolutam in omncs paflloncs fuas potcftatcm acquircre non poflit.
Prxtcrci quamvis defidcrium fit paflio pcculiaris,quia tamen omnibus
fere aliispermifcctur, interrcmcdia pafllonum gencralia rcccnfcri ctiam
poflunt,qua2 ad id modcrandum utilia funt; prxtcrquam quod plcrunquc
defidcriai quandocfFraenata funt , maximam cladcm infcrrcfoleant, &proptcrcapraecxterismaximc reflefuntdirigcnda. Nonautcra fuflBcitad
illud fcirc,quod quando nafcuntur cx vera cognitionc bonitatis fui objcfti^
nofquc ea ad vircs noftras mctimur,omnia fint bona,^ quando crrorc ali-
quo nituntur.non poflint non cflc mala-,fcd praetcr id ctiam notandum eft
intcr rcs, quas dcfiderare poflumus , aliquasomnino i nobisdependere,
alias rurfus i nobis non dcpcndcre , & alias dcpcndcrc i nobis &: ab alio.
Quantum ad eas, quac \ nobis folum depcndcnt,carum dcfidcria non pof^
funt cflc ncc multipliciainec mala,fi modobonum fundamcntum habeant.
Kon poilunc eflc multiplicia,quia>fi proprieloquendum eft,non nifi libc-
rum
DEMENTlHtJMANA. tlpnim noftrum arbitrium habemus.cujusomnino Domini fumus^non por^
funt etiam cflc mala : cum cnim cx veraboni cognitioncprocedant,&: ten-
dant tantum ad nos pcrfcdiores rcddcndos , iisfatisfaccre cft virtutcm fc-
quijvirtutcmautem ncmoardcnti nimisdefidcriounquam amavit.Et fi in
co pcccamus , id tantum contmgit, quia non fatis dcnderamus eas rcs, quac
mentcm noftram pcrficcrc pofTunt. Summum contra hoc viiium rcmc-
dium cft,ut ab omnis gencris aliis dcfidcriis nos Iibcrcmus,quia minus uti-
liafunt,<^' tantum impcdiunt, quo minus nosferioappliccmus ad cogno-fccnda, & cxercenda ea media quar pcrfcdioncm noftram augere poflunt.
Si autcm non pofl^iimusnimioearum rcrum defidcriotangi,quaE a no-
bis dcpcndcnr, carum rcrum omnium, quae i nobis non dcpendcnt,cujuf-
cunquc ctiam naturae fint , dcfidcrium non potcft cfle nimis parvum. Et,
mcojudicio, utabii«;dcfid<*randisavcrtamur,toti &: continuooccupatief.
fe debemus in meditationc magnitudinis Dci qui omnia pcr providcntiam
fuam gubcmat,cujus dccrcta funt3Btcrna.& adcoinfallibilia,& immutabi-lia , ut cxccpiis iis rebus, quas pcr fuum decretum a noftro libero arbitrio
dcpcnderc voluit, cogitarc debcamus nihil nobis accidcre poflc,quod nonlit neceflariiuTi, ita ut finc crrore id alio modo accidcre non poflimus dcfi-
derare. Adeoquidem uiciiam efiPeda naturalia, qus alrquo modo i nobis
dependcnt, id cft, quae non produccrcntur,nifi nos caufas cfli:ftis applica-
remus,anobisnondcpcndcant,nifi quia noftram voluntatcm in fuodccre-
to inclufir,quam rum ab omni aetcrnitatc praevident, voluit cjus detcrmi-
nationcs cflc conditiones ncccflarias ad produ(ftionem earum rerum. Pro-
pterea, nifiadmodum iniquicflevelinius, ca dcfiderarcnon dcbemus nonfaltcm aff^cdlu aliquo , quia fcimus cflc abfolute impoflibilc, ut alitcr acci-
dant.quam accidcrcdcbentlecundum Icgcs,quasin regimine rcrum pure
naruralium obfcrvarc voluit. Quarc ctiam advcrfitates fortunae non for-
midabimus, quia chimaera rantum cft, qu« cx crrorc noftri intcllcv5^us na-
fcitur; verum nosipfos iis fubjicicmus tanquam providcntiac praefcriptis;
& cx ncccflitatc virturem facientcs,cas finc mctu cxpe(ftabimus,fcicntes vc-
ris bonis proptcrca nos privari non poflc: vcrum contra ad noftram faclici-
tatcm infigniter eas poflc faccre, fi iis rcfte uti fciamus.
Qiiod ad defidcria attinet earum rcrum, quaD partim a nobis, partim ab
alio dcpcndcnt, ut faniras, aut rcrum noftrarum adminiftratio^rcgulajquae
in iis obfervari debct, non cft, ut nullo planc earum dcfidcrio affidamur
,
quia aliquam in cas porcftjtcm habemus ; verum ut defidcria noftra circa
cas modcremr.r, & ad id tantum in iis cxtendamus,quod^nobisdcpcn-
rf€t j & reliquum omnino provideniix divinx committamus. Quare
JLq z ctiam
110 T1.ACTATUSctbra in cjufmodi cafjbus^nosca omnino abdicarc non debemus.quoniam
Dcus nobis agcndi potcftarcm dedit,& adtiones noftras tanquam conditio-
nes ad carum rcrum evcntum ncccflarias conftituilTc potuit; verum, quic-
quid in noftra potcftatc cft, faccre debemus, ut fuccelTum habeantifi enim
fucccduntjobtincbimus id,quod quxrimus;(l fecus,contcnti effe debemus,
nos officio noftro fatisfeciflc , & cogitarc cas rcs noftro rcfpedu fuifle im-
poflibiles, &, cum fuccefluum domini non fimus, illas ad nos proprie nonpcrtinuiflc.
Gcneralia adhuc quxdam remedia contra paflioncs funt , quorum pri-
mum cft , ut confidcremus bona , malaque noftra prxcipuc dcpendere ab
animz commotionibusiqux in nobis per ipfamcxcitantur;in quo eas dif-
fcrrediximus a paflionibus , quxapeculbri motu fpirituum animalium
origincm fuam habent. Et quamvis facpe illx commotioncs animae palfio-
nibus fimilcs fmt;contingit tamcn aliquando, utiis lint contrarix,i invi-
tis iis permaneant. Dominus Defcartes ejus adfcrt excmplum in marito
uxoris fux mortcm lugente, quam forte refufcitatam videre ipfi valde fo-
rct molcftum. Contingcrc cnim poteft> inquit, ut apparatus funeris, reli-
quix quxdam amoris i & conlbrtii privatio, cui afTucverat, vcram ab ipfo
triftitiam excitareni,ufquc ad cordis conftrudioncm excitanclam,&ad vc-
rarum lachrymarum exprcflrioncm, & interim in unisanimx fuae pcnetra-
libus occultam fentirctlaE^titiam, quod fc incommodaejufmodi pcrfbna li-
beratum vidcrct;quxinvitapaflionetriftitiximaginationcm cjustunc oc-
cupante, non defmit fubHftere. Sic etiam nos divcr(is paflionibusaffedtos
cx libri alicujus ledlionc, aut comoedix rcprxfcntationc fentimus verumcujufcunquenaturx dcmum lint,qux itain nobispro diverfitateobjcfto-
rum imaginationi noftrx cxhibitorum excitantur, nontamcn proptcrea
Ixtari celfamus; & anima dclcftatur co , quod plurcs divcrfas patTioncsita
in fc excitari fcntiat, l quibus Ixdi non potcft.
Ut autem affiduo in intimis animx noftrx pcnetralibus Ixtitix fcaturi-
gincm habcamus , quam omnes aliunde advcnientcspcrturbationes nun-
quamcorrumpcrequcant, duobusremcdiisnos munircoportet, quibus
tanquamalcxipharmacisadvcrfusomncscafus utemur. Primum eft,ur vi-
tam co modo inftituamus,ut nobis de nobis ipiis fatisfaciamus; quod fcm-
pcr facict is,qui firmam & conftantcm habct voluntarcm faciendi id,quodintcllcdus ejus optimum efle oftcndit; hinc cnim fatisfadioncm pcrcipit
,
qux cum adeo fxlicem reddcre potcft, ut violcntiirimi palfionum impe-tustranquillitatem animxcjusnunquamturbarc polfmt.Secundum cft-.ut
confidcremusomnia, qux in roundo fiunt,&: a nobisnon depcndcnt,tan,
quam
DBMenTbHuMANA. 221quam a(5^iones,qus in theatro repracfentanturjubi nihil meliusracerepon.
fumus, quam fi iis fimplicitertanquam fpedatorcs afliftamus, nullamquetliam iniis partcm fumamus nifi ad quam pcr amicitiam,& charitatcm ob-ligamur; id quodpropterealaetitiamnoftram nonturbabit,econtrama-
gis ac magis cam corroborabit, dum hoc pacito in exercenda virtutecon-
Srmabimur.
Deindcaliud potentiflimum remedium,quod immoderatis noftris paf-
(lonibus opponamus, eft generofitas, qua quis tanti fc eflc pretii xftimnns,
quanti adfummumjuremerito xftimari potcftjaftioncfqucvits fusBhoc
pedc mcticns nihil omittit corum,quae faccrcdcbet.nihilque fc indignumfacit.Et quemadmodum nihil fibi adco proprium efic vidct,quam liberam
voluntatisfuxdirpofitionem , nihilqucaliud laudcmmcrcri, quam ejus
re(f^um ufijm, ad fiimmum cxiftimationis apiccm fc pcrveniflc putabit, adqucm unquam pcrtingcrc potcrit,fi fcntiat in fc firmum animi propofitum
nunquam voluntatc deficicndi in aggrcdicndis, & cxcqucndis rcbus,quas
optimas eflcjudicabit.Vcrum proptcr cam,quam dc fc ipfo habebit,exifti-
mationem,ajios non contemnet: vidcbit cnim nemincm cfle.qui idem a fc
ipfo habere non poflit,quoniam nihilinomni eo cft, quod ab aliodcpcn-
aet; & licet aliquos in vitia quaedam incidcrc vidcrct, undc ipfbrum infir-
mitas 3pparcrct,ad cos cxcufandos magis quam cuIpandosincitabitur,ea-
quc committi potius ob dcfciflum cognitionis,quam bonac voluntatis cre-
det; quoniam facilius cft id velle, quod cognofciturefl*e bonum. quam id
cognofccre, quod vellcdebemus. Etiam virillegencrofusvaldedemiflb
erit animo, quia infirmitatcm naturx fux cognofcit i & novit aut fe com-mififle.aut faltcm committcre pofle iqucgravia dcli(5la,quam alii; unde defe fimiliter;ac de aliisjudicarc coaftus ab omnibus paflionum perturbado-
nibus libcrabitur.
Ultimum,& cflFlcacifl*imum omnium remediorum contra pafliones eft
amor Dci, non tantum loquor dc co amorc, qui nobis pcr gratiam fuper-
naturalcm tanquam comprobatio, & coronafidci noftraedatus nosjuftifi-
carc& vitam aEtcmam nobis mercri potcft; vcrum ctiam dceo, qucm co-
gnitio Dci naturafis in cordibus noftris oriri facit. Non tantum cnim vimnabct nos ab aliis paflionibus liberandi , verum etiam omncm morborumacerbitatem, & hujus vitse advcrfitates , qux voluptatibus noftris advcr-
fantur, tollerepotcft. D.Defcartes de eo adco elcganterdincruit, in Epi-
ftola aliqua ad D. Chanet,qu3E trigcfima quinta cft primi VoIuminis,ut id
aufim hic tranfcribcre, talc quid cnim cft , ut de co unquam dici fatis nonpoflit, & omnium hominum cordibus infcriptum eflc optarem.
Ff Scd
211 Tractatus ^Sed uvfnii dicere (inquit de araore Dei loqucns) hdm ejfepajfionum omnlum^
qutbui m huc rttd afftct pojfumu$,jncHndijfima?ny& utihjfmiafn; tmo (f vebementijfi-
mam ommum ejfe pojf^iiiudnquam ad hoc ralde attentu meditatione fit opus^quia alf
Tum objectorum prdfentia mdtfwcnter ab ea avocamur, Viaautem , quam nieundam
puto» ut ad Det amorem pervem4}mu,ejl,ut attendamus eum tffe mentemyftve cogttam
qutd ,qua in re cum ammi noftra natura aliquam cum e]us natura cognationem hd'
heat y antmum inductmus tHam ejfeafuprema ejus intelligenttJ emojtattonem quati'
dam, & divini quafi particulamaurae. Imo &quia videturcognttionofirapofe
gradatim tn mfimtum augert , Dei autem cognitio, cum tnfimt,:fit^ metamtentt , ai
quam tendit nojlru; ft nibil ultertut penfitemus, pojfumus eo dementia ventrCyUt Dit c(fe
tupiamufi & fic errore gravijfimo Divtnttatem tantum,r>on Deum amemus, Sedfiin^
fuper attendamus ad tnfinitatem potemid ejus , per quam tam multa creavtt , quorum
parsfumus mtntmd', ad prorulentid e]us extenfionem.quafit, ut unica cogitatione quic-
qutdfutty ejl, ertt, aut ejfe poteft , intueatur\ ad dccretorum ejus infallibtlttatem , qud
quanquam itberum nofirum arbttrium mn evertant ,nequ.tquam tamen mutari pof-
funt ; denique hiru tenuitatem nofiram, inderernm omniiim creatarum magnitudmem
perpendendo , & qna rattone tUaa Dee pendeant, tlUfque modopotentix ejus congruo
djltmando, non reropixide veluti qiiadam concludendo ftcut iifaciunt,qui volunt mutt»
dum effefinttum ; harum omitmm rerum medtt.itio hommem earum probegnarum
lantogaudio perfundet^ut jamfefatu vixijfe arbitraturusftt,quod ejtismodt cogmtioties
Deus iUi tndulfertt; nedtim ut erga illum tam iniqniisfttt & ingratus, ut locum ejus oc-
cupare cupiatyfeque cum illo voluntatefua conjungens,tamperfe^e amat,ut tuhil priut
bdbeat in votis, qiiam ut Det vobmtas fidt; undefit, ut mortem, dolores, arumnas me-
titere deftnat , cumfctat nthtlpojfe fibt accidere, ntft quod Deus decrevern; dtviniimqHe
boc decretum tantopere amat, tamque jufium, & mccjfarmm exifiimat, hab:tque it4
perfpe{ium fe itli fubftci deberc y ut eiiam cum ab iUo mortcmy aut altud qutd mali ex»
fpehat,fiper impojfibtUm hjfpotbefmi ejfetpenes ipfiim, haud velUt tamen tlbid imntU"
ure. Sedp mala , aut caUmitates non refugit.quippe quaftbid Provtdentia divttu im-
pjittantuTicertelongeminus bona repudtaty Itcitafque voluputes, qmbus inhacvitd
fruipotcft , cum ab e.tdcm ettamprovidenttdproficifcantur ;atqtieita dum bona Utus
sniplelittur, malorum omnitim metu vacuus,fiio in Deum amere perfccle beatus effici-
tur. Equidem fateor dibere antmam fe a fcnfuum commercio admodum diveUere , tit
phi veritatese4Sob oculosponat, qua hunc in tUaamorem excitent; tmdefit, ut non ri-
deattir antmapcjfc amorem hum infacultatem tmagtnatricem propag,trejUt ibi inpaf-
pontm ionvertAtur.Veruntamen neutiqtum dubito,qutn idfiert pojfit; nam quMquartt
eorumy quafunt in Deo, amorit fcilicet noflri obje^o, nihil tmagmart pofftmus , pojfu-
vius tamen noflrum hunc atnorem imagtnari, qut in boc confifttt, quod nos ohjedo cui-
ptam unire velttntu,hoc efl^refpeclu Dei nofmet confiderart tanqudm rerttm credtarutn
tmmvih
BE Mente Humana.immenfitatU particulam dliquam mtnutijfimam ; nam pro diverptatc ohjeBorumpo-
teft quifpiam velft cum tUitjVeltlU fecttm divetfis modu conjungere\&folaconjtm^iO'
ms buius tJea fuffidt calori ctrca cor excitando, & vebememijftmx paffioni effu tenda,
Hx funt lUx regulx, fecundum quas meojudicio mens rationc pnditaaftioncs intellcdtus > voluntatifque fux dirigcrc tcnetur. •Harumque opeD.Dcfcartcs ad altum illudcognitionisfaftigiumpcrvcnit, quodipfumhodicrnotcmporeomniumeruditorum miraculum fecit, camqucnomi-nis exiftimationem ipfi peperit ,
quam omncs vani fcrmoncs, omncfquc
corum obtrc(ftationc$ , quigloriae cjusinvidcnt, nunquam exiingucrc
poterunt.
Difficile mihi non fuiflct cumdefcnderecontra omnes atroccs calu-
mnias,quibus jam aliquot annoslPhilofophiam cjus tam intraquamcxtra
hoe rcgnum quidam denigrare conati funt , nunc eam tanquam planc
incptam^&bonarmcnticontrariamilludcndo; lllam, inquam, qua?nul-
laaliainPhyllcaadmittit principia,quam illa, quxcommunitcrabomni-busrccipiuntur, magnitudincmfcilicct,figuram, & motumj lllam, quae
prazcipuam bonae mcntiscuramfufcipit,& quacperhaBCV|^ba primum fi-
bi in publicum aditumfccit, i^uUares tquabtltustnter hotmnesejl diftributa y
qttambona mens : Nunc cam tanquam vcritatibus Thcologix fundamcnta-
hbus contrariam damnando, ac fi vcra Theologia ab cntium Scholaftico-
rum farragine ifta pcndcret, qux profcdo nil nifi Chimoerx funt , contra
quas tamen Philofophia noftra non infurrexit , vcrum quas oftcndit tuta
tantum prxteriri pofle ; Nuncillam tanquam periculofam, & Libcrtini-
fmofavcntcm carpcndo j illam , quae omncs fuas conclufioncstantum ex
aflcrta Dci exiftentia certo, & evidenter ducit ; quae legcs naturx immu-tabilcs non nifi fupcr ejus immutabilitatc fundavit ; Sc quae adco fxliciter
mentcm acorporediftinxit , utomncmrationisluccm cjuraflcoportear,
qui diff^erentiam eam non videt , mentcmquc, &:corpusadhucintcrfcfc
confundit; quod non bcnc explicatum » aut probatum fuit ante Philofo-
phiam hanc ftabilitam quam ctiam illi , qui maledicerc non ccfl*ant, in
ufum fuum vcrterc norunt i &: quaBnuIIoaliovitioIaborat, nifiquodni-
mis cvidcns, nimis clara, & nimis vcrofimilis, & difputationum nimis ini-
mica fit;idquc eft,quod contra eam incifavii tales,qui inanibus vcrbis con-
tcnti dc fenfu non folliciti funt,talcs,qui fufficcrcputant,modo loquantur,
quamvisabaliisintclliginoncurcnt, ncquefcipfos intclligant; talcs, qui
vanitatcm,^' non vcritatem quaerunt; & dcniqTic taIcs,quorum tota fcicn-
tia,& cxiftimatiotantumcaptionibus, & fterili vocumaltcrcationeniti-
tur, quas unusquifque fuo modo intclligit, & nullus vult explicare.
Ff z iDterea
114 Tractatus de Mektb Humana,Interea nc abejus mcthodo recedam, cujusprrcepta non minus in mo-
ralibus , quam phyficis fequi mihi laudi eiTc duco, contentusfui me.« opi-niones ftabihre , & in nullam difputationem ingredi; & unicuique liber-
tatem fuarum cogitationum reHnqucns,conatus tantum fura meas, quan-tumpotui, clanllimasreddere. Quod li adeo faelix fuerim , ut vci ita-
tem invenerim, fponte fua fine ultcriorc laborc cadcnt omni.i,quaE in con-trarium cogicari poffunt; & cum alios redargucndo multos mihi fortc
inimicos creare potuiffem , non nifi honorem, & bcncvolcntiam omniumcos inftruendo mihi conciUabo , qui fuit unicus fcopus
, quem mihi pro-pofui , & quod femper tanquam praecipuum prctium , & frudum qucmfperarc potui , laborum mcorum , vigiliirumque mearum dulciflimum •
(pedavi.
Haec funt , qux diccnda habui dc natura Mentis in gcncre , & de Mcn-tcHumanainfpccie ,
inquibus nihil me propofuilfc puto, nifi quod in
fcriptis D. Defcartes invcnitur , aut pcr conlcqucnrias ncce^Tarias cx pri-
mis vcritatibus , quasin Me*taphy(ica fua dcmonftravit, deduci podit.
JucuRdiflimum mihi erit , fi omnes veri illius difcipuli eum laborem fu-
mere velint,ut Hbc meum fcriptum cxaminent. Hoc enim mihi promitte-
reaufim, corumjudiciummihinon forecontrarium , fi proprix ratio-
ni , ill^ , cujus per expcricntiam quotidianam fibi in feipnsconfcii funt,
crcderc v^lfhtj Verum cx hoc tempore provoco ab eorum j udicio , qui
lumcn fuiim naturalc per prsjudicia infantix extingui patiuntur, aut qui
fe authoritati Platonis, Ariftotelis, Epicuri, aut cujufcunque alrerius
philofophi mancipant; magnos iftos homines eruditiinmosfuiirc.fateor
vcrum acque indignum cft homini philofopho cedcre ipforum authorita-
tli ubirationenon nituntur, quamhonorificum, & gloriofumcft ho-
mini bona mcnte prxdito rationi cedcre , quamvis nulla authoritatc ful-
ciatur ; & quam eft laudc dignum in homine Chriftiano (ut toto vitx
WXtx tempore faciam} infalhbilis Ecclefis authoritatifc fubmittere.
F I N I S.