einstieg in die lateinische originalliteratur · 2018. 1. 4. · i.2 die frÖsche und ihr neuer...

14
AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE(5./6.) LAT 5A, 20.10.2015 © OCB 2015 1 INITIA LITTERARUM LATINARUM EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR I. DIE FABEL I.1 DER WOLF UND DAS LAMM (PHAEDRUS I1, „LUPUS ET AGNUS”, 91 W.) 5 10 15 Ad rivum eundem lupus et agnus venerant siti compulsi 1 . Superior stabat lupus, longeque inferior agnus. Tunc fauce 2 improba latro 3 incitatus iurgii 4 causam intulit: „Cur”, inquit „turbulentam fecisti mihi aquam bibenti?“ Laniger 5 contra timens: „Qui 6 possum, quaeso, facere, quod quereris, lupe?“ A te decurrit ad meos haustus 7 liquor 8 “. Repulsus 9 ille veritatis viribus „Ante hos sex menses male“, ait, „dixisti mihi!“ Respondit ag- nus: „Equidem natus non eram.” – „Pater, me- hercule 10 tuus“, ille inquit, „male dixit mihi!“ Atque ita correptum lacerat 11 iniusta nece. Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes 12 opprimunt 13 . 1 compello 2 faux 3 latro 4 iurgium 5 laniger 6 qui: hier: wie 7 haustus, us 8 liquor 9 repello 10 mehercule(s) 11 lacero 12 innocens, ntis 13 opprimo 3, pressi, pressum: A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FINDE DIE MIT FUßNOTEN MARKIERTEN VOKABEL IM STOWASSER. B. ÜBERTRAGE DIE VOKABELANGABEN 1, 7, 9, 10, 12 UND 13 INS VOKABELHEFT. SIE SIND ERGÄNZUNGS-VOKABULAR (=LERNVOKABULAR!). C. ZITIERE DIE TEXTPASSAGE, DIE IM BILD DARGESTELLT WIRD: D. GIB AN, WELCHE DER FOLGENDEN ÜBERSETZUNGEN FÜR fictis causis RICHTIG BZW. SINNVOLL : verum falsum mit vorgetäuschten Gründen nachdem Ursachen dargestellt wurden unter falschem Vorwand weil er sich Gründe vorgestellt hatte E. „DER WOLF UND DAS LAMMIST EINE DER BERÜHMTESTEN FABELN UND WURDE DURCH DIE JAHRHUNDERTE IN VERSCHIEDENSTER WEISE WIEDER AUFGEGRIFFEN. INHALT UND AUSSAGE WURDEN DABEI ABER NICHT IMMER BEIBEHALTEN. G.E. LESSING HAT DEN TEXT ZIEMLICH VERÄNDERT. FINDE DREI AUFFÄLLIGE UNTERSCHIEDE ZWI- SCHEN IN LESSINGS TEXT UND PHAEDRUS. Der Durst trieb ein Schaf an den Fluss, eine gleiche Ursache führte auf der anderen Seite einen Wolf herzu. Durch die Trennung des Wassers gesichert und durch die Sicherheit höhnisch gemacht, rief das Schaf dem Räuber hinüber: „Ich mache dir doch das Wasser nicht trübe, Herr Wolf? Sieh mich recht an, habe ich dir nicht etwa vor sechs Wochen nachgeschimpft? Wenigstens wird es mein Vater gewesen sein.“ Der Wolf ver- stand die Spötterei; er betrachtete die Breite des Flusses und knirschte mit den Zähnen. „Es ist dein Glück“, antwortete er, „dass wir Wölfe gewohnt sind, mit euch Schafen Geduld zu haben“, und ging mit stolzen Schritten weiter.

Upload: others

Post on 06-Mar-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 1

INITIA LITTERARUM LATINARUM EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR

I. DIE FABEL

I.1 DER WOLF UND DAS LAMM (PHAEDRUS I1, „LUPUS ET AGNUS”, 91 W.)

5

10

15

Ad rivum eundem lupus et agnus venerant siti

compulsi1. Superior stabat lupus, longeque

inferior agnus.

Tunc fauce2 improba latro3 incitatus iurgii4

causam intulit: „Cur”, inquit „turbulentam fecisti

mihi aquam bibenti?“ Laniger5 contra timens:

„Qui6 possum, quaeso, facere, quod quereris,

lupe?“ A te decurrit ad meos haustus7 liquor8“.

Repulsus9 ille veritatis viribus „Ante hos sex

menses male“, ait, „dixisti mihi!“ Respondit ag-

nus: „Equidem natus non eram.” – „Pater, me-

hercule10 tuus“, ille inquit, „male dixit mihi!“

Atque ita correptum lacerat11 iniusta nece.

Haec propter illos scripta est homines fabula, qui

fictis causis innocentes12 opprimunt13.

1 compello

2 faux

3 latro

4 iurgium

5 laniger

6 qui: hier: wie 7 haustus, us

8 liquor

9 repello

10 mehercule(s)

11 lacero

12 innocens, ntis

13 opprimo 3, pressi, pressum:

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FINDE DIE MIT FUßNOTEN MARKIERTEN VOKABEL IM STOWASSER.

B. ÜBERTRAGE DIE VOKABELANGABEN 1, 7, 9, 10, 12 UND 13 INS VOKABELHEFT. SIE SIND ERGÄNZUNGS-VOKABULAR (=LERNVOKABULAR!).

C. ZITIERE DIE TEXTPASSAGE, DIE IM BILD DARGESTELLT WIRD:

D. GIB AN, WELCHE DER FOLGENDEN ÜBERSETZUNGEN FÜR fictis causis RICHTIG BZW. SINNVOLL

IST:

verum falsum

mit vorgetäuschten Gründen

nachdem Ursachen dargestellt wurden

unter falschem Vorwand

weil er sich Gründe vorgestellt hatte

E. „DER WOLF UND DAS LAMM“ IST EINE DER BERÜHMTESTEN FABELN UND WURDE DURCH DIE JAHRHUNDERTE IN

VERSCHIEDENSTER WEISE WIEDER AUFGEGRIFFEN. INHALT UND AUSSAGE WURDEN DABEI ABER NICHT IMMER

BEIBEHALTEN. G.E. LESSING HAT DEN TEXT ZIEMLICH VERÄNDERT. FINDE DREI AUFFÄLLIGE UNTERSCHIEDE ZWI-

SCHEN IN LESSINGS TEXT UND PHAEDRUS.

Der Durst trieb ein Schaf an den Fluss, eine gleiche Ursache führte auf der anderen Seite einen Wolf herzu.

Durch die Trennung des Wassers gesichert und durch die Sicherheit höhnisch gemacht, rief das Schaf dem

Räuber hinüber: „Ich mache dir doch das Wasser nicht trübe, Herr Wolf? Sieh mich recht an, habe ich dir

nicht etwa vor sechs Wochen nachgeschimpft? Wenigstens wird es mein Vater gewesen sein.“ Der Wolf ver-

stand die Spötterei; er betrachtete die Breite des Flusses und knirschte mit den Zähnen. „Es ist dein Glück“,

antwortete er, „dass wir Wölfe gewohnt sind, mit euch Schafen Geduld zu haben“, und ging mit stolzen

Schritten weiter.

Page 2: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 2

1.

2.

3.

I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.)

5

10

15

20

Athenae, cum florerent aequis legibus, procax1 libertas

civitatem miscuit frenumque2 solvit pristinum3 licentia. Hic

conspiratis factionum partibus arcem4 Pisistratus tyrannus

occupat. Cum tristem servitutem flerent Attici, non quia

crudelis ille, sed quoniam grave omne insuetis5 onus, et

coepissent queri, Aesopus talem tum fabellam6 rettulit:

„Ranae, vagantes7 liberis paludibus8, clamore magno

regem petiere9 ab Iove, qui dissolutos10 mores vi

compesceret. Pater deorum risit atque illis dedit parvum

tigillum11, quod missum subito vadi12 motu sonoque terruit

pavidum13 genus. Hoc mersum14 limo15 cum iaceret

diutius, forte una tacite profert e stagno16 caput, et

explorato17 rege cunctas evocat. Illae timore posito

certatim adnatant18, lignumque19 supra turba petulans20

insilit21. Quod cum inquinassent22 omni contumelia23,

alium rogantes regem misere ad Iovem, quoniam inutilis

esset, qui datus fuerat. Tum misit illis hydrum24, qui dente

aspero corripere25 coepit singulas. Frustra necem fugi-

tant26 inertes; vocem praecludit metus. Furtim27 igitur dant

Mercurio mandata ad Iovem, ut adflictis28 succurrat29.

Tunc contra Tonans30 „Quia noluistis vestrum bonum fer-

re“, inquit, „malum perferte“.

„Vos quoque, o cives,“ ait, „hoc malum sustinete31, ne

maius veniat!“

1 procax, acis: ausgelassen, über-mütig

2 frenum, i: Zaum, Zügel

3 pristinus 3: alt, ehemalig

4 arx, cis f.: Burg

5 insuetus 3: an etw. nicht gewöhnt

6 fabella, ae: Geschichtchen

7 vagor 1: umherstreifen

8 palus, udis f.: Sumpf

9 petiere = petiverunt

10 dissolutus 3: ungehalten

11 tigillum, i: Holzscheit

12 vadum, i: Gewässer (flach)

13 pavidus 3: ängstlich

14 mergo 3, -si, -sus: eintauchen

15 limus, i: Schlamm

16 stagnum, i: Wasser

17 exploro 1: erforschen

18 adnato 1: heranschwimmen

19 lignum, i: Holz

20 petulans, ntis: leichtfertig

21 insilio 4: hinaufspringen

22 inquino 1: hier: beschimpfen

23 contumelia, ae: Beleidigung

24 hydrus, i: Wasserschlange

25 corripio M, -pui, correptus: an sich reißen, ergreifen

26 fugito 1 = fugio M

27 furtim: heimlich

28 affligo 3, -flixi, -flictus: zerstören, erschüttern

29 succuro 3: zu Hilfe eilen

30 Tonans = Iuppiter

31 sustineo 2: aushalten

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND ÜBERTRAGE DIE FETT GEDRUCKTEN VOKABELANGABEN INS VO-

KABELHEFT (=LERNVOKABULAR!).

B. GLIEDERE DIE SÄTZE VON ZEILE 11 („Hoc mersum …“) BIS 17 („… fuerat“) IN HS / NS / SK UND TRAGE

SIE JEWEILS IN EINE TABELLE EIN.

C. GLIEDERE DEN TEXT IN VIER ABSCHNITTE UND (ER)FINDE DAZU PASSENDE (UNTER-) ÜBERSCHRIFTEN:

ÜBERSCHRIFT TEXTZEILEN

Page 3: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 3

D. VERVOLLSTÄNDIGE DIE SÄTZE IHREM SINN ENTSPRECHEND:

Als das Holzscheit im Sumpf aufschlug,

Äsop erzählte die Fabel, weil

Peisistratos kam an die Macht,

Die Wasserschlange

E. BEANTWORTE:

I. WORIN BESTEHT DAS „FABULA DOCET“ VON „ranae regem petierunt“?

II. MIT WELCHEM „GEFLÜGELTEN ODER SPRICH-WORT“ LIEßE SICH DIESES „FABULA DOCET“ WIEDERGEBEN?

II. ZUM TROJA-MYTHOS

II.1 ODYSSEUS WIRD ENTLARVT (HYGINUS, FAB. 95, 84 W.)

5

10

Agamemnon et Menelaus cum ad Troiam oppugnandam

coniuratos1 duces ducerent, in insulam Ithacam ad Ulixem

venerunt, cui erat responsum, si ad Troiam isset, post

vicesimum annum solum sociis perditis2 egentem3 domum

rediturum [esse]. Itaque, cum sciret ad se oratores4 venturos,

insaniam5 simulans pileum6 sumpsit et equum cum bove7

iunxit ad aratrum8.

Quem Palamedesa ut vidit, sensit simulare atque Tele-

machum filium eius cunis9 sublatum aratro8 ei subiecit10 et ait

„Simulatione deposita inter coniuratos veni!“ Tunc Ulixes

fidem dedit se venturum; ex eo Palamedia infestus11 fuit.

a Palimedes, is: P. (Sohn d. eubö-ischen Königs)

1 coniuratus 3: hier: einen Eid ge-leistet haben

2 perdo 3, -didi, -ditum: zugrun-de richten, verlieren

3 egeo 2: entbehren, nicht haben

4 orator, is: Unterhändler, Boten

5 insania, ae: Wahnsinn

6 pileum, i: Filzkappe

7 bos, bovis m.: Rind, Stier

8 aratrum, i: Pflug

9 cunae, arum: Wiege

10 subicio M, ieci, iectum: unter-legen

11 infestus 3: feindlich (gesinnt)

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND ÜBERTRAGE DIE VOKABELANGABEN 2 – 5 INS VOKABELHEFT

(=LERNVOKABULAR!).

B. ZERLEGE FOLGENDE WORTE IN GRUNDWORT UND PRAEFIX / SUFFIX UND ERKLÄRE DEREN BEDEUTUNG:

TEXTZITAT ZERLEGUNG

z.B. reveniunt Praefix re- (zurück) + venire (kommen)

coniuratos

rediturum

infestus

simulatione

oratores

C. VERFASSE EINEN ZEITUNGSARTIKEL (MAX. 120 W.), DER ODYSSEUS‘ VERHALTEN UND SEINE „ENTTARNUNG“

(MÖGLICHST REISSERISCH) DARSTELLT.

Page 4: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 4

II.2 ACHILL UND HEKTOR (HYGINUS, FAB. 106, 132 W.)

5

10

15

20

Agamemnon Briseidama ex Moesiab captivam1 propter

formae dignitatem, quam Achilles ceperat, ab Achille

abduxit eo tempore, quo Chryseidac Chrysid, sacerdo-

ti2 Apollinis, reddidit; quam ob iram Achilles in

proelium non prodibat, sed cithara in tabernaculo3 se

exercebat. Quod cum Argivie ab Hectore fugarentur4,

Achilles obiurgatus5 a Patroclof arma sua ei tradidit,

quibus ille Troianos fugavit4 aestimantes6 Achillem

esse.

Postea ipse Patroclusf ab Hectore interficitur, armaque

eius sunt detracta7 Patroclof occiso. Achilles cum Aga-

memnone redit in gratiam8 Briseidamquea ei reddidit.

Tum contra Hectorem cum inermis9 prodisset, Thetisg

mater a Vulcanoh arma ei impetravit10, quae Nereidesi

per mare attulerunt. Quibus armis ille Hectorem

occidit astrictumque ad currum11 traxit circa muros

Troianorum; quem sepeliendum12 cum patri nollet

dare, Priamusj Iovis iussu duce Mercurio in castra

Danaorume venit et filii corpus auro repensum13

accepit, quem sepulturae14 tradidit.

a Briseida, ae: Briseis

b Moesia, ae: Mysien (Landschaft an der Donau und am schwarzen Meer)

c Chryseis, idis: C. (Tochter des )

d Chryses, is: C. (Apollopriester)

e Argivi / Danai: A. / D. (Namen für Griechen)

f Patroclus, i: P. (Achills bester Freund)

g Thetis: T. (Meeresgöttin, Mutter Achills)

h Vulcanus: V. (Gott des Feuers und der Schmie-dekunst)

i Nereides, um: N. (Töchter des Meeresgottes Nereus)

j Priamus, i: P. (Kg. v. Troja, Hektors Vater)

1 captivus 3: gefangen

2 sacerdos, -dotis: Priester 3 tabernaculum, i: Zelt 4 fugo 1: in die Flucht schlagen 5 obiurgatus 3: Wahnsinn 6 aestimo 1: glauben, meinen 7 detraho 3, -xi, -ctum: wegnehmen 8 redire in gratiam: sich versöhnen 9 inermis, e: waffenlos 10 impetro 1: erwirken, befehlen 11 astrictum ad currum: an den Streitwa-

gen gebunden 12 sepelio 4: begraben 13 rependo 3, -pendi, -pensum: abwiegen,

bezahlen 14 sepulturae, ae: Begräbnis

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU.

B. FINDE IM OBIGEN TEXT WORTE, DIE FOLGENDEN WORTFELDERN ZUGEORDNET WERDEN KÖNNEN:

geben

töten

gehen

C. VERFASSE EINEN DIALOG ZWISCHEN ACHILL UND PATROKLUS (MIN. 150 W.), IN DEM PATROKLUS SEINEN

FREUND ZUM MITKÄMPFEN ÜBERREDEN WILL.

II.3 ODYSSEUS UND KIRKE (HYGINUS, FAB. 125 EXC, 119 W.)

5

10

[Ulixes] evasit in insulam Aenariama ad Circenb, Solis filiam, quae

potione1 data homines in feras bestias commutabat. Ad quam Eury-

lochumc cum viginti duobus sociis misit, quos illa ab humana specie

immutavit. Eurylochusc timens, qui non intraverat, inde fugit et Ulixi

nuntiavit, qui solus ad eam se contulit; sed in itinere Mercurius ei

remedium2 dedit monstravitque, quomodo Circenb deciperet3.

Qui postquam ad Circenb venit et poculum ab ea accepit, reme-

dium2 Mercurii monitu coniecit ensemque strinxit minatus4, nisi

socios sibi restitueret, se eam interfecturum. Tunc Circeb intellexit non

sine voluntate deorum id esse factum; itaque fide data se nihil tale

a Aenearia, ae: Ischia (Insel im Golf v. Neapel)

b Circe, ae: C. (Zauberin, Tochter v. Sonnengott Helios)

c Eurylochus, i: E. (Gefährte des Odysseus)

d Nausithous, Telegonus: N., T. (Söhne des Odysseus)

1 potio, onis: Trank

2 remedium, i: Gegenmittel

3 decipio M, cepi, ceptum: täuschen

4 minor 1: drohen

5 concumbo 3, -bui,- itum: mit jemandem schlafen

Page 5: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 5

commissuram [esse] socios eius ad pristinam formam restituit, ipsa cum eodem concubuit5,

ex quo filios duos procreavit, Nausithoum et Telegonumd.

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜ-

GE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ

HINZU.

B. I. VERGLEICHE DIE ORTSANGABEN IM TEXT MIT DER

KARTE: WELCHE UNTERSCHIEDE FINDEST DU?

II. FINDE HERAUS, WELCHE ROLLE TELEGONUS IN

SEINEM LEBEN NOCH SPIELEN WIRD.

C. ZERLEGE FOLGENDE WORTE IN GRUNDWORT UND PRAEFIX / SUFFIX UND ERKLÄRE DEREN BEDEUTUNG:

TEXTZITAT ZERLEGUNG

evasit

immutavit

voluntate

restitueret

III. ZUM RÖMISCHEN GRÜNDUNGSMYTHOS

III.1 AENEAS LANDET IN LATIUM (LIVIUS I, 1, EXC., 243 W.)

5

10

15

20

Iam primum omnium satis constat Troia capta in ceteros saevitum

esse1 Troianos, duobus, Aeneae Antenoriquea, et vetusti2 iure

hospitii3 et quia pacis reddendaeque Helenae semper auctores

fuerant, omne ius belli Achivosb abstinuisse […].

Aeneam ad maiora rerum initia ducentibus fatis4, primo in

Macedoniam venisse, inde in Siciliam quaerentem sedes delatum,

ab Sicilia classe ad Laurentem agrumc tenuisse. Troia et huic loco

nomen est. Ibi egressi Troiani, ut quibus5 ab immenso errore6

nihil praeter arma et naves superesset, cum praedam ex agris

agerent, Latinusd rex Aboriginesque, qui tum ea tenebant loca, ad

arcendam7 vim advenarum8 armati ex urbe atque agris con-

currunt.

Duplex inde fama est: Alii proelio victum Latinumd pacem cum

Aenea, deinde adfinitatem iunxisse9 tradunt. Alii, cum instructae

acies10 constitissent, priusquam signa canerent11, processisse

Latinum ducemque advenarum7 evoca[vi]sse ad conloquium;

deinde percontatum12 [est], qui mortales13 essent, unde aut quo

casu profecti domo quidve quaerentes in agrum Laurentinumc

exissent. Postquam audi[v]erit multitudinem esse Troianos et

ducem Aeneam, filium Anchisae et Veneris, cremata14 patria

domo profugos15, sedem condendaeque urbi locum quaerere, et

a Antenor, is: A. (Trojaner, der wiederholt gastfreundlich und als Friedensvermittler auftrat)

b Achivi, orum: A. (= Griechen)

c ager Laurens, -ntis: Latium (eig. Gebiet um die Stadt Lauren-tum)

d Latinus, i: L. (König v. Laurentum)

1 saevio 4: wüten, toben

2 vetustus 3: alt

3 hospitium, i: Gastfreund-schaft

4 fatum, i / fata, orum: Schicksal

5 ut: hier: weil

6 error, is: Irrfahrt

7 arceo 2: abwehren

8 advena, ae m.: Ankömmling

9 adfinitatem iungere: ver-wandtschaftliche Verbindung knüpfen

10 acies instruere: Schlachtrei-hen aufstellen

11 signa canere: (Signalhörner) zum Angriff blasen

12 percontor 1: erfragen

13 mortalis, e: sterblich, menschlich; subst. Mensch

14 cremo 1: (ver)brennen

15 profugus 3 / - m.: flüchtig / Flüchtling

Page 6: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 6

25

30

nobilitatem admiratum gentis virique et animum vel bello vel paci

paratum, dextra16 data fidem futurae amicitiae sanxisse17. Inde

foedus ictum18 inter duces, inter exercitus salutationem factam.

Aeneam apud Latinum fuisse in hospitio3; ibi Latinumd publico

adiunxisse19 domesticum20 foedus filia Aeneae in matrimonium

data. Ea res Troianis spem adfirmat tandem stabili certaque sede

finiendi erroris. Oppidum condunt; Aeneas ab nomine uxoris

Lavinium appellat. Brevi stirpis21 quoque virilis ex novo matri-

monio fuit, cui Ascanium parentes dixere22 nomen.

16 dexter, -tra,- trum: rech-te/r/s (sc. manu)

17 sancio 4, sanxi, sanctum: bestimmen

18 foedus, eris: Vertrag; f. ice-re: einen Vertrag schließen

19 adiungo 3, -xi, -nctum: ver-binden

20 domesticus 3: häuslich

21 stirps, pis (virilis): (männliche)

Nachkomme(nschaft)

22 dixere = dixerunt (Kurzform!)

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU.

B. ZITIERE AUS DEM TEXT BEISPIELE FÜR FOLGENDE GRAMMATIKALISCHE BESONDERHEITEN:

Ablativus absolutus

PC gleichzeitig

attributives Gerundiv

AcI

PC vorzeitig

indirekter Fragesatz

C. UNTERTEILE DEN TEXT IN SINNABSCHNITTE UND FORMULIERE JEWEILS DAZU PASSENDE ÜBERSCHRIFTEN.

D. WAS BEDEUTEN FOLGENDE WÖRTER (HEUTE) UND VON WELCHEM WORT AUS DEM TEXT LEITEN SIE SICH AB?

„ÜBERSETZUNG“ / ERKLÄRUNG TEXTZITAT STAMMFORM

abstinent

delayed

Konkurrenz

Exit

Krematorium

Föderalismus

domesticated

Pazifist

Signal

Page 7: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 7

III.2 DIE ZWILLINGE (LIVIUS I, 3F., EXC., 186 W.)

5

Procaa deinde regnat. Is Numitoremb atque Amuliumc procreat,

Numitorib, qui stirpis1 maximus erat, regnum vetustum legat2. Plus tamen

vis potuit quam voluntas patris aut verecundia3 aetatis: pulso fratre Amu-

liusc regnat. Addit sceleri scelus: stirpem1 fratris virilem interemit4, fratris

filiae Reae Silviaed per speciem honoris, cum Vestaleme eam legisset,

10

15

20

25

perpetua virginitate spem partus5 adimit6. […] Vi

compressa7 Vestalise cum geminum partum5 edidis-

set, sive ita rata8 [est] sive quia deus auctor culpae

honestior erat, Martemf incertae stirpis1 patrem

nuncupat9. Sed nec di nec homines aut ipsam aut

stirpem1 a crudelitate regia vindicant10: sacerdos

vincta in custodiam datur, pueros in profluentem

aquam mitti iubet. Forte11 quadam divinitus12 super

ripas Tiberisg effusus [erat]13. Ita velut defuncti14 re-

gis imperio in proxima alluvie15 pueros exponunt.

Vastae tum in his locis solitudines erant. Tenet

fama, cum fluitantem alveum16, quo expositi erant

pueri, tenuis17 in sicco aqua destituisset18, lupam si-

tientem ex montibus, qui circa sunt, ad puerilem

vagitum19 cursum flexisse; eam infantibus adeo mi-

tem20 praebuisse mammas, ut lingua pueros lam-

bentem21 magister regii pecoris22 invenerit – Faus-

tulog fuisse nomen ferunt. Ab eo ad stabula23 Laren-

tiaeh uxori educandos datos. Sunt, qui Larentiami

vulgato24 corpore lupam vocatam putent.

a Proca, ae: P. (12. Kg. v. Alba Longa, Vater von …

b Numitor/is: N. (rechtmäßiger 13. Kg. v. Alba Longa, Vater v. Rea Silvia)

c Amulius, i: A. (Usurpator, 13. Kg. v. Alba L.)

d Rea Silvia: R. S. (Vestalin, Mutter v. …) e Vestalis, is: Vestalin (Priesterin d. Vesta)

f Mars, tis: M. (Kriegsgott)

g Faustulus, i: F. (Hirte)

h Larentia,ae: L. (Gattin d. Faustulus)

1 stirps, pis: Nachkomme 2 lego1: vererben 3 verecundia, ae: Ehrfurcht, Achtung 4 interimo 3, emi, emptus: töten 5 partus, us: Geburt, Nachkommen 6 adimo 3, emi, emptus: wegnehmen

7 vi comprimere: vergewaltigen 8 reor 2, ratus sum: glauben 9 nuncupo 1: (be)nennen, verkünden 10 vindico 1: hier: befreien, retten 11 fors, fortis f.: Zufall 12 divintus (Adv.): gottgewollt 13 super ripas effundere: überschwemmen 14 defunctus 3: verstorben, tot 15 alluvies, ei: überschwemmte Stelle 16 alveus, i: Korb, Wanne 17 tenuis, e (aqua): seicht 18 destituo 3, -ui, destitutum: aufgeben 19 vagitus, us: Wimmern, Geschrei 20 mitis, e: mild 21 lingua labi: ablecken 22 pecus, oris n.: Kleinvieh

23 stabulum, i: Stall 24 vulgo 1: veröffentlichen, preisgeben

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS

LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU.

B. ERGÄNZE DIE GRAFIK ZUR GRÜNDUNGSSAGE ROMS.

C. VERFOLGE DAS IM TEXT ANGEFÜHRTE MOTIV DES „BRUDER-

STREITS“ UM DIE HERRSCHAFT. FINDE WEITERE BEISPIELE AUS

GESCHICHTE BZW. LEGENDEN.

D. STIMMEN FOLGENDE AUSSAGEN ZUM TEXT? verum falsum

Amulius ließ Numitor im Wald aussetzen.

Rea Silvia musste als Vestalin Jungfrau bleiben.

Die Soldaten wollten die Zwillinge nicht töten.

Das Geschrei der Kinder lockte die Wölfin an.

Fastulus brachte die Zwillinge zu Numitor.

Page 8: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 8

IV. HANNIBAL

IV. 1 HANNIBALS CHARAKTER (NEPOS, HANNIBAL I, 95 W.)

5

10

Hannibal, Hamilcarisa filius, Carthaginiensisb. Si verum est,

quod nemo dubitat, ut populus Romanus omnes gentes virtute

superarit, non est infitiandum1 Hannibalem tanto praestitisse2

ceteros imperatores prudentia, quanto populus Romanus

antecedat fortitudine cunctas nationes. Nam quotienscumque3

cum eo congressus est in Italia, semper discessit superior.

Quod nisi domi civium suorum invidia debilitatus esset4,

Romanos videtur superare potuisse. Sed multorum obtrectatio5

devicit unius virtutem. Hic autem velut hereditate6 relictum

odium paternum erga7 Romanos sic conservavit, ut prius8

animam quam id deposuerit, qui quidem9, cum patria pulsus

esset et alienarum opum indigeret10, numquam destiterit11

animo bellare cum Romanis.

a Hamilcar, is: Hamilcar Barkas (Vater Hannibals, kämpfte im 1. Pun. Krieg)

b Carthaginiensis, e: aus Kar-thago (stammend)

1 infitior 1: leugnen

2 praesto 1, -stiti: übertreffen 3 quotienscumque: wie oft auch

immer 4 debilito 1: schwächen 5 obtrectatio, onis: Neid 6 hereditas, atis: Erbschaft, Erbe 7 erga (+ Akk.): gegenüber 8 prius: früher, eher 9 qui quidem: (konsek. Rel.-Satz:)

sodass 10 indigeo 2: Mangel haben an

etwas 11 desisto 3, stiti: aujfhören

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. FINDE VIER ZUM WORTFELD „(BE)SIEGEN, ÜBERTREFFEN“ PASSENDE WÖRTER IM TEXT:

C. MIT WELCHEN EIGENSCHAFTEN VERSIEHT NEPOS DEN CHARAKTER HANNIBALS:

IV. 2 HANNIBALS EID (NEPOS, HANNIBAL II, 3F., 142 W.)

5

10

„Pater meus“ [Hannibal] inquit „Hamilcar puerulo me – utpote1

non amplius VIIII annos nato – in Hispaniam imperator

proficiscens Carthagine, Iovi optimo maximo hostias2 immo-

lavit3. Quae divina res dum conficiebatur, quaesivit a me,

vellemne secum in castra proficisci. Id cum libenter accepissem

atque ab eo petere coepissem, ne dubitaret ducere4, tum ille

‚Faciam‘, inquit, ‚si mihi fidem, quam postulo, dederis.‘ Simul

me ad aram adduxit, apud quam sacrificare5 instituerat6,

eamque ceteris remotis7 tenentem iurare iussit numquam me in

amicitia cum Romanis fore.

1 utpote: nämlich

2 hostia, ae: Opfertier

3 immolo 1: opfern

4 ducere: hier: mitnehmen

5 sacrifico 1: opfern

6 instituo 3, ui, utum: einrichten, beginnen

7 removeo 2: entfernen

8 ius iurandum n.: Eid

9 quin: dass

10 amicus 3: freundschaftlich

11 celo 1: geheim halten, ver-bergen

12 frustror 1: täuschen, betrügen

15

Id ego ius iurandum8 patri datum usque ad hanc aetatem ita conservavi, ut nemini dubium

esse debeat, quin9 reliquo tempore eadem mente sim futurus. Quare, si quid amice10 de

Romanis cogitabis, non imprudenter feceris, si me celaris10; cum quidem bellum parabis, te

ipsum frustraberis12, si non me in eo principem posueris.“ Hac igitur, qua diximus, aetate

cum patre in Hispaniam profectus est.

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. ERSTELLE ANHAND BEIDER TEXTE EIN KURZES PORTRAIT HANNIBALS (MAX. 130 W.).

Page 9: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 9

C. FINDE VIER (INHALTLICHE) PARALLELEN ZWISCHEN TEXT IV. 2 UND DER FOLGENDEN DARSTELLUNG AUS DEM

21. BUCH DES LIVIUS. UNTERSTREICHE LINKS IM TEXT UND ERGÄNZE DAS LATEINISCHE ZITAT RECHTS:

Auch soll der etwa neunjährige Hannibal seinen Vater

Hamilcar – dieser brachte nach Beendigung des Afri-

kanischen Krieges gerade ein Opfer, weil er sein Heer

nach Spanien übersetzen wollte – in kindlicher Weise

umschmeichelt haben, er möge ihn dorthin mitneh-

men; Hamilcar habe Hannibal dann aufgefordert, an

den Altar zu treten, die Opfergaben zu berühren und

sich eidlich zu verpflichten, dass er sobald wie möglich

dem römischen Volk als Feind entgegentreten werde.

1

2

3

4

IV. 3 HANNIBALS ENDE (NEPOS, HANNIBAL XII, 204 W.)

5

10

15

20

Quae dum in Asiaa geruntur, accidit casu1, ut legati Prusiaeb

Romae apud T. Quintium Flamininumc consularem cenarent2

atque ibi de Hannibale mentione3 facta ex his unus diceret

eum in Prusiaeb regno esse. Id postero die Flamininusc senatui

detulit4. Patres conscripti5, qui Hannibale vivo numquam se

sine insidiis6 futuros existimarent, legatos in Bithyniamd

miserunt, in his Flamininumc, qui ab rege peterent, ne

inimicissimum suum secum haberet sibique dederet. His Prusab

negare ausus non est: illud recusavit7, ne id a se fieri

postularent, quod adversus ius hospitii8 esset: ipsi, si possent,

comprehenderent; locum ubi esset, facile inventuros.

Hannibal enim uno loco se tenebat, in castello, quod ei a rege

datum erat muneri9, idque sic aedificarat, ut in omnibus partibus

aedificii exitus haberet, scilicet verens, ne usu veniret10, quod

accidit. Huc11 cum legati Romanorum venissent ac multitudine

domum eius circumdedissent12, puer ab ianua prospiciens13

Hannibali dixit plures praeter consuetudinem14 armatos ap-

parere. Qui imperavit ei, ut omnes fores15 aedificii circumiret ac

propere16 sibi nuntiaret, num eodem modo undique obsideretur.

Puer cum celeriter, quid esset, nuntiasset omnisque exitus

occupatos ostendisset, sensit id non fortuito1 factum, sed se peti

neque sibi diutius vitam esse retinendam17. Quam ne alieno

arbitrio18 dimitteret19, memor pristinarum20 virtutum venenum21,

quod semper secum habere consuerat22, sumpsit.

a Asia, ae: Kleinasien (heutige Tür-kei)

b Prusias, ae: P. (Kg. v. Biythnien)

c T. Qu. Flaminius: F. (Feldherr u. Politiker im 2. Jh. v. Chr.)

1 casu, fortuito: zufällig

2 ceno 1: zu Abend essen 3 mentio, onis: Erwähnung 4 defero, ferre, -tuli, -latum: be-

richten 5 patres conscripti: Senatoren 6 insidiae, arum: Hinterhalt, List 7 recuso 1: verweigern 8 adversus ius hospitii: gegen

das Gastrecht 9 munus, eris: Geschenk 10 usu venire: geschehen, wahr

werden 11 huc: hierhin 12 circumdo 3, -dedi, datum:

umgeben 13 puer … prospiciens: Türsklave 14 consuetudo, inis: Gewohnheit 15 foris, is: Tür 16 propere (Adv.): schnell 17 retineo 2, ui, retentum: erhal-

ten

18 alienum arbitrium: fremde Entscheidung

19 dimitto 3, misi, missum: ent-lassen, aufgeben

20 pristinus 3: ehemalig, alt 21 venenum, i: Gift 22 consuesco 3, -vi, -etus: sich

an etw. gewöhnen

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. FINDE IM TEXT SYNONYME ODER ANTONYME ZU …

zB. loquitur dixit (Z. 17, Synonym)

hostis

gaudere

destruere

credere

Page 10: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 10

V. CAESAR

V.1 CAESARS GESTALT UND GESUNDHEIT (SUETON, CAESAR 45, 1F., 89 W.)

5

10

Fuisse traditur excelsa1 statura, colore candido2, tere-

tibus3 membris, ore paulo pleniore, nigris vege-

tis4que oculis, valitudine prospera, nisi quod tempore

extremo repente animo linqui5 atque etiam per

somnum exterreri solebat. Comitiali quoque morbo6

bis inter res agendas correptus est. Circa corporis

curam7 morosior [erat], ut non solum tonderetur8

diligenter ac raderetur8, sed velleretur9 etiam, ut

quidam exprobraverunt10; calvitii11 vero deformita-

tem iniquissime ferret12 saepe obtrectatorum13 iocis

obnoxiam14 expertus15. Ideoque et deficientem capil-

lum revocare a vertice16 adsueverat et ex omnibus

decretis17 sibi a senatu populoque honoribus non

aliud aut aut usurpavit18 libentius quam.

1 excelsus 3: hoch

2 candidus 3: weiß 3 teres, etis: schlank 4 vegetus 3: lebhaft, munter 5 animo linqui: ohnmächtig werden 6 morbus comitialis: Epilepsie 7 morosus 3: starrköpfig, pedantisch 8 tondeo 2, rado 3: scheren, rasieren 9 vello 3: zupfen, ausreißen 10 exprobro 1: verhöhnen, vorhalten 11 calvitium, i: Glatze 12 iniquissime ferre: nur schwer ertragen

13 obtrectator, is: Gegner, Neider 14 iocis obnoxius 3: Spötteleien ausgesetzt 15 experior M, pertus sum: versuchen, erfahren 16 vertex, icis: Scheitel 17 decretum, i: Entscheid 18 usurpo 1: in Anspruch nehmen 19 ius … gestandae: das Recht dauerhaft ei-

nen Lorberrkranz zu tragen

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. KREUZE AN, WELCHE AUSSAGE IM TEXT IN DER ZEICHNUNG DARGESTELLT WIRD.

Fuisse traditur excelsa statura

colore candido

teretibus membris

ore paulo pleniore

nigris vegetisque oculis

non solum tonderetur diligenter ac raderetur, sed velleretur

recepit ius laureae coronae perpetuo gestandae

V.2 CAESARS „VORLIEBEN“ (SUETON, CAESAR 49-52 EXC., 1F., 171 W.)

5

10

Pudicitiae1 eius famam nihil quidem praeter Nicomedisa

contubernium2 laesit, gravi tamen et perenni3 obprobrio4 et ad

omnium convicia5 exposito. […] Gallico denique triumpho

milites eius inter cetera carmina, qualia currum prosequentes6

ioculariter7 canunt, etiam illud vulgatissimum nuntiaverunt:

Galliasb Caesar subegit8, Nicomedesa Caesarem:

Ecce Caesar nunc triumphat, qui subegit Galliasb,

Nicomedesa non triumphat, qui subegit Caesarem.

Pronum9 et sumptuosum10 in libidines fuisse constans opinio

est, plurimasque et illustres11 feminas corrupisse, in quibus

Postumiam S. Sulpici, Lolliam Auli Gabini, Tertullam M. Crassi,

etiam Cn. Pompei Muciam. [...] Ne provincialibus12 quidem

matrimoniis abstinuisse vel hoc disticho apparet a militibus per

a Nicomedes, is: N. (Kg. v. Bithynien)

b Gallia, ae: G. (röm. Provinz(en))

1 pudicitia, ae: Schamhaftigkeit 2 contubernium, i: Zusammenle-

ben 3 perennis, e: andauernd, jahre-

lang 4 obprobrium, i: Schande; Vor-

wurf 5 convicium, i: Schmähung, Spott 6 prosequor 3: begleiten 7 ioculariter: spöttisch 8 subigo 3, egi, actum: unterwer-

fen 9 pronus 3: geneigt, sich stürzend 10 sumptuosus 3: verschwende-

risch 11 illustris, e: berühmt

Page 11: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 11

15

20

Gallicum triumphum iactato13:

Urbani, servate uxores: moechum14 calvum adducimus.

Aurum in Galliab effutuisti15, hic sumpsisti mutuum16.

Dilexit17 et reginas, […] maxime Cleopatram, cum qua et

convivia in primam lucem saepe protraxit18 et eadem nave

paene Aethiopia tenus19 Aegyptum penetravit20, nisi exercitus

sequi recusasset21; quam denique accitam22 in urbem non nisi

maximis honoribus praemiisque auctam remisit filiumque

natum appellare nomine suo passus est. Quem quidem

nonnulli Graecorum similem quoque Caesari et forma et

incessu23 tradiderunt.

12 provincialis, e: in der Pronvinz

13 distichum iactare: ein Verspaar vortragen

14 moechus, i: Ehebrecher 15 effutuo 3, ui: verhuren 16 mutuus 3: hier: geliehen 17 diligo 3, lexi: lieben 18 convivium … protrahere: ein

Gelage bis zum Morgengrau-en abhalten

19 tenus (Postposition): bis 20 penetro 1: eindringen, vor-

dringen (bis) 21 recuso 1: zurückweisen, ver-

weigern 22 accio 4: herbeiholen 23 incessus, us: Gang

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. GLIEDERE MIT HILFE EINER TABELLE DEN SATZ AB ZEILE 17 („Dilexit et …“) IN HS / NS / SK.

V.3 CAESAR ALS REDNER UND SCHRIFTSTELLER (SUETON, CAESAR 55F., 141 W.)

5

10

15

20

Eloquentia militarique re aut aequavit1 praestantissi-

morum2 gloriam aut excessit. Certe Ciceroa ad „Brutum“b

oratores enumerans negat se videre, cui debeat Caesar

cedere, ait3que eum elegantem, splendidam4 quoque

atque etiam magnificam et generosam5 quodam modo

rationem dicendi6 tenere; et ad Cornelium Nepotemc de

eodem ita scripsit: „Quid? Oratorem quem huic ante-

pones7 eorum, qui nihil aliud egerunt? Quis sententiis aut

acutior8 aut crebrior9? Quis verbis aut ornatior aut

elegantior?” Pronuntiasse10 autem dicitur voce acuta8,

ardenti motu gestu12que, non sine venustate13. Orationes

aliquas reliquit, inter quas temere14 quaedam feruntur.

Reliquit et rerum suarum commentarios Gallici civilisque

belli Pompeianid. Nam Alexandrini Africique et Hispa-

niensise incertus auctor est: alii Oppiumf putant, alii

Hirtiumf, qui etiam Gallici belli novissimum15 imperfec-

tumque librum suppleverit16. De commentariis Caesaris

Ciceroa in eodem „Bruto“c sic refert: „Commentarios scrip-

sit valde quidem probandos17: nudi sunt, recti et venusti13,

omni ornatu18 orationis tamquam veste detracta18.”

a Cicero, onis: C. (Berühmter Anwalt, Redner und Schriftsteller)

b Brutus, i: B. (Werk Ciceros über die Rhetorik)

c Cornelius Nepos: C. N. (Historiker und Biograph, s. oben!)

d Pompeianus 3: zu Pompeius gehörig e bellum Alexandrinum, Africanum,

Hispaniense: (andere) Abschnitte des Bürgerkriegs

f Oppius, Hirtius: O., H. (Vertraute Caesars)

1 aequo 1: erreichen, gleich werden

2 praestans, ntis: hervorragend 3 ait: er/sie sagt 4 splendidus 3: glänzend 5 generosus 3: reichhaltig 6 ratio dicendi: Redestil ,-kunst 7 antepono 3: voranstellend 8 acutus 3: scharfsinnig; hell, klar 9 creber,- bra, -brum: reich 10 pronuntio 1: verkünden, öffentlich

sprechen 11 gestus, us: Gestik

12 venustas, atis: Anmut; venustus 3: anmütig, charmant

13 temere: hier: fälschlich 14 novissimus 3: hier: letzter, jüngster 15 suppleo 2, evi, etus: auffüllen, er-

gänzen 16 probo 1: gutheißen, loben 17 detraho 3: wegziehen, ablegen 18 ornatus, us: Schmuck

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. SUCHE IN DEN TEXTEN IV. 2 UND IV. 3 POSITIVE BZW. NEGATIVE EIGENSCHAFT(SWÖRTER) ZU CAESAR UND

TRAGE SIE IN DIE TABELLE EIN:

POSITIV NEGATIV

Page 12: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 12

V.4 DIE VORZEICHEN ZU CAESARS ERMORDUNG (SUETON, CAESAR 80, 4F., EXC., 210 w.)

5

10

15

20

25

Conspiratum est in eum a sexaginta amplius1, Gaio

Cassio Marcoaque et Decimo Brutob principibus

conspirationis. […] Sed Caesari futura caedes eviden-

tibus2 prodigiis3 denuntiata est. Proximis diebus equorum

greges4, quos in traiciendo5 Rubiconi fluminic con-

secrarat6 ac vagos7 et sine custode dimiserat, comperit

pertinacissime8 pabulo9 abstinere ubertim10que flere. Et

immolantem haruspex Spurinnad monuit, caveret11

periculum, quod non ultra12 Martias Idus proferretur.

Pridie autem easdem Idus avem regaliolum13 cum laureo

ramulo14 Pompeianae curiae se inferentem volucres15

varii generis ex proximo nemore16 persecutae ibidem

discerpserunt17. Ea vero nocte, cui inluxit dies caedis18, et

ipse sibi visus est per quietem interdum supra nubes19

volitare, alias cum Iove dextram iungere; et Calpurnia

uxor imaginata est21 conlabi fastigium domus22 maritum-

que in gremio22 suo confodi23; ac subito cubiculi24 fores25

sponte patuerunt.

Ob haec simul et ob infirmam valitudinem diu

cunctatus26, an se contineret et, quae apud senatum

proposuerat agere, differret, tandem Decimo Brutob

adhortante quinta fere hora progressus est libellumque

insidiarum indicem27 ab obvio quodam porrectum libellis

ceteris, quos sinistra manu tenebat, quasi mox lecturus

commiscuit. Dein pluribus hostiis caesis, cum litare28 non

posset, introiit curiam spreta29 religione Spurinnamdque

irridens et ut falsum arguens30, quod sine ulla sua noxa31

Idus Martiae adessent: is venisse quidem eas diceret, sed

non praeterisse.

a Gaius Cassius, Marcus Brutus: Cassius, Brutus (berühmte Verschwörer)

b Decimus Brutus: D. B. (nicht mit M. Brutus verwandt, Vertrauter Caesars u.a. in Gallien)

c Rubicon, is: R. (berühmter „Grenzfluss“)

d haruspex Spurinna: Sp. (Eingeweideschauer) 1 sexaginta amplius: mehr als 60 Perso-

nen

2 evidens, ntis: augenscheinlich, klar 3 prodigium, i: Vorzeichen 4 grex, gregis m.: Herde 5 traicio M, ieci, iectum: übersetzen, -

queren 6 consecro 1: weihen 7 vagus 3: umherschweifend 8 pertinax, cis: stur, starrköpfig 9 pabulum, i: Futter 10 ubertim: reichlich 11 caveo 2, cavi, cautum (+ Akk.): sich hü-

ten (vor) 12 ultra (+ Akk..): über etw. hinaus 13 avis regaliolus: Zaunkönig 14 ramulus laureus: Lorbeerzweig 15 volucris, is: Vogel 16 nemus, oris: Hain 17 discerpo 3, -psi, -ptum: zerfetzen 18 cui … caedis: vor dem Todestag 19 nubes, is: Wolke

20 imaginor 1: sich vorstellen, sich sehen 21 conlabi fastigium domus: das Haus

einstürzen 22 gremium, i: Schoß

23 confodio M, fodi, fossum: niederste-chen

24 cubiculum, i: Schlafzimmer 25 foris, is: Tür 26 cunctor 1: zögern

27 index, icis: Verzeichnis, Anzeiger 28 lito 1: günstig opfern 29 sperno 3, sprevi, spretum: verachten,

verspotten 30 ut falsum arguens: der falschen Vor-

hersage bezichtigen 31 noxa, ae: Schaden

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. ZERLEGE FOLGENDE WORTE IN GRUNDWORT UND PRAEFIX / SUFFIX BZW. WORTTEILE:

TEXTZITAT ZERLEGUNG TEXTZITAT ZERLEGUNG

introiit ramulo

denuntiata progressus

libellum volitare

valitudinem irridens

infirmam conspriationis

Page 13: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 13

VI. CAESAR, DE BELLO GALLICO

VI.1 BESCHREIBUNG GALLIENS (CAES. BG I 1, 108 W.)

5

Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum

unam incolunt Belgaea, aliam Aquitania, tertiam,

qui ipsorum lingua Celtaea, nostra Galli appel-

lantur. Hi omnes lingua, institutis1, legibus inter se

differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a

Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium

fortissimi sunt Belgae, propterea2 quod a cultu

atque humanitate3 provinciae longissime absunt,

10

15

minimeque ad eos mercatores4 saepe commeant5

atque ea, quae ad effeminandos6 animos pertinent7,

important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhe-

num incolunt, quibuscum continenter8 bellum gerunt.

Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute

praecedunt9, quod fere cotidianis10 proeliis cum

Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos

prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.

a Eigennamen: s. Karte

1 institutum, i: Einrichtung 2 propterea: deswegen 3 humanitas, atis: Menschlichkeit, Kulti-

viertheit 4 mercator, is: Händler, Kaufleute 5 commeo 1: hinkommen 6 effemino 1: verweichlichen 7 pertinere ad: dienen zu 8 continenter (Adv.): unaufhörlich 9 praecedo 3, -cessi, -cessum: übertreffen 10 cotidianus 3: täglich

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. LERNE DEN ERSTEN ABSATZ AUSWENDIG!

C. VERSUCHE DIE GLIEDERUNG DES TEXTES VI.1 GRAFISCH DARZUSTELLEN.

VI.2 CAESAR GREIFT EIN (CAES. BG I 7, 162 W.)

5

10

Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provinciam nostram iter

facere conari, maturat1 ab urbe proficisci et quam maximis potest

itineribus in Galliam ulteriorem2 contendit et ad Genavama

pervenit. Provinciae toti quam maximum potest militum numerum

imperat – erat omnino3 in Gallia ulteriore2 legio una – pontem,

qui erat ad Genavam3, iubet rescindi4. Ubi de eius adventu

Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos

civitatis; cuius legationis Nammeius et Verucloetius principem

locum obtinebant, qui dicerent sibi esse in animo sine ullo

maleficio5 iter per provinciam facere, propterea quod aliud iter

haberent nullum; rogare, ut eius voluntate id sibi facere liceat.

a Genava, ae: Genf b L. Cassius war 107 v. Chr. im

Kampf gegen die Kimbern ge-fallen

1 maturo 1: sich beeilen 2 ulterior, ius: jenseitig 3 omnino: überhaupt 4 rescindo 3: niederreißen 5 maleficium, i: Untat 6 sub iugum mittere: unter das

Joch schicken (= Demütigung!) 7 facultas, atis: Möglichkeit 8 tempero 1 (ab): sich von

etw. zurückhalten 9 intercedo 3: vergehen 10 delibero 1: nachdenken

15

Caesar, quod memoria tenebat L. Cassium consulem occisumb exercitumque eius ab

Helvetiis pulsum et sub iugum missum6, concedendum non putabat; neque homines inimico

animo, data facultate7 per provinciam itineris faciundi, temperaturos ab8 iniuria et malefi-

cio6 existimabat. Tamen, ut spatium intercedere9 posset, dum milites, quos imperaverat,

convenirent, legatis respondit diem se ad deliberandum10 sumpturum: si quid vellent, ad Id.

April. reverterentur.

Page 14: EINSTIEG IN DIE LATEINISCHE ORIGINALLITERATUR · 2018. 1. 4. · I.2 DIE FRÖSCHE UND IHR NEUER KÖNIG (PHAEDRUS I2, „RANAE REGEM PETIERUNT“, 170 W.) 5 10 exploro 1: 15 21 20

AD MODUL „GESTALTEN AUS MYTHOS UND GESCHICHTE“ (5./6.) LAT 5A, 20.10.2015

© OCB 2015 14

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND

FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORT-

SCHATZ HINZU!

B. GLIEDERE MIT HILFE EINER TABELLE DEN SATZ AB

ZEILE 13 („Caesar, quod …“) IN HS / NS / SK.

C. ERLÄUTERE MIT EIGENEN WORTEN (MAX. 120 W.),

I. WIE CAESAR IN SEINER DARSTELLUNG VER-

SUCHT OBJEKTIVITÄT ZU ERWIRKEN

II. WELCHE ANTWORT DIE HELVETIER ERWARTEN

KÖNNEN UND WARUM

VI.3 CAESAR TRIFFT VORKEHRUNGEN (CAES. BG I 8, 87 W.)

5

Interea ea legione, quam secum habebat, militibusque, qui ex

provincia convenerant, a lacu Lemannoa, qui in flumen Rhodanum

influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit,

milia passuum XVIIII murum1 in altitudinem2 pedum sedecim

fossamque3 ducit. Eo opere perfecto praesidia4 disponit, castella5

communit6, quo facilius, si se invito7 transire conentur, prohibere

possit.

Ubi ea dies, quam constituerat cum legatis, venit et legati ad eum

reverterunt, negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli8

per provinciam dare et, si vim facere conentur, prohibiturum ostendit.

a lacus Lemannus: Gen-fer See

1 murus, i: Mauer 2 altitudo, inis: Höhe 3 fossa, ae: Graben 4 praesidium, i:

Schutz(truppe) 5 castellum, i: hier: Stütz-

punkt 6 communio 4: befesti-

gen 7 se invito: gegen seinen

Willen 8 ulli: Dativ zu ullus 3 (pro-

nominale Endung!)

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. ERLÄUTERE, WARUM UND IN WELCHER WEISE SICH BEZÜGE ZWISCHEN TEXT VI.3 UND AKTUELLEN GESCHEH-

NISSEN HERLEITEN LASSEN. (MAX. 100 W.).

VI.4 DIE POLITISCHEN VERHÄLTNISSE BEI DEN GALLIERN (CAES. BG VI,11f., 122 W.)

5

10

Quoniam ad hunc locum1 perventum est, non alienum esse videtur de

Galliae Germaniaeque moribus et, quo differant hae nationes inter

sese, proponere. In Gallia non solum in omnibus civitatibus atque in

omnibus pagis2 partibusque, sed paene etiam in singulis domibus

factiones3 sunt, earumque factionum3 principes sunt, qui summam4

auctoritatem eorum iudicio habere existimantur, quorum ad arbitrium5

iudiciumque summa omnium rerum consiliorumque redeat6.

Itaque eius rei causa antiquitus7 institutum videtur, ne quis ex plebe

contra potentiorem auxili egeret8: suos enim quisque opprimi9 et

circumveniri10 non patitur, neque, aliter si faciat, ullam inter suos habet

auctoritatem. Haec eadem ratio est in summa4 totius Galliae: namque

omnes civitates in partes divisae sunt duas.

1 locus, i: Stelle

2 pagus, i: Gau, Bezirk 3 factio, onis: Gruppie-

rung 4 summa, ae: Gesamt-

heit, Spitze 5 arbitrium, i: Entschei-

dung 6 redire ad: abhängig

sein von 7 antiquitus (Adv.): seit al-

ter Zeit 8 egeo 2 (+ Gen.): ent-

behren, nicht haben 9 opprimo 3, -pressi, -

pressum: unterdrücken 10 circumvenio 4: umzin-

geln, bedrängen

Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis3 principes erant Haedui, alterius Sequani.

A. ÜBERSETZE DEN TEXT IN GUTES DEUTSCH UND FÜGE DAS LERNVOKABULAR ZU DEINEM WORTSCHATZ HINZU!

B. PARAPHRASIERE DEN TEXT VI.4 (MAX. 100 W.).