eisa as eas · 2018. 3. 5. · pag: n06sr07 -- edi: nov06 galicia hoxe 06/11/03...

PAG: NO6SR01 -- EDI: NOV06

06 /NOVEMBRO DE 2003 - NÚMERO 49O REVISTADASLETRAS

PAG: N06SR02 -- EDI: NOV06

Galicia Hoxe 06/11/03 Fome ZeroCando Lula da Silva espertou outro mundo posible

Sacouávendatodounlotedeproductosdese-ñadoscoaestrelavermelladoseupartidomar-candoencampañaunhasortede ‘‘hiphopporunBrasildecente’’paratentarapresidenciaporcuartavez.Deixabaatrásaestampadeesquer-distaradicaldosanosoitentaqueesixíaquesesuspenderaopagamentodaasfixiantedébedaexterna,queterminaranosdespedimentosma-sivosna industriapaulistae,endefinitiva,quenonsetransixiracoasdemandasdoFMI.Daque-la foraacusadodeviolara leideseguridadena-cionalemesmopasoupolocárcere logodediri-xirvariasdas folgasmáis importantesdopaíscandoxaeraunexperimentadopromotorda loi-taobreira. ‘‘AgoraéLula’’pero¿éLulaaespe-ranzadaesquerda?¿Éaquelmozoqueperderano1964–anodogolpemilitarquesuspendeuosistemadepartidos–undedodamanesquerdanunaccidentenafábricaFrisMolduCar,ogurúquefaráabrollarunoutromundoposible? ‘‘Aes-peranzafinalmentevenceuómedoeasocieda-debrasileiradecidiuquechegouomomentodeabrirnovoscamiños’’,proclamouLuiz Inácio‘Lula’daSilvanoseudiscursodatomadepose-sióno6dexaneirodo2003comopresidentedaRepúblicaFederaldeBrasil.AntessabiamosdoBrasildasamba,doantroido,dasmulatas,daselvaamazónica,dascanciónsdeViniciusdeMoraes,ToquinhoeMariaCreuza,dabossano-va,dofútboledos futbolistasquexoganenEuro-paedeautorescomoPauloCoelho–queseguebatendorécordsdevendas–ouoeternoJorgeAmado.ChegabaaBarcelonaaarquipremiadapelícula ‘CidadedeDeus’contextodePauloLins.EqueBrasil, taméndosTribalistas(Carlin-hosBrown,MarisaMonteseArnaldoAntunes)nonparademetersenasvidas.Agranesperanza‘Lula’véntinguidadecores,conbrancosene-gros,nunhapolíticaounovoestiloqueparaosanalistas tivonamoderaciónaclavedoéxitoelectoral:unhamoderación,nonexentadecertomárketing,doPartidodosTrabalhadoresquesesumaaunhaespecialsensibilidadesocialnasúaproposta,dadaasituación internaeexternadopaís.EntodocasooBrasildehoxepermíteseoluxodesoñarcunfuturomellor,senfameninvio-lencia,cunhasoportunidadesdedesenvolve-mentoquenonimpliquenarendiciónabsolutaás leisdocapitalismosalvaxe.Eisaesperanzatraloarquitectodosoñoenamensaxedosme-dia:unhomequeduranteanostraballoucomotorneironunhafábricaedendehaiunanoexercecomomáximoresponsabledogoberno.CondespachoenBrasilia.

A.R.LópezeS.Noia


Galicia Hoxe 06/11/03

FoiLuladaSilvaosétimodeoito fillosdunhaparellade labradoresanalfabetos–en realida-de forondoce,perocincomorreronprematu-ramente–queataoscincoanosnoncoñeceuoseupai, ausentadopolaépocaenquenaceupara traballar comoestibadorportuarioenSãoPaulo.No1952,anai venderaas impro-ductivas terrasde labranzaqueposuíaemar-choucoaproleavivirdendePernambucoaGuarajáe logoaSantos, acidadequeservedeprolongaciónportuariaágranurbedeSãoPaulo.Omozo,dealcumeLulapolosseuspa-rentesecoñecidos, contribuiuáspenosasrendas familiares traballandocomovendedorna rúade tapiocae froita tropical, ó tempoquerecibíaaeducaciónprimarianogrupoescolarMarcílioDiasdeSantos.No1956,anaidecidesepararsedopaiqueosabandonara (anosmáis tardemorreríaeste, nonsenantes fun-darunhasegunda familia igualdenumerosa)e instalarseenSãoPaulo, senatoparoutro in-moblenoquevivirqueuncubículonosotodunbardunbarrioobreirodeVilaCarioca.Dedo-ceanos, engrosabaasí as ringleirasdoprole-tariadourbano,bencomopeónoucomomo-zodos recados.Óscatorceatopaoseuprimei-roempregoqueantecederíaaetapas incruen-tasdeparo: ‘‘Aquelesanos–contaelmesmo–eraunmozodespreocupadoquecandonon ti-ñaquegañarmeavidacobuzoanteun tornodedicaba todoomeu tempoaxogaró fútbol,bebercachaçae rondaras rapazas’’.Adoles-cenciaquedeixaatráscandodas loitassindi-caisdáosaltoapolítica.Epasoósindicalismodendeo traballonosectormetalúrxicobrasi-leiro. ‘‘Candomiroamiñapropiavidadeemi-grantenordestino,denenoquevendíaamen-doine laranxaspoloscaiosdeSantos,quese

fixo torneiromecánicoe líder sindical, queundía fundouoPartidodosTrabalhadores (PT)ecreunoqueestaba facendo, equeagoraasu-meocargodesupremomandatariodanación,vexoesei, con todaclaridadeecon todacon-vicción,quesomoscapacesdemoitosmáis’’,dicíalleópobonoseudiscursode investiduranopasadomesdexaneiro.UnPT,deorienta-ción troskistaevencelladocoaCentralÚnicadeTrabalhadores,quenaceraun10de febrei-rodo1980,óamparodadisposición legaldun29denovembrodo1979queabríaaportaómultipartidismo:aduraspenas fora toleradapolasautoridades reivindicandoun ideariosocialistaclásico,unpoucodoestilodospar-tidossocialistase laboristaseuropeosdosanoscincuentaesesenta, cunhaorganizacióndisciplinadaeunhasólida implantaciónpopu-lar.OPTrecibiumoitasadhesiónsdosindica-lismobrasileiroedesectoresprogresistasdaIgrexacatólicapermeablesáTeoloxíadaLibe-ración.Óspoucos, empezouoascensoelectoralda

formación, anquehaberáqueesperaratao1989–no tocardasprimeiraselecciónspresi-denciaisdirectasen tresdécadas–paraquesepostuleno lideradoe, atadecembrodo1991,paraqueLula formuleoseuconceptode ‘‘so-cialismodemocrático’’: unha tendencia ‘‘pu-ramentesocialista’’ que rexeitaba tantooca-pitalismo liberal comoosocialismoestatistadeestilo soviético,pero taménasocialdemo-cracia, xaque, segundoLula, estavía sóerahábil parapaíses ricoscapacesdedestinarosseus inxentes recursosóbenestardunhapo-boaciónquexa tensobradamentecubertososseusmínimosvitais, oquenoneraocasodunpaísenvíadedesenvolvementocomoBrasil.


EqueBrasil, unpaísextraordinariamente ricoseguesen telo fácil, pero .....‘‘¿candotivemosnósalgo fá-cil?’’, recórdaballeLulaánación. ‘‘Candoexistevonta-depolíticapara levaracabooscambiosnecesarios,omáximorealismoé,unhavezmáis,autopía’’, apunta-baopresidenteportuguésentre1986e1999,MárioSoaressobreagrandeesperanzaLula.Novosazosquerebulíannosprimeirosdíasdoseumandato,can-doonovopresidenteanulouunpedidodeaviónsdeguerradogobernoanterioreencargoulleoexércitoareparacióndasestradas;colleuosseusministrose le-vounosacoñecerdecercaarealidadedapobrezaqueogoberno ‘‘quereerradicar’’ epuxoosxuristasaestu-diaroxeitodeconcederlles títulosdapropiedadeóshabitantesdas favelas, comomedidapreviaasúa in-corporaciónaoutrosplansdedesenvolvementoeen-sino.AsíodescribenunaunAnaTortajadaeNatzaFa-rrénaúltimaentregadeLumen ‘Por fin,Brasil’ naquerecordancomomentresLulaanunciabaoseuplandegoberno, ‘‘Españaseafundíano ‘Prestige’edabaapo-ioaoutraguerraabsurda,demostrandoasúasubmi-siónósEEUU.Europa,apesardaunióneconómicaede todasassúaspretensiónseaspiracións,dividíaseefraccionábaseanteesenovoabusodepoder.Vene-zuelasumíaseenrevoltaseArxentinaafundírase lite-ralmentenabancarrotaprovocandooéxododetodoaquelque tiveraantepasadosenEuropa’’.Mentres to-dosucedía,Brasil eraaúnicanoticiaalentadoraquecabíabuscarnosmediosdecomunicación.Eentreasprioridadesdegoberno:distribuciónde

rendacontrolandoa inflacción, reducciónde tipos, re-forma impositivaquedesgraveaproducción, incenti-vosáproducción local, reducciónde taxaseofertadecretosmáisbaratosparasectoresconpotencial crece-mentoeespecialatenciónácuestiónsocial.É,ósentirdosanalistas,unestiloLuladeorientaciónpositivaen-voltaensabasdenovassospeitas: ¿vendeuseLulaócapital?RobertoSetúbal,presidentedosegundoban-coprivadodoBrasil, Itaú,quedendeWashington ten-tou tranquilizarosmercados,dicía: ‘‘ Lulanonérevo-lucionario’’.MentresLuladeclarou: ‘‘apoio ‘a idea’dequeBrasil tiveraquepedircartos’’, eludindoexpresaruncompromisoen firmecoFMI. ‘‘Brasil recibiríamáisinvestimentosperosóproductivos’’ advertiuantesdetomarposesióne totalmente resoltoaaplicarunhapo-líticademarcadocortesocialdemócrata,expansionis-taesocialmenteorientado,engadindoqueósempre-sarios lles interesaba integrarnademandademerca-doa lexióndosmarxinadoseconómicos.AgoraLula,depositariodaconfianzade175millónsdehabitanteseda famélica lexiónde54millónsdepobres,buscaaFomeZero,procurandoorespirodoBMeoFMI,quexadefiniranoutrasocasiónscomo‘‘obicodamorte’’.Erixidopoucomenosnunmantrapromisorioen fun-

cióndocalseexpónaserxulgadocandotermineoseumandato,Lula reafírmasenunobxectivopreciso:dartrescomidasdiariasa todosecadaundosbrasileiros.‘‘Mentreshaxaun irmánbrasileiroouunha irmábrasi-leirapasando fame, teremosmotivodabondoparacu-brírmonosdevergoña.Converteremosa finda famenunhagrancausanacional’’, prometeuquensuscitataménalarmanossectoresconservadoresdoconti-nenteanteunhaeventualalianzaCastro-Lula-Chávez.Temenunefectodominóesquerdistaen todoosub-continente,anteoqueobrasileiro replicouque,efecti-vamente, tiña relaciónscosdousdirixentes;comoostiña ‘‘conoutrosestatistasdomundo’’, sendeixardeaclararqueungobernoseunontrazaríapreferenciasdiplomáticas.ParecequeagoraLulaseesforzapornonser tandeesquerdascomose llepresupón,men-tresdie repitecomooseuABC: ‘‘crearempregosseráamiñaobsesión’’.Norepasodasúapropiaxestiónapunta: ‘‘Tivemosquetomarmedidasque,podedescrerme,custáronmealgunhasnoitesdesono:aumen-taros intereses, recortarosgastos.Peroosacrificiononestásendoenvan’’.Por fin,Brasil.

Fotos:unhaviaxepolosmundosdeLulaenimaxesdasxornalistasAnaTortajadaeNatzaFarréextraidasdo libro ‘Por fin,Brasil (Lumen,

2003).Napáxina5:LulanacerimoniadosPremiosPrincipedeAsturias2003enapáxina

6e7,LuladaSilvano forodePortoAlegre.Portadaecontraportada: favelasenRio


¿Que progreso?O antídoto contra a pobreza é unha sociedade que non produzamáis exclusión

¿Queprogreso?¿Paraque?¿Conqueconsecuencias?¿Eparaquen?Aspreguntas lanzábaasLuladaSilvanacerimoniadeentregadoPre-miosPríncipedeAsturiasnundiscursoqueparamoitosanalistasfoiundosmáisbrillantesdestehomeque,condenadoeloadodentrodapro-piaesquerda,volvía,mesmoparafraseandoaXoánPaulo II,sobreascondiciónsdevidademilmillónsdesereshumanosquehoxe loitanporsobrevivirconmenosdundólarpordía.Erecordou: ‘‘ametadedapo-boaciónmundial tenmenosdedousdólarespordíaparasobrevivir,mentresqueo14%dapartemáisricadaHumanidadeacaparao75%detodaariquezamaterial.Adiferenciaentreo20%dosmáisricoseo20%dosmáispobrescorrespondíaatrintavecesnosanossesenta’’.Medidas,valoracións,cuantificacións,estratificacións,porcentaxessobrecifrastaménagoiradastralasqueabrollanassentenciasquesemovennuncontundentepresente: ‘‘Oúnicoantídotoverdadeiroparaapobrezaéunhasociedadequenonproduzamáisexclusión’’,apuntaLulanestediscursoqueRDLreproducenasúa integridadeenalinguaorixinal,enoqueadvirte:‘‘Autopíadaconquistadadignidadehumanapormediodasgrandespromesastecnolóxicasesgotouse’’.

LuladaSilva



‘‘Orgulha-mecompartilharesta reuniãodeper-sonalidades ilustresdaciência,da filosofia;daliteratura,dasartes; edacomunicação.Receboesteprêmiocomorgulhoemnomedopovobra-sileiro.ManifestomeusagradecimentosàFun-daçãoPríncipedeAstúriaspormeiodeseupre-sidente,PríncipeFelipe.Agradeço tambémàUniversidadedeOviedoeaoConselhodasUni-versidadesespanholasporestegalardãoderessonânciauniversal.

Interpretoaescolhademeunomecomoumamanifestaçãoda importânciaatribuídapelaFundaçãoPríncipedeAsturiasàcooperação in-ternacionalparaasuperaçãodoprincipaldesa-fioglobaldo iníciodoséculoXXI: ocombateà fo-me,àpobrezaeàexclusãosocial.Saúdo frater-nalmenteasgrandespersonalidadesagracia-dasnestacerimônia.Guardograta recordaçãodeminhavisitadeestadoàEspanha,quando ti-veaoportunidadedemanterafetuosoeprovei-tosodiálogocomSuaMajestade,oRei JuanCarlos I.Mais recentemente tivemosaalegriade receberemBrasíliaaRainhaSofíacujadedi-caçãoacausassociaisémundialmente recon-hecida.

Vejoaquiaoportunidadeparaumdiálogoen-treasnossas inquietaçÎeseprojetosquerefle-temaesperançaeaalmadoséculoquese ini-cia.Creiono instrumentododiálogoparapavi-mentara trajetóriacomumdahumanidade.Creionasuperaçãodenossos limitesenacons-truçãodeumserhumano livrecomaforçadapazeda justiça.

Oabsolutismoeconômicoeo fanatismocego

ignoramosvaloresmoraisdacivilizaçãoquenosuneenos impeleparao futuro.Vivemosumapogeu tecnológicoeprodutivo.Desenvolvi-mento técnicoedemocraciasocial, porém,nemsemprecaminhamjuntos.Oprogressonãodefi-neadestinaçãodariqueza.Tampoucodispensaoarbítriohumanoacercadoseusentidoético.Aocontrário.Oabismoentreoavanço técnicoeodesenvolvimentomoral configuraumdospas-sivosdeixadospeloséculoXX.Háhojeumperi-gosoacúmulode tensãoentreaopulência,quenãoreparteeamiséria,quenãoregride.EstaéumadasexpressÎesmais inquietantesdosécu-loquese inicia.Estamos,portanto,na fronteiradegrandesescolhas.Alteza,minhassenhorasemeussenhores,Antesdeoferecer respostas, aobrigaçãodeumhomempúblicoéouvirasper-guntasdoseu tempo.Eaperguntaqueecoanaagendadospovos, especialmentedospaísesperiféricos, ésuficientementeeloqüenteparanãosermais ignorada.Trata-sedesaberporque fracassaramaspolíticasdosanos90,queprometiamcrescimento integradoeredistri-buiçãocooperativada riquezamundial.Ascon-diçÎesdevidadeumbilhãodesereshumanosque lutamhojeparasobrevivercommenosdeUS$1dólarpordiasão idênticas,oupiores,doqueasqueexistiamhámaisdevinteanos.

Metadedapopulaçãomundial temmenosdeUS$2dólarespordiaparasobreviver,enquanto

14%daparcelamais ricadahumanidadedetém75%detodaariquezamaterial.Adiferençaentreos20%mais ricoseos20%maispobresequivaliaa30vezesnosanos60:Agora,naviradadomilêniosaltoupara74ve-zes.Estamos falandodeumretrocesso,nãodeummerodescompasso.Em54países, a rendapercapitaatual é inferiorade1990.Em34naçÎes, aexpectativadevidadiminuiu.Em21,hámaisgentepassando fome;eem14,maiscriançasmorremantesdoscincoanosde idade.Numplanetaconflagradopelochoqueentreadesilusãoea indiferença,que futuro restaráàpaz?.Énecessárioqueacomunidade interna-cionalassumasuaresponsabilidadecoletiva,engajando-senaúnicaguerradaqual sairemostodosvencedores:obomcombatecontraapo-breza, eaexclusãosocial.

Aarma fundamentalpara issoéconhecida:oaprofundamentodademocraciaeconômica,social, cultural epolítica.Ocomércio interna-cionalprecisa livrar-sedaspráticasprotecio-nistas,que, todossabemos,privilegiampoucosgrupos, ineficientes, emborapoderosos.

OBrasil tem-seengajado, comafincoedeter-minação,na lutaporumsistema internacionaldecomércioquebeneficieosexportadorescompetitivoseofereça flexibilidadeparaaadoçãodepolíticasdedesenvolvimento.Mas,nãopodemosser ingênuos.Urge, subordinarodesenvolvimento,ocomércioeas relaçÎes in-ternacionaisàs indagaçÎes fundamentaisdohu-manismo:Qualprogresso?.Paraquê?.Comqueconseqüências?.Eparaquem?.Alteza, ilus-

trespremiados, senhorasesenhores,oúnicoantídotoverdadeiroàpobrezaéumasociedadequenãoproduzamaisexclusão.Misériae fomenãosãoumafalha técnica.

Nãoserãosuperadaspeladescobertadeumnovoengenho,nempelosmecanismosdemer-cado.Autopiadaconquistadadignidadehuma-napelasgrandespromessas tecnológicasesgo-tou-se.

Significadizerqueademocratizaçãodopro-gressodeveestar inscritano tempopresente.Enão ficareternamentecomoumapromessa fu-tura.odesenvolvimentonãoéumdestino traça-do,masumacomposiçãodelicadadeescolhasepossibilidades.

Avidahumanaésagrada.Paraqueesses fundamentospossamampliar

os alicercesdapazeda justiça, urgepromoverareformaeo fortalecimentodas instituiçÎesmul-tilaterais.

Faloda reconstruçãodeumaOrganizaçãodasNaçÎesverdadeiramenteUnidas.FalodeumfórumcapazderesgatarasupreMaciadodiálogoedoconsensomultilateral. riquezaéforjadapormãoshumanas, razÎeshumanas,emoçÎeshumanas.Cooperação internacionalsignifica, sobretudo,apromoçãodeequidadenas relaçÎesentreosEstados.Significa trabal-harpor justiçanocontexto internacional.

Sevalorizamosademocraciaemnossasso-



ciedades,nãopodemosdeixardebuscar,noplano internacional, oaperfeiçoamentodacon-vivênciademocráticaentreasnaçÎes.Énossaresponsabilidade,anteasgeraçÎes futuras,atualizarprocedimentosecomposiçãodessesorganismos,compatibilizando-oscomareali-dadedosdiasatuais.Estouconvencidodequealutacontraa fome,porsuaurgência, caráterhu-manistaeabrangente, éumadasalavancasdessanovaordemsolidária.Por isso,propusàassembléiadaONU,emsetembro,acriaçãodeumComitêdeChefesdeEstadoparacoordenariniciativasemtornodessabandeirahumanitá-ria.

Exortoaspersonalidadesaquipresentesauniremseu talentoesua influencianestemu-tirãodesolidariedadepelavida,pelapazepelajustiçasocial.A fomenãopodeesperar.ReiteroaquiaspalavrasdeJoãoPaulo 11: ‘‘É inaceitáveladiaro tempoemque tambémopobreLázaropossasentar-seao ladodorico,paracompartil-hardamesmacomida, semterquecontinuarconstrangidoaprover-sedasmigalhasqueca-emdamesa’’.

Estouconvencidodequeamesadahumani-dade temespaçoe farturapara reverteraex-clusãoondequerqueelaseapresente.A rique-zaé forjadapormãoshumanas, razÎeshuma-nas, emoçÎeshumanas.Nãose trataapenasdeumdesigniodaeconomia,mas, sobretudodaética.Porque,então,nãopodeestar igualmenteaserviçodadignidadehumana?.Sehomensemulheresestamoscondenadosa inventarcoti-dianamenteonossodestino, chegouahorade

reinventá-lopelasolidariedade.Altezae ilus-trespresentes,Aosolhosdomundo,oBrasil éumdosprotagonistasdessenovoenredoquepodedefiniroséculo.Sejapeladesigualdadequeacumulouao longodesuahistória; sejapelaapostademocráticadesuagentepluralista,multiétnicaemultireligiosa.

Nãodecepcionaremos.Narealidadedavidacotidianaaagendada

solidariedadeeda justiça ficoutolhidaentrenósdurantedécadas,masnão ficouobsoleta.

Vejo-a ressurgirnumasériede iniciativasar-ticuladasentreogovernoeasociedadecivil.AsaçÎesestruturaisede longoprazonãoeliminamanecessidadedeumaaçãodeemergênciaparaenfrentaro flageloda fome,quenãoconhecefronteiras.Por isso, lanceinoBrasil oProgramaFomeZero,umconjuntodepolíticaseaçoesvoltadasparagarantir asegurançaalimentardapopulaçãobrasileira.Estabeleci asegurançaalimentarcomooeixodaspolíticasSSOCj,aisdemeugoverno,porqueacreditoqueaelimi-naçãoda fomeconstituiumdevermoraI’eaba-sedequalquerpolíticasocial. Emmenosde10mesesdegovernooProgramaFomeZero jábe-neficiamaisdeummilhãoeduzentasmil famí-lias, cercade5milhÎesdebrasileirosebrasilei-ras.Em4anos,pretendemoserradicara fomeemnossopaís.Numasegundaetapa, já inicia-mosaunificaçãodosprogramassociaisdogo-

verno,de formaa torná-losmaiságeiseeficien-tes, evitandoduplicaçÎes, egarantindoquecadarealdestinadoaprogramassociaischegueefe-tivamenteaseudestinatário.

Aomesmotempo, tenhoclaroqueasupe-ração finaldapobrezadepende,emúltima in-stância,dageraçãoedistribuiçãoderiqueza.OBrasil não ignoraas reformasestruturaiscobra-daspelasuahistória?entreelas, a reformaagrária -semasquaisonossodesenvolvimentojamaisserásinónimode justiçasocial.Aomes-motempoénecessáriaumamudançademen-talidadecoletiva, transiçãocultural indispensá-vel àpassagemdeumasociedadedecontrastesparaumacomunidade justa, fraternaedigna.OBrasil descobriu-seportadordeummalquetemcura, cujonomeédesigualdade.Setoresexpressivosdasociedade jáentenderamquenãoexistenadamaisurgentedoque transitarda indiferençaparaamobilizaçãosolidáriaco-moprimeiropasso indispensávelàmudançapacíficaqueasociedadeurgeecobra.Masde70%dapopulaçãobrasileira jácontribui comoprogramaFomeZero.

Creioqueamesmarevoluçãoculturalpodeganharosaresdomundopara injetarhumani-dadenaglobalizaçãomercantil.Precisamosre-cuperaraauto-estimaqueatirouadignidadehumananavalacomumdossupérfluosque têmpreçomasnão têmvalor.

Asolidariedadeéoderradeiro trunfo; aomes-motempo,apreciosachancedeumrecomeço.Majestade,SenhoraseSenhores,Comaemoçãodeumbrasileiroque tevequeenfrentar

múltiplosobstáculosemsua trajetóriapessoalepolítica, agradeçodecoraçãoesteprêmio.EleservirádeestímuloparaqueperseverenabuscadeumBrasilmais justoedeumasociedade in-ternacionalmobilizadaparaapromoçãodode-senvolvimento,da justiçasocial edapaz.Nestemomento,querocompartilharminhaalegriacomopovoasturianoede todaaEspanha.Os500anosdehistóriaquenos irmanamconsti-tuemumafontedevitalidadeparaa realizaçãodeobjetivoscomuns.Osbrasileirosparticipamcomorgulhodacomunidade iberoamericanadenaçÎes.AAméricadoSuléoContinenteonde,maisdoqueemqualqueroutro lugar, asimbio-seentreasculturasdeorigemportuguesaees-panhola -ao ladodas raízes indígenasedavigo-rosacontribuiçãoafricana, -contribuiupara for-maras identidadesnacionais.

Aorigemibéricaéapenasumdoselementosquenosaproximam.Nosunem,acimade tudo,osvalores irrenunciáveisda tolerância,dade-mocracia,da justiçasocial, queestaFundação,emseus23anosdeexistência, tem-seempen-hadoempromover.Ela reafirmaacapacidadehumanapara iralémdoseu tempoedasadver-sidades.

Precisamosdara todoseacadaumdossereshumanosaoportunidadedeviveravidaemseuesplendor?avidaenadamais.Muitoobrigado.


Coordinación, A.R. López e Soedade Noia. Deseño, Signum. Maquetación, Antón Lopo e S. Noia. Fotorreproducción, Chico e Xurxo Mirás.


13 /NOVEMBRO DE 2003 - NÚMERO 491REVISTADASLETRAS

A era do baleiro


A nova vida

Cúmprese un ano da catástrofe do ‘Prestige’. E ¿quen a excepción dos eco-loxistas –pregúntase Lipovetsky– ten conciencia de vivir unha época apo-calíptica?A ‘‘tanatocracia –asegura o filósofo francés– desenvólvese, as ca-tástrofes ecoloxistas multiplícanse sen por iso enxendrar un sentimentotráxico da fin domundo’’. Cúmprese un ano da catástrofe do ‘Prestige’ e, in-stalada a mancha de fuel, a propia sociedade instálase na crise: ‘‘Instalá-monos na crise que polo que parece nonmodifica os desexos de benestar ede distracción’’, escribe este pensador polémico e ‘aterrado’ que onte pasoupor Compostela para volver no foro ‘Galicia, estratexia de futuro’ –coordi-nada por Antón Baamonde e organizada polo Consello da Cultura Galega–sobre as novas formas de vida individualista. Fala Lipovetsky, un axitadorde ideas e analista clave da contemporaneidade, de que ‘‘a ameaza econó-mica e ecolóxica non conseguiu penetrar en profundidade na conciencia in-diferente da actualidade’’ e erixe sen rodeos a tese dunha ‘‘sociedade senalma’’ para negar que as democracias posmodernas equivallan a un deser-

to de valores: ‘‘O sentido de indignación moral non desapareceu de ningúnxeito ningún e as nosas sociedades non cesan de reorganizarse en torno aun núcleo estable de valores compartidos’’, comenta o autor de obras como‘O imperio do efémero’, ‘O crepúsculo do deber’, ‘A terceira muller’ ou ‘Me-tamorfose da cultura liberal’ e de quen se acaba de reeditar ‘A era do balei-ro’ (Anagrama,2003), unhadasobras clavesdopensamentoposmodernis-ta. Teórico discutido sopesou Lipovetsky dende Compostela a necesidadede ‘‘inventar un novo contrato social que concilie os valores individualistasdomercado e a obriga da solidariedade: un novo Estado-Providencia esixi-do non só pola súa crise financieira senón tamén polos novos fenónemos deexclusión que afecta amillóns de individuos e que enxendran a gran pobre-za, o paro de longa duración, os sen teito... en poucas palabras o individuodesocializado, privado de futuro’’. [Todas as fotos deste monográfico (ex-cepto a da páx. 4 deManuel Blanco nun retrato de Lipovetsky na bibliotecadoConsello daCultura), sonobradeChicoMirásda serie ‘Baleiro’.]


Narcisoou a estratexia do baleiro

Oráculodaposmodernidade,Lipovetskytomaoindividualis-momodernocomoalgomoiserio:unharevoluciónfunda-mentaldestametadedeséculonaque,entende, ‘‘ocapitalis-moxanonteninimigos’’.Eque,deacordocofilósofonadoenMillauno1944, ‘‘asdemocraciasoscilaronnomáisaládode-ber,acomódansenonsenfeninleisenónsegundounhaéticadébilemínima,senobrigaciónninsanción;asancióndahis-toriamodernafixoeclosionarunhaformacióndetipoinédito:associedadesposmoralistas’’.Dendeaquíecunhavisiónop-timistadoporviresbozaachamada‘‘éticadoterceirotipo’’nodevirdenovasactitudes:apatía, indiferencia,deserción,oprincipiodeseducción.Novaspersonalidades:narcisismo.Novoestadodacultura:esgotamentoederrubadoquesigni-ficouavangardanoséculoXXsobreoquevolveen‘L’èreduvide’(‘Aeradobaleiro’,1983)queacabadereeditarseencastelánedoqueaRDLavanzaunestractoengalego.

GillesLipovestsky



Acadaxeracióngústalle recoñecerseeatoparasúa identidadenunhagrande figuramitolóxi-caou lendariaquereinterpretaen funcióndosproblemasdomomento:Edipocomoemble-mauniversal,Prometeo,FaustoouSísifocomoespellosdacondiciónmoderna.HoxeNarcisoé,ósollosdun importantenúmerode investi-gadores,enespecialamericanos,osímbolodonoso tempo: ‘‘Onarcisismoconverteusenundos temascentraisdaculturaamericana’’.Mentreso librodeR.Sennet ‘LasTiraníasde laintimidad’, acabadeser traducidoó francés,‘TheCultureofNarcissism’converteusenunauténticobest-selleren todoocontinentedosUSA.Máisaládamodaedasúaescumaedascaricaturasquepoden facerseaquíoualádoneo-narcisismo,asúaapariciónnaescena in-telectualpresentaoenorme interesedeobri-garnosarexistraren todaasúaradicalidadea‘mutación’ antropolóxicaquese realizaanteosnososolloseque todosnossentimosdalgunhamaneira,anquesexaconfusamente.Apareceunnovoestadiodo individualismo:onarcisis-modesignaoxurdimentodunperfil inéditodoindividuonassúasrelaciónsconelmesmoeoseucorpo,cosdemais,omundoeotempo,nomomentoenqueo ‘‘capitalismo’’autoritariocedepasoauncapitalismohedonistaepermi-

sivo,acabaa idadedeourodo individualismo,competitivoaniveleconómico,sentimentalaniveldoméstico, revolucionarioanivelpolíticoeartístico, eesténdeseun individualismopuro,desprovistodosúltimosvaloressociaisemo-raisquecoexistíanaíndacoreinogloriosodo‘homoeconomicus’da familia,da revoluciónedaarte;emancipadadecalqueramarco trans-cendental, apropiaesferaprivadacambiadesentido,expostacomoestáunicamenteósde-sexoscambiantesdos individuos.Seamoder-nidadese identificacoespíritodeempresa,coaesperanza futuristaestáclaroquepolasúaindiferenciahistóricaonarcisismo inauguraaposmodernidade,última fasedo ‘homoaequa-lis.

(Narcisoamedida]Despoisdaaxitaciónpolíticaeculturaldosanossesenta,quepoderíaverseaíndacomouninvestimentomasivonosasuntospúblicosso-brevénunabandonoxeneralizadoquedunhamaneiraostensibleseestenderapolosocial,cuxocorolarioéorefluxodos interesesenpre-ocupaciónspuramentepersoais, independen-tementedacriseeconómica.Adespolitización

eadesindicalizaciónadquirenproporciónsxa-maisalcanzadas,aesperanzarevolucionariaeaprotestaestudiantildesapareceron,esgóta-seacontra-cultura, rarassonascausascapa-cesdegalvanizara longotempoasenerxías.A‘respublica’estádesvitalizada,asgrandescuestións ‘‘filosóficas’’, económicas,políticasoumilitaresespertanpoucoapoucoamesmacuriosidadedesenfadadaquecalquerasuce-so, todasas ‘‘alturas’’ vanseafundindo,arras-tradaspolavastaoperacióndeneutralizaciónebanalizaciónsociais.Unicamenteaesferapri-vadaparecesaír victoriosadesemaremotoapático;coidarasaúde,preservarasituaciónmaterial,desprendersedos ‘‘complexos’’agardarasvacacións: vivir sen ideal, senob-xectivo transcendente resultaposible.Aspelí-culasdeWoodyAlleneoseuéxitosonopropiosímbolodesehiperinvestimentonoespacioprivado; tal comodeclaraelmesmo, ‘‘politicalsolutionsdon’twork’’, enmoitosaspectosesafórmula traduceonovoespíritodos tempos,eseneonarcisismoquenacedadesercióndopolítico.Findo ‘homopoliticus’enacementodo ‘homopsicologicus’, óacechodoseusereoseubenestar.Vivirnopresente, sónopresenteenonen

funcióndoasexoedo futuro,éesa ‘‘perdade

sentidodacontinuidadehistórica’’, esaero-sióndosentimentodepertenzaaunha ‘‘suce-sióndexeraciónsenraizadasnopasadoequeseprolongano futuro’’ éaque,segundoChr.Lasch,caracterizaeenxendraasociedadenar-cisista.Hoxevivimosparanósmesmos,senpreocuparnospolasnosas tradiciónseanosaposteridade:osentidohistórico foiesquecidodamesmamaneiraqueosvalorese institu-ciónssociais.AderrotadoVietnam,oasuntoWatergate,o terrorismo intelectual,pero ta-ménacriseeconómica,aescasezadasmate-riasprimas,aangustianuclear,osdesastresecolóxicosprovocaronunhacrisedeconfianzacaraós líderespolíticos,unclimadepesimis-moedecatástrofe inminentequeexplicanodesenvolvementodasestratexiasnarcisistasde ‘‘supervivencia’’, prometendoasaúde físicaepsicolóxica.Candoo futurosepresentaame-azadore incerto,quedaaretiradasobreopre-sente,óquenoncesamosdeprotexer,arran-xare reciclarnunhaxuventude infinita.Ávezquepono futuroentreparénteses,osistemaprocedeá ‘‘desvalorizacióndopasado’’, polasúaavidezdeabandonaras tradicióne territo-rialidadesarcaicase instituírunhasociedadesenancoraxesninopacidade;conesadiferen-ciacaraó tempohistórico



emerxeo ‘‘narcisismocolectivo’’, síntomaso-cial dacrisexeneralizadadassociedadesbur-guesas, incapacesdeafrontareno futurosenonénadesesperación.Sopretextodemodernidade,oesencial es-

cápasenosentreosdedos.Ó interpretaronar-cisismosegundounhasacrosanta tradiciónmarxistacomaunsíntomade ‘bancarrota’dosistemaebaixoosignoda ‘desmoralización’,¿nonseenfatizademáisporunhabandaa ‘to-madeconciencia’ epolaoutraasituacióncon-xuntural?De feito, onarcisismocontemporá-neoesténdesenunhasorprendenteausenciadenihilismo tráxico; aparecemasivamentenunhaapatía frívola,maliaas realidadesca-tastróficasamplamenteexhibidasecomenta-daspolos ‘massmedia’. ¿Quen,aexcepcióndosecoloxistas, tenconcienciadevivir unhaépocaapocalíptica?A ‘tanatocracia’ desen-vólvese, ascatástrofesecoloxistasmultiplí-cansesenpor isoenxendrarunsentimentotráxicode ‘findomundo’.Afacémonossendesgarramentoó ‘peor’ queconsumimosnos‘massmedia’; instalámonosnacriseque,poloqueparece,nonmodificaosdesexosdebe-nestarededistracción.Aameazaeconómicaeecolóxicanonconseguiupenetrarenprofun-didadeaconciencia indiferentedaactualida-

de;debemosadmitilo, onarcisismononéenabsolutooúltimorepregamentodunEude-sencantadopola ‘decadencia’ occidental equeseabandonaópraceregoísta.Ninversiónnovado ‘divertirse’ ninalienación–a informa-ciónxamaisestivo tandesenvolvida–,onarci-sismoaboliuo tráxicoeaparececomounhaforma inéditadeapatía feitadesensibiliza-ciónepidérmicaómundoávezquedeprofun-da indiferenciacarael: paradoxoqueseexpli-caparcialmentepolaplétorade informaciónsquenosabrumanea rapidezcoaqueosacon-tecementosmass-mediatizadossesuceden,impedindocalqueraemociónduradeira.Xamaispoderáexplicarse,doutro lado,o

narcisismoapartir dunhaacumulacióndeacontecementosedramascoxunturais: se re-almenteonarcisismo,comonosconvidaapensarChr. Lasch, éunhaconciencia radical-mente inédita, unhaestructuraconstitutivadapersonalidadeposmoderna,debeaprehen-dersecomoaresultantedunprocesoglobalque rexeo funcionamentosocial.Novoperfilcoherentedo individuo,onarcisismononpo-deser resultadodunhaconstelacióndispardeacontecementospuntuais, pormáisqueseacompañaradunhamáxica ‘concienciación’.De feito, onarcisismoxordedadeserciónxe-

ralizadadosvalorese finalidadessociais, pro-vocadapoloprocesodepersoalización.Aban-donodosgrandessistemasdesentidoehipe-rinvestimentonoEucorrenápar: ensistemasde ‘rostrohumano’que funcionanporpracer,obenestar, adesestandarización, todoconco-rreápromocióndun individualismopuro,ditodoutroxeito ‘psi’, liberadodosencadramen-tosdemasaeenfocadoávaloraciónxenerali-zadadosuxeito.Éa revolucióndasnecesida-deseasúaéticahedonistaoque,óatomizarsuavememteós individuos,óbaleiraróspou-cosas finalidadessociaisdoseusignificadoprofundo,permitiuqueodiscurso ‘psi’ se insi-ranosocial, converténdosenunnovo ‘ethos’demasa; éo ‘materialismo’exacerbadodassociedadesdaabundancia, oque,paradoxal-mente, fixoposibleaeclosióndunhaculturacentradanaexpansiónsubxectiva, nonpor re-acciónou ‘suplementodealma’, senónpoloillamentoácarta.Aondado ‘potencial huma-no’psíquicoecorporalnonémáisqueoesta-diodefinitivodunhasociedadequeseapartadaordedisciplinariae levaássúasúltimasconsecuenciasaprivatizaciónsistemáticaxaoperadapola idadedeconsumo.Lonxedede-rivarsedunha ‘concienciación’desencantada,onarcisismoresultadocruzamentodunha ló-

xica social individualistahedonista impulsadapolouniversodosobxectoseossignos, edu-nha lóxica terapéuticaepsicolóxicaelaboradadesdeoséculoXIXapartir doenfoquepsico-patolóxico.

(Unteatrodiscreto]CoqueR.Sennett chamaa ‘‘condenamoraldaimpersonalidade’’ queequivaleáerosióndospapeis sociais, iníciaseo reinodapersonali-dade, aculturasicomórficaeaobsesiónmo-dernadoEunoseudesexode revelaroseuserverdadeiroouauténtico.Onarcisismononsódesignaapaixóndocoñecementodeunmes-mosenónmesmoapaixónda revelación ínti-madoEucomotestemuñaa inflacciónactualdebiografíaseautobiografíasouapsicoloxi-zaciónda linguaxepolítica.Asconvenciónsparécennos represivas ‘‘ascuestións imper-sonais sósuscitanonoso interesecandoasenfocamos–equivocadamente–baixounán-gulopersonalizado’’; tododebeserpsicoloxi-zado,ditoenprimeirapersoa:haique impli-carse, revelaraspropiasmotivacións, entre-garencalqueraocasiónapropiapersonalida-deeemocións, expresarosentimento íntimo,



senocal secaenovicio imperdoableda frial-dadeeoanonimato.Nunhasociedade ‘‘inti-mista’’ queoavalía todocuncriteriopsicolóxi-co, aautenticidadeeasinceridade, comoxaobservouRiesman, convértenseenvirtudescardinais, eos individuos, absortoscomooestánnoseuEu íntimo, soncadavezmenoscapacesdedesempeñar rolessociais: conver-témonosen ‘‘actoresprivadosdearte’’.Coasúaobsesióndeverdadepsicolóxica, onarci-sismodebilitaacapacidadedexogarcoavidasocial, fai imposible todadistanciaentreoquesesenteeoqueseexpresa. ‘‘Acapacidadedeserexpresivopérdeseporque tentamos iden-tificaraaparenciaónososerprofundoepor-que ligamosoproblemadaexpresiónódasúaautenticidade’’. Velaí ondeestáa trampa,poiscantomáisos individuos se liberandecódigosecostumesenbuscadunhaverdadepersoal,máisassúas relaciónsse fan ‘‘fraticidas’’ easociais.Óesixir constantementemaior in-mediatezeproximidade, abrumandoooutrocopesodasconfidenciaspersoais xanon res-pectamosadistancianecesariaparao respec-todavidaprivadadosdemais: o intismismoétiránicoe ‘‘incivil’’. ‘‘Ocivismoéaactividadequeprotexeoeudosoutros, easípermítelledesfrutardacompañíadopróximo.Amáscara

éapropiaesenciadocivismo...Cantasmáismáscarasmaiormentalidade ‘‘urbana’’ e ta-ménmáisamoráurbanidade’’.Asociabilida-deesixebarreiras, regras impersoaisquesonasúnicasquepodenprotexeros individuosunsdosoutros; alí onde,ócontrario, reinaaobscenidadeda intimidade, acomunidade fai-seanacoseas relaciónshumanasvólvense‘‘destructoras’’.Adisolucióndos rolespúbli-coseacompulsióndeautenticidadeenxen-draronunha formade incivismoquesemani-festa,porunhaparte, no rexeitamentodas re-laciónsanónimascos ‘‘descoñecidos’’ naci-dadeeoconfortable repregamentononosoghetto íntimo,eporoutra, nadiminucióndosentimentodepertenzaaungrupoecorrelati-vamenteaacentuacióndos fenómenosdeex-clusión. Liquidadaaconcienciadeclase fra-ternízaseagorasobreabasedobarrio, da re-xiónoudossentimentoscomúns (...).

(Aeradobaleiro]‘‘¡Sealomenospuiderasentir algo!’’: Esta fór-mula traducea ‘nova’desesperaciónqueafec-taaunnúmerocadavezmaiordepersoas.Ne-sepunto, oacordodos ‘psi’ parecexeral: des-

dehai vintecincoou trintaanos, asdesordesde tiponarcisista constitúenamaiorpartedostrastornospsíquicos tratadospolos terapeu-tas,mentresqueasneuroses ‘clásicas’dosé-culoXIX,histerias, fobias, obsesións, sobreasqueapsicoanálise tomoucorpo, xanon repre-sentana formapredominantedossíntomas.Os trastornosnarcisistaspreséntansenontantoaxeitode trastornosconsíntomascla-rosebendefinidos, senónmáisbencomo‘trastornosdecarácter’ caracterizadosporunmalestardifusoqueo invade todo,unsenti-mentodebaleiro interioredeabsurdidadedavida,unha incapacidadeparasentir ascousaseosseres.Ossíntomasneuróticosqueco-rrespondíanócapitalismoautoritarioepuri-tanodeixaronpasobaixooempuxedasocie-dadepermisivaadesordesnarcisistas, impre-cisase intermitentes.Ospacientesxanonsofrensíntomas fixos

senónde trastornosvagosedifusos; apatolo-xíamental obedeceá lei daépocaque tendeáreducciónde rixidecesasí comoá licuacióndas relevanciasestables: acrispaciónneuróti-ca foi substituídapola flotaciónnarcisista. Im-posibilidadedesentir, baleiroemotivo, aquí adesubstancializaciónchegouóseu termo,ex-plicitandoaverdadedoprocesonarcisista,

comoestratexiadobaleiro.Émáis: segundoChr. Lasch,os individuosaspirancadavezmáisaundesapegoemocional, en razóndosriscosde inestabilidadequesofrennaactuali-dadeas relaciónspersoais.Ter relacións inte-rindividuais senuncompromisoprofundo,nonsentirsevulnerable, desenvolverapropiaindependenciaafectiva, vivir só, eseseríaoperfil deNarciso.Omedoádecepción,omedoáspaixóns

descontroladas traducenanivel subxectivooqueChr. Laschchaman ‘the fligt fromfeeling’,–a fuxida fronteósentimento–,procesoqueseve tantonaprotección íntimacomonase-paraciónque todasas ideoloxías ‘progresis-tas’queren realizarentreosexoeosentimen-to.Ópreconizaro ‘cool sex’ eas relacións li-bres, ócondenarosceloseaposesividade,trátasede feitodearrefriarosexo,deexpurga-lodecalquera tensiónemocionalparachegaraunestadode indiferencia, dedesapego,nonsóparaprotexersedasdecepciónsamorosassenón taménparaprotexersedospropios im-pulsosqueameazanoequilibrio interior.A li-beraciónsexual, o feminismo,apornografíaapuntanaunmesmofin: levantarbarreirascontraasemociónsedeixarde ladoas intensi-dadesafectivas.


Coordinación, A.R. López e Soedade Noia. Deseño, Signum. Maquetación, Antón Lopo e S. Noia. Fotorreproducción, Chico e Xurxo Mirás.


Findaculturasentimental, do ‘happyend’, domelodramaenacementodunhacultura ‘cool’naquecadacal vivenunbúnkerde indiferen-cia, a salvodassúaspaixónsedasdosoutros.SeguramenteChr. Lasch ten razónósinalar

o refluxodamoda ‘‘sentimental’’, destronadapolosexo,opracer, aautonomía, aviolenciaespectacular.Osentimentalismosufriuomesmodestinocámorte; resulta incómodoexhibir aspaixóns,declararardentementeoamor, chorar,manifestar condemasiadaén-faseos impulsosemocionais.Comonocasodamorte, osentimentalismoresulta incómo-do; trátasedepermanecerdignoenmateriadeafecto, édicir, discreto.O ‘‘sentimentopro-hibido’’, lonxededesignarunprocesoanóni-modedeshumanizaciónéunefectodoproce-sodepersonalizaciónqueapuntaáerradica-cióndossignos rituaiseostentososdosenti-mento.Osentimentodebechegaróseuesta-dopersonalizado, eliminandoossintagmas fi-xos, a teatralidademelodramática, o ‘kitsch’convencional.Opudorsentimental está rexi-doporunprincipiodeeconomíaesobriedade,constitutivodoprocesodepersonalización.Por isononé tantoa fuxida fronteósentimen-tooquecaracterizaanosaépocacomoa fuxi-da fronteós ‘signos’desentimentalidade.Nonécertoqueos individuosbusquenundesape-goemocional eseprotexancontraa irrupción

dosentimento; aese infernocheodenómadesinsensiblese independentes, haiqueopoñerosclubesdeencontros, os ‘‘pequenosanun-cios’’, a ‘‘rede’’, todosesesmilleirosdeespe-ranzasdeencontros,de relacións,deamor, equeprecisamentecadavezcustamáis reali-zar.Por isoodramaémáisprofundocópre-tendidodesapego ‘cool’: homesemulleresse-guenaspirandoá intensidadeemocionaldasrelaciónsprivilexiadas (quizaisnuncahoubounha tal ‘‘demanda’’ afectivacomonesestemposdedeserciónxeneralizada), perocan-tomáis forteéaesperamáisescasose fai omilagre fusional eencalqueracasomáis ‘bre-ve’.Cantomáisacidadedesenvolveposibili-dadesdeencontromáissóssesentenos indi-viduos;máis libresas relacións, vólvenseemancipadasdasvellassuxeccións,máis raraéaposibilidadedeatoparunha relación inten-sa.En todaspartesatopamosasoidade,oba-leiro, adificultadedesentir, deser transporta-do ‘fóradesi’; deaí a fuxidacaraaadiantenas‘‘experiencias’’ quenon faimáisque traduciresabuscadunha ‘‘experiencia’’ emocionalforte. ¿Porquenonpodoeuamarevibrar?De-solacióndeNarciso,demasiadobenprogra-madoenabsorciónensimesmoparaquepoi-daafectarlleóOutro,parasaírdesimesmo,esenembargo insuficientementeprogramadoxaqueaíndadesexaunha relaciónafectiva.

PAG. N2OSR01 -- EDI: NOV20

20 / NOVENBRODE 2003 - NÚMERO 492 REVISTADASLETRAS

Coordinación: A.R. López e Soedade Noia.Deseño: Signum. Maquetación, Antón Lopo e S. Noia.Fotografía: Chico Mirás. Correo: [email protected]

.

Marti i Pol


Galicia Hoxe 20/11/03 A voz da emociónVintecinco anos de ‘Estimada Marta’

Vintecincoanosdespoisdasúaapari-ción, ‘AmadaMarta’ (‘EstimadaMarta’)deMiquelMartí iPolaíndaseanunciacomoolibromáisvendido, lido, regala-doerecitadodapoesíacatalanacon-temporánea.Porqueestespoemas,coasúaapostapolasinxelezaeas imaxesperfectamente imbricadasnunharededereferenciasxeográficas,eoempregodunhavozpoéticadirecta,modelaronespléndidosversoseróticos.Martí iPoléounclásicopopulareperotaménonomepropostoparaesePremioNobel(undosgriaisdospobossenestado).Ondanósestepoeta,amarradoaunhacadeiraderodasporunhaesclerosemultipleeárealidadepolaemoción,co-ñecémolosobretododeorellaporquefoimáiscantado(Llachmediante, ‘Unpontdemarblava’)que lido.Martí iPolviviu,escribiuereparou lúcidonomun-dochantadoenRodadeTer,omesmositioondeoutromourodas letras,Mi-quelObiols,artellouunParqueEscritoparaxogarenosnenos.MiquelMartí iPol,oautorde ‘La fàbrica’, ‘Lapelldeviolí’, ‘Llibrede lessolituds’? finouhaiunhasemana,nunoutonode loitoenCataluña.Enmenosdunmes,M.Váz-quezMontalbáneJordiDomènech,partillandoespacionasesquelasdodo-mingo,eaxiñaJoanPerucho,quesefoisilandeiro.Os librossonomellor legadodosescritores.Pagaapenaentrarnelesaemocióndescubertaparagozar, inte-rrogarseexogar.Asíentreieuno ‘Esti-madaMarta’haimáisdedezanos,co-mounxogueteparaaprenderocatalánadistancia.Pensouseenpublicara tra-ducciónxadaquela,peroostextospre-cisanunrepousiño.NaquelaalturaoMiquelescribiumeunhacarta,mecano-grafiada,naquesealegrabamoitodeser traducidoaunha linguaqueapre-ciaba.Eraunhacartahumilde,sinxelaepróxima,comoosseusversos.

HelenaGonzález



(‘‘iambelsomriure, larevolta’’]

SendúbidaningunhaoMiquelMartí iPoldeAmadaMartaéopoetamáis lidodaliteratu-racatalanacontemporáneaesenembargononémoicoñecidoenGalicia,aíndaquenospodesoaronomeedesegurocantaruxamosalgúnspoemasseustiradosdocorpomusicaldeLluisLlach,secadra,sendecatarnos.Asúaactitudeperanteaescriturasegueuncamiñocívicoepersoal, rexeitandocalqueraoutraac-titudedeestañamentocotexto,porqueasúarodeiraestéticafacíasecoapalabradirecta,aapostapolapoesíadocotiáquepretendeemo-cionaró lectoreapelarásúaconciecia,eohu-mor.DesdeafiestradacasaMartí iPolmirabaachemineadafábricaondetraballaba?Elan-tesdaenfermidade,que,senembargo,nuncadetirouorisoninopulodequencríaquenaca-pacidadedapalabra.Desdeafiestraveseta-ménoParqueEscrito,ondeosnenosxoganagabearerandearsenasvocaisenossignosdepuntuación.Desdeafiestraveseaxenteeparaaxenteescribe.Oversoconvértese,daquela,nunactotestemuñalenunxeitodecompartiremocións:

Sefalotantodeminnonéporxogosenónporfacerrecontodecertezaseconstruír,pacienteetemerario,unagrancasavellaarasdogranprecipicio.

MiquelMartí iPolnaceuenRodadeTeren1929ecomezaatraballarnunhafábricatextilóscatorceanos.Axiñacomezaaleróchoupo-esíaeaaprenderdunxeitoautodidactaooficiopoéticooqueolevaráapublicarosseuspri-meirospoemarios,marcadospolavozcivil,polocantocomprometido.Asíquebotaagui-tarraaolombocomomoitosoutroscantauto-resdaNovaCançó,eparticipaencine-fórums,fai teatro,clasesdelinguacatalana...Aenfer-midade,aesclerose,quelle impediráodesen-volventodunhavidanormal,provocaunxironasúaescritaperonondesdebuxaosorriso(sempre,sempreoseusorrisonoescenario,ondaLluisLlach,quecantaostextosescritosacatromans).ElmesmooconfesanoprólogoaEstimadaMarta,aviraxenasexperienciasvi-tais,abrenunhanovaetapanasúaproducciónliteraria.Estereconsideraciónexpresivaco-mezaráaapreciarsedexeitonotableenCincesgrafiatsenlamateixaparet (1975).Ospoe-masdemarcadocaráctersocialdeixanpasoóintimismo,primeirobaixoosignodadesespe-ranzaelogoodaaceptacióndasúaenfermi-dade.Asíxordenostrespoemariospublica-dosnunsólibro:Setepoemasdeaniversario,CapfoguereEstimadaMarta.Nacendunhanecesidadederebelióncontraoscoutosdaenfermidadee,entreeles,EstimadaMartasignificaaapropiaciónegocedocorpo,docor-poemocionado,emocionante.Erepito,áman-tenta,aapropiacióndogoce,porqueEstimadaMartacomezanocimoduntalaiot,untorretacaracterísticadeMallorcaeMenorcaqueser-víanalgúnscasoscomolugardevixilanciaenoutroscomoenterramento?Despoisdeste li-broviránmoitosmáis,comoLlibredelessoli-tuds,undosmáiscelebradostítulosdoseure-

tornonamadurezápoesíacivil,eporsupostoaestreitacolaboraciónconLluisLlacheasúapropostaparaoNobel.Martí iPol,quetaménfoi traductordeApollinaire,Zola,Racine,Saint-Exupèry,Flaubert?EstimadaMarta,escritoentreo22dexuñoeo4deagostode1977seguealiñanerudianadeescribirsobreoencontroamorosodesdeaspremisasdasxeografíasamatorias,comofaiAvilésdeTaramancosquedescobrenocorpofemininounterritorioeróticodemedidas in-mensas,caucanas,equesinalaoseuroteironestaselvamestaconríos inabarcables.Olé-xicoescollidonestescasos,plásticoesuxe-rente,coidadosamenteseleccionado, lévanospensarnunreencontrotelúricodamasculini-dadecoaoutra-compañeirae,porsuposto,coaoutra-orixe.Ocorpoconvérteseenterrito-rioautónomoevivo,nunhapaisaxeconvidaseu.Perosonmoitososseusoutros libros:Hai-

kúsentempsdeguerra,SuitedeParlavà?eoderradeiroDesprésdetot.Unhaobra infatiga-blesuperadaporunharecepciónpopular in-tensadasúaobra,convertidonopoetaquees-cribeaemocióndanación,daxente,docorpoedossereshumanos.UnhapopularidadeáquecontribuíronLlach,enprimeirotermo,pe-rotaménMaríadelMarBonetouMarinaRos-sell.NonpodíaserdoutramaneiraparaquenforacantautoreconEmiliTeixidor fixounhaparodiadeAlventdeRaimonretitulándooElsbancs (osbancos).MiquelMartí iPol finouo11denovembrode2003enRodadeTer.Nongostabadabágoaapresuradaesidaemociónintensa.

(‘‘unpontdemarblavaperasentir-nosfrecafrec’’]

EstimadaMartaaíndaseanunciacomoolibromáis lidosdapoesíacatalanacontemporánea.Certamenteéundoslibrosdecabeceiradunpoetatanpopular.Sendúbida,asúaapostapolacomunicación,pola linguaxesinxela,ofluírmainodaspalabras,as imaxesperfecta-menteenrestradasnunharededereferenciasxeográficasunitaria,xuntocoempregodunhavozpoéticavoluntariamentetestemuñal, fai-noscopartícipesdasúaexperienciaamorosa,queolectorasumeinmediatamentecomounhaexperienciapropia.Seicanonhaimellorequipaxeparabotarse

aandarporestaxeografíaamatoriaqueacomplicidadeconqueMiquelMartí iPolquereachegarseólector.Seicaébodeixarseguiarporel.Por iso,exeitodepresentación,vaiunpoemaincluídoenCapfoguer,onderesumeunhapoéticavoluntariamentecomunicativaetradicionalnaforma,claroquecandoapoesíasequerecanciónnonllequedaoutraqueso-meterseápartitura.Espriu,outronomequein-sistentementesoouesteoutono,escribiu:‘‘Senritmononhaimúsica, insistíaSchubert,senonmeenganaamemoria.Tampoucohaipoesía,eMiquelMartí iPoldesdeosseusco-mezos intuíunomoiben’’.

[AgradezoaFinaIglesias,quenaUniversidadedeBarcelo-napercorreconemociónaliteraturagalega,asúalecturaatenta].



(DeCapfoguer]

Confíoenquesemprehadehaberalgúndescoñecidoqueao lerospoemassesentiráconmovido, igualqueeumesintocandoosescribo.Confíoprofundamente,epodo imaxinarosclarosestímulosdadescoberta,a tan fecundaeestimableenvexaqueafirmarávincos irreversibles,igualqueeumesmofunesonatentoprotagonistadelamoitasveces.Quérollexadesdeagoraaese lectordescoñecidoeamigo.Teimonelenonsónomomentodeescribir.Haientreeleeueseprofundoamorquepordistanteepuroeesencialnonprovocanindorninsufrimento.El -seinoben-nonha faltarácitaxustonomomentopreciso.Eudoullexasinceramenteasgracias.

Confiomoltquesemprehihauràalgundesconegutqueen llegir elsmeuspoemessesentiràcommòs, talmentcomjom’hi sentoquanelsescric.Hi confioprofundament, i puc imaginarelsclarsestímulsde ladescoberta,lamolt fecunda iestimableenvejaqueestablirà lligams irreversibles,per tal comjomateixn’heestat i ensócprotagonistaatentmoltesvegades.L’estimo jadesd’araaquest lectordesconegut i amic.Sovinthipensoino tansolsenelmomentd’escriure.Entreell i johihaaquell profundamorqueperdistant i net i essencialnoprovocanidolnipatiment.Ell -hosébé-no faltaràa lacitajustalmomentestablert. Jo,desd’ara,li’ndono jasincerament lesgràcies.

(PoemasdeAmadaMarta]

(I]Desde leshoresmortes, talaiot,m’omplo lapell dedibuixosobscensi tuhi ets,Marta, en tots.Minucióset ressegueixosines imalucs,el ventre lleu i el sexeardent i obscuramb lapuntadelsditsextasiats.Etsunasola imoltes.Complaenti complagudaalhora rodolemperunpendent insòlit.Cadagestperfà l’extrema intimitatdel jocdesmesurat i estricte.Marta, elsmotsqueensdiemsensedir-losnosónpasescumasinóaigua, i eldesigésunvasthoritzó.Si tancoelsullste’mfaspresent i esclatenelscolors.L’arbrede llumtandensadelssentitspoblatdenoude fulles id’ocells.

(I]Desdeashorasmortas, talaiot,enchoapeldedebuxosobscenose ti estás,Marta,en todos.Minuciosopercórrocheosseoseoscadrís,oventre lene,osexoardenteeescurocobicodosdedosextasiados.Esunhasoaemoitas.Compracenteecompracida rolamosao tempoporunhapendente insólita.Cadaacenoremataaextrema intimidadedoxogodesmedidoeestricto.Marta,aspalabrasquenosdicimossendicirnonsonescumasenónauga,eodesexoéunamplohorizonte.Sepechoosollosfástemepresenteeestoupanascores.Aárborede luzmestadossentidospoboadaoutravezde follasepardais.



(II]

Aquestsprofundssilencisplensde tu,aquestssilencisclars i vehementstanplensde tuque ja tothi éssobrer;aquestasolitudsensedesprésquecompartimfinsaesgotar-neelssons;aquestaquietudquevulneremapenesambelsullsobéamb lesmansésunprojecte iunacompliment.Marta, l’embruixde tum’ha tantsotmèsque janiemdol lavidaquenovisci emperdoambtuper llocs inconegutsinohihaespaientreel teucos i elmeu.Arribaremalcorde l’espiralpontsa través, sense temordel ventmarsa través, esperonatspel foc.Bojacomjo,m’escoltes i somrius.Totselscaminssónbonsper fercamí.

(II]

Estes fondossilencioscheosde ti,estessilenciosclaroseafervoadostancheosde tiquexa todosobra;estasoidadesendespoisquecompartimosataesgotarosseussons;estevagarquevulneramosapenascosollosoucoasmanséao tempounproxectoeun logro.Marta, tan rendidoestouao teu feitizoquexanonmedoeavidaquenonvivoepérdomecontigoencurros ignotosenonhaiespacioentreo teucorpoeomeu.Chegaremosaocorazóndaespiralpontesa través, sen temordovento,maresa través,acirradospolo lume.Loucacomamin,escóitasmeesorrís.Calquera rodeiraserveparaandar.

(III]

Marta,per tu iperminohiha recordsinohihadensitatnimoviment.Tenimperòmemòriade toti enestimar-nosablanimdeserts.L’aigua i lanit ensdonenaixopluci ambfilsde llumteixeixenelmirallperon la llunaclaradeldesigs’enfila i creix i ateny laplenitud.Somricsde l’íntimsaberde tothomiconvertimelgoig incipientenunplaermagnífic i total.Damuntno-resbastimunpoderóscastell desomnis,quesuscita focsi empeny lasaba, i desvetllael verdencísde l’ombra.Marta, totéspuri els joncsesmolenaquest riude tuquevede lluny iquem’amara tot.

(III]

Marta,paranósnonhai lembranzas,ninhaidensidadeninmovemento.Maisgardamosmemoriade todoeaoamarnos temperamosdesertos.Aaugaeanoitedannosabrigueiroecon fíosde luz tecenoespelloporondea lúaclaradodesexogabeaemedraechegaáplenitude.Somosricosdo íntimosabercomúnetrocamosogozonacentenunpracermagníficoe total.Sobreanadaerguemosunpoderosocastelodesoños,queprende lumese turrapolasaiba,edescobreoverdefeitizodasombra.Marta, todoépuroeosxuncosafíaneste río teuquevénde lonxeemeasolaga todo.



(IV]

Sàviament i tendrament,per taldeperllongarelplaersàviament.L’ardent intimitat.Aquestbleixarcadenciósque intensificaelgestper lleuquesigui, queprovocaelgesti n’ésalhora l’eco.Tantdemar,demarde tuper resseguirambelsditsclars iprecisos, ambels llavismollsd’aiguade tu.Que lentament te’mfaspresent i emconfigures,delerósi alhoraprudentíssim.Comemdusa l’onejar incitantd’aquest teubleixsuau idelitós,que joperfaigambelmeubleix.Capventnoenspotbressarmésdolçament.Hosaps i jo també.Araés l’instantdel risc ideldelit.Etbeso,Marta, elspits i allargoelbes.

(IV]

Tenraesabiamente, senoutro finqueprolongaropracersabiamente.Aardente intimidade.Estexemercadenciosoquesubliñaoacenomáismiúdo,queprovocaoacenoqueéao tempooeco.Tantomar,mar teuparaopercorrercosdedosclaroseprecisos, cos labiosmolladosda túaauga.Preséntaste tanamodoeconfigúrasme,apaixonadoeprudentísimo.Comomelevasaoondear incitantedeste teuxemidodondoedelicioso,queeurematocomeuxemido.Nonhaiventoquenosabalemáisdocemente.Ti sábelo,eeu tamén.Esteéo intredoriscoeopracer.Bícoche,Marta,ospeitosedemoroobico.

(V]

Evocoramsde fosca i ramsde llum.Ambramsde llumguarneixosolituds,ambramsde foscaencenc totselsdesigs.Evococossosbells, i d’entre totsevocoel teuqueestimo iqueconec.Evoco llocs insòlits i actitudsclarament incitants; rostres i veus,i els fixoen tuqueme’ls fas totspresents.Vibrantgeografiadel combat.Comsielpassatenspertanyés, i el tempsnoconvertísencendraelsanys, tornema lapenombraamiga ial secreti et tocoelspits i el sexe i tu reponscàlidamentcomjo.Marta,noescricdamunt lasorra finadels records.Parlode tu idemi,d’aramateixidel teucos i elmeuenunsol cos.

(V]

Evocoramosde luzesombra.Conramosde luzadornosoidades,conramosdesombraprendoosdesexos.Evococorpos fermosos,eentre todosevocoo teu,quequeroequecoñezo.Evoco lugares insólitoseactitudesincitantes, rostrosevoces,epréndoosen tiqueos faspresentes.Vibrantexeografíadocombate.Comoseopasado fornoso,eo temponontornaseencinsaosanos,volvemosao luscofuscoamigoeaosegredoeapálpocheospeitoseosexoe ti respondesquentecomamin.Marta,nonescribosobreaareamiúdadosrecordos.Falode ti edemin,deagoramesmo,edo teucorpoedomeununsócorpo.



(VI]

Abrupte iprepotent, aquestesclatqueemservaerecte im’empenycapa tumuda lasorraensang iestampanomsa totes lesparets. Indiferenta lacridadel temps,deturoel tempsenel teucos i etbesoels llavismollsi elspits i el sexe,moll també i suau.A trencdesomnispel crestall delsmotsi enel silencidensd’unsbesos follsi alhoraastuts, conjuremelsperillsi les temences.Glopsdeboira imarfand’horitzonsquevulnerem, i totésel teuventre lleu i els teusmalucsduríssims i tandòcils.Marta, el goigabriva lacreixençadeldesig.Nohihacap llac tanclarcomels teusullsni capvent tansubtil comels teusdits.

(VI]

Abruptoeprepotente,esteestouroquememanténergueitoemeempurraa timudaaareaensangueeestampanomesen tódalasparedes. Indiferenteáchamadadotempo,deteñoo temponoteucorpoebícocheos labiosmolladoseospeitoseosexo,mollado tamén,edondo.Aoraiarenossoñospolacristadaspalabrasenosilenciodensodunsbicos toloseao tempoastutos, conxuramososperigoseos temores.Grolosdenéboaemarservendehorizontesque ferimos,e todoéo teuventre leneoos teuscadrísdurísimose tanmansos.Marta,ogozoacentúaamedradodesexo.Nonhai lagoaclaracomaos teusollosninvento tansutil comaos teusdedos.

(VII]Noemprensnietprenc.Traçoelperfil d’ungesti tanta llumespobladel teucosque ja la llumets tu i totselscolorss’esbalcen iesconfonen.Afuats,esdevenim lapuntad’unsol crit,d’unsoldesig,d’unsolpressentiment.Vibrael silenci.Pluges imetallsmesclenelssons.L’esperaés tensa.Tensl’arcdel teucos ialhoraacollidor.Entroen tu,Marta, tendrament, i creixenones lentes,poderós, el goigfinsaassolir la fondaplenitud,labalmaclarasense tornaveus.Pura iobscenaetmostres.Tenselspitssuaus i erectes i te’lsbeso.Tusomriusapenes,bleixes im’aculls.Moltdolçament repeteixoel teunom.

(VII]Ninmetomasnintetomo.Trazooperfildunacenoeétantaaluzquepoboaoteucorpoquexaaluzétietodasascoresseprecipitaneseconfunden.Aguzados,convertémonosnacimadunsóberro,cunsódesexo,cunsópresentimento.Vibraosilencio.Chuviasemetaismesturanossons.Aesperaétensa.Tensooarcodoteucorpoeaotempoacolledor.Entroenti,Marta,tenramente,emedraenondaslentas,poderoso,ogozo,ataatinxi-lafondaplenitude,afurnaclarasentornavoz.Puraeobscena,amósaste.Tesospeitossuaveseerectosebícochos.Tisorrísapenas,xemeseacóllesme.Contodaadozurarepitooteunome.



(VIII]

Marta, laplenitudnoésunermniaquest silencid’araunpoueixut;l’esferagira lentament i el tempss’hadeturatal foscdels teuscabells.Aigües i vent reposen, i eldesigésunabrancaambtota lleide fruits.Que llunyde tot, i elsditsaquietatsentreels teusdits, l’escumadelscolorsal fonsdelsulls, aquietats també.Que llunyde tot, imúsiques i veusconfigurant l’empremtadel teucosqueestimotant,damunt lamevapell.Resnoenspertany i somsenyorsde tot.L’ombrade l’ombraallargassael secretmoltmésenllàdelgest idelneguit.Aclucoelsulls i aspiroel teuperfumcompacte idens, tanpledesalabror.

(VIII]

Marta,aplenitudenonéunermoninestesilenciodeagoraunpozoseco;aesferaxiradevagareo tempodetívosenoescurodos teuscabelos.Augasevento repousan,eodesexoéunhapólacon todasortede froitos.Qué lonxede todo,eosdedosacougadosentreos teusdedos,aescumadascoresno fondodosollos, acougados tamén.Qué lonxede todo,emúsicasevocesconfigurandoapegadadoteucorpoque tantoamo,por ribadamiñapel.Nadanospertenceesomosamosde todo.Asombradasombraalongaosegredoaléndoacenoedodesacougo.Pechoosolloseaspiroo teuarrecendocompactoedenso, tancheodesal.

(IX]

Lesclares rutesdel teucos i el venta les terrasesaltesde lanit.Llegeix-meelsulls.M’aprenc iemdesaprencsensedir res.Tantd’horitzósobreri aquestamelangiaambverds iblaus,fulles i somnis, i alguncant llunyàqueni somouelsborrallonsdepols.S’atardaelgest.Meandresdeclarori aquestatzarde totquenoconstrenyni lligani sotmet. Lassos,deixemqueel raigdels temps flueixi lentamenti ensamaridenou.Membresendinsrecomençaelgrancicle; terra i sangmesclatsconfusament, i fosca i llumencara indestriables.Pensoelmarimmòbil i llunyàd’unapostal.L’espera,Marta, clarcancell delgoig.

(IX]

Asclaras rotasdo teucorpoeoventonas terrazasaltasdanoite.Lemeosollos.Apréndomeedesapréndomesendicirnada.Tantohorizonteeestasoidadeconverdeseazuis,follasesoños,ealgúncanto lonxanoqueninsequera rozaoscotónsdepo.Demóraseoaceno.Meandrosdeclaridadeeestasortede todooquenonapertanin liganinsomete.Cansos,deixamosqueochorrodos tempos flúaamodiñoenosmolledenovo.Membrosadentrorecomezaograndeciclo, terraesanguemesturadosconfusamente,eescuridadee luzaínda inseparables.Pensonomarinmóbil eafastadodunhapostal.Aespera,Marta, soleiraclaradogozo.



(X]

Imaginopreguntes, rostres, veus,i convocopresències i llocsperconfegir elpassatambdos futurs,el teu i elmeu,que instauroacada instant.De totarreu, represa i flama, lluul’ombrade finesxarxes, i elspenonsfanunestiudesolsdesmesurats.Sédel teucospelmeu,dels teusmomentsdeplenitudpelgoigd’aquestesmansambquèet recorro, i aramésquemaisotjo l’estesadel teucos, sorralamb llunes imarees.Marta, etducpel flancdemimateix finson tuvolsi el nostrepasdesvetllaecos remots,música lentadecorallsbatutsper l’ona incipient, fosques remorsquenomés jo reconec iperfaig.

(X]

Imaxinopreguntas, rostros, voceseconvocopresenciase lugaresparauniropasadocondous futuros,o teueomeu,que instauroacadavez.De todaspartes, recomezoechama, iluminaasombrade finas redes,eospendónsfanunverándesolesdesmesurados.Seido teucorpopolomeu,dos teus intresdeplenitudepologozodestasmansconque te recorro,eagoramáiscanuncacontemploaextensióndo teucorpo,areeirocon lúasemareas.Marta, lévotepolomeupropio flancoataonde tiquereseonosopasoespertaecos remotos,música lentadecoraisbatidospolaondanacente,escuros rumoresquesóeurecoñezoeremato.

(XI]

Bancalsdevent imar llauratsde fresc.Totselspenellsassenyalenelnordi conflueixenaltravoltaels rius.Tantsenseesforç, venimde laclarori anema laclaror.Bancalsdeventel teucosqueretroboenelmeucos.Marca’mel rumbambelbatecprofundd’aquestdesigqueescricals teuscabellsperquèen llegir-lo t’afalaguimés:pensa’m,sol.lícit, descobrint caminsnopersabutsmenysclars i estimulants;traça’m lesviesd’aquestnouesclatdamunt lapell febrosa iamatent.M’empunyo,Marta, aplenesmans,apleplaerde tu,quepesesdamuntmeuambtot l’embruixd’uncoscompacte idur,ambtotelpesdel ventqueesbullaelmar.

(XI]

Socalcosdeventoemararadoshaipouco.Tódoloscataventossinalanonorteeconflúenoutravezos ríos.Tanmainos, vimosdaclaridadee imosáclaridade.Socalcosdeventoo teucorpoquereencontronomeu.Márcameorumboco latexoprofundodestedesexoqueescribonos teuscabelosporqueao lelo,gábotemáis;lémbrame,disposto,descubrindocamiñosnonporcoñecidosmenosclaroseestimulantes;tracexaasrodeirasdestenovoestouroporribadapel febrentaepronta.Agárrome,Marta,coasmanstodas,a todooteupracer,quepesasporribamiñacontodooengadoduncorpocompactoeduro,contodoopesodoventoqueencerellaomar.



(XII]

Totselsmiralls i totselsulls tambéperescrutarelsmiralls i descobrirdimensionssubtilsencadagest.Totselsmirallsperabrivareldesig,perobrirportesa lavoluptat,i totselsullsper retraçarsendersdamunt lapell oferta i expectant.I elsdits també, i els llavis i lesdents,la veumanyaga iels silencisclars,lapausad’aiguaquecompassael focin’estableixels límits i el secret.Tot,Marta, tot, i el dòcil horitzód’aquest teucosquearam’acull denou,queesborraelsanys idilueix lapori és l’eixquecentraelgoig i elmoviment.Fondes imatges, fondavida, totconflueix i es retrobaenaquest solc.

(XII]

Todososespellosemaisosollosparaesculcarnosespellosedescubrirdimensiónssutísencadaaceno.Todososespellosparaencirrarodesexo,paraabrirasportasávoluptuosidade,eosollosparavolver tracexarcarreirospor ribadapelaofrecerseespectante.Eosdedos tamén,eosbeizoseosdentes,avozdeveludoeossilenciosclarosapausadeaugaque termao lumeesinalaoscómaroseosegredo.Todo,Marta, todo,éomansohorizontedeste teucorpoqueagorameacolledenovo,queborraosanosedilúeomedoqueéoeixequecentraogozoeomovemento.Fondas imaxes, fondavida, todoconflúeesereencontranestesuco.

(XIII]

Corfesde llumiunmésenllà remotquenodistreude tantaquietud.Ambverdde fullesescriuréel teunomiambblaud’onada lentaelmeudesigperquèenspenetri la sentordelmari ensagomboli la remordelbosc.Corfesde llum.Petxinesd’ombra.Totelquehemviscutho inscricenel teucosi el teusilenci emfade tornaveu,el teusilencid’àmfora idepou.Marta, reposes i joet vetlloel son.L’heuradelsditsdeturaelpasdel tempsinohihaespaiquenoomplinels teuspitsturgents i erectes, el teuventre llis,i el sexeofert, lescuixes i elsmalucs.Apropoels llavisals teus llavismollsi compassadament respiroambtu.

(XIII]

Cascasde luzeunalén remotoquenondistraede tantaquietude.Converdede follasescribireio teunomeeconazuldeonda lentaomeudesexoporquenospenetraoarrecendodomarenosenvolveorumordosouto.Cascasde luz.Vieirasdesombra.Todooquevimosescúlpoono teucorpoeo teusilencio faimede tornavoz,o teusilenciodeánforaedepozo.Marta, repousaseeuvixíocheosono.Ahedradosdedosdeténopasodo tempoenonhaiespacioquenonenchanos teuspeitosturxenteseerectos,o teuventre liso,eosexoaofrecerse,ascoxaseoscadrís.Achegoos labiosaos teus labiosmolladoserespirocontigoaomesmocompás.



(XIV]

Reposes,Marta, i ara tancoelsullsperpensar-te,perveure’t. Focs llunyansimúsiques i festespel teucos.Tot l’aldarull insòlit delscolorsd’aquestestiu i el ventqueesbulla flocsdecabells i n’escampa laclaror.Balma i torrentalhora, cridarélacertitudde tu,d’aquests instantsquehemcompartit, i escoltaréel ressòdecadamotal fonsdemimateix;balma i torrent, repetiréel teunomiels llavisplensde tuproclamaranconjuntamentpresència idesig.Tributdesorra i fulles, temps i jocapaivaguen lasetdel vianant.Reposes,Marta, i jo reposoen tu,i etpenso tendrament, i et veig, i et tinc.

(XIV]

Repousas,Marta,eagorapechoosollospara imaxinarte,paraverte.Lumesdistantesemúsicase festaspolo teucorpo.Todoobalbordo insólitodascoresdesteveráneoventoqueencerella frocosdecabeloseespallaasúaclaridade.Fervenzae furnaaun tempo,berrareiacertezade ti, destes intresquecompartimos,eescoitareio resóndacadapalabrano fondodeminmesmo;furnae fervenza, repetireio teunomeeos labioscheosde tiproclamaránasemadepresenciaedesexo.Tributodeareae follas, tempoexogoapagabanasededocamiñante.Repousas,Marta,eeurepousoen ti,e imaxínote tenramente,evéxote,e téñote.

(XV]

Lluny,Marta, llunyde tot i ensolitud;platjadeserta, cambraclosa,boscdegranssilencis; tantavida, tantde tu idemipertotarreuqueresnoensescatima imatges: fondaarrelqueensnodreix iqueensserva.Lentamentemergimde lesaigües, xopsde llum.Quevibri l’arcque tensacadamoti cadagest i cadasentiment;queelmar, llunyà,pregoni l’alt triomfde la tevabellesa idelmeugoig.Lluny,Marta, lluny, l’esclat intensdelblancrestauraels límitsquehemtantvulnerat.Nohihabuidorni fosca, i altrecop,vida inovidaenunsolmoviment,m’omplo lapell i el pensamentde tudesde leshoresmortes, talaiot.

(XV]

Lonxe,Marta, lonxede todoeensoidade;praiadeserta, cuartopechado, soutodegrandessilencios; tantavida, tantode ti edeminpor todaspartesquenadanosmingua imaxes: fondaraigañaquenosnutreequenosescraviza.Devagaremerxemosdasaugas,enchoupadosde luz.Quevibreoarcoque tensacadapalabraecadaacenoecadasentimento;queomar, lonxano,pregoeoalto triunfoda túabelezaemaisdomeugozo.Lonxe,Marta, lonxe,oestouro intensodobrancorestauraos límitesquetantotemosvulnerado.Nonhaibaleironinescuro,eoutravez,vidaenonvidanunsómovemento,cubroapeleopensamentodeti,desdeashorasmortas, talaiot.

............................................................................RodadeTer,novembro1977/febreiro1978.



A Cruña 20-11.34

Querido Bóveda:Celebrarei fondamenteque tiverasunbonviaxeechegarassinnovedadeaesemomentaneodes-terro. LeínnoPueblounhabreve reseñadavosadespedidaenPontevedraqueaoparecer foiboaesignificativa.Candosoupemosaprimeiranoticiado teu traslado falamosaquicon IglesiasCorral eMiñonesparaqueeles

enMadri fixeranalgoporconquerir a revocacióndo traslado. Iglesiasnonsei si fixoalgoporqueéunraposo terri-belmaisMiñonesxestionoualgopol-acartaecopiade telegramaquecheadxunto.Doresultado finalnonsabe-mosrènporagora.Imosaonosoasunto.Dende logoecomochedixenpor teléfonoeuestoudispostoa irparaahinascondicións

quemedixechesousexanas400ptsmensuaes.Paraencarregarmede todocantose refireaorganizaciónxeneraldoPartidoeANosaTerra.Espritualmente

estouencantadopois sempre foi unhaaspiraciónmiña terunxeitodevidaquemepermitadedicarmedecheoasnosascousase tibensabesquedentrodoquemeeraposibeladiqueillassempreconunhaconstanciaque tenpolomenosquinceanossin interrupción.Noordematerial (porquehaiquevivir epreocuparsedosqueveñenatras)pensodende logoqueenPontevedrapoderei vivir conesesoldo ....... ademais.... decomovaianascousaseaindaquepoderiaatoparalgunhaaxudaporcalquer traballoqueascousasdoPartidomepermitiran.Garantiade todoestoparamin ...ameo teunomeeo teu intréspoisseidesobraque ti non fariasnadaquenon

poiderasedeberas facer.Poroutraparteosdemais irmáns interesadosnoasuntosonen ...total... comoparaquenonse falemaisd’esteaspeito.Modestiaapartepensoqueoasuntopodeserd’unhagraneficaciaparaoPartidoequepoderemosrealizar

cousasqueagoranonpodemospornon terunhapersoa integramenteadicadaaelo:Eu total estousatisfeitoedispostoaelo.Eu teñoa impresióndequeascousaspoliticas tendenapoñerse favorablesparanóseenxeralpa-raasesquerdaspoisé indiscutiblequeseestáoperandounhareacciónquedarágrandes resultadosencantononhaxacensurae liberdadedeactuación.Asdereitasestán (arrostr...ando...)demasiadoaorellaeosradicalesson impopularesmasas republicanasapesardoaparatodacousaoficial eopredominiocircunstancialdoPo-der.Sinesqueceradivisión interna reinanteentreeles.Dereitase lerrouxistas.Vexounbonporvirparaas ten-denciasesquerdistasecomatizqueactualmente tenonosopartidoenGalicia temosmoitoque faceregranpo-sibilidadede trunfos. Isto,quenonsei seseráunexcesivooptimismo,vénademostrar ‘meus’anecesidadedenondeixar interrumpiramarchadanosaorgaización.Sipolocontrarioviñeranmoimaldadas, cousaquexachedigononcreio, enonpoideramosactuarcomocompreequeremos,poloqueamin respeitacoidoquede famenonhabiademorrereentre todosxaapareceriaondeganarseavida¿Estamos?Asiquepol’amiñaparte teño todobenpensadoeporminnonhainingunhadúbida. Imosao ...choyo...Acercadaresidencia imosa falar.Casaldeciamenasúacartaquecasodechegarmosaunacordocoidabami-

llor irmeparaSantiagopoisdendeali sonmais fácilesosdesplazamentos.Deciaademais,d’acordoconSebas-tian,queseriaposibelquenoSeminarioderanmealgún traballo retribuidopara ........ asi, oquederaoSeminariopodiadescargarseaoPartidoparanonresultaroasunto tangravoso.Nisteaspeitonondeixade ter razónpoissioSeminariopoideradesprendersede20ou30pesosseriaunhacantidadequeoPartidopodiaaforrar.Certamentequeparaminseriamais traballoperoeuaesonon lle teñomedoe tempoteriad’abondopoisco-

nocesâmiñaaitividade.Vós relacionaredesestocoque tendespensadoeresolvercomoxusguedesmillor.Amin francamentegusta-

riamevivirmellorenPontevedrapormoitascousas.EntreelasporestarcercadosdeVigoepodermosreunirnoscandoquixeramos.Comochedigo, istoécousavosaeamindame igualanquecomodigogústamemaisPonte-vedraqueSantiago.Ti farásagoradendeahioquecheparezaconarregloaoque tendes faladoecomunicaaosdemaisoquesexa.ParacomenzaromeutraballoparécememillorqueaproveitáramoscandoveñasaPontevedraapasarasPas-

cuasqueeupoderia ir ahiunsdiaspara ...impoñerme... doasunto,buscarcasae facero trasladopoidendoestaracousaxaenmarchaacomenzosdexaneiro. ¿Parécecheben?Tidirás.Coidoqueestáclaroomeupensamento.Dependeagoradoquevósdetermiñedes.Porminnonhaberádificul-

tadeeatópomedispostoa iraelocandovósoacordedesedispoñades.Nadamaisdemomento.Agardoa tua respostaquecheagradecerei sexaomais rápidaposibelpara ir eu ta-

ménadiantandoepreparandoasmiñascousas.

Unha aperta fonda e cordial deVictor

Rte Damas 18-2º dcha



O crime perfecto

Candooímos falar do fascismovénnosácabezaosuniformesdasSS,ascrucesgamadas, asbotasdecoironegro.... Sonclichésquenosaxudana identificar este fenómenodomesmoxeitoquenos impidenentenderoprocesomoitomáisprofundoecomplexoqueoprovoca.O fascismo,minoritarioneste tipodeexpresiónsestereotipadas, só tenéxitocandoexisteunhagrandemasasocial neutraepermisivaquemiraparaoutrolado.Paisde familia, corteseseafábeisquenon teñennadaqueobxec-tar aoexterminiodunsegmentosocial equeconseguendalgúnxeitode-legarnestesgruposdechoqueounosaparatosdoEstado, aexecucióndemoitosdosseusdesexosmáis inconfesábeis. Enmoitoscasos, nunmomentodeexaltaciónoudexeito fríoecalculado, ataomáiseducadocidadánseatopa formandopartedunpelotónde fusilamentoedispa-randocontraunAlexandreBóveda;mesmoéposíbel quealgúnqueaperteogatillo compartaedefendaasmesmas ideasqueavíctimaperoquenesemomentoas teña temporalmentesuspendidas, porqueverda-deiramente, o fascismo,máisqueun idearioéaausenciade todocom-promiso teórico, unchegueenbranco,uncravoardendo,unhacordaquecantomáis firmenosatamáis seguronos fai sentir aosaltar aoba-leiro.Perosobre todo,o fascismoé tirar apedraeesconderaman.

XoánCarlosGarridoCouceiro



SereconstruímosocasoBóvedaepretendemosatoparunculpábel, tropezamoscunharesponsabilidade tandesdebuxadaquesemellapresentársenoscomaunhacatástrofenaturalcandosabemosqueaconteceuporobradevontadehumana.Sehouberqueacusaraalguén,poderíamos limitaro rangoaosquedispararon,aosquederonaorde,aosque fixeronaparodiadexuízo... aíndaasí todososdirectamente implicadospoderíanalegarquerecibíanordes,quenonse teríancomportadodesexeitosenón foranomarcodunhaguerraqueelesnoncausaron.Ascircunstanciasatenuantesemesmoexi-mentes, libraríallesde todaculpa.Ao fin,Bóveda foiasa-sinadoeninguénpagaríapor istoporquenaquelentón,matareragratisedunréximequeeraxuízeparte,nonca-beríaagardar reparaciónda inxustizacometida.

Aestasituación,naqueapenacapitaléadministradacunha lóxicaburocráticaque faidifícil atoparaverdadei-ra intencionalidadedosautores,nonsechegacasual-menteaíndaquetaménsepresentecomoproducto ine-vitábelda idiosincrasiapeninsular.Nonse teríaproduci-doa inmolacióndodirixentenacionalistasenon forpor-queseconstruíronascondiciónsparaqueestaquedaseimpune.Omóbildocrimeéobvioeaquen favoreceuasúamorte, tamén.Peroestanonse levaríaacabose llestiveracustesaosadversariospolíticosquedefendían in-teresesantagónicosdosqueel representaba.

Nonabondacondicirqueasúaexecuciónseexplicapoloseucompromisocoacausagalega,porseruncadroindispensábeldaauto-organizacióndopaís... poisestafoiposíbelmercéacrearaoportunidadeparaqueesteacto,envezdeser tipificadocomoundelicto, foraconci-bidopolosseusautorescomounharesoluciónadminis-trativaevirancubertasascostase tranquilizadaasúaconciencia.Endefinitiva,Bóvedanonseríaasasinadose-nónsecrearandúascondiciónsqueexplicanporunhabandaqueosverdugossedecidirana levaradianteasúaacciónepolaoutraqueAlexandreoptasepor renunciarasúasalvación individualemesmoviraneste feitounhaocasiónpararatificarassúastesespolíticas.Enamedidaenquea lexislaciónexcepcionalcoaquese investiude le-galidadeohomicidionaceudundeterminadocontextoquenosremiteaosresponsábeisdexerarditoestadodeopiniónque fixoposíbela impunidadeequecoincidecosdetentadoresdopoderque llequitouavidaaquenenca-bezabaadireccióndomovementodeautogobernodopaís;podemosdicirqueestaexecuciónnonéunaxusti-zamentosenónaperpetracióndunautenticocrimeconpremeditación,nocturnidadeealeivosía.

[Premeditación]Sepor istoentendemospensar reflexivamenteunhacou-saantesdeexecutala,opensamentoespañolhexemóni-copersonalizadoen figurascomoUnamunoouOrtega ti-ñan teorizadosobreacuestión"rexional"nuns termosquenondeixaba lugaradúbidassobreaconcepcióndadiversidadecomoenfermidadequehabíaqueextirparnocasodequeseagudizaraoseucadroclínico.Oparadoxoéquesepresentabandesdeunhaposicióndeforzamoralporquesostiñanamáximadatoleranciacomofórmulade ir soportandoaheteroxeneidadecomobondadosospaisde familiaqueestabanchamadosavertebrarbaixoasúaautoridadeaosdiferentes fillos inmaturoserebeldesqueabranguíaosseusdominios.Peroesta ideade tole-rancia implicaprimeiroaconsideracióndosoutroscomodesprovistosdedereitosquecadavezquereclamanalgoquenon llescorresponde,non fansenónmolestar, ese-gundo,queexisteasupremacíadunpobo,dunhacultura,dunha lingua,dunharazaoudoquesexaquerepresentauncentrobaixoa ideadequeelessonotodomentresqueosdemaissósonpartes, reclamandoasubordinacióndaspartes.Destasdúas ideassederivaquea toleranciatenun límiteequeese límiteéocentroquenodeterminadiscrecionalmente.

[Nocturnidade]Nonsedefendíaclaramenteeaplena luzdodíaa tesedoEstadoCentralistae Imperial.Algoqueaprimeiravistapodíacausar receo.Mesmoas forzasestataissedabande federalistaseaconstituciónse lledicía federábel.Nin-

guénousabaaopoñerseaoEstatutodeGalizaperotodosoadiabannasúaaxendaeternamente.Nocantodereco-ñecera realidadeexistente,osestatutos íanseoutorgan-doasegundo foran facendo forzaasdiferentescomuni-dades, reforzandoasía ideadospedichóns incordianteseestablecendoagravioscomparativosentreasdistintasnacionalidades(decretodebilingüismosóparaCatalu-ña,Generalidatpordecreto, ....)

Asípois, tendoencontaadiversidadedoEstadoeosdistintos interesesen lizanocantoderecoñeceloseca-nalizalos formalmentepararesolvelosdexeitopacífico,oquese fixo foi tapaloshermeticamentecomounhaolaapresiónparaqueestouparandexeitoviolentoea legali-dadevixente fórasubstituídapola leidomáis fortenomarcodacaloenfrontamentoseresolveríaobviamentea favordeseCentro Imperialquesempresealimentoudi-simuladamenteeparaoquesempre traballarondexeitoocultoperorealoschamados"autonomistas"ou"federa-listas"dospartidosrepublicanosestatais, equeagoraxasemostraacaradescuberta,desdeunhaposiciónde for-zapolonacional-catolicismoquerelevaaestesnadefen-sadamesmaestructuradunEstadopiramidalexerár-quico fundadosobreadesigualdade.

[Aleivosía]Haiunha intenciónclaradedescabezaropaísdexeitoexemplar.Noneranecesarioparaa tomadepoderninparaunharápidavictoriamilitaroasasinatodepersoascomoAlexandreBóveda,perooqueeleschamaban"a-segurara retagarda" tiñaun finestratéxicomoitomáisaládacontenda.A formacióndunhaxeracióndecadrospolíticoscapazdedirixirunpaísdexeitopatriótico, istoé,antepoñendoobeneficiocolectivoácarreirapersoal,podesercousadeséculos.Peroaoeliminalosnonsóselledáparaatrásaoreloxonoreferenteáselites, senónqueoempoderamentodaxentequesechegouasentircapazdevalerseporsipropioseaafoutezaparanonte-meraocambioeaonovo,desaparecendasociedade,eomedo,o terror, interiorízaseporxeraciónsen todaapo-boaciónpersuadíndoosdevolvera "meterseenpolítica".Por istoaBóveda,nesepanorama,non llequedabaoutraqueutilizarasúapropiamorteparasosterassúas teses,tal comoacreditanasdiferentes testemuñas.A fuxidanoneraunhaopciónporqueareconstruccióndonacio-nalismoprecisaba facersesobreabasedequeo fracasodaauto-organizacióndopaísnoneradebidoaoapouca-mentoe incapacidade inherentedosgalegosparagober-narse, senónábrutalidadealleaparaesmagarasúa li-berdade.

Bóvedasabíaquebaixoarepresión,aorganizacióneocorposeacochan,ea tentaciónémesmodisocialosdasideasedamente.Ocorpoeaorganizaciónsonunhacar-gapesadadaquetodossepretendendesprenderparaquenonteñanporondecoller,peroaclandestinidadeesixe fortes lazos informais,unhaglándulapinealquemanteñaacomuñóndeambasasdúasdimensións.Eporiso,historicamentehouboqueprestarseasacrificiosdeste tipopara fundircorpoeespíritonunmesmoactodefinitivoeaomesmotempofundacionaldunnovoxeitode levara loitapolíticaequenonpodepasarenningúncasopolodivorcioentre idearioeestructura,entre teoríaepraxe,haiagora30anospuidemoscomprobalonoca-sodeSalvadorAllende.

Ogaleguismosenpartido,aalmasencorpo,amísticadopiñeirismo, teráqueconstruírsesobreoesquecemen-todeBóveda,asúa lembranzadesautorizaaosqueafir-manqueosgalegossonxeneticamente incapacesdede-senvolversecoassúaspropias forzas.Bóvedadeslexiti-mataménunEstadoconstruídosobreoscadáveresdosdiscrepantes,opatriotismoconstitucional fillodosprin-cipiosdomovemento,nonpodeesgrimirsecontraosdescendentesdeBóvedarecreandoomesmoclimadelinchamentododisidentequesufriuogaleguismorepu-blicano,porquea tradicióndemocráticadonacionalis-mogalegoquedaseladacoseu fusilamento,mentresquesealguénestábaixosospeitadeautoritarismosonoutras forzaspolíticasde infaustopasado.Agora,afortu-namente,matarémáiscarograciasa lembraraosmárti-res.Hoxe teñenquemedirseporquexanonéposiblequedar libredeculpa,amemoriaactivaéquende impe-dirqueoutravoltasevolvacometerocrimeperfecto.


Cando os feitos están na nervadura da História –escribe Avilés de Taramancos– non son para es-quecer.CompríavolveraAlexandreBóveda(1903-1936),noanodoseucentenarioeparaoresca-te dohome, organizador,motor e guía doPartidoGaleguista aquen se lle debea construccióndunmovimento político con capacidade real sobre a dinámica do país. Lector deKeynes,Marx, Klein-vachter ou Wagemann –entre outros textos dun autodidacta voraz e avanzado do seu tempo– oseu arrinque a prol dunha Facendapública galega, abrolla con toda a vixencia no actual tecido au-tonomista,máis demedio século despois de que omataran por defendelo. Defíneo Fernández delRiego como ‘‘un político de acción’’ e ve Francisco Carballo no seu martirio ‘‘proba definitiva degrandez patriótica e de autenticidade cristián’’. Serio, de actividade inmensa –fronte á direccióndaCaixadeAforrosdePontevedra, nascampañasaproldoEstatuto, naorganizacióndoPG....Bó-veda era un home de fe, cando fe é non só crenza senón tamén amor por un pobo. ‘‘El contábamequeoseuentusiasmoempezousendonovo.Estabacoseupai, queeracarpinteiro, lendounxornale pasaron uns ‘señores’ deOurense decindo, ‘‘hai que ver a onde chegamos, agora até os obreiroslenperiódicos’’, eXandroexplicábame, ‘‘demaneiraqueunobreirononpode lér?Claro,quecantomenos ilustrados están, menos os estuden, seica máis convén, porque asi lévanos por onde que-ren’’, contabaAmaliaÁlvarez, filladeÁlvarezLimeseseasúadona, sempreábeiradoXandro.Ho-xe arrinca en Pontevedra un Congreso para a rehabilitación dunha figura capital na historia dopaís.ParaaRDL,undosseusbiógrafos, FranciscoCarballo, osprofesoresMargaRomeroeX.Car-losGarrido, o historiador e xerente da FundaciónAlexandreBóveda,UxíoBreogánDiéguez xuntoco seu propio fillo, Xosé Luis Bóveda, presidente da institución que facilitou para este número omaterial gráfico e inédito, recapitulan sobre a figura para a que demandan a súa recuperación.TralasementedeBóveda



ACruña20-11-34

QueridoBóveda:Celebrarei fondamenteque tiverasunbonviaxeechegarassinnovedadeaesemomentaneodesterro.LeínnoPueblounhabreve reseñadavosadespedidaenPontevedraqueaoparecer foiboaesignificati-va.Candosoupemosaprimeiranoticiado teu traslado falamosaquicon IglesiasCorral eMiñonesparaqueeles

enMadri fixeranalgoporconquerir a revocacióndo traslado. Iglesiasnonsei si fixoalgoporqueéunraposo terri-belmaisMiñonesxestionoualgopol-acartaecopiade telegramaquecheadxunto.Doresultado finalnonsabe-mosrènporagora.Imosaonosoasunto.Dende logoecomochedixenpor teléfonoeuestoudispostoa irparaahinascondicións

quemedixechesousexanas400ptsmensuaes.Paraencarregarmede todocantose refireaorganizaciónxeneraldoPartidoeANosaTerra.Espritualmente

estouencantadopois sempre foi unhaaspiraciónmiña terunxeitodevidaquemepermitadedicarmedecheoasnosascousase tibensabesquedentrodoquemeeraposibeladiqueillassempreconunhaconstanciaque tenpolomenosquinceanossin interrupción.Noordematerial (porquehaiquevivir epreocuparsedosqueveñenatras)pensodende logoqueenPontevedrapoderei vivir conesesoldo (...) ademaisdecomovaianascousaseaindaquepoderiaatoparalgunhaaxudaporcalquer traballoqueascousasdoPartidomepermitiran.Garantiade todoestoparaminolvidameoteunomeeo teu intréspoisseidesobraque ti non fariasnadaque

nonpoiderasedeberas facer.Poroutraparteosdemais irmáns interesadosnoasuntosonen total comoparaquenonse falemaisd’esteaspeito.Modestiaapartepensoqueoasuntopodeserd’unhagraneficaciaparaoPartidoequepoderemosrealizar

cousasqueagoranonpodemospornon terunhapersoa integramenteadicadaaelo:Eu total estousatisfeitoedispostoaelo.Eu teñoa impresióndequeascousaspoliticas tendenapoñerse favorablesparanóseenxeralpa-raasesquerdaspoisé indiscutiblequeseestáoperandounhareacciónquedarágrandes resultadosencantononhaxacensurae liberdadedeactuación.Asdereitasestánamostrandodemasiadoaorellaeos radicalessonimpopularesnasmasas republicanasapesardoaparatodacousaoficial eopredominiocircunstancialdoPo-der.Sinesqueceradivisión interna reinanteentreeles.Dereitase lerrouxistas.Vexounbonporvirparaas ten-denciasesquerdistasecomatizqueactualmente tenonosopartidoenGalicia temosmoitoque faceregranpo-sibilidadede trunfos. Isto,quenonsei seseráunexcesivooptimismo,vénademostrar ‘meus’anecesidadedenondeixar interrumpiramarchadanosaorgaización.Sipolocontrarioviñeranmoimaldadas, cousaquexachedigononcreio, enonpoideramosactuarcomocompreequeremos,poloqueamin respeitacoidoquede famenonhabiademorrereentre todosxaapareceriaondeganarseavida¿Estamos?Asiquepol’amiñaparte teño todobenpensadoeporminnonhainingunhadúbida. Imosaochoyo.Acercadaresidencia imosa falar.Casaldeciamenasúacartaquecasodechegarmosaunacordocoidabami-

llor irmeparaSantiagopoisdendeali sonmais fácilesosdesplazamentos.Deciaademais,d’acordoconSebas-tian,queseriaposibelquenoSeminarioderanmealgún traballo retribuidopara (...) asi, oquederaoSeminariopodiadescargarseaoPartidoparanonresultaroasunto tangravoso.Nisteaspeitonondeixade ter razónpoissioSeminariopoideradesprendersede20ou30pesosseriaunhacantidadequeoPartidopodiaaforrar.Certamentequeparaminseriamais traballoperoeuaesonon lle teñomedoe tempoteriad’abondopoisco-

nocesâmiñaaitividade.Vós relacionaredesestocoque tendespensadoeresolvercomoxusguedesmillor.Amin francamentegusta-

riamevivirmellorenPontevedrapormoitascousas.EntreelasporestarcercadosdeVigoepodermosreunirnoscandoquixeramos.Comochedigo, istoécousavosaeamindame igualanquecomodigogústamemaisPonte-vedraqueSantiago.Ti farásagoradendeahioquecheparezaconarregloaoque tendes faladoecomunicaaosdemaisoquesexa.ParacomenzaromeutraballoparécememillorqueaproveitáramoscandoveñasaPontevedraapasarasPas-

cuasqueeupoderia ir ahiunsdiaspara impoñermedoasunto,buscarcasae facero trasladopoidendoestaracousaxaenmarchaacomenzosdexaneiro. ¿Parécecheben?Tidirás.Coidoqueestáclaroomeupensamento.Dependeagoradoquevósdetermiñedes.Porminnonhaberádificul-

tadeeatópomedispostoa iraelocandovósoacordedesedispoñades.Nadamaisdemomento.Agardoa tua respostaquecheagradecerei sexaomais rápidaposibelpara ir eu ta-

ménadiantandoepreparandoasmiñascousas.

Unhaaperta fondaecordialdeVictor

Rte.Damas18-2ºdcha



Querido Del Riego:

Vexo en ‘‘Heraldo’’ a referencia a un incidente que descoñezo, porque, sen dúbida pol-a irregularidade conque me chegan os xornáis, non vin as notas a que alude.Mais como supoño de que se trata non quero que che falle n-istes intres a nosa adhesión mais cordial, coamais firme repulsa ao proceder indelicado do ‘‘Pueblo’’ xornal do que merecías outra consideración e apoio.Estamos no intre das persecucións. Non importa. Perderán o tempo ainda que de momento nos perxudiquen,¡adiante!.Unha aperta fonda de Sr. Bóveda. 15/2/1935A Francisco F. del Riego. Casas Baratas, 18. Santiago. (Galicia)

MANUEL GALLEGO Y MARTÍNEZGeneral Riego, 19-2ºCÁDIZ

Puerto Real (Cádiz), 9/12/1934A. Fco. F. del Riego. Santiago

Querido irmán:

Xa podes maxinar con cánta ledicia recibin a túa adhesión â garimosa despedida que se nos fixo, ledicia queprovén principalmente da fé no futuro con que está escrita e do outo patriotismo que a inza toda. Sí, queridoDel Riego, a mocedade galega intelixente e dina e todo o noso pobo verán que nós non son uns farsantes maise creerán en nós, e axudarannos e nós teremos a inmensa satisfacción de axudar e preparar o pulo decisivodalibertade da nosa Terra.Teimando sempre n-ela, eu estou a traballar dende o desterro con mais azos que en Galiza e non me dou tre-gua na laboura de comunicar con uns e outros para erguel-o esprito de todol-os bos patriotas, porque compremoito que o noso sacrificio non caia en ermo.Supoño que Casal vos daría conta da carta que lle escribín hai días comunicándo impresións, que, por conse-guinte, estimo innecesario repetir. As miñas cousas siguen marchando ben e agardo que sobor do 23 Caste-lao e mais eu estaremos ahí pra pasar as vacacións de Nadal. Sería ben que aproveitando tales vacacións secelebrase, en fins d-iste mes ou primeiros do que ven, a IV Asambreia. Procurádeo todos.E imos ao motivo principal motivo d-ista carta. Toparás adxunto un manifesto feixistoide, mitaroide, militaroi-de e retorcido, pero habiliño do ‘Bloque Nacional’. Pode que xa o coñezas. A min paréceme que d-il podedes edebedes tomar pé os mozos galegos pra lanzar un en defensa da libertade dos pobos, quente pero ben pensa-do, de senso fondo e racionalmente liberal, que conteña un chamamento âs mocedades de todol-ospobos.Engalego, pero traducido tamén ao castelán para a prensa do resto de Hespaña. Coido que sería un bo tanto quevos apuntaríades. Queda exposta a ideia. Si sirve, a realizala axiña.Saudos a todos, apertas a Picallo, (...), Casal, etc e outra pra ti do teu irmán na Patria. Alexandre Bóveda

Irmán Bóveda:

Prégoche que me mandes un exemplar do teu folleto no que calculabas o que Galicia paga e recibe do Estadohespañol.A ver se poideras contestarme as preguntas que van na cuartela adxunta ou mandarme algun libro ou folletono que poida topar as respostas.Isto desearía que mo mandaras axiña.Unha aperta do Antón Alonso Ríos

I. Cuanto paga por contribución territorial cada provincia gallegaII. Riqueza media imponible por hectárea (clasificada en 1ª 2ª 3ª y cuarta) en cada una de las provincias galle-gas.III. La contribución territorial se fija con un tipo uniforme sobre el valor de la riqueza imponible en toda Espa-ña; y es este tipo el del 21% en los actuales presupuestos?IV. Cuánto pagan por contribución industrial Cataluña, Las Vascongadas, Galicia y alguna otra región de laPenínsula?

Tomiño, 3 de agosto 32?



Non hai inocenciaRetallos literario de Alexandre Bóveda

Tensedemostrado a importancia da literatura nahora dedefinir unha identidadenacional, a literatu-ra axuda a representar, a facermáis palpábel unharealidade concibida oupensada. Crea esa realida-de.Galiza foi pensada e creada tamén literariamen-te, senpodermos,moitas veces, desvincular a pra-xe política da súa transmisión aopobo literariamen-te. Incapacesde trazar unha liña divisoria entre o es-critor e opolítico. A literatura noné inocente. Se-gundoMiroslavHroch en todomovementoquepen-sa e crea unhanaciónpreséntanse tres fases que sesuceden: descuberta da cultura nacional polasmi-norías intelectuais, períodode axitaciónpolítica econexión social e, finalmente, asunciónda identida-de nacional propia.

MargaRomero



Naidentidadenacionalgalega,comaentodas,co-branimportanciaomitodasorixes,ahistoriasufridaevivida,queprecisasercontadaealingua.Easíquetodoesteprocesotenqueverconacionalismogalego.MurguíaeoshistoriadoresdoXIXvíronseapoiadospolaépicapondalianaparacrearosmitosquepren-deríannaconcienciapopular.Obardolembrabaopa-sadogloriosodanacióndeBreogán.As irmandadesdaFalaaxitadorasconectaríancoasociedadee,crea-dorasdeinfraestructurasecanlesdecomunicaciónrenovadoras,sabíandaimportanciadoteatroparafa-cerverahistoriadoMariscalPardodeCela, todoseles irmandiños,ecomezaraproclamarunpensa-mentorelixioso, taménpropio,eabatidocoamortedePriscilianonoséculo IVenTréveris.Nacíanmártires.TaménsetrasladabaaGalizaoGraal.Axeración

Nóse,nomeadamenteOteroPedrayo,sabíaqueeraprecisofacelotodo,nonpodíapermitirseoluxodean-darunicamenteconnovelosedebíaserhistoriadorepolítico.Escribeo‘EnsaioHistóricodaculturadaga-lega’esabequeGalizaxaestabaconformadaantesdechegarenasaguiasromanas,een‘Oscamiñosdavida’converteenverdadeirosmártiresaosdeCarraleindividualizaaFaraldo.Aíndafaimoitomáis,creaaXelmírez,edemostraacontinuidadedopriscilianis-monoshábitosdosfranciscanos,queoabeiraránnasúatumba,exemplificaosereononseren‘Arredordesi’deAdriánSolovio,denóseexplicao‘Devalar’nafaladoscamiños, transmisorasdopasado.Galiza,cé-luladeuniversalidade,abertaaomundo,provocaqueenpalabrasdeCarballoCalero,Oterotomeunhava-caciónscomogaleguistaeescriba ‘FraVernero’,noneranvacaciónserasituarnosnavellapeldomundodiestianaáquepertenciamos.Osnovecentistasviñeronencher ‘Afiestrabaldeira’

coaasuncióndarealidadeealínoteatroosmariñei-roseoindianocompartironosaberpopularcomozoaquelquerepresentabaaosdoSeminariodeEstudosGalegos,nomeadamente,LoisTobío,queandadootempo,haberíadedevolvernososaberdequenonfo-ronséculostanescurosaquelesquecontaroncoafi-guradoCondedeGondomar.EManuelAntoniodes-cubriuasoidadedobarcoedenós,actualizadanamáisterríbelafrontadoPrestige,unhavezmáis litera-turaarmaliteraria.ECastelaoconstruíadesdeas‘CousasdaVida’,erematouunciclocoSempreenGaliza,pensamento,artee literaturaqueépolítica.Castelaonodesterro,naguerra,noexilioesempreenGaliza.En‘MemoriadeAlexandreBóveda’.ECaste-laoescribiuoseu‘AlbadeGloria’, ‘SantaCompañadosinmortais’,personaxespoboadorasdaconcien-ciadeGaliciacomonación.Culminacióndunproce-so:anación.NesacompañanonestabaonomedeBóveda,a imaxinacióndeCastelao,víadesdeapatriaexiliada,unhafogueiraencadacemiterio,nodePon-tevedraunhalabaradaquechegabaateoceu. ‘‘EraolumedoespíritodeBóvedaquenonfiguranaSantaCompañadosinmortais,porquenonpertenceáHis-toriasenónaTradiciónenarumedeLenda.BóvedaterádesernunmañánpróximooulonxanoabandeiradanosaRedención’’.Bóvedanoné,enefecto,unpersonaxedahistoria.En-tranaliteraturadunhamaneiradiferente,quesepre-ocupoudelevaloáspáxinasdaliteraturasentíaoco-mouncontemporáneo,unserquerido,(re)coñecido,irmán,vivoquenoninmortal.Bóveda,velaíahistoria,aíndaagarda,velando,comodixonasúaderradeiracartaaAmalia,polosfillos.Taménporunproxecto.OAlexandreBóveda, taménpersonaxeliterario,entron-cacosdemaisMártiresdaPatria,maistenunrostro,uncorpoedeixacomoasúaderradeira lección:asúacabezaferidademorte.SonmoitosostextospoéticosquesellededicanaAlexandreBóveda,moitososqueonomean,moitososqueopensanentreosamigosmortosouasasinados.OsprimeirosfeitosdesdeaGalizadadiáspora,desdeaGalizafisterrá,porrazónslóxicas, foronentrandoapartirdefinaisdossesenta.Entreosprimeiros,salientanaautoríadeSeoane,EmilioPita,CalviñoCastro,DelgadoGurriarán(Na-del),etc.EnGaliza,LuísBouza-Breycadanadalescri-bíaunpoemaqueimprimíaqueeraogalanoparaassúasamizades,undeleséo‘...MementoparaoNadalde1965’, impresióndunhafolladobradapolametade,opoemaestánoqueseríaacaradereita interior,pre-cedidonasanterioresdunha‘Panxoliñadolongoca-miñopo-laFraga’,que, loxicamente,ocultabaavalen-tíadopoemadedicado‘InmemoriamdeAlexandreBóveda’.Nonhai tempoparadetérmonosentodososqueviñerondespois.

Oprimeirodegrandecalidadepoéticaemoidifun-dido,atravésdopoemarioAopédecadahora(Vigo,colecciónSalnés,1967)édaautoríadeSalvadorGar-cíaBodaño, ‘NoderradeiromencerdeAleixandreBó-veda’,omozoSalvador,comprometido,quelogracoaimaxedaausenciadosgalos, transmitiraprofundasoidadeetristezadosollosmortosdeBóveda.Poemaduncompromisoindiscutíbeledunhafermosurafe-rinte,unpoema‘‘portódoloshomesmortos/aopédosdecámetros’’.SeguiríandespoisosdeCelsoEmi-lio,ManuelMaría,osasinadosporHeribertoBens,DanielMéndezO’Donell,BárbaroTomé.Mortoocane instaladaarabia,apartirdo76seguiríanosde:XoséSestoLópez,quendentrodunhahomenaxeaCabani-llas, lembraopiñeirodeAlbaondemorreAlexandre;PazAndrade,VitorVaqueiro,VergaraVilariño,Alfre-doConde,SantosSuárez,LueiroRey,quevolvefaceroutropoemaequesepodelerenpublicaciónrecentedasúaautoría(EdiciónsXerais);MéndezFerríndedi-caunpoemaaGonzaloAdrio ‘Pontevedra’ondeono-medeBóveda,estáentre ‘‘osmortosnonvengados’’.ApoetaXaquinaTrillo,catrocomposiciónsdosanos90,éateagoraaúnicamullerconpoemasdedicadosaBóveda,sabemosque istovaimudar.OpoetaAvilésdeTaramancos,escribeunhas‘‘palabrasenSouto-maioraDonaAmaliaÁlvarez,namemoriadeAlexan-dreBóvedanocincuentenariodomartirio’’precedidodunhafermosacartaedunhalongaaperta,símbolodanaciónsoñadaecreada,símbolodapolíticaedali-teratura.Unhaliteraturaquenonéinocente.Comononoéomellorpoemario,acusadorerestauradordamemoria,detodaaliteraturagalega‘Oscadernosdaira’deX.M.ÁlvarezCáccamo,alíestáBóveda,alíes-tántodos,demaneira literariaeporcompromisoele-aldade,osbosexenerosos,asrapadaseasquesellemudouocabeloenbranco.Estánosnomesdosasasi-nos.Estáoxuízo literarioqueadiviñaosocialepolíti-co:osasasinossonculpábeis.HaiunhanoveladomilitantedoPSOEManuelDo-

mínguezBenavides, ‘Laescuadra lamandanlosca-bos’, recuperadaparaanosahistoriapolo labor impa-gábeldeEdiciónsdoCastro,naqueA.Bóvedaéper-sonaxeprincipaldocapítulo IV ‘Verdeconsangre’,oBóvedapolíticopercorreomapadeGalizaparade-senvolver todooseuproxectopolítico.Mátano.Ahis-toriacontinúaporPonteareas,MondarizconLuísSo-toeTui.ApintoraMaruxaMallodeixouescritaunate-rradortestemuño‘RelatoverazdelarealidaddeGali-cia’,nel lembraaDidioRiobó,CilioMartínez,Carba-lleirae,entreoutrosaBóveda.Estetexto,pasainte-gramentee,senningunhamodificación,a formarocapítulooitavodaobrasobreM.Mallo,deAnaRodrí-guez-Fischer ‘Objetosextraviados’ (Lumen,1995).XoséMaríaÁlvarezBlázquez ,escribeunhabiografía ,eXerardoÁlvarezGallegoa‘Vida,paixónemortedeAlexandreBóveda’,agoradentrodacolecciónOFar-deldaMemoria(ANosaTerra).Máisrecentemente,daautoríadeEnriqueAcuñatemos‘AlexandreBóve-da.Nahistoriadonacionalismogalego’(EdiciónsANosaTerra)boamostradaimposibilidadedeesgazaroBóvedana literaturadaconstruccióndanación.Nas‘DécadasdeT.L’,Tobío lembraocarácterprácticoeintelixentedeBóveda,amaisdeexplicaronecesarioparacomprendermosunséculodanosahistoria.Ote-roPedrayoescribiuno‘Librodosamigos’dashorasdeBóvedaaproveitadassenperdademinutonahon-radeGaliza... ‘‘EscribindounpiñeiraldePontevedrabotasombrasnascuartillas,deixaescoitarunpranto.BensabenporqueneporqueoslíricospinosdaBei-ramar’’.Eestasexaarespostaqueosrumorosospro-curan,arespostaaoquedin:AlexandreBóveda.(Nafoto,AlexandreBóvedaconAmalianatraseiradaca-sadePoio)



Bóveda,artífice da construcción da nación

NestecentenariodonacementodeAlexandreBóveda Iglesias,4-VI-1903, 17-VIII-1936,éunhaurxenciarescatarasúasignificaciónhumananamemoriadeOurenseePontevedra,asícomonasúaacciónpolíticadeartíficedoPartidoGale-guista.Bóveda Iglesiasnaceunoseodunhafami-liamergulladanaemigraciónenotramadosocialourensán.Opai,XoánBóvedaValcarce,emigrouaBilbao, 1901-1903,eracarpinteiro,asalariadoprimeiro, logoautónomo.Tivodenovoquediri-xirseaBuenosAires,seteanos,volveparaafron-taravida familiarnunhaeducacióndos fillosnotraballoenasuperación.Anai,Luisa IglesiasSánchez,denenezenaco-

llemento, levouporsimesmaunchamboeman-tivoconfortalezaa fillosenetos.MentresAlexan-dre,contres irmánsmáisquesobrevivironá in-fancia, respondeuaosdesexospaternosconunhaentregaás letras,debuxo,deporte,cantoeaos interesesdeclaseconenerxíae fidelidade.Educousenacasa,nobarrio,naprazamaiordeOurense,naescolaanexaáNormaldemestres,noCírculoCatólicoObrero,no futboldeequiposdebarriada,noOratorio festivodossalesianos,noOrfeónourensán.Peritomercantil, ós17anospresentouseásoposiciónsáFacenda;nasegun-davolta logrouprazadeauxiliardecontalibilida-denaDelegacióndeFacendaenOurense.Bóve-daparticipounocernesocialdeOurense:depor-tista,empregadodeFacenda,cantor,profesornos IrmánsVillar, iniciaantesde1925relaciónsconVicenteRisco,cogaleguismoecoagrarismode ‘‘LaZarpa’’deBasilioAlvarez.Maissegueaestudiar.OpositoudenovoáFacenda,1926;gañaaoposicióneobténprazacomoxefedeContabili-dadenaDelegacióndePontevedra.Elsoubouniros interesesdeOurensecosdePontevedraeconestasolidariedadeadveuapatriotagalegoparalideraraalternativadunhaGalizanación.De1927a1931,AlexandreBóvedarecibeencargosenPontevedraenoMinisteriodaFacenda.Derelevoespecialéasúacontribuciónámelloraadminis-trativadaDeputaciónprovincialconDanielde laSotaeacreacióndaCaixaProvincialdeAforrosdePontevedradaquefoioprimeirodirector.No30casaconAmaliaÁlvarezda familiadosAlva-rezLimeses;antes formaranaredegaleguistadeCastelao,LosadaDiéguez, IglesiasVilarelle,osFontelaeFilgueira.

NESTECENTENARIODONACEMENTODEALEXANDREBÓVEDA IGLESIAS,4-VI-1903, 17-VIII-1936,ÉUNHAURXENCIARESCATARASÚASIGNIFICACIÓNHU-MANANAMEMORIADEOURENSEEPONTEVEDRA,ASÍCOMONASÚAACCIÓNPOLÍTICADEARTÍFICEDOPARTIDOGALEGUISTA.

FranciscoCarballo


NomagmacultoepolíticodaBoaVila,Bóveda,asumepasoapaso,unroldeeficaciaecreatividade:nosdíasda‘‘Dictablanda’’ formapartedeinstituciónsnacionalistassucesorasdasIrmandadesdaFala,1916:LaborGallega,GrupoGaleguistadePontevedra.Sempretenhorasparacamiñaresolidarizarsecodeporte localcomoparaten-derpontesconOurense,deonderecibeprensaeachegaaxudasv.gáreconstruccióndabibliotecaprovincial.

(NasecretaríadoPartidoGaleguista]Nodecembrode1931,naIIªRepública,conflúenenPon-tevedraosrestosdasIrmandadesdaFala.Osdías5-6sondafundacióndoP.Galeguista:oprimeiropartidodonacionalismogalego.Ofroitomadurodunhalongaxeiradebuscaedeatallos.BóvedafirmaraaconvocatoriadesdeLaborGalleguistaparaaasembleaVIIdasIFquedesembocounoPG.Foisecretariodeorganización.No1932secretariopolíticoedenovodeorganizaciónatéasúamorte,17-VIII, 1936.Deucomopegadadasúaperso-nalidadeestastres improntas:eficacia,dunpartidodeelitesaunpartidodemasasconscientes.Encincoanospasoude700primeirossociosamáisde4.000(3.000naGalizaeorestonaemigraciónespañolaeultramari-ña.)Profundidade:conunhaanálisetécnicadaecono-míadopaísáelaboracióndepropostasparaoEstatutodeGaliza.Laborouconsingularempeñonosantepro-xectosde1931quesedebateronnaCoruñaenosde1932dasasembleasdemunicipiosdeSantiagodeCom-postela.Máistarde,comentouaspropostaseconómicasparaGalizaenarts.enANT,1935:unbancodaAutono-mía,unimpostoúnicoedirecto,unhafiscalidadepro-gresiva,etc.BeirasTorradotensubliñadoaorixinalidadeeconverxenciacokaynesianismodaeconómicadeBó-veda.Porfin,sentidodeGaliza.MantivonodebatedoEsta-

tuto,1932,enSantiagounhaaltapolémicaconMonteroDíazsobreaoficialidadedalinguagalega.UntriunfoinesperadodadialécticadeBóveda:a linguapropiasig-nificaefaipertenzaesolidariedade.Nonéfactibleunde-senvolvementodopaíssenunhaculturadesdeasraícesquenosfagacapacesdeinternacionalismo.AlexandreBóvedamantivoaotravésdeconferencias

portodaGalizaedeartigosdeprensapolémicasbrillan-tescosinimigosdasoluciónnacionalistadeGaliza:paraelresultabaimposíbelasaídadodesequilibriosocialdestepaíssenamadurezaqueconseguearticularunhanaciónconrelacionslibresnosócontodosospobosdapenínsula IbéricasenóncosdemáisalódosPireneosedeEuropa:éprecisounconfederalismouniversalnaigualdadeedesdeadiversidade.Conestaspremisaspo-líticasnonédeestrañararesonanciamáisaládoslími-tesgalegosdapersonalidadedeBóveda.Por isofoides-terradoaCadizno1934.Puidovolverno1935elevaracabooseustraballosdefamilianumerosa,xefedeFa-cenda,secretariodoPG, ‘‘motordeexplosión’’doparti-do,candidatoaCortes,1936,até lograrqueo28-VI-1936foseplebiscitadooEstatutoegañartal requisito.Xullode1936.Todoestabaamañadonas‘‘cavernas’’

da intransixenciamilitaredereitistaespañola.Alexan-dreBóvedasabíaquenonhabíaconspiraciónssocialis-tas,nincomunistas,ninanarquistascontraaRepúblicaburguesa.Nonpodíasospeitar tantamalaentrañanosadversariosáscorrentes liberadorasparaqueseasaña-sencoamortedoshonradosloitadorespolamelloradasociedadegalega.O17deagostode1936, logodunxuízoaofíodasordesdefusilaracantosnoncolaborasenbra-zoenaltocoasublevación,AlexandreBóvedadeixou-nos: ‘‘Omozomáis lúcidoeinocentedecantoscoñecín(B.Alvarez) ,abandeiradanosaredención(A.D.R.Cas-telao),aprobaeternadainxustizadegruposhumanospsicópatas.Aoscenanosdenacer,BóvedaestáenPon-tevedraeOurensecosseusfamiliareseconnóseconví-danosaohonoreádignidade.

Napáx.8:BóvedanunhahomenaxedaAsociacióngalegadecontabeisno 1932.

Nestapáxinaedearribaaabaixo: nunmitinenourenseno 1936, enLugonaprazamaior,cunmoganillo e a súadonaAmaliaÄlvarezea

súa tarxetado ferrocarril do 1936


Bóvedae o Estatuto de Autonomía

Entreo5e6dedecembrode1931constituíaseenPontevedra,nomarcodaVIIAsambreiaNazonalis-ta,unhaformaciónpolíticaquepretendíaaglutinaraosgruposgaleguistasqueoperabanatéomomen-tononosopaís.Unpartidopolíticoque,baixoode-nominadorcomúndorecoñecimentoparaGalizadofeitonacional,axuntaraesforzos,salvandodiferen-ciaspontuais,nomarcodunnovoerecénnadosiste-maxurídico-administrativo:a IIªRepúblicaprocla-madao14deabril 1931.Unhaformaciónpolíticaquecoseunacimentorepresentabaaorganizacióndonacionalismogalegonunpartidopropiamentedito;édicirnunhaformaciónpolíticaquecontabacunsestatutosarespeitarpor todaamilitancia,cunhadi-recciónpartidariaúnica,asícomocunprogramaeunhadeclaracióndeprincipiospropios.Plasmábaseesta realidadenaeditoriald’ANosaTerra, voceironaalturadas IrmandadesdaFala:‘‘...Hoxexaogaleguismoacadouunhauniónausolu-ta,unhadireiciónúnica,unprogramamodernoyavanzadoeunhadiscipriña(...).Homesdediversastendenciaspolíticasrelixiosasquecoincidenenapreciarde igualmaneiraoproblemapolíticodano-sa terraeaxúntansebaixounhamaneiracomún,abandeiradaredencióngalega...’’.Certamente,estaorganizacióneraoPartidoGale-guista(PG), formaciónquetomabaonomedo‘Parti-doGaleguistadePontevedra’, impulsadoefundado,logodasúachegadaácidadedoLérez,porAlexan-dreBóvedaxuntoaPedroBasanta,entreoutrosco-moDanielCastelao.LoisTobío,XoséNúñezBúa,Vi-centeRisco,ValentínPazAndrade,Álvarode lasCa-saseRicardoCarvalhoCalero formaránpartedopri-meiroComitéExecutivodanovaorganizaciónnacio-nalista.Xuntoaeles,outravolta,opropioPedroBa-santaeAlexandreBóveda,presidenteesecretárioxeral, respectivamente,danova formaciónpolítica.DanielCastelaononestaríanomáximoórgaodedi-reccióndadaa incompatibilidadequemarcabanosEstatutosdopartidoentre formarpartedunorganis-mopartidariodedireccióneocuparunposto institu-cionalderepresentacióndopartido,casodorianxei-ro.Estadirección, tendoarepresentaciónpúblicadaformación, ficabaencargadadeveiculizarosacor-dostomadosnaasembleaconstituíntedePonteve-draebotaraandarproxectosnoperíodo inter-asem-blearconsonteoespíritodestesacordos.Entreaspropostasquedesdeosseus inicios teránasuaaxendaoPG,estaráaaprobaciónparaGalizadunEstatutodeAutonomíaquegarantiraosdireitosna-cionaisdonosopaísnomarcodunEstadoespañolfederal;unEstatutoquecontribuiraámilloradascla-sespopulares,damaioríasocialdopaís,nomarcodunhaGalizaceive.Acampañapro-Estatutoartella-riase inicialmenteporparte,dunhabanda,dosrexio-nalistasdaOrganizaciónRepublicanaGallegaAutó-noma(ORGA)deCasaresQuirogaedoutradosna-cionalistas, inicialmentenucleadosarredordas Ir-mandadese,aopouco,doPG.Áalturado4dexuñodo1931,candoAlexandreBóvedacumpría28anos,desenvólvesenaCoruñaaxuntanzaque,baixo ini-ciativadaFederaciónRepublicanaGallega(F-RG-ORGA),dácabidaarexionalistasenacionalistasepretendedarcomoresultadounanteproxectodetextoestatutáriobaseparaencetardiscusiónssobre

omarcoestatutário.Unhasdiscusiónsquenapró-priaasembleasesuscitanapartirdaconfrontaciónqueseestableceentre tresproxectospreviosdeEs-tatuto,asaber:BasesparaunproyectodeEstatutoGallego,ProyectodeBaseseAntreproyeitodeEsta-tutodaGaliza.Oprimeiro textoeradaautoríadoSe-cretariadodeGaliciaenMadrid,osegundodoInsti-tutodeEstudiosGallegoscoruñéseoúltimodoglo-riosoSeminariodeEstudosGalegos(SEG).Odebatedácomoresultadounsacordosmínimos,maiso fei-todequesósederacitanaasembleamilitanciadaORGAedogaleguismo,deslexitima,porminoritariaasistencia,apropostaa faceresaldaenfracasooxuntoiro,enterminoloxíadaépoca.Aíndaasí,ocertoéqueodebateserviuparaqueaes-tomaradimensiónsocial,postoquedaspropostaslevadasáasemblea,publicáronsenotasde impren-saecomentarios,paraaléndeactospúblicosdeapresentación,apartirdoscaisapoboaciónreflexio-nabasobreaautonomía.Doutrabandaestaxuntan-za fixoqueorganizacións,entidadesepersoasquenonestiveronnamesma,sepronunciaranapósasúacelebraciónsobreanecesidadeounondunEsta-tutoparaGaliza,cousaquenonficaba,nenmoitomenos,claraanosacidadanía.Édedestacar,noto-canteaosproxectosapresentadosádevanditaasemblea,oqueredixiua ‘‘seizóndecenzassociaes,políticas i-económicas’’doSeminariodeEstudosGalegos(SEG).Unproxectorealizadononparaxus-tificar feitos,comoapersonalidadenacionaldaGali-za,nen lembrarqueanosanación foi ‘‘...prósperai-europeaantesderealizadaa inxustauniformidadenazonalquepadecemos,senón[para]sabersi (ain-dacavagaxegrandementegravosaquetemosd-herdard-unhoscantosséculosdecentralismo),oréximendeautonomía integralquepropoñemosnosconvén,ounon...’’.Osautoresdoanteproxecto:ValentínPaz-Andrade,VicenteRisco,LoisTobío,RicardoCarvalhoCaleroeAlexandreBóveda,souberonperfectamentedacon-veniénciadoEstatuto logodosresultadosdotraballorealizadoporesteúltimo.Bóveda, lectord’OCapitaldeKarlMarxedaobradeJohnM.Keynes,viñadeatrásrealizandoestudos,apartirdosseuscoñeci-mentosdecontabilidadeeeconomía,arredordoqueaportabaen impostosGalizaásarcasdoEstadoedoqueeste invertíanaGaliza.Estesseuscoñecimentosetraballos lévanoademostrarconcifrasadesfavo-rábel relacióneconómicadopaíscoEstatoespañolnuntraballo rigorosoqueprecedeaoarticuladoes-tatutario.DetalxeitoqueaconclusióneconómicaáquecheganoscálculosdeBóveda,sinalabanqueGalizaaportabaaEspaña8.687.551pesetasmáisqueoqueEspañaaportabaaonosopaís.Estacon-clusiónseráesencialáhoradereclamaraautono-míaparaGaliza,conceitoestedeautonomíaque,pa-ranondarpéamalas interpretacións,nontiñanadaquevercosignificadoactualdeste,detalxeitoquesefalaentodomomentoporpartedosnacionalistasdunEstadogalego, talecomoveremos.OanteproxectodoSEGconstabadesete títulossen-dooprimeiroo intitulado,precisamente, ‘DoEstado,territorioecibdadánsdaGaliza’queencetabacunartigoprimeironoquesepodía ler ‘‘AGalizaéunEs-tado libredrentodaRepúblicaFederalEspañola’’.


Uxío-BreogánDiéguez



Desdeeste intrepodemosaseverarqueBóvedaes-tarápresente,sendopeza fundamental,en todoodeseñoedesenvolvimentodoprocesodeelabora-cióne final redaccióndoEstatutodeAutonomíadaGaliza.DespoisdestaasembleacelebradanaCoru-ña,desenvólveseoutro intento fallidodeelaborarunEstatutoqueforaconsensuadopola totalidadedaspartes implicadas.DamandosdeputadosgalegosnacámarabaixadoEstado,dadenominadaminoríagalega,osector republicanoegaleguistadestes, re-presentadoporAntónVilarPonte,RamónSuárezPi-callo,LoisPeñaNovo,EmilioGonzálezLópez,Ra-mónOteroPedrayoeDanielCastelao,promoveno12dexullounnovotextoapartirdunhaxuntanzaquesedesenvolve,outravolta,naCoruña.Logodestareunión,naquenonsechegaaacordosobre textoal-gún,decídesedesenvolveroutraxuntaenMadridqueseráseguidadoutradesenvolvida, taménnavillaycorte,o15deoutubro.Destaúltimareunióné froitountextonoqueagrandepartedaspropostasdosga-leguistas,enminoría,desbótanse.Esteresultadode-rivabado intentode integrarnoprocesoderedac-cióndoEstatutogalego,paraqueestecobrara lexiti-midade,aosdeputadosde idearioconservadorelec-tospolascircunscriciónsgalegas.AdireccióndoPartidoGaleguistadePontevedra,nunhanotaasina-daporPedroBasantaeAlexandreBóvedasinala:‘‘...isteComitéconsidera(...)unhaobrigadecrarar(...)contoda lealtade,quecomono(...)proyeitoape-nas foronrecollidasalgunhasdasnosasarelas,oPartidoGaleguistanonrenunciaaseguir loitando,conmaispulosainda,pol-o trunfodetodasasque in-tegranoseuprograma,ninpodecomprometerasuainteira libertadedefiscalizaraxestióndosquenoseudiasexanchamadospol-opoboarexirosdestinosdeGaliza’’.Apartirdeste intre iníciaseunhaparéntesenoproce-soestatutarioquenaprácticarepresentaaconxela-cióndomesmo.Pasanosmesesenonsealbiscaac-

tividadeoficialpro-Estatuto.Chegaaprimaverado1932e,baixoa iniciativadeAlexandreBóveda,se-cretariodeorganizacióndonovoPartidoGaleguistaeEnriqueRajoyLeloup,edildoconcellocomposte-lán,o19deabrilRaimundoLópezPol,alcaldedeCompostela,chegaaoconvencimentodereactivaroprocesoestatutario.Nestaordedecousasacámaramunicipalcompostelá, recollendoasuxestióndeBóvedaeLeloupeadecisivaactuacióndoalcaldeLópezPol,aproba,condata27deabril, convocarunhaxuntanzaenComposteladetodososconcellosdopaísparadebatirenarredordoqueteríadeserotextodefinitivodoEstatutodeAutonomía.Apósdes-taconvocatoriaeaadesióndamaioríadosconcellosdeGalizaaesta iniciativa,márcasedataparaode-senvolvimentodunhaxuntanzapreparatóriadaquelogoserádenominadaAsembleadeConcellosdeGalizaPro-Estatuto,asembleaestaquerepresenta-ríaoúltimodegraudiantedoprocesoderedaccióndoarticuladodoEstatuto.Treseranospontosatra-tardaordedodía:a)ProxectodeEstatutoquehabíadesersubmetido,comoponencia,áAsembleadeconcellos.b)RegulamentodaAsemblea.c)OrganizacióndapropagandadoEstatuto

Estaxuntanzapreparatoria, representativadosele-mentospolíticos,administrativos,económicosecul-turaisqueconstituíanavidasocialdaGalizanaaltu-ra(4),desenvolveraseo3dexullode1932noPara-ninfodaUniversidadecompostelá.Encetabaáson-cedamañáestaasembleacoasseguintespalabrasdeRaimundoLópezPol:‘‘Señores,por tersidoestaComisiónaquevoscon-vocouaquí,diríxomeavósnoseunomeparavosagradeceroentusiasmocoque tedescorrespondidoaonosoconvite.TaménvosdouasgraciasennomedanosaTerraporqueviñeradescomezara laborre-dentora,aorganizaronosoEstatuto;paraqueaTe-rrasexa libre(...)adiantomeaasegurarqueoEstatu-

togalego(...) seráprontounfeito’’.Apartirdestasverbasdeaperturaencetouseodeba-tearredordequémodelodeEstatutoeraomáisacaidoparaopaís.Eranecesáriounnovotexto?Ou,polacontra,aceptábasealgúndostextosxaredixi-dos?Finalmenteacordousechegarauntextoesta-tutario resultadodosdistintosmodelosapresenta-dosoanoanterior,untextodecarácter transaccio-nalqueharmonizando,enpalabrasdeLópezPol,asdiversas tendénciase informándoseestrictamentenaConstitución, recollerao resultadodaexperienciaparlamentaracumuladacoEstatutocatalán.Paraeste traballonomeouseunhacomisiónparidadestaasemblea.Acomisiónencargadadanovare-daccióndoEstatutoestaba formabaporSalvadorCabezadeLeón,presidente,EnriqueRajoyLeloup,secretarioeosvogaisManuel IglesiasCorral,EladioRodríguezGonzález,ManuelLugrisFreire, JacoboArias,AvelinoLópezOtero,RodrigoSanzLópez,SantiagoMonteroDíazeAlexandreBóveda.Estaco-misiónremataríao4desetembrootraballoparaoqueforacreada.Apresentabaestenovotextocambios, forzosamen-tenecesarios,sobreoproxectodemáximosdefendi-dopolonacionalismo.Xanonse falabadaGalizaco-moun ‘‘Estado libredrentodaRepúblicaFederalEs-pañola’’ senónquepasabaaserGaliza ‘‘unaregiónautónomadentrodelEstadoespañol’’.Asímesmo,entreoutroscambios,esebennoproxectodoSEGequiparábaseenrangoo idiomagalegoaoespañolesemarcabacomoindespensábeloseucoñecimentoparaoexercícioda funciónpúblicanopaís,ocertoéque istoúltimoficabacomounharecomendaciónnotextoagoraredixido.EstasconcesiónshaiqueterpresentequeviñandadaspolanecesidadeobxectivadoEstatutoparaGalizaaoverdoPGe,porexten-sión,donacionalismogalegonaquelaaltura.Estaor-ganización,cunhafeblebasesocialnomomento(enquecontabaoPGconmenosde1.000militantes

diantedasúafundación),sabíaperfectamentequeaadopcióndunhaposiciónmaximalistanotocanteáautonomía,sópodíadarcomoresultadoqueraaprobacióndunEstatutoquerefrendaradefinitiva-menteocentralismoestatal, respaldadoporunhamínimaautonomíaadministrativa,queraparálisedefinitivadoprocesoestatutarionomarcodonovosistemaxurídico-administrativo,aRepública,aíndaenvíasdeconsolidación.OPG,comononpodíaserdoutroxeito,apostouporesteúltimotexto,sacrificandopontualmentepartedassúaspropostas; textoqueseríapublicadoendis-tintosxornais,casode ‘ElPuebloGallego’, ‘ANosaTerra’, ‘LaVanguardiaGallega’, ‘HeraldodeGalicia’,‘LaVozdeGalicia’, ‘El IdealGallego’, ‘ElEcodeSan-tiago’e ‘ElCompostelano’.Apartirdestemomentocalquer representante lexítimodosconcellos,parti-dospolíticose instituciónsdopaíspodíaapresentaremendas.Estasemendas irían todasapararaAle-xandreBóvedaquen,dunhabanda, llesdaríaunhaordetemática,para logoserendiscutidasnoplena-riodaasembleadeconcellos,edoutrapreparaba,fronteaestas,asargumentaciónsparaadefensadaponenciaoficial.EraprecisaocantoantesaprobaroEstatuto.Logoxasecamiñaríanasúaconsolidaciónpara logocamiñarcaraaampliacióndoteitoautonó-mico.NestecontextoBóvedaamósaseoptimistaso-breoritmodoproceso.EncartaaRajoyLeloupáal-turado11denovembro indicaoseguinte:‘‘Vexoqueacausasiguemarchandomoibenequevostésetopac-unsazosqueanimaneconsolan’’.

Unsdíasantes,concretamenteo1denovembroRai-mundoLópezPol,alcaldedeCompostela,XaimeQuintanilla,alcaldedeFerrol,Manuel IglesiasCorralalcalded’ACoruña,JoséCorreros,alcaldedeLugo,AntonioÁlvarezDopazo,alcaldedeOurense,BibianoFernándezOsorio-Tafall,alcaldedePontevedra,JoséNovoRodríguez,alcaldedeBetanzos,GermánRegoGonzález,alcaldedeMondoñedo,JacintoFernández



Lago,alcaldedeTui,FranciscoÁlvarezXesteira,alcalded’OCarballiño,JacintoFernándezLago,alcaldedeLalíneGer-mánVidalBarreiro,alcaldedeNoia,convocabanatodososconcellosdaGalizaáAsemblea(atravésdochamamen-to/convocatorioAosConcellosdaGaliza)naquesedaríaporaprobadooarticuladoestatutarioqueteríadesersub-metidoenplebiscitodiantedopobogalego.Previamenteádevanditaconvocatoriaexuntanza,desenvolveransediver-sosactosquepretendíanconciliarasdistintasposturasquehabíanopaísenrelaciónácousaautonómicaeconsensuarotextodefinitivodeEstatuto.Nestesenso,unhavezrecibi-donascorporaciónsmunicipaisochamamentoAosConce-llosdeGaliza,seríadebatidonosplenosmunicipais.Parelloa istoAlexandreBóvedarematabaoseutraballoco-asemendasafinaisdenovembro,segundoindicanuntele-gramaenviadoaEnriqueRajoyLeloup.Apartirdestemo-mentosórestabaagardarpolacelebracióndaAsembleadeConcellos.

(AsembleadeConcellosProEstatuto]O10e11dedecembrode1932desenvolvíaseenComposte-laaIIAsembleaNacionaldoPG.Nestaasembleadistintospontosforontratadosmaisacuestiónestatutária foiaquemáistempoocupounosdebates;detalxeitoquenascon-clusiónsprogramáticasrecollidaspoloPGnuncaderniñoapontaríaseque‘‘...oEstatutoéameirandepreocupaciónd-estashorascríticas...’’.Efectivamente,sehoubounparti-dopolíticopreocupadopolamarchadoEstatutoequetra-ballarasendescansopolasúaconsecución,esefoioPGe,detrásdoPartido,cumpreinsistir,particularmenteAlexan-dreBóveda.Osábado17dedecembrode1932encetabaásdoceemediadamañá, logodunretrasodehoraemedia,asesióninauguraldaAsembleadeConcellosdeGalizaPro-Estatuto.Aolongodetresdíasdebateríasearredordotextoestatutarioqueonosopoboacabaríaplebiscitando.XaimeQuintanilla,alcaldedeFerrol,nomeadopresidentedaAsemblea,nonfaríaopróprioporbaixamédicaeseríasubstituidoporBibianoFernándezOsorio-Tafall,alcaldedePontevedra.Tafallencargaríasedaaperturadaasemblea.Ennotaxornalísticaapresentábanseasprimeirashorasdo17dedecembroenComposteladoseguintexeito:‘‘Desdelasprimerashorasdelamañanaseadvirtióunade-susadaanimaciónentodalaciudad.Casi todas lascasas lu-cíancolgadurasrespondiendoala invitaciónquehizoelse-ñorAlcaldeensucirculardeayer.Adiezdelamañanareco-rrió lascalles laBandadeBeneficenciaejecutandoalgunasdesusmásescogidaspartituras.Casientodas lascallesha-bíarotuletasdandolabienvenidaalosasambleístasyexal-tandoelamoraGalicia’’.Eraunánimoqueparecíaauguraraboanova.Enxeral foiunhaasembleadegrandedebate,encantotemáticaeduración,naqueGaliza, representadaatravésdosseusconcellos–227conrepresentación,dunto-talde319–,sexogabaoseuEstatuto.Aexpectaciónerele-vanciaeratalqueosdebatesdaasemblearadiáronseparaacomunidadegalegaenAméricadoSul.Sóduascuestións levantaronotondosasembleistas.Unhadestascuestiónsseríaacooficialidadedogalegoeoespa-ñol,eaoutraacapitalidadedaAutonomía.Aprimeiracom-batidaatravésdunvotoparticularporSantiagoMonteroDíaz,bibliotecariodaUniversidadecompostelá,noquefa-cíadesaparecero iniciodoponto4ºdoanteproxectodeEs-tatutonoquesedicía ‘‘seránidiomasoficiaisnaGaliza, in-distintamente,ocasteláneogalego’’.MonteroDíazescudá-base,paradefenderestasupresión,nosupostodescoñeci-mentoxeraldogalegoentreapoboacióneafaltadunhanor-mativaqueunificaraoidiomaortograficamenteáhoradeoutilizaroficialmenteconcoherenciaehomoxeneidade.Bó-veda,convencendoamaioríadosasistentes,defendeuaPonenciadexeitocontundenteafirmandoque:‘‘...senonserecoñeceacooficialidade, todasasxentesdoagroedomarterándogalegoamesmaideaquetiveranatéagora,édicer,dunhacousaquenonsedebeempregarequeestáporbaixodoutras’’,acrescentadoque‘‘...aunificacióndogalegoestáelaborándoseequenadadeparticular tenquedespoisdeservencidoonosoidioma,máisaindaquepolorádiodocastelán,poruncentralismoimperialistadecatroséculosqueperseguíuaoidioma,podeestesufrirunhacrisedediferenciaciónnaescrita,mais istoxaoestásalvandoaAcadémiaGalega’’ .Aliás,acuestióndacapitalidadefoiproblemáticaaíndaquemenoscadoidioma.TéndosepropostoCompostelacomocapitaldaGaliza,oalcaldedaCoruña,Manuel IglesiasCo-rral,propuñaacidadeherculinacomocapitaldafuturaAu-tonomía.Diantedestedebate, IglesiasCorralmarchada

asembleamentresBóvedaargumentabacontodasereni-dadeendefensadaPonenciaconvencendoaosasistentes.AsaidadeIglesiasCorralproducíu,contodalóxica,grandeescándalo.FinalmentesubscríbeseunacordoentreoParti-doGaleguistaeoPartidoRepublicanoGallego,extensivoparaoconxuntodeformaciónspolíticaspresentesnaasemblea,quesebaseabanoaprazamentodaeleicióndacapitalgalega.Finalmente,esalvandoestasdisensiónsminoritárias,apró-baseo19dedecembrooEstatutodeAutonomíapolaAsem-bleadeConcelloscunapoiode209cámarasmunicipaisdototalde227representadas.TodounéxitodoqueAlexandreBóvedativeragranderesponsabilidade,comoredactor, re-presentanteedefensordaPonenciaoficial.Talecomosetenasinalado,naAsembleadeConcellos ‘‘...discutiuse,arti-goporartigo,aPonenciaformuladapolaComisióndetéini-cos,producíndosedebatesacaloradosedegrandeoutura,nosquesepuxodemanifestoavontadeférreaeotalento lu-minosodeBóveda,heróidaquelasxornadas’’.Logodaasembleaalediciaquesentíantodasaspersoasquecontribuironaobondesenvolvimentodoactoeraplena.Editoriais,volantinasecartaces,entreoutrosmeios, foronutilizadosparaexpresaresta lediciaetransmitiraoconxun-todanaciónofeitohistóricoquerepresentabaaaprobacióndoarticuladoestatutário.Podiase lernunperiódicodomo-mentonadasospeitosodenacionalista:‘‘YatenemosEstatuto.YaGaliciadiósuprimerpasoparasuliberacióndelyugocentralistaysedisponeaplebiscitarsuEstatuto’’ .

Ficandootextoestatutarioxaredixido,sórestabasersome-tidoaplebiscitopopular.Aíndaquesepropuxeraacelebra-cióndoplebiscitoparao1933(endecretodo27demaiodesteanooutórgaselleaoComitéCentraldaAutonomíaopoderpara fixaradatadoplebiscito),achegadadasdireitasaogobernoespañol trásaseleiciónsdenovembrodeseano,faiqueseretraseoplebiscito.Aliás,esendoresultadodomesmo,DanielCastelaoeAlexandreBóveda, funcionáriosdoEstadoespañol,sondesterradosen1934,aBadajozeCádiz, respectivamente,comorepresaliadoEstadoaosdousmilitantesmáisrepresentativosdonacionalismogale-gonomomento.AíndaasíCastelaoeBóveda,conalgúnpermisoeaproveitandovacacións,achegaranseaopaíspa-raparticiparenenactosdoPartido.Enfebreirode1936,etrásoacordodoPGdeconcorrernacandidaturaFrentePopular(FP)áseleiciónsacámarabai-xadoEstado,acámbiodadesconxelacióndoprocesoauto-nomistaedeseplebiscitar,enconsecuencia,oEstatutoga-lego,aFPgañaaseleiciónse,comononpodíaserdoutraforma,márcasedataparaoplebiscito.O28dexuñodo1936.DefebreiroaxuñounhacheademitinseconferenciassedesenvolvenporpartedoPGparaamosara importanciaenecesidadedoEstatuto.AlexandreBóveda,xuntoaVictorCasas,LoisTobio,Castelao,ÁnxelCasal,Osorio-Tafall,Ál-varezLimeses, IsaacDíazPardo,CamiloDíazBaliño,Aveli-noPousaAnteloeFranciscoFernándezdelRiego,entremoitosoutrosdemócratasegaleguistas, traballanarreonestacampañadepropagandadoEstatutodeAutonomía.O28dexuñochegaograndedíaeosresultados(recollidosnonúmero420d’ANosaTerra,correspondenteao4dexu-llodo1936)falanporsimesmos:991.476votosfavorábeisEstatuto,6.085votoscontrariose1.378votosenbranco.Trásestesexistososresultadosaalegríaduroupouco.O17dexullode1936astropasespañolasdestacadasnascoloniasdocontinenteafricanosublévansecontraa legali-daderepublicana.DíasmáistardeGalizanasúamaiorparteficaocupada.DesdeoiniciodasublevaciónAlexandreBó-veda,xuntoaVíctorCasaseJoséÁdrioBarreiro,entreou-tros, ficaenPontevedradefendendoalegalidaderepublica-naatéodíadasúadetención,o20dexullo.UnhadetenciónquenonserealizaexclusivamentepoladefensaquerealizaBóvedadaorderepublicanasenónpolasúatraxectóriadecompromissocoprocesodeautodeterminacióndaGalizaeadefensadasliberdadesnonosopaís.MáisconcretamenteasuaaportacióndefinitivaaotrunfodoEstatuto.Depoisdepasarpordistintoscárcerese,mesmo,antesdeserxulgadoo14deagostotérselle intentadoaplicara leidefugas,Bóvedaéasasinadonamadrugadado17deagostode1936naCaeira;sendosoterrado,maliaanegativadasautoridadessubversivas,conabandeiragalegaxuntooseucorazon(elpediraserenvoltonabandeiragalega).CoamortedeBóvedaasasínasealiberdadedaGalizaeráchasecoseuprocesodeautodeterminaciónpormoitotempo,re-presentadonaalturapolaforteorganizacióndogaleguismo(conmáisde5.000militantesno1936)eotriunfodoEstatu-too28dexuño,refrendadopolamaioríadanacióngalega.


Bóveda ea DeputaciónAlexandroBóveda Iglesias chega aPon-tevedra no ano 1927, con vintetrés anosde idade, pois nacera enOurense odíacatro de xuñode 1903. Aprobara a opo-sición doCorpoPericial deContabilida-de doEstadopara oMinisterio de Fa-chenda. Sacouonúmero cincodas dezprazas daConvocatoria e tomoupose-sión naDelegación de FacendadePon-tevedra, comoXefe de4ªCategoría (noano 1933 acadaría a de 1ª), responsabi-lizándose daXefatura deContabilidadedaDelegación, único posto vacante da-quela na súa categoría.Nomesdenovembro é comisionado

poloMinisterio para formarparte, comotécnico, da 5ªComisión deValoraciónsdaCompañíaArrendataria dePetrole-os, traballo que se rematanocomezodomesde febreiro de 1928.É, xustamente, ao se reincorporar ao

seuposto, un anodespois da súa tomadeposesión, cando recibe o recadodedonDaniel de la Sota yValdecilla, presi-dente daDeputación pontevedresa, quellemanifesta grande interés pormantercontacto con el; Bóveda visita a LaSotae comenzadeste xeito unha relaciónquehabía durar dous anos e que resul-tou verdadeiramente positiva para osintereses dePontevedra.Non tanto pa-

raBóveda. Trátase, inicialmente, de po-ñer enmarcha unServicio naDeputa-ción quepermitira a adecuación do co-bro dasCédulasPersonales pola propiaDeputación, por así dispoñelo a novanormativa recadatoria doEstadoquedispónque se faga dita recadación poloorganismoprovincial, substituíndo aosConcellos que o viñan facendo anterior-mente.Bóveda analiza o temae, aproveitan-

do as súas vacacións, accede a viaxar aCataluña, aBarcelonapreferentemen-te, para estudiar alí a estructura destesServicios. Nomesde agosto deste ano28, entre os días seis e vinteoito, logodunha viaxe naque chega aMadrid cu-nha enterocolite producida por unhabebida nopasopor Leónque apouco lleimpide achegarse aBarcelona. Alí foitratadopolo doutorBalcells, a quen, ca-sualmente, ía recomendadopor donFernandoFilgueira.De volta aPontevedra, Bóveda fai un

rigorosoprantexamento doquedebeser unhaOficiñaRecadatoria Provin-cial, que aComisiónProvincial presen-ta aoPleno eque é aprobado.Máis tarde, Bóvedapropónaopersoal

que ten que atender estaOficiña, e, enprimeiro lugar, nomeaaArmandoRo-

dríguezAcosta comosegundo seu fidelcompañeiro de traballo que seráXefedeContabilidade eSubxefe doServiciodeCédulas. Este amigo entrañable,amigoda infancia, habería de ser, inme-diatamente, un elemento importantenaCaixa deAforros pontevedresa.PorqueBóveda, no ano seguinte, a

instancias dedonDaniel de la Sota, es-tuda a conformación deCaixa deAforroenCataluña, noPaísBasco, no centrodaCastela (Burgos, Zamora) para con-formar unha Entidade deCrédito quenoseu concepto levaba inxerida a dinámi-ca dopensamento economicista dono-so biografiado. Avanzadoo ano 1930,Bóveda, consciente dadistinta formadepensar dos responsables políticosprovinciales, abandonaos cargos quelle foran encomendados, e, dun xeitonatural, segue no seuposto deXefe deContabilidadedaDelegación de Facen-da dePontevedra. Caera xa donDanielde la Sota eValdecilla e deturpárase oServicio deCédulas queBóveda arga-llara. ACaixa deAforrosProvincial dePontevedra, pormor de circunstanciasracionalmente respectadas, seguiuadiante, e, según eu coñecín, de xeitomarabilloso, deica os temposque esta-mos a vivir.


Unha foto, aíndanuncapublicadae facilitadapolo fillodeBóveda,XoséLuisBóveda, dosantergosdeAlexandreBóveda.A ilustracióndapáxina 14éungravadodeLuisSeoane

X.L.BóvedaÁlvarez



O crime perfecto

Cando oímos falar do fascismo véñennos á cabeza os uniformes das SS,as cruces gamadas, as botas de coiro negro.... Son clixés que nos axudana identificar este fenómeno do mesmo xeito que nos impiden entender oproceso moito máis profundo e complexo que o provoca. O fascismo, mi-noritario neste tipo de expresións estereotipadas, só ten éxito candoexiste unha grande masa social neutra e permisiva que mira para outrolado. Pais de familia, corteses e afábeis que non teñen nada que obxectarao exterminio dun segmento social e que conseguen dalgún xeito delegarnestes grupos de choque ou nos aparatos do Estado, a execución de moi-tos dos seus desexos máis inconfesábeis. En moitos casos, nun momen-to de exaltación ou de xeito frío e calculado, ata o máis educado cidadánse atopa formando parte dun pelotón de fusilamento e disparando contraun Alexandre Bóveda; mesmo é posíbel que algún que aperte o gatillocomparta e defenda as mesmas ideas que a víctima pero que nese mo-mento as teña temporalmente suspendidas, porque verdadeiramente, ofascismo, máis que un ideario é a ausencia de todo compromiso teórico,un cheque en branco, un cravo ardendo, unha corda que canto máis fir-me nos ata máis seguro nos fai sentir ao saltar ao baleiro. Pero sobre to-do, o fascismo é tirar a pedra e esconder a man.

X.CarlosGarridoCouceiro



SereconstruímosocasoBóvedaepretendemosatoparunculpábel, tropezamoscunharesponsabilidade tandesdebuxadaquesemellapresentársenoscomaunhacatástrofenaturalcandosabemosqueaconteceuporobradevontadehumana.Sehouberqueacusaraalguén,poderíamos limitaro rangoaosquedispararon,aosquederonaorde,aosque fixeronaparodiadexuízo... aíndaasí todososdirectamente implicadospoderíanalegarquerecibíanordes,quenonse teríancomportadodesexeitosenon foranomarcodunhaguerraqueelesnoncausaron.Ascircunstanciasatenuantesemesmoexi-mentes, libraríallesde todaculpa.Ao fin,Bóveda foiasa-sinadoeninguénpagaríapor istoporquenaquelentón,matareragratisedunréximequeeraxuízeparte,nonca-beríaagardar reparaciónda inxustizacometida.

Aestasituación,naqueapenacapitaléadministradacunha lóxicaburocráticaque faidifícil atoparaverdadei-ra intencionalidadedosautores,nonsechegacasual-menteaíndaquetaménsepresentecomoproducto ine-vitábelda idiosincrasiapeninsular.Nonse teríaproduci-doa inmolacióndodirixentenacionalistasenon forpor-queseconstruíronascondiciónsparaqueestaquedaseimpune.Omóbildocrimeéobvioeaquen favoreceuasúamorte, tamén.Peroestanonse levaríaacabose llestiveracustesaosadversariospolíticosquedefendían in-teresesantagónicosdosqueel representaba.

Nonabondacondicirqueasúaexecuciónseexplicapoloseucompromisocoacausagalega,porseruncadroindispensábeldaauto-organizacióndopaís... poisestafoiposíbelmercéacrearaoportunidadeparaqueesteacto,envezdeser tipificadocomoundelicto, foraconci-bidopolosseusautorescomounharesoluciónadminis-trativaevirancubertasascostase tranquilizadaasúaconciencia.Endefinitiva,Bóvedanonseríaasasinadosenonsecrearandúascondiciónsqueexplicanporunhabandaqueosverdugossedecidirana levaradianteasúaacciónepolaoutraqueAlexandreoptasepor renunciarásúasalvación individualemesmoviraneste feitounhaocasiónpararatificarassúastesespolíticas.Enamedidaenquea lexislaciónexcepcionalcoaquese investiude le-galidadeohomicidionaceudundeterminadocontextoquenosremiteaosresponsábeisdexerarditoestadodeopiniónque fixoposíbela impunidadeequecoincidecosdetentadoresdopoderque llequitouavidaaquenenca-bezabaadireccióndomovementodeautogobernodopaís;podemosdicirqueestaexecuciónnonéunaxusti-zamentosenónaperpetracióndunautenticocrimeconpremeditación,nocturnidadeealeivosía.

(Premeditación]Sepor istoentendemospensar reflexivamenteunhacou-saantesdeexecutala,opensamentoespañolhexemóni-copersonalizadoen figurascomoUnamunoouOrtega ti-ñan teorizadosobreacuestión ‘‘rexional’’ nuns termosquenondeixaba lugaradúbidassobreaconcepcióndadiversidadecomoenfermidadequehabíaqueextirparnocasodequeseagudizaraoseucadroclínico.Oparadoxoéquesepresentabandesdeunhaposicióndeforzamoralporquesostiñanamáximadatoleranciacomofórmulade ir soportandoaheteroxeneidadecomobondadosospaisde familiaqueestabanchamadosavertebrarbaixoasúaautoridadeaosdiferentes fillos inmaturoserebeldesqueabranguíaosseusdominios.Peroesta ideade tole-rancia implicaprimeiroaconsideracióndosoutroscomodesprovistosdedereitosquecadavezquereclamanalgoquenon llescorresponde,non fansenónmolestar, ese-gundo,queexisteasupremacíadunpobo,dunhacultura,dunha lingua,dunharazaoudoquesexaquerepresentauncentrobaixoa ideadequeelessonotodomentresqueosdemaissósonpartes, reclamandoasubordinacióndaspartes.Destasdúas ideassederivaquea toleranciatenun límiteequeese límiteéocentroquenodeterminadiscrecionalmente.

(Nocturnidade]Nonsedefendíaclaramenteeaplena luzdodíaa tesedoEstadoCentralistae Imperial.Algoqueaprimeiravistapodíacausar receo.Mesmoas forzasestataissedabande federalistaseaconstituciónse lledicía federábel.Nin-

guénousabaaopoñerseaoEstatutodeGalizaperotodosoadiabannasúaaxendaeternamente.Nocantodereco-ñecera realidadeexistente,osestatutos íanseoutorgan-doasegundo foran facendo forzaasdiferentescomuni-dades, reforzandoasía ideadospedichóns incordianteseestablecendoagravioscomparativosentreasdistintasnacionalidades(decretodebilingüismosóparaCatalu-ña,Generalidatpordecreto, ....)

Asípois, tendoencontaadiversidadedoEstadoeosdistintos interesesen lizanocantoderecoñeceloseca-nalizalos formalmentepararesolvelosdexeitopacífico,oquese fixo foi tapaloshermeticamentecomounhaolaapresiónparaqueestouparandexeitoviolentoea legali-dadevixente fórasubstituídapola leidomáis fortenomarcodacaloenfrontamentoseresolveríaobviamentea favordeseCentro Imperialquesempresealimentoudi-simuladamenteeparaoquesempre traballarondexeitoocultoperorealoschamados ‘‘autonomistas’’ ou ‘‘fede-ralistas’’dospartidosrepublicanosestatais, equeagoraxasemostraacaradescuberta,desdeunhaposicióndeforzapolonacional-catolicismoquerelevaaestesnade-fensadamesmaestructuradunEstadopiramidalexe-rárquico fundadosobreadesigualdade.

(Alevoisía]Haiunha intenciónclaradedescabezaropaísdexeitoexemplar.Noneranecesarioparaa tomadepoderninparaunharápidavictoriamilitaroasasinatodepersoascomoAlexandreBóveda,perooqueeleschamaban ‘‘a-segurara retagarda’’ tiñaun finestratéxicomoitomáisaládacontenda.A formacióndunhaxeracióndecadrospolíticoscapazdedirixirunpaísdexeitopatriótico, istoé,antepoñendoobeneficiocolectivoácarreirapersoal,podesercousadeséculos.Peroaoeliminalosnonsóselledáparaatrásaoreloxonoreferenteáselites, senónqueoempoderamentodaxentequesechegouasentircapazdevalerseporsipropioseaafoutezaparanonte-meraocambioeaonovo,desaparecendasociedade,eomedo,o terror, interiorízaseporxeraciónsen todaapo-boaciónpersuadíndoosdevolvera ‘‘meterseenpolíti-ca’’.Por istoaBóveda,nesepanorama,non llequedabaoutraqueutilizarasúapropiamorteparasosterassúasteses, tal comoacreditanasdiferentes testemuñas.A fu-xidanoneraunhaopciónporqueareconstruccióndona-cionalismoprecisaba facersesobreabasedequeo fra-casodaauto-organizacióndopaísnoneradebidoaoapoucamentoe incapacidade inherentedosgalegospa-ragobernarse, senónábrutalidadealleaparaesmagarasúa liberdade.

Bóvedasabíaquebaixoarepresión,aorganizacióneocorposeacochan,ea tentaciónémesmodisocialosdasideasedamente.Ocorpoeaorganizaciónsonunhacar-gapesadadaquetodossepretendendesprenderparaquenonteñanporondecoller,peroaclandestinidadeesixe fortes lazos informais,unhaglándulapinealquemanteñaacomuñóndeambasasdúasdimensións.Eporiso,historicamentehouboqueprestarseasacrificiosdeste tipopara fundircorpoeespíritonunmesmoactodefinitivoeaomesmotempofundacionaldunnovoxeitode levara loitapolíticaequenonpodepasarenningúncasopolodivorcioentre idearioeestructura,entre teoríaepraxe,haiagora30anospuidemoscomprobalonoca-sodeSalvadorAllende.

Ogaleguismosenpartido,aalmasencorpo,amísticadopiñeirismo, teráqueconstruírsesobreoesquecemen-todeBóveda,asúa lembranzadesautorizaaosqueafir-manqueosgalegossonxeneticamente incapacesdede-senvolversecoassúaspropias forzas.Bóvedadeslexiti-mataménunEstadoconstruídosobreoscadáveresdosdiscrepantes,opatriotismoconstitucional fillodosprin-cipiosdomovemento,nonpodeesgrimirsecontraosdescendentesdeBóvedarecreandoomesmoclimadelinchamentododisidentequesufriuogaleguismorepu-blicano,porquea tradicióndemocráticadonacionalisga-legoquedaseladacoseu fusilamento,mentresqueseal-guénestábaixosospeitadeautoritarismosonoutras for-zaspolíticasde infaustopasado.Agora,afortunamente,matarémáiscarograciasa lembraraosmártires.Hoxeteñenquemedirseporquexanonéposiblequedar libredeculpa,amemoriaactivaéquende impedirqueoutravoltasevolvacometerocrimeperfecto.

eisa as eas · 2018. 3. 5. · pag: n06sr07 -- edi: nov06 galicia hoxe 06/11/03...

Documents