LIMBAS NATZIONES CULTURAS noas documentos intervistas

NOAS... 2010MAJU4

Dae sos istados-natzione a sas natziones-istadu

Su passàgiu, chi at caraterizadu sos ùrtimos duos sècu-los, dae s’istadu patrimoniale o monàrchicu, in ue sos òmi-nes fiant propiedade o ogetos de su podere e sùdditos, a sa repùblica, in ue sos òmines sunt sugetos, tzitadinos, issos etotu propietàrios formales de sos poderes de s’istadu, at rapresentadu sa tzelebratzione de sos deretos individuales, elevados a fundamentu de su podere e de sa democratzia. Est istadu de seguru unu progressu in s’istòria.

Ma nd’est derivada una bisione astrata chi at formadu istados de deretu, polìticos e èticos, chi esaltende s’iden-tidade individuale, sos deretos pesonales e s’agualidade formale, ant inclùdidu pòpulos e territorios diferentes, lis at negadu identidade colletiva, custringhende·los a s’uni-formare a sa natzione e a sa limba majoritària. Gosi sunt

nàschidos sos istados-natzione modernos, cun s’ideologia parallela issoro de su “natzionalismu de domìniu”, chi negat sos deretos colletivos a sas natziones minoritàrias assugetadas. Istados chi negant su valore de s’identidade natzionale de una parte de sos tzitadinos e los fortzat a si cunformare a s’identidade majoritària, cun unu protessu de assimilatzione fortzada, linguìstica e finas culturale.

Ischimus però chi sos òmines, istoricamente, naschent giai in intro de comunidades reales, no a sa sola, duncas tenent una “natzione” chi los at pesados. E sa natzione “format” e isvilupat sos individuos. Ma sos indivìduos podent finas isvilupare e liberare sa natzione issoro, cun su “natzionalismu de liberatzione”. Siat comente si siat, sunt sas comunidades natzionales chi podent assegurare un’isvilupu echilibradu de sos indivìduos, non sas comu-nidades astratas, apòlides o anatzionales. Su mundu reale est inculturadu, incarnadu in natziones/territòrios chi si podent fàghere soveranos e fraigre un’istadu: unu mundu de natziones-istadu, no istados-natzione. n D. Corràine

Progetu natzionale Unu progetu natzionale chi punnat a fraigare una nat-

zione-istadu, pro sa natura sua matessi, no est setàriu nen de classe. Pro unu progetu de soverania, pro fraigare un’al-ternativa a sa dipendèntzia, non bastat unu partidu o una parte ebbia. Bi cherent totu sos colores possìbiles, totu sos chi s’autodefinint Sardos e cherent chi sa Sardigna s’autoa-firmet e s’autodetèrminet. Duncas nemos si podet carriga-re a sa sola sa pelea de sa liberatzione. Nemos nde tenet s’esclusiva o podet impònnere sa bandera sua.

Tando, su progetu natzionale devet tènnere tàticas chi cunsentant de cròmpere cun totu sas fortzas espressadas dae sa natzione a sa finalidade istratègica prima: sa sovera-nia, in forma indipendente o cunfederada. Custu cheret nàr-rere chi su natzionalismu de liberatzione est interclassista, chi duncas sos movimentos o partidos chi sunt in intro de unu progetu natzionale tenent a cumone puntos generales

de base. Ma, pustis, cadaunu est giustu chi devat tènnere optziones e culturas polìticas o ideològicas diferentes, chi siat de manca o de dereta, chi non sunt categorias supera-das, ma balent pro orientare e guvernare sa soverania ba-langiada e determinada.

Si est beru chi su prus de sos partidos fortes presentes in Sardigna no est nàschidu pro atuare unu progetu nat-zionale sardu, ca sunt organizados comente articulatzione e sucursale de sos partidos istatales, est finas beru chi sos movimentos nàschidos in Sardigna cun su propòsitu de la liberare, non sunt alternativas reales e addatos a sa finaliade chi si proponent, o ca sunt in cuntierra a pare intre issos o ca si ponent in foras de sa polìtica possìbile, cun s’iscusa chi sos àteros partidos sunt italianos. Duncas sunt dèbiles e arriscant de èssere finas presumidos.

Tando, devimus favorire sas positziones de pessones o grupos, internos o esternos a totu sas fortzas polìticas, pro fundare e definire sos puntos de base de unu Progetu Nat-zionale e sas modalidades e tempos pro lu praticare. eja

EDITORIALE

A PÀRRERE MEU: “Pro cumprèndere sas resones de su costu de s’energia in Sardigna”

PRO ESSIRE DAE SOS ISTADOS-PRESONE“Su sardu, si l’ischis faedda·lu, si no l’ischis impara·lu”

P U N T A D E B I L L E T E

Indipendentistas...in italianu!

Finas custas eletziones de su 30-31 de maju po-diant èssere s’ocasione pro intèndere discursos, co-mìtzios, trasmissiones in sardu, pro bìdere e lèghere manifestos, libritos, volantinos, propaganda in gene-rale in sa limba nostra. Ma nudda! O belle nudda. Che a totu sas àteras eletziones coladas.

E ite cheret nàrrere totu custu? Chi totus cherent sa limba, ma la cherent e l’istimant... in italianu. Ca costat prus pagu isfortzu. Est una sìndrome ischitzo-frènica chi caraterizat medas polìticos e intelletuales sardos, ma finas movimentos natzionalistas e indi-pendentistas chi preferint s’italianu in sas atziones issoro. Ca sa limba lis paret un’elementu segundàriu de s’identidade! Totu a su prus calicunu ponet pa-ràulas sardas in manera folclòrica, diferentzialista o simbòlica, in carchi nùmene o tìtulu. Si no est chi, a bias, preferit s’inglesu.

Su 70% de sos Sardos pràticat o connoschet su sardu, ma est su 13% cando si tratat de pitzinnos. Est in perìgulu sa trasmissione de sa limba e sa natzione sarda matessi. E at a èssere semper peus si non para-mus fronte. Pro ite indipendèntzia si est sena limba sarda? Sena isetare una soverania possìbile, su sardu cheret praticadu cun coerèntzia, como e inoghe, in Sardigna. Chie no lu connoschet, si l’imparet. eja

Dae su 23 a su 26 de abrile, in Girona, movimentos e intelletuales de sas natziones sena istadu ant formadu sa Rete mundiale de sos deretos colletivos de sos pòpulos. S’intrada de su mundu in su tempus de sa globalizatzione est causende cambiamentos in s’òrdine in-ternatzionale e in sas discussiones chi pretendent de definire custos cambiamentos. A su contràriu de sas tendèntzias egemònicas de sos sèculos 19 e 20, su sèculu de sa globalizat-zione est caraterizadu dae su reconnoschimentu progressivu de sa diversidade, inclùdida sa biodiversidade, de pòpulos, limbas e culturas chi pòpulant sa Terra. Mancari b’apat cu-sta tendèntzia a reconnòschere de prus sa diversidade, su mundu sighit a èssere organizadu cunforma a su modellu de s’otighentos de s’Istadu-natzione, tzentralista, uniformante, chi a s’ispissu negat s’esistèntzia polìtica e/o culturale de natziones diferentes dae sa egemòni-ca, e chi, belle gasi, s’agatant in intro de sas làcanas de custos Istados-natzione matessi.

In sos ùrtimos binti annos sunt istadas deghinas sas natziones chi ant otentu s’indipen-dèntzia, e gasi etotu sunt istados deghinas sos pòpulos e sas culturas minoritàrias chi ant otentu unu livellu prus mannu de reconnoschimentu, de autonomia o de autoguvernu. Sende gasi, sos pòpulos e sas natziones sena Istadu sunt galu sa majoria; pro custu sighi-mus a pedire chi siat reconnotu su deretu fundamentale de sos pòpulos nostros, chi est su deretu a s’autodeterminatzione, cun s’indipendèntzia polìtica o in intro de un’Istadu plu-rinatzionale. Tocat finas a pònnere in craru chi sas trasformatziones de su mundu a livellu globale càmbiant sos issenàrios in ue s’isvilupant sas batallas nostras pro custu deretu e, pro more de s’interdipendèntzia semper prus manna chi est faghende nàschere su protzes-su de globalizatzione, interessant semper de prus sas realidades nostras.

Finas a su puntu chi no est possìbile a non tènnere in contu sas àteras realidades natzio-nales non reconnotas de su totu chi, che a sa nostra, artìculant politicamente, culturalmen-

te e sotzialmente movimentos e protzessos chi punnant a sa pràtica de su deretu a s’auto-determinatzione. Devimus duncas tènnere in contu su protzessu de renàschida polìtica e culturale de sas natziones originàrias de s’Amèrica Latina, ghiadu dae sas rifundatziones costitutzionales reghentes de Ecuador e Bolìvia, Istados-natzione cunvertidos in Istados Plurinatzionales, cun livellos mannos de reconnoschimentu de su deretu a s’autodetermi-natzione e a s’autoguvernu de paritzos pòpulos e comunidades indìgenas.

A su sòlitu, però, b’at una violatzione sistemàtica de sos deretos umanos e tziviles fun-damentales. B’at cunflitos chi tenent s’epitzentru issoro in su deretu a s’autodeterminat-zione e mustrant in manera crara sa inefetividade de un’òrdine e de unas cantas istitutzio-nes internatzionales chi sunt petzi tzinta de trasmissione de sa soverania de sos Istados, no addatas a si suprapònnere a sas làcanas e a sos interessos creados e mantesos dae custos, in benefìtziu de una guvernabilidade mundiale a su servìtziu de sos pòpulos e de sas pes-sones. S’ùrtimu esempru de custa ingiustìtzia lu podimus osservare in su casu de s’annichi-limentu fìsicu de su pòpulu tamil, in s’ìsula de Sri Lanka, chi fiat resessidu a otènnere dae s’Istadu s’autonomia in sos territòrios in ue costìtuit sa majoria.

Tando, semus in un’època de interdipendèntzia semper prus manna de sas relatziones econòmicas, sotziales, culturales e polìticas a iscala globale, e finas in un’ època in ue sos cambiamentos polìticos de sos unos ant a interessare sos àteros. Tando oe sa missione de cada pòpulu e natzione est de guvernare e presidiare su territòriu istòricu suo, in armonia cun sas àteras natziones, difendende sa relatzione echilibrada de s’òmine cun s’ambiente e sa natura dae sos atacos de sos poderes esternos e internos, assegurende a sa comunidade natzionale interessada un’isvilupu lìberu, autodeterminadu e soveranu, in polìtica, econo-mia, sotzialidade, salude, cultura e limba. Pro custu est nàschida sa Rete nostra. n EJA

Pòpulos e Natziones contra a sa globalizatzione

23-26/4/2010: Rete de sos Deretos Colletivos de sos Pòpulos

n ROSÀRIU IN SARDU IN SA BASÌLICA ANTIGA DE OROPA (BIELLA) | Domìniga 23 de maju, in su santuàriu de «Nostra Segnora Niedda» de Oropa (Biella), fundadu dae S. Eusèbiu de Casteddu, patronu de su Piemonte, est istadu cantadu Su Rosariu in sardu. Finas sa Missa de sa Pasca de Frores est istada acumpangiada dae càntigos in sardu. Su capellanu de Su Nuraghe (Assòtziu de sos Sardos de Biella), don Ferdinando Gallu, at naradu sa catèchesi in limba sarda.

n SU 44% DE SOS GIòvANOS IMMIGRANTES ISChINT fAEDDARE IN CATALANU | Sunt giòvanos nàschidos in logu istràngiu ma residentes in Catalugna. Custu tantu resurtat dae s’inchesta de usos linguìsticos de su 2008 inclùdida in s’istùdiu Limba e giòvanos de sa Generalitat. Totu mèritu de sos sistemas de integratzione linguìstica (mescamente, s’iscola). A su puntu chi «su 70% de sos immigrantes mustrant interessu a imparare su catalanu».

Pro cumprèndere sas resones de su costu de s’energia in Sardigna e de sa protzedura de infratzione aberta dae sa Cummissione europea subra de s’illegitimidade de sos agiudos tarifàrios cuntzèdidos a s’Alcoa (unos 400 millio-nes de èuros), devimus fàghere riferimentu a sas decra-ratziones chi su 5 de freàrgiu de su 2009 su presidente de s’Antimonopòliu, Antonio Catricalà, at fatu in un’audit-zione in sa Cumissione Atividades produtivas de sa Càme-ra, a propòsitu de sos intzentivos a sas energias rinnovàbi-les e assimiladas, sas chi si narant “Cip 6”: “ Abbarrant sas distorsiones causadas dae su fatu de suventzionare sa pro-dutzione de energia elètrica dae fontes assimiladas e non rinnovàbiles in una mesura prus manna meda a cunfrontu de sas rinnovàbiles; in su 2007 su costu pro su ‘Gestore servizi elettrici’ (GSE) est istadu de 3 milliardos e 746 mil-liones de èuros pro s’energia retirada dae fontes assimila-das e de 1 milliardu e 482 milliones de èuros pro s’energia dae fontes rinnovàbiles; (…) Custas distorsiones ant a si-ghire a pesare subra de sos consumidores finales a su nessi finas a s’iscadèntzia naturale de sas cunventziones, chi diat dèvere èssere no in antis de 7-10 annos, mancari s’intzi-dèntzia issoro at a minimare in manera progressiva’’.

Cunforma a sos datos de su GSE de trìulas de su 2009, sa crisi produtiva chi at còrfidu sa penìsula italiana cun sa contratzione de sa dimanda de energia elètrica at causa-du in su matessi mese un’àteru minimòngiu de su preju de bèndida, chi est faladu, in sas regiones de su tzentru co-mente in sas de su nord, a su matessi livellu de sos primos

meses de su 2005, est a nàrrere a 49 euros/MWh, e in sas de su Sud a 45 èuros/MWh, tochende su mìnimu istòricu.

In Sardigna sa Sarlux usufruit de s’intzentivu CIP6, crompende a fùrriu de sa medade de sa produtzione mèdia cuotidiana sarda (a fùrriu de 600 Mw/1200Mw) e godende in custa manera de sa positzione de operadore dominan-te in su mercadu isulanu; si cumprendet, gasi, comente, mancari cun sa contratzione de sa dimanda causada dae sa crisi de s’indùstria energìvora (Alcoa inclùdida), su costu de s’energia si siat mantesu a 88,92 èuros/MWh, belle su duplu a cunfrontu de sa penìsula.

Si abbaidamus bene sas cosas, sos costos de produtzio-ne de s’energia elètrica in Sardigna sunt prus bassos chi no in sa penìsula: a produire dae sa combustione de sos resìduos de sa rafinatzione de su petròliu – comente in su casu de sa Sarlux – est unu balàngiu assolutu (a nche giù-ghere a ismaltimentu cun inertizatzione est unu costu chi si nde faghet a mancu; sos costos sotziales e sanitàrios chi sa gente de Sarroch, de sas biddas e de sas tzitades a fùrriu sunt custrintas a pagare no intrant in perunu bilàntziu).

At a tènnere su Guvernu italianu sa fortza de segare cu-stu giogarinu, imponende su nucleare? In particulare una tzentrale nucleare EPR (Reatore nucleare europeu a abba pressurizada) de 1600 MW chi tenet sa netzessidade de produire in sas oras de rechesta prus minore a su nessi 800 MW pro su mantenimentu de sa massa crìtica (cuntzen-tramentu e disponimentu de àtomos cun nùcleos fìssiles, chi pro custu sa reatzione a cadena si mantenet istàbile e

Pro imbiare noas o pedire informatziones: noas.eja@gmail.com NATIONALIA, noas de sas natziones sena istadu > http://www.nationalia.info

Natzionalismu de liberatzione

Pro annos, sos giornales e sos intelletuales de sas majo-rias ant semper tratadu sas ideas de liberatzione natzionale comente “natzionalistas”, ispiradas a un’ideologia arretra-da, reatzionària, fascista, mescamente cando si trataiat de natziones “minoritàrias” in intro de sos istados europeos. Dispostos, però, a tratare bene sos movimentos de liberat-zione esternos a s’Europa. Ant imbentadu unu “solidari-smu esotizante”, chi gherrat pro afirmare sas diferèntzias esternas ma negat o minisprètziat sas internas a sos istados europeos. Sena fàghere peruna distintzione, cun s’acusa negativa de “natzionalismu” (atribuidu a sas minorias), sena si nd’abbigiare agiuant su “natzionalismu de domì-niu” praticadu dae sas majorias, e delegìtimant su “natzio-nalismu de liberatzione” praticadu dae sas natziones chi si cherent liberare e fàghere soveranas. In definitiva, giorna-les e intelletuales de manca o de dereta, comente no ant di-stintu su natzionalismu de domìniu de sa Sèrbia dae su de liberatzione de s’Islovènia, de sa Croàtzia, de su Kòssovo, etc., sighint a indebilitare su natzionalismu de liberatzione. Difendiant tando e difendent como sos istados-natzione, e duncas s’imperialismu internu praticadu dae sas natziones majoritàrias a dannu de sas natziones minores.

A dolu mannu, finas in Sardigna calicunu non faghet custa distintzione e narat chi su natzionalismu in sesi est cosa mala. E duncas si ploclamat indipendentista ma non-natzionalista! Podimus èssere natzionalistas e no indipen-dentistas, ma indipendentistas e non-natzionalistas est un’ispropòsitu cuntzetuale e polìticu. eja

SARDOS CONTRA A SA DIPENDÈNTZIA

0 €P R E J U

> p. 02 > p. 04 Sos deretos colletivos, oe Intervista a Aureli Argemí presidente de su CIEMEN de Bartzellona

> de Gianfranco Pinna > de Zuanne F. Pintore

Pro un’Istatutu nou de sa Natzione Sarda

Refudos dannosos e forsis radioativos dae Itàlia o Europa?

su nùmeru de neutrones presentes in su sistema non càm-biat). Custa produtzione diat pònnere in arriscu sa posit-zione de sa Sarlux comente operadore dominante. In su matessi tempus, diat rechèdere investimentos finantziàrios e de tempus chi benit male a carculare; su fràigu de una tzentrale nucleare tenet un’inseguresa de sos costos (chi podent èssere de su 150-300% in prus a cunfrontu de sos prevìdidos) e de sos tempos (finas a su duplu de sos annos prevìdidos); custu nche giughet su fràigu de una tzentrale elètrica nucleare a foras de cumbèniu in unu mercadu lìbe-ru e non cunditzionadu dae agiudos de Istadu.

A custos cunsideros in tema de energia si ligat un’àtera detzisione polìtica – trasversale – relativa a sos orienta-mentos regionales in matèria de isvilupu industriale e de gestione de sos resìduos ispetziales. S’11-2-2009 sa Giun-ta Soru at postu in caminu un’acordu de programa cun sa Portovesme Srl, pro 300 milliones cumplessivos, chi punnaiat a duplicare sa produtzione de zincu moende dae su manìgiu de sos resìduos tòssicos de importatzione, sos “fumos de atzargeria”. Dae su 24 de abrile sa Giunta Cap-pellacci mandat a dae in antis su progetu. A parte sos prus de 150 milliones de euros destinados a unu mega-parcu eòlicu pro s’energia de su progetu, petzi pro sa discàrriga chi bi cheret pro immagasinare sos resìduos sunt prevìdi-dos 60 milliones de èuros (sa Regione diat cuncùrrere cun unos 50 milliones) pro cuntènnere 300mìgia tonnelladas, pagu prus o mancu, de resìduos de su manìgiu de sos fu-mos (como sunt unos 180mìgia). Tando mi pregonto: bi-sòngiu b’at de àteros perìgulos in un’area che a su Sulcis, giai incuinada in manera grae? Non b’at su perìgulu de fàghere nàschere cursias preferentziales pro s’ismaltimen-tu venidore de resìduos dannosos (e forsis radiativos) chi benint dae àteras regiones de Itàlia o de Europa? No arri-scamus de imbrutare un’ energia neta che a s’eòlicu si la destinamus a progetos pagu “netos”? n Sarvadore Pinna

2 NOAS Maju_2010

Sos deretos colletivos, oeINTERVISTA A AURELI ARGEMÍ, PRESIDENTE DE SU CIEMEN

Faeddamus de sos resurtados e de sas prospetivas de su Forum pro sos Deretos de sos Pòpulos de Girona (23-26/4/2001) cun Aureli Argemí, presidente de su CIEMEN de Bartzellona, chi est istadu impulsore de su Forum e est promotore de sa Rete Mundiale pro sos Deretos Colletivos de sos Pòpulos.

Comente semus arribbados a sa Rete mundiale nde sos deretos colletivos de sos populos?

Unu primu passu, dae meda, l’aiant fatu in su 1989, cando sa Cunferèntzia de sas Nat-ziones sena Istadu de Europa (CONSEU) at aprovadu una “Decraratzione Universale su-bra de sos Deretos Colletivos de sos Pòpulos”, iscrita dae espertos de totu su mundu, invita-dos dae su Tzentru Internatzionale Escarré pro sas Minorias Etnicas e sas Natziones (CI-EMEN). Sos argumentos de custa Decrarat-zione si sunt ispartos in ambientes medas ma at fatu unu brincu importante cando su tema de sos deretos colletivos est intradu a fàghe-re parte de sa dinàmica de su Forum Sotziale Mundiale (FSM), est a nàrrere de sa manife-statzione prus manna de sa sotziedade tzivile chi est in favore de un’àteru mundu possìbile. S’assuntzione prena de su tema s’est verifica-da in s’editzione de su FSM fata in Belem do Parà (Brasile) in su 2009. Dae custu eventu sunt bènnidas duas cuncrusiones:

1) chi sos deretos colletivos de sos pòpulos sunt gasi importantes pro cumprèndere e isvi-lupare sos deretos umanos chi dae custu ma-mentu ant a devènnere unu puntu essentziale de s’agenda de su FSM;

2) chi custos deretos ant a èssere aprofun-didos cun sa collaboratzione de totu sos pòpu-los de su mundu, cun sa creatzione de una rete ispetzializada. Su CIEMEN, cun sede in Bartzellona, entidade chi est a s’orìgine de sa Decraratzione tzitada e chi est devènnidu s’entidade prus determinante pro nche fàghe-re intrare su tema de sos deretos colletivos in intro de su FSM, s’est ofertu de creare custa rete paris cun rapresentantes de sos pòpulos sena istadu. In un’addòviu internatzionale tzelebradu dae su 23 a su 26 de abrile de su 2010, in Girona (Catalugna), subra de s’argu-mentu, sos partetzipantes bènnidos dae paisos diferentes ant cunfidadu a su CIEMEN s’or-ganizatzione de sa Rete.

Cales sunt sas ideas fundamentales? nNon benit bene a rispetare de su totu sos

deretos umanos individuales sena chi siant ri-spetados sos deretos umanos colletivos. Su ra-portu dialeticu intre sas duas dimensiones de sos deretos umanos est fundamentale pro defi-

nire, sena esclùdere nudda, su chi est sa digni-dade de cada pessone e su chi est sa dinnidade de cada pòpulu. Su rispetu de sa dinnidade de sos pòpulos est ligadu a su reconnoschimentu de sos pòpulos de su mundu, e oe medas de custos sunt galu emarginados.

Chie faghet parte de sa Rete? nSa Rete est aberta a totu sas organizatzio-

nes chi traballant pro sos deretos colletivos. Sigomente su tema est galu discùtidu a livel-los diferentes, damus una preferéntzia a sas organizatziones chi tenent oramai sas ideas craras subra de su sinnificadu suo e chi cur-rispondent in manera generale a sos pòpulos galu emarginados, est a nàrrere privos de su reconnoschimentu de custos deretos.

Cale est su programma de sa Rete como? n• costitutzione de una organizatzione lega-

le, sighende s’ischema de un’assòtziu cultura-le: assemblea generale de sos sòtzios (assòt-zios, sindicados, movimentos polìticos, etc.), diretzione elèghida, segretariadu e grupos de traballu.

• tempus pro sa formatzione de s’organi-zatzione: un’annu (contende dae su 1 de maju 2010). In fines: cunvocare sos membros de s’organizatzione pro costituire s’assemblea generale e nominare sa diretzione e sos gru-pos de traballu.

• pedire s’intrada a su Cussìgiu internatzio-nale de su FSM.

• partetzipare a su protzessu de discussione internatzionale subra de sa crisi de sas tzivili-dades e de sos paradigmas alternativos in su cuntestu de su FSM.

• organizatzione de unu ispàtziu pro sos deretos colletivos de sos pòpulos in sa sessio-ne de su FSM 2011 in Dakar.

Pregontas de gianfranco Pinna n

Plataforma per la llenguaSa Plataforma per la Llengua est un’or-ganizatzione non guvernativa chi traballat pro promòvere sa limba catalana comente aina de coesione sotziale. Traballat in sos territòrios catalanòfonos cun una prospe-tiva trasversale in su campu sotziueconò-

micu, mediante s’agasàgiu linguìsticu de sos immigrados e cun una presèntzia costante in s’iscola, in s’universidade e in sas amministratziones pùblicas.FINALIDADES. Fàghere a manera chi su catalanu si fatzat limba comuna, de coesione sotziale e de interrelatzione in mesu de totu sas pessones de s’àmbitu linguìsticu catalanu. Garantire e promòvere s’impreu de sa limba catalana in totu sos campos e registros, a manera chi siat presente comente limba de deretu prenu. Difèndere sos deretos linguìsticos e culturales de sas pessones chi faeddant in catalanu e de sas chi istant in sos territòrios catalanòfonos. Pònnere in cam-pu e collaborare a atziones de propaganda pro sa normali-zatzione linguìstica de su catalanu. A s’interessare de sos problemas chi pertocant sa sotziedade catalana, pro cuntri-buire a megiorare s’usu de sa limba.ITE AT FATU PLATAFORMA. PPL cheret otènnere resurtados cuncretos e mesuràbiles, chi permitant de cumprèndere si b’at àpidu unu megioru de sa limba o su cumintzu de una dinàmica noa chi in su tempus longu potzat èssere positiva. In mesu de àteros èsitos bonos, PPL est resessida a otènne-re: a) Creatzione de una rete de entes chi traballant pro fà-ghere de su catalanu sa limba de agasàgiu; b) Incrementu de s’etichetatura e de sa pu-blitzidade in sas impresas mannas chi produint bìvidos; c) Agiudu a su duplàgiu in catalanu de pellìculas de importu; d) A èssere su referente de sa mobilitatzione linguìstica in mesu de sos tzitadinos; e) Aumentu de s’usu de su catalanu in sas universidades, finas informende sos istudentes non catalanos de sas ainas netzessàrias pro imparare sa limba; f ) Normalizatzione de sos topònimos utilizados in sos logos de Catalugna cun una presèntzia visiva arta. eja

http://www.plataforma-llengua.cat

n MIGUEL SIGUÀN, SU GRANDU SOTZIULIN-GUISTA CATALANU, SI NCh’EST MORTUSu linguista, iscritore e psicòlogu Miquel Siguán est mortu sàbadu s’8 de maju in Bartzellona a 92 annos. Est ista-du unu de sos fautores prus de importu de su sistema de immersione linguìstica obrigatòria petzi in catalanu, chi ant introduidu in sas iscolas pùblicas de Catalugna in sos annos otanta e chi sunt galu aplichende.

Su traballu suo in su campu de sa psicolinguì-stica s’est intzentradu in s’istùdiu de s’istrutzione infantile multilìngue in situatziones de intercul-turalidade, a sa prima fa-vorende su bilinguismu, pustis andende cara a s’immersione linguìsti-ca in catalanu, modellu chi at importadu dae

su Quebec. A pàrrere de Bernat Joan, Segretàriu de sa Polìtica Linguìstica de sa Generalitat de Catalugna, Siguan “ at istabilidu in manera crara a beru chi in situatziones de bilinguismu ischilibradu non si podet otènnere su do-mìniu de sas duas limbas ” e duncas “pessaiat chi sa limba veiculare de su sistema educativu deviat èssere su catalanu, pro cumpensare sa disagualidade linguìstica de su paisu”. A pàrrere de Bernat Joan, Siguan “ at dadu unu cuntributu mannu, ca una de sas colunnas mannas de su protzessu de normalizatzione linguìstica in Catalugna est su sistema educativu, chi Siguan l’at dadu un’aportu mannu a beru”.Ammentemus chi una de sas òperas prus de importu de Siguan est istada “Educazione e bilinguismo” (Papiros/Insula, Nùgoro 1992) iscrita paris cun su quebechesu William F. Mackey e bortada in medas limbas.n SOS INGLESOS NO ISChINT ÀTERAS LIMBASJean Coussins, membru de sa Càmera de sos Lords, in una lìtera publicada su 18-5-2010 dae “The Times”, at criticadu su fatu chi su Guvernu laburista de in antis no apat cun-vertidu in obrigatòriu s’imparòngiu de àteras limbas in sas iscolas primàrias. Sa cantidade de pitzinnos britànnicos chi istùdiant àteras limbas est minimada de su 30% dae su 2004. “A nàrrere chi bastat s’inglesu est unu machine”, at naradu J. Coussins, chi at ammentadu a sos cumpatriotas suos chi petzi su 6% de sa gente de su mundu tenent s’in-glesu comente limba materna e chi su 75% de sos abitan-tes de sa terra non faeddat in inglesu. “In s’ùrtima dècada, su tràficu de internet in inglèsu est minimadu dae su 51 a su 29%, e in càmbiu sunt crèschidos dae su 5 a su 20% sos cuntenutos in tzinesu”, at avèrtidu J. Coussins.

ESPERIÈNTZIAS DE IMPORTUREALIDADES, PROBLEMAS E PROPOSTAS

n IRLANDA > ANT POSTU IN CAMPU UNU SERvÌTZIU DE NOAS IN GAÈLICU Unu servìtziu nou multimediale de informatzione in limba gaèlica l’ant postu in campu su 19 de abrile in Béal Feirste / Belfast. Si tratat de Nuacht 24 e cun custu si dat una risposta a s’interessu semper prus mannu pro sa chirca de informatzione e de materiale visivu in internèt dae banda de sos utentes chi impreant sa limba irlandesa. In su situ b’at noas locales e internat-zionales, e finas vìdeos originales – realizados cun s’agiudu de su “Irish Language Broadcast Fund” – in ue si faeddat de arte, costùmene, manifestatziones e eventos ligados a su gaèlicu.n GALÌTZIA > CORRELINGUA: ISfILADA DE 4.000 ISCOLANOS IN SANTIAGO DE COMPOSTELADae su 3 a su 14 de maju in Galítzia ant fatu un’editzione noa de Correlingua, un’initziativa de unas cantas organizatziones de su mundu de s’istrutzione e de sa limba in ue sos alunnos de prima e de segunda de unas cantas tzitades e biddas faghent una cursa populare in favore de s’impreu de su galitzianu in iscola. Ant cumintzadu in Santiago, cun sa partetzipatzione de unos

4.000 alunnos, in una cursa chi est agabbada in sa pratza tzentrale de s’Obradoiro. Sas atividades non sunt ab-barradas in Santiago, ma las ant fatas in totu sas capitales de provìntzia e in àteros tzentros de su territòriu ga-litzianu. Monterrei (Ourense), est istada s’issenàriu de s’ùrtima tapa del Correlingua, cun una partetzipatzione totale de unos 40.000 alunnos. Custa atividade, chi tenet referentes similares in àteras natziones che a su Correllengua catalanu, Korrika in Euskadi, o Ar Redadeg in Bretagna (e su primu Currelimba in Ogiastra, bide EJA n. 3), ocannu faghet omàgiu a s’iscritore Uxío Novoneyra, e dae custu at leadu sa paràula de òrdine: “Galego: a forza do noso amor” (Galitzianu: sa fortza de s’amore nostru). Est organizada dae s’ “Asociación Socio-Pedagóxica

Galega” (AS-PG), sa “Confederación Intersindical Galega” (CIG), “A Mesa pola Normalización Lingüística”, “Equipos de Normalización Lingüística” e sos cussìgios comunales de Lugo, Pontevedra, Vigo e S. Compostela. Comente at craridu su segre-tàriu natzionale de sa CIG-Ensino, Anxo Louzao, su Correlingua est un’atu “lùdicu e rivendicativu a manera chi sos giòvanos leent cussèntzia de sa netzessidade de utilizare su galitzianu e pòngiant in contu su patrimòniu culturale de Galìtzia”. Sa chistione de sa limba est bia a beru in una legisladura in ue su Guvernu de su Partidu Populare de Galìtzia cheret fàghere riformas de impor-tu pro su chi pertocat s’insignamentu de su galitzianu in s’istrutzione, chi diant minimare in manera dràstica sa cantidade de oras e chi , semper a pàrrere de Louzao, sunt “ atacos e manifestaziones de minisprètziu ” pro s’idioma pròpiu de sa Galìtzia.n GALITZIANU, CATALANU E BASCU IN SU SENADU ISPAGNOLU Sa Càmera Arta, su Senadu ispagnolu, podet devènnere su primu parlamentu ispagnolu in ue si faeddant bator limbas. Su 28 de abrile coladu est cumintzada una initziativa in favore de s’impreu de sas tres limbas coufitziales in custa istitutzione parlamen-tare. Sos 34 senadores de partidos chi sunt espressione de sas tres natzionalidades intressadas (PSC, CiU, ERC, PNV, ICV y BNG) chi agiuant s’initziativa càrculant chi a tènnere tradutores simultàneos in totu sas riuniones at a costare petzi 120.000 euros a

s’annu. Su Senadu at votadu, cun 134 votos in favore e 122 contra, pro riformare su regulamentu suo e permìtere s’usu de sas limbas coufitziales (catalanu, euskera e galitzianu) in totu sos plenum, sessiones de controllu, cummissiones e documentos de custa Càmera. Custa est una revindicatzione betza de sos grupos natzionalistas chi como est andende a dae in antis gràtzias a s’agiudu de su PSOE. Su Partidu Populare, de dereta, est s’ùnicu partidu chi at votadu contra. Sas limbas coufitziales s’impreant giai in su Senadu, ma pagu. Su catalanu, euskera e galitzianu si podent giai impitare in sa Cummissione Generale

de sas Comunidades Autónomas, ma custa cummissione de su Senadu si riunit pagu. Tando, ministros e senadores medas sunt a auriculares postos. Finas sos tzitadinos e sas istitutziones podent iscrìere a sa Càmera Arta in sas limbas coufitziales. n PROPOSTA PRO TRASMÌTERE EURONEwS fINAS IN CATALANUEuronews, sa cadena televisiva europea de informatzione, at presentadu a su guvernu catalanu un’oferta pro fàghere a manera chi su canale informativu suo “24 oras subra de 24” si potzat trasmìtere in totu su mundu finas in catalanu. Su costu de s’operat-zione at a èssere de unos 5 milliones de èuros e su canale in catalanu at a arribbare a 325 milliones de pessones chi istant in 153 Istados diferentes. Oe in die Euronews trasmitet in noe limbas. Semus seguros chi sos catalanos no ant a pèrdere s’ocasione proposta dae Euronews de tènnere galu presèntzia internatzionale pro su catalanu.n PAISOS CATALANOS: CATALANU LIMBA DE AGASÀGIU PRO SOS IMMIGRADOSSu Parlamentu de Catalugna at aprovadu sa lege subra de s’agasàgiu de sas pessones immigradas. Su testu previdet sa nàschida de unu Servìtziu de primu agasàgiu chi at tènnere sa tarea de informare sos chi benint dae logu istràngiu subra de sa limba catalana, su mercadu de su traballu, sos deretos e deveres fundamentales e su modellu sotziale de Catalugna. In custa lege sa limba catalana est definida “ limba comuna ” e, duncas, primària in su protzessu de integratzione. In base a sas connoschèntzias ofertas dae su Servìtziu, su guvernu catalanu (Generalitat) at a dare unu tzertificadu pro agiuare sos immigrados a rinnovare su permissu de permanèntzia, ma finas pro agatare unu traballu o istabilire sa residèntzia. Sa lege est colada cun 117 votos in favore (sotzialistas, radicales, natzionalistas catalanos) e petzi 17 contra (populares).

Intervista: Aureli Argemí

ÀTERAS LIMBAS

Amus a pònnere NOAS...EJA in sas librerias e bibliotecas sardas a ue resessimus a arribbare a sa sola, ca semus voluntàrios. Chie, però, nos cheret agiuare a collocare custu fògiu de informatziones in logos pùblicos (librerias, bibliotecas, etc.), pro distributzione gratùita, in una cantidade mìnima de 20 còpias, nos devet iscrìere a: noas.eja@gmail.com. Sas còpias devent èssere riteradas in Nùgoro, ca non tenimus sa possibilidade eco-nòmica de las imbiare.

noas...

LOGOS DE PRESÈNTZIA de:

BENE BÈNNIDOS A OPENOffICE IN SARDU OpenOffice.org est una sèrie de Aplicatziones informàticas pro s’amministratzione de un’ufìtziu, chi podet èssere impreada cun lissèntzia lìbera e Còdighe Abertu chi nde cunsentit sa distribuzione gratuita, cumpatìbile cun su pachete Office de Microsoft. Leghet e iscriet documentos in sos formados de sos produtos prus connotos in su mercadu e in su formadu OpenDocument, istandard ISO. In prus, cunsentit s’esportatzione in formadu PDF. OpenOffice.org si podet imprere in manera lìbera, gratùita e legale in cada cuntestu pùblicu, privadu, professionale e aziendale. Pro lu localizare in Lsc, amus formadu un’iscuadra de tradutores voluntàrios, in intro de grupu Infoprogramas in sardu. Pro si nche marcare a su grupu de traballu e leare parte a riuniones organizativas o forum, iscrie a: noas.eja@gmail.com

In Nùgoro > GDV TÈCNICA, c/ de Oggiano 2tel. 0784-39269 / fax. 0784-235177

PROPOSTAS suta de sos 1000 €

BÈNDIDA E ASSISTÈNTZIA DE MÀCHINAS PRO UFÌTZIU

POPOLI est s’ùnica lista de distributzione italiana, animada dae Alessandro Michelucci, chi bos informat a propòsitu de sas initziativas, libros, rivistas, mustras, cunferèntzias, festival, dedicados a sas mino-rias, a sos pòpulos indìgenos e a sas natziones sena istadu. Si bos cheri-des informados de totu sas initziativas, bos nche devides marcare a sa lista, intrende in su situ: http://lserv.ines.org/listinfo/popoli n Àteras informatziones e documentos in su situ: www.popoliminacciati.org

BERRIA: cuotidianu totu in limba basca

Berria (in euskera “Noa” e finas “Nou”) est s’ùnicu cuotidianu de informatzione generale a pagameentu chi si pùblicat in euskera.

Est istadu fundadu in su 2003 (primu nù-meru su 21 de làmpadas), pustis chi Euskaldu-non Egunkaria (Su cuotidianu de chie faeddat in bascu), fundadu in su 1990, fiat istadu cun-giadu, incausadu de èssere a curtzu a Eta. In fines, su 12 de abrile de su 2010, a pustis de 7 annos, sa Audiencia Nacional at assoltu sos 5 dirigentes de Egunkaria incausados de apar-tenèntzia a s’organizatzione Eta. Sa majoria de sos partidos polìticos bascos at pretesu sas iscusas de s’Istadu e su su pagamentu de sos dannos e problemas causados durante sos 7 annos chi est duradu su protzessu.

Berria est im-prentadu in sa localidade ghipu-scoana de Ando-ain, e est bèndidu in totu su ter-rìtoriu de limba basca, in Ispagna e Frantza. Tenet redatziones in Bilbao, Pamplo-na, Vitòria e Ba-yona. Est mem-bru de su Midas. Sa lìnia editoriale de Berria est me-

scamente de manca e progressista, patriòtica basca. S’interessat de totu, dae sos problemas e eventos de su Paisu Bascu a sos eventos e chistiones de su mundu.

Si pessamus chi su bascu est unu limba preindoeuropea faeddada petzi dae su 25% de sa gente, Berria est unu sinnale de sa vo-luntade de sos Bascos de mantènnere bia sa limba e sa natzione issoro. Diferentemente dae sos Sardos, chi tenimus una limba prus fa-eddada de su bascu ma non tenimus belle pe-runa informatzione in sardu. Sinnale de pagu cussèntzia e voluntade natzionale? eja

Midas: assòtziu de cuotidianos de minoria

Su Midas (Minority Dailies Association) est un’assòtziu indipendente chi aunit 30 cuo-tidianos de ùndighi comunidades linguìsticas diferentes, presentes in Itàlia, Croàtzia, Dani-marca, Finlàndia, Germània, Irlanda, Roma-nia, Islovàchia, Ispagna e Isvìtzera.

S’assòtziu, fundadu in su 2001, at costitui-du unu rete de cooperatzione internatzionale intre sas testadas rapresentadas, agiuende sas prus dèbiles e sa nàschida de giornales noos, costituende·si comente elementu de riferi-mentu pro sas autoridades istatales e europeas pro promòvere leges chi difendant s’informat-zione in sas limbas de sas minoris linguìsticas e natzionales, chi interessant a su nessi 45 mil-liones de pessones in s’Unione Europea.

Midas, in prus, organizat unu programa de cuncàmbiu de giornalistas, pro afortire s’informatzione e sa connoschèntzia subra de sa tutela de sas minorias e sa diversidade linguìsticu-culturale de Europa. Midas at finas istituidu unu prèmiu de Giornalismu, bintu in su 2010 dae Örs Szeghalmi (de Bihari Napló, cuotidianu in ungheresu de Romania). eja

Sas gherras de pòpulos e natziones in s’època de sa globalizatzione

[...] Sa missione pus manna de custa rete mundiale pro sos deretos colletivos de sos pòpulos est a fraigare un’ispàtziu de addòviu intre pòpulos e natziones sena istadu e ori-ginàrios de totu su mundu chi: a) permitat de cumprèndere mègius s’unu cun s’àteru sos discursos e sas pràticas subra de s’esertzìtziu de sos deretos colletivos rispetivos, e b) aunire sos isfortzos pro una visibilidade prus man-

na de sos casos de cadaunu e, in generale, de sa esistèntzia de una diversidade natzionale, culturale e linguìstica chi no est visìbile in sa cunfiguratzione de s’òrdine internatzionale atuale.

Obietivos istratègicos mannos• iniziativa comuna, pro andare a un recon-noschimentu e a s’esertzìtziu de su deretu a s’autodeterminatzione de sos pòpulos.• capatzidade de influire cun su discursu de s’autodeterminatzione in foros internatziona-les, siat a livellu de istados (ONU), siat a livel-lu de sotziedade (Forum Sotziale Mundiale).• reconnoschimentu de s’unu cun s’àteru. Afortire sos movimentos autodeterministas

rispetivos mediante su cunàmbiu de espe-riéntzias.• riflessione e pessamentu: isvilupare e rinno-vare discursos atinentes a s’autodeterminat-zione, in su cuntestu nou de sa globalizatzio-ne.• creare ligàmenes de solidariedade e de vi-sibilidade pro sos deretos umanos segados e violados in generale in sos pòpulos e nat-ziones rispetivos, mescamente de sos deretos umanos (culturales, linguìsticos, tziviles, po-lìticos) chi tenent una relatzione cun sa vio-latzione de su deretu colletivu fundamentale a s’autodeterminatzione de sos pòpulos. [...] (dae Documentu de abertura de su Forum)

NOAS > http://www.tempusnostru.itISCOLA > http://www.eliber.netLIMBA SARDA > http://www.insardu.net

ISTAMPA in àteras limbas

LIBROS de limbas e natzionesSinnalados dae Alessandro Michelucci

www.popoliminacciati.org

CHISTIONE IRLANDESAn Silvia Calamati-Laurence McKeown-Ten-

nis O’Hearn, Il diario di Bobby Sands - Sto-ria di un ragazzo irlandese, Castelvecchi, Roma 2010 | www.castelvecchieditore.com

CHISTIONE PALESTINESAn M. Darwish, Come fiori di mandorlo o

più lontano, Epochè, Milano 2010 (poesias). | www.epoche-edizioni.it

ROMn F. de Vaux Defoletier, Mille anni di sto-

ria degli zingari, 5 ed., Jaca Book, Milano 2010. | www.jacabook.it

n R. Lepri, La ballata della mama nera, Avagliano, Roma 2010 (romanzu) | www.ava-glianoeditore.it

INDÌGENOS DE ÀFRICAn M. Corbetta, Il popolo dei monti. I Be-

ni-Ouaraïn del Medio Atlante marocchino, EMI, Bologna 2010 | www.emi.it

CURDOSn F. de Vaux Defoletier, Kurdistan. Cucina

e tradizioni del popolo curdo, Ed. Ananke, Torinu 2008 | www.ananke-edizioni.com/

RIVISTASLA USC DI LADINS: 60 ANNOS!

Sa “Usc di Ladins” (Sa Boghe de sos La-dinos) est unu giorna-le chi essit cada chida in ladinu, cun 40 pàg. a colores chi faeddant de temas de atualida-de e cultura. Est publi-cadu dae sa Unione Generale de sos Ladi-nos de sas Dolomites. Giai dae 60 annos est una cumpangia pro sas famìlias de sos 40.000 Ladinos chi istant in provìntzia de Trentu e de Bolzanu. Una mustra bia de identidade e nor-malidade linguìstica coerente.http://www.lauscdiladins.com

RAS: Biddas in sarduSu nùmene de biddas, montes, rios, est una

de sas mustras prus craras e visìbiles de s’iden-tidade de unu pòpulu. In Sardigna, custos nù-menes tenent, in cantidade manna, raighinas prelatinas. A su sòlitu medas de custos nùme-nes in versione ufitziale non currispondent a sa pronùntzia de como. Est pro custu chi giai in sa provìntzia de Nùgoro (e pustis in Ogiastra)ant cumintzadu a dare ufitzialidade a custa pronùntzia cun delìberas comunales e in sos cartellos de sas biddas. Duncas Mamoiada > Mamujada, Dorgali > Durgali, Onifai > Oniai, Siniscola > Thiniscole... Ocannu, finas sa RAS at sighidu custu traballu, pedende a totu sas Comunas sardas de istabilire su nùmene sardu ufitziale, pro fàghere una carta generale e pro pònnere cartellos de intrada/essida. Inoghe presentamus una mustra de sas deghinas de cartellos postos dae sa RAS. eja

ATACA A FAEDDARE E A ISCRÌERE IN SARDU… SENA TIMÒRIAA dolu mannu sa limba chi impreamus a su sòlitu cun pessones

connotas pro sa prima bia est semper de prus s’italianu. Ma, si cherimus afortire sa presèntzia pùblica de su sardu, devimus tirare profetu dae cale si siat ocasione, pro lu faeddare e l’iscrìere. Si carchi letore tenet àteros cussìgios, nos iscriat: noas.eja@gmail. com.

1 Cun pessones connotas a nou, proa a saludare in sardu. Est una manera de avèrtere chi t’agradat a faeddare in sardu. E si ses firmu e “tenes cara”, proa a si-ghire gosi. Si sa pessone ischit sa limba e cumprendet s’idea tua, at a sighire in sardu. As a tzèdere a s’italianu si cumprendes chi s’àteru no ispìnnigat paràula in sardu. Ca sa prima limba chi faeddas cun una pessone at a abbarrare in sas relatziones interpersonales cun issa. Mègius chi siat su sardu. Siat comente si siat, est importante chi s’àteru iscat chi a tie su sardu interessat.2 Si in famìlia no as imparadu su sardu ma lu cheres faeddare, cumbenit a cumintzare a lu fàghere in foras de sa famìlia, si babbu tuo o mama tua non cherent rispòndere in sardu. Su problema est chi s’afetividade est ligada a s’italianu e no as a èssere tue a cambiare deretu sos cumplessos de inferiori-

dade de sos familiares. Tando proa a praticare su sardu cun gente che a tie chi l’est imparende, ca agatende·si in su matessi istadu tuo, non t’at a isanimare, non t’at a nàrrere «ma comente ses faeddende?», «faedda in italianu!», etc.3 Si tenes àteros parentes o amigos chi ischint su sardu mègius de tene, pedi·lis de ti faeddare in sardu.4 Frecuenta o promove paris cun àteros amigos cursos de iscritura in sardu, ca s’iscritura cunfirmat sa limba, l’afortit e ti dat prus ocasiones de la praticare in pùblicu cun materiales iscritos dae tene. Est mègius a imparare a iscrìere in un’istandard comente sa LSC, chi non in sa variedade locale. Bi cheret su ma-tessi isfortzu a imparare LSC e variedade locale, ma sa LSC est prus universale e fàtzile e ti cunsentit de intrare in cuntatu cun unu pùblicu prus mannu.5 Pone e cussìgia de pònnere carta intestada, billetes de bìsita, faturas, bullas de cunsinna, insinnas, cartellones, publitzidade in sardu.6 Iscrie e pùblica in sardu locandinas, augùrios, invitos, necrològios, telegra-mas, annùntzios de nàschida, comunione, crèsima, isposòngiu, làurea.7 Cando indiritzas una lìtera o una cartulina, pone semper su topònimu in sar-du e pustis s’ufitziale, es.: Tàtari/Sassari. Pro animare sos àteros a su sardu! dsc

TOPONOMÀSTICA 23 DE ABRILE: DIE MUNDIALE DE SU LIBRU

“M’agradat sa limba sarda...”Sa limba sarda m’agradat, comente linguista, ca est rica meda de

fenòmenos interessantes totu particulares, comente su corfu de gùturu de Orgòsolo o sa duas maneras de distìnghere gosi ‘in custa manera’ e gasi ‘in cussa manera’, fatos ùnicos in sas limbas romànicas.

Comente sotziulinguista, m’incantat s’istòria de su sardu, chi, du-rante sèculos, at tentu sa sorte de incorporare influèntzias de orìgines diferentes sena pèrdere sa personalidade sua de limba singulare e par-ticulare. Galu pessende comente sotziulinguista, naro chi sos sardos te-nent s’ocasione de si pònnere a fraigare un’esperièntzia apassionante e irrichidora culturalmente: s’esperièntzia de projetare sa limba e sa cultura sardas in su tempus venidore, adatende·los a sa bisione de su mundu de como, ma mantenende e afortende sa richesa sua pro more de sa vitalidade e de sas risorsas de integratzione e de addatamentu chi at mustradu durante s’istòria sua. Non b’at peruna limba chi abbarret ligada a una bisione de su mundu determinada, chi pro su sardu diat èssere, a pàrrere de calicunu, sa de su mundu de sos pastores e mas-sajos. Su sardu est mustrende chi est capatzu, che a totu sas limbas, o prus de àteras, de projetare sa richesa sua e sas risorsas suas in adda-tamentos chi currispondent a s’evolutzione de sa sotziedade e de sa connoschèntzia umanas.

Comente èssere umanu e tzitadinu europeu, tèngio s’isperu chi sos sardos iscant rivitalizare e isvilupare sa limba issoro pro sighire a isvi-lupare sa richesa ùnica sua cun s’isvilupu de su mundu venidore.

XaVier LaMUeLa (Catedràticu de Filologia Romànica in s’Universidade de Girona, Catalugna)

Dae Bartzellona a MacumereSa Die Internatzionale de su Libru est una

festa internatzionale pro promòvere sa letu-ra, chi est nàschida leende a modellu sa Die de Santu Giorgi tzelebrada in Catalugna, in ue b’at semper àpidu sa traditzione dae època medievale de sos òmines chi donant rosas a sas amoradas. Dae 1925, sa fèmina torrat in càm-biu unu libru. Sa Die internatzionale de su 23 de Abrile l’at promòvida s’Unesco, in su 1995.

Dae su 22 a su 25, in Sardigna b’at àpidu sa de 10 ed. de sa Mustra de su Libru de Macume-re: prus de 2000 tìtulos espostos, 80 novidades

editoriales propostas dae trintunu sotziedades editoriales, addòvios cun autores, cuntzertos, ispetàculos. Cada initziativa in favore de sos libros e de sos letores est bene bènnida. Ma totu custu non bastat pro isvilupare una cultura de su libru e pro afortire s’identidade linguìsti-ca e culturale. Sa Regione diat dèvere leare pessos e pònnere dinare, mescamente como chi tenimus sas leges 26 e 482, pro: a) assegurare a s’editoria in sardu su 50% de sos finanziamentos e, de custos, su mesu a s’editoria didàtica in sardu; b) fundare unu canale TV educativu in sardu; c) presentare e organizare sa Mustra de Macumere in duas lim-bas. Diat èssere unu manera pro colare dae sa Sardigna de su Mitu a sa Sardigna de Cras, cun su sardu impreadu in cada àmbitu e usu, faedda-du dae su prus de sos Sardos, mescamente sos giòvanos. eja

TESTIMòNGIU DAE CATALUGNA: X. LAMUELA

CUSSÌGIOS pro afortire s’impreu privadu e pùblicu de sa limba sarda

LIBROSPROTESTAS

LIMBA SARDA

LEGHIMUS...Leslie Ray LA LINGUA DELLA TERRA I Mapuche in Argentina e Cile Ed. BFS 2010 / pp. 232 ill. / 20,00 èuros

Su libru contat s’istòria de sa luta de resistèntzia de sos pagu prus o mancu 500.000 Mapuches, indìgenos suda-mericanos vìtimas de una polìtica segregatzionista e repressiva dae parte de sos guvernos tzilenos e argen-tinos. Su Pòpùlu de sa Terra (tradutzione literale de Ma-puche) est istadu deportadu in riservas, redùidu a su fàmene e a sa marginalidade sotziale dae lògicas istatales e dae s’ingurdoneria de sos pro-pietàrios de terrinos e de sas multinatzionales (comente s’italiana Benetton). Leslie Ray, in cu-stu libru, contat s’istòria interessante e suferta meda de sos Mapuches, custa bia però dae su puntu de bista issoro, de sas traditziones e de s’identidade culturale de unu pòpulu “sena làca-nas” chi at bajuladu discriminatziones ratziales mannas in sos ùrtimos duos sèculos.

Pròpiu de s’istoria de sos Mapuches, de sa luta issoro contra a Benetton e de sos dannos fatos dae s’azienda italiana, faeddat sa pellìcula italo-argentino-inglesa Colours At the End of The World, de Ale Corte, binchidora de s’EcoVision Film Festival 2009. Gasi comente su documen-tàriu de su 2007 La nación mapuche de Fausta Quattrini est istadu premiadu comente su mè-gius documentàriu in “Torino film festival”. eja

Lorenzo Monasta I PREGIUDIZI CONTRO GLI “ZINGARI” SPIEGATI AL MIO CANEEd. BFS 2008 / pp. 80 / 8,00 èuros

Semper de prus giorna-les e televisiones faeddant de sos Rom, pro sinnalare situatziones de violèntzia o de degradu. Ma chie sunt a beru? Ite b’at de beru in sos pregiudìtzios nostros e it’est petzi cunseguèntzia de una connoschèntzia superfitzia-le? Comente podet una mi-noria èssere unu perìgulu pro s’òrdine pùblicù? Che a semper su chi nos ponet a tìmere est finas su chi non connoschimus. E sa diversidade de su

zìngaru ponet a tìmere: sena sa matessi domo, sena leges, sena propiedade privada.

De custos, e de àteros pregiudìtzios, faeddat su libru de Lorenzo Monasta, unu de sos funda-dores de OsservAzione (tzentru de istùdiu contra a sas discriminatziones de rom e sinti). Abbai-dende bene su significadu de paràulas impre-adas pro nàrrere ite sunt sos rom, nos agiuat a bìnchere sas làcanas mentales nostras.

Est craru, custu libru no est pro sos “canes”, ma pro sos meres de sos canes. Est nàschidu pessen-de chi unas cantas ideas siant simpres a beru. E chi in veridade non b’at nudda de cumplicadu in sa “chistione zìngara”, petzi sas làcanas mentales chi nois etotu fraigamus.

Su libru est iscritu cun s’idea de crarire su prus possìbile su contu, sena lu minimare. eja

Nadia PasqualARMENIA E NAGORNO KARAbAKH, MONASTERI E MONTAGNE SULLA VIA DELLA SETAIntrodutzione de Antonia Arslan Ed. Polaris 2010 / pp. 352+32 tàul. col. / 27,00 èuros

Cumbentos cristianos antigos, sitos archeològi-cos misteriosos e biddas betzas postas a fainu intre montes majestosos e ca-minos antigos chi ligant a pare Europa e Àsia in bad-des froridas, gorropos pe-drosos e padentes: custa est s’Armènia incantadora chi galu oe podet bìdere su viagiadore. Sa richesa de su patrimòniu culturale, istòricu e artìsticu de cu-stu paisu de su Càucasu, postu in unu territòriu naturale de ispantu, tzatzat chie est chirchende logos ìnnidos, galu foras dae sa contaminatzio-ne de su turismu de massa. Gentilesa, alligria e ospitalidade faghent a manera chi custu viàgiu siat un’esperièntzia ùnica, chi a sa ghirada lassat s’alligria in ogros e su disìgiu ‘e bi torrare.

Pòpulu chi benit dae sa terra de s’Araràt, logu bìblicu de s’Arca de Noè, sos armenos ant forma-du s’identidade natzionale issoro in s’antigòriu cun sa nàschida de rennos fortes e sa cunver-sione a su Cristianèsimu in 301 p.C. Addòviu de cuncàmbios cumertziales in su Caminu de sa Seda e terra de invasione de impèrios podero-sos, s’Armènia at mantesu in sos sèculos s’origi-nalidade e s’isvilupu suo, finas a pustis de s’indi-pendèntzia dae s’ex URSS in su 1991.

Sa capitale Yerevan est su sìmbulu de sa Re-pùblica Armena noa, logu de sos afàrios e de sa polìtica, ma finas de ispàssiu e disviu, bellesas culturales e artìsticas. Tzitade cosmopòlita, sede de museos, gallerias, teatros, ristorantes, cafès, butegas a sa moda e locales noturnos, ponet a disponimentu tretos de incantu, artesania de calidade e ispetzialidades enogastronòmicas de chircare in sos mercados de su tzentru.

In pessu lassada sa capitale, essimus dae sa modernidade in Echmiadzin, logu sagradu de sa cristianidade armena e una de sas crèsias prus antigas de su mundu cristianu. Inie acanta, su monte mìticu Araràt, sìmbulu de sa natzione, dae semper bàrdiat sos Armenos cun sa bellesa sua de sos 5000 de metros.

Su libru est una ghia pretzisa pro connòsche-re a fundu s’Armènia ma finas pro fàghere unu viàgiu sena paragones. eja

AA.VV. (a cura di R. Martufi e L. Vasapollo) FUTURO INDIGENOLa sfida delle AmericheEducazione all’economia dei popoli Ed.Jaka Book 2010 / pp. 368 / 35,00 èuros

Su mundu ìndiu e de massàjos de sas Amèricas, finas in sa poveresa sua, oe tenet de dare unu cuntri-butu culturale e polìticu de grandu prospetiva. Sas po-pulatziones nadias de sas Amèricas, in prus de tènne-re a cumone cunditziones de emarginatzione sotziale graes, si distinghent pro pri-ma cosa pro sa cultura solidarìstica antiga issoro, comunitària, pro su raportu privilegiadu chi ant tentu dae sèmpere cun sa natura, cun sa terra, sa Mama Terra, Pacha Mama; e pròpiu pro custu gherrant pro si difèndere dae s’isfrutamentu sena règulas de sos territòrios issoro dae parte de sas impresas multinatzionales mannas. Su mundu ìndiu e de sos massàjos nos ammustrat comente sas polìticas econòmicas de sos pòpu-los siant cramadas a si pònnere in alternativa a sa manera de produtzione liberista in una pro-spetiva sòtziu-econòmica autodeterminada e partetzipada, capatza, pro nàrrere, de abbalora-re sas diversidades de modellos seberados dae sos massàjos e dae sos indìgenos in sa manera issoro de guvernare sa terra, proponende for-mas de articulatzione alternativas a sos model-los de produtzione de sos grupos econòmicos dominantes. eja

Su destinu de Rom e Sinti in sa UE

S’8 e su 9 de abrile de su 2010 b’at àpidu in Cordoba, in Ispagna, su segundu Addòviu Eu-ropeu pro s’inclusione de sos Rom, in ocasione de sa Die Internatzionale pro sos Rom, pro praticare atziones contra a sa discriminatzione e esclusione de su pòpulu Rom dae su mundu de su traballu, dae s’iscola e dae sas polìticas abitativas. Pro prima cosa su bisòngiu de fir-mare sa polìticas de dispatzu sena alternati-vas de sistematzione, praticadas mescamente in Itàlia e in Sèrbia. Su Grupu EveryOne, chi gherrat pro difùndere sa cultura de sos dere-tos umanos, at presentadu a sa Cumissione eu-ropea e a sa presidèntzia de turnu ispagnola, promotores de s’eventu, su “Istatutu cuadru de su pòpulu Rom in s’Unione europea” (www.rroma-europa.eu), unu documentu iscritu in custos ùrtimos deghe annos dae ispetzialistas e giuristas Rom e non Rom de sos Paisos Ue, in ue istant comunidades Rom e Sinti.

INDIFERèNTzIA DE SOS MèDIAS ITALIANOSSu cuotidianu Le Monde at dedicadu

un’editoriale a sa riunione, iscriende chi sos rom formant “una minoria de 12 milliones de pessones, de custos prus de 9 milliones sunt tzitadinos Ue, chi abbarrat a un’ala de sa sotziedade [...] Sos nòmades, devènnidos se-dentàrios a su 90 pro chentu, sunt sos primos sacrificados de sa crisi econòmica, chi faghet a manera chi siat prus dificultosu pro issos a at-zèdere a sa domo, a s’istrutzione, a sa sanida-de e a su traballu”. Su cuotidianu frantzesu est dubidosu pro custa riunione europea, “diser-tada dae ministros de su continente”, “redùidu a unu dibàtitu sena impignos beros”e agabba-du sena “unu pranu pro gherrare contra a sa discriminatzione e favorire s’inserimentu de custos tzitadinos suos”. In Itàlia, subra sa riu-nione de Cordoba nemos at iscritu una ria o at cundennadu sa discriminatzione de sa minoria rom (petzi su setimanale Internatzionale chi at publicadu s’editoriale de Le Monde). eja

In punta de limbahttp://limbasardacomuna.blogspot.com

• informatzione (no “informadura”). B’at calicunu chi pessat chi su sufissu -tzione non siat bastante sar-du e duncas càmbiat totu sos tèrmines noos possìbi-les cun -dura chi li paret prus sardu. Su sufissu -dura est presente in paràulas patrimoniales comente: chi-livradura, cravadura, crastadura, cracadura, imper-riadura, etc. Su sufissu de orìgine “culta” -tzione, co-mente s’inglesu e frantzesu -tion, isp. -ción, cat. -ció, ita. -zione, b’est in sos tèrmines noos. Est -atzione si sa paràula derivat dae unu verbu de sa 1a coniug. , est -itzione si sa paràula derivat dae unu verbu de sa 3a coniug. Non cumprendimus pro ite in sardu devi-mus ridiculizare sa limba cun imbentos chi agabbant in -dura: comunicadura, amplificadura, etc. Tando est giustu comunicatzione, amplificatzione, etc.• issoro (no “insoro”). Benit dae lat. ipsorum. Dun-cas est regulare chi -ps- colet in sardu a -ss-: issoro.• mesu note (non “mesa note”). Gasi etotu: mesu die (non “mesa die”).• deretu av. (non “sùbitu”), es.: bèngio deretu.• deretu s.m. (non “diritu”), es.: deretos umanos.• archeòlogu (no “archeologo”). Gasi etotu: psi-còlogu, antropòlogu, etc.• sièntzia (non “scientzia”). Benit dae isp. ciencia.• aeroportu (no “aereoportu”). Su tèrmine est cum-postu cun su prefissoide “aero-” non cun s’agetivu “aereo”.• cale si siat (non “qualsiasi”). dsc

Sardu curriculare in 27 iscolas sardas

A bellu a bellu su sardu est intrende in s’oràriu iscolàsticu comente matèria ma me-scamente comente limba pro imparare sas àte-ras matèrias. Dae ocannu sa RAS at finantzia-du custu esperimentu, cun 50.000 èuros, in 27 iscolas elementares e mèdias. Sas màterias ant a èssere propostas dae maistros e professores internos o espertos esternos, pro una cantida-de de 24 oras, in letziones de 2 oras. Est unu cumintzu chi, isperemus, animet sas iscolas, maistros e professores, a aumentare sa canti-dade de oras e de matèrias in sardu, pedende a sa Regione de finantziare prus iscolas chi si podet. Ca s’iscola est su logu in ue sa limba sarda si podet afortire e isvilupare. eja

ISCRÌERE IN SARDU RAS / Assessoradu de sa Cultura

“Nois no istamus in unu logu, ma in una limba”Elias Canetti, iscritore de orìgine ebràica (1905-1994), Prèmiu Nobel 1981

www.ITALIAORA.ORG ISTATÌSTICAS IN SARDU IN TEMPUS REALE Su situ www.italiaora.org est ispetzializadu in istatìsticas in tempus reale de populatzione, economia, finàntzia, traballu, sotziedade, mèdios de comunicatzione, seguràntzia e giustìtzia, salude. Su situ, in italianu e in sardu, est istadu cumintzadu in freàrgiu de su 2009 dae su Real Time Statistics Project, unu progetu chi aunit unu grustu de programadores, istudiosos e voluntàrios de totu su mundu cun s’idea de fàghere connòschere sas istatìsticas a totus in unu formadu dinàmicu. In intro de su matessi progetu b’at finas su situ Worldometers chi presentat sas istatìsticas mundiales in tempus reale.

TÀTARI 07100 - Pratza Fiume 1

Tel : 079 200222(1) - Fax : 079 238311

postel: info@ajo.it / situ internèt: www.ajo.it

AJÒ, viàgios e turismu

Nùmene in sardu? EjaSi leghimus in sos documentos antigos,

cando su sardu teniat ufitzialidade, e finas a pustis, in iscritos de crèsia o notariles, agata-mus nùmenes de pessone in sardu. A su sòli-tu, però, a su cambiamentu de limba ufitziale at currispostu su càmbiu de sos nùmenes, es. Joan > Juan > Giovanni, Pere > Pedro > Pie-tro, etc. Cun sa lege 482/99, art. 11, si podet torrare a su nùmene in sardu, gasi comente a sos topònimos in sardu. Custu agiuat a istabi-lire e a fraigare torra unu territòriu linguìsticu sardu. Pro annos e annos aìamus pedidu custa possibilidade. Como bastat a presentare una dimanda a su sìn-digu pro cambiare su nùmene. Ma diat pàr-rere chi non siant in medas chi l’apant fatu.

Imbetzes sos nùme-nes in sardu essint a campu in medas avisos de mortu.

Diat èssere mègius de no isetare a mòrrere pro... torrare a bios sos nùmenes in sardu! eja

ONOMÀSTICA

Abbonamentu de sustentu: 100 €Sa publicatzione de custu fògiu informativu est mèritu de sa dadivosidade de àmigos o impresas chi tenent a coro su destinu de sa natzione sarda e, duncas, de sa limba sarda, chi nd’est s’ànima. Non tenimus àteras intradas. Tando, pro garantire su publicatzione e sa

gratuidade sua, e crèschere sas còpias, devimus sighire a collire su dinare chi nos benit, finas in forma de abbonamentu de sustentu. Chie pagat 100 € s’annu s’est abbonende a 100 còpias de EJA, chi ant a èssere distribuidas de badas in sas librerias. S’abbonadu tenet deretu a publicare unu messàgiu de 160 caràteres e una fotografia, pro si fàghere connò-schere a sos letores. Pro isperimentare su servìtziu su primu so... deo: D. Corràine. Cun s’isperu chi àtere sigat s’idea!

noas... n “In antis te-nìamus “amigos de posada”, pro istare carchi die in un’àtera bidda.

Como, proamus a tènnere amigos de limba, animende o cumbinchende àteras pessones a faeddare in sardu”

ORISTANO VILLAMASSARGIA OZIERI GHILARZA

CATALUGNA > REfERENDUM de su 25 de ABRILE de su 2010 RENNU UNIDU > ELETZIONES POLÌTICAS, 6 de MAJU de su 2010

Orgòsolo > 8-5-2010, Seminàriu

NOAS CURTZAS

Pro un’Istatutu nou de sa Natzione sarda

De totu sas consultas pro s’indipendèntzia, sa chi ant tzelebradu domìniga 25 de abrile est istada de seguru sa chi at mobilitadu prus co-munas e eletores: 212 comunas ant fatu su re-ferendum populare; 265.000 sunt sos eletores chi ant votadu; e su 92,2% ant votadu “eja”. A sa die eletorale at leadu parte su 17,4% de sos chi nde tenent deretu, duncas unos bator puntos suta de su segundu apuntamentu re-ferendàriu. Ssa cosa de importu est istada chi b’ant leadu parte tzitades mannas che a Giro-na, Lleida, Granollers, Reus e Manresa.

Tenende contu totu sas votatziones fatas dae su cumintzu, su 13 de cabudanni de su 2009 in Arenys de Munt, sa cantidade de pes-sones chi ant votadu in favore de s’indipen-dèntzia de Catalugna est importante meda, e si est paragonadu a àteros partidos, podimus nàrrere chi nche colat sos votos assolutos de unos cantos partidos rapresentados in su Parlamentu catalanu, comente podent èssere

Ciutadans, Iniciativa per Catalunya, Partit Po-pular e Esquerra Republicana de Catalunya, si si leamus in cunsideru sos resurtados de sas ùrtimas eletziones parlamentares.ÀTEROS APUNTAMENTOS REFERENDÀRIOS. Custa consulta populare, chi no est vinculante e non tenet valore legale, est organizada dae cumissiones locales voluntàrias e at a sighire in sos meses chi ant a bènnere. Su 20 de làm-padas si diat dèvere repìtere in àtteras bìndi-ghi localidades, finas mannas, che a Cornellà, Mataró e Sant Boi de Llobregat, a pustis de Sabadell su 30 de maju.OSSERvADORES INTERNATzIONALES. A sa tzelebratzione de sa consulta ant assìstidu osservadores internatzionales chi avalladu sas operatziones de votu e nd’ant cunfirma-du sa seriedade de su funtzionamentu. Fiant presentes partidos soveranistas che a su Par-tidu Natzionale Iscotzesu, Indipendèntzia Repùblica de Sardigna, Sardigna Natzione

Indipendèntzia, Eusko Alkartasuna e Còrsica Natzione Indipendente chi ant imbiadu rapre-sentantes o sìndigos. Su Partidu Quebechesu fiat rapresentadu dae su vitzepresidente, Da-niel Turp. Turp e una trintina de osservadores ant leadu parte a sa consulta de Girona e de àteras comunas a fùrriu, ca fiant leende parte a su primu Forum Mundiale pro sos Deretos Colletivos de sos Pòpulos, cunvocadu dae su Ciemen.DEMOCRATzIA DE BASE. Sas consultas refe-rendàrias, tenent unu valore polìticu de im-portu mannu, ca nos dant una letzione de cus-sèntzia e pràtica natzionale catalana. S’idea no est mòvida dae sos partidos, ma dae orga-nismos trasversales de base. Antis, est istada sa reatzione a sas trassas de sos partidos, in-dipendentistas o nono, chi si sunt agregados a pustis pro no nch’bbarrare “in foras”. Cheret nàrrere chi sas ideas mannas tenent bisòngiu de totus e non de “primos de sa classe”. eja

Su Parlamentu de su Rennu Unidu pre-sentat pagas diferèntzias in su panorama de sas fortzas soveranistas de Galles, Iscòtzia, Irlanda de su Nord e Cornovàglia, a pustis de su votu de su 6 de maju passadu. In unu cunfrontu eletorale chi at cunsagradu sa vi-tòria cunservadora, mancari non bastante pro garantire una majoria parlamentare a sa sola, Plaid Cymru, su Partidu Natzionale Iscotzesu (SNP) e su Sinn Féin ant mantesu sos 3, 6 e 4 iscannos issoro.

IRLANDA DEL NORD. Inoghe, de iscannos, nde l’at tocadu 4 a su Sinn Féin e 3 a su Parti-du Sotzialdemocràticu e Laburista.

ISCÒTzIA. Su laburismu no at minimadu che a su restu de su Rennu Unidu e at mante-su 41 iscannos, 10 sunt tocados a sos liberalde-mocràticos, 6 a sos natzionalistas iscotzesos e 1 a sos cunservadores. Su SNP no est resessidu a s’apoderare torra de s’iscannu de Glasgow Est, territòriu laburista istòricu chi sos natzio-

nalistas aiant bintu in sas eletziones de duos annos como e no est resessidu a leare sos 20 iscannos promìntidos dae Alex Salmond, capu de su SNP e de su guvernu iscotzesu.

GALLES. Plaid Cymru mantenet 3 iscannos (11% de sos votos), 3 andant a sos liberalde-mocràticos, sos laburistas abbarrant cun 26 e sos cunservadores cun 8.

CORNOvÀGLIA. Perunu deputadu natzio-nalista de Cornovàglia at a èssere presente in Londra. Però, pro sa prima bia Mebyon Ker-now (Partidu pro sa Cornovàglia) at presenta-du candidados in totu sa Cornovàglia.

SA PRESèNTzIA DE SU NATzIONALISMU GALLESU E ISCOTzESU IN WESTMINSTER. In unu Parlamentu sena majoria assoluta, una fortza minoritària che a su partidu liberalde-mocràticu at cuntribuidu a dare sa majoria absoluta a sos cunservadores. De importu mannu s’alliàntzia intre SNP e Plaid Cymru, chi arribbant a 9 iscannos. eja

“Mègius manchet su pane ma non s’auto-nomia”, custu su tìtulu de su seminàriu chi b’at àpidu, s’oto de maju in Orgòsolo. S’ar-gumentu de s’addòviu fiat s’Istatutu nou de sa Sardigna. Mutidos dae su Movimentu pro s’autonomia, nd’ant faeddadu Francesco Ce-sare Casula, Zuannefrantziscu Pintore, Mario Carboni e Diegu Corràine.

Casula, chi at tzentradu sa relatzione sua in sas fontes istòricas de s’autonomia ispetziale, at naradu chi una autonomia ispetziale, belle sa soverania totale, li tocat a sa Sardigna e siat pro resones geogràficas, linguìsticas e cultura-les e siat pro ca sa Sardigna est, dae su 1324, su nùcleu de s’istatualidade italiana. “Si non bi fiat istadu su Rennu de Sardigna non bi fiat istada mancu sa Repùblica italiana” at nara-du.

Pintore at mustradu comente su deretu de sa Sardigna a si guvernare a manos suas no est unu donu de s’Istadu italianu. Est fundadu in normas de deretu internatzionale comente sunt su Patu de s’Onu pro sos deretos tzivi-les e polìticos, s’Atu finale de Helsinki e unu bene de normas europeas in contu de deretos

natzionales e linguìsticos. “Tenimus, pro cu-stu” at naradu “deretu a s’indipendèntzia. To-cat petzi de bìdere si b’at su tantu, essende·bi un’Istatutu forte meda, de fraigare un’àteru istadu in Europa”.

Pro Mario Carboni, che a sos primos tres, autore de sa proposta de Carta de Logu noa de sa Natzione sarda, sa chistione de bundu est chi sa Sardigna apat una fiscalidade sua chi li permitat de collire totu sas tassas e sas impostas de su chi in Sardigna si produit, in-treghende a s’Istadu quota parte pro sas ispe-sas chi issu devet pònnere fronte pro sas cum-petèntzias comonas: raportos cun sos istados, giustìtzia, moneda, defensa de sa Repùblica. Ordìngiu fundamentale de una polìtica fisca-le e econòmica est – at naradu Carboni – sa Zona franca. Est custa chi cunsentit una fisca-lidade pròpia de sa Sardigna.

Corràine at postu fronte a sa chistione de sa costitutzionalizatzione de sa limba sarda. Est a nàrrere de sa tarea chi su sardu – e paris cun issu sas limbas alloglotas de Sardigna – te-net in su fràigu de una sotziedade sarda a beru autònoma, lìbera, est a nàrrere, dae sas trobe-

as grandu-italianas. Pro chi gasi siat, su sardu devet èssere limba ufitziale e normale in totu sos àmbitos de sa vida polìtica, sotziale e cul-turale. In sa proposta de Istatutu nou, sa limba sarda est limba ufitziale de sa Sardigna paris cun s’italianu. “Custu est su caminu pretzisu pro chi su sardu si sarvet, crescat e si bortet in limba de sa Natzione sarda”.

Su seminàriu de Orgòsolo est istadu sa pri-ma essida pùblica de su Comitadu pro s’Ista-tutu chi at bogadu a craru sa proposta de Car-ta de Logu noa de sa Natzione sarda. S’idea fiat de nde fàghere una proposta populare de pònnere in arresonu in mesu de sos eletores e de collire su tantu de firmas chi bi cherent pro presentare a su Cussìgiu regionale e a su Parlamentu italianu unu lege costitutzionale. Dinare pagu e dèbile sa gana de sos polìticos de pònnere fronte a una pelea culturale gasi manna e de importu. Unu senadore, Piergior-gio Massidda de su Pdl, l’at pigada paris pa-ris e l’at presentada comente disinnu de lege suo in su Senadu. Dae carchi mese, su ddl est istadu trasmìtidu a su Cussìgiu regionale de sa Sardigna. n Zuanne Frantziscu Pintore

“Sa Carta de Logu noa de sa Natzione sarda-Satuto speciale per la Sardegna”, am-maniadu de reghente dae su Comitadu pro s’Istatutu, moet dae unu cunsideru nou: totu sos poderes e sas cumpetèntzias sunt de sa Re-gione sarda, francu sos chi sa Sardigna lassat a s’Istadu a manera chi los guvernet a contu de ambas sas entidades. Sunt sas relatziones internatzionales, sa moneda, sa defensa de sa Repùblica, sa giustìtzia.

Cumintzat narende it’est sa comunidade sarda: “Su pòpulu sardu, su territòriu de sa Sardigna e de sas ìsulas suas, su mare e su che-lu territoriale, s’ambiente, sa limba, sa cultura e s’eredidade culturale, materiale e non ma-teriale, de sa Sardigna ìntegrant sa Natzione sarda”. In contu de limba sarda (art. 4) narat chi issa, gasi etotu che a s’italianu, est limba ufitziale e chi amparu anàlogu lis tocat, in sos territòrios e in sos àmbitos issoro, a sas àteras limbas de Sardigna.

Est obrigatòriu s’imparòngiu in totu sas iscolas de s’istòria, de sa cultura e de sa lim-ba. Sos Bator moros, sa festa natzionale (die de s’aprovatzione de sa Carta), s’innu de F.I.

Mannu e Fortza Paris sunt sos sìmbulos de Sar-digna chi istabilit Casteddu a Capitale sua. De importu, in prus de àteras cosas, est su sistema fiscale de sa Regione chi collit tassas e impo-stas e dat a s’Istadu una parte (in proportzione de sos abitantes suos) pro sos impreos istata-les pro guvernare sas cumpetèntzias suas.

Custu Istatutu est istadu presentadu co-mente disinnu de lege costitutzionale dae su senadore Piergiorgio Massidda e est istadu giai trasmìtidu dae su Senadu a su Parlamentu sardu a ue ant a arribbare a còitu àteros duos disinnos de lege, su de su senadore Antonello Cabras e de unu senadore de sa Lega. A su chi s’ischit, o sa majoria de su Cussìgiu o su Gu-vernu sardu ant a presentare luego su testu de su Comitadu pro s’Istatutu e at a cumintzare gasi sa discussione. Paret chi, pro afortire sa proposta, su testu chi at a essire dae su dibàti-tu in Cussìgiu regionale at a èssere presentadu a s’aprovatzione de su pòpulu sardu cun unu referendum. Craru: prus mannu at a èssere su chi «eja» e prus manna at a èssere sa fortza de sa proposta a su Parlamentu de s’Istadu. Unu passu in prus pro sa soverania nostra bera. zfp

4 NOAS Freàrgiu_08

LIB

RO

S

ALTAN / Ed. Papirosformadu 15 * 15 cmPàginas 18 / Preju 5,5 €

ÀTEROS PÒPULOS

n PERIòDICOS IN LIMBA SARDA | S’Assessoradu de s’Istrutzione Pùblica de sa Regione Sarda at aprovadu sa graduatòria de sas testadas de periòdicos regionales benefitziàrias de sos cuntributos pro su promovimentu e s’incrementu de sa publicatzione de editoriales, artìculos e rubricas in limba sarda.

n GAELICU ISCOTZESU IN SU CUSSÌGIU DE EUROPA | Su gaèlicu iscotzesu at fatu un’àteru passu cara a su reconnoschimentu ufitziale. Su ministru de s‘Istrutzione de su Guvernu iscotzesu, Mike Russell, est intervènnidu in una riunione de su Cunsìgiu de Europa faeddende in custa limba tzèltica

n LIMBAS DE SU MUNDU | “Linguamón - Casa de les Llengües” de Catalugna at presentadu Mapes Vius, unu situ informàticu realizadu cun sa tecnologia cartogràfica e multimèdiale prus reghente pro connòschere dae curtzu sa diversidade linguistica de su mundu.

www.papiros.it

pss.sar@gmail.com

“in sardu, cada die”CAMPAGNA DE ANIMATZIONE

n ARGENTINA > SOS INDÌGENOS ChERENT UN’ISTADU PLURINATZIONALESu 25 de Maju de su 2010 ruent sos 200 annos de s’indipendèntzia de Argentina. In ocasione de sas tzelebratziones de sa Rivolutzione de su 1810, però, pòpulos indìgenos che a sos kollas, guaranìs, mapuches, huarpes, wichìs, mocovìs, diaguitas e qom-tobas, ant cumintzadu su 12 de maju tres martzas dae su nordovest, dae su nordest e dae su sudest de Argentina pro arribbare a Buenos Aires su 25, pro pretèndere un’Istadu plurinatzionale, che a su chi at in pessu inauguradu sa Bolìvia de Evo Morales. In Argentina, sa populatzione indìgena rapresentat s’1,4% de sos 40 milliones de abitantes suos, in prus de su 6,5% de mestitzos. No est che a Bolìvia, in ue su 60% apartenet a etnias originàrias e unu 27,5% est mestitzu. Unu dirigente diaguita, Santiago Mamaní, at ammentadu chi “b’aiat unos 200 pòpulos chi faeddaiant 300 limbas in antis de sa cunchista [ispagnola] chi sunt istados atacados e sunt belle iscumpartos”. Ma at fi-nas incausadu totu sos Guvernos argentinos chi lis ant fatu sa gherra: “S’Istadu [argentinu] est istadu un’impositzione”. Su documentu de sas finalidades de sa martza poniat chi nche sunt giai colados “duos sèculos de minisprètziu, invi-sibilidade e esclusione de sa diversidade culturale”. S’Istadu plurinatzionale diat implicare, a pàrrere de sos indìgenos, s’atzessu a su tìtulu de propiedade de sos territòrios comunitàrios, sa cunsinna sos pòpulos de terras de s’Istadu, su cumprimentu de sa lege chi in su 2006 at ordinadu unu tzensimentu de sos territòrios antigòrios issoro, su reconno-schimentu de sas limbas issoro comente limbas ufitziales de Argentina, sa creatzione de tzentros educativos pròpios.n ECUADOR > PROPONENT LEGE ChI NORMALIZET DERETOS LINGUÌSTICOS DE INDÌGENOSFinas su guvernu de Rafael Correa, de tendèntzia cristiana e sotzialista, est ponende su respetu de sos deretos lin-guìsticos de sos pòpulos indìgenos comente fundamentu de sa polìtica sua. De reghente, su vitzepresidente de sa Cumisissione de Giustìtzia e Istrutura de s’Istadu, Henry Cuji, at presentadu unu progetu de Lege Orgànica de Deretos Lingùìsticos de sos pòpulos e natzionalidades Indìgenas, de 58 artìculos, ispirada a sa normativa internatzionale, pro normare s’usu, s’istùdiu linguìsticu, sa sistematizatzione de su lèssicu iscritu, s’istrutura gramaticala, su sistema fonolò-gicu, sa tradutzione a su castiglianu, sa promotzione, isvilupu, insignamentu e mantenimentu de sas limbas indìgenas (Awapit, Cha’Palaa, Tsa’fiqui, Sia Pedee, Shuar-Chicham, Achuar Chicham, Paicoca, Wao tiriro, A’ingae, Sápara, Shiwiar Chicham, Andoa, Baikoka, Kichwa). In pràtica, si tratat de unu progetu de polìtica linguìstica e modernizatzione de sas limbas, totu in intro de unu Sistema de Educatzione Interculturale Bilìngue chi ratìfichet sos deretos de sas comunas, comunidades, pòpulos e natzionalidades indìgenas. Su progetus cheret finas istabilire sos mecanismos istitutzionales chi permitant sa pràtica de sos deretos linguìsticos individuales e colletivos. Sa proposta istabilit poderes e prerogati-vas linguìsticos de sas comunas, comunidades, pòpulos e natzionalidades indìgenos, ma finas pro sos entes pùblicos chi s’interessant de educatzione, de iscola, e pro sos entes amministrativos e de istadu. n Carli Pup

Ideas e prospetivas de sa Carta istatutària de Sardigna

DAE S’AUTONOMIA A SA SOvERANIA

StudioStampa NùgoroImprenta de libros, manifestos, publitzidade0784-232634/232635

Publicadu finas cun s’agiudu de

EJA est in distributzione gratùita in sas librerias: Koinè, Messaggerie Sarde, Mondadori, Odradek de Tàtari; San Paolo, ‘900, Mondadori de Nùgoro; Cuec, Fahrenheit, Murru, Il Bastione, L’isola del libro, Mondadori (Aer. Su Masu) de Casteddu.

NOAS... ejareg. trib. Nùgoro n. 87 de su 20.07.1987

dir. resp. Fredo Valladir. edit. Diegu Corràine

In custu nùmeru, collaboratzione de: Antoni Arca, Diegu Corràine,

Gianfranco Pinna, Sarvadore Serra,Giuanneluisu Stochino

Imprenta: StudioStampa, NURedatzione: P.tza de Tola 24, 07100 TÀTARI

postel: noas.eja@gmail.com

In Libreria, ALTAN in limba sarda

Muralede Orgòsolo

500.000 Catalanos ant votadu ‘eja’ pro s’indipendèntzia

Irlanda, Galles e Iscòtzia mantenent sa fortza issoro

In sas LIMBASb’at su MUNDU…

NO nche la seghemus!

TRABALLU

CULTURA

SIèNTzIA

IDEAS

ISTÒRIA GIOGUSENTIMENTOS

RELATzIONES

CUNCURSU DE LIMBA SARDA PRO SOS LETORES DE EJAA sos primos 5 letores chi iscoberint in custu nùmeru de EJA a su nessi 5 paràulas chi non currispondent a sas règulas ortogràficas de sa LSC (Limba Sarda Comuna) amus a imbiare in DONU duos libros: A) EDUCAZIONE E BILINGUISMO de Miguel Siguan e William F. Mackey; B) SOS CUNTRATOS DE PASTORIU de Banne Sio. Imbiade sas 5 paràulas a noas.eja@gmail.com intro de su 30-6-2010, ponende nùmene, sambenadu e indiritzu.