LIMBAS | NATZIONES | CULTURAS | noas | documentos | intervistas

PAPIROS

ABRILE > 2011

NOAS3

Intervista a Carlo ZOLI diretore de SmallCodes, editore de su DVD de sa Pimpa

pàg. 4

DIE DE SA BANDERA SARDA15 de Abrile 08 Crisi de s’Alcoa e

de s’Eurallumina09 Sa Crèsia catalana, intre universalismu e identidade11

i n s a l i m b a , s e m u s n a t z i o n e

IN DONU1 èuro

NOAS/EJA in pdf

http://issuu.com/ejasrd

publicadu

DVD

de sa PIMPA

de ALTAN

in sardu

Cun sa Pimpa,su sardu s’afortite s’ammodernat

Sos pitzinnos cun sa Pimpa, in limba sarda...

2NOAS

3

> A cando sa ratìfica italiana de sa Carta europea de sas limbas? Sa Carta Europea de sas Limbas Regionales o Minoritàrias / CELRM, aberta a sa !rma de sos istados membros de su Cussìgiu de Europa su 5/11/1992 e intrada in vigore su 1/3/1998 cun sas primas 5 ratì!cas, como arribbadas a 25 (prima sa Norvègia su 10/11/1993, ùrtima sa Bòsnia-Erzegovina su 21/9/2010), a oe resurtat !rmada ma non rati!ca-da dae 8 istados (Azerbaigiàn, Frantza, Islanda, Itàlia, Matzedònia, Mal-ta, Moldova, Rùssia), rati!cada dae 25. No ant !rmadu nen rati!cadu 14 istados (Albania, Armènia, Bèlgiu, Bulgaria, Estònia, Geòrgia, Grètzia, Irlanda, Letònia, Lituània, Mònacu, Portugallu, Santu Marine, Turchia).Ma ne Itàlia, nen Frantza, ne àteros ant decretadu sa ratì!ca! Sinnale chi sos guvernos espressados dae sas majorias (chi siant de dereta o de manca ) si nd’afutint de sos deretos democràticos in contu de limba de sos tzitadinos issoro. E nàrrere chi medas tenent ite isfatziddare in contu de deretos democràticos de àteros istados!Finas su presidente de su Comitadu de espertos de sa Carta, Stefan Oe-ter, at cun!rmadu su cuntributu de sa Carta pro sa protetzione de sos deretos de s’òmine in Europa. L’aiat giai naradu in ocasione de sa tzeri-mònia pro sos 60 annos de sa Cunventzione europea de sos deretos de s’òmine, su 19 de santugaine de su 2010, a!rmende chi sa Carta cum-pretat sa Cunventzione de sos deretos de s’òmine enuntziende deretos linguìsticos ispetzì!cos. No at a èssere meda ma agiuat a afortire sas limbas minoritàrias e !nas su sardu, duncas, ca sa limba est s’elementu fundamentale chi assegurat sa fortza de una comunidade natzionale di-ferente, naramus nois! E si cherimus sighire a esìstere comente natzione, devimeus gherrare contra a s’assimilatzione. Tando, devimus gherrare totus pro custrìnghere s’istadu italianu a rati!care sa Carta. Totus? E in ue est su movimentu natzionale sardu? A dolu mannu non paret interes-sadu a custas batallas riformistas! EJA

> In Sardigna, sìndrome italianista It’est una “sìndrome” in su limbàgiu mèigu? Sos vocabulàrios nos narant chi est unu “cumplessu de sinnos e de sìntomos chi cumponent una si-tuatzione clìnica particulare in una pessone; est !nas naradu comente sinònimu de maladia chi tenet caraterìsticas pagu craras”. Custas pa-ràulas s’addatant bene !nas cando si tratat de grupos de “pessones” o movimentos! Non semus mancu pessende a sas fortzas autonomistas o italianas in Sardigna, ma a sos “(iper-super)indipendentistas” chi las crìticanta semper, e chi, però... faeddant, prèigant e pràticant petzi in ita-lianu (o belle, macari a militantes medas lis agradet a si cramare Frantzi-scu, Giuanne...)! Chi si tratet de campagnas eletorales o de atziones de protesta (in ue ponent carchi paràula in sardu, cun valore simbòlicu sa-cramentale), belle totu est in italianu. Sa lista INSIEME pro Casteddu nd’est una mustra. Antis, calicunu preferit s’inglesu, ca paret prus mo-dernu e progressista! Est pro custu chi, duncas, nos parent malàidos de “sìndrome italianista”. No est craru dae ite dipendat! O eja.A nàrrere sa giusta, !nas in sa pràtica polìtica, non si distinghent meda dae su chi diat fàghere unu cale si siat movimentu antagonista, ambien-talista o sotziale italianu! Mai chi blochent s’Universidade chi òperat “sena” sa limba sarda! Mai chi protestent contra a sa televisione pùblica, contra a sos giornales, contra a sos entes chi faghent sa !nta chi su sar-du no esistat! Parent in totu dipendentes dae sa limba dominadora. Ma tando comente ant a pòdere èssere indipendentes politicamente e isti-tutzionalmente? Prus de repìtere sa giaculatòria/mantra “indipendènt-zia-indipendèntzia”? Cando andant a Còrsica o a Catalugna, s’incantant pro sas batallas issoro, ma cando torrant a Sardigna, non bortant in sar-du su chi ant imparadu! Sos “indipendentistas” sardos sunt “curiosos” a beru in intro de su panorama de sos movimentos natzionales europeos, in ue sa limba natzionale rapresentat su motore e sa bùssola de sa libe-ratzione issoro! EJA

ATUALIDADE

NOAS

Diretore editoriale Diegu Corraine Diretore responsàbileChia!redo Valla Collaboradores de custu nùmeru Alessandro Michelucci, Sarvadore Serra, Gianfranco Pinna, Giuanne Luisu Stochino Registratzione Tribunale de Nùgoro, n. 85/1987 de su 12.6.1987Grà!ca Didàc Imprenta StudioStampa, NùgoroNOAS EJA P.tza de Tola 24, 07100 TÀTARIPost.el. noas.eja@gmail.com

Progetu realizadu "nascun sa partetzipatzione de saREGIONE AUTÒNOMA DE SARDIGNAL.R. 26/97 subra de sa limba e de sa cultura sarda

PAPIROS

EDITORIALE

EJA est in distributzione gratùita in sas librerias:

Koinè, Messaggerie Sarde, Mondadori, Odradek de TÀTARI

Miele Amaro, ‘900, Mondadori de NÙGORO

Murru, L’isola del libro (c. de Campània e c. de Tuveri), Mondadori (Aer. Su Masu) de CASTEDDU. Amus a pònnere NOAS/EJA !nas in àteras librerias e bibliotecas sardas a ue amus a resessire a arribbare nois o cun s’agiudu de àteros voluntàrios. Chie nos cheret agiuare a collocare custu periòdicu de informatziones in àteros logos pùblicos (librerias, bibliotecas, etc.), pro distributzione gratùita, in una cantidade mìnima de 20 còpias, nos devet iscrìere a: noas.eja@gmail.com

Atu

DONU DE PAPIROS EDITZIONES e de REGIONE AUTÒNOMA DE SARDIGNA

Assessoradu de sa Cultura

NOAS

Sa Fiandra, su de 28 istados de Europa?

In Europa b’at chie est traballende a beru pro s’indipendèntzia sua.

Sa Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA, Alliàntzi Neo-Fiaminga) est unu partidu polìticu !amingu nàschidu dae s’isorvimentu de sa Volksunie in su 2001. Su N-VA est devènnidu, in su mese de làmpadas de su 2010, su partidu prus rapresentadu in sa Càmera de sos Rapresentantes de s’Istadu federale belga, cun su 29,5"% de sos votos, 27 parlamentares, de 150 chi sunt presentes in sa Camera de sos deputados. Unu resurtadu chi perunu movimentu indipendentista !amingu !at mai resessidu a otènnere.

S’idea fundamentale de sa N-VA est s’indipendèntzia de sa Fiandra, in intro de s’Unione europea. In manera polìtica e democràtica e non rivolutzionària, est craru, comente cun!rmat !nas su programa chi ponet sa paghe comente prioridade assoluta.

S’idea de sa N-VA no est una fantasia ne unu disìgiu, ma una possibilidade reale, ca comente narat Bart de Wever, su presidente suo, "s’Istadu belga «s’est ispoporende» a bellu a bellu, s’est sorvende, s’est cambiende in fumu. Difatis, est dae su 22 de abrile de su 2010 chi su Bèlgiu non resessit a formare unu guvernu!

Su Bèlgiu est membru de sa UE, in manera formale, ma a nàrrere sa giusta, in pràtica, in intro suo, b’at petzi duas entidades a contu issoro: sa Vallònia e sa Fiandra."

Est !nas craru chi chie no nde cheret prus s’intesa de su Bèlgiu est mescamente sa parte !aminga. S’ùnicu partidu vallone antibelga est su Rattachement Wallonie France, chi non leat prus de su 1% de sos votos.

B’at prus de una possibilidade de praticare custa voluntade indipendentista !aminga, a pàrrere de sos espertos.

Una est chi, decrarende s’indipendèntzia sua, sa Fiandra diat essire dae sa UE, lassende su nùmene Bèlgiu e sas istruturas istitutzionales a sa Vallònia. Finas ca,

connoschende sa paga istima chi sos Fiamingos ant semper tentu pro s’Istadu belga chi at semper afogadu sa limba e s’identidade !aminga, sende chi comente istadu federale li deviat assegurare paridade, non benit bene a crèere chi siant sos Fiamingos a pretèndere de si mantènnere a sa sola su Bèlgiu! Cosa chi imbetzes diat agradare de prus a sos Vallones!

Un’àtera possibilidade est chi su Bèlgiu, in antis de iscumpàrrere, detzidat de si nch’essire dae sa UE (cosa possìbile pro su Tratadu de Lisbona e s’art. 50 suo)."A pustis,

sas duas realidades istatales noas diant presentare sa candidadura issoro pro intrare, cada una a contu suo, in sa UE. Comente est capitadu cun sa Repùblica tzeca e s’Islovàchia. EJA

“non si podet rinuntziare a su deretu de autodeterminatzione de sos pòpulos”

Bart de Wever

3A B R I L E> 2 0 1 1

Trista sa Festa de su pòpulu sardu de ocannu

Trista Die de sa Sar-digna, sa de ocannu. Festada sena ànimu

nen cumbinchimentu, gasi, petzi ca b’est in su ca-lendàriu de sas ocurrènt-zias. At a èssere ca sa Regione s’at gastadu totu su dinare chi podiat pro ammentare sos 150 annos de s’Itàlia in cada punta e logu, su fatu istat chi non

s’est riunidu mancu su Cussìgiu regionale pro li dare importu a sa festa de su pòpulu sardu. Petzi una tzerimònia, su 28 a sas 10 e mesu de mangia-nu, in sa Biblioteca regionale cun su presidente de sa Regione, s’assessore de sa Cultura e su presidente de sa Cumissione cultura de su Cussìgiu regionale.

Ite tristura, frades sardos. Non b’at duda peruna chi custu minisprètziu de s’ùnica festa natzionale de Sardigna lu devimus a sa majoria. Macari gasi no est chi s’opositzione siat sena neghes. Sa minoria no istat a sa muda cara a peruna initziativa de sa majoria, no li colat nudda sena briare su guver-nu regionale o pro custu o pro cuddu, comente est dovere suo. In custa ocurrèntzia trista, nudda: a sa muda, mancu una paràula pro lis ammentare a chie guvernat chi sa Die de sa Sardigna cheret festada cun totu s’onore chi li deghet. In primis cun una riunione solenne de su Parlamentu sardu, co-mente est capitadu, unu mese a como, pro ammen-tare s’Unidade de Itàlia.

Pro custu, sa Regione sarda at postu manifestos in totue, at fatu reclame in sas televisiones e in sos giornales sardos, ponende unu bellu tantu de dina-re. Che a medas àteros sardos, deo no l’apo festadu su 17 de martzu, macari reconnoschende a chie s’intendet de natzionalidade italiana totu su deretu de lu fàghere. Pessaia, che a meda àteros, chi a fe-stare s’Itàlia e a festare sa Sardigna non !ant cosas chi s’afrontaiant a pare. Sa polìtica sarda, a bi so ca, est mustrende chi gasi no est: s’Itàlia si meresset totu sos onores, tzerimònias e dinare a muntone a contu de sos sardos, festa in iscola e riuniones in sos cussìgios comunales; sa Sardigna nono, a su prus carchi ballu in pratza e carchi arresonada impres-sida, su tantu de nàrrere: mi’ chi bi semus.

Cosa bona a l’ischire. Si bidet pròpiu chi Itàlia e Sardigna no istant bene paris: su rispetu de sa prima no andat a sa bratzeta cun s’istima de sa segunda.

GIUANNE FRANTZISCU PINTORE

Sa Die de sa Natzione sarda, ocasione pro intrare in s’istòria nostra No isco si calicunu s’est ammen-tende cun cale brias e cuntierras est nàschida sa Die de sa Sardigna, cun sa Lege n. 44 de su 14 de cabudanni de su 1993. B’aiat polìticos e istudiosos contràrios, ca no lis agradaiat s’eventu isseberadu, su 28 de abrile de su 1794. E podet !nas èssere chi tennerent re-sone. In totu sos sèculos de s’Istòria nostra, b’at àpidu pessonàgios e even-tos chi diant meritare e mèritant de èssere ammentados che a su 28A. E duncas podìamus propònnere àteras datas, de eventos istòricos positivos o negativos, cun sa data imbentada de s’emanatzione de sa Carta de Logu o cun sa data bera de sa Batalla de Uras, su 14 de abrile de su 1470, bìnchida dae Lenardu de Alagòn contra a sos Aragonesos. Ma cambiare data non podiat resur-tare de perunu profetu. Ca, in de!ni-tiva, sos chi !ant contràrios lu !ant non pro s’issèberu de sa data ma ca non cheriant chi sos Sardos aèremu-suna festa “natzionale”, una die de fe-sta pro sa natzione sarda. Cale si siat àtera data podiat tènnere sa neghe de èssere unu sìmbulu natzionale sardu. Pesso de no mi faddire narende custu. Duncas, !nas totu su restu de s’istòria de sos Sardos podet dare su matessi resurtadu, ca si est beru chi sos datos istòricos sunt ogetivos, est !nas beru chi est sugetiva sa manera de los istu-diare e de los valutare pro cadaunu de nois.

S’idea nostra de sos eventosSinnale chi s’Istòria no est nèutra, sende chi creamus gasi. Duncas no esistit s’Istòria, comente fundamentu assolutu de su tempus coladu, ma sa visione chi cadaunu de nois tenet de sos eventos capitados in àteras èpo-cas. Est comente cando esaminamus sos eventos de s’atualidade, ogetivos, ma valutados in manera diferente cunforma a chie los bidet e istùdiat. Cun sa diferèntzia chi de su tempus coladu tenimus prus pagos elementos documentàrios o nde tenimus (o nos nde faghent connòschere) petzi una

parte. Non semus narende nudda de nou, ma tocat a l’ammentare.

Sas modas in s’IstòriaComo est de moda torra s’epopea de sos Arboreas e de sos Gherreris de Monte Prama, de sos Shardanas, in ue comente in unu supermercadu de su tempus, unu issèberat sa mercantzia prus barata o prus bona, o ambas. E lassat a un’ala su chi no l’agradat.In de!nitiva, !nas s’Istòria est un’i-deologia, chi nos servit pro gherar-re politicamente o culturalmente in su tempus presente. Ma cun s’istòria de sos pòpulos che a su nostru custa manera de operare non dat profetu, si cherimus cumprèndere a beru su chi est capitadu in “totu” sos tempos an-tigòrios.Non devimus gherrare “cun” o “con-tra” a s’istòria, no la devimus tirare a s’ala chi nos paret, ma la devimus “leare a pala”, la devimus “assùme-re”, atzetare pro su chi est istada, s’in casu proponende caminos noos pro su tempus venidore, ca no la podimus cambiare. Ma no la devimus mancu falsare, atribuende·li lògicas e categorias no-stras de como o pinnighende·la a su cumbèniu polìticu nostru de como. Comente càpitat semper a propòsi-tu de su 28A e de totu su Biènniu 1794/96, chi a medas indipendenti-stas de como paret espressadu dae protagonistas tropu riformistas o cumpromissòrios o traitores (chi si tratet de Angioi, Sanna-Corda, Cilocu o àteros), cando chi a sos contràrios de sa Lege de su 1993 pariat tropu ri-volutzionàriu e natzionalista sardu.Pro ite non proamus a istudiare, cun-siderare cussos eventos e pessonàgios pro sos chi sunt istados in unu ma-mentu istòricu determinadu e cun sos riferimentos ideales de cussa època? Ma mescamente tzelebrende su 28A sena faeddare petzi de custu eventu, ma presentende a sos giòvanos pes-sonàgios e eventos istòricos e cultura-les sardos de cada època.

DIEGU CORRÀINE

Sos chi fiant contràrios a sa data de su 28 de Abrile de su 1794pro sa DIE DE SA SARDIGNA non cheriant chi sos Sardos aèremus una festa “natzionale”, una die de festa pro sa natzione sarda.

Targa de ammentuposta in Nùgoro, in sa pratza de Su Connotu

In web... http://limbas.tempusnostru.it> NOAS > PÀRRERES > EVENTOS> INTERVISTAS > ÀTERAS LIMBAS > ÀTERAS NATZIONES > INFORMÀTICA > DOCUMENTOS > LIBROS > NATZIONES > GLOSSÀRIU

Progetu realizadu cun sa partetzipatzione de sa REGIONE AUTÒNOMA DE SARDIGNA

L.R. 26/97 subra de sa limba e de sa cultura sarda

28 DE ABRILE

28A

4NOAS

3

INTERVISTA

“ Sos sardos si cumprendent, si sunt semper cumpresos ”

Carlo Zoli e su sarduCARLO ZOLI est un’ingenieri de Firenze, apassionadu de limbas e de pòpulos. A 18 annos s’aiat comporadu una gramàtica de sa limba sarda; comente chi esseret istadu unu romanzu politziescu, "at abbarradu ischi-du totu note pro si la lèghere. Dae tando at isetadu s’ocasione pro cam-biare sa passione sua in traballu. At connotu a Diegu Corràine in su 2001, e paris cun issu at fatu unu cuotidianu in internèt in sardu, cando galu ne-mos faeddaiat de blog o de web 2.0. S’est ispetzializadu in informàtica linguìstica e at fondadu, in su 2006, “Smallcodes”, pro atuare tecnologias e editoria in defensa de sa diversidade linguìstica e culturale.

reghentes, duncas atzessìbiles dae su puntu de vi-sta de sos deretos, ma de calidade istraordinària.

! Ma nos faeddet de sa realizatzione. Cale sardu, de cale bidda?Fortes de s’esperièntzia fata in sas baddes ladinas, amus preferidu a non fàghere impreare a sos ato-res una limba “teatrale”. Su chi si narat logudore-su illustre de sos poetas improvisadores nos diat èssere partu arti!tziale, cando chi s’ispìridu de su cartone animadu de sa Pimpa, diretu a sos pitzin-nos minoreddos, est s’ispontaneidade e sa sim-plitzidade manna de sos diàlogos. Duncas, cada pessonàgiu faeddat su sardu “suo”. S’atora chi du-plat sa Pimpa est de Orane (Taniela Chironi, chi istat in Firenze), su co-protagonista, Armandu (Giorgi Salidu, chi istat in Pisa) impreat su sardu de Sinnai. Àteros pessonàgios faeddant nugore-su e otieresu. Sos sardos si cumprendent, si sunt semper cumpresos. Sos diàlogos intre Pimpa e Armandu dant unu sensu de normalidade, !nas si in su mundu reale pagas bias diamus intènde-re, oe, un’oranesu e unu sinnaesu faeddende paris in sardu cadaunu in sa variedade sua. E custu est unu de sos singiales de debilesa de sa limba.

! E sa LSC?Sa LSC non si ponet in custa fase comente lim-ba faeddada, comente istandard “radiofònicu-televisivu”. L’amus impitada in sos sutatìtulos: su cartone animadu nostru mustrat in manera crara a beru chi, sena di!cultade peruna, sa LSC no est àteru si no una manera orgànica e coerente de iscrìere totu sas variedades de su sardu. Bastat a tènnere carchi elastitzidade in su raportu gra!a-pronùntzia e su protzedimentu funtzionat bene a beru.

! Bene bos est bènnidu a agatare atores in Toscana?Sa Toscana est terra de immigratzione sarda, a agatare candidaos nos est bènnidu bene. Bel-le gasi, macari sos atores nostros esserent mesu professionistas de su teatru e de sa ràdiu (in lim-ba italiana!) e cumpetentes in manera perfeta in sardu, sa paga (o peruna) abitùdine a retzitare in sardu, su sensu de minoridade linguìstica latente, ant postu unas cantas di!cultades in su cumintzu. Dudas lessicales, sensu de istranesa, totu norma-le pro una limba minetzada ... Ma a pustis de sa prima die de proas si sunt disinibidos, sunt mòi-dos, e sunt istados issos sos primos a iscobèrrere, e custa est sa !nalidade de s’òpera, chi su sardu funtzionat !nas comente limba de su duplàgiu. Chi non b’at nudda de curiosu, de folclòricu, de còmicu o, peus, de ridìculu, nen nudda chi tèn-giat unu fragu de cosas de su tempus coladu o, peus, de cosas andadas male: bastat a lu fàghere

PREGONTAS DE SARVADORE SERRA

Int

Carlo Zoli: “si non nos ghetamus a intro de sa modernidade, sa batalla est pèrdida” Faeddende cun su diretore de SMALLCODES

Sa Regione sarda at !nantziadu de reghente sa lo-calizatzione in sardu de Sa Pimpa de ALTAN, ar-tista friulanu connotu in Itàlia e in su mundu. Est unu resurtadu importante pro fàghere a manera chi sa limba sarda siat limba “normale” e moderna.

! Nos faeddet de custa initziativa: sa Pimpa de Altàn in sardu?In su 2009 unu !nantziamentu de sa RAS pro su promovimentu de su sardu in mesu de sos immigrados m’at dadu custa possibilidade: a tra-

duire su testu, a agatare sos atores e a duplare unu cartone animadu pro su feduliu, totu cun s’agiudu de sos assòtzios de sos sardos.

! Ma pro ite pròpiu sa Pimpa, un’òpera chi si podet giai agatare cun fatzilidade in italianu?Una de sas di!cultades de su sardu in sa ràdiu, in su tzìnema e in sa TV est sa paga abitùdine de su pùblicu, su sensu de “istranesa”, chi aumentat cun un’òpera pagu connota. Nois cherimus dare unu

sensu de normalidade: pro custu realizamus co-sas connotas, de calidade, chi programaticamente cherent èssere de massa, e non de nitzu.

! De massa? Ma comente, de sas limbas minores contra a sa massi!catzione globale?A difendere sa limba non cheret nàrrere a crèere de vìvere in unu mundu chi in sos fatos no esi-stet prus e chi non !at un’edade de s’oro. Cherent mantesas memòria e traditzione, ma si non nos ghetamus a intro de sa modernidade sa batalla est pèrdida.Duncas, produtos de massa ma de calidade. Est una polìtica linguìstica pretzisa, sa chi sos cata-lanos li narant “normalizatzione”. Sa limba devet cumpàrrere, devènnere normale de su totu. E in

su mundu de oe sos pitzinnos abbàidant sos DVD in sa TV, vivent in mesu de sos audiovisivos: e sas famìlias a s’ispissu pretendent de seletzionare su materiale de fàghere bìdere a sos pitzinnos, pro custu cherent isseberadas cosas apretziadas !nas dae sa generatzione de sos babbos e de sas ma-mas, chi oe tenent trinta-baranta annos. Àteros produtos ant a èssere sas grandu sèries de sos annos 70: Heidi, Remi, Anna Piliruja. Cosas non

5A B R I L E> 2 0 1 1

AMBIENTE

2 2 D E A B R I L E , D I E D E S A T E R R A

Abba e màndigu: emergèntzias de sa Terra

Nche sunt colados 41 annos dae cando sas Natziones Unidas ant proclamadu sa Die de sa Terra, dedicada ocannu a sos padentes,

purmones birdes de su mundu. Semper e cando, a bufare abba, a si sabunare, a abbare, a mandigare petza o vegetales, paret semper prus in di!cultade !nas in sos logos ricos de su praneta, chi de su restu sunt !nas sos chi produint prus arga! Abba e màn-digu sunt duncas sas emergèntzias mannas de su mundu, sena cunsiderare sos problemas prus gene-rales de sas fontes de energia, de sas risorsas e de sa distributzione issoro. Sunt custas sas temàticas prus atuales, pro totus, !nas pro sos sientziados e polìti-cos, chi diant dèvere agatare alternativas de istiles de vida e cunsumu si cherimus illonghiare sa vida de su Praneta e fàghere a manera chi sa “màchina”

sua non si !rmet. Oramai no est petzi neghe de sos istados ricos, ca !nas sos istados pòveros sunt cre-schende in peus su modellu de isvilupu e crèschida de sos paisos isvilupados. Semus tentos totus dae sos matessi males. Sos guastos a s’ambiente non si po-dent mancu !rmare in peruna làcana: Fukushima nos imparat meda, si Chernobyl no esseret bastada. Sa Terra est unu sistema vitale ùnicu e totus nde semus responsàbiles, !nas cun sas cundutas personales no-stras. Forsis pro parare fronte a sos guastos de su Praneta diat tocare a rilocalizare s’economia e sa polìtica, andare chirru a sa decrèschida, a sa cun-versione ecològica de sa sotziedade. Trunchende s’echilìbriu naturale, semus noghende, dannende, sa biodiversidade, sa etnodiversidade e sa glotodiver-sida. Antis, est semper prus craru chi sa debilesa de s’una est ligada a s’àtera. Est pro custu chi est semper prus intrende s’idea, in totu sos continentes, de nche pònnere su guvernu de sos territòrios e de sas riche-sas chi cuntenent in sas manos de chie b’istat, in ma-

nos de sas comunidades locales, ètnicas, natzionales o indìgenas chi siant. Est pro custu chi sunt in crisi sos istados mannos, ca sos pòpulos minores no nde tenent !de e chircant, in càmbiu, sas solutzione a sos problemas issoro in s’autodeterminatzione e in sa soverania de istitutzio-nes istatales pròpias. Unu protzessu chi est alluende cuntrastos, peleas, cun"itos, gherras in totu su mun-du, chi non riservat solutziones fàtziles, pro more de sa resistèntzia de totu sos tzentralismos, coloniali-stas o neocolonialistas. Petzi calicunu pòpulu reses-sit a isfrancare e a fraigare un’alternativa (prena o partziale) pro sa natzione sua.In s’ìnteri, in s’isetu de otènnere soverania subra de sas risorsas nostras, s’isperdimentu issoro o s’impreu malu issoro est avantzende, !nas in forma de pri-vatizatzione semper prus manna o de esclusividade. S’abba, sa prima de totus, est sa risorsa fundamentale pro sa vida de sa praneta e pro s’agricultura, e dun-cas diat dèvere èssere impreada in manera sustenìbi-le. Si pessamus chi su 10% de s’abba est impreadu in usos tziviles, su 20% pro s’indùstria, su chi sobrat a livellu mundiale est consumidu dae s’agricultura. Chi de su restu est semper prus sidida de abba: sos cultivos de soja, canna de tzùcaru, parma de ògiu pro produire biocarburantes (chi pariant !nas a unos cantos annos como un’alternativa vàlida a sos derivados dae su petròliu) nche sunt catzende abba a sa produtzione de alimentos e podent tènnere cun-seguèntzias subra de su clima e de sa biodiversida-de! S’abba est che una manta “semper prus curtza”: si tiramus a un’ala nos mancat a in s’àteru chirru.Pro produire benes, diat tocare a cuncordare, im-bentare, protzessos produtivos basados in su “costu in abba” de sas mercantzias e de sos servìtzios. Sa cuncurrèntzia intre produtores diat dèvere èssere basada pròpiu in custos costos in abba, in ue b’at irratzionalidades e isperdimentu.E forsis, diat tocare a cambiare dieta, pro alimentare su mundu in crèschida demogrà!ca: sa produtzione de petza de allevamentu rechedet prus abba chi non sos produtos de sa massaria. Bi bolent 900 litros de abba pro produire 1 chilu de patata, 1.000 litros pro 1 litru de late, 1300 pro 1 chilu de pane, 1645 pro 1 chilu di trigu, 3400 pro 1 chilu de rosu, 4800 pro 1 chlu de petza de porcu, cando chi bi nde bolent 15.500 pro 1 chilu de petza bùula. Abba e màndi-gu sunt gasi fundamentales in sa gestione de sas crisis (dae ambientales/climàticas a econòmicas/!-nantziàrias) chi unos cantos istados che a sa Tzina, in di!cultade alimentare, sunt arribados a su puntu de gastare dinare pro leare aziendas agrìculas o sunt in cherta de terrinos fèrtiles de allogare o compora-re in logu istràngiu. Unu mundu bortuladu e cur-rende tropu.

BADORE FRORIS

Am

ALTAN / Ed. Papirosformadu 15 * 15 cmPàginas 18 / Preju 5,5 !

www.papiros.it

In Libreria, ALTAN in limba sarda

HOME documentàriu de Yann Arthus-Bertrand (presidente de GoodPlanet.org)In 200 000 annos de esistèntzia, s’òmine at truncadu un’echilìbriu fatu de belle 4 milliardos de annos de evolutzione de sa Terra. Su preju chi tocat a pagare est mannu, ma devimus parare fronte deretu a custu disacatu: abbarrant 10 annos a s’umanidade pro dare borta a custa tendèntzia, leare cussèntzia de s’isfrutamentu istremenadu de sas richesas de sa Terra e cambiare sa manera de las consumare. Prus chi no una pellìcula, «HOME/La nostra terra» est istadu un’eventu mundiale: pro sa prima bia in s’istòria, custa òpera (chi durat 1h e 29 mn) est essida a campu in su matessi tempus in prus de 50 istados de su mundu, in maneras diferentes e de badas : tzìnema, TV, DVD e Internet. Su 5 de làmpadas de su 2009 est istada sa data simbòlica isseberada pro custa essida internatzionale. Pro bìdere HOME in italianu e in de"ntzione arta: http://www.decrescita.com/news/?p=230

http://www.decrescita.com

6NOAS

3

Pitzinnos de su Mundu

pss.sar@gmail.com

             Cherent  

     agiuados  

a  si  nche  fàghere  

mannos  in  una  

terra  lìbera

Assòtziu “Saharawi: pitzinnos de su mundu” onlus carrera de San Domenico Savio 31, 08100 Nùgoro tel: 327 6362312 / postel: pitzinnosdesumundu@libero.it http://www.sardegna-saharawi.it/

Saharàui autodeterminatzione

e progressu

Su Sàhara Otzidentale est unu territòriu situadu in su Nordàfrica, ocupadu como dae sos Maro-chinos, a pustis de èssere istadu colònia ispagno-la !nas a su 1976, cando s’Ispagna est istada cu-strinta a l’abbandonare dae sa Martza Birde fata dae su Marocu, chi s’est apoderadu de belle su territòriu. In su matessi annu, sos saharàuis ant proclamadu in manera formale s’indipendènt-zia de sa Repùblica Democràtica Àraba de sos Sahràuis, chi est istada reconnota dae 75 istados, dae s’Unione Africana, ma non dae s’ONU, in ue su Sàhara Otzidentale tenet unu postu de osser-vadore.Dae tando su Fronte Polisario est gherrende pro sa soverania bera e non formale de su Sàhara. Ma su Marocu dòminat su prus de su territòriu, a manu manca de su muru chi at fraigadu (dae su 1982 a su 1987) dae nord a sud, pro si difèndere dae sos atacos de su Polisario chi controllat petzi su tretu in foras de su muru, a est, e unu treti-gheddu in sa làcana cun sa Mauritània.Sa gherra contra a su Marocu est agabbada in su 1991, in càmbiu de sa prominta de tzelebra-re unu referendum pro s’istatus de!nitivu de su Sàhara Otzidentale detzìdidu dae s’ONU in su 1992. Ma su referendum no est istadu mai fatu e sos Saharàuis sunt galu isetende!

Sa prima risorsa econòmica: sos fosfatosSa prima risorsa econòmica de su Sàhara Otzi-dentale, in prus de sa pisca e de su pastoriu nòmade, sunt sos fosfatos, chi su territòriu nd’est ricu meda. Sa mina de fosfatos prus manna est sa de Bou Craa, collegada a mare, sa prus man-na de su mundu, de 250 chilòmetros cuadrados. Sos fosfatos naturales sunt impreados comente fertilizante in agricultura. S’80% de sas riservas mundiales connotas sunt presentes petzi in Tzi-na, Istados Unidos e pròpiu in Marocu e in su Sàhara otzidentale. Si cumprendet, duncas, pro ite sos Marochinos non si nche chèrgiant essire! Custa atividade econòmica e cumertziuale e sas àteras sunt controlladas dae su Marocu, arribben-de a èssere, cun sos fosfatos de su Sàhara Otzi-dentale, su de tres produtores mundiales. Macari s’ONU apat decraradu illegale custu isfrutamen-tu, su Marocu si nd’importat e sighit a fàghere su

chi li paret. B’at !nas riservas de petròliu e de gas, ma sunt blocadas pròpiu dae s’ONU.

Autoderminatzione blocada S’ONU diat dèvere impònnere a su Marocu su cumprimentu de sas risolutziones e su respetu de sos deretos umanos in sos territòrios ocupa-dos, ma in custu casu non si trement. In de!ni-tiva si cumprendet su proite, ca cada intentu de libertade e autodeterminatzione de sos saharàuis est blocadu dae su Marocu, cun s’agiudu de sa Frantza, de sos Istados Unidos, de Ispagna e de àteros istados.

Su Sàhara e sas rebellias in su mundu àrabuSu primu logu àrabu in ue si sunt arrempellados contra a sos guvernos ditatoriales o autocràticos est istadu in Gdeim Izik, acampamentu in ue ant protestadu prus de 20.000 saharàuis in s’oru de sa capitale de su Sàhara Otzidentale, Al-Aaiùn, in su mese de santandria de su 2010. Ma nemos nd’at fatu contu in su mundu otzidentale, sende chi su pòpulu saharàui tenet s’isperu chi custas rebellias pòngiant in crisi custos istados e abèrgiant unu càmbiu de prospetiva, pro s’autodeterminatzione e sa libertade. Ma su deretu internatzionale no est aplicadu in manera giusta: sa comunidade internatzionale est intrada in gherra cun sa Lìbia in tempus de nudda. In càmbiu, su problema de su Sàhara b’est dae deghinas de annos e s’ONU no at fatu nudda. Sena faeddare de sa Frantza e de sos àteros ista-dos, chi no lis interessant sos deretos beros de sos pòpulos ma sos interessos issoro ebbia.

GIANFRANCO PINNA

Saharàui: in cherta de libertade, dae una colonizatzione a s’àtera

PÒPULOS

!Dae annos s'ONU no imponet una solutzione pro su Sahara otzidentale, ma intervenit dereta pro cambiare su destinu polìticu de sa Lìbia!

Pòp

Zug

Hawza

La Guera

Bon Lanuar

Bir Gandouz TechlaGuerguerat

Bir Maghrein

Imlily

Galtat Zemmour

Baggari

Chalwa

Farciya

Sidi Ifni

Agadir

Zag

Tiznit

Tan Tan

Boukra Amgala

Las Palmas

Atar

Meharrize TifaritiBir Lahlou

Al MahbesTindouf

Smara

Boujdour

Ad Dakhla

Oum Dreyga

Mijek

Awsard

Aguanit

Dougaj

Nouadhibou

Zouerate

Zbayra

Bir Anzarane

Aargub

Agailas

Tarfaya

Santa Cruzde Tenerife

As-Sakn

Al Ga'daJdiriya

Aridal

Tagarzimat

La 'Youn

MAROCU

ALGER

IA

MAURITÀNIA

MAURITÀNIA

O T Z È A N U A T L À N T I C U

Lanzarote

Fuerteventura

Gran Canaria

Tenerife

La Palma

Gomera

Hierro

Ì S U L A S C A N À R I A S

0 50 100 150 200 km

SaharaOtzidentale

Tzitade, biddaLàcana internatzionale

Muru

Sahara Otzidentale

DATOS GENERALESPopulatzione: 405.210 ab. (2008)Superfìtzie: 266.000 km2Istitutziones: Guvernu de sa Repùblica Àraba Saharàui Democràtica (RASD, reconnota in parte)Tzitades importantes: Al-Aaiùn (capitale), Bir Lehlou, Dakhla, SmaraAmministratzione istatale: Rennu de su Marocu e RASDLimbas territoriales: àrabu (hassaniyya), amazighLimba u!tziale: àrabu

7A B R I L E> 2 0 1 1

MÙSICA

Intervista a Aaron Tolu de su grupu musicale sardu SHARDANA

«Su sardu donat fortza a is cantzonis, est una lìngua potenti»

! Cando est nàschidu su grupu?Su grupu est nàsciu duus annus agoa, candu deu, Fabrizio, Daniele e Matteo eus scioberau de sonai in paris e de sonai epic metal.

! Comente bos seis connotos?Deu apu connotu a Fabrizio e Daniele a ìnturu de unu forum de mùsica metal chi si narat “metalrockmuseum”, ma cono-scemu giai a Fabrizio poita apu sonau cun issu in unu cuntzertu de is grupus nostrus bècius (deu femu su cantanti bassista de is Natrium e Fabrizio cantaat e sonaat sa ghitarra cun is Grim Drowsiness). Matteo

invècias dd’apu connotu sa primu borta in sa sala de is provas.

! Ite faghet cadaunu de bois, in prus de sonare in su grupu?Deu traballu in una sienda de informàti-ca in Casteddu, Fabrizio in sa sienda sanitària de su babu, Matteo e Daniele invècias funt studiendi. Seus prenus de cosa de fai!

! Pro ite custu nùmene “Shardana”?Sa idea a s’incumentzu !at de fai unu gru-pu chi chistionaat de is Shardana sceti, su pòpulu de su mari. Candu femus scriendi is cantzonis de s’EP perou eus cumentzau a chistionai de atras cosas puru, a tipu de Sa Batalla (Sa Batalla de Seddori de su 1409), ma puru de contus chi no chistio-nant de sa Sardìnnia, cumenti su contu de H.P. Lovecra# “$e Doom $at Came To Sarnath”.

! Tenides unu programa culturale? S’obietivu nostru est de circai de fai metal cantau in sardu “chi funztionat”. Nci fun-ti grupus meda, connotus a livellu inter-natzionali, chi faint metal e chi cantant in

sa lìngua insoru (spanniolu, tedescu, !n-landesu, norvegesu...), e duncas chi ddu faint issus ddu podeus fai nosu puru.

! Ite mùsica est sa bostra? Ponendi sa cosa simpli meda, ti naru: Epic Metal! Po dda spricai unu pagu, sa mùsi-ca nostra est unu metal a bortas inchietu e lestru, a bortas prus melodiosu e druci. Dipendit de ita chistionat sa cantzoni.

! E comente cumbinat cun sa cultura nostra? Pro ite cantades in sardu? Si cumbinat perfetamenti! Su sardu donat fortza a is cantzonis, est una lìngua po-tenti. A s’inghitzu femu prenu de dudas,

poita femu acostumau a cantai in ingresu, agoa apu cumprèndiu ca !at possìbili a cantai in sardu chentza de timi de no essi cumprèndiu.

! Chie bos iscriet sos testos? Deu scriu totu is testus, dònnia borta detzidu chi scriri in sardu o in ingresu, a segunda de sa cantzoni.

! E su pùblicu bostru chie est? A primu metallarus sardus, ma !ntzas genti de su continenti ca at intèndiu sa mùsica nostra via web, o at lìgiu de nosu.

! In ue ais fatu cuntzertos? In custus tres annus de traballu eus sonau in trinta cunzertus, in Casteddu, Uda, Biddesorris, ma !ntzas in Arruinas (po Artes Et Sonos 2010) e Otieri. Su prus im-portanti dd’eus fatu in su Suns Festival de Udin in Friul, su festival de is lìnguas de minoria.

! E sa reatzione de su pùblicu italianu? Totu is personas chi eus connotu a foras de sa Sardìnnia ant cumprèndiu su pro-getu, seus pràxius. S’arreatzioni de is fan-zine e webzine est positiva. Narant chi su

sardu in “Sa Batalla” si cojat perfetamenti cun sa mùsica, donat fortza a sa cantzoni.

! Collaboratzione cun àteros grupos de àteras limbas a nde tenides? No, nisciuna collaboratzioni, ma speraus prus a innantis!

! Ite bos paret sa mùsica sarda como? Nosu seus prus informaus de sa mùsica metal in Sardìnnia, ma cussu chi eus biu e intèndiu custus annus est chi nci funt grupus pagu chi sonant in sardu. Custu poita sa limba no est imperada meda in sa scola, e sa genti no dda scit chistionai. Nosu seus circhendi de fai un’infortzu, de imparai su sardu e de circai de dd’imperai po sa mùsica nostra, ma po nosu no est ancora cosa naturali.

! Sonades pro ispàssiu o cun s’idea de nde tirare unu traballu? Imoi po spàssiu, circhendi de fai is cosas a su mellus, bieus innui dd’acabaus! Nosu no serraus nisciuna genna (dd’acagataus serrada giai, ma custa est un’atra stòria!).

! Cantos discos ais fatu !nas a como?In su 2010 est bessiu su primu miniCD nostru, ma teneus giai dexi cantzonis noas, chi speraus de publicai in su 2011.

! Publicados in Sardigna? Totu su miniCD est arregistrau e amistu-rau in Sardìnnia, in domu nostra, a parti sa boxi e is launeddas, arregistradas in su Calf Studio de Klaudio de is Boghes de Bagamundos.

! A mi faeddas de s’esperièntzia de SUNS in Udine? Fiat sa prima borta chi eus sonau a fora de sa Sardìnnia, e est stètia una sperèntzia galana. Eus connotu genti noa, intèndiu sa mùsica de tota custa genti, chi cantat e pensat in sa lingua de insoru, ma chi est de menti oberta e chi circat de si fai cumprendi, e de cumprendi a is atrus. Sa mùsica nostra est pràxia, eus connotu amigus nous e genti stravanada, no pode-mus agatai de mellus!

! Ite propòsitos tenides pro su tempus venidore? Po custu annu boleus acabai su cd, ca te-nit dexi cantzoni noas, una perra in in-gresu e una perra in sardu, a pustis eus a cuncodrai contzertus nous e promotzioni vària. Boleus arribai a imparai e imperai sempri mellus su sardu, e de ddu podit fai cumprendi a sempri prus genti.

PREGONTAS DE DIEGU CORRÀINE

Mùs

“...apu cumprèndiu ca fiat possibili a cantai in sardu chentza de timi de no essi cumprèndiu”

Festival de Ùdine?“Sa mùsica nostra est pràxia, eus connotu amigus nous e genti stravanada, no podemus agatai de mellus!”

“Boleus arribai a imparai e imperai sempri mellus su sardu, e de ddu podit fai cumprendi a sempri prus genti”

Su grupu Shardana. Su primu a manu manca est Aaron Tolu

8NOAS

3

NATZIONE SARDA

Cun sa Lege Regionale de su 15 de abrile de su 1999, sa n. 10, su Cussìgiu Regionale de sa Ras at de-cretadu sa Bandera de Sardigna: Bator Moros e Crughe. Est una Lege chi cheret aplicada esponende sa bandera natzionale nostra in cada ocasione e ponende·la in totue, cun cale si siat materiale.Ma su 15 de abrile de cada annu est e devet èssere !nas una data de im-portu mannu, chi cheret ammentada e proposta a totu sos Sardos. Pro cu-stu, su 15 de abrile de su 2012 amus a leare initziativas pro festare custa data simbòica de unidade natzionale sarda.

Sa bandera natzionale est su sìmbulu chi rapresentat sa natzione, siat chi

custa tèngiat istitutziones indipen-dentes o nono. Sas banderas sunt antigas e tìpicas, in formas diferen-tes, de pòpulos de cada continente. A su sòlitu est formada dae unu ti-

rone de roba colorada o in ue sunt pintadas !guras. E servint a identi-!care chie las bèntulat, a su sòlitu atacadas a un’asta. Ma sas banderas chi currispondent de prus a sas de como sunt essidas a campu a s’èpo-ca de sos crutzados in Terrasanta. E teniant crughe de colore diferente pro sinnare sa “natzione”, sa nàschi-da, sa provenièntzia de cada grupu “natzionale”. Sa crughe difatis re-surtat galu oe in medas banderas natzionales e de istadu. A su sòlitu !at !nas s’istema de sa dinastia reale de riferimentu e de sas fortzas mili-tares suas.Sas banderas tenent istòrias diferentes e cumplessas, a bias colant dae unu pòpulu a s’àteru, unu pòpulu lassat unu sìmbulu e un’àteru si nche lu leat. Pro s’istòria est interessante e curiosu a ischire dae ue derivant sos sìmbulos, ma pro su sentimentu de

sas natziones contat de prus su chi sos sìmbulos balent e inditant in su mamentu chi si cherent rapresenta-das in manera pagu prus o mancu unìvoca o esclusiva. Su chi contat

est su valore chi tenent in su ma-mentu istòricu determinadu. Sunt comente sas paràulas chi podent cambiare de valore cun su tempus o sos sìmbulos cumertziales chi iden-ti!cant unu produtu o una marca.

A bias bi cheret unu muntone de tempus pro identi!care in manera esclusiva unu grupu, una marca o unu produtu tràmite sìmbulos. Gasi est pro sa bandera sarda: si est

beru chi est derivada dae s’istema de su poderiu aragonesu-catalanu, est !nas beru chi oramai, in custu ma-mentu istòricu, rapresentat sos Sar-dos in manera universale e unitària, cando est pesada in àeras in sas ma-nifestatziones polìticas, religiosas, culturales o sindicales. E custu balet pro nois, ma mescamente pro totu sos de àteras natziones chi, cando bident sos Bator Moros, pessant a sa Sardigna e a sa natzione sarda. Totu su restu de chistiones e cuntierras non contat nudda.

SARDOSEUROPEOS

15 de Abrile, Die de sa Bandera Sarda

SARDOSEUROPEOS est un’assòtziu interessadu a analizare e a istudiare sa chistione natzionale in generale e sos casos sìngulos de sas natziones emergentes, sena istadu, in chirca o cun voluntade de un’istadu pròpiu, mescamente in Europa. Duncas istùdiat e si cunfrontat cun sos temas de s’autodeterminatzione e de sa soverania. Lu faghet in forma de documentos o de seminàrios e cunferèntzias. Est abertu a propostas de initziativas pùblicas pro tratare argumentos “natzionales”: sardoseuropeos@groups.facebook.com

Unu sìmbulu chi oramai nos identìficat comente natzione

Sìmbulu de s’istòria nostraSa bandera de sos bator moros in-trat a Sardigna cun sa presèntzia de sos Aragonesos, pustis chi Papa Bo-nifàtziu VIII lis intregat su Regnu de Sardigna in su 1297. Sa testimonia prus antiga est de su 1281, in su sellu de sa cantzilleria reale de Pedru de Aragona. Dae su sèc. 14 cumintzat a èssere sìmbulu

de su Rennu de Sardigna in intro de sa Corona de Aragona. No est crara s’orìgine de su sìmbu-lu. Sa prus probàbile est sa chi lu cunsìderat comente creadu dae Re Pedru I de Aragona, pro tzelebarre

sa vintòria de Alcoraz (1096) contra a sos moros. A su chi contant sas istòrias, sos Aragonesos diant àere bintu pro more de s’agiudu de San-tu Giorgi, chi teniat in sa bandera una crughe ruja in fundu biancu. Dae tando, sa bandera, diat àere cumintzadu a rapresentare !nas sas bator concas segadas cun tur-bante de sos res moros mortos in sa batalla gràtzias a s’agiudu de su Santu. E in custa manera at semper rapresentadu su Rennu de Sardigna, !nas a su 1861, cando est nàschidu su Rennu de Itàlia chi a sìmbulu at isseberadu su tricolore.Durante sos sèculos, sos moros sunt istados rapresentados sena benda,

cun sa benda in ogros o in cher-beddos, o !nas i nc orona d o s , abbaidende a manu manca o a manu dereta.

In su 1952 (cun decretu de su Pre-sidente de sa Repùblica del 5 de trìulas) s’iscudu de sos bator moros bendados in ogros est devènnidu sa bandera u!tziale de sa Regione au-tònoma de Sardigna. Dae su 1999, sa bandera de sos bator moros cun sa benda in cherbeddos e chi abbài-dant in diretzione contrària a s’asta, est u!tziale pro sa RAS. EJA

9A B R I L E> 2 0 1 1

Cheratoconu? in Nùgoro

Crisi de s’Alcoa e de s’EuralluminaSos eventos de s’ Alcoa e de s’Eurallumina pròvo-cant unas cantas ri"essiones; cara a una crisi gasi dramàtica sa classe polìtica tenet problemas a agatare solutziones e sighit a propònnere percur-sos betzos chi sunt, custos etotu, sa base de su fal-limentu de custa e de àteras impresas industriales in Sardigna. Cun un’interventu suo in unu gior-nale locale, unos cantos meses a como, Frantziscu Pìgliaru, giai assessore de sa programatzione pro una parte bona de su guvernu de Soru, cramaiat a “andare prus in gosi de unu modellu de isvi-lupu superadu chi nch’at ispèrdidu una cantida-de enorme de risorsas pùblicas”; su chi faghet dramàtica sa disocupatzione est sa mancàntzia de una “polìtica noa de defensa de chie abbarrat sena traballu”; duncas b’at de arresonare subra de sa proposta de Pietro Ichino, presentada in su senadu italianu pagu prus o mancu dae un’annu, in ue est tzentrale “s’idea chi chie lissèntziat pu-stis devet agiuare a !nantziare su percursu de su lissentziadu chirru a unu traballu. In custa mane-ra s’impresa diat tènnere totu s’interessu a issebe-rare percursos lestros e funtzionales, e faghende gasi diat agiuare sa crèschida de sa calidade de sos servìtzios de orientamentu e de formatzione propostos in su territòriu”.Est crara sa cussèntzia chi nen s’energia a “baratu” pro s’Alcoa e pro sas àteras impresas de sa lìnia produtiva de s’allumìniu, nen su de pònnere fron-te in manera sìngula a sos problemas de un’im-presa ebbia balent a pònnere mèdiu a sa crisi de su cumpartu de s’indùstria grae in Sardigna. Sa parte chi podet tènnere su nucleareÀteras ri"essiones b’at de fàghere? Una par-te polìtica mustrat unu pagu de voluntade de dibàtidu a propòsitu de cale siat s’energia mègius pro s’isvilupu de sa Sardigna e de cale parte potzat tènnere su nucleare. Forsis torrat a con-tu a arresonare, in antis de totu, a propòsitu de canta energia siat ùtile a s’isvilupu e a su boni-stare de sos sardos. Medas, e b’at !nas polìticos in mesu, creent chi s’ostàculu a custu isvilupu e

bonistare cheret chircadu in sa produtzione non bastante de energia in s’ìsula; sos prus atentos sunt informados de su fatu chi sa produtzione annuale nostra est a fùrriu de dòighi-trèighi mìgia GWh/annu (pagu prus o mancu s’oto pro chentu in prus de su cunsumu nostru); in càm-biu, belle nemos ischit chi sa produtzione annua-le de energia elètrica de sa regione Ligùria, chi pro nùmeru de abitantes s’acùrtziat de prus a sa Sardigna, macari siat parte integrante de su tri-àngulu industriale italianu, est petzi de semìgia e seschentos GWh. Est importante a ischire chi ambas duas (Sardigna e Ligùria) esportant extra regione in manera direta o indireta (si cunsìde-rat esportatzione indireta sa de totu sos produtos

cun cuntenutu energèticu artu) prus de su mesu de sa produtzione issoro. Duncas, s’issèberu de produire àtera energia elètrica de seguru no est su giustu. B’at su problema de sas tarifas chi amus giai tratadu in aterue; !nas a cando non s’elìminat sa turbativa de mercadu relativa a su còmporu, dae bandas de su GSE (Gestore del Servizio Elet-trico) de energia elètrica a tari%a agiuada (belle duas bias su preju currente cun sos mecanismos de su CIP6 e sos tzerti!cados birdes) dae s’ ope-radore dominante rappresentadu dae sa SARAS, non si podet agatare peruna solutzione credìbile. Solutziones partziales pro sa crisi sardaSu decretu lege subra de s’Alcoa, chi sa discus-sione pro sa cunversione in lege est in cursu in su senadu italianu, mustrat chi !nas in Roma si chircant propostas partziales e non praticàbiles pro sa solutzione de sa crisi chi est interessende sa Sardigna. Pro ite tarifas agiuadas a s’Alcoa de su Sulcis e combustìbile a prejos agiuados a s’Eu-rallumina e no a s’ Equipolimeri e a sa Lorica de Otzana o !nas a sos senn.res Pistis e Paddeu e a totu sas impresas minores e mèdias, !nas agrua-

limentares, presentes in Sardigna? Pro cumprèn-dere mègius sa crisi de s’Alcoa e de sas àteras im-presas ligadas a sa lìnia produtiva de s’allumìniu balet sa pena de ammentare chi custu metallu est unu materiale ritzicàbile de su totu. Su recùperu e su ritziclu suo, in prus de evitare sa bogadura dae sa bauxite (chi cumportat sa produtzione annua-le de 1.500.000 ton/annu de refudos ispetziales, comente sos fangos rujos, cun costos econòmicos e sòtziu-sanitàrios artos a beru), permitet de ri-sparmiare su 95 pro chentu de s’energia netzes-sària pro lu produire, moende dae sa matèria pri-ma. Difatis, pro nche bogare dae sa bauxite 1 kg. de allumìniu bi cherent 14 kWh, cando chi pro nche bogare 1 kg. de allumìniu nou dae cussu

ritzicladu bisòngiant petzi 0,7 kWh de energia. Duncas, petzi a cunditzione chi s’energia siat gratùita de su totu, su protzessu produtivu de s’Alcoa si diat fàghere cumpetitivu cunforma a su de sa produtzione de allumìniu dae ritziclu; est craru chi sos costos econòmicos e sòtziu- sani-tàrios diant èssere semper a càrrigu de sos abitan-tes de su Sulcis e de totu sa Sardigna.

Importàntzia de su ritziclu de s’allumìniu Su ritziclu de s’allumìniu costituit un’atividade econòmica importante, chi dat traballu a addetos medas: s’Itàlia est su primu produtore europeu de allumìniu ritzicladu e su de tres in su mundu. Una cuota noa de custa produtzione, cun ocu-patzione cunsighente, diat dèvere èssere assinna-da a sa Sardigna. In custa manera diamus evitare de difèndere s’indifendìbile !nas in su pranu eco-nòmicu e diamus pòdere promòvere sa ricunver-sione de unu sistema produtivu a funtzionalida-de bassa o energìvoru comente sa produtzione de allumìniu dae sa bauxite. Pro como, fumu meda e tropu emissiones, e mancu su bentu aligheresu resessit a innetare su chelu.

VISSENTE MIGALEDDU

SARDIGNASar

! Si tratat de una deformatzione cònica de sa parte tzentrale de sa còrnea, a su sòlitu bilaterale, sende chi podet èssere diferente in sos duos ogros.

! Est prus presente in sas fèminas.

! Non s’ischit dae ite benit, essit a campu intre sos 12 e sos 18 annos e s’isvilupat finas a s’istabilire a mannos.

! Un’astigmatismu chi càmbiat a s’ispissu in su tempus ponet a pessare chi potzat èssere unu cheratoconu.

! Bi podet èssere una tendèntzia ereditària pro su cheratoconu.

Comente si mèdiat: ! Non b’at terapias mèigas de valididade segura. Finas a cantu si podet, s’astigmatismu lèbiu dae cheratoconu est

currègidu cun otzeras e/o lentes de cuntatu, a su sòlitu gas-permeàbiles, comente sas chi ponet ARTVISTA. ! In sas formas prus graves, in ue non faghet a agatare unu mèdiu mancu cun sas lentes, b’at finas sa possibilidade

de unu trasplantu de còrnea o de àteros interventos curretivos.

PUBLITZIDADE

ARTVISTAGianni Pisanu Cuntatologia Ispetzialìstica e Òtica

"

< Curretzione cun lente a cuntatu

Sos polìticos in dificultade pro agatare solutziones noas.

10NOAS

3

10 Abrile 2011 Bartzellona Detzidet

Israele-Palestina, intre morte e estremismos

Comente in sas àteras ocasiones isseberadas dae sos natzionalistas catalanos pro manifestare sa gana issoro de autodeterminatzione natzionale e sa voluntade de soverania, cumintzada pro sa prima bia su 13 de cabudanni de su 2009 cun su referendum soveranista de Arenys de Munt, su 10 de abrile de su 2011 b’at àpidu su matessi re-ferendum consultivu in Bartzellona, a pustis chi l’ant fatu in àteras localidades.

Sa pregonta presente in s’ischeda !at “Vostè de acordu est chi Catalugna si cunvertat in un’Istadu de Deretu indipendente, democràticu e sotziale integradu in s’Unione Europea?”.

Presentes delegatziones internatzionales de osservadores —!nas natzionalistas sardos—, sos bartzellonesos chi si sunt espressados sunt ista-dos 257,645, in pràtica su 21,37% de sos eletores. Su 91,46% ant votadu SÍ, duncas EJA pro un’i-stadu catalanu indipendente. Sos votos negativos sunt istados su 7,32%, sos biancos su 1,22% e sos nullos su 0,05%.

«Mai, mancu in su prus remotu de sos bisos nostros, podíamos pessare a unu resurtadu gosi»,

at decraradu, in !nes, su rapresentante u!tziale de de Barcelona Decideix, Alfred Bosch.

Est beru chi unu 80% diat pàrrere contràriu, ma tocat a cunsiderare chi su referendum est informale e non legale, macari siat istadu fatu cun totu sos crismas de unu referendum u!tzia-le. De seguru, si esseret unu votu detzisivu, cun cunseguèntzias istitutzionales de!nitivas e “ri-volutzionàrias” de sa cunditzione de como, diat mobilitare prus gente, comente est capitadu in

àteros logos in ue s’est tratadu de detzìdere de indipenèntzia EJA/NONO, comente est istadu in Montenegro e diat pòdere èssere luego in Iscòt-zia. Ma, sende gasi, sa Catalugna est aberende una prospetiva democràtica noa pro determinare s’autodeterminatzione de sa natziones. EJA

JULIANO MER"KHAMIS est istadu ochìidu in Je-nin (Tzisgiordània), su 4 de abrile de su 2011, còr-!du a sa conca dae ballas isparadas dae un’òmine caratzadu. Fiat de famìlia israelia-na e palestinesa in su

matessi tempus, fìgiu de Arna Mer-Khamis, ativista in favore de de sos deretos de sos pale-stinesos, binchidora de su del Right Livelihood Award (Prèmiu a su sustentamentu giustu) in su 1993. Su babbu !at Saliba Khamis, àrabu cristianu, unu de sos fundadores de su Partidu comunista israelianu in sos annos 60.A giòvanu, poniat a su sòlitu su sambena-du ebreu de sa mama. At !nas servidu in sas fortzas de defensa de Israele, in una brigada de paracadutistas. In un’intervista de su 2009 a sa ràdiu de s’esèrtzitu israelianu, Juliano Mer-Khamis aiat naradu “So a su 100 pro 100 Palestinesu e a su 100 pro 100 Ebreu”. Incarnende custa vo-luntade de èssere sena làcanas, Mer-Khamis !at diretore de su Teatru de sa Libertade de Jenin, e !at connotu pro s’ativismu polìticu in su cun"itu israelo-palestinesu, cun positzio-nes craras a propòsitu de s’ocupatzione de sos territòrios in Palestina e de sa polìtica de su guvernu de Israele in contu de insediamentos in sas zonas ocupadas, ma !nas crìticu contra a s’estremismu de su prus de sas organizatzio-nes palestinesas.Sos jihadistas l’aiant incausadu de èssere un’in-!ltradu de sos servìtzios israelianos e aiant di-stribuidu volantinos contra a sos ispetàculos suos “immorales”. L’aiant minetzadu: «Si sas paràulas no ant a giuare, amus a dèvere faed-dare cun sas ballas», ma nemos l’aiat agiuadu a si sarvare ne isse giughiat armas in fatu.

VITTORIO ARRIGONI Sorte non diferente at tentu !nas custu ativi-sta italianu pro-palesti-nesu Vittorio Arrigoni, ochìidu su 15 de abrile in Gaza dae elementos

apartenentes a sos estremistas sala!tas, chi l’ant incausadu de ispàrghere in Gaza “sos vìtzios otzidentales”.Tempos malos !nas in su mundu palestinesu, duncas. E s’acordu reghente de Hamas cun Al-Fatah, a pàrrere de prus de un’osservadore internatzionale, diat pòdere favorire positzio-nes galu prus integralistas e antiisraelianas. Hamas, difatis, no at mai rinuntziadu a sa distrutzione de Israele e, duncas, benit male a pessare chi, cun custu acordu bincant sas fortzas chi tirant prus a un’acordu cun Israele, pro arribbare a una paghe e duos istados (pale-stinesu e israelianu) in paghe armonia. EJA

NATZIONESNat

Sa Xunta de Galicia pro su domìniu web .GAL Sa Secretaría Xeral de Modernización e Innovación Tecnolóxica est collaborende cun sa Asociación PuntoGal pro assegurare sa presèntzia de su domìniu .gal in Internet, cunforma a un’acordu "rmadu intre ambas entidades chi previdet unu "nantzia-mentu de 55.000 èuros a PuntoGal pro pònnere in òpera atziones pro otènnere custu domìniu, comente ant giai fatu àteras limbas e natziones, mescamente sos Catalanos cun .cat. S’assòtziu PuntoGal est cuncordende totu sos passos chi bi bolent cun s’organismu cumpetente, su Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN). PuntoGal bolet istabilire su domìniu .gal pro sa comunidade culturale e linguìstica galitzia-na, chi si b’ant a pòdere registrare totu sas entidades, impresas o pessones chi faedadnt o iscrient in galego.

In su 2001, pro su bascu 12 milliones de èuros Su Guvernu bascu at a destinare prus de 12 milliones de èuros pro crèschere in su 2011 sa presèntzia de su euskera in sos mèdios de comuni-catzione, in sos entes locales, in sas tecnologias de s’informatzione e in sas impresas e "nas in sos àmbitos sotziales. In particulare, sunt atribuidos 2.000.000 de èuros a sos giornales cuotidianos imprentados totu in limba basca, inclùdidos sos cuotidianos distribuidos in totu s’àmbitu geogrà"cu de su euskera ma "nas sos cuotidianos distribuidos in biddas o provìntzias determinadas. A rivistas imprentadas totu in euskera sunt destinados prus de duos milliones de èuros. De custu totale, 1,2 milliones est riservadu a rivistas de infor-matzione generale o rivistas ispetzializadas.

Sa Korrika, maratona pro sa limba basca: 2.500 km in 10 dies Pro su de 17 annos, su 17 de abrile, sa Korrika (cumintzada su 7) est agabbada cun una festa, a ue est acudidu unu mùmulu de gente in Donostia (San Sebastián), a pustis de àere fatu un’itineràriu de 2.500 chilòmetros in totu su terri-tòriu bascu. Sos curridores de custa maratona leant unu testimòngiu (cun unu messàgiu in intro) chi si colant dae manu in manu e est lèghidu publicamente petzi a sa "ne.

Sas limbas benint totus dae un’ùnica limba faeddada in Àfrica? Un’i-stùdiu reghente fatu dae Quentin Atkinson, unu psicòlogu evolutzionista de s’Universidade de Auckland in Noa Zelanda, narat chi sas 6.000 limbas modernas de su mundu diant pòdere èssere derivadas dae un’ ùnica limba originària faeddada dae umanos preistòricos de Àfrica intre 50.000 e 70.000 annos a como.

Sa limba còrnica sena tempus venidore S’Assòtziu de sa Limba Còrnica, nàschida in su 2005 pro promòvere su kernowek (limba de Cornovaglia iscumparta a sa "ne de s’800 e torrada a imparare dae sos libros dae unas cantas pessones), arriscat de mòrrere si su guvernu inglesu non sighit a la "nantziare.

ÀTEROS LOGOS

11A B R I L E> 2 0 1 1

MUNDU

Sa publicatzione reghente de una lìtera in ue sos pìsca-mos catalanos difendent su caràtere natzionale de sa Catalugna est s’ocasione, pro su presidente de su CIEMEN, Aurelí Argemí, de faeddare de sa chistione de sa Crèsia ispa-

gnola e de sa Crèsia catalana a fùrriu de sos deretos natzionales de sos Catalanos.

In ocasione de su de bintighimbe an-niversàrios de sa lìtera pastorale “Rai-ghinas cristianas de sa Catalugna”,

sutiscrita dae s’episcopadu catalanu, sos pìscamos catalanos de como pùblicant un’àtera lìtera pastorale intitulada “ A su servìtziu de su pòpulu nostru” (sutiscrita su 21 de gennàrgiu, ma essida in ma-nera pùblica in sa medade de martzu). Lassende inoghe a bandas su cuntenutu, prus dotrinale o prus pastorale, de su do-cumentu, dia chèrrere leare in cunsideru unu puntu de interessu particulare pro sa temàtica chi custu giornale digitale tratat. Sighende su chi giai naraiat in su primu testu, in su segundu sa gerarchia de una natzione sena Istadu (sa Catalugna) si sìtuat in unu livellu chi andat prus a dae in antis de sos ischemas istabilidos. Faed-dat comente chi tengerat una cunferèntzia episcopale pròpia, macari nde siat priva-da, ca, comente s’ischit, sa detzentrali-zatzione de sa Crèsia universale colat pro organismos, sas cunferèntzias episcopa-les, pessadas cun sa mentalidade istatale.

Sa Crèsia catalana, in intro de su cuntestu de sa Crèsia universale

Pro valutare mègius s’atitùdine de sa gerarchia catòlica catalana, tocat a am-mentare chi, !nas a como, macari unos cantos pìscamos catalanos apant pedidu prus de una bia de si pòdere organizare cun una cunferèntzia episcopale pròpia, mai sunt resessidos a l’otènnere, !nas pro curpa de sos pìscamos ispagnolos contràrios a cale si siat dissidèntzia chi tèngiat su nùmene de natzionale no ispa-gnolu. Siat comente si siat, s’episcopadu catalanu faeddat de s’impinnu suo e de “totu sa Crèsia catòlica in Catalugna cara a su pòpulu nostru”. Comente prima cosa, duncas, torrat a a!rnare chi s’identì!cat cun una Crèsia determinada, sa catalana,

in relatzione e in intro de su cuntestu de sa Crèsia universale (sena peruna subor-dinatzione esplìtzita a una Crèsia istràn-gia).

Una cunferèntzia episcopale catalanaCusta positzione, chi si manifestat ga-

si ca s’espressat in nùmene de totu unu pòpulu catòlicu cuncretu, est, a sos ogros de sos pìscamos catalanos, coerente, nor-male. Est, in mesu de àteras cosas, sa ma-nera sua de a!rmare chi, in sa mesura chi sa Crèsia s’incarnat in unu pòpulu cun-cretu, si faghet universale. Belle chi, u!t-zialmente, sa Crèsia catalana l’apant posta a un’ala, pretzisamente ca si proclamat !-dele a unu pòpulu distintu e distinghìbile. In àteras paràulas, s’episcopadu catalanu at denuntziadu chi, paradossalmente, nen sa Crèsia ispagnola nen su Vaticanu, sede de sa Crèsia universale, tratant sa Crèsia catalana comente tale. Peus galu, no la cherent tratare comente tale ca, cunforma a su critèriu suo, no esistet. A sos ogros de sos pìscamos ispagnolos, de su Papa e de sa cùria sua, sos pìscamos catalanos sunt cumponentes de sa Cunferèntzia episco-pale ispagnola, de sa Crèsia de Ispagna, in de!nitiva,e bastat. O siat, a pagu serviant sas boghes de s’episcopadu catalanu e sas boghes de su pòpulu catalanu chi giai re-clamaiant, annos a como, galu suta de su franchismu, “cherimus pìscamos catala-nos”.

“Soverania fundamentale de sa sotziedade chi si manifestat in sa cultura de sa natzione”

Siat comente si siat, in sos duos do-cumentos mentovados, sa Crèsia catala-na s’autode!nit, duncas, in buca de sos pìscamos suos, universale; incarnada in unu pòpulu cun nùmenes e sambenados, cun una identidade colletiva sua irre-nuntziàbile... Giai in sas primas rias de sa lìtera “A su servìtziu de su pòpulu nostru” sos pìscamos catalanos torrant a leare in cunsideru “sos elementos chi identì!-cant sa Catalugna (...) Reconnoschent sa personalidade e sos elementos natziona-les pròpios de sa Catalugna, in su sensu sìncheru de s’espressione, e difendent su deretu a revindicare e promòvere totu su chi custu cumportat”. Pro magni!care ga-lu de prus custa atitùdine, sa gerarchia ca-tòlica catalana faghet suas sas paràulas de su Papa Giuanne Pàulu II pronuntziadas

cando, in dae in antis de su Parlamentu Europeu, a!rmaiat chi “sos pòpulos euro-peos aunidos no ant a atzetare sa domi-natzione de una natzione o de una cultura subra de sas àteras, ma ant a sustènnere su deretu aguale pro totus de inrichire sos àteros cun sa diversidade issoro”. A custas frases gasi craras e fortes, sos pìscamos catalanos b’agiunghent: “In su cuntestu europeu e mundiale de como, su pòpulu catalanu cheret e podet propònnere su cuntributu de s’ispetzi!tzidade sua, arrai-ghinada in s’istòria sua, in sa cultura sua e in sa limba sua millenàrias. Sos deretos pròpios de sa Catalugna, gasi comente sos de totu sos pòpulos de sa terra, sunt fun-damentales in s’identidade matessi issoro (...).B’at una soverania fundamentale de sa sotziedade chi si manifestat in sa cultura de sa natzione”.

Universalidade e identidades locales Comente sìntesi de su chi apo puntua-

lizadu prus subra, reproduo, de sa lìtera “A su servìtziu de su pòpulu nostru”, sas pa-ràulas chi sighint: “Sa Crèsia, pro sa cato-litzidade sua intrìnseca, aspirat a s’univer-salidade sua e a irradiare su tesoru chi b’at in intro suo a totu sos pòpulos de sa terra, rispetende e avvalorende sa singularidade de totu sas culturas. Sa catolitzidade de sa Crèsia si caraterizat, pretzisamente, ca vivet s’universalidade sena annullare sas identidades particulares”.

Sena duda, custu messàgiu episcopale si sìtuat in sa lògica chi, creo, diat dève-re sighire su cumplessu de sa gerarchia catòlica de comunidades pertinentes a Pòpulos cun o sena Istadu. A dolu mannu, pagos episcopados de Natziones sena Ista-du b’aderint. Però su reconnoschimentu de sas atitùdines istraordinàrias, chi tan-tu onorant sos pìscamos catalanos, no est un’iscusa pro non criticare sa mancàntzia issoro de coràgiu, bias medas denuntzia-da, in dae in antis de una Cunferèntzia Episcopale Ispagnola inimiga implacàbile de sa costitutzione de una Cunferèntzia Episcopale Catalana. Nè in dae in antis de unu Vaticanu chi preferit a abdicare, in su casu catalanu, a sa catolitzidade sua, a s’u-niversalidade sua, pro sighire sos critèrios de unu colonialismu militante ostile a ammìtere su chi est sa Crèsia matessi, cra-mada a difùndere su messàgiu de sa noa bona a totu sos pòpulos sena etzetzione.

AURELI ARGEMÌ

“Reconnoschimus sa personalidade

e sos caràteres natzionales

pròpiosde Catalugna”

Papa Beneditu 16 intrende in sa crèsia

de sa Sagrada Familia in Bartzellona, su 7 de

santugaine de su 2010 pro tzelebrare sa missa.

Particulare de sa ghenna de su templu disinnadu

dae Antoni Gaudì, cun su testu de su Babbu nostru in catalanu, in caràteres

mannos a rilievu, in mesu de àteras limbas.

Setimanale in catalanu de sa Diòtzesi de Bartzellona

Mu

Sa Crèsia catalana, intre universalismu e identidade

12NOAS

3

LIMBA SARDA

M’agradat su sardu ca..., est sa limba de sa vida meaChe una pedra bettada in s’istàinu chi format in s’abba chircos como minores e manu manu sempre pius mannos, a custos chircos podo assimizare s’i-stima chi apo pro sa limba sarda e chi est crèschida in su tempus semper de prus. No bastat a èssere nàschidu in unu logu pro nàrrere chi apartenes a cussu logu e pro èssere sardu bi cheret !nas unu atu voluntariu de istima pro sa terra, a cumintzare dae sa limba. Sende minore, no apo mai pensadu si m’agradaiat su sardu, ca su sardu !t sa limba mia e custu giai bastaiat. Mi pariat chi su sardu esseret sa limba de totu su mundu, ca sas lacanas de su mundu tando !n sas matessi làcanas de bidda mia. Est in sar-du chi apo intesu sas primas anninnias, e no sas mias ebbia, ma cantadas a totu sos frades e sorres pius minores de me, in sardu apo imparadu a con-nòschere sos fundos, sos animales sos babautzos, apo intesu paristòrias e sos contos dae mama e dae minnanna. Apo connotu sa diìcia de sa nàschida de unu frade o de unu fradile, s’isperièntzia trista e formativa de sa morte. In sardu !t sa vida mia e de totu sos de bidda mia, cumpanzos de iscola e de carrela, de su sìndigu o de s’impiegadu de sa posta, no b’aiat diferèntzia peruna ca totus, francu su dutore e su preìdaru, faeddaimis sa matessi limba in totue. Est in sos primos de sos annos Setanta, cando !a arrivida in tzitade pro s’universidade, apo cumpre-su pro sa prima borta chi su sardu curriat su pe-rìgulu de iscumpàrrere, e est tando chi s’amore pro sa limba est diventadu amore pro sa terra e impi-gnu polìticu e culturale. Cun una tropa de giòvanos amus fundadu unu grupu teatrale, retzitaiamus

in sardu, ma in sardu !n puru sos manifestos e sos dibàtidos chi si faghian a posca de sa rapresen-tatzione. In Tàtari chi faeddaiat una limba chi no !t sarda, apo imparadu a apretziare e a pònnere a paragone su sardu de onzi bidda de Sardigna cun su de bidda mia e gai apo fatu crèschere sa limba mia a bortas furende paràulas chi no connoschia o chi si !n perdidas mandigadas dae s’italianu. Dae tando s’iscoberta de una paraula isconnota est sempre una dìcia manna, ca comente una giae ab-berit calàscios pienos de mistèrios. Su sardu est pro me sa limba de sa poesia e de sa creatividade, in sardu podo nàrrere sas emotzio-nes, cando devo abbentare una criadura o nàrrere su dolu, est su sardu chi essit a pizu, ma isco puru chi sa limba no est unu fatu individuale e chi esi-stit si esistit unu populu intreu chi la faeddat; chi est sa limba s’elementu culturale fundante de una identidade.

Chene sa limba no esistit pòbulu, no b’at natzio-ne, sa limba est s’asse printzipale de totu sas àte-ras espressiones culturales comente su mùsica, su cantu, sa cultura materiale e immateriale. E tando creo chi devat èssere pròpiu dae sa limba chi devi-mus torrare a cumintzare a leare cussèntzia de su chi cherimus èssere no comente pessones ebbia ma comente pòbulu intreu. Si nos distinghimus in su mundu no devet èssere ebbia pro sa bellesa de su patrimòniu ambientale ma pro prima cosa pro sa limba chi at raighinas fortes e fungudas e chi devet torrare a brotare e dare chimas noales.

CLARA FARINA

Est mancadu Franco Putzolu, umorista in italianu e... in sarduFranco Putzolu si nch’est andadu su 3 de abrile passadu, a 75 annos. Nàschidu in Serramanna in su 1936, cumintzat su traballu suo de artista in su 1953 cun Il Calcio e il Ciclismo illustrato. Pustis si nche tràmudat a Milano, assuntu dae sa Gamma Film de sos frades Gavioli, e leat parte a sa produtzione de pellìculas curtzas a disinnos animados pro sa trasmis-sione televisiva de publitzidade “Ca-rosello”. In antis traballat comente illustradore de iscenogra!as, pustis comente iscenògrafu e ideadore de de batutas còmicas. Sos traballos

suos prus resessidos sunt istados “Babbut, Mammut e Figliut” e “Capitan Trinchetto”.In fatu intrat in s’a-gentzia Disegnatori Riuniti e pùblicat illu-stratziones, barzelletas e giogos enigmìsticos in giornales italianos e europeos.A fùrriu de sos annos setanta, torrat a Sar-digna. In su cuotidia-nu Unione Sarda cu-

mintzat a publicare “Sardus Pater” (disinnada dae Antoni Castangia) e in su 1974 sighit cun “Sardus Filius”, de sàtira sotziale e de costùmene.At collaboradu !nas cun su mensi-le Sa Sardigna, diretu dae Giuanne Frantziscu Pintore, chi l’ammentat gosi: “Franco abitaiat tando sa tropa de intelletuales chi in Santu Sparau si ocupaiat de muralismu e teatru in limba sarda e faghiat sa Sardigna. In su periòdicu in duas limbas publica-iat una pàgina cada bia dedicada a sa base militare de Deximumannu, befende·si mescamente de sa pre-potèntzia teutònica de sos pilotas.”Pro annos e annos, Putzolu est ista-du, !nas a sa pensione, su puntu de riferimentu de sa sàtira in Sardigna. Finas issu, cun sas essidas e sas isto-rieddas at fatu sa parte sua pro pes-sare a sa Sardigna e a sos Sardos in manera prus profunda e irònica, gioghende cun sas limbas, cun s’ita-lianu e cun su sardu. EJA

“... creo chi devat èssere pròpiu dae sa limba chi

devimus torrare a cumintzare a leare cussèntzia de su chi

cherimus èssere no comente pessònes ebbia ma comente

pòbulu intreu”

CLARA FARINA, nàschida in Bultzi in su 1953, at cumintzadu a retzitare in sardu in sos annos 70 cun s’òpera de Nenardu Sole “Pedru Zara”. Dae tando rètzitat su prus poesias de poetas de oe. At publicadu su discu Sardus Pater e nd’est amma-niende un’àteru.[ ]

LSa

13A B R I L E> 2 0 1 1

Universidade de Casteddu pro su sardu. E sa de Tàtari?

Presentadu su 8 de abrile, in Casteddu, su Progetu FILS (For-matzione de Insinnantes in Limba Sarda) de s’Universidade de Ca-steddu.

Sa Regione, de acordu cun sa Diretzione Iscolàstica Regionale, at incarrigadu sa facultade de Lìteras e Filoso!a de s’Universidade de Casteddu de formare unu nùmeru mannu de dotzentes chi si chèrgiant impinnare in sa trasmissione intergeneratzionale in sa didàtica de sa limba de identidade istòrica de s’ìsula. Su progetu at a tènnere sa durada de unu triènniu e si proponet de interessare a su nessi 200 insinnantes de rolu de sas iscolas de cada òrdine e gradu e de diferentes deghinas de espertos esternos. Su laboratòriu organizadu pro chenàbura tenet pròpiu sa !nalidade de issebera-re ideas , propostas operativas e interventos pro orientare in sa mègius manera sas risorsas investidas in su mundu de s’iscola chi est connoschende, comente totus ischint, unu mamentu dramàticu.

“In sa Cunferèntzia programàtica de pagos meses a como in Fonne - at sutaliniadu s’assessore de s’Istrutzione Pùblica, Sergio Milia - amus faeddadu de s’issenàriu difìtzile de sa chistione lin-guìstica de s’ìsula nostra e amus propostu unas cantas solutziones in s’àmbitu de una situatzione econòmica mala de s’istrutzione re-gionale. So cuntentu de pòdere nàrrere chi, in pagu tempus, dae sas promintas semus colende a sos fatos”.

A nàrrere sa giusta, pro assegurare una presèntzia normale de su sardu in sa sotziedade e in su territòriu, bi diat chèrrere una polìtica linguìstica coerente e efetiva, cun milliones de èuros e personale pre-paradu. Ma tocat a cumintzare a su nessi cun su chi giai b’est. S’uni-versidade de Casteddu est mustrende custa voluntade, superende sos lìmites de su folclorismu e de su culturalismu, chi est s’arriscu mannu cando si tratat de limba sarda. E s’Universidade de Tàtari ite faghet pro assegurare sa didàtica e s’u!tzialidade de su sardu? Finas a como, pagu o nudda! EJA

ISCOLA

GLOSSÀRIU

Natzionalismu Est un’ideologia, unu sistema de ideas chi podet evòlvere in movimentu polìticu, chi tenet sa !nalidade de assegurare a una natzione determinada totu sos deretos chi li cun-sentant de esistire e de s’isvilupare in manera lìbera e soverana.Distinghimus duas castas de natzionalismu: su natzionalismu de domìniu e su natzio-nalismu de liberatzione.Su natzionalismu de domìniu est espressadu dae una comunidade natzionale chi re-sessit a formare un’istadu, includende, cun sa fortza o sa trampa, àteras comunidades natzionales, chi in cussu mamentu sunt dèbiles, non sunt galu resessidas a formare unu movimentu in favore de sa soverania issoro o si sunt illùdidas de otènnere sos deretos natzionales issoro in unu perìmetru istatale prus mannu, rinuntziende a un’entidade istatuale distinta. A su sòlitu, custu natzionalismu de domìniu pràticat una polìtica in-terna assimilatzionista, pro cantzellare sos caràteres de sas àteras natziones (mescamen-te sa limba) e pro las cunformare a sos caràteres de sa natzione majoritària dominante. Custu natzionalismu si podet manifestare !nas in foras de s’istadu giai costituidu, cun una polìtica colonialista de annessiones territoriales. Pro custu est !nas de!nidu co-mente natzionalismu imperialista, ca imponet sos caràteres de sa natzione majoritària a totu sas àteras natziones colonizadas e annessas (sena peruna voluntade issoro de nde fàghere parte) in intro de su territòriu de s’istadu, a bias catzende·nche·lis s’indipendènt-zia istatuale chi podiant tènnere, neghende·lis sos deretos o reconnoschende·los petzi in parte. Pro custu, mutimus custa casta de istadu, !nas istadu-natzione, in ue sa “natzione” est sa dominante.Su natzionalismu de domìniu (chi tenet semper caraterìsticas ofensivas/agressivas/assi-milatzionistas), cando òperat in intro de sas làcanas de s’istadu, leat sa forma de colonia-lismu internu, in foras de s’istadu leat sa forma de colonialismu esternu e !nas coloniali-smu de populamentu (cando b’at una polìtica de migratzione de pessones in cantidade manna, dae s’istadu dominante a su territòriu colonizadu, a su puntu de nde cambiare, a bias, sa proportzione demogrà!ca in favore de sa populatzione ocupante).Custa casta de natzionalismu podet operare in forma lèbia e indireta, a sa cua, assimi-lende a bellu a bellu sas natziones dominadas (a bias !nas cun unu cuadru giurìdicu chi paret in favore a sas limbas dominadas). Est su natzionalismu de sas majorias comente si presentat in sos istados democràticos, Itàlia, Frantza, Ispagna, Rennu unidu, etc.. Ma podet operare !nas in forma crara e violenta, cun polìticas de genotzìdiu e istermìniu. Nazismu e fascismu, istalinismu e totu sas formas totalitàrias de domìniu sunt formas estremas de natzionalismu de domìmiu.Su natzionalismu de liberatzione est espressadu dae sas natziones dominadas, inclùdi-das cun sa fortza o sa trampa in istados mannos dominados dae una natzione majori-tària. Custa casta de natzionalismu punnat a si liberare dae sas trobeas de su domìniu esternu e podet tirare a formare un’istadu a contu suo o a intrare in unu istadu formadu dae prus natziones, in cunditzione de paridade. In ambos casos custa casta de natziona-lismu cheret sa liberatzione in forma de natzione-istadu, totu su contràriu de s’istadu-natzione.Oe in die, custa est sa forma prus connota de natzionalismu e est presente in logos meda de su mundu. Tenet duas caraterìsticas importantes: a) est un’ideologia difensiva, paghiosa e solidària, inclusiva, ca non cheret cuntentare su disìgiu suo de liberatzione catzighende o neghende sos deretos de àteras natziones. Su natzionalismu sardu, pro nàrrere, non cheret negare sos deretos de sa natzione italiana, chi esistit ma no includet sa natzione sarda! b) Su natzionalismu de liberatzione punnat a sa soverania, chi est sa cunditzione de chie tenet unu podere lìberu dae cale si siat assugetamentu esternu. Sa natzione soverana po-det isseberare, liberamente, su destinu istitutzionale suo: de si fraigare un’istadu a contu suo, indipendente, o de intrare in cunditzione de paridade in un’istadu cunfederale, o, èsitu estremu, chi formalmente devimus prevìdere, de rinuntziare a sa soverania, de su totu, o atzetende una cunditzione, dipendente, de autonomia natzionale. In custu ùrti-mu casu, si tratat prus de regionalismu chi non de natzionalismu.In cale si siat casu, non bi podet àere peruna forma de èsitu basadu in sa soverania si non b’at natzionalismu (in forma de sistema de ideas o de movimentu), in pagas allegas non b’at soveranismu o indipendentismu (chi est unu de sos èsitos possìbiles de sa soverania) sena natzionalismu. Imbetzes podet èssere su contràriu, comente amus bidu: bi podet àere natzionalismu ma no indipendentismu a mala gana, in su casu chi s’èsitu de sa so-verania siat s’intrada in un’istadu cunfederale.Sas maneras de arribbare a sa soverania podent èssere: a) unu protzessu rivolutzionàriu de separatzione; b) unu protzessu de separatzione basadu in su cunsensu de sas partes; c) unu protzessu de autodeterminatzione, basadu in su deretu internatzionale, chi, però no est semper craru e universale, cando si tratat de lu pònnere in pràtica. A bias, in casos cuncretos, custu deretu est cuntzèdidu, comente essida de unu cun"itu, si una natzione dominada at leadu su caminu prevìdidu in su puntu “a”. eja

BIDDASNùmene u!tzializadu in sa Carta de sa RAS (sighit dae EJA 2)Fluminimaggiore, FRÙMINI MAJORIFlussio, FRUSSIOFonni, FONNEFordongianus, FORDONGIANUSFurtei, FUTEIGadoni, ADONIGairo, GÀIROGaltelli’, GARTEDDIGavoi, GAVOIGenoni, GERONIGenuri, GIÀUNIGergei, GERXEIGesico, GÈSIGUGesturi, GÈSTORYGhilarza, ILARTZIGiba, GIBAGirasole, GELISULIGolfo Aranci, FIGARIGoni, GONIGonnesa, GONNESAGonnoscodina, GONNOCODINAGonnosfanadiga, GONNOSGonnosno’, GONNONÒGonnostramatza, GONNOSTRAMATZAGuamaggiore, GOI MAIORIGuasila, GUASILA

Guspini, GÙSPINIIglesias, IGRÈSIASIlbono, IRBONOIllorai, ILLORAIIrgoli, IRGOLIIsili, ÌSILIIttireddu, ITIREDDUIttiri, ÌTIRI CANNEDUJerzu, JERSULa Maddalena, MADALENALaconi, LÀCONILanusei, LANUSÈLas Plassas, IS PRATZASLei, LEILoceri, LOCERILoculi, LÒCULALode’, LODÈLodine, LODINELoiri Porto S.Paolo, LÒIRILotzorai, LOTZORAILula, LÙVULALunamatrona, LUNAMATRONALuogosanto, LOCUSANTULuras, LURASMacomer, MACUMEREMagomadas, MAGUMADASMamoiada, MAMUJADAMandas, MANDASMara, MARAMaracalagonis, MARACALAGONISMarrubiu, MARRÙBIUMasainas, MASAINASMasullas, MASUDDAS(sighit in EJA 4)

Isc

Glo

14NOAS

3

Privatizatzione de s’abba S’abba rapresentat s’ùrtimu atu e irreversìbile de un’agres-sione ambientale chi at giai causadu disacatos mannos. Dae s’èsitu de sa gherra contra a sa privatizatzione de s’abba at a dipèndere su tempus venidore nostru, su de s’ambiente, su de sas fèminas e òmines chi ant a bènnere. Inoghe presenta-mus !nas tìtulos dedicados a sas gherras indìgenas reghen-tes contra a sa privatizatzione de s’abba.! Altamore G., Acqua S.p.A. Dall'oro nero all'oro blu, Mondadori, Milano 2006. www.mondadori.it! Barlow M., Clarke T., Oro blu. La battaglia contro il furto mondiale dell'acqua: come non esserne compli-ci, Arianna, Bo-logna 2003. www.ariannaeditrice.it ! Black M., King J., The Atlas of Water: Mapping the World's Most Critical Resource, segunda editzione, Uni-versity of California Press, Berkeley (CA) 2009. www.ucpress.edu! Boelens R., Getches D., Guevara Gil A. (cuidadu de), Out of the Mainstream: Water Rights, Politics and Identity, Earthscan, London 2010. www.earthscan.co.uk! Ciervo M., Geopolitica dell'acqua, Carocci, Roma 2010. www.carocci.it ! Dobner P., Wasserpolitik. Zur politischen Theorie, Praxis und Kritik globaler Governance, Suhrkamp, Ber-lin 2011. www.suhrkamp.de! Dolci D., Il potere e l'acqua. Scritti inediti, Melampo, Milano 2010. www.melampoeditore.it! Marino G., La casta dell'acqua, Nuovi Mondi, Modena 2010. www.nuovimondi.info! Mattei U., L'acqua e i beni comuni, Manifestolibri, Roma 2011. www.manifestolibri.it! Molinari E., Jampaglia C., Salvare l'acqua. Contro la privatizzazione dell'acqua in Italia, Feltrinelli, Milano 2011. www.feltrinelli.it ! Olivera O., Lewis T., ¡Cochabamba! Water War in Bo-livia, South End Press, Cambridge (MA) 2004. www.sou-thendpress.org! Peña, F. (cuidadu de), Los pueblos indígenas y el agua: desafíos del siglo XXI, El Colegio de San Luis, Bo-gotá 2004. www.colsan.edu.mx! Petrella R., Il manifesto dell'acqua. Per un contratto mondiale, EGA, Torino 2001. www.gruppoabele.org! Shiva V., Le guerre dell'acqua, Feltrinelli, Milano 2003. www.feltrinelli.it! Ströbitzer E., Wasserkon#ikte und indigene Völker: Analyse einer Fallstudie, VDM Verlag, Saarbrücken 2010. www.vdm-publishing.com! Zardetto A., H2Oro. Come e perché l'acqua italiana rischia di essere strappata dal controllo pubblico e regalata agli interessi oscuri di banche d'a$ari e fondi d'investimento, Castelvecchi, Roma 2011.www.castelvecchieditore.com

Minorias religiosas ! Paci F., Dove muoiono i cristiani. Dall’Egitto all’In-donesia, viaggio nei luoghi in cui il cristianesimo è una minoranza perseguitata, Mondadori, Milano 2011. www.mondadori.it! Chaillot C., Vie et spiritualité des Eglises orthodoxes orientales des traditions syriaque, arménienne, copte et éthiopienne, Editions du Cerf, Paris 2011. www.edi-tionsducerf.fr

LIBROS: limbas e natziones Sinnalados dae Alessandro Michelucci www.popoliminacciati.org

FAEDDAMUS CUN... su diretore de su «Centro di Documentazione sui Popoli Minacciati»

ALESSANDRO MICHELUCCI: “Sa càusa de sos pòpulos”

! Dae cantu t’interessas de limbas e natziones?Dae su 1983. Aia Comporadu pro casualidade unu nùmeru de “Etnie” e !a abbarradu ispantadu dae su chi b’aiat iscritu. E gasi aia incumintzadu a bi collabo-rare. Pustis, a bellu a bellu, sos cuntatos si sunt isman-niados, moende dae Sudtirolu (ue tenia una domo), pustis a s’Europa e, in !nes, a totu su mundu.

! Comente est nàschidu su Tzentru?Essende giornalista, in sos annos apo collidu una cantidade manna de materiale: bulletinos informati-vos, rivistas, libros. Tando apo pessadu chi los podia pònnere a disponimentu de sos istudiosos, de sos lau-reandos e !nas de curiosos chi cherent cumprèndere custos temas. Temas chi s’istampa cuotidiana e pe-riòdica cunsìderat a s’ispissu in manera super!tziale e cunfusa.

! Ite atividades faghet?No est petzi una biblioteca, ma !nas unu tzentru cul-turale chi organizat cunferèntzias, tzineforum, pre-sentatziones de libros. S’urtima initziativa, pro nàr-rere, est istada un’addòviu cun Boris Pahor, iscritore islovenu de Trieste.

! Collaborat cun àteras entidades simigiantes?De seguru. Ma !nas cun entidades diferentes —dae Amnesty a su Rotary, dae sas iscolas a sas bibliotecas pùblicas— chi si sunt interessadas e s’interessant a sos temas chi tratamus.

! Cantu est est s’interessu in s’Istadu italianu pro sas peleas natzionales e linguìsticas “nostras”?Pagu, dia nàrrere, ma forsis unu pagu de prus a cun-frontu de tando. Binti annos a como, si unu chistio-naniat de minorias !at che a martzianu, oe naramus chi semus terrestres particulares.

! Sos 150 annos de s’Istadu, a podent èssere un’ocasione pro fàghere connòschere, a su pùblicu de sa “majoria”, sa plurinatzionalidade sua?

De seguru, diat pòdere èssere un’ocasione bona. Finas ca a livellu istitutzionale b’at duas positziones aguales e contràrias: a un’ala sas decraratziones antiunitàrias grusseras de sos leghistas, a s’àtera sa retòrica “pa-triotarda” e unicamente italòfona de Napolitano. Mi pregontas ite si diat pòdere fàghere: deo dia propòn-nere una cunfèrentzia, s’in casu cramende un’studio-su sèriu che a Tullio De Mauro, chi est istadu semper atentu meda a sas limbas minoritàrias.

! Ite interessu b’at in s’UE pro sas diversidades?Non si podet rispòndere in duas paràulas a una pre-gonta che a custa... a onni modu mi paret chi bi siat unu disa!u intre chie gherrat a beru pro sa diversida-de linguìstica e chie faghet unu muntone de discursos bellos sena importu.

! Non crees chi bi siat istadu un’arretramentu?Non creo, mi paret prus a prestu una situatzione "ùi-da a beru, comente un’unda chi andat e torrat...

! E in Itàlia, non pessas chi b’apat unu natzionalismu italianu trasversalele, chi negat sas diferèntzias giurìdicas reconnotas? Sa ratì!ca non fata de sa Carta Europea no est sa dimustratzione?Est a beru. Non sa ratì!ca mancada de sa Carta ebbia, comente naras, ma !nas su fatu chi pro dare atuatzio-ne a s’artìculu 6 de sa Costitutzione b’at chertu 52 annos. Sena contare sas resistèntzias a livellu locale, comente càpitat pro s’islovenu in Trieste.

! Ite propones pro sensibilizare a sa “càusa de sos pòpulos” !nas sos letores de EJA?Finas subra custu si diat pòdere (o dèvere) iscrìere unu libru. Creo a onni modu chi diat tocare a iscrìere e a nde faeddare su prus possìbile. Bi diat bòlere, pro nàrrere, una rivista. In Itàlia tenimus publicatziones chi faeddant de totu ma non de custos temas. Diat ès-sere ora de pònnere mèdiu.

PREGONTAS DE GIUANNE LUISU STOCHINO

LIBROS

POPOLI est s’ùnica lista de distributzione italiana, animada dae Alessandro Michelucci, chi bos informat a propòsitu de sas initziati-vas, libros, rivistas, mustras, cunferèntzias, fe-stival, dedicados a sas minorias, a sos pòpulos indìgenos e a sas natziones sena istadu. Si bos cherides informados de totu sas initziativas, bos nche devides marcare a sa lista, intrende in su situ: http://lserv.ines.org/listinfo/popoli ! Àteras informatziones e documentos in su situ: www.popoliminacciati.org

# “NON DESIDERARE LA TERRA D’ALTRI. La colonizzazione italiana della Libia” de Federico Cresti Ed. Carocci / 436 pp. / 35,00 %

A s’initziativa bèllica promòvida dae Frantza e Rennu Unidu contra a sa Lìbia, s’est annanta s’Itàlia, chi prus de àteros istados tenet responsabi-lidades istòricas e politìcas mannas a cunfrontu de sos Lìbicos. Duncas, torrat a contu a lèghere custu libru de Federico Cresti, a chentu annos dae su cumintzu de s’ocupatzione coloniale (1911) e a sessanta dae sa nàschita de s’istadu lìbicu (1951). Cresti nos contat sa colonizatzione de sa Tzirenàica, unu de sos “logos in su sole” de su su bisu imperialista italianu, destinada dae su governu fascista a èssere populada dae massajos italianos. Federico Cresti est profesore in sa Facultade de Sièntzias polìticas de s’Universidade de Catània, diretore de su Tzentru pro sos istùdios de su mundu islàmicu cuntemporàneu e de s’Àfrica.

Lib

Die mundiale

de su libru

15A B R I L E> 2 0 1 1

CÒMPORA a 20 # in sas Librerias: Figuras de Sandru Dessì e Roberto Manca dae su

contu de Emilio Lussu IL CINGHIALE DEL DIAVOLO

128 pp. de fumetes

StudioStampa NùgoroImprenta de libros, manifestos, publitzidade0784-232634/232635

Publicadu finas cun s’agiudu de

In sas Librerias de Sardigna206 pp. / 13 èurosO cumandade·lu a Papiros editziones:papiros.ed@gmail.com

Editziones Insula e Papiros

www.papiros.it

ISCRIE IN

SARDU

Su sardu in punta de pinna http://limbasardacomuna.blogspot.com

! “pro ite? ca!” / A s’avèrbiu italianu “perché”, in propositziones interrogativas diretas o indiretas, in sardu currispondet “pro ite” o “a ite”. Servit pro pregontare sa càusa, sa resone chi detèrminat un’eventu o sa !nalidade de un’atzione.

— Tando, in interrogatziones diretas: perché sei arrivato tardi? > pro ite ses arribbadu a tardu?Cando est sighidu dae in!nidu: perché gridare così forte? > pro ite a abboghinare gosi a forte? In custu casu,

in antis de s’in!nidu bi cheret semper sa prep. “a”: a abboghinare. Sa matessi frase si podet bortare in: pro ite ses abboghinende gosi a forte?

— In interrogatziones indiretas: voglio sapere perché non sei venuto a scuola > chèrgio ischire pro ite non ses bènnidu a iscola.

Cando est impreadu in manera ellìtica: è sempre arrabbiato, ma non sappiamo perché > est semper inchietu ma no ischimus pro ite. In custu casu, podet èssere cambiadu cun su sustantivu, chi però cheret iscritu intreu e pretzèdidu dae s’art. su: est semper inchietu ma no ischimus su proite.

“Perché” podet tènnere !nas valore causale, comente pronùmene relativu (cun su sentidu de per cui, per il quale, per la quale): ti rivelo il motivo perché mi sono dimesso dall’incarico: In sardu, lu bortamus cun s’anacolutu chi: t’iscòbio sa resone chi mi so dimìtidi dae s’incàrrigu. Su de bortare, comente faghet calicunu, cun pro sa cale, etc. sunt italianismos chi cherent evitados.

Comente cungiuntzione cun valore causale, pro introduire una propositzione segundària, cun su verbu in for-ma indicativa, a perché italianu currispondet in sardu ca: ti abbiamo appena scritto, perché non hai pagato l’ultima bolletta > t’amus in pessu iscritu, ca no as pagadu s’ùrtima bulleta. De seguru si ponet ca, pro rispòndere a una pregonta: “Pro ite non ses bènnidu a iscola, eris?”, “Ca !a malàidu!”.

Esta pagu prus o mancu che a su frantzesu pourquoi (pro pregonta) e car (pro risposta), in ue car derivat dae lat. &'()*. Su sardu ca derivat dae lat. &'+(.

Comente sustantivu, a perché currispondet “proite”, iscritu in paràula ùnica: non capisco il perché del tuo pianto > non so cumprendende su proite de su prantu tuo.

! “a su sòlitu” NON “de sòlitu” / “de sòlitu” est unu calcu dae s’ita. “di solito”: a su sòlitu ando a passìgiu. ! “seminàriu” NON “semenarju” / Su tèrmine seminàriu, siat chi inditet un’istitutu pro sa formatzione religio-

sa o una letzione universitària in ue sos istudentes leant parte cun relatziones e interventos o unu grupu de istùdiu, est unu cultismu, chi non sighit sas règulas de trasformatzione sòlitas (-)+- > -rj-, etc.), dae su latinu ,*-+.()+'- (der. de ,*-*. --/.+, «sèmene»). Belle mai sos tèrmines si formant aplichende in manera retroativa sas règulas de sas paràulas patrimoniales. Duncas no andat bene seminarju o seminàrgiu o seminàgliu, comente in ita. no est seminaio o seminajo ma seminario. Gasi etotu in àteras limbas romànicas! dsc

In medas comunas, cun dinare de sa Regione sarda o de sa Lege istatale 482, sunt ponende sa macrotoponomàstica, pro como cun sos cartellos in sardu de su nùmene de sa bidda e de sa provìntzia de apartenèntzia, macari no in totu sas essidas/intradas: bene fatu! In Nùgoro, imbetzes, chi aiant cumintzadu dae annos meda a fàghere su matessi, nche los ant catzados o nche los sunt catzende sena chi nemos protestet, mancu chie los at postos: sa Provìntzia de Nùgoro. Inoghe sa fotogra!a cun su cartellu NÙGORO postu in s’essida de Mughina, im-boladu in terra !nas a carchi mese a como. Dae carchi chida !nas custu cartellu est isparidu! Sinnale de òdiu o autoòdiu linguìsticu? O de ite? Chie ischit faeddet e nos iscriat! Cun s’isperu chi lu torrent a pònnere.

Iscr

Bene Fatu! Male Fatu!

?

Sos còdighes QR (dae s’inglesu “quick response”, rispo-sta lestra) si podent lèghere cun su telefoneddu, Ipho-ne, Blackberry, Android, Nokia o àteros, installende sos programas apòsitos, chi, a su sòlitu, sunt de badas.

16NOAS

3

Sardigna

Lenardu Alagòn (Aristanis 1436 - Xàtiva 1490)

# 0,

60

Bogamusa campus’Istòrianostra

proischirechie semus

DIE DE SA SARDIGNA

CAMPAGNA DE ANIMATZIONE

“in sardu, cada die”pss.sar@gmail.com