eminzaki2

Upload: kurdishstudies

Post on 07-Apr-2018

308 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/3/2019 EminZaki2

    1/373

    1 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Mjwa Dewlet Mjwa Dewlet

    Mrnenyn Kurd Di PlaMrnenyn Kurd Di PlaMusulmanMusulmantyty DeDe

    Berg Duwem Ji Kurtya Mjwa Kurd Berg Duwem Ji Kurtya Mjwa Kurd

    KurdistanKurdistan

    Mohemed Emn Zeki Beg

    Werger Dr. M. S. CumaWerger Dr. M. S. Cuma

  • 8/3/2019 EminZaki2

    2/373

    2 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    NavrokNavrok

    Pdena li ser Dewlet Miletn Kevnar de, yn ku pwendya wanligel koka Kurd de tte bidtin..............................................................7

    1. Dewleta Lollo............................................................................82. Dewleta Goti..............................................................................93. Dewleta Kasay.........................................................................104. Dewleta Mtan ................................................................ 155. Dewleta Xeld-Orarto..............................................................166. Dewletn Sobar ......................................................................17

    7. Dewletn Nayri........................................................................178. Dewleta Mdya ........................................................................17Kar barn Cengny Kaksars ....................................20

    Be Yekem.............................................................................................26Dery Yekem..............................................................................27

    Dlkirin Rizgarkirina Salar-Merzeban..........................32Li dawya Dlkirina Merzeban de.......................35Wahsozan Kurn Merzeban ............................36

    Ibrahim Salar...................................................................39Wahsozan duwem .........................................................40Mr Ahmedl ...................................................................42Aq Songor Ahmedl........................................................43Aq Songor duwem ........................................................44

    Dery duwem .............................................................................48Dery Syem..............................................................................59

    Hesnew...........................................................................59

  • 8/3/2019 EminZaki2

    3/373

    3 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Ebu Necim Nasir El-Dele Bedir .....................................63Siyaseta Bedriy Dirav.......................................70Nav Nann w ...............................................71

    Dery arem ..............................................................................76Dery Pncem ............................................................................81

    A. Dewleta Dostek.........................................................81B. Dewleta Merwan .......................................................87

    Bav Sed Mensur Mumehed El-Dewle.............91Melek Adil Nasir El-Dewle Ehmed ...................94Qasim Bav Nasir.............................................104

    Mensur..............................................................106Dery eem.............................................................................108Mrnenya Derteng .....................................................111Mrneinya Mahdet....................................................111

    Dery Heftem...........................................................................112Dery Hetem...........................................................................116

    1. Bav Tahir Mohemed ...............................................1172. Etebik Hezar Esp.......................................................1173. Etabik Tgele.............................................................1194. Etabik ems El-Dn Alp Ergon.................................1215. Etabik Yusif ah .......................................................1216. Etabik Efrasyab.........................................................122

    7. Etabik Nesret El-Dn Ehmed ....................................1238. Etabik Rikin El-Dn Yusiv ah duwem..................1249. Muzefer El-Dn Efrasyab duwem...........................12410. Nur El-Wedud.........................................................12511. ems El-Dn Peeng................................................12512. Pr Ehmed ...............................................................12513. Bav Sed................................................................12614. ah Husn ...............................................................12615. Xeyas El-Dn Kawis ...............................................126Rnkirin ........................................................................127

    Dery Nehem............................................................................1281. uca El-Dn Xurd...................................................129

    2. Etabik Seyf El-Dn Restem.......................................1303. eref El-Dn Bav Bekir ...........................................1314. Ize El-Dn Gerasb....................................................1315. Husam El-Dn Xell ..................................................1316. Bedir El-Dn Mesud..................................................1327. Tac El-Dn ah..........................................................133

  • 8/3/2019 EminZaki2

    4/373

    4

    8. Felek El-Dn Ize El-Dn.........................................1339. Cemal El-Dn Xidir...................................................13310. Husam El-Dn Umer...............................................13411. Semam El-Dn Mohemed .......................................13412. Ize El-Dn Ehmed ...................................................13513. Dewlet Xatn..........................................................13514. Ize El-Dn Husn.....................................................13615. uca El-Dn Mehmud .............................................13616. Mele Ize El-Dn Kur uca El-Dn.........................13617. Melek Seyid Ehmed................................................137

    18. ah Husn ...............................................................13719. ah Restem..............................................................13820. Ogoz Xan................................................................13821. Changr...................................................................13922. ah Restem duwem...............................................13923. ah Wird................................................................141Rnkirin ........................................................................143

    Dery Dehem............................................................................1441. K Bav Bavpr Sazmend v Serdary ne

    ew ji ku hatine?.................................................1442. ilo ew bipkevtin?.................................................146

    3. awan Mr Selah El-Dn p hate bigihatin..............1484. na wy p ji bona Misr ....................................1495. na Selah El-Dn duwem Misr ...........................1516. na Syem Misr...................................................1527. Wizareta Mr Selah El-Dn .......................................1548. Li dawya mirina ehryar Nur El-Dn .....................1609. pla ehryary.........................................................16610. ehryar Selah El-Dn Xaperest .........................17511. Mizia ehryar Ligel Leker Ingilz de...............18712. Mirina ehryar Selah El-Dn .................................19413. Nann wiy bilind, Sinc Perwerdebna

    wy ba.............................................................19614. opn wy Avany Bajarty .............................202

    15. Kurn ehryar Selah El-Dn..................................204Melek Efdel, Melek Ezz Melek Adil........................204

    ehryarya Melek Adil ....................................207Rew Rikn w ..............................209

    ehryarya Melek Kamil .................................209Nan Rikn w ..............................212

  • 8/3/2019 EminZaki2

    5/373

    5 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Melek Adil duwem.........................................213Melek El-Salih Necim El-Dn

    Eyub .......................................216pla ehryarya Toranah.............................................222Paynbna serdarya Eyub li Misr de .........................224

    2 . Serdarya Eyub li Heleb de (579-685k. de). ...................................................226

    3. serdarya Eyuby am................................2294. serdarya Eyubiy Hema. ..............................2315. Mrnenya Eyuby Hums.........................232

    6. Mrnenya Eybuiy Yemen.........................2327. Serdarya Eyubiy Cezr..............................234Dtineke Git................................................................234

    Dery Yanzdehemn.................................................................236Dery Duwanzdehemn............................................................248Dery Szdehemn....................................................................251

    1. pla Kerm Xan.........................................................253A. Sinc Nann w.......................................262B. Li dawya mirina Kerm Xan de..................265

    2. Rojgarya Lutif El Xan ............................................275Dtineke Git derbar Znetn v Dewleta han

    de ......................................................................294

    Dery ardehemn....................................................................296

    Be duwem...........................................................................................300A. Mrnenyn di navbera Cezr Drsim de .......................303

    1. Mrnenya Cezr....................................................3032. Mrnenya Xzan ....................................................3063. Mrnenya rwan ..................................................3064. Mrnenya Bedls ..................................................3075. Mrnenya Sason.....................................................3086. Mrnenya Siwd ...................................................3107. Mrnenya Bazok...................................................3108. Mrnenya Mrdes-Merdas-Merdis......................311

    9. Mrnenya Cemukuzk ...........................................312B. Mrnenyn di navbera Cezr Keles de ..........................313

    10. Mrnenya Hesen-Husin Kf.................................31311. Mrnena Suleman-Silvan.................................31412. Mrnenya Zerak..................................................31513. Mrnenya Keles Ezaz......................................315

  • 8/3/2019 EminZaki2

    6/373

    6

    C. Mrnenyn di navbera Cezr Xoy de...........................32014. Mrnenya Hekar.................................................32015. Mrnenya Mehmud.............................................32116. Mrnenya Binyan.............................................32217. Mrnenya Dunbul ...............................................32218. Mrnenya Biradost...............................................330

    1. Xanedana Mrnenya Somay......................3292. Xanedana Mrnenya Tergever ..................329

    19. Mrnenya Mukr ..................................................33020. Mrnenya Iston ...................................................331

    D. Koma Jr Hekar.................................................................33321. Mrnenya Badnan:..............................................33322. Mrnenya Dasn...................................................33923. Mrnenya Soran...................................................340

    Serdarya Paay Kor .......................................34524. Mrnenya Baban..................................................356

    Mrnenya Bebey Daw:................................35725. Mrnenya Bane ....................................................36226. Mrnenya Gelbax................................................36427. Mrnenya Kelher .................................................364

    1. Begzadeyn Pelenkan...................................3652. Begzadeyn Derteng.....................................365

    3. Begzadeyn Mah Det-Maydet..................366E. Mrnenyn rana Rojhilat ..................................................36628. Mrnenya Siyah Mensur......................................36629. Mrnenya ekn...................................................36830. Mrnenya Zengene...............................................369

    G. Mrnenya Xuresan:............................................................3691. Mrnenya Koan....................................................3692. Mrnenya Bocnord.................................................370

    F. Mrnenyn iyay Libnan ...............................................3711. xn mady Durz .................................................3712. Mrn Kurn fayn Kurd.......................................3723. Mrn Rees Neha Kurd..........................................375

  • 8/3/2019 EminZaki2

    7/373

    7 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Pdena li ser Dewlet Miletn Kevnar de, ynPdena li ser Dewlet Miletn Kevnar de, ynku pwendya wan ligel koka Kurd de tte bidtinku pwendya wan ligel koka Kurd de tte bidtin

    Her mna ku me li berg yekem v mjw de dayitebiaxivtin, hinek ji Miletn herema Zagros li gora op belgeyn tansta dozand de herwehaj bi dtin, lvenerandin encamgirtinaZanistvann nwar mjw ve ligel koka Kurd de pwendyeke bixurt ve tte biderkevtin. Ev pwendya han, heger ku em bi avek veb al bi zanist ve ba l bidin bitemaekirin, d em w bidinbidtin, ku ew pwendyn Milet Akad Emor ligel koka Ereb de yn Milet Hn-Qon ligel Turk de ewende cudabn nedihatebiderkevtin.

    Ca me j heger weku van herdu Miletan li nivsandinamjwa xwey kevnar de li ser na van herd Miletan de herin, ezbawernakim, ku h Tgihitvanek Xwedanbextek li me d berg-ryek bide bigirtin. Bi xwe j ve nta me li v j de bi tenya ve mediv, ku em reman dtina hinek ji Zanistvann nwar mjw jibona ser kaxez bidin bixistin. Ligel v j de div bte bizann, ku evkanyn mjwa kevnin, herwehaj mna ku ew hj ji bona hin Milettir j hsta j bi carek ve nehatine birnkirin. Ji bona me j dsan ewkanyn mjwa Miletn Kurd tan radeyek tar ttin bidtin. Ji bonarnkirina w mjw pwist bi xebateke zor demeke dirj ve ttebikirin.

    Lbel ev zneta han weku awan Miletn tir li lgerandinamjwa xwey kevnar de r li ber wan de nedaye bigirtin, ku ew li sermjwa Miletn Kevnar pwendiyn wan de ligel koka Miletn xwede btin biliberkevtin. Wehaj ev j div yarmetya me j bide bikirin,da ku em j li ser w opa wan de weku wan herin, tan servaj wneyte biderkevtin. me j mjwa wan Miletn kevnar, yn ku op

  • 8/3/2019 EminZaki2

    8/373

    8

    lvenerandinn tan sta wan bi koka Kurd didin bidann yanj ligelKurd de pwenddar wan didib bidtin, bi pekya mjwa xwe vedidin bikirin.

    Ew Miletn Kevnar, yn ku ligel koka Kurd de km zorpwendyn wan tte biderkekevtin, di berg yekem de me li ser wande daye biaxivtin. Di v berg duwem de li gora yarmetya op belgeyan bi tenha ve em li ser pkhatinn siyas ango li ser dewletnwan de bidin biaxivtin.

    1. Dewleta Lollo1. Dewleta Lollo

    Mexabin, ku mj hstaj derbar v dewlet, drbna desthi-latya w snor w de titek zor nehatye bizann. Li gora belgeyndema Sargon Naram Sn Akad de div, ku ev dewleta han ligelArafa-Kerkuk welat Kasay de hevsnor bte biderkevtine. Hegerweha b, div liwaya Sulmany niha, naviya Horin-xan, Xorarto herema Zehaw-Halman bi welat Lolloy kevnar bte biderkevtin.

    Milet Lollo ligel beek Got de dewleteke serbixwe dihatebiderkevtin. Navnya wna li gora hinekan ji Mjvanan bi Zemr ve

    tte biderkevtin. Lbel li gora Pirofsor Spayser-Sipayzer Navnyawna Arakad b. Ev Mjvan han bi xwe j ve dibje, ku Annoba-nni Qeral Lollo welat Halman-Arman daye bizeftkirin, ku ev j dinava sedsal bst hetemn p zayn (p.z.) de tte bikevtin.

    Mistir Hall-Hol di nivsta xwe de mjwa Rojhilata NzkKevnar de dibje, ku li duway Annobanni Qeralek bi nav Lasrabve ji bona ser Text welat Lollo hatye bihatin. Weha tte biderkev-tin, ku Sargon1 Akady bi nav bang ve di pla v Qeral de ji bonaser welat Lollo hatye bidakevtin.

    Dewleta Lollo tan heyam elmanaser syem Qeral Aurdaye bidirjkirin. Dawya w li mjwa 828 p. z. de hatiye bidtin, di

    dema ku Leker Auri ew daye bidagrkirin.

    1 Evaya Qeral P ye, y ku ew ji Malbata Qeraln Akad ye (2550-2332 p. z.de). V Qeral 55 salan daye biserdarkirin. Dell El-Methef El-raq R. 48, Bexdadsala 1943. Muhemed Ewni (M. E.)

  • 8/3/2019 EminZaki2

    9/373

    9 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    2. Dewleta Goti2. Dewleta Goti

    Rew zneta v dewlet j nediyare. Weha diyare, ku evMilet han li dor bern Zey Koye de dihate birnitin. Ji wderde bere bere ew ber bi ber xuwar ve hatine bidakevtin li dawyamirina arkal areri ngir Naram Sn de li nzka nv sedsal 26p. z. de ew ji bona nava welatn Akad Somer hatine bikevtin. Ew

    ligel wan Miletan de hatine bierkevtin hd hd ew li ser herduMiletan de hatine bizalbn wan dewletn Bajarn Somer Akad bibin engn xwe ve dane bixistin.

    Li gora lsteyek de, ku ew li Npor de hatye bidozandin, 21Qeral Goti 125 salan cil roj li Babil de serdar dane bikirin.Nemaze ji van Qeralan Enridapizir zor bi hz hiner b. Snordesthilatya w bi carek ve mna snor desthilatya Naram Sn dihatebiderkevtin. Di daw de Qeral Erx-Ark bi nav bang veUtukhegal-Utuxegal ks li Dawvan Serdar Goty Babil de datebidtin w ew ji Akad date biderkirin dewleta Babil di sala 2524 p.z. de date bizeftkir2.

    Milet Got li dawya vna de ew ji bona welat xwey kok deli herema Zey Koye Kerkuk-Arayxa de hate bivegerandin. tiryekityeke siyas giring nema dikarbn bidana bipkann3.

    2Dibe, ku evaya Binemala Arak Pnceme. ya ku ew ji bal Utuxegal de di sala

    2282 p. z. de hatye bipkhatin

    3Di Dell Methefa raq de di Rpel 48 de hatye binivsandin:Binemala Goti bigir ji sala 2370-2282 p. z. de daye bidirjkirin.1. Embiya 3 salan. 2. Engo 6 salan. 3. Nikil Lecab 6 salan. 4. elmi 6 salan. 5.Elolom 6 salan. 6. Enimabke 5 salan. 7. Ecoi 6 salan. 8. Iyar Leceb 15 salan.9. Embate 3 salan. 10. Eyar Lece 3 salan. 11. Korm 1 Sal. 12. ... 3 salan. 13. ... 2salan. 14. Irarm 2 salan. 15. Iranim 1 sal. 16. Xablim 2 salan. 17. Bozresin (Ibin)7 salan. 18. Eyar Lenceda 7 salan. 19. Lasirab 7 salan. 20 Terkan 40 Roj. (M. E.).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    10/373

    10

    3. Dewleta Kasay3. Dewleta Kasay44

    (Li ser Kasay de di w Kany bi xwe de, R. 51 de hatye:Binemala Babil, Kasay 1746-1669 yanj 1750-1170 p. z. de.1.Cenda,2. Ecem Yekem, 3. Katilya Yekem, 4. Oi ... Ebi Reta. ...Katilya duwem. ... Tazcerma. ... Xerba-ibak. Ecem duwem(1598-1579). Korca Lezw Yekem (1578-1560). Milbak Yekem(1559-1541). Nazmrta (1540-1522). Yernabirya Yekem (1521-

    1503). Katilya Syem (1502-1484). Ecem Sye (1483-1465).Kere Enda Yekem (1445-1427). Kedeman Herbi Yekem (1426-1408). Korca Lezw duwem (1407-1389). Kedeman Inll Yekem(1388-1370). Yernabirya duwem (1369-1368). Kere Enda duwem(1367-1355). Kedeeman Herbi(1355-1345. Korica Lezw Syam(1344-1320). Nazimrta duwem (1319-1294). Kedeman Terco(1293-1277). Kedeman Inll duwem (1276-1271). Kodir Inll(1270- 1263). eciket erya (1262-1250). Katilya arem (1249-1242). Inll-Nadn-omi (1241-1240). Kedeman Herbi duwem(1240-1239). Edad-em-Idin (1238-1233). Idad-em-Nasir (1232-1203). Milbak duwem 1202-1188). Merdex Ebal Eden Yekem

    (1187-1175). Zibaba-em-Idin (1174). Inll Nadin-Exi (1173-1171).(M. E)

    Li zeman Yezdehemn Qeral dawy Samy-Emory diBabil de bi nav Samsor Dtana Milet Khatti-Xati ango Htit hrekbi ser Qeralitya Babilistan dewletn din Binemala yekem ve angoEmor ve date bibirin wan ew di sala 1926 p. z. de dane bilinavbirin.Li gora hinekan ji Mjvanan de li dawya talan wrankirin de vMilet Xati Babilistan date bichitin ew ji bona welat xweyRojavay Furat hate bivegerandin. Li dawya vna de li Babil de

    4 Dewleta Kasay di Mj Nivsandinn kevnar de bi Syem Binemal di Babil dehatye bidann. Binemala Yekem Dewleta Emori b, ya ku wna ji 2225-1926 p. z.de daye bidirjkirin. Hemoraby bi nav bang eemn Serdar v Binemal b.Di v Pl de li Bajarn Somer de hinek dewletn Serbixwe hebn, ku PkhatinnEncmenn wan Git bi Binemala duwem dihate bidann.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    11/373

    11 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    dewleteke xwey welat hate bidamezirandin w nzka sedsal nvek date bidirjkirin. Di dawya v pl de Milet Kasay ji bona serxwe hate birabn w hr bi ser v welat ve date bibirin wanBabilistan di sala 1760 p. z. de date bizeftkirin. Herwehaj wan welatkenar Somer j di sala 1710 p. z. de ji dest Qeral dawy Somer binav Ea-Gamil- Gamil ve dane bisitendin. Bi v reng ve wan wela-tn Somer Akad li jr nav nana Kar-Dunyiash-Kar Dunyai5 dedane biyekkirin herwehaj dewleta wan j bi w nav nana hanve hate binavkirin.

    Dannvan v dewlet Qeral Gandish-Gandi yanj Gaddash-Gaddab; belam derbar bi rdann zeman w agehdar nnin.Dema desthilatya Gandi azdeh sal b. Mistir Hall-Hol li

    nivsta xwe de Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk, r. 199 de dibje, kuUlam Buriash-Burya Kas, y ku ew Kur Qeral Babil Bur-naburariash-Burnaburarya b, welat Kenar di sala 1710 p. z. de li Gamil Somer de date bizeftkirin. Agum syem Nevy Ulam Bu-rya daw bajar Dur-ea-Dur- y pir xurt Somer date bigirtin.

    Mistir Hol di r. 200 de dibje, ku derbar Qeraln Kasay ageh-daryn me zor km ttin bidtin. Li dawya Gandi Ushshi-Uii, EbyRatash-Ebi Rata, Tashshigurmash-Taiigurma Agum duwem

    yanj Agum Kakerm hatine biderkevtin.Li gora vna de Mjwa Gity Mjvanan berg 1, r. 328 dedestpkirina desthilatya Agum Kakerm di sala 1700 p. z. de didebinandan.

    Weha derdikeve, ku li dawiya Ganda de -mna ku Hall-Holdibje, s ar Serdarn tir tan dawiya v mjwa han dirj bidesthilatya xwe ve dane bikirin. Di pla dewleta Agum Kakerm deKasay erek zor gewre ligel Htitan-Hsisin de dane bikirin ew

    5Rojhilatnas Sr King li Nivsta xwey Mjwa Babilistan de, Rpel 244 de

    dibje, ku peyva Kardonya ji bona herdu welatn Yekgirty Somer Akad dihatebigotin, tev ku Parvekirinn Ciyografy van herdu Welatan j hatibn biparastin.Li gora remana Sr Sidni Simis de bingeh peyva Kardonya eveye: Donya Yekek ji Perestn Kasay b Kar bi tgihitina Zemn yanj Welat tte bidtin. Gerweha b, Kardonya bi tgihitina welat Xwedan Donya tte biliberkevtin. Evtgihitina han bi mebesta prozy peresty hatye biwergirtin.Li gora nivsta Miletn Mizopotamya, Rpel 98 de peyva Kardonya ew navekkasay ji bona Bajar Babil hatye bigotin.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    12/373

    12

    dane biikenandin. Wan Gewdeyn Perestn welat Marduk-Merduk Sarpanitum ji Htitan dane bisitendin, yn ku Htitan ew di pladewleta dawy Binemala yekem de yan di zeman ngir dawyHemorab de di gava girtin talankirina Babil de ligel xwe dabnbibirin.

    Dewleta Kasay li zeman v Qeral de zor fireh ji xwe re datebiwergirtin. Agum Kakerm hem welatn Somer Akad datinbigirtin ew bi yek welat di bin nav nana Kardunya de bi jr

    destn xwe ve dane bixistin. Herwehaj w Milet Htit datebiikenandin Jor w date bizeftkirin tan dema vegirtinn Misr disedsal anzdehemn p. z. de ew bi ser Milet Emor ve hatibbizalkirin. (Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk, r. 201).

    Li duway Agum Kakerm de Burnaboraya (Renege, ku ew yduwem be), Kashtiliash II-Katilya duwem Agum syem hatinebipeydabn. Belam derbar van de tu agehdar niye. Di pitderbasbna pleke din de navn Kadashman Kharabe I-KadamanXerab I, Kurigalzu I Meli Shpak I-Meli ipak I ttin bidiyarkirin.li dawya van de tan zeman desthilatya Kara Indash-Kara Inda6 de,ku li gora Mjwa Gity Mjvanan de di sala 1450 p. z. de dide

    bidestpkirin, tu agehdariyn me ninin.Li dawya pla dewleta Agum Kakerm de, ya w 22 salandaye bidirjkirin, tan zeman Kara Inda nzka du sed bst dusalan rdann w dem nediyarin.

    Belam ji destpka sala 1450 p. z. de ji serdariya AgumKakerm de mjwa Kasay tan radeyek tte bidiyarkirin kurtya w

    j eve ye:7

    1. Kara Inda yekem di sala 1450 p. z. de: Di zeman vQeral de dewleta Babil ligel dewleta Aur depwendyn siyas date bipeydakirin. W ligel SerdarAury bi nav Aur Bel N Eo ve peymaneke

    6Ev Qeral han hemdem Qeral Tehmetis arem Ferony Misr b.

    7The historians history of the world-Mjwa Gity Mjvanan, berg 1, R.3283-29.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    13/373

    13 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    taybet derbar Snor de date bigirdan. WPerestgehek ji bona Xwedan E Anna date bidurus-tkirin.

    2. Kadshman Bel yanj Kadashman Enlil I-Kadaman Belyanj Kadaman Enlil I di sala 1430 p. z. de: Ew ligelFeron Misr Amen Hotep syem de hemdem b.

    3. Burnaburiash I- Burnaburya I di sala 1420 p. z. de:

    Ew ligel Qeral Aur de Pozor Aur arem de li serSnor de hate bierkevtin. W li bajar Larsa de ji bonaXwedan ems Perestgehek date bidurustkirin.

    4. Kurigalzu II di sala 1410 p. z. de: Di pla serdarya vQeral de nav w li ser bajarek hate bidann. Bi pirbnve, w nav w bajar bi nav xwe ve date bidann, pitku w ew date binuhkirin. Ev bajar han bi XirbeyUqir Qof ve tte biderkevtin.

    5. Burnaburya II di sala 1400 p. z. de: ngir

    Kurigalzu b. Pla desthilatya w dirj bextiyar b.6. Kharakhardash-Xaraxarda8 di sala 1370 p. z. de: W

    Kea Qeral Aur Obalit Aur date bimarkirin. Kurw Kadaman Xarb yekem erek li ser Milet Sutudate bivxistin w zora wan date bibirin. W hinek jixelkn xwe di nava wan de date biwarkirin.

    7. Di sala 1360 p. z. de bi hoy gewrebna destdirjyaAur ve di nava welat Kasay de Milet Kasay li berQeral xwe de hate birabn wan ew date bikutin lina w de wan Nazi Burgash-Naziburga li ser Text dedantin bidann. Belam ev Qeral han j ji bal QeralAur Aur Obalit de hate bibezandin bikutin.

    8Mna ku di Dell de tte biderkevtin, ku ew y duweme. (M. E.).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    14/373

    14

    8. Kurigalzu syem di sala 1350 de ji bal Serdar Aurde li ser Text Welt de hate bidann. V Qeral welatlam date bivegirtin bajar Susa yanj ua j datebizeftkirin. W ligel Bel Nirari Qeral Aur de datebierkirin.

    9-13. Nazi Maruttash- Nazi Marutta di sala 1340 p. z. de,Kadashman Turgu-Kadaman Turgu di sala 1330 p. z.de, Kadaman Enlil duwem yanj Burya di sala 1330

    p. z. de, Kudur Bel di sala 1304 p. z. de ShagaraktiBuriash-agarakti Burya di sala 1298 p. z. de. Dizeman van her pn Qeralan de erek dirj no dinavbera Babilistan Aur de hate bivkevtin.

    14. Ji sala 1285-1270 p. z. de: Qeral Aur Tukulti Ninibyekem Babilistan date bidagrkirin ew ji bona navabajar Babil hate bikevtin. W Xiznn PerestgehnBabil dane bizeftkirin Ptperest Merdok ji bonaAur date bibirin. Ev vegirtina han renge, ku ew dipla Qeral Kasay Bibeiasho- Bibeyao de hatibe

    bikirin. Lidvann v Qeral Bil om dn, KadamanXerib duwem (1277-1275 p. z. de) Edadom dn(1274-1269 p. z. de) evan bi Qeral Aur vegirdaybn, y ku ew heft salan bi rast durust ve SerdarBabilstan b.

    15. Di sala 1270 p. z. de xelk Babilistan li ser Auryande dabe birekirin ew ji nava welat xwe danebiderkirin. Wan Dadom-Osor dane biserdarkirin. Lizeman v Qeral de Babilistan geb. Wan hr serwelat Aur dane bikirin. Wan Qeral Bel Kudur- Aso-r Aur dane bikutin hinek ji welatn Aur bi serBabilistan ve dane bivekirin.

    16. Di sala 1238-1224 p. z. de Meli Shipak-Meli ipakberamber bi Qeral Yenib-Apal-arra Qeral Aur vecengek bi serkevt ve date bivxistin. Bi v reng ve dizeman Mardok-Apal-din Kasay de ji sala 1223-1211

  • 8/3/2019 EminZaki2

    15/373

    15 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    p. z. de Babilistan t hrn Qeral Aurdan Aurb.

    Di sala 1207 p. z. de li encam serhildaneke Sam de dewleta Kasayhate bilinavcn, pt ku v dewleta han 576 salan neh mehan datebidirjkirin9.

    4. Dewleta Mtan4. Dewleta Mtan

    Mtani ew Bereke jibern Netewn Ar (Hindo-Ewrop) ne. DiNava Xwedann wan de Endera Orona bn, ji yn ku ew XwedanAry p bn.Mesud, y ku ew di sala 345 K. de mir ye, di NivstaEl-Tenbh Wel-raf, R. 78 de li ser Cih Milet Navn ln Kurd dedibje: "Ji wan Bazincan, ohcan, azincan, Neawert, Bozikan, LorCozqan, Celwan, Parsiyan-Pars, Celal, Mestekan (yan Metkan -Metnan nihay dorhla Mrdn ne. H gman tde niye, ku evpeyva Mestekan ji peyva Metkan hatye. M. E.), Cabarqe, Cirogan,Kkan, Macerdan, Hezban yn din ttin bidtin, yn ku ew li Faris,Kerman, Sicistan, Xuresan, Isfehan li Xak iyan de ji Mahat: Mah

    9Mistir Kong dibje: Renge, ku nav Qeral Kasay daw Ea-Nadin--Nadin be.

    Sr Sidni Simis di mjwa Kevnar Aur de, R. 294 de dibje: Nav v SerdarKasay daw Enlil-Nadin-Akhe -Enlil-Nadin-Axe ye. dewleta Kasay li ser hraQeral lam otrok-Nafxerend de Dlkirina Serdar Kasay daw de hatyebinabdkirin. Li dawya una lamiya Dewleteke Cih hate bipkhatin.

    Li gora Lista Sr Sidni Simis de Jimara Serdarn Kasay div bst yek bin.

    Xwedy Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk di Rpel 286 de dibje: ku Serdardawy Kasay Bel-Nadin-Akhi-Bel-Nadin-Axi Kur Zammama-om-ddna b. Ewpit s salan ji Serdarya xwe bigir di sala 1180 p. z. de mirye, yanj ew hatyebikutin. Li dawya w de li Babil de dewleta Pashe-Pae Binemala arem hatyebidamezirandin.

    Li gora v Goyna han de dewleta Kasay bi hra lamyan linav nehatyebiyn; belk ku ew li d bi serketina Aurdan Aur bi ser Zammay Kasay dexelk Babil Serhildan dabin bikirin dewleta Kasaya hatibe binabdkirin.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    16/373

    16

    Kofe, Mah Besre, Mah Sebzan, Igareyn ji Burc Kerc Ebi Delef,Hemedan, ehrezor, Derabad, Samgan, Ezirbcan, Ermnya, Eran,Belqan, Bab Wel-Ebwab - ji Czr, ji am Sixur ttin bikevtin".Jiv di derbar niankirina welat Kurd Mjy Pere MiletnHindo-Ewropy de, yn ku ji wan Netew Kurd tte pkhatin, diyartirniye, yn ku ew hj tan niha j bi rwend, Rabn, Rnitin Evsannxwey kevnar didin biparastin. (M. E.)

    Ev dewleta han div Qolek ji Kasay bte bidtin ew ji

    Komela Subar tte biderkevtin. Mtanyan li Jor Cezr de dewletekegewre dane bidamezirandin. Ew ji ar dewletn mezin di dema xwede dihatin biderkevtin, yn ku ew Misir, Htit, Kasay Mtan bn.Paytext v dewlet Waogan b.

    Di mjwa 1580 p. z. de Feron Misr Tehutimes yekem dina xwey Asya de li dewleta Mtan hatye birasthatin li erek sersnor de ew daye biikenandin. Ji v mjw pve pwend dinavbera herdu dewletan de hatye bipeydabn. Li sala 1522 p. z dedewleta Mtan bi jr desthilatya Misr ve hate bikevtin.

    Di sedsal ardehemn p. z. de Mtanyan ligel dewletaHtitan peyman dane bigirdan ligel vegirtinn Milet Htit de pik

    pareke wan pir bi nan rmet ve tte biderkevtin.Li dawya sedsal szdehemn p. z. de Qeral Mtan KoanR Asaym sipah Misr ji welat Emor date biderkirin, Be layJory Sur date bidagrkirin, Milet Isral het salek bi jr destn xweve date bixistin, Be zor Kurdistan, welat Aur Arafa j bi jrdesthilatya dewleta Mtan ve date bixistin.

    Li daw de dewleta Mtan bere bere bi b hz ve hate bikevtin.Welatn Rojavay Furat bi destn Httan ve hate bikevtin Jor Surbi destn Feronn Misr ve hate bikevtin. Welatn Rojhilat j ji balTiglat Pilayzer Yekem Qeral Aur ve hatin bizeftkirin.

    Li zeman Aur Nasir Pal syem de di sedsal hetehemn p.z. de welatn din j ji destn dewleta Mtan hatin biyn dawya vdewlet p hate bide derkevtin.

    5. Dewleta Xeld-Orarto5. Dewleta Xeld-Orarto

  • 8/3/2019 EminZaki2

    17/373

    17 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Em li ser v dewleta han de didin bitrkirin, mna ku li ser wde di berg yekem de hatye biaxivtin.

    6. Dewletn Sobar6. Dewletn Sobar

    Weha diyare, ku Sobaryan dewleteke yekgirty xurt nedanebidamezirandin. Dewletn wan her li dewletn bik bik de dihatin

    bipkhatin.

    7. Dewletn Nayri7. Dewletn Nayri

    Ev Milet Nayry Nevyn Subar j dsan dewleteke wangewre yekgirt neb. Belam wan dewletn bik bik bi rengConfidartion - Konfederasyon - Hevgirday ve ligel yekhevbnhebn.

    Qeral Aur Tgalt Pilayzer yekem li deta Melazgurd de liKurdistana Jor de ligel bst s Qeraln Nayr de daye berkirin.

    (Sindi Simis, Mjwa Ar).

    8. Dewleta Mdya8. Dewleta Mdya

    Bavik mjwy bi nav bang ve Herodot-Hrodot Yunan10

    derbar bi bingeh danna dewleta Mdya ve bi kurt ve dibje:"Li pa ku dewleta Aur 520 salan li Asya Jor de (dibe, ku ew AsyaRojava be) serdar dane bikirin, Milet Mdya j li p de li jr destnwan de b. W ser xwe beramber Auryan date birakirin di eryek de Mdyan bi carek ve serxwebna xwe date biwergirtin. Mile-

    tn tir j, yn ku ew li jr destn Auriyan bn, av li Mdyan de danebikirin ew j bi er ve yek li d yek de hatin biserxwebn.

    10Herodot-Hrodot li Halkarnas de, ya ku ew Yekek ji Avedanyn VegirtinnYunany Rojavay Enedol de b, di sala 484 p. z. de bi Dunyay ve hatye ewdi sala 425 p. z. de ji v Dunaya Gewrik ye. (M. E.)

  • 8/3/2019 EminZaki2

    18/373

    18

    Di plek de Deioces-Dyosis11-Kqibad di nava Milet Mdde hate bipeydabn, y ku ew Kur Feraort- Ferartes b. Ew KoxayDyek-Key gundek b. Ew Peyak zor bi h b. Medyay ji bona

    , kar pirspkirin ji bona nik w dihatin biyn. Bi v reng ve wli hem Mdya de nav bang ji xwe re date bipeydakirin.

    Li daw de w date bigotin, heger hn ji min re dwan serannebidin birkxistin min bi Serok xwe ve nedin bikirin, tir nema ez

    ji we re pevn mevnn we didim biarekirin ji we re hewamojgaryan didim bipkekirin. Milet bi van mercan ve hate

    biprnitin. Gava ku ew bi ser wan ve hate biderdarkirin, w gundnwan bi wan ve dane biolkirin bajar Aqbatan-Akbatan-Hemedan12

    bi wan ve date biavakirin. W ev bajar han bi paytext xwe ve datebidann. Li dawya 53 saln Serdary de Kur wy bi nav Feraort vena w date bigirtin. Bi v reng ve dewleta Mdya hatebidurustkirin".

    Bi rast j ev goya han ewende rast niye. Welat koky MiletMed bi banya ran ve tte biderkevtin. Renge, ku ligel Miletduwayy ran de bi xizimn- merovnhev ve btin biderkevtin. Dibe,ku Ziman wan bi zaravayek ran ve bte biderkevtin. Ew di kokaxwe de gerok bn, belam li ax kvan de bere bere cgr bn. Rabn

    rnitina bajaran ji xwe re dane biwergirtin. Wan bajarn xwe li seriyayn zal de bi ser dol newalan de didan bidirustkirin. Jyanekewan Ery sade heb. Di lsta nav Gewreyn v Milet de endGewreyn Eran bi nav bang bn. H serdarya yek ji wan li seryn din de neb. Hem di mafe desthilatyn de mna hevbn.Navn wan mna navn Iranyan bn. Ziman wan di peyv tgi-hitina xwe de ew mna ziman Ern Kasay b. Di nava navn wande h nanek ji bona Ahora Mazda neb. li vna de tte bid-erkevtin, ku Ayna Zerdet li daw de li nava v Milet de hatye bic-grkirin.

    11Serdarya w ji 708 yanj 701-655 p. z. de daye bidirjkirin. Tte gmankirin,ku ew Kqbade, y ku Goyn Rojhilat ji Ereb Faris li ser didin biaxivtin. (M.E.).

    12Di Goyn Aur de Emdana hatye. Di Goyn Hxamenyan de Henk Metan bitgihitina Cih Civn hatye. Ew niha bi nav Hemedan tte binavkirin liKurdistana Iran de tte bikevtin. (M. E.).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    19/373

    19 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Qeral py Mdya Dyosis-Kqibad b, y ku ew KurDuiaukku-Dayoko13 b. Dayoko Waly Manay- Manda b. W Kurxwe bi giraw ve li nik Russash-Rusa Serdar Orarto de danbbidann. Ev Kur han di erek Aur de ligel Orartyan de bi dlt vebi nava destn Auryan ve hate bikevtin. Wan ew di sala 715 p. z. de

    ji bona Hamat- Hema Sr dane bidrkirin. Ji nav cih w weha ttebiderketin, ku ev Mr Bik Danvan dewleta Mdya Dyosis-K-qibad bi xwe ve tte biderkevtin14. Xanedana wna demeke dirj hatebimayn ew bi xwe j ve bi Bavpr Serdarn Mdya ve hate

    biderkevtin, ku dewleta wan di serdema xwe de bi xurttirn dewletadunyay ve dihate biderkevtin.Bi kurt Deioces-Diyosis li dawya kirina ar Aqbatan-

    Akbatan bi paytext dewleta xwe ve w ew ar han zor datebisengnkirin w ew pir date bixemilandin. W dema desthilatyaxwe bi b ceng er ve date birabuhurandin. Wna ji bona biyekkirina Ern Med gelek date bixebatkirin ew tde hatebiserketn. Senherb Qeral Aur unke, ku ew di v nav de ligelBabil lam de xerk b, w nedikar v ksa damezrandina bi yek-kirina Ern Med r li ber de bide bigirtin.

    Diyosis li gora Hrodot de ew li dawya serdarya 53 salan

    hatye bimirin. Li gora goyeke din de ew li dawya serdarya 46 salande (ji 701-655 p. z. de) hatye bimirin. Fravartish yanj Phraortes-Feravarti yanj Feraortis Kur w ji bona cgeh w hate bidann.

    Feravarti-Feraortis di gavek de ligel dewleta Aur de didatebinirnkirin. Li daw de hinek ji Miletn Ary tirj. yn ku ew jiRojhilat hatibn ew ligel Med de hevrehbn, ew ji bona jrserdarya Feravarti hatin bikevtin. Herwehaj Milet Faris, y ku biavek sivik li wan de dihate bitemaekirin, ew j dsan bi Med ve

    13Goya Mur El-Dewle di Mjwa ran de, mna ku ew ji bal Hrodot de hatye

    biveguhestin, tte bicudakirin. Ew dibje, ku ev Dyosis bi xwe ew Kur Feraorte.Ew Dayoko herdu Yek mirovin. Li ser vna de div ew bi xwe ne Kur w jibona nava destn Auryan ve hatibe bidlkirin. (M. E.).

    14Renge, ku ev Mre li daw de bi alkar Med Sur de bi her rengek hatibebirizgarkirin ew ji bona Mdya hatibe bivegerandin. Bi Rast j ve TglatPilayzer Syem li ser hin ji navn Eirn Md li Sur de dide biaxivtin. (mjwaAur, Olmistd, R. 516).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    20/373

    20

    hatin bivegirdan. Bi v reng ve hz hinera dewleta Med zor btirb. Patah Med xwest, ku ew ji v znet sd ji xwe re bide biwer-girtin tir bi h navek ve bac ban nema ji bona Auryan didebidan. Li ser v de ew ligel dewleta Aur de bi ceng er ve hatebikevtin. Di encam de ew hate biikenandin ew ligel be zor Mr Peyn xwe ve di sala 633 p. z. de hate bikutin.

    Li dawya Feravarti Biray wy bi nav Huvakhshatara yanj Cyxares-Huvaxatara yanj Kaksars15 ve ji bona geh whatye bidann.

    Ev Mirov han Rberek pir ba b Serdarek wirya zortgihit b. Kar wy p bi bxistn akkirina sipah xwe w datebidestpkirin; unke, ew li ikenandina Feravarti de hate bitgihatin,ku bi sipahek Ert tkel pkel ve erkirin ligel aipahek bi rxi-sty Aur ve nikare bte bikirin. Jibervj w sipahek li ser bingtazey w dem de date birkxistin. Koma Peyade Swar jihev date^bicihkirin. Peyade w ew bi r, Tr Kevan date biekkirin. KomaSwar bi jhatbn krdar w ew date bipkann, ku ew li pirtaybetyn xwe de bi ser Swarn Aur ve dihate biserkevtin.

    Kar barn Cengny KaksarsKar barn Cengny KaksarsGava ku Cyaxares-Kaksars Pkann, Frkirin

    Perwerdekirina Sipah xwe bi daw ve date biann beramber bidewleta Aur ve ligel Nabopolassar-Nabopolasar Qeral Babilistande di befirbar sala 615 p. z. de hate birkevtin, w rw xwe ber biAur ve date bivedan.

    Weha diyare, ku ew bi ser welatn Namr Mazamoa de ha-tye biderbasbn w welat Arrapha-Arafa bajar w j dayebizeftkirin. Ev bajar han ji bona koka welat Aur zor giring b.Weha diyare, ku K Aksars-K Aqsars ev bajar han bi wargeha

    xwey ceng ve ji xwe re daye bidann.15Mjwa Gity Mjvanan, berg 2.

    (Lbel ev Br Bawerya han ligel Hrodot tte bicudakirin. Hrodot Cyaxaresne bi Biray Feravarti dide bidann, belam ew w bi Kur w dide bidann. (M.E.).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    21/373

    21 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Sipah Md di sala 614 p. z. de ber xwe ber bi Nneva ve, yaku ew paytext Aur b, date bivekirin16. W bajar Tabrz j datebidagrkirin. Li pa de ji bona girawkirina pwendyn xwe ligel si-pah Babil de w rw xwe ber bi Jr ve date bivekirin bajar Aur-erqat, y ku ew di kevnar de paytext Aur b, date bizeftkirin biwrankirin. Qeral Babil li dawya zeftkirina v bajar de bi ch vehate bigihitin. Li wder de w ligel K Aksars de peymaneke tazeynuh derbar snor ayinde de di navbera dewletn xwe de datebigirdan. Ji bona xurtkirina pwendyn siyas di navbera herdu

    dewletan de K Aksars Kea Kur xwe Istiyag, ku nav w Amyitisb, ji bona Nabuchadnezzar-Nebuxadneser data bidan, y ku ew KurQeral Babil b17.

    Di mayna sala 614 p. z. de di sala diway de derbar tevger jhatyn sipah Med de agehdaryn me nnin.

    Belam Herodotus-Herodot Mjvan Yunan dibje, gava kuK Aksars cara yekem bi ser Nneva de hate bidakevtin, w bihst, kuln Scythian-Styan bi ser Mdya ve dane bidadan; jiber v ew hatebivegerandin. Ew ligel Milet St de hate bierkevtin di encam deew hate biikenandin welat Mdya 28 salan li jr serdar vegirtinaMilet St de hate bimayn. Li pa de K Aksars bi fl ve hern Ge-

    wreyn Styan dane bikutin ew ji Mdya dane biderkirin. Li dawde ew ji nve careke din bi ser Nneva ve hate birakiandin.Ev goya Hrodot ne bi opn kevnar dozand ve l tte

    bipitgirtin ne j li gora rasty de tte biderketin; jiber di navbera hra

    16Mistir Hall-Hol di nivsta xwe de Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk de, R. 511

    de dibje: Li dawya dewleta Aur Banbal de Qeral Mdya K Aksars ligelErn Hevgirty Oman-Mandan de, yn ku ew ji Sipahn tevlihev St, Manay Kmmer Ermen dihatin bipkhatin, li pit iyay Cud-Got de bi serhev de hatinbikombn wan di sala 626 p. z. de hra xwe bi ser Nneva de dane berdan.Belam Bajar bi wan nehate bigirtin.Herodot-Hrodot dibje: ku Feravarti Md j di sala 634 p. z. de bi ser Aur dehatye, belam ew hatye biikenandin. K Aksars- K Aqsars li sala 630 p. z. debi ser Nneva ve hat ardor ldate bivedan, belam li lay Milet St ve, y kuew di bin Rberya Madayis de b, ew near veger kir. Ev herdu Goyn han jiH dr nnin. Weha tte biderkevtin, ku Mdya St her her bi rk nebn.Kutina Serok St Madayis li ser dest K-Aqsars de v rasty dide biderxistin.

    17Mjwa Aur, Olmsitd, R. 636.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    22/373

    22

    yekem de ketina Nneva de bes bi tenha s sal hebn. Heger weha ba,ku welat Mdya 28 salan li jr vegirtina Milet St de b, bi sert vene dib, ku Qeral Mdya ji bona ser Nneva bide bihrkirin, yaxud incali dawya van 28 salan de ango di sala 586 p. z. de div w Nneva dabebizeftkirin.

    Bi kurt ve K Aksars li 612 p. z. de dsan bi ser Nneva ve hatyebirakiandin, sipah Babil j bi w ve hate bigihitin hinek ji EirnSt18, yn ku ew di hewara Aur de hatibn, bi w ve hatin bigihatin,pit ku w ew Ern han bi talanya welat dewlemend Aur ve dane

    bidilbijandkirin. Ev Ern han j ligel sipah Mdya Babilistan dehev dane bigirtin. Pit v hevgirtina han K Aksars Qeraltya xwe binav Oman-Manda date binavkirin19.

    Di navbera swan-gulan gelawj de s hr ji bona ser Nnevahatin bikirin. Di Encam de ev bajar gewre ciwan ev paytext bi nav dewlemend ve bi destn Hevalbendan ve hate bikevtin Qeral Aurybedbext Sin-Shar-Ishkum -Sn-ar-Ikum j w xwe ligel mal Peynxwe de date bistandin.

    Hevalbendan bajar Nneva dane bitalan biwrankirin. sipahBabil bi d beek ji Auryn ji bajr revyay ve hate bikevtin. KomekeAur di bin Rberya Aur Obalit de xwe bi Heran ve date bigihandin

    wan li wir de ser li n de ji xwe re dewletek dane bidamezirandin.18Ev Milet St kokazin-Qoqazin. Di sedsal Heftemn P Zayn de ew li Jor

    Orarto li Jr Derya Re de hatine bidtin. Weha tte biderkevtin, ku ev Milethan li ser tengavkirina wan de ji bal Ern Kmmer-Gumer ji Jr Rsya dehatine biderkirin. Li zeman Aser Hadon Qeral Aur de (di sala 681-669 p. z.de) wan hr sinor Jory Aur dane bikirin. Li daw de Yekek ji Serokn St binav Bartatwa ji tirsa Kmmeryan ji bona Manay hatib w ligel Manay debermber bi Sebaka-Ebaka Kastert yan Qeral St Kaskai peyman datebigirdan. Ev Bartatwa li gora Herodot de ew bi xwe Pirototiyose, y ku ew BavMadayise, y ku w li pa navek de hem welatn Sur Felestin tan sinorMisr dane bivegirtin wrankirin. Qeral Aur Bartatwa li Cih Sebkay ikestde bi Qeral Rber sipahn Sti li Ermna Manay de date bidanin. (Mistir Hall-Hol, R. 497).

    19Oman-Manda Navnaneke Giti ye, ku ew ji bona Hevgirtina Ern Jordihate bigotin, yn ku ew ji Med, Manay, St ji Hinek ji Kmmer dihatinbipkhatin. Mistir Hall-Hol dibje, ku Tgihitina Manda ji bona Med Stnavnaneke hevbeb. Babilyan Hevgirtina Gityi Eirn Hovy Jor bi v navdidan binasn.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    23/373

    23 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    K Aksars ligel St de di meha kewrnk de ji bona Mdya hatebivegerandin. Li ser hewara Nabopolasar de p w rw xwe ber bipaytext tazey Aur ve date biveda, y ku ew bajar Heran b. W ligelsipah Babil de paytext date bizeftkirin w ew dsan date biwrankirin.

    Li gora Mjwa rana Kevnar de20 Lidhitinn Aur di navberaMdya Babil de hatin biparvekirin. Vegirtinn Aur di Asya Bik debi destn Mdya ve hatin bikevtin. Ji Jr rbar Dicle tan digha biDiyarbekir ve di navbera Mdya Babilistan de snor b. Ji Diyarbekirtan Furat j xzeke din herdu dewlet jihev didan bicihkirin. Ji kenar

    rast Furat bi pirbn ve tan Jor Meletya snor dewleta Kilkya b.Renge, ku snor dewleta Mdya dewleta Ldya j ji deta Ozin Yayla-Bana tan Halyas-Qezil rmq ji wder de tan derya Re di.

    Li pa gavek de li gora rana Kevnar de li ser reva hinekan jiMrkujn Styan ji bona nik dewleta Ldya nehitina berdestkirina wan

    ji bona Mdya agir er di nava wan deh ate bivketin. Li gora goyeke dinde er li ser avberdana dewleta Ldya dilbijandina wna ji bonawelatn Aur hate bivketin, yn ku ew ji bal Mdya hatibn bigirtin, didema ku wan Nneva dane bigirtin biwrankirin. Di navbera sipahnMdya Ldya de li per em Halyas de erek giran dirj ji sala 591tan 585 p. z. de hate bilidarkevtin. Di dawya er de di 28 gulana sala 585

    de roj hate bigirtin herdu Layan ev bi nana bntengbna Xwed ve liser xwe de datin bidtin. Li ser navcbna Qeral Babil Neboxed Nesir Qeral Klkya Seyeness de ew hatin bilihevhatin ew bi ava Halys bisnor ve di navbera xwe de p hatin birnitin.

    V lihevhatina han bi Jindan di navbera du Xanedan Serdar depwendyn wan ligel hev de date bixurtkirin. Kea Qeral Ldya Aryenis

    ji bona Astyag21 Kur K Aksars di sala 585 p. z. de hate bidan.20Nivsteke Fars ye. Ew ji bal Mur El-Dewle Brniya hatye binivsandin. Ew

    li Tehran de di sala 1308 F. de hatye biapkirin. Tde hatya: ku bi nabdkirinaAur pwendiyn di navbera Mdya Babil de xurtir bn, bi taybet gava kuQeral Md-Mad Xuweha xwe bi ngir Qeral Babil Bexti Nesir da, y ku ew dipit re ji bona Babil bi Qeral b. V Bexti Nasir di bajar Babil de Baxnpvekiry bi nav bang Yekek ji Heft Sersrn Dunyay date biavakirin. W evBaxn han bi xelat ji bona Jina xwey Md date biavakirin. Ev Baxn han biabn di bin nav nana Semirass Qeral Aur de bi nav bang b. (M. E.).

    21Astyag-Astak bi Ziman Yunan dihate bipeyvkirin. Bi Ziman Babil ew bixto Wko dihate bipeyvkirin. Di Kanyn Rojhilat de ji Faris Ereb de ew bi KKawis dihate binavkirin, y ku ew tte bigmankirin, ku ew (Nerud) Ibrahm

  • 8/3/2019 EminZaki2

    24/373

    24

    Li dawya v lihevhatina han de bi salek ve K Aksars hatebimirin Astyag ji bona cih w hate bidann. Zeman Astyag bi b er ceng ve hate birabuhurandin. Belam hoyn neist linavuna dewletaMdya bi pkevtin hzbna dewleta Faris ve dihatin biderkevtin. Vrdana han di zeman Astyag de date birdan. Li layek tirj de hoynlinavuna dewleta Mdya wey nebabna dan sitenda Astyag ligelgelekan de ji Peyan Maqln Milet xwe dihate biderkevtin, yn ku ew

    ji ber v l hatin bitrekirin.Di daw de dewleta Pars-Farisy bi Mdya ve girday li Jr

    serperetya Mrn Binemala Achaimenes- Axmen de bere bere hz hinera wan btir b wan ji bil Milet Pars hin Miletn din de j mnaParis Hrekan ligel xwe de dane birkxistin ew li ber Mdya de hatinbirabn. Rber v liberabna gewre Serdar Parsy bi nav bangCyrus- Siros duwem yaxud Kurush-Kor yanj K Xesrew Gewre b22.

    Cyrus II yaxud Kurush-Sros duwem yaxud Kor Mezin bilekerek zor ve bi ser Mdya date bidadan. W ligel sipah Astyag deerek sengn date bikirin. Qeral Mdya Astyag liberxwedaneke pirgernas, mrxas bhempa date bikirin, belam Harpagos Serek Xaneda-na Gewrey Mdya ligel w de bbext date bikirin. Ew bi Hevalbendnxwe ji bona lay Cyrus duwem-K Xosro n. Bi sert ve li encam v

    Xelle, Silav li ser be. M. E.).

    22Ev Xanedan Axmeny han ji herema Anshan-Anan yaxud ji Anzan ye.Renge, ku ev welat han li Jr Rojhilat Loristana ro de li nzka welat lamde bte bikevtin. Ev Xanedana han di p de her ew bi ser Be Pars-Furs de ser-dar b. Dibe, ku w ji xwe re navnana Qerality di pla nabdbna dewletaAur de, yaxud di dawya mirina Aur Banbal de di pla zeftkirina Elam dedabe wergirtin. Li pa de wna welatn Paris-Furs Hrqan-Xuresan j ji xwe redane dagrkirin. Li gora nivsandina Behiston Lvenerandinn Mistir Hall-Hol deev Xanedana han renge, ku ew di Navna sedsal Heftemn p. z. de ji balHexman-Axemen hatibe bipkhatin. Li dawya Serdar duwem, y ku ew C-Pb, Xanedan bi Du qol b. Li gora rana Kevanr Qolek j Paris b y din Anzanb. Mistir Hol dibje, ku ji Qol Anzan ar Serdar hatine ji Qol tir Paris SSerdar hatine. Cyrus-Sros duwem ku p Kurush-Kor ps dibjin bi navnanaGewre ew tte binavkirin. Ew Heftemn Serdare w ligel Istiyag de er kirye, wBabil girt ye ew Changrek bi nav bang b. Daryo-Dayos Yekem ewNehemn Serdar v Xanedan b.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    25/373

    25 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    n de Astyag pir xerab hate biikenandin Milet Mdya ew jipadahy di sala 550 p. z. de ji ser Text date bidaxistin.

    K Xosro beramber bi kar yarmetya Harpagos Xanedanndin Md ve dan sitendineke ba ligel wan de date bikirin. Chn wan dinava sipah de yanj wekhevbna wan beramber Xanedann Pars zor kmcuda dihate biderkevtin, ango di derbar mafeyan diserhevgirtinan recudabn di navbera Xanedann Pars Mdya de ew bi mna mafeynIngilz beramber bi Iskotlandyan ve yanj mafeyn Pirosyan beramberbi Bavaryan ve di pla ahnahya Elman de dihate biderkevtin23.

    Bi Kurt ve bi v encam ve dewleta Mdya li dawya desthilatyased pnc sal ureeke mjy giring de hate bilinavn. Li cgeh wde dewleta Axemeny ran hate bipeydakirin.

    Li gora Mjwa rana Kevnar de ya Muir El-Dewle Milet Maddi koka xwe de ew li Azirbcan, Kurdistan raqa Ecem de24 b. Li dawde ew fireh b bazin desthilatya w ji em Halyas-Qezil-Irmaq vetan welat Baxter yan Afganistan ji derya Xezer ve tan Pras Xuzistan dihate bizvirandin.

    Li daw de Zanistvann ciyografy kevnar dane bigotin, kuMdya bi xwe ve ji du bean dihate pkhatin:1. Mdya Gewre ew ji raqa Ecem dihate bipkhatin.

    2. Mdya Bik ew ji Azirbcan dihate bipkhatin.

    23Mistir Hall-Hol, Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk, R. 555.

    24Muir El-Dewle di Mjwa rana Kevnar de, R. 56 de dibje: ku raqa Ecem jivan Deveran dihate bipkhatin."Keros, Hemedan, Kermenah, Qezwn, raq,Isfehan, Nehawend, R" tan Derbend Derya Xezer di, ya ku ew bi snor dinavbera Mad Prs de dihate bidtin.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    26/373

    26

    Be Y ekemBe Y ekem

    Dewletn Kurd di Pla Musulmanty deDewletn Kurd di Pla Musulmanty de

  • 8/3/2019 EminZaki2

    27/373

    27 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Ev dery bi ardeh bean ve tte biparvekirin: 1. Dewleta Rewad ji 230-616 K. de, 2. Dewleta salar li Azerbcan ji 300-420 k. de, 3.Dewleta Hesnewy Berizkan ji 330-405 li Hemedan de, 4. Dewletaedad li Aran de ji 340-465 k. de, 5. Dewleta Dosteky Merwan li

    Diyarbekr de ji 350-380-476 k. de, 6. Dewleta Enzawye li Helwan deji 380-446 k. de, 7. Dewleta ibankar-ivankar li Faris de ji 412-658 k.de, 8. Dewleta Lor Mezin ji 550- 827 k. de, 9. Dewleta Lor Bik ji570-1250 k. de li Loristan de, 10. Dewleta Eyub li Misir am de ji567-685-950 k. de, 11. Dewleta Erdelan li ran de ji 617-1284 k. de, 12.Dewleta Padahy Kurd li Xuresan de ji 643-785, 13. Dewleta Zend liran de ji 1167-1202 k. de 14. Dewleta Biraxoy li Bilucistan de ji1172-1300 k. de.

    Dery Y ekemDery Y ekem

    1. Dewleta Rewad1. Dewleta Rewad2525 li Ezirbcan de (230-618 k.)li Ezirbcan de (230-618 k.)

    Li gora lgeradinn Insiklopdya Musulmanity de ev dewletaRewad ji kevintirn dewletn Kurd tte bidann26. Ibin Xurdan, y ku w

    25Seyid Husn Mukriyan v dewleta han bi Orbaykan yaxud bi Musafir dide

    bidann. Ez nizanim, ku w nav Yekem ji ku hnaye. Insiklopdya Musulmantybi v dewlet dewleta Rewad dibje, jiber ku Bav Merzeban li Era Rewad b ew bi Mamelan bi nav bang b.

    26Ev dewleta han bi rast koka dewleta salar ye. Biserdej rdann wan di navahev de ne. Na, hj btir ew bi xwe yekin. Bes bi tenha Plek di nava wan de hatebidtin, ya ku tde Texlib Beni Sac dewleta salar di Azirbcan de date bipkann.Weha bi ba d bihata bidtin, ger ku ew herdu Dewlet bi Yek dewlet bihatana

  • 8/3/2019 EminZaki2

    28/373

    28

    di sala 232 k. de bajar Tevrz serdan date bikirin, bajar li jr SerdaryaMohemed Rewad de date bidtin. Herwehaj li gora w de di sala 280 k.de ev welat Azirbcan bi destn Sacid Mohemed Avin Kur Diyodadve hatye bikevtin ew tan sala 317 k. de bi destn Nevyn SacidMohemed hate bimayn. Li duway Sacid de herema Meraxe bi destnMuzefer Kurd Dilmve, ango Nevy Rewady Kevnar ve hatebikevtin. Ev kan bi xwe j ve dibje, ku Merzeban Biray xwe Wahso-zan j ji Xanedana Rewad bi xwe ve ttin biderkevtin.

    Bi rast j ve tan pla Merzeban derbar dewleta Rewady Kurd

    de tu agehdaryn me naytin bidtin. Kanyn Ereb ji destpkaMerzeban pve bi dr dirj ve li ser v dewleta han de didinbiaxivtin.

    Di axivtina me de li ser Deysem de di dewleta salar de d em bi-din bidtin, ku Merzeban Kur Mamelan-Mohemed bi tep alkaryaWezr Deysem El Kur Cafer ve Azirbcan date bidagrkirin. MerzebanNivsvanek wy taybet bi nav skoye heb, ku w her her li nikMerzeban de dij El Kur Cafer buxtan didan bikirin, di daw de w dilMerzeban bi dilbijandina mal El Kur Cafer date bidilbijandin. Gava ElKur Cafer evaya date bizann, w remana xwe ligel Merzeban de datebiveguhertin. W xwest, ku ew bi diz ve tepek ji bona Merzeban bide

    bidann. W Merzeban bi vegirtina Tebrz ve pir date bidilbijandin, da kuew mal xizna w ji xwe re bide bizeftkirin. Bi v reng ve Merzeban jibona nava tora w hate bikevtin. Di daw de Merzeban Lekerek bi wdate bidan ew ji bona ser Tebrz date binardin.

    El Kur Cafer ji bona ser bajar Tebrz hate birakiandin w jibona xelk bajr xeber date binardin, ku Merzeban bi dilbijandina talan-kirina mal xizna bajr leeker bi ser de daye bikiandin w ew danebiretkirin, ku ew ji Deysem hewar bidin bixwestin Deylemyn navabajr bidin bikutin. Bi rast j ve xelk Tebrz weha dane bikirin. Merze-ban, gava ku w xebera hatina Deysem date bibihstin, bi lekerek verw xwe w ber bi Tebrz ve date bivedan li nzka w de ew tDeysem b w ew date biikenandin.

    Deysem bi xwe ve ligel leeker xwey may de ligel El KurCafer de ji bona nava bajar Tebrz n. Merzeban j hat w ardorbajr date bigirtin. W bi diz ve ligel El Kur Cafer de da sitend w

    bidann. (M. E.).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    29/373

    29 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    ew ji xwe re date bigirawkirin. Li pa bhnek de Deysem ji bona naErdebl der El Kur Cafer j ji bona lay Merzeban .

    Di axivtina me de li ser Deysem de d em bidin bidtinb, ku bitepa Wezr Deysem duwem, y ku ew Kur Neme b, MerzebanErdebl date bizeftkirin Deysem date bidlkirin w ew ligel mala w de

    ji bona keleha Term date binardin.Merzeban, pit ku ew ji er mern Deysem hate birizgarkirin

    w Azirbcan hem ji xwe re date bivegirtin, w ber xwe ber biakkirinn Hundir Welt ve date bivekirin.

    Di dema ku Merzeban bi van akkirinan di nava welat xwe dedihate birabn, di sala 332 k. de ew t hera talanya Milet Rus b. Jinik ve ew bi gemyan ve di rya derya Xezer de bi dev ava Ker vehatin bigihatin li wder de hatin bipeyabn ji wir wan ber xwe berbi Azirbcan ve dane bivedan. Serdar keleha Berzee, ya ku ew li sersnor Jory Azirbcan de dihate bikevtin, bi lekerek ba ve r li Rusande date bigirtin. Belam ew pit erek yek Demjimar hate biikestin. Rusbi n w ve hatin bikevtin wan di keleha Berzee de ardor danebigirtin. Wan ew li pa de datin bigirtin. Wan di nava keleh de pir pstdane bikirin wan hem xelkn w dane bikutin.

    Gava Merzeban ev xebera han hate bipgihatin, w orduwek s

    hezar Kes date bikomkir rw xwe ber bi Rusan ve date bivekirin.Rusan beramber bi Merzeban ve xwe nikarbn bidana bigirtin. Belamdsan bi ern bik bik ve wan ew date bixapandin beek ji wanxwe bi Meraxe ve date bigihandin. Belam bi hoy zor mw xav xwarin,ew t veriandin bn gelek ji wan hatin bimirin yn may j hatinbibazdan.

    Gava Merzeban date bidtin, ku ev er mern han d pir bidinbidirjkin, w xwest, ku ew Rusan bi flbazyek ve bide bilinavbirin.Beek ji leker xwe ji bona boseyek li pya Rusan de date bicgrkirin ew bi xwe hza xwey may ve ligel Rusan de hate bierkevtin. Ji Qazve w xwe date biikenandin ew bi hza xwe ve tan nzka bos hatebigihatin. Li wder de w xwest, ku ew bi leker xwe ve bi ser wan vebide bihrkirin. Belam leker w tirs bi wan ve hate bikevtin wannedan bihrkirin. Gava Merzeban ev rewa han date bidtin, ew pirdilikest b. W dev ji can xwe berda w xwe bi ser Rusan de datebikiandin. Biray w ligel hin ji Merovn w xelkn xwe de tev li wbn. Leker w hatin biermezarbn, gava ku avn wan bi v azay mrxasya Merzeban ve hate bikevtin. Ew ji bona nava er hatin biveger-

  • 8/3/2019 EminZaki2

    30/373

    30

    andin yn di bos de j wan j dest dane bihilann. Bi v reng ve Rusanxwe di nava du agiran de datinbidtin. Kutarek zor li wan de hate bikirin Sergir wan j hate bikutin. Mayn wan j bi hezar yek dujwary vexwe bi keleha ehristan ve dane bigihatin. Hem talan DlnMusulmanan Rusan di w keleh de dabn bikomkirin. Merzeban bi nwan ve hate bikevtin w ardor keleh date bigirtin.

    Di v bhne de xebera hra Ebu Ebdelah Hemdan bi ser Azir-bcan ve bi Merzeban ve hate bigihatin. Ew near b, ku ew beek jileker xwe ji bona dorlgirtina Rsan bide bihitin ew bi xwe j ve li-

    gel leker xwey may de ji bona prgbna Ebu Ebdulah Hemdan .Kur Hemdan tan Selmas hatib w ligel Serok Era Hezban deCafer Kur ikoye hevgirtibn.

    Merzeban ji bona er Ebu Ebdelah Hemdan hate birkevtin. Lidawya erek km de Ebu Ebdulah Hemdan bi hoy barna befreke zornema w dikarb xwe bida bigirtin. unke, zor leker w Ereb bn berg ciln wan, tirag aroxn wan xwe li ber serm berf de nedidanbigirtin. Ew near b, ku ew ji bona Musil bte bivegerandin.

    Debera em ji bona ser hza Merzeban btin bivegerandin, ya kuw Rus ardorkiribn. Rusan pit demek ji liberxwedan evek ew jikeleh de hatin bidern wan xwe bi getyn xwe ve dane bigihatin

    ew li wan de suwarbn ew ji bona welat xwe hatin bivegerandin.Merzeban li dawya rk pkxistina kar barn welat xwe dexweset, ku ew welatn dirawsn xwe bide bidagrkirin. Ev hewesa han jli du titan de hatib biderkevtin:

    1. Ji hra dewleta Xuresan ji bona ser Rikin El-DewleSerdar R,

    2. Ji pskirina Wner Merzeban ji bal Meez El-Dewle de.Bi serdej ve hinek ji Sergirdn Rikin El-Dewle de biTerefdarn Merzeban ve katibn bikirin.

    Yekek ji van Sergirdan bi nav Ely Kur Cuwa Nequle ve ji bona nikMerzeban hatib w p date bigotin, heger tu hr ji bona ser R bidebikin, d hem Sergirdn din j ji bona te yarmety bidin bikirin. Bi vton ve w ew hate bidilbijandkirin.

    Merzeban ligel Nasir El-Dewle Serdar Musil de da sitend w ew ji bona na ser Bexdad date bidilbijandkirin, belam Naris El-Dewle bi v dilbijandin ve nehate bidilgrbn w bersiva Merzeban

  • 8/3/2019 EminZaki2

    31/373

    31 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    date bidan: Di p de div bajar R bte bizeftkirin di dawya v de Bexd bi hsan ve tte biderkevtin.

    Merzeban li pa de Bav Birayn xwe ji bona nik xwe danebibangkirin. W ji wan li ser vlika xwe de remana wan date bixwestin.Bav Merzeban li ser una w de bi dil ve neb. W fermana nen pdate bidan, belam Merzeban bi amojgarya Bav xwe nedate bikirin ew

    ji remana xwe nehate bidakevtin. Bav wna, gava ku w weha datebzann, w dest bi giryan ve date bikirin w date bigotin: Kur xwe dez pit v temen dirj li ku w bidim bidtin! Merzeban bi b dudil ve

    bi mrxasyeke b hempa ve w bersiva w date bikirin w date bigotin:Tu d min li seraya bajar R de yanj di nava Kutyan de bide bidtin.Rikin El-Dewle li karxistina Merzeban de hatibn bixeberdarbn.

    Destbic w ji bona herdu Birayn xwe mad El-Dewle Meez El-Dewlehewara xwe date binivsandin. Ji layektirj ve w ligel Merzeban de datebipwendkirin. W dest bi elafy ve date bikirin date bigotin: Hegertu dest li min de bide bihelgirtin, ez d Zincan, Ebher Qezwn bi tebidim. Bi v flbazy ve w dixwest, ku ew Merzeban bide bixapandin,tan ku hewara Birayn w p bte bigihatin.

    mad El-Dewle di bin Rberya Ba Hacib de du hezar Suwar dihewara w de date binardin. Herwehaj Meez El-Dewle j hzeke wisa di

    bin Rberya Sebektegn de ji w re date birewankirin. Di v bhn deMohemed Ebdul-Rezaq j bi hzek ve di hewara Rikin El- Dewle dehate bigihtin. Herwehaj Mohemed Kur Makan j bi hzek ve ji balHesen Frozan ji bona hewara Rikin El-Dewle hate birewankirin.

    Bi Kurt ve: Rikin El-Dewle orduwek bi hz ve date birkxistin.Ew Sergirdn, yn ku ew li wan de bigman dihate bikevtin, tevde danebigirtin bizindankirin. W bi leker xwe ve rw xwe ber bi Qezwnve date bivedan.

    Gava avn Merzeban bi leeker Rikin El-Dewle ve hatebikevtin, w date nizann, ku ew deraqet v leker nayte biderkevtin.Tevlivj w vegerandin ji bona xwe bi ermezar ve date bidtin. Ew jibona nava er hate bikevtin. Hza wy rxist ji Kurd Deylem nzkapnc hezar Kes bn. Leker Rikin El-Dewle bi carek ve hr ser destrast ep w date bikirin w ew date biikandin. Merzeban li navrastde xwe date biragirtin erek merdane date bikirin. Be zor Sergirdnw hatin bikutin yn may bi dlit ve hatin bigirtin. Di daw deMerzeban bi xwe j ve bi dlit ve hate bigirtin. Rikin El-Dewle Merzeban

  • 8/3/2019 EminZaki2

    32/373

    32

    ji bona Wezr xwe Ebu El-Fedil date bisipartin w ew ligel w de bihzek ve ji bona keleha Simrem date binardin27.

    Dlkirin Rizgarkirina Salar-Merzeban.Dlkirin Rizgarkirina Salar-Merzeban.

    Li dawya gihatina Merzeban de ji bona keleha Simrem xistinaw di zindan de w destn xwe ji xwarin date bikiandin. Bes bi tenhave w ji bona jyandin tozek genim dide bixwarin.

    Gava ku Rikin El-Dewle evaya date bibihstin, w ferman datebiderkirin, ku kirvan xwarina w ji bona nik Merzeban bte birkirin.Li dawya hatina v Xwarinkirvan de Merzeban ligel w de ji bona

    27Wezir Ebu El-Fedil Kur Emd di v yn de li ser flek de diaxive ew

    dibje: "Ew Komandarn Deylemyn ligel min de bn, ew ligel hevd delihevhatin, ku ew li r de bi dar zor Merzeban berdin min j bidin bikutin.Gava ku min weha zan. ez j ji bona nik Merzeban m min j p got: ku ez j jibona xizmeta te likarim. Merzeban hinek ponij w got: Heger tu rast dike, ez ji

    te dixwazim, ku tu vegere. Heri arez dike, ez ji bona te dikim. Min got: ezditirsim, ku Hevaln min v ligel min de nekin. W got: ku weha b, tu Dost Dujminn xwe ji hevd nade binaskirin. Ewn ku dixwazin min berdin, ew bi xwene, yn ku ew dixwazin te bidin bikutin.

    Min got; bese tir min birwakir bi min bawer bike, ku ez ji her Kesek btir lixizmeta te de likarim.

    Li dawya v gift goy de ligel Merzeban de min ew hem Komandar YekoYeko ji bona nik xwe dane bibangkirin min bi wan date bigotin: ez j ligel we deme. Ev peyva min bi wan zor xwe b. Biryar me da, ku li gihatina Qonaxa pide v kar han bi c bnin. Bi rast j, gava ku em bi Qonax ve gihitin, Merzebanbang min kir got: de min berdin. Min pgot: ku Mala Rikin El-Dewle, Xizne hem Giranya w j li bajar Isfehan de ye. Li lay min de weha ye, ku em bi vreng tan Isfehan biin li wder de w Xizn, w Girany Mal ligel xwe dej bidin bihilgirtin. Eve batir dibe. Bi servaj v de dibe, heger ku em li berdan delezbikin, Hinek ji Komandaran ligel me de b bexty bikin. Ev gotinn han biser w bikevtin. Bi v reng Merzeban hate bixapandin. Gava lingn me biIsfehan ve hatin bikevtin, min heb Komandarn Bbext girtin Merzeban jligel Komandarek rast dilsoz ji bona Smirm date binardin.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    33/373

    33 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    rizgarkirina xwe bi kar ve hate bikevtin. Belam ev Merov han gj glb. W ev veartina han pir date bibelavkirin. Parzvan keleh rAsfar Xwarinkirvan date bigirtin w ew ji Jor ser dwar keleh deber Jr ve date biavtin. Bi v reng ve w ew hate bilinavbirin. Li layekdin de w gerden li Merzeban de date bitengkirin.

    Dayika Merzeban bi nav Xerasuye ve dihate binavkirin. EwKea Cestan Kur Wahsozan Melek b. W pir avdrya xeberzann rizgarkirina Kur xwe dida bikirin. W ji bona v kar pir dida bikar-dikirin w pir pere j didatin birijandin.

    Kur Daban, y ku ew ligel Merzeban de Dl Zindankir b, biher awayek ve w xwe date birizgarkirin ew ji bona nik Xerasuye hatebigihandin. W ji bona Xerasuye bi pera ve soz bi rizgarkirina Kur wve date bidan. Di v dem de j Topan nav Pehlewanek erker Qumar-baz j, y ku w ji Meraxe dab bibazdan, w xwe ji bona lay Xerasuyedab bihavtin. V Mirov j sozdana rizgarkirina Merzeban ji bonaDya w date bidan. Xerasuye bi hz jrtya v Peyay ve zor bi hv b.W ew ligel Kur Daban de date birkxistin. Wan xwe bi Bazirgan vedane bikirin. Ew ji bona likarxistina bazirgany pwistb, hem wan jixwe re dane bidurustkirin bi r ve hatin bikevtin.

    Gava ku ew bi keleha Simrem ve hatin bigihatin, wan xeber ji

    bona r Asfar datin binardin. Ku ew Bazirganin ew ji bona destkaryli karin. Di dema xwe de Merzeban hin ji mal ji wan kirb perwan hj nedaye. Tika ji te dikin, ku tu me w ligel hevd de r bi r vebide bikirin.

    Parzvan keleh dil w bi wan ve hate bistandin. W ji bonalay xwe bang wan date bikirin. Van Bazirganan li lay r Asfar de gil gazinn xwe dane bikirin. Derbar zordar bbextya Merzeban dewan gelek peyv siqv dane bikirin wan date bigotin: Sipas ji bonaXwedan! Dunya ji sitembarya v Sitemkar hate birizgarkirin.

    Dil r Asfar bi wan ve hate biewitandin w ew yeke yekeligel Merzeban de dane birbirkirin. Merzeban di cara p de di v flde nehate bigihitin. Ew tre b w cinw bi wan ve date bidan. Bideyn wan ve ew nehate biprnitin. Belam yekek ji Bazirganan biavkirn ve ew date bitgihandin. Merzeban bi ser xwe ve hat bikevtin ew nerm b. W date bigotin: bel bi bra min ve tte bikevtin. Belam eznizanim, b ka deyn we end b. Ez dixwazim temaey tomarkirinadeftern wan bidim bikirin.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    34/373

    34

    Bi v ton ve n hatin di nava wan de date bidestpkirin. Xura-suye Navmalyek xwey Deylemy jr dilsoz j bi tengala Bazirgananve date bixistin. Bazirganan diyaryn pir bi ser Parzvan Karbidestnkeleh ve datin birijandin. Bi saya barandina van diyaryan ve bi serbestve n hatin ligel Merzeban de dihatin bikirin.

    r Asfar Peyayek wy cuwan heb. W her her cil bergnDeylem li ber xwe de didate bikirin w rim mertal bi destn xwedidan bigirtin. Merzeban ji v Pey han dilxwe b. W ji bona w pirpere diyar p didane bidan ew ligel w de hatib birkkevtin, ku ew

    j re destikn vekirina bend zincrn bide bipeydakirin. V Pey hanhem destikn pwist ji bona vekirinn bend zincran ji Merzeban redane biann. Merzeban dest bi birna bend zincrn xwe date bikirin.

    r Asfar her roja n ew ji bona lay Merzeban dihate bihatin w temaey bend zincrn w didate bikirin ew dihate bivedigerandin.Rojek n Topan li lay Merzeban de hatb bidanitin, Bazirgan tir lilay Dergevan de hatib birawestandin Pey bi cil bergn Deylem jve li tenita Merzeban de hatib birnitin. r Afsar hat ew j li klekaMerzeban de hate bidanitin. Merzeban dest bi peyv ve date bikirin w

    ji bona r Asfar date bigotin: Heger tu min bide biberdan, tu i bixwaze,d ez w bi te ve bidim bidan. r Asfar ev wernegirt w p date

    bigotin: Ez h bbexty ligel Rikin El-Dewle de nadim bikirin. Gava kuMerzeban wisa date bizann, ew bi ser pyn xwe ve hate bihelsandin w rw xwe ber bi der ve date bivekirin. Topan xwe bi ser r Asfar vedate biengkirin w ew li erd de date bivegevizandin w ew biXinceran ve date bikutin. Bazirgan tirj Dergevan date bikutin. Merze-ban ligel Hevaln xwey tir de hev dane bigirtin. Di v bhn deParzvann keleh ji hev hatin bibelawelabn. gava ku ev hera hatebihelsandin, ew bi serhev de hatin bikombn. Gava ku wan datebitemaekirin, ku Serek wan hatye bikutin, hemyan xwe danebiberdestkirin. Hevalbendn Merzeban ji hem hlek ve bi serhev ve (disala 342 k. de) hatin bikombn.

    Merzeban name ji bona Dya xwe, Biray xwe Dostn xwe datebinivsandin. Ew helsa rw xwe w ber bi Azirbcan ve date bivedan.(Nivista Serphatyn Netewan, berg 2. El-Kamil, berg 9).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    35/373

    35 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Li dawya Dlkirina Merzeban deLi dawya Dlkirina Merzeban de

    Li pa ikenandin Dlkirina Merzeban de hzn wy di binRberya Cestan Kur ermezin, El Kur Fedil, ehir Feyruz KurKerduye hinn ji Rbern din ligel lekerek de bi hezar Kes ve ji bonaAzirbcan hatin bivegerandin ew li dora Mohemed Kur Musafir BavMerzeban de hatin bikombn. ji wir wan ber xwe ber bi Erdebil vedane bivedan. Ew ji bona nava bajr hatin bikevtin wan Mohemed KurMusafir bi Serdar xwe ve datin bidann. Wahsozan Kur w ji tirsa dan sitendina Bav xwey ne ba ligel xelk de ew ji bona keleha Term hatebibazdan. Ewende pne, ku xelk Deylem ji nebabna dan sitendinaMohemed Kur Musafir li ber de hatin birabn wan mebesta kutinaw dane bikirin. Ji tirsan w ji bona nik Lay Wahsozan Kur xwe datebibazdan. W j Bav date bigirtin ew ji bona nava zindana keleha Ss-can date biavtin. Ew tan mirina xwe di w zinadan de hate bihitin.

    Rikin El-Dewle li dawya girtina Merzeban de Azirbcan bi Mo-hemed Kur Eb-Dul-Rezaq date bidan w ew bi lekerek ve ji bona

    ser Azirbcan date binardin. Wahsozan beramber bi v rew ve ser ltkc ew bi berdana Deysem ve nearb. W ew xelatkir w ew jibona er Mohemed Kur Eb-Dul-Rezaq date binardin. (NivstaSerphatyn Netewan). Encam karn v rdana Deysem d em licihek taybet de li ser de bidin biaxivtin.

    Gava Salar-Merzeban ji Smirm hat w tevgera Deysem datebitemirinadin. Ewende pne ew di sala 345 k. de t nexweyekegiran b w temniya xwe date bikirin: ku li dawya wna de Biray wWahsozan bi Serdar Rewad ve bte bikirin Kur w Cistan bi ngirMam xwe ve bte bidann. Li dawya v temnya han de pir pne ew mir.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    36/373

    36

    Wahsozan Kurn MerzebanWahsozan Kurn Merzeban

    Li pa mirina salar-Merzeban de Biray w Wahsozan hungulsk hin ji nann tir serdarya Merzeban ji bona Serdarn bajer kelehnAzirbcan date binardin w ji wan serdanna wan ji xwe re datebixwestin. Belam hc Kesek ji wan ser xwe jre nedan bitewandin;unke, salar-Merzeban li p temnya xwey daw de ji bona wan dabbigotin: Heger ku ez linavm: Di p de sertewadin ji bona Kur wCistan bidin bikirin, li dawya w de Paday Rewad div Kur wyIbrahm bte bikirin, li pa Ibrahm de div Kur wy Nasir bte bikirin.Heger ku ev Kurn w hem hatin bimirin, di w ax de div serdannhn tev ji bona Wahsozan bidin bikirin. Hem Sergird Mezinan li goratemniya p de dane bireftarkirin. V rewa han Wahsozan datebitrekirin w ev temnya Salar-Merzeban di ser guhn xwe re datebiavtin.

    Di v bhn de Mr Ibrahm Birazy Wahsozan Zavay Wlkn Kur

    Xurd Serok Dilm, y ku ew ji bal Merzeban de li Erdebl de hatibbizindankirin, bi dilbijandina Jna xwe ve ew ji bona Erdebl . Ibrahmby, ku ew destr ji Mam xwe bide bixwstin, w Xezr xwe Wlkn jizindan date biberdan.

    Wahsozan li ser v tevgera Mr Ibrahm hin prabnn din detirs p hate bikevtin. Bi diz ve w Erdebl date bichitin ew ji bonakeleha Term .

    Kar barn serdary hevsar desthilatya welt bi serxwey vebi destn Cistan ve hatin bikevtin. Birayn w hem Sergirdan sernxwe ji bona w datin bitewandin. Bes bi tenha ve Cistan Kurermezin, y ku ew Waly Erministan b, ser xwe jre neda

    bitewandin w dest bi remana serxwebna xwe ve date bikirin.Pit ku Wahsozan cih xwe li keleha Term de date bixurtkirin,ew li ser xwe de hate birnenitin. W bi tkdana di navbera Birazaynxwe de date bidestpkir w Dujminn wan li ser wan de datinbihelsandin. Gelacyn w wetov bikrbn, ku Kurn Salar-Merzeban biDujminn yektir bn.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    37/373

    37 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Wahsozan, ku w kar xwe bi v pily ve date bigihandin, wIbrahm Birazy xwe ji bona nik xwe date bibangkirin zor r rmetp date bidan. Li layektirj de w ligel Nasir de da sitend w ew li berCistan de date birakirin. Nasir bi peyva Mam xwe ve date bikirin ew jiCistan tefir w devj berda. Ew ji bona Moqan28-Mukriyan .

    Beek ji leker j li ser timay de ji Cistan cih b ew ji bonalay Nasir hat. Li pa vna de Nasir bi hzeke ba ve ji bona er Cistan 29

    . W rw xwe ber bi Erdebl de date bivekirin w ew bi hsan vedate bizeftkirin. Cistan near b, ku ew xwe ji bona keleha Nz bide

    biavtin.

    28Weha di Kok de hatye. Renge, ku ew bi a ve hatye; jiber Moqan yanj

    Mokan Mukriyan niye. Moqan-Mokan ew di navbera Erdebl gihandina emnKer Res de tte bikevtin. Mukriyan ew nav Welayeteke Kurd ye, ya ku ew liJor Welayeta Erdebl li Jr Gola Ormiy de tte bikevtin. (M. E).

    29 piy Cistan Kur Merzeban kutina Deysem di sala 346 k. de b. EvSerdar han j li ser na Bav xwe de rewet. W guh bi Leker ve neda ewligel jyandin Er de likarb. Li pa bhnek de w Nem Wezr xwe datebizindankirin. Wezr xwe Cistan ermezin, y ku ew bi nav Ebu El-Hesen bi

    nav bang b y ku ew Xizm Ebu Eb-Dulah Nem b. Ew li girtina Nem bigman hate bikevtin. Ew tre b w ligel Ibrahm da sitend. W dil Ibrahm jibona Padahiy date bidilbijandin. Bi rast j ewende p ne, ku Ibrahim ligelermezin de ji bona ser Meraxa n wan ew zeftkir. istan ah Kur Merzebangava ku w ev bihst, w ligel Kur ermezin Wezr w de da sitend wNem j berda ew lihevhatin. Li dawya vna de Kur ermezin tir nemayarmetya Ibrahm kir. Flbaz Bbextya Kur ermezin ji bona herdu Biranhate bidiyarkirin. Wan ligel hevd de da sitend ew lihevhatin.

    Gava Kur Nem ji Zindan rizgar b, ew ji bona Moqan . Li wder de wligel Ishaq Kur sa Kur Muktef Bil-Lah Ebas de da sitend. W ew ji bonawergirtina Xilafet date bidilbijandin. W ji bona w date bisozdan, ku ew d jreLekerek bide bilidarxistin jre Azirbcan j bide bizeftkirin. Bi rast j ew biSsed Suwar ve ji bona nik w w ermezin j ji bona nik w mvandarkir.ermezin j dilsozya xwe ji bona Xilafeta shaq date biderxistin. Cistan ah ligelMr Ibrahm Biray xwe de ligel v Daxwazvan Xilafet de, y ku w nav xwebi Mustecr dan b, datin bierkirin. Wan ew date biikenandin girtin. Kurermezin j xwe ji bona keleha Ormiy date avtin. (El-Kamil, berg 8).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    38/373

    38

    Li pa de Serbazan Nasir ji bona nedana pern wan datinbitengavkirin. Nasir kir nekir, ku ew wan bide bihajkirin, ew haj nebn.Mam w di vxistina v gelacy de destgir neda bikirin. Ew li kar barn beramber Biray xwe de peman b. W ligel Cistan de da sitend ew ligel hevd de hajbn. Ew bi Padahya Biray xwe ve hatebirnitin. Belam dsan j h bi wan ve nehate bikirin; jiber kuSerperetya Leker pereyn wan neb. kar Welt bi hoy van er meran ve tk pkb. Sergirn wan nema bi gotina wan ve danebikirin. Herdu Biran beramber bi v rewa han ve xwe nedan biragirtin.

    Wan ji bona Ap xwe dane binivsandin, da ku ew ji bona lay w herin.Wan soz peyman j sitendin. Ew ligel Dayka xwe de ji bonaWahsozan Ap xwe n. Gava ku ew ji bona nik Ap xwe hatinbigihatin, Ap wan bbext li wan de date bikirin. Dij bi snd, soz peymann xwe ve ew dane bigirtin bizindankirin. Sermyandarya weltbi destn xwe ve date bixistin w Ismal Kur xwe j bi ungir xwe vedate bidann. W be zor welatan bi destn Ismal ve date bixistin. Wpareyek zor bi ser leker ve date bidabekirin w ew p danebidilxwekirin.

    Ibrahm Salar di v pl de ew ji bona Erministan b. Gava kuw xebera girtina Birayn xwe date bizann, w dest bi c ve ligel Pismam

    xwe Ismal de hate bierkevtin w xwest, ku ew Birayn xwe bidebirizgarkirin. Gava ku Wahsozan ev xebera han daze bibihstin, ew a mao b. Li layektir j de hin ji xelk Leker Dlem j l hatin biwer-gerandin. Gava ku w weha date bizann, w Cistan, Nasir Dayika wandate bikutin. W ji bona Cistan Kur Sermezin date binivsandin, ku ew

    ji bona er Ibrahm bie w jre Pere leker j date binardin. Evaya disala 349 k. de hate bikirin.

    Ibrahm beramber bi v zneta han ve nema dikarb xwe bidabiragirtin ew ji bona Erministan hate bivegerandin. Cistan ermezinbi ser leker wy may ve date bidadan w ew date biikenandin. WMeraxe navnya nrnenya Ibrahm Ormy j date bidagrkirin. (El-Kamil, berg 8, r. 209).

    Mr Ibrahm Salar ji bona Erministan hatib bivegerandin. Ewdemek li wder de hate bimayn. W di sala 255 k. de lekerek ba datebipkannin. W xwest, ku ew dsan ji bona ser Ezirbcan bte biyn.W ligel Cistan Kur ermezin de da sitend ew ligel w de hatebirkkevtin. Bi v ton ve hz desthilatya Mr Ibrahm btir b. Lihevhate birasthatin, ku di v bhn de Ismal Wahsozan hate bimirin. Mr

  • 8/3/2019 EminZaki2

    39/373

    39 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Ibrahm ji v zneta han kar ji xwe re date biwergirtin ew ji bona serErdebl w ew ji xw re date bizeftkirin. W xwest, ku ew xwnaBirayn xwe ji Mam xwe bide bisitendin. Wahsozan ji tirsan revya ewligel Kur Mik de ji bona welat Deylem . Mr Ibrahm hem welatAzirbcan date bidagrkirin Mulkn Mam xwe hem date bizeftkirin.

    Li dawya demek de Wahsozan bi lekerek Deylem ve ji bonaser Azirbcan hate biyn ew ji bona nava keleha Term hate bikevtin.W Ebu El-Qasim Kur Mik bi lekerek ve ji bona ser Ibrahm datebinardin. Li dawya erek qurs giran de Mr Ibarahm hate

    biikenandin. Pir bi derd dujwar ve Mr Ibrahm xwe bi keleha R ve jibona nik Rikin El-Dewle Mr Xweha xwe ve date bigihandin. Rikin El-Dewle pir jre rmet rz date bigirtin.

    Ibrahim SalarIbrahim Salar

    Di v Sal bi xwe ve li berrabna Deylem de di paytext RikinEl-Dewle de Ibrahm Salar karek zor hja ji bon Rikin El Dewle datebikirin. Ew tde birndar b, belam ew nemir. Li pa de Rikin El-Dewlelekerek ba ji bona Wezr xwe Ebu El-Fedil date bidan ew ligel Mr

    Ibrahm de ji bona ser Azirbcan date binardin. Ebu El-Fedil Kur El-Emd bi leker Bohm ve bi Azirbcan ve hate bigehatin w ew datebizeftkir. W Cistan Kur ermezin j ligel Mr Ibrahm de datebilihevann.

    Gava avn v Wezr jr zana bi dewlemend brn v welatve hate bikevtin, w bi lez bez ve bi diz ve ji bona Rikin El-Dewledate binivsandin: ku heyfe, ev welat han bi destn Serdarek mnaSalar Ibrahm ve bte bikevtin, y ku ew xwe di nava xweya jn jiyande dide bivegevizandin. Di encam wey v jyana w de gerandinawelt bi ba ve p nayte bikirin.

    Weha bi berjewend ve tte bidtin, ku ew li cgehektir de

    heremek ji bona serdarya w p bide bidan ew Azirbcan ji bona wbide bihitin. Rikin El Dewle bi daxwaza Ebu El-Fedil nikir w fermanavegera w date bidan.

    Mexabin, ku di derbar rdann pla dawy Mr Ibrahm de tuagehdarya me nne. Belam li gora goya Belavoka Pbikevtin 6 de divdewleta Ibrahm tan sala 380 k. de dabe bidirjkirin. Li pa w de

  • 8/3/2019 EminZaki2

    40/373

    40

    Rewady Kur w li pa Rewad j de Kur w Glas30 li pa Glas jWahsozan Kur w ji bona serdarya Azirbcan di sala 415 k. de hatinbidan.

    Wahsozan duwemWahsozan duwem

    Welat Azirbcan li zeman v Serdar han de di sala 420 k. det vegirtina Milet Xez b31. Wahsozan xwest, ku ew bi Mvandar ve

    bi karkirin ve ji bona wan welat xwe ji v er dir bide biparastin. Wzor ji bona wan kar date bikirin, belam b sd b. Nermbn karkirinaWahsozan ln Kurd ji bona Xez ew btir p hatin bipayekirin. Kurdxwe li h xerab psya wan de nikarb bida biparastin. Wan Kurdistant zyan talankirineke zor gewre dane bikirin.

    Li sala 429 k. de Xez xwe bi ser Meraxe de dane bikiandin. Wanxelkn bajr hem dane bikutin. Mizgeftn bajr wan datin bistandin.Ser bi ser ve wan bajar dane bitalankirin. Wan her ol bext qeblnedikir, wan ew didate bikirin. Eln Kurdn wan navan j bi agirn wanve hatin biewitandin.

    Li dawya v hovt psty de Eirn Kurd xwe li dora Ebu El-

    Hca Kur Rb El-Dewle de Serok Eira Hazban de dane bikomkirin.Wan ligel Wahsozan de ji bona drkirina belaya Xez havd dane bigirtin.Gava ku avn Xez bi v yekity hevgirtin ve hatin bikevtin, tirs ewdatin bigirtin. Wan rw xwe ber bi bajar R ve dane bivekirin ew jihatin bihevbelawelakirin. Kurd bi n wan ve hate bikevtin w zor jiwan date bikutin. Taqimek tir ji wan, y ku ew ji bona Erminstanhatibn bikevtin ew bi kutin talany ve hatib bimejkirin, bibihstina v xeber ve ew ji bona Ormiya welat Eb El-Hcay Hazbanhatin bivegerandin. Li hre de ew ti hra Kurdan bn. Di encam deherdu Layan ziyann pir gewre datin bidan. Eb El-Hca zora wan nebir.

    30Mucem El-Bildan di Rpel 189 de Xulak-Gulak dibje.

    31Xez Eireke Turkumany Buxara b. Ew zor dir hov b. Ew mldar kutin talan bn. Bi v reman Beek ji wan rw xwe ber bi Isfehan ve datebivekirin. Beek din ji wan di welat Xuwarzim de man. Beektir j rw xwe berbi Azirbcan Kurdistan de date bivekirin. Ev Be daw li jr KomandaryaToqa, Kokta Mensur de b.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    41/373

    41 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Di sala 432 k. de Wahsozan Mamelan32 tepek ji bona Xez date bidann,da ku ew xwe ji wan bide birizgarkirin. W li bajar Tebrz de cejnekdate bilidarxistin Gewreyn Xez dane bimvandarkirin. Bi fl ve w ewhem datin bigirtin. Li daw de w leker bi ser wan de date bidadan. Wzor ji wan date bikutin ew ji xak Azirbcan dane biderkirin.

    Derbar bi zneta zeman v Serdar ve tir tu agehdariyn mennin. Tan dema hatina Toxurl Beg Silcoq ji bona Azirbcan di sala446 de km li ser zneta v welat de hatye biaxivtin.

    Li gora Insiklopdya Musulmanty berg 4, di sala 434 k. de

    hejandineke zor xurt bajar Tebrz date biwrankirin. Padah v welatWahsozan ji tirsa Xez keleheke tir date biavakirin paytext xwe ji bonawder date biveguhestin.

    Di sala 438 k. de Nasir Xisro33 nav Serdarek li Tebrz deserperetya desthilaty didate bikirin ew bi nav nana Seyf ElDewle eref El-Mile Ebu El-Mensur Wahsozane Kur Mamelan ve binav bang b jre j Mewlana Emr El-Muminn dihate bigotin.

    Li sala 446 k. de Sultan Toxurl ji Isfehan ber xwe ber biAzirbcan ve date bivedan. Mr Ebu El-Mensur Wahsozan KurMohemed Rewad ji bona prgbna wna bi lez bez ve ew . W serxwe jre date bitewandin. Ji v mjwa han pve dewleta Azirbcan

    Rewad bi dewleteke pgirday ve dihate biderkevtin. Bi v reng ve da-wya serxwebna v dewleta Rewad hate bidtin. Jiber dema pkhatinav dewlet diyar niye, em nikarin dema dirjbna v dewlet bidinbixuyankirin. Bike li Azirbcan j de beek ji iya j li jr serdarya vdewleta Rewad de dihate bidtin.

    Derbar dema dawy v dewleta han de agehdaryn me zorkmin. Bes bi tenha ve li ser Ahmedl de hatye peyivandin.

    32Di dema vegirtina Xez de ji bona Azirbcan Wahsozan Serdar w b. Ev

    Serdar han li gora Insiklopdya Musulmanty, berg 4, Rpel 584 de ew jiXanedana Rewad b ew bi nav Wahsozan Mamelan ve bi nav bang b.Muncem El-Umran, berg 9, Rpel 189 dibje: Wahsozan Kur Xelan.

    33Weha di Kok de hatye. Belam Changervan Farisy bi nav bang NasirXusro dibje, gava ku ew di bajar Tebrz re derbas b, Padah v Bajar Ebu El-Mensur Wahsozan Kur Mohemed-Mamelan b. Ew bi nav nana Seyf El-Dewle eref El-Mile dihate binav bibangkirin. ji xwe re li Gera Nasir Xusro,Rpel 13, apa Hind bide bitemaekirin. (M. E).

  • 8/3/2019 EminZaki2

    42/373

    42

    Belam Seyid Hisn Mukriyan dibje: ku Wahsozan duwem disala 458 k. de hatye bimirin Ibrahm Kur w tan sala 490 k. deSerdar daye bikirin.

    Wer tte bidiyarkirin, ku di pla serdarya Ibrahm de Tebrz jidest dewleta Rewad hate biderkevtin ew bi jr serdarya Turkan vehate bikevtin. Dewleta Rewad bi rast ve bes bi tenha ve li Meraxe dedihate bidtin. (El-Kamil, berg 10, rpel 205).

    Mr AhmedlMr AhmedlEv Mirov han bi p Insiklopdya Musulmanty ve ew "Kur

    Ibrahm Kur Wahsozan Rewady Kurd tte biderkevtin". Dibe, ku wdewleta Meraxe dabe bizindkirin, ya ku w tan mjwa sala 624 k. datebidirjkirin.

    Mr Ahmedl di sala 505 k. de, ya ku tde Sultan Mohemed KurMelek ah lekerek bi Ser dewleta Rom ve date bikiandin, ligel MrTebrbz Segman Qubti de, ligel Mr Musil Modd de, ligel Ebu El-Hica Serdar Hewlr de ligel hin Mrn tir de bi lekerek xwe ve ewdi w er han de hatib bibedarkirin. W li Sur de ligel Padah

    Qudsy bi nav bang ve Jaseln date bierkirin. (Mjwa Heleb).Mr Ahmedl bi hoy mirina Segman Qutb Serdar Diyarbekir Azirbcan ve Sur date bichitin ew ji bona Azirbcan hate bive-gerandin. Mebesta w ji v vegerandina han sitendina Mulk Bav Bavpran b.

    Ibin El-Cozi dibje34: Ku Mr Ahmed xwedan lekerek pnchezar Suwar b hatina welat wy salane bi arsed hezar dnar dihatebiderbikevtin.

    Di sala 501 k. de Etabik Tuxtikn Serdar am bi mvan jibona nik lay Sultan Mohemed hatib. Ji bona v hatin piranya Mr Serdaran ji bona Bexd hatibn bimvadarkirin. Mr Ahmedl j di nava

    wan Mvanan de b ew li tenita Tuxtikn de hatib birnitin. Di vgav de Mirovek ji bona nava Jor hat biderkevtin kaxezek di dest wde b ew digirya. W tika kir, ku yarmetya w bte bikirin, da ku ew

    34Ibin El-Cozi di Mirat El zeman de dibje, ku Mr Ahmedl ji bona Bexdad biPnc Hezar Suwar hat. berg 3, R. 32.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    43/373

    43 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    kaxeza daxwaza xwe bi dest Sultan ve bide bigihatin. Mr Ahmedl berxwe ber bi w Mirov ve date birastkirin w xwest, ku kaxeza daxwazaw ji dest w bide biwergirtin. Belam w Mirov bi xincera rt veart didest xwe de bi ser Ahmedl de hate bidakevtin w xincerek l datebixistin. Ahmedl pgirt ew ji bona nava erd date biavtin. Yekek dinxwe bi ser Ahmedl ve date biavtin xincereke tir l date bixistin. Bikurt ve Hevalek wan tirj peydab w j xencerek li Mr de datebixistin. Bi v reng ew hate bikutin. Tuxtikn weha date bizanin, ku evbi fermana Sultan ve hatye bikirin. Belam li pa de diyarb, ku ev

    Mrkujn han Batinbn35

    . (Insiklopdya Musulmanty Mucem El-Buldan).

    Aq Songor AhmedlAq Songor Ahmedl

    Ev Kur Ahmedl b ew li dawya mirina Bav xwe de bi MrMeraxe ve hate bikirin. Di sala 514 k. de Serdar Musil AzirbcanMelek Mesd beramber bi Biray xwe ve Sultan Mehmud ser xwe datebirakirin. W Qasim El-Dewle Buzurgiy Etabiky kevn xwe ji bonaserdarya Meraxe date binardin. Belam ev serhildana han z hate

    bitemirandin. Di sala 515 k. de Mr Ahmedl dsan ji Bexd ji bonamrnenya w hate binardin. Di v Sal bi xwe ve Kon Toxdi SerdarEran hate bimirin, y ku ew ji bal Sultan Toxril de hatib bidann.

    Aq Songor xwest, ku ew xwe li lay Sultan Toxril de bide bi-pvexistin ew cih Kon Toxdi ji xwe re bide bigirtin. Sultan Toxril jrexeber date binardin, ku ew bi deh hezar Kes ve ji Meraxe ji bona nik wbte bihatin, da ku ew ji bona zeftkirina Erdebl yarkirina w bidebikirin. Belam una Aq Songor b encam hate bimay di v bihn deSultan Mehmud bi alkarya Ciy Beg Meraxe date bidagrkirin.

    Lbel li zincra rdanan de weha tte biderkevtin, ku MrAhmedl di daw de dsan ew ligel Sultan Mehmud de tte birkkevtin.

    Sultan Mehmud ew bi Etabiky perwerdekirina Kur xwey Dawidungir xwe ve date bidann.

    35Husn Mukriyan v rdana kutina Ahmedl bi rengektir ve dide

    bivegerandin ew v ji bona ser Mucem El Buldan dide bivegerandin.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    44/373

    44

    Di sala 523 k. de Mr Aq Songor li na ser Duws Mizyad dedate bibedarkirin. Pit Salek ji v bedarbna han w ji bona dannaDawid li ser text Seltenet de gelek date bikarkirin.

    Di sala 526 k. de leker Sultan Toxril leker Dawid li nezkaHemedan de t yektirbn. Dawid bi hoy liberrabna leker w ve liber w de w xwe nema dikarb bida biragirtin. Ew ligel Ahmedl derevya. Sultan Toxril Meraxe Tebrz date bidagrkirin. Li dawyademek de Dawid, Mam w Melek Mesd Etabik Aq Songor ji bonaBexd n. Li wder de Xelife yarmetyek zor ji bona wan

    date.bipkekirin Di daw de Melek Mesd, Dawid Aq Songor bilekerek ve rw xwe wan ber bi Meraxe ve dane bivekirin. Bi alkar desthilatya Ahmedl ve Meraxe Azirbcan bi carek ve danebidagrkirin. Li dawya vna de wan ruw xwe ber bi Hemedan ve danebivekirin wan li wder j de hza Sultan Toxril dane bitarmarkirin Hemedan bi jr serdarya Melek Mesd ve hate bikevtin. Belam di demagirtina v bajar han de Aq Songor Ahmedl mna Bav xwe j ew ji balBatinyan ve di sala 527 k. de hate bikutin. Ev Mrkuj han ji balWezr Sultan Toxril de ji bona v kar tawanbar hatib binardin.

    Aq Songor duwemAq Songor duwemAq Songor duwem ew bi kur Songor Ahmedl yekem ve tte

    biderkevtin. Belam hinekan ji Mjvanan bi end navn tir ve li ser w dedane biaxivtin. Dujmin v Mr han Ozbek Kur Balnkar DostSultan Mesd b. W ji bona zeftkirina Eran Azirbcan kar didatebikirin. Mr Ozbek di sala 541 k. de li Meraxe de dor date bigirtin. Belamp ew nihate bigirtin.

    Di sala 545 k. de Sultan Mesd bi xwe ve bi lekerek ve ji bonaser Meraxe hate biyn. W ew date bigirtin keleha w j w datebiruxandin. Belam pir p ne, Ozbek li ber keleha Ruwn Diz36 de ligel

    Mir Aq Songor de hate bihajbn.Kutina Ozbek di sala 547 k. de ji bal Sultan Mohemed de bi hoytrebna w j ve Mr ldegiz Mr Aq Songor pir hatin bibntengkirin.

    36Ruwn Diz kelehek zor as b. Ew li ser em Sof de 16 Kilo Mitir li lay

    Jor Meraxe de tte bikevtin.

  • 8/3/2019 EminZaki2

    45/373

    45 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

    Van derdu Mran Melek Sulman li cih Sultan Mohemed de li ser TextHemedan de dane bidann.Lbel careke din Sultan Mohemed Hemedan ji bona jr engn xwe datebivegerandin. W Peyn xwe ji bona nik herdu Mrn Azirbcan ldegiz Aq Songor ji bona hajbn datin binardin. Di sala 549 k. de di navawan de hajbn hate bikirin welat Azirbcan di nava van herdu MrnGewre de hate biparbivekirin.

    Sultan Mohemed li p mirina xwe de Melek Dawid Kur xweyBik ji bona bin avdriya Mr Aq Songor duwem date bidann, unke,

    w Sultan Arselan j li jr avdrya Mr ldegiz de dab bidann. Biremana bi chkirina v Kur li na Bav w de Pehlewan Kur ldegiz bilekerek ve ji bona ser Mr Aq Songor . Belam Mr Meraxe bi yar-metya ah Ermen li qeraxa em Sefdrod de Pehlewan di sala 557 k.de date biikenandin. Li pa de w pnc hezar Kes ji bona yarmetyaSerdar R Inyainc date binardin, y ku w ligel ldegiz de didatebierkirin. Belam ev leker nard hate biikenandin.

    Belam wer tte bidiyarkirin, ku di nava demek de ldegiz AqSongor ligel hevd de hatine bihajkirin; unke, li na ldegiz de ji bonaser welat Gurcistan Aq Songor yarmetya w dayite bikirin.

    Di sala 562 k. de Mr Meraxe ji