1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

1 

ايچينده‌كيلر

آذربايجان ائل بيليمي درنگي نين آيليق ايچ بولتني

اسفند )بايرام آيي( 1393، فروردين )آغالر ـ گولر( 1394

74- 73 - جو سايالري

باش يازار:سوسن نواده ي رضي

رداكسيا هئيتي:گونش اماني

احد فرهمنديكاظم عباسي

      

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  باش‌سؤز مقاله:‌ داش و گلین داشی/ رقیه کبیری *  نوروزون منشایی و تاریخی *  عاشیق، 

عاشق یا ...   آخر‌چرشنبه‌‌و‌بايرام‌مراسملري:‌آخر چرشنبه نین مراسملری/ رقیه علیقلیان * نوروزخواني درفرهنگ فولكلورآذربایجان/ جوادکریم نژاد * اود چرشنبه/ فاطمه صفری * سمني، نه واخت جوجردیم سنی/ کبری میرحسینی * نوروز بایرامي و بایرام آیی علیار کندینده/ اکبر حمیدی علیارن * حقیقت  اونا عایید مراسیملر * 

هفت سین/ آراز قاراآغاجلوتوي‌مراسملري:‌قندباشی گتیرمه شنلیگی/ سوسن نواده رضی * نیشانلی قیزالرین 

چرشنبه خونچاسی/ فاطمه صفری * آذربایجانین تویالری/ آیدین ملكزاده * علیرضاصرافی  فرهنگیمیزدن/  یئمک  و  سفره  قدیم  مطبخي:‌ آذربايجان‌قوناق سئورلیک یوخسا شهرت بازلیق/ گونش اماني * نزیح )نزیک(/ سوسن نواده رضي * تهیه »قووورمالیق« در وایقان شبستر/ دکتر حسن امین لو * مئشین کندینده 

یئمكلر/ حسین محمدخاني )گونئیلي(اينانج/‌آتاالر‌سؤزو/‌تاپماجا:‌اینانجالرا  دایر/ زکیه ذوالفقاری * تاپماجاالر/  * م.جعفرزاده  دکترحسن  توتماق«/  دوست  ایله  سویو  »حامام   * حسینی  رضی 

جین گیر/ زهرا آبدار * آتاالر سؤزو/ زهرا آبداراویونو/ هاوار  اوشاقالر: اوشاقالریمیز اوچون/ فاطمه صفری * قوش گؤرستدي 

عبادي حاجعلیلوناغيلالر: من دئدیم آدام اولماسان/ تیسین اوغلو )عراق تورکمنلریندن( * صداقتلی آرواد/فریدون پورحسن * گونچی و قیزیل قوش/ملكه نعلبندي * کئچلین ناغیلي/ 

احد فرهمنديفولكلوريك‌خاطره‌لر

ایلمه چیلر/ رقیه علیقلیان * پیچاق ایتیلدن/ سوسن نواده ی رضی عمومي‌فولكلور

 * شهرک  خانم  قدیم/  زمان  در  درمان   * نواده رضی  سوسن  گلین/  ایله  قاینانا قیش مراسملری چیلله گئجه سی مناسبتیله/ زهراآبدار * بایرام سیل سوپورو/ زکیه 

ذولفقاری‌گؤروشلر

دیدار از خانه ی پروین/ نیلوفر احمری * موزه شخصي آقاي رضا سرابی/قاسم تورکان

  ‌‌‌‌‌‌‌‌‌

بسم اهلل الرحمن الرحیم

35

27

57

73

87

101

107

119

127

143

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

2 

هر‌هارادا‌گؤزلليك‌و‌ديريليك‌وارسا،‌اورادا‌قادين‌ايزی‌واردير‌دئمك...

كئچسين‌قـارا‌گئجه،‌كؤچسون‌قارا‌قيشگونشــــلی‌بـاهاريز‌چيچــكله‌دولسونصلحه،‌آزدليغا،‌بـــاهـارا‌آلقيـــــــشبايراميز‌مبارک،كؤنلونوز‌خوش‌اولسون

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

3 

باش‌سؤز                     

و  دولقون  دا  آییندا  بایرام  اوتورومو،  آیلیق  بؤلومو  قادین  نین  بیلیمی ـ   ائل اوغورلو کئچیریلدی. بو اوتورومدا فولكلور اوزه رینده بیلیمسل چالیشماالرین آپاریلماسی اوزره فایدالی صحبتلر اولوب فكرلر پایالشیلدی. اساس صحبت، نسیله  نسیلدن-  و  ساخالنیب  تؤره نیب،  اجتماعدا  گؤره نكلرین  و  گله نكلر گؤرولردن  اوسته لندیكلری  و  رول  اوینادیقالری  قادینالرین  کئچمه سینده 

عبارت ایدی.بو اوتورومدا اشتراک ائدن یازیچی، فولكلورچو و ائل بیلیمینه ماراقالنیب ایلگی گؤسترن خانیمالریمیز عاغیل ـ عاغیال قویوب، درگیده یازیلیب یایینالناجاق اوالن مطلبلر، رپورتاژالر، رسملر و مصاحبه لره گؤره باخیشالرینی بیلدیریب اورتاق قرارالر آلدیالر. هم ده اوزوموزه گلن یئنی ایلده گؤره جگیمیز ایشلر، کلی  چالیشماالریمیزین  و  د ییشیكلیكلر،  اولوملو  یاراداجاغیمیز  درنه ییمیزده 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

4 

چرچیوه سی اوزره دانیشیلیب فكرلر پایالشیلدی. موضوعالرین  توخوناجاغیمیز  یازیالریمیزدا  گله جک  اوتورومدا  بو  بیز بونالردان  بعضیسی  قونوالردان  بو  معینلشدیردیک.  دانیشیب  باشلیقالرینی 

عبارتدیر: ائل بیلیمینده قادین و ساغلیقائل بیلیمینده قادین و اینانجالر

سایكوفولكلور ) ائل بیلیمی و روانشناسی(قادین حاقالری و فولكلور

ائل بیلمینده سود آنالیق، سود قارداشلیق، اؤگئی ننه، قایین قودا...ال صنعتلری و قادین

عایله ده گله نكلرین قوروماسیندا قادینین اوینادیغی رولخالق اویونالری و قادین

قادین و ایلنجهگلنک و مدرنیته آراسیندا قادین

قادین و هنر )اسالمدان اؤنجه و اسالمدان سونرا(خالق شعرینده قادین

....بو سایی ایسه، خانیمالریمیزین همتی و ایش بیرلیگی ایله بوراخیلیر. یئنی ایلده البته  دوشونوروک  یئنیلشمگی  ده  بیزلر  بیرلیكده  ایله  یئنیلشمه سی  طبیعتین بیز بوتون چتینلیكلره رغما، یولون  کی. بیزه گؤره سو آخدیقجا دوروالر و بیله، داش چانقیلالری ووروب کئچیب، آخیب  ـ  بیله  یئنیش یوخوشالرینی چاتاجاغیمیزی  دنیزلره  سونوندا  اؤنونده،  چون کی  سئچدیک،  دورولماغی 

اینانیریق...

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

5 

مقاله‌لر

داش‌و‌گلين‌داشی/ رقیه کبیری. 6 

نوروزون‌منشايی‌و‌تاريخی.15

عاشيق،‌عاشق‌يا‌...‌23

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

6 

بیر  مادی  اولمایان  بنز ری  باشقا  اؤزوندن  داش، تای  اؤزونه  یئنه  دا،  اولورسا  ائكیزی  وارلیقدیر. بیر داش  اولور. هوندور قایاالر و هئیبتلی داشالر،  - داواملی  اؤنونده  ضربه  لر  چئشید  چئشید- دایانیشلی اولدوغو اوچون همیشه ابتدایي انساندا حیرت و تعجب یاراتمیشدیر. همین انسان اؤزونو داشین اؤنونده کیچیمسه یرک، داشین داشلیغیندا 

آیری بیر وارلیق آراییب، آختارمیشدیر. داش   قدر  گونوموزه  دؤروندن  پریمیتولیک فورماالردا  چئشیدلی  و  سرت،  کوبود، انساندا  زامان  هر  باخمایاراق،  گؤروندویونه مقدسلیگی جانالندیران معنوی بیر دوشونجه نین ابتدایي  قایاالرین هیبتی  اولموشدور.  گؤرگوسو برابر،  اولماقال  سیموولو  گوج  گؤزونده  انسانین کیچیک،  اؤزونو  اؤنونده  قایاالرین  انسانسا چئشید-  طبیعتین  گؤروب،  پناهسیز  گوجسوز- تاپینیب، خارق العاده، جذبه لی  داشالرینا  چئشید و قورخولو داشالردان معنوی حیسلر آلمیشدیر. 

داش‌و‌گلين‌داشی

رقیه کبیری

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

7 

دیزه  اؤنونده  تأثیرلر  آلدیغی  داشدان  دئییل،  اؤزونو  داشین  انسان،  ابتدایي مادی  اؤز  داش  کی،  گویا  اساسدا  تصورلری  بسیط  اؤزونون  و  چؤکموش سیموولو  وارلیقالرین  قدسی  و  فضیلت لرین  پارا  بیر  عالوه  گؤرونوشوندن سجده  اؤنونده  داشین  گؤره،  اولدوغونا  مالیک   گوجه  بیر  معنوی  و  اولوب 

ائتمیشدیر. داش، تاریخ اوزونو گئت- گئده ساواش سیالحی اولماقال برابر، یاشام ابزار ـ آلتلرینه )بالتا و سایره( چئوریلسه ده، گئنه بو آلت لری قولالنانالرین الینده 

اقتدار و گوج سیموولو تک دیرلندیریلمیشدیر. بیر  اؤزونو  آخیمیندا  زامان  عالوه  اولدوقدان  سیموولو  و گوج  اقتدار  داش، انسانین  گؤره  اینامالرا  بو  گؤسترمیشدیر.  کیمی  تملی  اینام  آئین لرین  سیرا اونا  دئییلمیش.  گؤرن  زاواللیق  زای-  اولوب،  قاالرقی  کیمی  داش  روحو گؤره  قبیرلرین باش داشالری قیام- قیامته جان اؤلونون روحونون قوروجوسو کیمی  یئری  ساکینلیک  روحون  داشی  قبیر  گؤره  دئییمه  بیر    و  ساییلیب، 

آنالشیلمیشدیر. ائتمک  بویلو  قادینالری  سونسوز  داشالر  بعضی  گؤره  تصوره  بیر  آیری گوجونه مالک دیرلر. هندوستانین بعضی آئین لری اساسیندا اوشاغی اولمایان پایی آپاریب،  پیشمیش دویو  یا  بو اؤزل داشالرا گول و  گلین- کوره کن لر اؤزلرینی داشا سورتوب، بئله لیک له اوشاق صاحبی اوالجاق دئیه، اینانیرالر. اوچ  اوستونده  بیر داشین  قایاسی آدلی  تازا گلین دوغوم  بیر  دیگر آئین لرده گلین-  گؤره  روایته  بیر  آیری  وار.  اینانجی  قاالجاغینا  بویلو  یاتیب،  گئجه کوره کن   یاخینالشیب،  بیرینه  بیرـ  اؤنونده  داشین  اؤزل  همین  کوره کن کیشی لیک سویونو بو داشین اوستونه تؤکورسه، کؤرپه صاحیبی اولدوقالرینا دوغوم  اوالن  اوستون  انساندان  هامیسیندا،  آئین لرین  بو  اولورالر.  شوبهه سیز 

گوجو، داش ایچینده اولدوقالریندان حكایت ائدیرلر. 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

8 

هندوستانین قوزئیینده »یئنی داش« دؤورونه عاید بیر داشائولی لیک سیموولو  اؤلكه سینده سئوگی-  یونان  آئینه گؤره  بیر دینی  آیری ساییالن بیر داشین اوزریندن هانسی سا بیر بویلو قادین »آپولون« آدلی تانری نین 

آدینی دئییب زویوشمكله، اونون راحات بیر دوغوم کئچیره جگی اینانیلیر.  اؤزونده  روحونو  کؤرپه لرین  قایا  بیر  آدلی   Erathip اؤلكه سینده  استرالیا   قایانین  بو  قادینالر  سونسوز  تاپمیشدیر.  شهرت  کیمی  ساخالمیش  محبوس گویا  قالیب،  بویلو  روحالرینا  کؤرپه  اولونموش  محبوس  کئچر ک  اؤنوندن 

کی سونسوزلوقالرینا سون قویورموشالر. Maidu  ائلی نین یاشاییش بؤلگه سی کالیفرنیانین گونئیینده، بویلو قادینا بنز ر بیر قایا وار کی، سونسوز قادینالر اللرینی بو قایایا سوروتوب و بویلو قالیرالر. بویلو  قادینالری  سونسوز  اؤلكه سینده  »گینه«  یئرلشمیش  آفریقادا  همچنین ائتمک گوجونه مالیک اوالن داشالری یاغالییب، بئله لیكله اوشاق صاحیبی 

اولماق ایستكلرینه یئتیشیرلر. باباالرین  آتا-  داشالر  گؤره،  اینامالرینا  فرقه لر ین  بعضی  هندوستاندا 

هندوستانین قوزئیینده »یئنی داش« دؤورونه عاید بیر داش

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

9 

ائلین  ائرکک«  »داش  و  آناسی  ائلین  قادین«  »داش  مسكنی دیر.  روحالرینین  بیر  بئله  بیر بؤلگه سینده ده  باشقا  آتاسی توتملری کیمی ساییلیر. هندوستانین بیر داشی  بویلو قالیب، اؤزلری تک  اینام وار کی، بعضی داشالر اؤزلریندن 

دوغماق گوجونه مالكدیرلر. بو داشالر دا »داش قادین« آدالنیرالر. قالمیش  گئری  یا  و  ابتدایي  تكجه  آئین لره  و  اینامالر  سادالدیغیم  یوخاریدا گلیشمیش  و  دؤنمده  مدرن  یاشادیغیمیز  همین  ائله  دئییل،  مجموعه لرده اوغورلو  خوش  ائتمه یین  لمس  داشالری  گلیریک.  راست  ده  اؤلكه لرده ده  هله  آوروپادا  یاشایان  ایللیكده  یوز  21- جی  ایناجالر  بسله نن  اولدوغونا گلین-  گونو  توی  بؤلگه لرینده  بعضی  آوروپانین  قورونور.  کیمی  عنعنه  بیر دئمک،  قویوب،  اوزرینه  داشین  آیاقالرینی  کئچرک  آستانادان  کوره کن 

گله جكده بار- بره لی بیر یاشامی اومورالر. بیر آیری نؤوعو کیمی دیرلنیرلر.  بو آرادا دلیكلی داشالر مقدس داشالرین دئمک، داشالرال باغلی اینامالر و آئین لر بؤلگه دن بؤلگه یه و ائلدن ائله بیر- آتماقال  پول  قارا  دلیكلرینه  داشالرین  بو  ائللرده  بعضی  فرقله نیرلر .  بیرلریندن بعضی  انگلستانین  کئچمیشده  آلیرالر.  ساتین  ساغالملیغینی  اوشاقالرین بویلو  کئچمكله،  اورتاسیندان  داشین  دلیكلی  قادینالر  سونسوز  بؤلگه لرینده بو  بؤلگه لرینده  بعضی  انگلستانین  ده  هله  آئینلر  بو  اینانیرمیشالر.  قالدیقالرینا 

گونه جن دوام تاپمیشدیر. »نوئل بابا« و »مقدس یوحنا« بایرامالریندا ایسه بو داشالرین دلیكلرینده شمع یاندیریب، داشالرین اوستونه یاغ سوزوب، سونرا همین یاغی ییغیب، درمان کئچیرتمیش  باشدان  عصرلرینی  عاغیل  و  آیدینالتما  قولالنیرالر.  کیمی آوروپادا بئله آئینلرین دوامی، داشالرا عاید میفلرین نه قدر گوجلو اولدوغونو یازدیغینا گؤره  ائلیاده نین »دینلرین تاریخی« آدلی کتابیندا   میرچا  گؤستریر. آدلی   Lia Fail دورور.  ده  هله  داش  بیر  مقدس  بؤلگه سینده  بیر  فرانسا نین 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

10 

گناهسیز  بیر  تهمتلنمیش  اگر  اؤرنگین،  وارمیش.  آئین لر  اؤزل  عاید  داشا  بو بو داشین اوستونه چیخیب، اورادا دایانیرسا، داش آغ رنگه دؤنه جک. باشقا قاالجاقسا،  سونسوز  جان  سونونا  حیاتینین  قادین  بیر  سونسوز  اگر  طرفدن داشدان قان دامجیالری دامالیاجاق. یوخ، اگر بویلو قالماق، نسه اونون آلین 

یازیسینا یازیلمیشسا، داش، سود دامجیالیاجاق. حاققیندا  داشالر  مقدس  یئرلرینده  چوخ  بیر  دونیانین  کی،  ائتمه لی یم  قید چئشید- چئشید سؤیله نیلمیش واریانتالرین هامیسیندا بویلولوق سیموولالرینی 

داشییان »مقدس« داشالر، انسانین جینسل مسئله لریله ایلگیلی دیر. 

اما خوی شهرینین اطرافینداکی ولدیان کندیده، دونبولو داغی نین یام- یاشیل طبیعتین  داشیمیر.  آنالم  بیر  اسطوره وی  و  مقدس  داشی،  گلین  اتگینده کی بو داشین  بیر قادین کیمی گؤرونن  اوزاقدان کؤرپه سی قوجاغیندا  تأثیرینده افسانه وی بیر روایتی واردیر. دیللرده گزن روایتلره گؤره مشروطه  انقالبیندان و هم  اؤزو  زامان خوی شهرینین هم  ائتد یگی  ایرانا هجوم  سورا روسالرین اؤلرکن،  ساواشدا  ایگیدلری  قالیب،  معروض  هجوما  بو  کندلری  چوخ  بیر 

قادینالری دوشمانین تعروضوندن آماندا قالمامیشدیر. 

Lia Fail)Stone of Destiny( آلین یازیسی داشی

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

11 

بیر گون اوچ روس سالداتی کؤرپه سی قوجاغیندا تازا گلین بیر قادینی تعقیب ائد رک، او ایسه  اؤزونو دونبولو داغی نین اتگینه سالیر. سالداتالرین الی قادینا 

چاتان زامان، قادین اوزونو گؤیه توتوب تانری یا یالواریر: داشا  منی  دا  یا  اوچورت،  الیندن  بوالرین  دؤندریب  قوشا  منی  یا  »الهی، الیندن قوتار«. دئمک، او آن  قادین داشا  دؤند ریب یاخامی بو سالداتالرین دؤنور. زامان سوره سینده همین داش آذربایجان قادینی نین عصمت سیموولو 

کیمی شهرت تاپیر. سایین علی ظفرخواه-ین »ائل بیلیگی ثروتیمیز« کتابینا گؤره اسكی زامانالر داشی  گلین  آیری  بیر  اوستونده  تپه نین  کول  اؤنونده،  بوالغی« نین  »زلزله یویونارکن،  مكاندا  بو  گلین  تازا  بیر  گون  بیر  گؤره  دئییملره  وارمیش. 

اونو  ایسته ییر کی،  تانریدان  اونو چیلپاق گؤرور. گلین حیاسیندان  قایناناسی داشا دؤندرسین و داشا دؤنور. بو داشین چئوره سینده کی خیردا داشالر گویا 

کی، گلینین داراغی و حامام تاسی کیمی  سانیلیرمیش. 

خوی، ولدیان کندی، گلین داشی

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

12 

دئییل.  عاید  شهرینه  خوی  تكجه  ناغیلالری  افسانه وی  داشی نین  گلین ائشیتدیگیمه گؤره مرند شهرینین چئوره کندلرینین بیرینده »گلین قیه« آدلی بیر داش وار. قیزالرین بختینی سیناماق اوچون قیزین یاخین قوهوم- اقرباسی، قیزی اره وئرنده، بو داشین اوستونه نارین بیر داش آتارالر. اگر »گلین قیه«، داش  نارین  اگر  اما  اوالجاق،  خوش  بختی  قیزین  ساخالسا،  اؤزونده  داشی خوشبختلیگینه  قیزین  دوشسه،  یئره  دیغیرالنیب،  باشیندان  قیه «  نین  »گلین شبهه یله یاناشاجاقالر. دئمک، بو بؤلگه ده »گلین قیه« داشی ائولیلیگین محک 

داشی کیمی حسابالنیر.  سیموولونو  داشی  گلین  دا  یایالقدا  بیر  یئرلشمیش  آراسیندا  آستارا  و  تالش داشییان بیر قایا و قایانین اطرافیندا بیر نئچه داش وار. تالش روایتنه گؤره توی ایسته ییر  تانریدان  گلین  بیر  گئدن  گرده یه  زورال  رغما  مئیلینه  اؤز  گئجه سی 

کی، اونو داشا دؤند ریب، گرده یه گئتمگینه مانع اولسون. گلین/  هامیسیندا  روایتلری نین  داشی  گلین  افسانه وی  کی،  ائتمه لی یم  قئید یاشامی چئوره له ین دوروما  فونكسیون گؤرونور:  بیر  اورتاق  قادین طرفیندن نهایت،  ائتمک و  اعتراض و عصیان  ایچینده حكم سورن مناسبتلره  اونون  و افسانه وی  اوزمک.  ال  یاشامدان  باغلی گؤرنده  یولالرینی  قورتولوش  بوتون روایتلرین هامیسیندا  قادینین عصمتی، اونون ضعف نقطه سی کیمی، تهلكه یه داشا  چاره سیزلیكدن  اوزولدوکده،  یئردن  هر  الی  ایسه  قادین    دوشوب، دؤنمک ایسته ییر. دئمک، اورتا عصرلرده قادینین وارلیغی اونون عصمتی ایله باغلی یمیش. بو عصمت لكه له ننده قادین اؤز یاشامینا دا قیییر. داشالشماق یا داشا دؤنمک قونوسو تكجه آذربایجاندا دئییل، دونیانین دیگر بؤلگه لری نین گؤره  اینامالرا  دینی  گؤرونور.  دا  ناغیلالریندا  فولكولوریک  اسطوره وی- انسان دونیاسینی دییشنده روح جیسمدن آیریلیب، قوش کیمی اوچوب اؤز انسانین روحو ایسه سرگردان  یانینا قاییدیر. آنجاق داشالشمیش  تانریسی نین 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

13 

بیر روحدور. داشالشماق روحون اوچوشونا مانع اولور. دیریلیک/ داشالشماق پارادوکسیكال بیر آنالم دئمک دیر. بیر سؤزله بو سونوجا چاتماق اوالر کی، ابتدایي دؤنه میندن گونوموزه دک انسانین ذهنی نین درین قاتالریندا  اؤلومدن 

داها قورخونج اوالن حادثه، داشالشماقدیر. جینسل  طبیعتین  سانیلیب،  مرکزی  یاشامین  ناغیلالریندا  آذربایجان  قادین وارلیق  بیر  الیق  قادین حؤرمته  آنجاق  وارلیغی دیر.  بیر  اؤنملی  ان  نظامی نین کیمی دیرلندیریلسه ده، اونون عصمتی هر آن هجوما معروض قاال بیلر. سس بلكه  دئییل،  مهاجم  جزاالندیریالن  ناغیلالردا  بو  چاتدیقدا  مقامینا  وئرمک باسقی آلتینداکی قادین دیر، گئریده قالمیش دبلر و عنعنه لر حؤکمویله اؤزو 

اؤزونو جزاالندیریر. گلین داشی افسانه سیندن عالوه، بلكه ده بو گونون دوشونجه سیله بئله افسانه وی انسانین  داشالر  بیر چوخوندا،  آئین لرین  دئییل.  روایتلری آچیقالماق دوغرو تاپینماغین  داشالرا  یئرینده  بیر  هر  دنیانین  ایلگیلی دیر.  ایستكلریله  جینسل 

تالش یایاالقالری، گلین داشی

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

14 

ندنی، داشدا انساندان اوستون بیر وارلیق سیموولونو گؤرمكدیر. ابتدائي لیكدن مقدس  و  الوهیته  ائتدیگی  تصوور  داشدا  همیشه  انسان  دؤره  دک،  چاغداش دنیا گؤروشو  اؤز  بلكه  یوخ،  اؤزونه  انسان داشین  اصلینده  اینانیر.  وارلیغا  بیر 

اساسیندا معنوی دوشونجه لر گؤرکو اوالن داشا تاپینیر.                                                                                        آبان 1393 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

15 

نوروزون‌منشايی‌و‌تاريخی1

قدیم دیر.  اولدوقجا  منشایی  بایرامینین  نوروز وار  میفلر  و  اساطیر  چوخ  بیر  اونونالباغلی یاخین  بایرامینین  نوروز  تدقیقاتچیالر  اولماقدادیر. خالقالر  اوالن  مشغول  اکینچیلیكله  قدیم  شرقین آراسیندا میدانا گلدیگینی بیلدیریرلر. اکثر خالقالر اصل  بایرامینین  باهار  آذربایجانلیالر  جمله دن  او ماهیتیندن دوغان بیر سیرا گله نكلری، گؤره نكلری نوروزون  ساخالمیشالر.  ایندییه دک  اویونالری  و آذربایجان  جمله دن  او  شرق  کالسیک  گلیشی لیریک  آدلی  بهاریه«  یاییلمیش»  گئنیش  شعرینده 

شعرلرده ده تصویر و ترنم ائدیلیر.یئرلی ملی  ائتنیک،  باغلی  بایرامال  بو  بیر خالق  هر موسوم  مخصوص  اؤزونه  اویغون،  خصوصیتلرینه 

نغمه لری، مراسم نغمه لری یاراتمیشدیر.

1- http://azarmahni.blogfa.com/post142-.asp

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

16 

عمومیلیكده نوروز ایراندا، قافقازدا و مرکزی آسیادا چوخ طنطنه لی شكیلده تاجیكستاندا،  تورکمنستاندا،  عالوه  آذربایجاندان  و  ایران  کئچیریلیر. اؤزبكستاندا، پاکستاندا، قازاخستاندا، قیرغیزستاندا بو بایرام خصوصی طنطنه ایله کئچیریلیر. آلبانیادا »سلطان نئوروز بایرامی« دینی بایرام کیمی بكتاشیلیک 

طریقتی نین داوامچیالری طرفیندن قید ائدیلیر.گئنیش  طرفیندن  نماینده لری  خالقالرین  بو  اؤلكه لرینده  اکثر  دنیانین  نوروز تورونتو،  لوس آنجلس،  آراسیندا  مكانالر  جور  بو  توتولور.  بایرام  شكیلده سرت  دایر  قاالماغا  اوجاق  شهرینین  لوس آنجلس  اوالر.  سایماق  لندن-ی وئریلمیر.  اجازه  قاالماغا  اوجاق  مولكونده  اؤز  کسه  بیر  هئچ  وار،  قرارالری حتی بونا باخمایاراق جنوبی کالیفورنیادا یاشایان و نوروزو قید ائتمک ایسته ین ایرانلیالر و آذربایجانلیالر کالیفورنیانین چیمرلیكلرینه گئدیر و اوجاق قاالماغا 

اجازه وئریلمیش یئرلرده اوجاق قاالییرالر.نوروزو کوردلرعراقدا و تورکیه اراضیسینده قید ائتدیكلری کیمی پارسالردا 

هندوستاندا و پاکستاندا قید ائدیرلر.

نوروز‌آذربايجاندا

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

17 

آذربایجاندا عادته گؤره نوروز بایرامیندا گؤیردیلن سمه نی یازین گلمه سی نین، طبیعتین جانالنماسی نین، اکینچیلیگین رمزیدیر. آذربایجان کندلیسی سمه نی گؤیرتمكله اکینچیلیک ایلینه برکت، بوللوق آرزوالمیش، بایراما دؤرد هفته بایرام گونو تونقال قاالماقال، ماهنی )»گون  قالمیش، هر چرشنبه آخشامی و چیخ!« نغمه سی و س.( قوشماقال اودا، آتشه، گونشه اوالن اعتقاد و اینامینی موجود  اول  چوخ  چوخ-  اسالمدان  مراسملر  بو  بوتون  ائتمیشدیر.  ایفاده 

اولموش قدیم شرق عنعنه لرینین داوامیدیر.نوروز بایرامی قاباغی عادتا ائوده حیطده آبادلیق، تمیزلیک ایشلری آپاریلیر، و  شیرنیلر  چئشیدلي  نؤعلری  شیرینیات  بایرامیندا  نوروز  و س.  اکیلیر  آغاج خونچا  سینیلرده  و  مجمگی  بویانیر،  یومورتا  رنگ برنگ  بیشیریلیر.  پیلوو اؤلنلرین خاطیره سی  قویولور،  قاالنیر، سمه نی  تونقال  یاندیریلیر،  شام  بزه نیر، گئدیر،  قوناق  بیرینه  بیر-  قونشوالر  قوهوم-  باریشیر،  ائدیلیر، کوسولولر  یاد پالتار  تزه  قیزالر  اوغالن-  ائدیر.  مدح  باهاری  عاشیقالر  گؤندریرلر.  پای گئییب چالیب اویناییر، یاللی گئدیرلر. جاوانالر آت چاپیب، گولشیر، کوشتو توتورالر. نوروز بایرامیندا» هاخیشتا«، »بنؤوشه«، »کوس-کوسا« اویناییرالر.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

18 

سو‌چرشنبه‌سی:

بؤیوک  ان  وئردیگی  اؤنم  خالقیمیزین  بایرامیندا  نوروز  بیلیرسیز  کي  نئجه تقویمینه  خالق  تورکلرینین  آذربایجان  چرشنبه لردیر.  ده  بیری  عنصرلردن گؤره، قیش فصلی نین آخیرینجی آیی بوز آی دیر. بو آیدا هاوا الر تئز- تئز بوزاریر، گاه یاغیش یاغیر، گاه دا گون چیخیر. بونا گؤره ده اولو بابا الریمیز انسانی-  ایلک  تانری  اولو  بؤلوبلر. آنالییشا گؤره،  بوز آیی دؤرد چرشنبه یه آدمی یارادارکن تورپاغا سو قاتیب، پالچیقدان انسان شكلی دوزلدیب، سونرا اویا دان  آغاجالری  اوتالری،  چیچكلری،  باهاردا  وئریب،  نفس  ایستی  اونا یئل لره امر وئریب اونو جانالندیریب. ائله بو سببدن، یعنی بو دؤرد عنصردن بیر  هره سینه  مقدس لشدیریب،  عنصرو  دؤرد  همین  انسان  اوچون  یاراندیغی گون آییریب. بئله جه بو چرشنبه لر سو، اود، یئل، تورپاق چرشنبه سی کیمی 

قید ائدیلیب.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

19 

باغلی  ایله  بیرینجی چرشنبه سی، سوچرشنبه سی دیر. سوچرشنبه سی   بوزآیین مختلف آیین واعتقادالر دا وار. همین گون سو کناریندا، بوالق باشیندا دایانان آیناسیندان،  دورو  اونون  سؤیلمه لی،  سویا  کئچنلری  اورکلریندن  انسانالر قدرتینه  سویون  آرزوالما لی دیرالر.  اولماسینی  حاصل  نیت لرینین  لپه لریندن اینانانالر عادتا، نیكبین طبیعتلی اولورالر. سؤیله ییرلر کی، ان پیس قورخولو یوخونو دا سویا دانیشسان خئییر تاپارسان. تا قدیملردن ننه لریمیز سویا باخا راق 

دوداق آلتی پیچیلدایارمیشالر:»سويون‌بندينه‌قوربان،‌بئله‌هر‌فندينه‌قوربان«

»سو‌گلن‌يئرلره‌بيرليك‌گلر،‌بار-‌بهر‌گلر«»سوسوز‌چؤل‌لرين‌سينه‌سی‌جادار‌-‌جادار‌اوالر«

»سو‌اوالن‌يئرده‌حيات‌وار«

حتی ان گؤزل قیزا دا تعریف دئینده اونو سو پری سینه، سو سوناسینا بنزدرمیشلر.بوغچاسیندا دقت  بو حكمت  ماراقلی دیر.  ده  آتا الر سؤزلری  باغلی  ایله  سو 

چكن مقایسه لر وار:»سودا‌بوغوالن‌سامان‌چؤپوندن‌ياپيشار«

»سويون‌الل‌آخانی،‌آدامين‌يئره‌باخانی«»سو‌بارداغی‌سودا‌سينار«»سو‌آخار‌چوقورون‌تاپار«

انسانالر همیشه  ده  اونا گؤره  ایل لرین سیناغیندان چیخیب.  مین  اینانجالردا   اؤزونو دوغرولتموش مدریک فكرلره اینام بسله ییرلر:

»قاينار‌سويو‌يئره‌تؤكمزلر«»يوخودا‌سو‌گؤرمك‌آيدينليق‌دير«

»سو‌ايچركن‌آدامی‌ايالن‌دا‌چالماز«

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

20 

»قونشونون‌سويونو‌كسمزلر«»سو‌ايچه‌نی‌قيفيل‌وورمازالر«

»سوسوزا‌سو‌وئرمه‌مك‌گناه‌‌دير«»آياق‌اوسته‌سو‌ايچمزلر«

»اودو‌سو‌ايله‌سؤندورمك‌گناه‌دير«»يول‌بؤيوگوندور،‌سو‌كيچيگين«

»سفره‌چيخانين‌آرخاسينجا‌سو‌آتارالر«

آلقیشالر دا ماراقلی دیر:»سو‌جان‌عؤمرون‌اولسون«»سو‌كيمی‌دورو‌اوالسان«»سو‌كيمی‌پاكا‌چيخاسان«»آخار‌موردار‌گؤتورمز«

بؤیوک نظامی اونو دا دئییردی کی: »سؤزونده‌سو‌كيمی‌لطافتی‌وار«

سو فال الرینا گؤره سو چرشنبه سی انسانالر بوالقدان ائوه سو گتیررلر. بونا ائل اینانجا گؤره،  دانیشماما لی دیر.  هئچ کس  دئییرلر. چونكی  آراسیندا الل سو ساخالیارالر.  تؤکوب  پیاله یه  نئچه  بیر  اونو  وار.  حكمتی  اؤزگه  سویون  بو قونوم- قونشوداکی قیزالر بیر یئره ییغیشا راق هره سی اؤز بختی نین اوزوگونو نئچه دفعه  پیاله نین دیوارینا توخونا راق  ساچینا سورتوب سویا آتار. اوزوک ایلدن سونرا  برابر آیدان،  جینگیلده سه، دئمه لی، اونون صاحبی سسین سایینا گلین کؤچه جک. سو فال الری نین هر بیر بؤلگه ده اؤزونه مخصوصلوغو وار. بئله کی، بعضی یئرلرده ایكی اینه نین باشینا پامبیق دوالییر، هره سینی پیاله نین 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

21 

دئمه لی،  توخونسا،  بیرینه   - بیر  پیاله ده  اینه لر  سالیرالر.  سویا  طرفیندن  بیر سئوگیلیلر بیر- بیرینه تئزلیكله قووشا جاقالر.

حتی قدیم طبابتیمیزده ده سو ایله باغلی ماراقلی مصلحتلر وار. سو چرشنبه سینده اؤالدی اولمایان قادینین باشیندان قیرخ جام سو تؤکسن، نیتین حاصل اوالر. کئچر.  قورخوسو  آتسان،  سو  باشیندان  چرشنبه سینده  سو  آدامین  قورخان باییالن  ایچیردرلر.  سو  عادتا،  آداما  قورخان  سكسنن،  بری  اوزو  قدیمدن 

انسانین اوزونه سو چیله سن اؤزونه گلر.طبیعتده معالجه وی اهمیتی اوالن سوالر دا وار. انسانالر مختلف خسته لیكلری او طبیعی نعمتین کمكی ایله ساغالدارالر. اهلل تعالی بو نعمتلری آذربایجاندان شفا  سوالریمیزین  صفا لی  کیمی  سو  ایستی  سو،  تورش  اسیرگمه ییب.  دا 

وئریجی خصوصیتلری اؤلكه میزدن کناردا دا مشهوردور.سحر تئزدن بوالقدان یئددی باالجا داش گتیررلر. اونالری ائوین کونجونه و ارزاق قابالرینین ایچینه آتارالر کی، عایله نین بار- برکتی داش کیمی یئریندن 

ترپنمه سین، بول اولسون. سو ایله باغلی بایاتی الردا انسانالر اؤز حسلرینی، حتی کئچیردیكلری حسرتی، 

غمی دیله گتیر رک سانكی تانرینین بو نعمتیندن دردلرینه عالج ایستییرلر. سو ایله باغلی تاپماجا الردا دا قدیم انسانالرین تفكرو، دوشونجه طرزی، ماراق انسانین عاغیلی، دراکه سی،  بیری قدیم  بیلمه جه لرین هر  دنیاسی وار. ییغجام 

تاپینتیسی قارشیسیندا بو گون ده معاصر نسلی حیرتده ساخالییر:آدام دئییل هئی قاچیر، 

مئشه دئییل سس سالیر )چای(یئر آلتیندا یاز گئدیر )سو(

بیر آتیم وار آالجا، اؤزو گئدر، یهری قاالر کؤرپو آلتیندا )سو(

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

22 

شیرنی،  قویولما لی دیر.  سو  قابدا  بیر  مطلق  سفره یه  آخشامی  چرشنبه سی  سو قورو میوه لر دوزولمه لی دیر. همین آخشام عادتا، مرجی پلو بیشیریلمه لی دیر. بو گون  ساییلیر.  لوبیا لی خؤرکلر  بزگی  چونكی سو چرشنبه سینده سفره نین نؤبتی  کی،  آرزوالما لی دیرالر  داورانما لی،  مهربان  ایله  بیری  بیر-  انسانالر نغمه لرین  قوشوالن  چرشنبه سینه  سو  کئچیرسینلر.  خرم  شاد،  ده  چرشنبه لری 

بیرینده بئله بیر ایفاده وار:»اهلل،‌منی‌سو‌ائله،‌سو‌گؤزل‌لر‌يوكودور«

حقیقتا ده، چوخ گؤزل دئییم دیر، هم ده منطقلی دوشونولوبدور. گؤزل لرین یوکو سودان عبارت دیر. بلكه ده بوالقالرین آیناسیندا گوزگولنن سئوداسی داها تمیز و درین اولور. بو سببدن ده ایگیدلر الینی قوالغی نین دیبینه وئر رک 

هارایالییبالر: سودان‌گلن‌سورمه‌لی‌قيز

كوچه‌لره‌سو‌سپميشم،‌يار‌گلنده‌توز‌اولماسين

سو ایله قارشیالییب سو ایله یوال سالماق بیر عنعنه دیر. عاشیق علسگر مشهور قوشما الرینین بیرینده بیلدیریر کی:

بیر آالگؤز گؤز له وورولوب. چوخ گومان  باشیندا  چرشنبه گونونده چشمه ایله عالقه دار کئچیریلن  ائله سو چرشنبه سی  مراسمی نین  نووروز  دا  بو  کی، 

طنطنه ایله باغلی دیر.گؤز لی  چرشنبه لری نین  نووروز  چرشنبه سینی  سو  یئره  عبث  آتا الر دریادا  گؤرمک،  سو  یوخودا  چرشنبه ده  بو  کی،  بیلسینیز  آدالندیرماییبالر. اولماق  غرق  اوممانالردا  کئچمک،  چایدان  دوشمک،  دنیزه  اوزمک، آیدینلیق دیر. بئله خئیرلی یوخوالر، خوش یوروملو رؤیا الر، گونشلی سحرلر 

آرزوالییریق هر کیمسه یه!                                                                             گؤندرن: پروین خلفی

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

23 

عاشيق،‌عاشق‌يا‌...‌1

ساز  که  است  سیاری  نغمه سرای  و  عارف  عاشیق، لغت  افتادن  جا  از  قبل  می خواند.  آواز  و  می نوازد  )ozan( ترکی  اوزان  کلمه  با  صنف  این  عاشیق خوانی  بداهه   در  اغلب  عاشیق ها  می شد.  شناخته مهارت دارند و شعر و آهنگ تصنیف هاي خودشان عاشیق های   نظائر  مي سازند.  خود  گاهی  هم  را نام های  با  ترک زبانان،  دیگر  میان  در  آذربایجان »عاشوق«، »عاشیق«، »بامسی«، »باکسی« بخشی و… نیز  غیرترک  ملل  و  اقوام  برخی  و  بوده اند  مشهور عاشق را با همین مشخصات و گاه با همین نام و گاه با نام های دیگر دارند. بخشی ها و بخشوهای جنوب ایران و دیگر مناطق و نواحی ایران از آن جمله اند. 

1- http://fa.wikipedia.org/wiki

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

24 

در طول تاریخ اقوام ترک، فرمانروایان همواره در سفرهای جنگی اوزان ها را به همراه می بردند تا با بیان اشعار حماسی لشگریان را تشجیع )دلیرکردن، 

جرأت دادن( کنند.عاشیق های قدیم با لغاتی مانند بخشی، دده )روحانی( و اوزان نامیده شده اند. انتقال شفاهی فرهنگ، ترویج ارزش ها و سنن فرهنگی از جمله وظایف این قرن  به  حداقل  عاشیق ها  ریشه  قورقود  دده  حماسه نامه  اساس  بر  بود.  صنف 

هفتم میالدی می رسد.بنا بر نظر فوأد کؤپرولو]1[ در زمان شاه اسماعیل لغت عاشیق جایگزین اوزان شد. در واقع می توان گفت که در آذربایجان فرهنگ عاشیقی، در فرم کنونی، 

یادگار شاه اسماعیل صفوی است.با زوال سلسله صفوی فرهنگ ترکی در میان طبقه حاکمه ایران کمرنگتر شد. به  متن جامعه  در  عامیانه  منظوم  داستان های  فرم  در  عاشیقی  هنر  در عوض، بقای خود ادامه داد. در دوران سلسله پهلوی فرهنگ آذربایجان دچار رکود موسیقی  ترکی،  زبان  به  نوشتن  ممنوعیت ضمنی  این  حال، علی رغم  با  شد. عاشیقی تحمل می شد. عاشیق ها در قهوه خانه های تبریز و ارومیه و شهرهای  ]3[ قاوال  و   ]2[ باالبان  با  عاشیق  ساز  تبریز  در  می کردند.  اجرا  برنامه  دیگر همراهی می شد ولی در ارومیه اجرای تكساز رایج بود. در دوره دهساله بعد از انقالب اسالمی موسیقی عاشقی، همانند دیگر موسیقی ها، تا حدی ممنوع با  سختی  به  که  قربانی،  رسول  عاشیق  دهه شصت،  میانی  سال های  در  شد. پارچه فروشی زندگی می کرد، خواندن آوازهایی با مضامین مذهبی و انقالبی را آغاز کرد. دولت ایران بزودی به اهمیت تبلیغی این ژانر موسیقی پی برده و موسیقی عاشیقی را ترویج کرد. در حال حاضر موسیقی عاشیقی در اوج 

شكوفایی است.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

25 

موسیقی عاشیقی در ارمنستان مسیر تكاملی ویژه ای طی کرده است. در این کشور موسیقی عاشیقی از قرن 16 به بعد رواج داشته است.  مهمترین عاشیق ارمنی سایاتنوا‹ )95-1۷12( بود، که هنر موسیقی دوره زمان خود را به حد 

کامل رساند.یافته  استقالل  تازه  جمهوری های  شوروی  جماهیر  اتحاد  فروپاشی  از  بعد را در سنت عاشقی  فرهنگی خود  از هویت  میانه بخشی  قفقاز و آسیای  در نتیجه  برد. در  باال  را  اتفاقی که موقعیت اجتماعی عاشیق ها  جستجو کردند؛ موسیقی عاشیقی، با تجربه کردن نوع آوریها، با اجراهای حرفه ای مناسب برای محیط های شهری سازگار شد. برای نمونه، در مسابقه آواز یورو ویژن2۰12، نواخته شدند.  عاشیقی  آذربایجان آالت  تیم  جمهوری  اجرای  از  بخشی  در بعالوه، در نتیجه تالش های دولت جمهوری آذربایجان، سپتامبر 2۰۰9 ، هنر 

عاشیقی آذربایجان در لیست معارف فرهنگی یونسكو قرار گرفت.عاشیق ها در اجرای موسیقی خود از3  آلت موسیقی ساز ]4[  باالبان و قاوال 

بهره می جویند.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

26 

انتظار می رود  در مورد شخصیت اجتماعی عاشیق ها اصولی وجود دارد که تمامی عاشیق ها به آن پایبند باشند. این اصول در یكی از ساخته های عاشق 

علعسگر خالصه شده است. برای مثال: 1. در لباس عاشیقی جهانگرد شود، 

2. در نشست و برخاست آداب دارند، 3. به خلق از معرفت چیزی آموزد،4. در بین خلق چشم پاک باشد،

5.  گفتارش رمزگونه باشد،6.  از نامحرم شرم کند،

۷.  بسان عقربه ای دور حق بچرخد و....و  مورد  این  در  مثال هایی  و  عاشیقی  شعر  قالب های  انواع  به  راجع  ادامه  در همچنین معرفی چند تن از معروف ترین عاشیق ها پرداخته که برای طوالنی 

نشدن بیش از حد متن از بیان آنها خودداری می کنم._________________

قايناقالر:1- سیاستمدار و تاریخ نگار ترکیه ای

2-  باالبان سازه ای بادی با طول 2۸۰ الی 32۰ میلیمتر است. این ساز 9 سوراخ )یک سوراخ در قسمت زیرین ساز و هشت سوراخ در قسمت باالی ساز( دارد.

3- قاوال از سازهای ضربی است که از کشیدن پوست ماهی/  بز/  تلق بر روی دایره چوبی تشكیل می شود.

4-  ساز عاشیقی که عموما با تک لغت ساز شناخته می شود، کاسه ای حجیم و نیمه گالبی، از چوب درخت توت، و دسته ای از چوب درخت گردو و یا زردآلو است که روی آن مضراب  با  عاشیقی  ساز  نهانده اند.  گوناگون  آهنگ های  نواختن  برای  را  پرده ها  و  سیم 

نواخته میشود. ساز عاشیق را قوپوز میگویند.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

27 

آخير‌چرشنبه‌و‌بايرام‌مراسملري

آخر‌چرشنبه‌نين‌مراسملری/ رقیه علیقلیان الله. 2۸ 

نوروزخواني‌درفرهنگ‌فولكلورآذربايجان/ جوادکریم نژاد.32

اودچرشنبه/ فاطمه صفری. 42

سمني،‌نه‌واخت‌جوجرديم‌سنی/ کبری میرحسینی.43

نوروز‌بايرامي‌و‌اونا‌باغلي‌مراسيملر.‌45

بايرام‌آيی‌عليار‌كندينده/ اکبر حمیدی علیار. 52

حقيقت‌هفت‌سين/ آراز قاراآغاجلو. 56

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

28 

‌‌‌‌آخير‌چرشنبه‌مراسيملري

و  فرهنگ  اؤزل  اؤزونه  شهرین  هر  هرملتین مدنیتی واردیرکی، اونو یارادانالر یالنیز او ملت او  ساییبالر،  آنالمالر  چئشیدلی  فرهنگه  اولور. اینامالر،  مجموعه سي،  سؤزجوک  جمله دن: 

اعتقادالر، رسملر، دبلر، شنلیكلر و ...آذربایجانلیالر و تورکلرین فرهنگینده رسملری بویوندا  ایلین  بیر  اوالراق  اؤرنک  چوخدور. بوگونلرله  هابئله  گونلرین آدی، آیالرین آدی گونلرین  و  ایشلر  گؤرولن  شنلیكلر،  توتوالن آذربایجان  اؤرنگین؛  واردیر.  باغلیلیغی  دوغایا تورکلری ایچینده بئله قایدا واردیر کی، هفته نین گونو  شنبه  وئریلیبدیلر.  آنالم  بیر  گونونه  هر هفته  دوشنبه  بیری،  هفته  یكشنبه  باشالنجی، ـ  آخشامی  چرشنبه  سه شنبه  سوتگونو،  ـ  اوچو دوزگونو، چرشنبه گونو ـ توزان گونو، پنجشنبه گونو ـ جوما آخشامی، جمعه گونو آننا گونو، 

رقیه علیقلیـان )الله( 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

29 

بویوندا  ایل  آدیدیر.  بیرینین  آلالهالرینین  تورکلرین  قالمیش  اسكیدن  کی آیالرا دا بئله آد وئریلیبدیر: 

ياز‌آيالری: فروردین: آغالر-گولر، اردیبهشت: گولن آی، خرداد: قیزاردان آی. يای‌آيالری: تیر: قورا پیشیرن، مرداد: قویروق دوغان، شهریور: زومارآیی. 

پاييز‌آيالری:‌مهر: خزل آیی، آبان: قیرووآیی، آذر: آذر یا اودآیی. قيش‌آيالری: دی: چیلله آیی، بهمن: دوندوران آی، اسفند: بایرام آیی. 

خاک،  آتش،  آب،  اوالر:  بئله  آدالری  فارسی  چرشنبه لرینین  آیینین  بایرام باد. ائل دیلینده بئله بیر سؤزده واردیرکی، دئییرلر اول چرشنبه سویا دوشور، اولماز.  یعنی اودالرین کسری  اودا دوشر،  ایكینجیسی  قیزیشار.  یعنی سوالر ارییر.  بوزالر  قارالر-  قیزیشار،  یئر  گلر  نفس  تورپاغا  چرشنبه  اوچونجو دؤردونجو چرشنبه هلیم یئل لر اسر و حیات دیریلر. بونالردان باشقا ان اسكی قیسا  چرشنبه یه  اول  واردیرکی،  ده  مراسم  بئله  آراسیندا  تورکلر  زامانالردا چرشنبه و آخر چرشنبه یه سونكو چرشنبه دئیردیلر. قیسا چرشنبه ده آتالرین بزییب،  بافتاالرال  بزکلی  مینجیقالرال،  گؤزل  قویروقالرینی  هابئله  یالالرینی قیزالر  و  قادینالر  سایاق  بو  ائله  گؤندرردیلر.  چؤللره  ائدیب،  آزاد  اونالری باشیندا  تپه نین  اوجا  بیر  چرشنبه ده  سونكو  بزردیلر.  داراییب،  ساچالرینی  دا اود یاندیریب، گونون باتماغیندان قاباق اودون اوستوندن آتیالردیالر، بو اود بئله دئییردیلر کی،  بیر تاریخی حادثه یه اشاره دیر.  اوستوندن آتیلماق رسمی یاندیرماقال محاصره نی  اود  »ارگنه قون«دا محاصره ده ایدیلر  او تورکلری کی آخر  ایلین  گون،  ظفرلی  بو  قایدیرالر.  یوردونا  آتاباباالرینین  سیندیریب، چرشنبه سی اولدوغونا گؤره، هر ایلین آخر چرشنبه سی او، ایلین ظفرینه خاطر عزیزلنیر. بو گون »چرشنبه سوری«، یعنی همـان چرشنبه تویودور. اونا گؤره بیر بؤیوک اود یاندیریب زیرنا- قاوالال تزه ایلین گلیب چاتماسیني جارالییب، شنلیک ائدردیلر. اودون دوره سینه ییغیلیب شنلیک ائدنلر قوتسال چشمه نین 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

30 

کوزه لرین  آتیلیب،  اوستوندن  اونـون  گـؤره  پاکالنماغـا  گئدیب  باشینا دولدوروب، ائولرینه گتیرردیلر. کوزه لرین سویوندان هم اؤزلری ایچردیلر، هم ده مال- داوارالرینا وئرردیلر. بو اینامال کی، ایلیمیز برکتلی اولسون. بیر آز دا او سودان ائولرینین دؤرد گوشه سینه سپردیلر. آخـر چرشنبه گونو وارلیالر دا، یوخسولالر دا پیلو پیشیریب، یئییب، شنلیک ائدردیـلر. چرشنبه گئجه سی اونالرین  گئدیبدیر  دنیـادان  آدامالریندان  نفر  بیر  بویوندا  ایل  کی،  ائولر  او 

قاپیالریندا اود یاندیریب، ائو اهلینی جماعت یاسدان چیخارداردیالر. 

چرشنبـه‌آخشـامی‌اودون‌اوستوندن‌آتيـلماق‌اوچ دفعـه آتیلیب، بئله دئیرلر: 

»آغیرلیغیم، بوغورلوغوم بوندا قال« و یا »درد- بالم تؤکولوب اوددا یانسین منیم بختیم اوجالسین«. بیر یئرده ده دئیرلر: »آتیل- ماتیل چرشنبه، بختیم آچیل چرشنبه« یا دا »درد- بالم تؤکولسون، اوددا یانسین، یاتمیش بختیم اویانسین«. 

چرشنبه گئجه سی نین رسملریندن بیری ده قورشاق سالالما دبیدیر. بو دب ده بئله اولور:

او اوغالنالرکی، آداخلی دیرالر، قیز ائوینین دامینا چیخیب، دامین باجاسیندان بویوندا  ایل  ایسه  آداخلیسی  ایچری.  سالالر  )کمرین(  قورشاغینی  اؤز تیكدیگی  گول  جورابی،  ایپ  توخودوغو  مثال  تحفه نی،  حاضرالدیغی ائویندن  اوغالن  باغالر.  تحفه لری  تای  بونا  و  توخودوغوکؤینگی  دستمالی، پار-  یایلیقدان،  قیزا  ایچینده  دا  خونچانین  گؤندررلر.  خونچا  ائوینه  قیز  ده، گؤزل  گئجه سی نین  چرشنبه  آخر  گؤندررلر.  میوه دن  شیرنیدن،  پالتاردان، دا  چوخونو  گزنلرینین  دنیا  بلكه  یوخ،  تورکلرآراسیندا  تكجه  توتولماغی اؤز  هامی  گئجه سی  واردیرکی،آخرچرشنبه  دا  بیراینام  قویوبدور.  حیرتده بیردانا آچار  آلتینا  اولسا آیاغی نین  بیرحاجتی  بیرینین  ائوینده دئییب-گولنده 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

31 

قویوب، کوچه قاپیسیندا دورار و نیت ائدر و اگر یاخشی سؤز ائشیدسه سئوینر.نئچه سیني  بیر  بایاتیالردان  یازدیغیم  اؤزوم  خاطرینه  گلنكلرین  بوگؤزل 

سونورام:

 گلــدی گولگون چرشــنبهچرشــنبــه بیرگون   ایلــده  اورکــــده آرزیـم بــودورچـرشــنبـه یوزگــون   اوال 

***چوخدورآغالرام  دردیــم داغـــالرام  هـرگـؤر نــی  یاریم قورشــاق سـالالســـابــاغــــالرام ده   اؤزومــــو 

***سیجیــم  سوگلیرسیجیــم-  سوسوزالدیم ســو ایـچیــمبــاشینــدا بـوالق   سئوگیم  کئچمیشدیم، بیرده کئچیـم

***یــولــوم دوشدو   بوالقدان  چیچک دیر ساغیم- سولومآچ بـختیــم  منیـم   بوالق اولــوم قــوربان  سنه   من 

 و بــوالق قوشـــا بــــوالقبـــوالق داشـــا   داشــالنیر آچدیــن بختیمــی   منیــم  میــن ایللــر یاشــا بـــوالق

*** خونچامــی  ایشــله گؤنـدر شــیرین یئمیشــله گؤنـــدرگـؤنـدرســـن آلمـــا   منـه  بیرینـــی دیشــلـه گؤنـــدر

***آچـار ســالدیم  اوسته   یول نـاچـــــار اهلل   قالمیشــام  بیری شــیرین ســؤز دئسـهاوچــار قفســــدن   کؤنلوم 

93/11/1۰

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

32 

نوروزخواني‌در‌فرهنگ‌فولكلورآذربايجان»ساياچي«ها‌و‌»تكمچي«ها‌سفيران‌نوروز‌درآذربايجان

چكيده:  بدون شک موسیقي از بدو پیدایش و به پهناي تاریخ انسان  زندگي  ناگسستني  و  الینفک  جزء  همواره بوده و هست و این واقعیتي غیرقابل انكار است. هر ملتي در زمینه هاي مختلف زندگي، اعم از اجتماعي متعدد آن آداب و رسوم مخصوص  مناسبت هاي  و بیاني دیگر در فرهنگ سرزمین  به  به خود را دارد. پسندیده ي  رسومهاي  و  آئین  آداب،  ایران،  پرگهر متعددي از نیاکان در برگ برگ کهنة کتاب تاریخ به  تاریخي  مختلف  ادوار  در  بوم  و  مرز  زیبا  این این  امروز،  که  است  مانده  جاي  بر  بعدي  نسل هاي آداب و آئین ها بخش اعظمي از هویت فرهنگي و موسیقي-   و  است  ایران  سرزمینمان  ماندگار  میراث علي الخصوص موسیقي نواحي-  به عنوان محمل و 

جوادکریم نژاد 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

33 

حافظ اصلي بخش هاي گسترده اي از پیشینه پرافتخار و فرهنگ دیرینه ي آن آئین ها در  و  اعتقادات  مباني،  از  توجهي  قابل  بطوري که حجم  بوده است. آینه ي الحان و نغمات موسیقي بازتاب یافته و به نسل حاضر انتقال یافته است. تاریخي،  ادبیات  آئین ها،  و  آداب  از  بسیاري  بگوئیم  که  نیست  بیراه  پر ترانه هاي شفاهي و فولكلورها از طریق نغمات و الحان موسیقائي خود را از گزند دگرگوني اعصار مصون ساخته و به واسطه ي ذهن پرشور و حافظه سیال 

راویان، در اختیار ما قرارگرفته است. یكي از این آئین هاي کهن و دیرینه، نوروزـ   این واژه پرشورـ و نوروز خواني و  شكلي  انتقال  بیانگر  ایران،  مختلف  نواحي  نوروزخواني هاي  است.  بوده محتوائي آئین هاي نوروزي و باستاني است. الحان و نغمات اقوام و طوائف ایراني و مضامین مستتر در آن، یادگار و یادآور جلوه هاي زیبائي از فرهنگ 

دیرینه این سرزمین است. به  تا  کهن  روزگار  از  ایرانیان  جشن  بزرگترین  آئین،  یک  عنوان  به  نوروز امروز است و نمادي از آفرینش انسان و طبیعت و برجسته ترین جشن بهاري در  نوروزي،  خوش الحان  نغمه خوانان  دیرینه،  سنت  یک  طبق  است.  جهان قالب  را در  بهار و زنده شدن دوباره طبیعت  این سرزمین آمدن  جاي جاي مبشران  فولكلورآذربایجان،  فرهنگ  در  مي دادند،  بشارت  ساده  ترانه هاي نوروز و نوروزخوانان، خنیاگراني تحت عنوان »تكمچي« و »سایاچي« بوده اند. آنچه در پي مي آید بهانه اي است براي ارج نهادن به این خنیاگران نوروزي باخته و به دست فراموشي  به برکت »مدرنیته شدن« تقریبا رنگ  که امروزه سپرده شده است، باشدکه در حفظ و گسترش میراث هاي ماندگار سرزمینمان 

ایران و احیاء آنها، تالشي مضاعف نمائیم. 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

34 

موسيقي‌نوروز‌و‌نوروزخواني:‌ایرانیان از دیرباز به دلیل روح شعر و موسیقي که داشتند همواره نغمه پرداز و نواخوان بهار بوده اند و به شكرانه نو شدن سال، شادمانگي را به شیوه هاي گوناگون ترانه ساز مي کردند، با تورقي کوتاه در متون تاریخي و موسیقائي، جست.  باز  آن  البالي  از  مي توان  را  نوروز  خاص  نغمات  دیرآشناي  عطر الحاني چون؛ به  نوروز، آئین جمشید، دل انگیزان، سبز در سبز، فرخ روز، ساز در  نوروزي  خنیاگران  شادباش  سرودهاي  و  نغمات     ... و  بهار  سبز  نوروز، گذشته بوده است که در طي قرون متمادي به دالیل متعدد و بویژه عدم وجود خط موسیقي جهت ثبت آن رنگ فراموشي به خود گرفته است. کمااینكه ایران، گوشه هائي چون؛ نوروز عرب،  در ردیف موسیقي دستگاهي معاصر   ... و  صبا  نوروز  نوروز کوچک،  بزرگ،  نوروز  خارا،  نوروز  عجم،  نوروز 

امروزه نواخته مي شود. با این تفاسیر، هنوز نشانه هائي از مراسم شادي و ترانه هاي شفاهي و آداب و و رسوم خاص آن توسط نوروزخوانان که از چند روز مانده به آغاز سال نو با اشعار شادیبخش و حرکات متناسب و نغمات موزون نوید آمدن نوروز و بهار را مي دادند، در بسیاري از نواحي ایران بویژه، حوالي البرز، مازندران، گیالن، 

آذربایجان و ...  به شكل خیلي پراکنده، مشاهده مي شود.  نوروزخواني  )بهارخواني( از جمله آئین هاي کهن ایراني که تا چند دهه پیش به شكل گسترده تري در بسیاري از مناطق ایران رواج داشت. نوروزخوانان، با  زمستان  روزهاي  واپسین  در  که  بوده اند  دوره گردي  و  گمنام  خنیاگران با شعر و  بر در هر خانه اي  آهنگ هاي شادمانه، در کوچه و پس کوچه ها و آواز، بشارت گر بهار بوده و نسیم بهاري را با دل وجان مردم آشنا مي ساخته اند. خصوصیات مهم نوروزخوانان، به مانند همه خنیاگران بدیهه سرائي و حافظه 

قوي شعر بوده است.  

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

35 

ناگفته نماند طبق منابع تاریخي، مضمون آئین نوروز خواني در قبل از اسالم عالوه بر توصیف طبیعت و بشارت بهار، در ستایش اهورامزدا و مدح شاهان و بزرگان بوده است. این آئین پس از اسالم ـ به ویژه از دوران صفوي به بعدـ خود را با مضامین و روایات اسالمي )شیعه( منطبق کرده و به حیات خود ادامه 

داده است. در نوروز خواني یا بهارخواني که گونه اي از آوازخواني موسیقي ایران است از نظر مضمون و نحو ه ي اجرا، اشعار از بخش هاي مختلف تشكیل مي شود. در بخش اول پس از ستایش خداوند و مدح پیامبر)ص(   به توصیف امامان بویژه حضرت علي )ع( به ذکر مفاهیم مذهبي مي پردازند، سپس اشعاري در مردم  احساسات  بازگوئي  و  نوروز  و  بهار  توصیف  و  توصیف صاحب خانه سازي  موسیقي  بدون  و  بداهه  شكل  به  نوروز  و  بهار  دوباره  بازنگري  در 

مي خواندند و انعامي دریافت مي کردند.  نوروزخواني صرفا یک موسیقي آوازي است و در اجراي آن از هیچ سازي استفاده نمي شود نغمه هاي نوروزخواني و گردش ملودي در نوروزي ها ساده و روان است. این سادگي و رواني به دلیل این است که نوروزخوانان و راویان این نوع موسیقي معموال موسیقیدانان حرفه اي نبوده و بر خواسته از مردمان از  بخش  هر  است.  مي انجامیده  اجرا  به سادگي  این خود  بوده اند،که  عادي جمله هاي کوتاه موسیقي تشكیل شده که به صورت متناوب تكرار مي شوند و با هر تكرار به خاطر انطباق شعر با گردش ملودي مختصر تغییري مي کند، دامنه صوتي، جمله هاي کوتاه موسیقي معموال از یک تتراکورد )حدود یک استفاده  ثابت  ترجیع  یک  از  نوروزخواني  اشعار  در  نمي رود.  فراتر  دانگ( مي شود. در مناطق شمالي ایران از ترجیع »باد بهاران آمده/ نوروزتان مبارک« ایلیز،  آییز،  مبارک/  بایرامیز  تازا  بو  »سیزین  ترجیع  آذربایجان  منطقه  در  و هفته ز گونوز مبارک« در جمالت شعر و موسیقي، مورد استفاده قرار مي گیرد. 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

36 

نوروزخوانان‌آذربايجان:‌سرزمین آذربایجان به دلیل برخورداري از فرهنگ دیرینه و اصیل و نیز شرایط جغرافیائي و پر تحرکش، از پیشینه ي فرهنگي و هنري خاصي برخوردار است. بسیاري از آئین ها در ادبیات شفاهي فولكلور در دل موسیقي حماسي و گیراي بوئي  با رنگ و  باستان،  ایران  این کهن آئین  نوروز،  نهفته است.  منطقه  این ویژه و مراسم هاي خاصي در آذربایجان برگزار مي شود. مردمان آذربایجان نیز همچون همه ي اقوام و تیره هاي ایراني، نوروز را که بازتابي از فرهنگ و معنویت ایراني است، با آئین هائي ویژه و رسومي خاص به تماشا مي گذارند. از زیبائي هاي خاصي برخوردار بوده و در  آداب و رسوم منطقه آذربایجان 

نوع خود بي نظیر است. از مهم ترین این رسوم، آئین هاي نوروزي است که مي توان به مراسم »تكمچي و سایاچي« اشاره کرد که همزمان با نوروز با الحان دلنشین و خاص خود به نغمه سرائي پرداخته و با طنین آواز خود در فضاي کوي و برزنها، طلیعه آمدن 

بهار و زایش دوباره زمین را به مردم مژده مي دهند. از موسیقي هاي  به نوروزخواني و مراسم »تكم و سایاچي«  آئین هاي مربوط آوازي متداول درآذربایجان است و در آذربایجان هم، مانند اکثر نقاط ایران، موسیقي با زندگي مردم همراه و عجین است و قطعا یكي از مهمترین نمادهاي از  امروزه،  متأسفانه آنچه  اما  فرهنگي هر جامعه و قومي موسیقي آن است، موسیقي نوروز خوانان آذربایجان مي دانیم بسیار محدود است. چرا که دیگر این آئینها به صورت عیني و عملي وجود ندارد و به شكل بسیار محدود در اردبیل  مغان،  آباد  پارس  جلفا،  و  شبستر  منجمله  منطقه  روستاهاي  از  برخي ادبیات  نمونه  قدیمي ترین  از  سرودها  و  نغمه ها  نوع  این    مي شود.  اجرا  و... قالب  در  سینه  به  سینه  و  به روش شفاهي  که  است  آذربایجان  فولكلوریک الحان ساده و اما زیبا و دل انگیز با روح مردم ان منطقه تنیده شده و به نسل 

حاضر انتقال یافته است.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

37 

 از قدیمي ترین و زیباترین مراسمي که در آستانه عید نوروز و با فرا رسیدن بهار طبیعت در مناطق مختلف آذربایجان صورت مي گرفت و هنوز در برخي نام  به  ترانه هائي  و  شعر  که  است  »سایاچي ها«  مراسم  مي گردد  اجرا  دهات 

»سایا« همراه با اجراي نمایش مي خوانند. در این آئین دیرینه، سایاچي ها، افراد هنرمند، شوخ طبع و بذله گوئي هستندکه با نغمات،آواز و سخنان شوخ و شیرین خود مردم را دلشاد ساخته و طلیعه داران آغاز بهار و جشن هاي مربوط به آن بوده اند. در فولكلور ترکي، سایاچي به اینكه سایاچي ها هنرمندان  به  با توجه  و  معني حرمت و حرمت کننده است دوره گردي بودند که با لباس هائي برگرفته از رنگ طبیعت و گاه با لباسهاي چوپان هاي محلي از چند هفته مانده به نوروز، ده به ده، کوي به کوي و خانه به خانه و با دو چوب در دست مي گشتند و با خواندن شعرهاي مخصوص و زدن چوب هاي دستي به هم ریتم درآورده و شعر و آواز در وصف طبیعت مي خواندند و براي مردم آرزوي روزهاي خوش، خیر و برکت در سال نو از درگاه خداوند بخشنده طلب مي کردند. در برخي مناطق آذربایجان سایاچي ها را »کوساکوسا« مي نامند. با توجه به اینكه سایاچي ها از چند هفته مانده به عید، روزهاي مانده به آغاز سال نو را شمارش مي کردند، مي توان احتمال داد ) نه به طور یقین( واژه سایا از مصدر ترکي »سایماق« به معناي شمردن گرفته شده 

است. نوروزخوانان آذربایجان عالوه بر اینكه پیام آور شادي و بشارت دهنده آغاز و  نقل هاي حماسي  راوي  نوعي  به  اصل  در  بوده اند،  طبیعت  بهار  و  نو  سال 

راوي حكمت و پند و اندرزهاي میهني و مذهبي نیز بوده اند. سایاچي ها و کوساکوساها ترانه هاي ساده و زیبا به صورت بایاتي و دو بیتي و دعاي خیر  و مخاطب  اهالي خانه  به  احترام  آنها  اشعار  در  و  مي خواندند، براي آنان و آرزوي خیر و برکت براي محصول کشاورزي و همچنین اظهار 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

38 

محبت به حیوانات مشهود بود و گاهي این احترام و دعاي خیر در صورت به گرمي پذیرفته نشدن از طرف صاحبخانه از چهارچوب معمول خارج و به طنز و هجو مي گرائید. به نمونه هائي از این ادبیات شفاهي و گنجینه ي غني 

سایاها توجه کنیم: 

سالم علیک ساي بیلر )سالم علیک بیگ هاي ساي(بیربیریندن یئي بیلر )یكي از یكي بهتر(

سایا گلدي گؤردونوز؟ )سایا که آمد، دیدید؟ (سالم وئردي آلدینیز؟ )سالم که داد، جواب دادید؟(

آلني تپل قوچ قوزو )بره چاق و چله(سایاچییا وئردینیز؟ )به این سایاچي دادید؟(

صفا اولسون یوردونوز )خانه یتان با صفا شود(اوالماسین قوردونوز )گرگتان الل شود(

آج گئتسین دوشمانینیز )دشمنتان گرسنه(     توخ گلسین چوبانینیز ) و سیر باد چوپانتان(  

یا: بیر  گلدي/  آلما  قیزیل  اوچ  سكسكیده/  اورگیم  سككیده/  اورتوموشدوم قیزیل نعلبكیده/ ترجمه: )نشسته بودم روي سكو/ دلم در انتظار بود/ در یک 

نعلبكي طال/ سه سیب درآمد.( و: 

 سایا، سایا، سایادان/  دامازلیقیم ایادان/ بو سایا کیمدن قالیب/ آتا بابادان قالیب. و...  

و  زیبا  بسیار  مراسم  آذربایجان،  نوروزخوانان  و  نوروزي  ازدیگرآئین هاي جذاب »تكم« و »تكم گرداني« است که در طي قرنها با آداب و رسوم کهن 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

39 

و  ادبیات  از  بازتابي  نیز  »تكم گرداني«  است.  بوده  آذربایجان عجین  مردمان موسیقي فولكلوریک غني این منطقه است که ریشه اي بس عمیق در فرهنگ 

کهن آذربایجان دارد. خاستگاه تاریخي و جغرافیائي، این آئین به طور یقین معلوم نیست، اما طبق منابع و نیز آنچه امروز در دست داریم، بیانگرسابقه و غناي فرهنگ شفاهي 

منطقه اي است که بطور سینه به سینه ازنسل گذشته به یادگارمانده است. با توجه به منابع ادبي و موسیقائي، تكم  Təkəm  واژه اي است ترکي، که از دو بخش »تكه« و »م « تشكیل شده است. »تكه« )به فتح تا و کاف( در زبان ترکي به معناي »بز نر قوي هیكل« که همیشه در رأس گله حرکت مي کند و به چراگاه و محل هاي معین هدایت مي کند و »م« ضمیر ملكي دوم  را  گله شخص مفرد است، در واقع »تكم« به معناي »بز نر من« است و به کسي که 

تكم گرداني مي کند،  »تكمچي » گفته مي شود. نكته جالب توجه در این آئین استفاده از عروسک بز است که رابطه تنگاتنگي با مفهوم شروع فصل بهار دارد. بز در فرهنگ باستاني ایران نماد باروري و زایش است. »تكم« عروسک چوبي است به شكل بز که روي آن را با مخمل را  پارچه  یا  مخمل  این  روي  و  مي دهند  زینت  قرمز  رنگ  به  پارچه هائي  یا با پولک، زنگوله، سكه و آئینه تزئین مي نمایند. چوبي باریک به زیر شكم سوراخ وسط صفحه اي  از  هم  این چوب  انتهاي  که  است  متصل  عروسک به رقص درآورده  این چوب، تكم را  به وسیله ي  چوبي مي گذرد. تكمچي ایجاد میكند.  بر صفحه ي چوبي  برخورد تكم  از  و ریتم و ضربي هماهنگ و  تكم  درآوردن  حرکت  به  با  بهاران،  و  نوروزي  پیک هاي  پیام آوران  این هفته ز،  ایلیز،  »آییز،  ترجیع  تكرار  و  بهاري  تصنیف هاي  و  آواز  خواندن  با گونوز مبارک« رسیدن بهار و نوروز را مژده مي دادند. در اشعار تكمچي، به 

موضوعات و مناسبت هاي مختلف دیني و اجتماعي اشاره مي شود. 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

40 

ماهیت  و  فلسفه  تكم عروسكي چوبین  متعدد  تزئینات  که  است  ذکر  شایان مفهومي ویژه خود را داشت: بطوري که مي توان گفت زنگوله و سكه ها براي صدا و ضرب آهنگ بیشتر چون چنبر دف بوده است. آئینه به رسم روشنائي و صفا، خبر آمدن سال نو را به مردم مي داد، و رنگ قرمز پوشش تكم که بود که  بدان علت  استفاده مي شود.  این رنگ  از  بدنه  براي پوشاندن  همیشه در پیشینه ي  فرهنگي و فولكلور آذربایجان لباس و توري سر عروس به رنگ نمایشي  مراسم  در  است.  خوشي  و  شادي  مظهر  خود  عروس  و  بوده  قرمز تكم، زیبائي خاص آن منوط به بازي فردي و مهارت و شگردهاي شخص 

تكم گردان با تكیه بر حرکات موزون و آواز است. در البالي اشعار تكمچي ها، عالوه بر شعرهاي توصیفي بهار و نوروز، رد پاي مذهب شیعي و مدح امیر مؤمنان ـ  حضرت علي )ع( را مي توان دید. در ذیل 

به نمونه هائي از اشعار تكمچي ها توجه کنیم: بهارآمد، بهار آمد، خوش آمدعلي با ذوالفقار  آمد خوش آمد 

ادامه اشعار به ترکي: سیزین بو تازا بایرامیز مبارک . )عید نوروز شما مبارک(

آییز، ایلیز، هفته ز، گونوز مبارک )ماه و سال و هفته و روز شما مبارک(جناب جبرئیل نامه گتیردي )جناب جبرئیل نامه آورد(

گتیرجگین پیغمبره یتیردي )به محض آوردن به پیغمبر رسانید( مبارک قولالرین گؤیه گؤتوردي )پیغمبر دستهاي مبارک خود را به آسمان 

بلندکرد( سیزین بو تازا بایرامیز مبارک  )عید نوروز شما مبارک( 

امیرالمؤمنین تخته چیخاجاق  )امیرالمؤمنین بر تخت جلوس خواهدکرد(             یزیدون بوینونا نوختا ویراجاق )بر گردن یزید لگام خواهد زد(

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

41 

به جاي آب روان خواهد  یئرینه آخاجاق )شربت شیرین  شیرین شربت سو شد(       

سیزین بو تازا بایرامیز مبارک )عید نوروز شما مبارک( و ...  ***

امید که روزي در مقابل این همه فرهنگ وارداتي و هجمه هاي بي امان آن، شاهد احیاء و اجراي آداب و آئین هاي دیرین زیبا سرزمینمان ایران، که تک 

تک آنها پیشینه و هویت فرهنگي ماست، باشیم. 

_________________/http://www.zirobam.blogfa.com :قایناق

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

42 

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اود‌چرشنبه

بایرام آیی نین )اسفندین( ایكینجی چرشنبه سی )اودچرشنبه سی(دیر. هامینین اورگی اود کیمین 

ایستی و ایشیقلی اولسون.آتیل، باتیل چرشنبهبختیم آچیل چرشنبه

آغیرلیغیم، اوغورلوغوم اودالرامنیمله هوپولمایان یادالرا

 آغیرلیغیم اود اولسوناوددا یانان یاد اولسوناود اوستوندن آتداناق

هر جفایا قاتداناقآتیل، توتول چرشنبه

چیلله م تؤکول چرشنبهبختیم آچیل چرشنبه

نوروز گونو، آذربایجاندا بایرام سفره سینه برکتلرین یئددیسینی دوزرلر:

1- تورپاق برکتی: قوورقا، بوغدا )سمنی( 2- سو برکتی: بالیق، سو

3- آغاج برکتی: آلما، ایده4- معنوی برکتی: قرآن،آینا

5- آل- وئر برکتی: پول، سكه6- حیوان برکتی: یومورتا

۷- گؤیرمگین برکتی: گؤی بئجرتمک )سبزه(

فاطمه صفری

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

43 

سمني،‌نه‌واخت‌جوجرديم‌سني؟

سمنينين‌پيشيرمه‌سيندن‌قيسا‌بير‌اؤزت:اونو  و  بوغدا حاضرالییب  آرایا گلیب،  بیر  خانمالر سونرا  فیلیزلندیریب(  )گؤوردیب-  جوجردیب قازانا  یا دا  تیان  بیر  بوغداالری دارتیب،  جوجرمیش بو  ائدرلر.  دعاالر  و  قویارالر  اوستونه  اود  تؤکوب، و  بایاتی  ماهنی،  وئریب  سسه  خانمالر سس-  آرادا بو  اینانجالریندان  دبین  بو  اوینارالر.  اوخویوب  شعر چین  دیلكلری  گلینلرین  و  قیزالر  گنج  کی،  دور گلن  بئله لیكله  قاریشدیریب،  سمنینی  دئیه  اولسون اولماسینی آرزو  قیزالرین دیلكلری چین  باهار،  ایل ائدرلر. سونرا حاضر اوالن سمنینی قوهوم- قونشو، و 

یولداشا پای وئررلر.

کبری میرحسینی

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

44 

قدر  نه  اونو  و  گلمه سینی  باهارین  برکتلی،  ایلین  او  پیشیریلمه سی  سمنی نین مقدس اولدوغونو خبر وئریر.

سیموولو  تمیزلیک  و  خیرخواهلیق  ظریفلیک  بوللوق،   )  SƏMƏNİ( سمنی حساب اولونور.

سودا  یویاندا  سئچیلمه لیدیر.  توخومالر  ساغالم  اوچون  سمنینی جوجرتمک ایكي  ایلک  سمني  آتیلمالیدیر.  اوچون  اولمادیقالري  ساغالم  دنلر  باتمایان 

چرشنبه دن سونرا، نووروز بایرامینا 12گون قالمیش گؤیردیلیر. بایراما قدربوغدا ۸-12 سم. قالخیر.

_ بوغدا تام تمیزلنیب یویولور، سودا ایسالدیلیر._ تنزیفین ایچینه تؤکولوب باغالنیلیر و بیر گون سودا ساخالنیلیر.

یئره  ایشیقلي  اوچون  آتماسي  ریشه  چیخاردیب  سودان  گون  سحري  _قویولور. 

_ ریشه سالمیش بوغداني ایسته نیلن فورماالرا سرمک اوالر. _ بوغدانین اوستو قوروماسین دئیه اوزرینه نم تنزیف اؤرتولور، هر گون سو 

سپیلیر. آز  بیر  جوجرتیلر  _تنزیفی  سونرا  قالخدیقدان 

گؤتورمک اوالر.قابي  آشیري  واخت  _سوزمک  سویونو  اییب، چورونتو  کي،  الزیمدیر 

اولماسین.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

45 

نوروز‌بايرامي‌و‌اونا‌باغلي‌مراسيملر

نوروز بایرامي نین آذربایجاندا و آذربایجان خلقي ایله عالقه دار یارانماسینا نئچه بؤیوک دلیل  ده گؤسترمک اوالر:

بو گون بیله آذربایجانین هر یئرینده نوروز بایرامي  ایله عالقه دار بیري  رسملرینین  ائل  بو  رسملري  و  قانونالري  قایدا-  ائل  ائله »هئیفانا« مراسمي دیر. بو مراسم ایلین دؤردونجو گونو توتوالن آذربایجان  کئچمیشده،  خصوصیله  گون،  بو  مراسم دیر. آروادلي-کیشیلي  بؤیوکلو-کیچیكلي،  عایله لر:  کندلرینده سحر تئزدن ناهار پیشیرمک اوچون الزم اوالن وسایطي، ائله جه  ده معمول اوالن اویونالرا گرک اوالن وسیله لري گؤتوروب، و  گئدر  قوجاغینا  چشمه  باشالرینا  ـ  طبیعت  باغالرا،  چؤله، آخشاما قدر اورادا یئمک پیشیریب، یئمک، اگلنمک، چالیب- 

اویناماق و مختلف اویونالر اویناماقال مشغول اوالردیالر.گونه   مراسملي  گؤزل  بو  داخلینده  آذربایجانلیالر اولوب،  ادغام  سؤزلرینین  اونا«  »حیف   دئیرلرکي،  »هئیفانا« قیسالدیلمیشیدیر. خالق بوگونه »حیف اونا«، یعني حیف نوروزاـ کئچیردردیلر.  فرحله  و  شن  گونو  خاطرینه  بایرامین  بو  دئیه، اولسا و شهردن، کنددن  کئچمیشده اگر بو گون هاوا سویوق مراسمي،  گؤستردیگیمیز  اولماسایدي،  ممكن  گئتمک  کنارا ایشله مز  گونو  او  هرحالدا  و  ائدردیلر  ائوده  اولدوقجا  ممكن 

ایدیلر.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

46 

گئنیش  اولدوقجا  داخلینده  آذربایجانلیالر  عالقه دار  بایرامیله  نوروز  نادارا: یاییلمیش عادت و مراسملردن بیري  ده ایلین سون چهارشنبه سي نین آخشامي گور  یئرده،  توپالندیغي  عمومون  بعضا  اوستونده،  تپه  دامدا،  یئرده،  اوجا آالولي اود یاندیرماق مراسمي دیر. بو مراسم، نئجه دئیرلر بیتمكده اوالن ایلي شنلیكله یوال سالماق و چاتماقدا اوالن ایلي شن قارشیالماق و اونا حاضرلیق مراسمي کیمي طنطنه لي، شن و گؤزل  نوروز  مراسم  بو  گؤرمک کیمیدیر. ایدي و عایله ده هامي: بؤیوک،کیچیک، قوجا، جوان، آرواد، کیشي نین اوندا 

اشتراکي حتمي و الزم ایدي.

بیرینه  کندلریندن  گونئي  اوچون  آل ـ  وئر  گنجلیكده  سؤیلردي  کي،  آتام گئتمیش ایدیم، ایلین سونالري ایدي، آخر چهارشنبه  ایدي. آخشام چاغالري  ایدي، تانیشالرین بیرینین ائوینده قوناق  ایدیم. پنجره دن گؤردوم  کي، عایله سونرا،  چیخاندان  داما  هامي  چیخیرالر.  داما  نردیوانال  هامیسي  عضولرینین داما  اؤزلري  اوجالدي.  گؤیه  یاندیردیالر، آالوي  اود  تیكاندان  قورو  اورادا داما  اوشاقالري قوجاقالریندا،  قادینالر،  ایدي،  دامدا  بیلنلرین هامیسي  چیخا 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

47 

چیخمیش  ایدیلر. بیر ده گؤردوم 9۰ یاشینا چاتمیش باباالریني  دا  کمكله شیب، داما چیخاردیرالر. ائو صاحابي نین گنج اوغلو گلیب، مني ده نادارایا چاغیراراق 

دئدي:ـ بویورون نادارایا، ائوده اورتوماغین شوگومو پیس اوالر.

من  ده گئدیب، نردیوانال داما چیخدیم.  قوجا بابا آالوین مقابلینده دایاناراق، اللریني گؤیه ساري قالدیریب، دئدي:

ـ اهلل، سنه مین شوکور، بیلدیر بو واخت اون تومن سرمایامیز وار ایدي، ایلي باشا ـ  باش ایشله ییب، قازانیب، یاخشي دوالندیق و اون تومن  ده یئرینده  دیر.

قوجا سونرا اوشاقالرا اشاره ائد رک دئدي:ـ هه باالالر! باشالیین.

اوشاقالر سس ـ سسه وئر  رک دئدیلر:-1

نادارا ها ناداراسو گلدي قندهارا،

شاهیم شیروان ایچینده،اوینار میدان ایچینده،قیلینجي قان ایچینده،میدانین آغاجالري،بار گتیرمز باشالري،آغادایي نین قاشالري،

هئي دؤیوشر قوچالري…ایكي دانا ها ایكي دانا،

ایكي دانا بیر قوش  ایدي،باغچایا قونموش  ایدي،

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

48 

بي اوغلو گؤرموش  ایدي،اوخینن وورموش  ایدي،اوخ مندن بئزار ـ  بئزار،

د رین ـ  د رین قوي قازار،درین قویدا بیر کئچي،هاني به بونون قیچي؟قیچي قازاندا قاینار،

پیشیک یانیندا اوینار،پیشیگیم هارا گئدیرسن؟

گئدیرم بابان ائوینه؟بابان ائوي ییخیلسینقیزگلین آلتدا قالسین

بومتل لر و قوشماجاالردان اوزون ـ  اوزادي اوخویاندان سونرا، گنج اوغالن و قیزالر بیري  ـ  بیرینین آردینجا آالوین اوستوندن بو طرفدن او طرفه آتالناراق 

دئییردیلر:نادارا ها نادارا،

شاه گلدي قندهارا…

آتام دئیردي  کي، کند دامالرینین هامیسیندا عیني بو شن مراسم تكرار اولماقدا ایدي. بو مراسم کئچمیشده داها طنطنه لي  ایدي و ایندي  ده معین درجه ده اجرا 

اولونور.

آتيل‌ـ‌باتيل‌مراسمياونا حاضرلیق عالمتي اوالن آخر چهارشنبه گونو  ایلگیلي و  بایرامیله  نوروز 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

49 

ـ  تورا   چاغي  سحر  گونونون  چهارشنبه  سون  هامان  ده  بیري   مراسملریندن  ووردان اجرا اولونان »آتیل ـ  باتیل« مراسمي  دیر.

سون  ایلین  اولونور.  اجرا  طرفیندن  قیزالر  و  قادینالر  چوخ  داها  مراسم  بو و  یئتیشمیش  خصوصیله  قادینالر،  ـ  ووردان  تورا   سحر  گونو  چهارشنبه سي منسه،  کوزه لرله،  ساخسي  تازا  آلدیقالري  قیزالر،  اوالن  عرفه سینده  بخت اؤزلریله  گئدر،  باشینا  بوالق  اوچون  گتیرمک  سو  ایله  و… یاریم سهنگ  آزاجیق یاشیل الشمیش بوغدا، قایچي، سورمه و آینا آپارار، اورادا آینایا و یا سویا باخیب، گؤزلرینه سورمه چكر، دیرناقالریني توتار، ساچالریني دارار، سو  سونرا  قورتاردیقدان  ایشلري  بو  و  دوغرایار  سویا  ایله  قایچي   گؤیلري 

آرخیني اوتاي ـ  بوتایا هوپپاناراق دئیرلر:آتیل ـ  باتیل چرشنبه،بختیم آچیل چرشنبه.

سویون باشي بیزیم دیر،چاخماق داشي سیزین دیر…

همین سحر تورا ـ  ووردان چشمه لر باشي ائله شلوغ اوالر کي، ایگنه سالماغا یئر اولماز و محله نین  تقریبا بوتون قیز و قادینالري بوالق باشیندا اوالرالر.

جيديرقدر  بیر  ایشیقالنیب، گون  چیخماغا  هاوا  تئزدن،  آخر چهارشنبه گونو سحر قاالندا، کندلر و قصبه لرین معین کنار میدانالریندا گنجلر آت چاپار و یاریش کئچیردرلر. کند و یا قصبه نین اهالیسینین اکثري بو میدانین اطرافیندا توپالنار قورتاریب،  باتیل«الریني  ـ  »آتیل  آلقیشالیار ـ   اونو  ائدیب،  تاماشا  یاریشا  و قیزالرین  دا  گنج  گتیرن  سو  ایچمه لي  تمیز  و  سرین  ائولرینه  منسه لرده  تازا و  قادینالر  گلر،  میدانینا  یاریش  بو  حالدا،  سورمه لنمیش  گؤزلري  هامیسي، 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

50 

ائدرلر.  تاماشا  گنجلره  چاپان  آت  دایاناراق،  یئرده  اوالن  مخصوص  قیزالرا تورک  مختلف  توتولماسادا،  ایلگیلي  بایرامي  ایله  نوروز  جیدیرمراسمي دؤرلردن چوخ  قدیم  ان  داخلینده  تورکمنلر  او جمله  ده  داخلینده،  خلقلري 

یاییلمیش بیر ایدمان و اگلنجه دیر.

نوروز‌بايرامي‌دبلريندن‌اؤرنكلرنوروز بایرامي، یعني تازا ایلین ایلک گونونده آذربایجان ملتي داخلینده قدیم  قانونالر و عادت ـ  عنعنه لر اولموشدورکي،  زامانالردان خصوصي رسملر، قایداـ بیر چوخو حیات طرزینین د ییشمه سیله آرادان گئتمیشدیر. هله ده آذربایجان آشاغیداکیالري  عادتلردن  اوالن  ائتمكده  داوام  شهرلرینده  قسما  و  کندلري 

گؤستره بیلریک:1 ـ بوگون سحر تئزدن، آخر چهارشنبه گونو آلینمیش تازا ساخسي قابالردا: منسه، بخته ور، سهنگ، بستي، اوشاقالر ایسه »د نگیله لرینده« چشمه دن ائوه تازا 

سرین سو گتیررلر و تازا ایلده بونو آیدینلیق عالمتي سایارالر.تازا  تیكدیردیكلري  ایلین سونالریندا  اؤتن  اوشاقالر  ـ هامي و خصوصیله   2

پالتار و آیاق قابالریني گئیرلر.آغ  و  کیشي  اوالن  آغ ساققالي  ائوین  اوشاقالر  و  گنجلر  بوتون  عایله ده  ـ   3گؤروشر،  وئریب  ال  اونونال  گئدیب،  گؤروشونه  قادینین  اوالن  بیچگي نار  یا  نارینج و  بیر  اونا  اونا اوزون عؤمور دیله یر و  ائدیب،  بایرامیني تبریک 

وئرردیلر.اوالن  بؤیوک  ان  یاشجا  افرادي خانواده نین  بوتون عایله لري  ـ خانواده نین   4عیني  سونرا  اوندان  گئتمه لیدیرلر.  گؤروشونه  آروادالرینین  یا  و  کیشي ائولرینه  بیري ـ  بیرینین  اوچون  گؤروش  عضولري  عایله  مختلف  خانواده نین 

گئدرلر.گؤروشونه  بیري ـ  بیرینین  عضولري  عایله لرین  اوالن  خانواده دن  عیني  ـ   5

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

51 

گئدنده او ائوین اوشاقالرینا دستمال، جوراب، قیرمیزي یومورتا و حتي پول بایراملیق وئرردیلر.

6 ـ عایله وي و خانوادگي گؤروشلردن سونرا بوتون کیشیلر بیري  ـ  بیرینین و معموال  بو  گؤروشلر  گئدردیلر.  بیري ـ  بیرینین گؤروشونه  معموال  قادینالردا قصبه لرده  و  یئرلرده  بؤیوک  و  گونو  ایكینجي  ایلین  تازا  کندلرده  کیچیک اوندان  اهمیتي  بؤیوک  گؤروشلرین  بو  اوالردي.   محله  محله ـ  سیراایله دشمن چیلیكلر  حتي  و  کدورتلر  یارانمیش  بویو  ایل  اؤتن  عبارت ایدي کي، 

آرادان آپاریالردي.گؤستردیگیمیز  اوالن  گونلرده  عالقه دار  گونله  او  و  گونو  بایرامي  نوروز د ییشسه ده،  قسما  زامان ـ زامان  شرایطله  معین  رسملر  و  قایدا  عادت ـ عنعنه لر، اونالرین چوخونون کؤکو چوخ قدیم دؤرلردن قاالن یادگاردیر. بو عادت و عنعنه لرین بیر سیراسي اسكي زردشت دیني و اونون روشئیملرینین یاراندیغي او  ائللري،  تورک  بوتون  ایسه  بعضیلري  قاباغا،  مین ایل  ایل  نئچه  میالددان جمله دن یئرلي تورکلر، اورتا آسیا تورکلري و اورادان آذربایجان و همدان و  عادت  عمومي  سویالرینین  و  قبیله  تورک  یئرلشمیش  گلیب  اراضیسینه 

عنعنه لریندن قاالن رسملر اولموشالر.دئمک، نوروزال ایلگیلي اوالن عادت و رسملرین کؤکونو یا مرکزي ماد و ماننا اراضیسینده یارانمیش زردشت دیني، اونون حكملري، دیني تصورلري و رسوماتیندا، یادا اسكي تورک ائللري، قبیله و سوي بیرلشدیرمه لرینده، اسكي 

تورکلرین حیاتي و عادت ـ عنعنه لرینده آختارماق الزمدیر. 

مرند-                   یئری:  دوغوم   -134۷ ایلی:  دوغوم  خلفی-  پروین  گؤندرن: فوق لیسانس ادبیات فارسی

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

52 

‌‌‌‌‌بايرام‌آيی‌عليار‌كندينده

اوخوجوالرا آز- چوخ تانیش اوالن بیزیم کندیمیز علیاردا بایرام آیی یاخود اسفند آیینا »هفده لبووود« داآز  قاري  بوآیین  دئیرلر.  آیی   həfdəlbovudاولسا سویوغو و شاختاسي کسیجي اوالر و بئله بیر دئییم وار کي: »هفده لبووودون سویوغو  /  تندیره تویوق  شدتیندن  سویوغون  یعني  تویوغو«،  باسار 

قیزیشماق اوچون گلر گیرر یانار تندیره.

اکبر حمیدی علیار

نوت: اکبر حمیدی 1352-جی ایلده قره داغ دیزمار بخشی نین( خاروانا شهری )ورزقان ماحالی نین تحصیلینی ابتدایی اولدو، آنادان کندینده علیار شهرینده اورمیه ایسه مکتبی اورتا و کندده بو تهراندا و تبریز تحصیالتینی عالی بیتیردی، و تمامالدی اوزره الکتریک مهندس لیگی و برق

ایندیلیکده تهران الکتریک شبکه سینده چالیشیر._________________

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

53 

بیرده بو آیین چرشنبه لرینین اؤزل آدالري، دبلري واردیر: خبر چرشنبه- گول چرشنبه- کوله چرشنبه و آخیر چرشنبه.

اهلي  وکند  اوبا  ائل-  خبر چرشنبه دیرکي،  ایلک چرشنبه سي  آیي نین  بایرام آذربایجانین  خبری  )بو  وئررلر  خبر  یاخینالشماسیني  بایرامین  بیرینه  بیر- و  چاتدیرارالر(  خلقه  شكیلده  عنعنه وی  تكمچیلر  بؤلگه لرینده  چوخ  بیر ایكینجي  گؤررلر،    حاضیرلیق  قارشیالماغا  یازي  و  بایرامي  یاواش  یاواش- ائو  و  ائولریني  خلق  اعتبارا  چرشنبه دن  بو  چرشنبه دیرکي،  گول  چرشنبه، اؤرتوکلري  کیلیملري،  خالیالري،  فرشلري،  جمله دن  او  دؤشه نه جكلریني آغاردارالر  دیوارالریني  ایچ  اوتاقالرین  و  ائولرین  تمیزله یرلر،  یویوب   ... و و  وار  تورپاغي  اؤزل  و  مخصوص  آدالنان  تورپاق  آغ  آغارتمانین،  بو  و متر  بیر  تخمینا  دئییلن  قورشاق  دیوارالرین  گتیررلر،  )mayı(داغیندان  مایي ایسه  تورپاغي  قیرمیزي  بو  بویارالر،  تورپاقال  قیرمیزي  آشاغاسینی  اوجالیقدا عمومیتده قودئییر)qudeyir(  آدالنان کؤوشندن گتیررلر و ائو-ائشیگي گول کیمي گؤزللشدیررلر. اوچونجوچرشنبه کوله)külə( چرشنبه دیر؛ کوله لنمک ساچالري قیسالتماق معناسیندادیر و بو چرشنبه ده قیز-گلین، اوشاق- بؤیوک تویوق-  باشقا  اهلیندن  اولساگوده لدرلر،ائو  اولموش  دا  آز  ساچالریني جوجه نین و مال- قارانین دا قویروق توکونو و یال توکونو کسرلر. دؤردونجو چرشنبه آخیر چرشنبه آدالنار؛ آخیر چرشنبه نین حرمتي و دبلري سؤزو گئدن اوچ چرشنبه دن داها آرتیقدیر، آخیر چرشنبه آخشامي اورتا دوغونون چوخلو اود  علیاردا  یاندیرارالر.  اود  ده  کندده  بیزیم  اولدوغوکیمي،  اؤلكه لرینده یاندیرما مراسمي دامالردا کئچیریلر، گون باتاندا ائرته دن دامالردا توپالنمیش اودون، گون، بئنجه و باشقا یاناجاقالري یاندیرارالر و ائو اهلي بوتونلوکله بو اودون دؤوره سینه ییغیشیب شن احوال- روحیه دویارالر و اودون اوستوندن 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

54 

پیسلیكلرین،  و  دیله یرلر  آیدینلیق  و  ایشیقلیق  ساغلیق،  تانریدان  آتالنارکن چیرکینلیكلرین، خسته لیكلرین و قادا- بالالرین بو اودا تؤکولوب یانماغیني و  چكیب  جیزیق  بیر  دوره سینه  اونون  سونرا  سؤندوکدن  اود  آرزوالیارالر، یئرده قاالن کولون قاراسیندان مال-حیوانین اوستونه یاخارالر و ائوین بؤیوگو باجادان باشا بیر یا نئچه سكه پول ساالر و ائوده کیلر او پولالري ییغیب صدقه شامدان  اوالنالر  نیتي  گئجه،  بو  ده  بیر  ائدرلر،  هدیه  یوخسولالرا  عنوانیندا سونرا باجاالرا )سئودیگي آدامین و یا آغساققال الرین و حؤرمتلي آدامالرین باجاسینا(گئدیب ائوده دانیشیالن سؤزلره قوالق  وئرر و بیرینجي ائشیتدیگي جمله دن اؤز نیتي نین یاخشي یا پیس اولدوغونوآنالییب قاییدار، بو گئجه نین دبلریندن بیري ده قورشاق سالالما دبي دیر، اوشاقالر و گنجلر تک- تک و یا قروپ- قروپ گئدیب باجاالردان قورشاق سالالیارالر و ائو اهلي قورشاغین اوجونا یومورتا، میوه، یئمیش، پول و یا توخونما جوراب و باشقا ائوده اوالن بو  دورکي،  بو  ماراقلیسي  دئیرلر،  چک-  قورشاغیني  باغالییب-  نعمتلردن گئجه نیشانلي اوغالنالرین قورشاقالري بیر تهر تانینار و چرشنبه لیكلري اؤزل 

اوالر!

آخیر چرشنبه نین دبلریندن بیري ده چرشنبه نین سحري دیر، صبح آچیلدیقدان سونرا اوشاقالر و گنجلر، خصوص ا یله قیزالر چایا گئدیب )آشاغي چاي و یا یوخاري چاي( آخار سودان اویان-بویانا آتیلیب گؤزل بایاتیالر، کیچیک 

شعرلر اوخویارالر، اونالردان بیري بئله دیر: آتيل-‌ماتيل‌چرشنبهبختيم‌آچيل‌چرشنبه

اولماغیني  پاک  و  تمیز  دورو،  کیمي  سو  حیاتالرینین  تانریدان  بئله لیكله  و دیله یرلر. چرشنبه لرینیز مبارک اولسون.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

55 

شهرستانی،  ورزقان  )ایندی  ماحالی نین  دیزمار  قراداغ  علیارکندی خاروانابخشی نین( اؤنملی و مشهورکندلریندن دیر. علیار تخمینا 11۰ کیلومتر تبریزین شمالیندا و 45 کیلومتر ورزقانین غربی شمالیندا یئرلشیر. واختی ایال بو کند او بؤلگه ده علم و بیلیک مرکزی اولموش، بیر چوخ عالیملر، مجتهدلر، 

یازیچی و شاعیرلری اؤز قوینوندا بسله ییب جامعه یه تقدیم ائتمیش دیر.ایندیلیكده تخمینا 12۰۰   ائولی اوالن علیارین اهالیسیندن  شاه دؤنمینده 4۰۰ اؤزونده  کندین  ایسه  ائو     45 تهراندا،  و  تبریز  ائو   1۰۰ شهرینده،  اورمو  ائو 

یاشاییر.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

56 

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حقيقت‌هفت‌سين‌1آراز قاراآغاجلو

»هفت سین« ترجمه ي اشتباهی از واژه »یئددی سین« به معنای »هفت تا« می باشد. در عید باستانی آذربایجان به نام »بایرام« رسم بر این بوده است که هفت چیز از برکت های خداوند را در سفره عید قرار دهند:

آب، برکت آسمانماهی،  برکت آبها

گندم )یا نان(، برکت کشتسیب یا انار، برکت باغبانیتخم مرغ،  برکت حیوانات

پول، برکت تجارتسبزه، برکت کشتزار

جریان  این  معادلسازی   پروسه ی  در  ولی  منطق،  و  سادگی  همین  به دچارتحریف خنده داری شد!

میگیرد.  قرار  ترتیبی  شمارش  برای  اعداد  از  بعد  ترکی  در  »سین« اشتباه  به  ولی  دومین.  در  »ین«  حروف  یا  و  انگلیسی.  در   th مانند »یئددیسین« به معنای هفت تا به »هفت سین« ترجمه شده و این امر 

مشتبه شده است.به   ... اینكه سیر و سرکه و سماف و  با وجود  جالب است که حتی اشتباه وارد سفره عید شده اند.هنوزهم ماهی وتخم مرغ وگندم برشته وآب و ... ازسفره حذف نشده اند. بااینكه اولشان سین نیست، باز به خاطر فلسفه درست و رسم صحیحتر جایگاه خود را حفظ کرده اند...

1- بو تئوری ایلک اؤنجه دکتر ناصر منظوری جنابالري طرفیندن طرح اولونوب. )ائل بیلیمي(

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

57 

توي‌مراسيملري

قندباشی‌گتيرمه‌شنليگی/ سوسن نواده رضی. 5۸  

نيشانلی‌قيزالرين‌چرشنبه‌خونچاسی/ فاطمه صفری. 59

آذربايجانين‌تويالری/ آیدین ملكزاده. 6۰

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

58 

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قندباشی‌گتيرمه‌شنليگی

                                                         سوسن نواده رضی

قاجار زمانی کورکنین گلینه »قندباشی گتیرمه« شنلیگیکی،  عنعنه سی دیر  دویون  توی-  اسكی  آذربایجانین  گتیرمه،  قندباشي  کله آذربایجانین چوخلو شهرلرینده بو گونده تویدان اؤنجه گلینه قندباشی آدی آلتیندا هدیه لر یولالنیر و یانیندا کورکه نین طایفاسیندان آغساققالالر و گنجلر گلین ائوینه کله قندلر ایله گئدر و اوردا نیشان توی مراسمی نین تاریخی و نئجه 

اوالجاغی دانیشیالر.اورادا کله قندلرین بیری بیر آغساققال طرفیندن اورتادان پارچاالنیر و او پارچا هانسی گنجین اؤنونه دوشرسه، اونا گلین خانم عایله سیندن هدیه لر وئریلیر.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

59 

چرشنبه‌ليك)نيشانلی‌قيزالرين‌چرشنبه‌خونچاسی(

اوغالن  ائوینه  قیزالرین  اوالن  نیشان  تازا  آخرچرشنبه طرفیندن خونچا گؤندریلرکی، بونا »چرشنبه لیک« دئیرلر. بو خونچادا، بئجردیلمیش بایرام گؤیو، بیر نئچه قیرمیزی پالتار،  و  قیزیل  قیزا  یئمیشی،گلین  چرشنبه  بالیغی،  بایرام ائوین سایرآدامالرینا دا اللریندن گلدیگی قدر پای یوالنار.بو خونچا چرشنبه گونو اوغالن ائوی طرفیندن، قیز ائوینه گئدر. اوغالن ائوی بو خونچایا »هفت سین« ده آرتیرارالر. بو خونچاالرا آینا، داراق، اوزرلیک، سورمه ده قویارالر.

سوبای قیزالرین اوخودوغو بیر ماهنی:چرشنبه گونو خونچا گلیر همسایامیز فاطما سورایا

گئدیرم من ده باخام،کؤنلوم آچیلسینگلن ایل بو واختاجان، بختیم آچیلسین

آذربایجانین بیر چوخ شهرینده و کندلرینده بایرام آخشامی نیشانلی قیزالرا خونچا گئدر. همچنین آتاالر، قارداشالر، بیرآغ  پایی  بو  آپارارالر...  پایی  بایرام  قیزالرا،  ارده کی ائوینه  بوقچایا قویوب، الده گؤتوروب، باجی و یا قیزین گئدرلر... چوخ عایله پیلو پیشیریب، بزه ییب پایال یولالر...

فاطمه صفری

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

60 

آذربايجانين‌تويالری1

                                               آیدین ملک زاده»تانيشليق«-‌‌آشنايي‌دختر‌و‌پسر

امروزه آشنایي دختر و پسر در مكان ها و موقعیت هاي و  جشن ها  گیرد.  صورت  تواند  مي  مختلف مراسم هاي گوناگون و یا محل کار و یا تحصیل و در دید و بازدیدهاي اعیاد و .... در قدیم جواني که کند  انتخاب  همسري  براي  را  دختري  مي خواست یک پایش در کنار چشمه روستا بود، »بوالق باشی«. حیوانات  دیگر  و  اسب  دادن  آب  بهانه ي  به  اغلب »بوالق باشي« حاضر مي شد.  اوقات سرچشمه  بیشتر با لباس هاي  خصوصا در چهارشنبه سوري که همه 

نو راهي چشمه میشدند :

1- http://yoldash65.blogfa.com/post92-.aspx

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

61 

چرشنبه گونونده چشمه باشینداگؤزوم بیر آالگؤز خانیما دوشدو

آتدي مژگان اوخون دیدي سینه مدننازلي غمزه لري جانیما دوشدو

به جواناني که زیاد طرف چشمه مي رفتند، چنین مي گفتند :»فالنكسین اوغلو دئیه سن آییلیب!«

وقتي پسري دختر مورد عالقه اش را مي یافت، با هزاران حیم ـ  جیم عالقه اش کنار  قره داغ(  زنان  )روبند  را  »یاشماق«اش  دختر  اگر  مي کرد.  بیان  او  بر  را را سفت  »یاشماق«اش  اگر  و  دارد  او هم عالقه  بود که  معني  این  به  مي زد، مي کرد به معني عدم عالقه و رضایت بود. در بعضي از روستاها دختري که کوزه ي آب در دست داشت، وقتي جلوي خانه ي پسر مي رسید، کوزه را به زمین مي گذاشت و به این ترتیب عالقه ي خود را ابراز مي داشت. بعضا پدر و 

مادر از بین دختران اقوام یكي را براي پسر خویش انتخاب مي کردند .

سؤز‌بيلديرمكاین  و حدیث  حرف  بعضا  مي کشید.  طول  ماه ها  شاید  پسر  و  دختر  آشنایي باشماغي،  اوغلونون  »فالنكسین   : مي گفتند  مثال  مي افتاد،  دهان ها  به  آشنایي فالنكسین قاپیسیندا ایتیب!«. یعني کفش فالني در جلوي خانه ي فالني گمشده. به عبارتي، این پسر زیاد به اطراف خانه پدر دختر رفت و آمد دارد. یا دستمال پیدا شده است. در شب عید طبق رسم »شال سالالماق«   از جیب پسر  دختر بافتني هاي  یا  و  جوراب  دختر  و  مي آویخت  دختر  خانه  روزن  از  شال  پسر نشاندار خود را به دستمال پسر مي بست و پسر هم به گونه اي آن را به مادر و 

یا خواهرش نشان میداد و با این بهانه سر دل خویش را فاش مي ساخت .

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

62 

ائلچيليك‌‌-‌»خواستگاري«وقتي پدر و مادر دختر مورد عالقه ي پسرشان را شناختند و وصلت را صالح جریان  در  را  او  مادر  به خصوص    دختر،  والدین  نحوي  به  یافتند،  خانواده سفیدان  و ریش  بزرگان  مي دادند،  خانواده دختر رضایت  اگر  مي گذاشتند. احترام  خاطر  به  دختر  پدر  معموال  مي رفتند.  خواستگاري  به  پسر  خانواده 

میهمانان کنار در مي نشست و ریش سفید سخن را آغاز مي کرد:ایله، گلمیشیک فالنكسین اوغلونو  ایله، پیغمبرین گتیریشي  »اهلل ین بویورشو با  از طرف دختر  یا ریش سفیدي  ائدسن« آن گاه پدر و  قبول  نؤکرچیلیگه گفتن کلمات:  »اهلل نؤکري، پیغمبر نؤکري، علي نؤکري«، رضایت خود را 

اعالم مي کرد .در بعضي از روستاها، مكان هایي با نام  »ائلچي داشي«، »ائلچي تپه سي«، » ائلچي  آغاجي«،  »ائلچی بوالغی« وجود دارد. در قدیم وقتي کسي مي خواست به خواستگاري دختر برود، مثال مي رفت روي »ائلچي داشي« مي نشست.  بزرگ ده و یا کدخداي ده او را مي طلبید و موضوع را جویا مي شد. اگر صالح بود، باعث شكسته  این صورت  غیر  در  و  مي کردند  به طور رسمي خواستگاري 

شدن غرور خود نمي شدند .

»سؤزكسدي«‌بعد از خواستگاري نوبت قرار و مدار مي رسید. اولین قرار تعیین مهریه بود و بعد تعیین خورد و خوراک »دیش خرجي« و مدت نامزدي و  »باشلیق«، که 

امروزه جلدش عوض شده است .

»قندسينديرما‌«‌-‌شيريني‌خورانيبعد از گذاشته شدن قرار و مدار، نوبت به شب شیریني خوراني »قندسیندیرما« مي رسید. معموال نزدیک ترین شب اعیاد دیني یا ملي انتخاب مي شود. هر دو 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

63 

خانواده اطرافیانشان را به این مراسم دعوت مي کنند. و تمام خرج مراسم بر عهده ي پدر داماد است. خانواده ي داماد براي عروس وخانواده عروس براي داماد حلقه ي نامزدي مي خرند و در چنین شبي عروس و داماد حلقه ها را به این  در  که،  عقد  صیغه ي  شدن  جاري  از  بعد  البته  مي دهند.  هدیه  یكدیگر مراسم خوانده مي شود. و با مراسم قندشكني به اتمام مي رسد. یک کله قند تزیین شده را در سیني گذاشته و اطراف آن را با گل و شیریني مي آرایند. و رویش را با شالي پوشانده و به مجلس مي آورند و جلوي محترم ترین فرد حاضر در مجلس مي گذارند. او هم به آورنده سیني مبلغي پول به عنوان انعام مي دهد. بعد روپوش را با ذکر نام خداوند بزرگ و پیغمبر و امامان برمي دارد نامزد  فالني  دختر  امروز  که  مي کند  اعالم  مجلس  اهل  به  اسامي  ذکر  با  و پسر فالني شد و با قندشكني که در سیني گذاشته شده، بر کله قند مي کوبد سیني  داخل  شیریني هاي  و  برمي دارد  خود  را  کله  قسمت  مي شكند.  آنرا  و در  این  بر  عالوه  امروز  برمي دارد.  مقداري  هر کس  مي پاشد.  مجلس  به  را چنین مراسمي میوه و شیریني قنادي و آن هم به نوع گرانش به میهمانان داده 

مي شود.آذربايجانين‌تويالری

دوران‌نامزديدوران نامزدي از روزهاي به یاد ماندني عمر هر جوان است. این دوران اصوال دو  هر  مدت  این  در  مي شود.  هم  یا کمتر  و  بیشتر  گاها  مي باشد.  سال  یک خانواده خود را براي عروسي آماده مي کنند. خصوصا خانواده دختر، اسباب و اثاثیه جهازیه ي عروس را مهیا مي سازند. در روستاها جوان نامزد در بعضي از کارها به پدر زن خود کمک مي کند و می کوشد توان کاري خود را به برداشت  کار  است که  این  قصد  دیگر  از سوي  دهد.  نشان  خانواده عروس محصول زود تمام شود تا عروسي سربگیرد. در قدیم داماد نامزد حق نداشت 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

64 

به خانه ي عروس رفت و آمد کند تا روزي که به طور رسمي مراسم پاگشایي انجام گیرد. بعد از پاگشایي »آیاق آچدي«،  هم نمي توانست همه روزه و هر 

وقت دلش خواست به خانه عروس برود .

مراسم‌عروسيعروس  خانواده  از  داماد  خانواده  کارها،  اتمام  و  نامزدي  دوران  طي  از  بعد اجازه ي عروسي مي خواهد، و بعد از جلب رضایت آنها، روز عروسي معین 

مي گردد.

خريد،‌»بازارليق«چند روز مانده به روز تعیین شده، خانواده داماد ابتدا عروس را به بازار مي برند و برایش طال و لباس و کفش و لوازم آرایش مي خرند. تقریبا این خرید مطابق میل عروس باید باشد. عروس هم انتخابش را بر اساس توان خرید داماد و یا پدر داماد انجام مي دهد. البته چنین خریدي را خانواده عروس هم براي داماد 

صورت مي دهند .عروس  و  داماد  اطرافیان  به  یانا«  »طوي    عنوان  به  را  اجناسي  داماد  خانواده مي باشد،  )دونلوق(  پارچه  معموال  که  و...(  خاله  عمه،  برادران،  )خواهر، خرج  باید  داماد  خانواده  مي کنند.  خرید  را  آشپزي  مایحتاج  بعد  مي خرند. » دیش خرجي«    این  به  تقبل کنند، که  را  میهمانان خود و خانواده عروس 

مي گویند .

جهاز‌باخديآنها  و  مراسم دعوت مي کنند  این  به  را  اطرافیان خود  تمام  خانواده عروس چیزي را به عنوان جهازیه خریده و به مادر عروس میدهند، که امروزه اکثرا پول نقد مي دهند و داماد هم باید چند قلم از اقالم پرقیمت جهازیه را بخرد. 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

65 

را  خرید  این   ... و  لباسشویي  ماشین  فردار،  گاز  اجاق  یخچال،  فرش،  مانند مي توان همان  »باشلیق«  قدیم حساب کرد .

پارچا‌باخدياین مراسم در خانه داماد با دعوت اطرافیان داماد )فقط خانمها( انجام مي یابد. در این مراسم هر چه براي عروس خریداري شده در یک سفره چیده شده و به میهمانان نشان داده میشود. بعد میهمانان هدایاي خود را که پول، طال و یا پارچه است، تقدیم مي کنند. این هدایا در سیني هایي که به آنها  »خونچا« مي گویند، به خانه ي عروس برده مي شوند. کساني که خونچا برده اند از مادر 

عروس انعام مي گیرند .

توي‌گئجه‌سي‌‌)شب‌عروسي(‌پدر داماد چند روز مانده به شب عروسي، تمام دوستان و آشنایان را که به اصطالح با آنها »خیر و شر« دارد به مراسم دعوت مي کند. یک گروه موسیقي موسوم به »عاشیق« که شامل: »عاشیق، باالبانچي و قاوالچي« مي شود و یا گروه مي شود،  دعوت  برنامه  اجراي  براي  نیز  محلي  »ارکستر«  به  موسوم  موسیقي فردي از سوي پدر داماد به عنوان »توي بیي« انتخاب و معرفي مي شود و سیني مخصوص که گل و شیریني در آن جمع آوري شده است، پیش او گذاشته براي حضار معرفي شود. او مسئول پول هایي است که در  مي شود که رسما مراسم از سوي مهمانان داده مي شود. اولین کار او باز کردن ساز عاشیق است.  عاشیق در شروع برنامه خود تعلل مي کند و مي گوید سازم قفل شده است. »توي بیي« مبلغي پول تقدیم ساز او مي کند و مي گوید این هم کلید ساز تو این سنت احترام ساز »قوپوز« در بین مردم آذربایجان می رساند. قفل ساز که بدین ترتیب باز شد، مراسم و برنامه هاي موسیقي آن رسمیت مي یابد. همه مهمانان در سكوت کامل به عاشیق گوش مي دهند. عاشیق اشعار و آهنگ هایي در 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

66 

قالب استادنامه، حكمت و شریعت و طریقت و حقیقت نامه مي خواند. حضار نیز عاشیق را طلبیده و درخواست مي دهند. خود او و یا یكي از همراهان او مراجعه مي کنند و حضار به طور جداگانه مبلغي پول به عنوان نمر و یا طوي یانا بیي« تحویل داده  به »توي  مي دهد. مبلغ شمرده شده و اعالم مي شود و بعد مي شود. این از رسوم جدید است. 1۰ ، 15 سال پیش همزمان براي مهمانان شیریني مي دادند و آنها شیریني را برداشته و پول به جاي آن مي گذاشتند. من در مجلسي شاهد بودم که یک شاخه بزرگ پر از خار »قارا تیكان« وسط اتاق مجلس گذاشته بودند و سر هر خاري یک عدد خرما زده بودند، هر کس وارد 

اتاق مي شد، خرمایي برمي داشت و مبلغي پول مي گذاشت .همزمان با این مراسم، براي داماد اتاق دیگري به نام  »بي اوتاغي« مهیا مي کنند.

آسدي‌كسديداماد براي خودش حكمراني مي کرد و حاکم میشد. او براي خود یک وزیر دیگر  از کس  کسي  اگر  مي کرد.  انتخاب  جالد  نفر  دو  و  گیزیر  نفر  دو  و شكایت پیش داماد مي برد،  گیزیرها به فرمان او شكایت شونده را گرفته و به اتاق داماد مي آورند و داماد که حاال شاه شده و شاهي مي کند، او را به پول و شالق و یا دادن گوسفند و بز محكوم مي کرد. اگر به شالق محكوم مي شد، جالدها به شدت هر چه تمامتر شالقش مي زدند و فرد محكوم بعضا با دادن پول و یا گوسفند شالق را مي خرید. این رسم تا چند سال پیش در ورگهان و 

طایفه ي کیچیكلو زنده بود .

ساقدوش‌و‌سولدوشو  »سولدوش«  ترتیب  به  مي ایستند  داماد  راست  و  چپ  در  که  کساني  به انتخاب این دو به صورت مزایده بود. یعني  »ساقدوش« مي گویند. در قدیم هر کس پول بیشتر مي داد، پسرش ساقدوش مي شد. بعد از انتخاب ساقدوش، 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

67 

و  کقالق  روستاي  در  رسم  این  مي شد.  انتخاب  روش  این  به  هم  سولدوش اطراف آن هنوز هم زنده است. گفتني است از طرف خانواده عروس هدایایي 

به این دو نفر تعلق مي گیرد .

تؤرهبه اجناسي که خانواده ي عروس براي داماد و ساقدوش و سولدوش مي خرند، تؤره مي گویند. براي آوردن تؤره از خانه عروس به خانه داماد »قاوالچي و با  عروس  خانواده  و  مي روند  عروس  خانه  به  افراد  از  تعدادي  با  باالبانچي« شنیدن آهنگ مخصوص متوجه مي شوند که براي بردن تؤره آمده اند. تؤره تا پشت  از خویش مي دهند  به کساني  و  طبق هاي مخصوص گذاشته  در  را سر نوازندگان راه بیفتند و به خانه داماد بروند، آنها که تؤره را آورده اند قبل با کمک ساقدوش  داماد  انعام مي گیرند.  داماد  از خانواده  طبق ها  از تحویل و سولدوش لباس هاي دامادي خویش را مي پوشد و براي  »تعریف«  آماده 

مي شود.

بي‌ين‌اوغورالنماغيساقدوش و سولدوش باید مواظب داماد باشند تا دزدیده نشود. داماد حق دفاع از خود را ندارد. اگر بچه اي هم دست او را گرفت و با خود کشید باید به دنبال او برود. اگر کسي داماد را دزدید، ساقدوش و سولدوش با دادن پول داماد را آزاد مي کنند. لباس و کفش داماد هم نباید دزدیده شود که همین 

داستان را دارد.

قاپی‌كسدیوقتی داماد با ساقدوش و سولدوش می خواهد وارد مجلس شوند عاشق جلوی آنها را می گیرد و رو به مجلس می گوید: »آیا اینها جواز حضور در مجلس 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

68 

را دارند؟« اهل مجلس می گویند: »خیر« توی بیي مبلغی به عاشیق می دهد و می گوید:  »حاال دارند«  و داماد وارد مجلس می شود.

بی‌تعريفیداماد و ساغدوش و سولدوش در طرفین او در حالی که شمع و یا دسته گل در دست دارند رو به سوی قبله می ایستند و عاشیق با همكاری قاوالچی در اسكناس  در حالی که  مهمانان  میخوانند.  تصنیف های مخصوص  او  تعریف پول  این  به   - می گذارند  سولدوش  و  ساقدوش  و  داماد  دوش  و  سر  روی انعام     : مثال    را یكی- یكی می برد.  آنها  نام  قاوالچی  »بی باشی« می گویند- 

وئردی توی بیی ده وار اولسون،  قوهوم و اوالدی بختیار اولسون.

ساز‌سينديردیوقتی عاشیق تعریف داماد را تمام کرد و همه ی مهمانان انعام داماد را به سر می گوید  بلند کرده  هوا  به  را  سازش  با دست  عاشیق  او گذاشتند،  و دوش می خواهم سازم را بشكنم. یک طرف مجلس می گویند بشكن طرف دیگر می گویند نشكن باز هم عروسی در پیش هست و در نهایت بعضی از اطرافیان در  نشكند.  را  تا سازش  عاشیق می دهند  به  انعام  عنوان  به  پولی  مقدار  داماد گفته  بی باشی  آن  به  که  داماد  دوش  و  سر  پول  از  را  انعام  این  جاها  بعضی 

می شود، پرداخت می کنند.

حناياخدیانجام می گیرد، تمام مهمانانی  از عروسی  این مراسم که یک شب پیش  در که برای عروس جهازیه خریده اند دعوت می شوند و تعدادی از اقوام نزدیک این  است.  داماد  بر عهده ی  مراسم  این  هزینه ی  می شوند.  داماد هم دعوت مراسم معموال بعد از رقص عروس و داماد و حناگذاری آنها به اتمام می رسد. 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

69 

در آخر مراسم یک کاسه حنای خیس شده را در سینی آذین شده گذاشته و پیش عروس و داماد می آورند و داماد به آورنده ی حنا انعام می دهد.  سپس داماد بر دست عروس حنا می گذارد )امروزه رسم شده داماد حرف اول نام عروس را با حنا می نویسد و عروس هم حرف اول نام داماد را(. بعد حنا را عروس به مهمامان عرضه می کند و آنها انگشتی در حنا کرده و به جای آن 

پول می دهند.

گلين‌چيخدیبرای آوردن عروس همه به خانه پدر عروس می روند. در حالی که عروس با »هورا«  با دسته گلی وارد خانه می شود و زنان  انتظار داماد است داماد  در و  می شوند  جمع  خانه  حیاط  در  هم  جوانان  و  مردان  می گویند.  مبارک باد »ترکمه«،  قبیل  از  مخصوص  آهنگهای  »چؤلدمی«  زرنا  و  قاوال  نوازندگان »هئیواگلی«، »یاللی«، »دستمالی«، و غیره می نوازند و جوانان به صورت دسته جمعی می رقصند. بعد از رقص، آهنگ ها عوض می شوند. آهنگ های حماسی کشتی گیری  به  مردان  و  می شود  نواخته  غیره  و  »مصری«  »جنگی«،  قبیل  از وجود  همچنان  منطقه  عروسی های  در  بیش  و  کم  کشتی  آیین  می پردازند. 

دارد.یا چادر  و  قرمز  داماد شال  داماد در کنار هم جای گرفتند،  و  وقتی عروس انجام  امروزه در آرایشگاه ها  این کار  البته  به سر عروس می اندازد.  سفید را داده می شود. برادر کوچک داماد و یا پدرش کمر عروس را می بندد که به این »بئل باغالدی« می گویند. بدین شرح که کسی که کمر عروس را می بندد، او دو سر یک روسری را گرفته از سر عروس انداخته و از زیر پای او بیرون می آورد. دو بار این کار را تكرار کرده و بار سوم به کمر عروس می بندد و 

هر بار که شال را می اندازد این شعر را میخواند:

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

70 

گلين‌گلين‌قيز‌گلينال‌اياغی‌دوز‌گلينيئدی‌اوغالن‌ايسترم

سون‌بئشيگين‌قيز‌گلين

وقتی کمر عروس را بست باید مواظب باشد که به سر و رویش آرد پاشیده سكوت  خانم ها  اینها  ورود  با  می شوند  وارد  داماد  و  عروس  پدر  بعد  نشود اختیار می کنند بعد از سكوت خانم ها از پدر عروس می خواهند تا به دخترش 

»خیر و دعا « بگوید. پدر هم شروع به دعا می کند:»اهلل سیزی خوشبخت ائله سین. قوشا قارییاسیز. وارلی دولتلی اوالسیز. اوغوللو- 

قیزلی اوالسیز. چؤرکلی- چیراقلی اوالسیز....«  و بعد به عروس می گوید :بو  تاپشیریرام.  سنه  اوالری  اوالرا،  سنی  اول.  سؤزونده  قایین آنا  و  قایین آتا سینی  دور  به  و  می گیرد  را  بعد دست عروس  اوالردی«  آنان  آتان،  گوندن این  بار  سه  می گرداند.  داده شده،  قرار  و آب  قرآن  نمک،  نان،  آن  در  که تندیریندن  اولسون،  یار  اوستونده  »قرآن  می گوید  بار  هر  و  می کند  را  کار چؤرک اسكیک اولماسین، نامرده محتاج اولمویاسان و...« بعد دست عروس را در دست داماد می گذارد و اجازه خروج می دهد. و اما مادر عروس پیش می آید و می گوید »من سالها به این عروس شیر داده ام.« پدر داماد مبلغی به باز موقع  تقدیم می کند.  او  به  پاسداشت زحماتش  به  و  پولو«  عنوان »سوت خروج عروس از درب، کسانی از اطرافیان عروس مانع می شوند. )به این عمل قاپوکسدی می گویند.( وقتی پول گرفتند، کنار می روند. عروس که به حیاط خانه آمد حاضران پول )به عنوان باش پولو/ باشلیق( به سر عروس می گذارند. امروزه سوار ماشین تزیین شده می شوند و قدیم عروس سوار اسب می شد. و 

افسار اسب را »جلودار« به دست می گرفت.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

71 

تصنیفی در این ارتباط وجود دارد:اوجان‌چايالرين‌قوروسونيئرينده‌شوخوم‌وورولسون

جلودار‌الين‌قوروسونآپاردی‌سئللر‌سارانیبير‌آالگؤزلو‌باالنی

وقتی عروس سوار اسب می شد  پسر بچه ای سوار ترکش می کردند، به یمن داماد  خانه  طرف  به  عروس  ترتیب  بدین  و  باشد  پسر  او  فرزند  اولین  اینكه می نواختند  مختلف  آهنگ های  نوازندگان    می کرد.  حرکت  ائوی(  )بخت »بر جمال  بلند می گفت:  با صدای  هر وقت که خسته می شدند، جلودار  و می گفت:  بلند  صدای  با  باز  و  می فرستادند  صلوات  همه  و  صلوات«  محمد »ائلین ائللیگینه، حققین بیرلیگینه، دوستون دوستلوغونا، دوشمنین کورلوغونا صلوات« و باز همه صلوات می فرستادند. وقتی عروس به جلوی خانه ی داماد می رسید، داماد با ساقدوش و سولدوش به پشت بام می رفت و هر یک سیبی و  افراد چابک  توسط  انداخته شده  می انداختند. سیب های  به طرف عروس دوستم  آغ بوالق  روستای  در  که  بودم  شاهد  می شد.  گرفته  هوا  در  زرنگ آسالن سیب داماد را گرفت. و با پرداخت پول سیب را از او خریدند. گفتم برای چه می خرید، گفتند زن فالنی بچه دار نمی شود، برایش می بریم تا شاید بچه دار شود. بعد گوسفندی را جلوی پای عروس قربانی می کنند و با رقص و پایكوبی عروس را به منزل می برند. موقع ورود از اولین درب قاوالچی قاوال را باالی سر عروس نگه می داشت و بعد از گرفتن انعام قاوال را برمی داشت. قبول  می کردند،  التماس  چه  هر  و  نمی نشست  منزل  به  ورود  از  بعد  عروس نمی کرد تا پدر داماد را می آوردند، عروس چیزی از او  به عنوان »دیز دایاغی« 

می گرفت و می نشست.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

72 

دوواق‌قاپماسییا سه  این رسم یک و  بر طبق  نیز می گویند.  بندئیتخت  این آیین  به  امروزه و  می روند  داماد  خانه  به  عروس  خانواده ی  از  تعدادی  عروسی  از  بعد  روز خورد و خوراک این مراسم با خانواده ی عروس است. تا این آیین انجام نشده عروس حق بیرون رفتن از اتاق خویش »گردک« را نداشت و با آیین  »دوواق می اندازند  عروس  سر  بر  که  شالی  به  می رسید.  اتمام  به  عروسی  قاپماسی«، 

دوواق می گویند.چاردا‌آلتيندا‌هر‌آرواد‌گؤزلدير.

بد‌اصيلدن‌اصيل‌اولماز،‌قاچان‌قيزدان‌خانيم!ايگيدی‌ياخشی‌ساخالر،‌ياخشی‌آرواد،‌ياخشی‌آت.

آروادا‌شريك‌اول،‌ماال‌شريك‌اولما.آرواد‌مالی‌قاب‌دستمالی.

آرواد‌كيشی‌نين‌قولتوق‌ساعاتی‌دير.

گلين‌اوينيا‌بيلمز،‌دئير‌اتاق‌ايريدی.گلين‌اوجاغا‌گلر.

تنبل‌آروادون‌قيزی‌زرنگ‌اولور.قونشوآروادی‌آدامين‌گوزونه‌قيز‌گلير،‌تويوغو‌دا‌غاز‌گلير.

ائوده‌آرواد‌ايكي‌اولسا،‌ائو‌سوپورمه‌ميش‌قاالر.ايكي‌آروادلي‌كيشي‌مسجده‌ياتار.

آروادالر‌هاميسي‌آغ‌پارالق،‌دليسيني‌سئچمك‌اولماز،‌قارقا‌هاميسي‌قاپقارا،‌‌قاريسيني‌سئچمك‌اولماز.

پنيری‌دری‌ساخالر‌آروادی‌اریقيزيم‌سنه‌دئييرم‌،‌گلينيم‌سن‌ائشيت.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

73 

قديم‌سفره‌و‌يئمك‌فرهنگيميزدن/ علیرضاصرافی. ۷4 

قوناق‌سئورليك‌يوخسا‌شهرت‌بازليق/ گونش اماني . ۷6

نزيح‌)نزيك(/ سوسن نواده رضي.۸۰ 

تهيه‌»قووورماليق«‌در‌وايقان‌شبستر/ دکتر حسن امین لو.۸2 

مئشين‌كندينده‌يئمكلر/ حسین محمدخاني )گونئیلي(.۸5

آذربايجان‌مطبخي

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

74 

قديم‌سفره‌و‌يئمك‌فرهنگيميزدن

اسگیک  چؤرک  دوز  زامانالرسفره دن  قدیم اولمازدی، بوآچیالن سفره نین ان واجباتیندان ایدی.

باشالردیالر،  یئمگه  دئییب،  بسم اهلل  اول  یئمكدن ائدیب،  اهلل ـا شكر  دا  سونرا  چاتدیقدان  سونا  یئمک 

دعا اوخوردوالر.سفره باشیندا اوتوروب- دورماغین آدابی وار ایدی، بله-  آیاق اوستو  قاچدا،  قاچا-  کیمی  ایندیكی  داها مان  و  عیب  یئمگی  آیاق اوسته  ائله مزدیلر.  بؤیورد 

بیلردیلر.هرنذیر  اوالردی.  سفره لری  نذیر  خانیمالرین یئمكلری،  مخصوص  گؤره  اؤزونه  سفره سی نین ناغیل الری وار ایدی. سفره لرین ان مشهورو »حضرت رقیه«  »حضرت  ساده سی  ان  و  سفره سی  ابوالفضل« 

سفره سی ایدی.

علیرضا صرافی

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

75 

یئمک  قابدا  بیر  نفره  ایكی  عموما  اوالردی.  آز  قاشیق  قاب-  ائولرده  قدیم بورشو(  یا  سوپ  )مثال  یئمكلری  سولو  ایله،  ال  یئمكلری  قورو  وئرردیلر. او  قاشیق  بیر  وئرردیلر،  قاشیق  بیر  نفره  ایكی  دا  حالدا  بو  ایچردیلر.  قاشیقال 

ایچیب، بیرقاشیق دا بو ایچردی.یئمگین سونوندا بیر تیكه چؤرک ایله یاغا باتمیش بارماقالری، دوداقالرین دوره سیني تمیزلر؛ او بیر تیكه چؤرگی ده یئییب، »اهلل چوخ شوکور« دئیردیلر.آفتافا-  یئمكدن سونرا  ده  بیر  و  اول  یئمكدن  قوناقلیقالریندا  ائولرین  دولتلی 

لگن گتیریب، اللرینی مختصر یوواردیالر.قوناقلیقالردا ائوصاحبی سفره نین آشاغی باشیندا، قاپییا یاخین یئرده ایلشیب، سفره نین  عموما  دا  اوشاقالر  ایلشدیرردی،  باشدا  یوخاری  دا  قوناقالری 

بوجاقالریندا اوتورداردیالر.آذربایجان سفره سیندن مرباالر اسگیک اولمازدی، بو، ات یئمكلریندن سونرا سویوقلوغو آرادان آپاران ایستیلیک ساییالردی، هم ده یاددا قاالن ان سون 

مزه شیرین اولمالی ایدی.نارین  نارین-  قوراقالریني  قیراق-  چؤرکلرین  قاالن  سفرده  سونرا  یئمكدن دنله سین،  اوالر  سپردیلر  اولسایدی  خوروز  تویوق-  ائوده  دوغراردیالر، 

تویوق- خوروز اولماسایدی، سپردیلر سئرچه لره.باتیق قابالری درحال ییغیشدیریب، حووض باشیندا چوغانالییب، یوواردیالر، 

چكه لره قویاردیالر سوالری سوزسون.سفره نی ده قیراقالریندان یاواش-یاواش ائله ییغاردیالرکی، ایچینده کیلر فرش اوسته تؤکولمه سین، سفره نین ایچینده قاالن زیبلي )آشدان قاالن و درده دیمز ده  یئنه  آلدیقالرینی  طبیعتدن  کی،  تؤکردیلر  کردییه  خیرداالری(  خیریم- 

طبیعته قایتارسینالر.سؤزلریمیز  چوخلوآتا  بیر  باشقا  عنعنه لریندن  عادت-  یئمک  و  سفره 

ودئییملریمیز و لطیفه لریمیزوار.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

76 

قوناق‌سئورليك‌يوخسا‌شهرتبازليق‌

تبریزلي لر او قدر بو سؤزو ائشیدیبلرکي، اوز– گؤزوموز خصیصه میزه  هانسي  بیز  دوغرودان  اؤرگه شیب. 

باخاراق  »شهرت باز«-لیق صیفتیني آلمیشیق؟بو خصلتي سئومه دیگیم اوچون آزما چوخ آراشدیرماغا تبریزلي لرین قوناغا چوخ حرمت  نهایت ده  باشالییب، اشتراک  مراسمده  بیر  هانسي  هر  یا  و  ساخالماغیمیز یاراشیقلي  اورایا  چاغریالندا  مجلیسه  بیر  یا  و  ائدنده آماجیندا  معنادا  منفي  سؤزون  بو  بیزي  گئتدیگیمیز، 

قرار وئریب، بیلدیم.سببه  بیر  هر  یا  و  چاغیرساالر  قوناق  بیریني  تبریزلیلر قارشیالیاني  و  سئون  گلدیلریني  قوناق  عده نین  بیر اولساق او مراسمین اؤزونه عاید حاضرلیقالر آپاریب، چاغیردیغیمیز قوناق و یا بعضا چاغیرمادیغیمیز، اما بیزه باشاردیقجا  کیمسه یه  گلن  مراسمیمیزه  وئریب  دیر 

حرمتله یاناشاریق.

گونش اماني

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

77 

تبریزلیلر باشالریني، یاسالریندا آغالییب، یاس توتماغا و تویالریندا چالیب اویناماغا قاتیب قوناقالریني اونودمازالر.

و  سهمانالرالر  تمیزله ییب  ائشیگي  ائو– اؤنجه دن  اولسا،  ائوده  قوناقلیق؛ یورقان  و  یئر  یاتاجاقالرینا  توتوب  نظرده  قالماقالریني  گئجه ده  بیرعده نین دوشک حاضیرالرالر. حتي اگر قوناق صاحبي نین یئري آز اولسا قوهومالر کؤنوللو اوالراق قوناقالردان بیر نئچه سیني ائوینه آپاریب دینجلمه لرینه امكان قوناقالرا الزیم  و  – دوزلو  دادلي  یئمكلر  دا چالیشارالر  قادینالر  یارادارالر. آغاالرا  و  چادرا  اوچون  خانمالر  ملفه لر،  دؤشک،  )یورقان،    نسنه لر  اوالن 

راحات شالوار( تر – تمیز اولسون.عطرلي  دسرلر،  رنگلي  گؤزل  یئینه  اولسادا  رستوراندا  یا  و  تاالر  قوناقلیق حالواالر، دادلي مرباالر و ... سوفره لري بز ر. اوروجلوق قوناقلیقالریندا میزین اوستونده کسین چاي قویارالر. یعني سؤزون اصل معناسیندا قوناغین حرمتي باشاردیقجا  گئدنده  قوناقلیقا  تبریزلي  بیر  ائله جه  ده  باشقادیر،  بام  تبریزلیلره گئییملي، یاراشیقلي، تمیز و ادب – ارکانلي گئدر. بیز تورکلرده بیر آتا سؤزو وار: بیر ایشي یا اؤزونه الیق گؤر یا دا طرفه الییق. تبریزلیلر بیر ایشي گؤرنده 

هم اؤزلرینه الیق همده طرفلرینه الیق گؤرورلر.آخي‌انصافدي‌بونون‌آديني‌»شهرت‌بازليق«‌قوياق؟

بیر  پیشیریلن  قوناقلیقالریندا  تبریزلي لرین  سیزه  ایستیرم  دایاناراق  مقدمه یه  بو کوفته نین  قوناقلیقالریندا  تبریز  کیمي  بیلدیگینیز    آچام.  سؤز  ده  یئمک دن اؤزل یئري وار. حاضیرالییب، پیشیر –دوشورو چوخ چتین اولدوغونا راغما ارینیب  پیشیرمكدن  کوفته  قوناقالرینا  خانمالري  سهمانلي  سلیقه– تبریزین چكینمزلر، البته کوفته نین قازان ایچینده آچیلماسي نین دا هؤیوشنه سیني جانا 

آالرالر! 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

78 

بو شكیل لري اؤز قوناقلیغیمیزدا عمیم  و  خانیمي  قارداشیم قیزیمال بیرلیكده کوفته ساالراق پایالشیرام،  ایله  سیز  چكیب، داش  آنامین  توخماق  داش ایندي  داها  اما  توخماغي دیر، سالیب  ماشینینا  کوفته  اتي، اوشاقلیق  دوزلدر.  کوفته  ازیب ده  من  ایستردیم  چاغالریمدا 

ات دؤیم اما آنام: قیز اتي چوروده سن، قوش باشي ائله سن، کوفته لر آچیالر- دئیه، منه ات دؤیمگه اذن وئرمزدي. گیزلتمگه گلمز قوناقلیغیمیزین اتینین بیر آزیني  شكیلیني چكیم دئیه داش توخماقدا دؤیدوم اما قاالنینی کوفته ماشینینا سالدیم. او بیر آز اتي داشدا دؤیمگیمه گؤره ایكي گون قولالریم آغریییردي!ایري )بؤیوک(  تبریز کوفته سیني چوخ  ایندي ده آزاراق(  )البته  کئچمیشده باجاریق  آچیلماماسي  قاینایاندا  اما  اولوب  ایري  کوفته نین  ساالرمیشالر. قدر  او  دئینده  ایري  ساییالرمیش. یوموروسونون  کوفته نین  کي،  بؤیوک یئرله شرمیش.  تویوق  بیر  ایچینه دئیه  آچیلماسین  کوفته ني  بو قازانا  دویونله ییب  بوکوب،  تنزیفه )کوفته  سالماغي  کوفته   ساالرمیشالر. پیشیرماغا همیشه کوفته سالماق سؤزونو اتي داش  ایشله دریک( عهده لنن خانم سونرا  یئتیشدیرندن  دویوب  توخماقدا 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

79 

مقدار  بیر  اوندان  سونرا  قاتیب  ادویه لر  و  یومورتا  دوگو،  لپه،  مقداردا  معین دارچین  هل،  زنجفیل،  دوزلتدیكلري چاشني کي؛  ایچینه  اونون  گؤتوروب یومورتا  شور  گیردکان،  عبارت دیر،  الواشادان  یا  و  هندي  تمري  وگاهدان ایچینده  یاغ  یومورولویوب،  کوفته ني  قویوب  یومورتا(  پیشمیش  )سودا قیزاردیب، نهایتده یاغ – سوغان ، زعفران و رب ایله قاینایان سویون ایچینه 

سالیب پیشیررمیشلر.آنجاق ایندي کوفته لري چوخ یئرده باالجا– باالجا سالیر، اونو باال قابدا یاغ- 

سوغان و گیردکانال بزه ییب بیر نفر اوچون حاضیرالییرالر.                 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

80 

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نزيح‌)نزيك(

اون،  کي،  چؤرکلریندندیر  سنتي  اهرین  نزیک – 3 ساعات   4 ایله  یاغ، سوت، دوز و زنجفیل خمیر  پیشیریلر.  خمیردن  یوغرولموش  قالیب سونرا(  گلندن  )خمیر  سونرا  تاپدیقدان  اؤزون سالیب،  کونده لر  یئكه لیكده  گیردکان  اوندان  - اوست  دانا   ۷ یاغالییب،  آچیب،  ایله  وردنه لوله لرلر. سونرا  قاتالییب  قویوب، محكم  اوسته اونو 3 یا 4 یئره پیچاقال بؤلوب، اویان ـ بویانین بیر   تاپدان،  تاپدانال دؤیوب آچارالر.  قاتالییب، هونگ دسته سي کیمي نسنه دیر کي، تاپداالیان یئري هونگ دسته سیندن داها ائنلي دیر. نزیگین یومورتا ساري-سیني  سونرا  خمیري آچیالندان چاتال  بیر  سونرا،  یاخاندان  اوزرینه  چالیب باجا  باجا-  اوستون  خمیرین  ایله  )چنگال( ائدیب، کئچمیشده تندیر و ایندي داها آرتیق فر 

ایچینده پیشیررلر.اهر- ده بیر »گلین نه زییي« دئیه، دب وارایدي، اولماقدادیر.  وار  دب  بو  چوخ  آز-  ده  ایندی 

قايناق‌شخص:‌دوغوم    حكمت.  عزیزه    .133۰ اهر  ایلي:  و  یئر 

ساواد: 5 کیالس.36 ایلدیر تبریزده یاشاییر.

سوسن نواده رضي

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

81 

بو  گتیرردیلر.  چؤرکچي  نفر  اوچ  ائولره اوچ نفر، بیری وردنه چي، بیری اوخلووچو ایدیلر.  عبارت  یاپاندان  تندیره  ده  بیری  و یئره  بیر  خانمالردا  زمان  یاپیالن  نزیک ائدیب،  اویناسین  چال-  ییغیشیب، چؤرکچیلره انعام، خلعت و پول وئرردیلر. قوهوم– قونشونون هر بیري بیر شئي انعام گون  یاپیالن  نزیگي«  »گلین  گتیریب 

شنلیک ائدردي.ایكي  زماني  آداخلیلیق  ائوي  قیز ائوینه  اوغالن  پیشیریب،  نزیک  دفعه 

پیشیریب،  نزیكلري  گون،  صاباحیسی  کسدینین  کبین  یول  بیر  آپاراردیالر. بولودا ییغیب، بیر مس قابالمایا شان بال دولدوروب، دؤرد، بئش نهره کره-دوزوب،  خونچا  بزه ییب،  ایله  گول  اوستونو  قویوب،  قابا  آیری  ده  سینی نزیكلري  و  آپارارمیش  چؤرکچیلر  خونچانی  بو  گؤندرردی.  ائوینه  اوغالن انعام  چؤرکچیلره  دا  آناسي  اوغالنین  پایالردي.  یولداشینا  یار-  اؤز  اوغالن و خلعت وئریب گلینه ده قیزیل سكه و اوزوک و الیندن گلني یولالردیالر.

ایكي آي سونرا یئنه ده قیز آدامي نزیک پیشیریب، سایي یوز دن آرتیق نزیک ییغیب اوغالنین خرید خونچاسي ایله بیرلیكده کي، یخدان، کت شالوارلیق، اوالردي  و...  حوله  جعبه سي،  اصالح  آلت پالتاري،  کؤینک،  باشماق، آپاراردیالر. بو خونچادا اوغالنین آتا و آنا سینادا خلعت قویاردیالر. اوغالنین عایله سي »بویون اوغلوما نزیح گلیب« دئیه، نزیكلري قوهوم – قونشویا پایالر و خونچا گتیرنه انعام، قیز ایله عایله سی اوچون ده خلعت، قیزیل و ... قویار.

نزیک ایندي اهر شهرینده بوتون شیریني ساتانالردا پیشیریلیب  بو شهرین بیر سنتي شیریني و چورگي کیمي ساتیلیر.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

82 

تهيه‌»قووورماليق«‌در‌وايقان‌شبستر‌

 

در ایام سابق اکثر اهالی وایقان دو یا سه شیشک یا اویج در تابستان تهیه می کردند و با دادن علوفة مقوی مانند یونجه و جو آن ها را چاق می کردند. در فصل پاییز آنها را ذبح می کردند و برای آذوقة 

زمستان »قوورمالیق« می کردند. از  پس  را  گوسفند  دنبة  کردن  قوورمالیق  برای روغن  به  تبدیل  تا  می دادند  حرارت  کردن  خرد شدن  خارج  از  پس  دنبه  تكه های  از  آنچه  شود. می گفتند  »جیزالق«  آن  به  می ماند  باقی  روغن می شد  خورده  نان  با  بود  گرم  وقتی  »جیزالق« به غذاها مخصوصا آش  نیز  از سرد شدن  و پس می ریختند. روغنی که به طریق فوق از دنبه حاصل و  می ریختند  آن  در  را  گوشت  تكه های  می شد 

دکتر حسن امین لو

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

83 

حرارت می دادند تا کامال سرخ شود به گوشتی که بدین ترتیب سرخ شده بود »قئیله« می گفتند. »قئیله«ها را در کوزه های مخصوص از جنس سفال لعابی می ریختند. و سپس روغن مذاب را به کوزه اضافه می کردند تا »قئیله«ها در را  قوورما  کوزۀ  گوسفند،  دنبة  از  حاصل  روغن  اگر  شود.  غوطه ور  روغن کامال پر می کرد، می گفتند که »قوورما باسدی« یعنی روغن، کوزۀ قوورما را لبریز کرد. لبریز شدن کوزه قوورما برای خانوار بسیار خوشحال کننده بود. این مورد منشأ ضرب المثلی شده است بدین مضمون که می گویند »فالنی نین قوورما سی باسیبدی« کاربرد این ضرب المثل در جایی است که شخصی در 

کاری منفعت زیادی حتی بیش از انتظار خود ببرد. قئیله ها وقتی در روغن غوطه ور شدند تا چندین ماه سالم باقی می مانند چون روغن نه تنها خودش فاسد نمی شود بلكه مانع رسیدن هوا به »قوورما« می شود منشأ  روغن  نشدن  فاسد  خاصیت  می کند.  محافظت  شدن  فاسد  از  را  آن  و ضرب المثلی است بدین مضمون که : »اصل ایتمز یاغی یئمز«یعنی کسی که اصل و تبار خوب داشته باشد اصلش گم نمی شود همانگونه که روغن فاسد نمی شود.  کاربرد این مثل در جایی است که می خواهند با کسی معامله کنند یا همسر برای خود یا فرزندشان انتخاب کنند می گویند که باید دنبال اصل و نسب رفت چون کسی که اصل و نسب خوب داشته باشد اصالت مانع از 

انحراف وي می شود و می شود به او اطمینان نمود. خانواده ها در فصل زمستان برای تهیه غذا مثال آبگوشت یا خورشت از قوورما 

استفاده می کنند. برای خانواده روز شادی بود و هنگامی که گوشت ها در  روز قوورما کشان »اشكنه«  آب  این  به  و  برمی داشتند  آن  آب  از  می شد  داده  حرارت  روغن اینكه اعضای خانواده  بر  بود و عالوه  لذیذی  بسیار غذای  اشكنه  می گفتند. به  کار  این  البته  می دادند.  نیز  نزدیک  فامیل های  و  همسایه ها  به  می خوردند 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

84 

نیز روز  او  بود  فامیلی که اشكنه گرفته  یا  بود یعنی همسایه  صورت معوض خانه ها  در  روزها  اکثر  قوورماکشان  ایام  در  می کرد.  جبران  قوورما کشان اشكنه بود یا اشكنه خودشان و یا اشكنه ای که از همسایه یا فامیل آمده بود.

اینكه  بر  بودند چون عالوه  همه خوشحال  از  بیش  بچه ها  قوورما کشان  روز اشكنه می خوردند دو تا اسباب بازی یعنی »آشیق/ قاب« و »قوویق/ بادکنک« از گوسفند نصیبشان می شد. قوویق مثانة گوسفند است چون حالت ارتجاعی را  آن  داشتند  دوست  بچه ها  بنابراین  است.  دوام  با  بادکنک  یک  مثل  دارد قصاب  سر  باالی  گوسفند  ذبح  موقع  معموال  کنند.  بازی  آن  با  و  کرده  باد گاهی  بگیرند.  را  آن  گردید  ذبح  گوسفند  اینكه  محض  به  تا  می ایستادند بین بچه ها بر سر تصاحب آن دعوای کودکانه اتفاق می افتاد که با وساطت 

بزرگترها فیصله پیدا می کرد.  _________

/http://vayghan-shabestar.blogfa.com :قایناق

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

85 

شبسترين‌مئشين‌كندينده‌يئمك‌لر

بو کنددن او کنده، بو شهردن او شهره بیر سیرا یئمكلر بیر  هابئله  اولور،  فرقلي  سیراسي  بیر  ده،  فرقلنمه سه لر سیراسي همان یئمک اولورسا دا، بعضا آدي فرقله نیر. بوتون  ساییالراق،  یئمک  اصلي  چؤرک  مئشینده یئمک ایله  بیر  حتي  اولمالي دیر.  یانیندا  یئمكلرین سوفره   یئییلمه سه  ده  چؤرک  یئمگي ایله  دویو  مثال یئییلن  کندده  بو  حالدا  هر  اولمامالي دیر.  چؤرکسیز 

یئمكلر بونالردان عبارت دیر:

سحر‌يئمكلري:قئیماق  اوزو-  سود  کره،  قاتیق،  پنیر،  چؤرک، و  مرباالري، سود  میوه لرین  چئشیتلي  بال،  )قایماق(، 

.........گون‌اورتا‌يئمكلري:

آرتیق  یئمک لریني  )ناهار(  گون اورتا  کئچمیشده آشالر تشكیل ائدردي، او جمله دن:

آیرانلي آش، یارما آشي، سویوق یارما آشي )یارما و 

حسین محمدخاني )گونئیلي(

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

86 

»لپه خیرداسي «1 چوخ سالینان آش(، شیله آشي، آغ اریشته آشي،  قیرمیزي اوماج آشي، سودلو  اریشته )قوورولموش اریشته( آشي، میرزه خسي آشي، 

آش، سود و ........ 

گئجه‌يئمكلري:قووورما2  شورباسي3 ، ات شورباسي، کله جوش )آیران آرتیریلمیش قووورما 

شورباسي(، پیلوو، سودلو آش و ... ***

شورالر،  یئییلن  یانیندا  یئمكلرین  یئمكلر،  دئییلن  ساالد  و  ماکاروني  سوپ، یئمكلرینه  کندین  بو  ایللیكلرده  اون  کئچن  و.....  خیار  شور  تورشوالر، 

آرتیریلمیشالر.  کئچمیشده بو کندده تانینان تورشو یالنیز اوزوم تورشوسو ایدي. اونو دا برک 

یئتیشمه میش اوزوملردن قویاردیالر.اوزوم تورشوسو »تین وورموش 4« آدامالرا خئییرلي اولوردو. اونو ایچن کیمي 

حالي دوزلیردي. 

1- نوخودالري دییرمان ایله دارتیب لپه ائله ینده، اوووالن لپه لري غربیلدن اله ییب لپه دن آییراراق 

لپه  قاتارالر،  کوفته یه  اونونو  لپه  دئیرلر.  اونو«  »لپه  اونونا  اله ییب،  الكدن  دا  اونو  و  خیرداسي،  لپه 

خیرداسیني سویوق یارما آشینا.

2- بو کلمه مئشینده »قاویرما« ایشله نیر. یئرلرده شوربا، مئشینده  بیر سیرا  بو یئمک  3- فارسجاسي»آبگوشت« دئییلن 

داها چوخ »شوورا« آدالنیر.اونون  یاتاراق،  کورسوده  یانمامیش  کامل  یانمیش،  چیي  الف(اودو   -4اونون  قوروالن گون  آدام. ب( کورسو  زهرلنمیش  ایله  اییي   یا  و  توستوسو قالخان  اوندان  دیدیكجه  ایستیسي   اودون  یورغانا  سالینان  اوستونه  و  اؤزونه 

زهرلي بوخار ایله زهرلنمیش آدام.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

87 

‌اينانج‌آتاالر‌سؤزو

‌تاپماجا

اينانجالرا‌‌داير/ زکیه ذوالفقاری. ۸۸ 

فولكلور‌خزينه‌سيندن‌تاپماجاالر/ رضی حسینی. 9۰

»حامام‌سويو‌ايله‌دوست‌توتماق«/ دکترحسن م.جعفرزاده.93

جين‌گير/ زهرا آبدار. 95

آتاالر‌سؤزو‌و‌دئييملر/ زهرا آبدار. 96

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

88 

اينانجالرا‌داير

زامانیندا  اؤز  سیراسی نین  بیر  باباسؤزلرینین  آتا گؤرونسه  نورمال  چوخ  دئییلمه سی  و  یارانماسی اونالرا  وئریر،  الدن  دیرینی  یاشامدا  گونكو  بو  ده اینانیب  عمل ائتمک  ممكونسوز و یئرسیز گؤرونور. 

اونالردان بیر نمونه سی ده صبیر گلمكدی...صبیر  دئیرلر    آسقیرسا  بیری  گؤرنده  ایش  بیر بو  کیمیدیر!  عالمتی  دئمه  »دور!«  بیر  بو  گلدی، زیانینی گؤر رسن!     گؤرسن  ایشی  او  ایناما گؤره دفعه  اوچ  دایانیب  اوندا  ایشه،  او  اصرارلیسان  اگر بیر  آما  بیلرسن!  گؤره  ایشیوی  چئویریب  صلوات دفعه ده آسقیرسان اوندا صبیر جوت اولدو، جوت صبیر گلدی دئییب، ایشینی گؤره بیلرسن!- دئیرلر.خسته لیگین،  بیر  آسقیرماق  کیمی  بیلدیگیمیز   آلرژی  بعضا  بو  نشانه سیدی،    د یمگین  سویوق 

عالمتی ده اولور.     

زکیه ذوالفقاری

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

89 

اولسا  یوخالمالیسان؛آلرژی  ندنینی  بونون  دایانیب  سونرا  آسقیرماقدان  منجه ایشیوی  دوشوب  یوال  آلیب  درمان  بیر  دا  یا  اوزاقالشیب  وئرندن  آلرژی گؤرملیسن. اما آتا- باباالر بونو ایضاح ائتمه ییب و بیر باشا دایان دئیبلر. بو دا زامان ایچریسینده بیر ایناما چئوریلیب و صلوات چئویرمكده  دایابیب حضور 

تاپیب و سونرا یوال دوشمک، دئمكدی..

بير‌ماراقلی‌خاطره.گئچن گونلرده بیر ائوده  قوناغیدیم. یئیب ایچدیكدن سونرا  دوردوم گلمگه، سسله  بیر  هامیسی  اورداکیالر  آسقیردیم...  ندن  بیلمه دیم  مانتوما  آتدیم  ال »قیز صبیر گلدی اوتور یئره« دئدیلر... بیری دئدی: اوچ دانا صلوات چئویر، گئت...او بیری: یوخ ها گئتمه! ضررین چكرسن! – دئدی. من ایسه آغیزالرا قویوب  الین  یولداشیم(  )حیات  یولداشیم  کوچه ده  قالمیشدیم.  باخا  باخا- زیله چكمیر! عصبلریم پوزولور یاواش- یاواش ....گؤردوم ایش بئله گئتسه بیریله داوا ائتمه لییم. اؤزوم یاالننان بیر دانادا آسقیردیم... دئدیم آهان با جوت نه  هئچ  اوخویارام  آیت الكرسی  بیردانا  صلواتینان  دانادا  اوچ  ایندی  گلدی، 

اولماز... باشالدیم اوخوماغا...  ماشینا اوتوراندا گؤردوم قیر قوالیدی، کیشی ده منیم گئجیک مگیمه گؤره گله یدیم،   نئجه    آخی؟  نولدو  بیلدین  جانیم  چیخیب...دئدیم:  حوصله دن چیخاندا بیردانا بتر صبیر گلدی، منده  دؤزمه لی ایدیم دا...بونو دئمک همان وار؟  خیردان  دئدی:  چیخارتدی،  مینلیق  بئش  بیردانا  آتدی.  آل  جیبینه  تئز اولماز-  چیخدا!  اونو  ائله  دئدیم:  چیخیرام.  تصدق  نئینیرسن؟  یوخ  دئدیم: دئدی، تصدق خیردا پول اوالر... من بیردانا مینلیق چیخاردیب وئردیم. آلیب پولو منیم باشما دوالندیردی سونرا اؤز باشینا سونرا ایسه فرمانین باشینا! قویدو 

تصدق یئرینه!...بلی  بئله اولدوکی بیز قادا باالدان قورتولدوق....

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

90 

تاپماجاالر                                                  رضی حسینی

 -1

آغاجا چیخدیم آدامالبیر نعلبكی بادامال

نه دیلی وار نه آغزیدانیشیر گولور آدامال

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»كتاب«-2

اذان وئرر ناماز قیلمازآرواد آالر کبین سالماز 

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»خوروز«-3

آغاج باشیندا بوقچانه بوقچادی نه تاقچا

»قوش‌يوواسی«

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

91 

-4الی یوخ قاپینی آچار

قانادی یوخ، گؤیلره اوچار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»يئل«

-5او نه دیر ایگنه سیز زادسیز چتیر توخور

چترینه دوشن زابل سئگاه اوخور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»شيطان‌تور‌و‌ميلچك«

-6باالالرین ییغار دؤره سینهحزین- حزین سیزیلدار

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»سماور«-۷

بیز، بیز ایدوخیوز قیز ایدوخ

آخشام اولجاق دوزولدوقسحر اولجاق سوزولدوق

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»اولدوزالر«-۸

بازاردا اولمازترازیدا دورماز

اوندان دا شیرین اولماز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»يوخو«

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

92 

-9بیر حیوان وار سئومه لیاوستو قیزیل دویمه لیهر کس اونو تاپماسا

بیر جوت ماچی وئرمه لر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»باليق«

-1۰تاقچادان دوشدی تاپ ائله دیگول صنم اونو هاپ ائله دی

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»سيچان‌پيشيك«-11

توی دویونه چرشابلی گئدر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»يارپاق‌دولماسی«

-12بوردا ووردوم قیلینجیباغداتدا اوینار اوجی

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌»ايلديريم«

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

93 

»حامام‌سويو‌ايله‌دوست‌توتماق«

یوخ  حامام  ائولرده  کیمی  ایندیكی  اسكیلرده عمومی  شهرین  جماعت  ده  اوچون  اونون  ایدی. حامامالردا  عمومی  توفارقاندا  گئدردی.  حامامینا آغ بیرچک  و  بؤیوک  قیزالر  یا  قادینالر  گنج سو  ایلیق  مشقفه  بیر  زمان  راستالیان  خانمالرا دولدوروب حؤرمت اوچون یاشلی و آغ بیرچک خانمین چیگینلرینه تؤکردیلر. یانی نئجه بؤیوگون آیاغینا قالخماق حؤرمت حساب ائدیلیر و کیچكلر بؤیوکلرین آیاغینا قالخارالر، ائله جه ده توفارقاندا قادینالر ایچینده بؤیوگون چیگنینه بیر مشقفه ایلیق 

سو تؤکمک حؤرمت حساب ائدیلیر.قادینال  آیری  قادینالر  بعضی  اورتادا  بو  ایندی تانیش اولوب دوست اولماق اوچون یا بعضی بیر قادینالر قیزالرینا ار تاپماق اوچون بیر مشقفه ایلیق حاجی  مناللی  ماللی-  فیالن  تئز  دولدوروب،  سو 

دکترحسن م.جعفرزاده

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

94 

خانیمین یا فیالن آدلی–سانلی کیشی نین آروادی چیگنینه تؤکوب، اؤزونه بیر دوست قازانار. بو موفته سودان قازانیالن دوستلوغا »حامام سویو ایله دوست 

توتماق« دئیلیر.ایندی بیر موفته یا باشقاسینا عایید شئی ایله منفعت قازاناندا یا بیر آیریسی نین 

امتیازی ایله بیری ایله دوست اوالن زمان بو سؤز ایشه گلیر.آذربایجانین  سؤزو  آتا  بو  گؤره  اولكره  اسماعیل  سایین  یازیچیمیز  دیرلی 

اورتاق آتا سؤزلری داغارجیغینا داخل دیر. اؤرنگین، تیكان تپه ده قدیم حامامالردا بیر- بیری ایله تانیش و دوست اولماق 

اوچون آیاغا یا دا چینیه سو تؤکرمیشلر.بیرینین  بیر-  اوچون  گؤسترمک  حؤرمت  حامامالردا  ده  شهرینده  باهار  یا، 

چیینینه سو تؤکرمیشلر.

_______________________http://www.rezahamraz.com/fa/index.php?option=com_content   :قایناق

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

95 

جين‌گير

کیم دئیر کی، دنیانین مهم علملری ریاضیات و یا خود فیزیک علملری دیر؟ منجه دنیانین ان یوکسک علمی هفته  کئچن  اینامال  بو  ائله  علمی دیر!  جین گیرلیک اون– اون اوچ نفرله بیر جین گیر علمیندن فایداالنماق ایچری  قاپیدان  گئتدیک.  البراتوارینا  اونون  اوچون، قاپ– قالدیم.  حیران  احواالتینا  اونون  کیمی  گیرن اون بئش  بارماقدا  اون  اوزون ساچ،  ساققال،  شوه  قارا عقیق اوزوک، تسبیحین بیری الینده، بیریسی بوینوندا، درین  گویا  دوگونله ییب  قاشالرینی  قولوندا!  بیری انیشتنین  بیل  ائله  الپ  دالمیشدی.  دوشونجه لره 

بورنوندان دوشموشدو!اوتورموشدو.  دالیندا  میزین  بیر  تمكینله  چوخ ایكی  بیر-  کول،  آز  بیر  شمع،  بیر-ایكی  البراتواردا 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

96 

قارا پارچا واریدی.عجیب،  سؤندوردولر.  چیراغالری  یاندیردیالر،  شمعلری  سونرا  آزدان  بیر 

روحانی بیر فضا یاراندی. بیر ده  بیر شئیلر میزیلداییردی. آرا  جین گیر دیل– دوداغی نین آراسیندا نسه 

اللرین آشاغی- یوخاری آپاریردی. بعضا ده یئره- گؤیه پوفله ییردی.یاریم ساعاتدان  ائله ییب، جین آختاریردیق.  بورج  بیز، هره میز دؤردگؤز ده 

سونرا جین گیرین دستوری ایله چیراغالری یاندیردیالر. جین گیر دئدی:جین هامیزا مخصوص سالم یئتیردی، بویوردو کی،گلن هفته سه شنبه یه  دک آدینا  هفته  گلن  بویورسونالر  آقاالر  و  خانیمالر  گلنمرم،  قاریشیقدی  باشیم 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

97 

آخشامی گلسینلر.مرخصیسی  جینین  گؤره سن  فیكرلشیردیم:  اؤزومه  اؤز-  چیخاندا  قاپیدان بلكه ده  ائتمگه یول آختاریردی!  یوخدی کی،گلمدی! یوخسا چكلرین رد دا  یا  جلسه ده دیر،  یا  هفته یه دک  گلن  کیمین  مدیرلری  اداره لریمیزین  بیزیم 

ماموریتده اوالجاقدی.بیر ده جین گیرین البراتوارینا قاییتدیم. دئدیم:

-سن اهلل ایندی بؤیوک جینین باشی بتر قاریشیقدی، گؤر بیزیم الیمیزدن نه ایش گلر، اونوگؤرک؟

جین گیر بویوردو:-سیزین الیزدن بیر ایش گلمز، فقط کیسه نین باشینی بوشالدین!

اؤز- اؤزومه فیكیرلشیرم، بو البراتواردان جین چیخماسادا، جین گیره یاخشی ده، جین گیرلیكدن  ائتمسک  علمدن حمایت  ده  بوناگؤره  ائله  ایش چیخار. 

حتما حمایت ائله یک! ...

________________________قایناق: قایناق: چاغداش آذربایجان ادبیاتی- آذرترک ): ص 49(

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

98 

»آتاالر‌سؤزو‌و‌‌دئييملر«

1- آرشینا باخ بئزینی آل،آناسینا باخ قیزینی آل2- یئته نه یئتیر، یئتمیه نه بیر داش آتیر

3- دلی یه فئل وئر، الینه بئل وئرنم هاردا  دا  او  باغلیب،  بئلینه  حیانی  یئییب،  آبرینی   -4

دوشوب ایتیب5- آغیر اوتور باتمان گل

6- قلمه اولوب گؤیه گئتمه، قره آغاج اول کؤلگه سال۷- اهلل داغینا باخار قار وئرر

۸- کیمنین اولی، کیمین آخیری9- قارانلیق گئجه نین ایشیقلی گوندوزو وار1۰- هر نه تؤکسن آشیوا او چیخار قاشیقیوا

11- آیاغیم هارا، باشیم دا اوراال  سومسونماغیندان  چكسه،  ال  ایتلیغیندان  ایت   -12

چكمز13- آرپایا قاتسان آتیمز، سومویه قاتسان ایتیمز

زهرا آبدار

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

99 

14- ایت هورر کروان کئچر15- لپه نی دئمه دویونو دئ، دوننی دئمه بویونو دئ16- کیشی قیزی اولمیه سن، کیشی آروادی اوالسان

1۷- آراوادی یار ساخالر، بوستانی ور1۸- قیزآغاجی قوزآغاجی، گلن ده داش آتار، گئدن ده

19- دییرمانین بوغازینا اؤلو سالسان دیری چیخار2۰- دوه نظرم، بئله گزرم

21- تولكو سوواخلی باغا گیرمز22- آلماالر باری، حیوانالر ناری، هرکس ده دئسه، سن دئمه باری

23- گئچمیش خرمنلری سوورما24- باغین یاراشیغی قوناقدی

25- سو، سوسوز یئره الزیمدی، نور قارانلیق یئره26- سو بیر یئرده قالسا اییله نر

2۷- ایش ایشدن کئچیب2۸- دوز یئرده یئرییه بیلمیر

29- سوغان یئمه میسن نیه آجیشیسان3۰- سؤزو آت یئره، سؤز صاحبی گؤتورر

31- یئر برک اوالندا اؤکوز اؤکوزدن گؤرر32- آغیز دئیه نی قوالق ائشیتمیر

33- ایت اییه سین تانیمیر34- قینیندان چیخیب، قینینی بیه نمیر

35- داغ ـ داغا راست گلمز، آدام ـ آداما راست گلر36- ائله بیل کاسیب ائوینه گلین گئدیر

3۷-  گلین اوجاغا گلر

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

100 

3۸- گلین اویناماق باجارماز، دئیر اوتاق ایریدی39- بیزیم گلین بیزدن قاچار، باشین اؤرتر، گ...آچار

4۰- آرواد وار ائوی ییغار، آرواد وار ائو ییخار41- همیشه ترازینین آغیر کفه سی آپارار

42- داش ترازی هئچ کسدن اوتانماز43- حیرص گلر گؤز قاراالر، حیرص گئدر اوز قاراالر

44- قونشویا اومود اوالن گئجه شامسیز قاالرقورتولدو  اریک  باغدان  واریدی،  علیک  سالم  واریدی،  اریک  باغدا   -45

سالم علیک قورتولدو46- باغ وقتی باغبانین قوالغی آغیر ائشیدر4۷- سن آقا، من آقا، اینكلری کیم ساغا؟!4۸- جهنمه گئدن اؤزونه یولداش آختارار

49- سن اوخویانی من توخوموشام5۰- سن آینادا گؤرنی، بیز چیی کرپیجده گؤرریک

51- دمیر قاپی نین تخته قاپییا ایشی دوشر52- سنه گووندیگیم داغالر سنه ده قار یاغدی

53- دو ه یه دئدیلر بوینون ایریدی، دئدی هارام دوزدی؟!54- آغیز دئیه نی قوالق ائشیتمیر

55- دالدان آتیالن داش توپوغا دیر56- ساخال سامانی، گلر زمانی

5۷- کئچی جان هاییندا، قصاب پیی آختاریر5۸- آغزیمی یاندیران آش اولسون، باشیمی یاران داش اولسون

59- باشیوا کول تؤکورسن، اوجا یئردن تؤک6۰- خوروز یوخودو سحر آچیلمیردی

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

101 

‌اوشاقالريميز‌اوچون/ فاطمه صفری.  1۰2

قوش‌گؤرستدي‌اويونو/ هاوار عبادي حاجعلي لو.1۰6

اوشاقالر

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

102 

‌اوشاقالريميز‌اوچون

*‌اوشاقليق‌خاطره‌لریجیب  خرجلیكلریمیزی  اوللریندن  آیی نین  بایرام ییغماقال حاضرالناردیق. آخرچرشنبه بازارینا.آخر ائو  آنام  چرشنبه آخشامی، تک گونو )سه شنبه(، ایشلرینی قورتاریب، بیز ده اونونال برابر محله میزده میدانینا گئدردیک. قونشوالریمیز  اوالن سووزی چرشنبه  قوروالن  اورادا  اوشاقالریینان  اؤز  دا یاشاردیق.  حكم آواردا  بیز  گئدردیلر.  بازارینا میدانی  دؤرد  دالیسیجا  بیرینین  بیر-  حكم آوارین 

واریدی کی، بونالردان عبارت ایدیلر:1- حاج حیدر میدانی؛ اورادا ماشینالر ساخالردی 

و حكم آوارا گلنلر اورادا ماشیندان دوشردیلر.ده  بیر  و  حمام  مسجد،  دا  اورادا  میدان؛  آرا   -2دؤهتورو«  »عایله  محله نین  کی،  واریدی  دکتر 

ساییالردی.

فاطمه صفری

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

103 

3- میرده شیرخانا میدانی؛ اورادا دا بیر حمام و میرده شیرخانا واریدی.4- سووزی میدانی )گؤی میدانی(؛ بو میداندا دا تره وز ساتیالردی.

بایراما و چرشنبه  بازاری سووزی میدانیندا قوروالردی و اورادا  آخرچرشنبه گونونه عاید اوالن اشیاالر، یئمه لیلر و اوشاقالر اوچون اویونجاقالر ساتیالردی. 

بیزاؤزوموزه قولچاق و پالستیک سماور و قاب– قاجاق آالردیق .همیشه  ترپشردی.  قیچی  قول-  کی،  اوالردی  قولچاقالر  بؤیوک  زمان  او آلدیقالری  دا  آنامین  آرزیالیاردیم...  دئیه  اولسون  منیم  بیری  اونالردان سوپورگه سی،  چرشنبه  ایدی:  اولمالی  مطلق  شئی  اوچ  ایچینده  اشیاالرین اؤنملی  ان  اشیاالر  چكیلن  آدی  آیناسی.  چرشنبه  اوزرلیگی،  چرشنبه 

آلینمالیالردان ایدیلر.بوگونون آلیش- وئریشی سحردن آخشامادک سورردی. اوشاقالر، میدانی 

دوالنیر، پولالرینا گؤره اویونجاق آالردیالر.

*‌اونودولمايان‌گؤزل‌اوشاق‌ماهنيالريميزدانجوح جوح جوجه لریم

جوح جوح جوح جوح جوجه لریممنیم قشنگ جوجه لریمتوکو ایپک جوجه لریمجوح جوح جوجه لریم

جوح جوح جوح جوح جوجه لریمگؤزله ییرم سیز گله سیز

گؤی  چمنده دینجه له سیزآی منیم جوجه لریمآی منیم جوجه لریم

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

104 

جوح جوح جوجه لریمجوح جوح جوح جوح جوجه لریم

منیم قشنگ جوجه لریماوچ جوت- بیر تک جوجه لریم

جوح جوح جوجه لریمجوح جوح جوح جوح جوجه لریم

منیم قشنگ جوجه لریمتوکو ایپک جوجه لریمنه دئسه نیز من وئررم سو وئررم، دن وئررمآی منیم جوجه لریمآی منیم جوجه لریم 

جوح جوح جوجه لریمجوح جوح جوح جوح جوجه لریم

منیم قشنگ جوجه لریمتوکوایپک جوجه لریم

*‌جسارتلي‌جوجهبیری وار ایدی، بیری یوخ ایدی. باالجا یومورتانین ایچینده باالجا بیر جوجه اونو  یئمگی،  ایدی.  وار  هر شئیی  ایچینده جوجه نین  یومورتانین  یاشاییردی. ایچیندن  یومورتانین  جوجه  راحاتلیق...  ایستیلیق،  دووارالر،  آغ  قورویان خوشبخت ایدی. جوجه بو دنیانی سئویردی. او سئوینیردی کی، قارانلیق بیر بیر دنیایا گلیب. جوجه نین اؤز ائویندن، اؤز  بئله گؤزل آغ دووارلی  دنیادان بؤیویوردو،  آما گونلر کئچدیكجه، جوجه  عالمیندن چوخ خوشو گلیردی. 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

105 

آرتیق  کی،  بؤیویور  قدر  او  جوجه  گون  بیر  داریسقالالشیردی.  ایسه،  ائوی دوشور.  سكسكه یه  اورگی  جوجه نین  بیلمیر.  یاشایا  ایچینده  یومورتانینی 

ایچیندن بیر سس دئییر کی، قیر بو دیوارالری! جوجه فكرلشیر کی، آخی بو دیوارالر منیم دنیام دیر، منیم ائویم دیر، من اونو 

نئجه قیریم؟ ایچینده کی سس گئنه دئییر: »قیر بو دیوارالری!«یئنه جوجه قورخور، آخی بو دیوارالری قیرسا اونا سویوق اوالر، همیشه اونو 

قورویوب عزیزله ین، راحات ائوینی نئجه قیرسین؟ جوجه  دیوارالری«.  قیر  دوشونمه،  نه یی  »هئچ  دئییر:  یئنه  سس  ایچینده کی دیشینه  گوجونو  سونوندا  قالیر.  آراسیندا  یئنیلیک  قایداالرال  اؤرگشدیگی ییغیب اؤزو ـ اؤز ائوینی قیرماغا باشالییر، اؤزو ـ اؤز دنیاسینی دیمدیگی ایله پارچاالییر. اونو قورویان، عزیزله ین، دوغما دیوارالری سیندیریر. یومورتادان چیخمیش جوجه ائله بیلیر کی، آرتیق اؤلوب. ایندی اونون عذابالری گله جک. اما جوجه اؤز آناسینی گؤرور، سونرا اؤزو کیمی یوموشاق، تمیز جوجه لری، سونرا یام « یاشیل چمنلیگی، سونرا پارالق گونشی. بوتون بو جنتی گؤرندن سونرا سئوینیر. سئوینیر کی، اورک ائله ییب، اؤز ائوینی سیندیرا بیلدی. یوخسا 

عؤمور بویو داریسقال دیوارالرین آراسیندا بوغوالجاقدی.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

106 

قوش‌گؤرستدي‌اويونو

بو اویوندا ایكي چمبر )دایره( جیزگي چكیلیر. بیر چمبر قاییش،  بیر  چكیلیر.  اورتاسیندا  اونون  خیردا،  بیر  یئكه 

گؤز باغالماق اوچون ده بیر دستمال اولمالیدیر.ایكي  هر  اولمالیدیر،  چوخ  نفردن  دؤرد  اویونچوالر اؤیونچو  دؤرد  آزي  ان  اوچون  اولماق  برابر  طرف الزیمدیر. اویونچونو سایي هر نه قدر چوخ اولسا،  اویون 

بیر او قدر شیرین اوالر.خیردا چمبرین ایچینه بیر قاییش قویوب،  سونرا بؤلوشمک اوچون تكمن جوت گلرلر. هانسي قروپ چیخسا یئكه قارشي طرفده  آتیلیب  یانا  بو  ـ  یان  او  ایچینده  چمبرین 

گؤزونو باغالیان اویونچونو کاریخدیرارالر.اورتا  چالیشالر  اویونچوسو  باغلي  گؤز  طرف  قارشي اونالري  تاپیب  قاییشي  قویوالن  ایچینده  چمبرین سوره سینده  زامان  بیر  اوالن  بللي  اؤنجه دن  وورسون. اویون  قروپالري  اونالرین  بیلمزسه  تاپا  قاییشي اوزانیب شیرینلشسین  اویون  اودوزموش اوالر. گاهدان چالیشیب  چوخ  اویونچو  باغالنان  گؤزو  ایلک  دئیه باشقا  آچیب  گؤزونو  اونون  بیملزسه  تاپا  قاییشي بیرینین گؤزونو باغالییب اویونون آردیني  هاالیالردان 

توتارالر. هر هانسي قروپ اویونو قازانسا، هر بیر نفر قارشیداکي ایسترلر  اونالردان  یاپیشیب  قوالغیندان  اویونچوالرین بللي بیر سایدا گؤیده اوچان قوش گؤسترسینلر، قوالق قروپال  اودوزان  قروپ  اودان  اویونو  بیتدیكده،  بورما اویون  بو  باشالنار.  دن  یئني  اویون  دییشیب  یئرلریني 

اوشاقالر یورولونجا ادامه تاپار. 

قايناق‌شخص:‌جمشید  دادور ممقاني، 

61 یاشیندا، ساوادي آلتي کالس، ایندي 

ماماغاندا یاشاییر.توپالما تاریخي: 

93/5/2۰توپالما یئري: تبریز- 

امام رضا خسته خاناسي

هاوار عبادي

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

107 

ناغيلالر

‌من‌دئديم‌آدام‌اولماسان/ تیسین اوغلو . 1۰۸  

‌صداقتلی‌آرواد/ فریدون پور حسن. 11۰

‌گونچی‌و‌قيزيل‌قوش/ ملكه نعلبندي. 113

‌كئچلين‌ناغيلي/ احد فرهمندي. 11۷

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

108 

من‌دئديم‌آدام‌اولماسان1

بیر  مغرور  )کندلی نین(  بیرکؤیلونون  ایله  وقتی حیوان  تاریمچیلیق  باباسي نین  واریمیش،  اوغلو بؤیوکلوکده  بگنمزمیش.گؤزو  بسله مه سینی یاردیم  ایشینده  باباسینا  ده  اوزدن  بو  ایمش، اوغلونا:  بابا هر زمان  بو حالی گؤرن  ائتمزمیش. 

»سن آدام اولماسان« دئیرمیش.سورا  آلدیقدان  آلیر،  تحصیلینی  مكتب  اوغالن و  گئدر  بیرشهره  باشقا  ائدیب،  ترک  باباسینی چالیشمایا  اولوب  مأمور  ایشینده  دولت  اوردا 

باشالر. گون گلر،گون گئدر...

1- https://www.facebook.com/photo.php?fbid=۸3۷222666342521&set=gm.15۷4۰3۷132۸۷4۷96&type=1&theater

تیسین اوغلوTisin Oğlu 

 )عراق تورکمنلریندن(

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

109 

اوزون ایللر کئچر، بو اوزون زماندا نه باباسینی سوروب نه ده بیر خبرگؤندرر. اما ایشینده مرتبه سی آرتار تا بیر گون باباسي نین شهرینه والی تنسیب اولونار.سؤزونو  اولماسان«  آدام  »سن  باباسي نین  اوتورار،  کؤشكونده  والیلیک  گلر 

خاطیرالر. همن امر ائدر: »گئدین فالن ذاتی )باباسینی( گتیرین!«والی  یئنی  سنی  گتیررلر،  ایله  هورکو  قورخو-  کؤیلونو  ژاندارمه لرگئدیب 

ایسته ییب، دئیه.دوشونورکن،  ایسته ییر،  نه  مندن  والی  ائده  ائده-  فكر  یوز  آدامی،  زواللی 

گتیررلر والي نین حضورونه. آدام اییجه باخار گؤرر والی اوغلو ایمش !!والی غروردان سوروشار:  تانیدین من کیمم؟

بابا دئیر: بلی تانیدیم، اوغلومسان.والی  نئجه  گؤر    اولماسان؟!  آدام  دئیردین  منه  خاطیرینده دی  دئیر:  والی 

اولموشام، سنی ائویندن بورا گتیرتمیشم؟!دئمه دیم  سنه  من  دؤنمورم.  سؤزومدن  ده  ایندي  من  دوغرودور،  دئیر:  بابا والی اولماسان، من دئدیم آدام اولماسان2. ذاتا هله آدام اولمویوبسان، چون آدام اولسایدین من کیمی بیر کؤیلو بابایه بیر آز حؤرمت ائدردین، ژاندرمه 

گؤندریب منی قورخویال بورا گتیرمزدین، سن هله آدام اولمویوبسان!

2- آدام اولماسان : انسان دویغولو اولماسان.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

110 

صداقتلی‌آرواد1فریدون پور حسن

بیری وار ایدی، بیری یوخ ایدی، بیر ار-آرواد وار جان  بیرینه  بیر-  ایدیلر.  مهربان  چوخ  بونالر  ایدی آچالیندان  سحر  کیشی  ائشیدردیلر.  جان  دئییب ائله یردی.   اکینچیلیک  چؤلده  کیمی  آخشاما توخویوب،  شال  اییریب،  یون  ائوده  دا  آروادی باجاریغی  عاغلی-  آروادین  گؤرردی.  ایشلری  ائو اونو  هامی  ائله میشدی.  حیران  جماعتینی  کند کئچدی  آی  دوالندی،  گون  تعریفله ییردی. 

آروادین شهرتی هر یئره یاییلدی.آروادی  کندخدانین  سراغی  بو  بیرینده  گونلرین کی،  چاتالسین  حیرصیندن  قالدی  آز  ائشیتدی، اونو  هامی  نییه    آرتیقدیر؟!  هاراسی  مندن  اونون 

ائدن:  ترتیب  ناغیلالری«/  قیزالرین  ناغیلالری،  »آذربایجان   -1

فریدون پور حسن

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

111 

تعریفله ییر؟!  اؤلسم ده قالسام دا گرک گئدیم اونو گؤروم.کندخدانین آروادی فرصت آختاریردی کی، کندخدا بیر نئچه گونلویه شهره باشالدی  دییشیب  پالتارینی  دا  آرواد  کیمی،  گئدن  کیشی  اولدو.  گئده سی تعریفی گؤیه چیخان آروادی آختارماغا؛ بو قاپی منیم او قاپی سنین، آختارا–یئرینه  دیلنچی  اؤزونو  آروادی  کندخدانین  تاپدی.  گلیب  آخیردا  آختارا قویوب، قاپینی دؤیوب پای ایسته دی. آدی دیللره دوشموش آرواد دیلنچییه 

بیر آز شئی وئردی.باخیب،  حیطه  آروادی  کندخدانین  اوتوردو.  یئرینده  گئدیب  سونرا بیر پارچا  یانیندا  اییریر.  قاباغیندا جهره،گونون آلتیندا یون  گؤردوکی،آرواد 

قورو چؤرک، بیر قاب دا گونون آلتیندا ایسینمیش سو وار. آرواد دئدی:کؤلگه سینده  اونالرین  نییه  وار.  آغاجالر  گؤزل  حیطینده  باجی!  -آی 

اوتورمورسان، گلیب گونون آلتیندا ایشله ییرسن؟آرواددئدی :

اونون  بیچیر.  تاخیل  آلتیندا  گونون  چؤلده  ساعت  بو  اریم  منیم  -چونكی قورو  بیر  یانیندا  کی،  دییلم  آرتیق  اوندان  من  یوخدور.  یئری  کؤلگه لنمگه چؤرکله گونون آلتیندا ایسینمیش سودان باشقا هیچ نه یی یوخدور. او نه جور ایشله ییرسه من ده ائله ایشله ییرم. من بئله ائلمه سم اریمین چكدیگی زحمتین 

قدرینی بیلمرم. اریم ده منیم صداقتیمی گؤروب، منی چوخ ایسته ییر.کندخدانین آروادی اونون عقلینی یوخالماق اوچون دئدی:

-باجی من نه ائله ییم کی، اریم منی ده سنین کیمی چوخ ایسته سین؟آرواد دئدی :

سن منه ایكی- اوچ شئر توکی گتیره بیلسن بو سیرری سنه اؤیردرم.گلیب  آخردا  باشالدی.  آختارماغا  شئر  گوندن  او  آروادی  کندخدانین پادشاهین شئرلر ساخالنان حیوانخاناسینا چیخدی. گؤردو بورادا پوالد قفسین 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

112 

آرواد  چاتالسین.  باغری  قالیر  آز  باخاندا  آدام  کی،  وار  شئرلر  ائله  ایچینده چوخ گؤتور– قوی ائله دی.

آخیردا قراره گلدی کی، هرگون شیرین یئمگینی وئریب، قاباغینا سو قویسون.اونون بوینونو اوخشایاراق قورخا– قورخا قفسین آراسیندان قویروغونو بئلینی تومارالیاردی بیر خیلی مدتدن سونرا شئرین باشینی سیغالالدی اونونال خوش  رفتار ائله ییب، اؤزونو اونا تانیتدی. گونلرین بیرینده شئرین باشینی سیغالالدیغی همین  گلدی  آروادی  کندخدانین  قوپاردی.  توک  اوچ  بیغالریندان  یئرده 

آروادین یانینا توکلری اونا گؤستردی.آرواد دئدی:

-دئنه گؤروم شئر کیمی وحشی حیوانین بیغالرینی نئجه قوپارا بیلدین؟رفتار  نئجه  اونال  اوچون  قوپارماق  توکلرینی  شئرین  آروادی  کندخدانین 

ائله دیگینی باشدان آیاغاجان سؤیله دی. آرواد دئدی:ائله دینسه،  نئجه رفتار  اونونال  -باجی سن شئرین توکلرینی قوپارماق اوچون 

گئت ارینله ده خوش رفتار ائله. اوندا او سنی اینجیتمز. چوخ ایسته یر.-کندخدانین آروادی همان گوندن اریله آرواد دئین کیمی رفتار ائله دی. اری آرواد  همین  ایناندی کی،  آروادی  کندخدانین  قالدی.  راضی  اوندان چوخ 

دوغرودان دا چوخ عقللی ایمیش.

گؤندرن: زهرا‌آبدار

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

113 

گونچی‌و‌قيزيل‌قوش

ایدی.اهلل دان  یوخ  بیری  ایدی  وار  بیری سووای کیمسه یوخ ایدی. بیر قوجا کیشی وار ایدی. او هر گون سحر تئزدن یوخودان گون  و  گؤتورردی  کولونگون  دوروب، یورقون  آخشام  هر  و  گئدردی  ییغماغا اونون  ساتیب  گونلری  و  قئییدردی  ائوه قازاناردی.  چؤرک  عیالینا  اهل  پولوینان بیر قوش  بیر گونی، گون درنده  گونلرین گؤردی کی، گونین اوستونده یاتیب. قوش بیر  اوچدی گئتدی.  گونچی نی گؤرجک یومورتاسی قالدی. گونچی آخشام چاغی آروادینا  و  گتیردی  ائوینه  یومورتانی  بو گئتدی  گونچی  اولدی،  صاباح  وئردی. گئتدیلر.  مكتبه  اوشاقالردا  ییغماغا،  گون آرواد یومورتانی گؤتوروب بازارا گئتدی. یومورتانی  وارایدی،  یهودی  بیر  بازاردا آروادین الینده گؤرجک مشتری چیخدی. اونا یاخشی پول وئریب دئدی: هر گون بو 

ملكه نعلبندی

قايناق‌شخص: بییم بامشاد. ایلي:  اؤلوم  و    دوغوم دوغوم   ،129۷  -1361یئري گنجه. ایرانا کؤچندن ابتدایي  بورادا  سونرا 

مدرسه ني قورتاریب.ایل:  سؤیله دیگي  ناغیلین 

1339

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

114 

دئدی:  کیشی یه  آخشام  آرواد  وئررم.  پول  یاخشی  گتیرسن  منه  یومورتادان کیشی هر گون بو قوشون یومورتاسین منه گتیر، گتیرمه سم ائوه گلمه. قوجا کیشی هر گون گئدردی او گونین اوستوندن یومورتانی گؤتوروب آروادینا آروادی  تاماح  و  سازالمیشدی  آرانی  کیشی نن  یهودی  دا  آرواد  گتیرردی. کیشی  اگر  دئدی:  آروادا  کیشی  یهودی  گون  بیر  چیخاتمیشدی.  یولدان دونیا  ائلییه سن، سنی  قوناخ  منی  باشین کسیب  اؤزون گتیره، سن  قوشون  بو گره ح  باسدی،  زورا  کیشینی  قوجا  آلداندی.  آرواد  ائلرم.  بی نیاز  مالیندان گونچی  قویمییاجاغام.  ائوه  یوخسا  گتیره سن  منه  تویوغون  یومورتاالرین  بو چؤله گئتدی، آخشاماجان چالیشدی بو قوشو توتدی و ائوه گتیردی. آرواد ایشینه  اؤز  هر کس  اولدی،  قویدی. سحر  آلتینا  سبد  آلیب  قوشو  سئوینجح گئتدی. آرواد قوشون باشین کسیب پیشیردی و بازارا گئدیب یهودی کیشینی ننه لرینین  گؤردولر  گلدیلر  چیخدیالر،  مكتبدن  اوشاخالر  چاغیردی.  قوناخ قوناغی وار، چؤلمح ده اوجاغین اوستونده قاینییر. چؤلمگین آغزین آشدیالر، بؤیوک اوغالن قوشون جیگرین گؤتوردی اوتدی، باالجا اوغالن دا اورگین کیشی  یهودی  وئرسین،  قوناغینا  تا  چكدی  غذانی  گلدی  ننه لری  اوتدی. گؤردی کی، بو قوشون اورک ـ جیگری یوخدی. آروادا پرت اولدی، آرواد گر ک  اوندا  دئدی:  آروادا  یئییبلر.  بیلمیییب،  نؤکرررین  باالجا  حتما  دئدی اوشاقالری اؤلدورم بو قوشون اورک – جیگرین اوالرین قارنیننان چیخاردام، یوخسا سنی ده اؤلدوره جییم. اوشاخالر بو سؤزی ائشیدیب ائودن چیخدیالر، قاچدیالر، شهردن چیخدیالر. آز گئتدیلر، چوخ گئتدیلر. آخشام اولدی بیر آییلدیالر.  سسینه  قوشون  سحر  یاتدیالر.  قویوب  باشالرین  آلتیندا  آغاجین باالجا قارداش گؤردی، بیر کیسه پول باشی نین آلتیندا وار. بو پولو گؤتوردولر، یوال توشدولر، بیر شهره یئتیشدیلر، بیر آز یئمک – ایچمک آلدیالر، یئدیلر. باال قارداشین  تئزدن  یاتدیالر. گئنه سحر  بیر مسافرخانا توتدوالر و گئجه نی 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

115 

باشی نین آلتیننان بیر کیسه پول گؤتوردولر. مسافرخانانین پولون وئریب یوال توشدولر. بیر نئچه مدت بئله قالدیالر. گونلرین بیر گونی بیر شهره یئتیشدیلر. ییغیشیبسیز؟  بورا  اوچون  نه  سوروشدوالر  ییغیشیب،  جماعت  گؤردولر هر  اوچورداجاخالر  گؤورچین  بیر  اؤلوبدی،  شاهی  مملكتین  بیزیم  دئدیلر جماعتین  قارداش  ایكی  بو  ائده جكلر.  شاه  آدامی  او  قونسا  چیینینه  کسین یانیندا دوردوالر. بیر مدت گئچدی، مأموررار بیر گؤورچین اوچورتدوالر، گؤورچین گلیب بؤیوک قارداشین چینینده اوتوردی. جماعت ال چالدیالر باالجا  ائله دیلر.  شاهی  مملكتین  بو  و  آپاریب  قصرینه  شاهین  قارداشی  بو  و قارداش شاهدان خدافظ  لشیب یوال توشدی. گئتدی بیر آالهی )باشقا( شهره بیر  گزیردی،  شهرده  شهریدی.اوغالن  گؤز ل    و  آباد  بیر  شهر  بو  یئتیشدی. مسافرخانا گؤردی، چوخ قشنگ، گیردی ایچری، گؤردی بیر گؤزل خانیم خانیم  ایستی ییرم.  قالماخ  مسافرخانادا  بو  گئجه نی  من  دئدی:  ایله شیب، دئدی: بورانین پولی باهادی، هر آدام بوردا قاال بیلمز. اوغالن دئدی هر نئچه بو  اوغالن  اتاق وئردی،  بیر قشنگ  مونا  بیلرم. خانیم  اولوب، من وئره  اولسا مسافرخانادا قالدی یئدی، ایچدی، اؤزونه خوش گئچیتدی. گئجه لر بورانین خوش  ایچیب،  یئییب،  اوینویوب،  تخته  نر  خانیمینان  بو  ییغیلیب  مسافری نه  گئدیر  ایشه  نه  اوغالن  خانیم گؤردی  بو  زمان گئچدی،  بیر  گئچیردیللر. پول قازانماغا گئدیر، آمما هر گون مسافرخانانین پولون وئریر. بیر گئجه بو پول  کیسه  بیر  آلتیندان  باشی نین  سحر  گؤردی  گوددی،  اوتاغین  اوغالنین گؤتورور و بو خانیما وئریر. خانیم بیلدی کی، بو اوغالن قیزیل قوشون قلبین اوغالنین  قاتدی،  ماده  بیر  غذاسینا  اوغالنین  خانیم  اولدی،  گئجه  اوتوبدی. قوشون  آتیب  الین  تئز  قیز  قوسدی.  گئدیب  حالدان  و  بوالندی  اوره گی اورگین آغزینا قویوب اوتدی. سحر اولدی، اوغالن یوخودان آییلدی، الین باشی نین آلتینا آپاردی، گؤردی پولدان خبر یوخدی. بیر گون – ایكی گون 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

116 

ائشیگه  و  آجیقالندی  اوغالنا  خانیم  بو  بیلمه دی.  وئره  پولون  مسافرخانانین سالدی. اوغالن ملول – موشكول مسافرخانادان چیخدی، گلدی قارداشی نین یانینا و داستانی قارداشینا دئدی. پادشاه بیر نئچه نفرده نوکر، ناییب گؤتوروب بو خانیما چوخلی پول وئریر  – گوندوز  قیزین مسافرخاناسینا گلدی. گئجه ائلیییر،  بی هوش  خانیمی  گئجه  بیر  اینكی،  تا  اوینویور.  نرتخته  گئجه لرده  و قوسدورور و قیزیل قوشون اور گین قارداشینا وئریر و تاپشیریر کی، اوزوندن 

گر ک چوخلی مواظب اوالسان.سیزه دئییم گونچیدن. گونچی اوشاقالرینین آیریلیغیندان او قدر آغالمیشدی، کور اولموشدی. بیر گون شاهین باشی آچیلمیشدی، آتاسی یادینا توشدی، توشدولر.  یوال  گئتمه لییک.  ویالیتیمیزه  اؤز  بیز  دئدی:  چاغیریب  قارداشین باشالرینین  یاتدیالر،  آلتیندا  کناریندا، آغاجین  بیر سویون  یورولموشدوالر، اوستونده بیر سس گلدی: باجی بیلیرسن بو اوغالنالر کیمدی یاتیبالر؟ دئدی: اولدوالر.  وطن  جاالی  اوغالنالریدی  گونچی نین  همان  دئدی:  کیمدی؟ گؤتوروب،  یارپاغیندان  آغاجین  بو  اگر  اولوب.  کور  آغالماقدان  دده لری آپاریب سویون آتاالرینین گؤزونه سالساالر، گؤزو آچیالر. پادشاه گؤزون دئییب،  ایكی گؤورچین گؤردی، گؤورچینلر  اوستونده  باشالرینین  آچدی یاپراغی گؤتوروب  بو  پادشاه  توشدو.  یئره  یارپاخ  ایكی  اوچاندا  اوچدوالر. جیبینه قویدو، ایكی قارداش یوال توشدولر، گئتدیلر تا اؤز وطنلرینه یئتیشدیلر. گؤردولر آتاالری آغالماخدان کور اولوب. یارپاغی ازیب سویون آتاالرینین قوجاخالدی.  اوغالنالری  آچیب  گؤزون  آتاالری  سالدیالر،  گؤزونه اوغالنالر باشالرینا گلن ماجرانی آتاالرینا دئدیلر. یهودی نی محاکمه ائلییب پادشاه اؤز قصرینه آپاردی و قارداشین  باغیشالدیالر و  ننه لرین  اؤلدوردولر. 

اؤزونه وزیر ائیله دی و بیر عؤمر خوش یاشادیالر. سیزده خوش یاشایین

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

117 

كئچلين‌ناغيلي‌

)ناغیل معیار دیلده یازیلیب(

قیزي  بیر  شاه ین  زامانالردا،  کئچمیش گتیرمیشدي.  جانا  الپ  اونو  وارایدي، 

وزیرینه دئدي: اره  قیزي  بو  سس سیز  تاپاق  بیریني   -

وئرک باشیمیزدان اولسون. - قوربان وئر بیر جار چكدیر . جارچیالر اونو  شاه  سوبایدي،  کس  هر  دئسینلر بورا  سوبایالر  بوتون  ائولندیرجک. چاغیریب  بیر  بیرـ  سونرا،  ییغیالندان شرط  قویاریق،  دوز  کاسا  بیر  قاباقالرینا دوزو  کاسا  دولو  بو  هر کس    ائله یریک اونا  قیزیني  شاه  بیلسه  قورتارا  یئییب 

وئره جییک. 

احد فرهمندي

قايناق‌شخص: کریم گلبازي دوغوم:1319،  مهدي پور، بستاناوایا  یئري:  دوغوم کندي،  آالنا  اوالن  باغلي یئر:  یاشادیغي  ساوادسیز. و  یئر  قیده آلینان    تبریز. 

تاریخ: تبریز ـ ۸6/9/5

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

118 

شاه، وزیري نین سؤزون قبول ائدیب جارچیالر خبري شهرده یایاندان سونرا، کسیمه نین  هر  ائله دیر.  راضیلیق  قویوب  قاباغا  آیاق  اوغالن  سوباي  چوخلو سوبایالرین  بیلمیردي.  یئیه  بوتون  اونو  قویدوالر،  دوزو  کاسا  بیر  قاباغینا 

ایچیندن بیر کئچل اوغالن گلیب اوتوردو. شاه سوروشدو: - اوغول سن نه اوچون گلمیسن ؟

- شاه ساغ اولسون گلمیشم دوزو یئییب، قیزي آالم.- اولسون؛  باشال یئ، هامیسیني یئیه بیلسن قیز سنیندیر. 

دوزا  اوالن  کاسادا  ایسالدیب  ایله  سویو  آغزینین  بارماغیني  اوغالن  کئچل باسیب، بارماغیني یاالیاندان سونرا دئدي: 

- من دوزو یئدیم!- قاباق کي ائلچیلر قاشیق – قاشیق بو دوزدان یئییبلر اما قورتارا بیلمه دیكلرینه گؤره قیزي آال بیلمه ییبلر. سن بیر بارماق دوز یاالماقال ایسته ییرسن اونالردان 

قاباغا کئچیب قیزي آپاراسان؟ - شاه ساغ اولسون منیم نظریمده بیر هوندور دوز داغیني یئمک ایله او داغدان بیر  بیلسم    دیریني  یئمگین  بیر دادیم دادماغین هئچ فرقي یوخدور. من دوز بارماق یاالماق یئتر. اما بیلمسم  بو کاساني بوتون یئسم ده، یئنه بیلمه یجه یم. 

شاه اوزون توتوب وزیره دئدي: - بو اوغالن درین فیكیر آدامدیر، منیم قیزیم دا یاخشي ساخالیا بیلر. قیزي وئر 

بو اوغالنا، یاشامالري اوچون هر نه ده ایسته ییرلر وئر آپارسینالر. 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

119 پيچاق‌ايتيلدن/ سوسن نواده ی رضی.  12۰

ايلمه‌چيلر/ رقیه علیقلیان )الله(. 123

فولكلوريك‌خاطره‌لر

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

120 

پيچاق‌ايتيلدن

اوسته  تپه م  گلنده،  کوچه میزه  ایتیلدن  پیچاق قاچاردیم ائممیزه، قاپینی آز قاال چرچوواسیندان اننهم  ایتیلدن گلیب!«  »پیچاق  چیخارداردیم کی: بیر بوعما چیخاردیب:  »ائوین تیكیلمه سین دئدیم 

بس باش گتیریبلر« دئیردی.  دئیه،  آپاریم«  وئر  پیچاقالری  قئیچی-  اول،  »تئز قالمیش،  »یاریمچیلیق  بیله سینی.  تلسدیرردیم به  آخی!  دارتمالییم  غلط  نه  گؤروم  کیریخدیرما دئیینردی  دئییب،  آدامی؟«،  ائلیسن  غرق  به  نییه 

اننه م. قاپیسیندا  باجیالرین  دؤرد  گلیب،  ایتیلدن  پیچاق یوال  اوچ  اوردا  کوچه میز  چونكی  دایاناردی. آیریالردی و بیر آز گئنیشلیک ایدی دربندیمیزین 

 سوسن نواده ی رضی

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

121 

آتاردی  سسینی  دوروب،  همیشه.  گلردی  قاال  آز  ناهارا  گوندوز،  اوراسی.  دئینده  پیچاق  قئیچی-  دئیردی.  ایتیلدیرم«  پیچااااااااااااااق  ـ  »قئیچیییی  باشینا، ساغ الین قویاردی قوالغی نین دیبینه، وار گوجویله باغیراردی، آما ایتیلدیرم 

دئینده سسینی گتیرردی آشاغییا، عینا ائویمیزده کی خوروزکیمی!کوچه  کوچه-  دستگاهینی  ایتیلدن  پیچاق  ده  بلكه  نم نیه.  گلمزدی  قیشدا یایدا  خیابانالریندا.  قیروولو    قارلی-  قدیمین  اوالردی  چتین  سوروتلمک هامیدان  تلسردیم  من  واختالر.  اوینادیغیمیز  باجادا  کوچه-  بیزیم  گلردی، 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

122 

قاباق آپارام پیچاقالری وئرم کیشییه. نم نئچه یول دئمیشدیم: »عمی! قوی من »سن  باخیب:  قئیقاجی  آز  بیر  ات آجی،  بیرآز  تختییه«،  او  باسیم  ایاغیمی  ده باشارماسان« دئمیشدی. »او نه دی کی باشارمییام؟ قوی بی دفعه ایاعمی باسیم، سن ده پیچاغی جیزیلدات دااا...، اننه مین ده چرخین من فیررادارام« دئدیم.

  هویوخوب سوروشدو: »مه یه اننه ن پیچاق ایتیلدندی؟« دئدی.قیریلدیم گولمكدن، »یوخ بابام! خیاطدیخ چرخین دییرم بااا...« 

بیرنی نین سویونو دیرسه ییندن قولونون آغزینا کیمی چكدی کوتونون قولونا، »قوی ایشیمیزی گؤراخ! پیچاااااق قئیچیییییی ایتیلدیرم...«

بیر گیرده چرخ  قئییش تسمه سی اوالن  یئرینه،  ایاق  باساردی تخته   آیاغینی دا  یا  پیچاغی  فیرالناردی.  دا  داش  زومباتا  فیرالناندا  چرخ  فیرالناردی، ویراردی.  ایاق  هئی  و  داشا،  ایتیلدن  او  فیرالنان  توتاردی  قئیچی نین آغزینی باخاردی. دمیر  دبردیب، قووزاییب دقتله  او داشدا  پیچاغین آغزینی  ظرافتله قور  چاققاچاق  قیزیشیب،  دمیر  وئرردی،  سس  جیززاجیز  توخوناندا  داشا داشالناردی هر طرفه. و دقیقا منیم الپ کئف ائله دیغیم منظره ایشین بو قسمتی 

ایدی.....پیچاغیندان،  آشپزخانا  اللرینده  باشالریندا،  چادیرا  خانیمالر  یاواش  یاواش- بعضا  قاپیسیندا.  باجیالرین  دؤرد  ائلردیلر  ازدهام  ییغیشیب،  گلیب  قئیچیدن 

کیشیلر ده اره، بالتا، قند سیندیران زات دا گتیرردیلر. -چكیلین اود داشالنار اوست باشیزا.

-قیز چكیل قورآتیالر اته ییوی یاندیرار.باشیمی  قالیردیم  آز  دئییلدیم.  چكیلن  آلتیندان  ایاغینین  ال-  کیشی نین  من 

قولتوغوندان اوزالدام باخام او جیزیلتییا .....جیززززززجیزززززز...

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

123 

ايلمه‌چيلر

بیر  اؤنجه  بوندان  ایل  قیرخ  باخاندا،  کئچمیشه یاندیریب  اورگیمی  ده  هله  یاشامی  قونشونون یاخیر. بیر کنددن گلمیش عایله کی، بئش باش قیز  بیر  آدیندا  »اکرم«  اوشاق  بؤیوک  ایدیلر. الپ  عایله  او  اوالردی.  یاشیندا  دوققوز  ایدی. گلمیشدیلر.  تبریزه  کؤچوب،  کنددن  الی یالین کیشی   عاجز  قوروموش  بیر  آتاسی  اکرمین ایشلردی،  گون  بیر  گئدردی.  فهله لیگه  و  ایدی ایكی گون ناساز اوالردی. اونالرین داوارانیشی کیراسی  ائو  کی،  اولدو  ائله  ایدی.  چتین  چوخ توتوب،  الیندن  قیزین  او  قونشو  بیر  وئرنمه دیلر. سالماق  ایلمه  کارخاناسینا  کدخدا  آپاریب اوچون تاپشیردی. بیر کهنه  داخما ائو واریدی، کدخدانین بونالرا رحمی گلیب، وئردی اونالرا کی، اوردا کیراکئش اوتورسونالر. اکرم ده اونا 

رقیه علیقلیان )الله(

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

124 

ایشله ییب، آتاسی دا کدخدایا قوللوقچی اولسون، ائوین کیراسی نین عوضینده. قرار اولدو اکرم اوردا سحر تئزدن گونباتانا قدر ایلمه سالسین.

کارخانا بیر قارانلیق اوزون کاالوا ایدی کی، تورپاقلیق ایدی و سو سپردیلر توز اولماسین. اکرم بیر آز یاواش ایشله سئیدی خلفه لر آرخاسیندان بیر اوخلوو چكردیلر و او آغالیا- آغالیا ایلمه  ساالردی. کارخانادا نئچه دانا خیردا بویلو قیز و اوغالن اوشاغی ایشله ییردیلر. اوشاقالر ایپ قیران پیچاقال بارماقالرینین باشینی کسسئیدیلر، او گونون مزدو یئتیشمزدی اونالرا و ائولرینه گؤندرردیلر. بونالر  یئمكلرینه.  وئرمزدی  ده  چؤرک  ووروب  اوالری  آناالری  گون  او 

جمعه لر حاماما گئدردیلر و بیر آز دینجه لردیلر. هئی  اوچون  اولمادیغی  پالتاری  قالین  اکرمین  سویوغوندا  قیشین  یاندیریجی ناخوش اوالردی و آناسی چاراسیزلیقدان ساواشاردی کی، دور گئت ایشیوه، گؤرمورسن کئچینه بیلمیریک؟ بئش باش ائوده آجیم اوال-اوال بو گون سحر 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

125 

بیری ده گلیر، من باشی داشلی نئینیرم آخی اوشاغی؟! آتان دئییر بلكه اوغالن اولدو، مندن سونرا سیزه کمک اوالر. آچیالن سحردن گئد ایشیوه ها!! 

زاوللی باال او جانیله دوروب گئدردی ایشه. بیر گون خلفه لرین بیری گؤردو قیزین  دئدی:  آتاسینی چاغیریب،  قان گلدی.  آغزیندان  و  اؤسگوردو  اکرم قان قوسور. او دئدی بیلیرم بابا، چوخداندیر، هئچزاد اولماز. بیز یوخسولالرین آلیب،  دالینا  قیزی  آتاسی  قیزآخیندی  نئیله مک؟!!  اورگه نیب،  درده  جانی قالمادی. آپاردیالر  هئی  بیر ده قان قوسدو. داها جانیندا  ائوه. اکرم  گتیردی مرضی    »سیل«  آییرین،  بوندان  قاشیغیزی  قاب  دئمیشدی کی،  او  و  حكیمه توتوبدو بو قیز. ائوه یئتیرن کیمی آناسی دئدی: »اؤل باشی داشلی، ایشله مه یین 

دردیندن هر پئشه گتدین باشیما.« دا  یاناجاغی  بونالرین  اسیردی.  یامان  کولک  قارلی  آالتورانلیغیدی،  هاوا یوخودو. یوخسوللوق غم سازینی چالیردی. بیردن گؤردوک هارای قوپدو، چیغیرماق- باغیرماق سسی محله نی بورودو. گئدیب گؤردوک اکرم گیلین قاپیالری شولوقدور. مسجیدین میجورو، »مشهدی یوسف« بیر تابوت گتیریب، اکرمی قویدوالر اونون اوستونه. بو زاواللی قیز گؤدک یاشامیندا نه یئدی؟ نه 

گئیدی؟ نه دوالندی؟ قارا گونلر بوغوب توپراغا تاپشیردی. یوخسوللوق الیندن اؤلنلر چوخودو، تک اکرم دئییلدی. بیریسی دام کوروینده بوغوالردی  دوشوب  چشمه ده  قیرخ آیاق  بیریسی  اؤلردی،  دوشوب  دامدان ذات الریه  نوخوشلوغو،  اؤلنلر. سیل  الیندن  یو خسوللوق  بنزر  اونالرا  مینلر  و بئله  چوخودو.  دا  داها  اوشاقالر  اؤلن  قیزیلجادان  چیچكدن،  نوخوشلوغو، 

دورومدا یاشام سورمک چوخ چتین ایدی. گئدیب،  درسه  گئتمه ییب،  ایشه  اوشاقالر  خیردا  کی،  اومیدیله  گونون  او آشاغیداکي  کؤره لیب،  گؤره  اولماغیما  دوست  اکرمله  من  یاشاسینالر.  شن 

بایاتیالري یازدیم:

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

126 

خالیم داردان کسیـلـدیمئینه واردان کسیـلـدیداخما ایشیق گؤرمه دیالیم یـاردان کسیـلـدی

***ایلمه سالدیم بوتـامـدانالـیـم کسـر تـوتـانـداناوخول یولون دییشدیمداخما یولون تـوتانـدان

***گؤز آچدیم داری گؤردومآغ گـولـو ساری گـؤردوم

ظـالـیم فلـک الـیـندنغـمی قـوبـاری گـؤردوم

***تبـریـز فرشی ایپكـدندفـه ووردوم اورکــدندردلی چنگی چالمادانقولوم دوشـدو بیلكـدن

***ایلمه چیلر توخودو

داردا بولبول اوخودوآیاق گزر ال یئریـنهئچ خیریم یوخودو

ایلمه سالدیـم قـارادانآل- قیرمیزی بویـادانسؤیله گوناهیـم ندیـر

یئـری گـؤیـو یـارادان؟***

آه چـكـدیــم فغـان اولـدوتئـللـریم یـان- یـان اولـدوکؤکسوم دردی دئشیـلـدیخــامـاالرآلقــان اولــدو

***گـل آنــا بیــزلــره بـاخحسـرتلی گــؤزلـره بـاخآرخامدا خلفـه ویرمیش

اوخلوولو ایزلره باخ***

آغیـزالردا سؤز اولـدومتاپداالنمیش ایز اولدومیاشامدا بوی آتمـادیـمقورا کن مویـز اولـدوم

)93/9/2۷(

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

127 

عمومي‌فولكلور

قاينانا‌ايله‌گلين/ سوسن نواده رضی . 12۸

درمان‌در‌زمان‌قديم/ خانم شهرک . 131

قيش‌مراسملری‌چيلله‌گئجه‌سی‌مناسبتيله/ زهراآبدار. 133

بايرام‌سيل‌سوپورو/ زکیه ذولفقاری. 139

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

128 

قاينانا‌ايله‌گلين

دا  یا  اولوملو  رابطه،  آراسینداکی  گلین  قاینانا- دانیشیلیب  ایچینده  عایله لر   همیشه  اولومسوز، گولمه جه لر،  رابطه لر  بو  حتی  دا.  دانیشیالجاقدیر و  فیلملر  اثرلر،  ماهنیالر،  مثل لر،  سؤزلری،  آتا فولكلوروموزدا  اولموش،  ده موضوع  اوچون  س... 

قاالرقیالشیبدیرالر.یولوندا  رابطه نین  آراسینداکی  گلینین  ایله  قاینانا سبب  اؤنملی  ان  وار.  سببلری  چوخ  اولماماسی نین اوبرازی نین  قاینانا  آراسیندا  جماعت  ده،  بلكه شكیلده  منفی  اول  قورمامیشدان  عایله  هله  قیزالرا اوبراز  بیر  اولومسوز  آلتیندا  شعور  تانیدیلماسی دیر. هله  مبارزه  قارشی  قاینانایا  جانالندیریالن  کیمی قیزالر عایله قورمامیشدان اؤنجه باشالییر. بو خانمالر نئجه  اوالجاق،  کیم  قایناناسی  کی،  بیلمیر  هله اوالجاق، هله تانیمادیغی قاینانانی آسیب- کسمه یه 

باشلیر. 

سوسن نواده رضی

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

129 

آناسی  اولور،  یاخشی  اوغلو  اولور  نئجه  کی،  گلیر  ذهنینه  آدامین  سوال  بو آناالر  و  آنادیر  اؤنجه  ایلک  قاینانا  بیر  هر  اونودمامالی ییق کی،  بونو  پیس؟! 

عزیزدیرلر.عایله اولماغین ایلک شرطی قارشیلیقلی آنالشما و گذشت ائلمگی باشارماق دئمكدیر. بو مناسبتلری حرمت، صمیمیت و محبت چرچیوه سینده ساخالماق 

اوچون ده گرک طرفلر بیر بیرینی تانیماغی اؤیرنسین.فولكلوروموزدا گلین- قاینانا رابطه سیندن نمونه لر:

آزاد‌مع‌الصلواتی:قاینانام چؤرک یاپیر

اوزو قاپییا باخیرقورخورام بیر سؤز دئیمایت کیمی منی قاپیر

…قاینانامین آدین قویدوم سكینهناخوشالدی آپاردیالر حكیمهقارقیشالدیم بیر داها قاییتمییا

حكیم دئدی سال قویونون تكینه…

مینرم آغ ماشیناچیخارام داغ باشیناتوتارام قاینانامی

داشی سالالم باشینا.

فاطمه‌صفری:قاینانا ظالم قاینانا

اوغلووی الیندن آلیم قاینانااؤزووی چؤللره سالیم قاینانا

…کردیده مرزه قاینانادانیشما هرزه قاینانا

اوغلون ووروب باشیم سینیبدورگئداخ عرضه قاینانا

زكيه‌ذوالفقاری:دامدا دیرک قایناناپیه ده کورک قاینانااوغلو ائوه گلنده

هامیدان زیرنگ قایناناقاینانامی باغدا ایالن وورایدیقایناتاما مكه قسمت اوالیدی

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

130 

تيسين‌اوغلو )عراق تورکمنلریندن(:فولكلوروموزدا قایین آنا ایله گلینین آراسیندا هرزمان چیخان قاوغاالر، اؤزونه 

مخصوص یئر آلیبدیر. اونالرین دیلیندن ائشیدک:قاین آنا دئییر:

بویو بویالردان اوزوننه دادین وار نه دوزونیوزونو دؤندر گؤروم

عزراییل یومسون گؤزون…

گلین دئییر:قایین ننه م دلیدیدلي لیگی بللي دی

عزراییل آلسین اوزوناو چوخ یامان دیللیدی

…قایین آنا اوغلونون اوشاغینا دئییر:

صامیرساغیم سوغانیمیاد قیزیننان دوغانیمباباوا جانیم قوربان

ننه ن اولسون قوربانیم…

گلین دئییر:مردیوه نه چیخاسان

سییریالسان دوشه سناوغلون ایشدن گلینجهتپه کیمین شیشه سن

شيروانلی:

قاینانا :ائل اتكلی گلین

باشی ساچلی گلینسن ده می آدام اولدونباستون باجاقلی گلین

سن ده می آدام اولدونچئیش باجاقلی گلین

گلین :آمان- آمان– آمان قاینانا

دیشلری دوشن قایناناآمان- آمان- آمان قاینانا

بیرآیاغی شیل قاینانااوغلون چییت گتیردی،

سنسیز یئدیم قاینانااوغلون کباب گتیردی،

سنسیز یئدیم قاینانا

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

131 

درمان‌در‌زمان‌قديمسوختگی کودک و افتادن ناف و جلوگیری از 

عفونت ناف

به دنبال موضوع راههای درمان سوختگی کودک و افتادن ناف و جلوگیری از عفونت ناف در زمان قدیم بودیم و به سراغ خانم گالبتون جباری رفتیم.

-‌گالبتون‌خانم‌لطفا‌خودتان‌را‌معرفی‌كنيد.قریه  در  تاریخ 1315  در  اینجانب گالبتون جباری مرند  با  کیلومتر   15۰ ودیق  قریه  آمدم  بدنیا  ودیق فاصله دارد. نام پدرم نجف و مادرم تمام می باشد. در 13 سالگی با اصرار پدر و مادرم با یک فرد 4۰ و  بود  میرحیدر  شوهرم  اسم  کردم.  ازدواج  ساله شغلش چرچی)دوره گرد( بود که از این روستا به آن روستا می رفت و وسایل مورد نیاز روستاییان رو می فروخت. قبل از ازدواج با من شوهرم زن داشت و  نشدم  فرزند  سال صاحب   ۷ من  و  بود  مرده  که شوهرم با زن دیگری ازدواج کرد و من چون حال 

فاطمه پورطهماسب شهرک

گالبتون جباری

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

132 

و هوای بچگی در سر داشتم از وجود گونو)هوو( در خانه خوشحال بودم و بعد از یک سال من و هوویم صاحب فرزند شدیم و من حدود 1۰ فرزند بدنیا آوردم که 5 فرزندم فوت کردند و 5 فرزند دیگرم در قید حیات هستند و هوویم نیز صاحب ۷ فرزند می باشد.شوهرم هم 13 سال است که فوت کرده 

است.

ناف‌ نكردن‌ برای‌رفع‌سوختگی‌و‌چرک‌ -‌گالبتون‌خانم‌در‌زمان‌قديم‌نوزاد‌چه‌كارهايی‌انجام‌ميداديد؟

ما نوزاد را به مدت دو سال قنداق می کردیم و در 24 ساعت دو بار جایش را عوض می کردیم. وقتی پاهای بچه می سوخت از دیوار خاک می کندیم و بصورت پودر درمی آوردیم و یا قوش پوخی )فضله پرنده( را بصورت پودر درآورده و الی پاهای بچه می مالیدیم و یا گیل را خیس می کردیم و به جایی 

که سوخته بود )زیر بغل یا الی پا( می مالیدیم.و  می سوزاندیم  را  فرش(  پود  یا  )تار  آرقاچ  می افتاد گوی  وقتی  نوزاد  ناف خاکسترش را جای ناف می گذاشتیم و یا پونه را با شیر با شیر می جوشاندیم 

و به ناف نوزاد می مالیدیم.

-‌اگر‌خاطره‌ای‌مربوط‌به‌دوران‌نوزادی‌بچه‌هايتان‌داريد‌لطفا‌برايمان‌تعريف‌كنيد.

یادم می آید یک بار که حامله بودم و وقت زایمانم بود و با شوهرم سر زمین رفتیم که گندم درو کنیم. من دردم گرفت به شوهرم نگفتم یواشكی رفتم پشت بوته ها و بچه بدنیا آمد، نافش را بریدم و خودم را جمع و جور کرده و رفتم پیش شوهرم تا کمک کنم. وقتی کارمان تمام شد رفتم بچه را برداشتم و راهی خانه شدم در راه شوهرم پرسید اون چیه بغلت. گفتم بچه هست. به خانه که رسیدیم هوویم یک کاسه قویماخ با روغن حیوانی درست کرد و خوردم.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

133 

قيش‌مراسملری،‌چيلله‌گئجه‌سی‌مناسيبتيله

 اوزون  وطنیمیزین    قاریش  قاریش- و  عادت  ائل  چاتان  بیزه  گلیب  کئچمیشلردن ائل  گئجه سی«  »چیلله  ساییالن  عنعنه لریندن ایچره بیر بایرام کیمی مرسوم دور. بو مراسیم بیتیلیر.  باشالنیب،  شكیلده  مختلف  شهرده  هر گئجه نین  شنلیكلی  بو  کی،  اوالر  دئمک  بئله اؤز  شهرین  هر  توتولماغی  گؤزل  آرتیق  داها ائلی نین عادت و فرهنگینه باغلیلیغی چوخدور. اؤرنک  اوالراق خراساندا چیلله گئجه سی نین و  اولوبدور  معروف  »چیلله زری«یه  آدی اؤزونه گؤره باشقا مراسیم ایله توتولور. آیری بوگئجه نی  قویوب،  آد  چشیدلی  شهرلرده اسكی  ایستر  گئجه ده  بو  باشالرالر.  شنلیكله ده  ایسترسه  اینانجالریندا،  شامانلیق  تورکلرین 

زهراآبدار

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

134 

ایكیسینده  بونالرین هر  اود و اوجاق مقدس و قودسالدیر.  زرتشت دینینده، شر  ایسه  گئجه  و  قیش  سویوق،  قارانلیق،  خئیر؛  گوندوز  و  ایستی  و  ایشیق 

ساییلیر. نئجه کی آتاالریمیز »قورخ گئجه  شریندن«  دئمیشلر.ایلک  قیشین  ده  هم  گئجه سی دیر،  اوزون  ان  ایلین  هم  گئجه سی  چیلله گئجه سی. کندلیلر بئله دئیرلر: قاباق قیشدیر، کیم نه بیلیر نه قدر مال-  داوار بله گینده دوناجاقمیش؟ کیم  نئچه سودامر کؤرپه لر  قیریالجاقمیش؟  پیه لرده 

بیلیر بو ایل قیشی نه تهر باشدان سوواجاییق؟بیر شادلیق  طبیعی دیرکی،  آلدیغینا گؤره  قره قئییدی هر کسین جانین  قیشین مراسیمی توتماقال بو گئجه نین شررینی بیر تهر باشدان آشیریب و قارا قیشین قارشیسینا گوجلو روحیه ایله چیخماق الزمدیر. چیلله گئجه سی مراسیمی ده ائله بو اوزدن یارانمیشدیر. ایل تقویمینده، اساس قیش یئتمیش گوندن عبارت دیر: 4۰ گون بؤیوک چیلله دیر، دی آیی نین اوللیندن بهمن ین اونوناکیمی. 2۰ گون کیچیک چیلله دیر، او دا بهمن ین اون بیریندن سونونا کیمی. 1۰  گون ده قاری ننه  چیلله سی،او دا اسفندین بیریندن اونونا کیمیدیر. قاری ننه چیلله سینده 

هم قارینین دوه سی قیزار هم ده جیتدادان گلر و دئیر:جیتدادان-  جیت

چیلله چیخیب بایراما اوچ گون قالیرپینتی آروادالر قوورمانی قورتاریب

گؤزون تیكیب گودولده یارماسینه یارماسینهمسئله  همین  دا  آدالردان  وئریلن  قارالرا  اؤلكه دیر.  سویوق  نسبتا  آذربایجان قار،  قیروو، سولو  قار،  بئله دیر:  آدالر  وئریلن  قارا  آذربایجاندا  اولور.  آیدین آالچلپوو، قوش باشی، بئچه باشی، کئچی قیران، دانا قیران، ائشک  قیران و..... بیر-  یئین« دئیرلر، چونكو بو آیداکی قارالر  اسفند آیی نین قارالرینا دا »قار اؤزوندن  ده  اریدیكجه  و  گئدر  ارییر،  و  گتیرمز  داوام  چوخ  گوندن  ایكی 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

135 

وار.  بیرآدی  هره سی نین  قارالرین  دا  یئین  قار  اریدر.  قارالری  یاغان  قاباق موشتولوقچو قار، بیلدیرچین قاری، قاراقا قاری، سئرچه قاری، چرشنبه قاری. محض بو قدر قارلی قیشالر گؤرن آذربایجانیمیزدا طبیعی دیرکی، بیر چوخ آلتیندا  باشلیغی  کولتورو  قیش  دوغروسو  داها  اولسون.  ده  مراسیملری  قیش دانیشاجاغیمیز چوخلو سؤزلروار.  بو مسئله نی آیدینالشدیرماق اوچون خالق 

ادبیاتیمزدان بیر نئچه مثال وورورام: اوچــو بیزه یاغیــدی)یاغی= دشمن(

اوچو جنت باغیـدیاوچــو ییغــار گتیـرراوچـو وورار داغیــدی

کیمی  باغی  جنت  یاز  و  کیمی  دوشمن  و  یاغی  بیزه  فصلی  قیش  تاپماجادا گؤستریلمیشدی.

بیر نئچه مثال دا آتاالر سؤزوندن:کسدیگینه  کیمی  قیلینج    سازاغینین  )قیش  گلدی  قیلیش  گلدی،  قیش 

ایشارتدیر.(قیش گلر گئدر، اوزو قارالیق کؤموره قاالر. 

بیرآیریسی دا: قیشدان سوروشدوالر هاردا قیشالدین؟ دئدی: اوشاقالرین جانیدا، چون قیشدا قیش  آتاسؤزلرینده  بو  بوتون  کیمی  گؤروندوگو  اوالر.  چوخ  اوشاق  اؤلن 

گوجلو بیر شر و انسانالرین دشمنی کیمی گؤستریلمیشدیر.بعضی قیش عادتلری

قیشا گیرمزدن اول قیش تداروکی گؤرمک الزیمدیر. بیر چوخ یئرلرده بوتون پاییز آیالری قادینالرین اساس فعالیتلری قیش زومارینا کئچیریلر. قووورما، تورشو، الواشا، دن- دؤش، یئرآلما- سوغان، قورو گؤی، روب و....  بو کیمی 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

136 

یئمكلری حاضیرالییب، قیش زوماری ائدرلر. بونالرین ایچینده بیر ده چیلله قارپیزی اولمالیدیر. بؤیوک چیلله باشالنان گئجه یعنی چیلله گئجه سی هامی بیر- بیرینین ائوینه ییغیشار و بیر چوخلو قورو یئمیشلر، قووورغا، گیرده کان، قوووت،  اییده،  هئیوا،  آرمید،  آلما،  میالخ،  پشمک،  لبلبی،  پاخال،  بادام، بعضا ده نار و بو کیمی یاش میوه لردن قوناقالر اوچون گتیررلر. ان سون دادا چیلله قارپیزینی دیلیم- دیلیم کسیب، هامییا پایالرالر. چیلله قارپیزینی هامی کی،  اینانارالر  بئله  و  ساخالرالر  پایینی  دا  اولماسا  ائوده  بیریسی  یئمه لیدیر. چیلله قارپیزینی یئسه لر اونالرا سویوق دیمیه جک.  مثال سربازین آناسی کی، 

باالسی یانیندا دئییل بئله سؤیلر:قوچــاق بـاالم گلمه دیــنحســرتیمــی بیلمـه دیــنچیلله م ایشیق گؤرمـه دیقارپیــزدان یئیه نمــه دیــن

چیلله گئجه سیندن بیر گون قاباق گلین گئدن قیزالرا دا دده ائویندن خونچا آپارارالر. آداخلی قیزالرا دا بیر گون قاباق، چیلله خونچاسی ار ائویندن گلر.  

هر مئیوه کی، بو گئجه یئییلر اونالرا دا گؤندررلر.چیلله  مثال  واردیر.  معناسی  سمبولیک  بیر  یئییرلر  گئجه  بو  کی،  مئیوه  هر و  واردیر  بنزه ییشی  بولودالرا  گؤره  اولدوغونا  گؤی  اوستونون  قارپیزینین وئرمک،  بار  دا  توخومالری  واردیر،  بنزه ییشی  گونشه  قیرمیزیلیغی  ایچینین ده  هم  و  بیرلیک  هم  دا  نار  دیر.  داوامی  حیاتین  و  چوخالماغی  یارانیشین بنزه ییشدیر،  گونشه  دا  قیرمیزیلیغی    گؤره(،  داناالرینا  گؤستریر)نار  یارانیش 

چون تام قیرمیزیالر گونشدن آیریلیبدیر.   چیلله گئجه سینده فاال دا باخارالر. آذربایجان کندلرینده و ائالت ایچینده ان یایغین فال، بایاتی فالی دیر. بو گئجه هر حالدا خوش دئییب، خوش دانیشماق 

الزمدیر تا گله جک آیدین اولسون.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

137 

خالق ایچینده بؤیله روایت واردیرکی، بؤیوک چیلله ایله کیچیک چیلله ایكی دانیشیردیالر.  اوتوروب  آلتیندا  آغاجینین  اییده  بونالر  گون  بیر  باجیدیالر. کیچیک باجی بؤیوک باجیدان سوروشار کی، سن گئتدین نئیله دین؟ بؤیوک باجی دئیر: من گئتدیم هامی نین اللرین تندیرین اوستونه سالدیم، دوندوردوم، اوشوتدوم و ناخوشالتدیم گلدیم. کیچیک باجی دئیر: بونالر بیر ایش دئییل کی، من گئتسم قاریالری کورکدن، لولئیینلری لولوکدن، گلینلری بیلكدن، کورپه لری بلكدن ائلرم.  بؤیوک باجی دئیر: سن ده بیر ایش گؤره بیلمزسن 

چونكو قاباغین یازدی، عؤمورون آزدی. آییق  ایچیب،  یئییب،  هم جاماعات  اولدوغونا گؤره  اوزون  چیلله گئجه سی کورادیب،  گئجه نی  پارالماقال  نور  پنجره لردن  اوجاقالردان،  ده  هم  قاالر، و  اودسوز  اوجاغیز  بویو  ایللر  دور  بو  آرزوم  ایشیقالندیرارالر.  گله جگی بایاتیسیني  ائل  نئچه  بیر  خاطیرینه  گئجه  بو  اولماسین...  نورسوز  چیراغیز 

سونورام:چیلله نین خونچاسینداپـاییزیـن بوقچـاسینـدا

آنام یئمیش ساخالیـیبائویمیزین تاخجاسینــدا

***قیزیل گول قونچاسینداشئه دوندو قونچاسینــداسئوگیمه نار گؤندردیـمچیلله نین خونچاسیندا

***

اوغــورالییــب اولـــــدوزوآنــامیــن گــؤزل قیـــزی

گؤی، گؤیدن گونش آلیبچیــلله میزیــن قــارپیزی

***نارالرین داناالریگؤستریر باالالریحایاتا نفس وئریریوردومون آناالری

***

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

138 

هر یئر دوندو، سرینـدیقار کؤوشـنه سریلـــدیچیلله نین خونچاسینـیدؤشه میشم گل ایندی!

***میـالخالر شیرینلشیب

شنلیک دئییب، بیرلشیبهیـم بیر اولـوب پشمگهاوتـوروم شیرینلشیب

***بـاشالدی قــار بـولودالرسسله دی های بـولودالردئیین یـاریما گلسیــن

چوخ سؤزوم وار بولودالر***

اوجاقالر گور- گور یانیرآلــوان آلــو قــووزانیــرقـارا بولـــود دالینــدانشـن گــونشیم بویالنیر

***اللــریـن سـازا بنـزربویون گولنازا بنـزر

بیر کره سنی  گؤرسمچیلله م ده یازا بنزر

گؤزومـده تـام آرزیـالرگیزله نیب تام آرزیـالرهـامی شنلیــک ائدنـدهنــه ائدر تـــامـــارزیالر

***پاییز گئتدی قیش گلدیسونا گئتدی قوش گلدیبیلمه دیم نه دانیشدیــم

سؤزوم سنه خوش گلـدی***

اوجا داغــالر هــره سـیقالدی کهلیـک فره سـیسئوگیـم بیــزه گلئیـدیقیشین اوزون گئجه سی

***بـؤیـوک چـیللــه گلنــدهشـاختـا سومــوک دلنــدهیوخسولون جانی چیخـدیکــولـک قــاپـی دؤینــده

***چیلله گلسین خوش گلسینقـــار تــارالیا توش گلسینآغـــیر قـــاردان بــرکــتشهـــرمیزه خـوش گلسین

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

139 

بايرام‌سيل‌سوپورو»بو یازي دانیشیق دیلی ایله یازیلیب«

ال  خانیمالرین  یاخینالشدیقجا  بایرامی  نوروز قره قئییدی  تؤکمگین  ائو  اؤرکلرینه،  گیریر جانالرینا دوشور. ایش بیر اولسا، گؤرماغا نه وار؟ 

درد بیر اولسا چكمگه نه وارآخی؟!دئییرلر: دیندیرمه دمیرچینی، دردآلیب ایچینی...

زکیه ذولفقاری

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

140 

قدیم ایكی اوتاق- بیر دهلیز ایدی، اونو دا آخر چرشنبه تؤکوب جیزاالییب، اولسا  دئین  دئیبلر.  چوخدی  دا  قاری  چوخ  دامی  هرکسین  اوتوراردیالر. یئدیییم  بئز،  متیر  ایكی  گئیدیغیم  یئر،  متیر  بیر  اوتوردوغوم  منیم  باال،  آی نه  قویموسان  نه  هئئئی...  آما  قارینی...  نه  ایستیرم  دامینی  نه  چؤرک.  ال  بیر جانین  کوراوغلو.  دن  چاغیرگلسین  دیرمانچی،  قویدون  آدین  آختاریسان؟ 

بوینونادی، گؤرمه لیسن!...

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

141 

کیمین  آت  ایچینده  ترین  قان  اوخورسان،  لعنت  چیخاردانا  بایرام  هرگون حالوا  بایرامدا  باالم  یوخدو  دئین  مینتده.  نه  اولور  حاقدا  نه  چاپیرسان...آما پایلیلالرآخی!!! بایرام دا بو بیری گونلره تای بیرگوندو دای! هم ده بو ایشلر خانیمین بویونا بیچیلیب سانكی... چونكی، ائوین کیشیسینه قالسا، هر یئرگول ها  ایشله سین...  توت  بیرینی  دئییر:  دئینده  چوخ  اوتورار.  دئییب،  کیمیدی 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

142 

ائوینین  دئنه، اؤزگه اؤزگه نین ایشینی او....- او...را گؤرر!... هم ده هره اؤز قیبله سینی اؤزو بیلر، بور ـ بوجاغی بیرینه گؤرستمک اولمازکی... 

 سؤزو گتیره،  آرشین بئزی! ائله  نه ایسه... سؤزچوخدی قورخورام بیردن سؤزـ بارا قویارام کی، یووا بیلمرم، سورا کؤرپو قاالرسویون او تایندا... کاشكی بئله قارشلییاردیق... بایرامین گلیشینی سئوینجله  دا  قادینالر  بیز  اولمازدی...کاش 

کاش...آستانایا  دوغدوم،  بیرین  اولدوم،  قول  نیشانالندیم  ایدیم،  سلطان  ایدیم  »قیز 

چول اولدوم«؛ چوخ دوغرو دئیبلر والالهی...

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

143 

ديدار‌از‌خانه‌ی‌پروين/‌نیلوفر احمری. ‌144

موزه‌شخصي‌آقاي‌رضا‌سرابی/‌قاسم تورکان. 15۰

گؤروشلر

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

144 

ديدار‌از‌خانه‌ی‌پروين 

بانوان  تحریریه ي  هئیت  ماهانه ي  نشست هاي  طي از  میداني  بازدیدهایي  شدیم  آن  بر  بیلیمي  ائل مختلف  مناطق  رسوم  و  آداب  و  مراسم  آیین ها، آذربایجان داشته باشیم. این کار عالوه بر اینكه به مقاالت و  مستندات ما جنبه ي علمي مي داد براي بسیار  نیز  کار جمعي  و  تعاون  روحیه ي  بردن  باال انجام چنین کارهایي  از آنجایي که  بود.  مثمر ثمر گرفتیم  تصمیم  مي باشد،  بسیار  هماهنگي  مستلزم تبریز خودمان  از همین  و  پله  پله  را  بازدیدهایمان 

شروع کنیم.نخستین بازدید خود را به گونه اي ترتیب دادیم که در نگاه نخست جنبه ي فولكلوریک آن کمرنگ بسیار  ما  براي    این منظر  از  نهایت  اما در  مي نمود 

مفید واقع شد.

نیلوفر احمری

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

145 

بازدید از خانه ي پروین اعتصامي بانوي شعر و ادب و عرفان در روز 1۷ اسفند ماه مصادف با ۸ مارس و روز جهاني زن. پروین را براي این انتخاب کردیم ناموفق  ازدواج  نتیجه ي  بود آذربایجاني، اهل شعر و ادب که در  بانویي  که و نافرجامش مورد اجحاف قرار گرفته و بیدادهایي که بر او رفته بود را در این  شعرهاي  بود.  زده  فریاد  اجتماع  گوش  بر  خود  اعتراض  سراسر  دیوان بانوي تبریزي عالوه بر عبرت آموزي، دادنامه اي است براي همه ي انسان هاي 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

146 

درد کشیده و در الیه هاي پنهانش دادنامه اي براي زن درد کشیده. شعر زیباي فرشته ي انس پروین اعتصامي را در نظر گرفته و در روز جهاني زن از منزل دیدارهاي  براي  ترتیب سرآغازي  این  به  و  دیدن کردیم  بزگوار  بانوي  این 

بیشتر فلوکلوریک خود نیز نمودیم.در آن سراي که زن نیست انس و شفقت نیستدر آن وجــود که دل مــرد، مــرده است روانبه هیــچ مبــحث و دیبــاچــه اي قضــا ننوشتبـــراي مـــرد کمــال و بـــراي زن نــقصـــان

اعتصامي  پروین  منزل چایكنار  منطقه ي  در ششگالن،  کوي  تبریز، کوچه ي   پروین  اعتصامي 

واقع شده است. 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

147 

این خانه از جمله خانه هاي تاریخي شهر تبریز است که قدمتي نزدیک به 14۰ سال دارد. پروین اعتصامي در این خانه متولد شد و بعد از سن 4 سالگي همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد. بعد از مهاجرت خانواده ي ادب پرور مرحوم یوسف اعتصامي )اعتصام الملک( به تهران، این خانه نیز در تملک شخصي فرهنگي  میراث  سازمان  توسط  شمسي  هجري   13۸6 سال  در  اینكه  تا  بود. به رغم  افزوده شد و  تبریز  میراث گرانبار فرهنگي شهر  به  و  خریداري شده مرمت و بازسازي هیچ گونه تغییر و دگرگوني در زیرساخت و معماري خانه 

ایجاد نشده که بسیار قابل تقدیر مي باشد.

خانه ي پروین اعتصامي خانه اي با حیاط بزرگ و کرت هاي متعدد و درخت و گل و گیاه است. پله هایي به زیر زمین و پله هایي در حیاط به طبقه ي دوم از ویژگیهاي این خانه مي باشد. با راهنمایي هاي متصدي مربوطه بازدید خود را از زیرزمین شروع کردیم. اتاق ها و داالن هایي تو در تو و بسیار خنک با 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

148 

سردابه اي از زیرزمین هم پایین تر. هنگام بازدید سرکار خانم سوسن نوده ي رضي با توضیحات خود ما را با کاربرد اتاق ها، رف ها و تاقچه ها آشنا کردند. نشیمن و محل زندگي خانواده  اول که در واقع  از طبقه ي  سپس همراه هم توجه  با  که  شده  نمایشگاهي  به  تبدیل  اکنون  طبقه  این  کردیم.  دیدار  بود شهروندان  اختیار  در  فرهنگي  میراث  سازمان  شهروندان،  تقاضاي  و  نیاز  به قرار مي دهد. متصدي مربوطه طي صحبت هاي خود خاطر نشان کردند روز 25 اسفند، مصادف با بزرگداشت پروین اعتصامي ویژه برنامه هایي از سوي ارگانهاي مختلف در این محل اجرا مي شود که عالقه مندان مي توانند در آن 

حضور به هم رسانند.این بازدید در حدود 2 ساعت بطول انجامید و براي ما بسیار لذتبخش و مفید بود، چراکه عالوه بر دیدار از منزل این بانوي پرافتخار آذربایجان، آمادگي ما 

خانم ها را براي برگزاي بازدیدهاي بعدي، به ما نشان داد.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

149 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

150 

دريچه‌ای‌بر‌تبريز‌قديمفرازی بر مجموعه ی با ارزش آقای رضا سرابی 

و  قرب  خویش  مردم  برای  شهری  و  آبادی  هر منزلتی به سزا دارد.  مردمی که در پهن هاش چشم به دنیا گشوده اند، مستنداتی برای فخرفروشی به میان  این  در  اما  دارند،  و  داشته  خویش  زادگاه شهرهایی هستند که در پهنه گیتی و طی اعصار همواره حیاتی راز و رزانه داشته اند. شهر من از که  است  گیتی  پهنه  شهرهای  اندک  آن  شمار نامرادی ها، درطول حیات  علیرغم بی مهری ها و سینه  در  زنانی  و  مردان  خویش  رشک انگیز نامیرا  با عشقی  پردرد خویش پرورده است که، نشسته،  به خاکستر  بارها  تبریز  همین  از  دل،  در حیات دوباره سمندروار به کوی و برزن خویش 

بخشیده اند تا جهانی را به حیرت بنشانند.

قاسم تورکان

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

151 

در استمرار این قاعده کهن، هنوز هم مردان و زنان عاشق، در همین کوچه بیم و پروا،  با  ناآشنا  بازمانده محالت کهن شهر من،  پس کوچه های از رمق 

دست رد برسینه ستبر زوال و غبار نسیان میزنند.***

باور بودم که، تندیس کلنل محمدتقی خان پسیان در  بر این  از مدتها پیش جاده سنتو و تندیسی از مبارزان مشروطه در مقابل کاخ استانداری، طرح های آشنایی  آثار  این  خالقان  با  است.  تبریز  مجسمه سازی  عرصه  در  متفاوتی نداشتم، تا اینكه خانم سوسن نواده  رضی طی تماسی گفتند؛ روزپنجشنبه 2۰ آذر رأس ساعت 4 بعد از ظهر با جمعی از دوستان در راسته کوچه، روبروی بازار مشروطیت کوچه بلوری به دیدن آثار برادران سرابی اقدم خواهیم رفت.پیكر کهن خویش  بر  که  مهلكی  و  آسیب های جدی  علیرغم  راسته کوچه متحمل شده است، در میان دود و دم اتوبوس های شرکت واحد، و ازدحام دیرین  بوی  و  میانه کوچه پس کوچه های خویش، رنگ  در  باز  ترافیک،  و تبریز را ارزانی رهگذرانی میسازد که، دیدگان پرتمنایشان در پی یادگارانی از گذشته هایی نه چندان دور، هر در و درگاهی را می کاود و در پی نظارهی خانه هایی است که گویی در این هوای پس، از نفس می افتند، و گمان می رود دیر یا زود تن به چنگال بیرحم و سرد بولدزرها بسپارند. ناخودآگاه یادگفته پیر فرزانه، استاد سیدجمال ترابی طباطبایی میافتم که می فرمودند، همه جا به کنار، آخر راسته کوچه با دو مسجد قدیمی خود چه باری را به گردن حضرات سنگین ساخته بود که یک محله کهن را با آن همه ابنیه قدیمی و بافت تاریخی بازار  پس کوچه هایش،  کوچه  در  نهفته  آرامش  سلب  با  و  کوبیدند  هم  در 

مكاره ساختند؟!رأس ساعت 4 سر کوچه بلوری خانم نواده رضی و خانم نگار خیاوی با چند 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

152 

تن از اصحاب »ائل بیلیمی« منتظر دیگر دوستان بودند، من نیز به جمع پیوستم.درون کوچه بلوری مقابل دری با پالک 1۰ ایستادیم، وقتی کوبه آهنی در چوبی قدیمی را به صدا درآوردند و در گشوده شد، برای ورود به حیاط از میانهاش  تبریز که در  پیشین  از جمله حیاط های  پایین رفتیم، حیاطی  پله  دو یک عراده توپ جنگی آدمی را غافلگیر و به اعماق تاریخ مملو از آتش و خون قیام مشروطیت پرت میكرد. حیات یک خانهی قدیمی و یک  عراده 

توپ جنگی؟!پدیداری  درازای  به  الفتی  توپخانه  و  توپ  با  تبریزیان  بویژه  آذربایجانی ها، پهنه  در  عثمانیان  و  صفویان  پرکشاکش  جنگ های  تاریخ  در  توپ  سالح نبرد چالدران دارند.  چنان که در ایران کهن در عصر اوزون حسن، تبریزیها نخستین ایرانیان آشنا با تفنگ به شمار میآیند. در جغرافیای تاریخ تبریز نام  »قورخانه« در جنوبی ترین نقطه تبریز و در دامنه کوه یانیق حكایتگر پیشین های 

پربار اما گرفتار به غبار نسیان تحمیلی است.در محله کهن ماراالن خاندان معروف قورخانه چی جایگاهی محتشم و پایگاهی معتمد داشته و دارند. اگرچه در تاریخ نگاری ایران معاصر که آبشخورش از ویژه  به  آذربایجان،  نام  زدودن  در  سعی  پهنه ها  اغلب  است،در  پهلوی  بنیاد سپس  و  اصفهان  پیشینه خود جز  در  ایران  گویی  و  میرود  تبریزیان  و  تبریز تهران و اقمارش ایالتی نداشته است. باری بارقه هایی رهایی یافته از دل این 

خاکستر مهیا گشته، حكایت ها از آتشی فروزان، اما نهان برمال میسازد.به سوی  را  تازه واردی  میانه حیاط یک عراده توپ، دیدگان هر  آری، در خویش جلب میكرد، به حدی که حوض خالی قدیمی ساخته شده از سنگ اسپراخون و باغچه های پاییززده پیرامونش، در سایهی هیبت توپ، از دیده ها نهان میماند. باغچه هایی که بر زیر رسمی های چوبی خزانزدهای آرمیده بودند. رسمی هایی که شاخه های بی بار و برگ و تكیده تاک ها را بر فراز خود نگاه 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

153 

داشته بودند تا آوازه انگور تبریز بیرحم  چرخدنده های  زیر  در نشود،  زدوده  خاطرها  از  زمان فرهیخته  شاهزاده  که  انگورهایی الی  پنجاه  را  آن  انواع  نادرمیرزا، از  شصت نوع میخواند، آوخ که آنهمه دیگر نشانی چندان بر جای 

نمانده است.آجرهای  با  مفروش  حیاط که  کردیم،  طی  را  شكل  مربع اشیایی  اشغال  به  جای جایش بازمانده  گاری های  چرخ  چون از دهه هایی نه چندان دور و غیره 

درآمده بود، از چند پله سنگی باال رفتیم و با گذشتن از دری، وارد دهلیزی شدیم که در دو سویش، چند لته در قدیمی با گردی به تن، دیوارها را تكیه گریختگانی  رسیده،  مأمن  به  گریختگانی  همانند  بودند،  ساخته  خود  گاه در  به  ازتن  را  ایام  قدار، گویی خستگی  زمان های  بی رحم  چپاول  از دست میكردند و به این باور رسیده بودند که، هر چند بی درگاه، اما رسته از زوال، به حیات خویش ادامه خواهند داد. در آن دهلیز باالی درهای تكیه داده به از  ابتدا سایه ای  و  فرا می خواند  به سوی خویش  را  تابلویی چشم ها  دیوارها شفا  نام  به  داروخانهای  به  دری  دهلیز  این  در  آیا  می نشست،  دل  بر  تردید 

گشوده می شود؟!کفش ها را درآوردیم وارد اتاقی مفروش شدیم که دور تا دورش آکنده از اشیا و اسناد قدیمی بود. به حدی که محیطی میانه موزه و یک عتیقه فروشی 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

154 

شلوغ را در ذهن تماشاگر تداعی می کرد تا یک مكان مجموعه دار شخصی که به تصور عامه می بایست پولش از پارو باال میرفت و اتاق هایی از کاخ گونه از  اتاق عكسی  درباالسر  میداد.  اختصاص  اسناد  و  اشیا  آن همه  به  را  مكانی فرهیخته مرد آذربایجان، حاج محمدآقا نخجوانی جلب توجه میكرد. وجود صاحب  که  است  واقعیت  این  تداعی گر  اشیا،  آن همه  میان  در  عكس  این 

مجموعه الفتی با کتاب و پژوهش دارد.

شایان ذکر است که، شخص اول اثر مانای خانم نواده رضی با عنوان »اننه منن من«، یعنی»اننه«، خواهرزاده زنده یادان حاج محمد و حاج حسین نخجوانی از  نواده رضی  پربهایی که خانم  و  نماند که، خاطرات شیرین  ناگفته  است. »اننه«ی خود منتشرکردهاند، بخشی از خالء بیكران فولكلور تبریز را از زوال 

و نسیان رهایی بخشیده است.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

155 

اتاق شاید به عرض 4 متر و به طول شش متر باشد، یا کم و بیش. سمت چپ در ورودی اتاق یک پنجره چوبی از دیوار مشرف به حیاط، روشنایی اتاق را تامین می کند، اما لنگه پنجره هایی منقش به این پنجره تكیه داده اند. یک پنجره ی دو لته با فرازی محرابی و دو لته دیگر که به نظر میرسد هر یک از اروسی جداگان های بازمانده اند. شانه ترازوهای آویز قدیمی که به جای طناب یا زنجیرهای حامل کفه، فانوس هایی کهن را آویز خویش ساخته اند. در آن میان یک ترازوی آویزان نسبتا کوچک نمادی از همه آن ترازوهای آویزان، به چشم می خورد. زنجیرها و کنده هایی آهنین که یادآور محبس های دیرینند و دیگر ابزار و ادواتی پیرامون پنجره ها را فرا گرفته اند. درست در باالی در تابلویی به خط خوش نسخ که یادآور خط زنده یادان حاج  اتاق (  )از توی حسن هریسی یا میرزا طاهر خوشنویس و اقمار ایشان در ذهن هر بینندهای میباشد، جلب توجه می کند؛ »امشب این داروخانه برای رفع احتیاجات اهالی تا صبح باز است« در طرفین این تابلوی سفید فلزی فانوس هایی زیبا و قدیمی گویی به مثابه کشیكچیان و القای شبانه گی پیام، رخ می نمایند. متن ساده و بی ریای تابلو نشان از حضور صداقت در ابتدای شكل گیری پهنه اطالع رسانی و عرصه تبلیغات است. درست در روبروی در، بوفه ای چوبی قرار یافته است و در بین بوفه و دیوار مشرف به حیاط ابزار آالت درودگری و انواع ارهها، مته ها، گیره ها و ادوات نجاری به چشم می خورد. درون بوفه قفل های قدیمی 

و در باالی آن پنكه های برقی قدیمی جا خوش کردهاند.به نظر می رسد، اشیاء این اتاق می تواند به تنهایی ملزومات موزهای فراخ را 

فراهم آورد.همه  این  ثبت  در  ما  که  دردا  دارد.  شنیدنی  داستانی  اشیاء  این  از  یک  هر یغما  به  میراثمان  یقین  به  بودیم،  ثبت  اهل  اگر  که  نیستیم  بیش  تسامح گری و  عریض  گسل  آن سوی  در  حاضر  نسل  نمی شد.  زوال  دچار  و  نمی رفت 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

156 

داده های غریب  را  ماهواره هایش  و  رایانه  دنیای  است که  واقع شده  عمیقی و هویت زدای غرب بی رحم آکنده است. گاهی با خود می اندیشم که نسل من چه بار گرانی بر دوش خویش حمل می کند. آیا نایره آتش این عشق به 

فرداها نیز ساری خواهدبود؟!آقای رضا سرابي با قدم در کنار میز تحریرش با لباس کار و در عین بی تكلفی درونی  رفتار وی حكایتگر  و  لحن  می گوید.  آمد  وارد شوندگان خوش  به فرهنگ،  به  بیكران  عشقی  ناپیدایش  کنه  در  که  درونی  است،  بی آالیش تاریخ، نشانه ها و گواهی های معیشت و سیر تمدن، به ویژه در ارتباط با دیرینه این آب و خاک و بیش از همه تبریز کهن و مردان و زنان سرنوشت ساز آن 

نهفته است.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

157 

هر آنچه از دیروزها بازمانده است و توان برقراری پیوندی برای نسل حاضر و نسل های آتی با گذشته ها  به شمار می آید، از دید تیز این مرد عاشق دور 

نمی ماند.وقتی نگاهم به مردنگی کنار میز تحریر آقای سرابی اقدم می افتد، مرغ خیالم پر می کشد به شب هایی که در اتاق هایی از طنین حنجره ی بی قرین اقبال السلطان شیشه هایی از همین مردنگی ها ترک برمی داشت. به روایت آقای اصغرفردی، می آغازید،  را  آواز  اقبال  گاه  هر  شهرم،  معاصر  هستی  تاریخ  حكایتگر  آن باز  را  پنجره ها  مردنگی ها،  شیشه  شدن  شكسته  بیم  از  تابستان  و  زمستان  در 

می کردند.صدای آقای سرابی اقدم رشته خیالم را از هم می گسلد تا واقعیتی را شاهد 

شوم که در روزگاران بعد، خود خیال و افسانه ای دل انگیز خواهد شد:سال جمع   3۰   طی  که  است  اشیایی  درصد  پنج  در حدود  می بینید  که  آن کرده ام، گاهی برای خودم نیز حیرت انگیز می شود، چطور این همه اشیاء را نگهداری  اسناد در موزه ها  اشیا و  پنج در صد  نود و  توانسته ام گرد آورم؟! می شوند. ما در این مكان مسئله امنیت داریم. دغدغه حفظ این اشیا را داریم 

...اشیاء  همه  آن  میان  در پیرامون  جمع  افكار عراده توپ میانه حیاط غرق شده است، گویی آوار  زمان  فراخ  دیوار گذشته  و  است  شده خون  و  آتش  در  غرق من،  دیده  بال  شهر 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

158 

سمندروار در میانه این خانه، رخ نموده است. حرص عجیبی در میان جمع اما  اشیاء،  همه  آن  یكایک  راز  دریافتن  برای  وآزی  بود، حرص  النه کرده راز و حدیث  به شامگاه مجال شرح  قرین  پاییزی  از ظهر  بعد  زمان، در آن آن همه را از ما دریغ می داشت. یكی از جمع حرف دل همه را بر زبان آورد:

 - آن توپ وسط حیاط واقعی است؟!

و آقای سرابی به شرح پیرامون آن اراده توپ پرداخت: خیر، آنچه در میان حیاط می بینید، تندیسی از یک عراده توپ جنگی زمان مشروطیت است که خوشبختانه اصلش نیز پیش ماست. البته، ما آن عراده توپ را به خانه ستارخان هدیه کردهایم. اما این توپ داستانی شنیدنی دارد، در جنگ های مشروطیت، توپ و توپخانه حرف نخست را می زد، برتری طرفین با توپ و توپخانه بود. بعد از مشروطه وقتی روس ها تبریز را تخلیه می کنند هر چه توپ در تبریز بود با خود میبرند اال یک عراده که ظاهرا معیوب بوده است. بعد از سالیان سال 

آن توپ به دست ما افتاد.من آن عراده توپ را به پول قابل توجهی خریدم و آوردم در اینجا به مدت سه سال روی آن کار کردیم و این توپ بازسازی شد، وقتی خانه ستارخان را افتتاح کردند، بردم، اهدا کردم به خانه ستارخان و حاال در آن خانه از آن عراده توپ نگهداری می شود. من برای این توپ در حدود  15  میلیون تومان باید بگویم وقتی نیت خیر باشد، کارها بر وفق مراد پیش  هزینه کردم. اول می رود. تقریبا در سال 13۸4 بود، در خیابان دانشسرا یک مغازه عتیقه فروشی بود که، از او وسایلی می خریدم، موقع رفتن برایش یک مجسمه کوچكی از ستار خان بردم. در آن مغازه عتیقه فروش یک مرد بسیار پیر و سالخوردهای من  از  پیرمرد  این  که  می خریدم  قدیمی  داشتم یک شمشیر  من  بود.  نشسته پرسید تو این شمشیر قدیمی را برای چه می خری؟ گفتم؛ من عالقه دارم و 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

159 

اشیاء قدیمی را جمع آوری میكنم. گفت:  بچه های من اینجا نیستند و اصأل به اینجا هم نمیآیند، در خانه ما مقداری وسایل هست که اگر من بمیرم بعد از من این وسایل از بین میرود، فردا بیا برویم این وسایل را به تو بدهم. فردا من رفتم در حدود  2۷عدد فشنگ تفنگ بازمانده از دوران مشروطیت بود. بگذارید نمونه ای از این فشنگ ها را برایتان نشان بدهم که اینها خود حكایتگر بخشی از تاریخ تبریز ماست و در عین حال جزء اشیاء نادر است که، در هیچ جا پیدا نم یشود. قطار فشنگی که ستارخان و یارانش به صورت حمایل و یا به کمر می بستند، حاوی این فشنگ ها بود. نكته مهم و قابل توجه این فشنگ ها نوع دست ساز بودن و قابل استفاده چندین بارهگی این ها میباشد. در آن کوران مبارزه که تبریز در محاصره به سر میبرد، در محله سه راه تبریز کوچه های بود این کوچه  تبریز در  زنان  دارد.  نام وجود  به همین  هنوز  »باروتپز« که  نام  به برای کمک به مجاهدین جمع می شدند و سرپرستی زنان را دختر علی مسیو 

عهده دار بود.آقای سرابی اقدم سخنانش را ادامه می داد، تبریزیها در خیزش ها چه بهاهایی گزاف که نپرداختند؟ آقای سرابی اقدم می گفت و من غرق صدایی که هنوز هم در گوشم طنین افكن است؛ نه نمی خواهم ببینمت، برو... این بار من بودم و خیابان های تهران که غریبانه در میانه هیاهوی آن شهر پر دود و دم، چشمان خیسم را از رهگذران پنهان می داشتم. صدای آقای سرابی اقدم مرا به آن اتاق 

باز می گرداند. فشنگ هنوز در میان انگشتانش هست:پر میكردند و گلوله را  باروت  با دست  این گلوله ها  تبریز در پوکه  زن های سر پوکه می گذاشتند. برای درزگیری و مهار گاز باروت، کاغذهای نازک می گذاشتند  گلوله  پیرامون  و  مخزن  درز  در  و  کرده  تا  دست  با  را  روغنی چفت  را  لبه ها  و  کوبیده  ظریف  با چكش های  را  دورش  تمام  ظرافت  با  و داشت  وجود  باروت  تولید  برای  نیز  کارخانه های  این کوچه  در  می کردند. 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

160 

به همین خاطر در همین کوچه باروت تهیه و به واسطه دستان غیرتمند زنان تبریزی در پوکه فشنگ ها ریخته میشد. تا قطار فشنگ فدایی ها خالی نماند. پدر آن مرد سالخورده که از مبارزین مشروطه بود، در خانه خود مقداری اشیاء از دوران مشروطه نگهداری کرده بود، این عراده توپ را نیز تكه تكه کرده و نگه داشته بود. این اشیاء را آن زنده یاد به ما داد، این ها )فشنگ ها( را هدیه داد ولی برای توپ مبلغی پرداخت کردیم و چنانچه گفتم، آوردیم، بعضی از جاهایش فرسوده شده و از بین رفته بود آن قسمت ها را از روی عكس های بازمانده از دوران مشروطیت بازسازی کردیم. البته این را هم بگویم که تمامی کارهای ما بر اساس مستندات صورت گرفته است، به اصطالح عامه کار اهلل 

بختكی نداشتهایم.آقای سرابی اقدم در ادامه توضیحات خود به سوی قفسه مملو از کتاب واقع در پشت سرش برمی گردد و از میان کتاب ها یک جلد کتاب خارجی نفیس درمی آورد و در میان صفحات مصورش با اندک تعللی عكسی از یک عراده به حاضرین  پیدا می کند و خطاب  را  تندیس واقع در حیاطشان  توپ مشابه 

می گوید:عكسی از این توپ را در این کتاب می توانید مشاهده کنید، من کتابخانه اي یا  رفرنس  کتاب خارجی  هزار جلد  دو  به  قریب  دارای  که  دارم  غنی  نسبتا باصطالح مرجع می باشد.  کتاب هایی در مورد انواع تفنگ ها و سالح ها، انواع 

فانوس ها و دیگر موارد در میان کتاب های من به وفور پیدا می شود.در صدد پرسیدن نام آن مرد سالخورده بودم تا در فاصله شنیده شدن صدای در که حاکی از آمدن و پیوستن آقای علی برازنده به جمع حاضر بود، نام آن 

پیر مرد را پرسیدم و آقای سرابی توضیح دادند که:عوض  را  خود  سجل  البته  بود.  بختوری  آقای  سالخورده،  نیک مرد  آن  نام نام  احمد  حاج  بود،  مشروطه  مبارزین  از  که  پدرش  مرحوم  بودند.  کرده 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

161 

داشت. خودشان نیز از اهالی باغمیشه بودهاند. ما همین ها را توانستیم از ایشان به دست آوریم و بعد از اندک مدتی یعنی به فاصله دو یا سه ماه متأسفانه آقای 

بختوری فوت کردند.من در اندیشه این بودم که زنده یاد بختوری و پدرش زنده یاد حاج احمد آقا در دوران بعد از مشروطیت، سپس پهلوی اول و دوم و بعد از انقالب اسالمی با چه شوق و آمال آمیخته به رنج و هراس، آن اشیاء و یک عراده توپ را به  و سرانجام  پاسداشته  اندرون خانه خود  در  انظار  از  نهان  قرن  قریب یک قلبی  اشیاء،  آن  از  نگهداری  برای  در حمیت  بودند که  سپرده  مردی  دست 

تپنده، همسان قلب خودشان در سینه ای به پهنای بی کرانها دارد.باز صدای آقای سرابی مرا از وادی خیال به پهنه واقعیت می کشاند:

توپی که ما از مرحوم آقای بختوری خریدیم، ساخت اطریش بود و عكس ها کتاب  این  در  کارخانه  آن  توپهای  عراده  نوع  این  از  مفصل  توضیحات  و موجوداست. کتاب حاوی تصاویر و توضیحاتی از توپ مذکور را به حضار 

نشان می دهد. و سخنان خود را با استناد به تاریخ ادامه میدهد:وارد  اطریش  کارخانه کروپ  به  وقتی  فرنگ خود  سفر  در  شاه  ناصرالدین می کنند  شلیک  توپ  گلوله  کارخانه یک  به  ایشان  ورود  افتخار  به  میشود، و یک عراده توپ نیز به شاه ایران هدیه می دهند. ناصرالدین شاه از آنجا به اتریش و  برگرد  به وزیر صنایع خود می گوید:  فرانسه،  فرانسه می رود و در 

چهار عراده از آن توپ ها را خریداری کن. وزیر برمی گردد و چهار عراده از آن توپها را میخرد و جمعا با هدیه ي کارخانه کروپ می شود، پنج عراده توپ.  در بازگشت از فرنگ و گذر از تبریز، شاه اقامت می کنند. دستور  دچار کسالت میشود و حدود پنجاه روز در باسمنج می دهد، توپ ها را در قورخانه تبریز بگذارند. شاه یک عراده از این توپها را با خود میبرد، در شهر ری قطعات آن عراده توپ را به دقت از هم جدا می کنند، 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

162 

و بر اساس کپی از قطعات مزبور شروع به ساختن توپ می کنند. البته ایران دارای سابقه نسبتا درخشانی در حوزه ریخته گری توپ بوده است به ویژه به 

همت شاهزاده دانشمند فقید عباس میرزا.آقای سرابی باز برای اثبات گفته های خود دنبال رفرنس می گردد و با استناد به کتابی در باره موزه های ایران، عبارتی مبنی بر توضیح یک عراده توپ در 

یكی از موزه های تهران چنین می خواند:در دارالخالفه تهران در قورخانه مبارکه خاصه ابواب جمعی سلطان... عمل 

استاد محمد تبریزی.در صفحه 139 چاپ چهاردهم »جامعه شناسی نخبه کشی« آقای علی رضا قلی می نویسد؛ مهمات سازی زمان او )امیرکبیر( رشد بسیاری کرد، در تهران، ماهی 1۰۰۰ تفنگ و در اصفهان ماهی 3۰۰ تفنگ می ساختند و توپریزی و 

باروتسازی تبریز که یادگار عهد عباس میرزا بود، دوباره رونق گرفت. تبریزی  صنعتگران  از  نیز  تهران  در  شاهی  قورخانه  توپریزی  اساتید  اکثر   در  که  میرزا  عباس  نایب السلطنه  تهور  و  دانش    پروردگان  همان  بودهاند. قورخانه تبریز فنون توپریزی را فرا گرفته بودند. بر اساس آن پیشینه بود که روند  این  البته  می کردند.  زمان  آن  توپ های  کپی  تولید  به  اقدام  تهران  در آزمایشی تولید توپ در ایران ابتدا چندان هم موفقیت آمیز نبوده است چون وقتی برای آزمایش به تبریز میآورند و می خواهند از خلعت پوشان، موضعی از تبریز را هدف قرار داده و شلیک کنند، حین شلیک، توپ خودش منفجر 

می شود. البته این تجارب تلخ در خود اروپای آن زمان نیز رخ میدهد.پی  در  باز  رفرنس  و  پی سند  در  ادعای خود  اثبات  برای  اقدم  آقای سرابی با  عكس هایی  و  میگردد  توپسازی  صنایع  باره  در  تاریخی  و  نفیس  کتابی توضیحاتی به زبان آلمانی برای حضار نشان می دهد که حكایتگر انفجار عقبه عراده توپ به خاطر عدم کفایت ضخامت و مقاومت بدنه توپ در قبال انفجار 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

163 

نیز جان می باختند  متأسفانه خدمه توپ  انفجارها  این  بوده است. در  باروت بود.  نشده  رایج  توپریزی  صنعت  عرصه  در  الزم  استانداردهای  هنوز  چون توپ های مختلفی در تبریز بود، برخی در جنگ ها به غنیمت گرفته شده بود، برخی از کارخانه کروپ اتریش خریداری شده بود و برخی در تبریز و تهران ریخته شده بود. من طرحها و نقشه های ساخت اینها را از رفرنس های مختلف جمع کرده ام. و در مرمت آن عراده توپ بر اساس اطالعات جمع آوری شده تقیخان  محمد  کلنل  هواپیمای  ساخت  در  را  شیوه  همین  ما  کرده ایم.  عمل پسیان نیز عملی کردیم. نمی دانم در باره آن هواپیما چقدر اطالعات دارید. منظورم تندیس هواپیمایی است که برای مجسمه کلنل محمدتقی خان پسیان 

ساخته ایم. 

ایرانی  اولین خلبان  بازسازی کردهایم هواپیمایی است که  ما  هواپیمایی که یعنی کلنل محمدتقی خان پسیان با آن پرواز کرده است. ساخت این تندیس 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

164 

خالی از حواشی نبود. برخی از مسؤلین شهرمان هنوز نمی دانستند که این مرد بزرگ و بلندآوازه در خیابان عارف همین تبریز چشم به جهان گشوده است. مبارزه  قبرش در مشهد است. کلنل در خراسان  بودند که  مشهدی ها مدعی کرده و به شهادت رسیده است. قرارداد ساخت تندیس را با ما منعقد کنید و بسازید ما در مشهد نصب کنیم. اما ما بدون عقد قرارداد این تندیس را برای اندازه یک و یک  باید بگویم که ساخت یک هواپیما در  شهرمان ساختیم. یک  اینكه  بدون  ساختیم  اما،  است.  مشكلی  و  حساس  بسیار  کار  طبیعی  یا تن از مسؤلین از ما حمایت بكند. در مورد هواپیمای کلنل ما حدود۷  سال تحقیق کردیم. تندیس هواپیما را در این حیاط ساختیم، این تندیس کل حیاط را فراگرفته بود، نشریه حیدربابا در آن زمان نوشته بود که، هواپیمای کلنل محمدتقی خان پسیان در راسته کوچه پشت خانه مشروطیت فرود آمده است.در اینجا باید بگویم که متأسفانه نظرات مخالف و بسیار توانمندی با تفكر و ایده های ما وجود دارد. اگر ما با این ایده و تفكر در شهری از دیگر استان های بزرگی در  این هواپیما یک سوله  برای ساخت  فعالیت میكردیم،  کشورمان اختیار ما می گذاشتند تا ما طرح خود را در آنجا پیاده و اجرا می کردیم. برای نقل و انتقال آن جرثقیل و دیگر امكانات الزم را در اختیار ما می گذاشتند. اما ما بدون هیچ امكاناتی در میان حیاط همین خانه طرح را پیاده و اجرا کردیم و برای درآوردن و انتقال هواپیمای به آن بزرگی از این خانه و کوچه، مجبور شدیم ساخته خود را به مثابه گوشت قربانی،11  قسمت کرده و از این خانه به هم متصل و نصب  یازده قسمت را  این  تندیس دوباره  خارج و در محل 

کنیم.یكی از حضار می پرسند: آیا ساخته شما در اندازه واقعی آن دقیقا یک هواپیما 

بود؟

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

165 

دقیق  قدری  به  را  هواپیما  این  ما  می دهند:  پاسخم  اطمینان  با  سرابی  آقای موتور  برایش  اگر  که  بودیم  ساخته  آن  فنی  و  علمی  مستندات  بر  مبتنی  و کلنل  مرحوم  خلبانی  لباس  ما  حتی  داشت.  پرواز  قابلیت  می گذاشتند،  کار محمدتقی خان پسیان را که پروازهای خود را در آلمان و در جبهه های جنگ آلمان  خلبانان  پرواز  لباسهای  اساس  بر  دقیقا  بودند،  داده  انجام  اول  جهانی آن دوره طراحی و اجراکردیم. کلنل محمدتقی خان پسیان انسانی وارسته و بزرگوار بود، به همین خاطر ما مطالعات عمیقی انجام دادیم، مطالعاتی مبنی بر اینكه این مرد بزرگ در جنگ جهانی اول در کدام جبهه جنگیده است. اولین بار در کدام هواپیما و با چه لباسی نشسته است. ما برای مدل خود از آن لباس تهیه و به تن کردیم. در حالی که مخالفت ها ادامه داشت، یک روز که در حال ساخت هواپیما در این حیاط بودیم به ما گفتند معاون عمرانی استانداری وقت شما را می خواهند. رفتیم، ایشان گفتند شما چرا این مجسمه و هواپیما را می سازید، او یک ارمنی بوده است، برایش گفتم آقای ..... او محمدتقی 

پسیان بوده است، پسیان نام روستایی در حوالی عجب شیر است.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

166 

البته پسیان نام طایفه های نیز هست، که در حوالی ماکو از قدمت و حشمت برخوردار بودند و مادربزرگم همواره می گفت: ما از طایفه پسیان هستیم. یا هر وقت کاری خارج از عرف یا پر خطری انجام می دادیم، خدا بیامرز آنا از طایفه پسیان  »قینامارام، پسیان طایفاسیندانسان )مزمتت نمی کنم  می گفت: 

هستی(« )ق- ت(قهرماني  و  کامل  مسلمان  آمده اند،  دنیا  به  تبریز  عارف  خیابان  در  نیز  اینها بی نظیر بود. جوانان امروز ما در جستجوی الگو هستند، من اگر تندیس وی الگو  چهره ها،  دیگر  از  داشت،  برخواهد  الگو  آرنولد  از  نكنم،  درست  را برخواهد داشت، من زندگی کلنل را به طور خیلی خالصه تعریف کردم، در تبریز به دنیا آمده، درس خوانده، سپس به تهران رفته، وارد مدرسه نظام شده و در2۰  سالگی به درجه سرگردی رسیده است. در  جنگ  همدان  به  رضا شاه  یک سیلی می زند، رضاشاه جزو نیروی قزاق بود که می آیند و همدان تو که  به رضاخان یک سیلی می زند و می گوید  را محاصره می کنند،کلنل یک ایرانی هستی، چرا به روس ها خدمت می کنی؟ در همدان نیروی روس ها 3 برابر نیروی این ها بوده است، سالح آنها قوی و پیشرفته بوده، اسلحه های ما سالح های مستعملی بود که کامران میرزا پسر ناصرالدین شاه خریده بود. کلنل یک تاکتیک جنگی به کار می برد که، روس ها را وادار به عقب نشینی می کند. آنها دارای 3 امتیاز بزرگ بوده اند. تاکتیكی که کلنل در همدان به تدریس  نظامی خود  را در آموزش های  تاکتیک  آلمان آن  در  کار می برد، 

می کنند.بی طرفی می کند،کلنل عارضه کبدی  اعالم  ایران  اول که  در جنگ جهانی داشته است، میرود در آلمان کبد خود را معالجه کند، می گوید بگذار بروم و جبهه جنگ را از نزدیک ببینم و تجربیاتی کسب بكنم. نزدمارشالی می رود که بعدها رییس جمهور آلمان شد، در آن زمان، فرمانده متفقین بود، می گوید: 

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

167 

می خواهم جبهه جنگ را از نزدیک ببینم، وی می گوید: اگر بخواهی جبهه جنگ را از نزدیک ببینی باید به عنوان یک سرباز در ارتش آلمان ثبت نام درآن  فرانسه،  وئرژل  جبهه  برو  بیا  می گویند  می کند،  نام  ثبت  کلنل  بكنی. فرانسوی ها  با  ما  می گوید  کلنل  می کرد.  جنگ  جبهه  سه  در  آلمان  زمان دشمنی نداریم. اگر من در آنجا اسیر بشوم، آبروی ملت من در دنیا می رود. از فرانسه برای ما ضرری نرسیده است که هیچ، بلكه از فرهنگش نیز استفاده کردهایم. می گویند پس برو خط لهستان برای جنگ با روسیه. می گوید بله، ما با روسیه تزاری همیشه مشكل داشتیم. می رود به خط لهستان. هواپیما تازه اختراع شده بود و مثل امروز نبود، در ابتدای امر بیشتر برای شناسایی دشمن پرواز می کردند. یا بمب را به واسطه دست از این نوع هواپیما می انداختند. این بزرگمرد در آنجا از مكانیكی هواپیما شروع می کند و تا مرحله پرواز پیش می رود و به عنوان اولین خلبان ایرانی هدایت هواپیما را به عهده می گیرد. اگر ایرانی  است.  چه مثل غالب موارد، ادعا می شودکه عیسی ایكو اولین خلبان در حالی که وی سه سال بعد از مرگ دلخراش کلنل محمد تقی خان برای آموزش خلبانی اعزام می شود. کلنل بعد از 33 پرواز موفق به دریافت مدال صلیب آهنی شده و به ایران برمی گردد. وی در آن جبهه زخمی می شود و در بیمارستان نظامی برلین بستری می شود. ویلهلم اول امپراطور آلمان، به ولیعهد خود که برادرزاده اش بود می گوید برو از یک ایرانی که زخمی شده است عیادت کن. ولیعهد می رود، وارد بیمارستان می شود، درسالن بستریها حدود 32 - 33 افسر و سرباز زخمی بستری بود. با یكایک آنها حرف می زند و برای هر کدام یک مدال می دهد. و در وقت بیرون آمدن از سالن می پرسد پس آن با اشاره به کلنل می گوید، همان مرد  ایرانی زخمی کجاست؟ مسؤل بخش را سلیس  احوالپرسی کردید. کلنل چنان آلمانی  با وی  بود که شما  زخمی صحبت میكرد که ولیعهد آلمان متوجه ایرانی بودن وی نشده بود. و عالوه بر 

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

168 

زبان آلمانی، با زبان های انگلیسی و فرانسه و روسی نیز آشنایی داشت. کال به هفت زبان زنده مسلط بود، در حدی که، برای روزنامه پراودا در روسیه مطلب می فرستاد. از مجالت فرانسه مطالبی ترجمه می کرد. اولین ایرانی بود که موسیقی ایرانی را به نت نوشته است. برمی گردد در ایران نیز فرمانده کل ژاندارمری خراسان میشود. با قوام السلطنه درگیر می شود. سرانجام در قوچان یک نبرد مهیا می کنند و این قهرمان رشید را از پشت سر هدف گلوله قرار داده و سرش را از تن جدا می کنند. وی با این همه کارهای ارجدار و حاکمیت بزرگ خراسان می گوید،  از روحانیون  خراسان، وقتی کشته می شود، یكی اموال این شخص کو تا میراثش مشخص و به وراث تقسیم و تحویل شود. اموالی که از این مرد مانده بود، یک چمدان حاوی لباس هایش بود. و یک می گیرد،  را  اسبش  سراغ  روحانی  آن  بود،  شده  بندزده  که  شكسته  قوری 

میگویند؛ اسبش را فروخت و به سربازانش عیدی داد.لباس  چمدانی  جز  دنیا  دار  از  بزرگ،  خراسان  حاکم  و  سلحشور  مرد  این صداقت  کمال  در  روحانی  آن  نداشت.  منالی  و  مال  شكسته  قوری  یک  و 

می گوید اگر مؤمن این مرد بود، پس ما چه می گوییم؟می کند، چون  قطع  خراسان  در  را  انگلیس  سفارت  تلگراف  سیم های  کلنل تلگراف که می آمد اول به سفارت انگلیس می رفت، از آنجا به ادارات ارسال میشد. وی میگوید شما حق ندارید مكالمات ما را ثبت بكنید. سالح آنها را ضبط می کند، انگلیسی ها اعتراض می کنند. در پاسخ می گوید، امنیت شما به 

عهده ماست. و در قبال هر حادثه ای ما پاسخگو هستیم.در سی سالگی حیات پربارش سر از تناش جدا میسازند. این قهرمانی است 

که باید ارجاش نهاد.تندیس وی و هواپیمایش را  قبول نمی کنیم،  ما در ساختن مجسمه سفارش 

ساختیم، اما بردند و انداختند به مكانی که دور از انظار باشد.

1394

ن ردي

رو، ف

93ند

سفي، ا

الرساي

جو -7

3-74

ي

يمبيل

ل ن ائ

جاباي

ذرآ

169 

بوربا«  »کینكاس  رمان  تازگی  به  که  )مترجم(  کوثری  عبداهلل  – ساعت24 نوشته ماشادودآسیس با ترجمه او منتشر شده، از واگذاری اثری درباره کلنل 

محمدتقی خان پسیان به ناشر خبر داد.عارف قزوینی در هنگام مرگ کلنل محمدتقی خان پسیان در سال 134۰ ه.ق در تشییع جنازه او شرکت نمود و به مسببین این حادثه ناسزا گفت. هنگامی 

که خواستند سر کلنل را روی توپ بگذارند، عارف فریاد برآورد :این سر که نشان سرپرستی ست امروز رها ز قید هستی ست

با دیده عبرتش ببینیدکاین عاقبت وطن پرستی ست.

قادين و فولكلور اؤزل سايي 74-73- جو سايالري، اسفند93، فروردين 1394

170 

بو سايدا توپالنيب يايينالنان ماتريالالرين جغرافياسي