final exam notes: copyright hebblethwaite 2011users.clas.ufl.edu/hebble/hai 3930 haitian creole for...

1 Copyright 2011 Benjamin Hebblethwaite, permissions: [email protected]

FINAL EXAM NOTES:

COPYRIGHT HEBBLETHWAITE 2011

Vèb bay la ak atik defini an BAY (mwen) pantalon

Egzanp, Ban m pantalon an!

Ban mwen pantalon an!

1. BAY (yo) chemiz = Ba yo chemiz la!!!! Kounyeya fout!

2. BAY (li) mont Sonje: Ban mwen

3. BAY (mwen) gonm Ba w

4. BAY (nou) penso Ba li

5. BAY (yo) bikini Ban nou

6. BAY (li) moulen Ba yo

7. BAY (mwen) kafe

8. BAY (nou) machin

9. BAY (mwen) plim

10. BAY (nou) wou

11. BAY (yo) awozwa

12. BAY (mwen) manchèt

13. BAY (li) kwi


Pratike: Mande patnè w:

Ki lè li ye, monchè/machè? Enben, zanmi m, li midi

12 :00 p.m. midi

1 p.m. in è nan apremidi/dlapremidi

2 p.m. dez è nan apremidi/dlapremidi

3 p.m. twaz è nan apremidi/dlapremidi

4 p.m. katr è nan apremidi/dlapremidi

5 p.m. senk è nan aswè/diswa

6 p.m. siz è nan aswè/diswa

7 p.m. set è nan aswè/diswa

8 p.m. wit è nan aswè/diswa

9 p.m. nev è nan aswè/diswa

10 p.m. diz è nan aswè/diswa

11 p.m. onz è nan aswè/diswa

12 a.m. minui

7 a.m. sèt è nan maten/dimaten

7:15 a.m. sèt è eka nan maten/dimaten

12:15 midi eka nan apremidi/dlapremidi

12:20 midi ven nan apremidi/dlapremidi

12:30 midi edmi nan apremidi/dlapremidi

12:40 inè mwen ven nan apremidi/dlapremidi

12:45 inè mwennka nan apremidi/dlapremidi


Kilè ou fè aktivite sa yo yè?

Egzanp,

A. Zanmi mwen, ki lè w te telefonnen zanmi w?

10 p.m. (telefonnen zanmi w)

B. Monchè, yè a dizè nan aswè m te telefonnen zanmi mwen.

1 2 3 4

(1) 12:00 p.m. (pale ak zanmi ou)

(2) 12:30 p.m. (gade match la)

(3) 12:15 a.m. (danse nan yon ba)

(4) 12:45 p.m. (manje ak fanmi ou)


(5) 2:20 (chante nan yon koral)

(6) 10:15 a.m. (fè devwa yo)

(7) 3:45 a.m. (al dòmi)

(8) 3:40 p.m. (ekri yon powèm)

(9) 11:25 p.m. (gade yon fim)

(10) 8:15 a.m. (leve)

(11) 9:10 p.m. (lave rad)

(12) 9:20 a.m. (achte manje)

nan maten an ‘in the morning’

IPA: [nã mat ã]

nan apremidi a ‘in the afternoon’

IPA: [nã apremidi a]


nan aswè a ‘in the evening’

IPA: [nã asw a]


Pratike di ki lè w fè aktivite w yo

Egzanp: mwen dòmi (10:45 p.m.)

mwen dòmi a onzè mwennka nan aswè

1. mwen leve (8:00 a.m.)

2. mwen dòmi (12:15 a.m.)

3. mwen ale nan klas kreyòl la (11:45 a.m.)

4. mwen vizite Benn nan biwo li (lendi 1 p.m. pou 2 p.m.)

5. mwen gade televizyon (9:00 pou 10:30 p.m.)

6. mwen manje manje maten (brèkfas) (8:45 a.m.)

7. mwen ale nan yon fèt (9:00 pou 11:45 p.m.)

8. mwen ale nan yon magazen (3:13 p.m.)

9. mwen fè devwa m yo (7:15 pou 8:45)

10. mwen rele zanmi mwen nan telefòn (7:00 p.m. pou 7:50 p.m.)


odinatè la/a?

plim nan/la?

C_la plim je a/nan?

NV_an bouch a/la?

NC_nan men nan/an?

V_a boutèy la/nan

chat nan/la

tig an/la

elefan nan/an

Recall: tas a/la

HC has only kwi a/la

3 nasal zen a/an

vowels: machin nan/a

en moun a/nan

on lendepandans an/la

an tab a/la

tablo la/a

Note : fim nan/la

-oun [un] izin la/nan

-in [in] kwizin a/nan

Not nasals sourit la/nan

chanm nan/an

lang a/la

mont nan/la


grenn an/nan Kreyòl ayisyen, Kwiz II

Part A [3 points each]

Vokabilè:

non: chwal / leson / machin / manje / dlo / jaden

vèb: mennen / pote / pran / lave / pentire / kuit / wouze

Egzanp,

Kisa l ap fè? L ap pentire baryè a

1. Kisa l ap fè? 2. Kisa y ap fè?

_____________________ _______________________

3. Kisa l ap fè? 4. Kisa y ap fè?


_____________________ _______________________

Part B [2 points each]

Kisa sa ye? Egzanp: Se penso a

5. 6. 7. 8.

________ __________ __________ _________


Kreyòl pale, kreyòl konprann

Ki jan ou rele?

Mwen…

Ki jan ou ye?

Mwen…

Ki kote ou prale? (lapòs VS. magazen)

Mwen prale…

Ki kote bagay la ye? (anwo/anba/sou/kote/nan)

Bagay la…

Ki rad ou mete?

Mwen mete…

Ki moun ki nan fanmi ou?

Nan fanmi mwen, mwen genyen…

Kisa ou ap fè?

M ap…

Ak ki zouti ou ap travay?

M ap travay ak…

Ki lè li ye?

Li…


A ki lè ou pral leve samdi?

Mwen...

Apre sa, kisa ou pral fè?

M pral...

Ki lè ou pral tounen?

M pral...


Atik defini > Demonstratif

Nou achte mayi a > Nou achte mayi sa a.

1. Yo vann plim nan >

2. Li kenbe chifon an >

3. Nou wè gason yo >

4. Yo tande kesyon an >

5. Mwen pale ak madanm nan >

6. Yo tcheke lanp la >

7. Ou pran awozwa yo >

8. Nou kenbe manchèt la >

9. Nou bwè nan kalbas yo >

Demonstratif > Atik defini

Yo pote dlo sa a > Yo pote dlo a.

1. Timoun yo manje pwa sa yo >

2. Jan ap li liv sa a >

3. Gabi kenbe gonm sa a >

4. Jòj pale ak madanm sa a >

5. Migèl achte mont sa a >

6. Nikola mennen bèt sa a >

7. Didin pote pantalon sa a >

8. Jak lave soulye sa yo >

9. Benn pran lanp sa a >

10. Djèf achte mayo sa a >

11. Lwi vann chèz sa a >


HEMP: 44-45

1. Do what I‟m doing. a. Pa souke kò ou.

2. Do like this. Harder. Faster. b. Pa fè l kon sa.

3. Don‟t do that. c. Kenbe l byen.

4. Don‟t do it like that. d. Fè kon sa. Pi fò. Pi vit.

5. Hold him/her well. e. Pa fè sa.

6. Hold still. f. Fè menm jan ak mwen.

Bank mo ~ chache yon bon tradiksyon

Ou mèt mete rad ou.| Desann pantalon ou.| Ou pa bezwen retire |

Wete pantalon ou.| Wete sa, souple.| Wete rad/chemiz ou.| Wete

kòsaj/jip ou.| Wete soulye/sapat ou.| Ou pa bezwen retire ni

soutyen ni kilòt.| Ou pa bezwen retire kalson ou.| Mete rad sa a

sou ou.|

7. Take this off, please.

8. Take off your clothes / shirt.

9. Take off your blouse / skirt.

10. Take off your shoes / sandals.

11. You don‟t need to take off either your bra or panties.

12. Take down your pants. Take off your pants.

13. You don‟t need to take off your underpants.

14. Put on this gown.

15. You can put your clothes back on.


Kisa sa ye? Zanmi m, ou pa wè? Sa se...

1 2 3

Kisa sa ye? Zanmi m, ou pa wè? Sa se...

4 5 6

7 8


Ki rad w ap mete pou ale nan kote sa yo:

Ki rad ou pral mete? Enben, m ap mete…

1.Ou prale legliz.

2.Ou prale nan magazen.

3.Ou prale lekòl.

4.Ou prale nan yon bèl djòb ($80,000 chak lanne).

5.Ou prale travay nan Bògò King.

6.Ou prale nan moske a

7.Ou prale nan sinagòg la.

8.Ou prale nan nayklèb la.

9.Ou prale nan sinema.

10. Ou prale lapòs.

11. Ou pral fè espò/egzèsis.

12. Ou prale nan yon maryaj.

13. Ou pral nan plaj la

14. Pou fè lanmou/bagay ak madanm/menaj ou?


Ki rad l ap/y ap mete?

1 2 3

Kolye kouwòn dò

4

5 6 7 8 IMAGE CENSORED

9 10 11


Vèb yo + demonstratif yo (sa a/sa yo) pran manyen vann achte

pote montre lave

kenbe kache kò (w) vide (empty)

M ap pran plim sa a! / M ap pran plim nan!

[4;

1 2 3 boutèy / dwoum rad lajan

4 5 6 7 machin boutèy diven dwèt


Dyalòg 10

Mwen chita nan pa pòt la = antre pòt la

Mwen pran yon ti repo = ou pa travay

Mwen p ap mize = “Abitan pa mize lavil”

Mande kesyon

A. Ou pase bon jounen? = ENTÒNASYON

Ou fè bon lavant? = ENTÒNASYON

Ou pa desann lavil jodi a? = NEGASYON + ENTÒNASYON

B. Ki kote yo ye? = MO POU KESYON

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------


I. Mande kesyon ak kisa, ki moun ak ki kote

kisa = Kisa ou vle achte? > Mwen vle achte yon mayo.

ki moun = Ki moun ou vle wè > Mwen vle wè manman m.

ki kote = Ki kote ou vle ale? > Mwen vle ale Ayiti.

Ki kesyon ou ap mande?

1. Mwen vle achte bagay la. > Kisa ou vle achte ?

2. Yo prale ann Ayiti.

3. Gason sa a fè li.

4. Nou nan Pòtoprens.

5. Yo vann pwa.

6. Grann mwen ap manje.

7. Sè mwen ban m yon kado!

8. Yon Repibliken oubyen yon Demokrat pral prezidan an 2012.

9. Plim nan anba tab la.


II. Mande kesyon ak kisa, ki moun ak ki kote

ki lè = Ki lè ou leve > Mwen leve a setè

ki jan = Ki jan ou fè sa a? > Mwen fè sa ak yon plim

poukisa = Poukisa ou fè sa a ? > Paske mwen vle

1. M fè sa avèk zouti yo. > Kijan ou fè sa ?

2. Li fè sa paske li kapab.

3. Yo travay a wit è.

4. Nou ekri sa a ak yon plim.

5. Li pa fè sa paske se pa bon!

6. L ap manje a midi.

7. Mwen pa pi mal.

8. Mwen sakle avèk yon wou.

9. M pote dlo pou n bwè.

10. Paske mwen fache ak ou.


Kesyon sou imaj sa yo:

Kisa…? Ki moun…? Ki kote…? Ki lè…? Ki jan…? Poukisa…?

Mande patnè w, epi ba l yon repons.

Egzanp, Ki moun li ye? Ki kote l ye? Kisa l ap kenbe? Kisa l ap fè? Poukisa w ap fè

sa? Ki kote l prale? Kisa l ap gade?

1 2

3 4 5

6. 7.


8. 9.


Revizyon atik defini yo. Fè ti fraz avèk atik yo.

vle / gen / wè / kenbe / pale ak / konnen

Egzanp, Mwen vle manba a.

la / a / an / nan

manba sousi

pon men C_la

lendepandans bann V_a

bouch gan NC_nan

ban bra NV_an

po bouch zòrèy

gonm machann

liv plim je

mamit chagren

bo gason

sans

Revizyon prepozisyon yo: Nan lakou a

nan / devan / dèyè / anba / nan mitan / sou / (sou) kote / anndan

Kote kabrit blan an? Kote kabrit adwat la? Kote kabrit mawon an? Kote

machin blan an? Si w nan machin nan, kote baryè a?


1. Kote lapolis tèt chòv la?

2. Kote lapolis ak yon gwo baton?

3. Kote mwàn Boudis la?

4. Kote grafiti?

1. Kote tanp Endou a? = Hindu

2. Kote nèg ak chemiz ble a?

3. Kote medam yo ak rad blan?


4. Kote syèl la?

1. Kote msye ak Tora a?

2. Kote poto a nan Sinagòg la?

3. Kote timoun nan?

4. Kisa medam yo genyen sou tèt yo?

5. Ki kote fenèt la ye?


1. Ki kote bato a ye? Moske nan peyi Latiki a

2. Ki kote tou yo ye?

3. Pou moun ki nan bato a, ki kote larivyè a ye?

4. Ki kote ti drapo wouj yo ye?

5. Kote bilding yo?

Kote poul yo?

Kote pyebwa palmis la?

Kote Lamèsi

Kote Jak ?

Kote Ivòn ak Sovè ?

Kote chat la ?

Kote chen an ?

Kote mòn yo ?

Kote baryè a ?


Kote kabrit la? = Kabrit la devan kay la

Mande patnè ou: Ki kote _________ ye

Chal dèyè kay la?

Ki kote kabrit la ye?

Ki kote pyebwa palmis la ye?

Ki moun ap kanpe devan tablo a?

Eske li kanpe devan tab la tou?

Ki kote bagay li yo ye?

Eske kravat la anba chèz la?

Ki kote soulye yo ye?

Ki lòt bagay nou wè nan imaj la?

Kisa nou wè nan imaj la ?

Ki kote chen an ye?

Epi chapo a?

Eske chat la devan chen an?


1. Li lakay mwen. Ki kote...

2. M ap vini a setè. Ki lè...

3. Mwen fè sa ak yon wou. Kijan / kouman...

4. Li pran liv mwen. Ki moun...

5. Wi, m ap manje ak ou Eske...

6. N ap travay ak yon manchèt. Poukisa...

7. L ap vini a senkè.

8. M ap vide dlo sou tèt Benn.

9. Yo la.


10. Non, mwen pa kapab.

11. Li fè li.

12. Paske li fou.

Marye/matching

1. Ki jan kay la ye?

2. Ki moun yo repare machin nan?

3. Ki kote yo te kwit?

4. Ki bò travay nan bank sa a?

5. Kisa yo repare machin sa yo?

6. Poukisa ou fè sa?


Kreyòl ayisyen Non ou pote: _______________________

Kiran Jayaram

Kwiz: ki lè li ye ?

I. Matching & sentence completion [2 points each]

Vokabilè: nan maten nan apremidi nan aswè

Egzanp,

a. 9 :10 p.m. a a nevè dis nan aswè.

b. 10 : 10 p.m.

1) 12:30 p.m. ___ a midi edmi ______________________

2) 1:20 p.m. ___ a setè mwen ven ____________________

3) 2 p.m. ___ a witè mwen ven ___________________

4) 6:40 p.m. ___ a inè ven ________________________

5) 7:40 a.m. ___ a dezè ________________________

II. Write out what time it is [2 points each]

Ki lè li ye?

Egzanp,

9:30 a.m. Li nevè edmi nan maten.

6) 8:15 p.m. ______________________________________

7) 9:45 a.m. ______________________________________

8) 10:18 p.m. ______________________________________

9) 11:45 p.m. ______________________________________

10) 12:00 p.m. ______________________________________



1. Mwen vle achte yon plim. |___Poukisa ou fè sa a?

2. Mwen vle wè tonton mwen. |___Ki jan ou fè sa a?

3. Mwen vle ale an Ayiti. |___Ki lè ou leve?

4. Mwen leve a nevè eka. |___Ki kote ou vle ale?

5. Mwen fè sa ak yon plim |___Ki moun ou vle wè?

6. Paske mwen vle fè sa! |___Ki sa ou vle achte?

Ki lè li ye?

Li setè mwen dis nan maten = 6:50 a.m.

Li uitè eka nan maten

Li nevè edmi nan aswè

Li midi mwennka nan maten

Li inè mwen ven nan apremidi

Li dizè venntwa nan maten

Li onzè trannsenk nan apremidi

Ki lè li ye?

12:30 p.m.

11:45 a.m.

1:15 p.m.

9:05 p.m.

8:15 p.m.


10:40 a.m.

NON: Kisa sa vle di an angle?

moun andeyò (vs. moun lavil)

rad sal (rad ou bezwen lave)

kivèt (mete dlo nan sa)

savon (pou lave rad)

fab (pou lave rad)

batwèl (pou bat rad)

VÈB: Kisa sa vle di an angle

fwote (friksyonnen rad)

bat (frape)

rense (koule dlo)

tòde (kenbe rad pou dlo sòti)

tann sou yon wòch / sou yon kòd (mete sou yon wòch)


Dyalòg 11

gwo msye

machin wouj e blan

bèl kay jòn e vèt

gwo kay beton

gran jaden

tonton tèt grenn

baryè ble a

Adjektif yo

Se yon gran inivèsite. Se yon ti liv.

Se yon bèl bag. Se yon bon radyo.

Se yon vye kay. Se yon gwo liv.

Distenge!

Se yon kreyon kout / long ? Se yon moun piti / gwo ?

Se yon kòd long / kout? Se yon nèg mèg / gra?


Se yon kay lèd / bèl kay? Se on kochon gra / mèg?

Se yon bilding wo / kout? Se yon moun rich / pòv?

Se yon fi janti / mechan ? Se yon gason mechan / janti?


Souvan kreyòl prefere ki avèk adjektif yo!

Se yon kreyon ki kout Se yon moun ki piti

Se yon kreyon ki long Se yon chen ki mèg

Se yon kay ki lèd Se on kochon ki gra

Se yon kay ki wo Se yon moun ki rich

Se yon moun ki pòv Se yon fi ki janti

Se yon gason ki mechan

Annou pratike.

Egzanp, Kijan fi a ye? (rich) >

Se yon fi rich oubyen Se yon fi ki rich.

Kijan gason an ye? (piti)

Kijan machin nan ye? (bèl)

Kijan chat la ye? (mechan)

Kijan bèf la ye? (lèd)


Kijan kay la ye? (ti)

Kijan moun yo ye? (mechan)

Kijan pwofesè a ye? (mèg)

Kijan tab yo ye? (bon)

Kijan klas la ye? (gwo)

Kijan leson an ye? (kout)

Kijan chapit la ye? (long)


Itilize adjektif sa yo. Dekri moun ak bagay sa yo Anvan non an : gran ti bèl bon vye gwo

Apre non an : kout piti pòv fou long mèg

janti kriminèl lèd gra mechan

serye wo rich danjre pwofesyonèl

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

13 14 15 16 17

18 19 20

Egzanp yo:


Se yon gwo tablo. Se yon bèl elèv. Se yon pwofesè lèd… (Se yon elèv

mechan ki di sa!)

senkann

1. 2. 3.

senkann de52 swasann dizuit 78 swasann kenz75

tranteyen 31 senkant nèf 59(senkann nèf) swasann kat64

karann sèt47 senkant uit 58(senkann uit) katreven dis90

katreven senk85 katreven sèz96 katreven onz91 [4]

d. Ss provide numbers for:

71 85 98 33 61 89 96

99 57 46 42 37 72 76 [4]


Chapit 12: nimewo yo kontinye

ven > venteyen > ven de

trant > tranteyen > trann de

karant > karanteyen > karann de

senkant > senkanteyen > senkann de

swasant > swasanteyen > swasann de

montre kache 69 swasann nèf

70 swasann dis “sixty ten”

71 swasann onz “sixty eleven”…

72 swasann douz

73 swasann trèz

74 swasann katòz

75 swasann kenz

76 swasann sèz...

80 katreven “four twenty”

89 katreven nèf “four twenty nine”

90 katreven dis “four twenty ten”

91 katreven onz

katreven...


montre kache

1. trann twa 33

2. karant sèt 47

3. senkann senk 55

4. swasann senk 65

5. katreven wit 88

6. katreven onz 91

7. swasann nèf 69

8. swasann diznèf 79

9. karanteyen 81

10. trann senk 35

11. san 100

12. venn senk 25

13. venn sis 26

14. venn sèt 27

15. vent uit 28

16. venn nèf 29

76 86 96

93 57 46

33 63 85

44 33 52

Nimewo telefòn

Egzanp: 875 - 91 22

Uit san swasann kenz, katreven onz, ven de

373 - 48 83

Twa san swasann trèz, karann uit katreven twa

A. Ban m nimewo telefòn nan! B. Nimewo telefòn nan se…

1) 452-6798 3) 789-9584 5) 768-8972


2) 323-7290 4) 888-9977

Egzanp, Se yon gwo gason

Pre-nominal adjectives Egzanp: Se yon gran gason!

Adjektif yo

gran ti

bèl bon

vye gwo

Non yo

gason kay zonbi

chat machin lougawou [werewolf]

bèf kamyon tig

Post-nominal adjectives Egzanp: Se yon timoun piti!

Non yo

tab klas prezidan

pwofesè liv règ

granmoun timoun bebe

Adjektif yo

kout piti pòv

long mèg janti

lèd gra mechan

wo rich


Kèk magazen ak moun ki travay ladan yo…

Famasyen an travay nan famasi a. Li vann grenn, renmèd, ak

medikaman.

Mèt boulanje a travay nan boulanje/boulanjri a. Li vann pen.

Bouche a travay nan bouchri a. Li vann vyann bèf, vyann kochon,

vyann poul)


Kwizinyèz la oubyen kwizinyè a travay nan restoran an. Li vann

manje kwit.

Mèt boutik la travay nan boutik la. Boutik la piti. Li vann anpil

bagay pou manje.

Mèt libreri a travay nan libreri a. Li vann liv, magazin ak jounal.


Mèt ponp gazolin nan travay nan ponp gazolin nan. Li vann

gazolin.

Mèt makèt la travay nan makèt la. Makèt la gwo. Li vann tout

bagay.

Mèt bank la travay nan bank la. Li sere lajan, li prete lajan.


Ou pa manje vyann, ou se vejetaryen. Ou pral achte legim nan mache abitan an.

Ki kote ou prale. Ki moun ou pral wè?

1. Ou grangou, men ou pa vle kwit manje! Ou parese (lazy).

2. Ou malad, ou bezwen renmèd. (W ap vonmi)

3. Ou grangou, men ou pa gen anpil lajan. (Ou pòv)

4. Ou grangou, ou vle manje vyann.

5. Ou grangou, ou vejetaryen.

6. Ou vle aprann yon bagay, ou vle li yon liv enteresan.

7. Ou pral achte yon ti kado pou zanmi ou.

8. Ou pral sere lajan ou, ou entelijan.

9. Ou vle woule, ou grannèg nèt. Machin ou grangou!

10. Yon ti pen pou yon sandwitch ap bon!


Pale kreyòl ak patnè:

Ki kote ou vle ale apre klas la?

Kisa ou pral achte? epi poukisa ?

Egzanp,

A. ~ “Ki kote ou vle ale apre klas la?”

B. ~ “M vle ale nan famasi.

A. ~ Poukisa, zanmi mwen?

B. ~ Mwen pral achte medikaman paske mwen malad.

1 2 3

4 5 6


7 8

9 10

11 12

13


Pwoblèm an Ayiti

Tranblemann tè / Goudougoudou a Pansman an sou tèt timoun nan

Yon foul sinistre ap chache manje Yon ti fi ap kriye

Sèkèy la pou yon kadav Sòlda Nasyon Zini ap ede yon viktim


Tout bagay anboulatcha = tèt anba/difisil an Ayiti

Yon pakèt moun te mouri. Bilding nan kraze nèt.

Yo te oblije jete kadav nan gwo twou. Sinistre ap tann yon elikòptè.

Senbòl nasyon an. Palè prezidansyèl la kraze.


Sitiyasyon an malouk nèt

Anpil moun pèdi bra yo, pèdi pye yo. Anpil moun dwe sèvi ak beki.

Anpil moun ap kenbe djanm kanmenm. Dòktè a ap kenbe yon pwotèz.

Moun mouri anba kay beton ki mal konstui. Moun ap manje gato labou.

Anpil bilding tonbe. Konstui pi bon bilding


Pwoblèm ayisyen yo kontinye…

Timoun yo ap viv nan mizè. Fatra boutèy nan ravin.

Fatra lakòz anpil maladi. Boule fatra: se lakòz maladi respiratwa.


Anpil moun ap viv nan kan pou sinistre. Moun ap viv nan tant yo/kan yo.


Enstabilite politik ak sosyal

Barikad la: y ap boule kawoutchou Zenglendo ak gangstè ap djondjonnen

Prison an / lapolis tire vòlè

Anpil moun viv nan bidonvil yo. Moun ap viv pil sou pil.

Mezanmi, pa gen dlo pwòp. Dlo malpwòp ap gaye kolera.

Rigòl / twou egou


[8 minutes]

http://www.youtube.com/watch?v=pa7CUhSrAUc&feature=player_embe

dded#at=529

http://www.youtube.com/watch?v=pa7CUhSrAUc&feature=player_embedded#at=529

http://www.youtube.com/watch?v=pa7CUhSrAUc&feature=player_embedded#at=529


Pratike vokabilè: dekri sitiyasyon an

Tranblemann tè ~ Goudougoudou a / Pansman an

Yon foul sinistre / kriye / sèkèy la / kadav / Sòlda Nasyon

Zini / viktim

1 2

3 4

5 6


moun mouri / kadav / bilding / kraze / Senbòl nasyon an

jete kadav / gwo twou / yon elikòptè / Palè prezidansyèl la

kraze.

1 2

3 4

5 6


moun pèdi bra yo, pèdi pye yo / sèvi ak beki.

kenbe djanm / dòktè a / pwotèz la / kay beton ki mal konstui

/ manje gato labou.

1 2

3 4

5 6


viv nan mizè / fatra boutèy nan ravin / bourèt = cart

/ maladi / boule fatra / maladi respiratwa / viv nan

kan / viv nan tant yo / kan yo.

1 2

3 4


5 6


Barikad la / boule kawoutchou / zenglendo / djondjonnen

Prison an / viv nan bidonvil yo / viv pil sou pil./ Mezanmi,

pa gen dlo pwòp / Dlo malpwòp ap gaye kolera / kochon /

1 2

3 4

5 6


Kèk solisyon yo: sache / gòde / plastik biyodegradab yo

chanv / mariwana boutèy degradab mayi

http://www.renewable-energy-news.info/biodegradable-plastic/

fouchèt, kouto, kwiyè mayi / resikle~resiklaj / bekàn

http://www.renewable-energy-news.info/biodegradable-plastic/


Banbou:

Li sèvi kòm bwa pou kòfray [framing] lè y ap koule beton

Li sèvi pou fè mèb:


Li sèvi pou fè echafo: Klise ak banbou (klisay):

Yo klise yon kloti ak Yo fè jwèt ak bwa banbou

bwa banbou:


Yo fè enstriman mizikal Yo fè flit ak

ak banbou: banbou

Yo fè zam ak li: gade tiyo Yo fè banza ak flèch

a ak flèch la (elimine lennmi yo)

Manch zam nan fèt ak Moun fè rad Pous banbou se

banbou ak fib banbou bon manje.

http://googleads.g.doubleclick.net/aclk?sa=l&ai=BZ0Ubf9bwTYHhApSRmgefpfWVCtmor_8Bse-utxrAjbcB8OYXEAEYASC6kr4DOABQjd6gngFgydarh9yjxBKgAZv93_cDsgEbd3d3Lm5hdHVyYWwtZW52aXJvbm1lbnQuY29tugEKMTYweDYwMF9hc8gBAtoBU2h0dHA6Ly93d3cubmF0dXJhbC1lbnZpcm9ubWVudC5jb20vYmxvZy8yMDA4LzAxLzI2L3RoZS1iZW5lZml0cy1vZi1iYW1ib28tY2xvdGhpbmcv4AECgAIBqAMByAMV6AO2BOgDc_UDCAAAxA&num=1&sig=AGiWqtztBRzADFwYIgwmDLNCVTiIFoSeMA&client=ca-pub-6331358926293806&adurl=http://www.ggoclothing.com/&nm=4


Ti kay banbou pou òfelen nan Taylann:

Bèl kay banbou ak tòl sou tèt li:


Kay banbou ak labou:

Kay banbou an Chin:


Yon kay chanmòt ki fèt ak banbou


Avantaj banbou:

Kiltivasyon banbou pa bezwen angrè oswa pestisid yo.

Banbou se yon plant ki pouse trè rapid (100 santimèt nan

1 jou)

Youn nan plant ki pouse/grandi pi rapid sou latè.

Li pa bezwen anpil dlo.

Banbou souviv sechrès.

Li lage plis oksijèn nan lè a!

Li redui ewozyon ak li amelyore tè degrade.

Moun manje pous banbou

Revize banbou: vin yon banboumann


kòfray. beton. mèb. echafo. klise. Kloti. jwèt. enstriman.

mizikal. flit. zam. tiyo. flèch. banza. rad. pous banbou.

manch zam. ti kay banbou. tòl. kay chanmòt.

1 2 3 4

5 6 7

8 9 10


11 12 13 14

15 16

Vokabilè nan Dyalòg 12

Vèb yo

Mwen desann lari

Yo vire adwat oubyen agòch

Li swiv gason an

Li sou men gòch / Li sou men dwat

N ap monte toudwat

Non yo

kazèn nan

ri a / lari a

famasi a

libreri a

Katedral la

lapòs

bank la

http://googleads.g.doubleclick.net/aclk?sa=l&ai=BZ0Ubf9bwTYHhApSRmgefpfWVCtmor_8Bse-utxrAjbcB8OYXEAEYASC6kr4DOABQjd6gngFgydarh9yjxBKgAZv93_cDsgEbd3d3Lm5hdHVyYWwtZW52aXJvbm1lbnQuY29tugEKMTYweDYwMF9hc8gBAtoBU2h0dHA6Ly93d3cubmF0dXJhbC1lbnZpcm9ubWVudC5jb20vYmxvZy8yMDA4LzAxLzI2L3RoZS1iZW5lZml0cy1vZi1iYW1ib28tY2xvdGhpbmcv4AECgAIBqAMByAMV6AO2BOgDc_UDCAAAxA&num=1&sig=AGiWqtztBRzADFwYIgwmDLNCVTiIFoSeMA&client=ca-pub-6331358926293806&adurl=http://www.ggoclothing.com/&nm=4


Postposition definite articles:

Avni Marijàn nan

Avnii Marijàn nani

---------------------------------

Nou vizite legliz Sent Trinite a

Nou vizite leglizi Sent Trinite ai

Nou vizite legliz la

---------------------------------

gwo magazen Firèstonn ki anfas li a

gwo magazen Firèstonn ki anfas li a RC

gwo magazeni [Firèstonn ki anfas li] ai

gwo magazen an

gwo magazen Firèstonn nan

---------------------------------

Pratike gramè kreyòl la: Pwonon yo kòm objè dirèk

Li kontre moun nan

Li kontre li

Li kontre l

Mwen vann bagay la

Mwen vann li

Mwen vann ni


Li kontre li

Structure: subject verb direct object (pronoun)

Aktivite: sèvi ak pwonon long oubyen kout

(Ou) vann (li) > Ou vann li / Ou vann ni.

(Nou) achte (li) > Nou achte li / N achte l.

(Mwen) achte (li)

(nou) konnen (li) konnen li / konnen ni / konnen

Konnen n / konnen y

(ou) vann (li)

(li) sanble (mwen)

(Mwen) chache (yo)

(ou) lave (li)

(yo) bat (li)

(nou) reponn (li)

(Mwen) rele (nou)

(nou) monte (li)

(ou) desann (li)

(Mwen) tann (li)

Sijè Vèb Objè

[here]

Pratike enperatif la:

Ou lave rad → Lave rad!

Nou manje vit → Manje vit!

Yo vini la → Vini la!

Nou pran bannann yo.


Y ap siye soulye yo.

Nou pa wete rad nou.

Li mache vit.

Yo pran li.

Mwen desann lari a.

Yo vire agòch.

Ou pentire tab la.

Yo sakle jaden an.

Yo travay nan jaden an.

Se pou

Ki kote legliz la?

Se pou ou desann lari sa a.

Se pou yo vini a ki lè?

Se pou yo vini a witè.

M pa gen gazolin nan machin mwen. Kisa m ap fè?

Se pou ou ale nan yon ponp gazolin.


Se pou ou... / Se pou nou... / Se pou mwen... / Se pou li... / Se pou yo...


Chwa yo: netwaye ravin / mete sekirite / ede moun yo / reyabilite ak espò

mete pansman / monte bekàn / bay ti fi a sipò / resikle /

sèvi ak plastik biyodegradab / antere mò yo

Se pou… Obligasyon poli!

Mwen grangou, mwen pa vle kwit manje

Se pou ou ale nan yon restoran / Se pou ou manje bon manje!

1. Mwen malad.

2. Mwen bezwen lajan.

3. Tout rad mwen yo sal.

4. Mwen gen manba a [peanut-butter].

5. Mwen vle manje vyann bèf.

6. Mwen pa manje vyann bèt, mwen se yon vejetaryen.

7. Yo vle wouze jaden an.

8. M vle lapriyè.

9. M vle bwè kafe.


[here]

Kisa chak magazen vann? Ki moun ki travay ladan l?

famasi vann grenn, renmèd, medikaman famasyen

boulanjri vann pen boulanje

bouchri vann vyann bouch

restoran vann manje kwit kwizinyè

boutik vann bagay pou kay la ak manje mèt boutik

libreri vann liv mèt libreri

ponp gazolin vann gazolin mèt ponp…

makèt vann tout bagay mèt makèt

bank sere lajan, prete lajan mèt bank

Nan ki magazen ou prale? Mwen prale nan…

1. Ou achte yon plat manje kwit: bannann peze, diri kole ak pwa

2. Ou achte pafen la a.

3. Ou achte yon bon liv kreyòl

4. Ou achte gazolin la a.

5. Ou achte pen ak gato nan magazen sa a.

6. Ou achte renmèd ak grenn pou maladi ou a.

7. Ou achte vyann bèf ak vyann kabrit la a.

8. Ou achte kònflèks la a.


Revize nimewo yo

Swasann dizwit 78

Trant uit 38

Karann twa 43

Venteyen 21

Swasanteyen 61

Katreven kenz 95

Katreven sèz 96

Swasann katòz 74

Swasann trèz 73

Senkann kat 54

San 100

99 katreven diznèf

100 san

85 katreven senk

71 swasann onz

26 ven sis

38 trann uit / trant uit

47 karann sèt

62 swasann de

88 katreven uit

51 senkanteyen

Revizyon sou adjektif yo:


Egzanp, Se pyebwa vèt

Se pyebwa vèt

Bagay yo | Koulè yo

drapo ayisyen je | tamaren jòn abriko

pyebwa rad wa a | ble ak wouj jòn

solèy rad | wouj vyolèt

Bagay yo | Koulè yo

zèb mayi | vèt gri

chat cheve | nwa wouj

flè lanmè | jòn blesyèl

| blan mawon

Vokabilè

vire agòch

Mache nan lari a

vire adwat Pran wout sa a

desann lari a

Kwaze wout la

monte lari a

Suiv wout sa a

rive nan legliz la

jwenn magazen an

Apre travay, tounen lakay


[here]

Dikte

1. Gade yon bèf.

2. Bebe a bèl.

3. De tèt pi bon pase yonn.

4. Mache men nan men!

5. Solèy la penmèt flè yo pouse.

6. Leve bonè pou ou pa an reta.

7. Men wi, edikasyon bon pou timoun yo.

Enperatif la. Obligasyon.

Li manyen tab la.

Manyen tab la 1. Li gade pwogram nan.

2. Yo koute match la.

3. Nou pa pale devan li.

4. M ap fè sa.

5. Yo p ap pran kabrit la.

6. Nou ekri sou tablo a.

7. Yo vizite zòn nan

8. Li panse byen

c) Communicative: Student 1 must formulate her problem, Student 2 must propose the solution either

using the imperative or the se pou structure.


Pwoblèm ou: machin nan sal

Elèv 1: Mwen gen yon pwoblèm! Machin mwen sal.

Elèv 2 Se pou ou lave machin nan!

Pwoblèm yo: lajan fè devwa yo

grangou bezwen vyann

travay bezwen rad

dlo vle bwè yon kola

wouze jaden pentire

[7: 7:30]


tounen ~ return / rive ~ arrive / vire adwat ~ turn right

vire agòch ~ turn left / desann ~ go down / monte ~ go up

jwenn ~ find / kwaze ~ cross


[here]

Egzanp,

Ou pa vle fè travay la.

Fè travay la!

Ou vle dòmi nan klas la

Pa fè sa!

Mwen pa vle fè devwa m yo

Ou pa gade match la

Yo vòlè bagay nan yon gwo magazen

Nou pa vle vizite Dominikani

Ou fè anpil bri.

Ou pran taksi lannuit nan Dominikani

Ou mechan ak patnè ou

Yo pa vle konpòte ou yon fason janti ak patnè ou [5; 6:20]

2) Review using a map with map navigation vocab.

a) put map & the following vocab. list up for students: draw lines & connect the dots in the map.

Verbs

desann vire (adwat / agòch)

swiv Li sou men gòch

monte (toudwat/dirèk/drèt)

Nouns

kazèn nan ri a / lari a

famasi a libreri a

Katedral la lapòs

bank lan

b) provide an example of “directions” [3]

c) ask for a group to provide directions [2]

d) students practice giving directions. [4; 6:30]

4) Present the linking verb se

a) first show the students the following sentences for contrast, ask ss if there is a verb?


Li bon

Yo grangou anpil

Li nan mòn [3]

b) show next list, ask how it differs from the above:

Li se ayisyen

Yo se dominiken

Mwen se mèt kreyòl

Li se abitan [3]

Nationality, trade or professor takes se

d) ss do activity B, page 84. [3; 7:00]


[here]

REVIZYON AN

a) Atik defini yo

Se machin _____ Se rèn ___

Se plim _______

Se gonm ____

Se gason ____ Se elefan ___

Se men ____

Se tonton ___

Se chat ____

Se chòp ___

Se lapolis ___

Se lendepandans ___ Se prens ___

Se Lafrans___

Se mont ____

Se vizitè ___ Se pi ___

Se wa ___

Se ka ___ [7]


[here]

REVIZYON: Mande keksyon

kache !

Lwi rive nan magazen an Ki kote Lwi

rive ?

Li setè mwennka Ki lè li ye?

Nou sakle jaden nou Kisa

Li mete yon bèl bikini Kisa

Gason an rele Ti Benn Kijan

Yo desann lavil pou yo vann kawòt Ki kote / kisa

Yo kontre li nan lari a Ki moun / Ki

kote

N ap taye zèb Kisa

Paske yo vle bwè yon ti kola Poukisa

Fanmi sa a viv nan yon ti kay Ki kote

Yo bati yon kay beton. Kisa

Klas la fini a twazè Ki lè

[here]


Bay patnè dirèksyon pou l kapab jwenn kote sa yo:

Pwepozisyon

nan / devan / dèyè / anba / nan mitan / sou / kote / anwo / anndan

Advèb vèb

agòch / adwat / toudwat monte / desann / vire / kwaze

mache/pran/suiv/rive/jwenn/tounen

1. LIT → REI 2. REI → TUR 3. TUR → MUB 4. MUB → HOU 5. HOU → NZH 6. NZH → ARCH


Estil cheve

tèt / cheve swa, siwo / tèt / cheve grenn / tèt gridap /

tèt kwòt / cheve long / cheve kout / djèd


‘Ras’ an Ayiti

1. yon moun nwè = „nèg nwè‟; yon moun ki nwa anpil

2. yon moun nwa

3. yon moun marabou = yon moun nwa ak cheve swa

4. yon moun wouj

5. yon moun grimo (gason) grimèl (fi) = cheve grenn

6. yon moun milat (gason) milatrès (fi) = cheve swa

7. yon moun blan ayisyen

8. yon moun blan = etranje

9. yon moun blan chinwa (Chinwa, Koreyen, Japone,

elatriye)

10. yon moun blan arab (Libane, Siryen, elatriye)

Dyalòg 13

1. Se yè m sòti _____________, wi.

2. ...m pa ________ pale!

3. ...nou rive nan mitan __________. ...

4. ...Chofè a manke fè ______ ________ ak nou.

5. ...li tonbe fè bri, rele _____________.

6. Ou gen ___________ machè

7. Se sa, n a wè ____________.


Additional areas students need to focus on:

+ Adjectives

+ Time

+ Using a map

+ Prepositions (p 57-8)

Pronouns as direct objects

a) Introduce the following forms:

Li kontre l

Mwen vann li

Li kontre moun nan

Mwen vann bagay la [3]

subject verb direct object

b) Ss supply Subject and Object with the following forms, the main idea is that they select the correct

short/long form in the Object position.

Ou vann li.

N ap achte l.

Mwen / ou / li / nou / yo

achte konnen

vann sanble

chache lave

bat reponn

rele monte

desann tann [5]

c) ss do activity B, page 76

Egzanp,

Kote kay la

Kote li?

Kote l?

Ou wè moun nan

Ou wè li?

Ou wè l? [4; 6:52]

3) Listening / Dictation

a) The point of this activity is to practice the recognition of [è], [e], [en]


Gade yon bèf

Bebe a bèl

De tèt pi bon pase yonn

Mache men nan men!

Solèy la ede flè a pouse

Leve bonè pou ou pa an reta

Men wi, lenstriksyon an bon. [8; 7:12]

4) Expressing obligation (review)

a) Present rhetorically. Students put the following phrases into the imperative.

Li manyen tab la.

Manyen tab la

Li gade pwogram nan.

Yo koute match la.

Nou pa pale devan li.

M ap fè sa.

Yo p ap pran kabrit la.

Nou ekri sou tablo a.

Yo vizite zòn nan

Li panse byen

Week 9, day 1

Devwa yo:

B page 84

B, C page 86

B page 87 – 88

Read page 89 – 90 (Annou li)

Read pages 93 - 94

1. Introduce the linking verb se. Provide a few examples.

a. Provide an example


Se yon gwo bilding. Anpil, anpil moun ap travay nan bilding sa a.

Se yon faktori

Kisa sa ye? kache

Li fè pen nan fou a. [oven] Se yon boulanje

Li vann medikaman. Se yon famasyen

Li koupe vyann bèt. Se yon bouche

Se yon gwo plant, li mawon ak vèt. Se yon pyebwa

Ou kenbe sa lè ou ap travay nan jaden. Se yon wou. Se yon

manchèt

Ou wouze jaden ak li. Se yon awozwa

Ou pentire ak li Se yon penso

Ou mare chwal ak li Se yon kòd

Kisa sa ye? Fòklò ayisyen:

Li manje ou. Li mechan. Li vole. Se yon lougawou

Li deja mouri. Se esklav yon bòkò mechan. Se yon zonbi

Tim tim ~ Bwa chèch.

Fizi kout, tire lwen. Se je

Ti piti fè leve prezidan an Se pinèz!

Pratike nimewo yo: Annou pratike A p. 73

Egzanp, nimewo telefòn mwen:

373 – 8527 > 373 – 86.27

a) twa san swasann twa

b) katreven sis, ven sèt


Dyalòg 13 1. Se yè m sòti _____________, wi.

2. ...m pa ________ pale!

3. ...nou rive nan mitan __________. ...

4. ...Chofè a manke fè ______ ________ ak nou.

5. ...li tonbe fè bri, rele _____________.

6. Ou gen ___________ machè

7. Se sa, n a wè ____________.

[here]

Ayiti moun ayisyen

Jamayik moun jamayiken

Matinik moun matiniken

Gwadloup moun gwadloupyen

Bayamas moun bayameyen

Kiba moun kiben

Pòtoriko moun pòtoriken

Dominikani moun dominiken

Trinidad moun trinidadyen

Kiraso moun Kiraso

Brezil moun brezilyen

Etazini moun ameriken

Ki peyi li sòti?

1. Li pale patwa ak angle

2. Li pale panyòl

3. Li pale kreyòl ak franse

4. Li pale papyamento ak olandè/nèlandè

5. Li pale pòtigè


6. Li pale panyòl (ak kreyòl)

7. Yon moun ayisyen sòti peyi d Ayiti

moun ayisyen Ayiti

moun jamayiken Jamayik

moun matiniken Matinik

moun gwadloupyen Gwadloup

moun bayameyen / baamyen Bayamas / Baamas

moun kiben Kiba

moun pòtoriken Pòtoriko

moun dominiken Dominikani

moun trinidadyen Trinidad

moun kiraso Kiraso

moun brezilyen Brezil

moun ameriken Etazini


Konpetisyon: Devine kote a

1

2

3.


4.

5.


6.

7.

8.


9.

10.

1Kiraso/2Bayamas/3Jamayik/4Pòtoriko/5Kiba/6R. Dominiken an/7Trinidad/8Matinik/9Etazini/10Brezil


[here]

KLÒZ RELATIF (ATIK ENDEFINI)

Li gen yon kay. Li gwo.

Ki jan nou kapab konbine de fraz sa yo?

M gen yon gwo kay.

Li gen yon kay ki gwo.

Konbine fraz yo ak patnè ou: Patnè mwen!

1. Li gen yon chen. Li mechan.

2. M gen yon chat. Li fou.

3. Ou kenbe yon manchèt. Li pratik.

4. Li pale ak yon ti fi. Ti fi a janti.

5. Nou mennen yon bèt. Li grangou.

6. Li wè yon moun. Li rich.

7. Yo aprann yon leson. Li difisil.

8. Nou pran yon awozwa. Li bon.


Ak patnè ou, fè fraz

Egzanp: yon pwofesè kreyòl

→ Se yon pwofesè kreyòl ki mechan.

NOUN ADJECTIVE

Non yo:

yon Ayisyen yon ti gason yon boutèy dlo

yon Kiben yon elèv kreyòl yon zenglendo

yon Ameriken yon moun fou yon kay beton

yon bourik yon fi

yon kabrit yon famasyen

yon tranblemanntè yon pil fatra

Adjektif yo:

entèlijan piti santi

janti serye potab

mechan fatige/bouke mal konstui/mal bati

rich pòv

fou danjre


KLÒZ RELATIF (ATIK DEFINI)

Li gen chen an. Chen an mechan.

Li gen chen ki mechan an!

1. Yo vle manje manje a. Manje a bon.

2. Yo vle bannann yo. Bannann yo bon.

3. Ou kenbe manchèt la. Li pratik.

4. Li gen chen an. Li mechan.

5. M gen chat la. Li fou.

6. Li pale ak ti fi a. Ti fi a janti.

7. Nou mennen bèt la. Li grangou.

8. Li wè moun nan. Li rich.

9. Li ede sinistre goudougoudou yo. Y ap soufri.


ANALIZ:

Se moun nan. Li travay lapòs.

Se moun ki travay lapòs la

What word is the relative pronoun ?

What is its antecedent? i.e. what word is it linked to?

What happens to the definite article?

What word does the definite article determine?

What conditions its phonetic shape?

Egzanp

pwofesè kreyòl la


> Se pwofesè kreyòl ki mechan an

ayisyen an ti gason an

kiben an elèv nan klas kreyòl la

Dominiken an timoun nan

chwal la lougawou a

chat la zanj lan [the angle]


ENDEFINI AN

Mwen gen yon zanmi. Li janti.

Mwen gen yon zanmi ki janti

Mwen gen yon kay. Li bèl.

Mwen gen yon chwal. Li mechan.

Mwen gen yon machin. Li sal.

Mwen gen yon klas. Li bon.

DEFINI AN

Mwen pran plim nan. Li bon.

Mwen pran plim ki bon an.

Mwen mete rad la. Li bèl.

Mwen lave chemiz la. Li sal.

Mwen kenbe kreyon an. Li bon.

Mwen pèdi bagay la. Li enpòtan.

FINI FRAZ YO

Se yon chwal ki...

Se yon boga ki... [toad]

Se yon krapo ki... [frog]

Se yon bèf ki...

Se yon tig ki...

FINI FRAZ YO

Se ayisyen (an) ki... Se bouche (a) ki...


Se meksiken (an) ki... Se boulanje (a) ki...

Se fou (a) ki...

DYALÒG 13 ~ AKTIVITE MATCHING

Column 1 Column 2 (=sinonim)

bon jan machandiz vè minui

nou vwayaje lannuit ede, kounyeya nou bon!

nan mitan lannuit bagay pou achte/vann

wout kwochi enkorèk, pa bon

Se Bondye ki sove nou! gen solèy

Chans pou nou! trè ta, nan fènwa, pa gen

solèy

Pran vòl lajounen opòtinite, solisyon !

------------------------------------------------------------

yon jandam ale yon kote

Nou vwayaje fanm ki vann

ou gen rezon ale nan èpòt

yon vòl lapolis

yon madan sara korèk


ENDEFINI

1. Yo wè yon moun_ nan sinema. Moun nan janti.

2. Yo achte yon jwèt_ nan magazen an. Jwèt la bèl.

3. Li aprann yon sijè_ nan lekòl la. Sijè a difisil.

4. Mwen lave yon machin_ nan lari a. Machin nan bèl.

5. Nou li yon liv_ lakay. Liv la enteresan.

6. Li achte yon bagay_ nan makèt la. Bagay la chè.

7. M bwè yon kafe_ nan yon restoran. Kafe a fò.

DEFINI

1. Yo wè moun_nan nan sinema. Moun nan janti.

2. Yo achte jwèt_la nan magazen an. Jwèt la bèl.

3. Li aprann sijè_a nan lekòl la. Sijè a difisil.

4. Mwen lave machin_nan nan lari a. Machin nan bèl.

5. Nou li liv_la lakay. Liv la enteresan.

6. Li achte manje_a nan makèt la. Manje a chè.

7. M bwè kafe_a nan yon restoran. Kafe a fò.

[here]


AKTIVITE NIMEWO YO

“ISTWA NAN VENTYÈM SYÈK LA (20th century history)”

kache

1. Dezyèm lagè [war] koumanse? ~ trann nèf

2. Dezyèm lagè fini? ~ karann senk

3. Ameriken ale nan lalin [moon] ~ swasann nèf

4. Lagè nan Viyètnam fini ofisyèlman ~ swasann kenz

5. Bisantnè ameriken ~ swasann sèz

6. Wonal Wegàn se Prezidan ~ katreven

7. Wegàn se Prezidan ankò ~ katreven kat

8. Djòdj Bouch (papa) se Prezidan ~ katreven uit

9. Bil Klintòn se Prezidan ~ katreven douz

10. Bil Klintòn se Prezidan ankò ~ katreven sèz

11. Premye lagè nan Irak konmanse

(papa Bouch) ~ katreven onz

12. Dezyèm lagè nan Irak konmanse ~de mil twa


c) read the dialogue [3]

d) read the dialogue w/ choral & individ repetition [3]

e) select 2 students to read the dialogue... select 2 more [3]

f) put up a map of the Caribbean

f) ask ss what countries are mentioned in the dialogue? [2]

g) practice pronunciation of the following nouns. Gradually scroll the adjectives down checking to see

whether the students can derive them. [4]

Ayiti ayisyen

Jamayik jamayiken

Matinik matiniken

Gwadloup gwadloupyen

Bayamas bayameyen

Kiba kiben

Pòtoriko pòtoriken

Dominikani dominiken

Trinidad trinidadyen

Kiraso ?? >> moun Kiraso

Brezil brezilyen

Etazini Meriken

Ki peyi li sòti?

Li pale patwa ak angle

Li pale panyòl

Li pale kreyòl ak franse

Li pale papyamento ak olandè

Li pale pòtigè

Li pale panyòl (ak kreyòl) [3; 7:52]


Tig kont Liyon! ~ Dezyèm won

1. Malkòm Iks (X) fèt ~ vensenk (19 me)

2. Mandela vin Prezidan Afrik di sid ~ katreven kat

3. Prezidan Kenedi asasinen ~ swasann twa

4. Maten Litè King, Jinyò, bay diskou: ~ swasann twa

„M gen yon rèv‟

5. Lagè di Gòlf koumanse ~ katreven onz

(Djòdj Bouch, papa a)

6. Magarèt Tatchè kite djòb li ~ katreven dis

(premye minis Angletè)

7. Lame ameriken okipe Ayiti ~ katreven katòz

8. Preval inogire ~ katreven sèz

9. Mandela libere apre 27 ane ~ katreven dis

nan prizon

10. Etazine atake Sidan ~ katreven dizuit


VÈB: YE

montre kache

Mwen byen! > Ki jan ou ye?

Li uitè eka > Ki lè li ye?

Li nan klas la > Ki kote li ye?

Se yon chwal. > Ki sa li ye?

Ki kesyon ou ap mande ?

Li nevè mwen ven.

Li chita lakay.

Se yon klas.

M ap boule

Ye nan kontèk anfaz ~ ye in emphatic contexts

kache

Li se yon Ayisyen > Se yon Ayisyen li ye!

Ou se yon moun fou > Se yon moun fou ou ye!

Yo se Kiben > Se Kiben yo ye!

Nou se Ameriken > Se Ameriken ou ye!

Ak patnè: Nou se elèv

Yo se pwofesè

Li se bouche

Mwen se famasyen

Nou se gason.

Yo se fi.


Li se abitan

Gade imaj la. Kisa ou wè?

A. ~ Se yon chwal?

B. ~ Wi, se yon chwal li ye!

A. ~ Se yon chat?

B. ~ Wi, se yon chat li ye!

A. ~ Se yon bèf?

B. ~ Non, se pa yon bèf li ye. Se yon gason li ye.

final exam notes: copyright hebblethwaite 2011users.clas.ufl.edu/hebble/hai 3930 haitian creole for...

Documents