folklor/edebiyat folk lore/lite rature

halkbilim • antropoloji • ileti~im • sosyoloji • tarih • miizik• d.il ve edebiyat dergisi

ULUSLARARASI HAKEMLl DERGiiYILDA D6RT SAYI ~~ A Peer Reviewed Quarterly International Journal .

ISSN 1300-7491 C1LT:22 SAYI: 87 2016/3

Sahibi

ULUSLARARASI EGiTiM 6GRETiM BASIN YAYIN MATBAACILIK TURiZM T1KST1L SANAYi ve TiCARET LTD. $Ti

Yaym Yonetmeni Dr.Faruk Gii~lii

Yaym Koordinatoril Metin Toran

(mturan@ciu.edu.tr, folkloredebiyat@ciu.edu.tr)

IGtap- Medya Editorleri: Prof. Dr. Serpil Aygiin Cengiz- Do~. Dr. Meryem Bulut

Yonetim Yeri ve Y~ma Adresi Konirr Sokak 36/13 Ktz1lay /Ankara

Tel: 0312 425 39 20

Aboile Ko~uUan Yurti~i Ylllik (P051.11=• U=ti clahil): 10011.

Eski Abonelcr '-e otm>am S3}'1So: IS 11. • Ydhk (Postllama U=ti cbhil) : 6011.

Avrup:> i~in S.yiSo: IS EURO • Ydhk A boac Bed<li (POSI:llomo ucreti cbhil): 60 EURO

Amerika i~in SoyiSo: 20 S • YolhkAbone Bed<li (Poslaloma uereli t!Jihll): 80S

Abone bedelinin folldorfedebiyot adon:1 TOtlciyc ~ Banlwo

TR49000640000016 8180 130326 no'lu1l.besabono.

TR27 000640000026 8020 0013 71 no'luEwohes:1bon:~ veyo

TR70 0006 4000 0026 8020 0102 00 no'lu Do lilt hes:1bonayottnlarol<,

dekontun odrtsimae genderilmesi ~cfir. {Abonelerimizyd i~indeki 6yot nrtl$1~ndon etkilcnm.Uer.)

folldorledebiyot'ta yoyunlanon }'lJZ1br AILI Fo/Uorc Bibli)-ograph}: UUKJJIM ve

Tiirkologischu An=eigu l'iyana t.lr.lfin<bn tar.uun.okt:ldtt.

Bas.ko: S3nylldaz Molboos~ !VOKSANA£3> ljleri Son:lyi Sitcsi, 523. Solcok No: 31 Ostim I Anlw.l Tc~ 0312· 395 99 94

yerel siireli yaym

CYPRUS INTERNATIONAL

UNIVERSITY ULUSLARARASI

KIBRIS ONIVERSirul folklor/edebiyat, cilt:22, say{:87, 2016/3

Giri~

ANTAKYA'DA DiNLERARASI HO~GORU VE HABiBi NECCAR ORNE~i

Hiiseyin Tiirk*

Cografi konumu nedeniyle Asya, Afrika ve Avrupa arasmda bir koprii konumunda olmasmdan dolaYI Ratay, insanm hem biyolojik hem de kUltiirel evriminde rol oynayan onemli merkezlerden biri olmu~tur. Bu onemli merkez 90k uzun bir tarihi ge9mi~e sahip olmas1 ile birlikte, 90k farldl uygarhklara da be~iklik etmi~tir. Bolgede yapllan ara§tJIIDalar, yerle§irnlerin tarihinin Orta Paleolitik doneme kadar uzandtgllll, Ust Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik ve Bronz 9aglannda da yerle§melerin stirdiigtini.i gostermektedir. Bolgedeki bir 90k magara yerle~mesi, kaz1 yerleri ve 90k saytdaki hOyiik 1· bu siirekliligi sergilemektedir. Antik <;aglarda ya§arm~ olan Rurriler, Hititler, Aramiler, Fenikeliler gibi tarihe damgasllll vurmu§ kiiltiirler Hatay'da ya§ami§trr. Aynca, Ratay Bah kiiltiirlerinden Relenistik donemin Grek ve Rom a kiiltiirlerinin de etkisinde kalrm§hr. Sllllflan doguda Semerkant, battda Sardis'e kadar uzanan bir lcralhga da ba~kentlik yapiDl§hr. Bu konumuyla dogu ve bah kUltiirlerinin etkilerini bir arada ta§tmakta ve bu etkiyi bugline de yansttmaktadlf.

Bugiin de farkll dinlerden insanlarm bir arada ban§ ~9inde ya§adt~ Ratay ve merkez i19e olan Antaky'a, btiyiik bir kUltiirel zenginlik sergilemektedir. Antakya'da ya§ayan ntifus9a en kalaballk etnik-dini grup TUrk Stinnilerdir. Nusayriler (Arap Aleviler) ise

* Prof. Dr., Ardahan Universitesi insani Bilimler ve Edebiyat FakUltesi Sosyoloji Bolilmii ogretim uyesi.

181

folk/or I edebiyot

niifus oram itibariyle ikinci grubu olu~tururlar. Arap Siinniler, niifus~a azunsanmayacak sa)'ldadtrlar. Arap Huistiyanlar, niifus olarak az saytdadtrlar. Bunlarm dt~mda bir koy veya mahallede toplanmJ~ durumda ya~amakta olan <;erkezler, Museviler, Enneniler, Kiirtler, Afganltlar gibi ki.i~iik azmhk gruplar ise Antakya' daki ki.iltiirel ~e~itliligin oteki ogelerini olu~turmaktadtrlar. Tiirk Siinn.ilerin ana dilleri. Tiirk~e'dir. Bu grubun d1~mda kalan Arap Alevi, Arap Siinn.i ve Arap Huistiyanlarm ana dilleri Arap~a' dtr. Biitiin bu em.i}( gruplar arasmda iyi bir ileti~im, sosyal ve lctiltiirel bir etkile~im bulunmaktadtr. Bu yontiyle Antakya etnisite tartJ§malarmm dt§mda, farklt bir gortintim sergilemektedir. insanlarm fark.lthklarmm bilincine vararak bir arada ya§amaya all§km olmalarmda Antakya 'lllD tarihten gel en ~ok ki.iltiirlti ve uyumlu ortammm pa)'l onemlidir.

Tarih bo)'llllca ~e~itli topluluklara yurtluk etmi§ olan Antakya'lllD yerle§mek i~in tercih edilen yerlerden biri oldugu ger~ektir. Bunda ve ozellikle de Amik ovasmm sulak ve verimli topraklarmm etkisi biiyillctiir. Ortadogu ')'11 Batt 'ya baglayan stratejik konumu, limanlan, verimli topraklan, zengin su kaynaklan ile her c;:agda onemli kent olmu~tur. Bu nedenle de, stk stk istilalara ugrayarak el degi~tirmi~, birc;:ok k~z yaklllp ytlalmJ§ ve yeniden imar edilmi§tir. Depremlerle ve yangmlarla yerle bir olmasma kar§m yine de varllguu korumu§ ve zamanla c;:e§itli dini gruplarm birlikte ya~adtgt onemli kentlerden biri olmu~tur.

Tarihi birliktelik (yada kader birligi) ve aynJ cografyayt payla§an ve aynJ cografyada ge~mi§ten bugiine kader birligi yapan insanlarm uzun bir etkile§im sonucunda farkltltklan degil benzerlikleri c;:ogaltmalan ve on plana c;:tkartmalan oldukc;:a dogal bir beklentidir. Kader birligi ve aym cografyay1 payla§manm dt§mda kar~lltklt saygt ve sevgi de ho~gorii ic;:in onemli bir on ko~uldur. Bu bilin.cin yerle§medigi toplumlarda demokrasinin varhgmdan da bahsedilemez. Sevgi-ho~gorii-demokrasi iic;:liisii birlikte olduklarmda insan ili~kileri daha anlamh hale gelmektedir. Bu uc;:liiniin birliJcte var oldugu ender kentlerimizden olan Antakya, "ho~gorii" ki.iltiiriiniin olu~mast ve siirdiiriilmesindeki temel ozelliklere sahiptir.

Ho~gorii, bir yandan insan toplumlan arasmda farkhltklar bulundugunu, bir yandan da bu farklthklara kar~m benzerlikleri nedeniyle insan toplumlarmm bir birlerine saygt duyabilecegini varsayar. · Ba~ka bir soyleyi~le ~ogulculuk bilincinden dogar ve ~ogulculugun en onemli desteklerinden biridir (Karaba~, 1995: 93) Ho~gorii, bir insanm ya da toplumun kendisinden farkll inan~ ve degerler sistemin.e yada klsaca farkll ki.iltiire sahip olan insan ve topl!Jmlara kar~1 sevecen bir tahammiil i~in.de olmast demektir (Yumul, 1995: 176).

Irk ve din gibi dogu~tan ya da aileden kazanJlan farklthklan on plana c;:tkartmak yerine, ki.iltiiriin btitiiniinde ya da ya~am bi~imin.de ge~mi§ten bugiine kazawlan ~ok saytdaki benzerlikleri on plana c;:tkartmak ho§gortiniin yerle~mesi ve siirdiiriilmesi i~in onemli~ir. Bu bakundan farkll toplumlart kar§tla~hrmah olarak inceleyerek onlarm kimlik olu~umlannm temelinde yer alan etkenleri ve sonradan sUre~ i~inde olu~an benzerlik ve farkllhklan ortaya ~tkartmaya ~ah~an ara§hrmalarm yapllmast oldukc;:a

182

folk/or I edebiyat

onemlidir.

Bu 9ah~mada Hatay'rn merkez il9esi olao Antakya'run tarihteo gelen ho~gorii biliocinin tarihsel nedenlen, var olao bilgilere dayaoarak as;J.klaoacak, gtintimtizdeki dinler aras1 ho~goriiyle ilgili ac;:J.klamalar ve degerlendirmeler yapllacak _ve tarihi bir1 ki~ilik olao -Antakyall bir din ~ehidi- Habib-i Ne~car'rn nezdinde dinler aras1 ho~gofi.i tam~Ilacaktu.

Antakya' da Ho§goriiniin Tarihsel Nedenleri

Kiiltiirlerio kendioe ozgiiltigtinti yada toplumlarrn birbirioe neden benzemedigini Amerikao Antropoloji okulunun onde gelen temsilcilerioden olan Franz Boas'rn "Tarihi Ozgiictiltik" oiarak isimlendirilen yakla~um oldukc;:a iyi a9J.klamaktadrr. Bu yakla~una gore; hic;:bir iki ktiltiir tam olarak birbirine benzemez. Her ktiltiir kendi ba~rna bir biittindtir ve kendioe ozgii degerler sistemioe sahiptir. Her toplum e~siz bir tarihe sahip olmakla ozgiinltik kazanrr ve iosanlan anlamak ic;:io ktiltiirlerirle, ktiltiirleri anlarnak ic;:io de tarihlerine bakmak gerekir (Bkz. Atay, 2000: 151; Ozbudun-$afak, 2005:77, 82,83; Gtiven9. 198.4: 82). Aym ~ekilde Antakya'run ktiltiirel ozellikleri, onun taribsel evrimi ile 9evresel ko~ullarrnm e~siz bir tirtintidtir ve ancak bu baglam ic;:erisinde a~Iklanabilir. Bu nedenleAntakya'da dinler arast ho~gortintin varhgt konusunda da tarihi bazr tespitler yaptlabilecegi dti~tintilebilir.

Antakya 'run tarihinde bir duraganl.tk, stireklilik goriilmez. Degi~ken ve c;:ok hareketli bir tarihi vardrr Antakya'run. M.O. 1800'lti yrllardan itibaren Hatay ve merkez ilc;:e olao Antakya srrasryla a~agidaki uygarliklar tarafindan el degi~tirrni~ ve c;:e~itli uygarllklara be~~ etmi~tir: Akadlllar, Hititlar, Huri-Mitanni, Hititliler, Asurlular, Sami-Aram.iler, Urartular, Oguzlar, Persler, Makedonlar, Fenikeliler, Ermeniler, Romahlar, Arap Mtisltimanlar, Alevi Hamc;laniler, .Bizanshlar, Fatimiler, Selc;:uklu Ttirkleri, Hac;:h ordulan, Memltikler, Osmaniilar ve en son da FransiZlar ve Ttirkiye Cumhuriyeti.

Kentin kurulmasrnrn Seleukoslar doneminde oldugu yaygrn olarak kabul edilmektedir. Mekodaoya kral! iskender'in Persleri yenerek bolgeyi ele gec;:irmesioden sonra kente adrnrn verildigi bilinmektedir. iskender'in oltimtindeo sonra komutanlan arasrnda ya~aoao egemenlik mticadelesinden Antigonos maglup aynld1 ve Suriye ile Mezopotamya Seleukos yonetimine gec;:ti. Kralltgm merkezi . Samaodag <;evlik bolgesinde bulunao Seleukeia Pieria'ya ta~rndt (Demir, 1996: 23). Bu ~ehir Aotakya'run iskelesi oldu ve bolgede etkisini hissettirdi. I. Seleukos M.0.301 'de Ipsos sava~mda Antigonos'u yenerek Kuzeybatt Suriye'deki "Seleucus" diye bilineo yerde dort "karde~ ~ehir"kurdu: Antioch, Seleucia Pieria, Apamea ve Laodicea. Seleucia Pieria, Kuzeybatt Suriye'nin ba~kenti oldu (Downey, 1963: 27).

Seleucus Nikator, daha once kurulm~ olan Dafoe' de (Harbiye) yeni caddeler, tiyatro ve tapmak kurmu~, caddeleri heykellerle stislemi~tir. M.6. 195 yrhnda m. Antiochus zamaomda kent; saoat, eglence, ticaret ve din merkezi olarak geli§tirilmi§tir. Kentte §Olenler ve olimpiyatlar dtizenlenmi~tir. Defoe (Harbiye) ise villalanyla, caddeleriyle,

183

folk/or I edebiyat

tiyatro, han, ham am, tapmaklar ve s:e~itli eglencelerle tam bir roes ire yeri olmu~tur (Tekin, 1999: 23). Defoe, mabedleri, eglence yerleri ile ~ehrin bir saytiyesi olmu~tu. Yolcular, yol kav~aklarmda fliit s:alan, dans eden , i~lemeli elbiseler giymi~ lazlan seyretmek is;in beklerlerdi. Silpiyus dagtnm eteklerine bahs:eli viUalar kurulmu~tu. (KJztldagli, 1964: 8) Nikator tarafmdan kente dikilen arutlarm en iinltisii Antakya Tyche'sidir. Antakya Tyche'sinin bugiin de ken tin simgesi olarak kullarulmakta olmast AntakyaWarm tarihten gelen degerlerine sahip s;lkhklanru gostermektedir.

Tarihi bilgiler Seleucoslar donemindeAntakya ilkkurulduguoda ilk sakinlerinin yerli Suriyeliler, Makedonlar, AtinaWar, Giritliler, KlbnsWar, Antigonia'nm (Antakya) eski

sakinleri, Argiveler ve Haraclidler, bir las1ID Yahudi ve emekli askerlerden olu~tuguou soylemektedir. Yani kurulu~ yillannda da Antakya s;e~itli etnik ve dini topluluktan ol~an heterojen bir yapty~ sahipti (A'dan Z'ye Hatay Rehberi, 2004: 6). 0 zamanlar ~arkm incisi ad101 alan Antakya Orta ve Uzak Dogu 'nun kilit kaplSl konumundaydJ. $ehirde 18 millet surlarla s:evrili 4 ayr1 mahallede birbirine aylan d~iinceler ta~tyarak ya~arlardt (KlZlldagh, 1964: 9)

Kent M.O. 64 yllmda Roma imparatorluguna kahlml~ ve Suriye eyaletinin de

ba~kenti olmu~tur. Tarihteki en parlak giinlerini bu donemde ya~ami~hr. Diinyada ilk defa sokak aydmlatmasmm Antakya;nm ortasmdan ges:en iki tarafi mermer siitunlu

muhte~em cadde de uygulandig. kaynaklarda ges;mektedir. Bu cadde _Herod Caddesi olarak bilinen bugiin Kurtul~ caddesinin bulundugu yerdedir (Bkz. Demir 1996: 114-195). Biiyiik iskender ve onu izleyen Helenistik donemde Dogu Akdeniz'de iskenderiye, Antakya, Rodos iis;geni ozellikle iktisadi bir s;ekim alaru olarak one s;Jkb.

Akdeniz diinyasmdaki onemi as:tsmdan Antakya'nm altm s;agt i~te bu iis;genin ko~esi olageldigi, ozellikle Roma ve Dogu Roma yiizydlarma rastlamaktadrr (Ozveren, 2006: 20, 24) Antakya, Antik <;ag'da .. Dogunun Kralis;esi" lakabtyla arulmt~hr (A'dan Z'ye Hatay Rehberi, 2004:7). Romahlar zamanmda da Defoe Antakya 'run onemli bir eglence mekaru ve sayfiye yeri olarak kafuu~trr.

Antakya tarihine gene! olarak bakJldigmda; diinya tarihinde onemli bir yer tuttugu 1000 ytla yakm bir dooem vardrr. M.S. 64 'te Roma imparatorluguna dahil olduktan

sonra Antakya'nm niifusuo\m yartm milyonu a~IDI~ oldugu ve o zamanm imkanlarma gore biiyiik kent ozelliklerioe sahip oldugu belirtilmektedir. Kentin anfisi, banyolan, su yollan, kanalizasyon sistemi, tahd depolan, silah yap1ID atolyeleri ve okullan diinyaca iinliiydii. Antakya'nm ortasmdan ges;eo kolonlu yo! e~siz btiyiikliikte ve giizellikteydi. Antakya o donemde "~ansh insanlarm ~aosh bayatlar ya~adtgt" bir kent olarak tarif edilmekteydi (Bkz. Kasaba, 2006: 199)

Antakya, s:ok kiiltiir1ii ve yok dinli yaptstru Roma dooemi sonrasmda i~gal ve afet donemleriode de korumasiOJ bilmi~tir. Bu yapt elbette ki sadece Antakya'ya ozgii bir ozellik degildi. Akdeniz s:evresindeki bir s;ok kentio beozer dokulan vardi. Ancak Antakya'yt farklt yapan, bu s:ok killtiirliiliiguo sava~lara ve i~gallere ragmen siirdiiriilmesidir (Bkz. Kasaba, 2006: 201, 202).

184

folk/or I edebiyat

Kentin Arap bakimiyetine girmesi de Antakya tarihi as:tsmdan onemlidir. Antakya M.S. 638 yilinda Ralep'i fetbeden islam ordulan komutam Ebu Obeyde tarafindan almnu~ ve kent daba sonra M.S. 944-969 yillan arasmda Halep'te kurulan Alevi Hamdaniler devletinin egemenligine girmi~tir (Karasu, 1997: 8). Arap ~gemenligi ile birlikte 9 asrrdrr devam eden ve Roma im.paratorlugu doneminde "Doguoun Kralis:esi" olarak arulari ve onenili bir tis, bir kiiltiir ve ticaret merkezi olan Antakya'nm tarihinde bir donem kapamm~, asrrlar boyu Roma ve Bizans kiiltiirii yanmda Huistiyanhk ile de yogrulmu§ yerel ozelliklerin, islam medeniyeti ile karl~masmdan olu~an, bugil.nkii "islam Kenti" karakterinin olu~masma neden olan yeni bir donem as:tlmt§trr (A' dan Z'ye Hatay Rehberi, 2004:8).

1526 ytlmda Yavuz Sultan Selim'in Mtsrr Seferi sonunda Ratay ve Antakya, Osmanlt egemenligi altma girmi§tir (Tekin,1999: 42-55). Antakya dort asrr Osmanlt im.paratorluguoun ba.kimiyeti altmda kal.m.J~trr;.ancak tarih kitaplannda "Osmanlt Antakyast" bakkmda geni~ ve aynnttlt bilgiye rastlanmaz (A'dan Z'ye Hatay Rehberi, 2004:10). Antakya'da Ermeni, Bizans, Sels:uklu ve batta Mogol gibi uygarhklar Osmanltdan s:ok daba derin ve etkileyici izler brraknu~trr (Kasaba, 2006: 203). Bunun nedeni Antakya 'nm eski donemlerdeki ihti~ammt yitirerek biiyiik bir kentten kiis:iik bir kasaba baline donii~mu~ olmastdrr. ·

Aslmda Antakya'nm kendine ozgii canlt ve s:ok kiiltiirlti ve s:ok kimlikli ya~ammt slirdtirmesinde Osmanlt yonetim bis:iminin onemli bir etkisi olmu~tur. Ozellikle 16. ve 17. yiizytllarda Osmanltlar Antakya ve s:evresini us: bolgeleri yonettikleri ~ekilde yonetmi~ler~ir. Merkez s:ok az dogrudan talep yaptyor ve giindelik i~ler yerel liderlere brraktl.tyor, bolgedeki hiyerar~iye onde · gel en ki~iler Osmanltyla i~birligini kabul ettikleri slirece kan~tlmlyordu. Ratta bu yonetim anlayt~ma uygun olarak Antak:ya ve s:evresini ald!ktan lasa bir slire sonra yonetici olarak Siinni degil Alevi Nusayri bir lider atami~Iardrr. Bu yakla~Ulllii bir sonucu yerelliderlerin giiylii konumlar101 slirdlirroeleri, bir digeri ise s:ok kimlikli yap1010 korunmastdrr (Kasaba, 2006: 203-204).

Osmanlt doneminde Antakya'da var olan etnik gruplara kendilerine ozgii bir ya§am slirdliren kiis:iik etnik gruplar da eklenerek kiiltiirel ve etnik s:e~itlilik daha da zenginle~mi§tir. 16. ve 17. yiizyilm ba§lannda Gurbat (<;ingeoe veya o~lirciyan olarak da isinilendirilen) ve her tiirlii i~te onda bir kar~tltgwda 9alt§an gezginci bir topluluk olan etnik gruplara da rastlanmaktadrr (Bkz.Oztiirk, 2002: 108): Osmanlt dooemi Antakya'smda oiifusu tam olarak bilinmemekle birlikte bir ba§ka kiis:iik grup da cariye ve kolelerdi (Bkz. Kara, 2005: 72). Antakya'daki kiis:iik etnik gruplardan biri de <;erkezlerdir.l876 ytlmda Osmanlt-Rus sava~t soorasmda topraklanndan attlan <;erkez gos:menler is:in Asi ~ebrinin kar~t tarafinda "Muhacirin Osmaniye" yada d\}ba sooraki adtyla ''yeni maballe" adtyla yeni bir yerle~me kuruldugu bilinmektedir (A'dan Z'ye Ratay Rehberi, 2004:10).

· Kara (2005: 63, 64, 67), XIX. yiizyilda Antakya'da ya~ayan oiifusun, islam, Htristiyan ve. Yabudi dinleri mensuplanndan meydana geldigini etnik olarak da TUrk,

185

folk/or I edebiyat

Arap, Rum ve Ennenilerden olu~ugunu belirtmektedir. Ona g6re; XX. Yi.izytlm b~lanna kadar ni.ifusta onemli bir degi~iklik gori.ilmemi~tir. 1901 tarihli Haleb Vilayet Salnamesine gore; Antakya, Belen ve iskenderun ni.ifuslan inceleodiginde islam, Ermeni Katolik, Rum Katolik, Rum Ortadoks, Ermeni Protestan, Yahudi, Latin ve Ecnebi dini gruplan gori.ilmektedir. Ni.ifuslannda onemli bir am~ <?lmamakla birlikte, gayrimi.islim gruplann sa)'lsmda bir am~ oldugu gori.ilmektedir.

1930'lardaAntakya'da ara~trrma yapan Weulelersse, kenti i.ic; ayn sitenin bile~kesi olarak degerlendirmi~tir. Sitelerde tic; bi.iyi.ik topluluktan Ti.irkler, Hmstiyanlar ve Alevi Nusayriler oturuyordu. Kentte var olan 45 semtten 27'si Ti.irklerin oturdugu merkezi bOlgedeydi. Biri Ermeni ve otek.i Hrristiyan olan semti birbirindeo aymyordu. Kentin kuzey ve gi.iney uc;Jannda ise ik.i Alevi mahallesi bulunmaktaydt (Bkz. Kara, 2005: 32). Kasaba'ya gore (2006: 212); Hatay'm Ti.irk.iye'ye kattlmastyla birlikte ik.i ay ic;inde 50.000 goc;meo Suriye'ye gec;mi~tir. Bunlarm bi.iyi.ik klsmt Ermeni, Alevi, Si.inni Arap ve Htristiyan Arap kokeoliydi. Bu bi.iyi.ik goc;e ragmen Antakya'nm homojen bir ni.ifus yaptsma sahip oldugu soylenemez. Antakya ve c;evresi gi.ini.imi.iz~e de Ti.irk Si.inni, Arap Si.inni, Arap Hrristiyan, Arap Alevi ve dt~andan getirilerek yerle~tirilen ki.ic;i.ik etnik gruplarm bir arada ban~ ic;inde ya~adtgt bir yerdir.

Antakya dt~ diinyayla ah~veri~e ac;l.k, kendi ic;inde kozmopolit, ki.ilti.irel anlamda ho~gori.ili.i bir oitelik ta~tya gelmWir. 19. yi.izyil Antakya'st liman keoti olmamasma kar~m liman keotlerini c;agn~tmr bu gibi ozellikleriyle, tarihte "gi.imii~" c;agma girmi~tir. Depremlerle goc;lerle oiifusu koklu bir bic;imde degi~mi~se de her seferinde Antakya 'yt Antakya yapan ozellikler yeni gelenleri_n de kimligine zamanla damgasmt vurmu~tur. Antakya bir daha hic;bir zaman alttn c;agmda.ki gorkem ve onemine kavu~amamt~ olsa da gi.imii~ c;agmda da kendi kimligini korumayt bilmi~tir. Degi~imden hie; kopmam~ ama bi.isbi.iti.in degi~mek gibi bir tutkuya da kaptlmamt~hr. Tarihte Romalllarla Persler, Bizanshlarla Araplar, Selc;uklularla hac;hlar arasmda stk stk el degi~tiren Antakya kendi dokusunu korumayt ogrenmi~; ama degi~ikliklerin nastl agrr bir bedel dayatabilecegini de ya~anu~ bir kenttir (Ozveren, 2006: 24, 25).

Hie; ku~ku yok ki bugi.inki.iAntakya ile klasik doneminAntakya 'st arasmda diinyadak.i veya bolgedeki onemleri ac;tsmdan hic;bir benzerlik veya yakmll.k yoktur. Aradak.i fark o kadar c;arptetdrr ki gi.ini.imi.iziin onde gelen kentlerinin silik ve onemsiz bir kent olmamak ic;in Antakya tarihinden ibret almalart gerektigi bile soylenmektedir (Kasaba, 2006: 200). Ancak "karanltk" olarak niteleneo donemde de Antakya klasik donemdeki ozelliklerinin bir c;ogunu koruyabilmi~tir. Bu ozelliklerin en onemlilerinden biri de c;ok-dinli ve c;ok­ki.ilti.irlii toplumsal yapmm varhgt ve ho~goril ortan:urun si.irdi.iri.ilmesidir. Antakya 'dak.i c;ok saytda etnik grubun varltgt ve c;ok-ki.ilti.irli.i yap1 Antakya tarihinden devralmnu~ ve gi.intimtizde de stirdi.iri.ilmektedir.

Antakya 'yt gezen biri pazar yerinde biraz vak.it gec;irirse diinyarun her ko~esinden gelen farklt ki.ilti.irlerden insanlarla taru~ma frrsatt bulur ve diinyanm her ~ehri hakkmda bir fikir edinmi~ Oh![. Boylece zahmetli bir yolculuk yaproakstzm aniacma ula~mt~ olur

186

fofkfor I edebiyat

(Kasaba, 2006: 201, 202). Antakya ve 9evresi ytizyrllardtr bir arada ya~ayan farkh etni.k ve diose! topluluklart barmdl!an, bu topluluklarm bir arada 9at1~madan ya~ayabildigi, birbirini etkileyebildigi, birbirinin donti~timiine ve degi~imine katktda bulunabildigi s:ok J<tilttirlti ve 90k kimlikli bir yaprya sahiptir. Ktilttirel 9e~itlilige tarihten gel en bir a~inabk vardtr. Antakya' da farklt topluluklarm tarihte 9e~itli ?Jlla~mazhklar ya~amalarma kar~m, bunu s:att~maya donti~ti.irmedikleri, aralarmdaki birlik ve uyumu koiumak is:in 9aba harcadtklarr goriiltir.

Antakya'da ya~ayan etnik ve dini topluluklar arasmdaki uYu.mlu ve ho~goriilti sosyal ili~kilerin var olmasmda; Antakya 'run tarihinden gel en 90k ktilttirltiltik bilinci ve uyumlu ortamm varbgt ise en onemli faktor olarak di.k.kat s:ekmektedir. Bugtin oldugu gibi ges:mi~te de Antakya'da dini ve etnik gruplar arasmdaki sosyal ili~kiler kente ozgti bir ho~goriilti bir nitelige sahipti. Osmanhlar doneminde fark.lt etnik ve dini gruplar arasmda dini ve etnik bir stirtti~me olmadtgt gibi kom~uluk ili~kilerinin de olduk9a geli~mi~ oldugu incelenen belgelerden anla~tlmaktadtr Ozdemir'e gore (1994:153); Mtisltiman ve gayrimtislimlerin birbirlerine misafirlige gittikleri, ticari ortakllklar kurduklarr, birbirlerine s:e~itli e~yalar ve gayri menkuller ahp satttklarr, 6dlin9 para a!Jp verdikleri, dini ibadet, gelenek-gorenek.ler as:tsmdan ozgtir ve e~it olduklarr, hukuk onlinde e~it olduklarr, birbirlerine vekil, kefil, vasi ve ~ahit olduklarr, yoneticiler ve · hukuk9ular onlinde e~it muameleye tabi tutulduklarr gozlenmektedir.

KUlttirel 9e~itlilige tarihi a~inahk Antakya'da ya~ayan fark.lt topluluklarm ya~am biyimlerinin onemli bir' par9asrdtr. Bu bakiiDdan, Antakya ve s:evresi, kar~rhkli etkile~im i9inde birbirlerinin varhklarma saygt gosteren farkh ktilttirlerin senteze ugradtgt bir bolgedir. Antakya'da grup kimliginin belirgin oldugu; arna her Antakyalmm da kendisinden olmayana kar~t saygth ve ho~goriilii oldugu bir etnik yaptdan soz edilebilir. Fark.lt etnik gruplar ve farklt dinlere kar~t ho~goriilti olmalart, geleneklerinde ve inans:larmda tutucu olmamalan, gruplar arasmda yakm ili~kiler geli~tirilmesine olanak saglamt~ ve bu yakmhk stires: i9erisinde benzer gelenek, inany ve ritiiellerin dogmasm1 saglamt~_ttr.

Antakya'run oastl ba~ka kentlerde ya~anan etnik s:att~malara sahne olmadtgt bala merak edilen bir konudur. 20. yiizy1lm i.kinci yartsmda Antakya hala ezan yarunda s:an seslerinin de duyuldugit, sokaklarmda Tilrk9e kadar Araps:a da konu~ulan canh bir kent olarak kalmt~ttr. Her nastlsa, ya~anan yiizytlda gittik9e monotonla~an ve homojenle~en toplumlar arasmda Antakya kendisine ozel bir yer edinmi~ ve bu yeri uzunca bir stire koruyabilmi~tir (Kasaba, 2006: 202).

Antakya'da boyle as:Ik ve bo~goriilti bir ortamui geli~mesi ve korunmasma yol a9an faktorlerin bir klsiDI kentin cografi konumuyla ilgilidir. Evliya <;elebi'ye gore Antakya Rum ve Arap di.inyalart arasmdaki Sillln belirler. Ancak bu Silllr bu iki dlinyayt aytran bir ·engel olmaktan 90k ge9i~leri kolayla~ttran bir koprii gorevini gormii~tiir. Onemli ticaret ve hac yollarrrun kesi~me noktasmda olan. Antakya, farkh dinlerden ve kimliklerden gel en insanlarr kendine 9eken bir yer olarak geli~mi~tir. Kasaba 'ya gore (2006: 202-

187

folk/or I edebiyat

203); bu yogun trafigin bir sonucu olarak Antakya ve s:evresinde Diirzi, ~ii, Nusayri, Yezidi vb. gibi eklektik ve heterodoks diye tarumlanan inan<; bi<;imleri yo guo bir bi<;imde geli~mi§tir. Bu inan<; bi<;imlerinin ortak ozelligi, farkll dinlerden degi~ik ogeleri abp birle~tirmeleri ve boylece ozgiin ve dt~a a<;tk bir dtinya gorti~line sahip olmalandrr. Bu

inan9 sistemleri bolgenin dt~a a9tk kalmasma yard~ct olduk.lan gibi kati ve ortadoks golii~lerin bOlgede hakimiyet saglamastw da onlemi~Ierdir.

Uzun bir tarihi ge9mi~e sahip olan Antakya'da aym 9evreyi payla~an insanlar arasmdaki ili~kilerde ho~gorlintin bu denli fazla olmasmda ekonomi.k ili~kilerin onemli bir etkisinin oldugu soylenebilir. Antakya, gelir dtizeyi yiiksek olan yada geliri giderlerinden

daba fazla olan az saytdaki illerimizden biridir. Bu duru.m ge9im stkmtisiDID ve ekonomik stktntilann daha az ya~anmasiDI beraberinde getirmektedir. Antakya, iklimsel ko~ullan ve topragm verimliligi bakunmdan da oteki bolgelere gore olduk<;a avantajli bir kooumdadrr. Ozellikle Amik ovasiDID geni~ ve zen gin tanm arazileri Antakya' daki gelir payla~unmda etkili olmaktadrr.

Bolgenin cografi konumuyla baglantdt olarak, kendine yeten bir ekonomiye

sahip olmast dt~mda, topluluklar arasmdaki ticari i~boliimu de ho~golii ortamlDlD silrdilrtilmesiode onemli bir faktordiir. Dogruel'e gore (2005:70-90, 276) Antakya'da ya~ayan topluluk.lann kendilerine has meslekleri ve aralannda mesleki bir i~boliimu vardrr. Mesleki i~boliimii topluluklann bir digerine ihtiya9 duymasma neden olmakta bu da topluluk.lar arasmdaki uyuma katktda bulunmakta~rr. Rekabete dayab olm~yan ticaret anlay1~1 ve meslek yaptlannm topluluk-i<;i ku~aklar arasmda aktanlmast, mesleklerin

devamh!Jguu saglamasmm yant srra kii9iik topluluk.larm da ezilmesine engel olan

bir sosyal ve ekonomik konum kazanmalanna yol as:maktadrr. Topluluklar arasmda bazt i~ kollarmda zanaat ge9i~i de oldugu gortilmektedir. Neredeyse bir i~ boliimlinii dti~lindiirecek bi9imde farklt i~ kollannda uzmanla~ma orilan ticaret yoluyla birbirlerine daha <;ok yakmla~trrmakta, ileti~imin artmasiDI saglamakta, birbirlerine bagtmlt ktlmakta

ve smrrb kaynaklann payl~tml i<;in rekabet etmelerini engellemektedir. Ba~langt<;ta sadece ticari ve ekonomik olan ili~kilerin de siirey i9inde sosyal ve kiiltiirel ili~kilere yanslDlast beklenmektedir_

Ho~goliinlin korunmasmda ve siirdilliilmesinde etnik olarak azmlik kooumunda olan Ermeniler, Arap Hrristiyanlar ve Nusayriler arasmdaki ili~kiler de onemli bir rol oynamt~trr. Do gruel' e gore (2005: 15); bu il9 topluluk, evlilik koousunda aralannda belli kopu~lar ya~ansa da; yerli olmanm, azmbk olmanm, ortak bir bOlgesel kiiltiirii ve

kaderi payla~manm , ekonomik ve sosyal ili~kilere sahip olmanm etkisiyle bir ortak y~ama paydasmda kayna~rru~trr ve dayaru~ma halindedirler.

Hatay'da ya~ayan Arap Hiristiyanlar ve Alevi Nusayrilerin uzun siireler aym mahallelerde bir arada ya~amaEart, aralannda steak ili~kiler kurulmasma ve dayaru~ma­yardiml~manm artmasma yo! aymt~trr. Bu iki grup arasmda gelenekler ve dini ritiiell~i

etkile~im i9inde donli~iime ugramt~trr. Ge9mi~te Arap Hrristiyan ve Nusayrilerin birbirlerine yakm evlerde ve mahallelerde otiirduk.lan belirtilmektedir. Bu duru.m iki

188

folk/or I edebiyat

grup arasmdaki dayaru~ma ve etkile~imi gtis;lendirm.i~ gibi gortinmektedir. Yerle~ik bir kUitiirtin temsilcisi olan her iki grubun ·da Arap kokenli olmalan ve ayru dili konu~malan da bu etkile~imde rol oynamaktad!r. Nusayrilerin her dine her inanca saygili olmalan ve blitiin peygamberleri kutsal saymalan da bu etkile~imin nedenleri arasmda saytlabilir.

Antakya'da Dinleraras1 Ho~gorii

Taribten gelen s;okkiiltiirlilliik ve buna bagll olarak varllg101 siirdiiren ho~gorii bilinci ­Hatay'da ya~ayan topluluklar tarafindan benimsenmi~ ve siirdliriilmektedir. Antakya'da ya~ayan farkll topluluklarm etnik ve dinsel ozellikleri, tarihsel ve toplumsal olarak farkllllklan is;selle~tiren, etkile~ime ve degi~ime as;lk ortak bir bolgesel killtiir olu~acak ~ekilde evrimle~mi~tir. "Antakya kiiltiirti" olarak isimlendirilen bu ortak ya~ama bis;imiyle Antakya'nm dlinyaca iinli.i mozaikle~i arasmda da bir ozde~lik olabilecegi hemen dikkati s;ekmektedir. Antakya kiiltiirti, hpki mozaiklerdeki gibi SlDlflan belirgin mozaik pars;alarmm bir araya gelmesiyle olu~mu~ bir biitiin olarak goriilebilir. Mozaik resminde her kiis;iik mozaik pars;as1 arasmda onlart birbirinden ayrran s;imento vard1r ama bu kiis;iik ta~lar birle~erek bir deseni bir moti.fi veya bir resmi olu~tururlar. Ttpki mozaiklerdeki pars;alarm birle~mesiyle mozaigin konusunu ol~turan biitiin bir resmin olu~mas1 gibi, farkll etnik ve dini gruplarm ya~am bis;imlerinin etkile~ime ugrayarak bir sentez kiiltiir olu~turmas1 sonucunda da "Antakya kiiltiirii" ortaya s;lkmaktadrr.

Antakya'nm mozaik kiiltiirlinlin etkisi dinsel ritiiellere ve simgele~e de yansiiDI~tlf. Kimligi konusunda farkll algllamalar olmasma kar~m, Hlzrr inancma Hatay'da ya$ayan blitiin etQ.ik gruplarda rastlanmaktadrr. Tiirk Siinnilerdeki Htzrr, Nusayrilerde Htdrr, Hrristiya~arda ise· St. Georges yada M~ Corcis olarak isimlendirilmektedir. St. Georges, Bi.iyiik iskender, Hz. Musa'nm isminin birlikte kullaruldlgt bir s;ok Hlzlf soylencesi anlanlmaktadrr (Bkz. Tiirk, 2002). Hz. Musa ile Hlz1r Aleyhiisselamm bulu~tuguna inarulan Samanaag'daki Nusayrilere ait Htzlf tiirbesini ve iskanq.erun'daki St. Georges kilisesini bi.itiin dinlerden ve etn,ik gruplardan insanlar ziyaret ederek dilek dilemektedir1er. Arsuz'daki Aks;all beldesinde ya~ayan Alevi Nusayriler, yumurta bayraiDlill ~enlik yaparak kutlarlar. Kendilerine ozgti s;ok saytdaki bayramlardaki hlfisi ziyafetine farkh inans;taki insanlar1 da davet ederler. Aleviler kendileri is:in en onemli bayram olan Gadir bayrammda s;all~mazlar ve diikkanlarm kepenklerini kapatrrlar. 0 gUn

cehennem ate~inin bile yanmadtgma inaDlflar. Bu bayramda baz1 Hrristiy~ ve Slinni esnafm da saygt geregi olarak kepenk kapatttgma taruk olunmaktadrr. Htdrrellez glinti olan 6 maytsta yaptlan St. Georges glinli kutlamalarmda kiliseler sadece Hlristiyanlarm degil Siinni ve alevi Miisliimanlarm da aklOlna ugramaktad!r. Ozellikle iskenderun'dak:i St. Georges kiJ.isesi ayru gtin ziyarets;i aklOlna ugrar. Her inans:tan insan ayru inans: ve uygulamalar1 yerine getirerek dilekler dilerler adaklar adarl~r.

Hrristiyanlarm ve Vak:tfu koylindeki Ermenilerin onemli bayramlarmda kiliselere s;ok saytda Mtisliiman giderek rittieli izlemektedir. Bunlardan ·en dikkati r;ekeni her yll 29 baziran gtini.i 'dlinyanm tek magara kilisesi olan Silpiyus da~ eteklerindeki St. Pi-

189

folk/or I edebiyat

erre kilisesinde kutlanan St. Pierre (Aziz Piyer) bayranudrr. Bu bayramda Ttirkiye'nin ve di.inyarun dort bir yarundao gelen Htristiyanlar Antakya'da bulu~urlar. 28 haziranda ba~la­yan kutlamalann ilk etkinligi olan ban~ yfuii~line isteyen herkes katurr. Ancak Stinni, Alevi, Ortadoks, Katolik, Protestan, Ermeni ve Yahudi cemaatine mensup birer temsilci bu ytiriiyii~te mutlaka bulunmaktadtr. Daha sonra ise Antakya' da y~ayan farkll dinlerin temsilcileri birbirlerinin kutsal mekanlanm ziyaret ederek buralarda dua ederler. Srrayla, Katolik Kilisesi, Ortadoks Kilisesi, Yahudi Havrast, Habib-i Neccar Camii ziyaret edilir. Bu ziyaretin stirdi.iriilen ho~gorii ve saygtYI peki~tirdigine inamlmaktadtr. Daha sonra is­teyenler ban~ yemegine ve St. Pierre kilisesinin bah9esinde yaptlan dinletiye katiltrlar. Dinleti sonrasmda kattlanlara zeytin dall dagttllarak bu gi.ini.in ayru zamanda "ban~ gi.inli" olarak kutlandlgt vurgulamr. Dinletiden sonra ise Alevi, Slinrli, Yahudi, Katolik ve Protes­tan cemaatine mensup birer temsilci kon~ma yaparak b~ mesajlan verir.

Farkll dinler arasmdaki ho~goril ve etkile~imin en iyi ornegini ise Nusayri bayramlan olu~turmaktadrr. Nusayrilerin kutladtgt bayramlarm bliyii.k yogunlugu, onceki dinlerden ve gi.incel ba~ka inaoy bi9imlerindeo koken almaktadrr. islamiyet oocesiodeki bi.iti.in Peygamberlerin ooemli gi.inleri ve onlarla ilgili ooemli ofaylarm geryekle~tigi gi.inler bayram olarak kutlarur. <;i.inki.i Aleviler i9io her din kutsal olarak kabul edilmektedir ve her dinin peygamberine inamlmaktadrr. Bu oedenle N.usayriler li9 semavi dioin bayramlar101 kutlarlar. Ancak buolarm i9inde Htristiyanlara ait bayramlar daha fazladrr. Htristiyanhgm hemen hemen bilti.in onemli bayramlarmt kutlarlirr:" Tafihi ve politik ko~ullar Nusayrilerio Hrristiyanlardan daha fazla etkilenmelerine neden olm~tur. Nusayriler ve Hrristiyanlar'm ortak kutladtklan bir 90k bayram bulunmaktadrr. isa'run dogum gi.inli, Noel Bayramt, Paskalya Bayramt, Meryem Ana'run gokyi.iziine yiikseli~i, Hay bayramt, St. Georges glinli, Barbara bayramt ve ba~ka bir 90k Hrristiyan bayramlan Nusayriler tarafindan de kutlanmaktadrr. Nevruz ve Mihrican Bayramlan gibi iran etkisi ta~tyan bayramlar da kutlanmaktadrr. Bunun nedeni baskt ve katliamlarla kar~t kar~tya kaldtklart donemlerde Htristiyanlar ile Nusayriler arasmda biiylik bir yardtmla~ma ve koruma-kollama geleneginin olu~mast olarak aytklanmaktadrr.

Bu etkile~imin en ilgio9 yaw Hrristiyanlarm basit bir Pazar ayiniyle andtklari gi.inleri, Nusayrilerin bayram ~eklinde kutlamalandrr. Bayram ve kutsal giinlerde kilise ve ttirbelerde bahur ve mum yaktlmast hem Miisllimanlarda hem de Hrristiyanlarda gorlilen en yaygm uygulamadrr. Nusayriler ve Ortadoks Huistiyanlarda bu pratik daha yaygm goriilmesine ka~~m, Arap ve TUrk Stirmilerde de bu pratige rastlanmaktadrr. Htristiyan inaocmda kurban kesme ritiieli yoktur. <;i.inkii onlarm inancma gore; tann en sevdigi varhgt olan oglu isa 'yt insanhgm ilk gi.inahma kar~thk olarak kurban etmi~tir. Ancak Hatay' da ya~ayan Htristiyanlar arasmda bayramlarda kurban kesme ritiieli oldugu belirlenmi~tir. Valuflt koyiinde ve Altmozii 'olin Toka9h koylinde kurban etiyle htrisi yap1larak kom~ulara ve fakirlere dagttllmaktadrr. Hlristiyan inancmm dayandtgt temeller goz online almdtgmda; bolgede ya~ayan Hrristiyanlarm kurban ve tOrensel yemek (hrrisi) konusunda Oteki inan9 gruplarmdan ozellikle de Nusayrilerden etkilendikleri soylenebilir. Ayrtca, Alevilerio cenazelerini camiden kaldtrmalan veya mevlit yapmalan,

190

folk/or I edebiyat

bazt camilerde imamhk yapmalan ve bu camilere alevi cemaatten insanlann gelerek namaz k!lmalan, ramazan bayramrnda oru~ tutmalan, ortak bayramlar kutlamalan ve aym ttirbeleri ziyaret etmeleri bu degi~im ve donii~timiin omekleri olarak gorlilebilir.

Antakya ve genel olarak Ratay ayru zamanda "evliyalar diyan" olarak da isimlendirilir. Anadolu'da Ratay kadar ~ok saytda ve tanmmt~ evliya buliman bir ~ehir bulmak olanaksiZdtr. Ayru ho~gorii ve etkile~im ortamt genel olarak tiirbe inanct ve kutsal mekanlar i~in de ge~erlidir. Habib-i Neccar Camii, Yahudi bavras1, Ermeni, Ortadoks, Katolik ve Protestan kiliseleri bugiin de her dinden insanlarrn ugradtklan tarihi ve kutsal mekanlarolarakvarhglillkorumaktadu .. Nusayrilereaitolan Rarbiye' dekiYusufel-Rekim tiirbesi, ~ogunlukla Tilrk Siinnilerin ziyaret~i aklillna ugrayan Ratay'daki Rabib-i Neccar ve Kmkhan'daki Beyaztt Bestami Ttirbesi ve iluistiyanlara ait olan iskenderun'daki St. Georges kilisesi Ratay'da ya~ayan her inan~ grubundan insanlar tarafindan ziyaret edilerek dilek dilenmektedir. Mtzrakh koyiindeki Cosmanus- Dimyanus isimli Huistiyan azizleri adrna yapllao ziyarete hem Huistiyanlar hem de Nusayriler sahip ~tkmakta ve her iki kesimden insanlar buray1 stk~a ziyaret etmektedirler. Farkh inan~lardao insanlar bu tiirbelerde kendi inan~ sistemlerinin geregi olao ~ogunlukla beozer pratikleri yerine getirebilme~edirler. Bu tiirbelerde mum yakmak, dilek agacrna pa~avra baglamak ve adak adamak ortak ve yaygm olarak yapllan inan9 ve uygulamalardu. Aynca Ratay'daki kutsal mekanlarda ta~-kaya, su, dag ve agacrn · kutsal olduguna inarulmasrndan kayoaklaoan doga ktiltlerine de stk~a rastlaomaktadu.

Antakya'da tarihi bir miras olan tiirbe inancmrn gU~iiiliigu ve tiirbe saytslOIO ~okluguyla baglantlh olarak fal ve biiyi.iye olan gti~lil inan~ arasrnda· da bir paralellik kurulabilir. Giintimtiz ·Antakya'srnda yakla~tk 500'iin tizerinde tiirbe ve ziyaretgah buiUll.Jl!aktadu. Tilrbe balactltgt bir tiir ge~im saglama yolu olarak babadan ogla aktanlmaktadrr. Ayru ~ekilde, fa! ve biiyi.iden ge~imini saglayao ~ok saytda aile bulunmaktadu. R~r mahallede her koyde fa! bakao ve biiyi.i yapttgrna inamlan din adamt (~eyh veya hoca) bulunmaktadu. Evliyalar "keramet sahibi" olma ozelligine sahip olan ermi~ ki~iler olarak tarunrrlar. Ralk, keramet sahibi olduguna inandtklart evliya tiirbelerine gitmenin yaru sua stk~a falctlara ve biiyi.iciilere de gitmektedirler. Bu baklmdan Antakya kadar ~ok saytda falct ve biiyi.icii bulunan ve fa! ve biiyi.iye bu denli inarulan bir kent bulmak olanakstzdu. Falctlar ve biiyi.iciilerin de, ttpki evliyalar gibi, "keramet ~ahibi" olduklarrna inarulmaktadu. Kendilerini ziyaret edenlere bereket verme, ~ocuk sahibi olmalarlill saglama, hastaltklart iyile~tirme, kaybolan ki~i ve e~yayt

bulma, gelecekten haber verme, ayrtlanlart birle~tirme, uzaktaki birini yakrna getirme vb. gibi kerametlere sahip olduklarlill inanduarak hizmetlerinin kar~tltgmda da para almaktadular. Bu baklmdan, fal ve biiyi.i yapanlann ge~mi~teki evliyalann giintimtizdeki sahte temsilcileri olduklan soylenebilir.

Dini inaru~lar bazt yiyeceklerin tabu saytlmasma yol a~arken ba:ztlannm da kutsal goriilmesine neden olmaktadu. Ekmek, zeytin ve su biitiin inan~ bi~imlerinde kutsal olarak kabul edilmektedir. Hrrisi sadece Alevi Nusayrilere ozgti dinsel tOrenlerde

191

folk/or I edebiyat

pi~irilen kutsal bir yemek olmakla birl ikte, Si.innilerde a~ure ismiyle, Hrristiyanlarda ise ke~kek ismiyle gi.inli.ik olarak ti.i.ketilen bir yemektir (~ahin. 2003:153). Yumurta Htristiyanlarda kutsal bir yiyecektir ve paskalya bayrammda yumurtamn ozel bir yeri vardrr. Alevi Nusayrilerde bu bayram yumurta bayram.I olarak kutlanmaktadtr. Ancak Nusayrilerin bu· bayram.I Huistiyanlardan etk:ile~im sonucunda kazandtklan bilinen bir geryektir. Nusayriler bu bayramda Htristiyanlar· gibi yumurta boyaytp birbirleriyle yumurta toku~tururlar (Bkz. Tiirk, 2002). Tabu saytlan yiyecek.ler konusunda bile bir benzerlik soz konusudur. Di~i bayvamn kurban edilmesi, mundar bayvamn etinin yenmesi, le~ yiyen bayvanlann etinin yenmesi yaygm olarak tabu saytlan yiyeceklerdir; Ancak bu konuda Musevilerle Nusayriler arasmdaki benzerlik diger inany gruplanndan

daba fazladtr. Bu da bu iki toplum arasmda tabu saytlan yiyecekler komisunda bir etkile~im olabilecegini di.i~i.indi.irmektedir (Bkz. ~ahin, 2003: 121, 124). Mi.isli.iman ve Htristiyanlann bayramlannda yapilan yemekler de benzerlik gostermektedir. Her iki dini ~p arasmda da oruk (iyli kofte), tepsi kebabt, kagtt kebabt ve katiklt ekmek bayramlarda gelen konuklara sunulan ba~ltca yiyeceklerdir (Boran, 2003: 97).

Asltnda bir arada ya~amaya alt~dmt~ b~ytl bir ortamda her inanytan insan kendi dinihin gereklerini yerine getirmektedir. Dini riti.ieller inany gruplanrun grup

iyi ili~kilerini, dayarn~malanru ve kimlik olu~umlanru peki~tirmektedir. Bir taraftan dinin ozellikleri korunmaya ve riti.ieller siirdi.iri.ilmeye yah~tlrrken ote yandan yaga ve toplumsal yevreye uyum sagla.mak iyin dinsel riti.iellerde ~endiliginden ve siirey iyinde k~tltklt etkile~im sonucunda bir degi~im ve doni.i~i.im de ya~anmaktadrr. Bu degi~i.m ve don~i.imi.in en onemli sonuylanndan biri de; Mi.isli.imanlar ve Htristiyanlar'm aym

azizlere saygt duyabilmeleri ve aynr dinsel mekanlarda bir araya gelebilmeleridir. Her inany biyiminden ins~ bir araya geldigi ortak dinsel mekanlardan birisi de Antakya' da

Kurtulu~ caddesinde bulunan Habib-i Neccar camiidir.

Antakya'h Din ~ehidi Habibi Neccar

Hatay'mmerkezilyesi olanAntakya, Htristiyanltgm ortaya ylkmasmda veyayllmasmda

onemli rol oynayan merkezlerden biridir. Htristiyanltgm Kudi.is dt~ma yaytlmasmdan sonra bugi.inki.i yaptsma ul~masmda dinamik bir rol oynamt~trr. Antakya havarilerin ilk ugrak yeri olmu~. Ozellikle batt Htristiyanltgmm ~ekillenmesinde onemli bir konuma sahip olan Htristiyan dininin en bi.iyi.ik bavarisi Pavlos yalt~malanna burada ba~lamt~tlf.

Htristiyan!Jgm M.S. 34-3.6 ytllannda ilk defa Antakya'dan yaytldtgt soylenmektedir. St

Paul, St. Barnabas ve St. Pierre Htristiyanltgt yaymak i9in Antakya'da yerle~mi~ler ve "Htristiyan" adLDl ilk defa burada kullanrm~lardtr. Antakya, Kudi.is'i.in tahribinden sonra Htristiyanltgm merkezi olm~tur. Bu nedenle Htristiyanhk Kudi.is'ten sonra ilk kez burada yaytlmaya b~lam.I~trr. Kudi.is 'i.in Mi.isli.imanlann elinde oldugu donemde Htristiyanlar hac yapmak iyin Antakya'ya gelmi~ler ve Antakya'yt da Kudi.is gibi k:utsal ~ebir kabul etmi~lerdir Antakya'nm Kudtis'e yakm bi.iyi.ik ve zengin yerle~im merkezi olmast;.

Anadolu ve Yunanistan'a ul~an yoUann kav~agmda bulunmast nedeniyle Kudi.is'ten

192

folk/or I edebiyat

gooderilen bavariler burada toplaorru~lardlr (Bkz. YLI.maz 1998: 55; Tekin. 1999: 23). Antakya' da Huistiya.nbgm yaytlmasiyla ilgili olarak incil' deki "babercilerio ~1eri 11" adh ayette; "Pavlos ve Bamabus'un Tarsus'tan Antakya'ya birlikte giderek bir ytl stireyle ogrencilerine Htristiyanhgt ogrettikleri ve inananlara ilk kez burada "Huistiyan" adlDID verildigi" belirtilmektedir. Gtiniimiizde de Antakya Huistiyanlar i9in bir hac merkezi olar* kabul edilmektedir. Hrristiyan ziyaretyiler-St. Pierre kilisesi ve Habibi Neccar'm kabrini gormektedirler. Antakya ve yevresinde Hrristiya.nbgm Ortadoks, Katolik, Protestan ve Neo Apostolik mezbeplerioe bagh yakla~tk 6 bin inanaru ya~~maktadlr.

Habibi Neccar, Htristiyanltgt yaymak iizere Roma doneminde (M.O. 64- M.S. 396) Antakya'da ya~ayan din ~ehididir. <;ok tannh dinlerin ve putperestligin yaygll?­oldugu bir donemde Antakya'ya gelerek bak dinini yaymak isteyen elyilere ilk inanan ve sahip 9tkan ki~i olmu~tur. Htristiyan kaynaklarmda ilk Antakyah mtimin ki~i olarak babsedilmektedir. islam kaynaklarmda ise, aralarmda 6 yiizytl oldugu halde, Habib Neccar'm Hz. Muhammet'in evsafiru gordiigii, peygamber olarak gonderilecegioi bildigi ve Hz. Muhammet'e iman edenlerden oldugt! belirtilmektedir (Ytlmaz, 1998: 54, 69, 7.0). Hz. isa, Antakya halktru uyanp dogruya, giizele ve iyiye yonlendirmek i9in elyiler gondermi~tir. Kuran-1 Kerim'in yasin suresinde Habibi Neccar'm cihadt ve biiyiik macerast bir ornek olarak anlanlmaktadrr. Habib Neccar, Htristiyanltgm yaytlmast i9in ugra~ao biri olmasma kar~m, Htristiyanlaran yok Miisliimanlar tarafmdan daha 90k sevilmektedir. Bunun temel nedeni Tek Allah inancl01 yaymaya ve b~lklOln hatalarmt onlemeye ya[J~mas.tdrr. Miisltiman cemaat, Habib Neccar't 'din karde~i kabul etmekte ye Hrristiyanlarm 0nun hakkmdaki inan9 ve dti~tincelerine saygt · duymaktadrr. Bu bakundan, Habib Neccar'a ait kutsal mekanlar Antakya'?a dinler arasmdaki ho~goriintin ortam~ olu§turdugt!, Habibi Neccar isminin ise Antakya'da dini bo§goriintin sembolti

olarak goriildiigti soylenebilir.

Habibi Necc!lr camiinin ne zaman ve nastl yaptldtgt kesin olarak bilinm.emektedir. Ancak bazt kaynaklara gore Habibi Neccar ttirbesi ve camii islam doneminde Ebu Ubeyde bin Cerrah tarafmdan yaptmlmt§trr (Bkz. Tekin 1993:45). Camiinin daha once

kilise oldugu ve Suriye Memltiklerinin burayt ele ge9irince kiliseyi ytktmp yerioe camii io§a ettirdikleri de rivayet edilmektedir. ilk kilise olan St. Pierre kilisesinin Antakya'da bulunmast ve Htristiyanltgm Antakya'da yaytlmasmdan sonra buraya birc;ok kilise yaptlmast nedeniyle, bu rivayet dogru olabilir (Ytlmaz 1998: 123-124). Antakyah bir veli olan Habib Neccar, eski kaynaklarda "Sahib-i Yasin" yada "Sahibi Antakya"

adlanyla arulmaktadrr (Tekin 1993: 14,15). Halk, Habibi Neccar'm 90k ziyaret edilen magarasmm bulundugt! Silpiyus dagma onun adlDl vermi~lerdir. Silpiyus dagt ti9 ayn ktslffidan olu~masma ragmen balk arasmda bugtin sadece "Habib Neccar Dagt" adtyla arulmaktadrr. Ttirbesi, Habibi Neccar'm adtyla arulan dagda, camii ise a~agt ktslffida kent

i9indedir. Aslmda canlii tiirbe olarak da hizmete aytlmt~trr. Kabri, onceden gonderilen iki el9iye yardlffi etmek iizere gonderilen ~em'un Safa'nm kabri ile beraber camiinin alt kannda bulunmaktadrr. Kabrio iizeri tiirbe ~eklinde yaptlmt§ ve yasin suresinde kendisine

193

folk/or I edebiyat

delalet eden ayet ye~il bir beze yaztlarak iizerine ortiilmti~tiir. Bu ild kabrin yanmdaki

odada ise ilk ild el9i olan Yuhanna ve Pavlos'un kabirleri bulunmaktadtr.

Merkez'de bulunan Si.inni tiirbelerinden Habib-i Neccar'm adllllO da Kuran-1

Kerim'de yasin suresi 13-29. ayetlerde ge9tigine inarulmak.la birlikte; yasin suresinde

bahsedilen Karye'nin Antakya degil, Sedam ~ehri ~avmin ise Lut kavmi olabilecegini

ileri siiren bazt ara~tumactlar da bulunmaktadtr (Bkz. Tekin, 1993: 33-35). Buna ragmen

yasin Suresinde bahsedilen yerin Antakya olduguna ve anlattlan k.tssarun da Habib

Neccar hakktnda olduguna Antakya halk.t inanmaktadtr. Bu inan~ o kadar gilc;lildtir ki;

onun ba~ma gelen olaylar efsanele~tirilerek ku~aktan ku~aga anlattl.maktadtr. Habib

Neccar hakktnda yaygm olarak anlattlan soylence Kur'an diliyle yer, isim ve tarih

belirtilmeden yaztlmt~ olan yasin suresindeki ktssanm balk dilinde efsanele~tirilerek

anlattlan bi9imidir. Buna gore:

. "Htristiyanhgm ilk ytllarmda Hz. lsa haberci olarak bavarilerinden Yuhanna ve Pavlos'u Antakya'ya gonderir." Yul}anna ve Pavlos Antakya'ya gelerek insanlart Htristiyanltga davet ederler. Yolda koY1J.n}artni otlatan Habibi Neccar ile kar~tla~ular. Haberci olduklartni ve bak dinini yaymaya yah~ttklartni, hastalan iyile~tirdiklerini ve olUleri dirilttiklerini soylerler. Bunun iizerine Habibi Neccar iki resulii evine gottiriir ve ytllardrr yatalak olan oglunu gosterir. Resuller c;ocugun viicudunu stvazlayuica Habib'in yata1ak oglu ayaga kalkar v~ iyile~ir. Habibi Neccar bu olaydan sonraAllah'a ve Peygamberlerine inandtguu sayler ve secdeye vartr. Boylece Antakya'da Allah'a inanan ilk mtimin olur. Habibi Neccar; marangozdu, yiiregi ilahi nurla ylkandlktan sonra slk slk ~ehirden uzaktaki magarasma c;ekilerek Allah'a dua ye niyaz ederdi. Habibi Neccar ba~mdan gec;enleri anlatarak halkt Huistiyanltga davet ediyordu. Bu olaylardan haberdar olan .Kral Antioch yeni bir dini yaymaya c;ah~ttklartni haber almca habercileri hapse atttrtr. Arkalarmdao tlyiincii haberci olarak ~em-un Sefa gonderilir ve kralla iyi ili~kiler kurar. Hapisteki iki haberciyi kralm huzuruna c;lkartu. Onlara "Siz neye giivenerek insanlan Htristiyanltga davet ediyorsunuz? diye sorar. Haberciler "Biz hastalan iyile~tiririz, oliileri diriltiriz" derler. Kral "Eger siz olilleri diriltirseniz biz de Htristiyanitgi kabul edecegiz" der. Haberciler kralm yaktni olan bir oliiyii diriltince; ~em-un Sefa "Ey Antakya, siz benim cennetteki yerimi gorseydiniz bu insanlara i~kence yapmaz, htirmet ederdiniz" der. Kral onlara inansa da; balk onlara inanmaz ve ii9 haberci ve Habibi Neccar balk tarafindan ta~lanarak oldiirUliirler. Habibi Neccar'm kendi adtyla antlan dagda ibadet ettigi ~Jiagarada ba~t kesilerek 6ldiiriildtigiine ve ba~IDID yuvarlanarak dti~ttigii yerde tiirbe ve camii yaptldtgma inarulmaktadu." (Bkz. San 2008: 28-32; Stlay 1989: 16-28; Tekin 1993: 19-31).

Habib-i Neccar'm Htristiyanltgm yayllmas1 siirecinde anlattlan bu soylencenin

bir versiyonu da Mi.islilman Habib-i Neccar ic;in anlattlmaktadtr:

"Habib::i Neccar'm Mtisliirnan bir din ~ehidi olu~uyla ilgili soylenceye gore "638 yilmda Antakya'yt alan Ebu Obeyd'in bayraktan olan Habib-i Neccar,

194

folk/or I edebiyat

bir elinde l<Jhc1 bir elinde baY.Tak ile d~mana korku salmaktadrr. Antakya'y1 ahrken dii~man saflanm yararak sancag1 burs;lara diker; ancak bu srrada bir l<Jhs: darbesiyle ba~t us:urulur. Kesilen b~I bir m1zragm ucuna ges:irilerek Antakya kalesinin surlarma di.kHir. Ancak kesi.k ba~ bu halde bile dile gelerek arkada~larma kJ.lavuzluk eder. Bunun iizerine Ebu Obeyd zaferden soiira Habib-i Neccar'm kesik b~!Dl surlardan alarak ~ehrin ~rtasma tiirbesini yaptrrrr. B~ka bir anlanya gore; Habib Neccar'm yuvarlanan b~1 lcralm tahhmn online kadar gelerek lcrala mesaj verir. Krala "Seni Mtislfunan olmaya d~vet ediyorurn, yoksa b~!DlZa felaket gelecetc'' der. Ancak lcral ona inanmaz ve btitiin Antakya yerle bir

· olur. Baziiat:ma gore de Habib-i Neccar zafer kazandtktan sonra kesilen ba~!Dl kolrugunun altma a.lrr bir siire Kuran-1 Kerim'den ayetler okuyarak dol~rr ve sonunda bugiln tiirbesi bu.lunan yerde oltir." (Naci Mansuroglu, 50, Ortaoku.l, Antakya).

Bu iki soylencenin di~mda Antakya'da Habib Neccar hakkmdaki soylencenin farkh bir s:ok versiyonlan da an.lat!l.maktadrr (Bkz. Tekin 1993: 40-44; Durdu 2003: 19-20). Ancak balk arasmda en yaygm olarak bilinen ve anlanlan bu iki soylencedir. Hakkmda anlanlan soylencelerin di~mda, Habibi Neccar ile ilgili ve Miisliimanlar

tarafindan yerine ge~len baz1 inans: ve uygulama1ar da vardtr. Nusayriler ~s:in Habibi Neccar'm onemli yeri vardrr. Oyleki; Nusayrilere ait "yedi embiya" yada

"dokuz embiya" tiirbelerinde tarihi ve dini ~ahsiyetleriyle on plana s:Ikan ki~iler is:in makamlar yap1lmi~, makamlardan biri de Habib-i Neccar'a aynlml~tlf. En onemli bayramlan olan; Gadir bayrammda Alevi Nusayriler topluca Habib-i Neccar dagma

s:tkarak orada Habib-i Neccar'm magara tiirbesinde bahur yakarlar. inanca gore; H~bib-i Neccar'm gizlice ibadet ettigi bu magarada yakhgt bahurun bugiine kadar his: sonmedigine inanilmaktad1r. Daha s:ok Nusayriler tarafindan ziyaret. edilen Magarada mum yakmak, bahur yalanak, tiirbede yatmak, ta~ yap1~hrmak gibi islami

olmadtgi is:in resmi otorite tarafindan yasaklanm1~ olan baz1 inans: ve uygulamalara · rastlamrken, Siinniler tarafindan daha sik ziyaret edilen camide ise sadece namaz kllmak dua etmek, mevlit okutmak, tespih s:ekmek gibi islami olarak degerlendirilen uygulamalara daha· slk rastlanmaktadtr. Camiye gelen baz1 ziyarets:iler ise tiim

yasaklamalara ve miidahalelere kar~m yasaklanan inans: ve uygulamalardan baz1lanru

ve hatta kilit as:mak gibi biiyiisel baz1 uygulamalar1 da yerine getirmektedirler.

Sonw;

Antakya kiiltiirii, ges:mi~ten bu~e farkh dinlerden ve etni.k gruplardan insamn

bir arada ban~ is:mde ya~amay1 becerebilmesi sonucunda tarihi siires:te ortaya s:lkan bir sentez, aym zamanda.da bir mozaik ktiltiirdiir. Antakya'da ya~ayan topluluklann ya~am

bis:imleri her ne kadar bir birinden farkh olsa da bu ya~am bis:imleri tarihten gelen ho~gorii bilincinin e~liginde ortak bir senteze ula~arak btitiinle~me egilimi gostermi~tir. Bu biitiinde dil, din ve is: evlilik topluluklar arasmdaki siDlflan veya farkhliklan

195

folk/or I edebiyat

belirginle~tirirken, Antakyaltlann tarihten gelen ho~gortilli bala~1 bu farkhhklann c;atl~maya veya boliinmeye ugramasllli engellemi~tir. Antakya'da boyle ac;lk ve ho~gortilii bir ortamm geli~mesi ve korunmasmda en onemli etkenlerden biri de kentin avantajh cografi konumudur. Cografi konumla baglantlh olarak geli~mi~ ekonomik ili~kilerin varllgr, topluluklar arasmdaki ticari i~bOl~ii ve mesleki uzmanllk alanlarlllill kendiliginden payla~tlmt~ olmas1 ve yard1mla~ma-dayaru~maya dayanan iyi ili~kilerin kurulmasr da ho~gorii ortammm siirdi.iri.ilmesinde onemli faktorler arasmda sayrlabilir.

Antakya'da grup kimliginin belirgin oldugunu ama otekilere kar~1 sayglli bir etnik yaprdan soz edilebilir. Etnik koken, dil ve din Hatay'da ya~ayan topluluklarm kim1ik olu~umlarmda onemli bir yer tutar. Evlilik konusunda belirgin kopu~lar ya~ansa da farkl1 topluluklar ortak cografyayr ve kaderi payla~manm, uyumlu bir ekonomik ve sosyal ili~kiler geli~tirmelerinin etkisiyle bir ortak ya~ama paydasmda kayna~m1~lar ve dayam~ma ic;indedirler. Fark.lt etnik gruplar ve fark.lt dinlere kar~r ho~goriilii olmalan, geleneklerinde ve inanc;larmda tutucu olmamalarJ_, gruplar arasmda yakm ili~kiler

geli~tirilmesine olanak saglamt~ ve bu yalanllk siirec; ic;erisi.Jide benzer gelenek, inane; ve ritiiellerin dogmasllli saglam1~tlr. Antakya'da ya~ayan c;e~itli etnik ve dinsel gruplann bayramlarmda, ritiiellerinde, yemekkii~tiirlerindeve kutsal ki~i-kutsal mekan inanc;Iarmda · dinler aras1 etkile~im ve ho~gorti gozlemlenmektedir. Miisli.imanlar ve Htristiyanlar ayru azizlere saygr duyabilmekte ve aynr dinsel' mekanlarda bir araya gelebilmektedirler. Her inanc;tan insaOlll bir araya geldigi ve c;e~itli inane; ve uygulamalarr sergiledigi ortak dinsel mekanlardan birisi Habib-i Neccar adma yaptlan tiirbe ve camidir. Bu baklmdan, Habib

Neccar'a ait iki kutsal mekan olan ti.irbe ve camiinin iki din arasmdaki ho~g6rliniin ortamllli olu~turdugu, Habibi Neccar isminin ise Antakya'da dini bo~goriiniin sembolii olarak gortildiigii s~ylenebilir.

Kaynak~a

A 'dan .Zye Hatay Rehberi. (2004). Tempo Dergisi eki. Sayr 50/835

Atay, Tayfun, (2000). Kavramlar K.arga~as1, Bilim Adamlarr <;atr~mas1, Diinya'da ve Tiirkiye'de Sosyal ic;erikli Antropolojiyi Adlandrrma Sorunu. Folklor/Edebiyat, Sosyal Antropoloji dzel Sayrsr. VI/ XXII 2000/2: 135-163.

Boran, A~iret. (2003). Degi§im ve Etkil€§im Boyutuyla Hatay'da Hrristiyan Bayram/arr. Yaymlanmanu~ yiiksek lisans tezi, M.K.U. Sosyal Bilirnler Ens. Antropoloji Anabilirn Dah, Hatay.

Demir, Ataman.( 1996). <;ag/ar i~inde Antakya. istanbul: Akbank yayllli.

Downey, G. ( 1963). Ancient Antioch. Princeton: Princeton University Press.

Dogrue~ Fulya. (2005). insaniyetleri Benzer. istanbul: ileti~im yaytnlan.

Durdu, Aydm. (2003). Hatay Arap Alevilerinde (Nusayriler) Eren inaner ve inan9 Merkezleri. Yo/, Arap Aleviligi (Nusayrile1/ Sayt 21: 13-25.

196

. ' folk/or I edebiyat

Gtivens:, Bozkurt. (1984). insan ve Ktiltiir. istanbul: Remzi Kitabevi.

Kasaba, Re~at (2006). Antakya'da Farkh Kimlikler: Tarihsel Bir Bak.t~. Eytip Ozveren ve ark. ( ed.), Akdeniz l)iinyasz, Dii§iince, Tarih Goriiniim. istanbul: ileti~irn Yaymlan.

Kara, Adem (2005). 19. Yiizyzlda Bir Osmanlz $ehri Antakya. istanbul: IQ Ktiltiir Sana,t Yaymcthk.

Karasu, Mehmet. (1997). Harbiye. Antakya: 0I).w:.0fset.

Karab~, Seyfi. (1995). Ekinlerarast Ho~gortintin Kaynagt Olarak Halkbilgileri. Uluslararasz Ho§gorii Kongresi'ne sunu!mzt§ bildiri, 10-12 Haziran. Antalya.

Klztldagh, Edip.(l964). Antakya Kapz/arznda. istanbul.

Ozbudun, Sibel ve Balkt $afak. (2005). Antropoloji, Kuramlar/Kuramcz!aJ: Ankara: Dipnot Yaymlan.

Ozveren, Eytip. (2006). Giri~: Zaman i~inde Avrupa, Akdeniz Diinyas1 ve Antakya Uzerine Dii~tinceler. Eytip Ozveren ve· ark. (ed.), Akdeniz Diinyasz, Dii§iince, Tarih Goriiniim. istanbul: ileti~irn Yaymlan.

Oztiirk, Mustafa. (2002). 16. ve 17. YiizyJ.lm Ba§larmda Antakya. VI. Hatay Tarih ve Kiiltiir Sempozyumu 'nda sunulmu§ bildiri, Antakya.

Ozdemir, Rlfat. (1994). Osmanb Doneminde Antakya'nm Fiziki ve Demografik Yap IS! 1706-1860. Belle.ten, Cilt LVTII, Sayt221, s. 119-157.

Sari, 2afer. (2008). Habib-i Neccar (Sahib-i Yasin). Antakya: Antakya Belediyesi Kiiltiir Yaytnlan.

Stlay, Mehmet. (1989). Hatay Evliyalarz. iskenderun: Kiiltiir Ofset Basrrnevi.

$ahin, Kadriye. (2003). Antakya Geleneksel Yemek Kiiltiiriiniin Beslenme Antropolojisi Ar;rszndan lncelenmesi. Yaytnlanmam1~ ytiksek lisans tezi, M.K.D. Sosyal Bilimler Ens. Antropoloji Anabilirn Dab, Ratay.

Tekin, Mehmet. (1993). Antakya 'lz Din $ehidi Habib Neccm: Antakya: Ktiltiir Ofset.

Tekin, Mehmet. (1999). Hatay Tarihi. Antakya: Zirem Bastmevi.

Tiirk, Riiseyin. (2002). Nusayrilik (Arap Aleviligi) ve Nusayrilerde HIZlr lnancz. Ankara: Dtopya Yaymevi.

Ytlmaz, Yasin. (1998). Hz. lsa-Antakya Halla ve Habib Neccar. Ankara: Asya Ofset.

Yumul, Arus. (1995). Ro§gorti ve Stmrlan. Birikim, Sayt 71-72.

6z

ANTAJ(YA'DA DiNLERARASI HO~GORU VE

HABiBi NECCAR ORNEGi Ratay, kar§dtkli etkile§im i~inde birbirlerinin varltklarma saygt gosteren farkh

ki.i ltiirlerin senteze ugradtgt bir bolgedir. Ratay'da grup kimliginin belirgin oldugu; ama

her Hataylmm da· kendisinden olmayana kar§t sayg1h ve ho§gortilii oldugu bir etnik

197

folk/or I edebiyat

yaptdan soz edilebilir. Farkh etnik gruplar ve farklt dinlere kar~t ho~gortilti olmalan, geleneklerinde ve inanylannda tutucu olmamalan, gruplar arasmda yakm ili~k.iler

geli~tirilmesine olanak saglamt~ ve bu yaktnhk stirey iyerisinde benzer gelenek, inany ve ritiiellerin dogmasmt saglamt~trr. Hatay'da etnik ve dini gruplar arasmdaki ho~golii ve etkile~imin en iyi omekleri ttirbe inancmda goiiilmektedir. Farklt inanytan insanlar aym azizlere saygt duyabilmekte ve ayru dinsel mekanlarda bir araya gelebilmektedirler. Her inan9tan insanm bir araya geldigi ve ye~itli inan9 ve uygulamalan sergiledigi ortak dinsel mekanlardan birisi Habibi Neccar adma yapllan ttirbe ve camidir. Bu bakundan, Habibi

Neccar'a ait kutsal mekanlann dinler arasmdaki ho~goliintin ortannm olu~turdugu, . Habibi Neccar isminin ise Antakya'da dini ho~goliintin sembolti olarak gortildtigu

soylenebilir.

Anahtar kelimeler: Hatay, Habibi Neccar, Ho~gorti, Din.

Abstract

TOLERANS BEETWEEN RELIGIONS IN ANTAKYAAND HABIDI NECCARSAMPLE

Hatay is a region where different cultures respecting each other's existence have been synthesized in mutual interaction. Today, people with various cultural backgrounds

live together in peace, displays a vast cultural prosperity in Ratay. There is a good communication, social and cultural interaction among all those ethnic groups. Among these groups, close relationships have been achieved due to their tolerant attitudes

towards different ethnic groups and religions and their lack of conservatism in their traditions and faiths. As a result of this affinity, similar traditions, faiths and rituals have developed in time. The best examples of tolerance and interaction among the ethnic and religious groups can be seen in the shrine belief. People with different faiths can . carry out the practices, which are generally similar, of their own belief systems in these shrines. The mosque and shrine built for Habibi Neccar is one of common religious

places in which peoples from different religions gather and performe several beliefs and practices. Accordingly, it could be said that sacred places for Habibi Neccar constitu~e a climate for tolerans between religions and the name Habibi Neccar is seen in Antakya as the symbol for tolerans.

Keywords: Hatay, Habibi Neccar, Tolerans, Religion.

198