general ta ku e - uniceftin aseso na enseñansa, ku òf sin dokumento. gobièrnu a duna un periodo...

2
KON TA KU E MUCHANAN? KON KON Hopi di e rekomendashonnan akí ta referí na kambio ku lo por tuma lugá sólamente riba nivel di gobièrnu òf sierto organisashonnan. Pero tin sufisiente kos ku nos mes por hasi den nos bida diario. Kada hende tin su propio responsabilidatnan. Mayor tin ku duna nan yunan hopi atenshon positivo, i stimulá nan pa nan kome salú i move sufisiente. Ademas mayor tin tambe un papel importante den interakshon ku skol i krèsh, ku dosente i dunadó di kuido. Tatanan tin ku realisa ku nan tin un tarea di kuido mashá importante, i ku nan mester brasa nan yunan, na lugá di bai laga nan. I tur hende tin un tarea na momentu di señalá abuzu i violensha doméstiko, pero tambe di kuida pa hobennan no kue kaminda robes. Bo por yuda, papiando ku e muchanan ei, pero prinsipalmente si bo tuma tempu pa skucha nan. Kisas e mihó rekomendashon ta pa nunka no mira mucha i hoben komo problema, sino pa huntu ku nan buska bon solushon. Nos por skucha loke nan tin di bisa, i den sierto kaso asta yuda nan tuma e pasonan nesesario. Nos tur por mustra mucha kua ta e posibilidatnan ku tin na nan disposishon, entre kua tambe yudansa profeshonal. Ademas nos por papia ku polítiko i organisashonnan, i supliká nan pa tuma akshon konkreto pa drecha derechi di mucha ainda mas. Manera ya a bisa, Kòrsou ta riba bon kaminda sigur. Sea parti di e moveshon positivo. Aseptá responsabilidat, kuminsando ku esnan rònt di bo. KIKO ABO POR HASI? Un RAPòRT DI UNICEF tokante situashon di mucha i hoben na Kòrsou Kiko por mihó? Kiko abo por hasi? GENERAL Mester bini un mihó sistema di informashon, inkluyendo estadístika, tokante kumplimentu ku derechi di mucha i hoben. Ta imperativo pa tin mas transparensha, koperashon entre instanshanan enbolbí i kontinuidat den implementashon di lei, den maneho i tokante programa riba e tereno di derechi di mucha. DERECHI DI TA SALú Ta nesesario pa pone mas atenshon riba sobrepeso, adikshon i embaraso di adolesente. Ta rekomendabel pa hasi investigashon tokante problemanan frekuente di salú, entre kua mortalidat infantil i efekto di kontaminashon di medioambiente. DERECHI DI HAñA ENSEñANSA Mester por paga mas tinu na efisiensha den gastunan di enseñansa. Mester trese kambio den e modelo aktual di enseñansa, inklusive e lenga di instrukshon. No mester konsiderá alumno komo reseptor pasivo di instrukshon, sino ku mester stimulá nan kreatividat i índepensha. Mester atendé ku e porsentahe haltu di ‘dropout’. Entre otro lo mester bini un sistema di ‘early warning’ pa por mantené mucha ku problema sosio-ekonómiko na skol. Mester por integrá mucha ku limitashon mihó. I mester duná mihó edukashon seksual na skol. DERECHI RIBA KUIDO I PROTEKSHON Ministerio i instanshanan públiko por koperá ku otro mihó riba tereno di protekshon di menor. Mester tin mihó bista riba aktividat di NGO i fundashonnan. Por hasi mas pa yega na un maneho infantil i adolesente, i pa nombra un ‘ombudsman’ pa mucha i hoben. Hubentut lo ta mihó sirbí ku mas posibilidat pa akohida i rekreashon i mas espasio públiko. Mester trata di un forma mas ámplio i kordiná ku violensha doméstiko. I mester sòru pa mucha ku haña nan den problema ku hustisia semper risibí atenshon spesialisá. DERECHI DI YUNAN DI IMIGRANTE Mester krea mekanismo pa haña mas bista riba yunan di imigrante, pa evitá nan marginalisashon i asina protehá nan derechi. Mester investigá nan situashon mihó. © UNICEF/2011/LeMoyne © UNICEF/2011/LeMoyne ALGUN REKOMENDASHON 1310_Stradius_UnicefCampagne_Folder_CUR_PAP_A3.indd 1-2 4/15/13 17:39

Upload: others

Post on 26-Dec-2019

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: gENEral TA KU E - UNICEFtin aseso na enseñansa, ku òf sin dokumento. Gobièrnu a duna un periodo di amnestia durante kua imigrante indokumentá por a inskribí nan mes legalmente

KON TA KU E MUCHANAN?

KON KON KON KON hopi di e rekomendashonnan akí ta referí na kambio ku lo por tuma lugá sólamente riba nivel di gobièrnu òf sierto organisashonnan. Pero tin sufi siente kos ku nos mes por hasi den nos bida diario.

Kada hende tin su propio responsabilidatnan. Mayor tin ku duna nan yunan hopi atenshon positivo, i stimulá nan pa nan kome salú i move sufi siente. Ademas mayor tin tambe un papel importante den interakshon ku skol i krèsh, ku dosente i dunadó di kuido.

Tatanan tin ku realisa ku nan tin un tarea di kuido mashá importante, i

ku nan mester brasa nan yunan, na lugá di bai laga nan.

I tur hende tin un tarea na momentu di señalá abuzu i violensha doméstiko, pero tambe di kuida pa hobennan no kue kaminda robes. Bo por yuda, papiando ku e muchanan ei, pero prinsipalmente si bo tuma tempu pa skucha nan.

Kisas e mihó rekomendashon ta pa nunka no mira mucha i hoben komo problema, sino pa huntu ku nan buska bon solushon. Nos por skucha loke nan tin di bisa, i den sierto kaso asta yuda nan tuma e pasonan nesesario. Nos tur por mustra mucha kua ta e posibilidatnan ku tin na nan disposishon, entre kua tambe yudansa profeshonal. ademas nos por papia ku polítiko i organisashonnan, i supliká nan pa tuma akshon konkreto pa drecha derechi di mucha ainda mas.

Manera ya a bisa, Kòrsou ta riba bon kaminda sigur. Sea parti di e moveshon positivo. Aseptá responsabilidat, kuminsando ku esnan rònt di bo.

KIKo abo Por hasI?

Un raPòrT DI UNICEF tokante situashon di mucha i hoben na Kòrsou

Kiko por mihó? Kiko abo por hasi?

gENEralMester bini un mihó sistema di informashon, inkluyendo estadístika, tokante kumplimentu ku derechi di mucha i hoben. Ta imperativo pa tin mas transparensha, koperashon entre instanshanan enbolbí i kontinuidat den implementashon di lei, den maneho i tokante programa riba e tereno di derechi di mucha.

DErEChI DI Ta salúTa nesesario pa pone mas atenshon riba sobrepeso, adikshon i embaraso di adolesente. Ta rekomendabel pa hasi investigashon tokante problemanan frekuente di salú, entre kua mortalidat infantil i efekto di kontaminashon di medioambiente.

DErEChI DI haña ENsEñaNsaMester por paga mas tinu na

efi siensha den gastunan di enseñansa. Mester trese kambio den e modelo aktual di enseñansa, inklusive e lenga di instrukshon.

No mester konsiderá alumno komo reseptor pasivo di instrukshon, sino ku mester stimulá nan kreatividat i índepensha. Mester atendé ku e porsentahe haltu di ‘dropout’.

Entre otro lo mester bini un sistema di ‘early warning’ pa por mantené mucha ku problema sosio-ekonómiko na skol. Mester por integrá mucha ku limitashon mihó. I mester duná mihó edukashon seksual na skol.

DErEChI rIba KUIDo I ProTEKshoNMinisterio i instanshanan públiko por koperá ku otro mihó riba

tereno di protekshon di menor. Mester tin mihó bista riba aktividat di NGO i fundashonnan. Por hasi mas pa yega na un maneho infantil i adolesente, i pa nombra un ‘ombudsman’ pa mucha i hoben.

Hubentut lo ta mihó sirbí ku mas posibilidat pa akohida i rekreashon i mas espasio públiko. Mester trata di un forma mas ámplio i kordiná ku violensha doméstiko.

I mester sòru pa mucha ku haña nan den problema ku hustisia semper risibí atenshon spesialisá.

DErEChI DI YUNaN DI ImIgraNTEMester krea mekanismo pa haña mas bista riba yunan di imigrante, pa evitá nan marginalisashon i asina protehá nan derechi. Mester investigá nan situashon mihó.

© UNICEF/2011/LeMoyne

© UNICEF/2011/LeMoyne

algUN rEKomENDashoN

1310_Stradius_UnicefCampagne_Folder_CUR_PAP_A3.indd 1-2 4/15/13 17:39

Page 2: gENEral TA KU E - UNICEFtin aseso na enseñansa, ku òf sin dokumento. Gobièrnu a duna un periodo di amnestia durante kua imigrante indokumentá por a inskribí nan mes legalmente

Kon bon ta kumpli ku derechinan di mucha i hoben na Kòrsou? Esei ta e tópiko di un rapòrt nobo di UNICEF. E konklushon ta ku en general tin motibu pa positivismo ora ta trata di derechinan fundamental na Kòrsou. Pero ainda tin hopi oportunidat pa mehorashon.

E foyeto akí ta duna un bista general breve di e deskubrimentunan i e rekomendashonnan den e rapòrt. Ademas di esei bo tahaña sugerensha di kiko abo por hasi pa yuda. Sea ku bo ta mayor, dosente, persona ku ta traha ku hubentut òf djis un siudadano preokupá, abo tambe por duna bo aporte pa logra un mihó isla pa nos hubentut.

Lesando e rapòrt ya bo ta pone e promé bon paso. I si bo hasi loke bo por den bo propio ambiente, esei por ta un salto grandi padilanti pa henter nos komunidat.

Derechi di nos yunan meresé atenshon di nos tur. Nos ta invitá bo pa lesa e rapòrt kompleto ribawww.unicef.nl/childrights

ToKaNTE UNICEFUNICEF ta aktivo den mas ku 190 pais i region pa yuda mucha sobreviví i ofresé nan un porvenir,

for di mucha te ku fin di nan adolesensha. UNICEF ta e mayor proveedor di vaksinashon den paisnan den desaroyo i ta funda programanan di kuido di salú i alimentashon, bon awa potabel i sanitario, enseñansa pa tur mucha, hòmber i muhé, i protekshon kontra violensha, trabou fòrsá i AIDS.

UNICEF ta dependé kompletamente di donashon partikular, di empresa, fundashon i gobièrnu. Pa mas informashon tokante UNICEF i nos trabou, mira: www.unicef.org

ToKaNTE E INvEsTIgashoNE rapòrt akí ta basá riba investigashon ekstenso ku e organisashon índependiente Observatorio Social de Ecuador (OSE) a hasi.E investigadornan a entrevistá persona for di tur parti di komunidat, di e muchanan mes te akadémiko i di imigrante te minister. Ademas di esei nan a analisá hopi dato estadístiko i literatura di fondo. E resultado ta un rapòrt ku ta reflehá situashon di derechi di mucha na e momentu di publikashon.

© UNICEF/2011/LeMoyne

algUN KoNKlUshoN

DErEChI DI haña ENsEñaNsa

Punto positivo: Enseñansa ta gratis, general i obligatorio di 4 te 18 aña. E nivel di alfabetisashon ta 98%. Presupuesto di gobièrnu pa enseñansa ta konsiderabel.

Punto di atenshon: E modelo aktual di enseñansa no ta kuadra ku nesesidat lokal. Tin un porsentahe haltu di ‘dropout’, prinsipalmente entre mucha hòmber: 23% di adolesente no ta bai skol mas. Tin eskases di dosente i di material. Tin muchu tiki kontakto entre kas i skol. E manera rígido di duna lès no ta kuadra mas ku realidat di mucha di awendia. Tin muchu tiki oportunidat pa akohida despues di ora di skol. No tin forma di integrashon pa mucha ku limitashon. E sistema di enseñansa ta promové un futuro pafó di nos isla i ku esei ta aportá na ‘brain drain‘.

DErEChI DI Ta salú

Punto positivo: Un porsentahe relativamente haltu (92.3%) ta sigurá pa gastu di enfermedat. Tin bon programa di kuido pa embaraso i dunamentu di lus. Un programa di vaksinashon ta alkansá 95% di yu di 0 pa 4 aña. E plan pa salubridat 2010-2014 di gobièrnu ta pone un bon base pa un konsepto di kuido ámplio, ku énfasis riba mucha.

Punto di atenshon: No tin un sistema integral di informashon pa salubridat. Kontaminashon di medioambiente por afektá salú di mucha. No tin sufisiente atenshon pa kumplimentu ku e kódigo ínternashonal di alimentashon ku pechu i pa stimulashon di dunamentu di pechu. M.o.m. 25% pa 30% di mucha i hoben ta muchu pisá i no ta move sufisiente.

Total 75% di habitante no ta hasi ehersisio. E porsentahe di 8.8% di embaraso entre adolesente ta relativamente haltu.

DErEChI DI TIN KUIDo I ProTEKshoN:

Punto positivo: Tin hopi instansha spesialisá, sea di gobièrnu òf otro, aktivo riba e tereno di protekshon di menor. I tin mekanismo pa detektá problema i trata ku nan. E Telefon pa Hubentut di Kinderbescherming Curaçao ta un punto di notifikashon pa tur tipo di abuzu i violensha.

Punto di atenshon: Hopi mucha ta keda nan so ku frekuensha pa motibu ku ta un mayor so tin, i pa falta di akohida di bon kalidat. Den e sistema di protekshon infantil tin muchu tiki kordinashon entre e diferente organisashonnan riba e tereno. Tin hopi violensha

doméstiko. Abuzu seksual, deskuido i uzo di droga i alkohòl ta abundante, loke por pone hopi mucha na peliger.

YU DI ImIgraNTE

Punto positivo: Kódigo sivil ta bisa ku tur mucha mester haña trato igual, sin distinshon di desendensha. Yunan di imigrante tin aseso na enseñansa, ku òf sin dokumento. Gobièrnu a duna un periodo di amnestia durante kua imigrante indokumentá por a inskribí nan mes legalmente. Punto di atenshon: E invisibilidat i eksklushon di imigrantenan indokumentá ta afektá nan derechinan. Nan aseso na kuido i enseñansa ta limitá. Na momentu ku nan kaba nan skol nan no por haña diploma, loke naturalmente ta difikultá nan sobrá karera.

© UNICEF/2011/LeMoyne

UNICEF Ta PrEsENTá E raPòrT

‘sITUashoN DI mUCha I hobEN Na KòrsoU’

1310_Stradius_UnicefCampagne_Folder_CUR_PAP_A3.indd 3-4 4/15/13 17:39